วิกิซอร์ซ thwikisource https://th.wikisource.org/wiki/%E0%B8%AB%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B8%B1%E0%B8%81 MediaWiki 1.39.0-wmf.25 first-letter สื่อ พิเศษ พูดคุย ผู้ใช้ คุยกับผู้ใช้ วิกิซอร์ซ คุยเรื่องวิกิซอร์ซ ไฟล์ คุยเรื่องไฟล์ มีเดียวิกิ คุยเรื่องมีเดียวิกิ แม่แบบ คุยเรื่องแม่แบบ วิธีใช้ คุยเรื่องวิธีใช้ หมวดหมู่ คุยเรื่องหมวดหมู่ สถานีย่อย คุยเรื่องสถานีย่อย ผู้สร้างสรรค์ คุยเรื่องผู้สร้างสรรค์ งานแปล คุยเรื่องงานแปล หน้า คุยเรื่องหน้า ดัชนี คุยเรื่องดัชนี TimedText TimedText talk มอดูล คุยเรื่องมอดูล Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 2 53949 189693 189660 2022-08-20T14:44:31Z Thastp 9008 /* VIII. การผลิตมูลค่าส่วนเกิน */ wikitext text/x-wiki [[งานแปล:ค่าจ้าง ราคา และกำไร]] == VIII. การผลิตมูลค่าส่วนเกิน == [[งานแปล:ค่าจ้าง ราคา และกำไร/บทที่ 9|VIII. การผลิตมูลค่าส่วนเกิน]] หัวเรื่องงานแปล <!-- ข้อมูลหลัก --> | ชื่อ = ค่าจ้าง ราคา และกำไร | ศักราช = ค.ศ. | ปี = 1865 | ภาษา = en | ต้นฉบับ = Wages, Price and Profit | ผู้สร้างสรรค์ = คาร์ล มาคส์ | บรรณาธิการ = เอเลนอร์ มาคส์ เอฟลิง | ส่วน = VIII. การผลิตมูลค่าส่วนเกิน | ผู้มีส่วนร่วม = | ก่อนหน้า = [[งานแปล:ค่าจ้าง ราคา และกำไร/บทที่ 8|VII. พลังที่ใช้แรงงาน]] | ถัดไป = [[งานแปล:ค่าจ้าง ราคา และกำไร/บทที่ 10|IX. มูลค่าของแรงงาน]] | หมายเหตุ = <!-- ข้อมูลย่อย (สำหรับจัดระเบียบหรือเชื่อมโยงไปหน้าอื่น) --> | หมวดหมู่ = | แก้กำกวม = | รุ่น = | สถานีย่อย = | ผู้สร้างสรรค์ที่เกี่ยวข้อง = | วิกิพีเดีย = | คอมมอนส์ = | หมวดหมู่คอมมอนส์ = | วิกิคำคม = | วิกิข่าว = | วิกิพจนานุกรม = | วิกิตำรา = | วิกิห้องสมุด = | วิกิสนเทศ = | วิกิท่องเที่ยว = | วิกิวิทยาลัย = | วิกิสปีชีส์ = | เมทา = {{ตรคป|Now suppose that the average amount of the daily necessaries of a labouring man require six hours of average labour for their production. Suppose, moreover, six hours of average labour to be also realized in a quantity of gold equal to 3s. Then 3s. would be the Price, or the monetary expression of the Daily Value of that man's Labouring Power. If he worked daily six hours he would daily produce a value sufficient to buy the average amount of his daily necessaries, or to maintain himself as a labouring man. |ทีนี้สมมุติว่าปริมาณของสิ่งจำเป็นที่คนใช้แรงงานต้องการต่อวันนั้นต้องใช้แรงงานโดยเฉลี่ยปริมาณหกชั่วโมงเพื่อผลิตมัน สมมุติอีกว่า แรงงานโดยเฉลี่ยหกชั่วโมงนี้ยังกลายเป็นจริงด้วยในทองคำปริมาณเท่ากับสามชิลลิง แล้วอย่างนั้นสามชิลลิงจึงเป็นราคา หรือการแสดงออกในรูปเงินตราของมูลค่าต่อวันของพลังที่ใช้แรงงานของคน ๆ นั้น หากเขาทำงานหกชั่วโมงต่อวัน เขาจะสามารถผลิตมูลค่าที่เพียงพอแต่ละวันต่อการซื้อสิ่งจำเป็นประจำวันปริมาณโดยเฉลี่ยแต่ละวันของเขาได้ หรือต่อการบำรุงรักษาตนเองให้คงเป็นผู้ใช้แรงงาน}} {{ตรคป|But our man is a wages labourer. He must, therefore, sell his labouring power to a capitalist. If he sells it at 3s. daily, or 18s. weekly, he sells it at its value. Suppose him to be a spinner. If he works six hours daily he will add to the cotton a value of 3s. daily. This value, daily added by him, would be an exact equivalent for the wages, or the price of his labouring power, received daily. But in that case no surplus value or surplus produce whatever would go to the capitalist. Here, then, we come to the rub. |}} {{ตรคป|In buying the labouring power of the workman, and paying its value, the capitalist, like every other purchaser, has acquired the right to consume or use the commodity bought. You consume or use the labouring power of a man by making him work, as you consume or use a machine by making it run. By paying the daily or weekly value of the labouring power of the workman, the capitalist has, therefore, acquired the right to use or make that labouring power work during the whole day or week. The working day or the working week has, of course, certain limits, but those we shall afterwards look more closely at. |}} {{ตรคป|For the present I want to turn your attention to one decisive point. |}} {{ตรคป|The value of the labouring power is determined by the quantity of labour necessary to maintain or reproduce it, but the use of that labouring power is only limited by the active energies and physical strength of the labourer. The daily or weekly value of the labouring power is quite distinct from the daily or weekly exercise of that power, the same as the food a horse wants and the time it can carry the horseman are quite distinct. The quantity of labour by which the value of the workman's labouring power is limited to the quantity of labour which his labouring power is apt to perform. Take the example of our spinner. We have seen that, to daily reproduce his labouring power, he must daily reproduce a value of three shillings, which he will do by working six hours daily. But this does not disable him from working ten or twelve or more hours a day. But by paying the daily or weekly value of the spinner's labouring power, the capitalist has acquired the right of using that labouring power during the whole day or week. He will, therefore, make him work say, daily, twelve hours. Over and above the six hours required to replace his wages, or the value of his labouring power, he will, therefore, have to work six other hours, which I shall call hours of surplus labour, which surplus labour will realize itself in a surplus value and a surplus produce. If our spinner, for example, by his daily labour of six hours, added three shillings' value to the cotton, a value forming an exact equivalent to his wages, he will, in twelve hours, add six shillings' worth to the cotton, and produce a proportional surplus of yarn. As he has sold his labouring power to the capitalist, the whole value of produce created by him belongs to the capitalist, the owner pro tem. of his labouring power. By advancing three shillings, the capitalist will, therefore, realize a value of six shillings, because, advancing a value in which six hours of labour are crystallized, he will receive in return a value in which twelve hours of labour are crystallized. By repeating this same process daily, the capitalist will daily advance three shillings and daily pocket six shillings, one-half of which will go to pay wages anew, and the other half of which will form surplus value, for which the capitalist pays no equivalent. It is this sort of exchange between capital and labour upon which capitalistic production, or the wages system, is founded, and which must constantly result in reproducing the working man as a working man, and the capitalist as a capitalist.|}} {{ตรคป|The rate of surplus value, all other circumstances remaining the same, will depend on the proportion between that necessary to reproduce the value of the labouring power and the surplus time or surplus labour performed for the capitalist. It will, therefore, depend on the ratio in which the working day is prolonged over and above that extent, by working which the working man would only reproduce the value of his labouring power, or replace his wages.|}} == IX. มูลค่าของแรงงาน == [[งานแปล:ค่าจ้าง ราคา และกำไร/บทที่ 10|IX. มูลค่าของแรงงาน]] หัวเรื่องงานแปล <!-- ข้อมูลหลัก --> | ชื่อ = ค่าจ้าง ราคา และกำไร | ศักราช = ค.ศ. | ปี = 1865 | ภาษา = en | ต้นฉบับ = Wages, Price and Profit | ผู้สร้างสรรค์ = คาร์ล มาคส์ | บรรณาธิการ = เอเลนอร์ มาคส์ เอฟลิง | ส่วน = | ผู้มีส่วนร่วม = | ก่อนหน้า = [[งานแปล:ค่าจ้าง ราคา และกำไร/บทที่ 9|VIII. การผลิตมูลค่าส่วนเกิน]] | ถัดไป = [[งานแปล:ค่าจ้าง ราคา และกำไร/บทที่ 11|X. กำไรถูกสร้างขึ้นด้วยการขายโภคภัณฑ์ที่มูลค่าของมัน]] | หมายเหตุ = <!-- ข้อมูลย่อย (สำหรับจัดระเบียบหรือเชื่อมโยงไปหน้าอื่น) --> | หมวดหมู่ = | แก้กำกวม = | รุ่น = | สถานีย่อย = | ผู้สร้างสรรค์ที่เกี่ยวข้อง = | วิกิพีเดีย = | คอมมอนส์ = | หมวดหมู่คอมมอนส์ = | วิกิคำคม = | วิกิข่าว = | วิกิพจนานุกรม = | วิกิตำรา = | วิกิห้องสมุด = | วิกิสนเทศ = | วิกิท่องเที่ยว = | วิกิวิทยาลัย = | วิกิสปีชีส์ = | เมทา = We must now return to the expression, "''Value, or Price of Labour.''" We have seen that, in fact, it is only the value of the labouring power, measured by the values of commodities necessary for its maintenance. But since the workman receives his wages after his labour is performed, and knows, moreover, that what he actually gives to the capitalist is his labour, the value or price of his labouring power necessarily appears to him as the price or value of his labour itself. If the price of his labouring power is three shillings, in which six hours of labour are realized, and if he works twelve hours, he necessarily considers these three shillings as the value or price of twelve hours of labour, although these twelve hours of labour realize themselves in a value of six shillings. A double consequence flows from this. Firstly. The value or price of the labouring power takes the semblance of the price or value of labour itself, although, strictly speaking, value and price of labour are senseless terms. Secondly. Although one part only of the workman's daily labour is paid, while the other part is unpaid, and while that unpaid or surplus labour constitutes exactly the fund out of which surplus value or profit is formed, it seems as if the aggregate labour was paid labour. This false appearance distinguishes wages labour from other historical forms of labour. On the basis of the wages system even the unpaid labour seems to be paid labour. With the slave, on the contrary, even that part of his labour which is paid appears to be unpaid. Of course, in order to work the slave must live, and one part of his working day goes to replace the value of his own maintenance. But since no bargain is struck between him and his master, and no acts of selling and buying are going on between the two parties, all his labour seems to be given away for nothing. Take, on the other hand, the peasant serf, such as he, I might say, until yesterday existed in the whole East of Europe. This peasant worked, for example, three days for himself on his own field or the held allotted to him, and the three subsequent days he performed compulsory and gratuitous labour on the estate of his lord. Here, then, the paid and unpaid parts of labour were sensibly separated, separated in time and space, and our Liberals overflowed with moral indignation at the preposterous notion of making a man work for nothing. In point of fact, however, whether a man works three days of the week for himself on his own field and three days for nothing on the estate of his lord, or whether he works in the factory or the workshop six hours daily for himself and six for his employer, comes to the same, although in the latter case the paid and unpaid portions of labour are inseparably mixed up with each other, and the nature of the whole transaction is completely masked by the intervention of a contract and the pay received at the end of the week. The gratuitous labour appears to be voluntarily given in the one instance, and to be compulsory in the other. That makes all the difference. In using the word "value of labour," I shall only use it as a popular slang term for "value of labouring power." == X. กำไรถูกสร้างขึ้นด้วยการขายโภคภัณฑ์ที่มูลค่าของมัน == [[งานแปล:ค่าจ้าง ราคา และกำไร/บทที่ 11|X. กำไรถูกสร้างขึ้นด้วยการขายโภคภัณฑ์ที่มูลค่าของมัน]] หัวเรื่องงานแปล <!-- ข้อมูลหลัก --> | ชื่อ = ค่าจ้าง ราคา และกำไร | ศักราช = ค.ศ. | ปี = 1865 | ภาษา = en | ต้นฉบับ = Wages, Price and Profit | ผู้สร้างสรรค์ = คาร์ล มาคส์ | บรรณาธิการ = เอเลนอร์ มาคส์ เอฟลิง | ส่วน = | ผู้มีส่วนร่วม = | ก่อนหน้า = [[งานแปล:ค่าจ้าง ราคา และกำไร/บทที่ 10|IX. มูลค่าของแรงงาน]] | ถัดไป = [[งานแปล:ค่าจ้าง ราคา และกำไร/บทที่ 12|XI. ส่วนต่าง ๆ ที่มูลค่าส่วนเกินถูกจำแนกไป]] | หมายเหตุ = <!-- ข้อมูลย่อย (สำหรับจัดระเบียบหรือเชื่อมโยงไปหน้าอื่น) --> | หมวดหมู่ = | แก้กำกวม = | รุ่น = | สถานีย่อย = | ผู้สร้างสรรค์ที่เกี่ยวข้อง = | วิกิพีเดีย = | คอมมอนส์ = | หมวดหมู่คอมมอนส์ = | วิกิคำคม = | วิกิข่าว = | วิกิพจนานุกรม = | วิกิตำรา = | วิกิห้องสมุด = | วิกิสนเทศ = | วิกิท่องเที่ยว = | วิกิวิทยาลัย = | วิกิสปีชีส์ = | เมทา = Suppose an average hour of labour to be realized in a value equal to sixpence, or twelve average hours of labour to be realized in six shillings. Suppose, further, the value of labour to be three shillings or the produce of six hours' labour. If, then, in the raw material, machinery, and so forth, used up in a commodity, twenty-four hours of average labour were realized, its value would amount to twelve shillings. If, moreover, the workman employed by the capitalist added twelve hours of labour to those means of production, these twelve hours would be realized in an additional value of six shillings. The total value of the product would, therefore, amount to thirty-six hours of realized labour, and be equal to eighteen shillings. But as the value of labour, or the wages paid to the workman, would be three shillings only, no equivalent would have been paid by the capitalist for the six hours of surplus labour worked by the workman, and realized in the value of the commodity. By selling this commodity at its value for eighteen shillings, the capitalist would, therefore, realize a value of three shillings, for which he had paid no equivalent. These three shillings would constitute the surplus value or profit pocketed by him. The capitalist would consequently realize the profit of three shillings, not by selling his commodity at a price over and above its value, but by selling it at its real value. The value of a commodity is determined by the total quantity of labour contained in it. But part of that quantity of labour is realized in a value, for which an equivalent has been paid in the form of wages; part of it is realized in a value for which no equivalent has been paid. Part of the labour contained in the commodity is paid labour; part is unpaid labour. By selling, therefore, the commodity at its value, that is, as the crystallization of the total quantity of labour bestowed upon it, the capitalist must necessarily sell it at a profit. He sells not only what has cost him an equivalent, but he sells also what has cost him nothing, although it has cost his workman labour. The cost of the commodity to the capitalist and its real cost are different things. I repeat, therefore, that normal and average profits are made by selling commodities not above, but at their real values. == XI. ส่วนต่าง ๆ ที่มูลค่าส่วนเกินถูกจำแนกไป == [[งานแปล:ค่าจ้าง ราคา และกำไร/บทที่ 12|XI. ส่วนต่าง ๆ ที่มูลค่าส่วนเกินถูกจำแนกไป]] หัวเรื่องงานแปล <!-- ข้อมูลหลัก --> | ชื่อ = ค่าจ้าง ราคา และกำไร | ศักราช = ค.ศ. | ปี = 1865 | ภาษา = en | ต้นฉบับ = Wages, Price and Profit | ผู้สร้างสรรค์ = คาร์ล มาคส์ | บรรณาธิการ = เอเลนอร์ มาคส์ เอฟลิง | ส่วน = | ผู้มีส่วนร่วม = | ก่อนหน้า = [[งานแปล:ค่าจ้าง ราคา และกำไร/บทที่ 11|X. กำไรถูกสร้างขึ้นด้วยการขายโภคภัณฑ์ที่มูลค่าของมัน]] | ถัดไป = [[งานแปล:ค่าจ้าง ราคา และกำไร/บทที่ 13|XII. ความสัมพันธ์โดยทั่วไปของกำไร ค่าจ้าง และราคา]] | หมายเหตุ = <!-- ข้อมูลย่อย (สำหรับจัดระเบียบหรือเชื่อมโยงไปหน้าอื่น) --> | หมวดหมู่ = | แก้กำกวม = | รุ่น = | สถานีย่อย = | ผู้สร้างสรรค์ที่เกี่ยวข้อง = | วิกิพีเดีย = | คอมมอนส์ = | หมวดหมู่คอมมอนส์ = | วิกิคำคม = | วิกิข่าว = | วิกิพจนานุกรม = | วิกิตำรา = | วิกิห้องสมุด = | วิกิสนเทศ = | วิกิท่องเที่ยว = | วิกิวิทยาลัย = | วิกิสปีชีส์ = | เมทา = The surplus value, or that part of the total value of the commodity in which the surplus labour or unpaid labour of the working man is realized, I call Profit. The whole of that profit is not pocketed by the employing capitalist. The monopoly of land enables the landlord to take one part of that surplus value, under the name of rent, whether the land is used for agriculture, buildings or railways, or for any other productive purpose. On the other hand, the very fact that the possession of the instruments of labour enables the employing capitalist to produce a surplus value, or, what comes to the same, to appropriate to himself a certain amount of unpaid labour, enables the owner of the means of labour, which he lends wholly or partly to the employing capitalist -- enables, in one word, the money-lending capitalist to claim for himself under the name of interest another part of that surplus value, so that there remains to the employing capitalist as such only what is called industrial or commercial profit. By what laws this division of the total amount of surplus value amongst the three categories of people is regulated is a question quite foreign to our subject. This much, however, results from what has been stated. Rent, Interest, and Industrial Profit are only different names for different parts of the surplus value of the commodity, or the unpaid labour enclosed in it, and they are equally derived from this source, and from this source alone. They are not derived from land as such or from capital as such, but land and capital enable their owners to get their respective shares out of the surplus value extracted by the employing capitalist from the labourer. For the labourer himself it is a matter of subordinate importance whether that surplus value, the result of his surplus labour, or unpaid labour, is altogether pocketed by the employing capitalist, or whether the latter is obliged to pay portions of it, under the name of rent and interest, away to third parties. Suppose the employing capitalist to use only his own capital and to be his own landlord, then the whole surplus value would go into his pocket. It is the employing capitalist who immediately extracts from the labourer this surplus value, whatever part of it he may ultimately be able to keep for himself. Upon this relation, therefore, between the employing capitalist and the wages labourer the whole wages system and the whole present system of production hinge. Some of the citizens who took part in our debate were, therefore, wrong in trying to mince matters, and to treat this fundamental relation between the employing capitalist and the working man as a secondary question, although they were right in stating that, under given circumstances, a rise of prices might affect in very unequal degrees the employing capitalist, the landlord, the moneyed capitalist, and, if you please, the tax gatherer. Another consequence follows from what has been stated. That part of the value of the commodity which represents only the value of the raw materials, the machinery, in one word, no revenue at all, but replaces only capital. But, apart from this, it is false that the other part of the value of the commodity which forms revenue, or may be spent in the form of wages, profits, rent, interest, is constituted by the value of wages, the value of rent, the value of profits, and so forth. We shall, in the first instance, discard wages, and only treat industrial profits, interest, and rent. We have just seen that the surplus value contained in the commodity or that part of its value in which unpaid labour is realized, resolves itself into different fractions, bearing three different names. But it would be quite the reverse of the truth to say that its value is composed of, or formed by, the addition of the independent values of these three constituents. If one hour of labour realizes itself in a value of sixpence, if the working day of the labourer comprises twelve hours, if half of this time is unpaid labour, that surplus labour will add to the commodity a surplus value of three shillings, that is, of value for which no equivalent has been paid. This surplus value of three shillings constitutes the whole fund which the employing capitalist may divide, in whatever proportions, with the landlord and the money-lender. The value of these three shillings constitutes the limit of the value they have to divide amongst them. But it is not the employing capitalist who adds to the value of the commodity an arbitrary value for his profit, to which another value is added for the landlord, and so forth, so that the addition of these arbitrarily fixed values would constitute the total value. You see, therefore, the fallacy of the popular notion, which confounds the decomposition of a given value into three parts, with the formation of that value by the addition of three independent values, thus converting the aggregate value, from which rent, profit, and interest are derived, into an arbitrary magnitude. If the total profit realized by a capitalist be equal to £100, we call this sum, considered as absolute magnitude, the amount of profit. But if we calculate the ratio which those £100 bear to the capital advanced, we call this relative magnitude. It is evident that this rate of profit may be expressed in a double way. Suppose £100 to be the capital advanced in wages. If the surplus value created is also £100 -- and this would show us that half the working day of the labourer consists of unpaid labour -- and if we measured this profit by the value of the capital advanced in wages, we should say that the rate of profit amounted to one hundred per cent., because the value advanced would be one hundred and the value realized would be two hundred. If, on the other hand, we should not only consider the capital advanced in wages, but the total capital advanced, say, for example, £500, of which £400 represented the value of raw materials, machinery, and so forth, we should say that the rate of profit amounted only to twenty per cent., because the profit of one hundred would be but the fifth part of the total capital advanced. The first mode of expressing the rate of profit is the only one which shows you the real ratio between paid and unpaid labour, the real degree of the exploitation (you must allow me this French word) of labour. The other mode of expression is that in common use, and is, indeed, appropriate for certain purposes. At all events, it is very useful for concealing the degree in which the capitalist extracts gratuitous labour from the workman. In the remarks I have still to make I shall use the word Profit for the whole amount of the surplus value extracted by the capitalist without any regard to the division of that surplus value between different parties, and in using the words Rate of Profit, I shall always measure profits by the value of the capital advanced in wages. == XII. ความสัมพันธ์โดยทั่วไปของกำไร ค่าจ้าง และราคา == [[งานแปล:ค่าจ้าง ราคา และกำไร/บทที่ 13|XII. ความสัมพันธ์โดยทั่วไปของกำไร ค่าจ้าง และราคา]] หัวเรื่องงานแปล <!-- ข้อมูลหลัก --> | ชื่อ = ค่าจ้าง ราคา และกำไร | ศักราช = ค.ศ. | ปี = 1865 | ภาษา = en | ต้นฉบับ = Wages, Price and Profit | ผู้สร้างสรรค์ = คาร์ล มาคส์ | บรรณาธิการ = เอเลนอร์ มาคส์ เอฟลิง | ส่วน = | ผู้มีส่วนร่วม = | ก่อนหน้า = [[งานแปล:ค่าจ้าง ราคา และกำไร/บทที่ 12|XI. ส่วนต่าง ๆ ที่มูลค่าส่วนเกินถูกจำแนกไป]] | ถัดไป = [[งานแปล:ค่าจ้าง ราคา และกำไร/บทที่ 14|XIII. กรณีหลักของความพยายามในการเพิ่มค่าจ้างหรือการต่อต้านการลดต่ำลงของมัน]] | หมายเหตุ = <!-- ข้อมูลย่อย (สำหรับจัดระเบียบหรือเชื่อมโยงไปหน้าอื่น) --> | หมวดหมู่ = | แก้กำกวม = | รุ่น = | สถานีย่อย = | ผู้สร้างสรรค์ที่เกี่ยวข้อง = | วิกิพีเดีย = | คอมมอนส์ = | หมวดหมู่คอมมอนส์ = | วิกิคำคม = | วิกิข่าว = | วิกิพจนานุกรม = | วิกิตำรา = | วิกิห้องสมุด = | วิกิสนเทศ = | วิกิท่องเที่ยว = | วิกิวิทยาลัย = | วิกิสปีชีส์ = | เมทา = Deduct from the value of a commodity the value replacing the value of the raw materials and other means of production used upon it, that is to say, deduct the value representing the past labour contained in it, and the remainder of its value will resolve into the quantity of labour added by the working man last employed. If that working man works twelve hours daily, if twelve hours of average labour crystallize themselves in an amount of gold equal to six shillings, this additional value of six shillings is the only value his labour will have created. This given value, determined by the time of his labour, is the only fund from which both he and the capitalist have to draw their respective shares or dividends, the only value to be divided into wages and profits. It is evident that this value itself will not be altered by the variable proportions in which it may be divided amongst the two parties. There will also be nothing changed if in the place of one working man you put the whole working population, twelve million working days, for example, instead of one. Since the capitalist and workman have only to divide this limited value, that is, the value measured by the total labour of the working man, the more the one gets the less will the other get, and vice versa. Whenever a quantity is given, one part of it will increase inversely as the other decreases. If the wages change, profits will change in an opposite direction. If wages fall profits will rise; and if wages rise, profits will fall. If the working man, on our former supposition, gets shillings, equal to one-half of the value he has created, or if his whole working day consists half of paid, half of unpaid labour, the rate of profit will be 100 per cent., because the capitalist would also get three shillings. If the working man receives only two shillings, or works only one third of the whole day for himself, the capitalist will get four shillings, and the rate of profit will be 200 per cent. If the working man receives four shillings, the capitalist will only receive two, and the rate of profit would sink to 50 per cent., but all these variations will not affect the value of the commodity. A general rise of wages would, therefore, result in a fall of the general rate of profit, but not affect values. But although the values of commodities, which must ultimately regulate their market prices, are exclusively determined by the total quantities of labour fixed in them, and not by the division of that quantity into paid and unpaid labour, it by no means follows that the values of the single commodities, or lots of commodities, produced during twelve hours, for example, will remain constant. The number or mass of commodities produced in a given time of labour, or by a given quantity of labour, depends unon the productive power of the labour employed, and upon its extent or length. With one degree of the productive power of spinning labour, for example, a working day of twelve hours may produce twelve pounds of yarn, with a lesser degree of productive power only two pounds. If then twelve hours' average labour were realized in the value of six shillings in the one case, the twelve pounds of yarn would cost six shillings, in the other case the two pounds of yarn would also cost six shillings. One pound of yarn would, therefore, cost sixpence in the one case, and three shillings in the other. This difference of price would result from the difference in the productive powers of the labour employed. One hour of labour would be realized in one pound of yarn with the greater productive power, while with the smaller productive power, six hours of labour would be realized in one pound of yarn. The price of a pound of yarn would, in the one instance, be only sixpence, although wages were relatively high and the rate of profit low, it would be three shillings in the other instance, although wages were low and the rate of profit high. This would be so because the price of the pound of yarn is regulated by the total amount of labour worked up in it, and not by the proportional division of that total amount into paid and unpaid labour. The fact I have before mentioned that high-priced labour may produce cheap, and low-priced labour may produce dear commodities, loses, therefore, its paradoxical appearance. It is only the expression of the general law that the value of a commodity is regulated by the quantity of labour worked up in it, and that the quantity of labour worked up in it depends altogether upon the productive powers of the labour employed, and will, therefore, vary with every variation in the productivity of labour. == XIII. กรณีหลักของความพยายามในการเพิ่มค่าจ้างหรือการต่อต้านการลดต่ำลงของมัน == [[งานแปล:ค่าจ้าง ราคา และกำไร/บทที่ 14|XIII. กรณีหลักของความพยายามในการเพิ่มค่าจ้างหรือการต่อต้านการลดต่ำลงของมัน]] หัวเรื่องงานแปล <!-- ข้อมูลหลัก --> | ชื่อ = ค่าจ้าง ราคา และกำไร | ศักราช = ค.ศ. | ปี = 1865 | ภาษา = en | ต้นฉบับ = Wages, Price and Profit | ผู้สร้างสรรค์ = คาร์ล มาคส์ | บรรณาธิการ = เอเลนอร์ มาคส์ เอฟลิง | ส่วน = | ผู้มีส่วนร่วม = | ก่อนหน้า = [[งานแปล:ค่าจ้าง ราคา และกำไร/บทที่ 13|XII. ความสัมพันธ์โดยทั่วไปของกำไร ค่าจ้าง และราคา]] | ถัดไป = [[งานแปล:ค่าจ้าง ราคา และกำไร/บทที่ 15|XIV. การต่อสู้ระหว่างทุนกับแรงงานและผลลัพธ์ของมัน]] | หมายเหตุ = <!-- ข้อมูลย่อย (สำหรับจัดระเบียบหรือเชื่อมโยงไปหน้าอื่น) --> | หมวดหมู่ = | แก้กำกวม = | รุ่น = | สถานีย่อย = | ผู้สร้างสรรค์ที่เกี่ยวข้อง = | วิกิพีเดีย = | คอมมอนส์ = | หมวดหมู่คอมมอนส์ = | วิกิคำคม = | วิกิข่าว = | วิกิพจนานุกรม = | วิกิตำรา = | วิกิห้องสมุด = | วิกิสนเทศ = | วิกิท่องเที่ยว = | วิกิวิทยาลัย = | วิกิสปีชีส์ = | เมทา = Let us now seriously consider the main cases in which a rise of wages is attempted or a reduction of wages resisted. 1. We have seen that the value of the labouring power, or in more popular parlance, the value of labour, is determined by the value of necessaries, or the quantity of labour required to produce them. If, then, in a given country the value of the daily average necessaries of the labourer represented six hours of labour expressed in three shillings, the labourer would have to work six hours daily to produce an equivalent for his daily maintenance. If the whole working day was twelve hours, the capitalist would pay him the value of his labour by paying him three shillings. Half the working day would be unpaid labour, and the rate of profit would amount to 100 per cent. But now suppose that, consequent upon a decrease of productivity, more labour should be wanted to produce, say, the same amount of agricultural produce, 60 that the price of the average daily necessaries should rise from three to four shillings. In that case the value of labour would rise by one-third, or 331/3 per cent. Eight hours of the working day would be required to produce an equivalent for the daily maintenance of the labourer, according to his old standard of living. The surplus labour would therefore sink from six hours to four, and the rate of profit from 100 to 50 per cent. But in insisting upon a rise of wages, the labourer would only insist upon getting the increased value of his labour, like every other seller of a commodity, who, the costs of his commodities having increased, tries to get its increased value paid. If wages did not rise, or not sufficiently rise, to compensate for the increased values of necessaries, the price of labour would sink below the value of labour, and the labourer's standard of life would deteriorate. But a change might also take place in an opposite direction. By virtue of the increased productivity of labour, the same amount of the average daily necessaries might sink from three to two shillings, or only four hours out of the working day, instead of six, be wanted to reproduce an equivalent for the value of the daily necessaries. The working man would now be able to buy with two shillings as many necessaries as he did before with three shillings. Indeed, the value of labour would have sunk, but that diminished value would command the same amount of commodities as before. Then profits would rise from three to four shillings, and the rate of profit from 100 to 200 per cent. Although the labourer's absolute standard of life would have remained the same, his relative wages, and therewith his relative social position, as compared with that of the capitalist, would have been lowered. If the working man should resist that reduction of relative wages, he would only try to get some share in the increased productive powers of his own labour, and to maintain his former relative position in the social scale. Thus, after the abolition of the Corn Laws, and in flagrant violation of the most solemn pledges given during the anti-Corn Law agitation, the English factory lords generally reduced wages ten per cent. The resistance of the workmen was at first baffled, but, consequent upon circumstances I cannot now enter upon, the ten per cent. lost were afterwards regained. 