వికీపీడియా tewiki https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%AE%E0%B1%8A%E0%B0%A6%E0%B0%9F%E0%B0%BF_%E0%B0%AA%E0%B1%87%E0%B0%9C%E0%B1%80 MediaWiki 1.39.0-wmf.23 first-letter మీడియా ప్రత్యేక చర్చ వాడుకరి వాడుకరి చర్చ వికీపీడియా వికీపీడియా చర్చ దస్త్రం దస్త్రంపై చర్చ మీడియావికీ మీడియావికీ చర్చ మూస మూస చర్చ సహాయం సహాయం చర్చ వర్గం వర్గం చర్చ వేదిక వేదిక చర్చ TimedText TimedText talk మాడ్యూల్ మాడ్యూల్ చర్చ Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk Topic 10 1514 3615010 3514703 2022-08-04T06:24:02Z Arjunaraoc 2379 జిల్లా పేరు మార్పు సవరణ wikitext text/x-wiki {{Navbox |name = ఆంధ్రప్రదేశ్ |title = [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] రాష్ట్రం |above = [[:వర్గం:ఆంధ్రప్రదేశ్|ఆంధ్రప్రదేశ్ విషయాలు]]{{·}} [[ఆంధ్రప్రదేశ్ చరిత్ర|చరిత్ర]]{{·}} [[రాజకీయాలు]]{{·}} [[తెలుగు ప్రజలు]]{{·}} [[ఆంధ్రప్రదేశ్ ప్రభుత్వం|ప్రభుత్వం]] |image = [[దస్త్రం:India Andhra Pradesh location map (current).svg|150px|]] |group1 = '''[[రాజధాని]]''' |list1 = [[అమరావతి]] |group2 = '''[[జిల్లాలు]]''' |list2 =[[అనకాపల్లి జిల్లా|అనకాపల్లి]] {{·}} [[అనంతపురం జిల్లా|అనంతపురం]] {{·}} [[అన్నమయ్య జిల్లా|అన్నమయ్య]] {{·}} [[అల్లూరి సీతారామరాజు జిల్లా|అల్లూరి సీతారామరాజు]] {{·}} [[ఎన్టీఆర్ జిల్లా|ఎన్టీఆర్]] {{·}} [[ఏలూరు జిల్లా| ఏలూరు]] {{·}} [[కర్నూలు జిల్లా|కర్నూలు]] {{·}} [[కాకినాడ జిల్లా|కాకినాడ]] {{·}} [[కృష్ణా జిల్లా|కృష్ణా]] {{·}} [[డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ జిల్లా|డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ]] {{·}} [[గుంటూరు జిల్లా|గుంటూరు]] {{·}} [[చిత్తూరు జిల్లా|చిత్తూరు]] {{·}} [[తిరుపతి జిల్లా|తిరుపతి]] {{·}} [[తూర్పు గోదావరి జిల్లా|తూర్పు గోదావరి]] {{·}} [[నంద్యాల జిల్లా|నంద్యాల]] {{·}} [[పల్నాడు జిల్లా|పల్నాడు]] {{·}} [[పశ్చిమ గోదావరి జిల్లా|పశ్చిమ గోదావరి]] {{·}} [[పార్వతీపురం మన్యం జిల్లా|పార్వతీపురం మన్యం]] {{·}} [[ప్రకాశం జిల్లా|ప్రకాశం]] {{·}} [[బాపట్ల జిల్లా|బాపట్ల]] {{·}} [[విజయనగరం జిల్లా|విజయనగరం]] {{·}} [[విశాఖపట్నం జిల్లా|విశాఖపట్నం]] {{·}} [[వైఎస్‌ఆర్ జిల్లా|వైఎస్ఆర్]] {{·}} [[శ్రీకాకుళం జిల్లా|శ్రీకాకుళం]] {{·}} [[శ్రీ పొట్టి శ్రీరాములు నెల్లూరు జిల్లా|శ్రీ పొట్టి శ్రీరాములు నెల్లూరు]] {{·}} [[శ్రీ సత్యసాయి జిల్లా|శ్రీ సత్యసాయి]] |group3 = '''[[నగరం (నిర్వచనం)|నగరాలు]]''' |list3 = [[విశాఖపట్నం]]{{·}} [[విజయవాడ]]{{·}} [[గుంటూరు]]{{·}}[[తిరుపతి]]{{·}} [[చిత్తూరు]]{{·}} [[ఒంగోలు]] {{·}} [[రాజమండ్రి నగరపాలక సంస్థ|రాజమహేంద్రవరం]]{{·}} [[కాకినాడ]]{{·}} [[నెల్లూరు]]{{·}} [[కర్నూలు]]{{·}} [[అనంతపురం]]{{·}} [[ఏలూరు]]{{·}} [[మచిలీపట్నం]]{{·}} [[కడప]]{{·}} [[విజయనగరం నగరపాలక సంస్థ|విజయనగరం]] {{·}} [[శ్రీకాకుళం]]}}<noinclude>[[వర్గం:ఆంధ్రప్రదేశ్‌కు సంబంధించిన మూసలు|{{PAGENAME}}]]</noinclude> i6exhgi6qun0fuoqazan68bds8lp5qy 3615011 3615010 2022-08-04T06:29:45Z Arjunaraoc 2379 అకారాదిక్రమ సవరణ wikitext text/x-wiki {{Navbox |name = ఆంధ్రప్రదేశ్ |title = [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] రాష్ట్రం |above = [[:వర్గం:ఆంధ్రప్రదేశ్|ఆంధ్రప్రదేశ్ విషయాలు]]{{·}} [[ఆంధ్రప్రదేశ్ చరిత్ర|చరిత్ర]]{{·}} [[రాజకీయాలు]]{{·}} [[తెలుగు ప్రజలు]]{{·}} [[ఆంధ్రప్రదేశ్ ప్రభుత్వం|ప్రభుత్వం]] |image = [[దస్త్రం:India Andhra Pradesh location map (current).svg|150px|]] |group1 = '''[[రాజధాని]]''' |list1 = [[అమరావతి]] |group2 = '''[[జిల్లాలు]]''' |list2 =[[అనకాపల్లి జిల్లా|అనకాపల్లి ]] {{·}} [[అనంతపురం జిల్లా|అనంతపురం ]] {{·}} [[అన్నమయ్య జిల్లా|అన్నమయ్య ]] {{·}} [[అల్లూరి సీతారామరాజు జిల్లా|అల్లూరి సీతారామరాజు ]] {{·}} [[ఎన్టీఆర్ జిల్లా|ఎన్టీఆర్ ]] {{·}} [[ఏలూరు జిల్లా| ఏలూరు ]] {{·}} [[కర్నూలు జిల్లా|కర్నూలు ]] {{·}} [[కాకినాడ జిల్లా|కాకినాడ ]] {{·}} [[కృష్ణా జిల్లా|కృష్ణా ]] {{·}} [[గుంటూరు జిల్లా|గుంటూరు ]] {{·}} [[చిత్తూరు జిల్లా|చిత్తూరు ]] {{·}} [[డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ జిల్లా|డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ ]] {{·}} [[తిరుపతి జిల్లా|తిరుపతి ]] {{·}} [[తూర్పు గోదావరి జిల్లా|తూర్పు గోదావరి ]] {{·}} [[నంద్యాల జిల్లా|నంద్యాల ]] {{·}} [[పల్నాడు జిల్లా|పల్నాడు ]] {{·}} [[పశ్చిమ గోదావరి జిల్లా|పశ్చిమ గోదావరి ]] {{·}} [[పార్వతీపురం మన్యం జిల్లా|పార్వతీపురం మన్యం ]] {{·}} [[ప్రకాశం జిల్లా|ప్రకాశం ]] {{·}} [[బాపట్ల జిల్లా|బాపట్ల ]] {{·}} [[విజయనగరం జిల్లా|విజయనగరం ]] {{·}} [[విశాఖపట్నం జిల్లా|విశాఖపట్నం ]] {{·}} [[వైఎస్‌ఆర్ జిల్లా|వైఎస్ఆర్ ]] {{·}} [[శ్రీకాకుళం జిల్లా|శ్రీకాకుళం ]] {{·}} [[శ్రీ పొట్టి శ్రీరాములు నెల్లూరు జిల్లా|శ్రీ పొట్టి శ్రీరాములు నెల్లూరు ]] {{·}} [[శ్రీ సత్యసాయి జిల్లా|శ్రీ సత్యసాయి ]] |group3 = '''[[నగరం (నిర్వచనం)|నగరాలు]]''' |list3 = [[విశాఖపట్నం]]{{·}} [[విజయవాడ]]{{·}} [[గుంటూరు]]{{·}}[[తిరుపతి]]{{·}} [[చిత్తూరు]]{{·}} [[ఒంగోలు]] {{·}} [[రాజమండ్రి నగరపాలక సంస్థ|రాజమహేంద్రవరం]]{{·}} [[కాకినాడ]]{{·}} [[నెల్లూరు]]{{·}} [[కర్నూలు]]{{·}} [[అనంతపురం]]{{·}} [[ఏలూరు]]{{·}} [[మచిలీపట్నం]]{{·}} [[కడప]]{{·}} [[విజయనగరం నగరపాలక సంస్థ|విజయనగరం]] {{·}} [[శ్రీకాకుళం]]}}<noinclude>[[వర్గం:ఆంధ్రప్రదేశ్‌కు సంబంధించిన మూసలు|{{PAGENAME}}]]</noinclude> 2y2n245zb2qpfrw9a6yuwt1y156ck3y 0 1570 3615012 3612815 2022-08-04T06:31:26Z Arjunaraoc 2379 /* జిల్లాల గణాంకాలు */ జిల్లా పేరు మార్పు, అకారాదిక్రమ సవరణ wikitext text/x-wiki [[File:Andhra Pradesh districts - Telugu.svg|right|thumb|ఆంధ్రప్రదేశ్ జిల్లాలు]] '''ఆంధ్రప్రదేశ్ జిల్లాలు''' 26. లోకసభ నియోజకవర్గం ప్రాంతం ఒకే జిల్లాప్రాతిపదికన గతంలో గల 13 జిల్లాలను, జిల్లాల పునర్య్వస్థీకరణతో 26 జిల్లాలుగా చేశారు. అయితే జనసాంద్రత తక్కువగా వుండే షెడ్యూల్ తెగల [[అరకు లోక్‌సభ నియోజకవర్గం|అరకు లోకసభ నియోజకవర్గాన్ని]] రెండు జిల్లాలుగా విభజించారు. ([http://overpass-turbo.eu/map.html?Q=%2F*%0AThis%20has%20been%20generated%20by%20the%20overpass-turbo%20wizard.%0AThe%20original%20search%20was%3A%0A%E2%80%9Cglacier%20in%20Iceland%E2%80%9D%0A*%2F%0A%5Bout%3Ajson%5D%5Btimeout%3A25%5D%3B%0A%2F%2F%20fetch%20area%20%E2%80%9CIceland%E2%80%9D%20to%20search%20in%0Aarea(3602022095)-%3E.searchArea%3B%0A%2F%2F%20gather%20results%0A(%0A%0A%20%20relation%5B%22admin_level%22%3D%225%22%5D(area.searchArea)-%3E.dist%3B%0A%20%20rel(pivot.dist)%3B%0A)%3B%0A%2F%2F%20print%20results%0Aout%20body%20geom%3B%0A%0A%0A%0A%0A%0A%7B%7Bstyle%3A%20%0Anode%2Cway%2Crelation%20%7B%0A%20%20%20%20text%3Aeval(%27tag(%22name%3Ate%22)%27)%3B%0A%7D%0A%20%7D%7D OSM గతిశీల పటం.]) ==చరిత్ర== 2022 లో [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణ ముందు 13 జిల్లాలు, 670 మండలాలు, 50 రెవిన్యూడివిజన్లుండేవి. ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్రంలో కొత్త జిల్లాల ఏర్పాటు ప్రతిపాదనకు మంత్రిమండలి ఆమోదం తెలిపింది. ఇప్పుడున్న 13 జిల్లాల స్థానంలో 26 జిల్లాలను (అరకు లోకసభ నియోజక వర్గాన్ని రెండు జిల్లాలుగా, మిగతా [[ఆంధ్రప్రదేశ్ లోకసభ నియోజకవర్గాలు|లోకసభ నియోజకవర్గాల]]ను స్వల్ప మార్పులతో) జిల్లాలుగా ఏర్పాటుచేయుటకు, ప్రభుత్వం 2022 జనవరి 26 న అభ్యంతరాలు స్వీకరించుటకు ప్రాథమిక నోటిఫికేషన్‌లు విడుదల చేసింది.<ref>{{Cite web|url=https://www.eenadu.net/telugu-news/ap-main-news/general/2501/122017614|title=New Districts: ఇక 26 జిల్లాలు|website=EENADU|language=te|access-date=2022-01-26}}</ref> 2022 ఏప్రిల్ 3న జిల్లాల పునర్య్వస్థీకరణతో కొత్త జిల్లాలను ఖరారు చేస్తూ ప్రభుత్వం తుది నోటిఫికేషన్‌లు జారీ చేసింది.<ref>{{Cite web|title=Wayback Machine|url=https://ahd.aptonline.in/AHMS/Views/DownLoads/All26Districts.pdf|access-date=2022-04-24|website=web.archive.org|archive-date=2022-04-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20220423160156/https://ahd.aptonline.in/AHMS/Views/DownLoads/All26Districts.pdf|url-status=bot: unknown}}</ref> దీంతో 26 జిల్లాల ఆంధ్రప్రదేశ్‌గా మారింది.<ref>{{Cite web|title=New Districts In AP: ఏపీలో కొత్త జిల్లాలివే.. గెజిట్ విడుదల|url=https://www.etvbharat.com/telugu/telangana/city/hyderabad/final-notification-on-formation-of-new-districts-in-andhra-pradesh/ts20220403052257663|access-date=2022-04-03|website=ETV Bharat News}}</ref> మండలాలను 670 నుండి 679 కి రెవెన్యూ డివిజన్లను 50 నుంచి 72కు పెంచుతూ గెజిట్‌ నోటిఫికేషన్లు విడుదలచేసింది.<ref>{{Cite web|date=2022-04-03|title=26 జిల్లాల పాలన|url=https://www.andhrajyothy.com/telugunews/governance-of-26-districts-ngts-andhrapradesh-1822040302281861|access-date=2022-04-03|website=www.andhrajyothy.com|language=en}}</ref> తరువాత కొత్తపేట రెవెన్యూ డివిజన్, పులివెందుల రెవెన్యూ డివిజన్ కొత్తగా ఏర్పాటయినాయి.<ref>{{Cite web|url=https://telugu.samayam.com/andhra-pradesh/news/ys-jagan-govt-orders-for-creation-of-two-revenue-divisions/articleshow/92548844.cms|title=పులివెందుల వాసులకు గుడ్ న్యూస్.. ఇక అధికారికంగా... జగన్ సర్కారు ఉత్తర్వులు|date=2022-06-29|access-date=2022-06-30|website=సమయం}}</ref> == జిల్లాల గణాంకాలు == 2022 పునర్య్వస్థీకరణ, తదనంతర సవరణల ప్రకారం రాష్ట్రంలో జిల్లాలు, మండలాలు, రెవెన్యూ డివిజన్లు గణాంకాలు.<ref>{{Cite web|date=2022-04-03|title=AP: కొత్త జిల్లాల స్వరూపమిదే.. పెద్ద జిల్లా ఏదంటే?|url=https://www.sakshi.com/telugu-news/andhra-pradesh/area-and-population-new-districts-ap-1446058|access-date=2022-04-03|website=Sakshi|language=te}}</ref> * జిల్లాల సంఖ్య: 26 * మొత్తం మండలాలు: 679 (మండలాలకు మార్పులు: గుంటూరు -> గుంటూరు తూర్పు, గుంటూరు పశ్చిమ; కర్నూలు మండలం -> కర్నూలు (పట్టణ), కర్నూలు (గ్రామీణ); విజయవాడ (పట్టణ) -> విజయవాడ (మధ్య), విజయవాడ (ఉత్తర), విజయవాడ (తూర్పు), విజయవాడ (పశ్చిమ); నెల్లూరు -> నెల్లూరు (పట్టణ) , నెల్లూరు (గ్రామీణ); విశాఖపట్నం (పట్టణ) + విశాఖపట్నం (గ్రామీణ) -> [[సీతమ్మధార మండలం|సీతమ్మధార]], [[గోపాలపట్నం మండలం|గోపాలపట్నం]], [[ములుగాడ మండలం|ములగాడ]], [[మహారాణిపేట మండలం|మహారాణిపేట]] ) * రెవెన్యూ డివిజన్లు: 74 {{Static row numbers}} {| class="wikitable sortable static-row-numbers" |- ! style="background-color:#99ccff;"|జిల్లా ! style="background-color:#99ccff;"|ప్రధాన కార్యాలయం ! style="background-color:#99ccff;"|రెవిన్యూ డివిజన్లు ! style="background-color:#99ccff;"|మండలాలు సంఖ్య ( 2022 లో ) ! style="background-color:#99ccff;"|వైశాల్యం (కి.మీ²) ! style="background-color:#99ccff;"|జనాభా (2011 ) లక్షలలో <ref name="AP census 2011">{{cite web|title=Population of AP districts(2011)|url=http://www.ap.gov.in/Other%20Docs/Population.pdf|publisher=ap.gov.in|accessdate=25 May 2014|page=14|format=pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130516221912/http://www.ap.gov.in/Other%20Docs/Population.pdf|archivedate=2013-05-16}}</ref> ! style="background-color:#99ccff;"|జనసాంద్రత (/కి.మీ²) |- | [[అనకాపల్లి జిల్లా|అనకాపల్లి]]|| [[అనకాపల్లి]]|| 2||style="text-align:center;" | 24|| style="text-align:right;" | 4,292|| style="text-align:right;" | 17.270|| style="text-align:right;" |402 |- | [[అనంతపురం జిల్లా|అనంతపురం]]|| [[అనంతపురం]]|| 3||style="text-align:center;"| 31|| style="text-align:right;" | 10,205|| style="text-align:right;" | 22.411|| style="text-align:right;" |220 |- | [[అన్నమయ్య జిల్లా|అన్నమయ్య]]|| [[రాయచోటి]]||3|| style="text-align:center;" | 30|| style="text-align:right;" | 7,954|| style="text-align:right;" | 16.973|| style="text-align:right;" |213 |- | [[అల్లూరి సీతారామరాజు జిల్లా|అల్లూరి సీతారామరాజు]]|| [[పాడేరు]]|| 2||style="text-align:center;" | 22|| style="text-align:right;" | 12,251|| style="text-align:right;" | 9.54|| style="text-align:right;" |78 |- | [[ఎన్టీఆర్ జిల్లా|ఎన్టీఆర్]]|| [[విజయవాడ]]|| 3||style="text-align:center;" | 20|| style="text-align:right;" | 3,316|| style="text-align:right;" | 22.19|| style="text-align:right;" |669 |- | [[ఏలూరు జిల్లా|ఏలూరు]]||[[ఏలూరు]]||3|| style="text-align:center;" | 28|| style="text-align:right;" | 6,679|| style="text-align:right;" | 20.717|| style="text-align:right;" |310 |- | [[కర్నూలు జిల్లా|కర్నూలు]]|| [[కర్నూలు]]|| 3||style="text-align:center;"| 26|| style="text-align:right;" | 7,980|| style="text-align:right;" | 22.717|| style="text-align:right;" |285 |- | [[కాకినాడ జిల్లా|కాకినాడ]]|| [[కాకినాడ]]|| 2||style="text-align:center;" | 21|| style="text-align:right;" | 3,019|| style="text-align:right;" | 20.923|| style="text-align:right;" |693 |- | [[కృష్ణా జిల్లా|కృష్ణా]]|| [[మచిలీపట్నం]]||4|| style="text-align:center;"| 25|| style="text-align:right;" | 3,775|| style="text-align:right;" | 17.35|| style="text-align:right;" |460 |- | [[గుంటూరు జిల్లా|గుంటూరు]]|| [[గుంటూరు]]||2|| style="text-align:center;"| 18|| style="text-align:right;" | 2,443|| style="text-align:right;" | 20.91|| style="text-align:right;" |856 |- | [[చిత్తూరు జిల్లా|చిత్తూరు]]|| [[చిత్తూరు]]||4|| style="text-align:center;"| 31|| style="text-align:right;" | 6,855|| style="text-align:right;" | 18.730|| style="text-align:right;" |273 |- | [[డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ జిల్లా|డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ]]|| [[అమలాపురం]]||3|| style="text-align:center;" | 22|| style="text-align:right;" | 2,083|| style="text-align:right;" | 17.191|| style="text-align:right;" |825 |- | [[తిరుపతి జిల్లా|తిరుపతి]]|| [[తిరుపతి]]||4|| style="text-align:center;" | 34|| style="text-align:right;" | 8,231|| style="text-align:right;" | 21.970|| style="text-align:right;" |267 |- | [[తూర్పు గోదావరి జిల్లా|తూర్పు గోదావరి]]|| [[రాజమహేంద్రవరం]]|| 2|| style="text-align:center;"| 19|| style="text-align:right;" | 2,561|| style="text-align:right;" | 18.323|| style="text-align:right;" |715 |- | [[నంద్యాల జిల్లా|నంద్యాల]]|| [[నంద్యాల]]|| 3||style="text-align:center;" | 29|| style="text-align:right;" | 9,682|| style="text-align:right;" | 17.818|| style="text-align:right;" |184 |- |[[పల్నాడు జిల్లా|పల్నాడు]]||[[నరసరావుపేట]]||3|| style="text-align:center;" | 28|| style="text-align:right;" | 7,298|| style="text-align:right;" | 20.42|| style="text-align:right;" |280 |- | [[పశ్చిమ గోదావరి జిల్లా|పశ్చిమ గోదావరి]]|| [[భీమవరం]]|| 2||style="text-align:center;"| 19|| style="text-align:right;" | 2,178|| style="text-align:right;" | 17.80|| style="text-align:right;" |817 |- | [[పార్వతీపురం మన్యం జిల్లా|పార్వతీపురం మన్యం]]|| [[పార్వతీపురం]]|| 2||style="text-align:center;" | 15|| style="text-align:right;" | 3,659|| style="text-align:right;" | 