Wikipedia ttwiki https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%88_%D0%B1%D0%B8%D1%82 MediaWiki 1.39.0-wmf.26 first-letter Медиа Махсус Бәхәс Кулланучы Кулланучы бәхәсе Википедия Википедия бәхәсе Файл Файл бәхәсе МедиаВики МедиаВики бәхәсе Калып Калып бәхәсе Ярдәм Ярдәм бәхәсе Төркем Төркем бәхәсе Портал Портал бәхәсе TimedText TimedText talk Модуль Обсуждение модуля Гаджет Обсуждение гаджета Определение гаджета Обсуждение определения гаджета 0 12405 3530366 3514605 2022-08-28T19:42:35Z 46.204.64.142 wikitext text/x-wiki {{twinCYR|Urıs xalqı}} {{Халык |халык = Руслар |Рәсем = |коммент = |үз аталышы = Русские |гомуми сан = ~ 160 000 000<ref name=JoshuaProject>{{cite web|url=http://www.joshuaproject.net/peoples.php?peo3=14598|title=People: Russian|lang=English|accessdate=2012-02-28|archiveurl=https://www.webcitation.org/67yTcdTll?url=http://www.joshuaproject.net/peoples.php?peo3=14598|archivedate=2012-05-27}}</ref> |яшәү җире = {{RUS}}: 111 016 896 (җанисәп 2010)<ref name="этнорф2010">{{Citation |title=Всероссийская перепись населения 2010. Национальный состав населения РФ 2010 |url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab5.xls |access-date=2013-03-06 |archive-date=2021-12-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211223052305/http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab5.xls |dead-url=yes }}</ref><ref name="рг">[http://www.rg.ru/2011/12/16/stat.html Вот какие мы — россияне. Об итогах Всероссийской переписи населения 2010 года]</ref><br /> {{UKR}}: 8 334 141 ([[bişençe kolonna]])<ref name="perepisU">{{cite web|author=|datepublished=|url=http://2001.ukrcensus.gov.ua/rus/results/nationality_population/|title=Всеукраїнський перепис населення 2001. Русская версия. Результаты. Национальность и родной язык|lang=|publisher=|7=|archiveurl=https://www.webcitation.org/6171e8TFd?url=http://2001.ukrcensus.gov.ua/rus/results/nationality_population/|archivedate=2011-08-21|accessdate=2013-03-06}}</ref> * [[Рәсем:Flag of Donetsk Oblast.svg|22px]] [[Донецк өлкәсе]]: 1 844 399 (2001)<ref name="perepisU" /> * [[Рәсем:Flag of Crimea.svg|22px]] [[Кырым Автономияле Җөмһүрияте]]: 1 180 400 (2001)<ref name="perepisU" /> * [[Рәсем:Flag of Luhansk Oblast.png|22px]] [[Луганск өлкәсе]]: 991 825 (2001)<ref name="perepisU" /> {{KAZ}}: 3 726 722 (юрама 2012)<ref name="Каз2012">{{Citation |title=Агентство Республики Казахстан по статистике. Численность населения Республики Казахстан по отдельным этносам на 1 января 2012 года. |url=http://www.stat.kz/publishing/2012/%D0%B4%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/%D0%90%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%BB%D1%8C/12_2011_%D0%91-15-10-%D0%93.rar |access-date=2012-11-15 |archive-date=2012-11-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121115130347/http://www.stat.kz/publishing/2012/%D0%B4%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/%D0%90%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%BB%D1%8C/12_2011_%D0%91-15-10-%D0%93.rar |dead-url=yes }}</ref><ref>По переписи 1989 г. русские в Казахстане составляли 6 227 549 чел.([http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=5 Демоскоп])</ref><br /> * [[Көнчыгыш Казакъстан өлкәсе]]: 541 433 (2012)<ref name="Каз2012"/> * [[Караганда]] өлкәсе: 520 134 (2012)<ref name="Каз2012"/> * {{Алматы гербы}}: 448 964 (2012)<ref name="Каз2012"/> * [[Костанай өлкәсе]]: 374 474 (2012)<ref name="Каз2012"/> * [[Төньяк Казакъстан өлкәсе]]: 292 450 (2012)<ref name="Каз2012"/> * [[Алматы өлкәсе]]: 303 617 (2012)<ref name="Каз2012"/> * [[Павлодар]] өлкәсе: 283 348 (2012)<ref name="Каз2012"/> * [[Акмола өлкәсе]]: 257 283 (2012)<ref name="Каз2012"/> {{USA}}: 3 163 084 (чыгыш, юрама 2009)<ref name=census1>{{cite web |url=http://factfinder.census.gov/servlet/ADPTable?_bm=y&-context=adp&-qr_name=ACS_2009_1YR_G00_DP2&-ds_name=ACS_2009_1YR_G00_&-tree_id=306&-redoLog=false&-geo_id=01000US&-format=&-_lang=en&-search_map_config= |title=Selected Social Characteristics in the United States: 2009 |publisher=U.S. Census American Community Survey |year=2009 |accessdate=2013-03-06 |archivedate=2020-02-11 |archiveurl=https://archive.today/20200211182006/http://factfinder.census.gov/servlet/ADPTable?_bm=y&-context=adp&-qr_name=ACS_2009_1YR_G00_DP2&-ds_name=ACS_2009_1YR_G00_&-tree_id=306&-redoLog=false&-geo_id=01000US&-format=&-_lang=en&-search_map_config= }}</ref><br /> * {{Нью-Йорк штаты байрагы}}: 505 113 (2009)<ref name=census1/><ref>{{cite web|url=http://factfinder.census.gov/servlet/ADPTable?_bm=y&-context=adp&-qr_name=ACS_2009_1YR_G00_DP2&-ds_name=ACS_2009_1YR_G00_&-tree_id=309&-redoLog=false&-_caller=geoselect&-geo_id=04000US36&-format=&-_lang=en&-search_map_config=|title=Selected Social Characteristics in the United States: 2009|publisher=U.S. Census American Community Survey. New York|year=2009|archiveurl=https://www.webcitation.org/659rLQB6H?url=http://factfinder2.census.gov/legacy/aff_sunset.html?_bm=y|archivedate=2012-02-02|accessdate=2013-03-06}}</ref> * {{Калифорния штаты байрагы}}: 449 763 (2009)<ref name=census1/><ref>{{cite web|url=http://factfinder.census.gov/servlet/ADPTable?_bm=y&-context=adp&-qr_name=ACS_2009_1YR_G00_DP2&-ds_name=ACS_2009_1YR_G00_&-tree_id=309&-redoLog=false&-_caller=geoselect&-geo_id=04000US06&-format=&-_lang=en&-search_map_config=|title=Selected Social Characteristics in the United States: 2009|publisher=U.S. Census American Community Survey. California|year=2009|archiveurl=https://www.webcitation.org/659rLsCbb?url=http://factfinder2.census.gov/legacy/aff_sunset.html?_bm=y|archivedate=2012-02-02|accessdate=2013-03-06}}</ref> * {{Флорида штаты байрагы}}: 249 229 (2009)<ref name=census1/><ref>{{cite web|url=http://factfinder.census.gov/servlet/ADPTable?_bm=y&-context=adp&-qr_name=ACS_2009_1YR_G00_DP2&-ds_name=ACS_2009_1YR_G00_&-tree_id=309&-redoLog=false&-_caller=geoselect&-geo_id=04000US12&-format=&-_lang=en&-search_map_config=|title=Selected Social Characteristics in the United States: 2009|publisher=U.S. Census American Community Survey. Florida|year=2009|archiveurl=https://www.webcitation.org/659rMIjXd?url=http://factfinder2.census.gov/legacy/aff_sunset.html?_bm=y|archivedate=2012-02-02|accessdate=2013-03-06}}</ref> * {{Пенсильвания штаты байрагы}}: 213 855 (2009)<ref name=census1/><ref>{{cite web|url=http://factfinder.census.gov/servlet/ADPTable?_bm=y&-context=adp&-qr_name=ACS_2009_1YR_G00_DP2&-ds_name=ACS_2009_1YR_G00_&-tree_id=309&-redoLog=false&-_caller=geoselect&-geo_id=04000US42&-format=&-_lang=en&-search_map_config=|title=Selected Social Characteristics in the United States: 2009|publisher=U.S. Census American Community Survey. Pennsylvania|year=2009|archiveurl=https://www.webcitation.org/659rMkwjg?url=http://factfinder2.census.gov/legacy/aff_sunset.html?_bm=y|archivedate=2012-02-02|accessdate=2013-03-06}}</ref> * {{Нью-Джерси штаты байрагы}}: 197 126 (2009)<ref name=census1/><ref>{{cite web|url=http://factfinder.census.gov/servlet/ADPTable?_bm=y&-context=adp&-qr_name=ACS_2009_1YR_G00_DP2&-ds_name=ACS_2009_1YR_G00_&-tree_id=309&-redoLog=false&-_caller=geoselect&-geo_id=04000US34&-format=&-_lang=en&-search_map_config=|title=Selected Social Characteristics in the United States: 2009|publisher=U.S. Census American Community Survey. New Jersey|year=2009|archiveurl=https://www.webcitation.org/659rNB8gH?url=http://factfinder2.census.gov/legacy/aff_sunset.html?_bm=y|archivedate=2012-02-02|accessdate=2013-03-06}}</ref> * {{Иллинойс штаты байрагы}}: 140 254 (2009)<ref name=census1/><ref>{{cite web|url=http://factfinder.census.gov/servlet/ADPTable?_bm=y&-context=adp&-qr_name=ACS_2009_1YR_G00_DP2&-ds_name=ACS_2009_1YR_G00_&-tree_id=309&-redoLog=false&-_caller=geoselect&-geo_id=04000US17&-format=&-_lang=en&-search_map_config=|title=Selected Social Characteristics in the United States: 2009|publisher=U.S. Census American Community Survey. Illinois|year=2009|archiveurl=https://www.webcitation.org/659rNbjz4?url=http://factfinder2.census.gov/legacy/aff_sunset.html?_bm=y|archivedate=2012-02-02|accessdate=2013-03-06}}</ref> * {{Массачусетс штаты байрагы}}: 122 724 (2009)<ref name=census1/><ref>{{cite web|url=http://factfinder.census.gov/servlet/ADPTable?_bm=y&-context=adp&-qr_name=ACS_2009_1YR_G00_DP2&-ds_name=ACS_2009_1YR_G00_&-tree_id=309&-redoLog=false&-_caller=geoselect&-geo_id=04000US25&-format=&-_lang=en&-search_map_config=|title=Selected Social Characteristics in the United States: 2009|publisher=U.S. Census American Community Survey. Massachusetts|year=2009|archiveurl=https://www.webcitation.org/659rO1uZV?url=http://factfinder2.census.gov/legacy/aff_sunset.html?_bm=y|archivedate=2012-02-02|accessdate=2013-03-06}}</ref> {{UZB}}: 1 199 015 (юрама 2000)<ref name="Этнический атлас Узбекистана">[http://www.library.cjes.ru/online/?a=con&b_id=416 Этнический атлас Узбекистана]</ref> яки<br />620 000 (юрама 2005)<ref name="Central Asia">[http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/4420922.stm BBC NEWS. Asia-Pacific. Russians left behind in Central Asia]</ref><br /> * {{Ташкент гербы}}: 440 000 (юрама 2009)<ref name="Gorod">[http://tashkent.uz/ru/articles/22/ Справка о городе на официальном сайте хокимията г. Ташкент] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120125175336/http://tashkent.uz/ru/articles/22/ |date=2012-01-25 }}[http://tashkent.uz/ru/articles/354/ Население Ташкента] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120126030620/http://tashkent.uz/ru/articles/354/ |date=2012-01-26 }}</ref> {{BLR}}: 785 084 (җанисәп 2009)<ref name="belstat.gov.by">{{Citation |title=Итоги переписи населения Беларуси 2009 г. Национальный состав. |url=http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/5.8-0.pdf |access-date=2010-09-18 |archive-date=2010-09-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100918165045/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/5.8-0.pdf |dead-url=no }}</ref><br /> * [[Рәсем:Flag of Minsk, Belarus.svg|22px]] [[Минск]]: 184 070 (җанисәп 2009)<ref name="belstat.gov.by"/> * [[Рәсем:Flag of Vitsebsk Voblasts.svg|22px]] [[Витебск өлкәсе]]: 124 958 (җанисәп 2009)<ref name="belstat.gov.by"/> * [[Рәсем:Flag of Homyel Voblast.svg|22px]] [[Гомель өлкәсе]]: 111 085 (җанисәп 2009)<ref name="belstat.gov.by"/> * [[Рәсем:Flag of Minsk Voblast.svg|22px]] [[Минск өлкәсе]]: 101 579 (җанисәп 2009)<ref name="belstat.gov.by"/> {{LVA}}: 556 422 (юрама 2011)<ref name="pmlp1">[http://www.csb.gov.lv/en/notikumi/key-provisional-results-population-and-housing-census-2011-33306.html On key provisional results of Population and Housing Census 2011 | Latvijas statistika<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180706185754/http://www.csb.gov.lv/en/notikumi/key-provisional-results-population-and-housing-census-2011-33306.html |date=2018-07-06 }}{{ref-lv}}</ref><br /> * [[Рәсем:Flag of Riga.svg|22px]] [[Рига]]: 288 480 (юрама 2010)<ref name="терЛР">[http://www.pmlp.gov.lv/lv/statistika/dokuments/2010/ISPN_Pasvaldibas_pec_TTB.pdf Iedzivotaju skaits pašvaldibas pec nacionala sastava. 01.07.2010]{{ref-lv}}</ref> * [[Рәсем:Flag of Daugavpils.svg|22px]] [[Даугавпилс]]: 53 779 (юрама 2010)<ref name="терЛР"/> * [[Рәсем:Flag of Liepāja.svg|22px]] [[Лиепая]]: 26 931 (юрама 2010)<ref name="терЛР"/> * [[Рәсем:Bandera jurmala.png|22px]] [[Юрмала]]: 19 684 (юрама 2010)<ref name="терЛР"/> * [[Рәсем:Bandera Jelgava.png|22px]] [[Елгава]]: 18 754 (юрама 2010)<ref name="терЛР"/> * [[Рәсем:Flag of Rēzekne.svg|22px]] [[Резекне]]: 16 474 (юрама 2010)<ref name="терЛР"/> {{CAN}}: 500 600 (җанисәп 2006)<ref>{{Citation |title=Population by selected ethnic origins, by province and territory (2006 Census) (Statistics Canada) |url=http://www40.statcan.gc.ca/l01/cst01/demo26a-eng.htm |access-date=2013-03-06 |archive-date=2011-01-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110115234252/http://www40.statcan.gc.ca/l01/cst01/demo26a-eng.htm |dead-url=yes }}</ref><br /> * {{Онтарио провинциясе байрагы}}: 167 365 (2006)<ref>{{Citation |title=Ethnic groups and generations in Canada. Population by selected ethnic origins, by province and territory (2006 Census). 2006 Онтарио |url=http://www12.statcan.ca/census-recensement/2006/dp-pd/hlt/97-562/pages/page.cfm?Lang=E&Geo=PR&Code=35&Table=2&Data=Count&StartRec=1&Sort=3&Display=All |access-date=2013-03-06 |archive-date=2012-01-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120107051205/http://www12.statcan.ca/census-recensement/2006/dp-pd/hlt/97-562/pages/page.cfm?Lang=E&Geo=PR&Code=35&Table=2&Data=Count&StartRec=1&Sort=3&Display=All |dead-url=yes }}</ref> * {{Британ Колумбия провинциясе байрагы}}: 114 105 (2006)<ref>{{Citation |title=Ethnic groups and generations in Canada. Population by selected ethnic origins, by province and territory (2006 Census). 2006 Британская Колумбия |url=http://www40.statcan.gc.ca/l01/cst01/demo26k-eng.htm |access-date=2013-03-06 |archive-date=2011-08-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110807054939/http://www40.statcan.gc.ca/l01/cst01/demo26k-eng.htm |dead-url=yes }}</ref> * {{Альберта провинциясе байрагы}}: 92 020 (2006)<ref>{{Citation |title=Ethnic groups and generations in Canada. Population by selected ethnic origins, by province and territory (2006 Census). 2006 Альберта |url=http://www40.statcan.gc.ca/l01/cst01/demo26j-eng.htm |access-date=2013-03-06 |archive-date=2011-12-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111212214004/http://www40.statcan.gc.ca/l01/cst01/demo26j-eng.htm |dead-url=yes }}</ref> * {{Манитоба провинциясе байрагы}}: 45 625 (2006)<ref>{{Citation |title=Ethnic groups and generations in Canada. Population by selected ethnic origins, by province and territory (2006 Census). 2006 Манитоба |url=http://www40.statcan.gc.ca/l01/cst01/demo26h-eng.htm |access-date=2013-03-06 |archive-date=2012-01-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120118235910/http://www40.statcan.gc.ca/l01/cst01/demo26h-eng.htm |dead-url=yes }}</ref> * {{Квебек провинциясе байрагы}}: 40 155 (2006)<ref>[http://www12.statcan.ca/census-recensement/2006/dp-pd/hlt/97-562/pages/page.cfm?Lang=E&Geo=PR&Code=24&Table=2&Data=Count&StartRec=1&Sort=3&Display=All&CSDFilter=5000 Ethnic groups and generations in Canada. Population by selected ethnic origins, by province and territory (2006 Census). 2006 Квебек]</ref> * {{Саскачеван провинциясе байрагы}}: 35 050 (2006)<ref>[http://www40.statcan.gc.ca/l01/cst01/demo26i-eng.htm Ethnic groups and generations in Canada. Population by selected ethnic origins, by province and territory (2006 Census). 2006 Саскачеван]</ref> {{KGZ}}: 381 562 (юрама 2012)<ref name="Kir">{{Citation |title=Национальный статистический комитет Кыргызской Республики. Национальный состав населения (юрама 1 января 2012 года) |url=http://www.stat.kg/stat.files/din.files/census/5010003.pdf |access-date=2013-03-06 |archive-date=2013-11-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131113151445/http://www.stat.kg/stat.files/din.files/census/5010003.pdf |dead-url=yes }}</ref>{{ref-ru}}<br /> * [[Рәсем:Flag of Bishkek Kyrgyzstan.svg|22px]] [[Бишкек]]: 192 080 (җанисәп 2009)<ref name="Этно2009.Бишкек">{{Citation |title=Перепись населения Киргизии 2009. Бишкек |url=http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%20%D0%91%D0%B8%D1%88%D0%BA%D0%B5%D0%BA.pdf |access-date=2012-03-21 |archive-date=2012-03-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120321015617/http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%20%D0%91%D0%B8%D1%88%D0%BA%D0%B5%D0%BA.pdf |dead-url=yes }}</ref> * [[File:Flag of Chuy Province.svg|22px]] [[Чүй өлкәсе]]: 167 135 (җанисәп 2009)<ref name="Этно2009.Чуй">{{Citation |title=Перепись населения Киргизии 2009. Чуйская область |url=http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%A7%D1%83%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf |access-date=2011-08-10 |archive-date=2011-08-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110810174007/http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%A7%D1%83%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf |dead-url=no }}</ref> {{EST}}: 342 379 (юрама 2010)<ref>{{Citation |title=Статкомитет Эстонии. База данных населения |url=http://www.stat.ee/34267 |access-date=2013-03-06 |archive-date=2018-01-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180104172617/http://www.stat.ee/34267 |dead-url=yes }}</ref><br /> * [[Рәсем:Flag of et-Harju maakond.svg|22px]] [[Харьюмаа]]: 169 634 (юрама 2010)<ref name="ее2010">[http://pub.stat.ee/px-web.2001/Dialog/varval.asp?ma=PO0222&path=../I_Databas/Population/01Population_indicators_and_composition/04Population_figure_and_composition/&lang=1 PO0222: POPULATION BY SEX, ETHNIC NATIONALITY AND COUNTY, 1 JANUARY]</ref> * [[Рәсем:Ida-Virumaa lipp.svg|22px]] [[Ида-Вирумаа]]: 120 413 (юрама 2010)<ref name="ее2010"/> {{MOL}}: 201 218 (җанисәп 2004)<ref name="ReferenceB">[http://www.demoscope.ru/weekly/2006/0249/analit08.php Демоскоп. Некоторые итоги переписи 2004 года в Молдавии]</ref><ref>Без учёта ПМР (Приднестровья)</ref><br /> * {{Кишинёв гербы}}: 99 149 (җанисәп 2004)<ref name="ReferenceB"/> * [[File:Balti flag 2006.png|22px]] [[Бэлць]]: 24 546 (җанисәп 2004)<ref name="ReferenceB"/> * [[Рәсем:Coa_Cahul_MD.png|22px]] [[Кагул районы]]: 7 702 (җанисәп 2004)<ref name="ReferenceB"/> * {{Гагаузия автоном территориаль берәмлеге байрагы}}: 5 941 (җанисәп 2004)<ref name="ReferenceB"/> * [[Единецк районы]]: 5 083 (җанисәп 2004)<ref name="ReferenceB"/> {{BRA}}: 200 000 (происхождение)<ref>[http://www.brasil-russia.com.br/comunidade.htm Общество '''Россия-Бразилия''']</ref><br /> {{DEU}}: 195 310 (гражданство РФ, юрама 2011)<ref>{{cite web|url=https://www.destatis.de/DE/ZahlenFakten/GesellschaftStaat/Bevoelkerung/MigrationIntegration/AuslaendischeBevolkerung/Tabellen/Geburtsort.html |title=Ausländische Bevölkerung am 31.12.2011 nach Geburtsort und ausgewählten Staatsangehörigkeiten |publisher=Statistisches Bundesamt BRD |date= |accessdate=2012-07-27|lang=de}}</ref><br /> {{LTU}}: 171 100 (юрама 2012 г.)<ref name="stat.gov.lt">[http://db1.stat.gov.lt/statbank/default.asp?w=1440 Департамент статистики Литвы. Население и социальная сатистика] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120107231809/http://db1.stat.gov.lt/statbank/default.asp?w=1440 |date=2012-01-07 }} ([http://db1.stat.gov.lt/statbank/SelectVarVal/Define.asp?Maintable=M3010215&PLanguage=1 M3010215: Population at the beginning of the year by ethnicity (1979 -> 2011)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110722151720/http://db1.stat.gov.lt/statbank/SelectVarVal/Define.asp?Maintable=M3010215&PLanguage=1 |date=2011-07-22 }}{{ref-en}}</ref><br /> {{Днестр буе Молдован Җөмһүрияте}}: 168 678 (җанисәп 2004)<ref>[[Приднестровье]] ([[ПМР]]) юридически является частью Молдавии, фактически — самопровозглашённым государством, признанным лишь двумя частично признанными государствами: [[Южная Осетия]] и [[Абхазия]]. Перепись населения в [[Молдавия|Молдавии]] 5—12 октября 2004 г. проводилась без учёта населения [[ПМР]]. В [[ПМР]] в 2004 г. проводилась самостоятельная перепись населения 11-18 ноября 2004 г.([http://www.demoscope.ru/weekly/2005/0213/panorm01.php#2 Демоскоп. Итоги переписи населения ПМР 2004 г.])</ref><br /> {{AZE}}: 119 300 (җанисәп 2009)<ref name="Azer2009">{{Citation |title=Переписи населения Азербайджана 1979, 1989, 1999, 2009 годов |url=http://www.azstat.org/statinfo/demoqraphic/en/AP_/1_5.xls |access-date=2012-11-30 |archive-date=2012-11-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121130101713/http://www.azstat.org/statinfo/demoqraphic/en/AP_/1_5.xls |dead-url=no }}</ref><br /> {{TKM}}: от 100 000 (юрама офиц. 2001)<ref name="ReferenceC">Президент Туркмении в 2001 г. С.Ниязов (Туркменбаши) определил долю русских в стране как 2%, что соответствовало около 100 тыс. чел. из 5,2 млн чел.([http://demoscope.ru/weekly/037/evro010.php Демоскоп. Ниязов и население Туркмении к 2001 г.])</ref> до 182 000 (РФ Тышкы эшләр министрлыгы юрамасы 2001)<ref name="ferghana.ru">[http://www.ferghana.ru/article.php?id=1511 МИД РФ о численности русских в странах СНГ на 2001 год] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080904081118/http://www.ferghana.ru/article.php?id=1511 |date=2008-09-04 }} МИД РФ определил численность русских в Туркмении в 2001 г. как 3,5% из 5,2 млн чел., что соответствует 182 тыс. чел.</ref> или 142 000 (юрама 2005)<ref name="Central Asia"/><br /> {{GBR}}: ~300 000<ref name="workpermit.com"> [http://www.workpermit.com/news/2006_12_19/uk/russians_londongrad.htm 300,000 Russians in the UK, «Londongrad» a prime location]{{ref-en}}</ref><br /> {{GEO}}: 67 671 (җанисәп 2002)<ref name="statistics.ge">[http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/92/Georgia_Census_2002-_Ethnic_group_by_major_administrative-territorial_units.pdf Перепись населения Грузии 2002 г. Национальный состав]{{ref-en}}</ref><ref>Без Абхазии и Южной Осетии</ref><br /> {{AUS}}: 67,055 (чыгышлары, җанисәп 2006)<ref>{{Citation |title=Category No. 2068.0 — 2006 Census Tables |url=http://www.omi.wa.gov.au/components%5CWAPeople2006%5CSect1%5CTable_1-10.pdf |access-date=2013-03-06 |archive-date=2011-03-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110327222425/http://www.omi.wa.gov.au/components/WAPeople2006/Sect1/Table_1-10.pdf |dead-url=yes }}</ref><br /> {{CUB}}: 50 200 (җанисәп 2002)<ref>{{Citation |title=Официальная статистика Кубы за 2002 г. |url=http://www.cubagob.cu/otras_info/censo/index.htm |access-date=2013-03-06 |archive-date=2007-02-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070203182631/http://www.cubagob.cu/otras_info/censo/index.htm |dead-url=yes }}</ref><br /> {{FRA}}: 37,949 (2007, страна рождения)<ref>{{cite web|url=http://www.ined.fr/en/pop_figures/france/immigrants_foreigners/countries_birth_1999/|title=(2007 census)|publisher=Ined.fr|date=2012-07-06|accessdate=2012-07-22|archiveurl=https://www.webcitation.org/69f2Fq2bJ?url=http://www.ined.fr/en/pop_figures/france/immigrants_foreigners/countries_birth_1999/|archivedate=2012-08-04}}</ref><br /> {{ROU}}: 35 791 ([[:ru:липоване]], җанисәп 2002)<ref>Recensământul Populaţiei şi al Locuinţelor 2002: [http://www.insse.ro/cms/files/rpl2002rezgen1/14.pdf Populaţia după etnie]{{ref-ro}}</ref><ref>{{Citation |title=Recensamant Romania 2002 |url=http://mimmc.ro/info_util/formulare_1294/ |access-date=2013-03-06 |archive-date=2007-05-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070513211550/http://mimmc.ro/info_util/formulare_1294/ |dead-url=yes }}</ref><br /> {{TJK}}: 34838 (җанисәп 2010)<ref name=autogenerated1>{{Citation |title=Том 3. Национальный состав и владение языками, гражданство населения Республики Таджикистан |url=http://www.stat.tj/ru/img/526b8592e834fcaaccec26a22965ea2b_1355501132.pdf |access-date=2013-03-06 |archive-date=2013-10-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131014054442/http://www.stat.tj/ru/img/526b8592e834fcaaccec26a22965ea2b_1355501132.pdf |dead-url=yes }}</ref><br /> {{FIN}}: 26 909 (юрама 2008)<ref>{{Citation |title=Население Финляндии |url=http://www.finnish.ru/finland/state/vaesto.php |access-date=2013-03-06 |archive-date=2011-01-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110127164932/http://finnish.ru/finland/state/vaesto.php |dead-url=yes }}</ref><br /> {{Абхазия җөмһүрияте}}: 22 077 (җанисәп 2011)<ref name="ethno-kavkaz.narod.ru">[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/abhazia.html Национальный состав Абхазии Перепись 2011 г.]</ref><ref>[[Абхазия]] формально является частично признанным государством (признанным [[РФ]]) и, одновременно, считается [[Гөрҗистан|Грузией]] частью своей страны</ref><br /> {{GRC}}: 18 219 (РФ ватандашлыгы, җанисәп 2001)<ref>{{Citation |title=2001 |url=http://www.statistics.gr/portal/page/portal/ESYE/BUCKET/A1604/Other/A1604_SAP03_TB_DC_00_2001_09_F_GR.pdf |access-date=2013-03-06 |archive-date=2010-11-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20101114090629/http://www.statistics.gr/portal/page/portal/ESYE/BUCKET/A1604/Other/A1604_SAP03_TB_DC_00_2001_09_F_GR.pdf |dead-url=yes }}</ref><br /> {{CHN}}: 15 609 (җанисәп 2000)<ref>{{Citation |title=(2000, перепись) |url=http://141.211.142.26/member/census2000/ybListDetail.asp?ID=1 |access-date=2013-03-06 |archive-date=2007-09-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070928214338/http://141.211.142.26/member/census2000/ybListDetail.asp?ID=1 |dead-url=yes }}</ref><br /> {{BGR}}: 15 595 (җанисәп 2001)<ref>[http://www.nccedi.government.bg/page.php?category=83&id=247 Национален съвет за сътрудничество по етническите и демографските въпроси. Етнически малцинствени общности] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110706142940/http://www.nccedi.government.bg/page.php?category=83&id=247 |date=2011-07-06 }}{{ref-bg}}</ref><br /> {{ARM}}: 14 660 (җанисәп 2001)<ref name="docs.armstat.am">{{Citation |title=Перепись населения Армении 2001 г. Этно-возрастной состав |url=http://docs.armstat.am/census/pdfs/51.pdf |access-date=2013-03-06 |archive-date=2010-01-30 |archive-url=https://www.webcitation.org/5nAoWfeZT?url=http://docs.armstat.am/census/pdfs/51.pdf |dead-url=yes }}</ref><br /> {{POL}}: 6 103 (җанисәп 2002)<ref>[https://web.archive.org/web/20110607193836/http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_nsp2002_tabl1.xls Główny Urząd Statystyczny]{{ref-pl}}</ref><br /> {{VEN}}: 4 600<ref name=JoshuaProject/><br /> {{NZL}}: 4 581 (2006)<ref>[http://www.teara.govt.nz/NewZealanders/NewZealandPeoples/RussiansUkrainiansAndBalticPeoples/3/en Russians, Ukrainians and Baltic peoples]</ref> |үлеп беткән = |арх = |тел = [[Рус теле]] |раса = |дин = [[Христианлык]], [[Искеобрядлы руслар]], [[Атеизм]] |тамырдаш = [[украиннар]], [[белоруслар]] |бүтән халыкка керүе = |кертә = |чыгуы = }} '''Руслар''' (''руслар'') ([[Рус теле|рус.]] ''Русские'', берлек сан: ''русский, русская'') — күбесенчә {{RUS}}ндә яшәгән [[Славяннар|славян]] [[халык|халкы]]. [[Рус теле]]ндә сөйләшәләр. == Шулай ук карагыз == [[Иван Шишкин]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{Тәрҗемә|ru|Русские}} {{Славян халыклары}} [[Төркем:Славян халыклары]] [[Төркем:Руслар]] [[Төркем:Россия халыклары]] [[Төркем:Украина халыклары]] [[Төркем:Казакъстан халыклары]] [[Төркем:Беларус халыклары]] [[Төркем:Латвия халыклары]] [[Төркем:Үзбәкстан халыклары]] [[Төркем:Азәрбайҗан халыклары]] p9nox2q6eezwervq7l4u4pp5j3j7n6g 3530369 3530366 2022-08-28T19:58:18Z Frhdkazan 3171 [[Special:Contributions/46.204.64.142|46.204.64.142]] үзгәртүләре ([[User talk:46.204.64.142|бәхәс]]) [[User:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] юрамасына кадәр кире кайтарылды wikitext text/x-wiki {{twinCYR|Urıs xalqı}} {{Халык |халык = Руслар |Рәсем = |коммент = |үз аталышы = Русские |гомуми сан = ~ 160 000 000<ref name=JoshuaProject>{{cite web|url=http://www.joshuaproject.net/peoples.php?peo3=14598|title=People: Russian|lang=English|accessdate=2012-02-28|archiveurl=https://www.webcitation.org/67yTcdTll?url=http://www.joshuaproject.net/peoples.php?peo3=14598|archivedate=2012-05-27}}</ref> |яшәү җире = {{RUS}}: 111 016 896 (җанисәп 2010)<ref name="этнорф2010">{{Citation |title=Всероссийская перепись населения 2010. Национальный состав населения РФ 2010 |url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab5.xls |access-date=2013-03-06 |archive-date=2021-12-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211223052305/http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab5.xls |dead-url=yes }}</ref><ref name="рг">[http://www.rg.ru/2011/12/16/stat.html Вот какие мы — россияне. Об итогах Всероссийской переписи населения 2010 года]</ref><br /> {{UKR}}: 8 334 141 (җанисәп 2001)<ref name="perepisU">{{cite web|author=|datepublished=|url=http://2001.ukrcensus.gov.ua/rus/results/nationality_population/|title=Всеукраїнський перепис населення 2001. Русская версия. Результаты. Национальность и родной язык|lang=|publisher=|7=|archiveurl=https://www.webcitation.org/6171e8TFd?url=http://2001.ukrcensus.gov.ua/rus/results/nationality_population/|archivedate=2011-08-21|accessdate=2013-03-06}}</ref> * [[Рәсем:Flag of Donetsk Oblast.svg|22px]] [[Донецк өлкәсе]]: 1 844 399 (2001)<ref name="perepisU" /> * [[Рәсем:Flag of Crimea.svg|22px]] [[Кырым Автономияле Җөмһүрияте]]: 1 180 400 (2001)<ref name="perepisU" /> * [[Рәсем:Flag of Luhansk Oblast.png|22px]] [[Луганск өлкәсе]]: 991 825 (2001)<ref name="perepisU" /> {{KAZ}}: 3 726 722 (юрама 2012)<ref name="Каз2012">{{Citation |title=Агентство Республики Казахстан по статистике. Численность населения Республики Казахстан по отдельным этносам на 1 января 2012 года. |url=http://www.stat.kz/publishing/2012/%D0%B4%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/%D0%90%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%BB%D1%8C/12_2011_%D0%91-15-10-%D0%93.rar |access-date=2012-11-15 |archive-date=2012-11-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121115130347/http://www.stat.kz/publishing/2012/%D0%B4%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/%D0%90%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%BB%D1%8C/12_2011_%D0%91-15-10-%D0%93.rar |dead-url=yes }}</ref><ref>По переписи 1989 г. русские в Казахстане составляли 6 227 549 чел.([http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=5 Демоскоп])</ref><br /> * [[Көнчыгыш Казакъстан өлкәсе]]: 541 433 (2012)<ref name="Каз2012"/> * [[Караганда]] өлкәсе: 520 134 (2012)<ref name="Каз2012"/> * {{Алматы гербы}}: 448 964 (2012)<ref name="Каз2012"/> * [[Костанай өлкәсе]]: 374 474 (2012)<ref name="Каз2012"/> * [[Төньяк Казакъстан өлкәсе]]: 292 450 (2012)<ref name="Каз2012"/> * [[Алматы өлкәсе]]: 303 617 (2012)<ref name="Каз2012"/> * [[Павлодар]] өлкәсе: 283 348 (2012)<ref name="Каз2012"/> * [[Акмола өлкәсе]]: 257 283 (2012)<ref name="Каз2012"/> {{USA}}: 3 163 084 (чыгыш, юрама 2009)<ref name=census1>{{cite web |url=http://factfinder.census.gov/servlet/ADPTable?_bm=y&-context=adp&-qr_name=ACS_2009_1YR_G00_DP2&-ds_name=ACS_2009_1YR_G00_&-tree_id=306&-redoLog=false&-geo_id=01000US&-format=&-_lang=en&-search_map_config= |title=Selected Social Characteristics in the United States: 2009 |publisher=U.S. Census American Community Survey |year=2009 |accessdate=2013-03-06 |archivedate=2020-02-11 |archiveurl=https://archive.today/20200211182006/http://factfinder.census.gov/servlet/ADPTable?_bm=y&-context=adp&-qr_name=ACS_2009_1YR_G00_DP2&-ds_name=ACS_2009_1YR_G00_&-tree_id=306&-redoLog=false&-geo_id=01000US&-format=&-_lang=en&-search_map_config= }}</ref><br /> * {{Нью-Йорк штаты байрагы}}: 505 113 (2009)<ref name=census1/><ref>{{cite web|url=http://factfinder.census.gov/servlet/ADPTable?_bm=y&-context=adp&-qr_name=ACS_2009_1YR_G00_DP2&-ds_name=ACS_2009_1YR_G00_&-tree_id=309&-redoLog=false&-_caller=geoselect&-geo_id=04000US36&-format=&-_lang=en&-search_map_config=|title=Selected Social Characteristics in the United States: 2009|publisher=U.S. Census American Community Survey. New York|year=2009|archiveurl=https://www.webcitation.org/659rLQB6H?url=http://factfinder2.census.gov/legacy/aff_sunset.html?_bm=y|archivedate=2012-02-02|accessdate=2013-03-06}}</ref> * {{Калифорния штаты байрагы}}: 449 763 (2009)<ref name=census1/><ref>{{cite web|url=http://factfinder.census.gov/servlet/ADPTable?_bm=y&-context=adp&-qr_name=ACS_2009_1YR_G00_DP2&-ds_name=ACS_2009_1YR_G00_&-tree_id=309&-redoLog=false&-_caller=geoselect&-geo_id=04000US06&-format=&-_lang=en&-search_map_config=|title=Selected Social Characteristics in the United States: 2009|publisher=U.S. Census American Community Survey. California|year=2009|archiveurl=https://www.webcitation.org/659rLsCbb?url=http://factfinder2.census.gov/legacy/aff_sunset.html?_bm=y|archivedate=2012-02-02|accessdate=2013-03-06}}</ref> * {{Флорида штаты байрагы}}: 249 229 (2009)<ref name=census1/><ref>{{cite web|url=http://factfinder.census.gov/servlet/ADPTable?_bm=y&-context=adp&-qr_name=ACS_2009_1YR_G00_DP2&-ds_name=ACS_2009_1YR_G00_&-tree_id=309&-redoLog=false&-_caller=geoselect&-geo_id=04000US12&-format=&-_lang=en&-search_map_config=|title=Selected Social Characteristics in the United States: 2009|publisher=U.S. Census American Community Survey. Florida|year=2009|archiveurl=https://www.webcitation.org/659rMIjXd?url=http://factfinder2.census.gov/legacy/aff_sunset.html?_bm=y|archivedate=2012-02-02|accessdate=2013-03-06}}</ref> * {{Пенсильвания штаты байрагы}}: 213 855 (2009)<ref name=census1/><ref>{{cite web|url=http://factfinder.census.gov/servlet/ADPTable?_bm=y&-context=adp&-qr_name=ACS_2009_1YR_G00_DP2&-ds_name=ACS_2009_1YR_G00_&-tree_id=309&-redoLog=false&-_caller=geoselect&-geo_id=04000US42&-format=&-_lang=en&-search_map_config=|title=Selected Social Characteristics in the United States: 2009|publisher=U.S. Census American Community Survey. Pennsylvania|year=2009|archiveurl=https://www.webcitation.org/659rMkwjg?url=http://factfinder2.census.gov/legacy/aff_sunset.html?_bm=y|archivedate=2012-02-02|accessdate=2013-03-06}}</ref> * {{Нью-Джерси штаты байрагы}}: 197 126 (2009)<ref name=census1/><ref>{{cite web|url=http://factfinder.census.gov/servlet/ADPTable?_bm=y&-context=adp&-qr_name=ACS_2009_1YR_G00_DP2&-ds_name=ACS_2009_1YR_G00_&-tree_id=309&-redoLog=false&-_caller=geoselect&-geo_id=04000US34&-format=&-_lang=en&-search_map_config=|title=Selected Social Characteristics in the United States: 2009|publisher=U.S. Census American Community Survey. New Jersey|year=2009|archiveurl=https://www.webcitation.org/659rNB8gH?url=http://factfinder2.census.gov/legacy/aff_sunset.html?_bm=y|archivedate=2012-02-02|accessdate=2013-03-06}}</ref> * {{Иллинойс штаты байрагы}}: 140 254 (2009)<ref name=census1/><ref>{{cite web|url=http://factfinder.census.gov/servlet/ADPTable?_bm=y&-context=adp&-qr_name=ACS_2009_1YR_G00_DP2&-ds_name=ACS_2009_1YR_G00_&-tree_id=309&-redoLog=false&-_caller=geoselect&-geo_id=04000US17&-format=&-_lang=en&-search_map_config=|title=Selected Social Characteristics in the United States: 2009|publisher=U.S. Census American Community Survey. Illinois|year=2009|archiveurl=https://www.webcitation.org/659rNbjz4?url=http://factfinder2.census.gov/legacy/aff_sunset.html?_bm=y|archivedate=2012-02-02|accessdate=2013-03-06}}</ref> * {{Массачусетс штаты байрагы}}: 122 724 (2009)<ref name=census1/><ref>{{cite web|url=http://factfinder.census.gov/servlet/ADPTable?_bm=y&-context=adp&-qr_name=ACS_2009_1YR_G00_DP2&-ds_name=ACS_2009_1YR_G00_&-tree_id=309&-redoLog=false&-_caller=geoselect&-geo_id=04000US25&-format=&-_lang=en&-search_map_config=|title=Selected Social Characteristics in the United States: 2009|publisher=U.S. Census American Community Survey. Massachusetts|year=2009|archiveurl=https://www.webcitation.org/659rO1uZV?url=http://factfinder2.census.gov/legacy/aff_sunset.html?_bm=y|archivedate=2012-02-02|accessdate=2013-03-06}}</ref> {{UZB}}: 1 199 015 (юрама 2000)<ref name="Этнический атлас Узбекистана">[http://www.library.cjes.ru/online/?a=con&b_id=416 Этнический атлас Узбекистана]</ref> яки<br />620 000 (юрама 2005)<ref name="Central Asia">[http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/4420922.stm BBC NEWS. Asia-Pacific. Russians left behind in Central Asia]</ref><br /> * {{Ташкент гербы}}: 440 000 (юрама 2009)<ref name="Gorod">[http://tashkent.uz/ru/articles/22/ Справка о городе на официальном сайте хокимията г. Ташкент] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120125175336/http://tashkent.uz/ru/articles/22/ |date=2012-01-25 }}[http://tashkent.uz/ru/articles/354/ Население Ташкента] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120126030620/http://tashkent.uz/ru/articles/354/ |date=2012-01-26 }}</ref> {{BLR}}: 785 084 (җанисәп 2009)<ref name="belstat.gov.by">{{Citation |title=Итоги переписи населения Беларуси 2009 г. Национальный состав. |url=http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/5.8-0.pdf |access-date=2010-09-18 |archive-date=2010-09-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100918165045/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/5.8-0.pdf |dead-url=no }}</ref><br /> * [[Рәсем:Flag of Minsk, Belarus.svg|22px]] [[Минск]]: 184 070 (җанисәп 2009)<ref name="belstat.gov.by"/> * [[Рәсем:Flag of Vitsebsk Voblasts.svg|22px]] [[Витебск өлкәсе]]: 124 958 (җанисәп 2009)<ref name="belstat.gov.by"/> * [[Рәсем:Flag of Homyel Voblast.svg|22px]] [[Гомель өлкәсе]]: 111 085 (җанисәп 2009)<ref name="belstat.gov.by"/> * [[Рәсем:Flag of Minsk Voblast.svg|22px]] [[Минск өлкәсе]]: 101 579 (җанисәп 2009)<ref name="belstat.gov.by"/> {{LVA}}: 556 422 (юрама 2011)<ref name="pmlp1">[http://www.csb.gov.lv/en/notikumi/key-provisional-results-population-and-housing-census-2011-33306.html On key provisional results of Population and Housing Census 2011 | Latvijas statistika<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180706185754/http://www.csb.gov.lv/en/notikumi/key-provisional-results-population-and-housing-census-2011-33306.html |date=2018-07-06 }}{{ref-lv}}</ref><br /> * [[Рәсем:Flag of Riga.svg|22px]] [[Рига]]: 288 480 (юрама 2010)<ref name="терЛР">[http://www.pmlp.gov.lv/lv/statistika/dokuments/2010/ISPN_Pasvaldibas_pec_TTB.pdf Iedzivotaju skaits pašvaldibas pec nacionala sastava. 01.07.2010]{{ref-lv}}</ref> * [[Рәсем:Flag of Daugavpils.svg|22px]] [[Даугавпилс]]: 53 779 (юрама 2010)<ref name="терЛР"/> * [[Рәсем:Flag of Liepāja.svg|22px]] [[Лиепая]]: 26 931 (юрама 2010)<ref name="терЛР"/> * [[Рәсем:Bandera jurmala.png|22px]] [[Юрмала]]: 19 684 (юрама 2010)<ref name="терЛР"/> * [[Рәсем:Bandera Jelgava.png|22px]] [[Елгава]]: 18 754 (юрама 2010)<ref name="терЛР"/> * [[Рәсем:Flag of Rēzekne.svg|22px]] [[Резекне]]: 16 474 (юрама 2010)<ref name="терЛР"/> {{CAN}}: 500 600 (җанисәп 2006)<ref>{{Citation |title=Population by selected ethnic origins, by province and territory (2006 Census) (Statistics Canada) |url=http://www40.statcan.gc.ca/l01/cst01/demo26a-eng.htm |access-date=2013-03-06 |archive-date=2011-01-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110115234252/http://www40.statcan.gc.ca/l01/cst01/demo26a-eng.htm |dead-url=yes }}</ref><br /> * {{Онтарио провинциясе байрагы}}: 167 365 (2006)<ref>{{Citation |title=Ethnic groups and generations in Canada. Population by selected ethnic origins, by province and territory (2006 Census). 2006 Онтарио |url=http://www12.statcan.ca/census-recensement/2006/dp-pd/hlt/97-562/pages/page.cfm?Lang=E&Geo=PR&Code=35&Table=2&Data=Count&StartRec=1&Sort=3&Display=All |access-date=2013-03-06 |archive-date=2012-01-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120107051205/http://www12.statcan.ca/census-recensement/2006/dp-pd/hlt/97-562/pages/page.cfm?Lang=E&Geo=PR&Code=35&Table=2&Data=Count&StartRec=1&Sort=3&Display=All |dead-url=yes }}</ref> * {{Британ Колумбия провинциясе байрагы}}: 114 105 (2006)<ref>{{Citation |title=Ethnic groups and generations in Canada. Population by selected ethnic origins, by province and territory (2006 Census). 2006 Британская Колумбия |url=http://www40.statcan.gc.ca/l01/cst01/demo26k-eng.htm |access-date=2013-03-06 |archive-date=2011-08-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110807054939/http://www40.statcan.gc.ca/l01/cst01/demo26k-eng.htm |dead-url=yes }}</ref> * {{Альберта провинциясе байрагы}}: 92 020 (2006)<ref>{{Citation |title=Ethnic groups and generations in Canada. Population by selected ethnic origins, by province and territory (2006 Census). 2006 Альберта |url=http://www40.statcan.gc.ca/l01/cst01/demo26j-eng.htm |access-date=2013-03-06 |archive-date=2011-12-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111212214004/http://www40.statcan.gc.ca/l01/cst01/demo26j-eng.htm |dead-url=yes }}</ref> * {{Манитоба провинциясе байрагы}}: 45 625 (2006)<ref>{{Citation |title=Ethnic groups and generations in Canada. Population by selected ethnic origins, by province and territory (2006 Census). 2006 Манитоба |url=http://www40.statcan.gc.ca/l01/cst01/demo26h-eng.htm |access-date=2013-03-06 |archive-date=2012-01-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120118235910/http://www40.statcan.gc.ca/l01/cst01/demo26h-eng.htm |dead-url=yes }}</ref> * {{Квебек провинциясе байрагы}}: 40 155 (2006)<ref>[http://www12.statcan.ca/census-recensement/2006/dp-pd/hlt/97-562/pages/page.cfm?Lang=E&Geo=PR&Code=24&Table=2&Data=Count&StartRec=1&Sort=3&Display=All&CSDFilter=5000 Ethnic groups and generations in Canada. Population by selected ethnic origins, by province and territory (2006 Census). 2006 Квебек]</ref> * {{Саскачеван провинциясе байрагы}}: 35 050 (2006)<ref>[http://www40.statcan.gc.ca/l01/cst01/demo26i-eng.htm Ethnic groups and generations in Canada. Population by selected ethnic origins, by province and territory (2006 Census). 2006 Саскачеван]</ref> {{KGZ}}: 381 562 (юрама 2012)<ref name="Kir">{{Citation |title=Национальный статистический комитет Кыргызской Республики. Национальный состав населения (юрама 1 января 2012 года) |url=http://www.stat.kg/stat.files/din.files/census/5010003.pdf |access-date=2013-03-06 |archive-date=2013-11-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131113151445/http://www.stat.kg/stat.files/din.files/census/5010003.pdf |dead-url=yes }}</ref>{{ref-ru}}<br /> * [[Рәсем:Flag of Bishkek Kyrgyzstan.svg|22px]] [[Бишкек]]: 192 080 (җанисәп 2009)<ref name="Этно2009.Бишкек">{{Citation |title=Перепись населения Киргизии 2009. Бишкек |url=http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%20%D0%91%D0%B8%D1%88%D0%BA%D0%B5%D0%BA.pdf |access-date=2012-03-21 |archive-date=2012-03-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120321015617/http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%20%D0%91%D0%B8%D1%88%D0%BA%D0%B5%D0%BA.pdf |dead-url=yes }}</ref> * [[File:Flag of Chuy Province.svg|22px]] [[Чүй өлкәсе]]: 167 135 (җанисәп 2009)<ref name="Этно2009.Чуй">{{Citation |title=Перепись населения Киргизии 2009. Чуйская область |url=http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%A7%D1%83%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf |access-date=2011-08-10 |archive-date=2011-08-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110810174007/http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%A7%D1%83%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf |dead-url=no }}</ref> {{EST}}: 342 379 (юрама 2010)<ref>{{Citation |title=Статкомитет Эстонии. База данных населения |url=http://www.stat.ee/34267 |access-date=2013-03-06 |archive-date=2018-01-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180104172617/http://www.stat.ee/34267 |dead-url=yes }}</ref><br /> * [[Рәсем:Flag of et-Harju maakond.svg|22px]] [[Харьюмаа]]: 169 634 (юрама 2010)<ref name="ее2010">[http://pub.stat.ee/px-web.2001/Dialog/varval.asp?ma=PO0222&path=../I_Databas/Population/01Population_indicators_and_composition/04Population_figure_and_composition/&lang=1 PO0222: POPULATION BY SEX, ETHNIC NATIONALITY AND COUNTY, 1 JANUARY]</ref> * [[Рәсем:Ida-Virumaa lipp.svg|22px]] [[Ида-Вирумаа]]: 120 413 (юрама 2010)<ref name="ее2010"/> {{MOL}}: 201 218 (җанисәп 2004)<ref name="ReferenceB">[http://www.demoscope.ru/weekly/2006/0249/analit08.php Демоскоп. Некоторые итоги переписи 2004 года в Молдавии]</ref><ref>Без учёта ПМР (Приднестровья)</ref><br /> * {{Кишинёв гербы}}: 99 149 (җанисәп 2004)<ref name="ReferenceB"/> * [[File:Balti flag 2006.png|22px]] [[Бэлць]]: 24 546 (җанисәп 2004)<ref name="ReferenceB"/> * [[Рәсем:Coa_Cahul_MD.png|22px]] [[Кагул районы]]: 7 702 (җанисәп 2004)<ref name="ReferenceB"/> * {{Гагаузия автоном территориаль берәмлеге байрагы}}: 5 941 (җанисәп 2004)<ref name="ReferenceB"/> * [[Единецк районы]]: 5 083 (җанисәп 2004)<ref name="ReferenceB"/> {{BRA}}: 200 000 (происхождение)<ref>[http://www.brasil-russia.com.br/comunidade.htm Общество '''Россия-Бразилия''']</ref><br /> {{DEU}}: 195 310 (гражданство РФ, юрама 2011)<ref>{{cite web|url=https://www.destatis.de/DE/ZahlenFakten/GesellschaftStaat/Bevoelkerung/MigrationIntegration/AuslaendischeBevolkerung/Tabellen/Geburtsort.html |title=Ausländische Bevölkerung am 31.12.2011 nach Geburtsort und ausgewählten Staatsangehörigkeiten |publisher=Statistisches Bundesamt BRD |date= |accessdate=2012-07-27|lang=de}}</ref><br /> {{LTU}}: 171 100 (юрама 2012 г.)<ref name="stat.gov.lt">[http://db1.stat.gov.lt/statbank/default.asp?w=1440 Департамент статистики Литвы. Население и социальная сатистика] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120107231809/http://db1.stat.gov.lt/statbank/default.asp?w=1440 |date=2012-01-07 }} ([http://db1.stat.gov.lt/statbank/SelectVarVal/Define.asp?Maintable=M3010215&PLanguage=1 M3010215: Population at the beginning of the year by ethnicity (1979 -> 2011)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110722151720/http://db1.stat.gov.lt/statbank/SelectVarVal/Define.asp?Maintable=M3010215&PLanguage=1 |date=2011-07-22 }}{{ref-en}}</ref><br /> {{Днестр буе Молдован Җөмһүрияте}}: 168 678 (җанисәп 2004)<ref>[[Приднестровье]] ([[ПМР]]) юридически является частью Молдавии, фактически — самопровозглашённым государством, признанным лишь двумя частично признанными государствами: [[Южная Осетия]] и [[Абхазия]]. Перепись населения в [[Молдавия|Молдавии]] 5—12 октября 2004 г. проводилась без учёта населения [[ПМР]]. В [[ПМР]] в 2004 г. проводилась самостоятельная перепись населения 11-18 ноября 2004 г.([http://www.demoscope.ru/weekly/2005/0213/panorm01.php#2 Демоскоп. Итоги переписи населения ПМР 2004 г.])</ref><br /> {{AZE}}: 119 300 (җанисәп 2009)<ref name="Azer2009">{{Citation |title=Переписи населения Азербайджана 1979, 1989, 1999, 2009 годов |url=http://www.azstat.org/statinfo/demoqraphic/en/AP_/1_5.xls |access-date=2012-11-30 |archive-date=2012-11-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121130101713/http://www.azstat.org/statinfo/demoqraphic/en/AP_/1_5.xls |dead-url=no }}</ref><br /> {{TKM}}: от 100 000 (юрама офиц. 2001)<ref name="ReferenceC">Президент Туркмении в 2001 г. С.Ниязов (Туркменбаши) определил долю русских в стране как 2%, что соответствовало около 100 тыс. чел. из 5,2 млн чел.([http://demoscope.ru/weekly/037/evro010.php Демоскоп. Ниязов и население Туркмении к 2001 г.])</ref> до 182 000 (РФ Тышкы эшләр министрлыгы юрамасы 2001)<ref name="ferghana.ru">[http://www.ferghana.ru/article.php?id=1511 МИД РФ о численности русских в странах СНГ на 2001 год] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080904081118/http://www.ferghana.ru/article.php?id=1511 |date=2008-09-04 }} МИД РФ определил численность русских в Туркмении в 2001 г. как 3,5% из 5,2 млн чел., что соответствует 182 тыс. чел.</ref> или 142 000 (юрама 2005)<ref name="Central Asia"/><br /> {{GBR}}: ~300 000<ref name="workpermit.com"> [http://www.workpermit.com/news/2006_12_19/uk/russians_londongrad.htm 300,000 Russians in the UK, «Londongrad» a prime location]{{ref-en}}</ref><br /> {{GEO}}: 67 671 (җанисәп 2002)<ref name="statistics.ge">[http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/92/Georgia_Census_2002-_Ethnic_group_by_major_administrative-territorial_units.pdf Перепись населения Грузии 2002 г. Национальный состав]{{ref-en}}</ref><ref>Без Абхазии и Южной Осетии</ref><br /> {{AUS}}: 67,055 (чыгышлары, җанисәп 2006)<ref>{{Citation |title=Category No. 2068.0 — 2006 Census Tables |url=http://www.omi.wa.gov.au/components%5CWAPeople2006%5CSect1%5CTable_1-10.pdf |access-date=2013-03-06 |archive-date=2011-03-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110327222425/http://www.omi.wa.gov.au/components/WAPeople2006/Sect1/Table_1-10.pdf |dead-url=yes }}</ref><br /> {{CUB}}: 50 200 (җанисәп 2002)<ref>{{Citation |title=Официальная статистика Кубы за 2002 г. |url=http://www.cubagob.cu/otras_info/censo/index.htm |access-date=2013-03-06 |archive-date=2007-02-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070203182631/http://www.cubagob.cu/otras_info/censo/index.htm |dead-url=yes }}</ref><br /> {{FRA}}: 37,949 (2007, страна рождения)<ref>{{cite web|url=http://www.ined.fr/en/pop_figures/france/immigrants_foreigners/countries_birth_1999/|title=(2007 census)|publisher=Ined.fr|date=2012-07-06|accessdate=2012-07-22|archiveurl=https://www.webcitation.org/69f2Fq2bJ?url=http://www.ined.fr/en/pop_figures/france/immigrants_foreigners/countries_birth_1999/|archivedate=2012-08-04}}</ref><br /> {{ROU}}: 35 791 ([[:ru:липоване]], җанисәп 2002)<ref>Recensământul Populaţiei şi al Locuinţelor 2002: [http://www.insse.ro/cms/files/rpl2002rezgen1/14.pdf Populaţia după etnie]{{ref-ro}}</ref><ref>{{Citation |title=Recensamant Romania 2002 |url=http://mimmc.ro/info_util/formulare_1294/ |access-date=2013-03-06 |archive-date=2007-05-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070513211550/http://mimmc.ro/info_util/formulare_1294/ |dead-url=yes }}</ref><br /> {{TJK}}: 34838 (җанисәп 2010)<ref name=autogenerated1>{{Citation |title=Том 3. Национальный состав и владение языками, гражданство населения Республики Таджикистан |url=http://www.stat.tj/ru/img/526b8592e834fcaaccec26a22965ea2b_1355501132.pdf |access-date=2013-03-06 |archive-date=2013-10-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131014054442/http://www.stat.tj/ru/img/526b8592e834fcaaccec26a22965ea2b_1355501132.pdf |dead-url=yes }}</ref><br /> {{FIN}}: 26 909 (юрама 2008)<ref>{{Citation |title=Население Финляндии |url=http://www.finnish.ru/finland/state/vaesto.php |access-date=2013-03-06 |archive-date=2011-01-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110127164932/http://finnish.ru/finland/state/vaesto.php |dead-url=yes }}</ref><br /> {{Абхазия җөмһүрияте}}: 22 077 (җанисәп 2011)<ref name="ethno-kavkaz.narod.ru">[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/abhazia.html Национальный состав Абхазии Перепись 2011 г.]