2. The values of necessaries, and consequently the value of labour, might remain the same, but a change might occur in their money prices, consequent upon a previous change in the value of money. By the discovery of more fertile mines and so forth, two ounces of gold might, for example, cost no more labour to produce than one ounce did before. The value of gold would then be depreciated by one-half, or fifty per cent. As the values of all other commodities would then be expressed in twice their former money prices, so also the same with the value of labour. Twelve hours of labour, formerly expressed in six shillings, would now be expressed in twelve shillings. If the working man's wages should remain three shillings, instead of rising to six shillings, the money price of his labour would only be equal to half the value of his labour, and his standard of life would fearfully deteriorate. This would also happen in a greater or lesser degree if his wages should rise, but not proportionately to the fall in the value of gold. In such a case nothing would have been changed, either in the productive powers of labour, or in supply and demand, or in values. Nothing could have changed except the money names of those values. To say that in such a case the workman ought not to insist upon a proportionate rise of wages, is to say that he must be content to be paid with names, instead of with things. All past history proves that whenever such a depreciation of money occurs, the capitalists are on the alert to seize this opportunity for defrauding the workman. A very large school of political economists assert that, consequent upon the new discoveries of gold lands, the better working of silver mines, and the cheaper supply of quicksilver, the value of precious metals has been again depreciated. This would explain the general and simultaneous attempts on the Continent at a rise of wages. 3. We have till now supposed that the working day has given limits. The working day, however, has, by itself, no constant limits. It is the constant tendency of capital to stretch it to its utmost physically possible length, because in the same degree surplus labour, and consequently the profit resulting therefrom, will be increased. The more capital succeeds in prolonging the working day, the greater the amount of other people's labour it will appropriate. During the seventeenth and even the first two-thirds of the eighteenth century a ten hours working day was the normal working day all over England. During the anti-Jacobin war, which was in fact a war waged by the British barons against the British working masses, capital celebrated its bacchanalia, and prolonged the working day from ten to twelve, fourteen, eighteen hours. Malthus, by no means a man whom you would suspect of a maudlin sentimentalism, declared in a pamphlet, published about 1815, that if this sort of thing was to go on the life of the nation would be attacked at its very source. A few years before the general introduction of the newly-invented machinery, about 1765, a pamphlet appeared in England under the title, An Essay on Trade. The anonymous author, an avowed enemy of the working classes, declaims on the necessity of expanding the limits of the working day. Amongst other means to this end, he proposes working houses, which, he says, ought to be "Houses of Terror." And what is the length of the working day he prescribes for these "Houses of Terror"? Twelve hours, the very same time which in 1832 was declared by capitalists, political economists, and ministers to be not only the existing but the necessary time of labour for a child under twelve years. By selling his labouring power, and he must do so under the present system, the working man makes over to the capitalist the consumption of that power, but within certain rational limits. He sells his labouring power in order to maintain it, apart from its natural wear and tear, but not to destroy it. In selling his labouring power at its daily or weekly value, it is understood that in one day or one week that labouring power shall not be submitted to two days' or two weeks' waste or wear and tear. Take a machine worth £1,000. If it is used up in ten years it will add to the value of the commodities in whose production it assists £100 yearly. If it be used up in five years it would add £200 yearly, or the value of its annual wear and tear is in inverse ratio to the time in which it is consumed. But this distinguishes the working man from the machine. Machinery does not wear out exactly in the same ratio in which it is used. Man, on the contrary, decays in a greater ratio than would be visible from the mere numerical addition of work. In their attempts at reducing the working day to its former rational dimensions, or, where they cannot enforce a legal fixation of a normal working day, at checking overwork by a rise of wages, a rise not only in proportion to the surplus time exacted, but in a greater proportion, working men fulfil only a duty to themselves and their race. They only set limits to the tyrannical usurpations of capital. Time is the room of human development. A man who has no free time to dispose of, whose whole lifetime, apart from the mere physical interruptions by sleep, meals, and so forth, is absorbed by his labour for the capitalist, is less than a beast of burden. He is a mere machine for producing Foreign Wealth, broken in body and brutalized in mind. Yet the whole history of modern industry shows that capital, if not checked, will recklessly and ruthlessly work to cast down the whole working class to this utmost state of degradation. In prolonging the working day the capitalist may pay higher wages and still lower the value of labour, if the rise of wages does not correspond to the greater amount of labour extracted, and the quicker decay of the labouring power thus caused. This may be done in another way. Your middle-class statisticians will tell you, for instance, that the average wages of factory families in Lancashire have risen. They forget that instead of the labour of the man, the head of the family, his wife and perhaps three or four children are now thrown under the Juggernaut wheels of capital, and that the rise of the aggregate wages does not correspond to the aggregate surplus labour extracted from the family. Even with given limits of the working day, such as they now exist in all branches of industry subjected to the factory laws, a rise of wages may become necessary, if only to keep up the old standard value of labour. By increasing the intensity of labour, a man may be made to expend as much vital force in one hour as he formerly did in two. This has, to a certain degree, been effected in the trades, placed under the Factory Acts, by the acceleration of machinery, and the greater number of working machines which a single individual has now to superintend. If the increase in the intensity of labour or the mass of labour spent in an hour keeps some fair proportion to the decrease in the extent of the working day, the working man will still be the winner. If this limit is overshot, he loses in one form what he has gained in another, and ten hours of labour may then become as ruinous as twelve hours were before. In checking this tendency of capital, by struggling for a rise of wages corresponding to the rising intensity of labour, the working man only resists the depreciation of his labour and the deterioration of his race. 4. All of you know that, from reasons I have not now to explain, capitalistic production moves through certain periodical cycles. It moves through a state of quiescence, growing animation, prosperity, overtrade, crisis, and stagnation. The market prices of commodities, and the market rates of profit, follow these phases, now sinking below their averages, now rising above them. Considering the whole cycle, you will find that one deviation of the market price is being compensated by the other, and that, taking the average of the cycle, the market prices of commodities are regulated by their values. Well! During the phase of sinking market prices and the phases of crisis and stagnation, the working man, if not thrown out of employment altogether, is sure to have his wages lowered. Not to be defrauded, he must, even with such a fall of market prices, debate with the capitalist in what proportional degree a fall of wages has become necessary. If, during the phases of prosperity, when extra profits are made, he did not battle for a rise of wages, he would, taking the average of one industrial cycle, not even receive his average wages, or the value of his labour. It is the utmost height of folly to demand that while his wages are necessarily affected by the adverse phases of the cycle, he should exclude himself from compensation during the prosperous phases of the cycle. Generally, the values of all commodities are only realized by the compensation of the continuously changing market prices, springing from the continuous fluctuations of demand and supply. On the basis of the present system labour is only a commodity like others. It must, therefore, pass through the same fluctuations to fetch an average price corresponding to its value. It would be absurd to treat it on the one hand as a commodity, and to want on the other hand to exempt it from the laws which regulate the prices of commodities. The slave receives a permanent and fixed amount of maintenance; the wages labourer does not. He must try to get a rise of wages in the one instance, if only to compensate for a fall of wages in the other. If he resigned himself to accept the will, the dictates of the capitalist as a permanent economical law, he would share in all the miseries of the slave, without the security of the slave. 5. In all the cases I have considered, and they form ninety-nine out of a hundred, you have seen that a struggle for a rise of wages follows only in the track of previous changes, and is the necessary offspring of previous changes in the amount of production, the productive powers of labour, the value of labour, the value of money, the extent or the intensity of labour extracted, the fluctuations of market prices, dependent upon the fluctuations of demand and supply, and consistent with the different phases of the industrial cycle; in one word, as reactions of labour against the previous action of capital. By treating the struggle for a rise of wages independently of all these circumstances, by looking only upon the changes of wages, and overlooking all the other changes from which they emanate, you proceed from a false premise in order to arrive at false conclusions. == XIV. การต่อสู้ระหว่างทุนกับแรงงานและผลลัพธ์ของมัน == [[งานแปล:ค่าจ้าง ราคา และกำไร/บทที่ 15|XIV. การต่อสู้ระหว่างทุนกับแรงงานและผลลัพธ์ของมัน]] หัวเรื่องงานแปล <!-- ข้อมูลหลัก --> | ชื่อ = ค่าจ้าง ราคา และกำไร | ศักราช = ค.ศ. | ปี = 1865 | ภาษา = en | ต้นฉบับ = Wages, Price and Profit | ผู้สร้างสรรค์ = คาร์ล มาคส์ | บรรณาธิการ = เอเลนอร์ มาคส์ เอฟลิง | ส่วน = | ผู้มีส่วนร่วม = | ก่อนหน้า = [[งานแปล:ค่าจ้าง ราคา และกำไร/บทที่ 14|XIII. กรณีหลักของความพยายามในการเพิ่มค่าจ้างหรือการต่อต้านการลดต่ำลงของมัน]] | ถัดไป = | หมายเหตุ = <!-- ข้อมูลย่อย (สำหรับจัดระเบียบหรือเชื่อมโยงไปหน้าอื่น) --> | หมวดหมู่ = | แก้กำกวม = | รุ่น = | สถานีย่อย = | ผู้สร้างสรรค์ที่เกี่ยวข้อง = | วิกิพีเดีย = | คอมมอนส์ = | หมวดหมู่คอมมอนส์ = | วิกิคำคม = | วิกิข่าว = | วิกิพจนานุกรม = | วิกิตำรา = | วิกิห้องสมุด = | วิกิสนเทศ = | วิกิท่องเที่ยว = | วิกิวิทยาลัย = | วิกิสปีชีส์ = | เมทา = 1. Having shown that the periodical resistance on the part of the working men against a reduction of wages, and their periodical attempts at getting a rise of wages, are inseparable from the wages system, and dictated by the very fact of labour being assimilated to commodities, and therefore subject to the laws regulating the general movement of prices; having, furthermore, shown that a general rise of wages would result in a fall in the general rate of profit, but not affect the average prices of commodities, or their values, the question now ultimately arises, how far, in this incessant struggle between capital and labour, the latter is likely to prove successful. I might answer by a generalization, and say that, as with all other commodities, so with labour, its market price will, in the long run, adapt itself to its value; that, therefore, despite all the ups and downs, and do what he may, the working man will, on an average, only receive the value of his labour which resolves into the value of his labouring power, which is determined by the value of the necessaries required for its maintenance and reproduction, which value of necessaries finally is regulated by the quantity of labour wanted to produce them. But there are some peculiar features which distinguish the value of the labouring power, or value of labour, from the value of all other commodities. The value of the labouring power is formed by two elements -- the one merely physical, the other historical or social. Its ultimate limit is determined by the physical element, that is to say, to maintain and reproduce itself, to perpetuate its physical existence, the working class must receive the necessaries absolutely indispensable for living and multiplying. The value of those indispensable necessaries forms, therefore, the ultimate limit of the value of labour. On the other hand, the length of the working day is also limited by ultimate, although very elastic boundaries. Its ultimate limit is given by the physical force of the labouring man. If the daily exhaustion of his vital forces exceeds a certain degree, it cannot be exerted anew, day by day. However, as I said, this limit is very elastic. A quick succession of unhealthy and short-lived generations will keep the labour market as well supplied as a series of vigorous and long-lived generations. Besides this mere physical element, the value of labour is in every country determined by a traditional standard of life. It is not mere physical life, but it is the satisfaction of certain wants springing from the social conditions in which people are placed and reared up. The English standard of life may be reduced to the Irish standard; the standard of life of a German peasant to that of a Livonian peasant. The important part which historical tradition and social habitude play in this respect, you may learn from Mr. Thornton's work on Over-population, where he shows that the average wages in different agricultural districts of England still nowadays differ more or less according to the more or less favourable circumstances under which the districts have emerged from the state of serfdom. This historical or social element, entering into the value of labour, may be expanded, or contracted, or altogether extinguished, so that nothing remains but the physical limit. During the time of the anti-Jacobin war, undertaken, as the incorrigible tax-eater and sinecurist, old George Rose, used to say, to save the comforts of our holy religion from the inroads of the French infidels, the honest English farmers, so tenderly handled in a former chapter of ours, depressed the wages of the agricultural labourers even beneath that mere physical minimum, but made up by Poor Laws the remainder necessary for the physical perpetuation of the race. This was a glorious way to convert the wages labourer into a slave, and Shakespeare's proud yeoman into a pauper. By comparing the standard wages or values of labour in different countries, and by comparing them in different historical epochs of the same country, you will find that the value of labour itself is not a fixed but a variable magnitude, even supposing the values of all other commodities to remain constant. A similar comparison would prove that not only the market rates of profit change, but its average rates. But as to profits, there exists no law which determines their minimum. We cannot say what is the ultimate limit of their decrease. And why cannot we fix that limit? Because although we can fix the minimum of wages, we cannot fix their maximum. We can only say that, the limits of the working day being given, the maximum of profit corresponds to the physical minimum of wages; and that wages being given, the maximum of profit corresponds to such a prolongation of the working day as is compatible with the physical force of the labourer. The maximum of profit is, therefore, limited by the physical minimum of wages and the physical maximum of the working day. It is evident that between the two limits of this maximum rate of profit an immense scale of variations is possible. The fixation of its actual degree is only settled by the continuous struggle between capital and labour, the capitalist constantly tending to reduce wages to their physical minimum, and to extend the working day to its physical maximum, while the working man constantly presses in the opposite direction. The matter resolves itself into a question of the respective powers of the combatants. 2. As to the limitation of the working day in England, as in all other countries, it has never been settled except by legislative interference. Without the working men's continuous pressure from without, that interference would never have taken place. But at all events, the result was not to be attained by private settlement between the working men and the capitalists. This very necessity of general political action affords the proof that in its merely economic action capital is the stronger side. As to the limits of the value of labour, its actual settlement always depends upon supply and demand, I mean the demand for labour on the part of capital, and the supply of labour by the working men. In colonial countries the law of supply and demand favours the working man. Hence the relatively high standard of wages in the United States. Capital may there try its utmost. It cannot prevent the labour market from being continuously emptied by the continuous conversion of wages labourers into independent, self-sustaining peasants. The position of a wages labourer is for a very large part of the American people but a probational state, which they are sure to leave within a longer or shorter term. To mend this colonial state of things, the paternal British Government accepted for some time what is called the modern colonization theory, which consists in putting an artificial high price upon colonial land, in order to prevent the too quick conversion of the wages labourer into the independent peasant. But let us now come to old civilized countries, in which capital domineers over the whole process of production. Take, for example, the rise in England of agricultural wages from 1849 to 1859. What was its consequence? The farmers could not, as our friend Weston would have advised them, raise the value of wheat, nor even its market prices. They had, on the contrary, to submit to their fall. But during these eleven years they introduced machinery of all sorts, adopted more scientific methods, converted part of arable land into pasture, increased the size of farms, and with this the scale of production, and by these and other processes diminishing the demand for labour by increasing its productive power, made the agricultural population again relatively redundant. This is the general method in which a reaction, quicker or slower, of capital against a rise of wages takes place in old, settled countries. Ricardo has justly remarked that machinery is in constant competition with labour, and can often be only introduced when the price of labour has reached a certain height, but the appliance of machinery is but one of the many methods for increasing the productive powers of labour. This very same development which makes common labour relatively redundant simplifies on the other hand skilled labour, and thus depreciates it. The same law obtains in another form. With the development of the productive powers of labour the accumulation of capital will be accelerated, even despite a relatively high rate of wages. Hence, one might infer, as Adam Smith, in whose days modern industry was still in its infancy, did infer, that the accelerated accumulation of capital must turn the balance in favour of the working man, by securing a growing demand for his labour. From this same standpoint many contemporary writers have wondered that English capital having grown in the last twenty years so much quicker than English population, wages should not have been more enhanced. But simultaneously with the process of accumulation there takes place a progressive change in the composition of capital. That part of the aggregate capital which consists of fixed capital, machinery, raw materials, means of production in all possible forms, progressively increases as compared with the other part of capital, which is laid out in wages or in the purchase of labour. This law has been stated in a more or less accurate manner by Mr. Barton, Ricardo, Sismondi, Professor Richard Jones, Professor Ramsay, Cherbuliez, and others. If the proportion of these two elements of capital was originally one to one, it will, in the progress of industry, become five to one, and so forth. If of a total capital of 600, 300 is laid out in instruments, raw materials, and so forth, and 300 in wages, the total capital wants only to be doubled to create a demand for 600 working men instead of for 300. But if of a capital of 600, 500 is laid out in machinery, materials, and so forth, and 100 only in wages, the same capital must increase from 600 to 3,600 in order to create a demand for 600 workmen instead of 300. In the progress of industry the demand for labour keeps, therefore, no pace with the accumulation of capital. It will still increase in a constantly diminishing ratio as compared with the increase of capital. These few hints will suffice to show that the very development of modern industry must progressively turn the scale in favour of the capitalist against the working man, and that consequently the general tendency of capitalistic production is not to raise, but to sink the average standard of wages, or to push the value of labour more or less to its minimum limit. Such being the tendency of things in this system, is this saying that the working class ought to renounce their resistance against the encroachments of capital, and abandon their attempts at making the best of the occasional chances for the temporary improvement? If they did, they would be degraded to one level mass of broken wretches past salvation. I think I have shown that their struggles for the standard of wages are incidents inseparable from the whole wages system, that in 99 cases out of 100 their efforts at raising wages are only efforts at maintaining the given value of labour, and that the necessity of debating their price with the capitalist is inherent in their condition of having to sell themselves as commodities. By cowardly giving way in their every-day conflict with capital, they would certainly disqualify themselves for the initiating of any larger movement. At the same time, and quite apart from the general servitude involved in the wages system, the working class ought not to exaggerate to themselves the ultimate working of these every-day struggles. They ought not to forget that they are fighting with effects, but not with the causes of those effects; that they are retarding the downward movement, but not changing its direction; that they are applying palliatives, not curing the malady. They ought, therefore, not to be exclusively absorbed in these unavoidable guerilla fights incessantly springing up from the never-ceasing encroachments of capital or changes of the market. They ought to understand that, with all the miseries it imposes upon them, the present system simultaneously engenders the material conditions and the social forms necessary for an economical reconstruction of society. Instead of the conservative motto, "A fair day's wage for a fair day's work!" they ought to inscribe on their banner the revolutionary watchword, "Abolition of the wages system!" After this very long and, I fear, tedious exposition which I was obliged to enter into to do some justice to the subject matter, I shall conclude by proposing the following resolutions: Firstly. A general rise in the rate of wages would result in a fall of the general rate of profit, but, broadly speaking, not affect the prices of commodities. Secondly. The general tendency of capitalist production is not to raise, but to sink the average standard of wages. Thirdly. Trades Unions work well as centres of resistance against the encroachments of capital. They fail partially from an injudicious use of their power. They fail generally from limiting themselves to a guerilla war against the effects of the existing system, instead of simultaneously trying to change it, instead of using their organized forces as a lever for the final emancipation of the working class, that is to say, the ultimate abolition of the wages system. 1lx8duh7pawqx4m2fitaes6ahba4ofy 189696 189693 2022-08-20T15:13:03Z Thastp 9008 /* VIII. การผลิตมูลค่าส่วนเกิน */ wikitext text/x-wiki [[งานแปล:ค่าจ้าง ราคา และกำไร]] == VIII. การผลิตมูลค่าส่วนเกิน == [[งานแปล:ค่าจ้าง ราคา และกำไร/บทที่ 9|VIII. การผลิตมูลค่าส่วนเกิน]] หัวเรื่องงานแปล <!-- ข้อมูลหลัก --> | ชื่อ = ค่าจ้าง ราคา และกำไร | ศักราช = ค.ศ. | ปี = 1865 | ภาษา = en | ต้นฉบับ = Wages, Price and Profit | ผู้สร้างสรรค์ = คาร์ล มาคส์ | บรรณาธิการ = เอเลนอร์ มาคส์ เอฟลิง | ส่วน = VIII. การผลิตมูลค่าส่วนเกิน | ผู้มีส่วนร่วม = | ก่อนหน้า = [[งานแปล:ค่าจ้าง ราคา และกำไร/บทที่ 8|VII. พลังที่ใช้แรงงาน]] | ถัดไป = [[งานแปล:ค่าจ้าง ราคา และกำไร/บทที่ 10|IX. มูลค่าของแรงงาน]] | หมายเหตุ = <!-- ข้อมูลย่อย (สำหรับจัดระเบียบหรือเชื่อมโยงไปหน้าอื่น) --> | หมวดหมู่ = | แก้กำกวม = | รุ่น = | สถานีย่อย = | ผู้สร้างสรรค์ที่เกี่ยวข้อง = | วิกิพีเดีย = | คอมมอนส์ = | หมวดหมู่คอมมอนส์ = | วิกิคำคม = | วิกิข่าว = | วิกิพจนานุกรม = | วิกิตำรา = | วิกิห้องสมุด = | วิกิสนเทศ = | วิกิท่องเที่ยว = | วิกิวิทยาลัย = | วิกิสปีชีส์ = | เมทา = {{ตรคป|Now suppose that the average amount of the daily necessaries of a labouring man require six hours of average labour for their production. Suppose, moreover, six hours of average labour to be also realized in a quantity of gold equal to 3s. Then 3s. would be the Price, or the monetary expression of the Daily Value of that man's Labouring Power. If he worked daily six hours he would daily produce a value sufficient to buy the average amount of his daily necessaries, or to maintain himself as a labouring man. |ทีนี้สมมุติว่าปริมาณของสิ่งจำเป็นที่คนใช้แรงงานต้องการต่อวันนั้นต้องใช้แรงงานโดยเฉลี่ยปริมาณหกชั่วโมงเพื่อผลิตมัน สมมุติอีกว่า แรงงานโดยเฉลี่ยหกชั่วโมงนี้ยังกลายเป็นจริงด้วยในทองคำปริมาณเท่ากับสามชิลลิง แล้วอย่างนั้นสามชิลลิงจึงเป็นราคา หรือการแสดงออกในรูปเงินตราของมูลค่าต่อวันของพลังที่ใช้แรงงานของคน ๆ นั้น หากเขาทำงานหกชั่วโมงต่อวัน เขาจะสามารถผลิตมูลค่าที่เพียงพอแต่ละวันต่อการซื้อสิ่งจำเป็นประจำวันปริมาณโดยเฉลี่ยแต่ละวันของเขาได้ หรือต่อการบำรุงรักษาตนเองให้คงเป็นผู้ใช้แรงงาน}} {{ตรคป|But our man is a wages labourer. He must, therefore, sell his labouring power to a capitalist. If he sells it at 3s. daily, or 18s. weekly, he sells it at its value. Suppose him to be a spinner. If he works six hours daily he will add to the cotton a value of 3s. daily. This value, daily added by him, would be an exact equivalent for the wages, or the price of his labouring power, received daily. But in that case no surplus value or surplus produce whatever would go to the capitalist. Here, then, we come to the rub. |แต่คนของเราคนนี้เป็นผู้ใช้แรงงานรับจ้าง เขาจึงต้องขายพลังแรงงานของเขาให้กับนายทุน หากเขาขายไปที่ราคาสามชิลลิงต่อวัน หรือสิบแปดชิลลิงต่ออาทิตย์ เขากำลังขายมันไปที่มูลค่าของมัน สมมุติให้เขาเป็นช่างทอ หากเขาทำงานหกชั่วโมงต่อวัน เขาจะเพิ่มมูลค่าเท่ากับสามชิลลิงให้กับฝ้าย มูลค่านี้ซึ่งเขาเพิ่มเข้าไปรายวัน จะเป็นมูลค่าเท่ากับค่าจ้างของเขา หรือราคาของพลังที่ใช้แรงงานของเขา ที่เขาจะได้รายวัน แต่ในกรณีนั้นก็จะไม่มีมูลค่าส่วนเกินหรือผลผลิตส่วนเกินใด ๆ ที่นายทุนจะได้เลย ที่นี่เองที่เราหยุดชะงัก}} {{ตรคป|In buying the labouring power of the workman, and paying its value, the capitalist, like every other purchaser, has acquired the right to consume or use the commodity bought. You consume or use the labouring power of a man by making him work, as you consume or use a machine by making it run. By paying the daily or weekly value of the labouring power of the workman, the capitalist has, therefore, acquired the right to use or make that labouring power work during the whole day or week. The working day or the working week has, of course, certain limits, but those we shall afterwards look more closely at. |ในการที่นายทุนซื้อพลังที่ใช้แรงงานของคนงาน และจ่ายทีมูลค่าของมัน เช่นเดียวกับผู้ซื้อของอื่น ๆ เขาได้รับสิทธิที่จะบริโภคหรือใช้สอยสินค้าโภคภัณฑ์ที่เขาซื้อมา คุณบริโภคหรือใช้สอยพลังที่ใช้แรงงานของคน ๆ หนึ่งโดยการให้เขาทำงาน เช่นเดียวกับที่คุณบริโภคหรือใช้งานเครื่องจักรด้วยการเดินเครื่องมัน นายทุนซึ่งจ่ายมูลค่ารายวันหรือรายสัปดาห์ของพลังที่ใช้แรงงานของคนงานจึงได้รับสิทธิที่จะใช้หรือให้พลังที่ใช้แรงงานนั้นทำงานในช่วงวันหรือสัปดาห์ วันทำงานหรือส้ปดาห์ทำงานนั้น แน่นอนว่ามีข้อจำกัดเท่าหนึ่ง แต่สิ่งเหล่านั้นเราต้องพิจารณใกล้ขึ้นอีกนิดในครั้งถัดไป}} {{ตรคป|For the present I want to turn your attention to one decisive point. |ในปัจจุบัน ผมอยากให้คุณสนใจมาที่ประเด็นที่เด็ดขาดข้อหนึ่งนี้}} {{ตรคป|The value of the labouring power is determined by the quantity of labour necessary to maintain or reproduce it, but the use of that labouring power is only limited by the active energies and physical strength of the labourer. The daily or weekly value of the labouring power is quite distinct from the daily or weekly exercise of that power, the same as the food a horse wants and the time it can carry the horseman are quite distinct. The quantity of labour by which the value of the workman's labouring power is limited to the quantity of labour which his labouring power is apt to perform. Take the example of our spinner. We have seen that, to daily reproduce his labouring power, he must daily reproduce a value of three shillings, which he will do by working six hours daily. But this does not disable him from working ten or twelve or more hours a day. But by paying the daily or weekly value of the spinner's labouring power, the capitalist has acquired the right of using that labouring power during the whole day or week. He will, therefore, make him work say, daily, twelve hours. Over and above the six hours required to replace his wages, or the value of his labouring power, he will, therefore, have to work six other hours, which I shall call hours of surplus labour, which surplus labour will realize itself in a surplus value and a surplus produce. If our spinner, for example, by his daily labour of six hours, added three shillings' value to the cotton, a value forming an exact equivalent to his wages, he will, in twelve hours, add six shillings' worth to the cotton, and produce a proportional surplus of yarn. As he has sold his labouring power to the capitalist, the whole value of produce created by him belongs to the capitalist, the owner pro tem. of his labouring power. By advancing three shillings, the capitalist will, therefore, realize a value of six shillings, because, advancing a value in which six hours of labour are crystallized, he will receive in return a value in which twelve hours of labour are crystallized. By repeating this same process daily, the capitalist will daily advance three shillings and daily pocket six shillings, one-half of which will go to pay wages anew, and the other half of which will form surplus value, for which the capitalist pays no equivalent. It is this sort of exchange between capital and labour upon which capitalistic production, or the wages system, is founded, and which must constantly result in reproducing the working man as a working man, and the capitalist as a capitalist.