9.253|| style="text-align:right;" |253 |- | [[ప్రకాశం జిల్లా|ప్రకాశం]]|| [[ఒంగోలు]]|| 3||style="text-align:center;"| 38|| style="text-align:right;" | 14,322|| style="text-align:right;" | 22.88|| style="text-align:right;" |160 |- | [[బాపట్ల జిల్లా|బాపట్ల]]|| [[బాపట్ల]]|| 2||style="text-align:center;" | 25|| style="text-align:right;" | 3,829|| style="text-align:right;" | 15.87|| style="text-align:right;" |414 |- | [[విజయనగరం జిల్లా|విజయనగరం]]|| [[విజయనగరం]]||3|| style="text-align:center;"| 27|| style="text-align:right;" | 4,122|| style="text-align:right;" | 19.308|| style="text-align:right;" |468 |- | [[విశాఖపట్నం జిల్లా|విశాఖపట్నం]]|| [[విశాఖపట్నం]]||2|| style="text-align:center;"| 11|| style="text-align:right;" | 1,048|| style="text-align:right;" | 19.595|| style="text-align:right;" |1870 |- | [[వైఎస్‌ఆర్ జిల్లా|వైఎస్ఆర్]]||[[కడప]]|| 4||style="text-align:center;"| 36|| style="text-align:right;" | 11,228|| style="text-align:right;" | 20.607|| style="text-align:right;" |184 |- | [[శ్రీకాకుళం జిల్లా|శ్రీకాకుళం]]|| [[శ్రీకాకుళం]]|| 3|| style="text-align:center;"| 30|| style="text-align:right;" | 4,591|| style="text-align:right;" | 21.914|| style="text-align:right;" |477 |- | [[శ్రీ పొట్టి శ్రీరాములు నెల్లూరు జిల్లా|శ్రీ పొట్టి శ్రీరాములు నెల్లూరు]]||[[నెల్లూరు]]|| 4||style="text-align:center;"| 38|| style="text-align:right;" | 10,441|| style="text-align:right;" | 24.697|| style="text-align:right;" |237 |- | [[శ్రీ సత్యసాయి జిల్లా|శ్రీ సత్యసాయి]] || [[పుట్టపర్తి]]|| 3||style="text-align:center;" | 32|| style="text-align:right;" | 8,925|| style="text-align:right;" | 18.400|| style="text-align:right;" |206 |} ===జిల్లా విశేషాలు=== * అతి పెద్ద జిల్లా: [[ప్రకాశం జిల్లా]] * అతి చిన్న జిల్లా: [[విశాఖపట్నం జిల్లా]] * అతి తక్కువ మండలాలు గల జిల్లా: [[విశాఖపట్నం జిల్లా]] * అతి ఎక్కువ మండలాలు గల జిల్లాలు: [[ప్రకాశం జిల్లా]], [[శ్రీ పొట్టి శ్రీరాములు నెల్లూరు జిల్లా]] * 2011 నాటి గణాంకాల ప్రకారం అత్యల్ప జనసాంద్రత గల జిల్లా: [[అల్లూరి సీతారామరాజు జిల్లా]] * 2011 నాటి గణాంకాల ప్రకారం అత్యధిక జనసాంద్రత గల జిల్లా: [[విశాఖపట్నం జిల్లా]] * 2011 నాటి గణాంకాల ప్రకారం పూర్తి పట్టణ జిల్లా: [[విశాఖపట్నం జిల్లా]] * 2011 నాటి గణాంకాల ప్రకారం పూర్తి గ్రామీణ జిల్లా: [[అల్లూరి సీతారామరాజు జిల్లా]] ==ప్రాతిపదికకు మినహాయింపులు== లోకసభ నియోజకవర్గాన్నిప్రాతిపదికగా కొత్త జిల్లాలను ఏర్పాటు చేయాలని నిర్ణయించినా అరకు లోకసభ నియోజకవర్గాన్ని రెండు జిల్లాలుగా మార్చారు. ప్రజల అభ్యర్ధనల మేరకు, మిగతా చోట్ల 12 అసెంబ్లీ నియోజకవర్గాలను లోకసభనియోజకవర్గం ప్రధానంగా గల జిల్లాలో కాక, ఇతర జిల్లాలలో వుంచారు.<ref>{{Cite web|title=AP New Districts: కొత్త కళ.. గడప వద్దకే పాలన|url=https://www.sakshi.com/telugu-news/andhra-pradesh/cm-ys-jagan-launched-13-new-districts-andhra-pradesh-1446432 |date=2022-04-05|access-date=2022-04-22|publisher=}}</ref><ref>{{Cite web|title=Andhra news:అందుబాటులో జిల్లా కేంద్రం |url=https://www.eenadu.net/telugu-news/ap-top-news/general/2501/122065557|publisher=ఈనాడు|date=2022-04-04|access-date=2022-04-04}}</ref> == ఇవి కూడా చూడండి == {{commons category|Districts of Andhra Pradesh}} * [[ఆంధ్రప్రదేశ్ శాసనసభ నియోజకవర్గాల జాబితా]] * [[ఆంధ్రప్రదేశ్ మండలాలు]] * [[భారతదేశ జిల్లాల జాబితా]] * [[ఆంధ్రప్రదేశ్ రెవెన్యూ డివిజన్లు]] * [[ఆంధ్రప్రదేశ్ మండలాలు]] * [[ఆంధ్రప్రదేశ్ పురపాలక సంఘాలు]] * [[తెలంగాణ రెవెన్యూ డివిజన్లు]] * [[తెలంగాణ మండలాలు]] * [[తెలంగాణ పురపాలక సంఘాలు]] == మూలాలు == <references /> == వెలుపలి లంకెలు == {{ఆంధ్ర ప్రదేశ్}} {{భారతదేశం జిల్లాలు}} [[వర్గం:ఆంధ్రప్రదేశ్ పాలనా విభాగాలు|జిల్లాలు]] [[వర్గం:భారతదేశ జిల్లాల జాబితాలు]] [[వర్గం:ఆంధ్రప్రదేశ్ జిల్లాలు]] 85wv99z2lqiquiwseche8iotav9b17y 0 2504 3615005 3611646 2022-08-04T06:18:43Z Arjunaraoc 2379 /* బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్, రచనలు, ఉపన్యాసాలు */ స్మరణలు విభాగం చేర్చు wikitext text/x-wiki {{Infobox Officeholder |name=భీంరావ్ రాంజీ అంబేడ్కర్ |office=కేంద్ర న్యాయ శాఖ మంత్రి {{!}} మొదటి కేంద్ర న్యాయ శాఖ మంత్రి |primeminister=[[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ]] |successor=చారు చంద్ర బిశ్వాస్ |birthdate={{Birth date|df=yes|1891|4|14}}|birthplace=మౌ, సెంట్రల్ ప్రావిన్సు, బ్రిటిష్ ఇండియా |place of death=[[ఢిల్లీ]], [[భారత దేశం]] |alma_mater=[[ముంబై విశ్వవిద్యాలయం]] బి.ఎ. <br> [[కొలంబియా విశ్వవిద్యాలయం]] ఎం.ఎ., పి.హెచ్.డి.<br> [[లండన్ విశ్వవిద్యాలయం]] ఎం.ఎస్. సి, డి.ఎస్.సి. <br> [[గ్రేస్ ఇన్న్]] బార్-అట్-లా <br>ఎల్.ఎల్.డి., డి. లిట్. |profession=[[ఆర్థికవేత్త]], రాజకీయ నాయకుడు,[[సంఘ సంస్కర్త]] |termstart=15 ఆగస్టు 1947 |termend=సెప్టెంబరు 1951 |image=Dr. Bhimrao Ambedkar.jpg |predecessor=స్థానాన్ని ప్రారంభించారు |awards=[[భారత రత్న]] {{small|(మరణాంతరం 1990లో )}} |party=షెడ్యూల్ కులాల సంఘం |deathdate={{Death date and age|df=yes|1956|12|6|1891|4|14}} |spouse={{unbulleted list | {{marriage|రమాబాయి|1906|1935|end=died}}<ref> [http://www.navatelangana.com/article/maanavi/31858 "అంబేద్కర్‌ జీవన గమనంలో రహదారి రమాబాయి", [[నవతెలంగాణ]], Retrieved May 14, 2020]</ref> | {{marriage|సవితా అంబేడ్కర్|15 April 1948 |1956}}<ref>మల్లాది 2012, p. 16.</ref>}} |otherparty=రిపబ్లికన్ పార్టీ, ఇండిపెండెంట్ లేబర్ పార్టీ <ref> [https://m.andhrajyothy.com/telugunews/abnarchievestorys-699575 "మహిళావరణంలో మణిదీపం", [[ఆంధ్రజ్యోతి]], Retrieved May 30, 2020]</ref> }} '''భీంరావ్ రాంజీ అంబేడ్కర్''' (Marathi: भीमराव रामजी आंबेडकर) ('''డా. బాబాసాహెబ్ అంబేడ్కర్''' (Marathi: डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर) గా కూడా పిలవబడిన) ఒక ప్రముఖ భారతీయ న్యాయవాది, ఆర్థిక శాస్త్రవేత్త, రాజకీయ నేత, సంఘ సంస్కర్త. ఇతను అంటరానితనం, [[కులం|కుల]] నిర్మూలన కోసం ఎంతో కృషి చేశాడు. స్వాతంత్ర్య భారతదేశపు మొట్టమొదటి కేంద్ర న్యాయశాఖ మంత్రి, [[భారత రాజ్యాంగం|రాజ్యాంగ]] శిల్పి.<ref>{{Cite book|url=https://kinige.com/book/Mattilo+Manikyam+Ambedkar|title=మట్టిలో మాణిక్యం అంబేద్కర్|last=మల్లాది|first=కామేశ్వర రావు|publisher=సాయి వేంకటేశ్వర బుక్ డిపో|year=2012|isbn=|location=విజయవాడ|pages=16}}</ref><ref name=":1">{{Cite wikisource|title=సుప్రసిద్ధుల జీవిత విశేషాలు/డా. భీమ్‌రావ్ అంబేద్కర్}}</ref> ఇతను కొలంబియా విశ్వవిద్యాలయం నుండి పి.హెచ్.డి., [[లండన్ విశ్వవిద్యాలయం]] నుండి డి.ఎస్.సి (డాక్టరేట్) పట్టాలను పొంది చాలా అరుదైన గౌరవాన్ని సంపాదించాడు. న్యాయ, సామాజిక, ఆర్థిక శాస్త్రాలలో పరిశోధనలు చేశాడు. మొదట్లో న్యాయవాదిగా, అధ్యాపకుడిగా, ఆర్థికవేత్తగా పని చేశాడు. తరువాత భారతదేశ స్వాతంత్ర్యం, పత్రికల ప్రచురణ, [[దళితులు|దళితుల]] సామాజిక రాజకీయ హక్కులు, భారతదేశ రాజ్యాంగ వ్యవస్థాపన కోసం కృషి చేశాడు. 1956లో ఇతను బౌద్ధ మతాన్ని స్వీకరించడంతో దళితులు సామూహికంగా బౌద్ధంలోకి మత మార్పిడి చేసుకున్నారు.<ref>{{Cite web|url=https://m.andhrajyothy.com/telugunews/abnarchievestorys-161695|title=అంబేద్కర్‌ మహాభినిష్క్రమణ|last=|first=|date=|website=Andhrajyothi|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=2020-05-11}}</ref> 1990లో భారత ప్రభుత్వం అత్యున్నత పౌర పురస్కారం [[భారతరత్న|భారత రత్న]]<nowiki/>ను ఇతనికి మరణాంతరం ప్రకటించింది. భారతదేశ చరిత్రలో చిరస్మరణీయంగా నిలిచిన నాయకుడు.<ref>{{Cite web|url=https://www.andhrajyothy.com/telugunews/abnarchievestorys-563588#|title=అసలైన జాతీయవాది|last=|first=|date=|website=andhrajyothy|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=2020-05-11}}</ref> ఇతను చేసిన విశేష కృషికి ఇతని పుట్టినరోజును “అంబేడ్కర్ జయంతి” గా జరుపుకుంటారు. 2012లో ది హిస్టరీ ఛానల్, రిలయన్స్ మొబైల్  భాగస్వామ్యంతో అవుట్ లుక్ మ్యాగజైన్ నిర్వహించిన [[ది గ్రేటెస్ట్ ఇండియన్]] పోల్ లో అతను మొదటి స్థానంలో ఎంపికైయ్యాడు.<ref>{{Cite web|url=https://magazine.outlookindia.com/story/a-measure-of-the-man/281949|title=A Measure Of The Man {{!}} Outlook India Magazine|date=2021-07-24|website=web.archive.org|access-date=2021-10-13|archive-date=2021-07-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20210724075649/https://magazine.outlookindia.com/story/a-measure-of-the-man/281949|url-status=bot: unknown}}</ref> === నునావత్ వర్ధన్ === ==== బాల్యం ==== [[File:Young Ambedkar.gif|thumb|యువకునిగా అంబేద్కర్<ref>{{cite web |author=Frances Pritchett |url=http://www.columbia.edu/itc/mealac/pritchett/00ambedkar/timeline/graphics/youth.html |title=youth |publisher=Columbia.edu |accessdate=17 July 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100625044711/http://www.columbia.edu/itc/mealac/pritchett/00ambedkar/timeline/graphics/youth.html |archivedate=25 జూన్ 2010 |url-status=live |website= |url-status=live }}</ref>|336x336px]] భీంరావ్ రాంజీ అంబేడ్కర్ [[1891]] సంవత్సరం ఏప్రిల్ 14 నాడు అప్పటి సెంట్రల్ ప్రావిన్సెస్‌లో సైనిక స్థావరమైన ‘మౌ’ అన్న ఊరిలో (ఇప్పటి [[మధ్యప్రదేశ్]] లో) రాంజీ మలోజీ సాక్వాల్, భీమాబాయ్ దంపతుల 14వ చివరి సంతానంగా జన్మించాడు.<ref name=":0">{{Cite book|title=దళిత జాతుల వైతాళికుడు అంబేడ్కర్|last=మాండవ|first=శ్రీరామమూర్తి|last2=పొలు|first2=సత్యనారాయణ|publisher=జయంతి పబ్లికేషన్స్|year=2011|isbn=|location=విజయవాడ|pages=7}}</ref><ref>{{cite wikisource|last1=జానమద్ది|first1=హనుమచ్చాస్త్రి|title=సుప్రసిద్ధుల జీవిత విశేషాలు|chapter=డా. భీమ్‌రావ్ అంబేద్కర్|year=1994|publisher=విశాలాంధ్ర పబ్లిషింగ్ హౌస్}}</ref><ref>{{cite web |title=జాతిరత్నం దళితవైతాలికుడు డాక్టర్‌ బి,ఆర్,అంబేద్కర్‌ |url=http://www.suryaa.com/features/article-5-162869 |date=2013-12-15|publisher= సూర్య|accessdate=2014-01-29}}{{dead link|date=April 2018}}</ref><ref>{{cite book |last=Jaffrelot |first=Christophe |title= Ambedkar and Untouchability: Fighting the Indian Caste System|year= 2005 |publisher=[[Columbia University Press]]|location=New York|isbn= 0-231-13602-1 | page=2}}</ref><ref name="Columbia">{{cite web| last = Pritchett| first = Frances| url = http://www.columbia.edu/itc/mealac/pritchett/00ambedkar/timeline/1890s.html| title = In the 1890s| format = PHP| accessdate = 2 August 2006| archiveurl = https://web.archive.org/web/20060907040421/http://www.columbia.edu/itc/mealac/pritchett/00ambedkar/timeline/1890s.html| archivedate = 7 సెప్టెంబర్ 2006| url-status=live| website = | url-status = live}}</ref> ఇతని అసలు పేరు భీమారావు రంజీ అంబావడేకర్. అతని కుటుంబం ఆధునిక [[మహారాష్ట్ర]] లోని రత్నగిరి జిల్లాలో అంటవాడ గ్రామము నివాసులు కావున [[మరాఠీ భాష|మరాఠీ]] నేపథ్యం కలవారు<ref>మల్లాది 2012, p. 13.</ref>. వీరి వంశీకులు మహార్ కులానికి చెందినవారు<ref>{{cite web|url=https://www.andhrajyothy.com/telugunews/abnarchievestorys-180548#!|title=నిరక్షరాస్యుని శిష్యునిగా మహామేధావి|author=|first=|date=|website=ఆంధ్రజ్యోతి|publisher=|url-status=live|archive-url=|archive-date=|accessdate=30 మే 2020}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/357931/Mahar|title=Mahar|author=Encyclopædia Britannica|publisher=britannica.com|accessdate=12 January 2012}}</ref>. ఇతని తండ్రి బ్రిటీష్ ఇండియన్ ఆర్మీలో సుబేదారు గా పనిచేసాడు.<ref name=":0" /><ref>{{cite book|last=Ahuja|first=M. L.|title=Eminent Indians : administrators and political thinkers|year=2007|publisher=Rupa|location=New Delhi|isbn=8129111071|pages=1922–1923|url=http://books.google.co.in/books?id=eRLLxV9_EWgC&pg=PA1922|accessdate=17 July 2013|chapter=Babasaheb Ambedkar}}</ref> ఆరేళ్ళ వయసులోనే అశ్రద్ధ, అవగాహన లేకపోవడం, ఆర్థిక కష్టాల కారణంగా తల్లి చనిపోయింది. మొత్తం 13 మంది తోబుట్టువులలో తొమ్మిది మంది అకాల మృత్యువాత పడగా ఇద్దరు అక్కలు - మంజుల, తులసి, ఇద్దరు  అన్నలు- బలరాం, ఆనందరావు మిగిలారు. <ref>మల్లాది 2012, p. 22.</ref> ==== బాల్యములో అంబేద్కర్ సమస్య ==== మెహర్లను అస్పృశ్యులుగా పరిగణించడం వలన అంబేద్కర్ చిన్నతం లోనే అంటరానితనాన్ని ఎదుర్కొన్నాడు.<ref>{{Cite అంబేద్కర్ చిన్నతనంలో ఎన్నో అవమానాలను సహించి,తన విధ్యభ్యాసాన్ని కొనసాగించారు.web|url=https://telugu.samayam.com/latest-news/india-news/ambedkar-jayanti-2020-remembering-great-person-on-his-birth-anniversary/articleshow/75132908.cms|title=అంటరానితనంపై అలుపెరుగని సమరం ‘అంబేద్కర్’|website=Samayam Telugu|language=te|access-date=2020-06-23}}</ref> అతను వేరే పిల్లలతో కలవకుండా, మాట్లాడకుండా పాఠశాల గదిలో ఒక మూల కూర్చోబెట్టేవారు.<ref>మాండవ 2011, p. 8. </ref> మిగతా కులం వాళ్ళకి భిన్నంగా అస్పృశ్యులు నీళ్ళు తాగాలంటే ప్యూన్ (peon) వచ్చి ఇచ్చేవాడు. అతను లేకపోతే పిల్లలు నీళ్ళు తాగే అవకాశం వుండేది కాదు. ఈ దుస్థితిని అంబేడ్కర్ క్లుప్తంగా - “ప్యూన్ లేడు కనుక నీళ్ళు లేవు” అని వివరించాడు.<ref>{{Cite book|url=http://teluguuniversity.ac.in/pdf_downloads/Am_Samputam_12.pdf|title=డా{{!}}{{!}} బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్ రచనలు - ప్రసంగాలు|last=కృష్ణకుమారి|first=నాయని|last2=సుబ్బారావు|first2=డి. వి.|last3=మృణాళిని|first3=సి.|last4=శ్రీధరాచార్యులు|first4=మాడభూషి|publisher=ఆంధ్రప్రదేశ్ ప్రభుత్వం|year=1996|isbn=|volume=12|location=హైదరాబాద్|pages=673|access-date=2020-06-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20200625010454/http://teluguuniversity.ac.in/pdf_downloads/Am_Samputam_12.pdf|archive-date=2020-06-25|url-status=dead}}</ref> డబ్బులు చెల్లించే స్థోమత వున్నా సేవలు అందిచేవాళ్ళు ముందుకు రాకపోవడం వలన (మంగలి మహర్లని, చాకలి వీరి బట్టలనూ ముట్టుకునేవారు కాదు) అతని సోదరులే ఇంట్లో బట్టలు ఉతకడం, జుట్టు కత్తిరించుకోవడం చేసుకునేవారు. అంబేడ్కర్ తొమ్మిది సంవత్సరాల వయసులో మాసూర్ నుండి గోరేగావ్ కి ప్రయాణం చేయడానికి ఎడ్లబండి వాళ్ళు ఎవ్వరూ (అస్పృశ్యులని) ముందుకురాకపోతే, మసూర్ స్టేషన్ మాస్టర్ సహాయంతో బండివాడికి రెండింతలు కిరాయి ఇచ్చి బండివాడు వెనుక నడువగా అంబేడ్కర్ సోదరులే సొంతగా బండి నడుపుకుని వెళ్లారు <ref name=":1" /><ref>నాయని 1996, p. 671, 674.</ref> '''విద్యాభ్యాసం-ఉద్యోగం-కుల వివక్ష:''' బరోడా [[మహారాజు]] శాయాజీరావ్ గైక్వాడ్ ఇచ్చిన 25 రూపాయల విద్యార్థి వేతనంతో 1912లో బి.ఏ. పరీక్షల్లో ఉత్తీర్ణుడయ్యాడు. పట్టభద్రుడైన వెంటనే బరోడా సంస్థానంలో ఉద్యోగం లభించింది. కాని పైచదువులు చదవాలన్న పట్టుదల వల్ల ఉద్యోగంలో చేరలేదు. మహారాజుకు తన కోరికను తెలిపాడు. విదేశంలో చదువు పూర్తిచేసిన తరువాత [[బరోడా]] సంస్థానంలో పదేళ్ళు పనిచేసే షరతుపై 1913లో రాజాగారి ఆర్థిక సహాయం అందుకొని [[కొలంబియా]] విశ్వవిద్యాలయంలో చేరాడు. 1915లో ఎం.ఏ., 1916లో పి.హెచ్.డి. పట్టాలను పొందాడు. ఆనాటి సిద్ధాంత వ్యాసమే పదేళ్ళ తర్వాత "ది ఎవల్యూషన్ ఆఫ్ ప్రొవిన్షియల్ ఫైనాన్సస్ ఇన్ ఇండియా (The evaluation of provincial finances of India)" అనే పేరుతో ప్రచురితమయ్యింది. 