</ref><ref>[[Абхазия]] формально является частично признанным государством (признанным [[РФ]]) и, одновременно, считается [[Гөрҗистан|Грузией]] частью своей страны</ref><br /> {{GRC}}: 18 219 (РФ ватандашлыгы, җанисәп 2001)<ref>{{Citation |title=2001 |url=http://www.statistics.gr/portal/page/portal/ESYE/BUCKET/A1604/Other/A1604_SAP03_TB_DC_00_2001_09_F_GR.pdf |access-date=2013-03-06 |archive-date=2010-11-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20101114090629/http://www.statistics.gr/portal/page/portal/ESYE/BUCKET/A1604/Other/A1604_SAP03_TB_DC_00_2001_09_F_GR.pdf |dead-url=yes }}</ref><br /> {{CHN}}: 15 609 (җанисәп 2000)<ref>{{Citation |title=(2000, перепись) |url=http://141.211.142.26/member/census2000/ybListDetail.asp?ID=1 |access-date=2013-03-06 |archive-date=2007-09-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070928214338/http://141.211.142.26/member/census2000/ybListDetail.asp?ID=1 |dead-url=yes }}</ref><br /> {{BGR}}: 15 595 (җанисәп 2001)<ref>[http://www.nccedi.government.bg/page.php?category=83&id=247 Национален съвет за сътрудничество по етническите и демографските въпроси. Етнически малцинствени общности] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110706142940/http://www.nccedi.government.bg/page.php?category=83&id=247 |date=2011-07-06 }}{{ref-bg}}</ref><br /> {{ARM}}: 14 660 (җанисәп 2001)<ref name="docs.armstat.am">{{Citation |title=Перепись населения Армении 2001 г. Этно-возрастной состав |url=http://docs.armstat.am/census/pdfs/51.pdf |access-date=2013-03-06 |archive-date=2010-01-30 |archive-url=https://www.webcitation.org/5nAoWfeZT?url=http://docs.armstat.am/census/pdfs/51.pdf |dead-url=yes }}</ref><br /> {{POL}}: 6 103 (җанисәп 2002)<ref>[https://web.archive.org/web/20110607193836/http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_nsp2002_tabl1.xls Główny Urząd Statystyczny]{{ref-pl}}</ref><br /> {{VEN}}: 4 600<ref name=JoshuaProject/><br /> {{NZL}}: 4 581 (2006)<ref>[http://www.teara.govt.nz/NewZealanders/NewZealandPeoples/RussiansUkrainiansAndBalticPeoples/3/en Russians, Ukrainians and Baltic peoples]</ref> |үлеп беткән = |арх = |тел = [[Рус теле]] |раса = |дин = [[Христианлык]], [[Искеобрядлы руслар]], [[Атеизм]] |тамырдаш = [[украиннар]], [[белоруслар]] |бүтән халыкка керүе = |кертә = |чыгуы = }} '''Руслар''' (''руслар'') ([[Рус теле|рус.]] ''Русские'', берлек сан: ''русский, русская'') — күбесенчә {{RUS}}ндә яшәгән [[Славяннар|славян]] [[халык|халкы]]. [[Рус теле]]ндә сөйләшәләр. == Шулай ук карагыз == [[Иван Шишкин]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{Тәрҗемә|ru|Русские}} {{Славян халыклары}} [[Төркем:Славян халыклары]] [[Төркем:Руслар]] [[Төркем:Россия халыклары]] [[Төркем:Украина халыклары]] [[Төркем:Казакъстан халыклары]] [[Төркем:Беларус халыклары]] [[Төркем:Латвия халыклары]] [[Төркем:Үзбәкстан халыклары]] [[Төркем:Азәрбайҗан халыклары]] lbvq8k5kc1kl13ikbq4ydasb2x96iok 3530370 3530369 2022-08-28T20:01:03Z Frhdkazan 3171 Защитил страницу [[Руслар]]: вандаллык ([Үзгәртү=Автоматик рәвештә расланган кулланучыларга гына рөхсәт ителә] (1 гый 2023, 00:00 тәмамлана (UTC)) [Күчерү=Автоматик рәвештә расланган кулланучыларга гына рөхсәт ителә] (1 гый 2023, 00:00 тәмамлана (UTC))) wikitext text/x-wiki {{twinCYR|Urıs xalqı}} {{Халык |халык = Руслар |Рәсем = |коммент = |үз аталышы = Русские |гомуми сан = ~ 160 000 000<ref name=JoshuaProject>{{cite web|url=http://www.joshuaproject.net/peoples.php?peo3=14598|title=People: Russian|lang=English|accessdate=2012-02-28|archiveurl=https://www.webcitation.org/67yTcdTll?url=http://www.joshuaproject.net/peoples.php?peo3=14598|archivedate=2012-05-27}}</ref> |яшәү җире = {{RUS}}: 111 016 896 (җанисәп 2010)<ref name="этнорф2010">{{Citation |title=Всероссийская перепись населения 2010. Национальный состав населения РФ 2010 |url=http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab5.xls |access-date=2013-03-06 |archive-date=2021-12-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211223052305/http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab5.xls |dead-url=yes }}</ref><ref name="рг">[http://www.rg.ru/2011/12/16/stat.html Вот какие мы — россияне. Об итогах Всероссийской переписи населения 2010 года]</ref><br /> {{UKR}}: 8 334 141 (җанисәп 2001)<ref name="perepisU">{{cite web|author=|datepublished=|url=http://2001.ukrcensus.gov.ua/rus/results/nationality_population/|title=Всеукраїнський перепис населення 2001. Русская версия. Результаты. Национальность и родной язык|lang=|publisher=|7=|archiveurl=https://www.webcitation.org/6171e8TFd?url=http://2001.ukrcensus.gov.ua/rus/results/nationality_population/|archivedate=2011-08-21|accessdate=2013-03-06}}</ref> * [[Рәсем:Flag of Donetsk Oblast.svg|22px]] [[Донецк өлкәсе]]: 1 844 399 (2001)<ref name="perepisU" /> * [[Рәсем:Flag of Crimea.svg|22px]] [[Кырым Автономияле Җөмһүрияте]]: 1 180 400 (2001)<ref name="perepisU" /> * [[Рәсем:Flag of Luhansk Oblast.png|22px]] [[Луганск өлкәсе]]: 991 825 (2001)<ref name="perepisU" /> {{KAZ}}: 3 726 722 (юрама 2012)<ref name="Каз2012">{{Citation |title=Агентство Республики Казахстан по статистике. Численность населения Республики Казахстан по отдельным этносам на 1 января 2012 года. |url=http://www.stat.kz/publishing/2012/%D0%B4%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/%D0%90%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%BB%D1%8C/12_2011_%D0%91-15-10-%D0%93.rar |access-date=2012-11-15 |archive-date=2012-11-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121115130347/http://www.stat.kz/publishing/2012/%D0%B4%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/%D0%90%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%BB%D1%8C/12_2011_%D0%91-15-10-%D0%93.rar |dead-url=yes }}</ref><ref>По переписи 1989 г. русские в Казахстане составляли 6 227 549 чел.([http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=5 Демоскоп])</ref><br /> * [[Көнчыгыш Казакъстан өлкәсе]]: 541 433 (2012)<ref name="Каз2012"/> * [[Караганда]] өлкәсе: 520 134 (2012)<ref name="Каз2012"/> * {{Алматы гербы}}: 448 964 (2012)<ref name="Каз2012"/> * [[Костанай өлкәсе]]: 374 474 (2012)<ref name="Каз2012"/> * [[Төньяк Казакъстан өлкәсе]]: 292 450 (2012)<ref name="Каз2012"/> * [[Алматы өлкәсе]]: 303 617 (2012)<ref name="Каз2012"/> * [[Павлодар]] өлкәсе: 283 348 (2012)<ref name="Каз2012"/> * [[Акмола өлкәсе]]: 257 283 (2012)<ref name="Каз2012"/> {{USA}}: 3 163 084 (чыгыш, юрама 2009)<ref name=census1>{{cite web |url=http://factfinder.census.gov/servlet/ADPTable?_bm=y&-context=adp&-qr_name=ACS_2009_1YR_G00_DP2&-ds_name=ACS_2009_1YR_G00_&-tree_id=306&-redoLog=false&-geo_id=01000US&-format=&-_lang=en&-search_map_config= |title=Selected Social Characteristics in the United States: 2009 |publisher=U.S. Census American Community Survey |year=2009 |accessdate=2013-03-06 |archivedate=2020-02-11 |archiveurl=https://archive.today/20200211182006/http://factfinder.census.gov/servlet/ADPTable?_bm=y&-context=adp&-qr_name=ACS_2009_1YR_G00_DP2&-ds_name=ACS_2009_1YR_G00_&-tree_id=306&-redoLog=false&-geo_id=01000US&-format=&-_lang=en&-search_map_config= }}</ref><br /> * {{Нью-Йорк штаты байрагы}}: 505 113 (2009)<ref name=census1/><ref>{{cite web|url=http://factfinder.census.gov/servlet/ADPTable?_bm=y&-context=adp&-qr_name=ACS_2009_1YR_G00_DP2&-ds_name=ACS_2009_1YR_G00_&-tree_id=309&-redoLog=false&-_caller=geoselect&-geo_id=04000US36&-format=&-_lang=en&-search_map_config=|title=Selected Social Characteristics in the United States: 2009|publisher=U.S. Census American Community Survey. New York|year=2009|archiveurl=https://www.webcitation.org/659rLQB6H?url=http://factfinder2.census.gov/legacy/aff_sunset.html?_bm=y|archivedate=2012-02-02|accessdate=2013-03-06}}</ref> * {{Калифорния штаты байрагы}}: 449 763 (2009)<ref name=census1/><ref>{{cite web|url=http://factfinder.census.gov/servlet/ADPTable?_bm=y&-context=adp&-qr_name=ACS_2009_1YR_G00_DP2&-ds_name=ACS_2009_1YR_G00_&-tree_id=309&-redoLog=false&-_caller=geoselect&-geo_id=04000US06&-format=&-_lang=en&-search_map_config=|title=Selected Social Characteristics in the United States: 2009|publisher=U.S. Census American Community Survey. California|year=2009|archiveurl=https://www.webcitation.org/659rLsCbb?url=http://factfinder2.census.gov/legacy/aff_sunset.html?_bm=y|archivedate=2012-02-02|accessdate=2013-03-06}}</ref> * {{Флорида штаты байрагы}}: 249 229 (2009)<ref name=census1/><ref>{{cite web|url=http://factfinder.census.gov/servlet/ADPTable?_bm=y&-context=adp&-qr_name=ACS_2009_1YR_G00_DP2&-ds_name=ACS_2009_1YR_G00_&-tree_id=309&-redoLog=false&-_caller=geoselect&-geo_id=04000US12&-format=&-_lang=en&-search_map_config=|title=Selected Social Characteristics in the United States: 2009|publisher=U.S. Census American Community Survey. Florida|year=2009|archiveurl=https://www.webcitation.org/659rMIjXd?url=http://factfinder2.census.gov/legacy/aff_sunset.html?_bm=y|archivedate=2012-02-02|accessdate=2013-03-06}}</ref> * {{Пенсильвания штаты байрагы}}: 213 855 (2009)<ref name=census1/><ref>{{cite web|url=http://factfinder.census.gov/servlet/ADPTable?_bm=y&-context=adp&-qr_name=ACS_2009_1YR_G00_DP2&-ds_name=ACS_2009_1YR_G00_&-tree_id=309&-redoLog=false&-_caller=geoselect&-geo_id=04000US42&-format=&-_lang=en&-search_map_config=|title=Selected Social Characteristics in the United States: 2009|publisher=U.S. Census American Community Survey. Pennsylvania|year=2009|archiveurl=https://www.webcitation.org/659rMkwjg?url=http://factfinder2.census.gov/legacy/aff_sunset.html?_bm=y|archivedate=2012-02-02|accessdate=2013-03-06}}</ref> * {{Нью-Джерси штаты байрагы}}: 197 126 (2009)<ref name=census1/><ref>{{cite web|url=http://factfinder.census.gov/servlet/ADPTable?_bm=y&-context=adp&-qr_name=ACS_2009_1YR_G00_DP2&-ds_name=ACS_2009_1YR_G00_&-tree_id=309&-redoLog=false&-_caller=geoselect&-geo_id=04000US34&-format=&-_lang=en&-search_map_config=|title=Selected Social Characteristics in the United States: 2009|publisher=U.S. Census American Community Survey. New Jersey|year=2009|archiveurl=https://www.webcitation.org/659rNB8gH?url=http://factfinder2.census.gov/legacy/aff_sunset.html?_bm=y|archivedate=2012-02-02|accessdate=2013-03-06}}</ref> * {{Иллинойс штаты байрагы}}: 140 254 (2009)<ref name=census1/><ref>{{cite web|url=http://factfinder.census.gov/servlet/ADPTable?_bm=y&-context=adp&-qr_name=ACS_2009_1YR_G00_DP2&-ds_name=ACS_2009_1YR_G00_&-tree_id=309&-redoLog=false&-_caller=geoselect&-geo_id=04000US17&-format=&-_lang=en&-search_map_config=|title=Selected Social Characteristics in the United States: 2009|publisher=U.S. Census American Community Survey. Illinois|year=2009|archiveurl=https://www.webcitation.org/659rNbjz4?url=http://factfinder2.census.gov/legacy/aff_sunset.html?_bm=y|archivedate=2012-02-02|accessdate=2013-03-06}}</ref> * {{Массачусетс штаты байрагы}}: 122 724 (2009)<ref name=census1/><ref>{{cite web|url=http://factfinder.census.gov/servlet/ADPTable?_bm=y&-context=adp&-qr_name=ACS_2009_1YR_G00_DP2&-ds_name=ACS_2009_1YR_G00_&-tree_id=309&-redoLog=false&-_caller=geoselect&-geo_id=04000US25&-format=&-_lang=en&-search_map_config=|title=Selected Social Characteristics in the United States: 2009|publisher=U.S. Census American Community Survey. Massachusetts|year=2009|archiveurl=https://www.webcitation.org/659rO1uZV?url=http://factfinder2.census.gov/legacy/aff_sunset.html?_bm=y|archivedate=2012-02-02|accessdate=2013-03-06}}</ref> {{UZB}}: 1 199 015 (юрама 2000)<ref name="Этнический атлас Узбекистана">[http://www.library.cjes.ru/online/?a=con&b_id=416 Этнический атлас Узбекистана]</ref> яки<br />620 000 (юрама 2005)<ref name="Central Asia">[http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/4420922.stm BBC NEWS. Asia-Pacific. Russians left behind in Central Asia]</ref><br /> * {{Ташкент гербы}}: 440 000 (юрама 2009)<ref name="Gorod">[http://tashkent.uz/ru/articles/22/ Справка о городе на официальном сайте хокимията г. Ташкент] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120125175336/http://tashkent.uz/ru/articles/22/ |date=2012-01-25 }}[http://tashkent.uz/ru/articles/354/ Население Ташкента] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120126030620/http://tashkent.uz/ru/articles/354/ |date=2012-01-26 }}</ref> {{BLR}}: 785 084 (җанисәп 2009)<ref name="belstat.gov.by">{{Citation |title=Итоги переписи населения Беларуси 2009 г. Национальный состав. |url=http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/5.8-0.pdf |access-date=2010-09-18 |archive-date=2010-09-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100918165045/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/5.8-0.pdf |dead-url=no }}</ref><br /> * [[Рәсем:Flag of Minsk, Belarus.svg|22px]] [[Минск]]: 184 070 (җанисәп 2009)<ref name="belstat.gov.by"/> * [[Рәсем:Flag of Vitsebsk Voblasts.svg|22px]] [[Витебск өлкәсе]]: 124 958 (җанисәп 2009)<ref name="belstat.gov.by"/> * [[Рәсем:Flag of Homyel Voblast.svg|22px]] [[Гомель өлкәсе]]: 111 085 (җанисәп 2009)<ref name="belstat.gov.by"/> * [[Рәсем:Flag of Minsk Voblast.svg|22px]] [[Минск өлкәсе]]: 101 579 (җанисәп 2009)<ref name="belstat.gov.by"/> {{LVA}}: 556 422 (юрама 2011)<ref name="pmlp1">[http://www.csb.gov.lv/en/notikumi/key-provisional-results-population-and-housing-census-2011-33306.html On key provisional results of Population and Housing Census 2011 | Latvijas statistika<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180706185754/http://www.csb.gov.lv/en/notikumi/key-provisional-results-population-and-housing-census-2011-33306.html |date=2018-07-06 }}{{ref-lv}}</ref><br /> * [[Рәсем:Flag of Riga.svg|22px]] [[Рига]]: 288 480 (юрама 2010)<ref name="терЛР">[http://www.pmlp.gov.lv/lv/statistika/dokuments/2010/ISPN_Pasvaldibas_pec_TTB.pdf Iedzivotaju skaits pašvaldibas pec nacionala sastava. 01.07.2010]{{ref-lv}}</ref> * [[Рәсем:Flag of Daugavpils.svg|22px]] [[Даугавпилс]]: 53 779 (юрама 2010)<ref name="терЛР"/> * [[Рәсем:Flag of Liepāja.svg|22px]] [[Лиепая]]: 26 931 (юрама 2010)<ref name="терЛР"/> * [[Рәсем:Bandera jurmala.png|22px]] [[Юрмала]]: 19 684 (юрама 2010)<ref name="терЛР"/> * [[Рәсем:Bandera Jelgava.png|22px]] [[Елгава]]: 18 754 (юрама 2010)<ref name="терЛР"/> * [[Рәсем:Flag of Rēzekne.svg|22px]] [[Резекне]]: 16 474 (юрама 2010)<ref name="терЛР"/> {{CAN}}: 500 600 (җанисәп 2006)<ref>{{Citation |title=Population by selected ethnic origins, by province and territory (2006 Census) (Statistics Canada) |url=http://www40.statcan.gc.ca/l01/cst01/demo26a-eng.htm |access-date=2013-03-06 |archive-date=2011-01-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110115234252/http://www40.statcan.gc.ca/l01/cst01/demo26a-eng.htm |dead-url=yes }}</ref><br /> * {{Онтарио провинциясе байрагы}}: 167 365 (2006)<ref>{{Citation |title=Ethnic groups and generations in Canada. Population by selected ethnic origins, by province and territory (2006 Census). 2006 Онтарио |url=http://www12.statcan.ca/census-recensement/2006/dp-pd/hlt/97-562/pages/page.cfm?Lang=E&Geo=PR&Code=35&Table=2&Data=Count&StartRec=1&Sort=3&Display=All |access-date=2013-03-06 |archive-date=2012-01-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120107051205/http://www12.statcan.ca/census-recensement/2006/dp-pd/hlt/97-562/pages/page.cfm?Lang=E&Geo=PR&Code=35&Table=2&Data=Count&StartRec=1&Sort=3&Display=All |dead-url=yes }}</ref> * {{Британ Колумбия провинциясе байрагы}}: 114 105 (2006)<ref>{{Citation |title=Ethnic groups and generations in Canada. Population by selected ethnic origins, by province and territory (2006 Census). 2006 Британская Колумбия |url=http://www40.statcan.gc.ca/l01/cst01/demo26k-eng.htm |access-date=2013-03-06 |archive-date=2011-08-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110807054939/http://www40.statcan.gc.ca/l01/cst01/demo26k-eng.htm |dead-url=yes }}</ref> * {{Альберта провинциясе байрагы}}: 92 020 (2006)<ref>{{Citation |title=Ethnic groups and generations in Canada. Population by selected ethnic origins, by province and territory (2006 Census). 2006 Альберта |url=http://www40.statcan.gc.ca/l01/cst01/demo26j-eng.htm |access-date=2013-03-06 |archive-date=2011-12-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111212214004/http://www40.statcan.gc.ca/l01/cst01/demo26j-eng.htm |dead-url=yes }}</ref> * {{Манитоба провинциясе байрагы}}: 45 625 (2006)<ref>{{Citation |title=Ethnic groups and generations in Canada. Population by selected ethnic origins, by province and territory (2006 Census). 2006 Манитоба |url=http://www40.statcan.gc.ca/l01/cst01/demo26h-eng.htm |access-date=2013-03-06 |archive-date=2012-01-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120118235910/http://www40.statcan.gc.ca/l01/cst01/demo26h-eng.htm |dead-url=yes }}</ref> * {{Квебек провинциясе байрагы}}: 40 155 (2006)<ref>[http://www12.statcan.ca/census-recensement/2006/dp-pd/hlt/97-562/pages/page.cfm?Lang=E&Geo=PR&Code=24&Table=2&Data=Count&StartRec=1&Sort=3&Display=All&CSDFilter=5000 Ethnic groups and generations in Canada. Population by selected ethnic origins, by province and territory (2006 Census). 2006 Квебек]</ref> * {{Саскачеван провинциясе байрагы}}: 35 050 (2006)<ref>[http://www40.statcan.gc.ca/l01/cst01/demo26i-eng.htm Ethnic groups and generations in Canada. Population by selected ethnic origins, by province and territory (2006 Census). 2006 Саскачеван]</ref> {{KGZ}}: 381 562 (юрама 2012)<ref name="Kir">{{Citation |title=Национальный статистический комитет Кыргызской Республики. Национальный состав населения (юрама 1 января 2012 года) |url=http://www.stat.kg/stat.files/din.files/census/5010003.pdf |access-date=2013-03-06 |archive-date=2013-11-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131113151445/http://www.stat.kg/stat.files/din.files/census/5010003.pdf |dead-url=yes }}</ref>{{ref-ru}}<br /> * [[Рәсем:Flag of Bishkek Kyrgyzstan.svg|22px]] [[Бишкек]]: 192 080 (җанисәп 2009)<ref name="Этно2009.Бишкек">{{Citation |title=Перепись населения Киргизии 2009. Бишкек |url=http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%20%D0%91%D0%B8%D1%88%D0%BA%D0%B5%D0%BA.pdf |access-date=2012-03-21 |archive-date=2012-03-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120321015617/http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%20%D0%91%D0%B8%D1%88%D0%BA%D0%B5%D0%BA.pdf |dead-url=yes }}</ref> * [[File:Flag of Chuy Province.svg|22px]] [[Чүй өлкәсе]]: 167 135 (җанисәп 2009)<ref name="Этно2009.Чуй">{{Citation |title=Перепись населения Киргизии 2009. Чуйская область |url=http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%A7%D1%83%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf |access-date=2011-08-10 |archive-date=2011-08-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110810174007/http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%A7%D1%83%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf |dead-url=no }}</ref> {{EST}}: 342 379 (юрама 2010)<ref>{{Citation |title=Статкомитет Эстонии. База данных населения |url=http://www.stat.ee/34267 |access-date=2013-03-06 |archive-date=2018-01-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180104172617/http://www.stat.ee/34267 |dead-url=yes }}</ref><br /> * [[Рәсем:Flag of et-Harju maakond.svg|22px]] [[Харьюмаа]]: 169 634 (юрама 2010)<ref name="ее2010">[http://pub.stat.ee/px-web.2001/Dialog/varval.asp?ma=PO0222&path=../I_Databas/Population/01Population_indicators_and_composition/04Population_figure_and_composition/&lang=1 PO0222: POPULATION BY SEX, ETHNIC NATIONALITY AND COUNTY, 1 JANUARY]</ref> * [[Рәсем:Ida-Virumaa lipp.svg|22px]] [[Ида-Вирумаа]]: 120 413 (юрама 2010)<ref name="ее2010"/> {{MOL}}: 201 218 (җанисәп 2004)<ref name="ReferenceB">[http://www.demoscope.ru/weekly/2006/0249/analit08.php Демоскоп. Некоторые итоги переписи 2004 года в Молдавии]</ref><ref>Без учёта ПМР (Приднестровья)</ref><br /> * {{Кишинёв гербы}}: 99 149 (җанисәп 2004)<ref name="ReferenceB"/> * [[File:Balti flag 2006.png|22px]] [[Бэлць]]: 24 546 (җанисәп 2004)<ref name="ReferenceB"/> * [[Рәсем:Coa_Cahul_MD.png|22px]] [[Кагул районы]]: 7 702 (җанисәп 2004)<ref name="ReferenceB"/> * {{Гагаузия автоном территориаль берәмлеге байрагы}}: 5 941 (җанисәп 2004)<ref name="ReferenceB"/> * [[Единецк районы]]: 5 083 (җанисәп 2004)<ref name="ReferenceB"/> {{BRA}}: 200 000 (происхождение)<ref>[http://www.brasil-russia.com.br/comunidade.htm Общество '''Россия-Бразилия''']</ref><br /> {{DEU}}: 195 310 (гражданство РФ, юрама 2011)<ref>{{cite web|url=https://www.destatis.de/DE/ZahlenFakten/GesellschaftStaat/Bevoelkerung/MigrationIntegration/AuslaendischeBevolkerung/Tabellen/Geburtsort.html |title=Ausländische Bevölkerung am 31.12.2011 nach Geburtsort und ausgewählten Staatsangehörigkeiten |publisher=Statistisches Bundesamt BRD |date= |accessdate=2012-07-27|lang=de}}</ref><br /> {{LTU}}: 171 100 (юрама 2012 г.)<ref name="stat.gov.lt">[http://db1.stat.gov.lt/statbank/default.asp?w=1440 Департамент статистики Литвы. Население и социальная сатистика] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120107231809/http://db1.stat.gov.lt/statbank/default.asp?w=1440 |date=2012-01-07 }} ([http://db1.stat.gov.lt/statbank/SelectVarVal/Define.asp?Maintable=M3010215&PLanguage=1 M3010215: Population at the beginning of the year by ethnicity (1979 -> 2011)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110722151720/http://db1.stat.gov.lt/statbank/SelectVarVal/Define.asp?Maintable=M3010215&PLanguage=1 |date=2011-07-22 }}{{ref-en}}</ref><br /> {{Днестр буе Молдован Җөмһүрияте}}: 168 678 (җанисәп 2004)<ref>[[Приднестровье]] ([[ПМР]]) юридически является частью Молдавии, фактически — самопровозглашённым государством, признанным лишь двумя частично признанными государствами: [[Южная Осетия]] и [[Абхазия]]. Перепись населения в [[Молдавия|Молдавии]] 5—12 октября 2004 г. проводилась без учёта населения [[ПМР]]. В [[ПМР]] в 2004 г. проводилась самостоятельная перепись населения 11-18 ноября 2004 г.([http://www.demoscope.ru/weekly/2005/0213/panorm01.php#2 Демоскоп. Итоги переписи населения ПМР 2004 г.])</ref><br /> {{AZE}}: 119 300 (җанисәп 2009)<ref name="Azer2009">{{Citation |title=Переписи населения Азербайджана 1979, 1989, 1999, 2009 годов |url=http://www.azstat.org/statinfo/demoqraphic/en/AP_/1_5.xls |access-date=2012-11-30 |archive-date=2012-11-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121130101713/http://www.azstat.org/statinfo/demoqraphic/en/AP_/1_5.xls |dead-url=no }}</ref><br /> {{TKM}}: от 100 000 (юрама офиц. 2001)<ref name="ReferenceC">Президент Туркмении в 2001 г. С.Ниязов (Туркменбаши) определил долю русских в стране как 2%, что соответствовало около 100 тыс. чел. из 5,2 млн чел.([http://demoscope.ru/weekly/037/evro010.php Демоскоп. Ниязов и население Туркмении к 2001 г.])</ref> до 182 000 (РФ Тышкы эшләр министрлыгы юрамасы 2001)<ref name="ferghana.ru">[http://www.ferghana.ru/article.php?id=1511 МИД РФ о численности русских в странах СНГ на 2001 год] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080904081118/http://www.ferghana.ru/article.php?id=1511 |date=2008-09-04 }} МИД РФ определил численность русских в Туркмении в 2001 г. как 3,5% из 5,2 млн чел., что соответствует 182 тыс. чел.</ref> или 142 000 (юрама 2005)<ref name="Central Asia"/><br /> {{GBR}}: ~300 000<ref name="workpermit.com"> [http://www.workpermit.com/news/2006_12_19/uk/russians_londongrad.htm 300,000 Russians in the UK, «Londongrad» a prime location]{{ref-en}}</ref><br /> {{GEO}}: 67 671 (җанисәп 2002)<ref name="statistics.ge">[http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/92/Georgia_Census_2002-_Ethnic_group_by_major_administrative-territorial_units.pdf Перепись населения Грузии 2002 г. Национальный состав]{{ref-en}}</ref><ref>Без Абхазии и Южной Осетии</ref><br /> {{AUS}}: 67,055 (чыгышлары, җанисәп 2006)<ref>{{Citation |title=Category No. 2068.0 — 2006 Census Tables |url=http://www.omi.wa.gov.au/components%5CWAPeople2006%5CSect1%5CTable_1-10.pdf |access-date=2013-03-06 |archive-date=2011-03-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110327222425/http://www.omi.wa.gov.au/components/WAPeople2006/Sect1/Table_1-10.pdf |dead-url=yes }}</ref><br /> {{CUB}}: 50 200 (җанисәп 2002)<ref>{{Citation |title=Официальная статистика Кубы за 2002 г. |url=http://www.cubagob.cu/otras_info/censo/index.htm |access-date=2013-03-06 |archive-date=2007-02-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070203182631/http://www.cubagob.cu/otras_info/censo/index.htm |dead-url=yes }}</ref><br /> {{FRA}}: 37,949 (2007, страна рождения)<ref>{{cite web|url=http://www.ined.fr/en/pop_figures/france/immigrants_foreigners/countries_birth_1999/|title=(2007 census)|publisher=Ined.fr|date=2012-07-06|accessdate=2012-07-22|archiveurl=https://www.webcitation.org/69f2Fq2bJ?url=http://www.ined.fr/en/pop_figures/france/immigrants_foreigners/countries_birth_1999/|archivedate=2012-08-04}}</ref><br /> {{ROU}}: 35 791 ([[:ru:липоване]], җанисәп 2002)<ref>Recensământul Populaţiei şi al Locuinţelor 2002: [http://www.insse.ro/cms/files/rpl2002rezgen1/14.pdf Populaţia după etnie]{{ref-ro}}</ref><ref>{{Citation |title=Recensamant Romania 2002 |url=http://mimmc.ro/info_util/formulare_1294/ |access-date=2013-03-06 |archive-date=2007-05-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070513211550/http://mimmc.ro/info_util/formulare_1294/ |dead-url=yes }}</ref><br /> {{TJK}}: 34838 (җанисәп 2010)<ref name=autogenerated1>{{Citation |title=Том 3. Национальный состав и владение языками, гражданство населения Республики Таджикистан |url=http://www.stat.tj/ru/img/526b8592e834fcaaccec26a22965ea2b_1355501132.pdf |access-date=2013-03-06 |archive-date=2013-10-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131014054442/http://www.stat.tj/ru/img/526b8592e834fcaaccec26a22965ea2b_1355501132.pdf |dead-url=yes }}</ref><br /> {{FIN}}: 26 909 (юрама 2008)<ref>{{Citation |title=Население Финляндии |url=http://www.finnish.ru/finland/state/vaesto.php |access-date=2013-03-06 |archive-date=2011-01-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110127164932/http://finnish.ru/finland/state/vaesto.php |dead-url=yes }}</ref><br /> {{Абхазия җөмһүрияте}}: 22 077 (җанисәп 2011)<ref name="ethno-kavkaz.narod.ru">[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/abhazia.html Национальный состав Абхазии Перепись 2011 г.]</ref><ref>[[Абхазия]] формально является частично признанным государством (признанным [[РФ]]) и, одновременно, считается [[Гөрҗистан|Грузией]] частью своей страны</ref><br /> {{GRC}}: 18 219 (РФ ватандашлыгы, җанисәп 2001)<ref>{{Citation |title=2001 |url=http://www.statistics.gr/portal/page/portal/ESYE/BUCKET/A1604/Other/A1604_SAP03_TB_DC_00_2001_09_F_GR.pdf |access-date=2013-03-06 |archive-date=2010-11-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20101114090629/http://www.statistics.gr/portal/page/portal/ESYE/BUCKET/A1604/Other/A1604_SAP03_TB_DC_00_2001_09_F_GR.pdf |dead-url=yes }}</ref><br /> {{CHN}}: 15 609 (җанисәп 2000)<ref>{{Citation |title=(2000, перепись) |url=http://141.211.142.26/member/census2000/ybListDetail.asp?ID=1 |access-date=2013-03-06 |archive-date=2007-09-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070928214338/http://141.211.142.26/member/census2000/ybListDetail.asp?ID=1 |dead-url=yes }}</ref><br /> {{BGR}}: 15 595 (җанисәп 2001)<ref>[http://www.nccedi.government.bg/page.php?category=83&id=247 Национален съвет за сътрудничество по етническите и демографските въпроси. Етнически малцинствени общности] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110706142940/http://www.nccedi.government.bg/page.php?category=83&id=247 |date=2011-07-06 }}{{ref-bg}}</ref><br /> {{ARM}}: 14 660 (җанисәп 2001)<ref name="docs.armstat.am">{{Citation |title=Перепись населения Армении 2001 г. Этно-возрастной состав |url=http://docs.armstat.am/census/pdfs/51.pdf |access-date=2013-03-06 |archive-date=2010-01-30 |archive-url=https://www.webcitation.org/5nAoWfeZT?url=http://docs.armstat.am/census/pdfs/51.pdf |dead-url=yes }}</ref><br /> {{POL}}: 6 103 (җанисәп 2002)<ref>[https://web.archive.org/web/20110607193836/http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_nsp2002_tabl1.xls Główny Urząd Statystyczny]{{ref-pl}}</ref><br /> {{VEN}}: 4 600<ref name=JoshuaProject/><br /> {{NZL}}: 4 581 (2006)<ref>[http://www.teara.govt.nz/NewZealanders/NewZealandPeoples/RussiansUkrainiansAndBalticPeoples/3/en Russians, Ukrainians and Baltic peoples]</ref> |үлеп беткән = |арх = |тел = [[Рус теле]] |раса = |дин = [[Христианлык]], [[Искеобрядлы руслар]], [[Атеизм]] |тамырдаш = [[украиннар]], [[белоруслар]] |бүтән халыкка керүе = |кертә = |чыгуы = }} '''Руслар''' (''руслар'') ([[Рус теле|рус.]] ''Русские'', берлек сан: ''русский, русская'') — күбесенчә {{RUS}}ндә яшәгән [[Славяннар|славян]] [[халык|халкы]]. [[Рус теле]]ндә сөйләшәләр. == Шулай ук карагыз == [[Иван Шишкин]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{Тәрҗемә|ru|Русские}} {{Славян халыклары}} [[Төркем:Славян халыклары]] [[Төркем:Руслар]] [[Төркем:Россия халыклары]] [[Төркем:Украина халыклары]] [[Төркем:Казакъстан халыклары]] [[Төркем:Беларус халыклары]] [[Төркем:Латвия халыклары]] [[Төркем:Үзбәкстан халыклары]] [[Төркем:Азәрбайҗан халыклары]] lbvq8k5kc1kl13ikbq4ydasb2x96iok 4 13779 3530367 863440 2022-08-28T19:57:47Z Ilnur efende 6874 Ilnur efende [[Википедия:Администраторны сайлау]] битенең исемен үзгәртте. Яңа исеме: [[Википедия:Идарәче сайлау]] wikitext text/x-wiki '''Идарәче статусы''' [[Википедия|Википедиядә]] актив булган һәм үзенә администратор вазыйфаларын алырга әзер булган кешегә генә бирелә ала. == Идарәчеләр һәм бюрократлар сайлау кагыйдәләре == {{Төп мәкалә|Википедия:Идарәчеләр һәм бюрократлар сайлау кагыйдәләре}} == Идарәче статусына заявка == {{Төп мәкалә|Википедия:Идарәче статусына заявка}} [[Төркем:Википедия:Идарәчеләр]][[Төркем:Википедия:Иншалар]] eq6xg08zrextu0lu0kaa8v88l6n5m9y 0 17347 3530407 2860796 2022-08-29T08:39:31Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}}[[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Мохандас Карамчанд «Махатма» Ганди''' ({{lang-gu|મોહનદાસ કરમચંદ ગાંધી}}, [[1869 ел]]ның [[2 октябрь|2 октябре]], [[Порбандар]], [[Гөҗәрат]], [[Британия Һиндстаны]] — [[1948 ел]]ның [[30 гыйнвар]]ы, [[Нью-Дели]], [[Һиндстан]]) — [[Һиндстан]]ның [[Бөекбритания]]дән бәйсезлеге өчен көрәшкән җитәкчеләрнең берсе. Аның [[сатьяграха]] фәлсәфәсе (ягъни көч кулланмау) дөнья пацифистлары эшчәнлегенә зур йогынты ясады. == Биография == [[Рәсем:Gandhi South-Africa.jpg|thumb|left|160px|Көньяк Африкада Ганди (1895)]] [[Рәсем:Gandhi Kheda 1918.jpg|left|thumb|160px|1918 елда Ганди]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Шулай ук карагыз == {{Викиөзек}} * [[Б. P. Амбедкар]] * [[Джавахарлал Неру]] * [[Индира Ганди]] * [[Һиндстан милли конгресы]] * [[Сатьяграха]] * [[Ибрагим Ругова]] {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] {{DEFAULTSORT:Ганди, Махатма}} [[Төркем:Пацифистлар]] [[Төркем:Һиндстан фәлсәфәчеләре]] [[Төркем:Һиндстан сәясәтчеләре]] 7zglt4eq5jd2qayc7f0ojgxyatfl40u 0 17705 3530408 2333618 2022-08-29T08:41:16Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}}[[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Рене́ Гено́н''' (René Guénon, [[15 ноябрь]] [[1886]], [[Блуа]], [[Франса|Франция]] — [[7 январь]] [[1951]], [[Каһирә]], [[Мисыр]]) — француз [[фәлсәфәче]]се. [[Метафизика]] өлкәсендә йогынтысы аеруча зур була. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] {{DEFAULTSORT:Генон, Рене}} [[Төркем:Фәлсәфәчеләр]] [[Төркем:Франсуз язучылары]] [[Төркем:Франциядә туганнар]] fzy1atimpytkis32askg5nbo2o8hafn 0 20881 3530415 2379109 2022-08-29T09:35:10Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}}[[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Жан-Поль Шарль Эма́р Сартр''' ([[Француз теле|фр.]] ''Jean-Paul Charles Aymard Sartre''; [[1905 ел]]ның [[21 июнь|21 июне]] — [[1980 ел]]ның [[15 апрель|15 апреле]]) — күренекле француз фәлсәфәчесе, атеистик [[экзистенциализм]] вәкиле, язучы, драматург һәм эссечы, педагог. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} {{Тәрҗемә|ru|Сартр, Жан-Поль}} {{DEFAULTSORT:Сартр, Жан-Поль}} [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Франция язучылары]] [[Төркем:Франсуз язучылары]] [[Төркем:Франция фәлсәфәчеләре]] [[Төркем:XX гасыр фәлсәфәчеләре]] [[Төркем:Экзистенциалистлар]] [[Төркем:Марксистлар]] 71jw3tw37gjzsfuij3s8x442b1tkgtk 0 24182 3530410 3094292 2022-08-29T08:46:41Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}}[[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] wikitext text/x-wiki {{twinCYR|Vladimir Lenin}} {{УК}} '''Владимир Илья улы Ленин''' (чын фамилиясе '''Ульянов'''; {{lang-ru|Влади́мир Ильи́ч Ле́нин}}) — [[Русия империясе]] һәм [[СССР]] [[сәясәт]] һәм дәүләт эшлеклесе, инкыйлабчы, [[ВКП(б)|большевиклар фиркасе]]н нигезләүче. [[1917 ел]]ның [[Бөек Октябрь инкыйлабы]]н оештыручылардан берсе. [[Фәлсәфәче]], [[Марксизм|марксист]], публицист, Өченче коммунистик интернационалны оештыручы, [[ССРБ]]га нигез салучы. [[Фәлсәфә]] һәм [[икътисад]] өлкәсенә карый торган фәнни хезмәтләре бар. В. Ленин җитәкчелегендәге [[Бөек Октябрь инкыйлабы]] нәтиҗәсендә: * Русия [[беренче Бөтендөнья сугышы]]ннан чыга (Солых декреты); * алпавыт җирләре фәкыйрь крестьяннарга бүлеп бирелә (Җир декреты); * зур ширкәтләр милләтләштерелә; *дин дәүләттән аерыла; *ил патша хакимияте бурычларын түләүдән баш тарта; *милләтләрнең үзбилгеләнү сәясәте үткәрелә башлый (Польша, Балтыйк илләре, Финляндия, Молдавия, Төркия, Кытайның Манҗуриясе, Монголия, АТССР һ.б.); *сәнәгый электрлаштыру эшләре тормышка ашырыла (ГОЭЛРО планы); *дөнья тарихында иң зур күләмле [[Наданлыкны бетерү сәясәте]] үткәрелә; *бөтен милләтләрнең хокуклары тигез дип игълан ителә; *дөнья тарихында беренче тапкыр хатын-кызларга сайлау хокукы бирелә; *В. Ленин башлаган [[Яңа Икътисади Сәясәт]] вакытында икътисадый үсеш кайбер елларда 30 процентка җитә; ==Тәрҗемәи хәле== Атасы — күренекле мәгърифәтче Илья Ульянов, [[Сембер губернасы]] дәүләт мәктәпләре буенча баш инспектор. Улы [[Сембер]] гимназиясендә укый. [[1887 ел]]да [[Казан университеты]]ның юридик факультетына укырга керә. Биредә үзенең революцион эшчәнлеген башлый. Шул ук елны студентлар арасында фетнәдә катнашканлыктан, университеттан куыла. Мәхкәмә аны хөкем итеп Казан өязендәге [[Ленино-Кокушкино (Апакай)|Апакай]] авылына «сөрген»гә җибәрә.[[Файл:Lenin-circa-1887.jpg‎|thumb|150px|left|Володя Ульянов — студент ([[1887]])]] [[1888 ел]]да аңа [[Казан]]га кайтырга рөхсәт ителә. [[1888]]-[[1889|89]] елларда Федосеев түгәрәкләре эшендә катнаша. Биредә [[Карл Маркс|Маркс]], [[Фридрих Энгельс|Энгельс]], [[Георгий Плеханов|Плеханов]] әсәрләрен өйрәнә башлый. [[1891 ел]]да [[Петербург университеты]]ның Юридик Факультетында экстерн рәвешендә имтихан тапшыра, [[1891]]-[[1896 ел]]ларда [[Самар]] белән [[Петербург]] шәһәрләрендә мәхкәмәдәге присяжный вәкил ярдәмчесе вазыйфасын башкара. [[1895 ел]]да Санкт-Петербургда [[Эшчеләр сыйныфы]]н азат итү өчен көрәш берлеген ({{lang-ru|Союз борьбы за освобождение рабочего класса}}) оештыруда катнаша. [[1897]] елда [[Енисей губернасы]]на 3 еллык сөргенгә җибәрелә. Шушенское авылында яши. [[1900 ел]]дан эмиграциядә; Г. В. Плеханов һ.б. белән берлектә «Искра» гәзитен нәшер итә. [[РСДРП]]ның II корылтаеннан башлап ([[1903]]), Ленин бәлшәвикләр фиркасен җитәкли. Эмиграциядә чакта яшерен фиркане саклап калу һәм ныгыту белән шөгыльләнә. [[1912 ел]]ның 5 маенда [[Санкт-Петербург]]да бәлшәвикләрнең хакимиятләр рөхсәте белән чыккан [[«Правда» гәзите]] чыга. Ленин гәзитнең мөхәррияте белән канәгать булмый (мөхәррире [[Сталин|И. Сталин]] була). Ленин көн саен диярлек төрле киңәшләр, күрсәтмәләр, хаталар төзәтеп хатлар җибәрә. Ике ел эчендә аның авторлыгында 270 мәкалә чыга. [[1917 ел]]гы [[Февраль Инкыйлабы]]ннан соң Петроградка кайта, [[Бөек Октябрь инкыйлабы|Октябрь Кораллы]] инкыйлабына җитәкчелек итә. Советларның II Бөтенрусия корылтаенда ([[1917]], октябрь) ХКС рәисе итеп сайлана. Бер үк вакытта [[1918 ел]]дан соң Эшче-Игенче Саклау Шурасы (1919 елдан Хезмәт һәм Саклау Шурасы (Советы) рәисе; БҮБК һәм СССР ҮБК әгъзасы. [[1922 ел]]ның декабреннән, авыруы кәчәеп китү сәбәпле, сәяси эшчәнлектән беркадәр читләшә. Ленин вафатыннан соң СССРда Ленин тәгълиматы [[Сталин]] аңлатмасында канунлаштырыла. 1922 елның [[24 декабрь|24 декабрендә]] һәм яңа елның [[4 гыйнвар]]да ул Х [[ВКП(б)]] Корылтаена хат яза. Аңарда ул фирка белән итүгә дәгъва иткән һәм үзенә алмашка киләчәк бәлшәвик сәясәтчеләргә тәнкыйди сыйфатлама бирә. Соңыннан бу хат «Ленин васыяте» исемен алган. [[Иосиф Сталин]]ны ул гомумән югары урыннарга куярга кушмаган. Ул аны кабаланучан һәм үз әйләнә-тирәсе белән туктаусыз идарә итәргә мавыгучы бер бюрократ итеп сурәтли. Сталин алга сөргән [[Татарстан АССР]] шикелле милли автономияләрнең [[Советлар Берлеге]]нә РСФСР «арадашчылыгы» белән керүен ул тулысынча хаксызга чыгара. Ленин бу башлангычны Сталинның «милли бәлшәвик»ләргә (республикалардагы коммунистларга) карата җыелган ачуы һәм үч алу нияте белән аңлата.<ref>[http://scepsis.ru/library/id_2963.html Политические руководители Советского государства в 1922 — начале 1923 гг.]</ref> Ләкин, XI Корылтай (апрель, [[1923]]) Ленинның сүзен аяк астына салып, [[ВКП(б)]] беренче секретаре, димәк, ил җитәкчесе итеп Сталинны сайлый. [[1924]] елның 21 гыйнварында көчле авырудан үлә. Кызыл мәйдандагы [[Ленин төрбәсе]]ндә күмелгән. [[Файл:Unterschrift Lenins.svg|200px|thumb|right]] [[Бөек Ватан сугышы|Сугыш]] вакытында, 1941–1944 елларда Ленинның җәсәде [[Мәскәү]]дә, [[Ленин төрбәсе|мавзолейда]] түгел, [[Төмән]]дә сакланган<ref>''Рәшит Минһаҗ.'' [http://www.vatantat.ru/index.php?pg=273 Локман Закиров: «Мин – очраклы кеше».] «[[Ватаным Татарстан]]», 09.02.2018</ref>. 1945 елның апрелендә Мәскәүгә кайтарылган. ==Ульянов-Ленин вә Татарстан Автономиясе== [[ТАССР]]ны оештыруда хәлиткеч роль уйный: [http://wikisource.org/wiki/АТССР_оештыру_турындагы_декрет Татарстан Автономияле Совет Социалистик Республикасын төзү турындагы декретка]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} кул куя ([[1920]], [[27 май]]). ==Төп хезмәтләре== * Ни нәрсә ул "халык дуслары" һәм алар социал-демократларга каршы ничек сугыша? (Что такое "друзья народа" и как они воюют против социал-демократов?), ([[1894]]), * Русиядә капитализм үсеше (Развитие капитализма в России, ([[1899]]), * «Нишләргә?» (Что делать?), ([[1902]]) һ.б. * «Алга бер адым, ике адым элек (безнең партиядәге Кризис)» («Шаг вперёд, два шага назад (Кризис в нашей партии)»), ([[1904]]) *"[[Материализм]] һәм [[эпириокритицизм]]. Критик язмалар турында бер реакцион фәлсәфә» («Материализм и эмпириокритицизм. Критические заметки об одной реакционной философии»), ([[1909]]) - Ленинның [[гносеология]] буенча төп хезмәте. *"Марксизмның өч чыганагы һәм өч состав өлеше» («Три исто́чника и три составны́х ча́сти маркси́зма»), ([[1913]]) *"Милли мәсьәлә буенча критик язмалар" ("Критические заметки по национальному вопросу"), ([[1913]]) *"Милләтләрның үзбилгеләнү хокукы турында» («О праве наций на самоопределение»), ([[1914]]) *“Русларның милли горурлыгы турында” (“О национальной гордости великороссов”), ([[1914]]) *"[[Дәүләт]] һәм [[инкыйлаб]]. Марксизмның дәүләт турында тәгълимат һәм инкыйлабта пролетариат бурычлары». («Государство и революция. Учение марксизма о государстве и задачи пролетариата в революции»), ([[1917]]) *«Съездга хат» («Письмо к съезду»), ([[1922]]) «Ленинның васыятьнамә» кебек да билгеле Күптомлы сайланма әсәрләре (1-45 томнар, [[1954]]-[[1973]]) [[Татарстан китап нәшрияты]]нда татар телендә нәшер ителә. == Истәлек == Ленин хөрмәтенә меңнәрчә торак пунктлар (мәсәлән, [[Ленинград]], [[Ульяновск]], [[Лениногорск]]), урамнар (мәсәлән, [[Казанның Вахитов районы]]нда [[Ленин урамы (Казан)|Ленин]] һәм Ульянов-Ленин урамнары) һәм [[:ru:(852) Владилена|бер астероид]] аталган. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * [http://tatyash.ru/get.php?11632|31.htm#0 Фәнзаман Баттал "Күңелем Ленин белән сөйләшә!"] == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Шулай ук карагыз == {{Портал|Шәхесләр|Сәясәт|Советлар Берлеге}} * [[Ленин ордены]] {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} {{Советлар Берлеге җитәкчеләре}} {{DEFAULTSORT:Ленин, Владимир}} [[Төркем:ССРБ сәясәтчеләре]] [[Төркем:Русия революционерлары]] [[Төркем:Русия фәлсәфәчеләре]] [[Төркем:ССРБ фәлсәфәчеләре]] [[Төркем:XX гасыр сәясәтчеләре]] [[Төркем:XX гасыр фәлсәфәчеләре]] [[Төркем:Марксистлар]] [[Төркем:Владимир Ленин]] [[Төркем:Бөтенрусия оештыру җыелышы депутатлары]] [[Төркем:Русия сәясәтчеләре]] [[Төркем:Марксизм теоретиклары]] [[Төркем:Әлифба буенча фәлсәфәчеләр]] qt9zh1nhir6ub849sz54o6ulw94kbvp 0 24875 3530391 2895567 2022-08-28T20:56:25Z Frhdkazan 3171 {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} wikitext text/x-wiki {{Шәхес | исем = Карл Маркс | рәсем =Karl Marx 001.jpg | рәсем_зурлыгы = | alt = <!--рәсемгә курсорны куйганда чыга торган язу--> | рәсем язуы = | тулы исем = Karl Heinrich Marx | Яшәгән урын = {{МестоРождения|Трир}}, [[Королевство Пруссия]] | Әлма-матер = [[Берлин университеты]], [[Йен университеты]] | һөнәр = галим, фәлсәфәче, социолог | туу датасы = 5.5.1818 | туу җире = [[Трир]], [[Пруссия]] | гражданлык = | милләт = | үлем датасы = 14.3.1883 | үлем җире = {{Үлем җире|Лондон|Лондонда}}, {{Үлем җире|Бөекбритания|Бөекбританиядә}} | әти = Генрих Маркс | әни = Генриетта Маркс | ир = | хатын = Женни фон Вестфален | балалар = Женни (1844—1883); Женни Лаура (1845—1911); Эдгар (1847—1855); Генри Эдвард Гай («Гвидо») (1849—1850); Җенни Эвелин Фрэнсис (1851—1852); Женни Элеонора (1855—1898). | бүләк һәм премияләр = | сайт = | башка мәгълүмат = }} '''Карл Ге́нрих Маркс''' ({{lang-de|Karl Heinrich Marx}}) — [[алманнар|алман]] [[фәлсәфәче]]се, [[Социология|социолог]], [[икътисад]]чы, [[Сәясәт|сәясәтче]] [[журналист]], [[җәмәгать эшлеклесе]]. Эшләре фәлсәфәдә диалектик һәм тарихи материализмны формалаштырдылар, икътисад өлкәсендә теорияләре бар, сәясәттә — сыйнфый көрәш теориясен уйлар чыгаручы. Әлеге юнәлешләр коммунистик һәм социалистик хәрәкәтләренең нигезе булганнар, фәлсәфә исә «марксизм» исеме белән йөртелә башлады. == Тормыш юлы == Карл Маркс [[1818 ел]]да [[Трир]] шәһәрендә адвокат гаиләсендә туа. Анда гимназияне тәмамлаганнан соң, ул башта [[Бонн]], соңрак [[Берлин]] университетында белем ала. Диссертацияне [[Демокрит]] белән [[Эпикур]] фәлсәфәсе буенча яза. Маркс үзенең яшьтәшләре белән бергә [[Һегель]] фәлсәфәсе белән дә тирәнтен таныша, аның хезмәтләрендәге революцион «орлыкларны» үзләштерергә омтыла. Ләкин еллар узган саен, ул фәлсәфә кыйбласын материализмга таба үзгәртә бара. Моңа [[Людвиг Фейербах]]ның хезмәтләре хәлиткеч сәбәп була. 1840 еллар башында Маркс [[Кельн]]да чыга торган «Рейн» гәзитендә мөхәррир булып эшли башлый. Ләкин анда озак эшли алмый, цензура басымы көчәю аркасында китәргә мәҗбүр була. [[1843 ел]]да Маркс өйләнә. Аның хатыны Дженни фон Вестфален реакцион дворян гаиләсендә туып тәрбияләнгән булса гомеренең соңгы сәгатенә хәтле революционер иренә турылыклы булып, бөтен көчен һәм матди мөмкинлеген иренең изге эшенә багышлый. [[1844 ел]]да Маркс [[Париж]]да үзенең киләчәктә иң якын дусты булачак [[Фридрих Энгельс|Энгельс]] белән таныша. Шунда аларның иҗади дуслыгы, икесенең дә тормыш юлларында яңа этап башлана. [[1847 ел]]да алар, Прудонның «Хәерчеләр фәлсәфәсе» дигән әсәрен тәнкыйтьләп, «Фәлсәфәнең хәерчелеге» дип аталган зур уртак хезмәтләрен чыгаралар. Шул ук елда алар Энгельс белән «Коммунистлар союзы» дигән яшерен оешмага керәләр, аның йөкләмәсе буенча [[1848 ел]]да «Коммунистлар партиясе манифесты» дигән атаклы хезмәтне иҗат итәләр. 1840 еллар азагы Маркс өчен аеруча киеренке уза. Аны сәяси яктан кысалар, эзәрлеклиләр, илдән илгә күчеп йөрергә мәҗбүр итәләр. Ул матди авырлык шартларында үзенең төп хезмәте «Капитал» өстендә эшли башлый. Ә [[1864 ел]]да Лондонда I Интернационал барлыкка килү белән Маркс аның ихтыяҗларына җавап бирү җәһәтеннән практик эшкә бирелә, шушы ук елларда ул үзенең кайбер атаклы хезмәтләрен яза. 1870 елларда, «Париж коммунасы» җиңелгәннән соң, Маркс яңадан теоретик юнәлештәге эшләрен дәвам иттерә. Ләкин бу вакытка аның сәламәтлеге шактый какшаган була инде. [[1881 ел]]ны аның белән гомер иткән хатыны үлә, ә ике елдан соң үзе дә кәнәфиендә утырган килеш, йокысыннан уянмыйча, дөнья куя. == Төп эшләре == {{Бүлек төпчеге}} *[[Людвиг Фейербах|Фейербах]] турыда тезислар ([[1845]]). * Алман идеологиясе ([[1846]]). [[Фридрих Энгельс]] белән бергә язылган * Хезмәт һәм капитал ([[1847]]) * Коммунистик фиркасе манифест ([[1848]]) [[Фридрих Энгельс]] белән бергә язылган * [[Наполеон III|Луи Бонопартның]] унсигезенче брюмер ([[1852]]) * Сәясилы икътисадны тәнкыйтьга ([[1859]]) * Хезмәт хакы, бәясе һәм табыш. ([[1865]]) Анда беренче тапкыр [[өстәмә кыйммәт теория]]се формалаштырылган. * [[Капитал (Маркс)|Капитал]] Т.1 ([[1867]]) * Гот программасы тәнкыйтьга ([[1875]]) [[Фридрих Энгельс]] белән бергә язылган * [[Капитал (Маркс)|Капитал]] Т.2 ([[1885]]) Фридрих Энгельс Карл Марксның караламалары нигезендә төзеләдә. * [[Капитал (Маркс)|Капитал]] Т.3 ([[1894]]) Фридрих Энгельс Карл Марксның караламалары нигезендә төзеләдә. * [[Капитал (Маркс)|Капитал]] Т.4 ([[1905]] - [[1910]]) [[Карл Каутский]] Карл Марксның караламалары нигезендә төзеләдә. == Шулай ук карагыз == {{Портал|Фәлсәфә|Фән|Тарих|Шәхесләр}} {{commonscat|Karl Marx}} {{Викиөзек}} * [[Марксизм]] * [[Фридрих Энгельс]] * [[Карл Марксның канатлы сүзләре]] * [[Марксның социологик концепциясе]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * [[Казбек Гыйззәт|Гыйззәтов К.Т.]], Философия: 2 китап. 1 нче китап: Кыскача философия тарихы. Философиянең нигез проблемалары: Югары уку йорты өчен дәреслек. == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} {{DEFAULTSORT:Маркс, Карл}} [[Төркем:Алмания сәясәтчеләре]] [[Төркем:XIX гасыр фәлсәфәчеләре]] [[Төркем:Алмания фәлсәфәчеләре]] [[Төркем:Алмания журналистлары]] [[Төркем:Алмания коммунистлары]] [[Төркем:Марксизм теоретиклары]] [[Төркем:Әлифба буенча фәлсәфәчеләр]] [[Төркем:Социалистлар]] [[Төркем:Карл Маркс]] j9mam128hc3kmpvtb2a47h6c7jkrpmi 0 28685 3530381 2309882 2022-08-28T20:38:21Z Frhdkazan 3171 {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} wikitext text/x-wiki {{Шәхес | исем = Бенджамин Франклин | рәсем = Benjamin Franklin 1767.jpg | рәсем_зурлыгы = | alt = <!--рәсемгә курсорны куйганда чыга торган язу--> | рәсем язуы = | тулы исем = Benjamin Franklin | һөнәр = сәясәтче, галим, журналист, нәшер | туу датасы = 17.1.1706 | туу җире = [[Бостон]], Британ колониясе | гражданлык = | милләт = | үлем датасы = 17.4.1790 | үлем җире = [[Филадельфия]], [[АКШ]] | әти =Josiah Franklin | әни = | ир = | хатын =Deborah Read | балалар = | бүләк һәм премияләр = | сайт = | башка мәгълүмат = }} '''Бе́нджамин Фра́нклин''' ({{lang-en|Benjamin Franklin}}; [[1706 ел]]ның [[17 гыйнвар]]ы — [[1790 ел]]ның [[17 апрель|17 апреле]]) — күренекле [[АКШ]] дәүләт эшлеклесе, галим, журналист, нәшер, дипломат. [[Массонлык]] хәрәкәте әгъзасы. [[АКШ бәйсезлеге өчен сугыш]] җитәкчеләренең берсе. АКШка нигез салган иң абруйлы кешеләр исемлегенә керә. Шул кешеләр арасында фәкать аның имзасы 3 төп документта тора: [[АКШ бәйсезлеге турында декларация]], [[АКШ Конституциясе]], [[1783 елгы Версаль тынычлык килешүе]]. [[1928 ел]]дан бирле Бенджамин Франклин рәсеме 100 [[АКШ доллары]] банкнотасында урын ала. Банкнотада урын алса да, ул [[АКШ президенты]] булмаган. Дәүләт эшлеклесе булудан тыш, Франклин әле күренекле галим дә. Аның ярдәмендә күп кенә ачылышлар ясалган. == Фотосурәтләр == <gallery> Файл:Benjamin Franklin by Jean-Baptiste Greuze.jpg|1777 елда ясалган портрет Файл:Benjamin Franklin (1706–1790) MET DT2883.jpg|Франклин сыны Файл:Declaration of Independence (1819), by John Trumbull.jpg|АКШ бәйсезлеге турында декларацияне имзалау </gallery> == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{Портал|Шәхесләр|Сәясәт}} {{Викиөзек}} == Чыганаклар == * [http://www.ushistory.org/franklin/autobiography/index.htm Франклин автобиографиясе] == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} {{DEFAULTSORT:Франклин, Бенджамин}} [[Төркем:АКШ галимнәре]] [[Төркем:АКШ фәлсәфәчеләре]] [[Төркем:АКШ инкыйлабчылары]] [[Төркем:АКШ журналистлары]] [[Төркем:Масоннар]] [[Төркем:Акчадагы шәхесләр]] [[Төркем:Франсуз академиясе әгъзалары]] [[Төркем:АКШ мәгърифәтчеләре]] rlzksgosncbr24j0ru2hjs4iw3r6dsk 0 29773 3530411 3077201 2022-08-29T08:52:19Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}}[[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] wikitext text/x-wiki {{мәгънәләр|Роза Люксембурглар}} {{УК}} '''Роза Люксембург''' ({{lang-de|Rosa Luxemburg}}, {{lang-pl|Roza Luksemburg}}, чын исеме ''Rosalia Luxenburg'' – '''Розалия Люксенбург''', [[1871 ел]]ның [[5 март]]ы, [[Замосць]], [[Польша Патшалыгы]], [[Русия империясе]] – [[1919 ел]]ның [[15 гыйнвар]]ы, [[Берлин]]) – алман һәм Аурупа инкыйлаби сул [[социал-демократия]]сенең иң билгеле эшлеклеләренең берсе, [[марксизм теоретиклары исемлеге|марксизм теоретигы]], [[фәлсәфәче]], [[икътисад]]чы һәм публицист. Хәрбиләргә каршы [[Спартак берлеге]] һәм [[Алмания Коммунистик фиркасе]]нә нигез салучыларның берсе. == Биография == == Сурәтләр == <gallery> Image:The Soviet Union 1958 CPA 2114 stamp (Rosa Luxemburg (1871-1919), German Revolutionary Socialist).jpg|Почта маркасы, ССРБ, 1957 ел Image:Zetkin_luxemburg1910.jpg|Роза Люксембург [[Клара Цеткин]] белән Image:RosaLuxemburg2a.jpg|Р.