| The value of the labouring power is determined by the quantity of labour necessary to maintain or reproduce it, but the use of that labouring power is only limited by the active energies and physical strength of the labourer. The daily or weekly value of the labouring power is quite distinct from the daily or weekly exercise of that power, the same as the food a horse wants and the time it can carry the horseman are quite distinct. The quantity of labour by which the value of the workman's labouring power is limited to the quantity of labour which his labouring power is apt to perform. Take the example of our spinner. We have seen that, to daily reproduce his labouring power, he must daily reproduce a value of three shillings, which he will do by working six hours daily. But this does not disable him from working ten or twelve or more hours a day. But by paying the daily or weekly value of the spinner's labouring power, the capitalist has acquired the right of using that labouring power during the whole day or week. He will, therefore, make him work say, daily, twelve hours. Over and above the six hours required to replace his wages, or the value of his labouring power, he will, therefore, have to work six other hours, which I shall call hours of surplus labour, which surplus labour will realize itself in a surplus value and a surplus produce. If our spinner, for example, by his daily labour of six hours, added three shillings' value to the cotton, a value forming an exact equivalent to his wages, he will, in twelve hours, add six shillings' worth to the cotton, and produce a proportional surplus of yarn. As he has sold his labouring power to the capitalist, the whole value of produce created by him belongs to the capitalist, the owner pro tem. of his labouring power. By advancing three shillings, the capitalist will, therefore, realize a value of six shillings, because, advancing a value in which six hours of labour are crystallized, he will receive in return a value in which twelve hours of labour are crystallized. By repeating this same process daily, the capitalist will daily advance three shillings and daily pocket six shillings, one-half of which will go to pay wages anew, and the other half of which will form surplus value, for which the capitalist pays no equivalent. It is this sort of exchange between capital and labour upon which capitalistic production, or the wages system, is founded, and which must constantly result in reproducing the working man as a working man, and the capitalist as a capitalist.}} {{ตรคป|The rate of surplus value, all other circumstances remaining the same, will depend on the proportion between that necessary to reproduce the value of the labouring power and the surplus time or surplus labour performed for the capitalist. It will, therefore, depend on the ratio in which the working day is prolonged over and above that extent, by working which the working man would only reproduce the value of his labouring power, or replace his wages.|หากพฤติการณ์ทั้งหมดคงตัวเหมือนเดิม อัตราของมูลค่าส่วนเกินนั้นจะขึ้นอยู่กับอัตราสัดส่วนระหว่างเท่าที่จำเป็นต้องผลิตซ้ำมูลค่าของพลังที่ใช้แรงงาน และเวลาหรือแรงงานส่วนเกินซึ่งได้กระทำไปให้กับนายทุน ดังนั้นมันจึงขึ้นอยู่กับว่าวันทำงานวันหนึ่งนั้นยาวนานไปมากกว่าและเหนือกว่าขีดนั้นในอัตราส่วนเท่าไหร่ ขีดเส้นนั้นซึ่งคนทำงานต้องทำงานเพื่อผลิตซ้ำมูลค่าของพลังที่ใช้แรงงานของเขา หรือเพื่อแทนที่เท่าค่าจ้างของเขา}} == IX. มูลค่าของแรงงาน == [[งานแปล:ค่าจ้าง ราคา และกำไร/บทที่ 10|IX. มูลค่าของแรงงาน]] หัวเรื่องงานแปล <!-- ข้อมูลหลัก --> | ชื่อ = ค่าจ้าง ราคา และกำไร | ศักราช = ค.ศ. | ปี = 1865 | ภาษา = en | ต้นฉบับ = Wages, Price and Profit | ผู้สร้างสรรค์ = คาร์ล มาคส์ | บรรณาธิการ = เอเลนอร์ มาคส์ เอฟลิง | ส่วน = | ผู้มีส่วนร่วม = | ก่อนหน้า = [[งานแปล:ค่าจ้าง ราคา และกำไร/บทที่ 9|VIII. การผลิตมูลค่าส่วนเกิน]] | ถัดไป = [[งานแปล:ค่าจ้าง ราคา และกำไร/บทที่ 11|X. กำไรถูกสร้างขึ้นด้วยการขายโภคภัณฑ์ที่มูลค่าของมัน]] | หมายเหตุ = <!-- ข้อมูลย่อย (สำหรับจัดระเบียบหรือเชื่อมโยงไปหน้าอื่น) --> | หมวดหมู่ = | แก้กำกวม = | รุ่น = | สถานีย่อย = | ผู้สร้างสรรค์ที่เกี่ยวข้อง = | วิกิพีเดีย = | คอมมอนส์ = | หมวดหมู่คอมมอนส์ = | วิกิคำคม = | วิกิข่าว = | วิกิพจนานุกรม = | วิกิตำรา = | วิกิห้องสมุด = | วิกิสนเทศ = | วิกิท่องเที่ยว = | วิกิวิทยาลัย = | วิกิสปีชีส์ = | เมทา = We must now return to the expression, "''Value, or Price of Labour.''" We have seen that, in fact, it is only the value of the labouring power, measured by the values of commodities necessary for its maintenance. But since the workman receives his wages after his labour is performed, and knows, moreover, that what he actually gives to the capitalist is his labour, the value or price of his labouring power necessarily appears to him as the price or value of his labour itself. If the price of his labouring power is three shillings, in which six hours of labour are realized, and if he works twelve hours, he necessarily considers these three shillings as the value or price of twelve hours of labour, although these twelve hours of labour realize themselves in a value of six shillings. A double consequence flows from this. Firstly. The value or price of the labouring power takes the semblance of the price or value of labour itself, although, strictly speaking, value and price of labour are senseless terms. Secondly. Although one part only of the workman's daily labour is paid, while the other part is unpaid, and while that unpaid or surplus labour constitutes exactly the fund out of which surplus value or profit is formed, it seems as if the aggregate labour was paid labour. This false appearance distinguishes wages labour from other historical forms of labour. On the basis of the wages system even the unpaid labour seems to be paid labour. With the slave, on the contrary, even that part of his labour which is paid appears to be unpaid. Of course, in order to work the slave must live, and one part of his working day goes to replace the value of his own maintenance. But since no bargain is struck between him and his master, and no acts of selling and buying are going on between the two parties, all his labour seems to be given away for nothing. Take, on the other hand, the peasant serf, such as he, I might say, until yesterday existed in the whole East of Europe. This peasant worked, for example, three days for himself on his own field or the held allotted to him, and the three subsequent days he performed compulsory and gratuitous labour on the estate of his lord. Here, then, the paid and unpaid parts of labour were sensibly separated, separated in time and space, and our Liberals overflowed with moral indignation at the preposterous notion of making a man work for nothing. In point of fact, however, whether a man works three days of the week for himself on his own field and three days for nothing on the estate of his lord, or whether he works in the factory or the workshop six hours daily for himself and six for his employer, comes to the same, although in the latter case the paid and unpaid portions of labour are inseparably mixed up with each other, and the nature of the whole transaction is completely masked by the intervention of a contract and the pay received at the end of the week. The gratuitous labour appears to be voluntarily given in the one instance, and to be compulsory in the other. That makes all the difference. In using the word "value of labour," I shall only use it as a popular slang term for "value of labouring power." == X. กำไรถูกสร้างขึ้นด้วยการขายโภคภัณฑ์ที่มูลค่าของมัน == [[งานแปล:ค่าจ้าง ราคา และกำไร/บทที่ 11|X. กำไรถูกสร้างขึ้นด้วยการขายโภคภัณฑ์ที่มูลค่าของมัน]] หัวเรื่องงานแปล <!-- ข้อมูลหลัก --> | ชื่อ = ค่าจ้าง ราคา และกำไร | ศักราช = ค.ศ. | ปี = 1865 | ภาษา = en | ต้นฉบับ = Wages, Price and Profit | ผู้สร้างสรรค์ = คาร์ล มาคส์ | บรรณาธิการ = เอเลนอร์ มาคส์ เอฟลิง | ส่วน = | ผู้มีส่วนร่วม = | ก่อนหน้า = [[งานแปล:ค่าจ้าง ราคา และกำไร/บทที่ 10|IX. มูลค่าของแรงงาน]] | ถัดไป = [[งานแปล:ค่าจ้าง ราคา และกำไร/บทที่ 12|XI. ส่วนต่าง ๆ ที่มูลค่าส่วนเกินถูกจำแนกไป]] | หมายเหตุ = <!-- ข้อมูลย่อย (สำหรับจัดระเบียบหรือเชื่อมโยงไปหน้าอื่น) --> | หมวดหมู่ = | แก้กำกวม = | รุ่น = | สถานีย่อย = | ผู้สร้างสรรค์ที่เกี่ยวข้อง = | วิกิพีเดีย = | คอมมอนส์ = | หมวดหมู่คอมมอนส์ = | วิกิคำคม = | วิกิข่าว = | วิกิพจนานุกรม = | วิกิตำรา = | วิกิห้องสมุด = | วิกิสนเทศ = | วิกิท่องเที่ยว = | วิกิวิทยาลัย = | วิกิสปีชีส์ = | เมทา = Suppose an average hour of labour to be realized in a value equal to sixpence, or twelve average hours of labour to be realized in six shillings. Suppose, further, the value of labour to be three shillings or the produce of six hours' labour. If, then, in the raw material, machinery, and so forth, used up in a commodity, twenty-four hours of average labour were realized, its value would amount to twelve shillings. If, moreover, the workman employed by the capitalist added twelve hours of labour to those means of production, these twelve hours would be realized in an additional value of six shillings. The total value of the product would, therefore, amount to thirty-six hours of realized labour, and be equal to eighteen shillings. But as the value of labour, or the wages paid to the workman, would be three shillings only, no equivalent would have been paid by the capitalist for the six hours of surplus labour worked by the workman, and realized in the value of the commodity. By selling this commodity at its value for eighteen shillings, the capitalist would, therefore, realize a value of three shillings, for which he had paid no equivalent. These three shillings would constitute the surplus value or profit pocketed by him. The capitalist would consequently realize the profit of three shillings, not by selling his commodity at a price over and above its value, but by selling it at its real value. The value of a commodity is determined by the total quantity of labour contained in it. But part of that quantity of labour is realized in a value, for which an equivalent has been paid in the form of wages; part of it is realized in a value for which no equivalent has been paid. Part of the labour contained in the commodity is paid labour; part is unpaid labour. By selling, therefore, the commodity at its value, that is, as the crystallization of the total quantity of labour bestowed upon it, the capitalist must necessarily sell it at a profit. He sells not only what has cost him an equivalent, but he sells also what has cost him nothing, although it has cost his workman labour. The cost of the commodity to the capitalist and its real cost are different things. I repeat, therefore, that normal and average profits are made by selling commodities not above, but at their real values. == XI. ส่วนต่าง ๆ ที่มูลค่าส่วนเกินถูกจำแนกไป == [[งานแปล:ค่าจ้าง ราคา และกำไร/บทที่ 12|XI. ส่วนต่าง ๆ ที่มูลค่าส่วนเกินถูกจำแนกไป]] หัวเรื่องงานแปล <!-- ข้อมูลหลัก --> | ชื่อ = ค่าจ้าง ราคา และกำไร | ศักราช = ค.ศ. | ปี = 1865 | ภาษา = en | ต้นฉบับ = Wages, Price and Profit | ผู้สร้างสรรค์ = คาร์ล มาคส์ | บรรณาธิการ = เอเลนอร์ มาคส์ เอฟลิง | ส่วน = | ผู้มีส่วนร่วม = | ก่อนหน้า = [[งานแปล:ค่าจ้าง ราคา และกำไร/บทที่ 11|X. กำไรถูกสร้างขึ้นด้วยการขายโภคภัณฑ์ที่มูลค่าของมัน]] | ถัดไป = [[งานแปล:ค่าจ้าง ราคา และกำไร/บทที่ 13|XII. ความสัมพันธ์โดยทั่วไปของกำไร ค่าจ้าง และราคา]] | หมายเหตุ = <!-- ข้อมูลย่อย (สำหรับจัดระเบียบหรือเชื่อมโยงไปหน้าอื่น) --> | หมวดหมู่ = | แก้กำกวม = | รุ่น = | สถานีย่อย = | ผู้สร้างสรรค์ที่เกี่ยวข้อง = | วิกิพีเดีย = | คอมมอนส์ = | หมวดหมู่คอมมอนส์ = | วิกิคำคม = | วิกิข่าว = | วิกิพจนานุกรม = | วิกิตำรา = | วิกิห้องสมุด = | วิกิสนเทศ = | วิกิท่องเที่ยว = | วิกิวิทยาลัย = | วิกิสปีชีส์ = | เมทา = The surplus value, or that part of the total value of the commodity in which the surplus labour or unpaid labour of the working man is realized, I call Profit. The whole of that profit is not pocketed by the employing capitalist. The monopoly of land enables the landlord to take one part of that surplus value, under the name of rent, whether the land is used for agriculture, buildings or railways, or for any other productive purpose. On the other hand, the very fact that the possession of the instruments of labour enables the employing capitalist to produce a surplus value, or, what comes to the same, to appropriate to himself a certain amount of unpaid labour, enables the owner of the means of labour, which he lends wholly or partly to the employing capitalist -- enables, in one word, the money-lending capitalist to claim for himself under the name of interest another part of that surplus value, so that there remains to the employing capitalist as such only what is called industrial or commercial profit. By what laws this division of the total amount of surplus value amongst the three categories of people is regulated is a question quite foreign to our subject. This much, however, results from what has been stated. Rent, Interest, and Industrial Profit are only different names for different parts of the surplus value of the commodity, or the unpaid labour enclosed in it, and they are equally derived from this source, and from this source alone. They are not derived from land as such or from capital as such, but land and capital enable their owners to get their respective shares out of the surplus value extracted by the employing capitalist from the labourer. For the labourer himself it is a matter of subordinate importance whether that surplus value, the result of his surplus labour, or unpaid labour, is altogether pocketed by the employing capitalist, or whether the latter is obliged to pay portions of it, under the name of rent and interest, away to third parties. Suppose the employing capitalist to use only his own capital and to be his own landlord, then the whole surplus value would go into his pocket. It is the employing capitalist who immediately extracts from the labourer this surplus value, whatever part of it he may ultimately be able to keep for himself. Upon this relation, therefore, between the employing capitalist and the wages labourer the whole wages system and the whole present system of production hinge. Some of the citizens who took part in our debate were, therefore, wrong in trying to mince matters, and to treat this fundamental relation between the employing capitalist and the working man as a secondary question, although they were right in stating that, under given circumstances, a rise of prices might affect in very unequal degrees the employing capitalist, the landlord, the moneyed capitalist, and, if you please, the tax gatherer. Another consequence follows from what has been stated. That part of the value of the commodity which represents only the value of the raw materials, the machinery, in one word, no revenue at all, but replaces only capital. But, apart from this, it is false that the other part of the value of the commodity which forms revenue, or may be spent in the form of wages, profits, rent, interest, is constituted by the value of wages, the value of rent, the value of profits, and so forth. We shall, in the first instance, discard wages, and only treat industrial profits, interest, and rent. We have just seen that the surplus value contained in the commodity or that part of its value in which unpaid labour is realized, resolves itself into different fractions, bearing three different names. But it would be quite the reverse of the truth to say that its value is composed of, or formed by, the addition of the independent values of these three constituents. If one hour of labour realizes itself in a value of sixpence, if the working day of the labourer comprises twelve hours, if half of this time is unpaid labour, that surplus labour will add to the commodity a surplus value of three shillings, that is, of value for which no equivalent has been paid. This surplus value of three shillings constitutes the whole fund which the employing capitalist may divide, in whatever proportions, with the landlord and the money-lender. The value of these three shillings constitutes the limit of the value they have to divide amongst them. But it is not the employing capitalist who adds to the value of the commodity an arbitrary value for his profit, to which another value is added for the landlord, and so forth, so that the addition of these arbitrarily fixed values would constitute the total value. You see, therefore, the fallacy of the popular notion, which confounds the decomposition of a given value into three parts, with the formation of that value by the addition of three independent values, thus converting the aggregate value, from which rent, profit, and interest are derived, into an arbitrary magnitude. If the total profit realized by a capitalist be equal to £100, we call this sum, considered as absolute magnitude, the amount of profit. But if we calculate the ratio which those £100 bear to the capital advanced, we call this relative magnitude. It is evident that this rate of profit may be expressed in a double way. Suppose £100 to be the capital advanced in wages. If the surplus value created is also £100 -- and this would show us that half the working day of the labourer consists of unpaid labour -- and if we measured this profit by the value of the capital advanced in wages, we should say that the rate of profit amounted to one hundred per cent., because the value advanced would be one hundred and the value realized would be two hundred. If, on the other hand, we should not only consider the capital advanced in wages, but the total capital advanced, say, for example, £500, of which £400 represented the value of raw materials, machinery, and so forth, we should say that the rate of profit amounted only to twenty per cent., because the profit of one hundred would be but the fifth part of the total capital advanced. The first mode of expressing the rate of profit is the only one which shows you the real ratio between paid and unpaid labour, the real degree of the exploitation (you must allow me this French word) of labour. The other mode of expression is that in common use, and is, indeed, appropriate for certain purposes. At all events, it is very useful for concealing the degree in which the capitalist extracts gratuitous labour from the workman. In the remarks I have still to make I shall use the word Profit for the whole amount of the surplus value extracted by the capitalist without any regard to the division of that surplus value between different parties, and in using the words Rate of Profit, I shall always measure profits by the value of the capital advanced in wages. == XII. ความสัมพันธ์โดยทั่วไปของกำไร ค่าจ้าง และราคา == [[งานแปล:ค่าจ้าง ราคา และกำไร/บทที่ 13|XII. ความสัมพันธ์โดยทั่วไปของกำไร ค่าจ้าง และราคา]] หัวเรื่องงานแปล <!-- ข้อมูลหลัก --> | ชื่อ = ค่าจ้าง ราคา และกำไร | ศักราช = ค.ศ. | ปี = 1865 | ภาษา = en | ต้นฉบับ = Wages, Price and Profit | ผู้สร้างสรรค์ = คาร์ล มาคส์ | บรรณาธิการ = เอเลนอร์ มาคส์ เอฟลิง | ส่วน = | ผู้มีส่วนร่วม = | ก่อนหน้า = [[งานแปล:ค่าจ้าง ราคา และกำไร/บทที่ 12|XI. ส่วนต่าง ๆ ที่มูลค่าส่วนเกินถูกจำแนกไป]] | ถัดไป = [[งานแปล:ค่าจ้าง ราคา และกำไร/บทที่ 14|XIII. กรณีหลักของความพยายามในการเพิ่มค่าจ้างหรือการต่อต้านการลดต่ำลงของมัน]] | หมายเหตุ = <!-- ข้อมูลย่อย (สำหรับจัดระเบียบหรือเชื่อมโยงไปหน้าอื่น) --> | หมวดหมู่ = | แก้กำกวม = | รุ่น = | สถานีย่อย = | ผู้สร้างสรรค์ที่เกี่ยวข้อง = | วิกิพีเดีย = | คอมมอนส์ = | หมวดหมู่คอมมอนส์ = | วิกิคำคม = | วิกิข่าว = | วิกิพจนานุกรม = | วิกิตำรา = | วิกิห้องสมุด = | วิกิสนเทศ = | วิกิท่องเที่ยว = | วิกิวิทยาลัย = | วิกิสปีชีส์ = | เมทา = Deduct from the value of a commodity the value replacing the value of the raw materials and other means of production used upon it, that is to say, deduct the value representing the past labour contained in it, and the remainder of its value will resolve into the quantity of labour added by the working man last employed. If that working man works twelve hours daily, if twelve hours of average labour crystallize themselves in an amount of gold equal to six shillings, this additional value of six shillings is the only value his labour will have created. This given value, determined by the time of his labour, is the only fund from which both he and the capitalist have to draw their respective shares or dividends, the only value to be divided into wages and profits. It is evident that this value itself will not be altered by the variable proportions in which it may be divided amongst the two parties. There will also be nothing changed if in the place of one working man you put the whole working population, twelve million working days, for example, instead of one. Since the capitalist and workman have only to divide this limited value, that is, the value measured by the total labour of the working man, the more the one gets the less will the other get, and vice versa. Whenever a quantity is given, one part of it will increase inversely as the other decreases. If the wages change, profits will change in an opposite direction. If wages fall profits will rise; and if wages rise, profits will fall. If the working man, on our former supposition, gets shillings, equal to one-half of the value he has created, or if his whole working day consists half of paid, half of unpaid labour, the rate of profit will be 100 per cent., because the capitalist would also get three shillings. If the working man receives only two shillings, or works only one third of the whole day for himself, the capitalist will get four shillings, and the rate of profit will be 200 per cent. If the working man receives four shillings, the capitalist will only receive two, and the rate of profit would sink to 50 per cent., but all these variations will not affect the value of the commodity. A general rise of wages would, therefore, result in a fall of the general rate of profit, but not affect values. But although the values of commodities, which must ultimately regulate their market prices, are exclusively determined by the total quantities of labour fixed in them, and not by the division of that quantity into paid and unpaid labour, it by no means follows that the values of the single commodities, or lots of commodities, produced during twelve hours, for example, will remain constant. The number or mass of commodities produced in a given time of labour, or by a given quantity of labour, depends unon the productive power of the labour employed, and upon its extent or length. With one degree of the productive power of spinning labour, for example, a working day of twelve hours may produce twelve pounds of yarn, with a lesser degree of productive power only two pounds. If then twelve hours' average labour were realized in the value of six shillings in the one case, the twelve pounds of yarn would cost six shillings, in the other case the two pounds of yarn would also cost six shillings. One pound of yarn would, therefore, cost sixpence in the one case, and three shillings in the other. This difference of price would result from the difference in the productive powers of the labour employed. One hour of labour would be realized in one pound of yarn with the greater productive power, while with the smaller productive power, six hours of labour would be realized in one pound of yarn. The price of a pound of yarn would, in the one instance, be only sixpence, although wages were relatively high and the rate of profit low, it would be three shillings in the other instance, although wages were low and the rate of profit high. This would be so because the price of the pound of yarn is regulated by the total amount of labour worked up in it, and not by the proportional division of that total amount into paid and unpaid labour. The fact I have before mentioned that high-priced labour may produce cheap, and low-priced labour may produce dear commodities, loses, therefore, its paradoxical appearance. It is only the expression of the general law that the value of a commodity is regulated by the quantity of labour worked up in it, and that the quantity of labour worked up in it depends altogether upon the productive powers of the labour employed, and will, therefore, vary with every variation in the productivity of labour. == XIII. กรณีหลักของความพยายามในการเพิ่มค่าจ้างหรือการต่อต้านการลดต่ำลงของมัน == [[งานแปล:ค่าจ้าง ราคา และกำไร/บทที่ 14|XIII. กรณีหลักของความพยายามในการเพิ่มค่าจ้างหรือการต่อต้านการลดต่ำลงของมัน]] หัวเรื่องงานแปล <!-- ข้อมูลหลัก --> | ชื่อ = ค่าจ้าง ราคา และกำไร | ศักราช = ค.ศ. | ปี = 1865 | ภาษา = en | ต้นฉบับ = Wages, Price and Profit | ผู้สร้างสรรค์ = คาร์ล มาคส์ | บรรณาธิการ = เอเลนอร์ มาคส์ เอฟลิง | ส่วน = | ผู้มีส่วนร่วม = | ก่อนหน้า = [[งานแปล:ค่าจ้าง ราคา และกำไร/บทที่ 13|XII. ความสัมพันธ์โดยทั่วไปของกำไร ค่าจ้าง และราคา]] | ถัดไป = [[งานแปล:ค่าจ้าง ราคา และกำไร/บทที่ 15|XIV. การต่อสู้ระหว่างทุนกับแรงงานและผลลัพธ์ของมัน]] | หมายเหตุ = <!-- ข้อมูลย่อย (สำหรับจัดระเบียบหรือเชื่อมโยงไปหน้าอื่น) --> | หมวดหมู่ = | แก้กำกวม = | รุ่น = | สถานีย่อย = | ผู้สร้างสรรค์ที่เกี่ยวข้อง = | วิกิพีเดีย = | คอมมอนส์ = | หมวดหมู่คอมมอนส์ = | วิกิคำคม = | วิกิข่าว = | วิกิพจนานุกรม = | วิกิตำรา = | วิกิห้องสมุด = | วิกิสนเทศ = | วิกิท่องเที่ยว = | วิกิวิทยาลัย = | วิกิสปีชีส์ = | เมทา = Let us now seriously consider the main cases in which a rise of wages is attempted or a reduction of wages resisted. 1. We have seen that the value of the labouring power, or in more popular parlance, the value of labour, is determined by the value of necessaries, or the quantity of labour required to produce them. If, then, in a given country the value of the daily average necessaries of the labourer represented six hours of labour expressed in three shillings, the labourer would have to work six hours daily to produce an equivalent for his daily maintenance. If the whole working day was twelve hours, the capitalist would pay him the value of his labour by paying him three shillings. Half the working day would be unpaid labour, and the rate of profit would amount to 100 per cent. But now suppose that, consequent upon a decrease of productivity, more labour should be wanted to produce, say, the same amount of agricultural produce, 60 that the price of the average daily necessaries should rise from three to four shillings. In that case the value of labour would rise by one-third, or 331/3 per cent. Eight hours of the working day would be required to produce an equivalent for the daily maintenance of the labourer, according to his old standard of living. The surplus labour would therefore sink from six hours to four, and the rate of profit from 100 to 50 per cent. But in insisting upon a rise of wages, the labourer would only insist upon getting the increased value of his labour, like every other seller of a commodity, who, the costs of his commodities having increased, tries to get its increased value paid. If wages did not rise, or not sufficiently rise, to compensate for the increased values of necessaries, the price of labour would sink below the value of labour, and the labourer's standard of life would deteriorate. But a change might also take place in an opposite direction. By virtue of the increased productivity of labour, the same amount of the average daily necessaries might sink from three to two shillings, or only four hours out of the working day, instead of six, be wanted to reproduce an equivalent for the value of the daily necessaries. The working man would now be able to buy with two shillings as many necessaries as he did before with three shillings. Indeed, the value of labour would have sunk, but that diminished value would command the same amount of commodities as before. Then profits would rise from three to four shillings, and the rate of profit from 100 to 200 per cent. Although the labourer's absolute standard of life would have remained the same, his relative wages, and therewith his relative social position, as compared with that of the capitalist, would have been lowered. If the working man should resist that reduction of relative wages, he would only try to get some share in the increased productive powers of his own labour, and to maintain his former relative position in the social scale. Thus, after the abolition of the Corn Laws, and in flagrant violation of the most solemn pledges given during the anti-Corn Law agitation, the English factory lords generally reduced wages ten per cent. The resistance of the workmen was at first baffled, but, consequent upon circumstances I cannot now enter upon, the ten per cent. lost were afterwards regained. 2. The values of necessaries, and consequently the value of labour, might remain the same, but a change might occur in their money prices, consequent upon a previous change in the value of money. By the discovery of more fertile mines and so forth, two ounces of gold might, for example, cost no more labour to produce than one ounce did before. The value of gold would then be depreciated by one-half, or fifty per cent. As the values of all other commodities would then be expressed in twice their former money prices, so also the same with the value of labour. Twelve hours of labour, formerly expressed in six shillings, would now be expressed in twelve shillings. If the working man's wages should remain three shillings, instead of rising to six shillings, the money price of his labour would only be equal to half the value of his labour, and his standard of life would fearfully deteriorate. This would also happen in a greater or lesser degree if his wages should rise, but not proportionately to the fall in the value of gold. In such a case nothing would have been changed, either in the productive powers of labour, or in supply and demand, or in values. Nothing could have changed except the money names of those values. To say that in such a case the workman ought not to insist upon a proportionate rise of wages, is to say that he must be content to be paid with names, instead of with things. All past history proves that whenever such a depreciation of money occurs, the capitalists are on the alert to seize this opportunity for defrauding the workman. A very large school of political economists assert that, consequent upon the new discoveries of gold lands, the better working of silver mines, and the cheaper supply of quicksilver, the value of precious metals has been again depreciated. This would explain the general and simultaneous attempts on the Continent at a rise of wages. 