1917లో డాక్టర్ అంబేద్కర్‍గా స్వదేశం వచ్చాడు. అప్పటికి అతని వయస్సు 27 ఏళ్ళు. ఒక దళితుడు అంత గొప్ప పేరు సంపాదించుకోవటం ఆనాటి అగ్రవర్ణాలవారికి ఆశ్చర్యం కల్గించింది మహారాజా శాయాజీరావ్ సంస్థానంలో సైనిక కార్యదర్శి అయ్యాడు. కాని [[కార్యాలయము|కార్యాలయము]]లో నౌకర్లు కాగితాలు అతని బల్లపై ఎత్తివేసేవారు. కొల్హాపూర్ మహారాజు సాహూ మహరాజ్ అస్పృశ్యతా నివారణకెంతో కృషి చేస్తుండేవాడు. మహారాజా సహాయంతో అంబేద్కర్ 'మూక నాయక్' అనే పక్షపత్రికకు సంపాదకత్వం వహించాడు. సాహు మహారాజు ఆర్థిక సహాయం చేసి అంబేద్కర్‌ని పైచదువుల కొఱకు విదేశాలకు పంపించాడు. 32 సంవత్సరాల వయసులో డా.అంబేద్కర్, బార్-అట్-లా, కొలంబియా విశ్వవిద్యాలయం నుండి పి.హెచ్.డి., [[లండన్ విశ్వవిద్యాలయం]] నుండి డి.ఎస్.సి పట్టాలను పొందాడు. కానీ కార్యాలయములో జనులు కూడా అతనిని అస్పృశ్యుడుగా చూచారు. '''దళిత మహాసభ (1927) :''' 1927లో మహాద్‍లో దళిత జాతుల మహాసభ జరిగింది. మహారాష్ట్ర గుజరాత్‍ల నుండి కొన్ని వేలమంది వచ్చారు. మహాద్ చెరువులోని నీటిని త్రాగుటకు వీలు లేకపోయినా, అంటరానివారికి ఆ చెరువులో ప్రవేశం లేకుండినది. అంబేద్కర్ నాయకత్వంలో వేలాదిమంది చెరువు నీరు స్వీకరించారు. ఈ సంఘటన మహారాష్ట్రంలో సంచలనం కలిగించింది. 1927లో అంబేద్కర్ 'బహిష్కృత భారతి' అనే మరాఠి పక్ష పత్రిక ప్రారంభించాడు. ఆ పత్రికలో ఒక వ్యాసం వ్రాస్తూ అంబేద్కర్ ఇలా అన్నాడు: తిలక్ గనుక అంటరానివాడుగ పుట్టివుంటే 'స్వరాజ్యం నా జన్మ హక్కు'అని ఉండడు. 'అస్పృశ్యతా నివారణే నా ధ్యేయం, నా జన్మ హక్కు' అని ప్రకటించి ఉండేవాడని వ్రాశాడు. అంటే ఆనాడు అంబేద్కర్ కులతత్వవాదులు పెట్టిన బాధలను ఎంతగా అనుభవించాడో తెలుస్తుంది. 1927లో ఛత్రపతి శివాజీ త్రిశతి జయంతి ఉత్సవాలు [[మహారాష్ట్ర]] అంతటా గొప్పగా జరిగాయి. అంబేద్కర్‌ను సాదరంగా ఆహ్వానించాడు కొలాబాలోని ఉత్సవ సంఘాధ్యక్షుడైన బ్రాహ్మణుడైన బాలాయ శాస్త్రి. ఆ ఉత్సవాలలో ప్రసంగిస్తూ అంబేద్కర్ పీష్వాల సామ్రాజ్య పతనానికి ముఖ్యకారణం అస్పృశ్యతను పాటించడమే అన్నాడు. '''పరిష్కారం:''' [[భారత జాతీయ కాంగ్రెస్]] నడిపే జాతీయోద్యములో అంటరానితన నిర్మూలన కోసం గాంధీ కృషి చేస్తూ ఉంటే, ఆ కృషికి కాంగ్రెస్ సభ్యులనుండి పూర్తి స్థాయిలో మద్దతు లభించలేదనే చెప్పాలి. గాంధి వర్ణ వ్యవస్థను భారత సమాజపు ప్రత్యేక లక్షణమని, ఎవరి కుల వృత్తిని వారు అనుసరించడం వల్ల ఎటువంటి పోటీలేని ఆర్థిక వ్యవస్థ భారతసమాజములో ఉన్నదని ఆయన సమర్థించాడు. అయితే అంటరానివారుగా భావిస్తున్న కులాల వారు తమ ఆత్మగౌరవమును త్యాగము చేస్తూ సమాజ బాగు కోసం తాము చేసే వృత్తులను చేస్తున్నారని, అటువంటి వారిని ఇతర వర్ణముల వారందరూ గౌరవించాలని పేర్కొన్నాడు. ఇలా కుల, అంటరానితన సమస్యకు [[మహాత్మా గాంధీ|గాంధీ]] సామాజిక, సాంస్కృతిక పరిష్కారమును చూపగా అంబేద్కర్ ఈ విషయములో గాంధీతో విభేదించాడు. అంటరాని కులాలు ఆర్థికముగా బలపడనిదే, రాజకీయాధికారము పొందనిదే వారి సమస్యకు సమగ్రమైన పరిష్కారము దొరకదని అంబేద్కర్ భావించాడు. '''దళితులకు ప్రత్యేక నియోజక వర్గాలపై గాంధీ, అంబేద్కర్‌ల మధ్య పూనా ఒప్పందం:''' 1919 మాంటేగ్ చేమ్స్ ఫర్డ్ సంస్కరణలు భారతదేశములో ఎలా పనిచేస్తున్నాయో అధ్యయనం చేయడానికి, నూతన రాజ్యంగ సంస్కరణల కోసం సూచించేందుకు ఏర్పాటు చేసిన సైమన్ కమిషన్ భారతదేశాన్ని 1928 లో పర్యటించింది. ఆ పర్యటన అనంతరం ఆ కమిటీ బ్రిటిష్ ప్రభుత్వానికి అందించిన నివేదికను చర్చించడానికి బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం మూడు [[రౌండు టేబులు సమావేశాలు|రౌండ్ టేబుల్]] సమావేశాలను ఏర్పరచింది. ఈ సమావేశాలు 1930, 1931,1932 లలో జరిగాయి. ఈ మూడు సమావేశాలకు అంబేద్కర్ హాజరు అవ్వగా రెండవ సమావేశములో భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ తరపున గాంధీ హాజరు అయ్యారు. ఈ సమావేశాములోనే [[మహాత్మా గాంధీ|గాంధీకి]] అంబేద్కర్‌కు మధ్య భేదాభిప్రాయాలు ఏర్పడ్డాయి. అంబేద్కర్ దళితులకు ప్రత్యేక నియోజకవర్గాలు ఇవ్వాలని పట్టుబట్టగా, అలా ఇస్తే హిందూ సమాజం విచ్ఛిన్నమవుతుందని అందుకు గాంధి ఒప్పుకోలేదు. ఏకాభిప్రాయం కుదరకపోవడముతో రెండవ రౌండ్ టేబుల్ సమావేశము నుండి గాంధీ బయటకు వచ్చేసెను. 1932 లో రామ్సే మెక్ డోనాల్డ్ "[[1932 కమ్యూనల్ అవార్డు|కమ్యూనల్ అవార్డు]]"ను ప్రకటించడం జరిగింది. దీని ప్రకారం దళితులకు ప్రత్యేక నియోజక వర్గాలు ప్రతిపాదించడం జరిగింది. ఈ ప్రకటన వెలువడే నాటికి గాంధీ శాసనోల్లంఘన ఉద్యమములో భాగముగా అరెస్ట్ అయి ఎరవాడ జైలులో ఉన్నాడు. ఈ ప్రకటన గురించి తెలుసుకొని గాంధీ నిరాహారదీక్ష చేపట్టాడు. అంబేద్కర్‌పై నైతిక వత్తిడి పెరిగింది. చివరికి గాంధీకి అంబేద్కర్‌కు మధ్య పూనా ఒప్పందం కుదిరి కమ్యూనల్ అవార్డ్ కన్నా ఎక్కువ స్థానాలు ఉమ్మడి నియోజక వర్గాలలో ఇచ్చేందుకు ఒప్పందం కుదిరింది. దీని తర్వాత గాంధి 'హరిజన్ సేవక్ సమాజ్' ఏర్పరచి అస్పృస్యత నివారణకు కృషి చేసాడు. అంబేద్కర్‌ను కూడా ఇందులో భాగస్వామిని చేసాడు గాంధీ. కాని అంటరానితనం నిర్మూలనలో గాంధీకి ఉన్న చిత్తశుద్ధి మిగతా కాంగ్రెస్ నాయకులకు లేదు. దీనితో అంబేద్కర్ గాంధీ ఉద్యమము నుండి బయటకు వచ్చి ప్రత్యేకముగా దళిత సమస్యల పరిష్కారానికి ఆలిండియా డిప్రె స్స్‌డ్ క్లాస్ కాంగ్రెస్, ఆలిండియా షెడ్యూల్ కాస్ట్ ఫెడరేషన్ వంటి అనేక [[రాజకీయ పార్టీ|రాజకీయ]] పార్టీలను ఏర్పాటు చేసి దేశవ్యాప్తముగా దళితులను సమీకరించే ప్రయత్నమూ చేసాడు. ఈ సందర్భములో క్విట్ ఇండియా ఉద్యమం, ఆ తరువాత దేశ విభజనతో కూడిన స్వాతంత్ర్యము రావడం జరిగాయి. '''రాజ్యంగ పరిషత్తు సభ్యుడిగా- మంత్రివర్గ సభ్యుడిగా అంబేద్కర్:''' రాజ్యాంగ పరిషత్తు సభ్యుడిగా అంబేద్కర్ విశేష శ్రమవహించి రాజ్యాంగం రచించటం ఆయన శేష జీవితంలో ప్రముఖమైన ఘట్టం. టి.టి కృష్ణమాచారి (కేంద్రమంత్రి) ఒకమారు రాజ్యాంగ పరిషత్తులో మాట్లాడుతూ 'రాజ్యాంగ రచనా సంఘంలో నియమితులైన ఏడుగురిలో ఒకరు రాజీనామా చేశారు. మరొకరు మరణించారు. వేరొకరు అమెరికాలో ఉండిపోయారు. ఇంకొకరు రాష్ట్ర రాజకీయాలలో నిమగ్నులయ్యారు. ఉన్న ఒక్కరిద్దరు ఢిల్లీకి దూరంగా ఉన్నారు. అందువల్ల భారత రాజ్యాంగ రచనా భారమంతా డా.అంబేద్కర్ మోయవలసి వచ్చింది. రాజ్యాంగ రచన అత్యంత ప్రామాణికంగా ఉంటుందనటంలో ఏలాంటి సందేహం లేదు' అన్నాడు. కేంద్ర మంత్రి మండలిలో న్యాయశాఖ మంత్రిగా వుండి 1951 అక్టోబరులో మంత్రి పదవికి రాజీనామా చేశాడు '''బౌద్ధమును స్వీకరించుట:''' అంబేద్కర్ తన 56 ఏట సారస్వత బ్రాహ్మణ కుటుంబానికి చెందిన కుమారి శారదా కబీర్ ను పెళ్ళి చేసుకున్నాడు. మొదటి భార్య 1935లో మరణించింది.1956 అక్టోబరు 14న నాగపూర్‌లో అంబేద్కర్ బౌద్ధమతాన్ని స్వీకరించాడు. గాంధీతో అనేక విషయాలలో విభేదించినా తాను మతం మారదలచుకున్నప్పుడు మాత్రం దేశానికి చాలా తక్కువ ప్రమాదకరం అయినదానినే ఎన్నుకుంటానని, బౌద్ధం [[భారతీయ సంస్కృతి]]లో భాగమని, ఈ దేశ చరిత్ర సంస్కృతులు, తన మార్పిడివల్ల దెబ్బతినకుండా చూచానన్నాడు. హిందువుగా పుట్టిన అంబేద్కర్ హిందువుగా మరణించలేదు. నిరంతర కృషితో సాగిన ఆయన జీవితం ఉద్యమాలకు ఊపిరి పోసింది. ముఖ్యంగా [[సాంఘిక దురాచారాలు|సాంఘిక]] సంస్కరణలకు. అంబేద్కర్ పెక్కు గ్రంథాలు వ్రాశాడు. 'ది ప్రాబ్లం ఆఫ్ ది రూపీ', 'ప్రొవిన్షియల్ డీ సెంట్రలైజేషన్ ఆఫ్ ఇంపీరియల్ ఫైనాన్స్ ఇన్ బ్రిటీష్ ఇండియా', 'ది బుద్దా అండ్ కార్ల్ మార్క్స్', 'ది బుద్ధా అండ్ హిజ్ ధర్మ' ప్రధానమైనవి. ప్రసిద్ధ రచయిత బెవెర్లి నికొలస్ డాక్టర్ అంబేద్కర్ భారతదేశపు ఆరుగురు మేధావులలో ఒకరు అని ప్రశంసించాడు. మహామేధావిగా, సంఘసంస్కర్తగా, న్యాయశాస్త్రవేత్తగా, కీర్తిగాంచిన డాక్టర్ భీమ్‌రావ్ అంబేద్కర్ 1956 డిసెంబరు 6 న మహాపరి నిర్వాణం చెందాడు. భారత రాజ్యాంగ శిల్పిగా, ప్రజాస్వామ్య పరిరక్షకునిగా, సంఘసంస్కర్తగా, మహామేధావిగా విఖ్యాతుడైన డాక్టర్ భీమ్‌రావ్ అంబేద్కర్ స్మృతికి నివాళులర్పిస్తూ, ఆ మహనీయునికి ' [[భారతరత్న]] ' అవార్డును భారత ప్రభుత్వం ఇవ్వడం అత్యంత అభినందనీయం. <!-- సంస్కరించాల్సిన యాంత్రిక అనువాదం కబీర్ పంత్ చెందిన రాంజీ సక్పాల్ తన పిల్లలు హిందూ మతం క్లాసిక్ చదవడానికి ప్రోత్సహించింది. వారు వారి కుల నిరోధాన్ని కారణంగా అతను ప్రభుత్వ పాఠశాల వద్ద అధ్యయనం తన పిల్లలు కోసం లాబీ సైన్యం తన స్థానం ఉపయోగిస్తారు. పాఠశాల, అంబేద్కర్ , ఇతర అంటరాని పిల్లలు చేరగలిగారు వేరుచేశారు , ఉపాధ్యాయులు పెద్దగా లేదా సహాయం ఇవ్వబడింది ఉన్నప్పటికీ. వారు తరగతి లోపల కూర్చుని అనుమతించబడరు. వారు ఒక ఉన్నత కుల నుండి నీటి ఎవరైనా త్రాగడానికి అవసరం కూడా వారు నీటి లేదా కలిగి నౌకను గాని తాకే అనుమతించబడరు ఒక ఎత్తు నుండి నీరు పోయాలి ఉంటుంది. ఈ విధిని సాధారణంగా పాఠశాల కార్మికుడు ద్వారా యువ అంబేద్కర్ ప్రదర్శన, , కార్మికుడు అప్పుడు అందుబాటులో కానట్లయితే, అతను నీటి లేకుండా వచ్చింది, అంబేద్కర్ "సంఖ్య కార్మికుడు, సంఖ్య నీరు" ఈ పరిస్థితి చెపుతుంది. అతను కూర్చుని అవసరం అతను ఇంటికి తీసుకు వచ్చింది ఇది ఒక గోనె కథనంలో న. రాంజీ సక్పాల్ 1894 లో పదవీ విరమణ , కుటుంబం రెండు సంవత్సరాల తరువాత సతారా తరలించబడింది. త్వరలో వారి కదలికను తరువాత, అంబేద్కర్ యొక్క తల్లి మరణించింది. పిల్లలు వారి తండ్రి మేనత్త కోసం ఆలోచించలేదు, , కష్టం పరిస్థితులలో నివసించారు. ముగ్గురు కుమారులు - బలరాం, Anandrao , భీంరావ్ - , ఇద్దరు కుమార్తెలు - మంజుల , Tulasa - Ambedkars వాటిని తట్టుకుని పెట్టారు. తన సోదరులు , సోదరీమణులు, మాత్రమే అంబేద్కర్ తన పరీక్షల్లో ఉత్తీర్ణులైన , ఒక ఉన్నత పాఠశాల పట్టభద్రులు విజయం సాధించాడు. అతని ఇంటిపేరు Ambavadekar రత్నగిరి జిల్లాలో తన స్థానిక గ్రామం 'Ambavade' నుండి వచ్చింది. అతని బ్రాహ్మణ గురువు, అతని ఇష్టం అయిన మహదేవ్ అంబేద్కర్, పాఠశాల రికార్డులు తన ఇంటిపేరు 'అంబేద్కర్' కు 'Ambavadekar' నుండి అతని ఇంటి పేరును మార్చుకున్నాడు. Belonging to the [[Kabir Panth]], Ramji Sakpal encouraged his children to read the Hindu classics. He used his position in the army to lobby for his children to study at the government school, as they faced resistance owing to their caste. Although able to attend school, Ambedkar and other untouchable children were segregated and given little attention or assistance by the teachers. They were not allowed to sit inside the class. Even if they needed to drink water somebody from a higher caste would have to pour that water from a height as they were not allowed to touch either the water or the vessel that contained it. This task was usually performed for the young Ambedkar by the school [[peon]], and if the peon was not available then he had to go without water, Ambedkar states this situation as ''"No peon, No Water"''.<ref name = "Waiting for Visa">{{cite web|author=Frances Pritchett |url=http://www.columbia.edu/itc/mealac/pritchett/00ambedkar/txt_ambedkar_waiting.html |title=Waiting for a Visa, by B. R. Ambedkar |publisher=Columbia.edu |accessdate=17 July 2010| archiveurl= http://web.archive.org/web/20100624202609/http://www.columbia.edu/itc/mealac/pritchett/00ambedkar/txt_ambedkar_waiting.html| archivedate= 24 June 2010 | url-status=live}}</ref> He was required to sit on a gunny sack which he had to take home with him.<ref>{{cite news | last =KURIAN | first =SANGEETH | title =Human rights education in schools | newspaper =The Hindu | url =http://www.hindu.com/yw/2007/02/23/stories/2007022304300600.htm }}</ref> Ramji Sakpal retired in 1894 and the family moved to [[Satara]] two years later. Shortly after their move, Ambedkar's mother died. The children were cared for by their paternal aunt, and lived in difficult circumstances. Three sons&nbsp;– Balaram, Anandrao and Bhimrao&nbsp;– and two daughters&nbsp;– Manjula and Tulasa&nbsp;– of the Ambedkars would go on to survive them. Of his brothers and sisters, only Ambedkar succeeded in passing his examinations and graduating to a high school. His original surname ''Ambavadekar'' comes from his native village 'Ambavade' in Ratnagiri District.<ref name = Ambavadekar>{{cite web|url=http://www.outlookindia.com/article.aspx?263871 |title=Bhim, Eklavya |publisher=outlookindia.com |accessdate=17 July 2010| archiveurl= http://web.archive.org/web/20100811223316/http://outlookindia.com/article.aspx?263871| archivedate= 11 August 2010 | url-status=live}}</ref> His Brahmin teacher, Mahadev Ambedkar, who was fond of him, changed his surname from 'Ambavadekar' to his own surname 'Ambedkar' in school records.<ref name = Ambavadekar/> == బౌద్ధ ధర్మ- స్వీకారం == 29 అక్టోబర్ 1956 నాడు నాగపూర్ లో తలపెట్టిన బౌద్ధ ధర్మ దీక్షా సదస్సులో అంబేద్కర్ , 5,౦౦,౦౦౦ల అనుచరులతో బౌద్ధ ధర్మమును స్వీకరించాడు. ముందుగా త్రిశారణం , పంచాశీల స్వీకరించి అతనితో వున్నా 5 లక్షల మందికి [[22 ప్రతిజ్ఞలు|22 ప్రతిజ్ఞలతో]] బౌద్ధ ధమ్మముని ఉపదేశించాడు. అంబేద్కర్ ఏదో వ్యతిరేకంగా పోరాడిన కారణంగా షెడ్యూలు కులాల ఇతర నాయకులు కూడా విజ్ఞప్తి ఇది చేయవలసినది అణచివేతకు చూసిన సిక్కు, మారటం భావించారు. అతను సిక్కు కమ్యూనిటీ యొక్క నాయకులతో సమావేశం తరువాత , తన మార్పిడి అతనికి విద్వాంసుడు స్టీఫెన్ P. కోహెన్ సిక్కుల్లో ఒక "రెండవ రేటు స్థితి" వర్ణిస్తారు కలిగి కలుగుతుంది నిర్ధారించింది ఆలోచనను తిరస్కరించారు. [48] బౌద్ధమత అన్ని అతని జీవితం అధ్యయనం, , 1950 చుట్టూ, అతను బౌద్ధమతం పూర్తిగా తన దృష్టి సారించింది , బౌద్ధులకు ప్రపంచ ఫెలోషిప్ సమావేశంలో హాజరు సిలోన్ (ఇప్పుడు శ్రీలంక) కు ప్రయాణించాడు. [49] పూనే సమీపంలోని ఒక కొత్త బౌద్ధ విహార dedicating ఉండగా , అంబేద్కర్ అతను బౌద్ధమతం ఒక పుస్తకం రాయడం, , అది పూర్తి చేశారు వెంటనే, అతను బౌద్ధమతం ఒక అధికారిక మార్పిడి చేయడానికి ప్రణాళిక ప్రకటించింది [50] అంబేద్కర్ రెండుసార్లు 1954 లో Burma సందర్శించిన;. రెండవసారి మూడవ హాజరు కావడానికి రంగూన్ లో బౌద్ధులు ప్రపంచ ఫెలోషిప్ యొక్క సమావేశం. [51] 1955 లో, అతను భారతీయ Bauddha మహాసభ, లేదా భారతదేశం యొక్క బౌద్ధ సొసైటీని స్థాపించింది. [52] అతను 1956 లో తన చివరి పని, బుద్ధ , అతని ధమ్మం, పూర్తి. ఇది మరణానంతరం ప్రచురించబడింది. [52] శ్రీలంక బౌద్ధ సన్యాసి Hammalawa Saddhatissa, [53] సమావేశాలను తర్వాత అంబేద్కర్ అక్టోబర్ 1956 14 న స్వయంగా , నాగ్పూర్ తన మద్దతుదారులు ఒక అధికారిక ప్రభుత్వ కార్యక్రమం నిర్వహించారు. సంప్రదాయ పద్ధతిలో ఒక బౌద్ధ సన్యాసి నుండి మూడు శరణాలయాల్లో , ఐదు సూత్రాలను అంగీకరించడం, అంబేద్కర్ తన భార్యతో సహా, తన సొంత మార్పిడి పూర్తి. తరువాత అతను చుట్టూ గుమికూడారు వీరు తన మద్దతుదారులు కొన్ని 500,000 మార్చేందుకు సాగింది. [50] అతను మూడు ఆభరణాలలో , ఐదు సూత్రాలను తర్వాత, 22 ఈ మార్పిడులను కోసం ప్రతిజ్ఞ సూచించిన. అప్పుడు అతను నాల్గవ ప్రపంచ బౌద్ధ కాన్ఫరెన్స్ హాజరు నేపాల్ లో ఖాట్మండు కు ప్రయాణించారు. [51] "ప్రాచీన భారతదేశం లో విప్లవం , విప్లవ" అతని బుద్ధుడు కార్ల్ మార్క్స్ పని , అసంపూర్తిగా ఉండిపోయింది. [54] --> ==చదువు== * బి.ఎ. (బాంబే విశ్వవిద్యాలయం, 1912) * ఎం.ఎ. (కొలంబియా విశ్వవిద్యాలయం, 1915) * ఎమ్మెస్సీ ( లండన్ స్కూల్ ఆఫ్ ఏకనామిక్స్, 1921) * పి. హెచ్. డి. (కొలంబియా విశ్వవిద్యాలయం, 1927)<ref>''[http://c250.columbia.edu/c250_celebrates/remarkable_columbians/bhimrao_ambedkar.html C250 Celebrates Columbians Ahead of their Time]''</ref> * డీ.ఎస్.సి ( లండన్ విశ్వవిద్యాలయం, 1923) *బారిష్టర్ ఎట్ లా (గ్రేస్ ఇన్ లండన్, 1923) * ఎల్. ఎల్. డి ( కొలంబియా విశ్వవిద్యాలయం, 1952, గౌరవపట్టా) * డి. లిట్. ( ఉస్మానియా విశ్వవిద్యాలయం, 1953, గౌరవపట్టా) ==భారతరాజకీయాలపై ప్రభావం== దేశంలో ప్రతి రాజకీయపార్టీ పై అంబేద్కర్ ప్రభావముంది. ఇది కేవలం దళిత వోట్లు దక్కించుకొనటానికే కాని సమాజాభ్యుదయం జరగటంలేదనే విమర్శ ఉంది.