Люксембург хөрмәтенә һәйкәл. </gallery> == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * {Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100822155325/http://the100.ru/womens/page904.html |date=2010-08-22 }} {{ref-ru}} == Сылтамалар == * [http://www.rosalux.ru/main/index.php Фонд Розы Люксембург в России] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090305144244/http://www.rosalux.ru/main/index.php |date=2009-03-05 }} {{ref-ru}} * [http://www.marxists.org/archive/luxemburg/index.htm Архив Р. Люксембург] {{ref-en}} * [http://shkolazhizni.ru/archive/0/n-25935/ Какой она была — пламенная революционерка Роза Люксембург?] {{ref-ru}} * [http://the100.ru/womens/page904.html Роза Люксембург] {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} {{Тәрҗемә|ru|Люксембург, Роза}} [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Алмания коммунистик фиркасы әгъзалары]] [[Төркем:Алмания бәйсез социал-демократик фиркасы әгъзалары]] [[Төркем:Марксистлар]] [[Төркем:Сул коммунистлар]] [[Төркем:Алмания коммунистлары]] [[Төркем:Алмания социал-демократик фиркасы әъзалары]] [[Төркем:Польша инкыйлабчылары]] [[Төркем:Литва революционерлары]] [[Төркем:Алмания инкыйлабчылары]] [[Төркем:Һәлак ителгән сәясәтчеләр]] [[Төркем:Сәяси һәлак итүләр корбаннары]] [[Төркем:Маркадагы шәхесләр]] [[Төркем:Феминизм]] 0h31ymcf7ivzo8738bojyra5ktytv4d 0 30526 3530387 2793947 2022-08-28T20:48:29Z Frhdkazan 3171 {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} wikitext text/x-wiki {{Шәхес | исем = Иммануил Кант<br />{{lang-de|Immanuel Kant}} | рәсем = Immanuel Kant (painted portrait).jpg | рәсем_зурлыгы = 250px | alt = <!--рәсемгә курсорны куйганда чыга торган язу--> | рәсем язуы = | тулы исем = | һөнәр = [[фәлсәфәче]] | туу датасы = 22.04.1724 | туу җире = [[Кенигсберг]], [[Пруссия]] | гражданлык = {{Байрак/Пруссия}}[[Пруссия]] | милләт = немец | үлем датасы = 12.2.1804 | үлем җире = [[Кенигсберг]], [[Пруссия]] | әти = | әни = | ир = | хатын = | балалар = | бүләк һәм премияләр = | сайт = | башка мәгълүмат = }} '''Иммануи́л Кант''' ({{lang-de|Immanuel Kant}} {{IPA|[ɪˈmaːnu̯eːl ˈkant]}}; [[22 апрель]] [[1724 ел|1724]], [[Кенигсберг]], [[Пруссия]]<ref>Бүгенге көндә [[Калининград]], [[Россия]]</ref> — [[12 февраль]] [[1804 ел|1804]], шунда ук) — [[Романтизм]] һәм [[Мәгърифәт чоры]] чикләрендә эшчәнлеген алып барган немец [[фәлсәфәче]]се, [[алман классик фәлсәфәсе]]нең башлап җибәрүчесе. == Биография == Бай булмаган һөнәрче гаиләсендә туа. Эммануил исемен Изге Эммануил хөрмәтенә бирәләр. Кант «Фридрихс-Коллегиум» дәрәҗәле гимназиясен тәмамлый, аннары Кенигсберг университетына керә. Атасының үлеме сәбәпле ул университетны тәмамлый алмый. Гаиләсен туендырыр өчен укуны ташлаганнан соң ул өй укытучысы булып эшли. Нәкъ шушы дәвердә, ягъни [[1747 ел|1747]]—[[1755 ел]]ларда ул үзенең әле дә актуальлеген югалтмаган [[Кояш системасы]]ның беренчел томанлыктан килеп чыгуы турындагы [[космогония|космогоник]] теориясен эшләп чыгара һәм нәшер итә. [[1755 ел]]да Кант диссертациясен яклый һәм университетта укытырга рөхсәт бирүче доктор дәрәҗәсен ала. Аның кырык елдан артыкка сузылган укытучылык дәвере башлана. [[1770 ел]]да ул Кенигсберг университетында логика һәм метафизика профессоры буларак билгеләнә. [[1797 ел]]га кадәр ул фәлсәфә, математика һәм физика белән бәйле төрле дәресләр бирә. == Фәлсәфә == Профессор булы эшләгән чорда ул үзенең фәлсәфәсенең үзәген тәшкил итүче өч төп әсәрен яза: * «[[Пакъ аң тәнкыйте]]» ([[1781 ел|1781]]) — [[гносеология]] ([[эпистемология]]) * «[[Гыйльми акылны тәнкыйтьләү]]»<ref name="ReferenceA">Зарипов М.М. Фәлсәфә тарихы: студентлар өчен лекцияләр курсы. — Казан: ТҖМДН нәшрияты, 2009. — б. 88.</ref> ([[1788 ел|1788]]) — [[этика]] * «[[ФФикерләү сәләтен тәнкыйтьләү]]»<ref name="ReferenceA"/> ([[1790 ел|1790]]) — [[эстетика]] Бу әсәрләр фәлсәфәдә фундаменталь урын алып торалар һәм авторына [[XVIII гасыр]]ның бөек фикер йөртүчесе абруен казандыралар. Алар фәлсәфәнең алдагы үсешенә зур тәэсир ясыйлар. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} {{Портал|Шәхесләр|Фәлсәфә}} {{DEFAULTSORT:Кант, Иммануил}} [[Төркем:XVIII гасыр фәлсәфәчеләре]] [[Төркем:Алмания фәлсәфәчеләре]] 633l3apa6e2op7ldv5019p1b9zf7ui7 3530388 3530387 2022-08-28T20:49:30Z Frhdkazan 3171 {{УК}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Иммануи́л Кант''' ({{lang-de|Immanuel Kant}} {{IPA|[ɪˈmaːnu̯eːl ˈkant]}}; [[22 апрель]] [[1724 ел|1724]], [[Кенигсберг]], [[Пруссия]]<ref>Бүгенге көндә [[Калининград]], [[Россия]]</ref> — [[12 февраль]] [[1804 ел|1804]], шунда ук) — [[Романтизм]] һәм [[Мәгърифәт чоры]] чикләрендә эшчәнлеген алып барган немец [[фәлсәфәче]]се, [[алман классик фәлсәфәсе]]нең башлап җибәрүчесе. == Биография == Бай булмаган һөнәрче гаиләсендә туа. Эммануил исемен Изге Эммануил хөрмәтенә бирәләр. Кант «Фридрихс-Коллегиум» дәрәҗәле гимназиясен тәмамлый, аннары Кенигсберг университетына керә. Атасының үлеме сәбәпле ул университетны тәмамлый алмый. Гаиләсен туендырыр өчен укуны ташлаганнан соң ул өй укытучысы булып эшли. Нәкъ шушы дәвердә, ягъни [[1747 ел|1747]]—[[1755 ел]]ларда ул үзенең әле дә актуальлеген югалтмаган [[Кояш системасы]]ның беренчел томанлыктан килеп чыгуы турындагы [[космогония|космогоник]] теориясен эшләп чыгара һәм нәшер итә. [[1755 ел]]да Кант диссертациясен яклый һәм университетта укытырга рөхсәт бирүче доктор дәрәҗәсен ала. Аның кырык елдан артыкка сузылган укытучылык дәвере башлана. [[1770 ел]]да ул Кенигсберг университетында логика һәм метафизика профессоры буларак билгеләнә. [[1797 ел]]га кадәр ул фәлсәфә, математика һәм физика белән бәйле төрле дәресләр бирә. == Фәлсәфә == Профессор булы эшләгән чорда ул үзенең фәлсәфәсенең үзәген тәшкил итүче өч төп әсәрен яза: * «[[Пакъ аң тәнкыйте]]» ([[1781 ел|1781]]) — [[гносеология]] ([[эпистемология]]) * «[[Гыйльми акылны тәнкыйтьләү]]»<ref name="ReferenceA">Зарипов М.М. Фәлсәфә тарихы: студентлар өчен лекцияләр курсы. — Казан: ТҖМДН нәшрияты, 2009. — б. 88.</ref> ([[1788 ел|1788]]) — [[этика]] * «[[ФФикерләү сәләтен тәнкыйтьләү]]»<ref name="ReferenceA"/> ([[1790 ел|1790]]) — [[эстетика]] Бу әсәрләр фәлсәфәдә фундаменталь урын алып торалар һәм авторына [[XVIII гасыр]]ның бөек фикер йөртүчесе абруен казандыралар. Алар фәлсәфәнең алдагы үсешенә зур тәэсир ясыйлар. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} {{Портал|Шәхесләр|Фәлсәфә}} {{DEFAULTSORT:Кант, Иммануил}} [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:XVIII гасыр фәлсәфәчеләре]] [[Төркем:Алмания фәлсәфәчеләре]] lmd263a9zr4o56hoq6jf5oqtuswy70d 0 51185 3530396 2868152 2022-08-28T21:04:31Z Frhdkazan 3171 {{УК}} == Искәрмәләр =={{искәрмәләр}}{{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Вольте́р''' ({{lang-fr|Voltaire}}), тугач бирелгән исеме '''Франсуа-Мари Аруэ'''({{lang-fr|François Marie Arouet}}) — [[французлар|француз]] [[язучы]]сы, [[шагыйрь]], [[публицист]], [[XVIII гасыр]]ның иң күренекле [[фәлсәфәче]]-[[мәгърифәтчелек|мәгърифәтчеләрнең]] берсе, хокук яклаучы. == Тормыш юлы == Франсуа-Мари Аруэ [[Париж]] шәһәрендә дәүләт эшлеклесе гаиләсендә туа. [[Иезуитлар|Иезуит]] көллиятендә белем ала, аристократлар сарайларында шагыйрь булып акча эшли башлый. Яшьли иҗтимагый проблемалар белән кызыксына, сәяси хәрәкәттә катнаша. [[Филипп II]] һәм аның кызына багышланган сатирик шигырьләре өчен [[Бастилия]]гә эләгә. Бер дворян белән чыккан низаг аркасында янә төрмәгә эләгә, аннан соң [[Англия]]гә китә. Биредә ул өч ел дәвамында илнең дәүләт төзелешен, [[фән]]ен, [[фәлсәфә]]сен һәм [[әдәбият]]ын өйрәнә. Гомеренең күп өлешен Вольтер [[Аурупа]]ның төрле илләрендә үткәрә. Англиядәдән тыш ул [[Швейцария]]дә, [[Пруссия]]дә яши, тормышының соңгы елында гына [[Франция]]гә кайта. Вольтер актив җәмәгать эшлеклесе булып таныла. Аның бөтен эшчәнлеге буржуаз демократиянең идеологиясен тормышка ашыруга багышланган була. Ул гади халыкка теләктәшлеген, ә изүчеләргә үзенең нәфрәтен белдереп яши. == Әдәби эшчәнлек == == Фәлсәфи карашлар == Вольтерның [[фәлсәфә]] өлкәсендәге каршылыклы карашлары аның дингә карата булган карашлары белән сугарылган: берьяктан, ул [[дин]]не, бигрәк тә [[католикчылык|католиклар]] тәгълиматын, нык тәнкыйтьли, икенче яктан исә, ул — [[деизм]] тарафдары. [[Аллаһ]]ны Вольтер дөньяның барлыкка килүенә беренче сәбәп буларак таный, ләкин аның яшәешкә нинди булса да йогынты ясап тору көчен инкяр итә. Вольтер [[материализм|материалистик]] позициядә торган. Ул кешенең [[җан]]ын аның [[тән]]еннән аермый, кешенең фикерләү сәләтен материянең сыйфаты дип саный. Вольтер үзенең материалистик карашларын [[Дени Дидро]] тарафыннан чыгарылган «Энциклопедия»дә дә чагылдыра. Шушы хезмәттә тупланган аерым мәкаләләрдә ул табигатьтә хөкем сөргән закончалыкларны таныганын күрсәтә, сәбәплелек белән максатчанлык категорияләренә фәнни аңлатма бирә. Танып белү теориясендә дә Вольтер материалистлар карашында тора. Ул [[Джон Локк|Локкның]] [[сенсуализм|сенсуалистик]] юнәлештәге фикерләрен кабул итә, ә [[Рене Декарт|Декартның]] «тумыштан килгән идеяләр» теориясен кире кага. Ләкин аның өчен «мәңге яши торган хакыйкатьләр» табигый, Вольтер аларның субъектив моментларга дучар икәнлеген һәм тарихи үзгәрештә булу мөмкинлеген кабул итми. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * [[Казбек Гыйззәт|Гыйззәтов К.Т.]], Философия: 2 китап. 1 нче китап: Кыскача философия тарихы. Философиянең нигез проблемалары: Югары уку йорты өчен [[дәреслек]]. == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Франция язучылары]] [[Төркем:Франция шагыйрьләре]] [[Төркем:Франция драматурглары]] [[Төркем:Франсуз язучы-фантастлары]] [[Төркем:Франсуз шагыйрьләре]] [[Төркем:XVIII гасыр фәлсәфәчеләре]] [[Төркем:Франция фәлсәфәчеләре]] [[Төркем:Франция тарихчылары]] [[Төркем:Франсуз академиясе әгъзалары]] npgpjxfgwgsv2h2e108icn1shdtc5ao 0 51186 3530384 2333905 2022-08-28T20:41:27Z Frhdkazan 3171 /* Чыганаклар */ == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар =={{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} wikitext text/x-wiki {{Шәхес | исем = Клод Һельвеций <br />Claude Helvétius | рәсем = Helvétius.png | рәсем_зурлыгы = | alt = <!--рәсемгә курсорны куйганда чыга торган язу--> | рәсем язуы = | тулы исем = Клод Адриан Һельвеций | һөнәр = әдәбиятчы, фәлсәфәче | туу датасы = 31.1.1715 | туу җире = [[Париж]], [[Франса|Франция]] | гражданлык = | милләт = | үлем датасы = 26.12.1771 | үлем җире = [[Париж]], [[Франса|Франция]] | әти = | әни = | ир = | хатын = | балалар = | бүләк һәм премияләр = | сайт = | башка мәгълүмат = }} '''Клод Адриа́н Һельве́ций''' ({{lang-fr|Claude Adrien Helvétius}}) яки '''Гельвеций''' — [[французлар|француз]] әдәбиятчысы, [[фәлсәфәче]]-[[материализм|материалист]]; [[Мәгърифәтчелек]] чоры француз буржуазиясе идеологы. Клод Һельвеций [[Париж]]да, патша табибы гаиләсендә туа. Көллияттә белем ала, аннары соң патша сараенда хезмәт итә башлый һәм шунда әкренләп феодаль тәртипләргә карата фикерләрен туплый. [[Монтескье]] һәм [[Вольтер]] белән якыннан танышу аңа күп нәрсәләрне дөрес бәяләргә ярдәм итә. Монда бигрәк тә [[Дени Дидро|Дидро]] белән [[Һольбах]] алып барган түгәрәккә йөрүнең тәэсире зур була, ул фәнни эшләр белән шөгыльләнә башлый. Һельвецийның «Акыл турында» дигән хезмәте үзенә феодаллар һәм руханилар тарафыннан ачы нәфрәт тудыра. Алар Һельвецийны эзәрлекләргә керешәләр. Аның хезмәте король әмере буенча тыела торган китаплар рәтенә кертелә, аны яндырып юк итәләр. Һельвеций, шушы хезмәтендәге фикерләрне тагын да үстерә төшеп, «Кеше, аның фикерләү сәләтләре һәм аны тәрбияләү турында» дигән яңа хезмәт язып чыгара. == Фәлсәфи карашлар == Һельвеций [[фәлсәфә]]сенең төп мәсьәләсен чишүдә [[материализм|материалистик]] карашта торганлыгын күрсәтә. Аныңча, дөнья — материаль, вакыт һәм галәми сузулык ягыннан чиксез, даими хәрәкәттә, Һельвецийның карашынча, аң — материянең сыйфаты, аңардан аерылгысыз. Ләкин ул материянең билгеле бер этабында гына барлыкка килә. Танып белү теориясендә, Һельвеций агностикларга каршы чыга, кешенең материаль дөньяны танып белү сәләтен чиксез дип саный, дини тәгълиматларны тәнкыйтьли, [[Аллаһ]]ның булуы һәм дөньяның Алла тарафыннан яратылуы, кеше җанының үлемсезлеге турындагы карашларны инкяр итә. == Иҗтимагый карашлар == Һельвеций феодаль мөнәсәбәтләрне һәм феодаль милекчелекне тамырыннан юк итү мәсьәләсен күтәрә. Ләкин бу өлкәдә [[Руссо]]га хас булган [[эгалитаризм]]ны утопия, реальлеккә туры килми дип саный. Һельвеций бу проблемага аек акыл белән карый. Аның карашынча, дәүләт үзендә булган милекләрне бүлү мәсьәләсендә игътибарлык күрсәтергә, тигезсезлеккә юл куймаска тиеш була. һельвецийның социаль карашлары бигрәк тә дини тәртипләргә каршы юнәлдерелгән булган. Ул феодаль мөнәсәбәтләргә дә каршы чыга, әмма дәүләт төзелешенең киләчәге турында фикри каршылык кичерә. Республика формасындагы идарәчелекне зур дәүләтләр өчен реаль түгел дип саный. Һельвеций өчен җәмгыятьнең үсеш чыганаклары шулай ук аңлашылмый кала, аның нигезе итеп ул, җәмгыятьнең конкрет материаль шартларын алудан бигрәк, аерым индивидны, аның эгоистик омтылышларын ала. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * [[Казбек Гыйззәт|Гыйззәтов К.Т.]], Философия: 2 китап. 1 нче китап: Кыскача философия тарихы. Философиянең нигез проблемалары: Югары уку йорты өчен дәреслек. == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} {{DEFAULTSORT:Һельвеций, Клод}} [[Төркем:Франция фәлсәфәчеләре]] [[Төркем:Франция язучылары]] [[Төркем:XVIII гасыр фәлсәфәчеләре]] [[Төркем:Франция фәннәр академиясе әгъзалары]] 5hcipitrzxvnfyt335jhygr1wbxt8ce 0 51223 3530380 2883743 2022-08-28T20:36:39Z Frhdkazan 3171 == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Сылтамалар =={{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} wikitext text/x-wiki {{Шәхес | исем = Иоһанн Фихте <br/> Johann Fichte | рәсем = Johann Gottlieb Fichte.jpg | рәсем_зурлыгы = | alt = <!--рәсемгә курсорны куйганда чыга торган язу--> | рәсем язуы = | тулы исем = Иоһанн Һотлиб Фихте | һөнәр = фәлсәфәче | туу датасы = 19.5.1762 | туу җире = [[Рамменау]], [[Саксония]] | гражданлык = | милләт = | үлем датасы = 27.1.1814 | үлем җире = {{Үлем җире|Берлин|Берлинда}}, [[Пруссия]] | әти = | әни = | ир = | хатын = | балалар = | бүләк һәм премияләр = | сайт = | башка мәгълүмат = }} '''Ио́Һанн Һо́тлиб Фи́хте''' ({{lang-de|Johann Gottlieb Fichte}}) — [[алманнар|алман]] [[фәлсәфәче]]се, [[алман классик фәлсәфәсе]] вәкилләренең берсе, [[субъектив идеализм]]га нигез салучыларның берсе. Фихте Рамменау дигән җирлектә игенче гаиләсендә туа. Ул [[Йена]] һәм [[Лейпциг]] университетларында дин белемен, [[филология]] һәм [[фәлсәфә]] фәннәрен өйрәнә. Аның [[Имануил Кант|Кант]] йогынтысы астында язылган «Серләр ачу галәмәтенә тәнкыйть күзлегеннән карау тәҗрибәсе» хезмәтенә югары бәя бирелә. Шундый ук бәяне Фихте үзенең Бөек француз революциясе йогынтысында язган башка китабына да ала. Ләкин Фихте атеистик вәгазьләр таратуда гаепләнә, һәм ул Йена университетыннан китәргә мәҗбүр була. [[1800 ел]]да Фихтеның [[Берлин]] шәһәренә бәйле гомер дәвере башлана. Соңрак ([[1810 ел]]да) ул [[Берлин университеты]]ның профессоры, [[1812 ел]]дан аның ректоры дәрәҗәсенә күтәрелә. Берлин шәһәрендә Фихтеның карашларында үзгәрешләр сизелә башлый. [[Алмания]]нең [[Наполеон]] [[Франса|Франция]]се белән барган сугышта җиңелүе Фихтеның француз инкыйлабына карата формалашкан күтәренке карашларын сүрелдерә төшә. [[1794 ел]]да Фихте үзенең «Фән турындагы тәгълиматның нигезе» дигән хезмәтен бастырып чыгара. Бу хезмәттә ул фәлсәфәне «фәннәр фәне» дигән яссылыкта бәяләргә омтыла. Фихте, анда фәлсәфәнең ике капма-каршы юнәлештә яшәгәнен искә алып, материалистик юнәлешне түбәнгә төшерү, идеализмны югарыга чөю максатын куйган була. Дөрес, ул Кантның дуалистик карашларын тәнкыйть итә, ләкин материалистик позициядән түгел, бәлки киресенчә, субъектив идеализм мәсләгеннән чыгып тәнкыйтьли. Фихте фәлсәфәсенең үзәген шәхеснең интуитив җисеме «мин» тәшкил итә. Фихте «мин»гә «мин түгел» категориясен каршы куя. Һәм аның «мин»е белән «мин түгел»е бербөтен система дип карала. Фихтенең карашынча, «мин» — тезис, «мин түгел» — антитезис, «абсолют мин» — синтез ролендә чагылалар. Фихтеның фәлсәфәсе — шактый катлаулы һәм кеше тәҗрибәсеннән ерак торган тәгълимат. Әгәр дә аның барлык башваткыч уйдырмаларын алып ташласаң, субъектив идеализмның иң үтә формасы ярылып ятканы ачыла. Аның карашы буенча, дөньяда әнә шул Фихте китергән «мин»нән башка предметлар, күренешләр — барысы да «мин»нең ихтыярыннан тора, «мин»-гә буйсына. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{Портал|Шәхесләр}} == Чыганаклар == * [[Казбек Гыйззәт|Гыйззәтов К.Т.]], Философия: 2 китап. 1 нче китап: Кыскача философия тарихы. Философиянең нигез проблемалары: Югары уку йорты өчен дәреслек. == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} {{DEFAULTSORT:Фихте, Иоһанн}} [[Төркем:Алман фәлсәфә мәктәбе фәлсәфәчеләре]] [[Төркем:Алмания фәлсәфәчеләре]] [[Төркем:XVIII гасыр фәлсәфәчеләре]] [[Төркем:XIX гасыр фәлсәфәчеләре]] bsb14jv9kl45ceh30duqbsgjjmv4lmm 0 51229 3530382 2261981 2022-08-28T20:40:19Z Frhdkazan 3171 {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} wikitext text/x-wiki {{Шәхес | исем = Георг Һегель <br /> Georg Hegel | рәсем = Hegel portrait by Schlesinger 1831.jpg | рәсем_зурлыгы = | alt = <!--рәсемгә курсорны куйганда чыга торган язу--> | рәсем язуы = | тулы исем = Георг Вильгельм Фридрих Һе́гель | һөнәр = фәлсәфәче | туу датасы = 27.8.1770 | туу җире = [[Штутгарт]], [[Вюртемберг]] | гражданлык = | милләт = | үлем датасы = 14.11.1831 | үлем җире = {{Үлем җире|Берлин|Берлинда}}, [[Пруссия]] | әти = | әни = | ир = | хатын = | балалар = | бүләк һәм премияләр = | сайт = | башка мәгълүмат = }} '''Георг Вильгельм Фридрих Һе́гель''' ({{lang-de|Georg Wilhelm Friedrich Hegel}}) — [[алманнар|алман]] [[фәлсәфәче]]се, [[алман классик фәлсәфәсе]]нең һәм романтизм фәлсәфәсенең вәкиле, объектив идеалист. Һегель [[Штутгарт]] шәһәрендә югары дәрәҗәдәге чинауник гаиләсендә туа. Тюбинген шәһәрчегенең теологик институтында [[фәлсәфә]] һәм [[теология]] буенча белем ала. Яшь галимнең сәяси карашларына [[Бөек француз буржуаз-демократик инкыйлабы]]ның идеяләре зур йогынты ясый. Ул [[Алмания]]дәге феодаль, консерватив тәртипләрне тәнкыйтьли, республика принципларын алга куя. [[Борынгы Греция]] демократиясенә югары бәя бирә, җәмгыятьнең рухи тормышына килгәндә, христиан динен тәнкыйтьләп чыга. Һегель үзенең беренче хезмәтләрендә, Алманиянең таркаулыгына пошынып, буржуаз тәртипләр нигезендә үзгәртеп кору идеяләрен яклап чыга. [[XVIII гасыр]]ның азагынача ул [[укытучы]]лык, [[мөхәррир]]лек [[кәсеп]]ләре буенча эшләр алып бара, ә [[1801 ел]]да [[Йена университеты]]нда укыта башлый. Бу аның иҗади эшчәнлегендә яңа этапны ачып җибәрә. Ул [[Иммануил Кант|Кант]] белән [[Иоһанн Фихте|Фихтеның]] субъектив идеалистик пландагы хезмәтләрен тәнкыйтьләп чыга. Шул чорда ул үзенең «Рухның үсеше» дигән атаклы хезмәтен иҗат итә. Ә соңрак, [[Нюрнберг]] шәһәрендә гимназия директоры булган вакытта, иң зур мактауларга ия булган «Мантыйк фәне» дигән әсәрен яза. Һегель, тора-бара, үзенең сул тарафларда формалашкан карашларыннан ваз кичә башлый. Моңа [[Аурупа]]да [[Наполеон]]ның җиңелүеннән соң башланган реакция, ягъни иске тәртипләргә кайту сәясәте йогынты ясый. Шуның нәтиҗәсендә Һегельның фәлсәфи, шулай ук сәяси карашларында уңга таба борылыш сизелә башлый. Ул [[Пруссия]] хөкүмәтенең рәсми рәвештә билгеләнгән фәлсәфәчесе булып раслана. Бу дәрәҗәгә ирешү белән ул үзенең сәяси карашларын «яңарта» башлый, Пруссия дәүләтенең гакыл нигезендә яшәгәнлеген исбатларга омтыла, ә гыйльми өлкәдә үзенең иң күләмле, шул ук вакытта шактый каршылыклы «Фәлсәфә фәннәренең энциклопедиясе» дигән хезмәтенә керешә. [[1818 ел]]дан башлап үлгәнчегә кадәр, Һегель [[Берлин университеты]]нда укыта. «Рухның үсеше» хезмәтендә ул абсолют идеализм принципларын дәлилләргә омтыла. Аныңча, дөньяның нигезен абсолют идея, ягъни шәхсилеккә ия булмаган дөнья күләмендәге гакыл тәшкил итә. «Рухның үсеше» әсәрен белгечләр өч бүлеккә аерып карыйлар. Беренчесе — [[аң]], [[үзаң]], [[акыл|гакыл]] турында. Бу бүлектә индивидуаль аңның төрле этаплар аша чынбарлыкны танып белүгә ирешүе күрсәтелә. Икенче бүлек тарихи планда (Борынгы Греция, Аурупа илләре, Бөек француз революциясе һ. б.) рухның үсә баруын тасвирлый. Өченче бүлек иҗтимагый аңның формаларын характерлауга багышланган. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{Портал|Шәхесләр}} == Чыганаклар == * [[Казбек Гыйззәт|Гыйззәтов К.Т.]], Философия: 2 китап. 1 нче китап: Кыскача философия тарихы. Философиянең нигез проблемалары: Югары уку йорты өчен дәреслек. == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} {{Rq|stub}} [[Төркем:Алман фәлсәфә мәктәбе фәлсәфәчеләре]] [[Төркем:Алмания фәлсәфәчеләре]] kscmk0kvypy61e1e4xal2sqa5r9k4f6 0 51250 3530378 2373948 2022-08-28T20:34:52Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} wikitext text/x-wiki {{Шәхес | исем = Фридрих Энгельс <br /> Friedrich Engels | рәсем = Engels 1856.jpg | рәсем_зурлыгы = | alt = <!--рәсемгә курсорны куйганда чыга торган язу--> | рәсем язуы = | тулы исем = | һөнәр = фәлсәфәче | туу датасы = 28.11.1820 | туу җире = [[Бармен]], [[Пруссия]] | гражданлык = | милләт = | үлем датасы = 5.08.1895 | үлем җире = [[Лондон]], [[Бөекбритания]] | әти = | әни = | ир = | хатын = | балалар = | бүләк һәм премияләр = | сайт = | башка мәгълүмат = }} '''Фри́дрих Э́нгельс''' ({{lang-de|Friedrich Engels}}) — [[алманнар|алман]] [[фәлсәфәче]]се, [[марксизм]]га нигез салучыларның берсе, [[Карл Маркс]]ның фикердәше һәм дусты. == Тормыш юлы == Ул [[Пруссия]]нең [[Бармен]] дип аталган шәһәрендә бай фабрикант гаиләсендә туа. Әтисе аны дини юнәлештә тәрбияләргә тели, ләкин Энгельс әтисенең өметләрен акламый. [[1838 ел]]да ул сәүдә эшләре буенча [[Бремен]] шәһәренә китә. Ләкин аны сәүдә кызыксындырмый, ул вакытын күбрәк [[әдәбият]], [[сәнгать]], [[музыка]] һәм [[спорт]] белән шөгыльләнүгә тота. Шул ук вакытта «Яшь Алмания» оешмасының басма органында эшли башлый. [[1830-еллар|1830 еллар]] ахырында Энгельс [[фәлсәфә]] белән якыннан таныша башлый. Башта ул [[Һегель]] фәлсәфәсе йогынтысын кичерә, соңрак, [[1840-еллар|1840 еллар]] башында, аны материалистик караштагы хезмәтләр җәлеп итә башлый. Энгельсның шушы юнәлештә җитлегеп җитүендә [[Фейербах]]ның «Христианлыкның асылы» ([[1841 ел|1841]]) исемендәге хезмәте зур роль уйный. Энгельсның [[Карл Маркс|Маркс]] белән танышуы һәм бергә эшли башлавы [[1842 ел]]га туры килә. «Рейн газета»сының хәбәрчесе буларак, ул [[Англия]]гә күчеп китә һәм анда аналитик характердагы «Англия эшчеләр сыйныфының хәле» дигән хезмәтен иҗат итә. [[1844 ел]]дан Маркс белән Энгельсның якын дуслыгы башлана. [[1845 ел]]да алар «Изге гаилә...» бергә иҗат иткән беренче китапларын чыгаралар. [[1845 ел|1845]]—[[1846 ел|1846]] елларда Маркс белән Энгельс «Алман идеологиясе» дигән уртак хезмәт өстендә эшлиләр. [[1850-еллар|1850 елларда]] икесе дә, теоретик әсәрләр иҗат итү белән бергә, практик рәвештә инкыйлабый эшчәнлек тә алып баралар. Энгельс, Марксның иң якын дусты буларак, аңа матди яктан даими ярдәм күрсәтеп килә. [[1870-еллар|1870]]—[[1880|80-еллар]] нче елларда Энгельс үзенең танылган «Анти-Дюринг», «Табигать диалектикасы» һ. б. күп кенә хезмәтләрен төгәлли. Маркс үлгәннән соң, Энгельс үз өстенә бөтендөнья эшчеләр хәрәкәтенең җитәкчесе вазифасын ала. Шушы чорда ул үзенең «Гаилә, шәхси милекчелек һәм дәүләтнең килеп чыгуы» дигән хезмәтен иҗат итә. Марксның тугры дусты буларак, ул, «Капитал»ның 2 нче һәм 3 нче томнарын бастырып чыгаруга әзерли. [[1888 ел]]да «Людвиг Фейербах һәм классик алман фәлсәфәсенең тәмамлануы» дигән хезмәтен бастырып чыгара. Гомеренең соңгы елларында Энгельсның инкыйлабый эшчәнлеге активлаша. Ул [[Аурупа]]ның барлык илләрендә үсә барган эшчеләр хәрәкәте белән таныш була, алардагы хәлләрне җентекләп өйрәнә, шушы хәрәкәт башындагы җитәкчеләр белән тыгыз бәйләнештә яши. [[1894 ел]]да Энгельс нык авырый башлый һәм [[1895 ел]]ның августында [[яман шеш]] авыруыннан вафат була. Аның гәүдәсен яндырып, көлен Англия ярларыннан ерак булмаган урында диңгезгә ирештерәләр. == Фәлсәфи карашлар == Энгельс [[диалектика]] тәгълиматын үстерүдә зур роль уйный. Аның карашлары Маркс белән охшаш була. Маркс үзенең барлык көчен икътисади теорияне эшкәртүгә юнәлдерсә, Энгельс исә үз хезмәтенең үзәк предметы итеп фәлсәфә тематикасын сайлый. [[Диалектик материализм]] Энгельсның аеруча «Дюрингка каршы», «Табигать диалектикасы» һәм «Людвиг Фейербах...» әсәрләрендә исбат ителә. Энгельс, материянең беренчел, ә рухның, аңның икенчел икәнлеген дәлилләү белән бергә, фәлсәфәнең нигез ташы ролен уйнаган башка мәсьәләләргә дә игътибар бирә. Аныңча, хәрәкәт материянең яшәү ысулы, димәк, алар аерылгысыз. Энгельс бу фикерне белдереп кенә калмый, хәрәкәтнең иерархик мөнәсәбәттә булган төрләрен күрсәтә, аларга гомуми классификация бирә. Хәрәкәтне бу яссылыкта карауның методологик әһәмияте бүгенге көнге фән өчен дә чиксез зур. Энгельс галәми сузулык һәм вакытны материянең яшәү формалары дип дәлилли, аларның аерылгысыз бербөтен булуын исбатлый. Энгельс танып белү теориясе буенча да ныклы материалистик позициядә тора. Ул танып белүнең чиксезлеген күрсәтә, абсолют хакыйкать белән нисби хакыйкать арасындагы диалек-тиканы исбатлый. Энгельс барлык фәннәрне классификацияли. Аларны өч төркемгә бүлә: тере булмаган материя турындагы фәннәр; тере материя турындагы һәм кешенең фикерләве турындагы фәннәр. == Шулай ук карагыз == {{Портал|Шәхесләр}} == Чыганаклар == * [[Казбек Гыйззәт|Гыйззәтов К.Т.]], Философия: 2 китап. 1 нче китап: Кыскача философия тарихы. Философиянең нигез проблемалары: Югары уку йорты өчен дәреслек. == Сылтамалар == * [http://www.mlwerke.de/me/ Карл Маркс һәм Фридрих Энгельс хезмәтләре] {{ref-de}} * [http://lugovoy-k.narod.ru/marx/01/cont.htm Фридрих Энгельс хезмәтләре] {{ref-ru}} {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} {{DEFAULTSORT:Энгельс, Фридрих}} [[Төркем:Марксистлар|*]] [[Төркем:Материалистлар]] [[Төркем:Марксизм теоретиклары]] [[Төркем:Алмания инкыйлабчылары]] [[Төркем:XIX гасыр фәлсәфәчеләре]] [[Төркем:Әлифба буенча фәлсәфәчеләр]] [[Төркем:Алмания фәлсәфәчеләре]] [[Төркем:Алмания икътисадчылары]] dm9ytk1942yzs4rnusc6znypna3noiu 3530379 3530378 2022-08-28T20:35:26Z Frhdkazan 3171 /* Шулай ук карагыз */ == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} wikitext text/x-wiki {{Шәхес | исем = Фридрих Энгельс <br /> Friedrich Engels | рәсем = Engels 1856.jpg | рәсем_зурлыгы = | alt = <!--рәсемгә курсорны куйганда чыга торган язу--> | рәсем язуы = | тулы исем = | һөнәр = фәлсәфәче | туу датасы = 28.11.1820 | туу җире = [[Бармен]], [[Пруссия]] | гражданлык = | милләт = | үлем датасы = 5.08.1895 | үлем җире = [[Лондон]], [[Бөекбритания]] | әти = | әни = | ир = | хатын = | балалар = | бүләк һәм премияләр = | сайт = | башка мәгълүмат = }} '''Фри́дрих Э́нгельс''' ({{lang-de|Friedrich Engels}}) — [[алманнар|алман]] [[фәлсәфәче]]се, [[марксизм]]га нигез салучыларның берсе, [[Карл Маркс]]ның фикердәше һәм дусты. == Тормыш юлы == Ул [[Пруссия]]нең [[Бармен]] дип аталган шәһәрендә бай фабрикант гаиләсендә туа. Әтисе аны дини юнәлештә тәрбияләргә тели, ләкин Энгельс әтисенең өметләрен акламый. [[1838 ел]]да ул сәүдә эшләре буенча [[Бремен]] шәһәренә китә. Ләкин аны сәүдә кызыксындырмый, ул вакытын күбрәк [[әдәбият]], [[сәнгать]], [[музыка]] һәм [[спорт]] белән шөгыльләнүгә тота. Шул ук вакытта «Яшь Алмания» оешмасының басма органында эшли башлый. [[1830-еллар|1830 еллар]] ахырында Энгельс [[фәлсәфә]] белән якыннан таныша башлый. Башта ул [[Һегель]] фәлсәфәсе йогынтысын кичерә, соңрак, [[1840-еллар|1840 еллар]] башында, аны материалистик караштагы хезмәтләр җәлеп итә башлый. Энгельсның шушы юнәлештә җитлегеп җитүендә [[Фейербах]]ның «Христианлыкның асылы» ([[1841 ел|1841]]) исемендәге хезмәте зур роль уйный. Энгельсның [[Карл Маркс|Маркс]] белән танышуы һәм бергә эшли башлавы [[1842 ел]]га туры килә. «Рейн газета»сының хәбәрчесе буларак, ул [[Англия]]гә күчеп китә һәм анда аналитик характердагы «Англия эшчеләр сыйныфының хәле» дигән хезмәтен иҗат итә. [[1844 ел]]дан Маркс белән Энгельсның якын дуслыгы башлана. [[1845 ел]]да алар «Изге гаилә...» бергә иҗат иткән беренче китапларын чыгаралар. [[1845 ел|1845]]—[[1846 ел|1846]] елларда Маркс белән Энгельс «Алман идеологиясе» дигән уртак хезмәт өстендә эшлиләр. [[1850-еллар|1850 елларда]] икесе дә, теоретик әсәрләр иҗат итү белән бергә, практик рәвештә инкыйлабый эшчәнлек тә алып баралар. Энгельс, Марксның иң якын дусты буларак, аңа матди яктан даими ярдәм күрсәтеп килә. [[1870-еллар|1870]]—[[1880|80-еллар]] нче елларда Энгельс үзенең танылган «Анти-Дюринг», «Табигать диалектикасы» һ. б. күп кенә хезмәтләрен төгәлли. Маркс үлгәннән соң, Энгельс үз өстенә бөтендөнья эшчеләр хәрәкәтенең җитәкчесе вазифасын ала. Шушы чорда ул үзенең «Гаилә, шәхси милекчелек һәм дәүләтнең килеп чыгуы» дигән хезмәтен иҗат итә. Марксның тугры дусты буларак, ул, «Капитал»ның 2 нче һәм 3 нче томнарын бастырып чыгаруга әзерли. [[1888 ел]]да «Людвиг Фейербах һәм классик алман фәлсәфәсенең тәмамлануы» дигән хезмәтен бастырып чыгара. Гомеренең соңгы елларында Энгельсның инкыйлабый эшчәнлеге активлаша. Ул [[Аурупа]]ның барлык илләрендә үсә барган эшчеләр хәрәкәте белән таныш була, алардагы хәлләрне җентекләп өйрәнә, шушы хәрәкәт башындагы җитәкчеләр белән тыгыз бәйләнештә яши. [[1894 ел]]да Энгельс нык авырый башлый һәм [[1895 ел]]ның августында [[яман шеш]] авыруыннан вафат була. Аның гәүдәсен яндырып, көлен Англия ярларыннан ерак булмаган урында диңгезгә ирештерәләр. == Фәлсәфи карашлар == Энгельс [[диалектика]] тәгълиматын үстерүдә зур роль уйный. Аның карашлары Маркс белән охшаш була. Маркс үзенең барлык көчен икътисади теорияне эшкәртүгә юнәлдерсә, Энгельс исә үз хезмәтенең үзәк предметы итеп фәлсәфә тематикасын сайлый. [[Диалектик материализм]] Энгельсның аеруча «Дюрингка каршы», «Табигать диалектикасы» һәм «Людвиг Фейербах...» әсәрләрендә исбат ителә. Энгельс, материянең беренчел, ә рухның, аңның икенчел икәнлеген дәлилләү белән бергә, фәлсәфәнең нигез ташы ролен уйнаган башка мәсьәләләргә дә игътибар бирә. Аныңча, хәрәкәт материянең яшәү ысулы, димәк, алар аерылгысыз. Энгельс бу фикерне белдереп кенә калмый, хәрәкәтнең иерархик мөнәсәбәттә булган төрләрен күрсәтә, аларга гомуми классификация бирә. Хәрәкәтне бу яссылыкта карауның методологик әһәмияте бүгенге көнге фән өчен дә чиксез зур. Энгельс галәми сузулык һәм вакытны материянең яшәү формалары дип дәлилли, аларның аерылгысыз бербөтен булуын исбатлый. Энгельс танып белү теориясе буенча да ныклы материалистик позициядә тора. Ул танып белүнең чиксезлеген күрсәтә, абсолют хакыйкать белән нисби хакыйкать арасындагы диалек-тиканы исбатлый. Энгельс барлык фәннәрне классификацияли. Аларны өч төркемгә бүлә: тере булмаган материя турындагы фәннәр; тере материя турындагы һәм кешенең фикерләве турындагы фәннәр. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} {{Портал|Шәхесләр}} == Чыганаклар == * [[Казбек Гыйззәт|Гыйззәтов К.Т.]], Философия: 2 китап. 1 нче китап: Кыскача философия тарихы. Философиянең нигез проблемалары: Югары уку йорты өчен дәреслек. == Сылтамалар == * [http://www.mlwerke.de/me/ Карл Маркс һәм Фридрих Энгельс хезмәтләре] {{ref-de}} * [http://lugovoy-k.narod.ru/marx/01/cont.htm Фридрих Энгельс хезмәтләре] {{ref-ru}} {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} {{DEFAULTSORT:Энгельс, Фридрих}} [[Төркем:Марксистлар|*]] [[Төркем:Материалистлар]] [[Төркем:Марксизм теоретиклары]] [[Төркем:Алмания инкыйлабчылары]] [[Төркем:XIX гасыр фәлсәфәчеләре]] [[Төркем:Әлифба буенча фәлсәфәчеләр]] [[Төркем:Алмания фәлсәфәчеләре]] [[Төркем:Алмания икътисадчылары]] td3drwhi96wvgayqpurit0mdhj2oaqp 0 51255 3530389 2248637 2022-08-28T20:51:55Z Frhdkazan 3171 {{УК}} == Искәрмәләр =={{искәрмәләр}}{{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Сөрен Обю́ Кье́ркегор''' ({{lang-da|Søren Aabye Kierkegaard}}) — [[датлар|дат]] [[фәлсәфәче]]се, протестант [[теолог]]ы, [[язучы]]. == Тормыш юлы == == Фәлсәфи карашлар == Кьеркегор, үзенең хезмәтләрендә рациональ танып белү теорияләрен, бигрәк тә [[Һегель]]ның тарихи процесста объектив кануннарның ролен ачкан теориясен тәнкыйтькә тотып, индивидның абсолют иреккә лаек булуын дәлилли. Кьеркегор үзенең хезмәтләрендә төп игътибарны «ирек», «шәхес», «сайлап алу», «карар кабул итү» кебек категорияләргә юнәлтә һәм аларны «мөстәкыйль» җисемнәр рәвешендә, җәмгыять шартларыннан аерып карый. Кьеркегор үзенең «Курку төшенчәсе турында» дигән хезмәтендә кешенең яшәешендә «курку» күренешенең мөһим урынын билгеләргә алына. Кешенең аңында иррациональлек, рациональлеккә караганда, күбрәк урын били дип саный. Кьеркегорның фәлсәфәсе [[мистика]] белән сугарылган. Яшәешкә «курку», төрле мистик идеяләр тагуы белән ул үзеннән соңгы дәвердә ([[XX гасыр]] башында) [[экзистенциализм]] дип аталачак агымга нигез сала, аның барлыкка килүенә этәргеч көч бирә. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * [[Казбек Гыйззәт|Гыйззәтов К.Т.]], Философия: 2 китап. 1 нче китап: Кыскача философия тарихы. Философиянең нигез проблемалары: Югары уку йорты өчен дәреслек. == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} {{DEFAULTSORT:Кьеркегор, Сөрен}} [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:XIX гасыр фәлсәфәчеләре]] [[Төркем:Дания фәлсәфәчеләре]] [[Төркем:Экзистенциалистлар]] kv2y458zw9w6yj3rp8pctbzosksg83a 0 51322 3530377 2374886 2022-08-28T20:34:20Z Frhdkazan 3171 /* Чыганаклар */ == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}}== Сылтамалар =={{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} wikitext text/x-wiki {{Шәхес | исем = Огюст Конт<br />Auguste Comte | рәсем = Auguste Comte.jpg | рәсем_зурлыгы = | alt = <!--рәсемгә курсорны куйганда чыга торган язу--> | рәсем язуы = | тулы исем = Isidore Marie Auguste François Xavier Comte | һөнәр = фәлсәфәче | туу датасы = 19.01.1798 | туу җире = [[Монпелье]] | гражданлык = | милләт = | үлем датасы = 5.09.1857 | үлем җире = [[Париж]] | әти = | әни = | ир = | хатын = | балалар = | бүләк һәм премияләр = | сайт = | башка мәгълүмат = }} {{Портал|Социология}} '''Исидо́р Мари́ Огю́ст Франсуа́ Ксавье́ Конт''' ({{lang-fr|Isidore Marie Auguste François Xavier Comte}}) — [[французлар|француз]] [[фәлсәфәче]]се, [[социология]] фәненә һәм [[фәлсәфи позитивизм]]га нигез салучы. Конт [[Монпелье]]да чинауник гаиләсендә туа. Белемне лицейда һәм политехник мәктәптә ала. Берникадәр вакыт Сен-Симонның сәркәтибе булып эшли. Конт төп игътибарын башта табигать фәннәренә юнәлдерелгән булса, соңрак ул социаль проблемаларга таба борыла. Конт предметларның объектив рәвештә билгеле бер галәми сузулыкта һәм билгеле бер вакыт эчендә яшәүләрен тәкрарлый. Конт чынбарлыктан аерылган фәлсәфи гыйлемнәрне тәнкыйтьли. Ләкин болар белән беррәттән ул [[материализм]]нан һәм [[диалектика]]дан читләшә. Үз гамәлләрен, гомумән, бернинди юнәлешкә дә бәйләмичә алып барырга тырыша, материализмнан да, идеализмнан да «өстен» торганлыгын исбатларга омтыла. Контның фәлсәфи карашлары күбрәк [[субъектив идеализм]]га һәм [[агностицизм]]га авыша. Мәсәлән, ул дөньядагы күренешләрнең объектив сәбәплелеген инкяр итә, хакыйкатьне тану мәсьәләсендә үзен нисбилек (релятивизм), агностицизм тарафдары итеп күрсәтә. Русиядә [[Һерцен]], [[Белинский]] һәм [[Николай Платон улы Огарев|Огарев]], Контның позитивлык рухындагы фәлсәфәсен [[Һегель]] тарафыннан ирешелгән диалектикадан кирегә чигенү дип бәялиләр. Контның фәлсәфи хезмәтләре «сул тарафтан» да, шулай ук «уң тарафтан» да тәнкыйтьләнә. Контның идеалистик пландагы карашларын материализм вәкилләре тәнкыйтьләсә, «наив реализм »ын субъектив идеалистлар һәм агностиклар — [[Кант]], [[Җорҗ Беркли|Беркли]], [[Дәвид Юм|Юм]] тарафдарлары — тәнкыйть итәләр. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * [[Казбек Гыйззәт|Гыйззәтов К.Т.]], Философия: 2 китап. 1 нче китап: Кыскача философия тарихы. Философиянең нигез проблемалары: Югары уку йорты өчен дәреслек. == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} {{DEFAULTSORT:Конт, Огюст}} [[Төркем:Франция социологлары]] [[Төркем:Франция фәлсәфәчеләре]] [[Төркем:Позитивизм]] [[Төркем:XIX гасыр фәлсәфәчеләре]] 6a3usegi8jag308qbj76rgasok6fkz2 0 51324 3530394 2872168 2022-08-28T21:00:42Z Frhdkazan 3171 == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}}{{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} wikitext text/x-wiki {{Шәхес | исем = Һерберт Спенсер <br/> Herbert Spencer | рәсем = Herbert Spencer.jpg | рәсем_зурлыгы = | alt = <!--рәсемгә курсорны куйганда чыга торган язу--> | рәсем язуы = | тулы исем = | һөнәр = фәлсәфәче | туу датасы = 27.04.1820 | туу җире = [[Дерби]], [[Англия]] | гражданлык = | милләт = | үлем датасы = 8.12.1903 | үлем җире = [[Брайтон]], [[Англия]] | әти = | әни = | ир = | хатын = | балалар = | бүләк һәм премияләр = | сайт = | башка мәгълүмат = }} '''Һе́рберт Спе́нсер''' ({{lang-en|Herbert Spencer}}) — [[Бөекбритания|британ]] [[фәлсәфәче]]се, [[социолог]], идеалистик фәлсәфә вәкиле, [[эволюционизм]]га нигез салучыларның берсе, [[либерализм]] идеологы. [[Дерби]]да укытучы гаиләсендә туа. [[Кембриҗ]] университетында белем алудан баш тарта, фәннәрне үзлектән өйрәнә. Спенсер фәлсәфәсе [[Кант]], [[Юм]], [[Шеллинг]] һәм [[Конт]] карашлары йогынтысында формалаша. Спенсер гомуми (уртак) эволюция теориясен тәкъдим итә. Бу теория күбрәк механистик характерда иҗат ителгән. Ул, материаль һәм рухи дөньяның төрле өлкәләрендә яшәгән ({{comment|нәорганик|органик булмаган}} материя, органик материя, әхлак, социаль тормыш өлкәләрендәге) предметларны һәм күренешләрне бер рәткә куеп барысы өчен дә «уртак» булган тигезлеккә бару тенденциясен исбатларга тырыша. Спенсерның эволюция теориясе [[диалектика]] гыйлеме тарафыннан каралган һәм исбатланган теориядән күпкә аерыла. Спенсерның эволюция теориясе метафизик, механистик принципларга корылган, ул объектив дөньяның һәр өлкәсенә характерлы үзенчәлекләрне инкяр итә, шунлыктан аларның үзләренә генә хас булган тенденцияләрне ачудан ерак булып кала. Танып белү теориясендә Спенсер Кант карашларын, аның агностик фикерләрен, «әйбернең асылы үзендә кала» формуласын нигезгә куярга тырыша. Социология фәнендә галим органик мәктәпкә нигез салучы булып санала. Бу мәктәпнең төп карашлары механистик принципларга нигезләнгән. Җәмгыятьнең структурасын ул тере организм структурасына җәмгыять кануннарын органик материя кануннарына кайтарып калдыра. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * [[Казбек Гыйззәт|Гыйззәтов К.Т.]], Философия: 2 китап. 1 нче китап: Кыскача философия тарихы. Философиянең нигез проблемалары: Югары уку йорты өчен [[дәреслек]]. == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} {{DEFAULTSORT:Спенсер, Һерберт}} [[Төркем:Бөекбритания фәлсәфәчеләре]] [[Төркем:Инглиз фәлсәфәчеләре]] [[Төркем:Бөекбритания социологлары]] [[Төркем:XIX гасыр фәлсәфәчеләре]] [[Төркем:Эволюционистлар]] [[Төркем:Позитивизм]] 6frk1s1ghzh44lxyl440l4er12qbnto 10 52699 3530413 592055 2022-08-29T09:18:16Z Mike Rohsopht 41062 ([[c:GR|GR]]) [[File:Flag of Gujo Gifu.JPG]] → [[File:Flag of Gujo, Gifu.svg]] wikitext text/x-wiki {{nobr|[[File:Flag of Gujo, Gifu.svg|20px]] [[Гудзё]]}}<noinclude> [[Төркем:Үрнәкләр:Шәһәрләр буенча герблар|{{PAGENAME}}]] [[Төркем:Үрнәкләр:Муниципалитетлар_буенча_герблар|{{PAGENAME}}]] </noinclude> a87au3ddye0fkfwwku35729ouaz74yy 0 57798 3530420 3262043 2022-08-29T09:41:29Z Frhdkazan 3171 /* Чыганаклар */ {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} wikitext text/x-wiki {{Күчерү|Индивидуализм}} {{УК}} '''Индивидуальлек''' — [[кеше]] холкындагы, аның [[уй]]-[[фикер]]ендәге [[шәхес]]нең иреклелеген, бәйсезлеген абсолют дәрәҗәгә күтәрүче принцип. Бу принцип [[Борынгы Һиндстан]]да чарваклар агымында урын таба, һәм ул югары катлауларга каршы юнәлдерелгән була. Чарваклар җәмгыятьтә тигезлекне, һәр шәхескә үз ихтыяҗына карап үсү мөмкинлеге бирүне таләп итеп чыгалар. Заманында ул алгарыш тенденциясен үзенә туплаган була. Шәхеснең теләкләрен иң алгы планга куеп гамәл итү кайбер [[Борынгы Греция|борынгы грек]] философларына да хас була. Протагорның «кеше — һәрнәрсәнең үлчәме» дигән тәгъбире иң мәшһүр принципка әверелеп китә. Шундый ук омтылышларны Эпикур белән Лукреций Кар фәлсәфәләрендә дә күрергә тырышучылар була (бусы — бәхәсле мәсьәлә). Ләкин алар өчен беренче урында шәхес иреге проблемасы тора. Соңрак, [[Яңарыш чоры]]нда, эпикуреизм үзен католик чиркәү принципларына каршы чыккан тенденция дип таныта. Ьәм бу тенденция белән протестантлар идеологиясенең якынлыгын күрү читен түгел. Шушы ук позицияне Яңа заман философлары Ф. Бэкон, T. Һоббс, Дж. Локк, Б. Спиноза да яклап чыгалар. Ләкин буржуаз мөнәсәбәтләрнең көчәя баруы шәхси {{коммент|тәшәббес|инициатива}}, индивидуальлек принципларын алгы планга чыгара башлый, ә буржуаз мөнәсәбәтләрнең ныгый барган саен бу сыйныфта индивидуальлек доминанта ролен яулап ала һәм буржуаз стройның төп идеологиясен тәшкил итә башлый. Көнбатыш философларының күпчелегенә индивид мәнфәгатьләрен коллектив мәнфәгатьләренә каршы кую хас. Бу тенденция Г. Маркузе, C. Хук хезмәтләрендә дә чагыла. Ьәм индивидуальлек Көнбатыш илләрдәге кешеләрнең психологиясе өчен характерлы сыйфат та. {{Портал|Сәясәт|Этика}} == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * [[Казбек Гыйззәт|Гыйззәтов К.Т.]], Философия: 2 кит. 2 нче китап: Социаль философия: Югары уку йортлары өчен д-лек. == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} [[Төркем:Этика]] [[Төркем:Сәясәт]] [[Төркем:Шәхес]] hwo8g76wdrqgjdeh24dtxpda7qxccqp 0 58503 3530373 3261937 2022-08-28T20:23:46Z Frhdkazan 3171 [[Дэвид Юм|Д. Юм]] wikitext text/x-wiki {{Исемен үзгәртергә|Эпистемология}} {{УК}} '''Гносеология''' (бор. грек. γνῶσις, ''gnosis'' — танып белү), [[танып белү]] теориясе — [[фәлсәфә]] фәненең мөһим бүлеге. Еш эпистемологияга мәгънәдәш сүз бүлтәеп тору. Танып белү — дөньядагы предметлар, күренешләр турында белем алу, аларның асылына төшенү, булган белемнәрне киңәйтү, арттыру, камилләштерү. Танып белү [[Борынгы Греция]]дә антик чорда ук галимнәрнең игътибарын үзенә җәлеп итә торган булган. Предмет һәм аның турында фикер, предмет һәм аның турында белем, субъектның фикере белән аның белеме арасындагы мөнәсәбәт, белем һәм хакыйкать, предмет белән белем арасындагы мөнәсәбәт һ. б. шундый мәсьәләләр буенча бәхәсләр алып барылган. Ләкин бу мәсьәләләрне чишү танып белү күренешенең асылын ачуга китерә алмаган әле. [[XVII гасыр|XVII]]-[[XVIII гасыр]]лар танып белү проблемасын югарырак нигездә карый башлау белән характерлана. Фәлсәфәдә бу проблема, гомумән, алгы планга чыга башлый. Ләкин танып белү проблемасын хәл итүдә галимнәр арасында бердәмлек тиз генә табылмый. Бәхәсләр бигрәк тә танып белү процессында хәлиткеч әһәмияткә ия булган факторлар тирәсендә бара башлый. Шушы бәхәсләрдә бер-берсенә каршы ике тенденция — [[сенсуализм]] һәм [[рационализм]] — барлыкка килә. Сенсуалистлар ([[Гассенди]], [[Томас Һоббс|Һоббс]], [[Джон Локк|Локк]] һ. б.) танып белү процессында өстенлекне тою, зиһенгә алу кебек шәкелләргә бирәләр. Моны аңлау кыен түгел, чөнки материализм юнәлешендәге сенсуалистлар, кагыйдә буларак, үзләренең фәлсәфи эзләнүләрен табигать фәннәре биргән материаллар нигезендә алып баралар, алар хәтта шушы эмпирик материалны кешенең дөньяны танып белүендә бердәнбер чыганак дип карыйлар. Рационалистлар ([[Декарт]], [[Спиноза]], [[Готфрид Лейбниц|Лейбниц]] һ. б.), нәкъ киресенчә, танып белү процессында иң мөһим, өстен нәрсә дип кешенең рациональ, абстракт фикер йөртә белү сәләтен саныйлар. Аларның берьяклылыгын аңлау да әллә ни читен түгел, чөнки алар барысы да, — кагыйдә буларак, математиклар. Алар өчен абстракт фикерләү сәләте чыннан да беренчел. Ләкин алар дөньяны танып белүдә эмпирик белемнәрнең әһәмиятен танырга теләмиләр. Бу караштан чыгып эш итү аларны кайбер мәсьәләләрдә идеалистик фикер йөртүгә дә китерә. Мәсәлән, Декарт кешеләрдә тумыштан килгән идеяләр барлыгы, Лейбниц исә фикерләүнең чынбарлыктан аеры, ирекле була алганлыгы турында хаталы нәтиҗәләр чыгаралар. Кант рационалистлар белән сенсуалистларны килештерергә тырыша. Ул танып белүдә гакылның бердәнбер чара түгел икәнлеген дәлилли, ләкин танып белүдә рационалистлар уйлап чыгарган априорлык сыйфатын инкяр итми генә түгел, киресенчә, аның чагылышын галәми сузулык белән вакыт категорияләренә дә тага. Кант моның белән генә дә чикләнми. Ул, танып белүне абсолют югарылыкка күтәреп, аңа объектив реальлекне дә буйсындыра. Асылда, бу субъектив идеализмның чагылышы булып чыга. XVII-XVIII гасырларда философиядә агностиклык агымы сизелерлек урын ала. Дөрес, ул скептиклык шәкелендә борынгы греклар ([[Протагор]]) тәгълиматында ук чагылып алган була, ләкин XVIII гасырда ул бигрәк тә [[Дэвид Юм|Д. Юм]] (1711—1776) һәм [[Иммануил Кант|И. Кант]] хезмәтләрендә урын таба. Мәсәлән, Юм сәбәпле-нәтиҗәле мөнәсәбәтләрнең объективлыгын инкяр итә. Гомумән, аның агностиклыгы соңгы чик шәкелендә формалаша. Ул хәтта предметларның дөньяда барлыгын да шиккә куя. Кантның агностиклыгы башка шәкелдәрәк. Ул әйберләрнең (предметларның) барлыгын инкяр итми, ләкин әйберләрне танып-белү мөмкинлеге ягыннан икегә бүлә. Берләре («әйбер — безнең өчен») кешенең танып белүенә бирелә, икенчеләре («әйбернең асылы үзендә кала») бирелми. XIX гасырда Max һәм Авенариуслар Кантның агностик карашларын тагын да күпертә төшәләр. Философиядә агностицизм агымындагы концепцияләрне XIX гасырда [[Людвиг Фейербах|Л. Фейербах]] һәм [[Ф. Энгельс]], ә XX нче гасырда [[Ленин|B.И. Ленин]] тәнкыйть итеп чыгалар. Ләкин агностицизмның шаукымы Көнбатыш илләр философиясендә XX гасырда да дәвам итә әле. Әлбәттә, танып белү — өзлексез процесс ул, шунлыктан дөньяны танып белүнең иге-чиге юк. Кешелек һичкайчан да дөньядагы барлык әйберләр танылып бетте, танып беләсе нәрсә калмады дип әйтә алмаячак. Ләкин бу сүзләрнең хаклыгы танып белүне киң, глобаль аспектта алганда шулай, аерым предметларга, күренешләргә, процессларга ул кагылмый. Аерым алынган предметлар да, процесслар да кешенең танып белүенә биреләләр, гәрчә бу эштә хаталар да, тулы рәвештә (һәрхәлдә, шушы этапта) танып белүгә ирешә алмау да булырга мөмкин. Мәсәлән, кешенең галәмгә күтәрелүе күп еллар дәвамында белгечләрнең хыялында, фаразында гына булды. XX га-сырга кадәр кешелек шушы максатка ирешә алмый яшәде. Ләкин узган гасырның 50—60 нчы елларында кеше галәмгә очу өчен кирәк булган барлык нәрсәләрне (махсус ягулык уйлап табу, корабльнең конструкциясен эшләү, галәмгә очучыларны махсус программалар буенча әзерләү һ. б.) танып белүгә иреште. Бу казанышлар тагын да катлаулырак башка бурычларны үтәүгәдә юл ачты. Әйтик — кеше [[галәм корабы]]ннан «тышка», [[галәм]] киңлегенә чыкты; корабльдә [[Ай]]га барып җитте. Алга таба да [[фән]] һәм [[техника]]ның һәр өлкәсендә чишелмәгән проблемаларның иге-чиге юк әле. Кешеләрнең танып белүгә ирешелмәгән әйберләре чиксез, ләкин алар кайчан булса да танып беленәчәк. Биредә ике карашны аера белергә кирәк. Бүгенге көндә кешеләр тарафыннан танып беленмәгәнне күздә тоту — бер хәл, ә предметлар, күренешләр кешеләрнең танып белүенә принципиаль рәвештә бирелми дигән позициядә тору — бөтенләй икенче нәрсә. Беренче караш — реаль (чөнки кешеләр тарафыннан танып беленмәгән нәрсәләр биниһая күп), икенче караш скептиклыкны, агностиклыкны күрсәтә. Ул хаталы караш. Чөнки нәрсәдер бүген танып беленмәгән икән, иртәгә (яисә соңрак) ул танып белүгә бирелергә мөмкин. Кешенең тәҗрибәсе нәкъ шуны күрсәтә дә. == Әдәбият== * Гносеология в системе философского мировоззрения. — М., 1983. — 383 с. * Теория познания. В 4-х томах. — М., 1992—1994. Под ред. [[Лекторский, Владислав Александрович|В. А. Лекторского]] и [[Ойзерман, Теодор Ильич|Т. И. Ойзермана]]. * ''Копнин П. В.'' [http://runivers.ru/philosophy/lib/book6199/138461/ Гносеологические и логические основы науки.] — М.: Мысль, 1974. * Гносеологические проблемы диалектического материализма. — М., 1974. — 357 с. * ''Елсуков А. Н.'' История античной гносеологии. — Минск, 1992. — 82 с. * {Ильин В. В. Теория познания. Эпистемология 1994. * ''Кезин А. В.'' Эволюционная эпистемология: современная междисциплинарная парадигма // [[Вестник Московского университета]]. — Серия 7. Философия. — 1994. — № 5. — С.3-11. * ''Никитин Е. П.'' Исторические судьбы гносеологии // [[Философские исследования]]. — 1993. — № 1. — С.61-70. * ''Таубе М. Ф.'' [http://runivers.ru/philosophy/lib/book6265/146831/ Познаниеведение (гносеология) по Славянофильству.] — Петроград: Тип. М. И. Акинфиева, 1912 — на сайте [[Руниверс]] * ''Пиаже Ж.'' Генетическая эпистемология // [[Вопросы философии]]. — 1993. — № 5. * ''Соболев А. В.'' О персоналистической гносеологии // [[Вопросы философии]]. — № 4. — С.121-137. * ''Фурманов Ю. Р.'' Критика метафизического разума в эволюционной теории познания // [[Философские науки]]. — 1991. — № 8. — С.34-50. * Эволюционная эпистемология и логика социальных наук. — М., 2000. — 463 с. ==Чыганак== * [http://www.tatknigafund.ru/books/1839/read?locale=tt#page312 Гыйззәтов К.Т., Философия: 2 китап. 