3. We have till now supposed that the working day has given limits. The working day, however, has, by itself, no constant limits. It is the constant tendency of capital to stretch it to its utmost physically possible length, because in the same degree surplus labour, and consequently the profit resulting therefrom, will be increased. The more capital succeeds in prolonging the working day, the greater the amount of other people's labour it will appropriate. During the seventeenth and even the first two-thirds of the eighteenth century a ten hours working day was the normal working day all over England. During the anti-Jacobin war, which was in fact a war waged by the British barons against the British working masses, capital celebrated its bacchanalia, and prolonged the working day from ten to twelve, fourteen, eighteen hours. Malthus, by no means a man whom you would suspect of a maudlin sentimentalism, declared in a pamphlet, published about 1815, that if this sort of thing was to go on the life of the nation would be attacked at its very source. A few years before the general introduction of the newly-invented machinery, about 1765, a pamphlet appeared in England under the title, An Essay on Trade. The anonymous author, an avowed enemy of the working classes, declaims on the necessity of expanding the limits of the working day. Amongst other means to this end, he proposes working houses, which, he says, ought to be "Houses of Terror." And what is the length of the working day he prescribes for these "Houses of Terror"? Twelve hours, the very same time which in 1832 was declared by capitalists, political economists, and ministers to be not only the existing but the necessary time of labour for a child under twelve years. By selling his labouring power, and he must do so under the present system, the working man makes over to the capitalist the consumption of that power, but within certain rational limits. He sells his labouring power in order to maintain it, apart from its natural wear and tear, but not to destroy it. In selling his labouring power at its daily or weekly value, it is understood that in one day or one week that labouring power shall not be submitted to two days' or two weeks' waste or wear and tear. Take a machine worth £1,000. If it is used up in ten years it will add to the value of the commodities in whose production it assists £100 yearly. If it be used up in five years it would add £200 yearly, or the value of its annual wear and tear is in inverse ratio to the time in which it is consumed. But this distinguishes the working man from the machine. Machinery does not wear out exactly in the same ratio in which it is used. Man, on the contrary, decays in a greater ratio than would be visible from the mere numerical addition of work. In their attempts at reducing the working day to its former rational dimensions, or, where they cannot enforce a legal fixation of a normal working day, at checking overwork by a rise of wages, a rise not only in proportion to the surplus time exacted, but in a greater proportion, working men fulfil only a duty to themselves and their race. They only set limits to the tyrannical usurpations of capital. Time is the room of human development. A man who has no free time to dispose of, whose whole lifetime, apart from the mere physical interruptions by sleep, meals, and so forth, is absorbed by his labour for the capitalist, is less than a beast of burden. He is a mere machine for producing Foreign Wealth, broken in body and brutalized in mind. Yet the whole history of modern industry shows that capital, if not checked, will recklessly and ruthlessly work to cast down the whole working class to this utmost state of degradation. In prolonging the working day the capitalist may pay higher wages and still lower the value of labour, if the rise of wages does not correspond to the greater amount of labour extracted, and the quicker decay of the labouring power thus caused. This may be done in another way. Your middle-class statisticians will tell you, for instance, that the average wages of factory families in Lancashire have risen. They forget that instead of the labour of the man, the head of the family, his wife and perhaps three or four children are now thrown under the Juggernaut wheels of capital, and that the rise of the aggregate wages does not correspond to the aggregate surplus labour extracted from the family. Even with given limits of the working day, such as they now exist in all branches of industry subjected to the factory laws, a rise of wages may become necessary, if only to keep up the old standard value of labour. By increasing the intensity of labour, a man may be made to expend as much vital force in one hour as he formerly did in two. This has, to a certain degree, been effected in the trades, placed under the Factory Acts, by the acceleration of machinery, and the greater number of working machines which a single individual has now to superintend. If the increase in the intensity of labour or the mass of labour spent in an hour keeps some fair proportion to the decrease in the extent of the working day, the working man will still be the winner. If this limit is overshot, he loses in one form what he has gained in another, and ten hours of labour may then become as ruinous as twelve hours were before. In checking this tendency of capital, by struggling for a rise of wages corresponding to the rising intensity of labour, the working man only resists the depreciation of his labour and the deterioration of his race. 4. All of you know that, from reasons I have not now to explain, capitalistic production moves through certain periodical cycles. It moves through a state of quiescence, growing animation, prosperity, overtrade, crisis, and stagnation. The market prices of commodities, and the market rates of profit, follow these phases, now sinking below their averages, now rising above them. Considering the whole cycle, you will find that one deviation of the market price is being compensated by the other, and that, taking the average of the cycle, the market prices of commodities are regulated by their values. Well! During the phase of sinking market prices and the phases of crisis and stagnation, the working man, if not thrown out of employment altogether, is sure to have his wages lowered. Not to be defrauded, he must, even with such a fall of market prices, debate with the capitalist in what proportional degree a fall of wages has become necessary. If, during the phases of prosperity, when extra profits are made, he did not battle for a rise of wages, he would, taking the average of one industrial cycle, not even receive his average wages, or the value of his labour. It is the utmost height of folly to demand that while his wages are necessarily affected by the adverse phases of the cycle, he should exclude himself from compensation during the prosperous phases of the cycle. Generally, the values of all commodities are only realized by the compensation of the continuously changing market prices, springing from the continuous fluctuations of demand and supply. On the basis of the present system labour is only a commodity like others. It must, therefore, pass through the same fluctuations to fetch an average price corresponding to its value. It would be absurd to treat it on the one hand as a commodity, and to want on the other hand to exempt it from the laws which regulate the prices of commodities. The slave receives a permanent and fixed amount of maintenance; the wages labourer does not. He must try to get a rise of wages in the one instance, if only to compensate for a fall of wages in the other. If he resigned himself to accept the will, the dictates of the capitalist as a permanent economical law, he would share in all the miseries of the slave, without the security of the slave. 5. In all the cases I have considered, and they form ninety-nine out of a hundred, you have seen that a struggle for a rise of wages follows only in the track of previous changes, and is the necessary offspring of previous changes in the amount of production, the productive powers of labour, the value of labour, the value of money, the extent or the intensity of labour extracted, the fluctuations of market prices, dependent upon the fluctuations of demand and supply, and consistent with the different phases of the industrial cycle; in one word, as reactions of labour against the previous action of capital. By treating the struggle for a rise of wages independently of all these circumstances, by looking only upon the changes of wages, and overlooking all the other changes from which they emanate, you proceed from a false premise in order to arrive at false conclusions. == XIV. การต่อสู้ระหว่างทุนกับแรงงานและผลลัพธ์ของมัน == [[งานแปล:ค่าจ้าง ราคา และกำไร/บทที่ 15|XIV. การต่อสู้ระหว่างทุนกับแรงงานและผลลัพธ์ของมัน]] หัวเรื่องงานแปล <!-- ข้อมูลหลัก --> | ชื่อ = ค่าจ้าง ราคา และกำไร | ศักราช = ค.ศ. | ปี = 1865 | ภาษา = en | ต้นฉบับ = Wages, Price and Profit | ผู้สร้างสรรค์ = คาร์ล มาคส์ | บรรณาธิการ = เอเลนอร์ มาคส์ เอฟลิง | ส่วน = | ผู้มีส่วนร่วม = | ก่อนหน้า = [[งานแปล:ค่าจ้าง ราคา และกำไร/บทที่ 14|XIII. กรณีหลักของความพยายามในการเพิ่มค่าจ้างหรือการต่อต้านการลดต่ำลงของมัน]] | ถัดไป = | หมายเหตุ = <!-- ข้อมูลย่อย (สำหรับจัดระเบียบหรือเชื่อมโยงไปหน้าอื่น) --> | หมวดหมู่ = | แก้กำกวม = | รุ่น = | สถานีย่อย = | ผู้สร้างสรรค์ที่เกี่ยวข้อง = | วิกิพีเดีย = | คอมมอนส์ = | หมวดหมู่คอมมอนส์ = | วิกิคำคม = | วิกิข่าว = | วิกิพจนานุกรม = | วิกิตำรา = | วิกิห้องสมุด = | วิกิสนเทศ = | วิกิท่องเที่ยว = | วิกิวิทยาลัย = | วิกิสปีชีส์ = | เมทา = 1. Having shown that the periodical resistance on the part of the working men against a reduction of wages, and their periodical attempts at getting a rise of wages, are inseparable from the wages system, and dictated by the very fact of labour being assimilated to commodities, and therefore subject to the laws regulating the general movement of prices; having, furthermore, shown that a general rise of wages would result in a fall in the general rate of profit, but not affect the average prices of commodities, or their values, the question now ultimately arises, how far, in this incessant struggle between capital and labour, the latter is likely to prove successful. I might answer by a generalization, and say that, as with all other commodities, so with labour, its market price will, in the long run, adapt itself to its value; that, therefore, despite all the ups and downs, and do what he may, the working man will, on an average, only receive the value of his labour which resolves into the value of his labouring power, which is determined by the value of the necessaries required for its maintenance and reproduction, which value of necessaries finally is regulated by the quantity of labour wanted to produce them. But there are some peculiar features which distinguish the value of the labouring power, or value of labour, from the value of all other commodities. The value of the labouring power is formed by two elements -- the one merely physical, the other historical or social. Its ultimate limit is determined by the physical element, that is to say, to maintain and reproduce itself, to perpetuate its physical existence, the working class must receive the necessaries absolutely indispensable for living and multiplying. The value of those indispensable necessaries forms, therefore, the ultimate limit of the value of labour. On the other hand, the length of the working day is also limited by ultimate, although very elastic boundaries. Its ultimate limit is given by the physical force of the labouring man. If the daily exhaustion of his vital forces exceeds a certain degree, it cannot be exerted anew, day by day. However, as I said, this limit is very elastic. A quick succession of unhealthy and short-lived generations will keep the labour market as well supplied as a series of vigorous and long-lived generations. Besides this mere physical element, the value of labour is in every country determined by a traditional standard of life. It is not mere physical life, but it is the satisfaction of certain wants springing from the social conditions in which people are placed and reared up. The English standard of life may be reduced to the Irish standard; the standard of life of a German peasant to that of a Livonian peasant. The important part which historical tradition and social habitude play in this respect, you may learn from Mr. Thornton's work on Over-population, where he shows that the average wages in different agricultural districts of England still nowadays differ more or less according to the more or less favourable circumstances under which the districts have emerged from the state of serfdom. This historical or social element, entering into the value of labour, may be expanded, or contracted, or altogether extinguished, so that nothing remains but the physical limit. During the time of the anti-Jacobin war, undertaken, as the incorrigible tax-eater and sinecurist, old George Rose, used to say, to save the comforts of our holy religion from the inroads of the French infidels, the honest English farmers, so tenderly handled in a former chapter of ours, depressed the wages of the agricultural labourers even beneath that mere physical minimum, but made up by Poor Laws the remainder necessary for the physical perpetuation of the race. This was a glorious way to convert the wages labourer into a slave, and Shakespeare's proud yeoman into a pauper. By comparing the standard wages or values of labour in different countries, and by comparing them in different historical epochs of the same country, you will find that the value of labour itself is not a fixed but a variable magnitude, even supposing the values of all other commodities to remain constant. A similar comparison would prove that not only the market rates of profit change, but its average rates. But as to profits, there exists no law which determines their minimum. We cannot say what is the ultimate limit of their decrease. And why cannot we fix that limit? Because although we can fix the minimum of wages, we cannot fix their maximum. We can only say that, the limits of the working day being given, the maximum of profit corresponds to the physical minimum of wages; and that wages being given, the maximum of profit corresponds to such a prolongation of the working day as is compatible with the physical force of the labourer. The maximum of profit is, therefore, limited by the physical minimum of wages and the physical maximum of the working day. It is evident that between the two limits of this maximum rate of profit an immense scale of variations is possible. The fixation of its actual degree is only settled by the continuous struggle between capital and labour, the capitalist constantly tending to reduce wages to their physical minimum, and to extend the working day to its physical maximum, while the working man constantly presses in the opposite direction. The matter resolves itself into a question of the respective powers of the combatants. 2. As to the limitation of the working day in England, as in all other countries, it has never been settled except by legislative interference. Without the working men's continuous pressure from without, that interference would never have taken place. But at all events, the result was not to be attained by private settlement between the working men and the capitalists. This very necessity of general political action affords the proof that in its merely economic action capital is the stronger side. As to the limits of the value of labour, its actual settlement always depends upon supply and demand, I mean the demand for labour on the part of capital, and the supply of labour by the working men. In colonial countries the law of supply and demand favours the working man. Hence the relatively high standard of wages in the United States. Capital may there try its utmost. It cannot prevent the labour market from being continuously emptied by the continuous conversion of wages labourers into independent, self-sustaining peasants. The position of a wages labourer is for a very large part of the American people but a probational state, which they are sure to leave within a longer or shorter term. To mend this colonial state of things, the paternal British Government accepted for some time what is called the modern colonization theory, which consists in putting an artificial high price upon colonial land, in order to prevent the too quick conversion of the wages labourer into the independent peasant. But let us now come to old civilized countries, in which capital domineers over the whole process of production. Take, for example, the rise in England of agricultural wages from 1849 to 1859. What was its consequence? The farmers could not, as our friend Weston would have advised them, raise the value of wheat, nor even its market prices. They had, on the contrary, to submit to their fall. But during these eleven years they introduced machinery of all sorts, adopted more scientific methods, converted part of arable land into pasture, increased the size of farms, and with this the scale of production, and by these and other processes diminishing the demand for labour by increasing its productive power, made the agricultural population again relatively redundant. This is the general method in which a reaction, quicker or slower, of capital against a rise of wages takes place in old, settled countries. Ricardo has justly remarked that machinery is in constant competition with labour, and can often be only introduced when the price of labour has reached a certain height, but the appliance of machinery is but one of the many methods for increasing the productive powers of labour. This very same development which makes common labour relatively redundant simplifies on the other hand skilled labour, and thus depreciates it. The same law obtains in another form. With the development of the productive powers of labour the accumulation of capital will be accelerated, even despite a relatively high rate of wages. Hence, one might infer, as Adam Smith, in whose days modern industry was still in its infancy, did infer, that the accelerated accumulation of capital must turn the balance in favour of the working man, by securing a growing demand for his labour. From this same standpoint many contemporary writers have wondered that English capital having grown in the last twenty years so much quicker than English population, wages should not have been more enhanced. But simultaneously with the process of accumulation there takes place a progressive change in the composition of capital. That part of the aggregate capital which consists of fixed capital, machinery, raw materials, means of production in all possible forms, progressively increases as compared with the other part of capital, which is laid out in wages or in the purchase of labour. This law has been stated in a more or less accurate manner by Mr. Barton, Ricardo, Sismondi, Professor Richard Jones, Professor Ramsay, Cherbuliez, and others. If the proportion of these two elements of capital was originally one to one, it will, in the progress of industry, become five to one, and so forth. If of a total capital of 600, 300 is laid out in instruments, raw materials, and so forth, and 300 in wages, the total capital wants only to be doubled to create a demand for 600 working men instead of for 300. But if of a capital of 600, 500 is laid out in machinery, materials, and so forth, and 100 only in wages, the same capital must increase from 600 to 3,600 in order to create a demand for 600 workmen instead of 300. In the progress of industry the demand for labour keeps, therefore, no pace with the accumulation of capital. It will still increase in a constantly diminishing ratio as compared with the increase of capital. These few hints will suffice to show that the very development of modern industry must progressively turn the scale in favour of the capitalist against the working man, and that consequently the general tendency of capitalistic production is not to raise, but to sink the average standard of wages, or to push the value of labour more or less to its minimum limit. Such being the tendency of things in this system, is this saying that the working class ought to renounce their resistance against the encroachments of capital, and abandon their attempts at making the best of the occasional chances for the temporary improvement? If they did, they would be degraded to one level mass of broken wretches past salvation. I think I have shown that their struggles for the standard of wages are incidents inseparable from the whole wages system, that in 99 cases out of 100 their efforts at raising wages are only efforts at maintaining the given value of labour, and that the necessity of debating their price with the capitalist is inherent in their condition of having to sell themselves as commodities. By cowardly giving way in their every-day conflict with capital, they would certainly disqualify themselves for the initiating of any larger movement. At the same time, and quite apart from the general servitude involved in the wages system, the working class ought not to exaggerate to themselves the ultimate working of these every-day struggles. They ought not to forget that they are fighting with effects, but not with the causes of those effects; that they are retarding the downward movement, but not changing its direction; that they are applying palliatives, not curing the malady. They ought, therefore, not to be exclusively absorbed in these unavoidable guerilla fights incessantly springing up from the never-ceasing encroachments of capital or changes of the market. They ought to understand that, with all the miseries it imposes upon them, the present system simultaneously engenders the material conditions and the social forms necessary for an economical reconstruction of society. Instead of the conservative motto, "A fair day's wage for a fair day's work!" they ought to inscribe on their banner the revolutionary watchword, "Abolition of the wages system!" After this very long and, I fear, tedious exposition which I was obliged to enter into to do some justice to the subject matter, I shall conclude by proposing the following resolutions: Firstly. A general rise in the rate of wages would result in a fall of the general rate of profit, but, broadly speaking, not affect the prices of commodities. Secondly. The general tendency of capitalist production is not to raise, but to sink the average standard of wages. Thirdly. Trades Unions work well as centres of resistance against the encroachments of capital. They fail partially from an injudicious use of their power. They fail generally from limiting themselves to a guerilla war against the effects of the existing system, instead of simultaneously trying to change it, instead of using their organized forces as a lever for the final emancipation of the working class, that is to say, the ultimate abolition of the wages system. ncpvqxlwz79f9g6bjb06yvwp0jjerv0 2 57046 189670 189669 2022-08-20T12:01:55Z Venise12mai1834 8884 /* 2 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในปัจจุบันหมายความถึง "ประติมากรรม" (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง "ภาพพิมพ์" โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ซึ่งเป็นพจนานุกรมในยุคเดียวกับเอกสารนี้ (ออกหลังเอกสารนี้ 19 ปี) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "ศาสตร์แห่งการแกะสลักรูปลงในไม้ หิน ฯลฯ, ภาพที่แกะสลักหรือพิมพ์" ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}})</ref> ประกอบ และพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 ห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much effeem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">{{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref name = ":2">{{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ และพระอนุชาบุญธรรมของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และโอรสบุญธรรม<ref name = ":2"/> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตีพระเศียรพระนาง<ref>{{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ระบุว่า "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติด้วยการ "blow" (ซึ่งจะหมายถึง ทุบ ตี ต่อย ฟาด ฯลฯ ก็ได้ทั้งนั้น) ในที่นี้เลือกใช้คำว่า "ตี" เพราะกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" อนึ่ง คำว่า "brains" ในที่นี้แปลเป็น "ศีรษะ" (พระเศียร) เพราะคงเป็นการตีศีรษะหรือกระโหลกศีรษะ มากกว่าจะตีสมองจริง ๆ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยามิได้ให้รายละเอียดว่า ตีที่ใด และตีอย่างไร เพียงแต่ระบุว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่บูชายิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่นนั้น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรืออุปกรณ์การพิฆาตใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the'' Eastern ''Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" นั้น แปลว่า "แคบ" หรือ "เข้มงวด" และยังเป็นรูปสะกดแบบโบราณของคำว่า "straight" ที่แปลว่า "ตรง" ในที่นี้แปลเป็น "(ลำตัว)ตรง" เพราะบริบทพูดถึงพระกายของสมเด็จพระนารายณ์</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่ออาคันตุกะ<ref>''American Heritage Dictionary of the English Language'' ({{ฮวอม|Stranger|2016}}) ว่า "stranger" ในความหมายเก่า หมายถึง "แขก" (guest) หรือ "ผู้มาเยือน" (visitor) และยังหมายถึง "ชาวต่างชาติ" (foreigner) ก็ได้</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า พระองค๋ทรงเป็นเลิศ<ref>xxx</ref> ประเสริฐสุดในขัตติยวงศ์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงที่จะพึงปรารถนาได้ นี่เป็นคุณลักษณะที่ยังให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่นิยมและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่กล่าวไม่ได้ว่า ทรงเป็นที่สักการะ พระองค์ทรงมิเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วบรรดาที่มักครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกยิ่งนัก กลับกัน ทรงมักลงโทษอันมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความนิยมและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|url=https://www.dictionary.com/browse/knockout|title=Knockout|website=Dictionary.com Unabridged|author=Dictionary.com|year=2022a|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|url=https://www.dictionary.com/browse/sculpture|title=Sculpture|website=Dictionary.com Unabridged|author=Dictionary.com|year=2022b|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|url=https://www.thefreedictionary.com/stranger|title=Stranger|website=American Heritage Dictionary of the English Language, Fifth Edition|year=2016|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Stranger|2016}}}} {{จออ}} n6zuxl85uezwzl4cs2lycxody9756sr 189671 189670 2022-08-20T12:02:30Z Venise12mai1834 8884 /* 2 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในปัจจุบันหมายความถึง "ประติมากรรม" (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง "ภาพพิมพ์" โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ซึ่งเป็นพจนานุกรมในยุคเดียวกับเอกสารนี้ (ออกหลังเอกสารนี้ 19 ปี) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "ศาสตร์แห่งการแกะสลักรูปลงในไม้ หิน ฯลฯ, ภาพที่แกะสลักหรือพิมพ์" ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}})</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 ห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much effeem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">{{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref name = ":2">{{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ และพระอนุชาบุญธรรมของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และโอรสบุญธรรม<ref name = ":2"/> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตีพระเศียรพระนาง<ref>{{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ระบุว่า "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติด้วยการ "blow" (ซึ่งจะหมายถึง ทุบ ตี ต่อย ฟาด ฯลฯ ก็ได้ทั้งนั้น) ในที่นี้เลือกใช้คำว่า "ตี" เพราะกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" อนึ่ง คำว่า "brains" ในที่นี้แปลเป็น "ศีรษะ" (พระเศียร) เพราะคงเป็นการตีศีรษะหรือกระโหลกศีรษะ มากกว่าจะตีสมองจริง ๆ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยามิได้ให้รายละเอียดว่า ตีที่ใด และตีอย่างไร เพียงแต่ระบุว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่บูชายิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่นนั้น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรืออุปกรณ์การพิฆาตใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the'' Eastern ''Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" นั้น แปลว่า "แคบ" หรือ "เข้มงวด" และยังเป็นรูปสะกดแบบโบราณของคำว่า "straight" ที่แปลว่า "ตรง" ในที่นี้แปลเป็น "(ลำตัว)ตรง" เพราะบริบทพูดถึงพระกายของสมเด็จพระนารายณ์</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่ออาคันตุกะ<ref>''American Heritage Dictionary of the English Language'' ({{ฮวอม|Stranger|2016}}) ว่า "stranger" ในความหมายเก่า หมายถึง "แขก" (guest) หรือ "ผู้มาเยือน" (visitor) และยังหมายถึง "ชาวต่างชาติ" (foreigner) ก็ได้</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า พระองค๋ทรงเป็นเลิศ<ref>xxx</ref> ประเสริฐสุดในขัตติยวงศ์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงที่จะพึงปรารถนาได้ นี่เป็นคุณลักษณะที่ยังให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่นิยมและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่กล่าวไม่ได้ว่า ทรงเป็นที่สักการะ พระองค์ทรงมิเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วบรรดาที่มักครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกยิ่งนัก กลับกัน ทรงมักลงโทษอันมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความนิยมและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|url=https://www.dictionary.com/browse/knockout|title=Knockout|website=Dictionary.com Unabridged|author=Dictionary.com|year=2022a|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|url=https://www.dictionary.com/browse/sculpture|title=Sculpture|website=Dictionary.com Unabridged|author=Dictionary.com|year=2022b|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|url=https://www.thefreedictionary.com/stranger|title=Stranger|website=American Heritage Dictionary of the English Language, Fifth Edition|year=2016|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Stranger|2016}}}} {{จออ}} octe95jc3rlq5mtlw8vqm4r8d8hop38 189672 189671 2022-08-20T12:20:48Z Venise12mai1834 8884 /* 4 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในปัจจุบันหมายความถึง "ประติมากรรม" (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง "ภาพพิมพ์" โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ซึ่งเป็นพจนานุกรมในยุคเดียวกับเอกสารนี้ (ออกหลังเอกสารนี้ 19 ปี) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "ศาสตร์แห่งการแกะสลักรูปลงในไม้ หิน ฯลฯ, ภาพที่แกะสลักหรือพิมพ์" ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}})</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 ห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much effeem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">{{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref name = ":2">{{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ และพระอนุชาบุญธรรมของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref name = ":2"/> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตีพระเศียรพระนาง<ref>{{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ระบุว่า "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติด้วยการ "blow" (ซึ่งจะหมายถึง ทุบ ตี ต่อย ฟาด ฯลฯ ก็ได้ทั้งนั้น) ในที่นี้เลือกใช้คำว่า "ตี" เพราะกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" อนึ่ง คำว่า "brains" ในที่นี้แปลเป็น "ศีรษะ" (พระเศียร) เพราะคงเป็นการตีศีรษะหรือกระโหลกศีรษะ มากกว่าจะตีสมองจริง ๆ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยามิได้ให้รายละเอียดว่า ตีที่ใด และตีอย่างไร เพียงแต่ระบุว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่บูชายิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่นนั้น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรืออุปกรณ์การพิฆาตใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the'' Eastern ''Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" นั้น แปลว่า "แคบ" หรือ "เข้มงวด" และยังเป็นรูปสะกดแบบโบราณของคำว่า "straight" ที่แปลว่า "ตรง" ในที่นี้แปลเป็น "(ลำตัว)ตรง" เพราะบริบทพูดถึงพระกายของสมเด็จพระนารายณ์</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่ออาคันตุกะ<ref>''American Heritage Dictionary of the English Language'' ({{ฮวอม|Stranger|2016}}) ว่า "stranger" ในความหมายเก่า หมายถึง "แขก" (guest) หรือ "ผู้มาเยือน" (visitor) และยังหมายถึง "ชาวต่างชาติ" (foreigner) ก็ได้</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า พระองค๋ทรงเป็นเลิศ<ref>xxx</ref> ประเสริฐสุดในขัตติยวงศ์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงที่จะพึงปรารถนาได้ นี่เป็นคุณลักษณะที่ยังให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่นิยมและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่กล่าวไม่ได้ว่า ทรงเป็นที่สักการะ พระองค์ทรงมิเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วบรรดาที่มักครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกยิ่งนัก กลับกัน ทรงมักลงโทษอันมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความนิยมและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|url=https://www.dictionary.com/browse/knockout|title=Knockout|website=Dictionary.com Unabridged|author=Dictionary.com|year=2022a|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|url=https://www.dictionary.com/browse/sculpture|title=Sculpture|website=Dictionary.com Unabridged|author=Dictionary.com|year=2022b|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|url=https://www.thefreedictionary.com/stranger|title=Stranger|website=American Heritage Dictionary of the English Language, Fifth Edition|year=2016|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Stranger|2016}}}} {{จออ}} 0c6d6m4rqov7gx3komgkq3hg1dg9rul 189673 189672 2022-08-20T12:22:21Z Venise12mai1834 8884 /* 4 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในปัจจุบันหมายความถึง "ประติมากรรม" (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง "ภาพพิมพ์" โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ซึ่งเป็นพจนานุกรมในยุคเดียวกับเอกสารนี้ (ออกหลังเอกสารนี้ 19 ปี) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "ศาสตร์แห่งการแกะสลักรูปลงในไม้ หิน ฯลฯ, ภาพที่แกะสลักหรือพิมพ์" ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}})</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 ห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much effeem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">{{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref name = ":2">{{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ และพระอนุชาบุญธรรมของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref name = ":2"/> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตีพระเศียรพระนาง<ref>{{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ระบุว่า "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติด้วยการ "blow" (ซึ่งจะหมายถึง ทุบ ตี ต่อย ฟาด ฯลฯ ก็ได้ทั้งนั้น) ในที่นี้เลือกใช้คำว่า "ตี" เพราะกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" อนึ่ง คำว่า "brains" ในที่นี้แปลเป็น "ศีรษะ" (พระเศียร) เพราะคงเป็นการตีศีรษะหรือกระโหลกศีรษะ มากกว่าจะตีสมองจริง ๆ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยามิได้ให้รายละเอียดว่า ตีที่ใด และตีอย่างไร เพียงแต่ระบุว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่บูชายิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรืออุปกรณ์การพิฆาตใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the'' Eastern ''Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" นั้น แปลว่า "แคบ" หรือ "เข้มงวด" และยังเป็นรูปสะกดแบบโบราณของคำว่า "straight" ที่แปลว่า "ตรง" ในที่นี้แปลเป็น "(ลำตัว)ตรง" เพราะบริบทพูดถึงพระกายของสมเด็จพระนารายณ์</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่ออาคันตุกะ<ref>''American Heritage Dictionary of the English Language'' ({{ฮวอม|Stranger|2016}}) ว่า "stranger" ในความหมายเก่า หมายถึง "แขก" (guest) หรือ "ผู้มาเยือน" (visitor) และยังหมายถึง "ชาวต่างชาติ" (foreigner) ก็ได้</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า พระองค๋ทรงเป็นเลิศ<ref>xxx</ref> ประเสริฐสุดในขัตติยวงศ์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงที่จะพึงปรารถนาได้ นี่เป็นคุณลักษณะที่ยังให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่นิยมและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่กล่าวไม่ได้ว่า ทรงเป็นที่สักการะ พระองค์ทรงมิเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วบรรดาที่มักครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกยิ่งนัก กลับกัน ทรงมักลงโทษอันมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความนิยมและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|url=https://www.dictionary.com/browse/knockout|title=Knockout|website=Dictionary.com Unabridged|author=Dictionary.com|year=2022a|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|url=https://www.dictionary.com/browse/sculpture|title=Sculpture|website=Dictionary.com Unabridged|author=Dictionary.com|year=2022b|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|url=https://www.thefreedictionary.com/stranger|title=Stranger|website=American Heritage Dictionary of the English Language, Fifth Edition|year=2016|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Stranger|2016}}}} {{จออ}} pdkdt6wiveq71qd77et8cxomb68udyz 189674 189673 2022-08-20T12:57:22Z Venise12mai1834 8884 wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในปัจจุบันหมายความถึง "ประติมากรรม" (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง "ภาพพิมพ์" โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ซึ่งเป็นพจนานุกรมในยุคเดียวกับเอกสารนี้ (ออกหลังเอกสารนี้ 19 ปี) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "ศาสตร์แห่งการแกะสลักรูปลงในไม้ หิน ฯลฯ, ภาพที่แกะสลักหรือพิมพ์" ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}})</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 ห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much effeem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">{{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref name = ":2">{{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ และพระอนุชาบุญธรรมของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref name = ":2"/> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตีพระเศียรพระนาง<ref>{{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ระบุว่า "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติด้วยการ "blow" (ซึ่งจะหมายถึง ทุบ ตี ต่อย ฟาด ฯลฯ ก็ได้ทั้งนั้น) ในที่นี้เลือกใช้คำว่า "ตี" เพราะกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" อนึ่ง คำว่า "brains" ในที่นี้แปลเป็น "ศีรษะ" (พระเศียร) เพราะคงเป็นการตีศีรษะหรือกระโหลกศีรษะ มากกว่าจะตีสมองจริง ๆ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยามิได้ให้รายละเอียดว่า ตีที่ใด และตีอย่างไร เพียงแต่ระบุว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่บูชายิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรืออุปกรณ์การพิฆาตใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the'' Eastern ''Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" นั้น แปลว่า "แคบ" หรือ "เข้มงวด" และยังเป็นรูปสะกดแบบโบราณของคำว่า "straight" ที่แปลว่า "ตรง" ในที่นี้แปลเป็น "(ลำตัว)ตรง" เพราะบริบทพูดถึงพระกายของสมเด็จพระนารายณ์</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่ออาคันตุกะ<ref>''American Heritage Dictionary of the English Language'' ({{ฮวอม|Stranger|2016}}) ว่า "stranger" ในความหมายเก่า หมายถึง "แขก" (guest) หรือ "ผู้มาเยือน" (visitor) และยังหมายถึง "ชาวต่างชาติ" (foreigner) ก็ได้</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า พระองค๋ทรงเป็นเลิศ<ref>xxx</ref> ประเสริฐสุดในขัตติยวงศ์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงที่จะพึงปรารถนาได้ นี่เป็นคุณลักษณะที่ยังให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่นิยมและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่กล่าวไม่ได้ว่า ทรงเป็นที่สักการะ พระองค์ทรงมิเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วบรรดาที่มักครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกยิ่งนัก กลับกัน ทรงมักลงโทษอันมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความนิยมและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮฺวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|url=https://www.dictionary.com/browse/knockout|title=Knockout|website=Dictionary.com Unabridged|author=Dictionary.com|year=2022a|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|url=https://www.dictionary.com/browse/sculpture|title=Sculpture|website=Dictionary.com Unabridged|author=Dictionary.com|year=2022b|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|url=https://www.thefreedictionary.com/stranger|title=Stranger|website=American Heritage Dictionary of the English Language, Fifth Edition|year=2016|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Stranger|2016}}}} {{จออ}} m6v1vdxhp5a2pqcn9ds6zjj7nw0irk7 189675 189674 2022-08-20T13:07:39Z Venise12mai1834 8884 wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในปัจจุบันหมายความถึง "ประติมากรรม" (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง "ภาพพิมพ์" โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ซึ่งเป็นพจนานุกรมในยุคเดียวกับเอกสารนี้ (ออกหลังเอกสารนี้ 19 ปี) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "ศาสตร์แห่งการแกะสลักรูปลงในไม้ หิน ฯลฯ, ภาพที่แกะสลักหรือพิมพ์" ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}})</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 ห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much effeem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">{{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref name = ":2">{{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ และพระอนุชาบุญธรรมของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref name = ":2"/> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตีพระเศียรพระนาง<ref>{{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ระบุว่า "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติด้วยการ "blow" (ซึ่งจะหมายถึง ทุบ ตี ต่อย ฟาด ฯลฯ ก็ได้ทั้งนั้น) ในที่นี้เลือกใช้คำว่า "ตี" เพราะกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" อนึ่ง คำว่า "brains" ในที่นี้แปลเป็น "ศีรษะ" (พระเศียร) เพราะคงเป็นการตีศีรษะหรือกระโหลกศีรษะ มากกว่าจะตีสมองจริง ๆ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยามิได้ให้รายละเอียดว่า ตีที่ใด และตีอย่างไร เพียงแต่ระบุว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่บูชายิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรืออุปกรณ์การพิฆาตใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the'' Eastern ''Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" นั้น แปลว่า "แคบ" หรือ "เข้มงวด" และยังเป็นรูปสะกดแบบโบราณของคำว่า "straight" ที่แปลว่า "ตรง" ในที่นี้แปลเป็น "(ลำตัว)ตรง" เพราะบริบทพูดถึงพระกายของสมเด็จพระนารายณ์</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่ออาคันตุกะ<ref>''American Heritage Dictionary of the English Language'' ({{ฮวอม|Stranger|2016}}) ว่า "stranger" ในความหมายเก่า หมายถึง "แขก" (guest) หรือ "ผู้มาเยือน" (visitor) และยังหมายถึง "ชาวต่างชาติ" (foreigner) ก็ได้</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า พระองค๋ทรงเป็นเลิศ<ref>xxx</ref> ประเสริฐสุดในขัตติยวงศ์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงที่จะพึงปรารถนาได้ นี่เป็นคุณลักษณะที่ยังให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่นิยมและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่กล่าวไม่ได้ว่า ทรงเป็นที่สักการะ พระองค์ทรงมิเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วบรรดาที่มักครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกยิ่งนัก กลับกัน ทรงมักลงโทษอันมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความนิยมและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮฺวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|year=2022a|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|url=https://www.thefreedictionary.com/stranger|title=Stranger|website=American Heritage Dictionary of the English Language, Fifth Edition|year=2016|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Stranger|2016}}}} {{จออ}} exyt41le8mp0500bafy8rmfwl9umxrb 189676 189675 2022-08-20T13:08:07Z Venise12mai1834 8884 wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในปัจจุบันหมายความถึง "ประติมากรรม" (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง "ภาพพิมพ์" โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ซึ่งเป็นพจนานุกรมในยุคเดียวกับเอกสารนี้ (ออกหลังเอกสารนี้ 19 ปี) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "ศาสตร์แห่งการแกะสลักรูปลงในไม้ หิน ฯลฯ, ภาพที่แกะสลักหรือพิมพ์" ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}})</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 ห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much effeem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">{{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref name = ":2">{{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ และพระอนุชาบุญธรรมของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref name = ":2"/> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตีพระเศียรพระนาง<ref>{{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ระบุว่า "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติด้วยการ "blow" (ซึ่งจะหมายถึง ทุบ ตี ต่อย ฟาด ฯลฯ ก็ได้ทั้งนั้น) ในที่นี้เลือกใช้คำว่า "ตี" เพราะกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" อนึ่ง คำว่า "brains" ในที่นี้แปลเป็น "ศีรษะ" (พระเศียร) เพราะคงเป็นการตีศีรษะหรือกระโหลกศีรษะ มากกว่าจะตีสมองจริง ๆ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยามิได้ให้รายละเอียดว่า ตีที่ใด และตีอย่างไร เพียงแต่ระบุว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่บูชายิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรืออุปกรณ์การพิฆาตใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the'' Eastern ''Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" นั้น แปลว่า "แคบ" หรือ "เข้มงวด" และยังเป็นรูปสะกดแบบโบราณของคำว่า "straight" ที่แปลว่า "ตรง" ในที่นี้แปลเป็น "(ลำตัว)ตรง" เพราะบริบทพูดถึงพระกายของสมเด็จพระนารายณ์</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่ออาคันตุกะ<ref>''American Heritage Dictionary of the English Language'' ({{ฮวอม|Stranger|2016}}) ว่า "stranger" ในความหมายเก่า หมายถึง "แขก" (guest) หรือ "ผู้มาเยือน" (visitor) และยังหมายถึง "ชาวต่างชาติ" (foreigner) ก็ได้</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า พระองค๋ทรงเป็นเลิศ<ref>xxx</ref> ประเสริฐสุดในขัตติยวงศ์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงที่จะพึงปรารถนาได้ นี่เป็นคุณลักษณะที่ยังให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่นิยมและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่กล่าวไม่ได้ว่า ทรงเป็นที่สักการะ พระองค์ทรงมิเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วบรรดาที่มักครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกยิ่งนัก กลับกัน ทรงมักลงโทษอันมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความนิยมและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮฺวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022}}}} * {{อว|url=https://www.thefreedictionary.com/stranger|title=Stranger|website=American Heritage Dictionary of the English Language, Fifth Edition|year=2016|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Stranger|2016}}}} {{จออ}} 9986mzxxjsv3msjqr0aoefqa0thdb2b 189677 189676 2022-08-20T13:27:55Z Venise12mai1834 8884 /* 4 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในปัจจุบันหมายความถึง "ประติมากรรม" (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง "ภาพพิมพ์" โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ซึ่งเป็นพจนานุกรมในยุคเดียวกับเอกสารนี้ (ออกหลังเอกสารนี้ 19 ปี) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "ศาสตร์แห่งการแกะสลักรูปลงในไม้ หิน ฯลฯ, ภาพที่แกะสลักหรือพิมพ์" ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}})</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 ห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much effeem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">{{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref name = ":2">{{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ และพระอนุชาบุญธรรมของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref name = ":2"/> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to strike upon" ส่วนในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022}} และกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระเศียรพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่บูชายิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรืออุปกรณ์การพิฆาตใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the'' Eastern ''Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" นั้น แปลว่า "แคบ" หรือ "เข้มงวด" และยังเป็นรูปสะกดแบบโบราณของคำว่า "straight" ที่แปลว่า "ตรง" ในที่นี้แปลเป็น "(ลำตัว)ตรง" เพราะบริบทพูดถึงพระกายของสมเด็จพระนารายณ์</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่ออาคันตุกะ<ref>''American Heritage Dictionary of the English Language'' ({{ฮวอม|Stranger|2016}}) ว่า "stranger" ในความหมายเก่า หมายถึง "แขก" (guest) หรือ "ผู้มาเยือน" (visitor) และยังหมายถึง "ชาวต่างชาติ" (foreigner) ก็ได้</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า พระองค๋ทรงเป็นเลิศ<ref>xxx</ref> ประเสริฐสุดในขัตติยวงศ์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงที่จะพึงปรารถนาได้ นี่เป็นคุณลักษณะที่ยังให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่นิยมและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่กล่าวไม่ได้ว่า ทรงเป็นที่สักการะ พระองค์ทรงมิเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วบรรดาที่มักครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกยิ่งนัก กลับกัน ทรงมักลงโทษอันมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความนิยมและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮฺวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022}}}} * {{อว|url=https://www.thefreedictionary.com/stranger|title=Stranger|website=American Heritage Dictionary of the English Language, Fifth Edition|year=2016|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Stranger|2016}}}} {{จออ}} ax0rlq4bgcfmrj7zdiww9khkrcrz9ug 189678 189677 2022-08-20T13:32:15Z Venise12mai1834 8884 /* 2 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในปัจจุบันหมายความถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 ห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much effeem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">{{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref name = ":2">{{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ และพระอนุชาบุญธรรมของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref name = ":2"/> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to strike upon" ส่วนในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022}} และกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระเศียรพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่บูชายิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรืออุปกรณ์การพิฆาตใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the'' Eastern ''Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" นั้น แปลว่า "แคบ" หรือ "เข้มงวด" และยังเป็นรูปสะกดแบบโบราณของคำว่า "straight" ที่แปลว่า "ตรง" ในที่นี้แปลเป็น "(ลำตัว)ตรง" เพราะบริบทพูดถึงพระกายของสมเด็จพระนารายณ์</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่ออาคันตุกะ<ref>''American Heritage Dictionary of the English Language'' ({{ฮวอม|Stranger|2016}}) ว่า "stranger" ในความหมายเก่า หมายถึง "แขก" (guest) หรือ "ผู้มาเยือน" (visitor) และยังหมายถึง "ชาวต่างชาติ" (foreigner) ก็ได้</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า พระองค๋ทรงเป็นเลิศ<ref>xxx</ref> ประเสริฐสุดในขัตติยวงศ์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงที่จะพึงปรารถนาได้ นี่เป็นคุณลักษณะที่ยังให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่นิยมและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่กล่าวไม่ได้ว่า ทรงเป็นที่สักการะ พระองค์ทรงมิเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วบรรดาที่มักครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกยิ่งนัก กลับกัน ทรงมักลงโทษอันมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความนิยมและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮฺวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022}}}} * {{อว|url=https://www.thefreedictionary.com/stranger|title=Stranger|website=American Heritage Dictionary of the English Language, Fifth Edition|year=2016|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Stranger|2016}}}} {{จออ}} lozc7umm684laq954lu9ib47q6u3jyq 189679 189678 2022-08-20T13:33:04Z Venise12mai1834 8884 /* 2 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 ห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much effeem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">{{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref name = ":2">{{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ และพระอนุชาบุญธรรมของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref name = ":2"/> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to strike upon" ส่วนในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022}} และกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระเศียรพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่บูชายิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรืออุปกรณ์การพิฆาตใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the'' Eastern ''Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" นั้น แปลว่า "แคบ" หรือ "เข้มงวด" และยังเป็นรูปสะกดแบบโบราณของคำว่า "straight" ที่แปลว่า "ตรง" ในที่นี้แปลเป็น "(ลำตัว)ตรง" เพราะบริบทพูดถึงพระกายของสมเด็จพระนารายณ์</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่ออาคันตุกะ<ref>''American Heritage Dictionary of the English Language'' ({{ฮวอม|Stranger|2016}}) ว่า "stranger" ในความหมายเก่า หมายถึง "แขก" (guest) หรือ "ผู้มาเยือน" (visitor) และยังหมายถึง "ชาวต่างชาติ" (foreigner) ก็ได้</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า พระองค๋ทรงเป็นเลิศ<ref>xxx</ref> ประเสริฐสุดในขัตติยวงศ์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงที่จะพึงปรารถนาได้ นี่เป็นคุณลักษณะที่ยังให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่นิยมและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่กล่าวไม่ได้ว่า ทรงเป็นที่สักการะ พระองค์ทรงมิเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วบรรดาที่มักครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกยิ่งนัก กลับกัน ทรงมักลงโทษอันมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความนิยมและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮฺวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022}}}} * {{อว|url=https://www.thefreedictionary.com/stranger|title=Stranger|website=American Heritage Dictionary of the English Language, Fifth Edition|year=2016|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Stranger|2016}}}} {{จออ}} jd9zd6wo4yejxuelg93i4s10ws5qbw5 189680 189679 2022-08-20T13:33:43Z Venise12mai1834 8884 /* 3 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much effeem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">{{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref name = ":2">{{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ และพระอนุชาบุญธรรมของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref name = ":2"/> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to strike upon" ส่วนในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022}} และกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระเศียรพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่บูชายิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรืออุปกรณ์การพิฆาตใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the'' Eastern ''Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" นั้น แปลว่า "แคบ" หรือ "เข้มงวด" และยังเป็นรูปสะกดแบบโบราณของคำว่า "straight" ที่แปลว่า "ตรง" ในที่นี้แปลเป็น "(ลำตัว)ตรง" เพราะบริบทพูดถึงพระกายของสมเด็จพระนารายณ์</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่ออาคันตุกะ<ref>''American Heritage Dictionary of the English Language'' ({{ฮวอม|Stranger|2016}}) ว่า "stranger" ในความหมายเก่า หมายถึง "แขก" (guest) หรือ "ผู้มาเยือน" (visitor) และยังหมายถึง "ชาวต่างชาติ" (foreigner) ก็ได้</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า พระองค๋ทรงเป็นเลิศ<ref>xxx</ref> ประเสริฐสุดในขัตติยวงศ์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงที่จะพึงปรารถนาได้ นี่เป็นคุณลักษณะที่ยังให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่นิยมและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่กล่าวไม่ได้ว่า ทรงเป็นที่สักการะ พระองค์ทรงมิเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วบรรดาที่มักครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกยิ่งนัก กลับกัน ทรงมักลงโทษอันมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความนิยมและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮฺวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022}}}} * {{อว|url=https://www.thefreedictionary.com/stranger|title=Stranger|website=American Heritage Dictionary of the English Language, Fifth Edition|year=2016|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Stranger|2016}}}} {{จออ}} 7f6x3zisbra9lqgcslxn4en8bgxub7q 189681 189680 2022-08-20T13:35:00Z Venise12mai1834 8884 /* 4 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much effeem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">{{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref name = ":2">{{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ และพระอนุชาบุญธรรมของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref name = ":2"/> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to strike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระเศียรพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่บูชายิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรืออุปกรณ์การพิฆาตใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the'' Eastern ''Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" นั้น แปลว่า "แคบ" หรือ "เข้มงวด" และยังเป็นรูปสะกดแบบโบราณของคำว่า "straight" ที่แปลว่า "ตรง" ในที่นี้แปลเป็น "(ลำตัว)ตรง" เพราะบริบทพูดถึงพระกายของสมเด็จพระนารายณ์</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่ออาคันตุกะ<ref>''American Heritage Dictionary of the English Language'' ({{ฮวอม|Stranger|2016}}) ว่า "stranger" ในความหมายเก่า หมายถึง "แขก" (guest) หรือ "ผู้มาเยือน" (visitor) และยังหมายถึง "ชาวต่างชาติ" (foreigner) ก็ได้</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า พระองค๋ทรงเป็นเลิศ<ref>xxx</ref> ประเสริฐสุดในขัตติยวงศ์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงที่จะพึงปรารถนาได้ นี่เป็นคุณลักษณะที่ยังให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่นิยมและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่กล่าวไม่ได้ว่า ทรงเป็นที่สักการะ พระองค์ทรงมิเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วบรรดาที่มักครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกยิ่งนัก กลับกัน ทรงมักลงโทษอันมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความนิยมและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮฺวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022}}}} * {{อว|url=https://www.thefreedictionary.com/stranger|title=Stranger|website=American Heritage Dictionary of the English Language, Fifth Edition|year=2016|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Stranger|2016}}}} {{จออ}} plfhz4b0jki3i5pj9dw236cogq6p8ah 189682 189681 2022-08-20T13:41:55Z Venise12mai1834 8884 /* 4 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much effeem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">{{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref name = ":2">{{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ และพระอนุชาบุญธรรมของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref name = ":2"/> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to strike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่บูชายิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรืออุปกรณ์การพิฆาตใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the'' Eastern ''Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" นั้น แปลว่า "แคบ" หรือ "เข้มงวด" และยังเป็นรูปสะกดแบบโบราณของคำว่า "straight" ที่แปลว่า "ตรง" ในที่นี้แปลเป็น "(ลำตัว)ตรง" เพราะบริบทพูดถึงพระกายของสมเด็จพระนารายณ์</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่ออาคันตุกะ<ref>''American Heritage Dictionary of the English Language'' ({{ฮวอม|Stranger|2016}}) ว่า "stranger" ในความหมายเก่า หมายถึง "แขก" (guest) หรือ "ผู้มาเยือน" (visitor) และยังหมายถึง "ชาวต่างชาติ" (foreigner) ก็ได้</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า พระองค๋ทรงเป็นเลิศ<ref>xxx</ref> ประเสริฐสุดในขัตติยวงศ์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงที่จะพึงปรารถนาได้ นี่เป็นคุณลักษณะที่ยังให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่นิยมและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่กล่าวไม่ได้ว่า ทรงเป็นที่สักการะ พระองค์ทรงมิเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วบรรดาที่มักครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกยิ่งนัก กลับกัน ทรงมักลงโทษอันมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความนิยมและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮฺวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022}}}} * {{อว|url=https://www.thefreedictionary.com/stranger|title=Stranger|website=American Heritage Dictionary of the English Language, Fifth Edition|year=2016|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Stranger|2016}}}} {{จออ}} skrtclg39l3yp67axy2burdtov6wkut 189683 189682 2022-08-20T13:42:34Z Venise12mai1834 8884 /* 4 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much effeem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">{{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref name = ":2">{{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ และพระอนุชาบุญธรรมของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref name = ":2"/> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to strike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่บูชายิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรืออุปกรณ์การพิฆาตใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the'' Eastern ''Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" นั้น แปลว่า "แคบ" หรือ "เข้มงวด" และยังเป็นรูปสะกดแบบโบราณของคำว่า "straight" ที่แปลว่า "ตรง" ในที่นี้แปลเป็น "(ลำตัว)ตรง" เพราะบริบทพูดถึงพระกายของสมเด็จพระนารายณ์</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่ออาคันตุกะ<ref>''American Heritage Dictionary of the English Language'' ({{ฮวอม|Stranger|2016}}) ว่า "stranger" ในความหมายเก่า หมายถึง "แขก" (guest) หรือ "ผู้มาเยือน" (visitor) และยังหมายถึง "ชาวต่างชาติ" (foreigner) ก็ได้</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า พระองค๋ทรงเป็นเลิศ<ref>xxx</ref> ประเสริฐสุดในขัตติยวงศ์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงที่จะพึงปรารถนาได้ นี่เป็นคุณลักษณะที่ยังให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่นิยมและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่กล่าวไม่ได้ว่า ทรงเป็นที่สักการะ พระองค์ทรงมิเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วบรรดาที่มักครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกยิ่งนัก กลับกัน ทรงมักลงโทษอันมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความนิยมและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮฺวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022}}}} * {{อว|url=https://www.thefreedictionary.com/stranger|title=Stranger|website=American Heritage Dictionary of the English Language, Fifth Edition|year=2016|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Stranger|2016}}}} {{จออ}} qt8gpaxsphd56h8c2ofqb23ob3qoy7e 189684 189683 2022-08-20T14:04:11Z Venise12mai1834 8884 wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much effeem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">{{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref name = ":2">{{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ และพระอนุชาบุญธรรมของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref name = ":2"/> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to strike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่บูชายิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรืออุปกรณ์การพิฆาตใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the'' Eastern ''Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" นั้น แปลว่า "แคบ" หรือ "เข้มงวด" และยังเป็นรูปสะกดแบบโบราณของคำว่า "straight" ที่แปลว่า "ตรง" ในที่นี้แปลเป็น "(ลำตัว)ตรง" เพราะบริบทพูดถึงพระกายของสมเด็จพระนารายณ์</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่ออาคันตุกะ<ref>''American Heritage Dictionary of the English Language'' ({{ฮวอม|Stranger|2016}}) ว่า "stranger" ในความหมายเก่า หมายถึง "แขก" (guest) หรือ "ผู้มาเยือน" (visitor) และยังหมายถึง "ชาวต่างชาติ" (foreigner) ก็ได้</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า พระองค๋ทรงเป็นเลิศ<ref>xxx</ref> ประเสริฐสุดในขัตติยวงศ์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงที่จะพึงปรารถนาได้ นี่เป็นคุณลักษณะที่ยังให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่นิยมและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่กล่าวไม่ได้ว่า ทรงเป็นที่สักการะ พระองค์ทรงมิเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วบรรดาที่มักครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกยิ่งนัก กลับกัน ทรงมักลงโทษอันมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความนิยมและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮฺวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|url=https://www.thefreedictionary.com/stranger|title=Stranger|website=American Heritage Dictionary of the English Language, Fifth Edition|year=2016|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Stranger|2016}}}} {{จออ}} ps0q21rpoilvpbgql0vx99abwbnwxqt 189685 189684 2022-08-20T14:08:24Z Venise12mai1834 8884 wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much effeem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">{{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref name = ":2">{{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ และพระอนุชาบุญธรรมของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref name = ":2"/> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to strike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่บูชายิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรืออุปกรณ์การพิฆาตใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the'' Eastern ''Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" นั้น แปลว่า "แคบ" หรือ "เข้มงวด" และยังเป็นรูปสะกดแบบโบราณของคำว่า "straight" ที่แปลว่า "ตรง" ในที่นี้แปลเป็น "(ลำตัว)ตรง" เพราะบริบทพูดถึงพระกายของสมเด็จพระนารายณ์</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่ออาคันตุกะ<ref>''American Heritage Dictionary of the English Language'' ({{ฮวอม|Stranger|2016}}) ว่า "stranger" ในความหมายเก่า หมายถึง "แขก" (guest) หรือ "ผู้มาเยือน" (visitor) และยังหมายถึง "ชาวต่างชาติ" (foreigner) ก็ได้</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า พระองค๋ทรงเป็นเลิศ<ref>xxx</ref> ประเสริฐสุดในขัตติยวงศ์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงที่จะพึงปรารถนาได้ นี่เป็นคุณลักษณะที่ยังให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่นิยมและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่กล่าวไม่ได้ว่า ทรงเป็นที่สักการะ พระองค์ทรงมิเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วบรรดาที่มักครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกยิ่งนัก กลับกัน ทรงมักลงโทษอันมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความนิยมและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮฺวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|url=https://www.thefreedictionary.com/stranger|title=Stranger|website=American Heritage Dictionary of the English Language, Fifth Edition|year=2016|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Stranger|2016}}}} {{จออ}} p9onts3vjar3nn10phhes0evea1ieeh 189686 189685 2022-08-20T14:12:00Z Venise12mai1834 8884 /* 5 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much effeem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">{{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref name = ":2">{{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ และพระอนุชาบุญธรรมของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref name = ":2"/> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to strike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่บูชายิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรืออุปกรณ์การพิฆาตใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the'' Eastern ''Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่ออาคันตุกะ<ref>''American Heritage Dictionary of the English Language'' ({{ฮวอม|Stranger|2016}}) ว่า "stranger" ในความหมายเก่า หมายถึง "แขก" (guest) หรือ "ผู้มาเยือน" (visitor) และยังหมายถึง "ชาวต่างชาติ" (foreigner) ก็ได้</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า พระองค๋ทรงเป็นเลิศ<ref>xxx</ref> ประเสริฐสุดในขัตติยวงศ์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงที่จะพึงปรารถนาได้ นี่เป็นคุณลักษณะที่ยังให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่นิยมและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่กล่าวไม่ได้ว่า ทรงเป็นที่สักการะ พระองค์ทรงมิเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วบรรดาที่มักครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกยิ่งนัก กลับกัน ทรงมักลงโทษอันมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความนิยมและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮฺวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|url=https://www.thefreedictionary.com/stranger|title=Stranger|website=American Heritage Dictionary of the English Language, Fifth Edition|year=2016|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Stranger|2016}}}} {{จออ}} 2dzbpn0truj1ofjlscuwol01x594eoj 189687 189686 2022-08-20T14:19:55Z Venise12mai1834 8884 wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much effeem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">{{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref name = ":2">{{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ และพระอนุชาบุญธรรมของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref name = ":2"/> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to strike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่บูชายิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรืออุปกรณ์การพิฆาตใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the'' Eastern ''Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่ออาคันตุกะ<ref>''American Heritage Dictionary of the English Language'' ({{ฮวอม|Stranger|2016}}) ว่า "stranger" ในความหมายเก่า หมายถึง "แขก" (guest) หรือ "ผู้มาเยือน" (visitor) และยังหมายถึง "ชาวต่างชาติ" (foreigner) ก็ได้</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า พระองค๋ทรงเป็นเลิศ<ref>xxx</ref> ประเสริฐสุดในขัตติยวงศ์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงที่จะพึงปรารถนาได้ นี่เป็นคุณลักษณะที่ยังให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่นิยมและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่กล่าวไม่ได้ว่า ทรงเป็นที่สักการะ พระองค์ทรงมิเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วบรรดาที่มักครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกยิ่งนัก กลับกัน ทรงมักลงโทษอันมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความนิยมและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮฺวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} {{จออ}} mmmn74f3qyroo6x00d8wpehmfnbpwpb 189688 189687 2022-08-20T14:20:29Z Venise12mai1834 8884 /* 5 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much effeem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">{{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref name = ":2">{{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ และพระอนุชาบุญธรรมของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref name = ":2"/> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to strike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่บูชายิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรืออุปกรณ์การพิฆาตใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the'' Eastern ''Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>''American Heritage Dictionary of the English Language'' ({{ฮวอม|Stranger|2016}}) ว่า "stranger" ในความหมายเก่า หมายถึง "แขก" (guest) หรือ "ผู้มาเยือน" (visitor) และยังหมายถึง "ชาวต่างชาติ" (foreigner) ก็ได้</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า พระองค๋ทรงเป็นเลิศ<ref>xxx</ref> ประเสริฐสุดในขัตติยวงศ์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงที่จะพึงปรารถนาได้ นี่เป็นคุณลักษณะที่ยังให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่นิยมและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่กล่าวไม่ได้ว่า ทรงเป็นที่สักการะ พระองค์ทรงมิเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วบรรดาที่มักครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกยิ่งนัก กลับกัน ทรงมักลงโทษอันมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความนิยมและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮฺวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} {{จออ}} dtzttbhnkijjbten3u2ajwxcgbhzve1 189689 189688 2022-08-20T14:24:49Z Venise12mai1834 8884 /* 5 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much effeem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">{{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref name = ":2">{{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ และพระอนุชาบุญธรรมของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref name = ":2"/> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to strike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่บูชายิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรืออุปกรณ์การพิฆาตใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the'' Eastern ''Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากความหมายว่า คนแปลกหน้า แล้ว ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า พระองค๋ทรงเป็นเลิศ<ref>xxx</ref> ประเสริฐสุดในขัตติยวงศ์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงที่จะพึงปรารถนาได้ นี่เป็นคุณลักษณะที่ยังให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่นิยมและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่กล่าวไม่ได้ว่า ทรงเป็นที่สักการะ พระองค์ทรงมิเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วบรรดาที่มักครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกยิ่งนัก กลับกัน ทรงมักลงโทษอันมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความนิยมและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮฺวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} {{จออ}} r6y3dlekddnydckupqsvgvdze671itm 189690 189689 2022-08-20T14:25:42Z Venise12mai1834 8884 /* 4 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much effeem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">{{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref name = ":2">{{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ และพระอนุชาบุญธรรมของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref name = ":2"/> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่บูชายิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรืออุปกรณ์การพิฆาตใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the'' Eastern ''Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากความหมายว่า คนแปลกหน้า แล้ว ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า พระองค๋ทรงเป็นเลิศ<ref>xxx</ref> ประเสริฐสุดในขัตติยวงศ์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงที่จะพึงปรารถนาได้ นี่เป็นคุณลักษณะที่ยังให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่นิยมและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่กล่าวไม่ได้ว่า ทรงเป็นที่สักการะ พระองค์ทรงมิเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วบรรดาที่มักครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกยิ่งนัก กลับกัน ทรงมักลงโทษอันมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความนิยมและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮฺวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} {{จออ}} 7zqn3p4npexcj9ugz65v9n9j0akvysm 189691 189690 2022-08-20T14:30:47Z Venise12mai1834 8884 /* 5 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much effeem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">{{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref name = ":2">{{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ และพระอนุชาบุญธรรมของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref name = ":2"/> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่บูชายิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรืออุปกรณ์การพิฆาตใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the'' Eastern ''Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า พระองค๋ทรงเป็นเลิศ<ref>xxx</ref> ประเสริฐสุดในขัตติยวงศ์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงที่จะพึงปรารถนาได้ นี่เป็นคุณลักษณะที่ยังให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่นิยมและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่กล่าวไม่ได้ว่า ทรงเป็นที่สักการะ พระองค์ทรงมิเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วบรรดาที่มักครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกยิ่งนัก กลับกัน ทรงมักลงโทษอันมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความนิยมและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮฺวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} {{จออ}} 8f1yxw70ekci0b1omm87j5yku2oc4wb 189692 189691 2022-08-20T14:33:32Z Venise12mai1834 8884 wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much effeem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">{{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref name = ":2">{{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ และพระอนุชาบุญธรรมของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref name = ":2"/> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่บูชายิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรืออุปกรณ์การพิฆาตใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the'' Eastern ''Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า พระองค๋ทรงเป็นเลิศ<ref>xxx</ref> ประเสริฐสุดในขัตติยวงศ์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงที่จะพึงปรารถนาได้ นี่เป็นคุณลักษณะที่ยังให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่นิยมและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่กล่าวไม่ได้ว่า ทรงเป็นที่สักการะ พระองค์ทรงมิเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วบรรดาที่มักครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกยิ่งนัก กลับกัน ทรงมักลงโทษอันมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความนิยมและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} {{จออ}} lr5c054l9pj0i21p5s7fn0rctiuc5du 189694 189692 2022-08-20T14:51:37Z Venise12mai1834 8884 /* 5 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much effeem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">{{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref name = ":2">{{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ และพระอนุชาบุญธรรมของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref name = ":2"/> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่บูชายิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรืออุปกรณ์การพิฆาตใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงที่จะพึงปรารถนาได้ นี่เป็นคุณลักษณะที่ยังให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่นิยมและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่กล่าวไม่ได้ว่า ทรงเป็นที่สักการะ พระองค์ทรงมิเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วบรรดาที่มักครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกยิ่งนัก กลับกัน ทรงมักลงโทษอันมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความนิยมและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} {{จออ}} ihom3rc3dpj2upifc6k61hjd7zws2en 189695 189694 2022-08-20T14:59:32Z Venise12mai1834 8884 /* 5 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much effeem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">{{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref name = ":2">{{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ และพระอนุชาบุญธรรมของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref name = ":2"/> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่บูชายิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรืออุปกรณ์การพิฆาตใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณลักษณะที่ยังให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่นิยมและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่กล่าวไม่ได้ว่า ทรงเป็นที่สักการะ พระองค์ทรงมิเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วบรรดาที่มักครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกยิ่งนัก กลับกัน ทรงมักลงโทษอันมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความนิยมและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} {{จออ}} rppmi2ehcrhutk4ng9zecitf02tzgvr 189697 189695 2022-08-20T15:19:31Z Venise12mai1834 8884 /* 3 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหาร โดยเฉพาะชั้นผู้บังคับบัญชา ก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า ""</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much effeem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">{{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref name = ":2">{{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ และพระอนุชาบุญธรรมของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref name = ":2"/> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่บูชายิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรืออุปกรณ์การพิฆาตใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณลักษณะที่ยังให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่นิยมและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่กล่าวไม่ได้ว่า ทรงเป็นที่สักการะ พระองค์ทรงมิเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วบรรดาที่มักครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกยิ่งนัก กลับกัน ทรงมักลงโทษอันมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความนิยมและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} {{จออ}} a5qjaz7zqqs3w3nnb3mjo07dcmrcr2e 189698 189697 2022-08-20T15:20:41Z Venise12mai1834 8884 /* 3 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหาร โดยเฉพาะชั้นผู้บังคับบัญชา ก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much effeem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">{{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref name = ":2">{{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ และพระอนุชาบุญธรรมของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref name = ":2"/> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่บูชายิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรืออุปกรณ์การพิฆาตใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณลักษณะที่ยังให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่นิยมและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่กล่าวไม่ได้ว่า ทรงเป็นที่สักการะ พระองค์ทรงมิเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วบรรดาที่มักครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกยิ่งนัก กลับกัน ทรงมักลงโทษอันมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความนิยมและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} {{จออ}} gf8sb9d0ztyo70af0arlzt9ca1jv405 189699 189698 2022-08-20T15:26:48Z Venise12mai1834 8884 /* 3 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะนายทหาร<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหาร โดยเฉพาะชั้นผู้บังคับบัญชา ก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และพลทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much effeem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">{{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref name = ":2">{{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ และพระอนุชาบุญธรรมของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref name = ":2"/> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่บูชายิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรืออุปกรณ์การพิฆาตใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณลักษณะที่ยังให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่นิยมและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่กล่าวไม่ได้ว่า ทรงเป็นที่สักการะ พระองค์ทรงมิเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วบรรดาที่มักครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกยิ่งนัก กลับกัน ทรงมักลงโทษอันมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความนิยมและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} {{จออ}} lnlfhhhneur7mgczfncxcop7hkmvajj 189700 189699 2022-08-20T15:27:40Z Venise12mai1834 8884 /* 3 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะนายทหาร<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และพลทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much effeem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">{{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref name = ":2">{{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ และพระอนุชาบุญธรรมของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref name = ":2"/> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่บูชายิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรืออุปกรณ์การพิฆาตใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณลักษณะที่ยังให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่นิยมและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่กล่าวไม่ได้ว่า ทรงเป็นที่สักการะ พระองค์ทรงมิเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วบรรดาที่มักครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกยิ่งนัก กลับกัน ทรงมักลงโทษอันมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความนิยมและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} {{จออ}} akozvoad3tbylfjke0ajq8rctu454hw 189701 189700 2022-08-20T15:39:55Z Venise12mai1834 8884 /* 3 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much effeem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">{{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref name = ":2">{{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ และพระอนุชาบุญธรรมของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref name = ":2"/> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่บูชายิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรืออุปกรณ์การพิฆาตใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณลักษณะที่ยังให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่นิยมและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่กล่าวไม่ได้ว่า ทรงเป็นที่สักการะ พระองค์ทรงมิเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วบรรดาที่มักครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกยิ่งนัก กลับกัน ทรงมักลงโทษอันมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความนิยมและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} {{จออ}} 5vgfyvnu61gh3w9rq8dacn3cp2l1gvi 189702 189701 2022-08-20T15:54:52Z Venise12mai1834 8884 /* 4 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much effeem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref name = ":2">คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref name = ":2"/> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่บูชายิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรืออุปกรณ์การพิฆาตใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณลักษณะที่ยังให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่นิยมและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่กล่าวไม่ได้ว่า ทรงเป็นที่สักการะ พระองค์ทรงมิเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วบรรดาที่มักครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกยิ่งนัก กลับกัน ทรงมักลงโทษอันมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความนิยมและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} {{จออ}} d3k9qdfprwlw77vixsq5w8w0vayf4io 189703 189702 2022-08-20T15:57:33Z Venise12mai1834 8884 /* 4 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much effeem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่บูชายิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรืออุปกรณ์การพิฆาตใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณลักษณะที่ยังให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่นิยมและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่กล่าวไม่ได้ว่า ทรงเป็นที่สักการะ พระองค์ทรงมิเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วบรรดาที่มักครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกยิ่งนัก กลับกัน ทรงมักลงโทษอันมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความนิยมและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} {{จออ}} 8t2w2wnq1k59bxqrl820qbnbnuu7bsc 189704 189703 2022-08-20T15:58:29Z Venise12mai1834 8884 /* 4 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much effeem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่บูชายิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณลักษณะที่ยังให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่นิยมและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่กล่าวไม่ได้ว่า ทรงเป็นที่สักการะ พระองค์ทรงมิเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วบรรดาที่มักครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกยิ่งนัก กลับกัน ทรงมักลงโทษอันมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความนิยมและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} {{จออ}} amuvf7vmybx872rujf7h0fvrflrlbxc 189705 189704 2022-08-20T15:59:16Z Venise12mai1834 8884 /* 5 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much effeem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่บูชายิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณลักษณะที่ยังให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่นิยมและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่กล่าวไม่ได้ว่า ทรงเป็นที่สักการะ พระองค์ทรงมิเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วบรรดาที่มักครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกยิ่งนัก กลับกัน ทรงมักลงโทษอันมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความนิยมและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} {{จออ}} as2rbrwoj94cfnoxyao921t0a3v4ukn 189706 189705 2022-08-20T16:09:15Z Venise12mai1834 8884 /* 4 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่บูชายิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณลักษณะที่ยังให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่นิยมและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่กล่าวไม่ได้ว่า ทรงเป็นที่สักการะ พระองค์ทรงมิเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วบรรดาที่มักครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกยิ่งนัก กลับกัน ทรงมักลงโทษอันมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความนิยมและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} {{จออ}} a53gjjcrjsf0y01e972t9t7iv5tms0j 189707 189706 2022-08-20T16:10:09Z Venise12mai1834 8884 /* 5 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่บูชายิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณลักษณะอันรุ่งเรืองที่ยังให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่บูชาและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่กล่าวไม่ได้ว่า ทรงเป็นที่สักการะ พระองค์ทรงมิเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วบรรดาที่มักครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกยิ่งนัก กลับกัน ทรงมักลงโทษอันมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความนิยมและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} {{จออ}} 36bep22ccqfuuwse22bpl32zuduqtg9 189708 189707 2022-08-20T16:12:43Z Venise12mai1834 8884 wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณลักษณะอันรุ่งเรืองที่ยังให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่กล่าวไม่ได้ว่า ทรงเป็นที่สักการะ พระองค์ทรงมิเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วบรรดาที่มักครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกยิ่งนัก กลับกัน ทรงมักลงโทษอันมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} {{จออ}} 97yoghwk03004wdiq5mh2fe1ymujbeh 189709 189708 2022-08-20T16:15:09Z Venise12mai1834 8884 /* 5 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่กล่าวไม่ได้ว่า ทรงเป็นที่สักการะ พระองค์ทรงมิเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วบรรดาที่มักครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกยิ่งนัก กลับกัน ทรงมักลงโทษอันมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} {{จออ}} o2yf49ry69kajbcw4n89grvznqnfm2e 189710 189709 2022-08-20T16:21:18Z Venise12mai1834 8884 /* 5 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีสิ่งใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์ทรงมิเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วบรรดาที่มักครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกยิ่งนัก กลับกัน ทรงมักลงโทษอันมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} {{จออ}} qwhzw40h3guonzk5g5iaxfawgrx075w 189711 189710 2022-08-20T16:22:49Z Venise12mai1834 8884 /* 5 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์ทรงมิเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วบรรดาที่มักครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกยิ่งนัก กลับกัน ทรงมักลงโทษอันมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} {{จออ}} 99cvwvnpl8yx23pgqh9l1crnoamhi3t 189712 189711 2022-08-20T16:25:35Z Venise12mai1834 8884 /* 5 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์ทรงมิเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับกัน ทรงมักลงโทษอันมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} {{จออ}} qf6ycmrmcx4l7kqd1qk9o9khendf46o 189713 189712 2022-08-20T16:26:04Z Venise12mai1834 8884 /* 5 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์ทรงมิเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} {{จออ}} hgp80wnk1inyz2yzdaky8wxnq8dznmc 189714 189713 2022-08-20T16:27:20Z Venise12mai1834 8884 /* 5 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้อยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้บูชารูปเคารพ ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} {{จออ}} cahh7bd2fvdaloe892spfcrr5dljexx 189715 189714 2022-08-20T16:29:25Z Venise12mai1834 8884 /* 5 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>xxx</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} {{จออ}} pjluvy7hoo7i6o3ovn8dkyqzvcxe58d 189727 189715 2022-08-21T07:50:56Z Venise12mai1834 8884 /* 6 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพผู้ล้างผลาญ<ref>คำว่า "annihilate" ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ฉะนั้น "annihilated god" จึงมีความหมายตรงตัวว่า เทพที่ถูกล้างผลาญแล้ว แต่คำนี้จะมีความหมายที่แท้จริงอย่างไรก็ยากจะคาดเดาได้ ในที่นี้แปลเป็น "เทพผู้ล้างผลาญ" เพราะข้อความแวดล้อมชวนให้เข้าใจถึงเทพผู้ทำลายล้าง ดังความเชื่อเรื่องตรีมูรติในศาสนาฮินดูที่กล่าวว่า พระพรหมเป็นเทพผู้สร้าง พระวิษณุเป็นเทพผู้รักษา และพระศิวะเป็นเทพผู้ทำลาย หรือบางที "annihilated" ในที่นี้อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} {{จออ}} ede5kcf6ex2x5yif88642oeszs4tj5n 189728 189727 2022-08-21T07:53:03Z Venise12mai1834 8884 wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพผู้ล้างผลาญ<ref>คำว่า "annihilate" ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ฉะนั้น "annihilated god" จึงมีความหมายตรงตัวว่า เทพที่ถูกล้างผลาญแล้ว แต่คำนี้จะมีความหมายที่แท้จริงอย่างไรก็ยากจะคาดเดาได้ ในที่นี้แปลเป็น "เทพผู้ล้างผลาญ" เพราะข้อความแวดล้อมชวนให้เข้าใจถึงเทพผู้ทำลายล้าง ดังความเชื่อเรื่องตรีมูรติในศาสนาฮินดูที่กล่าวว่า พระพรหมเป็นเทพผู้สร้าง พระวิษณุเป็นเทพผู้รักษา และพระศิวะเป็นเทพผู้ทำลาย หรือบางที "annihilated" ในที่นี้อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} {{จออ}} fazxcs4osklmttrmlm12k54pklznecf 189729 189728 2022-08-21T07:55:28Z Venise12mai1834 8884 /* 6 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพผู้ล้างผลาญ<ref>คำว่า "annihilate" ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|37}}) นิยามว่า "to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly" ฉะนั้น "annihilated god" จึงมีความหมายตรงตัวว่า เทพที่ถูกล้างผลาญแล้ว แต่คำนี้จะมีความหมายที่แท้จริงอย่างไรก็ยากจะคาดเดาได้ ในที่นี้แปลเป็น "เทพผู้ล้างผลาญ" เพราะข้อความแวดล้อมชวนให้เข้าใจถึงเทพผู้ทำลายล้าง ดังความเชื่อเรื่องตรีมูรติในศาสนาฮินดูที่กล่าวว่า พระพรหมเป็นเทพผู้สร้าง พระวิษณุเป็นเทพผู้รักษา และพระศิวะเป็นเทพผู้ทำลาย หรือบางที "annihilated" ในที่นี้อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} {{จออ}} bzbg9z3nqe4oq2477uyl0jhppfcvb3z 189730 189729 2022-08-21T07:57:28Z Venise12mai1834 8884 /* 6 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพผู้ล้างผลาญ<ref>คำว่า "annihilate" ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า "to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly" ฉะนั้น "annihilated god" จึงมีความหมายตรงตัวว่า เทพที่ถูกล้างผลาญแล้ว แต่คำนี้จะมีความหมายที่แท้จริงอย่างไรก็ยากจะคาดเดาได้ ในที่นี้แปลเป็น "เทพผู้ล้างผลาญ" เพราะข้อความแวดล้อมชวนให้เข้าใจถึงเทพผู้ทำลายล้าง ดังความเชื่อเรื่องตรีมูรติในศาสนาฮินดูที่กล่าวว่า พระพรหมเป็นเทพผู้สร้าง พระวิษณุเป็นเทพผู้รักษา และพระศิวะเป็นเทพผู้ทำลาย หรือบางที "annihilated" ในที่นี้อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} {{จออ}} h1kg4na1p87zbt78qvw6qfuglyhnrh8 189731 189730 2022-08-21T07:58:02Z Venise12mai1834 8884 wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพผู้ล้างผลาญ<ref>คำว่า "annihilate" ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า "to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly" ฉะนั้น "annihilated god" จึงมีความหมายตรงตัวว่า เทพที่ถูกล้างผลาญแล้ว แต่คำนี้จะมีความหมายที่แท้จริงอย่างไรก็ยากจะคาดเดาได้ ในที่นี้แปลเป็น "เทพผู้ล้างผลาญ" เพราะข้อความแวดล้อมชวนให้เข้าใจถึงเทพผู้ทำลายล้าง ดังความเชื่อเรื่องตรีมูรติในศาสนาฮินดูที่กล่าวว่า พระพรหมเป็นเทพผู้สร้าง พระวิษณุเป็นเทพผู้รักษา และพระศิวะเป็นเทพผู้ทำลาย หรือบางที "annihilated" ในที่นี้อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} {{จออ}} dwj7gnhbuiji4fccujy1qaeg5lt02ci 189732 189731 2022-08-21T07:58:58Z Venise12mai1834 8884 /* 6 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพผู้ล้างผลาญ<ref>คำว่า "annihilate" ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า "to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly" ฉะนั้น "annihilated god" จึงมีความหมายตรงตัวว่า "เทพที่ถูกล้างผลาญแล้ว" แต่คำนี้จะมีความหมายที่แท้จริงอย่างไรก็ยากจะคาดเดาได้ ในที่นี้แปลเป็น "เทพผู้ล้างผลาญ" เพราะข้อความแวดล้อมชวนให้เข้าใจถึงเทพผู้ทำลายล้าง ดังความเชื่อเรื่องตรีมูรติในศาสนาฮินดูที่กล่าวว่า พระพรหมเป็นเทพผู้สร้าง พระวิษณุเป็นเทพผู้รักษา และพระศิวะเป็นเทพผู้ทำลาย หรือบางที "annihilated" ในที่นี้อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยมบางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} {{จออ}} 37jiytki5ixted8usmbz3v3tz3s87th 189733 189732 2022-08-21T08:05:12Z Venise12mai1834 8884 /* 6 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพผู้ล้างผลาญ<ref>คำว่า "annihilate" ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า "to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly" ฉะนั้น "annihilated god" จึงมีความหมายตรงตัวว่า "เทพที่ถูกล้างผลาญแล้ว" แต่คำนี้จะมีความหมายที่แท้จริงอย่างไรก็ยากจะคาดเดาได้ ในที่นี้แปลเป็น "เทพผู้ล้างผลาญ" เพราะข้อความแวดล้อมชวนให้เข้าใจถึงเทพผู้ทำลายล้าง ดังความเชื่อเรื่องตรีมูรติในศาสนาฮินดูที่กล่าวว่า พระพรหมเป็นเทพผู้สร้าง พระวิษณุเป็นเทพผู้รักษา และพระศิวะเป็นเทพผู้ทำลาย หรือบางที "annihilated" ในที่นี้อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม<ref>คำว่า "theis" เป็นรูปเขียนแบบโบราณของคำว่า "these" แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน "these" จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ "theist" (เทวนิยม) ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ</ref> บางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} {{จออ}} k82znlw9sl45qy8q76x5ws8bkv258xa 189734 189733 2022-08-21T08:07:40Z Venise12mai1834 8884 /* 6 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพผู้ล้างผลาญ<ref>คำว่า "annihilate" ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า "to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly" ฉะนั้น "annihilated god" จึงมีความหมายตรงตัวว่า "เทพที่ถูกล้างผลาญแล้ว" แต่คำนี้จะมีความหมายที่แท้จริงอย่างไรก็ยากจะคาดเดาได้ ในที่นี้แปลเป็น "เทพผู้ล้างผลาญ" เพราะข้อความแวดล้อมชวนให้เข้าใจถึงเทพผู้ทำลายล้าง ดังความเชื่อเรื่องตรีมูรติในศาสนาฮินดูที่กล่าวว่า พระพรหมเป็นเทพผู้สร้าง พระวิษณุเป็นเทพผู้รักษา และพระศิวะเป็นเทพผู้ทำลาย หรือบางที "annihilated" ในที่นี้อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม<ref>คำว่า "theis" เป็นรูปเขียนแบบโบราณของคำว่า "these" แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน "these" จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ "theist" (เทวนิยม) ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ</ref> บางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะ<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} {{จออ}} plkhqq4i4l6z7itl7vewyj6okwg6rj4 189735 189734 2022-08-21T08:13:02Z Venise12mai1834 8884 /* 6 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>คำว่า "annihilate" ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า "to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly" ฉะนั้น "annihilated god" จึงมีความหมายตรงตัวว่า "เทพที่ถูกทำลายล้างแล้ว" แต่คำนี้จะมีความหมายที่แท้จริงอย่างไรก็ยากจะคาดเดาได้ บางที "annihilated" ในที่นี้อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม<ref>คำว่า "theis" เป็นรูปเขียนแบบโบราณของคำว่า "these" แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน "these" จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ "theist" (เทวนิยม) ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ</ref> บางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} {{จออ}} f86vagnrfvh39oxa40d9yheguz0qusd 189736 189735 2022-08-21T08:20:12Z Venise12mai1834 8884 /* 6 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>คำว่า "annihilate" ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า "to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly" ฉะนั้น "annihilated god" จึงมีความหมายตรงตัวว่า "เทพที่ถูกทำลายล้างแล้ว" แต่คำนี้จะมีความหมายที่แท้จริงอย่างไรก็ยากจะคาดเดาได้ บางที "annihilated" ในที่นี้อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม<ref>คำว่า "theis" เป็นรูปเขียนแบบโบราณของคำว่า "these" แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน "these" จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ "theist" ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า "theist" เป็นวิเศษณ์ของคำว่า "theism" ที่แปลว่า เทวนิยม</ref> บางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} {{จออ}} qorrknevhsyq9co1o3jycmt70yzrh5u 189737 189736 2022-08-21T08:21:17Z Venise12mai1834 8884 wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>คำว่า "annihilate" ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า "to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly" ฉะนั้น "annihilated god" จึงมีความหมายตรงตัวว่า "เทพที่ถูกทำลายล้างแล้ว" แต่คำนี้จะมีความหมายที่แท้จริงอย่างไรก็ยากจะคาดเดาได้ บางที "annihilated" ในที่นี้อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม<ref>คำว่า "theis" เป็นรูปเขียนแบบโบราณของคำว่า "these" แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน "these" จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ "theist" ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า "theist" เป็นวิเศษณ์ของคำว่า "theism" ที่แปลว่า เทวนิยม</ref> บางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}} {{จออ}} pxf5eoxnp03lospvcvkivwqnx3u4vm9 189738 189737 2022-08-21T08:25:11Z Venise12mai1834 8884 /* 6 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>คำว่า "annihilate" ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า "to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly" ฉะนั้น "annihilated god" จึงมีความหมายตรงตัวว่า "เทพที่ถูกทำลายล้างแล้ว" แต่คำนี้จะมีความหมายที่แท้จริงอย่างไรก็ยากจะคาดเดาได้ บางที "annihilated" ในที่นี้อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม<ref>คำว่า "theis" เป็นรูปเขียนแบบโบราณของคำว่า "these" แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน "these" จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ "theist" ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า "theist" เป็นวิเศษณ์ของคำว่า "theism" ที่แปลว่า เทวนิยม ตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} คำว่า "theism" ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า "เทวนิยม" ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่</ref> บางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}} {{จออ}} dj428lmq7eglhaml6ce7tfkzo60eghr 189739 189738 2022-08-21T08:30:30Z Venise12mai1834 8884 /* 6 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>คำว่า "annihilate" ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า "to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly" ฉะนั้น "annihilated god" จึงมีความหมายตรงตัวว่า "เทพที่ถูกทำลายล้างแล้ว" แต่คำนี้จะมีความหมายที่แท้จริงอย่างไรก็ยากจะคาดเดาได้ บางที "annihilated" ในที่นี้อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม<ref>คำว่า "theis" เป็นรูปเขียนแบบโบราณของคำว่า "these" แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน "these" จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ "theist" ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า "theist" เป็นวิเศษณ์ของคำว่า "theism" ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} คำว่า "theism" ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ "theist" เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า "เทวนิยม" ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่</ref> บางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}} {{จออ}} 9rgr1xyq61wq305flayc1g0r3ffdazf 189740 189739 2022-08-21T08:35:57Z Venise12mai1834 8884 wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>คำว่า "annihilate" ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า "to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly" ฉะนั้น "annihilated god" จึงมีความหมายตรงตัวว่า "เทพที่ถูกทำลายล้างแล้ว" แต่คำนี้จะมีความหมายที่แท้จริงอย่างไรก็ยากจะคาดเดาได้ บางที "annihilated" ในที่นี้อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม<ref>คำว่า "theis" เป็นรูปเขียนแบบโบราณของคำว่า "these" แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน "these" จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ "theist" ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า "theist" เป็นวิเศษณ์ของคำว่า "theism" ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} คำว่า "theism" ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ "theist" เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า "เทวนิยม" ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่</ref> บางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}} * {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}} {{จออ}} ozut8o6bt0dp5u22950f5g05gt4daed 189741 189740 2022-08-21T08:36:35Z Venise12mai1834 8884 wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญแล้ว<ref>คำว่า "annihilate" ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า "to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly" ฉะนั้น "annihilated god" จึงมีความหมายตรงตัวว่า "เทพที่ถูกทำลายล้างแล้ว" แต่คำนี้จะมีความหมายที่แท้จริงอย่างไรก็ยากจะคาดเดาได้ บางที "annihilated" ในที่นี้อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม<ref>คำว่า "theis" เป็นรูปเขียนแบบโบราณของคำว่า "these" แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน "these" จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ "theist" ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า "theist" เป็นวิเศษณ์ของคำว่า "theism" ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} คำว่า "theism" ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ "theist" เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า "เทวนิยม" ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่</ref> บางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}} * {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}} {{จออ}} kvhztvkltxsuknhlbvursxzw8uxzehg 189742 189741 2022-08-21T08:45:28Z Venise12mai1834 8884 /* 6 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญได้<ref>คำว่า "annihilate" ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า "to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly" ฉะนั้น "annihilated god" จึงมีความหมายตรงตัวว่า "เทพที่ถูกทำลายล้างแล้ว" แต่ในที่นี้แปลเป็น "เทพที่ดับสูญได้" เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน "annihilated god" แต่ทรงเชื่อใน "eternal god" (เทพที่ไม่มีวันดับสูญ) แต่บางที "annihilated god" ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม<ref>คำว่า "theis" เป็นรูปเขียนแบบโบราณของคำว่า "these" แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน "these" จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ "theist" ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า "theist" เป็นวิเศษณ์ของคำว่า "theism" ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} คำว่า "theism" ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ "theist" เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า "เทวนิยม" ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่</ref> บางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}} * {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}} {{จออ}} fpu9hgmwaiya8zdni4ai1sbxtaro9l0 189743 189742 2022-08-21T08:46:25Z Venise12mai1834 8884 /* 6 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญได้<ref>คำว่า "annihilate" ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า "to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly" ฉะนั้น "annihilated god" จึงมีความหมายตรงตัวว่า "เทพที่ถูกทำลายล้างแล้ว" ในที่นี้แปลเป็น "เทพที่ดับสูญได้" เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน "annihilated god" แต่ทรงเชื่อใน "eternal god" (เทพที่ไม่มีวันดับสูญ) แต่บางที "annihilated god" ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม<ref>คำว่า "theis" เป็นรูปเขียนแบบโบราณของคำว่า "these" แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน "these" จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ "theist" ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า "theist" เป็นวิเศษณ์ของคำว่า "theism" ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} คำว่า "theism" ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ "theist" เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า "เทวนิยม" ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่</ref> บางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นดำรงอยู่ชั่วกาล สัพพัญญุตญาณของเทพจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}} * {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}} {{จออ}} 0jak953dvtmmwqwdqysk29xma94r0wl 189744 189743 2022-08-21T08:48:54Z Venise12mai1834 8884 /* 6 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญได้<ref>คำว่า "annihilate" ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า "to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly" ฉะนั้น "annihilated god" จึงมีความหมายตรงตัวว่า "เทพที่ถูกทำลายล้างแล้ว" ในที่นี้แปลเป็น "เทพที่ดับสูญได้" เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน "annihilated god" แต่ทรงเชื่อใน "eternal god" (เทพที่ไม่ดับสูญ) หรือ "immortal god" (เทพที่เป็นอมตะ) แต่บางที "annihilated god" ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม<ref>คำว่า "theis" เป็นรูปเขียนแบบโบราณของคำว่า "these" แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน "these" จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ "theist" ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า "theist" เป็นวิเศษณ์ของคำว่า "theism" ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} คำว่า "theism" ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ "theist" เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า "เทวนิยม" ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่</ref> บางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นไม่มีวันดับสูญ สัพพัญญุตญาณของเทพจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}} * {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}} {{จออ}} 0os8xqsby030ndr1byu23r4i5is5ufx 189745 189744 2022-08-21T08:51:29Z Venise12mai1834 8884 /* 6 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญได้<ref>คำว่า "annihilate" ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า "to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly" ฉะนั้น "annihilated god" จึงมีความหมายตรงตัวว่า "เทพที่ถูกทำลายล้างแล้ว" ในที่นี้แปลเป็น "เทพที่ดับสูญได้" เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน "annihilated god" แต่ทรงเชื่อใน "eternal god" (เทพที่ไม่ดับสูญ) หรือ "immortal god" (เทพที่เป็นอมตะ) แต่บางที "annihilated god" ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม<ref>คำว่า "theis" เป็นรูปเขียนแบบโบราณของคำว่า "these" แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน "these" จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ "theist" ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า "theist" เป็นวิเศษณ์ของคำว่า "theism" ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} คำว่า "theism" ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ "theist" เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า "เทวนิยม" ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่</ref> บางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นไม่มีวันดับสูญ ลิขิตของเทพจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}} * {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}} {{จออ}} op2wut3lv7cpkg7wp7lv8sz99gvczdq 189746 189745 2022-08-21T08:53:47Z Venise12mai1834 8884 wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญได้<ref>คำว่า "annihilate" ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า "to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly" ฉะนั้น "annihilated god" จึงมีความหมายตรงตัวว่า "เทพที่ถูกทำลายล้างแล้ว" ในที่นี้แปลเป็น "เทพที่ดับสูญได้" เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน "annihilated god" แต่ทรงเชื่อใน "eternal god" (เทพที่ไม่ดับสูญ) หรือ "immortal god" (เทพที่เป็นอมตะ) แต่บางที "annihilated god" ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม<ref>คำว่า "theis" เป็นรูปเขียนแบบโบราณของคำว่า "these" แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน "these" จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ "theist" ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า "theist" เป็นวิเศษณ์ของคำว่า "theism" ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} คำว่า "theism" ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ "theist" เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า "เทวนิยม" ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่</ref> บางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นไม่มีวันดับสูญ ลิขิตของเทพจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}} * {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}} {{จออ}} os498j0nsja1m9787alyp5nd3aa04dp 189747 189746 2022-08-21T08:54:37Z Venise12mai1834 8884 wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญได้<ref>คำว่า "annihilate" ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า "to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly" ฉะนั้น "annihilated god" จึงมีความหมายตรงตัวว่า "เทพที่ถูกทำลายล้างแล้ว" ในที่นี้แปลเป็น "เทพที่ดับสูญได้" เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน "annihilated god" แต่ทรงเชื่อใน "eternal god" (เทพที่ไม่ดับสูญ) หรือ "immortal god" (เทพที่เป็นอมตะ) แต่บางที "annihilated god" ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม<ref>คำว่า "theis" เป็นรูปเขียนแบบโบราณของคำว่า "these" แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน "these" จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ "theist" ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า "theist" เป็นวิเศษณ์ของคำว่า "theism" ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} คำว่า "theism" ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ "theist" เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า "เทวนิยม" ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่</ref> บางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นไม่มีวันดับสูญ ลิขิตของเทพจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>xxx</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}} * {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}} {{จออ}} onxq42qwtsbpg3qn5q1o1pwcl25epwn 189748 189747 2022-08-21T09:04:58Z Venise12mai1834 8884 /* 6 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญได้<ref>คำว่า "annihilate" ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า "to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly" ฉะนั้น "annihilated god" จึงมีความหมายตรงตัวว่า "เทพที่ถูกทำลายล้างแล้ว" ในที่นี้แปลเป็น "เทพที่ดับสูญได้" เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน "annihilated god" แต่ทรงเชื่อใน "eternal god" (เทพที่ไม่ดับสูญ) หรือ "immortal god" (เทพที่เป็นอมตะ) แต่บางที "annihilated god" ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม<ref>คำว่า "theis" เป็นรูปเขียนแบบโบราณของคำว่า "these" แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน "these" จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ "theist" ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า "theist" เป็นวิเศษณ์ของคำว่า "theism" ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} คำว่า "theism" ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ "theist" เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า "เทวนิยม" ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่</ref> บางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นไม่มีวันดับสูญ ลิขิตของเทพจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>กริยาวลี "dispose of" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า จัดการ กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาโบราณแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}} * {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}} {{จออ}} 5epkz8rxkjuawuo4ulcfgpz0n2iozzj 189749 189748 2022-08-21T09:05:54Z Venise12mai1834 8884 /* 6 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญได้<ref>คำว่า "annihilate" ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า "to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly" ฉะนั้น "annihilated god" จึงมีความหมายตรงตัวว่า "เทพที่ถูกทำลายล้างแล้ว" ในที่นี้แปลเป็น "เทพที่ดับสูญได้" เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน "annihilated god" แต่ทรงเชื่อใน "eternal god" (เทพที่ไม่ดับสูญ) หรือ "immortal god" (เทพที่เป็นอมตะ) แต่บางที "annihilated god" ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม<ref>คำว่า "theis" เป็นรูปเขียนแบบโบราณของคำว่า "these" แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน "these" จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ "theist" ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า "theist" เป็นวิเศษณ์ของคำว่า "theism" ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} คำว่า "theism" ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ "theist" เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า "เทวนิยม" ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่</ref> บางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นไม่มีวันดับสูญ ลิขิตของเทพจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงกำจัดทิ้งซึ่งสิ่งทั้งปวง<ref>กริยาวลี "dispose of" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า จัดการ กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาโบราณแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า "to do what one pleaſes with"</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}} * {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}} {{จออ}} 3ehdrihh25ipwynf4jtad61p46ufkrr 189750 189749 2022-08-21T09:08:30Z Venise12mai1834 8884 /* 6 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญได้<ref>คำว่า "annihilate" ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า "to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly" ฉะนั้น "annihilated god" จึงมีความหมายตรงตัวว่า "เทพที่ถูกทำลายล้างแล้ว" ในที่นี้แปลเป็น "เทพที่ดับสูญได้" เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน "annihilated god" แต่ทรงเชื่อใน "eternal god" (เทพที่ไม่ดับสูญ) หรือ "immortal god" (เทพที่เป็นอมตะ) แต่บางที "annihilated god" ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม<ref>คำว่า "theis" เป็นรูปเขียนแบบโบราณของคำว่า "these" แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน "these" จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ "theist" ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า "theist" เป็นวิเศษณ์ของคำว่า "theism" ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} คำว่า "theism" ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ "theist" เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า "เทวนิยม" ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่</ref> บางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นไม่มีวันดับสูญ ลิขิตของเทพจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงจัดการสรรพสิ่งไปตามอัธยาศัย<ref>กริยาวลี "dispose of" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า จัดการ กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาโบราณแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า "to do what one pleaſes with"</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}} * {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}} {{จออ}} hrj8lduovpejo7hvr1fl9p1be9byfts 189751 189750 2022-08-21T09:09:34Z Venise12mai1834 8884 /* 6 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญได้<ref>คำว่า "annihilate" ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า "to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly" ฉะนั้น "annihilated god" จึงมีความหมายตรงตัวว่า "เทพที่ถูกทำลายล้างแล้ว" ในที่นี้แปลเป็น "เทพที่ดับสูญได้" เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน "annihilated god" แต่ทรงเชื่อใน "eternal god" (เทพที่ไม่ดับสูญ) หรือ "immortal god" (เทพที่เป็นอมตะ) แต่บางที "annihilated god" ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม<ref>คำว่า "theis" เป็นรูปเขียนแบบโบราณของคำว่า "these" แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน "these" จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ "theist" ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า "theist" เป็นวิเศษณ์ของคำว่า "theism" ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} คำว่า "theism" ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ "theist" เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า "เทวนิยม" ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่</ref> บางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นไม่มีวันดับสูญ ลิขิตของเทพจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามอัธยาศัย<ref>กริยาวลี "dispose of" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า จัดการ กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาโบราณแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า "to do what one pleaſes with"</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}} * {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}} {{จออ}} bcbm4pc3rr3ry1ir3n8ybuaqy5ts69n 189752 189751 2022-08-21T09:12:49Z Venise12mai1834 8884 /* 6 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญได้<ref>คำว่า "annihilate" ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า "to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly" ฉะนั้น "annihilated god" จึงมีความหมายตรงตัวว่า "เทพที่ถูกทำลายล้างแล้ว" ในที่นี้แปลเป็น "เทพที่ดับสูญได้" เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน "annihilated god" แต่ทรงเชื่อใน "eternal god" (เทพที่ไม่ดับสูญ) หรือ "immortal god" (เทพที่เป็นอมตะ) แต่บางที "annihilated god" ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม<ref>คำว่า "theis" เป็นรูปเขียนแบบโบราณของคำว่า "these" แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน "these" จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ "theist" ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า "theist" เป็นวิเศษณ์ของคำว่า "theism" ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} คำว่า "theism" ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ "theist" เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า "เทวนิยม" ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่</ref> บางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นไม่มีวันดับสูญ ลิขิตของเทพจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามอัธยาศัย<ref>กริยาวลี "dispose of" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาโบราณแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า "to do what one pleaſes with"</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะสรรเสริญอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}} * {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}} {{จออ}} 4lwkmiss8tqnl8pgf8c8cx5p96bqfzr 189753 189752 2022-08-21T09:18:29Z Venise12mai1834 8884 /* 6 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญได้<ref>คำว่า "annihilate" ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า "to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly" ฉะนั้น "annihilated god" จึงมีความหมายตรงตัวว่า "เทพที่ถูกทำลายล้างแล้ว" ในที่นี้แปลเป็น "เทพที่ดับสูญได้" เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน "annihilated god" แต่ทรงเชื่อใน "eternal god" (เทพที่ไม่ดับสูญ) หรือ "immortal god" (เทพที่เป็นอมตะ) แต่บางที "annihilated god" ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม<ref>คำว่า "theis" เป็นรูปเขียนแบบโบราณของคำว่า "these" แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน "these" จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ "theist" ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า "theist" เป็นวิเศษณ์ของคำว่า "theism" ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} คำว่า "theism" ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ "theist" เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า "เทวนิยม" ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่</ref> บางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นไม่มีวันดับสูญ ลิขิตของเทพจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามอัธยาศัย<ref>กริยาวลี "dispose of" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาโบราณแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า "to do what one pleaſes with"</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}} * {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}} {{จออ}} gwcb1p90p47f0kv9h9p0oknztk1zbzs 189754 189753 2022-08-21T09:19:37Z Venise12mai1834 8884 /* 2 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ย่อมไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญได้<ref>คำว่า "annihilate" ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า "to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly" ฉะนั้น "annihilated god" จึงมีความหมายตรงตัวว่า "เทพที่ถูกทำลายล้างแล้ว" ในที่นี้แปลเป็น "เทพที่ดับสูญได้" เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน "annihilated god" แต่ทรงเชื่อใน "eternal god" (เทพที่ไม่ดับสูญ) หรือ "immortal god" (เทพที่เป็นอมตะ) แต่บางที "annihilated god" ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม<ref>คำว่า "theis" เป็นรูปเขียนแบบโบราณของคำว่า "these" แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน "these" จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ "theist" ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า "theist" เป็นวิเศษณ์ของคำว่า "theism" ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} คำว่า "theism" ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ "theist" เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า "เทวนิยม" ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่</ref> บางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นไม่มีวันดับสูญ ลิขิตของเทพจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามอัธยาศัย<ref>กริยาวลี "dispose of" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาโบราณแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า "to do what one pleaſes with"</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำเราไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}} * {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}} {{จออ}} 4bms2k4wp5d235nqarsnxi2jf77kc47 189755 189754 2022-08-21T09:20:32Z Venise12mai1834 8884 /* 7 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ย่อมไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญได้<ref>คำว่า "annihilate" ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า "to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly" ฉะนั้น "annihilated god" จึงมีความหมายตรงตัวว่า "เทพที่ถูกทำลายล้างแล้ว" ในที่นี้แปลเป็น "เทพที่ดับสูญได้" เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน "annihilated god" แต่ทรงเชื่อใน "eternal god" (เทพที่ไม่ดับสูญ) หรือ "immortal god" (เทพที่เป็นอมตะ) แต่บางที "annihilated god" ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม<ref>คำว่า "theis" เป็นรูปเขียนแบบโบราณของคำว่า "these" แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน "these" จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ "theist" ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า "theist" เป็นวิเศษณ์ของคำว่า "theism" ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} คำว่า "theism" ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ "theist" เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า "เทวนิยม" ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่</ref> บางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นไม่มีวันดับสูญ ลิขิตของเทพจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามอัธยาศัย<ref>กริยาวลี "dispose of" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาโบราณแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า "to do what one pleaſes with"</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}} * {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}} {{จออ}} 6600z5j86i4wppgd9qa2kl6k8f5sdh9 189756 189755 2022-08-21T09:24:55Z Venise12mai1834 8884 /* 2 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญได้<ref>คำว่า "annihilate" ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า "to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly" ฉะนั้น "annihilated god" จึงมีความหมายตรงตัวว่า "เทพที่ถูกทำลายล้างแล้ว" ในที่นี้แปลเป็น "เทพที่ดับสูญได้" เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน "annihilated god" แต่ทรงเชื่อใน "eternal god" (เทพที่ไม่ดับสูญ) หรือ "immortal god" (เทพที่เป็นอมตะ) แต่บางที "annihilated god" ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม<ref>คำว่า "theis" เป็นรูปเขียนแบบโบราณของคำว่า "these" แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน "these" จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ "theist" ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า "theist" เป็นวิเศษณ์ของคำว่า "theism" ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} คำว่า "theism" ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ "theist" เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า "เทวนิยม" ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่</ref> บางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นไม่มีวันดับสูญ ลิขิตของเทพจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามอัธยาศัย<ref>กริยาวลี "dispose of" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาโบราณแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า "to do what one pleaſes with"</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนอย่างสูงสุดอยู่ในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งบูรพทวีปแล้ว ข้าย่อมไม่อาจตอบรับน้ำใสไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}} * {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}} {{จออ}} 2kufqihf6g77i6w3urso9mznitjvepx 189757 189756 2022-08-21T11:53:00Z Venise12mai1834 8884 /* 7 */ wikitext text/x-wiki : [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]] {{หน้าทดลองเขียน}} ==1== {{ตรคป |{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}} | |ไม่ย่อหน้า= }} ==2== {{ตรคป |{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.'' |{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส<ref>{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}</ref> ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม<ref>{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา</ref> นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง<ref>{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}</ref> ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง<ref>ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์<ref>{{w|กี ตาชาร์}}</ref> หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ<ref>ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze & Daniel Horthemels}}</ref> ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์<ref>คำว่า "sculpture" ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า "{{w|en:Engraving|engraving}}" ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า "sculpture" แปลว่า "printed picture" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า "Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''"</ref> ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน |ไม่ย่อหน้า= }} ==3== {{ตรคป |''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}<nowiki>'</nowiki>''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.'' |คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์<ref>{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}</ref> และเซเบอแร<ref>{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}</ref> ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้<ref>การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ "สยาม" หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม</ref> มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่<ref>คำว่า "officer" จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า "one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in"</ref> และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา<ref>สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11</ref> หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ }} ==4== {{ตรคป |''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.'' |ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่<ref>พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}</ref> แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา<ref name = ":1">คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ</ref> และพระอนุชาบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า "brother" จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา</ref> ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง<ref name = ":1"/> และพระโอรสบุญธรรม<ref>คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์</ref> ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี<ref>ในภาษาโบราณ คำว่า "knock" แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า "to beat, to hit, to ſtrike upon" ในภาษาปัจจุบัน "knock" แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี "knock out" แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า "ตี" โดยกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม"</ref> พระมัตถลุงค์<ref>คำว่า "มัตถลุงค์" ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า "ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม" สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}</ref> ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ }} ==5== {{ตรคป |''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.'' |พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง<ref>คำว่า "strait" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "direct, without Bendings or Turnings"</ref> และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ<ref>คำว่า "stranger" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า "a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance" และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า "an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&c.''"