<ref>{{cite wikisource|last1=నరిశెట్టి|first1=ఇన్నయ్య|title=అబద్ధాల వేట - నిజాల బాట|chapter=అంబేద్కర్ ను అంతం చేస్తున్నారు ! ఆపగలవారున్నారా ?|year=2011|publisher=రేషనలిస్ట్ వాయిస్ పబ్లికేషన్స్}}</ref> == బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్, రచనలు, ఉపన్యాసాలు == మహారాష్ట్ర ప్రభుత్వం (బొంబాయి), విద్యశాఖ బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్ రచనలు, ఉపన్యాసాలను వివిధ సంపుటంలో ప్రచురించింది. 1994 లో ఆంధ్ర ప్రదేశ్ ప్రభుత్వం ఈ సంపుటాలను తెలుగులో అనువదించి ప్రచురించింది. {| class="wikitable" |- ! సంపుటం సం. ! వివరణ |- | సంపుటం 1 | భారతదేశంలో [[కులం|కులాలు]]: వాటి విధానాలు, పుట్టుక, అభివృద్ధి, 11 ఇతర వ్యాసాలు |- | సంపుటం 2 | బొంబాయి చట్టసభలో, [[సైమన్ కమిషన్]]తో, [[రౌండ్ టేబుల్ సమావేశం]]లో డా. అంబేద్కర్ ఉపన్యాసాలు,1927–1939 |- | సంపుటం 3 |[[హిందూమతం]] [[తత్వం|తాత్వికత]]; భారతదేశం, [[కమ్యూనిజం|కమ్యూనిజానికి ముందు కావలసినవి; విప్లవం - ప్రతి విప్లవం; [[బుద్ధుడు]] లేక [[కారల్ మార్క్స్]] |- | సంపుటం 4 | హిందూతత్వంలో చిక్కుప్రశ్నలు, డా.బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్ రచనలు-ప్రసంగాలు సంపుటి-4:ఆచార్య పేర్వారం జగన్నాథం<ref>[http://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.390058 డా.బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్ రచనలు-ప్రసంగాలు సంపుటి-4:ఆచార్య పేర్వారం జగన్నాథం]</ref>, హిందూమతంలో చిక్కుముడులు <ref>{{cite web|url=http://www.ambedkar.org/riddleinhinduism/ |title=Riddle In Hinduism |publisher=Ambedkar.org |date= |accessdate=2010-07-17}}</ref> |- | సంపుటం 5 |"అంటరానివారు , అంటరానితనంపై వ్యాసాలు" డా.బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్ రచనలు-ప్రసంగాలు సంపుటి-5:ఆచార్య పేర్వారం జగన్నాథం<ref>[http://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.390060 డా.బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్ రచనలు-ప్రసంగాలు సంపుటి-5:ఆచార్య పేర్వారం జగన్నాథం]</ref> |- | సంపుటం 6 | బ్రిటీషు భారతదేశంలో ప్రాంతాల ఆర్ధికబలం పరిణామం |- | సంపుటం 7 |"శూద్రులంటే ఎవరు? అంటరానివారు " |- | సంపుటం 8 | "[[పాకిస్తాన్]] లేక భారతదేశ విభజన", డా.బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్ రచనలు-ప్రసంగాలు సంపుటి-8- ఆచార్య పేర్వారం జగన్నాథం<ref>[http://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.390062 డా.బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్ రచనలు-ప్రసంగాలు సంపుటి-8- ఆచార్య పేర్వారం జగన్నాథం]</ref> |- | సంపుటం 9 |అంటరానివారి గురించి కాంగ్రెసు, గాంధీ చేసిన కృషి. గాంధీ, అంటరానివారి ఉద్ధరణ. డా.బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్ రచనలు-ప్రసంగాలు సంపుటి-9 -ఆచార్య పేర్వారం జగన్నాథం<ref>[http://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.390062 డా.బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్ రచనలు-ప్రసంగాలు సంపుటి-9ఆచార్య పేర్వారం జగన్నాథం]</ref> |- | సంపుటం10 |గవర్నర్ జనరల్ కార్యనిర్వాహక మండలి సభ్యునిగా డా.అంబేద్కర్ 1942–46 |- | సంపుటం 11 | "బుద్ధుడు , అతని ధర్మం". డా.బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్ రచనలు-ప్రసంగాలు సంపుటి-11-ఆచార్య పేర్వారం జగన్నాథం<ref>[http://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.390059 డా.బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్ రచనలు-ప్రసంగాలు సంపుటి-11-ఆచార్య పేర్వారం జగన్నాథం]</ref> |- |సంపుటి12 |"అముద్రిత రచనలు: ప్రాచీన భారత వాణిజ్యం; చట్టాలపై వ్యాఖ్యలు, వీసా కొరకు వేచివుండుట , ఇతరాలు. "డా.బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్ రచనలు-ప్రసంగాలు సంపుటి-12 (అచల బోధ సిద్దాంతము) <ref>{{Cite web |url=http://archive.org/details/DoctorBabasaheAmbedkarRachanaluPrasangaluSamputa12 |title=డా.బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్ రచనలు-ప్రసంగాలు సంపుటి-12 (అచల బోధ సిద్దాంతము)-ఆచార్య నాయని కృష్ణకుమారి |website= |access-date=2014-01-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160610090609/https://archive.org/details/DoctorBabasaheAmbedkarRachanaluPrasangaluSamputa12 |archive-date=2016-06-10 |url-status=dead }}</ref> |- | సంపుటం13 | భారతదేశ రాజ్యాంగానికి ప్రధాన రూపకర్తగా డా. అంబేద్కర్ |- | సంపుటం14 | (2 భాఘాలు) డా. బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్ మరయు హిందూ కోడ్ బిల్ |- | సంపుటం15 | భారతదేశపు మొదటి స్వతంత్రా న్యాయశాఖ మంత్రి , పార్లమెంటులో ప్రతిపక్షసభ్యునిగా డా.అంబేద్కర్ (1947–1956) |- | సంపుటం16 | పాలి వ్యాకరణం -డా. బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్ |- | rowspan = "3" | సంపుటం17 | (భాగం 1) డా.బి.ఆర్ అంబేద్కర్, అతని సమతా విప్లవం –మానవహక్కులపై పోరాటం . మార్చి 1927 నుండి 1956 నవంబరు 17 వరకు కాలక్రమంలో ఘటనలు |- | (భాగం 2) డా.బి.ఆర్ అంబేద్కర్, అతని సమతా విప్లవం –సామాజికరాజకీయ, మతపరమైన చర్యలు .నవంబరు 1929 నుండి 1956 మే 8 వరకు కాలక్రమంలో ఘటనలు |- | (భాగం 2) డా.బి.ఆర్ అంబేద్కర్, అతని సమతా విప్లవం –ఉపన్యాసాలు.1 జనవరి నుండి 1956 నవంబరు 20 వరకు కాలక్రమంలో ఘటనలు |- | సంపుటం18 | డా.బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్, రచనలు, ఉపన్యాసములు మరాఠీలో (భాగం 1) |- | సంపుటం19 | డా. బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్, రచనలు, ఉపన్యాసములు మరాఠీలో (భాగం 2) |- | సంపుటం 20 | డా. బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్, రచనలు, ఉపన్యాసములు మరాఠీలో (భాగం 3) |- | సంపుటం 21 | డా. బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్ ఛాయాచిత్రమాలిక, లేఖావళి |} ==స్మరణలు== * ఆంధ్రప్రభుత్వం కోనసీమ జిల్లాను [[డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ జిల్లా]] గా 2022 ఏప్రిల్ 2 న పేరు మార్చింది. <ref>{{Cite web|url=https://www.etvbharat.com/telugu/andhra-pradesh/state/konaseema/government-gazette-notification-release-of-konaseema-district-name-change/ap20220803090146607607858|title=కోనసీమ జిల్లా.. ఇకపై డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ|date=2022-08-03|access-date=2022-08-04|website=etvbharat}}</ref> == మూలాలు == {{reflist}} == బయటి లింకులు == * [http://www.ambedkar.webs.com డా.భీంరావ్ రాంజీ అంబేడ్కర్ ఛాయాచిత్రాలు, వీడియోలు,రచనల వెబ్సైట్ (ఆంగ్లం)] * [https://web.archive.org/web/20110615035225/http://www.symbiosis-ambedkarmemorial.com/ సింబియాసిస్ అంబేద్కర్ మెమోరియల్ , మ్యూజియం , పూనా (ఆంగ్లం)] {{భారతీయ సంఘ సంస్కర్తలు}} {{భారత స్వాతంత్ర్యోద్యమం}} {{భారతరత్న గ్రహీతలు}} {{Authority control}} [[వర్గం:బి.ఆర్‌. అంబేడ్కర్‌| ]] [[వర్గం:భారతరత్న గ్రహీతలు]] [[వర్గం:1వ లోక్‌సభ సభ్యులు]] [[వర్గం:భారత తపాలా బిళ్ళపై ఉన్న ప్రముఖులు]] [[వర్గం:దళిత రచయితలు]] [[వర్గం:1891 జననాలు]] [[వర్గం:1956 మరణాలు]] mzasfmmrekru29m594kr02i775vxlnk 3615006 3615005 2022-08-04T06:19:19Z Arjunaraoc 2379 /* స్మరణలు */ wikitext text/x-wiki {{Infobox Officeholder |name=భీంరావ్ రాంజీ అంబేడ్కర్ |office=కేంద్ర న్యాయ శాఖ మంత్రి {{!}} మొదటి కేంద్ర న్యాయ శాఖ మంత్రి |primeminister=[[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ]] |successor=చారు చంద్ర బిశ్వాస్ |birthdate={{Birth date|df=yes|1891|4|14}}|birthplace=మౌ, సెంట్రల్ ప్రావిన్సు, బ్రిటిష్ ఇండియా |place of death=[[ఢిల్లీ]], [[భారత దేశం]] |alma_mater=[[ముంబై విశ్వవిద్యాలయం]] బి.ఎ. <br> [[కొలంబియా విశ్వవిద్యాలయం]] ఎం.ఎ., పి.హెచ్.డి.<br> [[లండన్ విశ్వవిద్యాలయం]] ఎం.ఎస్. సి, డి.ఎస్.సి. <br> [[గ్రేస్ ఇన్న్]] బార్-అట్-లా <br>ఎల్.ఎల్.డి., డి. లిట్. |profession=[[ఆర్థికవేత్త]], రాజకీయ నాయకుడు,[[సంఘ సంస్కర్త]] |termstart=15 ఆగస్టు 1947 |termend=సెప్టెంబరు 1951 |image=Dr. Bhimrao Ambedkar.jpg |predecessor=స్థానాన్ని ప్రారంభించారు |awards=[[భారత రత్న]] {{small|(మరణాంతరం 1990లో )}} |party=షెడ్యూల్ కులాల సంఘం |deathdate={{Death date and age|df=yes|1956|12|6|1891|4|14}} |spouse={{unbulleted list | {{marriage|రమాబాయి|1906|1935|end=died}}<ref> [http://www.navatelangana.com/article/maanavi/31858 "అంబేద్కర్‌ జీవన గమనంలో రహదారి రమాబాయి", [[నవతెలంగాణ]], Retrieved May 14, 2020]</ref> | {{marriage|సవితా అంబేడ్కర్|15 April 1948 |1956}}<ref>మల్లాది 2012, p. 16.</ref>}} |otherparty=రిపబ్లికన్ పార్టీ, ఇండిపెండెంట్ లేబర్ పార్టీ <ref> [https://m.andhrajyothy.com/telugunews/abnarchievestorys-699575 "మహిళావరణంలో మణిదీపం", [[ఆంధ్రజ్యోతి]], Retrieved May 30, 2020]</ref> }} '''భీంరావ్ రాంజీ అంబేడ్కర్''' (Marathi: भीमराव रामजी आंबेडकर) ('''డా. బాబాసాహెబ్ అంబేడ్కర్''' (Marathi: डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर) గా కూడా పిలవబడిన) ఒక ప్రముఖ భారతీయ న్యాయవాది, ఆర్థిక శాస్త్రవేత్త, రాజకీయ నేత, సంఘ సంస్కర్త. ఇతను అంటరానితనం, [[కులం|కుల]] నిర్మూలన కోసం ఎంతో కృషి చేశాడు. స్వాతంత్ర్య భారతదేశపు మొట్టమొదటి కేంద్ర న్యాయశాఖ మంత్రి, [[భారత రాజ్యాంగం|రాజ్యాంగ]] శిల్పి.<ref>{{Cite book|url=https://kinige.com/book/Mattilo+Manikyam+Ambedkar|title=మట్టిలో మాణిక్యం అంబేద్కర్|last=మల్లాది|first=కామేశ్వర రావు|publisher=సాయి వేంకటేశ్వర బుక్ డిపో|year=2012|isbn=|location=విజయవాడ|pages=16}}</ref><ref name=":1">{{Cite wikisource|title=సుప్రసిద్ధుల జీవిత విశేషాలు/డా. భీమ్‌రావ్ అంబేద్కర్}}</ref> ఇతను కొలంబియా విశ్వవిద్యాలయం నుండి పి.హెచ్.డి., [[లండన్ విశ్వవిద్యాలయం]] నుండి డి.ఎస్.సి (డాక్టరేట్) పట్టాలను పొంది చాలా అరుదైన గౌరవాన్ని సంపాదించాడు. న్యాయ, సామాజిక, ఆర్థిక శాస్త్రాలలో పరిశోధనలు చేశాడు. మొదట్లో న్యాయవాదిగా, అధ్యాపకుడిగా, ఆర్థికవేత్తగా పని చేశాడు. తరువాత భారతదేశ స్వాతంత్ర్యం, పత్రికల ప్రచురణ, [[దళితులు|దళితుల]] సామాజిక రాజకీయ హక్కులు, భారతదేశ రాజ్యాంగ వ్యవస్థాపన కోసం కృషి చేశాడు. 1956లో ఇతను బౌద్ధ మతాన్ని స్వీకరించడంతో దళితులు సామూహికంగా బౌద్ధంలోకి మత మార్పిడి చేసుకున్నారు.<ref>{{Cite web|url=https://m.andhrajyothy.com/telugunews/abnarchievestorys-161695|title=అంబేద్కర్‌ మహాభినిష్క్రమణ|last=|first=|date=|website=Andhrajyothi|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=2020-05-11}}</ref> 1990లో భారత ప్రభుత్వం అత్యున్నత పౌర పురస్కారం [[భారతరత్న|భారత రత్న]]<nowiki/>ను ఇతనికి మరణాంతరం ప్రకటించింది. భారతదేశ చరిత్రలో చిరస్మరణీయంగా నిలిచిన నాయకుడు.<ref>{{Cite web|url=https://www.andhrajyothy.com/telugunews/abnarchievestorys-563588#|title=అసలైన జాతీయవాది|last=|first=|date=|website=andhrajyothy|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=2020-05-11}}</ref> ఇతను చేసిన విశేష కృషికి ఇతని పుట్టినరోజును “అంబేడ్కర్ జయంతి” గా జరుపుకుంటారు. 2012లో ది హిస్టరీ ఛానల్, రిలయన్స్ మొబైల్  భాగస్వామ్యంతో అవుట్ లుక్ మ్యాగజైన్ నిర్వహించిన [[ది గ్రేటెస్ట్ ఇండియన్]] పోల్ లో అతను మొదటి స్థానంలో ఎంపికైయ్యాడు.<ref>{{Cite web|url=https://magazine.outlookindia.com/story/a-measure-of-the-man/281949|title=A Measure Of The Man {{!}} Outlook India Magazine|date=2021-07-24|website=web.archive.org|access-date=2021-10-13|archive-date=2021-07-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20210724075649/https://magazine.outlookindia.com/story/a-measure-of-the-man/281949|url-status=bot: unknown}}</ref> === నునావత్ వర్ధన్ === ==== బాల్యం ==== [[File:Young Ambedkar.gif|thumb|యువకునిగా అంబేద్కర్<ref>{{cite web |author=Frances Pritchett |url=http://www.columbia.edu/itc/mealac/pritchett/00ambedkar/timeline/graphics/youth.html |title=youth |publisher=Columbia.edu |accessdate=17 July 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100625044711/http://www.columbia.edu/itc/mealac/pritchett/00ambedkar/timeline/graphics/youth.html |archivedate=25 జూన్ 2010 |url-status=live |website= |url-status=live }}</ref>|336x336px]] భీంరావ్ రాంజీ అంబేడ్కర్ [[1891]] సంవత్సరం ఏప్రిల్ 14 నాడు అప్పటి సెంట్రల్ ప్రావిన్సెస్‌లో సైనిక స్థావరమైన ‘మౌ’ అన్న ఊరిలో (ఇప్పటి [[మధ్యప్రదేశ్]] లో) రాంజీ మలోజీ సాక్వాల్, భీమాబాయ్ దంపతుల 14వ చివరి సంతానంగా జన్మించాడు.<ref name=":0">{{Cite book|title=దళిత జాతుల వైతాళికుడు అంబేడ్కర్|last=మాండవ|first=శ్రీరామమూర్తి|last2=పొలు|first2=సత్యనారాయణ|publisher=జయంతి పబ్లికేషన్స్|year=2011|isbn=|location=విజయవాడ|pages=7}}</ref><ref>{{cite wikisource|last1=జానమద్ది|first1=హనుమచ్చాస్త్రి|title=సుప్రసిద్ధుల జీవిత విశేషాలు|chapter=డా. భీమ్‌రావ్ అంబేద్కర్|year=1994|publisher=విశాలాంధ్ర పబ్లిషింగ్ హౌస్}}</ref><ref>{{cite web |title=జాతిరత్నం దళితవైతాలికుడు డాక్టర్‌ బి,ఆర్,అంబేద్కర్‌ |url=http://www.suryaa.com/features/article-5-162869 |date=2013-12-15|publisher= సూర్య|accessdate=2014-01-29}}{{dead link|date=April 2018}}</ref><ref>{{cite book |last=Jaffrelot |first=Christophe |title= Ambedkar and Untouchability: Fighting the Indian Caste System|year= 2005 |publisher=[[Columbia University Press]]|location=New York|isbn= 0-231-13602-1 | page=2}}</ref><ref name="Columbia">{{cite web| last = Pritchett| first = Frances| url = http://www.columbia.edu/itc/mealac/pritchett/00ambedkar/timeline/1890s.html| title = In the 1890s| format = PHP| accessdate = 2 August 2006| archiveurl = https://web.archive.org/web/20060907040421/http://www.columbia.edu/itc/mealac/pritchett/00ambedkar/timeline/1890s.html| archivedate = 7 సెప్టెంబర్ 2006| url-status=live| website = | url-status = live}}</ref> ఇతని అసలు పేరు భీమారావు రంజీ అంబావడేకర్. అతని కుటుంబం ఆధునిక [[మహారాష్ట్ర]] లోని రత్నగిరి జిల్లాలో అంటవాడ గ్రామము నివాసులు కావున [[మరాఠీ భాష|మరాఠీ]] నేపథ్యం కలవారు<ref>మల్లాది 2012, p. 13.</ref>. వీరి వంశీకులు మహార్ కులానికి చెందినవారు<ref>{{cite web|url=https://www.andhrajyothy.com/telugunews/abnarchievestorys-180548#!|title=నిరక్షరాస్యుని శిష్యునిగా మహామేధావి|author=|first=|date=|website=ఆంధ్రజ్యోతి|publisher=|url-status=live|archive-url=|archive-date=|accessdate=30 మే 2020}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/357931/Mahar|title=Mahar|author=Encyclopædia Britannica|publisher=britannica.com|accessdate=12 January 2012}}</ref>. ఇతని తండ్రి బ్రిటీష్ ఇండియన్ ఆర్మీలో సుబేదారు గా పనిచేసాడు.<ref name=":0" /><ref>{{cite book|last=Ahuja|first=M. L.|title=Eminent Indians : administrators and political thinkers|year=2007|publisher=Rupa|location=New Delhi|isbn=8129111071|pages=1922–1923|url=http://books.google.co.in/books?id=eRLLxV9_EWgC&pg=PA1922|accessdate=17 July 2013|chapter=Babasaheb Ambedkar}}</ref> ఆరేళ్ళ వయసులోనే అశ్రద్ధ, అవగాహన లేకపోవడం, ఆర్థిక కష్టాల కారణంగా తల్లి చనిపోయింది. మొత్తం 13 మంది తోబుట్టువులలో తొమ్మిది మంది అకాల మృత్యువాత పడగా ఇద్దరు అక్కలు - మంజుల, తులసి, ఇద్దరు  అన్నలు- బలరాం, ఆనందరావు మిగిలారు. <ref>మల్లాది 2012, p. 22.</ref> ==== బాల్యములో అంబేద్కర్ సమస్య ==== మెహర్లను అస్పృశ్యులుగా పరిగణించడం వలన అంబేద్కర్ చిన్నతం లోనే అంటరానితనాన్ని ఎదుర్కొన్నాడు.