1 нче китап: Кыскача философия тарихы. Философиянең нигез проблемалары: Югары уку йорты өчен дәреслек. бит312] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305020112/http://www.tatknigafund.ru/books/1839/read?locale=tt#page312 |date=2016-03-05 }} [[Төркем:Фәлсәфә]] mwkqx5iku8zw46thm55jc9jb5k2cjvc 3530374 3530373 2022-08-28T20:25:31Z Frhdkazan 3171 /* Чыганак */ == Тышкы сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} wikitext text/x-wiki {{Исемен үзгәртергә|Эпистемология}} {{УК}} '''Гносеология''' (бор. грек. γνῶσις, ''gnosis'' — танып белү), [[танып белү]] теориясе — [[фәлсәфә]] фәненең мөһим бүлеге. Еш эпистемологияга мәгънәдәш сүз бүлтәеп тору. Танып белү — дөньядагы предметлар, күренешләр турында белем алу, аларның асылына төшенү, булган белемнәрне киңәйтү, арттыру, камилләштерү. Танып белү [[Борынгы Греция]]дә антик чорда ук галимнәрнең игътибарын үзенә җәлеп итә торган булган. Предмет һәм аның турында фикер, предмет һәм аның турында белем, субъектның фикере белән аның белеме арасындагы мөнәсәбәт, белем һәм хакыйкать, предмет белән белем арасындагы мөнәсәбәт һ. б. шундый мәсьәләләр буенча бәхәсләр алып барылган. Ләкин бу мәсьәләләрне чишү танып белү күренешенең асылын ачуга китерә алмаган әле. [[XVII гасыр|XVII]]-[[XVIII гасыр]]лар танып белү проблемасын югарырак нигездә карый башлау белән характерлана. Фәлсәфәдә бу проблема, гомумән, алгы планга чыга башлый. Ләкин танып белү проблемасын хәл итүдә галимнәр арасында бердәмлек тиз генә табылмый. Бәхәсләр бигрәк тә танып белү процессында хәлиткеч әһәмияткә ия булган факторлар тирәсендә бара башлый. Шушы бәхәсләрдә бер-берсенә каршы ике тенденция — [[сенсуализм]] һәм [[рационализм]] — барлыкка килә. Сенсуалистлар ([[Гассенди]], [[Томас Һоббс|Һоббс]], [[Джон Локк|Локк]] һ. б.) танып белү процессында өстенлекне тою, зиһенгә алу кебек шәкелләргә бирәләр. Моны аңлау кыен түгел, чөнки материализм юнәлешендәге сенсуалистлар, кагыйдә буларак, үзләренең фәлсәфи эзләнүләрен табигать фәннәре биргән материаллар нигезендә алып баралар, алар хәтта шушы эмпирик материалны кешенең дөньяны танып белүендә бердәнбер чыганак дип карыйлар. Рационалистлар ([[Декарт]], [[Спиноза]], [[Готфрид Лейбниц|Лейбниц]] һ. б.), нәкъ киресенчә, танып белү процессында иң мөһим, өстен нәрсә дип кешенең рациональ, абстракт фикер йөртә белү сәләтен саныйлар. Аларның берьяклылыгын аңлау да әллә ни читен түгел, чөнки алар барысы да, — кагыйдә буларак, математиклар. Алар өчен абстракт фикерләү сәләте чыннан да беренчел. Ләкин алар дөньяны танып белүдә эмпирик белемнәрнең әһәмиятен танырга теләмиләр. Бу караштан чыгып эш итү аларны кайбер мәсьәләләрдә идеалистик фикер йөртүгә дә китерә. Мәсәлән, Декарт кешеләрдә тумыштан килгән идеяләр барлыгы, Лейбниц исә фикерләүнең чынбарлыктан аеры, ирекле була алганлыгы турында хаталы нәтиҗәләр чыгаралар. Кант рационалистлар белән сенсуалистларны килештерергә тырыша. Ул танып белүдә гакылның бердәнбер чара түгел икәнлеген дәлилли, ләкин танып белүдә рационалистлар уйлап чыгарган априорлык сыйфатын инкяр итми генә түгел, киресенчә, аның чагылышын галәми сузулык белән вакыт категорияләренә дә тага. Кант моның белән генә дә чикләнми. Ул, танып белүне абсолют югарылыкка күтәреп, аңа объектив реальлекне дә буйсындыра. Асылда, бу субъектив идеализмның чагылышы булып чыга. XVII-XVIII гасырларда философиядә агностиклык агымы сизелерлек урын ала. Дөрес, ул скептиклык шәкелендә борынгы греклар ([[Протагор]]) тәгълиматында ук чагылып алган була, ләкин XVIII гасырда ул бигрәк тә [[Дэвид Юм|Д. Юм]] (1711—1776) һәм [[Иммануил Кант|И. Кант]] хезмәтләрендә урын таба. Мәсәлән, Юм сәбәпле-нәтиҗәле мөнәсәбәтләрнең объективлыгын инкяр итә. Гомумән, аның агностиклыгы соңгы чик шәкелендә формалаша. Ул хәтта предметларның дөньяда барлыгын да шиккә куя. Кантның агностиклыгы башка шәкелдәрәк. Ул әйберләрнең (предметларның) барлыгын инкяр итми, ләкин әйберләрне танып-белү мөмкинлеге ягыннан икегә бүлә. Берләре («әйбер — безнең өчен») кешенең танып белүенә бирелә, икенчеләре («әйбернең асылы үзендә кала») бирелми. XIX гасырда Max һәм Авенариуслар Кантның агностик карашларын тагын да күпертә төшәләр. Философиядә агностицизм агымындагы концепцияләрне XIX гасырда [[Людвиг Фейербах|Л. Фейербах]] һәм [[Ф. Энгельс]], ә XX нче гасырда [[Ленин|B.И. Ленин]] тәнкыйть итеп чыгалар. Ләкин агностицизмның шаукымы Көнбатыш илләр философиясендә XX гасырда да дәвам итә әле. Әлбәттә, танып белү — өзлексез процесс ул, шунлыктан дөньяны танып белүнең иге-чиге юк. Кешелек һичкайчан да дөньядагы барлык әйберләр танылып бетте, танып беләсе нәрсә калмады дип әйтә алмаячак. Ләкин бу сүзләрнең хаклыгы танып белүне киң, глобаль аспектта алганда шулай, аерым предметларга, күренешләргә, процессларга ул кагылмый. Аерым алынган предметлар да, процесслар да кешенең танып белүенә биреләләр, гәрчә бу эштә хаталар да, тулы рәвештә (һәрхәлдә, шушы этапта) танып белүгә ирешә алмау да булырга мөмкин. Мәсәлән, кешенең галәмгә күтәрелүе күп еллар дәвамында белгечләрнең хыялында, фаразында гына булды. XX га-сырга кадәр кешелек шушы максатка ирешә алмый яшәде. Ләкин узган гасырның 50—60 нчы елларында кеше галәмгә очу өчен кирәк булган барлык нәрсәләрне (махсус ягулык уйлап табу, корабльнең конструкциясен эшләү, галәмгә очучыларны махсус программалар буенча әзерләү һ. б.) танып белүгә иреште. Бу казанышлар тагын да катлаулырак башка бурычларны үтәүгәдә юл ачты. Әйтик — кеше [[галәм корабы]]ннан «тышка», [[галәм]] киңлегенә чыкты; корабльдә [[Ай]]га барып җитте. Алга таба да [[фән]] һәм [[техника]]ның һәр өлкәсендә чишелмәгән проблемаларның иге-чиге юк әле. Кешеләрнең танып белүгә ирешелмәгән әйберләре чиксез, ләкин алар кайчан булса да танып беленәчәк. Биредә ике карашны аера белергә кирәк. Бүгенге көндә кешеләр тарафыннан танып беленмәгәнне күздә тоту — бер хәл, ә предметлар, күренешләр кешеләрнең танып белүенә принципиаль рәвештә бирелми дигән позициядә тору — бөтенләй икенче нәрсә. Беренче караш — реаль (чөнки кешеләр тарафыннан танып беленмәгән нәрсәләр биниһая күп), икенче караш скептиклыкны, агностиклыкны күрсәтә. Ул хаталы караш. Чөнки нәрсәдер бүген танып беленмәгән икән, иртәгә (яисә соңрак) ул танып белүгә бирелергә мөмкин. Кешенең тәҗрибәсе нәкъ шуны күрсәтә дә. == Әдәбият== * Гносеология в системе философского мировоззрения. — М., 1983. — 383 с. * Теория познания. В 4-х томах. — М., 1992—1994. Под ред. [[Лекторский, Владислав Александрович|В. А. Лекторского]] и [[Ойзерман, Теодор Ильич|Т. И. Ойзермана]]. * ''Копнин П. В.'' [http://runivers.ru/philosophy/lib/book6199/138461/ Гносеологические и логические основы науки.] — М.: Мысль, 1974. * Гносеологические проблемы диалектического материализма. — М., 1974. — 357 с. * ''Елсуков А. Н.'' История античной гносеологии. — Минск, 1992. — 82 с. * {Ильин В. В. Теория познания. Эпистемология 1994. * ''Кезин А. В.'' Эволюционная эпистемология: современная междисциплинарная парадигма // [[Вестник Московского университета]]. — Серия 7. Философия. — 1994. — № 5. — С.3-11. * ''Никитин Е. П.'' Исторические судьбы гносеологии // [[Философские исследования]]. — 1993. — № 1. — С.61-70. * ''Таубе М. Ф.'' [http://runivers.ru/philosophy/lib/book6265/146831/ Познаниеведение (гносеология) по Славянофильству.] — Петроград: Тип. М. И. Акинфиева, 1912 — на сайте [[Руниверс]] * ''Пиаже Ж.'' Генетическая эпистемология // [[Вопросы философии]]. — 1993. — № 5. * ''Соболев А. В.'' О персоналистической гносеологии // [[Вопросы философии]]. — № 4. — С.121-137. * ''Фурманов Ю. Р.'' Критика метафизического разума в эволюционной теории познания // [[Философские науки]]. — 1991. — № 8. — С.34-50. * Эволюционная эпистемология и логика социальных наук. — М., 2000. — 463 с. ==Чыганак== * [http://www.tatknigafund.ru/books/1839/read?locale=tt#page312 Гыйззәтов К.Т., Философия: 2 китап. 1 нче китап: Кыскача философия тарихы. Философиянең нигез проблемалары: Югары уку йорты өчен дәреслек. бит312] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305020112/http://www.tatknigafund.ru/books/1839/read?locale=tt#page312 |date=2016-03-05 }} == Тышкы сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} [[Төркем:Фәлсәфә]] 7zzb0u0jlx81rswhy4wtomwg3gq2nqj 0 100419 3530409 2504754 2022-08-29T08:42:28Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}}[[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Мартин Һайдеггер''' ([[Алман теле|ал.]] ''Martin Heidegger''; [[1889 ел|1889 елның]] [[21 июнь|21 июне]] — [[1976 ел|1976 елның]] [[15 апрель|15 апреле]]) — күренекле алман фәлсәфәчесе, атеистик экзистенциализм вәкиле һәм эссечы.<ref>www.mapageweb.umontreal.ca/grondinj/textes_html/Being.doc</ref> Иң яхшы әсәре, ''Бар булучы һәм Вакыт'', 20 гасыр фәлсәфи хезмәтләренең иң әһәммиятлеләрдән бере дип санала.<ref>Lackey, Douglas. 1999. "What Are the Modern Classics? The Baruch Poll of Great Philosophy in the Twentieth Century". ''Philosophical Forum''. 30 (4): 329-46</ref> Һайдеггер [[Платон]]дан башлап Көнчыгыш фәлсәфәсе берәр нәрсәнең булу турында Бар Булучы күзлегеннән карау урынына, булу хәле күзлегеннән карап хата ясаганын белдергән. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] {{Тәрҗемә|ru|Хайдеггер, Мартин}} [[Төркем:Алмания фәлсәфәчеләре]] [[Төркем:XX гасыр фәлсәфәчеләре]] 1n8gu1hvwbbgagf527hje7vcmfdtjsp 0 117743 3530412 3359754 2022-08-29T09:10:04Z Artanisen 35199 Japanese Soldiers Marching Shimonoseki Campaign by Wirgman 1864.png wikitext text/x-wiki {{Карточка |имя = Tokugawa sögunatı |стиль_тела = vcard |название = |стиль_названия = |вверху = <big>Tokugawa sögunatı</big><br/>江戸幕府<br/> '''1603 — 1868''' |класс_вверху = fn |стиль_вверху = background-color:{{{фон|#0a9379}}}; color:{{{цвет|white}}}; |вверху2 = |класс_вверху2 = nickname |стиль_вверху2 = color: #000000; |изображение = {{#if: {{{изображение|Tokugawa Nobunaga territory.PNG}}}|[[Файл:{{{изображение|Tokugawa Nobunaga territory.PNG}}}| {{#if: {{{ширина|}}}|{{{ширина}}}|250px}}| {{#if: {{{подпись|}}}||}}]]}} |стиль_изображения = |подпись = {{{подпись|}}} |стиль_подписи = |стиль_заголовков = width:600px; |стиль_меток = background: #eee; text-align: right; width:100px; |стиль_текста = |заголовок1 = |метка1 = [[Файл:Flag of the Tokugawa Shogunate.svg|100px|мини|Bayraq]] |текст1 = [[Файл:Tokugawa family crest.svg|100px|мини|Gerb]] |заголовок2 = |метка2 = Başqala |текст2 = [[Kioto]] (räsmi), [[Токио|Edo]] (çınında) |заголовок3 = |метка3 = räsmi tel |текст3 = yapun tele |заголовок4 = |метка4 = Din |текст4 = Buddizm, Sintoizm |заголовок6 = |метка6 = İdärä itü tärtibe |текст6 = Monarxiä - feodal' xärbi diktatura |заголовок7 = |метка7 =Tarix |текст7 = '''1603 - Barlıqqa kilü''' *[[1600]] - Sekigaxara suğışı *[[1615]] - Osaka qamalışı *[[1635]] - Sakoku ämere *[[1868]] - Xokuetsu suğışı |заголовок8 = |метка8 = |текст8 = |заголовок9 = |метка9 = |текст9 = }} '''Tokugawa sögunatı''' yäki '''Tokugawa şögunatı''' (yapunça ''徳川幕府'', ''Tokugawa bakufu'') yäki '''Edo bakufu''' - [[Yapunstan]] feodal' xärbi xökümäte, [[1603]] yılda '''Tokugawa İezäsu''' tarafınnan nigezlängän, Tokugawa näselennän [[sögun]]nar belän idärä itkän. İke yarım ğasır däwamında [[1868]] yılğa qädär bulğan. [[Yapunstan]] tarixända şuşı däwer '''Edo çorı''' dip yörtelä. Edo - Yapunstan başqalası, xäzerge iseme - [[Tokio]]. Sögunat iräge - Edo kirmänendä urnaşqan. Tokugawa sögunatı [[Meydzi inqıylabı]] näticäsendä bärep töşerelgän. [[1863]]-[[1867]] yıllarda [[AQŞ]] belän ğädelsez kileşü tözelgännän soñ Yapunstandä watandaşlar suğışı başlanğan. [[Файл:Japanese Soldiers Marching Shimonoseki Campaign by Wirgman 1864.png|200px|мини|сулда|Tokugawa sögunatı ğäskärläre, 1864 yıl]] Qanlı watandaşlar suğışı näticäsendä sögunat tärtibe beterelä. ==Töp waqiğalar== *1603 - Barlıqqa kilü *[[1600]] - Sekigaxara suğışı *[[1615]] - Osaka qamalışı *[[1635]] - Sakoku ämere *[[1868]] - Xokuetsu suğışı ==Monı da qarağız== *[[Xirosima]] ==Sıltamalar== * [http://hkuhist2.hku.hk/nakasendo/tokupols.htm Tokugawa ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080504211250/http://hkuhist2.hku.hk/nakasendo/tokupols.htm |date=2008-05-04 }} * [http://www.bibliotekar.ru/japan/33.htm Tokugawa sögunatı] [[Төркем:Япония тарихы]] ts73kwzegbvgwcgqf199iep86ysfhwh 0 164197 3530406 2708785 2022-08-29T08:11:57Z Matsievsky 15721 wikitext text/x-wiki {{Шәхес | исем = Патрис Эмери Лумумба | рәсем = PatricelumumbaIISG.jpg | рәсем_зурлыгы = 300px | рәсем язуы = | тулы исем = Patrice Émery Lumumba | һөнәр = [[Конго Демократик Республикасы]] [[Премьер-министр]]ы | туу датасы = 2.07.1925 | туу җире = [[Оналуа]], [[Катакокомбе]], [[Бельгия Конгосы]]. | гражданлык = | милләт = | үлем датасы = 17.01.1961 | үлем җире = [[Элизабетвиль]] (элек [[Лубумбаши]]), [[Катанга провинциясе]] | флаг = Flag_of_the_Democratic_Republic_of_the_Congo_(2003-2006).svg | эшли башлавы = [[24 июня]] | эштән чыгуы = [[14 сентября]] [[1960 елда]] | әти = | әни = | ир = | хатын = | балалар = | бүләк һәм премияләр = | сайт = | башка мәгълүмат = }} [[Файл:The Soviet Union 1961 CPA 2576 stamp (The Struggle for the Liberation of Africa. Lumumba ( 1925-1961 ), premier of Congo).jpg|thumb|150px|[[Почта маркасы]] [[СССР]], П. Лумумбе багышланган, [[1961]], 2 [[Копейка]] ([[Каталог ЦФА|ЦФА]] 2576, [[Скотт (марколар каталогы)|Скотт]] 2486)]] '''Патри́с Эмери́ Луму́мба''' ({{lang-fr|Patrice Émery Lumumba}}, [[2 июль]] [[1925]] туган — [[17 гыйнвар]] [[1961]] үлгән) — [[Конго Демократик Республикасы]]<nowiki/>нда сул халык сәяси эшлеклесе, 1960 елның июнендә [[Конго Демократик Республикасы]] бәйсез дәүләт дип игълан ителгәч, илнең беренче [[премьер-министр]]ы. [[Заир]]ның милли герое, язучы, [[Африка]]да бәйсезлек өчен көрәш символы. [[Конго милли хәрәкәте]]нә нигез салучы һәм аның җитәкчесе. == Тәрҗемәи хәле == Патри́с Эмери́ Луму́мба [[Тетела]] халкыннан. Католиклар миссиясе карамагындагы урта мәктәпне, аннары почта хезмәткәрләре курсларын тәмамлаган. Писер, почта клеркы булып һәм шулай ук Бельгия сәнәгать компанияләрендә хезмәт иткән. 1950 нче еллардан бирле Патрис Лумумба колониянең сәяси тормышында актив катнаша. Баштарак ул урталыктагы сәяси карашлар тарафдары була: “Бельгия-Конго бергәлеге”, Конгоны аурупалаштыру идеяләрен яклап чыга, расачылык сегрегациясен бетерү өчен көрәшә. Колониаль хакимият ярдәмендә белем алып, “эволюэ” (“мәгърифәтлеләр”) сафына баскач, ул почтада хезмәт итә. Җирле халыкның башка “сайлап алынган” вәкилләре белән бергә, ул заманда Бельгиядә үткәрелә торган түләүсез экскурсияләрдә катнаша. Ләкин, үзен Бельгия колонияләре министрлыгына урнаштыру мәсьәләсе хәл ителер алдыннан, Лумумба, почта аша күчерелгән акчаларны (барлыгы ике мең ярым доллар чамасы) урлауда гаепләнеп, кулга алына, һәм бу хәл аның уңышлы гына башланып киткән карьерасына чик куя. Төрмәдә алты ай утырып чыккач, Лумумба радикаль идеяләр тарафдары булып китә, сәясәт белән шөгыльләнә башлый һәм 1958 елның октябреннән алып “Милли хәрәкәт” сул фиркасен җитәкли. 1960 елның маенда илдә үткәрелгән беренче сайлауларда бу фирка парламентта 40 урын яулап ала (137 урыннан). Парламент Лумумбаны илнең премьер-министры итеп билгели. = Сылтамалар == * ''[[Жуков, Юрий Александрович|Ю. Жуков.]]'' [http://vivovoco.astronet.ru/VV/PAPERS/HISTORY/LUMUMBA/LUMUMBA.HTM Патрис Лумумб] * [http://www.bbc.co.uk/russian/russia/2010/02/100127_russia_rudn_history.shtml ] 2am4n14m0c9yqbggq3kyfj5sqzcv0z6 0 174216 3530405 2878392 2022-08-29T08:06:08Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}}[[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Альбер Камю''' ({{lang-fr|Albert Camus}}, {{ДР|7|11|1911}}, Мондово, [[Әлҗәзаир]] — {{ДР|4|1|1960}}, Вилблөвен, [[Франса|Франция]]) — [[француз]] язучысы. Экзистенциализм агымының күренекле вәкиле. [[Икенче бөтендөнья сугышы]] вакытында Каршылык хәрәкәтендә катнашкан. Иҗади эшчәнлеген 1937 дә башлый. {{comment|''«Чит кеше»''|L’Étranger}} (1942) кыйссасы, {{comment|''«Сизиф турында миф»''| Le Mythe de Sisyphe}} (1942) фәлсәфи {{comment|учырк|очерк}}ы, {{comment|''«Аңлашылмаучылык»''|Le Malentendu}} (1944) һәм {{comment|''«Калигула»''|Caligula}} (1945) драмалары — кеше тормышының мәгънәсе турындагы уйлардан гыйбарәт. {{comment|''«Тагун»''| La Peste}} (1947) роман-хикәясе [[Каршылык хәрәкәте]] турында. {{comment|''«Гыйсъянчыл адәм»''|L’Homme révolté}} (1951) фәлсәфи учыркы, {{comment|''«Түбәнләшү»''|La Chute}} (1956) кыйссасы, {{comment|''«Патшалык итү һәм сөрген»''|L'Exil et le royaume}} (1957), {{comment|''«Шевит нотыклары»''|Discours de Suède}} (1958) хикәяләр тупламы авторы. [[Нобель премиясе]] лауреаты (1957). == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Әлифба буенча язучылар]] [[Төркем:Әлҗәзаирдә туганнар]] {{rq|stub}} [[Төркем:Франция фәлсәфәчеләре]] [[Төркем:Франсуз язучылары]] [[Төркем:XX гасыр фәлсәфәчеләре]] [[Төркем:Франция Коммунистик Фиркасе әгъзалары]] [[Төркем:Анархистлар]] [[Төркем:Экзистенциалистлар]] k2vriqj1v12vqjhvj2k4bo4xb3pwe99 0 178852 3530336 2428474 2022-08-28T12:33:07Z Kwamikagami 23406 wikitext text/x-wiki [[Файл:Womanpower logo.jpg|thumb|right|Феминизмның символы. Феминизмның традицион төсе — миләүшә.]] '''Феминизм''' (лат. femina, «хатын-кыз») — [[хатын-кыз]]ларга [[ир]]ләр белән бер тигез игътибар бирүне таләп иткән иҗтимагый-сәяси хәрәкәт. Киң мәгънәдә — барлык мәсьәләләрдә хатын-кызларның ирләр белән тигез хокукларның таләп итү. Тар мәгънәдә — хатын-кыз хокукларын дискриминацияләүне бетерү һәм ирләр белән тигез хокуклы итү. Беренче чиратта феминизм хатын-кыз мәсьәләләрен анализлый, әмма феминизм затларның тигезлеге өчен көрәшә һәм кайбер феминисткалар ирләр хокукы өчен дә көрәшергә кирәк дип исәпли. == Тарихы == [[File:Bare breasts are our weapons crop.jpg|200px|thumb|left|Үз тәненә «''Шәрә [[Хатын-кыз күкрәге|күкрәкләребез]] — безнең [[корал]]''» шигарьләрен яздырган ''ФЕМЕН'' <small>([[:en:Femen|en]])</small> активисты]] Бу хәрәкәт XVIII гасырда барлыкка килә. [[1960-еллар|1960 еллар]]да киң танылу ала. == Шулай ук карагыз == * [[Хатын-кыз хокуклары]] * [[Җенси тигезсезлек]] * [[Шовинизм#Ирләр шовинизмы|Ирләр шовинизмы]] * [[Халыкара хатын-кызлар көне]] == Чыганаклар == * Harv.Women’s L.J. 107 (1978) Fathers' Rights and Feminism: The Maternal Presumption Revisited; Uviller, Rena K. * Krolokke, Charlotte; Anne Scott Sorensen. Gender Communication Theories and Analyses: From Silence to Performance. — Sage Publications, 2005. — Гл. 1. Three Waves of Feminism: From Suffragettes to Grrls. — ISBN 0-7619-2918-5 * Unwed Fathers' Rights, Adoption, and Sex Equality: Gender-Neutrality and the Perpetuation of Patriarchy [[Төркем:Феминизм]] [[Төркем:Фәлсәфә]] [[Төркем:Сәяси фәлсәфә]] jpky3wwxhaavznci6ivg6b4cp6tz5p8 0 178889 3530417 3529886 2022-08-29T09:39:02Z Frhdkazan 3171 {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} wikitext text/x-wiki {{УК}} [[Файл:Ru_character.png|200px|thumb|right|Конфуцийчылыкның символы — «Ру» (галим) иероглифы.]] [[Файл:Confucius statue in beijing.jpg|200px|thumb|right|[[Пекин]]да Конфуций һәйкәле]] '''Конфуцийчылык''' — [[Конфуций]] тәгълимате нигезендә барлыкка килгән көнчыгыш [[дин]]. == Тарихы == Борынгы дөньяның күп укымышлылары кебек аны да бөтенесеннән элек кеше үзе кызыксындырган. Конфуций [[тәгълимат]]ы — кешеләргә нәрсәгә омтылырга, җәмгыятьтә яшәгәндә нинди кагыйдәләргә таянып эш итәргә кирәклеген, гаиләдә мөнәсәбәтләр нинди төзелергә, табигатькә нинди караш булырга тиешлеген өйрәткән. Бу борынгы акыл илаһи — Күкле үрнәк итеп санаган. "Табигать кануннарына кешегә карата матур биш сыйфат: акыллылык, кеше сөючәнлек, тугърылык, олыларны хөрмәтләү һәм егетлек хас булырга тиеш; аларныкы исәпләмичә, кешеләр тормышында тәртип булмаячак", — дигән ул. Конфуций сайлап алынганнар гына бу сыйфатларга ия, шулай да һәр кем аңа онтылырга тиеш, дип исәпләгән. Акыл иясенең фикеренчә [[акыл]]га нигезләнеп төзелгән җәмәгать королышы кешегә үз-үзен камилләштерү мөмкинлеген бирергә һәм уңлы-суллы табыш китерергә тиеш булган. [[Дәүләт]]не Конфуций кече кеше олысына (гади кеше аксөяккә) буйсынырга тиеш булган зур бер гаилә дип караган. Дәүләттә иң өлкән кеше — хаким Күк улы. "Патша — ул халык өчен әти да, әни дә, — дип акыл өйрәткән. — Патшага хезмәт итүче һәр кем, аксөяк я ул гади кешеме, я фәкыйрь баймы, үз гомерендә бер нинди шартларда да патшага каршы баш күтәрергә тиеш түгел". Конфуций һәр кеше җәмгыятьтә Күк билгеләгән урынын нык белергә тиеш дигәнне яклаган. "Хаким — хаким, түрә — түрә, әти — әти, ул — ул булып калырга тиеш", — дигән ул. Үзенең тормышчанлыгы белән кызыктырган Конфуций [[Тәгълимат|тәгълимат]]е дингә әверелгән. Аның нигезендә идеаль [[җәмгыять]], идеаль [[гаилә]] төзергә һәм үз-үзеңне камилләштерергә мөмкин булып тоелган. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * Кобзев А. И. Философия китайского неоконфуцианства — М.: Издательская фирма «Восточная литература» РАН, 2002. — 606 б. — (История восточной философии). — 1000 экз. — ISBN 5-02-018063-7. * Конфуцианство в Китае. Проблемы теории и практики / Отв. ред. Л. П. Делюсин — М.: Наука, 1982. — 264 б. — 10000 экз. * Переломов Л. С. Конфуций и конфуцианство с древности по настоящее время (V в. до н. э. — XXI в.) — М.: Стилсервис, Институт Дальнего Востока РАН, 2009. — 704 б. — 500 экз. — ISBN 978-5-93712-010-6. * Экономические воззрения древнего конфуцианства // Всемирная история экономической мысли: В 6 томах / Гл. ред. В. Н. Черковец — М.: Мысль, 1987. — Т. I. От зарождения экономической мысли до первых теоретических систем политической жизни. — Б. 94-99. — 606 б. == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Дини темалар}} {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} [[Төркем:Конфуцийчылык]] 1whxepnoc0r7u2pbdhbc4auxj1iyftu 0 179339 3530416 3261994 2022-08-29T09:37:52Z Frhdkazan 3171 {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} wikitext text/x-wiki {{УК}} [[Файл:BlackFlagSymbol.svg|200px|thumb|right|Анархистлар флагы]] '''Анархизм''' (бор. грек. αναρχω: ἀν, "ан", — "юк" һәм ἄρχή, [[Татар теле|тат.]] дәүләтсезлек) — барлык төрле [[дәүләт]] [[хакимият]]ен инкяр итүче, чикләнмәгән шәхси азатлык идеясен алга сөрүче иҗтимагый-сәяси агым; башбаштаклыкка чакыру. Анархизм — кешене изү һәм мәҗбүр итүне юкка чыгаруны максат итеп куйган, иреклеккә нигезләнгән сәяси фәлсәфә. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * Бердяев Н. А. Философия неравенства // Философия свободы. — : АСТ: АСТ МОСКВА, 2007. С. 627—641 * Боровой А. А. Власть.; Кропоткин П. А. Хлеб и воля // Хлеб и воля. современная наука и анархия. — М.: Правда, 1990. С. 26-236 == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} {{Politic-stub}} [[Төркем:Сәясәт]] [[Төркем:Анархизм]] qeoein0le1t32baf1sfkuqwj57t822r 0 180731 3530418 3262049 2022-08-29T09:40:03Z Frhdkazan 3171 {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} wikitext text/x-wiki {{rq|stub|wikify}} {{УК}} '''Консерватизм''' (({{lang-fr|conservatisme}}, {{lang-la|conservo}} — саклау) — иске тәртипләрне, карашларны алга сөрү; төрле яңалыкка, прогресска каршы дошманлык. [[Социология|Социаль]] һәм [[дин]]и доктринага, традицион кыйммәтләргә һәм тәртипкә идеологик тугърылык. Сәясәттә — дәүләт һәм җәмгыять байлыгын саклап калуга юнәлтелгән хәрәкәт, радикаль реформа һәм экстремизмны кабул итмәү. Тышкы сәясәттә — хәвефсезлекне ныгыту, традицион союзникларны яклау өчен кораллы золым, тышкы икътисади мөнәсәбәтләрдә — протекционизм. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * Философия и социально-политические ценности консерватизма в общественном сознании России: От истоков к современности. Под ред. Ю. Н. Солонина. Вып. 1. СПб.: С.-Петербургский гос. ун-т, 2004, 320 с. * Полякова Н. В. Антропология российского консерватизма // Александр Иванович Введенский и его философская эпоха. — СПб., 2006, с. 252—265 * А. Ю. Минаков. Особенности русского консерватизма в первой четверти XIX века // Диалог со временем. Альманах интеллектуальной истории, 34, 2011, == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} [[Төркем:Консерватизм]] 2qdhrhtzco9hr7rsdq30v6gxmp5xafs 0 180740 3530421 3262026 2022-08-29T09:42:34Z Frhdkazan 3171 /* Чыганаклар */ {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} wikitext text/x-wiki {{rq|stub|wikify}} {{УК}} '''Либерализм''' ([[латин теле|лат.]] liberalis — ирекле) — [[кеше хокуклары]] һәм аның [[шәхси ирек|шәхси ирег]]енең какшамаслыгын игълан иткән фәлсәфи һәм иҗтимагый-сәяси агым яки хәрәкәт. Либерализм һәр кешенең ихтыярын һәм ирекләрен югары кыйммәт дип игълан итә һәм аларны иҗтимагый һәм икътисади тәртипнең хокукый нигезе итеп билгели. Бу очракта [[дәүләт]]нең һәм [[чиркәү]]нең ([[дин]]нең) җәмәгать тормышына тәэсир итү мөмкинлекләре [[конституция]] белән чикләнә. [[Сүз иреге]] (үз фикереңне халык алдында ачык итеп әйтә алу), динне сайлау мөмкинлеге, гадел һәм азат сайлауларда үз вәкилләреңне ирекле билгеләү хәзерге заман либерализмында ирекнең иң мөһимнәре итеп карала. Хосусый милекнең, сәүдә иреге һәм эшкуарлык ирегенең кагылгысызлыгы, икътисад җәһәтеннән, либерализм принциплары итеп карала. Канунның хакимнәр теләге-ихтыярыннан өстенлеге ({{lang-ru|верховенство закона}}) һәм, байлыгына, социаль хәленә һәм абруена карамыйча, бөтен гражданнарның канун каршында тигезлеге юридик яктан либерализм принциплары итеп карала. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * Либерализм // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том) — СПб., 1890—1907. (урыҫ.) * Бентам И. Введение в основания нравственности и законодательства. — М.: РОССПЭН, 1998. — 415 с ISBN 5-86004-166-7 * Берлин И. Философия свободы. Европа. — М.: Новое литер. обозр., 2001. — 448 с ISBN 5-86793-132-3 == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} [[Төркем:Либерализм]] [[Төркем:Сәясәт]] 07ccfr8f656rnc612o6u1lfz2sjh3pg 0 180742 3530422 3262000 2022-08-29T09:44:43Z Frhdkazan 3171 {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} wikitext text/x-wiki {{rq|stub}} {{УК}} '''Социализм''' — [[социаль гаделлек]], [[ирек]] һәм [[бәйсезлек]], [[социаль тигезлек]] принципларын тормышка ашыруны үзенең максаты һәм идеалы итеп куйган тәгълимат (''доктрина''). Социализм төшенчәсе бер үк вакытта бу принципларны тормышка ашырган иҗтимагый корылышны да аңлата. Социализм моның өчен үз алдына глобаль бурыч куя: булган бар мөмкинлекләрне файдаланып, капитализмны җиңү һәм тиз арада кешелекнең билгеле бер чорын тәмамлаучы һәм бар яктан камил булган җәмгыять төзү. «Британника» энциклопедиясе билгеләвенчә<ref>{{Citation |title=Encyclopædia Britannica |url=https://global.britannica.com/topic/socialism |access-date=2016-08-05 |archive-date=2016-04-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160413125405/http://global.britannica.com/topic/socialism |dead-url=yes }}</ref>, социализм — ул җәмәгать милкенә яки милек һәм табигый байлыкларга иҗтимагый контроль булдыруга өндәгән иҗтимагый-икътисади доктрина; милекне гомумиләштерү (''җәмәгать милкенә әйләндерү''), гомумән алганда, социализмның төп билгеләренең берсе итеп карала. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == * Людвиг фон Мизес Социализм. Экономический и социологический анализ = Socialism. An Economic and Sociological Analysis. Москва: Catallaxy, 1994. — 416 б. — ISBN ISBN 5-86366-022-8. * Саймон Ньюком. Мыльные пузыри социализма (1890). * Бердяев Николай Александрович. Демократия, социализм и теократия. * Александр Иосифович Зайцев Дискуссия о социализме в античности // Античность и современность : Доклады конференции Ассоциации антиковедов. Москва. 30 октября - 2 ноября 1989. — М. — С. 24—28. == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} [[Төркем:Социализм]] [[Төркем:Сәясәт]] e1i1tbur0pm3jfu0k6vqqzbkbfomqxq 0 184817 3530419 3481377 2022-08-29T09:40:38Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} wikitext text/x-wiki {{ук}}'''Космополитизм''' ({{Lang-grc|κοσμοπολίτης}} ягъни kosmopolites — космополит, дөнья кешесе) — [[дөнья]]күләм [[кешелек]]нең ''([[:ru:Человечество|ru]])'' мәнфәгатьләрен аерым [[милләт]] яки [[дәүләт]]<nowiki/>некеннән өстенрәк куючы һәм һәрбер [[кеше]]не [[Җир]] чикләре эчендә [[суверен шәхес]] ''([[:ru:Суверенитет личности|ru]])'' дип күрүче бөтендөнья [[Ватандашлык|ватандашлыгы]] [[идеология]]се. Космополитизмның төрле формадагы фикерләрен уртаклашкан кешене '''космополит''' дип атыйлар. Космополит [[җәмгыять]] уртак [[әхлак]], уртак [[икътисад]]и мөнәсәбәтләр, яки берничә милләтне берләштерүче [[сәясәт|сәяси]] структурага нигезләнә ала. Үрнәк буларак Кваме Аппиа ''([[:ru:Аппиа, Кваме Энтони|ru]])'' төрле үзенчәлекле шартлары булган урыннардан (физик, икътисади, һ.б.) килгән индивидлар [[дин]]и, сәяси һ.б. [[ышану]]лары аерылуына карамастан бер-берсенә карата хөрмәткә нигезләнгән мөнәсәбәтләргә керә алуларына ишарәли.<ref>{{cite journal | last1 = Anthony Appiah | first1 = Kwame | year = 1997 | title = Cosmopolitan Patriots | url = | journal = Critical Inquiry | volume = 23 | issue = 3| pages = 617–639 | doi=10.1086/448846}}</ref> Дж. Р Сол ''([[:ru:Сол, Джон Ролстон|ru]])'' фикеренчә космополитизм (грекчадан [[Дөнья]], [[Галәм]] ватандашы) — дөньяның бердәмлеген, универсальлек төшенчәсен үз итә алуга юнәлгән караш һәм [[мәдәният|мәдәни]] [[кыйммәт]]<nowiki/>ләр системасы<ref>{{Citation |title=Национализм versus космополитизм ← Философия и политика ← Психология человека |url=http://psibook.com/philosophy/natsionalizm-versus-kosmopolitizm.html |access-date=2016-11-29 |archive-date=2015-11-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151124090630/http://psibook.com/philosophy/natsionalizm-versus-kosmopolitizm.html |dead-url=yes }}</ref>. Төрле [[торак пункт]]лар һәм башка иҗтимагый урыннар, электән үк һәм хәзерге вакытта да "космополит" дип билгеләнә; бу аларда яшәүчеләрнең бөтенесе яки хәттә күпчелеге дә [[аң]]лы килеш бу фәлсәфәне үз итүен түгел, төрле [[этнос|этник]], мәдәни һәм/яки дини чыгышлы кешеләрнең бер-берсе белән якын [[яшәү]] һәм төрле мөнәсәбәтләргә көрүләрен белдерә. == Тарих == Космополитизм [[Борынгы Греция]]дә барлыкка килә. Дөнья ватандашлыгы турында фикерләрне [[Сократ]]<nowiki/>ның белдерүе билгеле булса да, үзен "космополит" дип беренче тапкыр Диоген ''([[:ru:Диоген|ru]])''<ref>''Диоген Лаэртский''. О жизни, учениях и изречениях знаменитых философов. — М.: Мысль, 1986.</ref> билгели. Шул заманнарда космополитизм киниклар [[тәгълимат]]<nowiki/>ында үсә иде. Моның өчен көчле импульс буларак Пелопоннес сугышы аркасында аерым [[Шәһәр-дәүләт|полислар]] үз бәйсезлеген һәм әһәмиятен югалтулары сәбәпле чикле җирле [[ватанпәрвәрлек]] төшенчәсенә таба үскән негатив карашлар булды. Соңыннан (аеруча [[Борынгы Рим]] чорында) теоретик нигезләрне стоиклар фәлсәфә мәктәбе эчендә үсә. [[Урта гасырлар]]<nowiki/>да космополитизм [[дин]]<nowiki/>и төсмерен ала һәм [[католик чиркәве]]<nowiki/>нең [[Рим папасы|папалар]] теократиясен төзергә тырышлыгында күзәтелә, тик теоретик планда үсми. [[XVI гасыр]]<nowiki/>дан башлап, космополитизм күбесенчә дөньяви төсмерен йөртә. [[1544 ел]]да "космополитизм" термины яңадан дөньяви мәгънәсендә [[Гийом Постель]] ''([[:ru:Постель, Гийом|ru]])'' тарафыннан һәрбер кешенең ирекле сайлауга нигезләнгән, милләт яки дин төшенчәләре белән чикләнмәгән кардәшлеккә нигезләнгән дөньякүләм дәүләт буларак уйлап чыгарыла. Шуңа карамастан, космополитизм уйлары бу чорда әле оешу стадиясендә, алхимия һәм герметизм белән кызыксынучыларның яшерен оешмаларында үсеп килә. Җәмгыятьләренең  киң таралганлыгы, структурасы һәм сәяси тәэсире аркасында космополитизм фикерләренең җәелүе беренче тапкыр [[масонлык]] ''([[:ru:Масонство|ru]])'' заманында күзәтелә<ref>''Фрейхоф"''. Космополитизм // Мир Просвещения. Исторический словарь. М.: Памятники исторической мысли, 2003, с. 31-41.</ref>. Формалашуы сугышлардан арган аурупалылар арасында [[пацифизм]] ''([[:ru:пацифизм|ru]])'' фикерләренең үсә барган чорга туры килә. Нәтиҗәдә хәттә [[Монтескье]] ''([[:ru:Монтескьё, Шарль-Луи де Секонда|ru]])'' һәм [[Вольтер]] кебек [[мәгърифәтчелек]] чоры шәхесләре вәзгыятьнең чишелешен Аурупаның [[Суверен дәүләт|суверен илләренең]] берләшүендә, бердәм республиканың вилаятьләргә әйләнүендә күрә башлады. Бу юлда Бентам ''([[:ru:Бентам, Иеремия|ru]])'' һәм [[Иммануил Кант|Кант]] тәкъдим иткән "[[Мәңгелек тынычлык]]" ''([[:ru:Вечный мир (философия)|ru]])'' проекты (дәүләтләрнең тынычлык мәсьәләсендә бердәмлеген саклаучы даими эшләүче [[Аурупа]] конгрессын булдыру) зур роль уйнады. Кант космополитизмны кешелекнең иң югары үсеш халәте дип игълан итте. [[XX гасыр]]да космополитизм яңарышы [[инкыйлаб]]лар һәм [[:Төркем:Бөтендөнья сугышлары|бөтендөнья сугышлары]] белән бәйле тетрәндергеч иҗтимагый үзгәрешләргә бәйле. Бу вакытта Аурупада космополитизмның радикаль ботагы дип санала алучы [[милләтсезлек]] ''([[:ru:безнационализм|ru]])'' хәрәкәтенең үсеше күзәтелә. [[1921 ел]]да [[Эжен Ланти]] ''([[:ru:Ланти, Эжен|ru]])'' нигезләгән [[Бөтендөнья Милләтсезлек Ассоциациясе]] (SAT) ''([[:ru:Sennacieca Asocio Tutmonda|ru]])'' бурычлары арасына суверен берлек буларак билгеләнгән милләтләрнең юк ителүне һәм мәдәниятнең бердәм теле буларак [[эсперанто]]<nowiki/>ны куллануны алга сөрү кертелә. Ассоциациянең төп документы булган "Милләтсезлек манифесты" [[1931 ел]]да игълан ителде. 1930-елларда [[Сталин]] һәм [[Гитлер]] чоры [[СССР|ССРБ]] һәм [[Өченче рейх|Алмания]] контроле астындагы җәмгыятьләрдә совет һәм алман [[милләтчелек]]кә каршы торучы халыкара һәм милләтара [[дуслык]] һәм [[тынычлык]]ны башка төшенчәләрдән өстен куючы бөтен идеологияләр бергә төрле сәбәпләр аркасында кысыла башлый.<ref>[[:ru:Коммунистический интернационал#Репрессии]]</ref><ref>[[:ru:Гитлер, Адольф#Внутренняя политика]]</ref> [[Икенче бөтендөнья сугышы]]<nowiki/>ннан соң [[Капитализм|капиталистик]] ''([[:ru:Капитализм|ru]])'' илләрендә уңышлы үсеш кичерә: [[1948 ел]]ның [[10 декабрь]] көнендә [[халыкара хокук]]та Җирдә һәрбер яшәүченең табигый [[хаклар]]ы төшенчәсен ныгыткан "[[Кеше хокукларының гомуми декларациясе]]" кабул ителә, ә [[1954 ел]]да [[Гарри Дэвис]] ''([[:ru:Гарри Дэвис|ru]])'' «[[Дөнья ватандашы паспорты]]» ''([[:ru:Паспорт гражданина мира|ru]])'' исемле документларны тарату белән дан казанган  "[[Бөтендөнья ватандашлары хөкүмәте]]" (World Service Authority) ''([[:ru:Всемирное Правительство Граждан Мира|ru]])'' исемле коммерциячел максатлары булмаган оешмага нигез сала. Шул ук вакытта [[Совет Социалистик Республикалар Берлеге|ССРБда]] совет [[зыялылар]]ының скептик һәм көнбатыш илләре яклы фикер ияләре дип саналган бер өлешенә каршы "[[космополитизм белән көрәш]]" ''([[:ru:борьба с космополитизмом|ru]])'' исемле идеологик кампания үткәрелә. "[[XXI гасыр]]да космополитизм үсеше гомуми [[Глобальләшү|глобализация]] дулкынында дәвам итә. [[Индивидуализм]] һәм [[нигилизм]]га ''([[:ru:нигилизм|ru]])'' каршы торучы [[либертарианлык|либертариан]] ''([[:ru:либертарианство|ru]])'' һәм [[коммунитаризм|коммунитарист]] ''([[:ru:коммунитаризм|ru]])'' фикер ияләренең бер өлеше космополитизмны кеше [[ирек|ирегенең]] ''([[:ru:свобода|ru]])'' төп төрәкләренең берсе дип күрә<ref>Галлахер. Противостоят ли друг другу коммунитаризм и космополитизм? http://academia.edu/2371246/Are_Cosmopolitanism_and_Communitarianism_Really_Opposites</ref>. == Космополитизмны яклаучылар == [[Лев Толстой]] белдергән фикере буенча, [[Ватанпәрвәрлек|патриотизм]] — варварлык чорларының калдыгы, явызлык, фәкать сугышу һәм агрессияга таба китерүче вәзгыять:<blockquote style="" class="">...миңа калса, яшәгән заманыбызда ватанпәрвәрлекне изгеләштерүче, үзләренең яшь буыннарын ватанпәрвәрлек хорафатында үстерүче, әммә, шул ук вакытта,  ватанпәрвәрлек китергән котылгысыз нәтиҗәсе булган сугышны теләмәгән халыкларның сукырлыгы шул ахыр дәрәҗәгә җиткән ки, үз акыл-зиһенне ачык тоткан һәрбер кешенең теленнән үзеннән-үзе ычкынырга торучы гап-гади фикернең яңгыравы кешеләрнең үзләре баткан ялваручы каршылык хәленә күзләрен ача алачак дип тыела... Миңа инде берничә тапкыр ватанпәрвәрлек турында, аның [[Христос]] тәгълимәтенең идеаль халәте белән генә түгел, ләкин [[христиан]] җәмгыятенең иң түбән әхлакый таләпләренә туры килмәве турында язырга туры килде, һәм һәр тапкыр минем аргументларга дәшмәү, яки мин белдергән уйлар фәкать мистицизм, [[анархизм]] һәм космополитизмның утопик чагылышлары дип тәкәббер белдерүләре белән җавап кайтарылды. Еш кына [[уй]]-[[фикер]]ләрем кыскартылган килеш кабатлана һәм аларга каршы аргумент урынына бу фәкать космополитизм дип, бу сүзнең кулланылышы мин китергән бар дәлилләрне һичшиксез кага алырлык сыман, белдерелә иде<ref name="Толстой Л. Н.">{{Cite web|url=http://az.lib.ru/t/tolstoj_lew_nikolaewich/text_0750-1.shtml|title=Патриотизм или мир?|author=Толстой Л. Н.|archiveurl=https://www.webcitation.org/616CnnyFO?url=http://az.lib.ru/t/tolstoj_lew_nikolaewich/text_0750-1.shtml|archivedate=2011-08-21|accessdate=2016-11-29}} "…ослепление, в котором в наше время находятся народы, восхваляющие патриотизм, воспитывающие свои молодые поколения в суеверии патриотизма и, между тем, не желающие неизбежных последствий патриотизма — войны, дошло, как мне кажется, до той последней степени, при которой достаточно самого простого, просящегося на язык каждого непредубеждённого человека, рассуждения, для того, чтобы люди увидали то вопиющее противоречие, в котором они находятся... Мне несколько раз уже приходилось писать о патриотизме, о полной несовместимости его с учением не только Христа, в его идеальном смысле, но и с самыми низшими требованиями нравственности христианского общества, и всякий раз на мои доводы мне отвечали или молчанием, или высокомерным указанием на то, что высказываемые мною мысли суть утопические выражения [[мистицизм]]а, [[анархизм]]а и космополитизма. Часто мысли мои повторялись в сжатой форме, и вместо возражений против них прибавлялось только то, что это не что иное, как космополитизм, как будто это слово «космополитизм» бесповоротно опровергало все мои доводы"</ref>.</blockquote>Идеологик коммунитаризм [[фәлсәфәче]]се Майкл Уолцер ''([[:ru:Уолцер, Майкл|ru]])'' ССРБның [[Коммунизм|коммунистик идеологиясен]] "бозык космополитизм" дип бәяли иде. Космополитизмның ачык тарафдарлары арасында  <span class="iw plainlinks" data-lang="en" data-lang-name="англ." data-title="Харвиц, Стивен">Стив Харвиц<sup class="iw__note noprint" style="font-style:normal; font-weight:normal;">[[:en:Steven Horwitz|<span class="iw__tooltip" title="Steven Horwitz — версия статьи «Харвиц, Стивен» на английском языке">[en]</span>]]</sup></span><span class="iw plainlinks" data-lang="en" data-lang-name="англ." data-title="Харвиц, Стивен"></span><ref>[http://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=chPXmIwTLY8 Libertarian Cosmopolitanism]</ref> ны атап була. Космополитизмның фәлсәфи нигезе Жак Деррида ''([[:ru:Деррида, Жак|ru]])'' һәм Эммануэль Левинас ''([[:ru:Левинас, Эммануэль|ru]])'' хезмәтләрендә үсеш алды, шулай ук алман [[Социология|социолог]] һәм сәяси филәлсәфәче Ульрих Бек ''([[:ru:Бек, Ульрих|ru]])'' эшләрендә, аеруча аның "Космополит дөньяга караш" китабында. Беннингтонга (1997) биргән интервьюда Деррида "космополитизмга" түбәндәгечә кыскача тасвирлаган,<ref name=Bennington1997> {{cite web | url = http://www.livingphilosophy.org/Derrida-politics-friendship.htm | title = Politics and Friendship: A Discussion with Jacques Derrida | author = Bennington, Geoffrey | location = Sussex, UK | publisher = Centre for Modern French Thought, University of Sussex | date = 1 December 1997 | accessdate = 16 July 2012 }} "There is a tradition of cosmopolitanism, and if we had time we could study this tradition, which comes to us from, on the one hand, Greek thought with the Stoics, who have a concept of the 'citizen of the world'. You also have St. Paul in the Christian tradition, also a certain call for a citizen of the world as, precisely, a brother. St. Paul says that we are all brothers, that is sons of God, so we are not foreigners, we belong to the world as citizens of the world; and it is this tradition that we could follow up until Kant for instance, in whose concept of cosmopolitanism we find the conditions for hospitality. But in the concept of the cosmopolitical in Kant there are a number of conditions: first of all you should of course welcome the stranger, the foreigner, to the extent that he is a citizen of another country, that you grant him the right to visit and not to stay, and there are a number of other conditions that I can't summarise here quickly, but this concept of the cosmopolitical which is very novel, very worthy of respect (and I think cosmopolitanism is a very good thing), is a very limited concept." </ref> {{Quote box | quote = Космополитизмның традициясе бар, һәм, аның өчен вакытыбыз булса иде, анарга тирәнтен мөрәҗәгәть итеп булыр иде. Ул безгә, Бер яктан, ул безгә "дөнья ватандашы" төшенчәсен кабул иткән стоиклар аркылы грек фикереннән килеп җитә. Икенче яктан христиан традициясеннән [[Апостол Павел]] бар - монда да дөнья ватандашы төшенчәсенә мөрәҗәгать, ягъни [[кардәш]]. Павел без бөтенебез кардәш икәнебезне, ягъни [[Ходай]]ның балалары, һәм бер-беребезгә ят булмавыбызны, дөньяга аның ватандашлары буларак иялегебезне белдерә; һәм бу традициянең чылбырын без, мәсьәлән, башкаларга таба кунакчылык күрсәтү өчен шартларны билгеләүче Кантка кадәр күзәтә алабыз. Ләкин Кант очрагында космополитизм төшенчәсе өчен берничә шартны сүзгә алу зарур: беренчедән, чит-ят кешегә аның башка бер ил ватандашы булуы дәрәҗәсендә һичшиксез ачык йөзле мәнфәгатьтә булу зарур, кунакка килү (әммә яшәргә калмау) хакының бирелүе, һәм дә башка, хәзер сезгә кыскача тасвирлый алмaганым, шартлар бар, ләкин бу үтә яңа, хөрмәткә бик лаеклы космополитизм төшенчәсе (һәм дә мин аның бик яхшы булуына ышанам), бик чикле төшенчә булып тора. (Беннингтон 1997 әсәрендә Дерриданың өземтәсе). | width = 75% | source = Bennington. [http://www.livingphilosophy.org/Derrida-politics-friendship.htm Politics and Friendship: A Discussion with Jacques Derrida]. 1997. |align = center }} == Космополитизмны тәнкыйтьләүчеләр == Еш кына космополитизм милли традицияләргә салкын карашны [[пропаганда]]лавы, милли мәдәниятне түбәнсетү аркасында тәнкыйтькә тотыла. [[Ватанпәрвәрлек|Патриотлык]] тарафдарлары космополитизм тарафдарларының хәзерге заман шартларында [[ватан]] төшенчәсе нинди дә булса әһәмияткә ия булмавы карашлары белән килешми. Шул ук вакытта [[Марксизм|марксистлар]] чын патриотизм фәкать [[интернационализм]]нан ''([[:ru:интернационализм|ru]])'' чыга ала дип белдерә. Бу [[эшче сыйныф]]ның уртак максатлары булган эксплуатациядән азат ителүгә ирешү һәрбер халыкны бәйсезлеккә, милли бөеклеккә һәм иҗтимагый прогресска китерә дигән тезиска нигезләнә. Космополитизм милләтләрнең мәҗбүри [[ассимиляция]] ''([[:ru:ассимиляция|ru]])'' юлы белән кушылуга чакырса, интернационализм акрын-акрын һәм ирекле килеш якынаю нәтиҗәсендә кушылуга китерә дип белдерелә. [[Владимир Ленин]] "милләтләрнең кушылуны" яклап, түбәндәге фикерне белдергән:<blockquote class="">[[Социализм]]<nowiki/>ның максаты кешелекнең кече дәүләтләргә бүленүне һәм төрле форманы алган милләтләрнең аерымлылыгын бетерүдә, милләтләрнең якынаюда гына түгел, әммә аларның кушылуында да... Милләтләрнең кушылуы котылгысыз, ләкин кешелек моңа фәкать бар җәберләнгән милләтләрнең тулы азатлануы, ягъни аларның аерылып чыгу иреге булган күчеш чоры аркылы узгач кына ирешә ала<ref><span class="citation" id="CITEREF.D0.9B.D0.B5.D0.BD.D0.B8.D0.BD_.D0.92._.D0.98..2C_.D0.9F.D0.A1.D0.A1">''[[Владимир Ленин|Ленин В. И.]]''&#x20;ПСС.&#x20;— Т.&#x20;27.&#x20;— С.&#x20;256.</span></ref>.</blockquote>Космополитизмга каршы килүчеләр кешелекнең бердәм [[мәдәният]]<nowiki/>е аерым милләтләрнең казанышларыннан барлыкка килә дип саный; үз тамырлары белән [[Фольклор|халык иҗатына]] китмәгән [[әдәбият]], [[сәнгәть]], [[музыка]] бөек әсәрләрне тудыра алмый. Космополитизм тарафдарлары алга сөргән [[суверенитет]]тан ''([[:ru:суверенитет|ru]])'' [[Халыкара оешма|халыкара]] һәм супрадәүләт оешмалар һәм берләшмәләр файдасына баш тарту, карарларны кабул итү хокукларны супрадәүләт институтларга тапшыру берләшмәләрнең әгъзалары булган зәгыйфьрәк [[ил]]<nowiki/>ләрнең милли [[икътисад]]<nowiki/>лары хәленең начараюына китерә. Шундый берләшмәләрнең супрадәүләт характеры илләрнең үз икътисади сәясәтен билгеләү бәйсезлеген югалту һәм милли [[хөкүмәт]] функцияләрнең берлекнең иң көчле әгъзалары контроль иткән органнарга күчүе белән чикләнелә. Соңгысының үрнәге буларак, [[Аурупа берлеге]] очрагында [[Алмания]] булып тора. == Космополитизм мәдәнияттә == * Фужере де Монброн [[1750 ел]]да язган "Космополит, яки дөнья ватандашы" романында берәүне [[ватан]] һәм [[әхлак]] төшенчәләре белән бәйләүче җепләрнең эзелүен тасвирлый һәм "Дөнья китапка охшаш, һәм үз илен генә белүче аның фәкать беренче битен генә укыган" дигән төшенчәне алга сөрә. * [[Сомерсет Моэм]] үзенең [[1936 ел]]да бастырылган кыска хикәяләр җыентыгын "Космополитлар" дип атады. * Танылган халыкара [[хатын-кыз]]<nowiki/>лар журналы исеме "Cosmopolitan" нәкъ "Космополит" дип тәрҗемә ителә. * Александр Генис үзенең сәфәрләргә багышланган иң яхшы проза җыентыгын "Космополит. Географик фантазияләр" дип атады. == Шулай ук карагыз == * [[Милләтчелек]] * [[Кеше хокуклары]] * [[Либерализм]] * [[Берләшкән Милләтләр Оешмасы]] – [[Берләшкән Милләтләр Оешмасы Парламентар Ассамблеясе]] ''([[:en:United Nations Parliamentary Assembly|en]])'' * [[Өммәт]] ''([[:ru:Умма|ru]])'' * [[Глобаль җәмгыять]] ''([[:ru:Глобальное общество|ru]])'' == Искәрмәләр == <div class="references-small" style=""> <references /> </div> == Әдәбият == * <span class="citation">''Бек У.'' Космополитическое мировоззрение. — М.: Центр исследований постиндустриального общества, 2008. — 336 с. — ISBN 978-5-903844-036.</span> * <span class="citation" id="CITEREF.D0.91.D0.BB.D1.8E.D0.BC.D0.B8.D0.BD1962">''Блюмин И. Г.'' [http://economuch.com/politicheskoy-ekonomiki-istoriya/burjuaznyiy-kosmopolitizm-ideologicheskoe-13666.html Буржуазный космополитизм — идеологическое оружие империалистов] // [http://economuch.com/ekonomiki-politicheskoy-istoriya/kritika-burjuaznoy-politicheskoy-ekonomii-tom.html Критика буржуазной политической экономии: В 3 томах]. — М.: Изд-во АН СССР, 1962. — Т. </span><span class="citation" id="CITEREF.D0.91.D0.BB.D1.8E.D0.BC.D0.B8.D0.BD1962">II. Критика современной английской и американской политической экономии. — С. 280-287. — 519 с. — 3200 данә</span><span class="citation" id="CITEREF.D0.91.D0.BB.D1.8E.D0.BC.D0.B8.D0.BD1962"></span> * <span class="citation">''Киршин Ю. Я.''Космополитизм - будущее человечества?. — Клинцы: Клинцовская городская типография, 2013. — 408 с. — ISBN 978-5-88898-463-5.</span> * ''Куусинен О. В., Арбатов Ю. А. Беляков, А. С. һ. б.'' Основы марксизма-ленинизма: учебное пособие. — М.: Госполитиздат, 1962. — 783. с. — 1 050 000 данә == Сылтамалар == * ''Деррида Ж'' Глобализация. Мир. Космополитизм. / Дмитрий Ольшанский тәрҗемәсе // журнал "Космополис", № 2 (8), 2004. — С. 125-140; * [http://ec-dejavu.ru/c-2/Cosmopolitanism.html ''Фрейхоф Виллем''.] [http://ec-dejavu.ru/c-2/Cosmopolitanism.html Космополитизм // Мир Просвещения. Исторический словарь] {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} [[Төркем:Идеологияләр]] [[Төркем:Сәяси фәлсәфә]] [[Төркем:Сәяси теорияләр]] [[Төркем:Иҗтимагый фәлсәфә]] {{Сайланган мәкалә}} p5dgylcujy57ogbxwsi79ifs6p92yxz 0 185378 3530392 2416102 2022-08-28T20:58:26Z Frhdkazan 3171 {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} wikitext text/x-wiki {{Шәхес | исем = Җузеппе Маззини<br/>{{lang-it|Giuseppe Mazzini}} | рәсем = Giuseppe Mazzini.jpg | рәсем_зурлыгы = 200px | alt = <!— --> | рәсем язуы = <small>Җ. Маззини (''1805-1872'')</small> | тулы исем = Җузеппе Маззини | һөнәр = юрист, инкыйлабчы | туу датасы = 22.06.1805 | туу җире = {{туу җире|Италия|Италиядә}} [[Генуя]] | гражданлык = {{байраклаштыру|Италия}} | милләт = италияле | үлем датасы = 10.03.1872 | үлем җире = {{үлем җире|Италия|Италиядә}} Пиза | әти = | әни = | ир = | хатын = | балалар = | бүләк һәм премияләр = | сайт = | башка мәгълүмат = }} '''Җузеппе Маззини''', {{lang-it|Giuseppe Mazzini}} (''[[1805 ел]]ның [[22 июнь|22 июне]], [[Италия]], Генуя — [[1872 ел]]ның [[10 март]]ы, [[Италия]], Пиза'') — [[Италия]] сәясәтчесе, юрист, язучы, философ, публицист, Италиянең милли азатлыгы һәм бердәмлеге өчен көрәшүче. [[1849 ел]]да Рим республикасының җитәкче триумвираты башлыгы. == Тәрҗемәи хәле == [[File:Lama, Domenico (1823-1890) - Giuseppe Mazzini.jpg|thumb|right|200px|<small>Җ. Маззини [[Лондон]]да.<br/>Фотограф Domenico Lama</small>]] [[1805 ел]]ның [[22 июнь|22 июне]]ндә [[Италия]]нең Генуя шәһәрендә җирле университетның анатомия профессоры гаиләсендә туган. Балачактан әдәбиятка тартыла. [[1827 ел]]да Генуя университетының юридик факультетын тәмамлый һәм Генуяда, Ливорнода нәшер ителүче газеталарда һәм әдәби-тәнкыйть журналларында хезмәттәшлек итә башлый. [[1830 ел]]да [[карбонарийлар]]ның яшерен идән асты оешмасына керә. Кулга алынып, Савона кирмәне төрмәсенә ябыла, соңыннан [[Франция]]гә сөрелә. [[1831 ел]]ның җәендә [[Марсель]]дә (''[[Франция]]'') Италиянең бердәмлеге, республика строен булдыру һәм [[Австро-Венгрия]] хакимлегеннән бәйсезлеге өчен көрәшне җитәкләячәк «Яшь Италия» оешмасы төзи, шул ук исемдә журнал нәшер итә башлый. [[Швейцария]] территориясеннән [[Италия]]нең Пьемонт өлкәсенә һөҗүм итүне оештыра. Һөҗүм барып чыкмагач, Җ. Маззинины Франциядән чыгарып җибәрәләр, ул [[Женева]]да урнаша. Италия хөкүмәте «Яшь Италия» әгъзаларын җәзага тарта, читтән торып Җ. Маззинины [[үлем җәзасы]]на хөкем итә. [[1834 ел]]да [[Швейцария]]дә «Яшь Италия»не «Яшь Аурупа» исеме астында яңартып кору тырышлыгы барып чыкмый. [[1837 ел]]ның [[гыйнвар]]ында [[Лондон]]га барып урнаша. Анда Италия эшчеләре берлеге төзи. [[1848 ел]]да [[Италия]]дә инкыйлаб башлангач, Ватанына кайта, [[Джузеппе Гарибальди|Җузеппе Гарибальди]] гаскәренә кушыла. Рим республикасының триумвираты (''Саффи, Армелини белән бергә'') башлыгы итеп сайлана. Рим милли җыелышы карары белән шәһәр Франция генералы Удинога бирелгәч, [[Лондон]]га китә. Мөһаҗирлектә вакытта акча җыю һәм волонтерлар туплап җибәрү юлы белән Гарибальди хәрәкәтенә ярдәм итә. Берничә рәт [[Италия]] парламентына депутат булып сайлана, ләкин Ватанына кайту өчен [[1866 ел]]да игълан ителгән амнистиядән файдаланмый. [[1872 ел]]да Луганодан (''[[Швейцария]]'') [[Альп таулары]] аша [[Италия]]гә кайтканда салкын тиеп авырый, [[10 март]]та Пиза шәһәрендә вафат була. Генуяда җирләнә. 40 ел буе [[Италия]] милли-азатлык хәрәкәтенең сул буржуаз-демократик канаты {{comment|әйдәманы|лидеры}} була. Иң әһәмиятле хезмәте — «''Кешенең вазифалары турында''». Аның уенча, [[Аурупа]]дагы империяләр — [[Австро-Венгрия|Австро-Венгрия империясе]], [[Русия империясе]], [[Төркия|Госманлы империясе]] җимерелергә, ә барлык халыклар тигез хокуклы булып үз тарихи җирләрендә яшәргә тиеш була. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Әдәбият == # [[Флүр Баһаутдинов|Ф.Н. Баһаутдинов]]. Музы и право. [[Казан]]: [[ТКН]], 2010. ISBN 978-5-298-01883-8 == Сылтамалар == * [http://www.krugosvet.ru/enc/istoriya/MADZINI_DZHUZEPPE.html Биографиясе Кругосвет белешмәлегендә] {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} {{DEFAULTSORT:Маззини, Җузеппе}} [[Төркем:Революционерлар]] [[Төркем:Карбонарийлар]] [[Төркем:Италия язучылары]] [[Төркем:Фәлсәфәчеләр]] [[Төркем:Италия сәясәтчеләре]] [[Төркем:Генуя университетын тәмамлаучылар]] 8ac0cwnf5l17hnxmzvl9gjlvo1j15wf 0 185400 3530386 2408362 2022-08-28T20:45:52Z Frhdkazan 3171 {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} wikitext text/x-wiki {{Дәүләт эшлеклесе | исем = Томас Джефферсон | тулы исем = {{lang-en|Thomas Jefferson}} | рәсем = Mather Brown - Thomas Jefferson - Google Art Project.jpg | киңлек = 200px | титул = | байрак = | чорбаш = | титул2 = 3-нче [[АКШ президенты]] | байрак2 = US flag 15 stars.svg | тәртип2 = | чорбаш2 = [[1801 ел]] | чоразак2 = [[1809 ел]] | президент_2 = | аңа кадәр2 = [[Джон Адамс]] | дәвамчысы2 = [[Джеймс Мэдисон]] | титул3 = [[АКШ]] вице-президенты | тәртип3 = 2-нче | байрак3 = US flag 15 stars.svg | президент_3 = [[Джон Адамс]] | чорбаш3 = [[1797 ел]] | чоразак3 = [[1801 ел]] | аңа кадәр3 = Джон Адамс | дәвамчысы3 = Аарон Бёрр | хезмәт еллары = | иялек = {{АКШ}} | дин = [[Деизм]] | фирка = [[Демократик-республика фиркасе (АКШ)|ДРФ]] (''[[АКШ]]'') | белем = Вилһелм һәм Мария көллияте | туу датасы = 13.04.1743 | туу урыны = {{туу урыны|Британия империясе|АКШта}}, [[Виргиния]] колониясе, Шэдуэлл | үлем датасы = 04.07.1826 | үлем урыны = {{үлем урыны|АКШ|АКШта}}, [[Виргиния]] штаты, Шарлоттсвил | әти = | әни = | ир = | хатын = | балалары = | сайт = | Commons = }} '''Томас Джефферсон''' ({{lang-en|Thomas Jefferson}}; [[1743 ел]]ның [[13 апрель|13 апреле]], [[Британия империясе]], [[Виргиния]] колониясе&nbsp;— [[1826 ел]]ның [[4 июль|4 июле]], [[АКШ]], [[Виргиния]] штаты)&nbsp;— [[АКШ]] сәясәтчесе һәм дәүләт эшлеклесе, күренекле акыл иясе, демократ, [[АКШ]] дәүләтенә нигез салучыларның берсе, {{Байрак/АКШ}} 3-нче [[АКШ президенты]] ([[1801 ел|1801]]—[[1809 ел|1809]]). == Тәрҗемәи хәле == [[1743 ел]]ның [[13 апрель|13 апреле]]ндә [[Британия империясе]] [[Виргиния]] колониясендә күп балалы плантатор гаиләсендә туган. [[1752 ел]]дан [[шотландия]]ле рухани Уильям Дугласның башлангыч мәктәбендә, [[1758 ел|1758]]—[[1760 ел]]ларда Гордонсвиллда урнашкан рухани Джеймс Мори мәктәбендә, [[1760 ел|1760]]—[[1762 ел]]ларда Уильямсбургта урнашкан Вилһелм һәм Мария көллиятенең фәлсәфә бүлегендә укый. [[Латин теле|Латин]], борынгы грек, [[француз теле|француз]] телләрен өйрәнә. [[1762 ел|1762]]—[[1767 ел]]ларда билгеле адвокат Джордж Вит (Уайт) янында хокук, юриспруденция фәннәрен өйрәнә, ораторлык серләренә төшенә. [[1767 ел]]дан мөстәкыйль рәвештә адвокат эшчәнлеген башлый: [[1767 ел]]да 68 эшне карауда катнашса, [[1769 ел]]да 200 эшне карауда катнаша. Адвокат эшчәнлеге белән бергә сәясәттә дә катнаша башлый. [[1769 ел]]да [[Виргиния]] канун чыгару җыелышы депутаты итеп сайлана. [[Файл:United States Declaration of Independence.jpg|thumb|right|[[АКШ]]-ның Бәйсезлек турында декларациясе ({{lang-en|US Declaration of Independence}})]] [[1776 ел]]да «АКШ бәйсезлеге турында декларация»не әзерләүче комиссияне җитәкли. Декларация [[1776 ел]]ның [[4 июль|4 июлендә]] <ref>[[4 июль]]&nbsp;— [[АКШ]]-та Бәйсезлек көне буларак бәйрәм ителә</ref> [[АКШ]] конгрессы тарафыннан кабул ителә. [[1776 ел|1776]]—[[1779 ел]]ларда [[Виргиния]] штаты делегатлар пулатына сайлана. 3 ел эчендә штат өчен 130 канун проекты эшли, шулар исәбендә ''Дин иреге турында билль'', ''Виргиниягә яңа коллар китертмәү турында канун'' һ.&nbsp;б. [[1779 ел|1779]]—[[1781 ел]]ларда [[Виргиния]] губернаторы. Штат башкаласын [[Ричмонд]]ка күчерә. Дини белем бирелми торган Виргиния университетын оештыра. [[1781 ел]]ның [[июнь|июнендә]] [[Британия]] гаскәриләре тарафыннан әсирлеккә алына, әсирлектән качкач, губернатор вазифасыннан баш тарта. [[1785 ел|1785]]—[[1789 ел]]ларда [[АКШ]]-ның [[Франса|Франция]]дәге илчесе. [[1789 ел|1789]]—[[1793 ел]]ларда [[Джордж Вашингтон]] кабинетында [[АКШ]]-ның (''беренче'') дәүләт сәркатибе. Штатларга киң мөстәкыйльлек бирү яклы сәясәтче буларак, федерализмга каршы чыга. АКШ-ның Демократик-республика фиркасен төзи. [[1793 ел]]да Дж.&nbsp;Вашингтонга карата оппозициягә күчә, [[Виргиния]]гә үз утарына кайтып китә. [[1796 ел]]гы [[АКШ президенты]]н сайлауларда федераллар фиркасе вәкиле [[Джон Адамс]]ка җиңелә, ләкин сайлаучылар биргән тавышлар аны илнең вице-президенты итеп сайларга мөмкинлек бирә. [[1800 ел]]гы [[АКШ]] президентын сайлауларда җиңә. Президент булган чорда ([[1801 ел|1801]]—[[1809 ел|1809]]) бер тапкыр да [[вето]] хокукыннан файдаланмый. Салымнарны, [[АКШ]] коры җир гаскәре һәм флотының чыгымнарын киметә. {{comment|Казыйларның|Судьяларның}} җаваплылыгын һәм бәйсезлеген арттыруга ирешә. [[1804 ел]]гы сайлауларда, федераллар фиркасе вәкиле Чарльз Пинкнины 162:16 тавыш белән җиңеп, икенче {{comment|мөддәткә|срокка}} президент итеп сайлана. ''АКШ территориясенә яңа коллар китермәү турында билльгә'' кул куя. [[1804 ел]]ның [[март]]ында [[Франса|Франция]]дән {{сан|15|млрд}} долларга [[Луизиана]] җирләрен сатып алу турында килешү көченә керә. [[1805 ел]]ның [[апрель|апрелендә]] [[Урта диңгез]]гә, [[Триполи]] портын камарга җибәрелгән [[АКШ]] хәрби флоты беренче мәртәбә илдән ерак җирләрдә дә сугыш хәрәкәтләре алып барырга сәләтле икәнен күрсәтә. [[Файл:Thomas Jefferson's Monticello.JPG|200px|thumb|right|180px|Монтичелло утары]] [[Файл:Thomas Jefferson gravestone at Monticello IMG 4201.JPG|thumb|right|180px|Кабер ташы]] Өченче мөддәткә президент итеп сайлану тәкъдимен катгый кире кага. [[Виргиния]] штатында мәгарифне тамырдан үзгәртеп кору программасын эшли. Виргиния университетын оештыру комиссиясен җитәкли, уку биналарын төзү белән дә үзе җитәкчелек итә, барлык факультетлар өчен уку планнары төзи, профессорлар туплау белән шөгыльләнә. [[1826 ел]]ның [[4 июль|4 июлендә]] вафат була. Үзе төзеткән Монтичелло утарында<ref>[[1987 ел]]дан [[ЮНЕСКО]]-ның Бөтендөнья мирасы исемлегенә кертелгән</ref> җирләнә. == Гаиләсе == [[1772 ел]]да тол хатын Марта Скелтонга (?—[[1782 ел|1782]]) өйләнгән. 6 баласы туган. == Хәтер == [[Файл:US bill obverse series 2003 A.jpg|мини|<small>2 долларлык банкнот</small>]] * Исеме [[АКШ]]-та күп округларга бирелгән. * Портреты {{сан|2|доллар}}лык банкнотта һәм {{сан|5|цент}}лык акчада сурәтләнгән. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Әдәбият == # [[Флүр Баһаутдинов|Ф.&nbsp;Н.&nbsp;Баһаутдинов]]. Музы и право. [[Казан]]: [[ТКН]], 2010. ISBN 978-5-298-01883-8 == Сылтамалар == * [https://books.google.ru/books?id=7hWOpH0d3E8C&redir_esc=y Thomas Jefferson: The American Presidents Series: The 3rd President, 1801-1809]{{ref-en}} {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} {{start box}} {{succession box|title=[[АКШ президенты]]|before=[[Джон Адамс]]|after=[[Джеймс Мэдисон]]|years=[[1801 ел|1801]]–[[1809 ел|1809]]}} {{end box}} {{АКШ президентлары}} {{АКШ вице-президентлары}} [[Төркем:АКШ президентлары]] [[Төркем:АКШ дәүләт сәркатипләре]] [[Төркем:Виргиния губернаторлары]] [[Төркем:АКШ демократлары]] bsx85vaetjc2fhqhrjtks310jk7anux 0 215668 3530393 3437954 2022-08-28T20:59:29Z Frhdkazan 3171 {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} wikitext text/x-wiki {{Шәхес | исем = Шарль де Монтескьё | рәсем = Montesquieu 1.png | рәсем_зурлыгы = 200px | alt = | рәсем язуы = | тулы исем = Шарль-Луи́ де Секонда́, барон Ля Брэд | һөнәр = философ, хокук белгече, язучы | туу датасы = 18.1.1689 | туу җире = {{туу җире| Франция | Франциядә}}, Жиронда департаменты, Ля-Бред коммунасы | гражданлык = [[Файл:Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg|20px]] [[Франция|Француз корольлыгы]] | милләт = француз | үлем датасы = 10.2.1755 | үлем җире = Франция, {{үлем җире | Париж |Парижда}} | әти = | әни = | ир = | хатын = | балалар = | кул кую = | бүләк һәм премияләр = | сайт = | башка мәгълүмат = }} '''Шарль де Монтескьё''', Шарль-Луи́ де Секонда́, барон де Ля Брэд һәм де Монтескьё ({{lang-fr|Charles-Louis de Seconda, Baron de La Brède et de Montesquieu}}; ''[[1689 ел]]ның [[18 гыйнвар]]ы, [[Франция|Француз корольлыгы]], Жиронда департаменты, Ля-Бред коммунасы — [[1755 ел]]ның [[10 февраль|10 феврале]], [[Париж]]'') — француз фәлсәфәчесе, хокук белгече, язучы. Хакимиятне өч төркемгә (''башкарма, суд, кануннар чыгару'') бүлү турында теория ({{lang-fr|séparation des pouvoirs}}, {{lang-la|trias politica}}) авторы<ref>[https://fr.wikisource.org/wiki/Esprit_des_lois_(1777)/L11/C6 Монтескьё. «Из духа законов». Книга XI]</ref>. [[АКШ]] Конституциясен төзегәндә (''[[1787 ел]]да кабул ителгән'') Монтескьё фикерләре кулланылган. == Тәрҗемәи хәле == [[Файл:Chateau la brede.jpg|200px|thumb|right|Ля Брэд кальгасе]] [[1689 ел]]ның [[18 гыйнвар]]ында [[Бордо]] шәһәре янындагы Ля Брэд {{comment|кальгасендә|замок}} {{comment|аксөяк|аристократ}} гаиләсендә туган. [[1705 ел]]да Бордода [[Католик дине|католик]] көллиятен тәмамлый һәм [[хокук]] фәнен тирәнтен өйрәнү өчен [[Париж]]га килә. [[1714 ел]]да Бордога әйләнеп кайта, шәһәр судында киңәшче, ике елдан судның вице-президенты була. [[1721 ел]]да «Фарсы хатлары» романын бастырып, күренекле [[сатира]] остасы булып таныла. Романда ике [[фарсылар|фарсы кешесе]] [[хат]] язышып фарсы җәмгыятен (''чынлыкта, {{comment|король|король}} хакимияте һәм [[Католик дине|дин әһелләре]] изүе астында яшәүче, тәкәббер, юк-барга ышанучы француз җәмгыятен'') каты тәнкыйтьли. Әлеге җәмгыятьтә гыйлемлек тормыштан аерылган, [[сәнгать]] хакимнәргә сукырларча сокланудан узмый. Романда яшәүгә көче булмаган, эчтән таркалып баручы җәмгыять күзаллана. [[1725 ел]]да «Книд гыйбадәтханәсе» ({{lang-fr|Le Temple de Gnide}}) исемле прозада язылган поэмасын иҗат итә. [[1726 ел]]да [[Париж|башкалага]] күчеп, «Парижга сәяхәт» исемле прозада язылган икенче поэмасын чыгара. Әмма [[язучы]]лык эше генә аны канәгатьләндерми. [[1728 ел]]да Парижны калдырып, [[Аурупа]]ның төрле илләренең [[хокук]] институтларын тикшерү максаты белән өч еллык сәяхәткә чыгып китә. [[Италия]], [[Пруссия]], [[Нидерландлар]]да булгач, ике елга [[Англия]]дә туктый. [[Лондон]]да инглиз хокук фәнен ныклап өйрәнә, ил парламентының конституция тәҗрибәсен үзләштерә. Инглиз хокук белгечләре, фәйләсүфләре, сәясәтчеләре белән аралашу аның дәүләт-хокук идеаллары формалашуга нык тәэсир итә. Үз идеалларын «Кануннар нигезе турында» исемле төп хезмәтендә чагылдыра. == «Кануннар нигезе турында» == [[1748 ел]]да басылган әлеге энциклопедик хезмәтендә, тарихи-чагыштыру алымы кулланып, Монтескьё хокук институтлары барлыкка килүгә [[география|географик]] мохит һәм идарә итү формасы тәэсир итүен күрсәтә. Китапның үзәк темасы — акыллы дәүләт төзелешен кору проблемалары. Монтескьё идарә итүнең [[демократия]], [[аристократия]], [[монархия]] формалары яшәргә хокуклы, әмма [[тирания]], [[деспотизм]] яшәргә хокуксыз, дип исәпли. Идарә итүнең иң кулай формасы — [[Конституцияле монархия|конституция белән хокуклары чикләнгән монархия]] дип таба. «Кануннар нигезе турында» китабын язганда, [[1734 ел]]да «Римлыларның бөеклеге һәм җиңелүе сәбәпләре турында уйланулар» әсәрен бастыра. Анда Монтескьё тарихи процессның дингә бәйле үзгәрүе турында фикерне катгый кире кага. «Табигать һәм сәнгать әсәрләрендә хис турында тәҗрибә» исемле трактаты, авторы вафатыннан соң ике ел үткәч, [[Дени Дидро]]ның «Энциклопедия»сендә урнаштырыла. Монтескьёның хезмәтләрен күренекле дәүләт эшлеклеләре җентекләп өйрәнә. Мәсәлән, [[Екатерина II]] үзенең «Наказ» әсәрен (''[[1767 ел|1767]]'') Монтескьёның «Кануннар нигезе турында» китабына таянып язуы мәгълүм. == Монтескьё афоризмнары == <blockquote> * ''Канунның артык катгыйлыгы аны үтәүгә киртә булып тора.'' * ''Кануннар һәркем өчен бердәй мәгънәгә ия булырга тиеш.'' * ''Тәкәбберлек – ахмакларның калканы.'' * ''Әз генә белү өчен дә күп укырга кирәк.'' * ''Бер кешегә карата кулланылган хаксызлык һәркемгә кагыла.'' * ''Азрак уйлаган саен күбрәк сөйләшәсең.'' * ''Хакимиятне кулында тоткан һәркем аннан явызларча файдаланырга омтыла.'' * ''Җинаятькә каршы чара – ул җәза.'' </blockquote> == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Әдәбият == # Мудрость тысячелетий. Энциклопедия (''автор-төзүче'' Вольдемар Балязин). М.: «ОЛМА-ПРЕСС», 2003, 421-422нче битләр. ISBN 5-224-00562-0 == Сылтамалар == * [https://bigenc.ru/literature/text/2228773 Монтескьё]. Большая российская энциклопедия{{ref-ru}} * ''Плавинская Н. Ю.'' [http://LaRevolution.ru/Books/Plavinskaya.html «Дух законов» Монтескьё и публицистика Великой французской революции 1789—1799 гг.]{{ref-ru}} * [http://studentdream.narod.ru/monte.htm Конспект книги Ш. Монтескьё «О духе законов»]{{ref-ru}} {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}}{{Портал|Фәлсәфә}} {{DEFAULTSORT:де Монтескьё, Шарль}} [[Төркем:Әлифба буенча галимнәр]] [[Төркем:Әлифба буенча язучылар]] [[Төркем:XVIII гасыр тарихы]] [[Төркем:Франция фәлсәфәчеләре]] [[Төркем:Франция язучылары]] [[Төркем:Франция хокук белгечләре]] [[Төркем:Франсуз академиясе әгъзалары]] [[Төркем:Пруссия фәннәр академиясе әгъзалары]] [[Төркем:Сәяси фәлсәфәчеләр]] 12kydi2slgt1jz2ibnfz9idd5jvsnav 0 217244 3530414 2358842 2022-08-29T09:28:33Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}}[[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Бертран Рассел''' ({{ТД}}, {{wikidata|P19}} — {{ҮД}}, {{wikidata|P20}}) — {{#invoke:wd|properties|linked|qualifiers|P106|}} ({{#invoke:wd|properties|linked|qualifiers|P27|}}). [[Әдәбият өлкәсендә Нобель премиясе]] иясе (1950). == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Әдәбият өлкәсендә Нобель премиясе лауреатлары]] am41xe55r9smgp7f86mzwclzdbmcwxc 10 220205 3530355 2369965 2022-08-28T16:32:39Z 202.226.234.115 wikitext text/x-wiki {{ambox | name = Navbox/doc | title = [[Япон империясе]] | group1 = Тарих | list1 = [[Sögun|Сёгунат]] • [[Mäyci inqıylabı|Мэйдзи инкыйлабы]] • [[Сацум восстаниесе]] • [[Аннексия Рюкю]] • [[Беренче япон-кытай сугышы]] • [[Рус-япон сугышы]] • | group2 = Императорлар | list2 = [[Мэйдзи императоры|Мэйдзи]] • }} <includeonly> [[Төркем:Япон империясе]] </includeonly><noinclude> [[Төркем:Навигация калыплары:Япония]] </noinclude> o66cr469a2fhr1hqq74cex3mo8itdjl 3530356 3530355 2022-08-28T16:33:43Z 202.226.234.115 wikitext text/x-wiki {{ambox | name = битен үзгәртү | title = [[Япон империясе]] | group1 = Тарих | list1 = [[Sögun|Сёгунат]] • [[Mäyci inqıylabı|Мэйдзи инкыйлабы]] • [[Сацум восстаниесе]] • [[Аннексия Рюкю]] • [[Беренче япон-кытай сугышы]] • [[Рус-япон сугышы]] • | group2 = Императорлар | list2 = [[Мэйдзи императоры|Мэйдзи]] • }} <includeonly> [[Төркем:Япон империясе]] </includeonly><noinclude> [[Төркем:Навигация калыплары:Япония]] </noinclude> orcombwmpeauwzcx0pjrbaiobe6435h 3530360 3530356 2022-08-28T17:34:53Z Ilnur efende 6874 [[Special:Contributions/202.226.234.115|202.226.234.115]] үзгәртүләре ([[User talk:202.226.234.115|бәхәс]]) [[User:E737|E737]] юрамасына кадәр кире кайтарылды wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = Navbox/doc | title = [[Япон империясе]] | group1 = Тарих | list1 = [[Sögun|Сёгунат]] • [[Mäyci inqıylabı|Мэйдзи инкыйлабы]] • [[Сацум восстаниесе]] • [[Аннексия Рюкю]] • [[Беренче япон-кытай сугышы]] • [[Рус-япон сугышы]] • | group2 = Императорлар | list2 = [[Мэйдзи императоры|Мэйдзи]] • }} <includeonly> [[Төркем:Япон империясе]] </includeonly><noinclude> [[Төркем:Навигация калыплары:Япония]] </noinclude> 1fa8vrz784ejuvs9q9g7t68w935xuwi 0 221565 3530390 2381846 2022-08-28T20:54:02Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Җеймс Мәдисон''' ({{ТД}}, {{wikidata|P19}} — {{ҮД}}, {{wikidata|P20}}) — {{#invoke:wd|properties|linked|qualifiers|P106|}}, {{#invoke:wd|properties|linked|qualifiers|qualifiers|normal+|P39|P580|P582|format=[%p] (%q1[ – %q2])</span>[%s][%r]}}. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} {{АКШ президентлары}} [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:АКШ дәүләт сәркатипләре]] hyyomx040u4iyr16qkbsy9ggwhxirp7 0 267367 3530397 2867945 2022-08-28T21:14:23Z CommonsDelinker 176 Removing [[:c:File:Могила_певицы_Ларисы_Александровской.JPG|Могила_певицы_Ларисы_Александровской.JPG]], it has been deleted from Commons by [[:c:User:Jameslwoodward|Jameslwoodward]] because: per [[:c:Commons:Deletion requests/Files on User:Rubin16/review8 wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Лариса Помпей кызы Александровская''' ( {{Lang-be|Ларыса Пампееўна Александроўская}}; [[1902 ел|1902]] - [[1980 ел|1980]] ) - Беларусия, Совет [[Җырчы|опера җырчысы]] ( сопрано ), режиссер, публицист, җәмәгать эшлеклесе . [[ССРБның Халык артисты]] ( [[1940 ел|1940]] ). Өч [[Ленин ордены]] кавалеры ( [[1940 ел|1940]], [[1948 ел|1948]], [[1955 ел|1955]] ). Сталин премиясе лауреаты, II дәрәҗә ( [[1941 ел|1941]] ). == Биография == [[Файл:Могила_матери_и_брата_народной_артистки_СССР_Ларисы_Александровской.JPG|сулда|мини|267x267пкс| Минскта Хәрби зиратта Александровскаяның әнисе һәм абыйы кабере Минсктагы Хәрби зиратта. ]] Лариса Помпеевна Александровна 1902 елның 2 (15)туган февралендә (рәсми мәгълүматлар буенча - 1904 елда <ref>[https://prospero.ru/enc_word/aleksandro_76071.html Александровская Лариса Помпеевна]</ref> ) [[Минск|Минскта]] (хәзерге [[Беларусия|Беларусиядә]] ) туган. Җырчы 1920 елдан Көнбатыш фронтының Баш сәяси мәгърифәт театры труппасында чыгыш ясый башлый. [[1924-1928]]ларда Минск музыка техникумында укый, [[1928 ел]]да - махсус опера классында. [[1930 ел|1930-1933]] [[1933 ел|елларда]] Дәүләт опера һәм балет студиясендә укый (Минск). В.А.Цветков һәм А.П.Боначич укучысы [[1927 ел]]да ул [[Франкфурт]]та ( [[Алмания]] ) халыкара музыка күргәзмәсендә Беларусия халык җырларын башкара. [[1933 ел]]дан [[Минск]]та Беларусия опера һәм балет театры солисты. Сопрано һәм мецо-сопрано партияларын башкара. Ул шулай ук концерт җырчысы булып чыгыш ясый. Беларусия халык җырларын һәм камера әсәрләрен башкаручы. [[Бөек Ватан сугышы]] вакытында ул фронтларда, больницаларда һәм партия отрядларында концертлар бирә <ref>{{Cite web|url=https://budzma.by/news/top-25-zhanchyn-muzyki-belarusi.html|title=25 жанчын, без якіх не было б беларускай музыкі (+ аўдыё)|last=Будкін|first=Сяргей|date=2013-05-02|publisher={{нп3|Будзьма беларусамі!|Будзьма беларусамі!|be-x-old|Будзьма беларусамі!}}|language=be|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200404140113/https://budzma.by/news/top-25-zhanchyn-muzyki-belarusi.html|archivedate=2020-04-04|accessdate=2020-04-04}}</ref> . Ул (1928 елдан) чит илләрдә ( [[Франция]], [[Англия]], [[Швеция]], [[Болгария]], [[Румыния]], ugгославия, [[Чехословакия]], [[Польша]], [[Демократик Алмания Җөмһүрияте]] ) гастрольләрдә була. [[1951]] - [[1960 ел]]ларда ул шулай ук Беларусия опера һәм балет театрының баш директоры. Ул елына ике премьера спектакле ясауга өлгәшә. Беларусия театр җәмгыяте советын булдыру инициаторы һәм даими рәисе ( [[1946 ел|1946]] - [[1980 ел|1980]], [[1976 ел]]дан - мактаулы рәис). [[1950-1970 ел]]ларда ул публицистик мәкаләләр белән сыгыш ясый. [[1942 ел]]дан [[Советлар Берлеге коммунистик фиркасе]] әгъзасы. Белоруссия ССР Коммунистлар партиясенең Үзәк Комитетына кандидат әгъзасы ( [[1952 ел|1952]], [[1954 ел|1954]] һәм [[1956 ел]]ларда). II-IV чакырылыш СССР Югары Советы депутаты. III-V чакырылыш Белоруссия ССР Югары Советы депутаты. [[1980 ел]]ның [[23 май|23 маенда]] [[Минск]]та вафат була. Көнчыгыш зиратта күмелгән. == Титуллары һәм бүләкләре == * Беларусия ССРының атказанган артисты * Белоруссия ССР халык артисты ( [[1938 ел|1938]] ) * [[ССРБның Халык артисты|СССР халык артисты]] ( [[1940 ел|1940]] ) <ref name="bre1">Большая Российская энциклопедия: В 30 т. / Председатель науч.-ред. совета Ю. С. Осипов. Отв. ред С. Л. Кравец. Т. 1. А — Анкетирование. — М.: Большая Российская энциклопедия, 2005. — 766 с.: ил.: карт. (стр. 455)</ref> * Икенче дәрәҗә Сталин премиясе ( [[1941 ел|1941]] ) - театр һәм вокал сәнгате өлкәсендәге күп еллык казанышлары өчен * [[Ленин ордены|өч Ленин]] [[Ленин ордены|ордены]] (1940, 1948, 1955) * [[Октябрь Инкыйлабы ордены]] (1974) * [[Кызыл Байрак Хезмәт ордены]] * "Владимир Ильич Ленинның тууына 100 ел тулу уңаеннан" медале * Медаль “1941-1945 елгы Бөек Ватан сугышында Германияне җиңү өчен. " * Медаль “1941-1945 елгы Бөек Ватан сугышында батыр хезмәт өчен. " == Опера партиялары == * 1939 - " Михась Подгорный ". Э.К. Тикоцкий - ''Мария'' * 1940 - " Цветок счастья " А. Э. Туренкова - ''Надейка'' * 1944 - " Алеся " Е.К. Тикоцкий - ''Алеся'' * 1947 - " Кастус Калиновский " Д. Лукас - ''Мария Греготович'' * " Евгений Онегин " [[Пётр Чайковский|П.]] И[[Пётр Чайковский|.]] [[Пётр Чайковский|Чайковский]] - ''Татьяна'' * " Пиковая дама " П.И. Чайковский - ''Лиза'', ''графиня'' * " Царская невеста " Н.А. Римский-Корсаков - ''Любаша'' * " Князь Игорь " А. П. Бородин - ''Ярославна'', ''Кончаковна'' * " Фауст " Ш. Гунод - ''Маргарита'' * " [[Karmen|Кармен]] " [[Corc Bize|Дж.]] [[Corc Bize|Бизе]] - ''Кармен'' * " Тихий Дон " I. И. Дзержинский - ''Аксинья'' * " Борис Годунов " [[Модест Мусоргский|М.]] [[Модест Мусоргский|П.]] [[Модест Мусоргский|Муссоргский]] - ''Марина Мнишек'' * " Русалка " А. С. Даргомыжский - ''Наташа'' == Сәхнә спектакльләре == * 1951 - " Запорожец за Дунаем", С.Сю Гулак-Артемеовский * 1951 - " Тихий Дон " I. И. Дзержинский * 1952 - "Страшный двор ". Мониюско * 1952 - " Русалка " А.С.. Даргомыжский * 1952 - " Мазепа " П.И. Чайковский * 1953 - " Аида" [[Cüzeppe Verdi|Дж.]] [[Cüzeppe Verdi|Верди]] * 1953 - " Девушка из Полесья", Е.К. Тикоцкий <ref name="bre1">Большая Российская энциклопедия: В 30 т. / Председатель науч.-ред. совета Ю. С. Осипов. Отв. ред С. Л. Кравец. Т. 1. А — Анкетирование. — М.: Большая Российская энциклопедия, 2005. — 766 с.: ил.: карт. (стр. 455)</ref> * 1954 - " Борис Годунов " М. П. Муссоргский * 1954 - "[[La traviata|Травиата]] " Дж. Верди * 1955 - " Трубадур " Дж. Верди * 1956 - " Надежда Дурова " А. В. Богатырев * 1957 - "Михась Подгорный" Е.К.. Тикоцкий * 1958 - {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Ясный рассвет (опера)|Ясный рассвет|be|Яснае світанне}} <span style="white-space: nowrap"><span class="noprint" style="font-size:95%; position: relative; top: .4em;"><span title="на белорусском языке" class="ref-info" style="cursor:help;">)</span></span></span> "А. Э. Туренков * 1960 - " Пиковая дама" П.И. Чайковский. == Кызыклы фактлар == * Булачак җырчы [[1902 ел|1902]] [[15 февраль|елның 15 февралендә]] туган <ref name="bre1">Большая Российская энциклопедия: В 30 т. / Председатель науч.-ред. совета Ю. С. Осипов. Отв. ред С. Л. Кравец. Т. 1. А — Анкетирование. — М.: Большая Российская энциклопедия, 2005. — 766 с.: ил.: карт. (стр. 455)</ref> . [[Бөек Ватан сугышы|Сугыш]] башында Л. Александровская [[Минск|Минсктан]] театрдагы бомбоубежищедан эвакуацияләнергә туры килә, документлары өйдә кала. 1942 елның гыйнварында, Алма-Атада эвакуацияләнгәндә, артистка, туган көнен ике елга күчереп, яңа паспорт ала. * [[1935 ел|1935 елда]] Л.Александровская белорус опера театрының яңа бинасын төзү урынын үзе сайлый. * Л.Александровская ([[1953]]) куелышында Белорус операсы сәхнәсендә «Аида» операсы 2008 елга кадәр уңышлы бара. * Композитор и. Любанның «Наш тост» җырын М. Косенко һәм А. Тарковский сүзләренә язылган беренче тапкыр Л. Александровская . Бу [[1942 ел|1942]] елда Мәскәүдә Беларусия сәнгате осталары кичәсендә булды. Сугышка кадәр Л.Александровская һәм И. Любан күрше була (Минскида Провиантская урамында яшиләр). == Хәтер == * Минсктагы 1нче балалар музыка мәктәбе [[1945 ел|1945]] елдан Лариса Александровская исеме белән аталган. Бу исем җырчының иҗат эшчәнлегенең 25 еллыгы уңаеннан бирелә. Ул вакытта ул шәһәрдәге бердәнбер музыка мәктәбе иде. Лариса Помпеевна студентлары белән - хор һәм скрипкачылар ансамбле белән чыгыш ясарга ярата иде. * Лариса Александровскаяның сеңлесе, сәнгать белгече Ариадна Ледигина аның турында китап язган: “Лариса Помпеевна Александровская. Документаль-театр романы ". * 1987 елдан Белоруссиядә Л. Александровская исемендәге республика вокалчылар конкурсы үткәрелә * [[1992 ел|1992 елда]] театр сәнгате өлкәсендә Л.Александровская исемендәге Премия булдырыла * Минскның Совет районында Л.Александровская хөрмәтенә урам атала == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Сылтамалар == * [https://web.archive.org/web/20051023181730/http://newsvm.com/articles/2003/02/14/larisa.html Статья «Лариса Александровская была счастлива только на сцене» в газете «Вечерний Минск» за 14 февраля 2003 г.] {{Тышкы сылтамалар}} [[Төркем:СБКФ әгъзалары]] [[Төркем:Сопранолар]] [[Төркем:Википедия:Викимәгълүмат элементы параметрларына өстенлек бирелгән мәкаләләр]] [[Төркем:Сталин премиясе лауреатлары]] [[Төркем:ССРБ халык артистлары]] [[Төркем:«Бөек Ватан сугышында фидакарь хезмәт өчен» медале белән бүләкләнүчеләр]] [[Төркем:«1941-1945 еллардагы Бөек Ватан сугышында Алманияне җиңгән өчен» медале белән бүләкләнүчеләре]] [[Төркем:Октябрь Инкыйлабы ордены кавалерлары]] [[Төркем:Ленин ордены кавалерлары]] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Әлифба буенча җырчылар]] [[Төркем:XX гасыр җырчылары]] [[Төркем:Белорусия җырчылары]] [[Төркем:ССРБ җырчылары]] [[Төркем:Минскта вафатлар]] [[Төркем:1980 елда вафатлар]] [[Төркем:23 май көнне вафатлар]] [[Төркем:Минскта туганнар]] [[Төркем:1902 елда туганнар]] [[Төркем:15 февраль көнне туганнар]] oqpb6rikmnskgodfw2thx8i8q9ux9s2 0 268222 3530398 3436913 2022-08-28T21:15:21Z CommonsDelinker 176 Removing [[:c:File:Могила_певицы_Надежды_Обуховой.JPG|Могила_певицы_Надежды_Обуховой.JPG]], it has been deleted from Commons by [[:c:User:Jameslwoodward|Jameslwoodward]] because: per [[:c:Commons:Deletion requests/Files on User:Rubin16/review8|]]. wikitext text/x-wiki {{Шәхес}} '''Надежда Андрей кызы Обухова''' ( {{ИС2|6|март|1886|22|февраль}}, [[Мәскәү]], [[Россия империясе]] - [[14 август]] [[1961 ел|1961]], [[Кәфә|Феодосия]], Кырым өлкәсе, [[Украин Совет Социалистик Республикасы|Украина ССРы]], [[Совет Социалистик Республикалар Берлеге|СССР]] ) - Россия, совет опера [[җырчы]]сы ( меццо-сопрано ). 1 нче дәрәҗә Сталин премиясе лауреаты ( [[1943 ел|1943]] ). [[ССРБның Халык артисты]] ( [[1937 ел|1937]] ).<ref name="bse18">Большая Советская Энциклопедия. Гл. ред. А. М. Прохоров, 3-е изд. Т. 18. Никко — Отолиты. 1974. 632 стр., илл.; 24 л. илл. 6 л. карт.</ref> [[Ленин ордены]] ( [[1937 ел|1937]] ) кавалеры. == Биографиясе == Надежда Обухова 1886 елның 22 февралендә (6 март) [[Мәскәү]]дә туа.<ref name="bse18"/> Дворяннар гаиләсеннән, аның ата-бабаларының берсе [[Евгений Боратынский|Е.]] А [[Евгений Боратынский|Баратынский]] <ref name="moskva">{{Китап:Энциклопедия «Москва» 1997|Обухова Надежда Андреевна}}</ref> (ул аның оныгы, әбисе Елизавета Илинична һәм Е.А.. Баратынский - ике туганна).Ике туган агасы - композитор Н. Б. Обухов Ул балачагын [[Тамбов губернасы]]ның Хворостянка авылында, А.С.Мазаракиның Рус музыка җәмгыятенең [[Воронеж]] филиалына нигез салучыларның берсе булган бабасы милегендә үткәрде . [[1912 ел]]да ул П.И.Чайковский исемендәге [[Мәскәү дәүләт консерваториясе]]н тәмамлый ( В. А. Масетти класы) һәм концерт җырчысы булып чыгыш ясый башлый. [[1916 ел]]да ул үзенең опера сәхнәсендә ''Полина'' партиясы белән (П.Чайковскийның ) дебютын башлый. Опера сәхнәсендә ныгынгач, ул [[1943 ел]]га кадәр [[Зур театр]]ның солисты булып эшли. Рус вокал мәктәбе вәкиле. Җырчының матурлыгы һәм байлыгы буенча сирәк булган тавышы бик киң диапазон белән аерылып торды: контральттан алып югары меццо-сопрановларга кадәр партияләрне башкарды. Җырчының артистлык йөзе камил вокал осталыгының сәхнә образының эчкерсезлеге һәм намуслылыгы, кабатланмас сөйкемлелеге белән аерылып торды. Төрле елларда җырчының партнерлары: П.и. Словцов, Л. В. Собинов, В. Р. Петров, Ан. А.Иванов, И.С. Козловский һәм башкалар. Обухова белән Сахаров дуэты турында соклану белән Козловский: "Обухова тынгысыз иде һәм аның белән эшли башлаучыларны мавыктырды. Барлык кагыйдәләргә карамастан, Надежда Андреевна еш кына төн сәгатендә җырларга керешә иде. Мин, күп кенә кешеләр кебек үк, тынлыкны яратам, әмма, Обухова тавышы яңгырый башлагач, ирексездән һәрчак дулкынлану кичерә идем. Һәм бу еш була иде: Надежда Андреевнада кугакта Матвей Иванович Сахаровка - искиткеч пианист, аның даими концертмейстеры. Музыка башлана. Мин стена артында, барысын да ишетәм - каршы тора алмыйм, мин аларга таба барам. Һәм менә монда ниндидер серле хәл килеп чыга: гадәти булмаган талант белән үзең дә үскәндәй, рухи яктан баерак буласың, рухи яктан баеп китәсең. Бу онытылмас кичләр иде. Бу кичләрнең берсендә безнең концерт номеры туа: дуэтта без "Ночи безумные" җырын җырладык…». Жырчының тормышында концерт эшчәнлеге мөһим урын алып торды. Аның күпкырлы һәм төрле репертуары бар иде, анда, Л.ван Бетховенның Тугызынчы симфониясенән , А.Скрябинның Беренче симфониясенән, В.А.Моцартның Реквиемынан 300 дән артык романс һәм җыр була, меццо-сопрано партиялары исәпләнә. Казанда, Харков, Минск, Саратов, Горький, Иваново, Ярославльда гастрольләрдә булды. [[Бөек Ватан сугышы]] вакытында ул Мәскәүдә кала һәм чыгышларын, шул исәптән, Бөтенсоюз радиосында да дәвам итә. «Пиковая дама» (дирижер С.Самосуд, 1937), «Князь Игорь» (дирижер А. Мелик-Пашаев, 1941) һәм «Снегурочка» (дирижер К. Кондрашин, 1946) операларын язуда катнаша. Надежда Андреевна Обухова [[1961 ел]]ның [[14 август]]ында (бүтән чыганаклар буенча - 15 <ref>[http://m-necropol.narod.ru/ Могилы Знаменитостей. Виртуальный некрополь]</ref> ) [[Кәфә|Феодосиядә]] үлде <ref name="bse18"/> . Аны Мәскәүдә <ref name="me3">Музыкальная энциклопедия. Гл. ред. Ю. В. Келдыш. Том 3. Корто — Октоль. 1104 стб. с илл. М.: Советская энциклопедия, 1976 год</ref> Новодевич зиратында җирләделәр (участок номеры № 3) <ref>{{Citation |title=Могила Н.А. Обуховой на Новодевичьем кладбище |url=http://devichka.ru/nekropol/view/item/id/110/catid/1 |access-date=2020-08-11 |archive-date=2018-07-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180710133357/http://devichka.ru/nekropol/view/item/id/110/catid/1 |dead-url=yes }}</ref> . == Исемнәре һәм бүләкләре == * Республиканың атказанган артисты (1928) * [[РСФСР халык артисты|РСФСР халык]] артисты (1933) <ref>{{Cite web|url=http://odb.tamboff.ru/oblast/data/mus_obuhova.html|title=Архивированная копия|accessdate=2011-02-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130921133549/http://odb.tamboff.ru/oblast/data/mus_obuhova.html|archivedate=2013-09-21}}</ref> * [[ССРБның Халык артисты|СССР халык артисты]] (1937) * Сталин премиясе, беренче дәрәҗә (1943) - театр һәм вокал сәнгате өлкәсендәге күренекле хезмәтләре өчен * [[Ленин ордены]] (1937) * ике [[Кызыл Байрак Хезмәт ордены]] (1951, 1961) * Медаль “1941-1945 елгы Бөек Ватан сугышында батыр хезмәт өчен. " * "Мәскәүнең 800 еллыгын искә алу" медале == Иҗаты == ** «Борис Годунов» [[Модест Мусоргский|М.]] [[Модест Мусоргский|П. Мусоргск]]<nowiki/>и — ''Марина Мнишек'' * «Хованщина» [[Модест Мусоргский|М.]] [[Модест Мусоргский|П. Мусоргский]] — ''Марфа'' * «Князь Игорь» А. П. Бородин — ''Кончаковна'' * «Майская ночь» Н. А. Римский-Корсаков — ''Ганна'' * «Снегурочка» Н. А. Римский-Корсаков — ''Весна'' * «Садко» Н. А. Римский-Корсаков — ''Любава'' * «Царская невеста» Н. А. Римский-Корсаков — ''Любаша'' * «Кащей Бессмертный» Н. А. Римский-Корсаков — ''Кащеевна'' * «Сказка о царе Салтане» Н. А. Римский-Корсаков — ''Ткачиха'' * «Мазепа» [[Пётр Чайковский|П. И. Чайковский]] — ''Любовь'' * «Пиковая дама» П. И. Чайковский — ''Полина'' * «Любовь к трём апельсинам» С. С. Прокофьев — ''Клариче'' * [[Karmen|«Кармен»]] [[Corc Bize|Ж.]] [[Corc Bize|Бизе]] — ''Кармен'' * «Аида» [[Cüzeppe Verdi|Дж.]] [[Cüzeppe Verdi|Верди]] — ''Амнерис'' * «Самсон и Далила» К. Сен-Санс — ''Далила'' * «Иоланта» П. И. Чайковский — ''Лаура'' * «Золото Рейна» [[Рихард Вагнер|Р.]] [[Рихард Вагнер|Вагнера]] — ''Эрда'' * «Демон» А.Г. Рубинштейн — ''Ангел'' * «Валькирия» Р. Вагнер — ''Фрикка'' == Хәтер == * Мәскәүдә, [[1936 ел|1936]] - [[1961 ел|1961]] елларда җырчы яшәгән Брюсов тыкрыгындагы йортта мемориаль такта куелды. * 2004-2018 елда Липецкта Н. Обухова исемендәге яшь вокалчылар һәм Бөтенроссия фестиваль-конкурсы <ref name="Надежда Обухова">[http://www.bolshoi.ru/persons/people/1548/ Надежда Обухова]</ref> узды<ref name="Надежда Обухова"/> 2019 елда ул Халыкара конкурс статусында Феодосияда узды <ref>{{Citation |title=IX Международный фестиваль-конкурс вокального искусства им. Н.А. Обуховой |url=http://www.ruscrimea.ru/2019/08/28/ix-mezhdunarodnyj-festival-konkurs-vokalnogo-iskusstva-im-n-a-obuhovoj.htm |access-date=2020-08-11 |archive-date=2019-09-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190907113029/http://www.ruscrimea.ru/2019/08/28/ix-mezhdunarodnyj-festival-konkurs-vokalnogo-iskusstva-im-n-a-obuhovoj.htm |dead-url=yes }}</ref> . * Аның хөрмәтенә Венерада [[Астероидлар|астероид]] (9914) "Обухова" һәм кратер "Обухова" аталган. * 2011 елдан башлап, җырчы еш ял иткән Феодосиядә, Н.А. Обухованың тормышына һәм иҗатына багышланган беренче ачык "Фестиваль-конкурс" башланды, ул Россия вокал мәктәбе пропагандасына нигезләнгән. Фестивальгә нигез салучы - Кырымның атказанган артисты Э. Заславский. Фестиваль ел саен уздырыла торган вакыйгага әйләнде, һәм ул ел саен төрле шәһәрләрдән һәм илләрдән академик вокал башкаручыларны берләштерә. http://akademfest.ru/ == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Библиография == * Надежда Андреевна Обухова / А.Анисимов. — 1-е. — Москва: Искусство, 1953. — 15 с. — (Большой театр СССР). — 10 000 экз. * О. Логинова. Надежда Андреевна Обухова. Воспоминания. Статьи. Материалы / И.Ф.Бэлза. — 1-е. — Москва: Всероссийское театральное общество, 1970. — 320 с. — 25 000 экз. == Сылтамалар == * Фотография: Н. А. Обухова, А. В. Нежданова, К.&amp;nbsp;Г.&amp;nbsp;Держинская, В. Р. Петров, Н. С. Голованов, 1912 [http://www.library.ru/2/liki/img_view.php?fu_uid=253] * Отечественные певцы. 1750—1917: Словарь / Пружанский А. М. — Изд. 2-е испр. и доп. — М., 2008. * [https://web.archive.org/web/20131219024137/http://mugi.hfmt-hamburg.de/A_lexartikel/lexartikel.php?id=obuc1886 Статья М. Лобановой о Н. А. Обуховой] * [http://www.fayloobmennik.net/4041961 Арии, романсы и песни из репертуара Н. Обуховой] [[Төркем:Мәскәү консерваториясен тәмамлаучылар]] [[Төркем:Википедия:Викимәгълүмат элементы параметрларына өстенлек бирелгән мәкаләләр]] [[Төркем:Сталин премиясе лауреатлары]] [[Төркем:РСФСР атказанган артистлары]] [[Төркем:РСФСР халык артистлары]] [[Төркем:ССРБ халык артистлары]] [[Төркем:«Бөек Ватан сугышында фидакарь хезмәт өчен» медале белән бүләкләнүчеләр]] [[Төркем:Ленин ордены кавалерлары]] [[Төркем:Әлифба буенча җырчылар]] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:XX гасыр җырчылары]] [[Төркем:Россия җырчылары]] [[Төркем:ССРБ җырчылары]] [[Төркем:1961 елда вафатлар]] [[Төркем:14 август көнне вафатлар]] [[Төркем:Мәскәүдә туганнар]] [[Төркем:1886 елда туганнар]] [[Төркем:6 март көнне туганнар]] saa0lvpw2nktgbgqwunyme7iphyxpnj 0 276310 3530376 2533311 2022-08-28T20:33:21Z Frhdkazan 3171 /* Сылтамалар */ == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Михаил Александрович Бакунин''' ( [[1814 ел]], [[30 май]] (18 май) <ref>[[:Файл:Mikhail Bakunin1814.jpg|ГАТО ф. 160. оп. 1 . д. 14493. с. 703.]] Метрические книги церкви села Прямухино Новоторжского уезда Тверской губернии.</ref>, Прямухино авылы, Новоторжский өязе, [[Тверь губернасы|Тверь провинциясе]], [[Русия империясе|Русия Империясе]] - [[1876 ел]], [[1 июль]] (19 июнь), [[Берн]], [[Швейцария Конфедерациясе|Швейцария]] ) - Рәсәй акыл иясе һәм Бакуниннар гаиләсеннән чыккан революционер, [[анархизм]], халыкчылык теоретикларының берсе. Социаль анархизмның башында тора. == Биографиясе == Михаил Александрович Бакунин 1814 елның 18 маенда (30) гаилә имениесы Прямухинода туган. Әтисе Александр Михайлович яшьлеген [[Италия]]дә үткәргән, [[Флоренция]]дәге Россия миссиясендә атташе вазифаларын башкарган. Кайткач, ул отставкага китә һәм Твердәге имениесына урнаша. Ул декабристлар белән бәйләнештә булган, "Коткару Союзы" башлыгы Н. М. Муравьевны яклап, үзенең крестьяннарын азат итәргә тырышкан. Михаил Бакунин [[Санкт-Петербург]] артиллерия мәктәбен тәмамлый (1838 - 1832) һәм 1832 - 1834 елларда армия сафларында хезмәт итә. Аннары ул отставкага китә һәм [[Мәскәү]]гә барып урнаша. Монда ул М.В.Станкевич һәм В.Г.Белинский белән таныша. 1840 елда чит илгә китә: башта Германиягә, анда берникадәр вакыт Берлин университетында укый. Соңрак ул прогрессив лидерлар А.Ручей, В.Вайтлинг, П.Прудхон, К. Маркс, Ф. Энгельс белән очраша. Укуын ташлап, теориядән революцион көрәш практикасына күчә, [[Прага]] һәм [[Дрезден]] баррикадаларында катнаша. Фетнә җиңелгәч, аны [[Саксония]] һәм [[Австрия]] судлары ике тапкыр үлем җәзасына хөкем итәләр, ике ел төрмәдә тотканнан соң, 1851 елда Австриядән Русиягә экстрадициялиләр. Ул Шлиссельбургтагы Алексеевский равелинында җиде ел һәм дүрт ел Себер сөргенендә була. 1861 елда сөргеннән кача һәм Көнбатыш Европа революцион хәрәкәтенә кушылып, Русияне аңа җәлеп итәргә өметләнә. 1864 елда ул халык эшчеләр җәмгыятенә кушыла (I Интернационал), ләкин аның анда булуы җәмгыятьне ныгыту урынына җимерә. Ул 1868 елда эшчәнлеге тулысынча практикага юнәлтелгән "Халыкара социалистик демократия союзы"н булдыра һәм 1872 елдә [[Гаага]] конгрессы аны "Интернационал" сафыннан куып чыгара. 1870 елда Бакунин Лион гыйсъянчылары арасында, гәрчә ул коммунарларның җиңелүен алдан сизсә дә, Париж Коммунасы игълан ителүен хуплый. Ул үз идеяларына нык ышана һәм революция профессионалы буларак җиңелмәс диярлек. Ул бердәнбер явызлыкка - дәүләтчелекнең барлык төрләренә каршы көрәшә, бөтен дәүләт җимерекләрендә кешелекнең гомум кардәшлеген тели. 1873 елда М.Бакунинның "Дәүләт һәм анархия" китабы дөнья күрә. Инде карт, авыру, ләкин "коткару көрәше" илһамы белән януын дәвам иткән Бакунин 1874 елда хәтта күтәрелештә катнашу өчен Болоньега китә. Каты бөер авыруы аны [[Швейцария]]гә күченергә мәҗбүр итә. [[Берн]]да 1876 елның 1 июлендә ул иске дуслары: профессор А.Фохт һәм Тейхеливлар гаиләсе кырында вафат була. Ул шунда җирләнә. == Хәтер == [[Файл:Bakunin_Monument_Bern_RU.webm|времямини=268|мини|200x200пкс|сулда|Бернда Михаил Александрович Бакунин һәйкәле, видео]] == Искәрмәләр == {{Искәрмәләр}} == Чыганаклар == * [[Катков М. Н.]] [http://az.lib.ru/k/katkow_m_n/text_0040.shtml Кто наши революционеры? (Характеристика Бакунина)], 1863. * [[Амфитеатров, Александр Валентинович|А. В. Амфитеатров]] «Святые отцы революции: М. А. Бакунин», 1906. * [[Блок А.]] [https://web.archive.org/web/20090601131954/http://bakunista.nadir.org/index.php?option=com_content&task=view&id=111&Itemid=41 Михаил Александрович Бакунин], 1906. * В. Черкезов. [http://az.lib.ru/b/bakunin_m_a/text_0120.shtml Значение Бакунина в интернациональном революционном движении], 1915. * [[Боровой А.]] [https://web.archive.org/web/20090601130343/http://bakunista.nadir.org/index.php?option=com_content&task=view&id=94&Itemid=41 Бакунин], 1926. * [[Горев, Борис Исаакович|Б. Горев]]. [http://oldcancer.narod.ru/anarchism/Bakunin/Gorev.htm М. А. Бакунин (К 50-летию со дня смерти)] * Пирумова Н. М. Михаил Бакунин. Жизнь и деятельность. — М., 1966. * [[Пирумова, Наталия Михайловна|Пирумова Н. М.]] [http://az.lib.ru/b/bakunin_m_a/text_0030.shtml Бакунин] ([[Жизнь замечательных людей]]) (1970) или [http://spb-anarchists.anho.org/pirumova.zip zip] * Пирумова Н. М. Социальная доктрина М. А. Бакунина. — М., 1990. * [[Пол Аврич]]. [https://web.archive.org/web/20090305224213/http://bakunista.nadir.org/index.php?option=com_content&task=view&id=116&Itemid=41 Бакунин и Нечаев], 1974. * [http://az.lib.ru/b/bakunin_m_a/text_0020.shtml В. Ф. Пустарнаков. М. А. Бакунин], 1989. * [[Плеханов Г. В.]] [http://www.1917.com/Marxism/Plehanov/Anarchy_and_Communism/Anarchy_and_Communism-03-03-00.html Бакунин] — глава из книги «Анархизм и социализм» * [http://www.svobodanews.ru/content/Article/383563.html Борис Парамонов Сапоги всмятку: бренд «БАКУНИН»] * [[Дамье, Вадим Валерьевич|Дамье В. В.]] [http://aitrus.info/node/3953 Михаил Бакунин: от социалистического федерализма к анархизму] // «Философские науки». 2014. № 7. С.83-102. * ''Рябов, Пётр.'' [https://ru.theanarchistlibrary.org/library/petr-ryabov-chelovek-buntuyuschij-filosofiya-bunta-u-mihaila-bakunina-i-albera-kamyu Человек бунтующий: философия бунта у Михаила Бакунина и Альбера Камю] * ''[[Стеклов, Юрий Михайлович|Стеклов Ю. М.]]'' [http://elib.shpl.ru/ru/nodes/4890-steklov-yu-mihail-aleksandrovich-bakunin-ego-zhizn-i-deyatelnost-1814-1876-v-3-h-t-m-1926-1927 Михаил Александрович Бакунин. Его жизнь и деятельность. Т. 1-4.] — М.-Л., 1926—1927. — 4 т. * М. А. Бакунин: Pro et contra. — 2-е изд., испр. — СПб: Изд-во РХГА, 2015. — 1050 с. * Зильберман И. Б. Политическая теория анархизма М. А. Бакунина. Критический очерк. — Л., 1969. * Дюкло Ж. Бакунин и Маркс. Тень и свет. Пер. с франц. — М., 1975. * Моисеев П. И. Критика философии М.Бакунина и современность. — Иркутск, 1981. * Мамут Л. С. Этатизм и анархизм как типы политического сознания. Домарксистский период. — М., 1989. * ''[[Ударцев, Сергей Фёдорович|Ударцев С. Ф.]]'' Рукопись М. А. Бакунина «Гамлет» [Статья и публикация неизвестной рукописи (Бакунин М. А. Гамлет)] // Monuments of Culture. Nev Discoveriets = Памятники культуры. Новые открытия. Письменность. Искусство. Археология: Ежегодник (1984) / Академия наук СССР. Научный совет по истории мировой культуры АН СССР. Пред. редколлегии — Д. С. Лихачев. Ленинград: Наука, 1986. — 560 с. — С. 55-63. * Кембаев Ж. М. Федералистские идеи М. А. Бакунина относительно объединения народов Европы и всего мира // Право и политика. — № 11. — 2010. — С. 2016—2025. * Сысоев В. Бакунины.- Тверь: Созвездие, 2002.- 464с.: ил. == Сылтамалар == * Бакунины, дворянский род // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1891. — Т. IIa. — С. 774—775. * Бакунины, общественные деятели // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1905. — Т. доп. I. — С. 201—203. * Штейн В. Бакунин, Михаил Александрович // Русский биографический словарь : в 25 томах. — СПб.—М., 1896—1918. * [http://www.nashagazeta.ch/news/12603 Бакунин пробудил у швейцарцев дух анархии]. «Наша газета» (Швейцария) * [http://www.m-necropol.ru/bakunin.html Могила Михаила Бакунина на сайте «Могилы знаменитостей»] * [https://web.archive.org/web/20060513125631/http://narovol.narod.ru/Person/bakunin.htm На сайте Народной Воли] * [https://web.archive.org/web/20110407153038/http://www.filosofi.su/filosofi/b/bakunin_mihail_aleksandro.html Жизнь и творчество Бакунина Михаила Александровича] * {{rodovid|214494}} {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} [[Төркем:Русия империясе фәлсәфәчеләре]] [[Төркем:XIX гасыр фәлсәфәчеләре]] [[Төркем:Сәяси фәлсәфәчеләр]] [[Төркем:Алмания инкыйлабчылары]] [[Төркем:Википедия:Викимәгълүмат элементы параметрларына өстенлек бирелгән мәкаләләр]] [[Төркем:Берлин университетын тәмамлаучылар]] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:1876 елда вафатлар]] [[Төркем:1 июль көнне вафатлар]] [[Төркем:Википедия:Викимәгълүматтан чыганак булган мәкаләләр]] [[Төркем:1814 елда туганнар]] [[Төркем:30 май көнне туганнар]] ee3y7cmakckqdva3agft0lrfa2hrr2y 0 277367 3530399 2538375 2022-08-28T21:19:55Z CommonsDelinker 176 Removing [[:c:File:Могила_народной_артистки_СССР_Зары_Долухановой.JPG|Могила_народной_артистки_СССР_Зары_Долухановой.JPG]], it has been deleted from Commons by [[:c:User:Jameslwoodward|Jameslwoodward]] because: per [[:c:Commons:Deletion requests/Files on wikitext text/x-wiki {{Шәхес}} '''За́ра Алекса́ндровна Долуха́нова''' (''Заруи́ Агасьевна Макаря́н/Макарья́н'', кияүдә — ''Долуханя́н''; [[15 март]] [[1918 ел|1918]], Мәскәү — [[4 декабрь]] [[2007 ел|2007]], шунда ук) — совет, әрмән һәм Россия камера җырчысы (колоратур меццо-сопрано). СССРның халык артисты (1990)<ref>Указ Президента СССР от 27 декабря 1990 г. № УП-1248 «О присвоении почетного звания „Народный артист СССР“ тов. Долухановой З. А.»</ref>. Ленин премиясе (1966) һәм икенче дәрәҗә Сталин премиясе (1951) лауреаты, Ватан алдындагы казанышлары өчен IV дәрәҗә ордены (2003). == Биографиясе == Зара Александровна Долуханова [[Мәскәү]]дә Агасия Маркович һәм Елена Гайковна Макарьян гаиләсендә туган<ref>Зара Долуханова</ref>. 1933—1938 елларда Гнесиннар исемендәге Өченче күрсәтмә дәүләт музыка техникумында (хәзер Гнесиннар исемендәге музыка училищесы) В.М.Беляева-Тарасевичта скрипкага укый. Техникум тәмамламый. 1939 елдан-А.А. Спендиаров исемендәге Әрмән опера һәм балет театры солисткасы, анда барлык куелышларда да беренче партияләрне җырлый. Тиздән, опера сәхнәсен калдырып, концерт җырчысы буларак чыгыш ясый башлый. 1944 елдан — Бөтенсоюз радио һәм телевидение солисты, 1959 елдан-Мәскәү филармониясе солисты. Дж.Россинидың шул ук исемдәге операсының беренче совет постановкасында ''Золушка'' партиясен һәм аның «Севильский цирюльник» операсында үзенчәлекле ''Розина'' партиясен башкара. ''Керубино'' (Свадьба Фигаро [[Вольфганг Амадей Моцарт|Моцарта]]), ''Дениза'' («Свадьба при фонарях» [[Жак Оффенбах|Ж. Оффенбаха]]) партияләрен, Дж.Россинидың «Итальянка в Алжире» Дж. Россини операсында партиялар башкара.[[1969 ел|1969]] елда [[Cakomo Puççini|Дж. Пуччини]]ның «[[Сестра Анджелика]]» операсының концерт башкарыуында ''Анджелика'' партиясе белән чыгыш ясый. Исполняла әсәрләр [[Иоһанн Себастьян Бах|И.]] [[Иоһанн Себастьян Бах|С. Бах]], [[Georg Fridrix Händel|Г.]] [[Georg Fridrix Händel|Ф. Генделя]], [[Cüzeppe Verdi|Дж.]] [[Cüzeppe Verdi|Верди]], [[Сергей Рахманинов|С.]] [[Сергей Рахманинов|В. Рахманинов]], [[Клод Дебюсси|К.]] [[Клод Дебюсси|Дебюсси]], Ф. Пуленка, Г. В. Свиридова, С. С. Прокофьева, [[Frants Şubert|. Ф.]] [[Frants Şubert|Шуберта]], [[Robert Şuman|Р]] [[Robert Şuman|Шумана]], X. Вольфа, [[Gustav Maler|Г.]] [[Gustav Maler|Малера]], [[Дмитрий Шостакович|Д.]] [[Дмитрий Шостакович|Д. Шостаковича]], Р К. Щедрина, . М. Л. Таривердиева һәм башка бик күп [[Композитор|композиторлар]]. И.С. Бах, Г. Ф. Гендель, Дж. Верди, С. В. Рахманинов, К. Дебюсси, Ф. Пуленко, Г. В. Свиридов, С. С. Прокофьев, Ф. Шуберт, Р. Шуман, Х. Вольф, Г. Малер, Д. д. Шостакович, Р.К Щедрина, М. Л. Таривердиев һәм башка күп кенә композиторларның әсәрләрен башкара. Гастрольләргә күп чыга ([[Румыния]], [[Демократик Алмания Җөмһүрияте|ГДР]], [[Италия]], [[Франция]], Великобритани я, [[Греция]], [[Аргентина]], [[Чехословакия]], [[Маҗарстан|Венгрия]], [[Америка Кушма Штатлары|США]], [[Польша]], Югославия, [[Япония]], [[Исраил|Израиль]], [[Яңа Зеландия|Новая Зеландия]] и др.). Европа, Төньяк һәм Көньяк Америка, Азия, Австралия һәм Яңа Зеландия иң яхшы концерт залларында җырлый. Дөньяның күпчелек эре музыка үзәкләрендә концертлар даими һәм зур уңыш белән уза. 1957 елда Гнессиннар исемендәге Музыка-педагогия институтын тәмамлый (хәзер Гнесиннар исемендәге Россия музыка академиясе). 1972 елдан бирле Гнесиннар исемендәге Музыка-педагогия институтында укыта. (1983 елдан-профессор, 1980-1985 елларда-соло җырлау кафедрасы мөдире). Ул музыка конкурсларының жюри эшендә актив катнашкан. РФ театр әһелләре Берлеге әгъзасы (1977). 1990 елдан 1995 елга кадәр чорда Мелодия», «Monitor», «Austro Mechana» и «Russian Disc» фирмалары сигез компакт-диск чыгара. Башкару эшчәнлегеннән тыш, рәсем сәнгате белән дә мавыга. 2007 елның 4 декабрендә Мәскәүдә 90 нчы яшендә вафат була. Мәскәүнең Әрмән зиратында җирләнгән. Калининградта «Янтарный соловей» Халыкара вокалчылар конкурсы 2007 елдан Зара Долуханова исемен йөртә<ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/culture/20160328/1398318778.html|title=В Калининграде открывается международный конкурс вокалистов|author=|date=28 марта 2016|work=|publisher=РИА Новости|accessdate=2016-11-09}}</ref>. === Гаиләсе === * Беренче ире-Александр Павлович Долуханян (1910-1968), әрмән совет композиторы, Әрмән ССРның атказанган сәнгать эшлеклесе (1958). ** Улы-Михаил Долуханов. ** Икенче ире-Игорь Яковлевич Ядров (1927-1998), архитектор ** Улы-Сергей Ядров<ref>Зара Долуханова</ref>. Оныгы Александр. * Апасы-Дагмара Александровна (1916-2016), җырчы, СССРның халык артисты Павел Герасимович Лисицианның (1911-2004) хатыны. == Бүләкләре һәм исемнәре == * II Бөтендөнья яшьләр һәм студентлар фестивалендә ([[Будапешт]], 1949) 1нче премиясе * Ёрмён ССРның атказанган артисты (1952) * Әрмән ССРның Халык артисты (1955) * [[РСФСР халык артисты|РСФСР Халык артисты]] (1956) * [[ССРБның Халык артисты]] (1990) * Икенче дәрәҗә Сталин премиясе (1951) —концерт-башкару эшчәнлеге өчен * Ленин премиясе (1966) —концерт-башкару эшчәнлеге өчен(программасы 1963-1965) * Роберт Шуман (1975, [[Демократик Алмания Җөмһүрияте|ГДР]]) премиясе * [[Ватан алдындагы хезмәтләр өчен ордены|«Ватан алдындагы хезмәтләре өчен»]] ордены, IV дәрәҗә (2003)<ref>[http://document.kremlin.ru/doc.asp?ID=016564 Указ Президента Российской Федерации от 14 марта 2003 года № 331]{{Недоступная ссылка|date=Июнь 2018|bot=InternetArchiveBot}}</ref> * «Сидәм үзләштерү целинных җирләрне үзләштерү өчен» медале (1956) * «Шахтер даны» билгесе, II дәрәҗә (1961) * «Владимир Ильич Ленинның 100 ел тулу уңаеннан фидакарь хезмәт өчен» (1970) медале * [[Хезмәт ветераны медале|«Хезмәт ветераны» медале]] (1984) * «1941-1945елларда .Бөек Ватан сугышында Җиңүнең 50 еллыгы, » (1995) медале * «Мәскәүнең 850-еллыгы истәлеге уңаеннан» медале (1997) * 1956 елда П. Робсон җырчыга Бөтендөнья тынычлык тарафдарлары хәрәкәтенең ун еллыгы уңаеннан «халыклар арасында тынычлыкны һәм дуслыкны ныгыту эшенә күренекле өлеш кертүе өчен " Бөтендөнья советы тарафыннан бирелгән Мактау грамотасын тапшырды» * Казахстан ССР Югары Советы Президиумы грамотасы (1964) * Белоруссия ССР Югары Советы Президиумы грамотасы (1965) * Удмурт АССР Югары Советы Президиумы грамотасы (1979) * Әрмән ССР Югары Советы Президиумы грамотасы (1984) * Вокал сәнгатен һәм педагогик эшчәнлекне үстерү өчен мактау грамотасы (Гнесиннар исемендәге ГМПИ буенча 245 номерлы приказ). Гнесиннар, 1988) * Социаль җырлау кафедрасы профессорының педагогик эшчәнлеге өчен рәхмәт хаты (Гнесиннар исемендәге ГМПИ буенча 253 нче приказ). 