</ref> พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์ }} ==6== {{ตรคป |''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English: |ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญได้<ref>คำว่า "annihilate" ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า "to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly" ฉะนั้น "annihilated god" จึงมีความหมายตรงตัวว่า "เทพที่ถูกทำลายล้างแล้ว" ในที่นี้แปลเป็น "เทพที่ดับสูญได้" เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน "annihilated god" แต่ทรงเชื่อใน "eternal god" (เทพที่ไม่ดับสูญ) หรือ "immortal god" (เทพที่เป็นอมตะ) แต่บางที "annihilated god" ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ</ref> ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม<ref>คำว่า "theis" เป็นรูปเขียนแบบโบราณของคำว่า "these" แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน "these" จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ "theist" ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า "theist" เป็นวิเศษณ์ของคำว่า "theism" ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} คำว่า "theism" ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ "theist" เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า "เทวนิยม" ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่</ref> บางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นไม่มีวันดับสูญ ลิขิตของเทพจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามอัธยาศัย<ref>กริยาวลี "dispose of" ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาโบราณแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า "to do what one pleaſes with"</ref> พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้ }} ==7== {{ตรคป |{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years. |{{ชว}}"เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอมอบกรณีของข้าให้เป็นวิจารณญาณของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด |ไม่ย่อหน้า= }} ==8== {{ตรคป |Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws? |"อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น }} ==9== {{ตรคป |That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? |"ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ<ref>xxx</ref> แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ }} ==10== {{ตรคป |However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. |"จะอย่างไรก็ตาม" พระองค์ตรัสต่อ "เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย" }} ==11== {{ตรคป |''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus: |แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้ }} ==12== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep<br>Pramha Ana Con Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ<br>พระมหานครผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==13== {{ตรคป |{{ก|''To the Pope thus:''}} |{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==14== {{ตรคป |{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}} |{{ก|"สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา<ref>xxx</ref> ผู้ใหญ่"}} |ไม่ย่อหน้า= }} ==15== {{ตรคป |''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.'' |พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง }} ==16== {{ตรคป |''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.'' |และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้ }} ==17== {{ตรคป |''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}. |เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา<ref>xxx</ref> ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง<ref>xxx</ref> ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม<ref>xxx</ref> ถึงสองหน }} ==18== {{ตรคป |''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''. |เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า "กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา" ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร }} ==19== {{ตรคป |''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours. |วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต<ref>xxx</ref> ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี<ref>xxx</ref> แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง<ref>xxx</ref> ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว }} ==20== {{ตรคป |''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.'' |ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ }} ==21== {{ตรคป |''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.'' |เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง }} ==22== {{ตรคป |''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.'' |สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2<ref>xxx</ref> ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์ }} ==23== {{ตรคป |''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.'' |ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา<ref>xxx</ref> มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม<ref>xxx</ref> และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์<ref>xxx</ref> อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น }} ==24== {{รกออ}} ==25== {{รออ}} * {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}} * {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}} * {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}} * {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}} * {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}} * {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}} {{จออ}} kngrtcf0gv45ihp80adlw5grmzqlcwa 252 57721 189723 189522 2022-08-21T05:27:08Z Bebiezaza 6791 proofread-index text/x-wiki {{:MediaWiki:Proofreadpage_index_template |ประเภท=วารสาร |ชื่อ=[[ระเบียบคณะกรรมการการเลือกตั้งว่าด้วยการใช้ทรัพยากรของรัฐฯ พ.ศ. 2563|ระเบียบคณะกรรมการการเลือกตั้งว่าด้วยการใช้ทรัพยากรของรัฐหรือบุคลากรของรัฐเพื่อกระทำการใดซึ่งจะมีผลต่อการเลือกตั้ง พ.ศ. 2563]] |ภาษา=th |เล่ม= |ผู้สร้างสรรค์=คณะกรรมการการเลือกตั้ง |ผู้แปล= |บรรณาธิการ= |ผู้วาดภาพประกอบ= |สถานศึกษา= |ผู้เผยแพร่={{ลสย|สำนักเลขาธิการคณะรัฐมนตรี}} |สถานที่=กรุงเทพฯ |ปี=2565 |รหัส= |ISBN= |OCLC= |LCCN= |BNF_ARK= |ARC= |จากวารสาร=ราชกิจจานุเบกษา, เล่ม 139, ตอน 50 ก, หน้า 3–4, 15 สิงหาคม 2565 |ที่มา=pdf |ภาพ=1 |ความคืบหน้า=V |การผสานหน้า=yes |วันที่ตรวจสอบเนื้อหาเสร็จสมบูรณ์= |หน้า=<pagelist 1 = 3 1to2 = thai /> |ชุดเล่ม= |จำนวน= |หมายเหตุ= |Width= |Css= |Header={{หรก|4|น={{{pagenum}}}|ล=๑๓๙|ต=๕๐ ก|ว=๑๕ สิงหาคม ๒๕๖๕}} |Footer= }} bm2oldomuwge9isgqot5bsz2kbvja6r 250 57722 189724 189528 2022-08-21T05:27:24Z Bebiezaza 6791 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Horus" />{{หรก|4|น=๓|ล=๑๓๙|ต=๕๐ ก|ว=๑๕ สิงหาคม ๒๕๖๕}}</noinclude>{{c|ระเบียบคณะกรรมการการเลือกตั้ง|style=font-size:140%}} {{c|ว่าด้วยการใช้ทรัพยากรของรัฐหรือบุคลากรของรัฐ}} {{c|เพื่อกระทำการใดซึ่งจะมีผลต่อการเลือกตั้ง}} {{c|พ.ศ. ๒๕๖๓}} {| |- | |- |} {{rule|7em}} โดยที่[[รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560|รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย]] กำหนดให้กรณีที่คณะรัฐมนตรีต้องพ้นจากตำแหน่งเพราะเหตุอายุสภาผู้แทนราษฎรสิ้นสุดลงหรือมีการยุบสภาผู้แทนราษฎรนั้น ให้คณะรัฐมนตรีปฏิบัติหน้าที่ต่อไปตามเงื่อนไขจนกว่าคณะรัฐมนตรีที่ตั้งขึ้นใหม่จะเข้ารับหน้าที่ และกำหนดให้คณะกรรมการการเลือกตั้งวางระเบียบเกี่ยวกับข้อห้ามในการปฏิบัติหน้าที่ของคณะรัฐมนตรี ขณะอยู่ในตำแหน่งเพื่อปฏิบัติหน้าที่ดังกล่าว โดยคานึงถึงการรักษาผลประโยชน์ของรัฐ และคำนึงถึงความสุจริต เที่ยงธรรม ความเสมอภาค และโอกาสทัดเทียมกันในการเลือกตั้ง อาศัยอานาจตามความในมาตรา ๑๖๙ (๔) ของรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย และมาตรา ๒๒ ของ[[พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยพรรคการเมือง พ.ศ. 2560|พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยคณะกรรมการการเลือกตั้ง พ.ศ. ๒๕๖๐]] คณะกรรมการการเลือกตั้งจึงวางระเบียบไว้ ดังต่อไปนี้ ข้อ ๑ ระเบียบนี้เรียกว่า "ระเบียบคณะกรรมการการเลือกตั้งว่าด้วยการใช้ทรัพยากรของรัฐหรือบุคลากรของรัฐ เพื่อกระทำการใดซึ่งจะมีผลต่อการเลือกตั้ง พ.ศ. ๒๕๖๓" ข้อ ๒ ระเบียบนี้ให้ใช้บังคับตั้งแต่วันถัดจากวันประกาศในราชกิจจานุเบกษาเป็นต้นไป ข้อ ๓ ให้ยกเลิกระเบียบคณะกรรมการการเลือกตั้งว่าด้วยการใช้ทรัพยากรของรัฐหรือบุคลากรของรัฐ เพื่อกระทำการใดซึ่งจะมีผลต่อการเลือกตั้ง พ.ศ. ๒๕๕๑ ข้อ ๔ ในระเบียบนี้ "ทรัพยากรของรัฐ" หมายความว่า ทรัพย์สินทั้งปวงอันเป็นของรัฐ "บุคลากรของรัฐ" หมายความว่า ผู้ซึ่งปฏิบัติหน้าที่ในหน่วยงานของรัฐ หรือกิจการที่รัฐถือหุ้นใหญ่ และให้หมายความรวมถึงบรรดาบุคคลและคณะบุคคลซึ่งใช้อำนาจ หรือได้รับมอบหมายให้ใช้อำนาจทางการปกครองของรัฐในการดำเนินการอย่างหนึ่งอย่างใดตามกฎหมาย ไม่ว่าจะเป็นการจัดตั้งขึ้นในระบบของหน่วยงานของรัฐ หรือกิจการที่รัฐถือหุ้นใหญ่ "หน่วยงานของรัฐ" หมายความว่า กระทรวง ทบวง กรม ราชการส่วนภูมิภาค ราชการส่วนท้องถิ่น รัฐวิสาหกิจ องค์การมหาชน หรือหน่วยงานอื่นของรัฐ หรือหน่วยงานอื่นใดที่ดำเนินกิจการของรัฐตามกฎหมายและได้รับเงินอุดหนุนหรือเงินหรือทรัพย์สินลงทุนจากรัฐ "กิจการที่รัฐถือหุ้นใหญ่" หมายความว่า กิจการที่รัฐเป็นหุ้นส่วนหรือถือหุ้นอยู่เป็นจำนวนมากที่สุดในบรรดาผู้เป็นหุ้นส่วนหรือถือหุ้นแต่ละคนทุกคน และจำนวนหุ้นส่วนหรือหุ้นมีจานวนไม่น้อยกว่าหนึ่งในสามของหุ้นส่วนหรือหุ้นทั้งหมดของนิติบุคคลนั้น{{nop}}<noinclude></noinclude> lvm1a3dryamo4i1pn5gpq24ofidv6tp 250 57723 189725 189529 2022-08-21T05:27:30Z Bebiezaza 6791 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Horus" />{{หรก|4|น=๔|ล=๑๓๙|ต=๕๐ ก|ว=๑๕ สิงหาคม ๒๕๖๕}}</noinclude>ข้อ ๕ ในการปฏิบัติหน้าที่ของคณะรัฐมนตรีในระหว่างที่อายุสภาผู้แทนราษฎรสิ้นสุดลงหรือมีการยุบสภาผู้แทนราษฎร ต้องไม่ใช้ทรัพยากรของรัฐหรือบุคลากรของรัฐเพื่อกระทาการใดซึ่งจะมีผลต่อการเลือกตั้งด้วยวิธีการ ดังต่อไปนี้ (๑) ใช้ทรัพยากรของรัฐ หรือบุคลากรของรัฐ โดยการกำหนดนโยบาย โครงการ แผนงาน โดยให้มีผลบังคับใช้ในทันที และมีลักษณะเป็นการสร้างโอกาสให้เกิดความไม่ทัดเทียมกันในการเลือกตั้ง (๒) จัดให้มีการประชุมคณะรัฐมนตรีนอกสถานที่นอกเหนือจากการประชุมตามปกติ และมีการใช้ทรัพยากรของรัฐหรือบุคลากรของรัฐเพื่อเป็นการสร้างโอกาสให้เกิดความไม่ทัดเทียมกันในการเลือกตั้ง (๓) กำหนด สั่งการหรือมอบหมายให้มีการประชุม อบรม หรือสัมมนาบุคลากรของรัฐหรือเอกชน โดยใช้เงินงบประมาณของหน่วยงานของรัฐหรือเงินของกิจการที่รัฐถือหุ้นใหญ่ โดยอาจให้มีการแจกจ่ายทรัพย์สินหรือประโยชน์อื่นใด เว้นแต่เป็นการประชุมตามระยะเวลาที่กฎหมายกำหนด หรือมีเหตุจำเป็นเร่งด่วนเพื่อรักษาผลประโยชน์ของรัฐหรือประชาชน แต่ต้องมิใช่เป็นการสร้างโอกาสให้เกิดความไม่ทัดเทียมกันในการเลือกตั้ง (๔) กำหนด สั่งการหรือมอบหมายให้มีการอนุมัติ โอนหรือเปลี่ยนแปลงรายการงบประมาณรายจ่ายของหน่วยงานของรัฐหรือกิจการที่รัฐถือหุ้นใหญ่ หรือให้หน่วยงานของรัฐหรือกิจการที่รัฐถือหุ้นใหญ่ทำการแจกจ่ายทรัพย์สินหรือประโยชน์อื่นใดให้แก่ประชาชน เว้นแต่มีเหตุจำเป็นเร่งด่วนเพื่อรักษาผลประโยชน์ของรัฐหรือประชาชน แต่ต้องมิใช่เป็นการสร้างโอกาสให้เกิดความไม่ทัดเทียมกันในการเลือกตั้ง (๕) กำหนด สั่งการหรือมอบหมายให้มีการแจกจ่ายหรือจัดสรรทรัพยากรของรัฐให้แก่บุคคลหนึ่งบุคคลใด โดยไม่มีเหตุอันสมควร เว้นแต่เป็นกรณีต้องดำเนินการตามที่กฎหมายกำหนด หรือมีเหตุจำเป็นเร่งด่วนเพื่อรักษาผลประโยชน์ของรัฐหรือประชาชน แต่ต้องมิใช่เป็นการสร้างโอกาสให้เกิดความไม่ทัดเทียมกันในการเลือกตั้ง (๖) ใช้พัสดุหรือเบิกค่าใช้จ่ายในการเดินทางจากหน่วยงานของรัฐ หรือกิจการที่รัฐถือหุ้นใหญ่ หรือใช้บุคลากรของรัฐปฏิบัติงานเพื่อสร้างโอกาสให้เกิดความไม่ทัดเทียมกันในการเลือกตั้ง (๗) ใช้ทรัพยากรของรัฐ เช่น คลื่นความถี่ หรือเครื่องมือ อุปกรณ์ที่ใช้ในการส่งวิทยุกระจายเสียง วิทยุโทรทัศน์ และโทรคมนาคม หรือใช้งบประมาณด้านการประชาสัมพันธ์ของหน่วยงานของรัฐ หรือกิจการที่รัฐถือหุ้นใหญ่เพื่อประโยชน์ในการเผยแพร่ประชาสัมพันธ์ที่จะเป็น การสร้างโอกาสให้เกิดความไม่ทัดเทียมกันในการเลือกตั้ง ข้อ ๖ ให้ประธานกรรมการการเลือกตั้งเป็นผู้รักษาการตามระเบียบนี้ กรณีใดที่มิได้กาหนดไว้หรือมีเหตุจาเป็น คณะกรรมการการเลือกตั้งอาจกาหนดยกเว้นหรือผ่อนผันการปฏิบัติตามความในระเบียบนี้ได้ {{กลุ่มข้อความด้านขวา|ข้อความ={{ubl|ประกาศ ณ วันที่ ๒๘ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๖๓|อิทธิพร บุญประคอง|ประธานกรรมการการเลือกตั้ง}}|ว่าง=4em|จัด=center}}<noinclude></noinclude> 0t6rij7vzm41ltlkeziwbzde1qhhfos 0 57724 189726 189532 2022-08-21T06:48:24Z Bebiezaza 6791 wikitext text/x-wiki {{หัวเรื่อง <!-- ข้อมูลหลัก --> | ชื่อ = ระเบียบคณะกรรมการการเลือกตั้งว่าด้วยการใช้ทรัพยากรของรัฐหรือบุคลากรของรัฐเพื่อกระทำการใดซึ่งจะมีผลต่อการเลือกตั้ง พ.ศ. 2563 | ปี = 2565 | ผู้สร้างสรรค์ = คณะกรรมการการเลือกตั้ง | บรรณาธิการ = | ผู้แปล = | ส่วน = | ผู้มีส่วนร่วม = | ก่อนหน้า = | ถัดไป = | หมายเหตุ = }} <pages index="ระเบียบ กกต ใช้ทรัพยากรของรัฐเพื่อกระทำการใดซึ่งมีผลต่อการเลือกตั้ง 2563.pdf" from=1 to=2/> ==บรรณานุกรม== * {{อรก|ระเบียบคณะกรรมการการเลือกตั้งว่าด้วยการใช้ทรัพยากรของรัฐหรือบุคลากรของรัฐเพื่อกระทำการใดซึ่งจะมีผลต่อการเลือกตั้ง พ.ศ. 2563|2565|15 สิงหาคม|139|50 ก|3|4|ระเบียบ กกต ใช้ทรัพยากรของรัฐเพื่อกระทำการใดซึ่งมีผลต่อการเลือกตั้ง 2563.pdf}} {{สทย|3}} [[หมวดหมู่:กฎหมายไทย]] nwzps5wtbita5rgyvs25cpqbw8rdgc8 250 57733 189716 2022-08-21T05:00:44Z Bebiezaza 6791 /* พิสูจน์อักษรแล้ว */ จัดรูปแบบมาตราในเอกสารกฎหมาย +จัดรูปแบบวงเล็บในเอกสารกฎหมายด้วย[[WS:iScript|สจห.]] proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Bebiezaza" />{{หรก|4|น=๘๒|ล=๑๓๖|ต=๖๙ ก|ว=๒๗ พฤษภาคม ๒๕๖๒}}</noinclude>{{กม|ม1|๕๖}}ให้ประธานกรรมการและกรรมการกำกับสำนักงานคณะกรรมการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล ที่ปรึกษาคณะกรรมการกำกับสำนักงานคณะกรรมการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล ประธาน อนุกรรมการและอนุกรรมการที่คณะกรรมการกำกับสำนักงานคณะกรรมการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลแต่งตั้ง ได้รับเบี้ยประชุมหรือค่าตอบแทนตามหลักเกณฑ์ที่คณะกรรมการกำหนดโดยความเห็นชอบของกระทรวงการคลัง {{กม|ม1|๕๗}}ให้สำนักงานมีเลขาธิการคนหนึ่งซึ่งคณะกรรมการกำกับสำนักงานคณะกรรมการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลแต่งตั้ง มีหน้าที่บริหารกิจการของสำนักงาน การแต่งตั้งเลขาธิการตามวรรคหนึ่ง ให้เป็นไปตามหลักเกณฑ์และวิธีการสรรหาตามที่คณะกรรมการกำกับสำนักงานคณะกรรมการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลกำหนด {{กม|ม1|๕๘}}ผู้ที่จะได้รับการแต่งตั้งเป็นเลขาธิการต้องมีคุณสมบัติ ดังต่อไปนี้ {{กม|วล|๑}}มีสัญชาติไทย {{กม|วล|๒}}อายุไม่ต่ำกว่าสามสิบห้าปีแต่ไม่เกินหกสิบปี {{กม|วล|๓}}เป็นผู้มีความรู้ ความสามารถ และประสบการณ์ในด้านที่เกี่ยวกับภารกิจของสำนักงานและการบริหารจัดการ {{กม|ม1|๕๙}}ผู้มีลักษณะอย่างใดอย่างหนึ่งดังต่อไปนี้ ต้องห้ามมิให้เป็นเลขาธิการ {{กม|วล|๑}}เป็นบุคคลล้มละลายหรือเคยเป็นบุคคลล้มละลายทุจริต {{กม|วล|๒}}เป็นคนไร้ความสามารถหรือคนเสมือนไร้ความสามารถ {{กม|วล|๓}}เคยต้องคำพิพากษาถึงที่สุดให้จำคุกไม่ว่าจะได้รับโทษจำคุกจริงหรือไม่ เว้นแต่เป็นโทษสำหรับความผิดที่ได้กระทำโดยประมาทหรือความผิดลหุโทษ {{กม|วล|๔}}เป็นข้าราชการ พนักงาน หรือลูกจ้าง ของส่วนราชการหรือรัฐวิสาหกิจหรือหน่วยงานอื่นของรัฐหรือของราชการส่วนท้องถิ่น {{กม|วล|๕}}เป็นหรือเคยเป็นข้าราชการการเมือง ผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมือง สมาชิกสภาท้องถิ่น หรือผู้บริหารท้องถิ่น เว้นแต่จะได้พ้นจากตำแหน่งมาแล้วไม่น้อยกว่าหนึ่งปี {{กม|วล|๖}}เป็นหรือเคยเป็นกรรมการหรือผู้ดำรงตำแหน่งอื่นในพรรคการเมืองหรือเจ้าหน้าที่ของพรรคการเมือง เว้นแต่จะได้พ้นจากตำแหน่งมาแล้วไม่น้อยกว่าหนึ่งปี {{กม|วล|๗}}เคยถูกไล่ออก ปลดออก หรือให้ออกจากราชการ หรือออกจากงานจากหน่วยงานที่เคยปฏิบัติหน้าที่ เพราะทุจริตต่อหน้าที่หรือประพฤติชั่วอย่างร้ายแรง หรือเคยถูกถอดถอนจากตำแหน่ง {{กม|วล|๘}}เคยถูกให้ออกเพราะไม่ผ่านการประเมินผลการปฏิบัติงานตามมาตรา ๖๒ (๔) {{มปก}}<noinclude></noinclude> ofkmy38zvxn4g84qru26nfs8guzbsri 250 57734 189717 2022-08-21T05:03:16Z Bebiezaza 6791 /* พิสูจน์อักษรแล้ว */ จัดรูปแบบมาตราในเอกสารกฎหมาย +จัดรูปแบบวงเล็บในเอกสารกฎหมายด้วย[[WS:iScript|สจห.]] proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Bebiezaza" />{{หรก|4|น=๘๓|ล=๑๓๖|ต=๖๙ ก|ว=๒๗ พฤษภาคม ๒๕๖๒}}</noinclude>{{กม|วล|๙}}เป็นผู้มีส่วนได้เสียในกิจการที่เกี่ยวข้องกับสำนักงานไม่ว่าโดยทางตรงหรือทางอ้อม {{กม|ม1|๖๐}}เลขาธิการมีวาระการดำรงตำแหน่งคราวละสี่ปี และอาจได้รับแต่งตั้งอีกได้ แต่จะดำรงตำแหน่งเกินสองวาระไม่ได้ ก่อนครบกำหนดตามวาระการดำรงตำแหน่งของเลขาธิการเป็นเวลาไม่น้อยกว่าสามสิบวันแต่ไม่เกินหกสิบวัน หรือภายในสามสิบวันนับแต่วันที่เลขาธิการพ้นจากตำแหน่งก่อนครบวาระ ให้คณะกรรมการกำกับสำนักงานคณะกรรมการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลแต่งตั้งคณะกรรมการสรรหาเพื่อสรรหาเลขาธิการคนใหม่ ทั้งนี้ ให้คณะกรรมการสรรหาเสนอรายชื่อบุคคลที่เหมาะสมไม่เกินสามคนต่อคณะกรรมการกำกับสำนักงานคณะกรรมการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล {{กม|ม1|๖๑}}ในแต่ละปีให้มีการประเมินผลการปฏิบัติงานของเลขาธิการ ทั้งนี้ ให้เป็นไปตามระยะเวลาและวิธีการที่คณะกรรมการกำกับสำนักงานคณะกรรมการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลกำหนด {{กม|ม1|๖๒}}นอกจากการพ้นจากตำแหน่งตามวาระตามมาตรา ๖๐ เลขาธิการพ้นจากตำแหน่ง เมื่อ {{กม|วล|๑}}ตาย {{กม|วล|๒}}ลาออก {{กม|วล|๓}}ขาดคุณสมบัติตามมาตรา ๕๘ หรือมีลักษณะต้องห้ามตามมาตรา ๕๙ {{กม|วล|๔}}คณะกรรมการกำกับสำนักงานคณะกรรมการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลให้ออก เพราะไม่ผ่านการประเมินผลการปฏิบัติงาน มีความประพฤติเสื่อมเสีย บกพร่องหรือไม่สุจริตต่อหน้าที่ หรือหย่อนความสามารถ {{กม|ม1|๖๓}}ให้เลขาธิการมีหน้าที่และอำนาจ ดังต่อไปนี้ {{กม|วล|๑}}บริหารงานของสำนักงานให้เกิดผลสัมฤทธิ์ตามภารกิจของสำนักงาน และตามนโยบาย และแผนระดับชาติ แผนยุทธศาสตร์ นโยบายของคณะรัฐมนตรี คณะกรรมการ และคณะกรรมการกำกับสำนักงานคณะกรรมการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล และระเบียบ ข้อบังคับหรือมติของคณะกรรมการกำกับสำนักงานคณะกรรมการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล {{กม|วล|๒}}วางระเบียบเกี่ยวกับการดำเนินงานของสำนักงานโดยไม่ขัดหรือแย้งกับกฎหมาย มติของคณะรัฐมนตรี และระเบียบ ข้อบังคับ ข้อกำหนด นโยบาย มติ หรือประกาศที่คณะกรรมการกำกับสำนักงานคณะกรรมการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลกำหนด {{มปก}}<noinclude></noinclude> pbifdqc676pvmbvir7d7b50oyk75k3m 250 57735 189718 2022-08-21T05:05:47Z Bebiezaza 6791 /* พิสูจน์อักษรแล้ว */ จัดรูปแบบมาตราในเอกสารกฎหมาย +จัดรูปแบบวงเล็บในเอกสารกฎหมายด้วย[[WS:iScript|สจห.]] proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Bebiezaza" />{{หรก|4|น=๘๔|ล=๑๓๖|ต=๖๙ ก|ว=๒๗ พฤษภาคม ๒๕๖๒}}</noinclude>{{กม|วล|๓}}เป็นผู้บังคับบัญชาพนักงานและลูกจ้างของสำนักงาน และประเมินผลการปฏิบัติงานของพนักงานและลูกจ้างของสำนักงานตามระเบียบหรือข้อบังคับของสำนักงาน {{กม|วล|๔}}แต่งตั้งรองเลขาธิการและผู้ช่วยเลขาธิการโดยความเห็นชอบของคณะกรรมการกำกับสำนักงานคณะกรรมการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลเพื่อเป็นผู้ช่วยปฏิบัติงานของเลขาธการตามที่เลขาธการ มอบหมาย {{กม|วล|๕}}บรรจุ แต่งตั้ง เลื่อน ลด ตัดเงินเดือนหรือค่าจ้าง ลงโทษทางวินัยพนักงาน และลูกจ้างของสำนักงาน ตลอดจนให้พนักงานและลูกจ้างของสำนักงานออกจากตำแหน่ง ทั้งนี้ ตามระเบียบหรือข้อบังคับที่คณะกรรมการกำกับสำนักงานคณะกรรมการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลกำหนด {{กม|วล|๖}}ปฏิบัติการอื่นใดตามระเบียบ ข้อบังคับ ข้อกำหนด นโยบาย มติ หรือประกาศของคณะกรรมการกำกับสำนักงานคณะกรรมการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล ให้เลขาธิการรับผิดชอบในการบริหารงานของสำนักงานขึ้นตรงต่อคณะกรรมการกำกับสำนักงานคณะกรรมการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล {{กม|ม1|๖๔}}ในกิจการของสำนักงานที่เกี่ยวกับบุคคลภายนอก ให้เลขาธิการเป็นผู้แทนของสำนักงาน เพื่อการนี้ เลขาธิการจะมอบอำนาจให้บุคคลใดปฏิบัติงานเฉพาะอย่างแทนก็ได้ แต่ต้องเป็นไปตามข้อบังคับที่คณะกรรมการกำกับสำนักงานคณะกรรมการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลกำหนด {{กม|ม1|๖๕}}ให้คณะกรรมการกำกับสำนักงานคณะกรรมการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลเป็นผู้กำหนดอัตราเงินเดือนและประโยชน์ตอบแทนอื่นของเลขาธิการตามหลักเกณฑ์ที่คณะรัฐมนตรีกำหนด {{กม|ม1|๖๖}}เพื่อประโยชน์ในการบริหารงานของสำนักงาน เลขาธิการอาจขอให้ข้าราชการ พนักงาน เจ้าหน้าที่ หรือลูกจ้างของส่วนราชการ หน่วยงานของรัฐ รัฐวิสาหกิจ ราชการส่วนท้องถิ่น องค์การมหาชน หรือหน่วยงานอื่นของรัฐ มาปฏิบัติงานเป็นพนักงานหรือลูกจ้างเป็นการชั่วคราวได้ ทั้งนี้ เมื่อได้รับอนุมัติจากผู้บังคับบัญชาหรือนายจ้างของผู้นั้น และมีข้อตกลงที่ทำไว้ในการอนุมัติ และในกรณีที่เจ้าหน้าที่ของรัฐได้รับอนุมัติให้มาปฏิบัติงานเป็นพนักงานหรือลูกจ้างเป็นการชั่วคราว ให้ถือว่าเป็นการได้รับอนุญาตให้ออกจากราชการหรือออกจากงานไปปฏิบัติงานใด ๆ เมื่อสิ้นสุดระยะเวลาที่ได้รับอนุมัติให้มาปฏิบัติงานในสำนักงาน ให้เจ้าหน้าที่ของรัฐตามวรรคหนึ่งมีสิทธิได้รับการบรรจุและแต่งตั้งให้ดำรงตำแหน่งและรับเงินเดือนในส่วนราชการหรือหน่วยงานเดิมไม่ต่ำกว่าตำแหน่งและเงินเดือนเดิมตามข้อตกลงที่ทำไว้ในการอนุมัติ {{มปก}}<noinclude></noinclude> 5z4bxuuivuigb9gb7538ilgptg8mnpb 250 57736 189719 2022-08-21T05:08:32Z Bebiezaza 6791 /* พิสูจน์อักษรแล้ว */ จัดรูปแบบมาตราในเอกสารกฎหมายด้วย[[WS:iScript|สจห.]] proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Bebiezaza" />{{หรก|4|น=๘๕|ล=๑๓๖|ต=๖๙ ก|ว=๒๗ พฤษภาคม ๒๕๖๒}}</noinclude>ในกรณีที่เจ้าหน้าที่ของรัฐผู้นั้นกลับมาบรรจุและได้รับแต่งตั้งในส่วนราชการหรือหน่วยงานเดิมตามวรรคสองแล้ว ให้นับระยะเวลาของเจ้าหน้าที่ของรัฐผู้นั้นระหว่างที่มาปฏิบัติงานในสำนักงานสำหรับการคำนวณบำเหน็จบำนาญหรือประโยชน์ตอบแทนอื่นทำนองเดียวกันเสมือนอยู่ปฏิบัติราชการหรือปฏิบัติงานเต็มเวลาดังกล่าว แล้วแต่กรณี {{กม|ม1|๖๗}}ข้าราชการหรือเจ้าหน้าที่ของรัฐซึ่งอยู่ระหว่างการปฏิบัติงานชดใช้ทุนการศึกษาที่ได้รับจากส่วนราชการหรือหน่วยงานของรัฐ ที่ได้ย้ายมาปฏิบัติหน้าที่ที่สำนักงานโดยได้รับความเห็นชอบจากผู้บังคับบัญชาต้นสังกัด ให้ถือเป็นการชดใช้ทุนตามสัญญา และให้นับระยะเวลาการปฏิบัติงานในสำนักงานเป็นระยะเวลาในการชดใช้ทุน ในกรณีที่หน่วยงานของรัฐแห่งใดประสงค์จะขอให้พนักงานของสำนักงานซึ่งอยู่ระหว่างการปฏิบัติงานชดใช้ทุนการศึกษาที่ได้รับจากสำนักงานไปเป็นข้าราชการหรือเจ้าหน้าที่ของรัฐในหน่วยงานของรัฐแห่งนั้น ต้องได้รับความเห็นชอบจากเลขาธิการก่อน และให้ถือว่าการไปปฏิบัติงานในหน่วยงานของรัฐแห่งนั้นเป็นการชดใช้ทุนตามสัญญา และให้นับระยะเวลาการปฏิบัติงานในหน่วยงานของรัฐแห่งนั้นเป็นระยะเวลาในการชดใช้ทุน {{กม|ม1|๖๘}}การบัญชีของสำนักงานให้จัดทำตามหลักสากล ตามแบบและหลักเกณฑ์ที่คณะกรรมการกำกับสำนักงานคณะกรรมการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลกำหนด {{กม|ม1|๖๙}}ให้สำนักงานจัดทำงบการเงินและบัญชี แล้วส่งผู้สอบบัญชีภายในหนึ่งร้อยยี่สิบวัน นับแต่วันสิ้นปีบัญชี ให้สำนักงานการตรวจเงินแผ่นดินหรือผู้สอบบัญชีรับอนุญาตที่สำนักงานการตรวจเงินแผ่นดินให้ความเห็นชอบเป็นผู้สอบบัญชีของสำนักงาน และประเมินผลการใช้จ่ายเงินและทรัพย์สินของสำนักงานทุกรอบปีแล้วทำรายงานผลการสอบบัญชีเสนอต่อคณะกรรมการกากับสำนักงานคณะกรรมการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลเพื่อรับรอง {{กม|ม1|๗๐}}ให้สำนักงานจัดทำรายงานการดำเนินงานประจำปีเสนอคณะกรรมการกำกับสำนักงานคณะกรรมการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลและรัฐมนตรีภายในหนึ่งร้อยแปดสิบวันนับแต่วันสิ้นปีบัญชี และเผยแพร่รายงานนี้ต่อสาธารณชน รายงานการดำเนินงานประจำปีตามวรรคหนึ่ง ให้แสดงรายละเอียดของงบการเงินที่ผู้สอบบัญชีให้ความเห็นแล้ว พร้อมทั้งผลงานของสำนักงานและรายงานการประเมินผลการดำเนินงานของสำนักงานในปีที่ล่วงมาแล้ว {{มปก}}<noinclude></noinclude> 068zgfezt6823a61dee1520ep1j8dmg 250 57737 189720 2022-08-21T05:12:34Z Bebiezaza 6791 /* พิสูจน์อักษรแล้ว */ จัดรูปแบบมาตราในเอกสารกฎหมาย +จัดรูปแบบวงเล็บในเอกสารกฎหมายด้วย[[WS:iScript|สจห.]] proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Bebiezaza" />{{หรก|4|น=๘๖|ล=๑๓๖|ต=๖๙ ก|ว=๒๗ พฤษภาคม ๒๕๖๒}}</noinclude><section begin="35-1" />การประเมินผลการดำเนินงานของสำนักงานตามวรรคสอง จะต้องดำเนินการโดยบุคคลภายนอกที่คณะกรรมการกำกับสำนักงานคณะกรรมการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลให้ความเห็นชอบ <section end="35-1" /> <section begin="35-2" />{{กม|หม1|๕|การร้องเรียน}} {| |- | |- |} {{สต|7em}} {| |- | |- |} {{กม|ม1|๗๑}}ให้คณะกรรมการแต่งตั้ง คณะกรรมการผู้เชี่ยวชาญขึ้นคณะหนึ่งหรือหลายคณะก็ได้ ตามความเชี่ยวชาญในแต่ละเรื่องหรือตามที่คณะกรรมการเห็นสมควร คุณสมบัติและลักษณะต้องห้าม วาระการดำรงตำแหน่ง การพ้นจากตำแหน่ง และการดำเนินงานอื่นของคณะกรรมการผู้เชี่ยวชาญให้เป็นไปตามที่คณะกรรมการประกาศกำหนด {{กม|ม1|๗๒}}คณะกรรมการผู้เชี่ยวชาญมีหน้าที่และอำนาจ ดังต่อไปนี้ {{กม|วล|๑}}พิจารณาเรื่องร้องเรียนตามพระราชบัญญัตินี้ {{กม|วล|๒}}ตรวจสอบการกระทำใด ๆ ของผู้ควบคุมข้อมูลส่วนบุคคล หรือผู้ประมวลผลข้อมูลส่วนบุคคล รวมทั้งลูกจ้างหรือผู้รับจ้างของผู้ควบคุมข้อมูลส่วนบุคคลหรือผู้ประมวลผลข้อมูลส่วนบุคคลเกี่ยวกับข้อมูลส่วนบุคคลที่ก่อให้เกิดความเสียหายแก่เจ้าของข้อมูลส่วนบุคคล {{กม|วล|๓}}ไกล่เกลี่ยข้อพิพาทเกี่ยวกับข้อมูลส่วนบุคคล {{กม|วล|๔}}ปฏิบัติการอื่นใดตามที่พระราชบัญญัตินี้กำหนดให้เป็นหน้าที่และอำนาจของคณะกรรมการผู้เชี่ยวชาญหรือตามที่คณะกรรมการมอบหมาย {{กม|ม1|๗๓}}เจ้าของข้อมูลส่วนบุคคลมีสิทธิร้องเรียนในกรณีที่ผู้ควบคุมข้อมูลส่วนบุคคล หรือผู้ประมวลผลข้อมูลส่วนบุคคล รวมทั้งลูกจ้างหรือผู้รับจ้างของผู้ควบคุมข้อมูลส่วนบุคคลหรือผู้ประมวลผลข้อมูลส่วนบุคคล ฝ่าฝืนหรือไม่ปฏิบัติตามพระราชบัญญัติหรือประกาศที่ออกตามพระราชบัญญัตินี้ การยื่น การไม่รับเรื่อง การยุติเรื่อง การพิจารณา และระยะเวลาในการพิจารณาคำร้องเรียน ให้เป็นไปตามระเบียบที่คณะกรรมการประกาศกำหนดโดยคำนึงถึงการกำหนดให้ไม่รับเรื่องร้องเรียนหรือยุติเรื่องในกรณีที่มีผู้มีอำนาจพิจารณาในเรื่องนั้นอยู่แล้วตามกฎหมายอื่นด้วย {{กม|ม1|๗๔}}ในกรณีที่ผู้ร้องเรียนไม่ได้ปฏิบัติให้ถูกต้องตามระเบียบที่กาหนดไว้ในมาตรา ๗๓ วรรคสอง หรือเป็นเรื่องร้องเรียนที่ระเบียบนั้นได้กำหนดไม่ให้รับไว้พิจารณา ให้คณะกรรมการผู้เชี่ยวชาญไม่รับเรื่องร้องเรียนไว้พิจารณา มื่อคณะกรรมการผู้เชี่ยวชาญพิจารณาเรื่องร้องเรียนตามมาตรา ๗๒ (๑) หรือตรวจสอบการกระทำใด ๆ ตามมาตรา ๗๒ (๒) แล้วรับฟังได้ว่า เรื่องร้องเรียนหรือการกระทำนั้นไม่มีมูล ให้คณะกรรมการผู้เชี่ยวชาญมีคำสั่งยุติเรื่อง {{มปก}}<section end="35-2" /><noinclude></noinclude> rzish6o5f1vikabbdzrmxvalbedq7nu 250 57738 189721 2022-08-21T05:20:34Z Bebiezaza 6791 /* พิสูจน์อักษรแล้ว */ จัดรูปแบบมาตราในเอกสารกฎหมาย +จัดรูปแบบวงเล็บในเอกสารกฎหมายด้วย[[WS:iScript|สจห.]] proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Bebiezaza" />{{หรก|4|น=๘๗|ล=๑๓๖|ต=๖๙ ก|ว=๒๗ พฤษภาคม ๒๕๖๒}}</noinclude>ในกรณีที่คณะกรรมการผู้เชี่ยวชาญพิจารณาหรือตรวจสอบตามวรรคสองแล้วรับฟังได้ว่า เรื่องร้องเรียนหรือการกระทำนั้นเป็นกรณีซึ่งอาจไกล่เกลี่ยได้และคู่กรณีประสงค์จะให้ไกล่เกลี่ย ให้คณะกรรมการผู้เชี่ยวชาญดำเนินการไกล่เกลี่ย แต่หากเรื่องร้องเรียนหรือการกระทำนั้นไม่อาจไกล่เกลี่ยได้ หรือไกล่เกลี่ยไม่สำเร็จ ให้คณะกรรมการผู้เชี่ยวชาญมีอำนาจออกคำสั่ง ดังต่อไปนี้ {{กม|วล|๑}}สั่งให้ผู้ควบคุมข้อมูลส่วนบุคคลหรือผู้ประมวลผลข้อมูลส่วนบุคคลปฏิบัติหรือดำเนินการแก้ไขการกระทำของตนให้ถูกต้องภายในระยะเวลาที่กำหนด {{กม|วล|๒}}สั่งห้ามผู้ควบคุมข้อมูลส่วนบุคคลหรือผู้ประมวลผลข้อมูลส่วนบุคคลกระทำการที่ก่อให้เกิดความเสียหายแก่เจ้าของข้อมูลส่วนบุคคลหรือให้กระทำการใดเพื่อระงับความเสียหายนั้นภายในระยะเวลาที่กำหนด ในกรณีที่ผู้ควบคุมข้อมูลส่วนบุคคลหรือผู้ประมวลผลข้อมูลส่วนบุคคลไม่ยอมดำเนินการตามคำสั่งตามวรรคสาม (๑) หรือ (๒) ให้นำบทบัญญัติเกี่ยวกับการบังคับทางปกครองตามกฎหมายว่าด้วยวิธีปฏิบัติราชการทางปกครองมาใช้บังคับโดยอนุโลม ทั้งนี้ ในกรณีที่ต้องมีการยึด อายัด หรือ ขายทอดตลาดทรัพย์สินของผู้ควบคุมข้อมูลส่วนบุคคลหรือผู้ประมวลผลข้อมูลส่วนบุคคลเพื่อบังคับตามหลักเกณฑ์ที่กำหนดไว้ในกฎหมายว่าด้วยวิธีปฏิบัติราชการทางปกครอง ให้คณะกรรมการผู้เชี่ยวชาญเป็นผู้มีอำนาจสั่งยึด อายัด หรือขายทอดตลาดทรัพย์สินเพื่อการนั้น การจัดทำคำสั่งตามวรรคหนึ่ง วรรคสอง หรือวรรคสาม (๑) หรือ (๒) ให้เป็นไปตามหลักเกณฑ์และวิธีการที่คณะกรรมการประกาศกำหนด คำสั่งของคณะกรรมการผู้เชี่ยวชาญ ให้ประธานกรรมการผู้เชี่ยวชาญเป็นผู้ลงนามแทน คำสั่งของคณะกรรมการผู้เชี่ยวชาญตามมาตรานี้ให้เป็นที่สุด ในการดำเนินการตามมาตรานี้ เมื่อผลการพิจารณาเป็นประการใด ให้คณะกรรมการผู้เชี่ยวชาญแจ้งให้ผู้ร้องเรียนทราบพร้อมด้วยเหตุผล และในกรณีที่ไม่รับเรื่องร้องเรียนหรือยุติเรื่องที่มีผู้มีอำนาจพิจารณาในเรื่องนั้นอยู่แล้วตามกฎหมายอื่น ให้แจ้งผู้ร้องเรียนทราบ หากผู้ร้องเรียนประสงค์จะให้ส่งเรื่องให้ผู้มีอำนาจพิจารณาในเรื่องนั้นตามกฎหมายอื่น ให้ดำเนินการตามความประสงค์ดังกล่าว และให้ถือว่าผู้มีอำนาจพิจารณาได้รับเรื่องร้องเรียนนับแต่วันที่คณะกรรมการผู้เชี่ยวชาญได้รับเรื่องร้องเรียนนั้น {{กม|ม1|๗๕}}คณะกรรมการผู้เชี่ยวชาญมีอำนาจสั่งให้บุคคลใดส่งเอกสารหรือข้อมูลเกี่ยวกับเรื่องที่มีผู้ร้องเรียน หรือเรื่องอื่นใดที่เกี่ยวกับการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลตามพระราชบัญญัตินี้ รวมทั้งจะสั่งให้บุคคลใดมาชี้แจงข้อเท็จจริงด้วยก็ได้ {{มปก}}<noinclude></noinclude> kbre08orsbwnax71zmmj77sunfbmeg5 250 57739 189722 2022-08-21T05:23:38Z Bebiezaza 6791 /* พิสูจน์อักษรแล้ว */ จัดรูปแบบมาตราในเอกสารกฎหมาย +จัดรูปแบบวงเล็บในเอกสารกฎหมายด้วย[[WS:iScript|สจห.]] proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Bebiezaza" />{{หรก|4|น=๘๘|ล=๑๓๖|ต=๖๙ ก|ว=๒๗ พฤษภาคม ๒๕๖๒}}</noinclude><section begin="37-1" />{{กม|ม1|๗๖}}ในการปฏิบัติการตามพระราชบัญญัตินี้ พนักงานเจ้าหน้าที่มีหน้าที่และอำนาจดังต่อไปนี้ {{กม|วล|๑}}มีหนังสือแจ้งให้ผู้ควบคุมข้อมูลส่วนบุคคล ผู้ประมวลผลข้อมูลส่วนบุคคล หรือผู้ใดมาให้ข้อมูลหรือส่งเอกสารหรือหลักฐานใด ๆ เกี่ยวกับการดำเนินการหรือการกระทำความผิดตามพระราชบัญญัตินี้ {{กม|วล|๒}}ตรวจสอบและรวบรวมข้อเท็จจริง แล้วรายงานต่อคณะกรรมการผู้เชี่ยวชาญ ในกรณีที่ผู้ควบคุมข้อมูลส่วนบุคคล ผู้ประมวลผลข้อมูลส่วนบุคคล หรือผู้ใดได้กระทำผิดหรือทำให้เกิดความเสียหายเพราะฝ่าฝืนหรือไม่ปฏิบัติตามพระราชบัญญัติหรือประกาศที่ออกตามพระราชบัญญัตินี้ ในการดำเนินการตาม (๒) หากมีความจำเป็นเพื่อคุ้มครองประโยชน์ของเจ้าของข้อมูลส่วนบุคคลหรือเพื่อประโยชน์สาธารณะ ให้พนักงานเจ้าหน้าที่ยื่นคำร้องต่อศาลที่มีเขตอำนาจเพื่อมีคำสั่งอนุญาตให้พนักงานเจ้าหน้าที่เข้าไปในสถานที่ของผู้ควบคุมข้อมูลส่วนบุคคลหรือผู้ใดเกี่ยวกับการกระทำความผิดตามพระราชบัญญัตินี้ ในระหว่างเวลาพระอาทิตย์ขึ้นถึงพระอาทิตย์ตกหรือในเวลาทำการของสถานที่นั้น เพื่อตรวจสอบและรวบรวมข้อเท็จจริง ยึดหรืออายัดเอกสารหลักฐาน หรือสิ่งอื่นใดที่เกี่ยวกับการกระทำความผิด หรือมีเหตุอันควรเชื่อได้ว่ามีไว้หรือใช้เพื่อกระทำความผิด ในการแต่งตั้งพนักงานเจ้าหน้าที่ ให้รัฐมนตรีพิจารณาแต่งตั้งจากข้าราชการหรือเจ้าหน้าที่อื่นของรัฐซึ่งดำรงตำแหน่งไม่ต่ำกว่าข้าราชการพลเรือนระดับปฏิบัติการหรือเทียบเท่าและมีคุณสมบัติตามที่คณะกรรมการประกาศกำหนด ในการปฏิบัติหน้าที่ของพนักงานเจ้าหน้าที่ตามมาตรานี้ ต้องแสดงบัตรประจำตัวต่อผู้ที่เกี่ยวข้อง และให้ผู้ที่เกี่ยวข้องอำนวยความสะดวกตามสมควร บัตรประจำตัวพนักงานเจ้าหน้าที่ ให้เป็นไปตามแบบที่คณะกรรมการประกาศกำหนด <section end="37-1" /> <section begin="37-2" />{{กม|หม1|๖|ความรับผิดทางแพ่ง}} {| |- | |- |} {{สต|7em}} {| |- | |- |} {{กม|ม1|๗๗}}ผู้ควบคุมข้อมูลส่วนบุคคลหรือผู้ประมวลผลข้อมูลส่วนบุคคลซึ่งดำเนินการใด ๆ เกี่ยวกับข้อมูลส่วนบุคคลอันเป็นการฝ่าฝืนหรือไม่ปฏิบัติตามบทบัญญัติแห่งพระราชบัญญัตินี้ทำให้เกิดความเสียหายต่อเจ้าของข้อมูลส่วนบุคคล ต้องชดใช้ค่าสินไหมทดแทนเพื่อการนั้นแก่เจ้าของข้อมูลส่วนบุคคล ไม่ว่าการดำเนินการนั้นจะเกิดจากการกระทำโดยจงใจหรือประมาทเลินเล่อหรือไม่ก็ตาม เว้นแต่ผู้ควบคุมข้อมูลส่วนบุคคลหรือผู้ประมวลผลข้อมูลส่วนบุคคลนั้นจะพิสูจน์ได้ว่า {{มปก}}<section end="37-2" /><noinclude></noinclude> ec9oz1aw6s4hze9u4cpahw7y9fe6dm4