<ref>{{Cite అంబేద్కర్ చిన్నతనంలో ఎన్నో అవమానాలను సహించి,తన విధ్యభ్యాసాన్ని కొనసాగించారు.web|url=https://telugu.samayam.com/latest-news/india-news/ambedkar-jayanti-2020-remembering-great-person-on-his-birth-anniversary/articleshow/75132908.cms|title=అంటరానితనంపై అలుపెరుగని సమరం ‘అంబేద్కర్’|website=Samayam Telugu|language=te|access-date=2020-06-23}}</ref> అతను వేరే పిల్లలతో కలవకుండా, మాట్లాడకుండా పాఠశాల గదిలో ఒక మూల కూర్చోబెట్టేవారు.<ref>మాండవ 2011, p. 8. </ref> మిగతా కులం వాళ్ళకి భిన్నంగా అస్పృశ్యులు నీళ్ళు తాగాలంటే ప్యూన్ (peon) వచ్చి ఇచ్చేవాడు. అతను లేకపోతే పిల్లలు నీళ్ళు తాగే అవకాశం వుండేది కాదు. ఈ దుస్థితిని అంబేడ్కర్ క్లుప్తంగా - “ప్యూన్ లేడు కనుక నీళ్ళు లేవు” అని వివరించాడు.<ref>{{Cite book|url=http://teluguuniversity.ac.in/pdf_downloads/Am_Samputam_12.pdf|title=డా{{!}}{{!}} బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్ రచనలు - ప్రసంగాలు|last=కృష్ణకుమారి|first=నాయని|last2=సుబ్బారావు|first2=డి. వి.|last3=మృణాళిని|first3=సి.|last4=శ్రీధరాచార్యులు|first4=మాడభూషి|publisher=ఆంధ్రప్రదేశ్ ప్రభుత్వం|year=1996|isbn=|volume=12|location=హైదరాబాద్|pages=673|access-date=2020-06-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20200625010454/http://teluguuniversity.ac.in/pdf_downloads/Am_Samputam_12.pdf|archive-date=2020-06-25|url-status=dead}}</ref> డబ్బులు చెల్లించే స్థోమత వున్నా సేవలు అందిచేవాళ్ళు ముందుకు రాకపోవడం వలన (మంగలి మహర్లని, చాకలి వీరి బట్టలనూ ముట్టుకునేవారు కాదు) అతని సోదరులే ఇంట్లో బట్టలు ఉతకడం, జుట్టు కత్తిరించుకోవడం చేసుకునేవారు. అంబేడ్కర్ తొమ్మిది సంవత్సరాల వయసులో మాసూర్ నుండి గోరేగావ్ కి ప్రయాణం చేయడానికి ఎడ్లబండి వాళ్ళు ఎవ్వరూ (అస్పృశ్యులని) ముందుకురాకపోతే, మసూర్ స్టేషన్ మాస్టర్ సహాయంతో బండివాడికి రెండింతలు కిరాయి ఇచ్చి బండివాడు వెనుక నడువగా అంబేడ్కర్ సోదరులే సొంతగా బండి నడుపుకుని వెళ్లారు <ref name=":1" /><ref>నాయని 1996, p. 671, 674.</ref> '''విద్యాభ్యాసం-ఉద్యోగం-కుల వివక్ష:''' బరోడా [[మహారాజు]] శాయాజీరావ్ గైక్వాడ్ ఇచ్చిన 25 రూపాయల విద్యార్థి వేతనంతో 1912లో బి.ఏ. పరీక్షల్లో ఉత్తీర్ణుడయ్యాడు. పట్టభద్రుడైన వెంటనే బరోడా సంస్థానంలో ఉద్యోగం లభించింది. కాని పైచదువులు చదవాలన్న పట్టుదల వల్ల ఉద్యోగంలో చేరలేదు. మహారాజుకు తన కోరికను తెలిపాడు. విదేశంలో చదువు పూర్తిచేసిన తరువాత [[బరోడా]] సంస్థానంలో పదేళ్ళు పనిచేసే షరతుపై 1913లో రాజాగారి ఆర్థిక సహాయం అందుకొని [[కొలంబియా]] విశ్వవిద్యాలయంలో చేరాడు. 1915లో ఎం.ఏ., 1916లో పి.హెచ్.డి. పట్టాలను పొందాడు. ఆనాటి సిద్ధాంత వ్యాసమే పదేళ్ళ తర్వాత "ది ఎవల్యూషన్ ఆఫ్ ప్రొవిన్షియల్ ఫైనాన్సస్ ఇన్ ఇండియా (The evaluation of provincial finances of India)" అనే పేరుతో ప్రచురితమయ్యింది. 1917లో డాక్టర్ అంబేద్కర్‍గా స్వదేశం వచ్చాడు. అప్పటికి అతని వయస్సు 27 ఏళ్ళు. ఒక దళితుడు అంత గొప్ప పేరు సంపాదించుకోవటం ఆనాటి అగ్రవర్ణాలవారికి ఆశ్చర్యం కల్గించింది మహారాజా శాయాజీరావ్ సంస్థానంలో సైనిక కార్యదర్శి అయ్యాడు. కాని [[కార్యాలయము|కార్యాలయము]]లో నౌకర్లు కాగితాలు అతని బల్లపై ఎత్తివేసేవారు. కొల్హాపూర్ మహారాజు సాహూ మహరాజ్ అస్పృశ్యతా నివారణకెంతో కృషి చేస్తుండేవాడు. మహారాజా సహాయంతో అంబేద్కర్ 'మూక నాయక్' అనే పక్షపత్రికకు సంపాదకత్వం వహించాడు. సాహు మహారాజు ఆర్థిక సహాయం చేసి అంబేద్కర్‌ని పైచదువుల కొఱకు విదేశాలకు పంపించాడు. 32 సంవత్సరాల వయసులో డా.అంబేద్కర్, బార్-అట్-లా, కొలంబియా విశ్వవిద్యాలయం నుండి పి.హెచ్.డి., [[లండన్ విశ్వవిద్యాలయం]] నుండి డి.ఎస్.సి పట్టాలను పొందాడు. కానీ కార్యాలయములో జనులు కూడా అతనిని అస్పృశ్యుడుగా చూచారు. '''దళిత మహాసభ (1927) :''' 1927లో మహాద్‍లో దళిత జాతుల మహాసభ జరిగింది. మహారాష్ట్ర గుజరాత్‍ల నుండి కొన్ని వేలమంది వచ్చారు. మహాద్ చెరువులోని నీటిని త్రాగుటకు వీలు లేకపోయినా, అంటరానివారికి ఆ చెరువులో ప్రవేశం లేకుండినది. అంబేద్కర్ నాయకత్వంలో వేలాదిమంది చెరువు నీరు స్వీకరించారు. ఈ సంఘటన మహారాష్ట్రంలో సంచలనం కలిగించింది. 1927లో అంబేద్కర్ 'బహిష్కృత భారతి' అనే మరాఠి పక్ష పత్రిక ప్రారంభించాడు. ఆ పత్రికలో ఒక వ్యాసం వ్రాస్తూ అంబేద్కర్ ఇలా అన్నాడు: తిలక్ గనుక అంటరానివాడుగ పుట్టివుంటే 'స్వరాజ్యం నా జన్మ హక్కు'అని ఉండడు. 'అస్పృశ్యతా నివారణే నా ధ్యేయం, నా జన్మ హక్కు' అని ప్రకటించి ఉండేవాడని వ్రాశాడు. అంటే ఆనాడు అంబేద్కర్ కులతత్వవాదులు పెట్టిన బాధలను ఎంతగా అనుభవించాడో తెలుస్తుంది. 1927లో ఛత్రపతి శివాజీ త్రిశతి జయంతి ఉత్సవాలు [[మహారాష్ట్ర]] అంతటా గొప్పగా జరిగాయి. అంబేద్కర్‌ను సాదరంగా ఆహ్వానించాడు కొలాబాలోని ఉత్సవ సంఘాధ్యక్షుడైన బ్రాహ్మణుడైన బాలాయ శాస్త్రి. ఆ ఉత్సవాలలో ప్రసంగిస్తూ అంబేద్కర్ పీష్వాల సామ్రాజ్య పతనానికి ముఖ్యకారణం అస్పృశ్యతను పాటించడమే అన్నాడు. '''పరిష్కారం:''' [[భారత జాతీయ కాంగ్రెస్]] నడిపే జాతీయోద్యములో అంటరానితన నిర్మూలన కోసం గాంధీ కృషి చేస్తూ ఉంటే, ఆ కృషికి కాంగ్రెస్ సభ్యులనుండి పూర్తి స్థాయిలో మద్దతు లభించలేదనే చెప్పాలి. గాంధి వర్ణ వ్యవస్థను భారత సమాజపు ప్రత్యేక లక్షణమని, ఎవరి కుల వృత్తిని వారు అనుసరించడం వల్ల ఎటువంటి పోటీలేని ఆర్థిక వ్యవస్థ భారతసమాజములో ఉన్నదని ఆయన సమర్థించాడు. అయితే అంటరానివారుగా భావిస్తున్న కులాల వారు తమ ఆత్మగౌరవమును త్యాగము చేస్తూ సమాజ బాగు కోసం తాము చేసే వృత్తులను చేస్తున్నారని, అటువంటి వారిని ఇతర వర్ణముల వారందరూ గౌరవించాలని పేర్కొన్నాడు. ఇలా కుల, అంటరానితన సమస్యకు [[మహాత్మా గాంధీ|గాంధీ]] సామాజిక, సాంస్కృతిక పరిష్కారమును చూపగా అంబేద్కర్ ఈ విషయములో గాంధీతో విభేదించాడు. అంటరాని కులాలు ఆర్థికముగా బలపడనిదే, రాజకీయాధికారము పొందనిదే వారి సమస్యకు సమగ్రమైన పరిష్కారము దొరకదని అంబేద్కర్ భావించాడు. '''దళితులకు ప్రత్యేక నియోజక వర్గాలపై గాంధీ, అంబేద్కర్‌ల మధ్య పూనా ఒప్పందం:''' 1919 మాంటేగ్ చేమ్స్ ఫర్డ్ సంస్కరణలు భారతదేశములో ఎలా పనిచేస్తున్నాయో అధ్యయనం చేయడానికి, నూతన రాజ్యంగ సంస్కరణల కోసం సూచించేందుకు ఏర్పాటు చేసిన సైమన్ కమిషన్ భారతదేశాన్ని 1928 లో పర్యటించింది. ఆ పర్యటన అనంతరం ఆ కమిటీ బ్రిటిష్ ప్రభుత్వానికి అందించిన నివేదికను చర్చించడానికి బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం మూడు [[రౌండు టేబులు సమావేశాలు|రౌండ్ టేబుల్]] సమావేశాలను ఏర్పరచింది. ఈ సమావేశాలు 1930, 1931,1932 లలో జరిగాయి. ఈ మూడు సమావేశాలకు అంబేద్కర్ హాజరు అవ్వగా రెండవ సమావేశములో భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ తరపున గాంధీ హాజరు అయ్యారు. ఈ సమావేశాములోనే [[మహాత్మా గాంధీ|గాంధీకి]] అంబేద్కర్‌కు మధ్య భేదాభిప్రాయాలు ఏర్పడ్డాయి. అంబేద్కర్ దళితులకు ప్రత్యేక నియోజకవర్గాలు ఇవ్వాలని పట్టుబట్టగా, అలా ఇస్తే హిందూ సమాజం విచ్ఛిన్నమవుతుందని అందుకు గాంధి ఒప్పుకోలేదు. ఏకాభిప్రాయం కుదరకపోవడముతో రెండవ రౌండ్ టేబుల్ సమావేశము నుండి గాంధీ బయటకు వచ్చేసెను. 1932 లో రామ్సే మెక్ డోనాల్డ్ "[[1932 కమ్యూనల్ అవార్డు|కమ్యూనల్ అవార్డు]]"ను ప్రకటించడం జరిగింది. దీని ప్రకారం దళితులకు ప్రత్యేక నియోజక వర్గాలు ప్రతిపాదించడం జరిగింది. ఈ ప్రకటన వెలువడే నాటికి గాంధీ శాసనోల్లంఘన ఉద్యమములో భాగముగా అరెస్ట్ అయి ఎరవాడ జైలులో ఉన్నాడు. ఈ ప్రకటన గురించి తెలుసుకొని గాంధీ నిరాహారదీక్ష చేపట్టాడు. అంబేద్కర్‌పై నైతిక వత్తిడి పెరిగింది. చివరికి గాంధీకి అంబేద్కర్‌కు మధ్య పూనా ఒప్పందం కుదిరి కమ్యూనల్ అవార్డ్ కన్నా ఎక్కువ స్థానాలు ఉమ్మడి నియోజక వర్గాలలో ఇచ్చేందుకు ఒప్పందం కుదిరింది. దీని తర్వాత గాంధి 'హరిజన్ సేవక్ సమాజ్' ఏర్పరచి అస్పృస్యత నివారణకు కృషి చేసాడు. అంబేద్కర్‌ను కూడా ఇందులో భాగస్వామిని చేసాడు గాంధీ. కాని అంటరానితనం నిర్మూలనలో గాంధీకి ఉన్న చిత్తశుద్ధి మిగతా కాంగ్రెస్ నాయకులకు లేదు. దీనితో అంబేద్కర్ గాంధీ ఉద్యమము నుండి బయటకు వచ్చి ప్రత్యేకముగా దళిత సమస్యల పరిష్కారానికి ఆలిండియా డిప్రె స్స్‌డ్ క్లాస్ కాంగ్రెస్, ఆలిండియా షెడ్యూల్ కాస్ట్ ఫెడరేషన్ వంటి అనేక [[రాజకీయ పార్టీ|రాజకీయ]] పార్టీలను ఏర్పాటు చేసి దేశవ్యాప్తముగా దళితులను సమీకరించే ప్రయత్నమూ చేసాడు. ఈ సందర్భములో క్విట్ ఇండియా ఉద్యమం, ఆ తరువాత దేశ విభజనతో కూడిన స్వాతంత్ర్యము రావడం జరిగాయి. '''రాజ్యంగ పరిషత్తు సభ్యుడిగా- మంత్రివర్గ సభ్యుడిగా అంబేద్కర్:''' రాజ్యాంగ పరిషత్తు సభ్యుడిగా అంబేద్కర్ విశేష శ్రమవహించి రాజ్యాంగం రచించటం ఆయన శేష జీవితంలో ప్రముఖమైన ఘట్టం. టి.టి కృష్ణమాచారి (కేంద్రమంత్రి) ఒకమారు రాజ్యాంగ పరిషత్తులో మాట్లాడుతూ 'రాజ్యాంగ రచనా సంఘంలో నియమితులైన ఏడుగురిలో ఒకరు రాజీనామా చేశారు. మరొకరు మరణించారు. వేరొకరు అమెరికాలో ఉండిపోయారు. ఇంకొకరు రాష్ట్ర రాజకీయాలలో నిమగ్నులయ్యారు. ఉన్న ఒక్కరిద్దరు ఢిల్లీకి దూరంగా ఉన్నారు. అందువల్ల భారత రాజ్యాంగ రచనా భారమంతా డా.అంబేద్కర్ మోయవలసి వచ్చింది. రాజ్యాంగ రచన అత్యంత ప్రామాణికంగా ఉంటుందనటంలో ఏలాంటి సందేహం లేదు' అన్నాడు. కేంద్ర మంత్రి మండలిలో న్యాయశాఖ మంత్రిగా వుండి 1951 అక్టోబరులో మంత్రి పదవికి రాజీనామా చేశాడు '''బౌద్ధమును స్వీకరించుట:''' అంబేద్కర్ తన 56 ఏట సారస్వత బ్రాహ్మణ కుటుంబానికి చెందిన కుమారి శారదా కబీర్ ను పెళ్ళి చేసుకున్నాడు. మొదటి భార్య 1935లో మరణించింది.1956 అక్టోబరు 14న నాగపూర్‌లో అంబేద్కర్ బౌద్ధమతాన్ని స్వీకరించాడు. గాంధీతో అనేక విషయాలలో విభేదించినా తాను మతం మారదలచుకున్నప్పుడు మాత్రం దేశానికి చాలా తక్కువ ప్రమాదకరం అయినదానినే ఎన్నుకుంటానని, బౌద్ధం [[భారతీయ సంస్కృతి]]లో భాగమని, ఈ దేశ చరిత్ర సంస్కృతులు, తన మార్పిడివల్ల దెబ్బతినకుండా చూచానన్నాడు. హిందువుగా పుట్టిన అంబేద్కర్ హిందువుగా మరణించలేదు. నిరంతర కృషితో సాగిన ఆయన జీవితం ఉద్యమాలకు ఊపిరి పోసింది. ముఖ్యంగా [[సాంఘిక దురాచారాలు|సాంఘిక]] సంస్కరణలకు. అంబేద్కర్ పెక్కు గ్రంథాలు వ్రాశాడు. 'ది ప్రాబ్లం ఆఫ్ ది రూపీ', 'ప్రొవిన్షియల్ డీ సెంట్రలైజేషన్ ఆఫ్ ఇంపీరియల్ ఫైనాన్స్ ఇన్ బ్రిటీష్ ఇండియా', 'ది బుద్దా అండ్ కార్ల్ మార్క్స్', 'ది బుద్ధా అండ్ హిజ్ ధర్మ' ప్రధానమైనవి. ప్రసిద్ధ రచయిత బెవెర్లి నికొలస్ డాక్టర్ అంబేద్కర్ భారతదేశపు ఆరుగురు మేధావులలో ఒకరు అని ప్రశంసించాడు. మహామేధావిగా, సంఘసంస్కర్తగా, న్యాయశాస్త్రవేత్తగా, కీర్తిగాంచిన డాక్టర్ భీమ్‌రావ్ అంబేద్కర్ 1956 డిసెంబరు 6 న మహాపరి నిర్వాణం చెందాడు. భారత రాజ్యాంగ శిల్పిగా, ప్రజాస్వామ్య పరిరక్షకునిగా, సంఘసంస్కర్తగా, మహామేధావిగా విఖ్యాతుడైన డాక్టర్ భీమ్‌రావ్ అంబేద్కర్ స్మృతికి నివాళులర్పిస్తూ, ఆ మహనీయునికి ' [[భారతరత్న]] ' అవార్డును భారత ప్రభుత్వం ఇవ్వడం అత్యంత అభినందనీయం. <!-- సంస్కరించాల్సిన యాంత్రిక అనువాదం కబీర్ పంత్ చెందిన రాంజీ సక్పాల్ తన పిల్లలు హిందూ మతం క్లాసిక్ చదవడానికి ప్రోత్సహించింది. వారు వారి కుల నిరోధాన్ని కారణంగా అతను ప్రభుత్వ పాఠశాల వద్ద అధ్యయనం తన పిల్లలు కోసం లాబీ సైన్యం తన స్థానం ఉపయోగిస్తారు. పాఠశాల, అంబేద్కర్ , ఇతర అంటరాని పిల్లలు చేరగలిగారు వేరుచేశారు , ఉపాధ్యాయులు పెద్దగా లేదా సహాయం ఇవ్వబడింది ఉన్నప్పటికీ. వారు తరగతి లోపల కూర్చుని అనుమతించబడరు. వారు ఒక ఉన్నత కుల నుండి నీటి ఎవరైనా త్రాగడానికి అవసరం కూడా వారు నీటి లేదా కలిగి నౌకను గాని తాకే అనుమతించబడరు ఒక ఎత్తు నుండి నీరు పోయాలి ఉంటుంది. ఈ విధిని సాధారణంగా పాఠశాల కార్మికుడు ద్వారా యువ అంబేద్కర్ ప్రదర్శన, , కార్మికుడు అప్పుడు అందుబాటులో కానట్లయితే, అతను నీటి లేకుండా వచ్చింది, అంబేద్కర్ "సంఖ్య కార్మికుడు, సంఖ్య నీరు" ఈ పరిస్థితి చెపుతుంది. అతను కూర్చుని అవసరం అతను ఇంటికి తీసుకు వచ్చింది ఇది ఒక గోనె కథనంలో న. రాంజీ సక్పాల్ 1894 లో పదవీ విరమణ , కుటుంబం రెండు సంవత్సరాల తరువాత సతారా తరలించబడింది. త్వరలో వారి కదలికను తరువాత, అంబేద్కర్ యొక్క తల్లి మరణించింది. పిల్లలు వారి తండ్రి మేనత్త కోసం ఆలోచించలేదు, , కష్టం పరిస్థితులలో నివసించారు. ముగ్గురు కుమారులు - బలరాం, Anandrao , భీంరావ్ - , ఇద్దరు కుమార్తెలు - మంజుల , Tulasa - Ambedkars వాటిని తట్టుకుని పెట్టారు. తన సోదరులు , సోదరీమణులు, మాత్రమే అంబేద్కర్ తన పరీక్షల్లో ఉత్తీర్ణులైన , ఒక ఉన్నత పాఠశాల పట్టభద్రులు విజయం సాధించాడు. అతని ఇంటిపేరు Ambavadekar రత్నగిరి జిల్లాలో తన స్థానిక గ్రామం 'Ambavade' నుండి వచ్చింది. అతని బ్రాహ్మణ గురువు, అతని ఇష్టం అయిన మహదేవ్ అంబేద్కర్, పాఠశాల రికార్డులు తన ఇంటిపేరు 'అంబేద్కర్' కు 'Ambavadekar' నుండి అతని ఇంటి పేరును మార్చుకున్నాడు. Belonging to the [[Kabir Panth]], Ramji Sakpal encouraged his children to read the Hindu classics. He used his position in the army to lobby for his children to study at the government school, as they faced resistance owing to their caste. Although able to attend school, Ambedkar and other untouchable children were segregated and given little attention or assistance by the teachers. They were not allowed to sit inside the class. Even if they needed to drink water somebody from a higher caste would have to pour that water from a height as they were not allowed to touch either the water or the vessel that contained it. This task was usually performed for the young Ambedkar by the school [[peon]], and if the peon was not available then he had to go without water, Ambedkar states this situation as ''"No peon, No Water"''.<ref name = "Waiting for Visa">{{cite web|author=Frances Pritchett |url=http://www.columbia.edu/itc/mealac/pritchett/00ambedkar/txt_ambedkar_waiting.html |title=Waiting for a Visa, by B. R. Ambedkar |publisher=Columbia.edu |accessdate=17 July 2010| archiveurl= http://web.archive.org/web/20100624202609/http://www.columbia.edu/itc/mealac/pritchett/00ambedkar/txt_ambedkar_waiting.html| archivedate= 24 June 2010 | url-status=live}}</ref> He was required to sit on a gunny sack which he had to take home with him.<ref>{{cite news | last =KURIAN | first =SANGEETH | title =Human rights education in schools | newspaper =The Hindu | url =http://www.hindu.com/yw/2007/02/23/stories/2007022304300600.htm }}</ref> Ramji Sakpal retired in 1894 and the family moved to [[Satara]] two years later. Shortly after their move, Ambedkar's mother died. The children were cared for by their paternal aunt, and lived in difficult circumstances. Three sons&nbsp;– Balaram, Anandrao and Bhimrao&nbsp;– and two daughters&nbsp;– Manjula and Tulasa&nbsp;– of the Ambedkars would go on to survive them. Of his brothers and sisters, only Ambedkar succeeded in passing his examinations and graduating to a high school. His original surname ''Ambavadekar'' comes from his native village 'Ambavade' in Ratnagiri District.<ref name = Ambavadekar>{{cite web|url=http://www.outlookindia.com/article.aspx?263871 |title=Bhim, Eklavya |publisher=outlookindia.com |accessdate=17 July 2010| archiveurl= http://web.archive.org/web/20100811223316/http://outlookindia.com/article.aspx?263871| archivedate= 11 August 2010 | url-status=live}}</ref> His Brahmin teacher, Mahadev Ambedkar, who was fond of him, changed his surname from 'Ambavadekar' to his own surname 'Ambedkar' in school records.