1993) * Иҗади һәм педагогик эшчәнлеге өчен Мәскәү Хөкүмәтенең Мактау грамотасы (1998) * РФ Мәдәният министрлыгының «Алтын Аполлон» һәм «музыкаль мөнәсәбәтләр» Истәлек билгесе (1998) * «Мәдәнияттәге казанышлары өчен» Россия Федерациясе Мәдәният министрлыгының мактау билгесе (1999) * "Рус башкару сәнгате» фонды премиясе (2002)) * «Bella voce» студентлар вокалчылары конкурсында җиңүчене профессиональ яктан әзерләгән өчен бүләкләү (2003) * Безнең Галактика йолдызларының берсенә " Зара» исемен бирү турында № 125 боерык (2003) * «Сәнгатьтәге казанышлары өчен " грамотасы (2007)<ref>Карау {{cite web|url=http://www.kultura-portal.ru/tree_new/cultpaper/article.jsp?number=477&crubric_id=100455&rubric_id=204&pub_id=459943|title=М. Игнатьева. Зара прекрасной юности|archiveurl=https://archive.is/20120804075704/http://www.kultura-portal.ru/tree_new/cultpaper/article.jsp?number=477&crubric_id=100455&rubric_id=204&pub_id=459943|archivedate=2012-08-04}} Культура, № 11 (7370), 20 — 26 марта 2003 г. (к 85-летию певицы)</ref> * == Фильмография == * 1965 — [[Любимая (фильм, 1965)|Любимая]] — ''певица'' <blockquote> </blockquote> == Әдәбият == * ''О. Черников''. Рояль и голоса великих. Серия: Музыкальная библиотека. Издательство: Феникс, 2011 г. Твердый переплет, 224 стр. ISBN 978-5-222-17864-5 == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Сылтамалар == * Незабываемые голоса. Зара Долуханова (Концерт 1971 года) (неопр.). Телеканал «Культура». Дата обращения 18 февраля 2017. * 90 лет со дня рождения Зары Долухановой (неопр.). Телеканал «Культура» (15 марта 2008). Дата обращения 18 февраля 2017. * «Острова». Зара Долуханова (неопр.). Телеканал «Культура». Дата обращения 18 февраля 2017. [[Төркем:Гнесиннар исемендәге академияне тәмамлаучылар]] [[Төркем:Википедия:Викимәгълүмат элементы параметрларына өстенлек бирелгән мәкаләләр]] [[Төркем:Сталин премиясе лауреатлары]] [[Төркем:Ленин премиясе лауреатлары]] [[Төркем:Әрмәнстан ССР халык артистлары]] [[Төркем:РСФСР халык артистлары]] [[Төркем:ССРБ халык артистлары]] [[Төркем:4 дәрәҗә "Ватан алдында казанышлары өчен" ордены кавалерлары]] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Әлифба буенча җырчылар]] [[Төркем:XX гасыр җырчылары]] [[Төркем:Әрмәнстан җырчылары]] [[Төркем:Русия җырчылары]] [[Төркем:ССРБ җырчылары]] [[Төркем:Мәскәүдә вафатлар]] [[Төркем:2007 елда вафатлар]] [[Төркем:4 декабрь көнне вафатлар]] [[Төркем:Мәскәүдә туганнар]] [[Төркем:Опера җырчылары]] [[Төркем:1918 елда туганнар]] [[Төркем:15 март көнне туганнар]] [[Төркем:Шәхесләр]] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Атказанган артистлар]] s45urn207hfcibas61q8z781qumrooi 0 305584 3530395 3490650 2022-08-28T21:02:14Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} wikitext text/x-wiki {{УК}}[[File:Swami Vivekananda-1893-09-signed.jpg|thumb|right|Свами Вивекананда]] '''Сва́ми Вивекана́нда''' (Бенгаль телендә: স্বামী বিবেকানন্দ {{Audio-IPA|Swami Vivekananda.ogg|[ʃami bibekanɔnd̪o]}}; туганда исеме — '''Нарендрана́тх Да́тта''' (Бенгаль телендә: নরেন্দ্রনাথ দত্ত) {{IPA|[nɔrend̪ronat̪ʰ d̪ɔt̪o]}}) — Һиндстан [[Веданта]] һәм [[Йога]] фәлсәфәчесе<ref name="Feuerstein">{{Harvnb|Georg|2002|p=600}}</ref>, җәмәгать эшлеклесе, [[Рамакришна]] өйрәнчеге һәм [[Рамакришна Ордены]] (Рамакришна Матх) һәм [[Рамакришна Миссиясе]] нигезләүчесе. == Биографиясе == === Тууы һәм яшьлеге === Нарендранатх Даттаның әти-әнисе Вишванатх Датта һәм Бхуванешвари Деви булган. Хәттә бала чагында ул үскән акыл һәм үткен хәтергә ия булган. Ул шул ук иртә яшьтән бирле медитацияне практикалаган. Мәктәптә укыганда ул укуында һәм төрле уеннарда яхшы нәтиҗәләр күрсәткән. Ул үзешчән театр студиясен һәм гимнастик клуб оештырган һәм фехтование, көрәш, ишүдә һәм башка спорт төрләрендә сабак алган. Ул шулай ук инструменталь һәм вокаль музыканы өйрәнгән. Ул дуслары арасында җитәкче булган. 1879 елда Нарендра дәресләрен дәвам итү өчен Президенси колледжына (Presidency College) кергән. Анда бер ел укыганнан соң ул [[Шотландия чиркәү колледж]]ына күчкән һәм фәлсәфә өйрәнгән. Курс дәверендә ул логика, Көнбатыш фәлсәфә һәм Аурупа тарихын өйрәнгән. Якынча шул вакытта ук яшь Нарендраның акылында Ходай бармы һәм аны күрергә мөмкинме турында сорау туган. Шул сәбәпле ул җитәкчесе [[Кешаб Чандра Сен]] булган шул вакытның әһәмиятле дини хәрәкәте [[Брахмо-самадж]]ка кергән. Әмма Самаджның приход догалары һәм дини җырлары Нарендраның Ходай аңы теләген канәгатьләндерә алмаган. Ул Брахмо-самадж җитәкчеләренә шундый сорау биргән: алар Ходайны күргәннәрме. Ул алардан беркайчан да канәгатьләндерә торган җавапны алмаган. Нәкъ шул вакытта колледж профессоры У. Хасти аңа Дакшинешвардан [[Рамакришна]] турында сөйләгән. === Рамакришна өйрәнчеге === Нарендра Рамакришнаны беренче мәртәбә 1881 елның ноябрендә очраткан. Ул Рамакришнага башка дини җитәкчеләргә биргән кебек үк сорауны биргән: "ул Ходайны күргәнме?" Рамакришна шунда ук: «Әйе, мин Ходайны сине күргән кебек үк күргән идем, әмма ачыграк итеп», дип җавап биргән. Нарендра таң калган һәм уйга чумган. Ул бу кешенең сүзләре намуслы һәм тәҗрибәсе тирәнлегеннән чыкканын сизгән. Ул Рамакришнага еш килә торган була башлаган. Шулай да, Нарендра Рамакришнаны һәм аның тәгълиматын шунда ук кабул итә алмаса да, ул аны әһәмияткә ия түгел дип саный алмаган. Нарендраның ул моны кабул иткәнче барысын да җентекләп тикшерергә гадәте булган. Ул Рамакришна эшләгәннең һәм әйткәннең барысын да тикшереп торган, әмма остаз түземле, хәлгә керүчән, шаян һәм мәхәббәт тулы булган. Ул Нарендрадан сәламәт акылдан баш тартуын сорамаган һәм Нарендраның бөтен аргументларын һәм өйрәнүләрен чиксез түземлек белән кабул иткән. Вакыт узгач, Нарендра Рамакришнаны кабул иткән һәм бу булганда, аның кабул итүе ихлас күңелдән булган. Шул ук вакытта Рамакришна аның башка өйрәнчекләрен күбесенчә икелек фәлсәфәсенә һәм [[Бхакти]] юлына өйрәтсә, ул Нарендраны нә-фәлсәфәсе [[адвайта-веданта]]га өйрәткән. Рамакришна җитәкчелеге астында биш ел әзерлектән соң, Нарендра борчулы, проблемаларын уйланучан һәм түземсез кешелдән Ходайның реализациясе өчен бөтен нәрсәдән ваз кичәргә әзер олы кешегә әйләнгән. Шуннан соң тиздән Рамакришнаның тамак [[карцинома]]сы (рак) булган һәм ул 1886 елның августында тормыштан киткән. Шуннан соң Нарендра һәм күбесенчә яшь кешеләрдән торган Рамакришна өйрәнчекләре төркеме монахлык антларын алган һәм барлык дөньявидан ваз кичкәннәр. Алар Калькутта районында Баранагорда йортта яши башлаганнар. Бу йорт [[Рамакришна Ордены]]ның беренче монастыре булган. Алар ачлыгын канәгатьләндерер өчен хәер сораганнар, ә башка ихтыяҗларын Рамакришнаның йорт хуҗа булган өйрәнчекләр караган. === Һиндстан буйлап сәяхәтләре === Тиздән Баранагор монастыреның монахлары ниндидер кием һәм [[хәйрия алу]] өчен савыттан гына башка бернәрсәсе булмыйча сәяхәт итүче монахлар тормышын алып барырга теләкләре булган. 1890-ынчы елның июлендә Вивекананда юлы кая илтәчәк икәнен белмичә озын сәяхәткә киткән. Бу сәяхәттә ул [[Һиндстан субкыйтгасы]]н буйлап һәм аркылыга узган. Бу вакытта Вивекананда [[Свами]] Сатчидананда, Вивидишананда һ.б. кебек төрле исемнәрне алган. Санскритта "аеру ләззәте" дигәнне аңлаткан Вивекананда исемен алырга аңа Кхетри махарадж тарафыннан [[Америка Кушма Штатлары]]на барганга кадәр Кхетри махарадж тәкъдим иткән. Бу сәяхәт чоры дәверендә Вивекананда махараджлар сарайларында да, фәкыйрьләрнең алачыкларында да туктаган. Ул Һиндстанда башка төбәкләр һәм төрле сыйныф кешеләрнең мәдәниятләре белән тыгыз контактка кергән. Ул Һиндстан үзе буларак исән калу өчен милләтнең яшәрүе ихтыяҗын аңлаган. 1892 елның 24 декабрендә Һиндстан субкыйтгасының иң көньяк ноктасы [[Каньякумари]], мыс [[Коморин]]га барып җиткән. Анда, тарафдарлары расламалары буенча ул бугаз аша йөзеп чыккан һәм аерым торган кыяда медитацияли башлаган. Шулай итеп, ул өч көн буена уйлаган һәм ул соңрак әйткәнчә, Һиндстанның үткәне, хәзергесе һәм киләчәге турында уйлаган. Хәзер Каньякумарида шул кыяда Свами Вивеканандага багышланган мемориал тора. Вивекананда [[Мадрас]]ка барган һәм Һиндстан һәм Мадрасның яшьләре индуизмы өчен планнары турында сөйләгән. Алар яш монахның шәхесе һәм фикерләре белән илһамланган булган һәм алар аны Америка Кушма Штатларына барып [[Бөтендөнья диннәр парламенты]]нда Һинд диненең вәкиле булырга өндәгәннәр. Шулай итеп, Мадрастан дуслары, Рамнад раджасы һәм Майсур һәм Кхетри махараджалары ярдәмендә, Вивекананда үзенең Америкага сәяхәтенә чыккан. === Көнбатышта === [[Файл:Swami Vivekananda at Parliament of Religions.jpg|мини|Сулдан уңга: [[Дхармапала, Анагарика|Анагарика Дхармапала]], Свами Вивекананда һәм [[Тесла, Никола|Никола Тесла]]. 1893 ел.]] Вивекананда [[1893 ел]]да [[Чикаго]]да Бөтендөнья диннәр парламентында чыгыш ясаган, анда аңа чыгышы башында "Американың ир туганнарыбыз һәм кыз туганнарыбыз" дип мөрәҗәгать иткәч овация эшләгәннәр. Вивекананданың Америка Кушма Штатларына килүен күпләр Көнбатышта Һинд диненә кызыксынуынын башлангыч ноктасы итеп саныйлар.<ref name="Feuerstein"/>. Парламентта берничә елдан соң ул [[Нью-Йорк]]та һәм [[Лондон]]да [[Веданта]] үзәкләрен нигезләгән, төп университетларда лекцияләр укыган, кайда гына бармаса да, Көнбатышның индуизмга кызыксынуын кабызган. Шулай ук, христиан дәгъвачылары белән дә кертеп каршылыклар да булган. Көнбатышта дүрт ел даими турнедан, лекцияләр укуы һәм ретритлардан соң 1897 елда ул Һиндстанга кайткан. === Һиндстанга кайту === Аның тарафдарлары игълан иткәнчә, ул кайтканнан соң кабул итү белән хәйран булган. Һиндстанда ул серия лекция укыган, бу "Коломбодан Алморага кадәр лекцияләр" буларак мәгълүм лекцияләр циклы шул вакытта төшенке Һиндстан җәмгыятенең әхлакый халәтен күтәргән. [[1897 ел]]да ул [[Рамакришны Миссиясе]]н нигезләгән. Бу оешма [[Һиндстан]]да Һинд дине җәмәгатенең иң эре монахлык орденнарының берсе һәм күпсанлы дини-җәмәгать һәм иганә оешмалары арасында аеруча абруй һәм ихтирамга казанган. == Принциплар һәм фәлсәфә == [[Файл:Mumbai 03-2016 32 monument to Swami Vivekananda.jpg|мини|Вивеканандага [[Мумбаи]]да һәйкәл.]] Вивекананданы [[Нью-эйдж|движения нью-эйдж хәркәте]]нең алдан килүчеләрнең берсе дип атыйлар. Аның фикере буенча <blockquote> Илаһ берәү, бары тик аның исемнәре аерылып тора, — дип раслаган ул. — Берәүләре аны [[Аллаһ]] дип атыйлар, башкалары — [[Ходай]] дип, кемдер [[Брахман]] дип, кемдер [[Кали Алиһәсе|Кали Алиһәсе]] дип, кемдер — [[Рама]], [[Хари]], [[Гайсә пәйгамбәр|Гайсә]], [[Будда]] дип<ref>The Condensed Gospel of Sri Ramakrishna. Madras, 1978, P.119. (Цит. по [[Ткачёва, Анна Александровна|Ткачёва А. А.]] «Новые религии» Востока. — М.: [[Наука (издательство)|Наука]], [[Главная редакция восточной литературы]], 1991. — 216 с. ISBN 5-02-016913-7 (С. 82) Автор — кандидат исторических наук, старший научный сотрудник [[Институт востоковедения РАН|Института востоковедения РАН]])</ref> </blockquote> Вивекананда мәшһүр һәм оригиналь фикер йөртүче булган. Аның дөнья фәлсәфәви фикеренә иң әһәмиятле кертемнәре булып [[Адвайта-веданта]] фикерләре фәлсәфи югары һәм рухи гына булмаска, ә күбрәк һәм күбрәк практик һәм җәмәгать һәм хәтта сәяси әһәмияткә ия булырга мөмкин. Ул [[Рамакришна]]дан бер әһәмиятле фикерне алган дип игълан иткән — «Джива ул Шива» дигәнне (һәр шәхес үзеннән-үзе илаһи булып тора). Бу фикер аның [[Мантра|мантрасы]] булган һәм ул аның фәкыйрь кешеләрдә булуын күреп «даридра нараяна сева» — Ходайга хезмәт итү төшенчәсен барлыкка китергән. Әгәр дә чынлап та барлык күренешләрнең нигезендә ятучы Брахман берлеге булса, ул вакытта нинди нигездә без үзебезне яхшырак һәм начаррак һәм хәтта башкаларга караганда яхшырак һәмм начаррак дип саныйбыз? Бу ул үзенә биргән сорау булган. Ахыр чиктә ул бу аермалар йог Самадхи халәтендә хис иткән берлек яктылыгында бернәрсә дә түгелгә эри дигән чишелешкә килгән. Аннан соң нәрсә кала - шул Берлек турында белмәүче "индивидуум"нарга карата мәрхәмәтлелек һәм аларга ярдәм итәргә тәвәкәллелек. Свами Вивекананда бөтенесе азат булганчы, беркем дә чын мәгънәдә азат була алмый дип раслаган Веданта агымы тарафдары булмаган. Хәтта шәхси коткарылу теләге калдырылырга тиеш һәм бары тик башкаларны коткару өчен армый-талмый эш чын якты үткән кешенең билгесе булырга мөмкин. Ул «Атмано Мокшартхам Джагаддхитая Ча» (आत्मनॊ मोक्षार्थम् जगद्धिताय च) (Үзеңне азат итү һәм дөньяның яхшылыгы өчен) принципында Матхны (монастырь) һәм Рамакришна Миссиясен нигезләгән . Вивекананда изгелек тартырга, хирыссыз булырга һәм үзеңә ышануга ия булырга киңәш иткән. Ул брахмачарья (целибат) практикасын киңәш иткән. Балалык дусты Шри Прия Натх Синх белән әңгәмәләрнең берсендә ул үзенең физик һәм акыл көчләре брахмачарья практикасына рәхмәтле дип әйтә. Шулай да, Вивекананда дин һәм дәүләт (чиркәү һәм дәүләт) арасында кырыс аеруда нык торган, ул нигезләгән оешма да бу идеал нык яклы булып тора. Гәрчә җәмгыять традицияләре үткәндә дин йогынтысы астында формалаштырылган булса да, хәзерге вакытта дин өйләнү, мирас, һ.б. сорауларга кысылырга тиеш түгел. Идеаль җәмгыять брахман белеме, кшатрий мәдәнияте, вайшья эффективлыгы һәм шудраларның тигезләүче характерының катнашмасы булырга тиеш. Берәвенең артык хөкем сөрүе төрле бер яклы үскән граждан җәмгыятьләрнең барлыкка килүенә китерә. Вивекананда дин яки шул төрдәге башка берәр көч идеаль җәмгыять төзү өчен кулланылган булырга тиеш дип санамаган, чөнки ул тиешле шартлар булгач, шәхси дәрәҗәдә үзгәрү белән үсәргә тиеш берәр-нәрсә. Россиядә Вивекананданы Я.К. Попов тәрҗемә иткән. 1906 елдан 1914 елга кадәр Вивекананданың төп иншаларының тәрҗемәләре эшләнгән булган. == Иншалары == * [http://www.magister.msk.ru/library/occult/vivek03.htm Бхакти-йога] * [http://www.magister.msk.ru/library/occult/vivek05.htm Жнана-йога] (1895) * [http://www.magister.msk.ru/library/occult/vivek02.htm Карма-йога] * [http://www.magister.msk.ru/library/occult/vivek01.htm Мой учитель] * [http://www.magister.msk.ru/library/occult/vivek04.htm Пара-бхакти, или Высшее богопочитание] * [http://www.magister.msk.ru/library/occult/vivek06.htm Практическая веданта] (10 ноября 1896) * [http://www.magister.msk.ru/library/occult/vivek07.htm Раджа-йога] * [http://www.magister.msk.ru/library/occult/vivek08.htm Шесть наставлений о раджа-йоге] * [http://suny-o.narod.ru/files/forum_roerich_info/books/svami_vivekananda.rar Все работы в chm формате] * [http://psylib.org.ua/books/patanja/index.htm Йога-сутры Патанджали в изложении Вивекананды] == Хәтере == Вивекананда хөрмәтенә [[Райпур]]да [[Свами Вивекананда исемендәге Аэропорт]] аталган. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Әдәбият == ; рус телендә * ''[[Костюченко, Владислав Сергеевич|Костюченко В. С.]]'' Вивекананда. — М.: Мысль, 1977. — 192 с. — ([[Мыслители прошлого]]). — 50 000 экз. * ''Кузьменко Е.'' [https://web.archive.org/web/20020701084321/http://www.indianembassy.ru/docs-htm/ru/ru_01_04_t008.htm Религиозно-философская концепция Свами Вивекананды] {{недоступная ссылка|число=21|месяц=05|год=2013|url=http://www.indianembassy.ru/docs-htm/ru/ru_01_04_t008.htm|id=20090214}} // РОССИЯ — ИНДИЯ: перспективы регионального сотрудничества (г. Самара). — М.: Институт востоковедения РАН, 2001. — 138 с. * ''Матуляк А. В.'' Эволюция взглядов Свами Вивекананды // Компаративное видение истории философии. — СПб., 2008. — С.97-108. — ISBN 978-5-93682-457-9. * [[Ромен Роллан]]. Жизнь Вивекананды. 1930. ; башка телләрдә * Adiswarananda, Swami, ed. (2006), Vivekananda, world teacher : his teachings on the spiritual unity of humankind, Woodstock, Vermont: SkyLight Paths Pub, ISBN 1-59473-210-8 * Agarwal, Satya P. (1998), The social role of the Gītā: how and why, Motilal Banarsidass, ISBN 978-81-208-1524-7 * Arrington, Robert L.; Chakrabarti, Tapan Kumar (2001), «Swami Vivekananda», A Companion to the Philosophers, Blackwell Publishing, ISBN 978-0-631-22967-4 * Arora, V. K. (1968), «Communion with Brahmo Samaj», The social and political philosophy of Swami Vivekananda, Punthi Pustak * Badrinath, Chaturvedi (2006). Swami Vivekananda, the Living Vedanta. Penguin Books India. ISBN 978-0-14-306209-7. * Banhatti, G.S. (1995), Life and Philosophy of Swami Vivekananda, Atlantic Publishers & Distributors, p. 276, ISBN 978-81-7156-291-6 * Banhatti, G.S. (1963), The Quintessence of Vivekananda, Pune, India: Suvichar Prakashan Mandal, ASIN B0007JQX3M * Beckerlegge, Gwilym (2008). Colonialism, Modernity, and Religious Identities: Religious Reform Movements in South Asia. [[Oxford University Press]]. ISBN 978-0-19-569214-3. * Bharathi, K.S. (1998b), Encyclopaedia of eminent thinkers: the political thought of Vivekananda, New Delhi: Concept Publishing Company, ISBN 978-81-7022-709-0 * Bhide, Nivedita Raghunath (2008), Swami Vivekananda in America, ISBN 978-81-89248-22-2 * Bhuyan, P. R. (2003), Swami Vivekananda: Messiah of Resurgent India, New Delhi: Atlantic Publishers & Distributors, ISBN 978-81-269-0234-7 * Burke, Marie Louise (1958), Swami Vivekananda in America: New Discoveries, Kolkata: Advaita Ashrama, ISBN 978-0-902479-99-9 * Burke, Marie Louise (1985), Swami Vivekananda in the West: New Discoveries (in six volumes) (3 ed.), Kolkata: Advaita Ashrama, ISBN 978-0-87481-219-0 * Chakrabarti, Mohit (1998), Swami Vivekananda, poetic visionary, New Delhi: M.D. Publications, ISBN 81-7533-075-9 * Chattopadhyaya, Rajagopal (1999), Swami Vivekananda in India: A Corrective Biography, Motilal Banarsidass Publ., ISBN 978-81-208-1586-5 * Chetanananda, Swami (1997), God lived with them: life stories of sixteen monastic disciples of Sri Ramakrishna, St. Louis, Missouri: Vedanta Society of St. Louis, ISBN 0-916356-80-9 * Clarke, Peter Bernard (2006), New Religions in Global Perspective, [[Routledge]] * Cooper, Carebanu (1984). Swami Vivekananda: Literary Biography. Bharatiya Vidya Bhavan. * Das, Sisir Kumar (1991), A History of Indian Literature: 1800—1910, Western impact : Indian response, Sahitya Akademi, ISBN 978-81-7201-006-5 * Von Dense, Christian D. (1999), Philosophers and Religious Leaders, [[Greenwood Publishing Group]] * Dhar, Shailendra Nath (1976), A Comprehensive Biography of Swami Vivekananda (2 ed.), Madras, India: Vivekananda Prakashan Kendra, OCLC 708330405 * Dutta, Krishna (2003), Calcutta: a cultural and literary history, Oxford: Signal Books, ISBN 978-1-56656-721-3 * Dutt, Harshavardhan (2005), Immortal Speeches, New Delhi: Unicorn Books, p. 121, ISBN 978-81-7806-093-4 * Farquhar, J. N. (1915), Modern Religious Movements in India, London: Macmillan * Ganguly, Adwaita P. (2001), Life and Times of Netaji Subhas: From Cuttack to Cambridge, 1897—1921, VRC Publications, ISBN 978-81-87530-02-2 * {{книга |автор={{нп3|Фойерштейн, Георг|Feuerstein G.||Georg Feuerstein}} |заглавие=The Yoga Tradition |издательство=[[Motilal Banarsidass]] |год=2002 |место=Delhi |ref=Georg}} * Ghosh, Gautam (2003). The Prophet of Modern India: A Biography of Swami Vivekananda. Rupa & Company. ISBN 978-81-291-0149-5. * Gokhale, B. G. (January 1964), «Swami Vivekananda and Indian Nationalism», [[Journal of Bible and Religion]], [[Oxford University Press]], 32 (1): 35-42. * Gosling, David L. (2007). Science and the Indian Tradition: When Einstein Met Tagore. Routledge. ISBN 978-1-134-14333-7. * Gupta, N.L. (2003), Swami Vivekananda, Delhi: Anmol Publications, ISBN 978-81-261-1538-9 * Gupta, Raj Kumar (1986), The Great Encounter: A Study of Indo-American Literary and Cultural Relations, Delhi: Abhinav Publications, ISBN 978-81-7017-211-6, retrieved 19 December 2012 * Houghton, Walter Raleigh, ed. (1893), The parliament of religions and religious congresses at the World’s Columbian exposition (3 ed.), * Frank Tennyson Neely, OL 14030155M * Isherwood, Christopher (1976), Meditation and Its Methods According to Swami Vivekananda, Hollywood, California: Vedanta Press, ISBN 978-0-87481-030-1 * Isherwood, Christopher; Adjemian, Robert (1987), «On Swami Vivekananda», The Wishing Tree, Hollywood, California: Vedanta Press, ISBN 978-0-06-250402-9 * Jackson, Carl T (1994), «The Founders», Vedanta for the West: the Ramakrishna movement in the United States, Indianapolis, Indiana: [[Indiana University Press]], ISBN 978-0-253-33098-7 * Kashyap, Shivendra (2012), Saving Humanity: Swami Vivekanand Perspective, Vivekanand Swadhyay Mandal, ISBN 978-81-923019-0-7 * Kapur, Devesh (2010), Diaspora, development, and democracy: the domestic impact of international migration from India, Princeton, New Jersey: [[Princeton University Press]], ISBN 978-0-691-12538-1 * Kattackal, Jacob (1982), Religion and ethics in Advaita, Kottayam, Kerala: St. Thomas Apostolic Seminary, ISBN 978-3-451-27922-5 * Kearney, Richard (13 August 2013). Anatheism: Returning to God After God. [[Columbia University Press]]. ISBN 978-0-231-51986-1. * Kraemer, Hendrik (1960), «Cultural response of Hindu India», World cultures and world religions, London: Westminster Press, ASIN B0007DLYAK * Majumdar, Ramesh Chandra (1963), Swami Vivekananda Centenary Memorial Volume, Kolkata: Swami Vivekananda Centenary, p. 577, ASIN B0007J2FTS * Malagi, R.A.; Naik, M.K. (2003), «Stirred Spirit: The Prose of Swami Vivekananda», Perspectives on Indian Prose in English, New Delhi: Abhinav Publications, ISBN 978-81-7017-150-8 * McRae, John R. (1991), «Oriental Verities on the American Frontier: The 1893 World’s Parliament of Religions and the Thought of Masao Abe», Buddhist-Christian Studies, University of Hawai’i Press, 11: 7-36, doi:10.2307/1390252, JSTOR 1390252. * Michelis, Elizabeth De (8 December 2005). A History of Modern Yoga: Patanjali and Western Esotericism. Continuum. ISBN 978-0-8264-8772-8. * Miller, Timothy (1995), «The Vedanta Movement and Self-Realization fellowship», America’s Alternative Religions, Albany, New York: [[SUNY Press]], ISBN 978-0-7914-2398-1 * Minor, Robert Neil (1986), «Swami Vivekananda’s use of the Bhagavad Gita», Modern Indian Interpreters of the Bhagavad Gita, Albany, New York: [[SUNY Press]], ISBN 978-0-88706-297-1 * Mukherji, Mani Shankar (2011), The Monk As Man: The Unknown Life of Swami Vivekananda, ISBN 978-0-14-310119-2 * Nikhilananda, Swami (April 1964), «Swami Vivekananda Centenary», Philosophy East and West, University of Hawai’i Press, 14 (1): 73-75, doi:10.2307/1396757, JSTOR 1396757. * Nikhilananda, Swami (1953), Vivekananda: A Biography (PDF), New York: Ramakrishna-Vivekananda Center, ISBN 0-911206-25-6, retrieved 19 March 2012 * Pangborn, Cyrus R.; Smith, Bardwell L. (1976), «The Ramakrishna Math and Mission», Hinduism: New Essays in the History of Religions, Brill Archive * Paranjape, Makarand (2005), Penguin Swami Vivekananda Reader, Penguin India, ISBN 0-14-303254-2 * Parel, Anthony (2000), Gandhi, Freedom, and Self-Rule, ISBN 978-0-7391-0137-7 * Paul, Dr S. (2003). Great Men Of India : Swami Vivekananda. Sterling Publishers Pvt. Ltd. ISBN 978-81-207-9138-1. * Prabhananda, Swami (June 2003), «Profiles of famous educators: Swami Vivekananda» (PDF), Prospects, Netherlands: Springer, XXXIII (2): 231—245. * Rambachan, Anantanand (1994), The limits of scripture: Vivekananda’s reinterpretation of the Vedas, Honolulu, Hawaii: [[University of Hawaii Press]], ISBN 978-0-8248-1542-4 * Richards, Glyn (1996), «Vivekananda», A Source-Book of Modern Hinduism, Routledge, pp. 77-78, ISBN 978-0-7007-0317-3 * Rinehart, Robin (1 January 2004). Contemporary Hinduism: Ritual, Culture, and Practice. ABC-CLIO. ISBN 978-1-57607-905-8. * Rolland, Romain (1929a), «Naren the Beloved Disciple», The Life of Ramakrishna, Hollywood, California: Vedanta Press, pp. 169—193, ISBN 978-81-85301-44-0 * Rolland, Romain (1929b), «The River Re-Enters the Sea», The Life of Ramakrishna, Hollywood, California: Vedanta Press, pp. 201—214, ISBN 978-81-85301-44-0 * Rolland, Romain (2008), The Life of Vivekananda and the Universal Gospel (24 ed.), Advaita Ashrama, p. 328, ISBN 978-81-85301-01-3 * Seifer, Marc (2001), Wizard: The Life and Times of Nikola Tesla : Biography of a Genius, Citadel, ISBN 978-0-8065-1960-9 * Sen, Amiya (2003), Gupta, Narayani, ed., Swami Vivekananda, New Delhi: [[Oxford University Press]], ISBN 0-19-564565-0 * Sen, Amiya (2006), Indispensable Vivekananda: anthology for our times, Orient Blackswan, ISBN 978-81-7824-130-2 * Sharma, Arvind (1988), «Swami Vivekananda’s Experiences», Neo-Hindu Views of Christianity, Leiden, The Netherlands: Brill, ISBN 978-90-04-08791-0 * Sharma, Benishankar (1963), Swami Vivekananda: A Forgotten Chapter of His Life, Kolkata: Oxford Book & Stationary Co., ASIN B0007JR46C * Shattuck, Cybelle T. (1999), «The modern period ii: forces of change», Hinduism, London: Routledge, ISBN 978-0-415-21163-5 * Sheean, Vincent (2005), «Forerunners of Gandhi», Lead, Kindly Light: Gandhi and the Way to Peace, Kessinger Publishing, ISBN 978-1-4179-9383-3 * Shetty, B. Vithal (2009), World as seen under the lens of a scientist, Bloomington, Indiana: Xlibris Corporation, ISBN 978-1-4415-0471-5 * Sil, Narasingha Prosad (1997), Swami Vivekananda: A Reassessment, Selinsgrove, Pennsylvania: Susquehanna University Press, ISBN 0-945636-97-0 * Sooklal, Anil (1993), «The Neo-Vedanta Philosophy of Swami Vivekananda» (PDF), Nidan, 5 * Thomas, Abraham Vazhayil (1974), Christians in Secular India, Madison, New Jersey: Fairleigh Dickinson University Press, ISBN 978-0-8386-1021-3 * Thomas, Wendell (1 August 2003). Hinduism Invades America 1930. Kessinger Publishing. ISBN 978-0-7661-8013-0. * Vrajaprana, Pravrajika (1996). A portrait of Sister Christine. Calcutta: Ramakrishna Mission Institute of Culture. ISBN 978-8185843803. * Majumdar, R. C. (2000), Swami Vivekananda: A Historical Review, Advaita Ashrama, ISBN 978-81-7505-202-4 * Paranjape, Makarand R. (2012). Making India: Colonialism, National Culture, and the Afterlife of Indian English Authority. Springer. ISBN 978-94-007-4661-9. * Ritananda, Swami (2013). «Swami Vivekananda: The personification of Spirituality». Swami Vivekananda: New Perspectives An Anthology on Swami Vivekananda. Ramakrishna Mission Institute of Culture. ISBN 978-93-81325-23-0. * Urban, Hugh B. (1 January 2007). Tantra: Sex, Secrecy, Politics and Power in the Study of Religion. Motilal Banarsidass Publisher. ISBN 978-81-208-2932-9. * Wuthnow, Robert (1 July 2011). America and the Challenges of Religious Diversity. [[Princeton University Press]]. ISBN 978-1-4008-3724-3. * Wolffe, John (2004). Religion in History: Conflict, Conversion and Coexistence. [[Manchester University Press]]. ISBN 978-0-7190-7107-2. == Сылтамалар == * [https://web.archive.org/web/20070107140940/http://www.rkmhq.org/ Веб-сайт штаб-квартиры монашеского Ордена и Миссии Рамакришны в Белур Матхе, Западная Бенгалия, Индия] * [https://web.archive.org/web/20091127165317/http://www.rkmhq.org/ru/ Страницы на русском языке веб-сайта штаб-квартиры монашеского Ордена и Миссии Рамакришны в Белур Матхе, Западная Бенгалия, Индия] * [https://web.archive.org/web/20190325110441/http://ramakrishnavivekananda.info/ The complete works of Swami Vivekananda online] {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Һинд дине шәхесләре]] 0ixl7oh33bgm1etx3ju7yplyuwc5x94 0 377034 3530385 2830322 2022-08-28T20:43:36Z Frhdkazan 3171 == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}}== Сылтамалар =={{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} wikitext text/x-wiki {{Шәхес | исем = Дэвид Юм | рәсем = | рәсем_зурлыгы = | alt = | рәсем язуы = | тулы исем = Дэвид Юм | һөнәр = [[фәлсәфәче]] | туу датасы = 1711 | туу җире = | гражданлык = | милләт = | үлем датасы = 1776 | үлем җире = | әти = | әни = | ир = | хатын = | балалар = | бүләк һәм премияләр = | сайт = | башка мәгълүмат = }} '''Дэвид Юм''' (1711-1776) - инглиз философы, идеалист, тарихчы һәм экономист. Әйбер һәм күренешләрнең асылын танып-белүне инкарь итә. Яшәеш белән аң арасында чишеп булмастай каршылык бар, дип саный. Дэвид Юм исеме Айдагы бер [[Юм_(ай_кратеры)|кратерга бирелә]]. == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} kcyksfrmfhot1qgq9v12gg6b1if1xhv 0 388682 3530403 3187296 2022-08-29T07:39:02Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}}[[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Бхимрао Рамжи Амбедкар''' (14 апрель 1891 - 6 декабрь 1956), шулай ук ​​'''доктор. Бабасахеб Амбедкар''', Һиндстан юристы, икътисадчы, сәясәтче һәм социаль реформатор була. Ул Далит Буддистлар хәрәкәтен рухландыра һәм кагылмаган кешеләргә (Далитлар) социаль дискриминациягә каршы кампания ала. Ул шулай ук ​​хатын-кызлар һәм хезмәт хокукларын яклаа. Ул бәйсез Һиндстанның беренче хокук һәм юстиция министры, Һиндстан Конституциясе архитекторы, һәм Һиндстан Республикасына нигез салучы атасы була.<ref>[https://c250.columbia.edu/c250_celebrates/remarkable_columbians/bhimrao_ambedkar.html Bhimrao Ambedkar]</ref><ref>[https://indianexpress.com/article/parenting/learning/ambedkar-jayanti-2019-facts-babasaheb-for-kids-5672744/ Ambedkar Jayanti 2019: Facts on Babasaheb to share with kids | Parenting News,The Indian Express]</ref><ref>[https://www.bloombergquint.com/opinion/in-india-dalits-show-power-of-building-statues How India’s Most Downtrodden Embraced the Power of Statues]</ref><ref>[https://www.britannica.com/biography/Bhimrao-Ramji-Ambedkar Bhimrao Ramji Ambedkar | Biography, Books, & Facts | Britannica]</ref><ref>[https://www.ndtv.com/india-news/all-you-need-to-know-about-br-ambedkar-on-his-129th-birth-anniversary-2211747 All You Need To Know About BR Ambedkar On His 129th Birth Anniversary]</ref><ref>{{Cite book |title=Princeton Dictionary of Buddhism |date=2013 |publisher=Princeton University Press |isbn=9780691157863 |editor-last=Buswell |editor-first=Robert Jr |editor=Robert Buswell Jr. |location=Princeton, NJ |page=34 |ref=harv |editor-last2=Lopez |editor-first2=Donald S. Jr. |editor=Donald S. Lopez, Jr.}}</ref> 1956-нчы елда ул 600 000 тарафдары белән Буддизм динен кабул итеп, Далитларны күпләп кабул итә. Ул Һиндстанда буддизмны торгыза. Амбедкар Бодхисаттва, һәм Навая Буддистлары арасында Майтрея дип санала.<ref>https://theprint.in/opinion/why-ambedkar-chose-buddhism-over-hinduism-islam-christianity/237599/</ref><ref>https://indianexpress.com/article/explained/buddha-purnima-special-why-ambedkar-coverted-to-buddhism-6397742/</ref><ref>https://www.thequint.com/news/india/br-ambedkar-conversion-to-buddhism</ref><ref>{{cite book|author=Christopher Queen|editor=Steven M. Emmanuel|title=A Companion to Buddhist Philosophy|url=https://books.google.com/books?id=P_lmCgAAQBAJ |year=2015|publisher=John Wiley & Sons|isbn=978-1-119-14466-3|pages=529–531}}</ref> 1990-нчы елда Бхарат Ратна, Һиндстанның иң югары гражданлык премиясе Амбедкарга соңыннан бирелә. Амбедкар мирасы күпсанлы истәлекләрне һәм популяр культурада сурәтләүләрне үз эченә ала. Амбедкарның иҗтимагый-сәяси реформатор мирасы хәзерге Һиндстанга бик нык тәэсир итте.<ref>{{Cite book |last=Joshi |first=Barbara R. |url=https://books.google.com/books?id=y9CUItMT1zQC&pg=PA13 |title=Untouchable!: Voices of the Dalit Liberation Movement |publisher=Zed Books |year=1986 |isbn=9780862324605 |pages=11–14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160729072018/https://books.google.com/books?id=y9CUItMT1zQC&pg=PA13 |archive-date=29 July 2016 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><ref>{{Cite book |last=Keer |first=D. |url=https://books.google.com/books?id=B-2d6jzRmBQC&pg=PA61 |title=Dr. Ambedkar: Life and Mission |publisher=Popular Prakashan |year=1990 |isbn=9788171542376 |page=61 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160730015400/https://books.google.com/books?id=B-2d6jzRmBQC&pg=PA61 |archive-date=30 July 2016 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Амбедкар 2012-нче елда Тарих TV18 һәм CNN IBN тарафыннан оештырылган сораштыруда "Иң Бөек Һиндле" (The greatest Indian) дип сайлана.<ref>https://www.outlookindia.com/magazine/story/a-measure-of-the-man/281949</ref> Амбедкар Джаянти (Амбедкарның туган көне) - ел саен 14 апрельдә билгеләп үтелә торган бәйрәм, ул Һиндстанда гына түгел, бөтен дөньяда билгеләп үтелә. Амбедкар Джаянти Һиндстанда рәсми җәмәгать бәйрәме буларак билгеләп үтелә.<ref>http://ccis.nic.in/WriteReadData/CircularPortal/D2/D02est/12_6_2015_JCA-2-19032015.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150405042913/http://ccis.nic.in/WriteReadData/CircularPortal/D2/D02est/12_6_2015_JCA-2-19032015.pdf |date=5 April 2015 }} Ambedkar Jayanti from ccis.nic.in on 19 March 2015</ref><ref>http://persmin.gov.in/ Webpage of Ministry of Personnel and Public Grievance & Pension</ref><ref>[http://mea.gov.in/ambedkar-final/mcelebration.htm 125th Dr. Ambedkar Birthday Celebrations Around the World.] mea.gov.in</ref> Берләшкән Милләтләр Оешмасы Амбедкар Джаянти 2016, 2017 һәм 2018 елларда бәйрәм итте.<ref>{{Cite web|url=https://www.firstpost.com/world/ambedkar-jayanti-celebrated-for-the-first-time-outside-india-as-un-organises-special-event-2730772.html|title=Ambedkar Jayanti celebrated for the first time outside India as UN organises special event - Firstpost|website=firstpost.com|access-date=2018-11-09}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://www.newindianexpress.com/world/2018/apr/14/un-celebrates-ambedkars-legacy-fighting-inequality-inspiring-inclusion-1801468.html|title=UN celebrates Ambedkar's legacy 'fighting inequality, inspiring inclusion'|work=The New Indian Express|access-date=2018-11-09}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.newsstate.com/world-news/babasaheb-ambedkar-jayanti-celebrated-in-united-nations-article-52584.html|title=संयुक्त राष्ट्र में मनाई गई डॉ. बाबासाहेब भीमराव आंबेडकर जयंती - News State|work=newsstate.com|access-date=2018-11-09|language=en}}</ref> == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Шулай ук карагыз == * [[Cavaharlal Neru]] * [[Махатма Ганди]] {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} {{DEFAULTSORT:Ганди, Махатма}} [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Пацифистлар]] [[Төркем:Һиндстан фәлсәфәчеләре]] [[Төркем:Һиндстан сәясәтчеләре]] [[Төркем:Шәхесләр:Буддачылык]] e6o98ruqb0yw54271e3dfyp3engf2ci 0 403198 3530400 2930439 2022-08-28T21:58:53Z Balsahails0663 43463 form wikitext text/x-wiki {{УК}} '''HD 73340''' — {{wikidata|P59}}нда урнашкан {{wikidata|P215}} спектраль класслы химик [[пекуляр йолдыз]], күренмә йолдызча зурлыгы {{wikidata|P1215}} тәшкил итә. Шул ук спектраль класслы гадәти йолдызлардан спектрдагы мөһим үзенчәлекләре белән аерылып тора.<ref>[http://adsabs.harvard.edu/full/1970ApJ...160..641M Michaud, G. Astrophysical Journal, vol 160, p 641, 1970]{{ref-en}}</ref> Әлеге химик пекуляр йолдыз [[баш эзлеклелек]] янучы йолдызлары арасында урнашкан.<ref>Preston, George. Annual Review of Astronomy and Astrophysics, vol 12, p 257, 1974.</ref><ref>[http://www.astronet.ru/db/msg/1179494/index.html#5 Д. А. Франк-Каменецкий, А. В. Тутуков. Звезды.]</ref> Гадәттә, [[баш эзлеклелек]] кайнар йолдызларында күзәтелә торган өслекнең аерым составы йолдыз барлыкка килгәннән соңгы процесслардан гыйбарәт дип санала.<ref>Michaud, Georges (1970). Diffusion Processes in Peculiar a Stars. Astrophysical Journal. 160: 641.</ref> Бу процесслар кайбер элементларны, аерым алганда, [[Гелий|He]], [[Азот|N]] һәм [[Кислород|O]], атмосфераның түбән катламнарында утырырга мәҗбүр итә, шул ук вакытта [[Марганец|Mn]], [[Стронций|Sr]], [[Иттрий|Y]] һәм [[Цирконий|Zr]] кебек башка элементлар эчтән тышка таба очалар, нәтиҗәдә, спектраль үзенчәлекләр күзәтелә. Йолдызның үзәге һәм йолдызның төп составы нормаль химик катнашмаларга ия, моның шулай булуын йолдызны барлыкка китергән газ болытлары составы чагылдыра.<ref>Preston, G. W (1974). The chemically peculiar stars of the upper main sequence. Annual Review of Astronomy and Astrophysics. 12: 257–277.</ref> Мондый [[диффузия]] һәм [[левитация]], ягъни каты яки сыек таяныч өслегенә кагылмыйча, киңлектә очып [[гравитация]]не җиңү барсын<ref>E. H. Brandt. [http://www.sciencemag.org/cgi/content/abstract/243/4889/349 Levitation in Physics]. ''Science'' '''243''', 349 ([[1989]]).</ref> һәм барлыкка килгән катламнар кагылгысыз булып калсын өчен, йолдыз атмосферасы конвекция өчен шактый тотрыклы булырга тиеш. Мондый тотрыклылыкны барлыкка китерә торган механизм булып гадәти булмаган зур магнит кыры тора, һәм ул, гадәттә, әлеге типтагы йолдызларда күзәтелә.<ref>Kochukhov, O; Bagnulo, S (2006). Evolutionary state of magnetic chemically peculiar stars. Astronomy & Astrophysics. 450 (2): 763.</ref> == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Әдәбият == * Renson P., Manfroid J., General catalogue of Ap, HgMn and Am stars, 2009, A&A...498..961{{ref-en}} * Bychkov, V. D; Bychkova, L. V; Madej, J (2009). Catalogue of averaged stellar effective magnetic fields - II. Re-discussion of chemically peculiar a and B stars. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 394 (3): 1338.{{ref-en}} * McClure, R. D (1985). The carbon and related stars. Journal of the Royal Astronomical Society of Canada. 79: 277{{ref-en}} * Gomez, A. E; Luri, X; Grenier, S; Figueras, F; North, P; Royer, F; Torra, J; Mennessier, M. O (1998). The HR-diagram from HIPPARCOS data. Absolute magnitudes and kinematics of BP - AP stars. Astronomy and Astrophysics. 336: 953.{{ref-en}} == Шулай ук карагыз == * [[HD73403]] [[Төркем:Химик пекуляр йолдызлар]] [[Төркем:Йолдызлар әлифба буенча]] {{astro-stub}} hv7it9ndf62z7wngpkjcu0uyxjc0klm 0 426532 3530404 3401388 2022-08-29T07:40:46Z Frhdkazan 3171 {{УК}}{{Тышкы сылтамалар}}{{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}}[[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Джудит Батлер''' ({{Lang-en|Judith Butler}}; [[24 февраль]] [[1956 ел]]) — [[Америка Кушма Штатлары]] философы, постструктурализм вәкиле, феминизм, квир-теория, сәяси фәлсәфә һәм әхлак мәсьәләләренә зур йогынты ясаучы. == Биографиясе == Джудит Батлер 1956 елның 24 февралендә [[Америка Кушма Штатлары|АКШ]]<nowiki/>ның [[Оһайо (штат)|Огайо]] штатындагы [[Кливленд]] шәһәрендә рус һәм венгр чыгышлы яһүд гаиләсендә туган<ref name="2001int">{{Cite web|url=http://www.lolapress.org/elec2/artenglish/butl_e.htm|title=Interview with Judith Butler|author=Regina Michalik|work=Lola Press|date=May 2001|accessdate=March 1, 2010|archivedate=2006-12-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20061219151830/http://www.lolapress.org/elec2/artenglish/butl_e.htm}}</ref>. Беннингтон көллиятендә укыган, ә аннары Йель университетында фәлсәфә өйрәнгән, 1978 елда бакалавр дәрәҗәсен, 1984 елда доктор дәрәҗәсен ала. 1984-1993 елларда Уэслиан университетында, Джордж Вашингтон Университетында, Джонс Хопкинс Университетында укыта. 1993 елдан Калифорния университетында профессор риторика һәм чагыштырма әдәбият профессоры.  Джудит Батлер феминизм мәсьәләләрен тикшереп, постструктуралистик традициядә эшли. Аның кызыксынулар өлкәсе— сәяси теория, соңгы эшләрендә яһүд философиясенә мөрәҗәгать итә.  == Тәнкыйть == 1999 елда америка философы Марта Нуссбаум Джудит Батлерны үз мәкаләсендә тәнкыйтли. Нуссбаум Батлерны шәхси «перформанслар» файдасына оештырылган сәяси көрәштән баш тартуда һәм аңлы рәвештә буталчык язу стилендә гаепли<ref>{{Мәкалә|автор=Nussbaum, Martha.|издание=The New Republic|год=1999|номер=22|pages=37—45}}</ref>. == Китаплары == * 2013: ''Dispossession: The Performative in the Political'', coauthored with Athena Athanasiou : [[:ba:Special:BookSources/9780745653815|ISBN 978-0745653815]] * 2012: ''Parting Ways: Jewishness and the Critique of Zionism'' : [[:ba:Special:BookSources/0231146108|ISBN 0-231-14610-8]] * 2011: ''The Question of Gender : Joan W. Scott's critical feminism'' : [[:ba:Special:BookSources/0253356369|ISBN 0-253-35636-9]] * 2011: ''The Power of Religion in the Public Sphere'' : [[:ba:Special:BookSources/0231156456|ISBN 0-231-15645-6]] * 2009: ''Frames of War: When Is Life Grievable?'' : [[:ba:Special:BookSources/1844673332|ISBN 1-84467-333-2]] * 2007: ''Who Sings the Nation-State?: Language, Politics, Belonging'' (с Гаятри Спивак) : [[:ba:Special:BookSources/1905422571|ISBN 1-905422-57-1]] * 2005: ''Giving An Account of Oneself'' : [[:ba:Special:BookSources/0823225046|ISBN 0-8232-2504-6]] * 2004: ''Undoing Gender'' : [[:ba:Special:BookSources/0415969239|ISBN 0-415-96923-9]] * 2004: ''Precarious Life: The Powers of Mourning and Violence'' : [[:ba:Special:BookSources/1844675440|ISBN 1-84467-544-0]] * 2003: ''Women and Social Transformation'' (с Элизабет Бек-Герншайм и Лидией Пигверт) : [[:ba:Special:BookSources/0820467081|ISBN 0-8204-6708-1]] * 2000: ''Contingency, Hegemony, Universality: Contemporary Dialogues on the Left'' (с Эрнесто Лакло и Славоем Жижеком) : [[:ba:Special:BookSources/185984278X|ISBN 1-85984-278-X]] * 2000: ''Antigone’s Claim: Kinship Between Life and Death'' : [[:ba:Special:BookSources/0231118953|ISBN 0-231-11895-3]] * 1997: ''The Psychic Life of Power: Theories in Subjection'' : [[:ba:Special:BookSources/0804728127|ISBN 0-8047-2812-7]] * 1997: ''Excitable Speech: A Politics of the Performative'' : [[:ba:Special:BookSources/0415915872|ISBN 0-415-91587-2]] * 1993: ''Bodies That Matter: On the Discursive Limits of «Sex»'' : [[:ba:Special:BookSources/0415903653|ISBN 0-415-90365-3]] * 1990: ''Gender Trouble'': ''Feminism and the Subversion of Identity'' : [[:ba:Special:BookSources/0415389550|ISBN 0-415-38955-0]] * 1987: ''Subjects of Desire: Hegelian Reflections in Twentieth-Century France'' : [[:ba:Special:BookSources/0231064519|ISBN 0-231-06451-9]] == Рус телендәге басмалары == * Заметки к перформативной теории собрания / Джудит Батлер. - М.: Ад Маргинем Пресс, 2018. - 248 с. * Психика власти: теории субъекции. Харьков: ХЦГИ; СПб.: Алетейя, 2002 * Лакан, Ривьер и стратегии маскарада// Гендерная теория и искусство. Антология: 1970—2000. — М.: РОССПЭН, 2005. — С. 422—441 == Танылуы == Теодор В. Адорно премиясе лауреаты (2012) . == Искәрмәләр == {{Reflist|2}} == Сылтамалар == * [[Файл:Commons-logo.svg|ссылка=Викисклад|16x16пкс|Логотип Викискладта]] На [[Викиҗыентык|Викискладта]] есть медиафайл по теме [[c:Category:Judith Butler|Джудит Батлер]] * [http://www.egs.edu/faculty/judith-butler/biography/ Биография Джудит Батлер] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120930140529/http://www.egs.edu/faculty/judith-butler/biography/ |date=2012-09-30 }} на сайте European Graduate School &nbsp;(инг.) * [http://rhetoric.berkeley.edu/people.php?page_id=1056&p=189 Биография] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140714223949/http://rhetoric.berkeley.edu/people.php?page_id=1056&p=189 |date=2014-07-14 }} &nbsp;(инг.) на сайте Калифорнийское университета в Беркли {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == {{Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә}} [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Әлифба буенча фәлсәфәчеләр]] [[Төркем:АКШ фәлсәфәчеләре]] [[Төркем:XX гасыр фәлсәфәчеләре]] [[Төркем:1956 елда туганнар]] [[Төркем:24 февраль көнне туганнар]] [[Төркем:Сәяси фәлсәфәчеләр]] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Сәнгатьләр һәм әдәбият француз ордены кавалерлары]] [[Төркем:Огайода туганнар]] [[Төркем:Википедия:Замандашлар биографиясе]] t06kp0z0ewnuncj8utv0sx6ttcnpwly 0 484386 3530359 3510266 2022-08-28T17:33:49Z Ilnur efende 6874 /* Катнашучылары */ wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Вики-Кайбыч''' — [[Татарстан]]ның [[Кайбыч районы]]нда яшәүче [[Татар Википедиясе|Татар Википедиясенең]] волонтерлары төркеме. == Тарихы == Вики-Кайбыч волонтерлар клубы 2021 елның апрелендә Татарстан Республикасы Кайбыч районы территориясендә яшәүче татар телле волонтерлар тарафыннан Википедия нигезләрен үзләштерүне, Кайбыч районы феноменнарын, шәхесләрен тасвирлауны тизләтү һәм аларны глобаль интернет-киңлеккә таныту максатыннан оештырылган берләшмә.<ref>[http://kaibicy.ru/news/h%D3%99b%D3%99rl%D3%99r/kaybych-tarikhy-internetta2021-el-tatarstan Кайбыч тарихы – интернетта.]</ref> Кулланучылар бер-берсе белән аралашу, ярдәм күрсәтү өчен WhatsApp мессенджерында төркем булдырыла. Төркемнең максаты булып Кайбыч районының Татарстан, Россия һәм халыкара дәрәҗәләрдә эшлекле, инвестицион, мәдәни, фәнни, социаль һәм туристлык ягыннан өзлексез рәвештә, Википедиядә объектларны тасвирлау ярдәмендә, аерым алганда, «Акыллы төбәк» Вики-проектын гамәлгә ашыру аша үстерү,<ref>[https://w.wiki/3A6d Умный регион/Татарстан/Кайбицкий район.]{{Deadlink|date=February 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> шул ук вакытта җәмгыятьнең туган телләрне, локаль телләрне саклау һәм үстерү, популярлаштыру эшчәнлеген көчәйтү тора. «Вики-Кайбыч» вики-клубы ярдәмендә Кайбыч районы Татарстанның барлык муниципаль берәмлекләре арасында татар телендә [[:Төркем:Кайбыч районы|иң күп тасвирланган район булып тора]]. Кайбыч районыннан килгән катнашучылар Татар Википедиясендә иң актив катнашучыларның берсе һәм татар телле катнашучылар арасында [[:Төркем:Кайбычлы кулланучылар|иң күп санлы төркем булып торалар]]. Ел викимедиячесе [[Фәрһад Фәткуллин]] ярдәме белән Вики-клубта катнашучы User:Ilnur efende 21-23 сентябрьдә үткән TURKLANG 2021 VII Халыкара онлайн-конференциясендә Татар Википедиясен тәкъдим итә<ref>[https://w.wiki/4P7t TURKLANG 2021 VII Халыкара онлайн-конференциясе чыгышы.]</ref>, ә User:Ilsinchik, 2021 елның 5-7 ноябрендә узган Көнчыгыш һәм Үзәк Европа илләре викимедиячеләренең онлайн-конференциясендә Вики-Кайбыч клубы турында чыгыш ясый.<ref>[https://w.wiki/4LrD Көнчыгыш һәм Үзәк Европа илләре викимедиячеләренең онлайн-конференциясендә Илсинә Шакирова чыгышы.]</ref> == Эмблемасы == Төркемнең эмблемасы вики-клуб барлыкка килгәч ясала һәм аның нигезендә [[Википедия]] логотибы һәм [[Кайбыч районы]]ның [[Кайбыч районы байрагы|байрагы]] һәм [[Кайбыч районы гербы|гербы]] ята. == Катнашучылары == Бүгенге көндә төркем составына [[:Төркем:Вики-Кайбыч кулланучылары|12 кулланучы]] керә. == Шулай ук карагыз == * [[Википедия:Акыллы Кайбыч]] == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} [[Төркем:Татар Википедиясе]] [[Төркем:Волонтерлык]] [[Төркем:Вики-Кайбыч]] niao0wzksrto84la8ncy59zl4bebevf 0 549621 3530383 3388258 2022-08-28T20:40:37Z Pierre L'iserois 40487 wikitext text/x-wiki {{ТП}} '''Каменка''' ({{lang-be|Каменка}}<ref>Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Віцебская вобласць: нарматыўны даведнік / У. М. Генкін, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2009. — 668 с. ISBN 978-985-458-192-7</ref>) — [[Беларусия|Белоруссиянең]] [[Витебск өлкәсе]] Глыбоцкий районында урнашкан авыл.<ref>Статистический ежегодник Витебской области. — Витебск: Главное статистическое управление Витебской области, 2013.</ref> == Тарихы == 1921-1945 елларда Польша Республикасы Виленский воеводалыгы Дисенский өязе Залессе гминасы составында авыл.<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 6</ref> == Климаты == Биредә климат уртача, җылы җәй һәм йомшак кыш хас. Җил җәен төньяк-көнбатыштан, кышын көньяк яки көньяк-көнбатыштан исә, кышын еш кына циклоннар уза һәм җепшек һава торышы тора.<ref>{{cite web|url=http://countrystudies.us/belarus/15.htm |title= Climate of Belarus.|author= |publisher= |date = |accessdate= 2015-10-04 |lang= en |description=}}</ref> == Халык саны == * 1921 елда авылда 11 кеше, 2 хуҗалык исәпләнгән.<ref name="skorowidz22">Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej — Tom VII — Część II — Ziemia Wileńska — Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923, s 77.</ref> * 1931 елда авылда 14 кеше, 2 хуҗалык исәпләнгән.<ref>Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938, wolumin — 1, s. 25.</ref> {{ХСВМ||Таблица}} == Искәрмәләр == {{искәрмәләр}} == Әдәбият == * Регион. Витебская область. Время действий и преобразований = The region. Vitebsk region. The time of actions and transformations / ред.-сост. М. В. Шиманский, А. Ф. Градюшко; фото В. С. Стрелковский [и др.]. — Мн., 2006. — 196 с. * В. А. Жучкевич. Краткий топонимический словарь Белоруссии. — Минск: Белорусский Государственный Университет, 1974. — 448 с. [[Төркем:Беларусия авыллары]] [[Төркем:Витебск өлкәсе торак пунктлары]] [[Төркем:Глыбоцкий районы торак пунктлары]] {{Belarus-geo-stub}} 4bthd2x6zc6dmblsjm43qu3muvzfl3w 0 588474 3530338 3530287 2022-08-28T14:56:17Z Aranciodimassimo 43337 wikitext text/x-wiki {{Шәхес}} '''Назлы Толга Бреннинкмейер''' (1979 елның 8 ноябрендә туган, [[Әнкара|Анкара]] ) - Төркия журналисты һәм хәбәрчесе. Ул әтисенең бурычы аркасында 7 яшендә Анкарадан Истанбулга күченде. Ул башта Эренкой башлангыч мәктәбен, аннары sскүдар Америка урта мәктәбен тәмамлады . Университет белемен Мармара университетында, Элемтә факультетында тәмамлады . Аннары ул Галатасарай университетында, элемтә факультетында магистр дәрәҗәсен алды. Ул журналистика карьерасын 1998-нче елда, Канал D -та стажировка гаризасы университетта укыганда кабул итә. Ул башта Канал Д чит ил яңалыклары хезмәтендә эшли башлады. Соңрак, Тункай Озкан баш редакторда көндәлек һәм төнге яңалыклар тәкъдим итте. 4 ел Каналда булганнан соң, Тунчай Озкан 2002-нче елда Тункай Озкан белән Доган Группасы арасындагы каршылык аркасында Дефне Самиели һәм аның командасы белән SHOWTV гә күченде. Шоу ТВда 1 ел торгач, ул көне-төне яңалыклардан кала берничә махсус интервью ясады. Ул 2003-нче елда Шоу ТВдан китте һәм шул ук тапшыру төркеменең яңалыклар каналы Скайтюркка күченде. Скайтюркта ул башта "Гундем" исемле программаларны Назлы Толга белән төшке ашта, аннары "Яңалыклар өстәле" назлы Толга белән кичке буында тәкъдим итте. 2007 елның гыйнварында, Доган Шентюрк чакыруы буенча, ул Скайтюрктан TGRTка күченде, ул FOX булачак. 2008-нче елда, компания политикасы аркасында, FOX Ana Haber вакыты 22:00 итеп үзгәртелде һәм аның исеме Fox On Ana Haber итеп үзгәртелде. 