<ref name = Ambavadekar/> == బౌద్ధ ధర్మ- స్వీకారం == 29 అక్టోబర్ 1956 నాడు నాగపూర్ లో తలపెట్టిన బౌద్ధ ధర్మ దీక్షా సదస్సులో అంబేద్కర్ , 5,౦౦,౦౦౦ల అనుచరులతో బౌద్ధ ధర్మమును స్వీకరించాడు. ముందుగా త్రిశారణం , పంచాశీల స్వీకరించి అతనితో వున్నా 5 లక్షల మందికి [[22 ప్రతిజ్ఞలు|22 ప్రతిజ్ఞలతో]] బౌద్ధ ధమ్మముని ఉపదేశించాడు. అంబేద్కర్ ఏదో వ్యతిరేకంగా పోరాడిన కారణంగా షెడ్యూలు కులాల ఇతర నాయకులు కూడా విజ్ఞప్తి ఇది చేయవలసినది అణచివేతకు చూసిన సిక్కు, మారటం భావించారు. అతను సిక్కు కమ్యూనిటీ యొక్క నాయకులతో సమావేశం తరువాత , తన మార్పిడి అతనికి విద్వాంసుడు స్టీఫెన్ P. కోహెన్ సిక్కుల్లో ఒక "రెండవ రేటు స్థితి" వర్ణిస్తారు కలిగి కలుగుతుంది నిర్ధారించింది ఆలోచనను తిరస్కరించారు. [48] బౌద్ధమత అన్ని అతని జీవితం అధ్యయనం, , 1950 చుట్టూ, అతను బౌద్ధమతం పూర్తిగా తన దృష్టి సారించింది , బౌద్ధులకు ప్రపంచ ఫెలోషిప్ సమావేశంలో హాజరు సిలోన్ (ఇప్పుడు శ్రీలంక) కు ప్రయాణించాడు. [49] పూనే సమీపంలోని ఒక కొత్త బౌద్ధ విహార dedicating ఉండగా , అంబేద్కర్ అతను బౌద్ధమతం ఒక పుస్తకం రాయడం, , అది పూర్తి చేశారు వెంటనే, అతను బౌద్ధమతం ఒక అధికారిక మార్పిడి చేయడానికి ప్రణాళిక ప్రకటించింది [50] అంబేద్కర్ రెండుసార్లు 1954 లో Burma సందర్శించిన;. రెండవసారి మూడవ హాజరు కావడానికి రంగూన్ లో బౌద్ధులు ప్రపంచ ఫెలోషిప్ యొక్క సమావేశం. [51] 1955 లో, అతను భారతీయ Bauddha మహాసభ, లేదా భారతదేశం యొక్క బౌద్ధ సొసైటీని స్థాపించింది. [52] అతను 1956 లో తన చివరి పని, బుద్ధ , అతని ధమ్మం, పూర్తి. ఇది మరణానంతరం ప్రచురించబడింది. [52] శ్రీలంక బౌద్ధ సన్యాసి Hammalawa Saddhatissa, [53] సమావేశాలను తర్వాత అంబేద్కర్ అక్టోబర్ 1956 14 న స్వయంగా , నాగ్పూర్ తన మద్దతుదారులు ఒక అధికారిక ప్రభుత్వ కార్యక్రమం నిర్వహించారు. సంప్రదాయ పద్ధతిలో ఒక బౌద్ధ సన్యాసి నుండి మూడు శరణాలయాల్లో , ఐదు సూత్రాలను అంగీకరించడం, అంబేద్కర్ తన భార్యతో సహా, తన సొంత మార్పిడి పూర్తి. తరువాత అతను చుట్టూ గుమికూడారు వీరు తన మద్దతుదారులు కొన్ని 500,000 మార్చేందుకు సాగింది. [50] అతను మూడు ఆభరణాలలో , ఐదు సూత్రాలను తర్వాత, 22 ఈ మార్పిడులను కోసం ప్రతిజ్ఞ సూచించిన. అప్పుడు అతను నాల్గవ ప్రపంచ బౌద్ధ కాన్ఫరెన్స్ హాజరు నేపాల్ లో ఖాట్మండు కు ప్రయాణించారు. [51] "ప్రాచీన భారతదేశం లో విప్లవం , విప్లవ" అతని బుద్ధుడు కార్ల్ మార్క్స్ పని , అసంపూర్తిగా ఉండిపోయింది. [54] --> ==చదువు== * బి.ఎ. (బాంబే విశ్వవిద్యాలయం, 1912) * ఎం.ఎ. (కొలంబియా విశ్వవిద్యాలయం, 1915) * ఎమ్మెస్సీ ( లండన్ స్కూల్ ఆఫ్ ఏకనామిక్స్, 1921) * పి. హెచ్. డి. (కొలంబియా విశ్వవిద్యాలయం, 1927)<ref>''[http://c250.columbia.edu/c250_celebrates/remarkable_columbians/bhimrao_ambedkar.html C250 Celebrates Columbians Ahead of their Time]''</ref> * డీ.ఎస్.సి ( లండన్ విశ్వవిద్యాలయం, 1923) *బారిష్టర్ ఎట్ లా (గ్రేస్ ఇన్ లండన్, 1923) * ఎల్. ఎల్. డి ( కొలంబియా విశ్వవిద్యాలయం, 1952, గౌరవపట్టా) * డి. లిట్. ( ఉస్మానియా విశ్వవిద్యాలయం, 1953, గౌరవపట్టా) ==భారతరాజకీయాలపై ప్రభావం== దేశంలో ప్రతి రాజకీయపార్టీ పై అంబేద్కర్ ప్రభావముంది. ఇది కేవలం దళిత వోట్లు దక్కించుకొనటానికే కాని సమాజాభ్యుదయం జరగటంలేదనే విమర్శ ఉంది.<ref>{{cite wikisource|last1=నరిశెట్టి|first1=ఇన్నయ్య|title=అబద్ధాల వేట - నిజాల బాట|chapter=అంబేద్కర్ ను అంతం చేస్తున్నారు ! ఆపగలవారున్నారా ?|year=2011|publisher=రేషనలిస్ట్ వాయిస్ పబ్లికేషన్స్}}</ref> == బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్, రచనలు, ఉపన్యాసాలు == మహారాష్ట్ర ప్రభుత్వం (బొంబాయి), విద్యశాఖ బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్ రచనలు, ఉపన్యాసాలను వివిధ సంపుటంలో ప్రచురించింది. 1994 లో ఆంధ్ర ప్రదేశ్ ప్రభుత్వం ఈ సంపుటాలను తెలుగులో అనువదించి ప్రచురించింది. {| class="wikitable" |- ! సంపుటం సం. ! వివరణ |- | సంపుటం 1 | భారతదేశంలో [[కులం|కులాలు]]: వాటి విధానాలు, పుట్టుక, అభివృద్ధి, 11 ఇతర వ్యాసాలు |- | సంపుటం 2 | బొంబాయి చట్టసభలో, [[సైమన్ కమిషన్]]తో, [[రౌండ్ టేబుల్ సమావేశం]]లో డా. అంబేద్కర్ ఉపన్యాసాలు,1927–1939 |- | సంపుటం 3 |[[హిందూమతం]] [[తత్వం|తాత్వికత]]; భారతదేశం, [[కమ్యూనిజం|కమ్యూనిజానికి ముందు కావలసినవి; విప్లవం - ప్రతి విప్లవం; [[బుద్ధుడు]] లేక [[కారల్ మార్క్స్]] |- | సంపుటం 4 | హిందూతత్వంలో చిక్కుప్రశ్నలు, డా.బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్ రచనలు-ప్రసంగాలు సంపుటి-4:ఆచార్య పేర్వారం జగన్నాథం<ref>[http://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.390058 డా.బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్ రచనలు-ప్రసంగాలు సంపుటి-4:ఆచార్య పేర్వారం జగన్నాథం]</ref>, హిందూమతంలో చిక్కుముడులు <ref>{{cite web|url=http://www.ambedkar.org/riddleinhinduism/ |title=Riddle In Hinduism |publisher=Ambedkar.org |date= |accessdate=2010-07-17}}</ref> |- | సంపుటం 5 |"అంటరానివారు , అంటరానితనంపై వ్యాసాలు" డా.బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్ రచనలు-ప్రసంగాలు సంపుటి-5:ఆచార్య పేర్వారం జగన్నాథం<ref>[http://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.390060 డా.బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్ రచనలు-ప్రసంగాలు సంపుటి-5:ఆచార్య పేర్వారం జగన్నాథం]</ref> |- | సంపుటం 6 | బ్రిటీషు భారతదేశంలో ప్రాంతాల ఆర్ధికబలం పరిణామం |- | సంపుటం 7 |"శూద్రులంటే ఎవరు? అంటరానివారు " |- | సంపుటం 8 | "[[పాకిస్తాన్]] లేక భారతదేశ విభజన", డా.బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్ రచనలు-ప్రసంగాలు సంపుటి-8- ఆచార్య పేర్వారం జగన్నాథం<ref>[http://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.390062 డా.బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్ రచనలు-ప్రసంగాలు సంపుటి-8- ఆచార్య పేర్వారం జగన్నాథం]</ref> |- | సంపుటం 9 |అంటరానివారి గురించి కాంగ్రెసు, గాంధీ చేసిన కృషి. గాంధీ, అంటరానివారి ఉద్ధరణ. డా.బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్ రచనలు-ప్రసంగాలు సంపుటి-9 -ఆచార్య పేర్వారం జగన్నాథం<ref>[http://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.390062 డా.బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్ రచనలు-ప్రసంగాలు సంపుటి-9ఆచార్య పేర్వారం జగన్నాథం]</ref> |- | సంపుటం10 |గవర్నర్ జనరల్ కార్యనిర్వాహక మండలి సభ్యునిగా డా.అంబేద్కర్ 1942–46 |- | సంపుటం 11 | "బుద్ధుడు , అతని ధర్మం". డా.బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్ రచనలు-ప్రసంగాలు సంపుటి-11-ఆచార్య పేర్వారం జగన్నాథం<ref>[http://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.390059 డా.బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్ రచనలు-ప్రసంగాలు సంపుటి-11-ఆచార్య పేర్వారం జగన్నాథం]</ref> |- |సంపుటి12 |"అముద్రిత రచనలు: ప్రాచీన భారత వాణిజ్యం; చట్టాలపై వ్యాఖ్యలు, వీసా కొరకు వేచివుండుట , ఇతరాలు. "డా.బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్ రచనలు-ప్రసంగాలు సంపుటి-12 (అచల బోధ సిద్దాంతము) <ref>{{Cite web |url=http://archive.org/details/DoctorBabasaheAmbedkarRachanaluPrasangaluSamputa12 |title=డా.బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్ రచనలు-ప్రసంగాలు సంపుటి-12 (అచల బోధ సిద్దాంతము)-ఆచార్య నాయని కృష్ణకుమారి |website= |access-date=2014-01-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160610090609/https://archive.org/details/DoctorBabasaheAmbedkarRachanaluPrasangaluSamputa12 |archive-date=2016-06-10 |url-status=dead }}</ref> |- | సంపుటం13 | భారతదేశ రాజ్యాంగానికి ప్రధాన రూపకర్తగా డా. అంబేద్కర్ |- | సంపుటం14 | (2 భాఘాలు) డా. బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్ మరయు హిందూ కోడ్ బిల్ |- | సంపుటం15 | భారతదేశపు మొదటి స్వతంత్రా న్యాయశాఖ మంత్రి , పార్లమెంటులో ప్రతిపక్షసభ్యునిగా డా.అంబేద్కర్ (1947–1956) |- | సంపుటం16 | పాలి వ్యాకరణం -డా. బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్ |- | rowspan = "3" | సంపుటం17 | (భాగం 1) డా.బి.ఆర్ అంబేద్కర్, అతని సమతా విప్లవం –మానవహక్కులపై పోరాటం . మార్చి 1927 నుండి 1956 నవంబరు 17 వరకు కాలక్రమంలో ఘటనలు |- | (భాగం 2) డా.బి.ఆర్ అంబేద్కర్, అతని సమతా విప్లవం –సామాజికరాజకీయ, మతపరమైన చర్యలు .నవంబరు 1929 నుండి 1956 మే 8 వరకు కాలక్రమంలో ఘటనలు |- | (భాగం 2) డా.బి.ఆర్ అంబేద్కర్, అతని సమతా విప్లవం –ఉపన్యాసాలు.1 జనవరి నుండి 1956 నవంబరు 20 వరకు కాలక్రమంలో ఘటనలు |- | సంపుటం18 | డా.బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్, రచనలు, ఉపన్యాసములు మరాఠీలో (భాగం 1) |- | సంపుటం19 | డా. బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్, రచనలు, ఉపన్యాసములు మరాఠీలో (భాగం 2) |- | సంపుటం 20 | డా. బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్, రచనలు, ఉపన్యాసములు మరాఠీలో (భాగం 3) |- | సంపుటం 21 | డా. బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్ ఛాయాచిత్రమాలిక, లేఖావళి |} ==స్మరణలు== * ఆంధ్రప్రదేశ్ ప్రభుత్వం కోనసీమ జిల్లాను [[డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ జిల్లా]] గా 2022 ఏప్రిల్ 2 న పేరు మార్చింది. <ref>{{Cite web|url=https://www.etvbharat.com/telugu/andhra-pradesh/state/konaseema/government-gazette-notification-release-of-konaseema-district-name-change/ap20220803090146607607858|title=కోనసీమ జిల్లా.. ఇకపై డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ|date=2022-08-03|access-date=2022-08-04|website=etvbharat}}</ref> == మూలాలు == {{reflist}} == బయటి లింకులు == * [http://www.ambedkar.webs.com డా.భీంరావ్ రాంజీ అంబేడ్కర్ ఛాయాచిత్రాలు, వీడియోలు,రచనల వెబ్సైట్ (ఆంగ్లం)] * [https://web.archive.org/web/20110615035225/http://www.symbiosis-ambedkarmemorial.com/ సింబియాసిస్ అంబేద్కర్ మెమోరియల్ , మ్యూజియం , పూనా (ఆంగ్లం)] {{భారతీయ సంఘ సంస్కర్తలు}} {{భారత స్వాతంత్ర్యోద్యమం}} {{భారతరత్న గ్రహీతలు}} {{Authority control}} [[వర్గం:బి.ఆర్‌. అంబేడ్కర్‌| ]] [[వర్గం:భారతరత్న గ్రహీతలు]] [[వర్గం:1వ లోక్‌సభ సభ్యులు]] [[వర్గం:భారత తపాలా బిళ్ళపై ఉన్న ప్రముఖులు]] [[వర్గం:దళిత రచయితలు]] [[వర్గం:1891 జననాలు]] [[వర్గం:1956 మరణాలు]] r88jynkjbd2io1977ks1tdaw6r39i5m 0 2692 3614722 3497423 2022-08-03T16:24:05Z 2401:4900:328F:C00C:6CBD:17EE:5F8E:C84A /* జననాలు */ wikitext text/x-wiki '''ఆగష్టు 4''', [[గ్రెగొరియన్‌ క్యాలెండర్‌]] ప్రకారము సంవత్సరములో 216వ రోజు ([[లీపు సంవత్సరము]]లో 217వ రోజు ) . సంవత్సరాంతమునకు ఇంకా 149 రోజులు మిగిలినవి. {{CalendarCustom|month=August|show_year=true|float=right‌}} == సంఘటనలు == * [[0070]]: [[రోమన్లు]], ​​[[జెరూసలేం]] లోని రెండవ దేవాలయాన్ని ధ్వంసం చేసారు. * [[0181]]: ఆకాశంలోని, [[కేసియోపియా]] రాశిలో [[సూపర్ నోవా]]ని చూసారు. [[సూపర్ నోవా]] అంటే ఆకాశంలో అత్యంత కాంతివంతంగా వెలుగుతూ, ఎక్కువ శక్తిని విడుదల చేస్తూ, పేలిపోయే నక్షత్రం) [http://en.wikipedia.org/wiki/Supernova] * [[1693]]: [[డోమ్ పెరిగ్నాన్]], [[షాంపేన్]] అనే సారాయిని కనిపెట్టాడు. పాశ్చాత్య దేశాలలోని ఆడవాళ్ళు ఈ [[షాంపేన్]]ని ఎక్కువగా తాగుతారు. * [[1735]] : బ్రిటన్ యొక్క ఉత్తర అమెరికా కాలనీలలో పత్రికా స్వాతంత్ర్యం కోసం మొదటి ముఖ్యమైన విజయం జరిగింది.జాన్ పీటర్ జెంజెర్, 1733 లో [[న్యూయార్క్ వీక్లీ జర్నల్]] ప్రచురించడం మొదలుపెట్టాడు. వలస ప్రభుత్వ విధానాలను, తన పత్రికలో విమర్శించటంతో, వలస ప్రభుత్వం అతనిని నిర్బంధించింది. న్యాయస్థానం, అతని పత్రికలో రాసిన వాటికి, ఆధారాలు ఉన్నాయని, అతనిని విడుదల చేసింది. ఇది మొదటి పరువు ఖైదు (డిఫమేషన్) కేసు కూడా. * [[1777]]: రిటైర్ అయిన, [[బ్రిటీష్]] సైనిక దళం అధికారి ఫిలిప్ ఆష్లే, మొదటి [[సర్కస్]]ని ప్రారంభింఛాడు. * [[1821]]: [[అత్కిన్సన్]], [[అలెగ్జాండర్]] అనే ఇద్దరు కలిసి, "సాటర్‌డే ఈవెనింగ్ పోస్ట్" అనే ఒక వారపత్రికను మొట్టమొదటిసారిగా ప్రచురించారు. * [[1824]]: [[కోస్ యుద్దం]], [[టర్కీ]] దేశం, [[గ్రీసు]] దేశం మధ్య జరిగింది. * [[1830]]: [[చికాగో]] నగరం కోసం ప్రణాళికలు సిద్ధం చేసారు. * [[1854]]: [[హినొమరు]], జపాన్ నౌకల నుండి ఎగుర అధికారిక జెండాగా ప్రకటించారు. * [[1858]]: మొదటి[[ట్రాన్స్-అట్లాంటిక్ కేబుల్]] పూర్తి అయింది. * [[1884]]: [[థామస్ స్టీవెన్స్]] [[సైకిల్]] మీద [[అమెరికా]] అంతా చుట్టివచ్చిన మొదటి మనిషి. ఆ తరువాత, అతడు, [[సైకిల్]] మీద ప్రపంచమంతా, చుట్టివచ్చాడు. * [[1906]]: [[ఆస్ట్రేలియా]] లోని [[సిడ్నీ]] నగరంలో, ''సెంట్రల్ రైల్వే స్టేషను'' ప్రారంభమైంది. * [[1914]]: [[మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం]] : [[బెల్జియం]] దేశం మీద [[జర్మనీ]] దురాక్రమణ చేసింది. బదులుగా, [[బ్రిటన్]], [[జర్మనీ]] పై యుద్ధం ప్రకటించింది. * [[1916]]: [[అమెరికా]] [[డెన్మార్క్]] నుండి [[వర్జిన్ ద్వీపాల]]ను 25 మిలియన్ల డాలర్లకు, కొనుగోలు చేయడానికి అంగీకరించింది. * [[1916]]: [[మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం]] : [[లైబీరియా]] దేశం, [[జర్మనీ]] పై యుద్ధం ప్రకటించింది. * [[1925]]: [[అమెరికా]] నావికాబలగాలు 13-సంవత్సరాల ఆక్రమణ తరువాత [[నికారాగువా]] దేశాన్ని (నికరాగ్వా]] వదిలేసి, వెళ్ళిపోయారు. * [[1927]]: [[అమెరికా]], [[కెనడా]] ల మధ్య [[పీస్ బ్రిడ్జ్]] (వంతెన) ప్రారంభమైంది. * [[1929]]: [[జిడ్డు కృష్ణమూర్తి]], [[దివ్యజ్ఞాన సమాజం]], దాని అనుబంధ సంస్థల నుంచి రాజీనామా చేసాడు. * [[1944]]: [[ఆమ్‌స్టర్ డాం]]లో దాగి ఉన్న [[అన్నే ఫ్రాంక్]] అనే 15 సంవత్సరాల బాలికను, ఆమె కుటుంబాన్ని, నాజీలు ఖైదు చేసారు. ఈ బాలిక రాసిన [[అన్నే ఫ్రాంక్ డైరీ]] ప్రపంచ ప్రసిద్ధి పొందింది. రెండవ ప్రపంచ యుద్ధ సమయంలో, యూదులు అనుభవించిన నరక యాతనకు ప్రతిబింబం ఈ డైరీ (దినచర్య పుస్తకం) . * [[1947]]: [[జపాన్]] సుప్రీం కోర్టు (అత్యున్నత న్యాయస్థానం) ఏర్పడింది. * [[1954]]: [[హఫీజ్ జలంధ్రీ]] రాసిన, [[అహ్మద్ జి. ఛగియ]] కంపోజ్ (కూర్చిన) చేసిన, [http://en.wikipedia.org/wiki/Qaumi_Tarana ఖయుమి తరానా] జాతీయగీతాన్ని, [[పాకిస్థాన్]], "ప్రభుత్వ జాతీయ గీతం"గా ఆమోదించింది. [https://web.archive.org/web/20080912015541/http://www.navyband.navy.mil/anthems/ANTHEMS/Pakistan.mp3 విను] * [[1956]]: మొదటిసారిగా గంటకి 200 మైళ్ళవేగంతో మోటార్ సైకిల్ ప్రయాణించింది. * [[1960]]: అమెరికాకు చెందిన వైమానికదళ పరిశోధక విమానం, గంటకి 2, 150 మైళ్ళ వేగంతో ప్రయాణించి, రికార్డు నమోదు చేసింది. ఇది సంప్రదాయకమైన ప్రొపెల్లర్ తో కాకుండా, [[రాకెట్ ప్రొపెల్లర్]] ఉపయోగించి, ఇంత వేగాన్ని సాధించింది. * [[1971]]: [[అమెరికా]] మనుషులు ఉన్న అంతరిక్షనౌకనుంచి, మొదటి సారిగా ఒక ఉపగ్రహాన్ని, చంద్రుని కక్ష్యలోకి ప్రయోగించింది. * [[1977]]: [[అమెరికా]] ప్రెసిడెంట్ [[కార్టర్]] [[డిపార్ట్ర్త్‌మెంట్ ఆఫ్ ఎనెర్జీ]]ని ఏర్పాటు చేస్తూ సంతకం చేసాడు. * [[1983]]: [[ఇటలీ]] [[1946]] తరువాత, మొదటి సామ్యవాద ప్రధాన మంత్రిని ఎన్నుకుంది. * [[1972]]: [[అలబామా]] గవర్నర్ అయిన [[జార్జి వాలెస్]]ని హత్య చేయబోయిన [[ఆర్థర్ బ్రెమెర్]] (21 సంవత్సరాలు) కి [[అమెరికా]] లోని [[మేరీలేండ్]] న్యాయస్థానం, 63 సంవత్సరాల జైలు శిక్ష విధించింది. ఈ హత్యాప్రయత్నంలో, [[జార్జి వాలెస్]]]కి పక్షవాతం వచ్చింది. మరో ముగ్గురు గాయపడ్డారు.15 మే 1972 నాడు హత్యాప్రయత్నం జరిగింది. 4 ఆగష్టు 1972 నాడు శిక్ష వేసారు (న్యాయస్థానం 77 రోజులు సమయం తీసుకుంది) . ఆ తరువాత శిక్షను 53 సంవత్సరాలకు తగ్గించారు. విడుదల అయ్యే సమయానికి నిందితుడి వయస్సు 74 సంవత్సరాలు ఉంటుంది. * [[2009]]: క్రమం తప్పకుండా [[యూరోపియన్లు]] 50% కంటే ఎక్కువ మంది, [[ఇంటర్నెట్]] ([[అంతర్జాలం]]) లో విహరిస్తారని, (గత ఐదు సంవత్సరాలలో 33% పెరిగింది) యూరోపియన్ కమిషన్ నివేదిక ఇచ్చింది. * [[2009]]: తొలి స్వైన్ ఫ్లూ మరణం, [[మహారాష్ట్ర]]లోని [[పూణె]]లో నమోదైంది. == జననాలు == [[File:President Barack Obama.jpg|thumb|బరాక్ ఒబామా]] * [[1719]]: జోహన్ గాట్లోబ్ లెమాన్, జర్మన్ ఖనిజ శాస్త్రవేత్త, భూవిజ్ఞాన శాస్త్రవేత్త (మ.1767) * [[1755]]: [[:en:Nicolas-Jacques Conté|నికోలస్ జాక్వె కోంటె]], "పెన్సిల్"ని కనిపెట్టిన శాస్త్రవేత్ (మ.1805). * [[1792]]: [[:en: Percy Bysshe Shelley|పెర్సీ షెల్లీ]], ఆంగ్ల కవి (మ.1822) * [[1868]]: [[మాస్టర్ సి.వి.వి.]], భారతీయ తత్త్వవేత్త, యోగి, గురువు.(మ.1922) * [[1900]]: [[:en: Queen Elizabeth The Queen Mother|క్వీన్ ఎలిజబెత్]], బ్రిటిష్ రాణి తల్లి. 2000 సంవత్సరంలో బ్రిటిష్ రాణి తల్లి 100వ పుట్టినరోజు వేడుకలు బ్రిటన్ లో జరుపుకున్నారు (మ.2002). * [[1912]]: [[జంధ్యాల పాపయ్య శాస్త్రి]], జనాదరణ పొందిన తెలుగు కవులలో ఒకరు, "కరుణశ్రీ" అని ప్రసిద్దులైనారు. (మ.1992) * [[1926]]: [[మండలి వెంకట కృష్ణారావు]], గాంధేయవాది. మాజీ రాష్ట్రమంత్రి (మ.1997). * [[1948]]: [[శత్రుచర్ల విజయరామరాజు]], విజయనగరం జిల్లాలోని చినమేరంగి సంస్థానాదిపతి, పార్లమెంటుకు పార్వతీపురం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం నుండి ఎన్నికయ్యారు. * [[1954]]: [[ఉండవల్లి అరుణ కుమార్]], భారత పార్లమెంటు సభ్యుడు. * [[1955]]: ఛార్లెస్ డి "సామ్" గెమర్ యాంక్టన్ ఎస్.డి, రోదసీ యాత్రికుడు ( రోదసీ నౌకలు ఎస్.టి.ఎస్. 38, 48) * [[1961]]: [[అమెరికా]] 44వ అధ్యక్షుడు () [http://en.wikipedia.org/wiki/Barrak_Obama బరాక్ ఒబామా], [[:en:Hawaii (island)|హవాయి ద్వీపం]] లో పుట్టాడు. == మరణాలు == * [[2006]]: [[నందిని సత్పతీ]], ఒరిస్సా మాజీ ముఖ్యమంత్రి (జ.1931) * [[2007]]: [[పాగల్ అదిలాబాదీ]], [[తెలంగాణ]]కు చెందిన [[ఉర్దూ కవులు|ఉర్దూ కవి]]. (జ. 1941) * [[2020]]: [[వంగపండు ప్రసాదరావు]], విప్లవకవి, జానపద వాగ్గేయకారుడు, ప్రజానాట్యమండలి వ్యవస్థాపకుడు (జ. [[1943]]) * [[2020]]: [[సున్నం రాజయ్య]], సిపిఎం నేత, ఉమ్మడి ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్ర శాసనసభలోను, తెలంగాణ శాసనసభ లోనూ సభ్యుడు. (జ. [[1960]]) * [[2020]]: [[ఇబ్రహీం అల్కాజీ]], నాటకరంగ దర్శకుడు, నట శిక్షకుడు, [[నేషనల్ స్కూల్ ఆఫ్ డ్రామా]] (ఎన్ఎస్‌డీ) మాజీ డైరెక్టర్ (జ.1925) == పండుగలు , జాతీయ దినాలు == * తల్లిపాల వారోత్సవాలు తెలంగాణ/ఆంధ్రప్రదేశ్ లో వారం రోజులు జరుగుతాయి (1 ఆగష్టు నుంచి 7 ఆగష్టు వరకు) * - == బయటి లింకులు == * [http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/august/4 బీబీసి: ఈ రోజున] * [https://web.archive.org/web/20051028110846/http://www.tnl.net/when/8/4 టీ.ఎన్.ఎల్: ఈ రోజు చరిత్రలో] * [https://web.archive.org/web/20120109083037/http://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%B5%E0%B0%BF%E0%B0%95%E0%B1%80%E0%B0%AA%E0%B1%80%E0%B0%A1%E0%B0%BF%E0%B0%AF%E0%B0%BE:%E0%B0%9A%E0%B0%B0%E0%B0%BF%E0%B0%A4%E0%B1%8D%E0%B0%B0%E0%B0%B2%E0%B1%8B_%E0%B0%88_%E0%B0%B0%E0%B1%8B%E0%B0%9C%E0%B1%81/%E0%B0%86%E0%B0%97%E0%B0%B7%E0%B1%8D%E0%B0%9F%E0%B1%81_4 చరిత్రలో ఈ రోజు : ఆగష్టు 4] * [https://web.archive.org/web/20110320092131/http://www.scopesys.com/anyday/ చారిత్రక సంఘటనలు 366 రోజులు - పుట్టిన రోజులు - స్కోప్ సిస్టం]. * [https://web.archive.org/web/20191120095840/http://www.datesinhistory.com/ ఈ రోజున చరిత్రలో ఏమి జరిగింది]. * [http://learning.blogs.nytimes.com/on-this-day ఈ రోజున ఏమి జరిగిందంటే]. * [http://www.infoplease.com/dayinhistory చరిత్రలో ఈ రోజున జరిగిన సంగతులు]. * [https://web.archive.org/web/20110429231239/http://440.com/twtd/today.html ఈ రొజు గొప్పతనం]. * [https://archive.is/20121209012754/http://www1.sympatico.ca/cgi-bin/on_this_day?mth=Aug&day=04 కెనడాలో ఈ రోజున జరిగిన సంగతులు] ---- [[ఆగష్టు 3]] - [[ఆగష్టు 5]] - [[జూలై 4]] - [[సెప్టెంబర్ 4]] -- [[చారిత్రక తేదీలు|అన్ని తేదీలు]] {{నెలలు}} {{నెలలు తేదీలు}} [[వర్గం:ఆగష్టు]] [[వర్గం:తేదీలు]] bs7ncw3fq173r9jrssa3ua79adun8x9 0 2704 3615030 3612675 2022-08-04T06:51:26Z 2409:4070:479A:B8A8:0:0:960:88AD ఈమె ఒక మెరిడ్ స్టూడెంట్ in Wourld wikitext text/x-wiki '''ఆగష్టు 12''', [[గ్రెగొరియన్‌ క్యాలెండర్‌]] ప్రకారము సంవత్సరములో 224వ రోజు ([[లీపు సంవత్సరము]]లో 225వ రోజు ) . సంవత్సరాంతమునకు ఇంకా 141 రోజులు మిగిలినవి. {{CalendarCustom|month=August|show_year=true|float=right‌}} == సంఘటనలు == *12-8-2000. అందం భూమిపై మనీష తంగెటి రూపంలో జన్మించింది *[[1851]]: [[:en:Isaac Singer|ఇసాక్ సింగర్]] కనిపెట్టిన [[కుట్టు మిషన్]]కి పేటెంట్ ఇచ్చారు. 40 డాలర్లతో, [[బోస్టన్]] లో వ్యాపారం మొదలుపెట్టాడు. *[[1936]]: [https://web.archive.org/web/20110207133107/http://allindiastudentsfederation.com/ ఆల్ ఇండియా స్టూడెంట్స్ ఫెడరేషన్], ([http://en.wikipedia.org/wiki/All_India_Students_Federation ఏ.ఇ.ఎస్.ఎఫ్. - అఖిల భారత విద్యార్థిసమాఖ్య]), [[ఉత్తరప్రదేశ్]] లోని [[లక్నో]] లో స్థాపించబడింది. *[[1976]]: [[లండన్]] లోని [[:en:National Theatre|నేషనల్ థియేటర్]] ని బ్రిటిష్ రాణి ప్రారంభించింది. *[[1978]]: [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] లో [[రంగారెడ్డి జిల్లా]] అవతరించింది. *[[2009]]: ప్రపంచంలో ఏ ప్రాంతాన్నైనా చూడగల సాంకేతిక పరిజ్ఞానం [[:en:Bhuvan|భువన్]] ను [[ఇస్రో]] శాస్త్రవేత్తలు రూపొందించారు. *[[2010]]: అమెరికా సంయుక్త రాష్ట్రాలలోని బాలికలకు యవ్వనం తొందరగా వస్తున్నదని, అందుకని, ఆ బాలికల ఆరోగ్యం ప్రమాదకరం అవుతుందని ప్రభుత్వం భావిస్తుంది. *[[2010]]: రంజాన్ భారతదేశంలో ఈ సంవత్సరంలో నేటితో ప్రారంభమవుతుంది *[[2011]]: [[విశాఖపట్నం]] బార్ అసోసియేషన్ కి 2011-12 సంవత్సరానికి, శుక్రవారం ఎన్నికలు జరిగాయి. 2788 ఓటర్లు ఉండగా 1791 మంది ఓట్లు వేసారు. 997మంది ఓట్లు వేయలేదు. == జననాలు == [[File:Vikram Sarabhai.jpg|thumb|విక్రం సారాభాయ్]] * [[1892]]: [[ఎస్.ఆర్.రంగనాథన్]], భారతదేశ గ్రంథాలయ పితామహుడు. (మ.1972). ఇతడి పుట్టినరోజుని, భారతదేశం, [[జాతీయ గ్రంథాలయ దినోత్సవం]]గా ప్రకటించింది. * [[1892]]: [[కె.ఎ.నీలకంఠ శాస్త్రి]], దక్షిణ భారతదేశపు చరిత్రకారుడు, పద్మభూషణ్ పురస్కార గ్రహీత. (మ.1975) * [[1919]]: [[విక్రం సారాభాయ్]], భారతదేశపు భౌతిక శాస్త్రవేత్త, భారత అంతరిక్ష పరిశోధనా వ్యవస్థకు ఆద్యుడు. (మ.1971) * [[1930]]: [[:en:George Soros|జార్జ్ సోరోస్]], హంగేరియన్-అమెరికన్ కరెన్సి స్పెకులేటర్, స్టాక్ మదుపరుడు, వ్యాపారవేత్త, పరోపకారి,, రాజకీయ ఉద్యమకారుడు. * [[1939]]: [[సుశీల్ కొయిరాలా]], నేపాల్ మాజీ ప్రధాని. (మ.2016) * [[1965]]: [[పల్లెర్ల రామ్మోహనరావు]], కళాకారుడు, భజన కీర్తనల రచయిత. == మరణాలు == *[[30]] బి.సి: [http://en.wikipedia.org/wiki/Cleopatra_VII క్లియోపాత్ర], [[ఈజిప్ట్]] లోని [[అలెగ్జాండ్రియా]]లో (39 సంవత్సరల వయసు) ఆత్మహత్య చేసుకుంది (జ. 69 బి.సి.). ఈమెను ప్రపంచ సుందరిగా పిలుస్తారు.[http://www.infoplease.com/ce6/people/A0812535.html#axzz0y6O2guwr ఈజిప్ట్ మహారాణి] * [[1944]]: [[కైవారం బాలాంబ]], అన్నదాత, 1926లో మంగళగిరి అన్నపూర్ణ సత్రం పేరుతో ఒక ధర్మ సంస్థను స్థాపించారు (జ.1849). * [[1945]]: [[జి.ఎస్.అరండేల్]], దివ్యజ్ఞాన సమాజం మూడవ అధ్యక్షుడు, హోమ్‌రూల్ లీగ్ నిర్వాహణ కార్యదర్శి (జ.1878). * [[2009]]: [[మల్లవరపు జాన్]], తెలుగు కవి (జ.1927). == పండుగలు , జాతీయ దినాలు == * [[ప్రపంచ ఏనుగుల దినోత్సవం]] * [[అంతర్జాతీయ యువ దినోత్సవం]] * [[జాతీయ గ్రంథాలయ దినోత్సవం]] (లైబ్రరీ డే) == బయటి లింకులు == * [http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/august/12 బీబీసి: ఈ రోజున] * [https://web.archive.org/web/20050308192006/http://www.tnl.net/when/8/12 టీ.ఎన్.ఎల్: ఈ రోజు చరిత్రలో] * [http://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%B5%E0%B0%BF%E0%B0%95%E0%B1%80%E0%B0%AA%E0%B1%80%E0%B0%A1%E0%B0%BF%E0%B0%AF%E0%B0%BE:%E0%B0%9A%E0%B0%B0%E0%B0%BF%E0%B0%A4%E0%B1%8D%E0%B0%B0%E0%B0%B2%E0%B1%8B_%E0%B0%88_%E0%B0%B0%E0%B1%8B%E0%B0%9C%E0%B1%81/%E0%B0%86%E0%B0%97%E0%B0%B7%E0%B1%8D%E0%B0%9F%E0%B1%81_12 చరిత్రలో ఈ రోజు : ఆగష్టు 12] * [https://web.archive.org/web/20110320092131/http://www.scopesys.com/anyday/ చారిత్రక సంఘటనలు 366 రోజులు - పుట్టిన రోజులు - స్కోప్ సిస్టం]. * [https://web.archive.org/web/20191120095840/http://www.datesinhistory.com/ ఈ రోజున చరిత్రలో ఏమి జరిగింది]. * [http://learning.blogs.nytimes.com/on-this-day ఈ రోజున ఏమి జరిగిందంటే]. * [http://www.infoplease.com/dayinhistory చరిత్రలో ఈ రోజున జరిగిన సంగతులు]. * [https://web.archive.org/web/20110429231239/http://440.com/twtd/today.html ఈ రొజు గొప్పతనం]. * [https://archive.is/20121205055406/http://www1.sympatico.ca/cgi-bin/on_this_day?mth=Aug&day=01 కెనడాలో ఈ రోజున జరిగిన సంగతులు] ---- [[ఆగష్టు 11]] - [[ఆగష్టు 13]] - [[జూలై 12]] - [[సెప్టెంబర్ 12]] -- [[చారిత్రక తేదీలు|అన్ని తేదీలు]] {{నెలలు}} {{నెలలు తేదీలు}} [[వర్గం:ఆగష్టు]] [[వర్గం:తేదీలు]] e14a92um5d48rdkw7hpeke74np8xyga 3615032 3615030 2022-08-04T06:56:35Z 2409:4070:479A:B8A8:0:0:960:88AD 2000- ఆగస్టు-12 న మనీషా తంగెటి జన్మ దినం wikitext text/x-wiki '''ఆగష్టు 12''', [[గ్రెగొరియన్‌ క్యాలెండర్‌]] ప్రకారము సంవత్సరములో 224వ రోజు ([[లీపు సంవత్సరము]]లో 225వ రోజు ) . సంవత్సరాంతమునకు ఇంకా 141 రోజులు మిగిలినవి. {{CalendarCustom|month=August|show_year=true|float=right‌}} == సంఘటనలు == *12-8-2000. అందం భూమిపై మనీష తంగెటి రూపంలో జన్మించింది *[[1851]]: [[:en:Isaac Singer|ఇసాక్ సింగర్]] కనిపెట్టిన [[కుట్టు మిషన్]]కి పేటెంట్ ఇచ్చారు. 40 డాలర్లతో, [[బోస్టన్]] లో వ్యాపారం మొదలుపెట్టాడు. *[[1936]]: [https://web.archive.org/web/20110207133107/http://allindiastudentsfederation.com/ ఆల్ ఇండియా స్టూడెంట్స్ ఫెడరేషన్], ([http://en.wikipedia.org/wiki/All_India_Students_Federation ఏ.ఇ.ఎస్.ఎఫ్. - అఖిల భారత విద్యార్థిసమాఖ్య]), [[ఉత్తరప్రదేశ్]] లోని [[లక్నో]] లో స్థాపించబడింది. *[[1976]]: [[లండన్]] లోని [[:en:National Theatre|నేషనల్ థియేటర్]] ని బ్రిటిష్ రాణి ప్రారంభించింది. *[[1978]]: [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] లో [[రంగారెడ్డి జిల్లా]] అవతరించింది. *[[2009]]: ప్రపంచంలో ఏ ప్రాంతాన్నైనా చూడగల సాంకేతిక పరిజ్ఞానం [[:en:Bhuvan|భువన్]] ను [[ఇస్రో]] శాస్త్రవేత్తలు రూపొందించారు. *[[2010]]: అమెరికా సంయుక్త రాష్ట్రాలలోని బాలికలకు యవ్వనం తొందరగా వస్తున్నదని, అందుకని, ఆ బాలికల ఆరోగ్యం ప్రమాదకరం అవుతుందని ప్రభుత్వం భావిస్తుంది. *[[2010]]: రంజాన్ భారతదేశంలో ఈ సంవత్సరంలో నేటితో ప్రారంభమవుతుంది *[[2011]]: [[విశాఖపట్నం]] బార్ అసోసియేషన్ కి 2011-12 సంవత్సరానికి, శుక్రవారం ఎన్నికలు జరిగాయి. 2788 ఓటర్లు ఉండగా 1791 మంది ఓట్లు వేసారు. 997మంది ఓట్లు వేయలేదు. == జననాలు == (తంగెటి మనీషా) _అనే ప్రపంచ సుందరి 2000-8-12 న (కోల సోమ సాయి బస్వంత్) ప్రపంచంలో అడుగు పెట్టింది .[[File:Vikram Sarabhai.jpg|thumb|విక్రం సారాభాయ్]] * [[1892]]: [[ఎస్.ఆర్.రంగనాథన్]], భారతదేశ గ్రంథాలయ పితామహుడు. (మ.1972). ఇతడి పుట్టినరోజుని, భారతదేశం, [[జాతీయ గ్రంథాలయ దినోత్సవం]]గా ప్రకటించింది. * [[1892]]: [[కె.ఎ.నీలకంఠ శాస్త్రి]], దక్షిణ భారతదేశపు చరిత్రకారుడు, పద్మభూషణ్ పురస్కార గ్రహీత. (మ.1975) * [[1919]]: [[విక్రం సారాభాయ్]], భారతదేశపు భౌతిక శాస్త్రవేత్త, భారత అంతరిక్ష పరిశోధనా వ్యవస్థకు ఆద్యుడు. (మ.1971) * [[1930]]: [[:en:George Soros|జార్జ్ సోరోస్]], హంగేరియన్-అమెరికన్ కరెన్సి స్పెకులేటర్, స్టాక్ మదుపరుడు, వ్యాపారవేత్త, పరోపకారి,, రాజకీయ ఉద్యమకారుడు. * [[1939]]: [[సుశీల్ కొయిరాలా]], నేపాల్ మాజీ ప్రధాని. (మ.2016) * [[1965]]: [[పల్లెర్ల రామ్మోహనరావు]], కళాకారుడు, భజన కీర్తనల రచయిత. == మరణాలు == *[[30]] బి.సి: [http://en.wikipedia.org/wiki/Cleopatra_VII క్లియోపాత్ర], [[ఈజిప్ట్]] లోని [[అలెగ్జాండ్రియా]]లో (39 సంవత్సరల వయసు) ఆత్మహత్య చేసుకుంది (జ. 69 బి.సి.). ఈమెను ప్రపంచ సుందరిగా పిలుస్తారు.[http://www.infoplease.com/ce6/people/A0812535.html#axzz0y6O2guwr ఈజిప్ట్ మహారాణి] * [[1944]]: [[కైవారం బాలాంబ]], అన్నదాత, 1926లో మంగళగిరి అన్నపూర్ణ సత్రం పేరుతో ఒక ధర్మ సంస్థను స్థాపించారు (జ.1849). * [[1945]]: [[జి.ఎస్.అరండేల్]], దివ్యజ్ఞాన సమాజం మూడవ అధ్యక్షుడు, హోమ్‌రూల్ లీగ్ నిర్వాహణ కార్యదర్శి (జ.1878). * [[2009]]: [[మల్లవరపు జాన్]], తెలుగు కవి (జ.1927). == పండుగలు , జాతీయ దినాలు == * [[ప్రపంచ ఏనుగుల దినోత్సవం]] * [[అంతర్జాతీయ యువ దినోత్సవం]] * [[జాతీయ గ్రంథాలయ దినోత్సవం]] (లైబ్రరీ డే) == బయటి లింకులు == * [http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/august/12 బీబీసి: ఈ రోజున] * [https://web.archive.org/web/20050308192006/http://www.tnl.net/when/8/12 టీ.ఎన్.ఎల్: ఈ రోజు చరిత్రలో] * [http://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%B5%E0%B0%BF%E0%B0%95%E0%B1%80%E0%B0%AA%E0%B1%80%E0%B0%A1%E0%B0%BF%E0%B0%AF%E0%B0%BE:%E0%B0%9A%E0%B0%B0%E0%B0%BF%E0%B0%A4%E0%B1%8D%E0%B0%B0%E0%B0%B2%E0%B1%8B_%E0%B0%88_%E0%B0%B0%E0%B1%8B%E0%B0%9C%E0%B1%81/%E0%B0%86%E0%B0%97%E0%B0%B7%E0%B1%8D%E0%B0%9F%E0%B1%81_12 చరిత్రలో ఈ రోజు : ఆగష్టు 12] * [https://web.archive.org/web/20110320092131/http://www.scopesys.com/anyday/ చారిత్రక సంఘటనలు 366 రోజులు - పుట్టిన రోజులు - స్కోప్ సిస్టం]. * [https://web.archive.org/web/20191120095840/http://www.datesinhistory.com/ ఈ రోజున చరిత్రలో ఏమి జరిగింది]. * [http://learning.blogs.nytimes.com/on-this-day ఈ రోజున ఏమి జరిగిందంటే]. * [http://www.infoplease.com/dayinhistory చరిత్రలో ఈ రోజున జరిగిన సంగతులు]. * [https://web.archive.org/web/20110429231239/http://440.com/twtd/today.html ఈ రొజు గొప్పతనం]. * [https://archive.is/20121205055406/http://www1.sympatico.ca/cgi-bin/on_this_day?mth=Aug&day=01 కెనడాలో ఈ రోజున జరిగిన సంగతులు] ---- [[ఆగష్టు 11]] - [[ఆగష్టు 13]] - [[జూలై 12]] - [[సెప్టెంబర్ 12]] -- [[చారిత్రక తేదీలు|అన్ని తేదీలు]] {{నెలలు}} {{నెలలు తేదీలు}} [[వర్గం:ఆగష్టు]] [[వర్గం:తేదీలు]] 4qt7dma8gzzka3nu0wzz6uy9fo1tpjn 3615046 3615032 2022-08-04T06:59:08Z 2409:4070:479A:B8A8:0:0:960:88AD మనీషా తంగెటి కోల సాయి బస్వంత్ ప్రాణం wikitext text/x-wiki '''ఆగష్టు 12''', [[గ్రెగొరియన్‌ క్యాలెండర్‌]] ప్రకారము సంవత్సరములో 224వ రోజు ([[లీపు సంవత్సరము]]లో 225వ రోజు ) . సంవత్సరాంతమునకు ఇంకా 141 రోజులు మిగిలినవి. {{CalendarCustom|month=August|show_year=true|float=right‌}} == సంఘటనలు == *12-8-2000. అందం భూమిపై మనీష తంగెటి రూపంలో జన్మించింది *[[1851]]: [[:en:Isaac Singer|ఇసాక్ సింగర్]] కనిపెట్టిన [[కుట్టు మిషన్]]కి పేటెంట్ ఇచ్చారు. 40 డాలర్లతో, [[బోస్టన్]] లో వ్యాపారం మొదలుపెట్టాడు. *[[1936]]: [https://web.archive.org/web/20110207133107/http://allindiastudentsfederation.com/ ఆల్ ఇండియా స్టూడెంట్స్ ఫెడరేషన్], ([http://en.wikipedia.org/wiki/All_India_Students_Federation ఏ.ఇ.ఎస్.ఎఫ్. - అఖిల భారత విద్యార్థిసమాఖ్య]), [[ఉత్తరప్రదేశ్]] లోని [[లక్నో]] లో స్థాపించబడింది. *[[1976]]: [[లండన్]] లోని [[:en:National Theatre|నేషనల్ థియేటర్]] ని బ్రిటిష్ రాణి ప్రారంభించింది. *[[1978]]: [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] లో [[రంగారెడ్డి జిల్లా]] అవతరించింది. *[[2009]]: ప్రపంచంలో ఏ ప్రాంతాన్నైనా చూడగల సాంకేతిక పరిజ్ఞానం [[:en:Bhuvan|భువన్]] ను [[ఇస్రో]] శాస్త్రవేత్తలు రూపొందించారు. *[[2010]]: అమెరికా సంయుక్త రాష్ట్రాలలోని బాలికలకు యవ్వనం తొందరగా వస్తున్నదని, అందుకని, ఆ బాలికల ఆరోగ్యం ప్రమాదకరం అవుతుందని ప్రభుత్వం భావిస్తుంది. *[[2010]]: రంజాన్ భారతదేశంలో ఈ సంవత్సరంలో నేటితో ప్రారంభమవుతుంది *[[2011]]: [[విశాఖపట్నం]] బార్ అసోసియేషన్ కి 2011-12 సంవత్సరానికి, శుక్రవారం ఎన్నికలు జరిగాయి. 