2013 елның 14 июнендә ул төп яңалыклар алып баручысын калдырды, ул якынча 7 ел дәвам итә, чөнки ул өйләнгән һәм чит илләргә урнашкан. Назлы Толга - [[Христианлык|христиан]] һәм өйләнгән Голландия бизнесмены Лоренс Бреннинкмейер белән 2013 елның 31 августында Сент Эсприт чиркәвендә . <ref>{{Cite web|url=https://nazlitolga.blogspot.com/2013/03}}</ref> Назлы Толга Эда исемле олы апасы бар, ул аңардан 15 ай олырак, һәм соңгы елларда ана булды. * Күпчелек панельләрдә, конференцияләрдә һәм Бөтендөнья икътисадый форумы кебек халыкара стартларда; Ул спикер, панельист һәм модератор буларак төрле вазифалар башкарды. * Диктор булудан тыш, ул шәхси медиа-укыту үзәгендә өч ел укытты (2010-2013). * Анкарада туган Толганың әтисе [[Малатья|Малатядан]], әнисе [[Терме|Термедан]] . == Бүтән бүләкләр <ref>{{Cite web|url=https://www.hurriyet.com.tr/kelebek/38-altin-kelebek-odulleri-20740179}}</ref> == * Айды университеты 7. Традицион элемтә премиясе - иң яхшы хатын-кыз хәбәрчесе * Флип газета теле йолдызлары премиясе - иң яхшы хатын-кыз хәбәрчесе * Алтын Арыслан - Иң уңышлы хәбәрләр алып баручысы һәм иң яхшы яңалыклар программасы * Аяк газетасы - 2010 елның иң яхшы хатын-кыз хәбәрчесе * Намик Кемал Университеты Медиа Бүләкләре Елның иң яхшы хәбәрчесе премиясе (2013) * Иң яхшы якорь хатын-кыз - Ени üзыыл университеты элемтә премиясе 2012 * Арел Университеты 2-нче элемтә премиясе Иң сокланган хатын-кыз яңалыклары алып баручысы * Медиа һәм Яңа Медиа 2012 премияләре "Иң яхшы яңалыклар алып баручысы" * Арысланнар казанышлары премиясе "Елның иң уңышлы хатын-кыз хәбәрчесе" * Истанбул Айды Университеты Элемтә премиясе Елның иң яхшы игъланчысы (2013) == Ул эшли торган каналлар == * 1998-2002: Канал Д. * 2002-2003: SHOW TV, * 2003-2007: SKYTURK * 2007-2013: FOX (Төркия) [[Төркем:Википедия:Замандашлар биографиясе]] [[Төркем:Төркия журналистлары]] [[Төркем:1979 елда туганнар]] tis0vpx946hl5fiwn66mseqf12rqhp7 10 588666 3530337 3530293 2022-08-28T13:02:15Z Frhdkazan 3171 | group3 = Яңа вакыт * {{Тәрҗемә ителмәгән 3| wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә | state = {{{state<includeonly>|collapsed</includeonly>}}} | title = {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Иҗтимагый фәлсәфә|Иҗтимагый|ru|Социальная философия}} һәм {{Тәрҗемә ителмәгән 3|сәяси фәлсәфә||en|Political philosophy}} | bodyclass = hlist | group1 = Борынгы | list1 = * [[Аристотель]] * [[Аврелий Августин|Августин]] * [[Чанакья]] * [[Цицерон]] * [[Конфуций]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Хань Фэй||ru|Хань Фэй}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Лактанций||ru|Лактанций}} * [[Лао Цзы]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Мэн-цзы||ru|Мэн-цзы}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Мо-цзы||ru|Мо-цзы}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Ориген||ru|Ориген}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Искәндәрияле Филон|Филон|ru|Филон Александрийский}} * [[Әфләтүн]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Плутарх||ru|Плутарх}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Полибий||ru|Полибий}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Шан Ян||ru|Шан Ян}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Сунь-цзы||ru|Сунь-цзы}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Тертуллиан||ru|Тертуллиан}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Фукидид||ru|Фукидид}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Тируваллувар||ru|Тируваллувар}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Ксенофонт||ru|Ксенофонт}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Сюнь-цзы||ru|Сюнь-цзы}} | group2 = Урта гасырлар | list2 = * [[Әбү Насыйр әл-Фараби|әл-Фараби]] * [[Аквиналы Фома|Аквиналы]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Ибн Баджа||ru|Ибн Баджа}} * [[Әбү Вәлид бине Рөшд|Ибн Рөшд]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Бальд||ru|Бальд}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Бартоло да Сассоферрато||ru|Бартоло да Сассоферрато}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Леонардо Бруни||ru|Бруни, Леонардо}} * [[Данте Алигьери|Данте]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Геласий I||ru|Геласий I}} * [[Имам әл-Газали|әл-Газали]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Римлы Эгидий||ru|Эгидий Римский}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Грациан декреты|Грациан|ru|Декрет Грациана}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Григорий VII (Рим папасы)|Григорий VII|ru|Григорий VII (папа римский)}} * [[Ибн Халдун]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Солсберилы Иоанн||ru|Иоанн Солсберийский}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Брунетто Латини||ru|Латини, Брунетто}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Маймонид||ru|Маймонид}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Падуялы Марсилий|Марсилий|ru|Марсилий Падуанский}} * [[Мөхәммәт пәйгамбәр]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Низам аль-Мульк||ru|Низам аль-Мульк}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Уильям Оккам|Оккам|ru|Оккам, Уильям}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Фотий I (патриарх)|Фотий|ru|Фотий I (патриарх Константинопольский)}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Ибн Туфайль||ru|Ибн Туфайль}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Ван Аньши||ru|Ван Аньши}} | group3 = Яңа вакыт | list3 = * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Теодор Беза|Беза|ru|Беза, Теодор}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Этьен де Ла Боэси|Боэси|ru|Ла Боэси, Этьен де}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Жан Боден|Боден|ru|Боден, Жан}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Жак-Бенинь Боссюэ|Боссюэ|ru|Боссюэ, Жак-Бенинь}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Джордж Бьюкенен (гуманист)|Бьюкенен|ru|Бьюкенен, Джордж (гуманист)}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Жан Кальвин|Кальвин|ru|Кальвин, Жан}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Филипп Дюплесси-Морне|Дюплесси-Морне|ru|Дюплесси-Морне, Филипп}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Роттердамлы Эразм|Эразм|ru|Эразм Роттердамский}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Роберт Филмер|Филмер|ru|Филмер, Роберт}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Лаврентий Гослицкий|Гослицкий|ru|Гослицкий, Лаврентий}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Һуго Гроций|Гроций|ru|Гроций, Гуго}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Франческо Гвиччардини|Гвиччардини|ru|Гвиччардини, Франческо}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Джеймс Һаррингтон|Һаррингтон|ru|Гаррингтон, Джеймс}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Хаяси Радзан|Хаяси|ru|Хаяси Радзан}} * [[Томас Һоббс]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Франсуа Һотман|Һотман|ru|Отман, Франсуа}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Яков I (Англия патшасы)|Яков|ru|Яков I (король Англии)}} * [[Готфрид Лейбниц|Лейбниц]] * [[Джон Локк|Локк]] * [[Мартин Лютер|Лютер]] * [[Никколо Макиавелли|Макиавелли]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Николя Мальбранш|Мальбранш|ru|Мальбранш, Николя}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Джон Мильтон|Мильтон|ru|Мильтон, Джон}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Мишель де Монтень|Монтень|ru|Монтень, Мишель де}} * [[Томас Мор|Мор]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Томас Мюнцер|Мюнцер|ru|Мюнцер, Томас}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Самуэль фон Пуфендорф|Пуфендорф|ru|Пуфендорф, Самуэль фон}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Алдгернон Сидней|Сидней|en|Algernon Sidney}} * [[Бенедикт Спиноза|Спиноза]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Франсиско Суарес|Суарес|ru|Суарес, Франсиско}} | group4 = XVIII–XIX гасыр | list4 = * [[Михаил Бакунин|Бакунин]] * [[Frédéric Bastiat|Bastiat]] * [[Cesare Beccaria|Beccaria]] * [[Jeremy Bentham|Bentham]] * [[Henry St John, 1st Viscount Bolingbroke|Bolingbroke]] * [[Louis de Bonald|Bonald]] * [[Edmund Burke|Burke]] * [[Thomas Carlyle|Carlyle]] * [[Огюст Конт|Конт]] * [[Marquis de Condorcet|Condorcet]] * [[Benjamin Constant|Constant]] * [[Juan Donoso Cortés|Cortés]] * [[Ralph Waldo Emerson|Emerson]] * [[Фридрих Энгельс|Энгельс]] * [[Иоһанн Фихте|Фихте]] * [[Charles Fourier|Fourier]] * [[Бенджамин Франклин|Франклин]] * [[William Godwin|Godwin]] * [[Karl Ludwig von Haller|Haller]] * [[Johann Georg Hamann|Hamann]] * [[Георг Һегел|Һегел]] * [[Клод Һельвеций|Һельвеций]] * [[Johann Gottfried Herder|Herder]] * [[Дэвид Юм|Юм]] * [[Томас Джефферсон|Джефферсон]] * [[Иммануил Кант|Кант]] ** [[Political philosophy of Immanuel Kant|political philosophy]] * [[Сөрен Кьеркегор|Кьеркегор]] * [[Gustave Le Bon|Le Bon]] * [[Pierre Guillaume Frédéric le Play|Le Play]] * [[Җеймс Мәдисон|Мәдисон]] * [[Joseph de Maistre|Maistre]] * [[Карл Маркс|Маркс]] * [[Җузеппе Маззини|Маззини]] * [[John Stuart Mill|Mill]] * [[Шарль де Монтескьё|Монтескьё]] * [[Фридрих Ницше|Ницше]] * [[Novalis]] * [[Robert Owen|Owen]] * [[Thomas Paine|Paine]] * [[Ernest Renan|Renan]] * [[Жан-Жак Руссо|Руссо]] * [[Josiah Royce|Royce]] * [[Marquis de Sade|Sade]] * [[Henri de Saint-Simon|Saint-Simon]] * [[Friedrich Schiller|Schiller]] * [[Адам Смит|Смит]] * [[Һерберт Спенсер|Спенсер]] * [[Lysander Spooner|Spooner]] * [[Germaine de Staël|de Staël]] * [[Max Stirner|Stirner]] * [[Hippolyte Taine|Taine]] * [[Henry David Thoreau|Thoreau]] * [[Alexis de Tocqueville|Tocqueville]] * [[Benjamin Tucker|Tucker]] * [[Giambattista Vico|Vico]] * [[Свами Вивекананда|Вивекананда]] * [[Вольтер]] * [[Josiah Warren|Warren]] | group5 = XX–XXI гасыр | list5 = * [[Theodor W. Adorno|Adorno]] * [[Giorgio Agamben|Agamben]] * [[Бхимрао Амбедкар|Амбедкар]] * [[Hannah Arendt|Arendt]] * [[Шри Ауробиндо|Ауробиндо]] * [[Raymond Aron|Aron]] * [[Alain Badiou|Badiou]] * [[Jean Baudrillard|Baudrillard]] * [[Zygmunt Bauman|Bauman]] * [[Alain de Benoist|Benoist]] * [[Isaiah Berlin|Berlin]] * [[Eduard Bernstein|Bernstein]] * [[James Burnham|Burnham]] * [[Джудит Батлер|Батлер]] * [[Альбер Камю|Камю]] * [[Ноам Чомский|Чомский]] * [[Симона де Бовуар|де Бовуар]] * [[Guy Debord|Debord]] * [[Gilles Deleuze|Deleuze]] * [[John Dewey|Dewey]] * [[Roman Dmowski|Dmowski]] * [[W. E. B. Du Bois|Du Bois]] * [[Aleksandr Dugin|Dugin]] * [[Émile Durkheim|Durkheim]] * [[Ronald Dworkin|Dworkin]] * [[Julius Evola|Evola]] * [[Michel Foucault|Foucault]] * [[Erich Fromm|Fromm]] * [[Francis Fukuyama|Fukuyama]] * [[Махатма Ганди|Ганди]] * [[Arnold Gehlen|Gehlen]] * [[Giovanni Gentile|Gentile]] * [[Antonio Gramsci|Gramsci]] * [[Рене Генон|Генон]] * [[Jürgen Habermas|Habermas]] * [[Friedrich Hayek|Hayek]] * [[Мартин Һайдеггер|Һайдеггер]] * [[Hans-Hermann Hoppe|Hoppe]] * [[Samuel P. Huntington|Huntington]] * [[Luce Irigaray|Irigaray]] * [[Bertrand de Jouvenel|Jouvenel]] * [[Karl Kautsky|Kautsky]] * [[Russell Kirk|Kirk]] * [[Leszek Kołakowski|Kołakowski]] * [[Peter Kropotkin|Kropotkin]] * [[Ernesto Laclau|Laclau]] * [[Nick Land|Land]] * [[Владимир Ленин|Ленин]] * [[Роза Люксембург|Люксембург]] * [[Alasdair MacIntyre|MacIntyre]] * [[Harvey Mansfield|Mansfield]] * [[Мао Цзэдун|Мао]] * [[Herbert Marcuse|Marcuse]] * [[Jacques Maritain|Maritain]] * [[Charles Maurras|Maurras]] * [[Robert Michels|Michels]] * [[Ludwig von Mises|Mises]] * [[Gaetano Mosca|Mosca]] * [[Chantal Mouffe|Mouffe]] * [[Antonio Negri|Negri]] * [[Reinhold Niebuhr|Niebuhr]] * [[Robert Nozick|Nozick]] * [[Said Nursî|Nursî]] * [[Michael Oakeshott|Oakeshott]] * [[José Ortega y Gasset|Ortega]] * [[Vilfredo Pareto|Pareto]] * [[Karl Polanyi|Polanyi]] * [[Карл Поппер|Поппер]] * [[Sayyid Qutb|Qutb]] * [[Sarvepalli Radhakrishnan|Radhakrishnan]] * [[Ayn Rand|Rand]] * [[John Rawls|Rawls]] * [[Wilhelm Röpke|Röpke]] * [[Murray Rothbard|Rothbard]] * [[Бертран Рассел|Рассел]] * [[George Santayana|Santayana]] * [[Prabhat Ranjan Sarkar|Sarkar]] * [[Жан-Поль Сартр|Сартр]] * [[Carl Schmitt|Schmitt]] * [[Roger Scruton|Scruton]] * [[John Searle|Searle]] * [[Ali Shariati|Shariati]] * [[Georg Simmel|Simmel]] * [[B. F. Skinner|Skinner]] * [[Werner Sombart|Sombart]] * [[Georges Sorel|Sorel]] * [[Othmar Spann|Spann]] * [[Oswald Spengler|Spengler]] * [[Leo Strauss|Strauss]] * [[Сунь Ятсен|Сунь]] * [[Charles Taylor (philosopher)|Taylor]] * [[Eric Voegelin|Voegelin]] * [[Michael Walzer|Walzer]] * [[Макс Вебер|Вебер]] * [[Simone Weil|Weil]] * [[Curtis Yarvin|Yarvin]] * [[Slavoj Žižek|Žižek]] | group6 = [[:Category:Иҗтимагый теорияләр|Иҗтимагый теорияләр]] | list6 = * [[Анархизм]] * [[Authoritarianism]] * [[Social organization#Collectivism and individualism|Collectivism]] * [[Christianity and politics|Christian theories]] * [[Коммунизм]] * [[Communitarianism]] * [[Conflict theories]] * [[Конфуцийчылык]] * [[Consensus theory]] * [[Консерватизм]] * [[Contractualism]] * [[Космополитизм]] * [[Culturalism]] * [[Elite theory]] * [[Фашизм]] * [[Feminist political theory|Feminist theories]] * [[Gandhism]] * [[Hindu nationalism]] ([[Hindutva]]) * [[Индивидуальлек|Индивидуализм]] * [[Political aspects of Islam|Islamic theories]] ** [[Islamism]] * [[Legalism (Chinese philosophy)|Legalism]] * [[Либерализм]] * [[Libertarianism]] * [[Mohism]] * [[National liberalism]] * [[Populism]] * [[Republicanism]] * [[Social constructionism]] * [[Social constructivism]] * [[Social Darwinism]] * [[Social determinism]] * [[Социализм]] * [[Utilitarianism]] | group7 = Бәйле мәкәләләр | list7 = * [[Critique of political economy]] * [[Critique of work]] * [[Jurisprudence]] * [[Philosophy and economics]] * [[Philosophy of education]] * [[Philosophy of history]] * [[Philosophy of law]] * [[Philosophy of love]] * [[Philosophy of social science]] * [[Political ethics]] * [[Social epistemology]] * '''[[Index of social and political philosophy articles|Index]]''' | below = * [[:Төркем:Иҗтимагый фәлсәфә|Төркем]] }}<noinclude> {{Documentation}} </noinclude> tsheq1fcb21a91ra6h5fs27r2j744rw 3530361 3530337 2022-08-28T17:35:47Z Frhdkazan 3171 | group4 = XVIII–XIX гасыр {{Тәрҗемә ителмәгән 3| wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә | state = {{{state<includeonly>|collapsed</includeonly>}}} | title = {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Иҗтимагый фәлсәфә|Иҗтимагый|ru|Социальная философия}} һәм {{Тәрҗемә ителмәгән 3|сәяси фәлсәфә||en|Political philosophy}} | bodyclass = hlist | group1 = Борынгы | list1 = * [[Аристотель]] * [[Аврелий Августин|Августин]] * [[Чанакья]] * [[Цицерон]] * [[Конфуций]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Хань Фэй||ru|Хань Фэй}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Лактанций||ru|Лактанций}} * [[Лао Цзы]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Мэн-цзы||ru|Мэн-цзы}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Мо-цзы||ru|Мо-цзы}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Ориген||ru|Ориген}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Искәндәрияле Филон|Филон|ru|Филон Александрийский}} * [[Әфләтүн]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Плутарх||ru|Плутарх}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Полибий||ru|Полибий}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Шан Ян||ru|Шан Ян}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Сунь-цзы||ru|Сунь-цзы}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Тертуллиан||ru|Тертуллиан}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Фукидид||ru|Фукидид}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Тируваллувар||ru|Тируваллувар}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Ксенофонт||ru|Ксенофонт}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Сюнь-цзы||ru|Сюнь-цзы}} | group2 = Урта гасырлар | list2 = * [[Әбү Насыйр әл-Фараби|әл-Фараби]] * [[Аквиналы Фома|Аквиналы]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Ибн Баджа||ru|Ибн Баджа}} * [[Әбү Вәлид бине Рөшд|Ибн Рөшд]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Бальд||ru|Бальд}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Бартоло да Сассоферрато||ru|Бартоло да Сассоферрато}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Леонардо Бруни||ru|Бруни, Леонардо}} * [[Данте Алигьери|Данте]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Геласий I||ru|Геласий I}} * [[Имам әл-Газали|әл-Газали]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Римлы Эгидий||ru|Эгидий Римский}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Грациан декреты|Грациан|ru|Декрет Грациана}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Григорий VII (Рим папасы)|Григорий VII|ru|Григорий VII (папа римский)}} * [[Ибн Халдун]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Солсберилы Иоанн||ru|Иоанн Солсберийский}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Брунетто Латини||ru|Латини, Брунетто}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Маймонид||ru|Маймонид}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Падуялы Марсилий|Марсилий|ru|Марсилий Падуанский}} * [[Мөхәммәт пәйгамбәр]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Низам аль-Мульк||ru|Низам аль-Мульк}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Уильям Оккам|Оккам|ru|Оккам, Уильям}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Фотий I (патриарх)|Фотий|ru|Фотий I (патриарх Константинопольский)}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Ибн Туфайль||ru|Ибн Туфайль}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Ван Аньши||ru|Ван Аньши}} | group3 = Яңа вакыт | list3 = * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Теодор Беза|Беза|ru|Беза, Теодор}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Этьен де Ла Боэси|Боэси|ru|Ла Боэси, Этьен де}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Жан Боден|Боден|ru|Боден, Жан}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Жак-Бенинь Боссюэ|Боссюэ|ru|Боссюэ, Жак-Бенинь}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Джордж Бьюкенен (гуманист)|Бьюкенен|ru|Бьюкенен, Джордж (гуманист)}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Жан Кальвин|Кальвин|ru|Кальвин, Жан}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Филипп Дюплесси-Морне|Дюплесси-Морне|ru|Дюплесси-Морне, Филипп}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Роттердамлы Эразм|Эразм|ru|Эразм Роттердамский}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Роберт Филмер|Филмер|ru|Филмер, Роберт}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Лаврентий Гослицкий|Гослицкий|ru|Гослицкий, Лаврентий}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Һуго Гроций|Гроций|ru|Гроций, Гуго}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Франческо Гвиччардини|Гвиччардини|ru|Гвиччардини, Франческо}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Джеймс Һаррингтон|Һаррингтон|ru|Гаррингтон, Джеймс}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Хаяси Радзан|Хаяси|ru|Хаяси Радзан}} * [[Томас Һоббс]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Франсуа Һотман|Һотман|ru|Отман, Франсуа}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Яков I (Англия патшасы)|Яков|ru|Яков I (король Англии)}} * [[Готфрид Лейбниц|Лейбниц]] * [[Джон Локк|Локк]] * [[Мартин Лютер|Лютер]] * [[Никколо Макиавелли|Макиавелли]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Николя Мальбранш|Мальбранш|ru|Мальбранш, Николя}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Джон Мильтон|Мильтон|ru|Мильтон, Джон}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Мишель де Монтень|Монтень|ru|Монтень, Мишель де}} * [[Томас Мор|Мор]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Томас Мюнцер|Мюнцер|ru|Мюнцер, Томас}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Самуэль фон Пуфендорф|Пуфендорф|ru|Пуфендорф, Самуэль фон}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Алдгернон Сидней|Сидней|en|Algernon Sidney}} * [[Бенедикт Спиноза|Спиноза]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Франсиско Суарес|Суарес|ru|Суарес, Франсиско}} | group4 = XVIII–XIX гасыр | list4 = * [[Михаил Бакунин|Бакунин]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Фредерик Бастиа|Бастиа|ru|Бастиа, Фредерик}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Чезаре Беккариа|Беккариа|ru|Беккариа, Чезаре}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Иеремия Бентам|Бентам|ru|Бентам, Иеремия}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Һенри Сент-Джон, 1-нче виконт Болингброк|Болингброк|ru|Сент-Джон, Генри, 1-й виконт Болингброк}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Луи дэ Бональд|Бональд|ru|Бональд, Луи Габриэль Амбруаз}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Эдмунд Бёрк|Бёрк|ru|Бёрк, Эдмунд}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Томас Карлейль|Карлейль|ru|Карлейль, Томас}} * [[Огюст Конт|Конт]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Николя дэ Кондорсе|Кондорсе|ru|Кондорсе, Мари Жан Антуан Никола}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Бенжамен Констан|Констан|ru|Констан, Бенжамен}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Хуан Доносо Кортес|Кортес|ru|Доносо Кортес, Хуан}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Ральф Уолдо Эмерсон|Эмерсон|ru|Эмерсон, Ральф Уолдо}} * [[Фридрих Энгельс|Энгельс]] * [[Иоһанн Фихте|Фихте]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Шарль Фурье|Фурье|ru|Фурье, Шарль}} * [[Бенджамин Франклин|Франклин]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Уильям Годвин|Годвин, Уильям|ru|Годвин, Уильям}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Карл Людвиг Һаллер|Һаллер|ru|Галлер, Карл Людвиг}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Йоһанн Георг Һаман|Һаман|ru|Гаман, Иоганн Георг}} * [[Георг Һегел|Һегел]] * [[Клод Һельвеций|Һельвеций]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Йоһанн Готфрид Һердер|Һердер|ru|Гердер, Иоганн Готфрид}} * [[Дэвид Юм|Юм]] * [[Томас Джефферсон|Джефферсон]] * [[Иммануил Кант|Кант]] ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Иммануил Кант сәяси фәлсәфәсе|сәяси фәлсәфә|en|Political philosophy of Immanuel Kant}} * [[Сөрен Кьеркегор|Кьеркегор]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Гюстав Лебон|Лебон|ru|Лебон, Гюстав}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Фредерик Ле Пле|Ле Пле|ru|Ле Пле, Фредерик}} * [[Җеймс Мәдисон|Мәдисон]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Жозеф де Местр|Местр|ru|Местр, Жозеф де}} * [[Карл Маркс|Маркс]] * [[Җузеппе Маззини|Маззини]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Джон Стюарт Милль|Милль|ru|Милль, Джон Стюарт}} * [[Шарль де Монтескьё|Монтескьё]] * [[Фридрих Ницше|Ницше]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Новалис||ru|Новалис}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Роберт Оуэн|Оуэн|ru|Оуэн, Роберт}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Томас Пейн|Пейн|ru|Пейн, Томас}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Эрнест Ренан|Ренан|ru|Ренан, Эрнест}} * [[Жан-Жак Руссо|Руссо]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Джосайя Ройс|Ройс|ru|Ройс, Джосайя}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Маркиз де Сад|Сад|ru|Маркиз де Сад}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Анри де Сен-Симон|Сен-Симон|ru|Сен-Симон, Анри}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Фридрих Шиллер|Шиллер|ru|Шиллер, Фридрих}} * [[Адам Смит|Смит]] * [[Һерберт Спенсер|Спенсер]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Лисандр Спунер|Спунер|ru|Спунер, Лисандр}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Мадам де Сталь|де Сталь|ru|Мадам де Сталь}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Макс Штирнер|Штирнер|ru|Штирнер, Макс}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Ипполит Тэн|Тэн|ru|Тэн, Ипполит}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Һенри Дэвид Торо|Торо|ru|Торо, Генри}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Алексис де Токвиль|Токвиль|ru|Токвиль, Алексис де}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Бенджамин Такер|Такер|ru|Такер, Бенджамин}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Джамбаттиста Вико|Вико|ru|Вико, Джамбаттиста}} * [[Свами Вивекананда|Вивекананда]] * [[Вольтер]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Джосайя Уоррен|Уоррен|ru|Уоррен, Джосайя}} | group5 = XX–XXI гасыр | list5 = * [[Theodor W. Adorno|Adorno]] * [[Giorgio Agamben|Agamben]] * [[Бхимрао Амбедкар|Амбедкар]] * [[Hannah Arendt|Arendt]] * [[Шри Ауробиндо|Ауробиндо]] * [[Raymond Aron|Aron]] * [[Alain Badiou|Badiou]] * [[Jean Baudrillard|Baudrillard]] * [[Zygmunt Bauman|Bauman]] * [[Alain de Benoist|Benoist]] * [[Isaiah Berlin|Berlin]] * [[Eduard Bernstein|Bernstein]] * [[James Burnham|Burnham]] * [[Джудит Батлер|Батлер]] * [[Альбер Камю|Камю]] * [[Ноам Чомский|Чомский]] * [[Симона де Бовуар|де Бовуар]] * [[Guy Debord|Debord]] * [[Gilles Deleuze|Deleuze]] * [[John Dewey|Dewey]] * [[Roman Dmowski|Dmowski]] * [[W. E. B. Du Bois|Du Bois]] * [[Aleksandr Dugin|Dugin]] * [[Émile Durkheim|Durkheim]] * [[Ronald Dworkin|Dworkin]] * [[Julius Evola|Evola]] * [[Michel Foucault|Foucault]] * [[Erich Fromm|Fromm]] * [[Francis Fukuyama|Fukuyama]] * [[Махатма Ганди|Ганди]] * [[Arnold Gehlen|Gehlen]] * [[Giovanni Gentile|Gentile]] * [[Antonio Gramsci|Gramsci]] * [[Рене Генон|Генон]] * [[Jürgen Habermas|Habermas]] * [[Friedrich Hayek|Hayek]] * [[Мартин Һайдеггер|Һайдеггер]] * [[Hans-Hermann Hoppe|Hoppe]] * [[Samuel P. Huntington|Huntington]] * [[Luce Irigaray|Irigaray]] * [[Bertrand de Jouvenel|Jouvenel]] * [[Karl Kautsky|Kautsky]] * [[Russell Kirk|Kirk]] * [[Leszek Kołakowski|Kołakowski]] * [[Peter Kropotkin|Kropotkin]] * [[Ernesto Laclau|Laclau]] * [[Nick Land|Land]] * [[Владимир Ленин|Ленин]] * [[Роза Люксембург|Люксембург]] * [[Alasdair MacIntyre|MacIntyre]] * [[Harvey Mansfield|Mansfield]] * [[Мао Цзэдун|Мао]] * [[Herbert Marcuse|Marcuse]] * [[Jacques Maritain|Maritain]] * [[Charles Maurras|Maurras]] * [[Robert Michels|Michels]] * [[Ludwig von Mises|Mises]] * [[Gaetano Mosca|Mosca]] * [[Chantal Mouffe|Mouffe]] * [[Antonio Negri|Negri]] * [[Reinhold Niebuhr|Niebuhr]] * [[Robert Nozick|Nozick]] * [[Said Nursî|Nursî]] * [[Michael Oakeshott|Oakeshott]] * [[José Ortega y Gasset|Ortega]] * [[Vilfredo Pareto|Pareto]] * [[Karl Polanyi|Polanyi]] * [[Карл Поппер|Поппер]] * [[Sayyid Qutb|Qutb]] * [[Sarvepalli Radhakrishnan|Radhakrishnan]] * [[Ayn Rand|Rand]] * [[John Rawls|Rawls]] * [[Wilhelm Röpke|Röpke]] * [[Murray Rothbard|Rothbard]] * [[Бертран Рассел|Рассел]] * [[George Santayana|Santayana]] * [[Prabhat Ranjan Sarkar|Sarkar]] * [[Жан-Поль Сартр|Сартр]] * [[Carl Schmitt|Schmitt]] * [[Roger Scruton|Scruton]] * [[John Searle|Searle]] * [[Ali Shariati|Shariati]] * [[Georg Simmel|Simmel]] * [[B. F. Skinner|Skinner]] * [[Werner Sombart|Sombart]] * [[Georges Sorel|Sorel]] * [[Othmar Spann|Spann]] * [[Oswald Spengler|Spengler]] * [[Leo Strauss|Strauss]] * [[Сунь Ятсен|Сунь]] * [[Charles Taylor (philosopher)|Taylor]] * [[Eric Voegelin|Voegelin]] * [[Michael Walzer|Walzer]] * [[Макс Вебер|Вебер]] * [[Simone Weil|Weil]] * [[Curtis Yarvin|Yarvin]] * [[Slavoj Žižek|Žižek]] | group6 = [[:Category:Иҗтимагый теорияләр|Иҗтимагый теорияләр]] | list6 = * [[Анархизм]] * [[Authoritarianism]] * [[Social organization#Collectivism and individualism|Collectivism]] * [[Christianity and politics|Christian theories]] * [[Коммунизм]] * [[Communitarianism]] * [[Conflict theories]] * [[Конфуцийчылык]] * [[Consensus theory]] * [[Консерватизм]] * [[Contractualism]] * [[Космополитизм]] * [[Culturalism]] * [[Elite theory]] * [[Фашизм]] * [[Feminist political theory|Feminist theories]] * [[Gandhism]] * [[Hindu nationalism]] ([[Hindutva]]) * [[Индивидуальлек|Индивидуализм]] * [[Political aspects of Islam|Islamic theories]] ** [[Islamism]] * [[Legalism (Chinese philosophy)|Legalism]] * [[Либерализм]] * [[Libertarianism]] * [[Mohism]] * [[National liberalism]] * [[Populism]] * [[Republicanism]] * [[Social constructionism]] * [[Social constructivism]] * [[Social Darwinism]] * [[Social determinism]] * [[Социализм]] * [[Utilitarianism]] | group7 = Бәйле мәкәләләр | list7 = * [[Critique of political economy]] * [[Critique of work]] * [[Jurisprudence]] * [[Philosophy and economics]] * [[Philosophy of education]] * [[Philosophy of history]] * [[Philosophy of law]] * [[Philosophy of love]] * [[Philosophy of social science]] * [[Political ethics]] * [[Social epistemology]] * '''[[Index of social and political philosophy articles|Index]]''' | below = * [[:Төркем:Иҗтимагый фәлсәфә|Төркем]] }}<noinclude> {{Documentation}} </noinclude> be5telwx33npb0g51u8fo9297d3ipxv 3530371 3530361 2022-08-28T20:16:52Z Frhdkazan 3171 | group7 = Бәйле мәкәләләр * {{Тәрҗемә ителмәгән 3| wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә | state = {{{state<includeonly>|collapsed</includeonly>}}} | title = {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Иҗтимагый фәлсәфә|Иҗтимагый|ru|Социальная философия}} һәм {{Тәрҗемә ителмәгән 3|сәяси фәлсәфә||en|Political philosophy}} | bodyclass = hlist | group1 = Борынгы | list1 = * [[Аристотель]] * [[Аврелий Августин|Августин]] * [[Чанакья]] * [[Цицерон]] * [[Конфуций]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Хань Фэй||ru|Хань Фэй}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Лактанций||ru|Лактанций}} * [[Лао Цзы]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Мэн-цзы||ru|Мэн-цзы}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Мо-цзы||ru|Мо-цзы}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Ориген||ru|Ориген}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Искәндәрияле Филон|Филон|ru|Филон Александрийский}} * [[Әфләтүн]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Плутарх||ru|Плутарх}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Полибий||ru|Полибий}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Шан Ян||ru|Шан Ян}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Сунь-цзы||ru|Сунь-цзы}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Тертуллиан||ru|Тертуллиан}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Фукидид||ru|Фукидид}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Тируваллувар||ru|Тируваллувар}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Ксенофонт||ru|Ксенофонт}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Сюнь-цзы||ru|Сюнь-цзы}} | group2 = Урта гасырлар | list2 = * [[Әбү Насыйр әл-Фараби|әл-Фараби]] * [[Аквиналы Фома|Аквиналы]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Ибн Баджа||ru|Ибн Баджа}} * [[Әбү Вәлид бине Рөшд|Ибн Рөшд]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Бальд||ru|Бальд}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Бартоло да Сассоферрато||ru|Бартоло да Сассоферрато}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Леонардо Бруни||ru|Бруни, Леонардо}} * [[Данте Алигьери|Данте]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Геласий I||ru|Геласий I}} * [[Имам әл-Газали|әл-Газали]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Римлы Эгидий||ru|Эгидий Римский}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Грациан декреты|Грациан|ru|Декрет Грациана}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Григорий VII (Рим папасы)|Григорий VII|ru|Григорий VII (папа римский)}} * [[Ибн Халдун]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Солсберилы Иоанн||ru|Иоанн Солсберийский}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Брунетто Латини||ru|Латини, Брунетто}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Маймонид||ru|Маймонид}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Падуялы Марсилий|Марсилий|ru|Марсилий Падуанский}} * [[Мөхәммәт пәйгамбәр]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Низам аль-Мульк||ru|Низам аль-Мульк}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Уильям Оккам|Оккам|ru|Оккам, Уильям}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Фотий I (патриарх)|Фотий|ru|Фотий I (патриарх Константинопольский)}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Ибн Туфайль||ru|Ибн Туфайль}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Ван Аньши||ru|Ван Аньши}} | group3 = Яңа вакыт | list3 = * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Теодор Беза|Беза|ru|Беза, Теодор}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Этьен де Ла Боэси|Боэси|ru|Ла Боэси, Этьен де}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Жан Боден|Боден|ru|Боден, Жан}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Жак-Бенинь Боссюэ|Боссюэ|ru|Боссюэ, Жак-Бенинь}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Джордж Бьюкенен (гуманист)|Бьюкенен|ru|Бьюкенен, Джордж (гуманист)}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Жан Кальвин|Кальвин|ru|Кальвин, Жан}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Филипп Дюплесси-Морне|Дюплесси-Морне|ru|Дюплесси-Морне, Филипп}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Роттердамлы Эразм|Эразм|ru|Эразм Роттердамский}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Роберт Филмер|Филмер|ru|Филмер, Роберт}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Лаврентий Гослицкий|Гослицкий|ru|Гослицкий, Лаврентий}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Һуго Гроций|Гроций|ru|Гроций, Гуго}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Франческо Гвиччардини|Гвиччардини|ru|Гвиччардини, Франческо}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Джеймс Һаррингтон|Һаррингтон|ru|Гаррингтон, Джеймс}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Хаяси Радзан|Хаяси|ru|Хаяси Радзан}} * [[Томас Һоббс]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Франсуа Һотман|Һотман|ru|Отман, Франсуа}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Яков I (Англия патшасы)|Яков|ru|Яков I (король Англии)}} * [[Готфрид Лейбниц|Лейбниц]] * [[Джон Локк|Локк]] * [[Мартин Лютер|Лютер]] * [[Никколо Макиавелли|Макиавелли]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Николя Мальбранш|Мальбранш|ru|Мальбранш, Николя}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Джон Мильтон|Мильтон|ru|Мильтон, Джон}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Мишель де Монтень|Монтень|ru|Монтень, Мишель де}} * [[Томас Мор|Мор]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Томас Мюнцер|Мюнцер|ru|Мюнцер, Томас}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Самуэль фон Пуфендорф|Пуфендорф|ru|Пуфендорф, Самуэль фон}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Алдгернон Сидней|Сидней|en|Algernon Sidney}} * [[Бенедикт Спиноза|Спиноза]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Франсиско Суарес|Суарес|ru|Суарес, Франсиско}} | group4 = XVIII–XIX гасыр | list4 = * [[Михаил Бакунин|Бакунин]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Фредерик Бастиа|Бастиа|ru|Бастиа, Фредерик}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Чезаре Беккариа|Беккариа|ru|Беккариа, Чезаре}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Иеремия Бентам|Бентам|ru|Бентам, Иеремия}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Һенри Сент-Джон, 1-нче виконт Болингброк|Болингброк|ru|Сент-Джон, Генри, 1-й виконт Болингброк}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Луи дэ Бональд|Бональд|ru|Бональд, Луи Габриэль Амбруаз}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Эдмунд Бёрк|Бёрк|ru|Бёрк, Эдмунд}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Томас Карлейль|Карлейль|ru|Карлейль, Томас}} * [[Огюст Конт|Конт]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Николя дэ Кондорсе|Кондорсе|ru|Кондорсе, Мари Жан Антуан Никола}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Бенжамен Констан|Констан|ru|Констан, Бенжамен}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Хуан Доносо Кортес|Кортес|ru|Доносо Кортес, Хуан}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Ральф Уолдо Эмерсон|Эмерсон|ru|Эмерсон, Ральф Уолдо}} * [[Фридрих Энгельс|Энгельс]] * [[Иоһанн Фихте|Фихте]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Шарль Фурье|Фурье|ru|Фурье, Шарль}} * [[Бенджамин Франклин|Франклин]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Уильям Годвин|Годвин, Уильям|ru|Годвин, Уильям}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Карл Людвиг Һаллер|Һаллер|ru|Галлер, Карл Людвиг}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Йоһанн Георг Һаман|Һаман|ru|Гаман, Иоганн Георг}} * [[Георг Һегел|Һегел]] * [[Клод Һельвеций|Һельвеций]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Йоһанн Готфрид Һердер|Һердер|ru|Гердер, Иоганн Готфрид}} * [[Дэвид Юм|Юм]] * [[Томас Джефферсон|Джефферсон]] * [[Иммануил Кант|Кант]] ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Иммануил Кант сәяси фәлсәфәсе|сәяси фәлсәфә|en|Political philosophy of Immanuel Kant}} * [[Сөрен Кьеркегор|Кьеркегор]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Гюстав Лебон|Лебон|ru|Лебон, Гюстав}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Фредерик Ле Пле|Ле Пле|ru|Ле Пле, Фредерик}} * [[Җеймс Мәдисон|Мәдисон]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Жозеф де Местр|Местр|ru|Местр, Жозеф де}} * [[Карл Маркс|Маркс]] * [[Җузеппе Маззини|Маззини]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Джон Стюарт Милль|Милль|ru|Милль, Джон Стюарт}} * [[Шарль де Монтескьё|Монтескьё]] * [[Фридрих Ницше|Ницше]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Новалис||ru|Новалис}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Роберт Оуэн|Оуэн|ru|Оуэн, Роберт}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Томас Пейн|Пейн|ru|Пейн, Томас}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Эрнест Ренан|Ренан|ru|Ренан, Эрнест}} * [[Жан-Жак Руссо|Руссо]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Джосайя Ройс|Ройс|ru|Ройс, Джосайя}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Маркиз де Сад|Сад|ru|Маркиз де Сад}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Анри де Сен-Симон|Сен-Симон|ru|Сен-Симон, Анри}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Фридрих Шиллер|Шиллер|ru|Шиллер, Фридрих}} * [[Адам Смит|Смит]] * [[Һерберт Спенсер|Спенсер]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Лисандр Спунер|Спунер|ru|Спунер, Лисандр}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Мадам де Сталь|де Сталь|ru|Мадам де Сталь}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Макс Штирнер|Штирнер|ru|Штирнер, Макс}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Ипполит Тэн|Тэн|ru|Тэн, Ипполит}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Һенри Дэвид Торо|Торо|ru|Торо, Генри}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Алексис де Токвиль|Токвиль|ru|Токвиль, Алексис де}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Бенджамин Такер|Такер|ru|Такер, Бенджамин}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Джамбаттиста Вико|Вико|ru|Вико, Джамбаттиста}} * [[Свами Вивекананда|Вивекананда]] * [[Вольтер]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Джосайя Уоррен|Уоррен|ru|Уоррен, Джосайя}} | group5 = XX–XXI гасыр | list5 = * [[Theodor W. Adorno|Adorno]] * [[Giorgio Agamben|Agamben]] * [[Бхимрао Амбедкар|Амбедкар]] * [[Hannah Arendt|Arendt]] * [[Шри Ауробиндо|Ауробиндо]] * [[Raymond Aron|Aron]] * [[Alain Badiou|Badiou]] * [[Jean Baudrillard|Baudrillard]] * [[Zygmunt Bauman|Bauman]] * [[Alain de Benoist|Benoist]] * [[Isaiah Berlin|Berlin]] * [[Eduard Bernstein|Bernstein]] * [[James Burnham|Burnham]] * [[Джудит Батлер|Батлер]] * [[Альбер Камю|Камю]] * [[Ноам Чомский|Чомский]] * [[Симона де Бовуар|де Бовуар]] * [[Guy Debord|Debord]] * [[Gilles Deleuze|Deleuze]] * [[John Dewey|Dewey]] * [[Roman Dmowski|Dmowski]] * [[W. E. B. Du Bois|Du Bois]] * [[Aleksandr Dugin|Dugin]] * [[Émile Durkheim|Durkheim]] * [[Ronald Dworkin|Dworkin]] * [[Julius Evola|Evola]] * [[Michel Foucault|Foucault]] * [[Erich Fromm|Fromm]] * [[Francis Fukuyama|Fukuyama]] * [[Махатма Ганди|Ганди]] * [[Arnold Gehlen|Gehlen]] * [[Giovanni Gentile|Gentile]] * [[Antonio Gramsci|Gramsci]] * [[Рене Генон|Генон]] * [[Jürgen Habermas|Habermas]] * [[Friedrich Hayek|Hayek]] * [[Мартин Һайдеггер|Һайдеггер]] * [[Hans-Hermann Hoppe|Hoppe]] * [[Samuel P. Huntington|Huntington]] * [[Luce Irigaray|Irigaray]] * [[Bertrand de Jouvenel|Jouvenel]] * [[Karl Kautsky|Kautsky]] * [[Russell Kirk|Kirk]] * [[Leszek Kołakowski|Kołakowski]] * [[Peter Kropotkin|Kropotkin]] * [[Ernesto Laclau|Laclau]] * [[Nick Land|Land]] * [[Владимир Ленин|Ленин]] * [[Роза Люксембург|Люксембург]] * [[Alasdair MacIntyre|MacIntyre]] * [[Harvey Mansfield|Mansfield]] * [[Мао Цзэдун|Мао]] * [[Herbert Marcuse|Marcuse]] * [[Jacques Maritain|Maritain]] * [[Charles Maurras|Maurras]] * [[Robert Michels|Michels]] * [[Ludwig von Mises|Mises]] * [[Gaetano Mosca|Mosca]] * [[Chantal Mouffe|Mouffe]] * [[Antonio Negri|Negri]] * [[Reinhold Niebuhr|Niebuhr]] * [[Robert Nozick|Nozick]] * [[Said Nursî|Nursî]] * [[Michael Oakeshott|Oakeshott]] * [[José Ortega y Gasset|Ortega]] * [[Vilfredo Pareto|Pareto]] * [[Karl Polanyi|Polanyi]] * [[Карл Поппер|Поппер]] * [[Sayyid Qutb|Qutb]] * [[Sarvepalli Radhakrishnan|Radhakrishnan]] * [[Ayn Rand|Rand]] * [[John Rawls|Rawls]] * [[Wilhelm Röpke|Röpke]] * [[Murray Rothbard|Rothbard]] * [[Бертран Рассел|Рассел]] * [[George Santayana|Santayana]] * [[Prabhat Ranjan Sarkar|Sarkar]] * [[Жан-Поль Сартр|Сартр]] * [[Carl Schmitt|Schmitt]] * [[Roger Scruton|Scruton]] * [[John Searle|Searle]] * [[Ali Shariati|Shariati]] * [[Georg Simmel|Simmel]] * [[B. F. Skinner|Skinner]] * [[Werner Sombart|Sombart]] * [[Georges Sorel|Sorel]] * [[Othmar Spann|Spann]] * [[Oswald Spengler|Spengler]] * [[Leo Strauss|Strauss]] * [[Сунь Ятсен|Сунь]] * [[Charles Taylor (philosopher)|Taylor]] * [[Eric Voegelin|Voegelin]] * [[Michael Walzer|Walzer]] * [[Макс Вебер|Вебер]] * [[Simone Weil|Weil]] * [[Curtis Yarvin|Yarvin]] * [[Slavoj Žižek|Žižek]] | group6 = [[:Category:Иҗтимагый теорияләр|Иҗтимагый теорияләр]] | list6 = * [[Анархизм]] * [[Authoritarianism]] * [[Social organization#Collectivism and individualism|Collectivism]] * [[Christianity and politics|Christian theories]] * [[Коммунизм]] * [[Communitarianism]] * [[Conflict theories]] * [[Конфуцийчылык]] * [[Consensus theory]] * [[Консерватизм]] * [[Contractualism]] * [[Космополитизм]] * [[Culturalism]] * [[Elite theory]] * [[Фашизм]] * [[Feminist political theory|Feminist theories]] * [[Gandhism]] * [[Hindu nationalism]] ([[Hindutva]]) * [[Индивидуальлек|Индивидуализм]] * [[Political aspects of Islam|Islamic theories]] ** [[Islamism]] * [[Legalism (Chinese philosophy)|Legalism]] * [[Либерализм]] * [[Libertarianism]] * [[Mohism]] * [[National liberalism]] * [[Populism]] * [[Republicanism]] * [[Social constructionism]] * [[Social constructivism]] * [[Social Darwinism]] * [[Social determinism]] * [[Социализм]] * [[Utilitarianism]] | group7 = Бәйле мәкәләләр | list7 = * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Сәяси икътисад тәнкыйте||en|Critique of political economy}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Хезмәт тәнкыйте||en|Critique of work}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Юриспуденция||en|Jurisprudence}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Фәлсәфә һәм икътисад||en|Philosophy and economics}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Мәгариф фәлсәфәсе||en|Philosophy of education}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Тарих фәлсәфәсе||en|Philosophy of history}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Хокук фәлсәфәсе||en|Philosophy of law}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Сөю фәлсәфәсе||en|Philosophy of love}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Иҗтимагый фән фәлсәфәсе||en|Philosophy of social science}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Сәяси этика||en|Political ethics}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Иҗтимагый эпистемология||en|Social epistemology}} * ''' {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә мәкаләләре исемлеге|Исемлек|en|Index of social and political philosophy articles}}''' | below = * [[:Төркем:Иҗтимагый фәлсәфә|Төркем]] }}<noinclude> {{Documentation}} </noinclude> 95xglpk1lloq06d5h0dmw97eogjd853 3530375 3530371 2022-08-28T20:31:02Z Frhdkazan 3171 wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә | state = {{{state<includeonly>|collapsed</includeonly>}}} | title = {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Иҗтимагый фәлсәфә|Иҗтимагый|ru|Социальная философия}} һәм {{Тәрҗемә ителмәгән 3|сәяси фәлсәфә||en|Political philosophy}} | bodyclass = hlist | group1 = Борынгы | list1 = * [[Аристотель]] * [[Аврелий Августин|Августин]] * [[Чанакья]] * [[Цицерон]] * [[Конфуций]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Хань Фэй||ru|Хань Фэй}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Лактанций||ru|Лактанций}} * [[Лао Цзы]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Мэн-цзы||ru|Мэн-цзы}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Мо-цзы||ru|Мо-цзы}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Ориген||ru|Ориген}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Искәндәрияле Филон|Филон|ru|Филон Александрийский}} * [[Әфләтүн]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Плутарх||ru|Плутарх}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Полибий||ru|Полибий}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Шан Ян||ru|Шан Ян}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Сунь-цзы||ru|Сунь-цзы}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Тертуллиан||ru|Тертуллиан}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Фукидид||ru|Фукидид}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Тируваллувар||ru|Тируваллувар}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Ксенофонт||ru|Ксенофонт}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Сюнь-цзы||ru|Сюнь-цзы}} | group2 = Урта гасырлар | list2 = * [[Әбү Насыйр әл-Фараби|әл-Фараби]] * [[Аквиналы Фома|Аквиналы]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Ибн Баджа||ru|Ибн Баджа}} * [[Әбү Вәлид бине Рөшд|Ибн Рөшд]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Бальд||ru|Бальд}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Бартоло да Сассоферрато||ru|Бартоло да Сассоферрато}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Леонардо Бруни||ru|Бруни, Леонардо}} * [[Данте Алигьери|Данте]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Геласий I||ru|Геласий I}} * [[Имам әл-Газали|әл-Газали]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Римлы Эгидий||ru|Эгидий Римский}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Грациан декреты|Грациан|ru|Декрет Грациана}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Григорий VII (Рим папасы)|Григорий VII|ru|Григорий VII (папа римский)}} * [[Ибн Халдун]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Солсберилы Иоанн||ru|Иоанн Солсберийский}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Брунетто Латини||ru|Латини, Брунетто}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Маймонид||ru|Маймонид}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Падуялы Марсилий|Марсилий|ru|Марсилий Падуанский}} * [[Мөхәммәт пәйгамбәр]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Низам аль-Мульк||ru|Низам аль-Мульк}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Уильям Оккам|Оккам|ru|Оккам, Уильям}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Фотий I (патриарх)|Фотий|ru|Фотий I (патриарх Константинопольский)}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Ибн Туфайль||ru|Ибн Туфайль}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Ван Аньши||ru|Ван Аньши}} | group3 = Яңа вакыт | list3 = * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Теодор Беза|Беза|ru|Беза, Теодор}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Этьен де Ла Боэси|Боэси|ru|Ла Боэси, Этьен де}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Жан Боден|Боден|ru|Боден, Жан}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Жак-Бенинь Боссюэ|Боссюэ|ru|Боссюэ, Жак-Бенинь}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Джордж Бьюкенен (гуманист)|Бьюкенен|ru|Бьюкенен, Джордж (гуманист)}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Жан Кальвин|Кальвин|ru|Кальвин, Жан}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Филипп Дюплесси-Морне|Дюплесси-Морне|ru|Дюплесси-Морне, Филипп}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Роттердамлы Эразм|Эразм|ru|Эразм Роттердамский}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Роберт Филмер|Филмер|ru|Филмер, Роберт}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Лаврентий Гослицкий|Гослицкий|ru|Гослицкий, Лаврентий}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Һуго Гроций|Гроций|ru|Гроций, Гуго}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Франческо Гвиччардини|Гвиччардини|ru|Гвиччардини, Франческо}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Джеймс Һаррингтон|Һаррингтон|ru|Гаррингтон, Джеймс}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Хаяси Радзан|Хаяси|ru|Хаяси Радзан}} * [[Томас Һоббс]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Франсуа Һотман|Һотман|ru|Отман, Франсуа}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Яков I (Англия патшасы)|Яков|ru|Яков I (король Англии)}} * [[Готфрид Лейбниц|Лейбниц]] * [[Джон Локк|Локк]] * [[Мартин Лютер|Лютер]] * [[Никколо Макиавелли|Макиавелли]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Николя Мальбранш|Мальбранш|ru|Мальбранш, Николя}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Джон Мильтон|Мильтон|ru|Мильтон, Джон}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Мишель де Монтень|Монтень|ru|Монтень, Мишель де}} * [[Томас Мор|Мор]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Томас Мюнцер|Мюнцер|ru|Мюнцер, Томас}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Самуэль фон Пуфендорф|Пуфендорф|ru|Пуфендорф, Самуэль фон}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Алдгернон Сидней|Сидней|en|Algernon Sidney}} * [[Бенедикт Спиноза|Спиноза]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Франсиско Суарес|Суарес|ru|Суарес, Франсиско}} | group4 = XVIII–XIX гасыр | list4 = * [[Михаил Бакунин|Бакунин]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Фредерик Бастиа|Бастиа|ru|Бастиа, Фредерик}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Чезаре Беккариа|Беккариа|ru|Беккариа, Чезаре}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Иеремия Бентам|Бентам|ru|Бентам, Иеремия}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Һенри Сент-Джон, 1-нче виконт Болингброк|Болингброк|ru|Сент-Джон, Генри, 1-й виконт Болингброк}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Луи дэ Бональд|Бональд|ru|Бональд, Луи Габриэль Амбруаз}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Эдмунд Бёрк|Бёрк|ru|Бёрк, Эдмунд}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Томас Карлейль|Карлейль|ru|Карлейль, Томас}} * [[Огюст Конт|Конт]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Николя дэ Кондорсе|Кондорсе|ru|Кондорсе, Мари Жан Антуан Никола}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Бенжамен Констан|Констан|ru|Констан, Бенжамен}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Хуан Доносо Кортес|Кортес|ru|Доносо Кортес, Хуан}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Ральф Уолдо Эмерсон|Эмерсон|ru|Эмерсон, Ральф Уолдо}} * [[Фридрих Энгельс|Энгельс]] * [[Иоһанн Фихте|Фихте]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Шарль Фурье|Фурье|ru|Фурье, Шарль}} * [[Бенджамин Франклин|Франклин]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Уильям Годвин|Годвин|ru|Годвин, Уильям}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Карл Людвиг Һаллер|Һаллер|ru|Галлер, Карл Людвиг}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Йоһанн Георг Һаман|Һаман|ru|Гаман, Иоганн Георг}} * [[Георг Һегел|Һегел]] * [[Клод Һельвеций|Һельвеций]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Йоһанн Готфрид Һердер|Һердер|ru|Гердер, Иоганн Готфрид}} * [[Дэвид Юм|Юм]] * [[Томас Джефферсон|Джефферсон]] * [[Иммануил Кант|Кант]] ** {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Иммануил Кант сәяси фәлсәфәсе|сәяси фәлсәфә|en|Political philosophy of Immanuel Kant}} * [[Сөрен Кьеркегор|Кьеркегор]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Гюстав Лебон|Лебон|ru|Лебон, Гюстав}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Фредерик Ле Пле|Ле Пле|ru|Ле Пле, Фредерик}} * [[Җеймс Мәдисон|Мәдисон]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Жозеф де Местр|Местр|ru|Местр, Жозеф де}} * [[Карл Маркс|Маркс]] * [[Җузеппе Маззини|Маззини]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Джон Стюарт Милль|Милль|ru|Милль, Джон Стюарт}} * [[Шарль де Монтескьё|Монтескьё]] * [[Фридрих Ницше|Ницше]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Новалис||ru|Новалис}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Роберт Оуэн|Оуэн|ru|Оуэн, Роберт}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Томас Пейн|Пейн|ru|Пейн, Томас}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Эрнест Ренан|Ренан|ru|Ренан, Эрнест}} * [[Жан-Жак Руссо|Руссо]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Джосайя Ройс|Ройс|ru|Ройс, Джосайя}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Маркиз де Сад|Сад|ru|Маркиз де Сад}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Анри де Сен-Симон|Сен-Симон|ru|Сен-Симон, Анри}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Фридрих Шиллер|Шиллер|ru|Шиллер, Фридрих}} * [[Адам Смит|Смит]] * [[Һерберт Спенсер|Спенсер]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Лисандр Спунер|Спунер|ru|Спунер, Лисандр}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Мадам де Сталь|де Сталь|ru|Мадам де Сталь}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Макс Штирнер|Штирнер|ru|Штирнер, Макс}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Ипполит Тэн|Тэн|ru|Тэн, Ипполит}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Һенри Дэвид Торо|Торо|ru|Торо, Генри}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Алексис де Токвиль|Токвиль|ru|Токвиль, Алексис де}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Бенджамин Такер|Такер|ru|Такер, Бенджамин}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Джамбаттиста Вико|Вико|ru|Вико, Джамбаттиста}} * [[Свами Вивекананда|Вивекананда]] * [[Вольтер]] * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Джосайя Уоррен|Уоррен|ru|Уоррен, Джосайя}} | group5 = XX–XXI гасыр | list5 = * [[Theodor W. Adorno|Adorno]] * [[Giorgio Agamben|Agamben]] * [[Бхимрао Амбедкар|Амбедкар]] * [[Hannah Arendt|Arendt]] * [[Шри Ауробиндо|Ауробиндо]] * [[Raymond Aron|Aron]] * [[Alain Badiou|Badiou]] * [[Jean Baudrillard|Baudrillard]] * [[Zygmunt Bauman|Bauman]] * [[Alain de Benoist|Benoist]] * [[Isaiah Berlin|Berlin]] * [[Eduard Bernstein|Bernstein]] * [[James Burnham|Burnham]] * [[Джудит Батлер|Батлер]] * [[Альбер Камю|Камю]] * [[Ноам Чомский|Чомский]] * [[Симона де Бовуар|де Бовуар]] * [[Guy Debord|Debord]] * [[Gilles Deleuze|Deleuze]] * [[John Dewey|Dewey]] * [[Roman Dmowski|Dmowski]] * [[W. E. B. Du Bois|Du Bois]] * [[Aleksandr Dugin|Dugin]] * [[Émile Durkheim|Durkheim]] * [[Ronald Dworkin|Dworkin]] * [[Julius Evola|Evola]] * [[Michel Foucault|Foucault]] * [[Erich Fromm|Fromm]] * [[Francis Fukuyama|Fukuyama]] * [[Махатма Ганди|Ганди]] * [[Arnold Gehlen|Gehlen]] * [[Giovanni Gentile|Gentile]] * [[Antonio Gramsci|Gramsci]] * [[Рене Генон|Генон]] * [[Jürgen Habermas|Habermas]] * [[Friedrich Hayek|Hayek]] * [[Мартин Һайдеггер|Һайдеггер]] * [[Hans-Hermann Hoppe|Hoppe]] * [[Samuel P. Huntington|Huntington]] * [[Luce Irigaray|Irigaray]] * [[Bertrand de Jouvenel|Jouvenel]] * [[Karl Kautsky|Kautsky]] * [[Russell Kirk|Kirk]] * [[Leszek Kołakowski|Kołakowski]] * [[Peter Kropotkin|Kropotkin]] * [[Ernesto Laclau|Laclau]] * [[Nick Land|Land]] * [[Владимир Ленин|Ленин]] * [[Роза Люксембург|Люксембург]] * [[Alasdair MacIntyre|MacIntyre]] * [[Harvey Mansfield|Mansfield]] * [[Мао Цзэдун|Мао]] * [[Herbert Marcuse|Marcuse]] * [[Jacques Maritain|Maritain]] * [[Charles Maurras|Maurras]] * [[Robert Michels|Michels]] * [[Ludwig von Mises|Mises]] * [[Gaetano Mosca|Mosca]] * [[Chantal Mouffe|Mouffe]] * [[Antonio Negri|Negri]] * [[Reinhold Niebuhr|Niebuhr]] * [[Robert Nozick|Nozick]] * [[Said Nursî|Nursî]] * [[Michael Oakeshott|Oakeshott]] * [[José Ortega y Gasset|Ortega]] * [[Vilfredo Pareto|Pareto]] * [[Karl Polanyi|Polanyi]] * [[Карл Поппер|Поппер]] * [[Sayyid Qutb|Qutb]] * [[Sarvepalli Radhakrishnan|Radhakrishnan]] * [[Ayn Rand|Rand]] * [[John Rawls|Rawls]] * [[Wilhelm Röpke|Röpke]] * [[Murray Rothbard|Rothbard]] * [[Бертран Рассел|Рассел]] * [[George Santayana|Santayana]] * [[Prabhat Ranjan Sarkar|Sarkar]] * [[Жан-Поль Сартр|Сартр]] * [[Carl Schmitt|Schmitt]] * [[Roger Scruton|Scruton]] * [[John Searle|Searle]] * [[Ali Shariati|Shariati]] * [[Georg Simmel|Simmel]] * [[B. F. Skinner|Skinner]] * [[Werner Sombart|Sombart]] * [[Georges Sorel|Sorel]] * [[Othmar Spann|Spann]] * [[Oswald Spengler|Spengler]] * [[Leo Strauss|Strauss]] * [[Сунь Ятсен|Сунь]] * [[Charles Taylor (philosopher)|Taylor]] * [[Eric Voegelin|Voegelin]] * [[Michael Walzer|Walzer]] * [[Макс Вебер|Вебер]] * [[Simone Weil|Weil]] * [[Curtis Yarvin|Yarvin]] * [[Slavoj Žižek|Žižek]] | group6 = [[:Category:Иҗтимагый теорияләр|Иҗтимагый теорияләр]] | list6 = * [[Анархизм]] * [[Authoritarianism]] * [[Social organization#Collectivism and individualism|Collectivism]] * [[Christianity and politics|Christian theories]] * [[Коммунизм]] * [[Communitarianism]] * [[Conflict theories]] * [[Конфуцийчылык]] * [[Consensus theory]] * [[Консерватизм]] * [[Contractualism]] * [[Космополитизм]] * [[Culturalism]] * [[Elite theory]] * [[Фашизм]] * [[Feminist political theory|Feminist theories]] * [[Gandhism]] * [[Hindu nationalism]] ([[Hindutva]]) * [[Индивидуальлек|Индивидуализм]] * [[Political aspects of Islam|Islamic theories]] ** [[Islamism]] * [[Legalism (Chinese philosophy)|Legalism]] * [[Либерализм]] * [[Libertarianism]] * [[Mohism]] * [[National liberalism]] * [[Populism]] * [[Republicanism]] * [[Social constructionism]] * [[Social constructivism]] * [[Social Darwinism]] * [[Social determinism]] * [[Социализм]] * [[Utilitarianism]] | group7 = Бәйле мәкәләләр | list7 = * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Сәяси икътисад тәнкыйте||en|Critique of political economy}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Хезмәт тәнкыйте||en|Critique of work}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Юриспуденция||en|Jurisprudence}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Фәлсәфә һәм икътисад||en|Philosophy and economics}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Мәгариф фәлсәфәсе||en|Philosophy of education}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Тарих фәлсәфәсе||en|Philosophy of history}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Хокук фәлсәфәсе||en|Philosophy of law}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Сөю фәлсәфәсе||en|Philosophy of love}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Иҗтимагый фән фәлсәфәсе||en|Philosophy of social science}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Сәяси этика||en|Political ethics}} * {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Иҗтимагый эпистемология||en|Social epistemology}} * ''' {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Иҗтимагый һәм сәяси фәлсәфә мәкаләләре исемлеге|Исемлек|en|Index of social and political philosophy articles}}''' | below = * [[:Төркем:Иҗтимагый фәлсәфә|Төркем]] }}<noinclude> {{Documentation}} </noinclude> f13qenc3k674f383sfd9f8hlrkcncnf 2 588667 3530357 3530210 2022-08-28T17:32:42Z Ilnur efende 6874 wikitext text/x-wiki {{#babel:tt|ru-4|en-4|tr-3}} {Вики-Кайбыч кулланучысы}} 2mu8wpddmyg436oxlfbv31wt5w7v6gq 3530358 3530357 2022-08-28T17:32:54Z Ilnur efende 6874 wikitext text/x-wiki {{#babel:tt|ru-4|en-4|tr-3}} {{Вики-Кайбыч кулланучысы}} f5qdkfftabkry5qn4q9hyjiuim8syeh 0 588693 3530334 3530326 2022-08-28T12:19:24Z Frhdkazan 3171 ''([[23 август|23.08]].[[1967 ел|1967]], [[Казан]], {{ТАССР гербы}}, {{RSFSR}}, {{ССРБ байрагы}})'' — wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Айдар Рәшид улы Аганин''' ''([[23 август|23.08]].[[1967 ел|1967]], [[Казан]], {{ТАССР гербы}}, {{RSFSR}}, {{ССРБ байрагы}})'' — [[татар]] чыгышлы [[Россия]] дипломаты һәм журналисты. == Хезмәт юлы== * 1990 елдан дипломатик хезмәттә. * 2003-2007 — [[Үрдүн]]дәге Россия илчелеге киңәшчесе * 2007-2011 — "Россия бүген" дәүләт халыкара мәгълүмати агентлыгының "Русия Аль-Яум" гарәп хәбәр хезмәте белән җитәкчелек иткән журналист.<ref>{{Cite web|url=http://www.mideast-times.com/left_news.php?newsid=947|title=The Middle East Times - International}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.arabmediaforum.com/en/speakers/2009/speaker/aydar-aganin.aspx|title=Aydar Aganin - 8th Arab Media Forum 2009 speakers}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://valdaiclub.com/about/experts/158/|title=Aydar R. Aganin — Valdai Club}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://prav.tatarstan.ru/eng/index.htm/news/22858.htm|title=Government of the Republic of Tatarstan}}</ref> <ref>{{Cite news|url=http://www.khaleejtimes.com/article/20090513/ARTICLE/305139975/1002|title=Arabic Versions of Foreign TV Channels Trigger Lively Debate}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.intelligence.senate.gov/sites/default/files/documents/ICA_2017_01.pdf|title=Background to "Assessing Russian Activities and Intentions in Recent US Elections": The Analytic Process and Cyber Incident Attribution}} </ref> * 2011-2016 — [[АКШ]]тагы Россия илчелегенең өлкән киңәшчесе * 2016-2019 — [[Фәлистыйн]] милли автономиясендәге Россия Федерациясенең вәкиллеге җитәкчесе * 2019-.... — [[Русия Федерациясе чит ил эшләре министрлыгы]]ның тышкы сәяси планлаштыру департаменты җитәкчесе урынбасары Аганин карьерасының алдынгы этапларда [[Гыйрак]]та да дипломатик миссиясендә эшләгән; [[рус теле|рус]], [[инглиз теле|инглиз]], [[гарәп теле|гарәп]] һәм [[иврит]] телләрендә иркен сөйләшә. <ref>{{Cite web|title=Представительство Российской Федерации при Палестинской национальной администрации|url=https://pna.mid.ru/ru/predstavitelstvo/predstavitel/}}</ref> [[File:Aganin-Akhmetshin.jpg|thumb|[[Татарстан Республикасы]]ның Россия Федерациясендәге тулы вәкаләтле вәкиллегенә сәфәре дәвамында [[Равил Әхмәтшин]] белән, 13.08.2019]] == Сайланган басмалар == * ''Иордания елгасы бассейнының су ресурслары һәм Гарәп-Израиль конфликты'' * ''Иордания Хашемит патшалыгының кабиләләре һәм кланнары'' * ''Хәзерге Иордания'' * ''Библиялы Иордания'' == Белешмәләр == {{Reflist}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Википедия:Замандашлар биографиясе]] [[Төркем:Россия дипломатлары]] [[Төркем:Россия журналистлары]] 4vsrog1tf72na97t942h4x73jg3mnbn 3530335 3530334 2022-08-28T12:21:27Z Frhdkazan 3171 /* Хезмәт юлы */ wikitext text/x-wiki {{УК}} '''Айдар Рәшид улы Аганин''' ''([[23 август|23.08]].[[1967 ел|1967]], [[Казан]], {{ТАССР гербы}}, {{RSFSR}}, {{ССРБ байрагы}})'' — [[татар]] чыгышлы [[Россия]] дипломаты һәм журналисты. == Хезмәт юлы== * 1990 елдан дипломатик хезмәттә. * 2003-2007 — [[Үрдүн]]дәге Россия илчелеге киңәшчесе * 2007-2011 — "Россия бүген" дәүләт халыкара мәгълүмати агентлыгының "Русия Аль-Яум" гарәп хәбәр хезмәте белән җитәкчелек иткән журналист.<ref>{{Cite web|url=http://www.mideast-times.com/left_news.php?newsid=947|title=The Middle East Times - International}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.arabmediaforum.com/en/speakers/2009/speaker/aydar-aganin.aspx|title=Aydar Aganin - 8th Arab Media Forum 2009 speakers}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://valdaiclub.com/about/experts/158/|title=Aydar R. Aganin — Valdai Club}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://prav.tatarstan.ru/eng/index.htm/news/22858.htm|title=Government of the Republic of Tatarstan}}</ref> <ref>{{Cite news|url=http://www.khaleejtimes.com/article/20090513/ARTICLE/305139975/1002|title=Arabic Versions of Foreign TV Channels Trigger Lively Debate}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.intelligence.senate.gov/sites/default/files/documents/ICA_2017_01.pdf|title=Background to "Assessing Russian Activities and Intentions in Recent US Elections": The Analytic Process and Cyber Incident Attribution}} </ref> * 2011-2016 — [[АКШ]]тагы Россия илчелегенең өлкән киңәшчесе * 2016-2019 — [[Фәлистыйн]] милли автономиясендәге Россия Федерациясенең вәкиллеге җитәкчесе * 2019-.... — [[Русия Федерациясе чит ил эшләре министрлыгы]]ның тышкы сәяси планлаштыру департаменты җитәкчесе урынбасары Аганин карьерасының алдынгы этапларда [[Гыйрак]]та да дипломатик миссиясендә эшләгән; [[рус теле|рус]], [[инглиз теле|инглиз]], [[гарәп теле|гарәп]] һәм [[иврит]] телләрендә иркен сөйләшә. <ref>{{Cite web|title=Представительство Российской Федерации при Палестинской национальной администрации|url=https://pna.mid.ru/ru/predstavitelstvo/predstavitel/}}</ref> [[File:Aganin-Akhmetshin.jpg|thumb|250px|[[Татарстан Республикасы]]ның Россия Федерациясендәге тулы вәкаләтле вәкиллегенә сәфәре дәвамында [[Равил Әхмәтшин]] белән, 13.08.2019]] == Сайланган басмалар == * ''Иордания елгасы бассейнының су ресурслары һәм Гарәп-Израиль конфликты'' * ''Иордания Хашемит патшалыгының кабиләләре һәм кланнары'' * ''Хәзерге Иордания'' * ''Библиялы Иордания'' == Белешмәләр == {{Reflist}} == Чыганаклар == == Сылтамалар == {{Тышкы сылтамалар}} == Моны да карагыз == [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Википедия:Замандашлар биографиясе]] [[Төркем:Россия дипломатлары]] [[Төркем:Россия журналистлары]] 2xyrtgfk32wicz4oykn1u2xc69oekuc 0 588696 3530339 3530332 2022-08-28T16:14:55Z Ilnur efende 6874 /* Бүләкләр */ wikitext text/x-wiki {{Кинематографист|исеме=Пулоди Парвиз|Чын исеме=Абдулазизов Парвиз Поладович|Һөнәр=[[Җырчы]], [[композитор]]}} '''Парвиз Пулоди''' ({{Lang-tg|Парвиз Пӯлодӣ}}, {{Lang-fa|پرویز پولادی}} чын исем — '''Парвиз Поладович Абдулазизов''', {{Lang-tg|Абдулазизов Парвиз Пӯлодович}}; нәсел. [[1970 ел|1970]] [[12 февраль|елның 12 феврале]], Калай Гиссар, Гиссар өлкәсе, [[Таҗикстан Совет Социалистик Республикасы|Таҗик ССР]], [[Совет Социалистик Республикалар Берлеге|СССР]]) — Совет һәм Таҗик [[Композитор|композиторы]], [[җырчы]], театр һәм кино актеры<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://iz.ru/1385413/daria-efremova/otkryt-doors-amerikanskie-ikony-russkaia-baba-i-norvezhskii-autsaider|title=Открыть The Doors: американские иконы, русская баба и норвежский аутсайдер|author=Дарья Ефремова|website=Известия|date=2022-08-26|access-date=2022-08-26}}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://profile.ru/culture/lena-i-spravedlivost-neobychnyj-portret-rossijskoj-provincii-1149939/|title="Лена и справедливость": необычный портрет российской провинции|website=Профиль|access-date=2022-08-26}}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://tj.sputniknews.ru/20220825/russia-komediya-tadzhikskii-actor-1050946153.html|title=Таджикский актер сыграл главную роль в новой российской комедии: видео|author=Sputnik Таджикистан|website=Sputnik Таджикистан|date=2022-08-25|access-date=2022-08-26}}</ref>. == Биография == Парвиз 1970 елның 12 декабрендә Хиссар шәһәре янындагы Калай [[Хисар|Хиссар]] авылында авыл укытучысы гаиләсендә туган. Мәскәү югары театр мәктәбен тәмамлаучы. Шепкин Мали театрында. 1992-2010 елларда ул М.Вахидов исемендәге Дәүләт яшьләр театрында актер булды, анда якынча 40 роль уйнады<ref>{{Cite web|url=https://www.lgz.ru/article/-34-6848-24-08-2022/lyudi-dobrye/|title=Люди добрые - Статьи - Литературная газета|author=Кондрашов Александр}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.ivi.tv/person/parviz-pulodi|title=Парвиз Пулоди: фильмография, фото, биография. Актёр.}}</ref>. 2010-2014 елларда ул Гисар өлкәсенең мәдәният бүлеге мөдире иде<ref>{{Cite web|url=https://actorlist.ru/rossiyskie-aktery/24592-parviz-pulodi.html|title=Парвиз Пулоди|website=Список актеров российских фильмов и сериалов - Actorlist.ru|access-date=2022-08-26}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.afisha.ru/people/753482/|title=Парвиз Пулоди (Parviz Pulodi) биография, фото, фильмография. Актер|website=Афиша|access-date=2022-08-26}}</ref>. Ул Таҗик фильмнарында җиде роль уйнады, алар арасында: "Такдир", "13 Солу Се Мох", "Такси йөртүчесе", "Тәмәке тарту таулары". Россия киносында төшерелгән<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/kultura/15544827|title=В Москве прошел премьерный показ комедии "Лена и справедливость"|website=tass.ru|access-date=2022-08-26}}</ref>. Соңрак ул Таҗик телевидениесенең Беренче каналында режиссер булып эшләде, "Сафина" телевидениесендә популяр фильмнар дублингында актив катнашты. Ул "Лола" дәүләт бию ансамбле һәм Татарстан Республикасы Эчке эшләр министрлыгының "Сипар" ансамбле җырчысы иде. Аннары ул [[Хисар|Гиссар]] шәһәренең дәүләт хакимиятенең башкарма органының мәдәният бүлеген җитәкләде<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://portal-kultura.ru/articles/news/344191-v-moskve-sostoyalsya-premernyy-pokaz-komedii-lena-i-spravedlivost/|title=В Москве состоялся премьерный показ комедии «Лена и справедливость»|website=portal-kultura.ru|access-date=2022-08-26}}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://tj.sputniknews.ru/20191225/Parviz-Pulodi-spel-Kremle-30-letiya-LDPR-video-tajikistan-1030453706.html|title=Таджикский певец Парвиз Пулоди спел в Кремле в честь 30-летия ЛДПР - видео|author=Sputnik Таджикистан|website=Sputnik Таджикистан|date=20191225T2025+0500|access-date=2022-08-26}}</ref>. == Шәхси тормыш == Парвиз шәхси тормышының детальләрен рекламаламый. Аның улы барлыгы билгеле - Ромиз, ул 1993 елның октябрендә туган<ref>{{Cite web|url=https://news.ru/cinema/prodazhnaya-policiya-i-zhenih-tadzhik-v-prokate-komediya-lena-i-spravedlivost/|title=Продажная полиция и жених-таджик: в прокате комедия «Лена и справедливость»}}</ref>. == Иҗат == === Кино === Таҗик фильмнарында төшерелгән. 2018 елдан ул Россия киносында уйный, "Мухаббат" операциясе драмасында беренче тапкыр чыгыш ясый. 2021 елда ул Лена һәм Гадел комедиясендә төп роль уйнады, анда Анна Уколова аның партнеры булды. Сюжет үзәгендә сатучы хатын-кыз Лена тора, көчле характерлы хатын-кыз, аның бәхете, мәхәббәте һәм гаделлеге өчен көн саен көрәшә<ref>{{Cite web|url=https://russkiy-film2.ru/istoriya/4265-smersh-novoe-2021-smotret-onlajn.html|title=Смерш. Новое (2021)}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/amp/5525701|title=Сироп побеждает зло – Газета Коммерсантъ № 155 (7356) от 25.08.2022}}</ref>. == Фильмография == * 2018 — «Операция Мухаббат» * 2019 — «Братство» * 2020 — «Один на миллион»<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://odinnamillion.com/|title=Актеры филма Один на миллион|publisher=odinnamillion.com|access-date=2022-08-26}}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://your.tj/odin-na-million-pochemu-tadzhikskij-rezhisser-vzjalsja-za-semki-filma-o-saidmurode-davlatove/|title=«Один на миллион». Почему таджикский режиссер взялся за съемки фильма о Саидмуроде Давлатове?|website=YOUR|date=2021-10-01|access-date=2022-08-26}}</ref> * 2021 — «Последняя добыча охотника»<ref>{{Cite web|lang=tg|url=https://farazh.tj/sahifai-asosy/farhang/ohirin-sajdi-sajjod-sar-ad-masalai-boz-nest/|title=“Охирин сайди сайёд”: Сарҳад масъалаи бозӣ нест!|author=Ардашери ПАЙВАНД|website=Фараж|date=2021-08-28|access-date=2022-08-26}}</ref> * 2022 — «Лена и справедливость» * 2022 — «Любовь-морковь. Восстание машин» * 2022 — «Нереалити»<ref>{{Cite web|url=https://actorlist.ru/rossiyskie-serialy-aktery/30303-nerealiti.html|title=Нереалити|website=Список актеров российских фильмов и сериалов|publisher=Actorlist.ru|access-date=2022-08-26}}</ref> == Бүләкләр == Ул "Җәмгыятькә хезмәтләр өчен" медале белән бүләкләнде. == Дискография == === Ялгызлар === * 2017 — «Дил ба ту додам»<ref>{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://www.youtube.com/watch?v=Nk-uVfTRpmQ|title=Парвиз Пулоди - Дил ба ту додам (Эхсоси дилхо 2017)|access-date=2022-08-26}}</ref> * 2020 — «Модар»<ref>{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://www.youtube.com/watch?v=h0WjikmO2hA|title=Парвиз Пулоди - Модар / Parviz Pulodi - Modar|access-date=2022-08-26}}</ref> == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Әдәбият == * Таҗик культурасы фигуралары. Энциклопедия / Йормухаммад Сухани төзегән. - Душанбе, 2016. - 863 б. [[Төркем:12 февраль көнне туганнар]] [[Төркем:1970 елда туганнар]] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Википедия:Замандашлар биографиясе]] nlz3l8dckp7w2gyfs53oddfvtqbhsyl 3530423 3530339 2022-08-29T09:58:31Z Старий Джен 43083 wikitext text/x-wiki {{Кинематографист|исеме=Пулоди Парвиз|Чын исеме=Абдулазизов Парвиз Поладович|Һөнәр=[[Җырчы]], [[композитор]]|Туу датасы=12.02.1970|Гражданлыгы={{TJK}}|Туу җире=Калай Гиссар, Гиссар өлкәсе, [[Таҗик ССР]], [[СССР]]}} '''Парвиз Пулоди''' ({{Lang-tg|Парвиз Пӯлодӣ}}, {{Lang-fa|پرویز پولادی}} чын исем — '''Парвиз Поладович Абдулазизов''', {{Lang-tg|Абдулазизов Парвиз Пӯлодович}}; нәсел. [[1970 ел|1970]] [[12 февраль|елның 12 феврале]], Калай Гиссар, Гиссар өлкәсе, [[Таҗикстан Совет Социалистик Республикасы|Таҗик ССР]], [[Совет Социалистик Республикалар Берлеге|СССР]]) — Совет һәм Таҗик [[Композитор|композиторы]], [[җырчы]], театр һәм кино актеры<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://iz.ru/1385413/daria-efremova/otkryt-doors-amerikanskie-ikony-russkaia-baba-i-norvezhskii-autsaider|title=Открыть The Doors: американские иконы, русская баба и норвежский аутсайдер|author=Дарья Ефремова|website=Известия|date=2022-08-26|access-date=2022-08-26}}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://profile.ru/culture/lena-i-spravedlivost-neobychnyj-portret-rossijskoj-provincii-1149939/|title="Лена и справедливость": необычный портрет российской провинции|website=Профиль|access-date=2022-08-26}}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://tj.sputniknews.ru/20220825/russia-komediya-tadzhikskii-actor-1050946153.html|title=Таджикский актер сыграл главную роль в новой российской комедии: видео|author=Sputnik Таджикистан|website=Sputnik Таджикистан|date=2022-08-25|access-date=2022-08-26}}</ref>. == Биография == Парвиз 1970 елның 12 декабрендә Хиссар шәһәре янындагы Калай [[Хисар|Хиссар]] авылында авыл укытучысы гаиләсендә туган. Мәскәү югары театр мәктәбен тәмамлаучы. Шепкин Мали театрында. 1992-2010 елларда ул М.Вахидов исемендәге Дәүләт яшьләр театрында актер булды, анда якынча 40 роль уйнады<ref>{{Cite web|url=https://www.lgz.ru/article/-34-6848-24-08-2022/lyudi-dobrye/|title=Люди добрые - Статьи - Литературная газета|author=Кондрашов Александр}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.ivi.tv/person/parviz-pulodi|title=Парвиз Пулоди: фильмография, фото, биография. Актёр.}}</ref>. 2010-2014 елларда ул Гисар өлкәсенең мәдәният бүлеге мөдире иде<ref>{{Cite web|url=https://actorlist.ru/rossiyskie-aktery/24592-parviz-pulodi.html|title=Парвиз Пулоди|website=Список актеров российских фильмов и сериалов - Actorlist.ru|access-date=2022-08-26}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.afisha.ru/people/753482/|title=Парвиз Пулоди (Parviz Pulodi) биография, фото, фильмография. Актер|website=Афиша|access-date=2022-08-26}}</ref>. Ул Таҗик фильмнарында җиде роль уйнады, алар арасында: "Такдир", "13 Солу Се Мох", "Такси йөртүчесе", "Тәмәке тарту таулары". Россия киносында төшерелгән<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/kultura/15544827|title=В Москве прошел премьерный показ комедии "Лена и справедливость"|website=tass.ru|access-date=2022-08-26}}</ref>. Соңрак ул Таҗик телевидениесенең Беренче каналында режиссер булып эшләде, "Сафина" телевидениесендә популяр фильмнар дублингында актив катнашты. Ул "Лола" дәүләт бию ансамбле һәм Татарстан Республикасы Эчке эшләр министрлыгының "Сипар" ансамбле җырчысы иде. Аннары ул [[Хисар|Гиссар]] шәһәренең дәүләт хакимиятенең башкарма органының мәдәният бүлеген җитәкләде<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://portal-kultura.ru/articles/news/344191-v-moskve-sostoyalsya-premernyy-pokaz-komedii-lena-i-spravedlivost/|title=В Москве состоялся премьерный показ комедии «Лена и справедливость»|website=portal-kultura.ru|access-date=2022-08-26}}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://tj.sputniknews.ru/20191225/Parviz-Pulodi-spel-Kremle-30-letiya-LDPR-video-tajikistan-1030453706.html|title=Таджикский певец Парвиз Пулоди спел в Кремле в честь 30-летия ЛДПР - видео|author=Sputnik Таджикистан|website=Sputnik Таджикистан|date=20191225T2025+0500|access-date=2022-08-26}}</ref>. == Шәхси тормыш == Парвиз шәхси тормышының детальләрен рекламаламый. Аның улы барлыгы билгеле - Ромиз, ул 1993 елның октябрендә туган<ref>{{Cite web|url=https://news.ru/cinema/prodazhnaya-policiya-i-zhenih-tadzhik-v-prokate-komediya-lena-i-spravedlivost/|title=Продажная полиция и жених-таджик: в прокате комедия «Лена и справедливость»}}</ref>. == Иҗат == === Кино === Таҗик фильмнарында төшерелгән. 2018 елдан ул Россия киносында уйный, "Мухаббат" операциясе драмасында беренче тапкыр чыгыш ясый. 2021 елда ул Лена һәм Гадел комедиясендә төп роль уйнады, анда Анна Уколова аның партнеры булды. Сюжет үзәгендә сатучы хатын-кыз Лена тора, көчле характерлы хатын-кыз, аның бәхете, мәхәббәте һәм гаделлеге өчен көн саен көрәшә<ref>{{Cite web|url=https://russkiy-film2.ru/istoriya/4265-smersh-novoe-2021-smotret-onlajn.html|title=Смерш. Новое (2021)}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/amp/5525701|title=Сироп побеждает зло – Газета Коммерсантъ № 155 (7356) от 25.08.2022}}</ref>. == Фильмография == * 2018 — «Операция Мухаббат» * 2019 — «Братство» * 2020 — «Один на миллион»<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://odinnamillion.com/|title=Актеры филма Один на миллион|publisher=odinnamillion.com|access-date=2022-08-26}}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://your.tj/odin-na-million-pochemu-tadzhikskij-rezhisser-vzjalsja-za-semki-filma-o-saidmurode-davlatove/|title=«Один на миллион». Почему таджикский режиссер взялся за съемки фильма о Саидмуроде Давлатове?|website=YOUR|date=2021-10-01|access-date=2022-08-26}}</ref> * 2021 — «Последняя добыча охотника»<ref>{{Cite web|lang=tg|url=https://farazh.tj/sahifai-asosy/farhang/ohirin-sajdi-sajjod-sar-ad-masalai-boz-nest/|title=“Охирин сайди сайёд”: Сарҳад масъалаи бозӣ нест!|author=Ардашери ПАЙВАНД|website=Фараж|date=2021-08-28|access-date=2022-08-26}}</ref> * 2022 — «Лена и справедливость» * 2022 — «Любовь-морковь. Восстание машин» * 2022 — «Нереалити»<ref>{{Cite web|url=https://actorlist.ru/rossiyskie-serialy-aktery/30303-nerealiti.html|title=Нереалити|website=Список актеров российских фильмов и сериалов|publisher=Actorlist.ru|access-date=2022-08-26}}</ref> == Бүләкләр == Ул "Җәмгыятькә хезмәтләр өчен" медале белән бүләкләнде. == Дискография == === Ялгызлар === * 2017 — «Дил ба ту додам»<ref>{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://www.youtube.com/watch?v=Nk-uVfTRpmQ|title=Парвиз Пулоди - Дил ба ту додам (Эхсоси дилхо 2017)|access-date=2022-08-26}}</ref> * 2020 — «Модар»<ref>{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://www.youtube.com/watch?v=h0WjikmO2hA|title=Парвиз Пулоди - Модар / Parviz Pulodi - Modar|access-date=2022-08-26}}</ref> == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Әдәбият == * Таҗик культурасы фигуралары. Энциклопедия / Йормухаммад Сухани төзегән. - Душанбе, 2016. - 863 б. [[Төркем:12 февраль көнне туганнар]] [[Төркем:1970 елда туганнар]] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Википедия:Замандашлар биографиясе]] aaym89mp2sa66as52zzcj1uu3g1vb1d 3530424 3530423 2022-08-29T10:00:36Z Старий Джен 43083 wikitext text/x-wiki {{Кинематографист|исеме=Пулоди Парвиз|Чын исеме=Абдулазизов Парвиз Поладович|Һөнәр=[[Җырчы]], [[композитор]]|Туу датасы=12.02.1970|Гражданлыгы={{TJK}}|Туу җире=Калай Гиссар, Гиссар өлкәсе, [[Таҗик ССР]], [[СССР]]}} '''Парвиз Пулоди''' ({{Lang-tg|Парвиз Пӯлодӣ}}, {{Lang-fa|پرویز پولادی}} чын исем — '''Парвиз Поладович Абдулазизов''', {{Lang-tg|Абдулазизов Парвиз Пӯлодович}}; нәсел. [[1970 ел|1970]] [[12 февраль|елның 12 феврале]], Калай Гиссар, Гиссар өлкәсе, [[Таҗикстан Совет Социалистик Республикасы|Таҗик ССР]], [[Совет Социалистик Республикалар Берлеге|СССР]]) — Совет һәм Таҗик [[Композитор|композиторы]], [[җырчы]], театр һәм кино актеры<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://iz.ru/1385413/daria-efremova/otkryt-doors-amerikanskie-ikony-russkaia-baba-i-norvezhskii-autsaider|title=Открыть The Doors: американские иконы, русская баба и норвежский аутсайдер|author=Дарья Ефремова|website=Известия|date=2022-08-26|access-date=2022-08-26}}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://profile.ru/culture/lena-i-spravedlivost-neobychnyj-portret-rossijskoj-provincii-1149939/|title="Лена и справедливость": необычный портрет российской провинции|website=Профиль|access-date=2022-08-26}}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://tj.sputniknews.ru/20220825/russia-komediya-tadzhikskii-actor-1050946153.html|title=Таджикский актер сыграл главную роль в новой российской комедии: видео|author=Sputnik Таджикистан|website=Sputnik Таджикистан|date=2022-08-25|access-date=2022-08-26}}</ref>. == Биография == Парвиз 1970 елның 12 декабрендә Хиссар шәһәре янындагы Калай [[Хисар|Хиссар]] авылында авыл укытучысы гаиләсендә туган. Мәскәү югары театр мәктәбен тәмамлаучы. Шепкин Мали театрында. 1992-2010 елларда ул М.Вахидов исемендәге Дәүләт яшьләр театрында актер булды, анда якынча 40 роль уйнады<ref>{{Cite web|url=https://www.lgz.ru/article/-34-6848-24-08-2022/lyudi-dobrye/|title=Люди добрые - Статьи - Литературная газета|author=Кондрашов Александр}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.ivi.tv/person/parviz-pulodi|title=Парвиз Пулоди: фильмография, фото, биография. Актёр.}}</ref>. 2010-2014 елларда ул Гисар өлкәсенең мәдәният бүлеге мөдире иде<ref>{{Cite web|url=https://actorlist.ru/rossiyskie-aktery/24592-parviz-pulodi.html|title=Парвиз Пулоди|website=Список актеров российских фильмов и сериалов - Actorlist.ru|access-date=2022-08-26}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.afisha.ru/people/753482/|title=Парвиз Пулоди (Parviz Pulodi) биография, фото, фильмография. Актер|website=Афиша|access-date=2022-08-26}}</ref>. Ул Таҗик фильмнарында җиде роль уйнады, алар арасында: "Такдир", "13 Солу Се Мох", "Такси йөртүчесе", "Тәмәке тарту таулары". Россия киносында төшерелгән<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/kultura/15544827|title=В Москве прошел премьерный показ комедии "Лена и справедливость"|website=tass.ru|access-date=2022-08-26}}</ref>. Соңрак ул Таҗик телевидениесенең Беренче каналында режиссер булып эшләде, "Сафина" телевидениесендә популяр фильмнар дублингында актив катнашты. Ул "Лола" дәүләт бию ансамбле һәм Татарстан Республикасы Эчке эшләр министрлыгының "Сипар" ансамбле җырчысы иде. Аннары ул [[Хисар|Гиссар]] шәһәренең дәүләт хакимиятенең башкарма органының мәдәният бүлеген җитәкләде<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://portal-kultura.ru/articles/news/344191-v-moskve-sostoyalsya-premernyy-pokaz-komedii-lena-i-spravedlivost/|title=В Москве состоялся премьерный показ комедии «Лена и справедливость»|website=portal-kultura.ru|access-date=2022-08-26}}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://tj.sputniknews.ru/20191225/Parviz-Pulodi-spel-Kremle-30-letiya-LDPR-video-tajikistan-1030453706.html|title=Таджикский певец Парвиз Пулоди спел в Кремле в честь 30-летия ЛДПР - видео|author=Sputnik Таджикистан|website=Sputnik Таджикистан|date=20191225T2025+0500|access-date=2022-08-26}}</ref>. == Шәхси тормыш == Парвиз шәхси тормышының детальләрен рекламаламый. Аның улы барлыгы билгеле - Ромиз, ул 1993 елның октябрендә туган<ref>{{Cite web|url=https://news.ru/cinema/prodazhnaya-policiya-i-zhenih-tadzhik-v-prokate-komediya-lena-i-spravedlivost/|title=Продажная полиция и жених-таджик: в прокате комедия «Лена и справедливость»}}</ref>. == Иҗат == === Кино === Таҗик фильмнарында төшерелгән. 2018 елдан ул Россия киносында уйный, "Мухаббат" операциясе драмасында беренче тапкыр чыгыш ясый. 2021 елда ул Лена һәм Гадел комедиясендә төп роль уйнады, анда Анна Уколова аның партнеры булды. Сюжет үзәгендә сатучы хатын-кыз Лена тора, көчле характерлы хатын-кыз, аның бәхете, мәхәббәте һәм гаделлеге өчен көн саен көрәшә<ref>{{Cite web|url=https://russkiy-film2.ru/istoriya/4265-smersh-novoe-2021-smotret-onlajn.html|title=Смерш. Новое (2021)}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kommersant.ru/amp/5525701|title=Сироп побеждает зло – Газета Коммерсантъ № 155 (7356) от 25.08.2022}}</ref>. == Фильмография == * 2018 — «Операция Мухаббат» * 2019 — «Братство» * 2020 — «Один на миллион»<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://odinnamillion.com/|title=Актеры филма Один на миллион|publisher=odinnamillion.com|access-date=2022-08-26}}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://your.tj/odin-na-million-pochemu-tadzhikskij-rezhisser-vzjalsja-za-semki-filma-o-saidmurode-davlatove/|title=«Один на миллион». Почему таджикский режиссер взялся за съемки фильма о Саидмуроде Давлатове?|website=YOUR|date=2021-10-01|access-date=2022-08-26}}</ref> * 2021 — «Последняя добыча охотника»<ref>{{Cite web|lang=tg|url=https://farazh.tj/sahifai-asosy/farhang/ohirin-sajdi-sajjod-sar-ad-masalai-boz-nest/|title=“Охирин сайди сайёд”: Сарҳад масъалаи бозӣ нест!|author=Ардашери ПАЙВАНД|website=Фараж|date=2021-08-28|access-date=2022-08-26}}</ref> * 2022 — «Лена и справедливость» * 2022 — «Любовь-морковь. Восстание машин» * 2022 — «Нереалити»<ref>{{Cite web|url=https://actorlist.ru/rossiyskie-serialy-aktery/30303-nerealiti.html|title=Нереалити|website=Список актеров российских фильмов и сериалов|publisher=Actorlist.ru|access-date=2022-08-26}}</ref> == Бүләкләр == Ул "Җәмгыятькә хезмәтләр өчен" медале белән бүләкләнде. == Дискография == === Ялгызлар === * 2017 — «Дил ба ту додам»<ref>{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://www.youtube.com/watch?v=Nk-uVfTRpmQ|title=Парвиз Пулоди - Дил ба ту додам (Эхсоси дилхо 2017)|access-date=2022-08-26}}</ref> * 2020 — «Модар»<ref>{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://www.youtube.com/watch?v=h0WjikmO2hA|title=Парвиз Пулоди - Модар / Parviz Pulodi - Modar|access-date=2022-08-26}}</ref> == Искәрмәләр == {{Reflist|2}} == Әдәбият == * Таҗик культурасы фигуралары. Энциклопедия / Йормухаммад Сухани төзегән. - Душанбе, 2016. - 863 б. [[Төркем:12 февраль көнне туганнар]] [[Төркем:1970 елда туганнар]] [[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]] [[Төркем:Википедия:Замандашлар биографиясе]] bly26c1nl2qo6dpq9t11onnyd4fhg7j 3 588697 3530340 2022-08-28T16:15:30Z Ilnur efende 6874 Яңа бит: «{{Рәхим итегез}}--~~~~» wikitext text/x-wiki {{Рәхим итегез}}--[[Кулланучы:Ilnur efende|Ilnur efende]] ([[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende|бәхәс]]) 28 авг 2022, 16:15 (UTC) kt3sdsicht5dm2b1k83vykubw5acvap 3 588698 3530341 2022-08-28T16:17:19Z Ilnur efende 6874 Яңа бит: «{{Рәхим итегез}--~~~~» wikitext text/x-wiki {{Рәхим итегез}--[[Кулланучы:Ilnur efende|Ilnur efende]] ([[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende|бәхәс]]) 28 авг 2022, 16:17 (UTC) mdip9vofajyacyetj985h917zwadeol 3530342 3530341 2022-08-28T16:17:32Z Ilnur efende 6874 wikitext text/x-wiki {{Рәхим итегез}}--[[Кулланучы:Ilnur efende|Ilnur efende]] ([[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende|бәхәс]]) 28 авг 2022, 16:17 (UTC) r1c23zofi40nn7b7ahtotr52whpz6du 3 588699 3530343 2022-08-28T16:17:52Z Ilnur efende 6874 Яңа бит: «{{Рәхим итегез}}--~~~~» wikitext text/x-wiki {{Рәхим итегез}}--[[Кулланучы:Ilnur efende|Ilnur efende]] ([[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende|бәхәс]]) 28 авг 2022, 16:17 (UTC) r1c23zofi40nn7b7ahtotr52whpz6du 3 588700 3530344 2022-08-28T16:18:05Z Ilnur efende 6874 Яңа бит: «{{Рәхим итегез}}--~~~~» wikitext text/x-wiki {{Рәхим итегез}}--[[Кулланучы:Ilnur efende|Ilnur efende]] ([[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende|бәхәс]]) 28 авг 2022, 16:18 (UTC) 816iij983tn00sn6g11tt3yhlpb1vhl 3 588701 3530345 2022-08-28T16:18:17Z Ilnur efende 6874 Яңа бит: «{{Рәхим итегез}}--~~~~» wikitext text/x-wiki {{Рәхим итегез}}--[[Кулланучы:Ilnur efende|Ilnur efende]] ([[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende|бәхәс]]) 28 авг 2022, 16:18 (UTC) 816iij983tn00sn6g11tt3yhlpb1vhl 3 588702 3530346 2022-08-28T16:18:30Z Ilnur efende 6874 Яңа бит: «{{Рәхим итегез}}--~~~~» wikitext text/x-wiki {{Рәхим итегез}}--[[Кулланучы:Ilnur efende|Ilnur efende]] ([[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende|бәхәс]]) 28 авг 2022, 16:18 (UTC) 816iij983tn00sn6g11tt3yhlpb1vhl 3 588703 3530347 2022-08-28T16:18:42Z Ilnur efende 6874 Яңа бит: «{{Рәхим итегез}}--~~~~» wikitext text/x-wiki {{Рәхим итегез}}--[[Кулланучы:Ilnur efende|Ilnur efende]] ([[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende|бәхәс]]) 28 авг 2022, 16:18 (UTC) 816iij983tn00sn6g11tt3yhlpb1vhl 3 588704 3530348 2022-08-28T16:18:53Z Ilnur efende 6874 Яңа бит: «{{Рәхим итегез}}--~~~~» wikitext text/x-wiki {{Рәхим итегез}}--[[Кулланучы:Ilnur efende|Ilnur efende]] ([[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende|бәхәс]]) 28 авг 2022, 16:18 (UTC) 816iij983tn00sn6g11tt3yhlpb1vhl 3 588705 3530349 2022-08-28T16:19:03Z Ilnur efende 6874 Яңа бит: «{{Рәхим итегез}}--~~~~» wikitext text/x-wiki {{Рәхим итегез}}--[[Кулланучы:Ilnur efende|Ilnur efende]] ([[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende|бәхәс]]) 28 авг 2022, 16:19 (UTC) c6a49fr5hemtthd21gmnhtjj87adpty 3 588706 3530350 2022-08-28T16:19:14Z Ilnur efende 6874 Яңа бит: «{{Рәхим итегез}}--~~~~» wikitext text/x-wiki {{Рәхим итегез}}--[[Кулланучы:Ilnur efende|Ilnur efende]] ([[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende|бәхәс]]) 28 авг 2022, 16:19 (UTC) c6a49fr5hemtthd21gmnhtjj87adpty 3 588707 3530351 2022-08-28T16:19:26Z Ilnur efende 6874 Яңа бит: «{{Рәхим итегез}}--~~~~» wikitext text/x-wiki {{Рәхим итегез}}--[[Кулланучы:Ilnur efende|Ilnur efende]] ([[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende|бәхәс]]) 28 авг 2022, 16:19 (UTC) c6a49fr5hemtthd21gmnhtjj87adpty 3 588708 3530352 2022-08-28T16:20:08Z Ilnur efende 6874 Яңа бит: «{{Рәхим итегез}}--~~~~» wikitext text/x-wiki {{Рәхим итегез}}--[[Кулланучы:Ilnur efende|Ilnur efende]] ([[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende|бәхәс]]) 28 авг 2022, 16:20 (UTC) 1oxbiel9gauik3009rnc3y7d1gjii0v 3 588709 3530353 2022-08-28T16:20:19Z Ilnur efende 6874 Яңа бит: «{{Рәхим итегез}}--~~~~» wikitext text/x-wiki {{Рәхим итегез}}--[[Кулланучы:Ilnur efende|Ilnur efende]] ([[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende|бәхәс]]) 28 авг 2022, 16:20 (UTC) 1oxbiel9gauik3009rnc3y7d1gjii0v 3 588710 3530354 2022-08-28T16:20:31Z Ilnur efende 6874 Яңа бит: «{{Рәхим итегез}}--~~~~» wikitext text/x-wiki {{Рәхим итегез}}--[[Кулланучы:Ilnur efende|Ilnur efende]] ([[Кулланучы бәхәсе:Ilnur efende|бәхәс]]) 28 авг 2022, 16:20 (UTC) 1oxbiel9gauik3009rnc3y7d1gjii0v 0 588711 3530362 2022-08-28T18:01:56Z Ilnur efende 6874 Создано переводом страницы «[[:en:Special:Redirect/revision/1102263646|Aisihaiti]]» wikitext text/x-wiki '''Айсихаити''' (кытайча 艾斯海提; 1968 елда югалган) [[Шеңҗан-Уйгыр автономияле районы|Синьцзянда]] актив булган [[Кытай татарлары|татар]] милләтеннән булган [[Кытай]] [[Коммунизм|коммунистик]] сәясәтчесе. Айсихаити элек Или фетнәсе белән бәйләнгән берничә югары дәрәҗәдәге түрәләрнең берсе була, 1949 елда Кытай Халык Республикасына Синьцзян кушылганнан соң Кытай Коммунистик партиясенә кушыла. 1954 елда ул Беренче Милли Халык Конгрессына сайлана. Ул 1956 елның августыннан 1968 елның сентябренә кадәр Синьцзян автономияле хакимияте вице-председателе булып эшли. Айсихаити 1968 елда югалган һәм, мөгаен, 1968 елгы Мәдәни Революция вакытында үтерелгән дип уйланыла. <ref>{{Cite book|last=Bartke|first=Wolfgang|author-link=|date=1997|title=Who was Who in the People's Republic of China: With more than 3100 Portraits|url=|location=Hamburg|publisher=Institute of Asian Affairs|page=5|isbn=3110968231}}</ref> <ref>{{Cite book|last=Millward|first=James|author-link=|date=2007|title=Eurasian Crossroads: A History of Xinjiang|url=|location=|publisher=Columbia University Press|page=272|isbn=0231139241}}</ref> == Искәрмәләр == {{Reflist}} [[Төркем:Татарлар]] [[Төркем:Кытай татарлары]] o9405hb2al2uz14ef4kxyffxw82j578 3530363 3530362 2022-08-28T18:02:22Z Ilnur efende 6874 wikitext text/x-wiki {{Шәхес}} '''Айсихаити''' (кытайча 艾斯海提; 1968 елда югалган) [[Шеңҗан-Уйгыр автономияле районы|Синьцзянда]] актив булган [[Кытай татарлары|татар]] милләтеннән булган [[Кытай]] [[Коммунизм|коммунистик]] сәясәтчесе. Айсихаити элек Или фетнәсе белән бәйләнгән берничә югары дәрәҗәдәге түрәләрнең берсе була, 1949 елда Кытай Халык Республикасына Синьцзян кушылганнан соң Кытай Коммунистик партиясенә кушыла. 1954 елда ул Беренче Милли Халык Конгрессына сайлана. Ул 1956 елның августыннан 1968 елның сентябренә кадәр Синьцзян автономияле хакимияте вице-председателе булып эшли. Айсихаити 1968 елда югалган һәм, мөгаен, 1968 елгы Мәдәни Революция вакытында үтерелгән дип уйланыла. <ref>{{Cite book|last=Bartke|first=Wolfgang|author-link=|date=1997|title=Who was Who in the People's Republic of China: With more than 3100 Portraits|url=|location=Hamburg|publisher=Institute of Asian Affairs|page=5|isbn=3110968231}}</ref> <ref>{{Cite book|last=Millward|first=James|author-link=|date=2007|title=Eurasian Crossroads: A History of Xinjiang|url=|location=|publisher=Columbia University Press|page=272|isbn=0231139241}}</ref> == Искәрмәләр == {{Reflist}} [[Төркем:Татарлар]] [[Төркем:Кытай татарлары]] gxj7mp7w2xmq51l2fw7lebu3nrejzic 3530364 3530363 2022-08-28T18:06:52Z Ilnur efende 6874 wikitext text/x-wiki {{Шәхес}} '''Айсихаити''' (кытайча 艾斯海提; 1968 елда югалган) [[Шеңҗан-Уйгыр автономияле районы|Синьцзянда]] актив булган [[Кытай татарлары|татар]] милләтеннән булган [[Кытай]] [[Коммунизм|коммунистик]] сәясәтчесе. Айсихаити элек Или фетнәсе белән бәйләнгән берничә югары дәрәҗәдәге түрәләрнең берсе була, 1949 елда Кытай Халык Республикасына Синьцзян кушылганнан соң Кытай Коммунистик партиясенә кушыла. 1954 елда ул Беренче Милли Халык Конгрессына сайлана. Ул 1956 елның августыннан 1968 елның сентябренә кадәр Синьцзян автономияле хакимияте вице-председателе булып эшли. Айсихаити 1968 елда югалган һәм, мөгаен, 1968 елгы Мәдәни Революция вакытында үтерелгән дип уйланыла.<ref>{{Cite book|last=Bartke|first=Wolfgang|author-link=|date=1997|title=Who was Who in the People's Republic of China: With more than 3100 Portraits|url=|location=Hamburg|publisher=Institute of Asian Affairs|page=5|isbn=3110968231}}</ref><ref>{{Cite book|last=Millward|first=James|author-link=|date=2007|title=Eurasian Crossroads: A History of Xinjiang|url=|location=|publisher=Columbia University Press|page=272|isbn=0231139241}}</ref> == Искәрмәләр == {{Reflist}} [[Төркем:Кытай сәясәтчеләре]] [[Төркем:Кытай татарлары]] [[Төркем:Шәхесләр:Кытай]] nweqbpo7ahechblv7de06zwo7cuogrd 1 588712 3530365 2022-08-28T18:08:22Z Ilnur efende 6874 Яңа бит: «{{ТИМ|en|Aisihaiti}}» wikitext text/x-wiki {{ТИМ|en|Aisihaiti}} j87ksdrimbpkuq53skgaksfiqxowur5 4 588713 3530368 2022-08-28T19:57:48Z Ilnur efende 6874 Ilnur efende [[Википедия:Администраторны сайлау]] битенең исемен үзгәртте. Яңа исеме: [[Википедия:Идарәче сайлау]] wikitext text/x-wiki #ЮНӘЛТҮ [[Википедия:Идарәче сайлау]] hlebdj17jpn3ri3ygxtvfqfpvv021x1 0 588714 3530372 2022-08-28T20:21:34Z Frhdkazan 3171 [[Ğälämi apparat]] битенә юнәлтү wikitext text/x-wiki #redirect [[Ğälämi apparat]] ttg7n1lxnspihcvpqxfbs5ysnyogz9u 10 588715 3530401 2022-08-29T07:21:46Z Frhdkazan 3171 Яңа бит: «Istanbul asv2020-02 img62 Ortaköy Mosque.jpg» wikitext text/x-wiki Istanbul asv2020-02 img62 Ortaköy Mosque.jpg lyi45a09jjnq6n6gpit2lmyqg2ppqhe 10 588716 3530402 2022-08-29T07:30:13Z Frhdkazan 3171 Яңа бит: «Schubert - Piano Sonatas - 6 Andante.ogg» wikitext text/x-wiki Schubert - Piano Sonatas - 6 Andante.ogg 3xjr1pznpcyej77qxtgcapq9dl6iywb 0 588717 3530425 2022-08-29T10:22:15Z Ilnur efende 6874 Создано переводом страницы «[[:en:Special:Redirect/revision/995896769|Omar aga]]» wikitext text/x-wiki '''Гомәр ага''' — заманында хәзерге [[Украина]] җирләрендә яшәгән [[Татарлар|татарларның]] хәрби лидеры була. Олы кеше буларак, 1643 елда ул принц Джереми Вишнёвски экспедициясендә җитәкче була. <ref name="Serczyk15">{{Cite book|last=Serczyk|first=Władysław A.|date=1998|title=Na płonącej Ukrainie. Dzieje Kozaczyzny 1648-1651|location=Warszawa|publisher=Książka i Wiedza|page=15}}</ref> [[Кырым|Кырымга]] кире кайткач, аңа Сула елгасында Вишнёвский һөҗүм итә һәм җиңеләл. <ref name="Serczyk15" /> Аны экспедицияләрдә ике улы озата. Олы улы Байраз Кази яралануы аркасында сугыштан соң берничә көннән үлә.<ref name="Serczyk15">{{Cite book|date=1998}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFSerczyk1998">Serczyk, Władysław A. (1998). ''Na płonącej Ukrainie. Dzieje Kozaczyzny 1648-1651''. Warszawa: Książka i Wiedza. p.&nbsp;15.</cite></ref> == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Библиография == * {{Cite journal|last=Horn|first=Maurucy|date=1962|title=Chronologia i zasięg najazdów tatarskich na ziemie Rzeczypospolitej w latach 1600—1647|journal=Studia i materialy do historii wojskowości|volume=8|issue=1|pages=63}} * {{Cite book|last=Serczyk|first=Władysław A.|date=1998|title=Na płonącej Ukrainie. Dzieje Kozaczyzny 1648-1651}} [[Төркем:Татарлар]] t6jzkpzja225ev25qfqwpjnu2evpsgt 3530426 3530425 2022-08-29T10:24:36Z Ilnur efende 6874 wikitext text/x-wiki {{Шәхес}} '''Гомәр ага''' — заманында хәзерге [[Украина]] җирләрендә яшәгән [[Татарлар|татарларның]] хәрби лидеры була. Олы кеше буларак, 1643 елда ул принц Иеремия (Ярема) Михаил Корибут-Вишневецкий экспедициясендә җитәкче була.<ref name="Serczyk152">{{Cite book|last=Serczyk|first=Władysław A.|date=1998|title=Na płonącej Ukrainie. Dzieje Kozaczyzny 1648-1651|location=Warszawa|publisher=Książka i Wiedza|page=15}}</ref> [[Кырым|Кырымга]] кире кайткач, аңа Сула елгасында Иеремия (Ярема) Михаил Корибут-Вишневецкий һөҗүм итә һәм җиңелә.<ref name="Serczyk15" /> Аны экспедицияләрдә ике улы озата. Олы улы Байраз Кази яралануы аркасында сугыштан соң берничә көннән үлә.<ref name="Serczyk15">{{Cite book|date=1998}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFSerczyk1998">Serczyk, Władysław A. (1998). ''Na płonącej Ukrainie. Dzieje Kozaczyzny 1648-1651''. Warszawa: Książka i Wiedza. p.&nbsp;15.</cite></ref> == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Библиография == * {{Cite journal|last=Horn|first=Maurucy|date=1962|title=Chronologia i zasięg najazdów tatarskich na ziemie Rzeczypospolitej w latach 1600—1647|journal=Studia i materialy do historii wojskowości|volume=8|issue=1|pages=63}} * {{Cite book|last=Serczyk|first=Władysław A.|date=1998|title=Na płonącej Ukrainie. Dzieje Kozaczyzny 1648-1651}} [[Төркем:Украина тарихы]] [[Төркем:Шәхесләр:Кырым]] 5wv8b7wffvn1j8r95end7kh9ocoju5s 3530427 3530426 2022-08-29T10:29:49Z Ilnur efende 6874 wikitext text/x-wiki {{Шәхес}} '''Гомәр ага''' — заманында хәзерге [[Украина]] җирләрендә яшәгән [[Татарлар|татарларның]] хәрби лидеры була. Олыгайгач, 1643 елда ул 4 мең хәрби белән җитәкчелек итеп принц Иеремия (Ярема) Михаил Корибут-Вишневецкийның Днепр арты җирләренә экспедициядә җитәкче була.<ref name="Serczyk152">{{Cite book|last=Serczyk|first=Władysław A.|date=1998|title=Na płonącej Ukrainie. Dzieje Kozaczyzny 1648-1651|location=Warszawa|publisher=Książka i Wiedza|page=15}}</ref> [[Кырым|Кырымга]] кире кайткач, аңа Сула елгасында Иеремия (Ярема) Михаил Корибут-Вишневецкий һәм [[казаклар]] отряды һөҗүм итә һәм җиңә.<ref name="Serczyk15" /> Аны экспедицияләрдә ике улы озата. Олы улы Байраз Кази яралануы аркасында сугыштан соң берничә көннән үлә.<ref name="Serczyk15">{{Cite book|date=1998}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFSerczyk1998">Serczyk, Władysław A. (1998). ''Na płonącej Ukrainie. Dzieje Kozaczyzny 1648-1651''. Warszawa: Książka i Wiedza. p.&nbsp;15.</cite></ref> == Искәрмәләр == {{Reflist}} == Библиография == * {{Cite journal|last=Horn|first=Maurucy|date=1962|title=Chronologia i zasięg najazdów tatarskich na ziemie Rzeczypospolitej w latach 1600—1647|journal=Studia i materialy do historii wojskowości|volume=8|issue=1|pages=63}} * {{Cite book|last=Serczyk|first=Władysław A.|date=1998|title=Na płonącej Ukrainie. Dzieje Kozaczyzny 1648-1651}} [[Төркем:Украина тарихы]] [[Төркем:Шәхесләр:Кырым]] cku5chyzn1qmoxcpgzolib3ng1w1j3c