2788 ఓటర్లు ఉండగా 1791 మంది ఓట్లు వేసారు. 997మంది ఓట్లు వేయలేదు. == జననాలు == (తంగెటి మనీషా) _అనే ప్రపంచ సుందరి 2000-8-12 న (కోల సోమ సాయి బస్వంత్) ప్రపంచంలో అడుగు పెట్టింది .[[File:Vikram Sarabhai.jpg|thumb|విక్రం సారాభాయ్]] * [[1892]]: [[ఎస్.ఆర్.రంగనాథన్]], భారతదేశ గ్రంథాలయ పితామహుడు. (మ.1972). ఇతడి పుట్టినరోజుని, భారతదేశం, [[జాతీయ గ్రంథాలయ దినోత్సవం]]గా ప్రకటించింది. * [[1892]]: [[కె.ఎ.నీలకంఠ శాస్త్రి]], దక్షిణ భారతదేశపు చరిత్రకారుడు, పద్మభూషణ్ పురస్కార గ్రహీత. (మ.1975) * [[1919]]: [[విక్రం సారాభాయ్]], భారతదేశపు భౌతిక శాస్త్రవేత్త, భారత అంతరిక్ష పరిశోధనా వ్యవస్థకు ఆద్యుడు. (మ.1971) * [[1930]]: [[:en:George Soros|జార్జ్ సోరోస్]], హంగేరియన్-అమెరికన్ కరెన్సి స్పెకులేటర్, స్టాక్ మదుపరుడు, వ్యాపారవేత్త, పరోపకారి,, రాజకీయ ఉద్యమకారుడు. * [[1939]]: [[సుశీల్ కొయిరాలా]], నేపాల్ మాజీ ప్రధాని. (మ.2016) * [[1965]]: [[పల్లెర్ల రామ్మోహనరావు]], కళాకారుడు, భజన కీర్తనల రచయిత. == మరణాలు == *మనీషా తంగెటి కోల సోమ సాయి బస్వంత్ నీ చూపులతో గుచ్చి గుచ్చి చంపుతుంది *[[30]] బి.సి: [http://en.wikipedia.org/wiki/Cleopatra_VII క్లియోపాత్ర], [[ఈజిప్ట్]] లోని [[అలెగ్జాండ్రియా]]లో (39 సంవత్సరల వయసు) ఆత్మహత్య చేసుకుంది (జ. 69 బి.సి.). ఈమెను ప్రపంచ సుందరిగా పిలుస్తారు.[http://www.infoplease.com/ce6/people/A0812535.html#axzz0y6O2guwr ఈజిప్ట్ మహారాణి] * [[1944]]: [[కైవారం బాలాంబ]], అన్నదాత, 1926లో మంగళగిరి అన్నపూర్ణ సత్రం పేరుతో ఒక ధర్మ సంస్థను స్థాపించారు (జ.1849). * [[1945]]: [[జి.ఎస్.అరండేల్]], దివ్యజ్ఞాన సమాజం మూడవ అధ్యక్షుడు, హోమ్‌రూల్ లీగ్ నిర్వాహణ కార్యదర్శి (జ.1878). * [[2009]]: [[మల్లవరపు జాన్]], తెలుగు కవి (జ.1927). == పండుగలు , జాతీయ దినాలు == * [[ప్రపంచ ఏనుగుల దినోత్సవం]] * [[అంతర్జాతీయ యువ దినోత్సవం]] * [[జాతీయ గ్రంథాలయ దినోత్సవం]] (లైబ్రరీ డే) == బయటి లింకులు == * [http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/august/12 బీబీసి: ఈ రోజున] * [https://web.archive.org/web/20050308192006/http://www.tnl.net/when/8/12 టీ.ఎన్.ఎల్: ఈ రోజు చరిత్రలో] * [http://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%B5%E0%B0%BF%E0%B0%95%E0%B1%80%E0%B0%AA%E0%B1%80%E0%B0%A1%E0%B0%BF%E0%B0%AF%E0%B0%BE:%E0%B0%9A%E0%B0%B0%E0%B0%BF%E0%B0%A4%E0%B1%8D%E0%B0%B0%E0%B0%B2%E0%B1%8B_%E0%B0%88_%E0%B0%B0%E0%B1%8B%E0%B0%9C%E0%B1%81/%E0%B0%86%E0%B0%97%E0%B0%B7%E0%B1%8D%E0%B0%9F%E0%B1%81_12 చరిత్రలో ఈ రోజు : ఆగష్టు 12] * [https://web.archive.org/web/20110320092131/http://www.scopesys.com/anyday/ చారిత్రక సంఘటనలు 366 రోజులు - పుట్టిన రోజులు - స్కోప్ సిస్టం]. * [https://web.archive.org/web/20191120095840/http://www.datesinhistory.com/ ఈ రోజున చరిత్రలో ఏమి జరిగింది]. * [http://learning.blogs.nytimes.com/on-this-day ఈ రోజున ఏమి జరిగిందంటే]. * [http://www.infoplease.com/dayinhistory చరిత్రలో ఈ రోజున జరిగిన సంగతులు]. * [https://web.archive.org/web/20110429231239/http://440.com/twtd/today.html ఈ రొజు గొప్పతనం]. * [https://archive.is/20121205055406/http://www1.sympatico.ca/cgi-bin/on_this_day?mth=Aug&day=01 కెనడాలో ఈ రోజున జరిగిన సంగతులు] ---- [[ఆగష్టు 11]] - [[ఆగష్టు 13]] - [[జూలై 12]] - [[సెప్టెంబర్ 12]] -- [[చారిత్రక తేదీలు|అన్ని తేదీలు]] {{నెలలు}} {{నెలలు తేదీలు}} [[వర్గం:ఆగష్టు]] [[వర్గం:తేదీలు]] arttlci33q2ot8tfkpf8yt7w64kryjt 3615047 3615046 2022-08-04T07:01:17Z 2409:4070:479A:B8A8:0:0:960:88AD మనీషా అనుయువరాని జన్మ దినం వేడుక wikitext text/x-wiki '''ఆగష్టు 12''', [[గ్రెగొరియన్‌ క్యాలెండర్‌]] ప్రకారము సంవత్సరములో 224వ రోజు ([[లీపు సంవత్సరము]]లో 225వ రోజు ) . సంవత్సరాంతమునకు ఇంకా 141 రోజులు మిగిలినవి. {{CalendarCustom|month=August|show_year=true|float=right‌}} == సంఘటనలు == *12-8-2000. అందం భూమిపై మనీష తంగెటి రూపంలో జన్మించింది *[[1851]]: [[:en:Isaac Singer|ఇసాక్ సింగర్]] కనిపెట్టిన [[కుట్టు మిషన్]]కి పేటెంట్ ఇచ్చారు. 40 డాలర్లతో, [[బోస్టన్]] లో వ్యాపారం మొదలుపెట్టాడు. *[[1936]]: [https://web.archive.org/web/20110207133107/http://allindiastudentsfederation.com/ ఆల్ ఇండియా స్టూడెంట్స్ ఫెడరేషన్], ([http://en.wikipedia.org/wiki/All_India_Students_Federation ఏ.ఇ.ఎస్.ఎఫ్. - అఖిల భారత విద్యార్థిసమాఖ్య]), [[ఉత్తరప్రదేశ్]] లోని [[లక్నో]] లో స్థాపించబడింది. *[[1976]]: [[లండన్]] లోని [[:en:National Theatre|నేషనల్ థియేటర్]] ని బ్రిటిష్ రాణి ప్రారంభించింది. *[[1978]]: [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] లో [[రంగారెడ్డి జిల్లా]] అవతరించింది. *[[2009]]: ప్రపంచంలో ఏ ప్రాంతాన్నైనా చూడగల సాంకేతిక పరిజ్ఞానం [[:en:Bhuvan|భువన్]] ను [[ఇస్రో]] శాస్త్రవేత్తలు రూపొందించారు. *[[2010]]: అమెరికా సంయుక్త రాష్ట్రాలలోని బాలికలకు యవ్వనం తొందరగా వస్తున్నదని, అందుకని, ఆ బాలికల ఆరోగ్యం ప్రమాదకరం అవుతుందని ప్రభుత్వం భావిస్తుంది. *[[2010]]: రంజాన్ భారతదేశంలో ఈ సంవత్సరంలో నేటితో ప్రారంభమవుతుంది *[[2011]]: [[విశాఖపట్నం]] బార్ అసోసియేషన్ కి 2011-12 సంవత్సరానికి, శుక్రవారం ఎన్నికలు జరిగాయి. 2788 ఓటర్లు ఉండగా 1791 మంది ఓట్లు వేసారు. 997మంది ఓట్లు వేయలేదు. == జననాలు == (తంగెటి మనీషా) _అనే ప్రపంచ సుందరి 2000-8-12 న (కోల సోమ సాయి బస్వంత్) ప్రపంచంలో అడుగు పెట్టింది .[[File:Vikram Sarabhai.jpg|thumb|విక్రం సారాభాయ్]] * [[1892]]: [[ఎస్.ఆర్.రంగనాథన్]], భారతదేశ గ్రంథాలయ పితామహుడు. (మ.1972). ఇతడి పుట్టినరోజుని, భారతదేశం, [[జాతీయ గ్రంథాలయ దినోత్సవం]]గా ప్రకటించింది. * [[1892]]: [[కె.ఎ.నీలకంఠ శాస్త్రి]], దక్షిణ భారతదేశపు చరిత్రకారుడు, పద్మభూషణ్ పురస్కార గ్రహీత. (మ.1975) * [[1919]]: [[విక్రం సారాభాయ్]], భారతదేశపు భౌతిక శాస్త్రవేత్త, భారత అంతరిక్ష పరిశోధనా వ్యవస్థకు ఆద్యుడు. (మ.1971) * [[1930]]: [[:en:George Soros|జార్జ్ సోరోస్]], హంగేరియన్-అమెరికన్ కరెన్సి స్పెకులేటర్, స్టాక్ మదుపరుడు, వ్యాపారవేత్త, పరోపకారి,, రాజకీయ ఉద్యమకారుడు. * [[1939]]: [[సుశీల్ కొయిరాలా]], నేపాల్ మాజీ ప్రధాని. (మ.2016) * [[1965]]: [[పల్లెర్ల రామ్మోహనరావు]], కళాకారుడు, భజన కీర్తనల రచయిత. == మరణాలు == *మనీషా తంగెటి కోల సోమ సాయి బస్వంత్ నీ చూపులతో గుచ్చి గుచ్చి చంపుతుంది *[[30]] బి.సి: [http://en.wikipedia.org/wiki/Cleopatra_VII క్లియోపాత్ర], [[ఈజిప్ట్]] లోని [[అలెగ్జాండ్రియా]]లో (39 సంవత్సరల వయసు) ఆత్మహత్య చేసుకుంది (జ. 69 బి.సి.). ఈమెను ప్రపంచ సుందరిగా పిలుస్తారు.[http://www.infoplease.com/ce6/people/A0812535.html#axzz0y6O2guwr ఈజిప్ట్ మహారాణి] * [[1944]]: [[కైవారం బాలాంబ]], అన్నదాత, 1926లో మంగళగిరి అన్నపూర్ణ సత్రం పేరుతో ఒక ధర్మ సంస్థను స్థాపించారు (జ.1849). * [[1945]]: [[జి.ఎస్.అరండేల్]], దివ్యజ్ఞాన సమాజం మూడవ అధ్యక్షుడు, హోమ్‌రూల్ లీగ్ నిర్వాహణ కార్యదర్శి (జ.1878). * [[2009]]: [[మల్లవరపు జాన్]], తెలుగు కవి (జ.1927). == పండుగలు , జాతీయ దినాలు == * అమ్ములు దినోత్సవం (మనీషా డే) * [[ప్రపంచ ఏనుగుల దినోత్సవం]] * [[అంతర్జాతీయ యువ దినోత్సవం]] * [[జాతీయ గ్రంథాలయ దినోత్సవం]] (లైబ్రరీ డే) == బయటి లింకులు == * [http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/august/12 బీబీసి: ఈ రోజున] * [https://web.archive.org/web/20050308192006/http://www.tnl.net/when/8/12 టీ.ఎన్.ఎల్: ఈ రోజు చరిత్రలో] * [http://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%B5%E0%B0%BF%E0%B0%95%E0%B1%80%E0%B0%AA%E0%B1%80%E0%B0%A1%E0%B0%BF%E0%B0%AF%E0%B0%BE:%E0%B0%9A%E0%B0%B0%E0%B0%BF%E0%B0%A4%E0%B1%8D%E0%B0%B0%E0%B0%B2%E0%B1%8B_%E0%B0%88_%E0%B0%B0%E0%B1%8B%E0%B0%9C%E0%B1%81/%E0%B0%86%E0%B0%97%E0%B0%B7%E0%B1%8D%E0%B0%9F%E0%B1%81_12 చరిత్రలో ఈ రోజు : ఆగష్టు 12] * [https://web.archive.org/web/20110320092131/http://www.scopesys.com/anyday/ చారిత్రక సంఘటనలు 366 రోజులు - పుట్టిన రోజులు - స్కోప్ సిస్టం]. * [https://web.archive.org/web/20191120095840/http://www.datesinhistory.com/ ఈ రోజున చరిత్రలో ఏమి జరిగింది]. * [http://learning.blogs.nytimes.com/on-this-day ఈ రోజున ఏమి జరిగిందంటే]. * [http://www.infoplease.com/dayinhistory చరిత్రలో ఈ రోజున జరిగిన సంగతులు]. * [https://web.archive.org/web/20110429231239/http://440.com/twtd/today.html ఈ రొజు గొప్పతనం]. * [https://archive.is/20121205055406/http://www1.sympatico.ca/cgi-bin/on_this_day?mth=Aug&day=01 కెనడాలో ఈ రోజున జరిగిన సంగతులు] ---- [[ఆగష్టు 11]] - [[ఆగష్టు 13]] - [[జూలై 12]] - [[సెప్టెంబర్ 12]] -- [[చారిత్రక తేదీలు|అన్ని తేదీలు]] {{నెలలు}} {{నెలలు తేదీలు}} [[వర్గం:ఆగష్టు]] [[వర్గం:తేదీలు]] 0y2or3p8kc86ttdgzob5ektgfqzerrn 3615117 3615047 2022-08-04T11:06:49Z Arjunaraoc 2379 [[Special:Contributions/2409:4070:479A:B8A8:0:0:960:88AD|2409:4070:479A:B8A8:0:0:960:88AD]] ([[User talk:2409:4070:479A:B8A8:0:0:960:88AD|చర్చ]]) చేసిన మార్పులను [[User:Pranayraj1985|Pranayraj1985]] చివరి కూర్పు వరకు తిరగ్గొట్టారు. wikitext text/x-wiki '''ఆగష్టు 12''', [[గ్రెగొరియన్‌ క్యాలెండర్‌]] ప్రకారము సంవత్సరములో 224వ రోజు ([[లీపు సంవత్సరము]]లో 225వ రోజు ) . సంవత్సరాంతమునకు ఇంకా 141 రోజులు మిగిలినవి. {{CalendarCustom|month=August|show_year=true|float=right‌}} == సంఘటనలు == *[[1851]]: [[:en:Isaac Singer|ఇసాక్ సింగర్]] కనిపెట్టిన [[కుట్టు మిషన్]]కి పేటెంట్ ఇచ్చారు. 40 డాలర్లతో, [[బోస్టన్]] లో వ్యాపారం మొదలుపెట్టాడు. *[[1936]]: [https://web.archive.org/web/20110207133107/http://allindiastudentsfederation.com/ ఆల్ ఇండియా స్టూడెంట్స్ ఫెడరేషన్], ([http://en.wikipedia.org/wiki/All_India_Students_Federation ఏ.ఇ.ఎస్.ఎఫ్. - అఖిల భారత విద్యార్థిసమాఖ్య]), [[ఉత్తరప్రదేశ్]] లోని [[లక్నో]] లో స్థాపించబడింది. *[[1976]]: [[లండన్]] లోని [[:en:National Theatre|నేషనల్ థియేటర్]] ని బ్రిటిష్ రాణి ప్రారంభించింది. *[[1978]]: [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] లో [[రంగారెడ్డి జిల్లా]] అవతరించింది. *[[2009]]: ప్రపంచంలో ఏ ప్రాంతాన్నైనా చూడగల సాంకేతిక పరిజ్ఞానం [[:en:Bhuvan|భువన్]] ను [[ఇస్రో]] శాస్త్రవేత్తలు రూపొందించారు. *[[2010]]: అమెరికా సంయుక్త రాష్ట్రాలలోని బాలికలకు యవ్వనం తొందరగా వస్తున్నదని, అందుకని, ఆ బాలికల ఆరోగ్యం ప్రమాదకరం అవుతుందని ప్రభుత్వం భావిస్తుంది. *[[2010]]: రంజాన్ భారతదేశంలో ఈ సంవత్సరంలో నేటితో ప్రారంభమవుతుంది *[[2011]]: [[విశాఖపట్నం]] బార్ అసోసియేషన్ కి 2011-12 సంవత్సరానికి, శుక్రవారం ఎన్నికలు జరిగాయి. 2788 ఓటర్లు ఉండగా 1791 మంది ఓట్లు వేసారు. 997మంది ఓట్లు వేయలేదు. == జననాలు == [[File:Vikram Sarabhai.jpg|thumb|విక్రం సారాభాయ్]] * [[1892]]: [[ఎస్.ఆర్.రంగనాథన్]], భారతదేశ గ్రంథాలయ పితామహుడు. (మ.1972). ఇతడి పుట్టినరోజుని, భారతదేశం, [[జాతీయ గ్రంథాలయ దినోత్సవం]]గా ప్రకటించింది. * [[1892]]: [[కె.ఎ.నీలకంఠ శాస్త్రి]], దక్షిణ భారతదేశపు చరిత్రకారుడు, పద్మభూషణ్ పురస్కార గ్రహీత. (మ.1975) * [[1919]]: [[విక్రం సారాభాయ్]], భారతదేశపు భౌతిక శాస్త్రవేత్త, భారత అంతరిక్ష పరిశోధనా వ్యవస్థకు ఆద్యుడు. (మ.1971) * [[1930]]: [[:en:George Soros|జార్జ్ సోరోస్]], హంగేరియన్-అమెరికన్ కరెన్సి స్పెకులేటర్, స్టాక్ మదుపరుడు, వ్యాపారవేత్త, పరోపకారి,, రాజకీయ ఉద్యమకారుడు. * [[1939]]: [[సుశీల్ కొయిరాలా]], నేపాల్ మాజీ ప్రధాని. (మ.2016) * [[1965]]: [[పల్లెర్ల రామ్మోహనరావు]], కళాకారుడు, భజన కీర్తనల రచయిత. == మరణాలు == *[[30]] బి.సి: [http://en.wikipedia.org/wiki/Cleopatra_VII క్లియోపాత్ర], [[ఈజిప్ట్]] లోని [[అలెగ్జాండ్రియా]]లో (39 సంవత్సరల వయసు) ఆత్మహత్య చేసుకుంది (జ. 69 బి.సి.). ఈమెను ప్రపంచ సుందరిగా పిలుస్తారు.[http://www.infoplease.com/ce6/people/A0812535.html#axzz0y6O2guwr ఈజిప్ట్ మహారాణి] * [[1944]]: [[కైవారం బాలాంబ]], అన్నదాత, 1926లో మంగళగిరి అన్నపూర్ణ సత్రం పేరుతో ఒక ధర్మ సంస్థను స్థాపించారు (జ.1849). * [[1945]]: [[జి.ఎస్.అరండేల్]], దివ్యజ్ఞాన సమాజం మూడవ అధ్యక్షుడు, హోమ్‌రూల్ లీగ్ నిర్వాహణ కార్యదర్శి (జ.1878). * [[2009]]: [[మల్లవరపు జాన్]], తెలుగు కవి (జ.1927). == పండుగలు , జాతీయ దినాలు == * [[ప్రపంచ ఏనుగుల దినోత్సవం]] * [[అంతర్జాతీయ యువ దినోత్సవం]] * [[జాతీయ గ్రంథాలయ దినోత్సవం]] (లైబ్రరీ డే) == బయటి లింకులు == * [http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/august/12 బీబీసి: ఈ రోజున] * [https://web.archive.org/web/20050308192006/http://www.tnl.net/when/8/12 టీ.ఎన్.ఎల్: ఈ రోజు చరిత్రలో] * [http://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%B5%E0%B0%BF%E0%B0%95%E0%B1%80%E0%B0%AA%E0%B1%80%E0%B0%A1%E0%B0%BF%E0%B0%AF%E0%B0%BE:%E0%B0%9A%E0%B0%B0%E0%B0%BF%E0%B0%A4%E0%B1%8D%E0%B0%B0%E0%B0%B2%E0%B1%8B_%E0%B0%88_%E0%B0%B0%E0%B1%8B%E0%B0%9C%E0%B1%81/%E0%B0%86%E0%B0%97%E0%B0%B7%E0%B1%8D%E0%B0%9F%E0%B1%81_12 చరిత్రలో ఈ రోజు : ఆగష్టు 12] * [https://web.archive.org/web/20110320092131/http://www.scopesys.com/anyday/ చారిత్రక సంఘటనలు 366 రోజులు - పుట్టిన రోజులు - స్కోప్ సిస్టం]. * [https://web.archive.org/web/20191120095840/http://www.datesinhistory.com/ ఈ రోజున చరిత్రలో ఏమి జరిగింది]. * [http://learning.blogs.nytimes.com/on-this-day ఈ రోజున ఏమి జరిగిందంటే]. * [http://www.infoplease.com/dayinhistory చరిత్రలో ఈ రోజున జరిగిన సంగతులు]. * [https://web.archive.org/web/20110429231239/http://440.com/twtd/today.html ఈ రొజు గొప్పతనం]. * [https://archive.is/20121205055406/http://www1.sympatico.ca/cgi-bin/on_this_day?mth=Aug&day=01 కెనడాలో ఈ రోజున జరిగిన సంగతులు] ---- [[ఆగష్టు 11]] - [[ఆగష్టు 13]] - [[జూలై 12]] - [[సెప్టెంబర్ 12]] -- [[చారిత్రక తేదీలు|అన్ని తేదీలు]] {{నెలలు}} {{నెలలు తేదీలు}} [[వర్గం:ఆగష్టు]] [[వర్గం:తేదీలు]] jnqz4phqi1hflh62fyk4i6fj9baa5ed 0 3666 3615050 3612444 2022-08-04T07:29:05Z 2409:4070:479A:B8A8:0:0:960:88AD Fine arts & Maneesha tangeti lover & husband wikitext text/x-wiki '''సెప్టెంబర్ 13''', [[గ్రెగొరియన్‌ క్యాలెండర్‌]] ప్రకారము సంవత్సరములో 256వ రోజు ([[లీపు సంవత్సరము]]లో 257వ రోజు ). సంవత్సరాంతమునకు ఇంకా 109 రోజులు మిగిలినవి. {{CalendarCustom|month=September|show_year=true|float=right‌}} == సంఘటనలు == * [[1948]]: హైద్రాబాద్ పైకి పటేల్ సైన్యాన్ని పంపాడు. == జననాలు == * కోల సోమ సాయి బస్వంత్ , 2000-9-13 న జన్మించారు ఇయన (మనీషా తంగెటి ప్రేమికుడు,రచయిత,గాయకుడు, చిత్రకారుడు) * * [[1910]]: [[వేపా కృష్ణమూర్తి]], తెలుగు ఇంజనీరు. (మ.1952) * [[1913]]: [[సి.హెచ్. నారాయణరావు]], తెలుగు సినిమా నటుడు. (మ.1984) * [[1926]]: [[జి.వరలక్ష్మి]], [[తెలుగు సినిమా]] నటి. (మ.2006) * [[1940]]: [[సజ్జా జయదేవ్ బాబు]], కార్టూనిస్టు. * [[1946]] : [[రామస్వామి పరమేశ్వరన్]], [[భారత సైనిక దళం]] నకు చెందిన సైనికాధికారి. * [[1960]]: [[నల్లారి కిరణ్ కుమార్ రెడ్డి]], 16వ ఆంధ్రప్రదేశ్ ముఖ్యమంత్రి * [[1966]]: [[కొమ్మినేని శ్రీనివాస చక్రవర్తి|శ్రీ]], సంగీత దర్శకుడు, గాయకుడు. (మ.2015) == మరణాలు == * [[1929]]: [[జతీంద్ర నాథ్ దాస్]], స్వతంత్ర సమరయోధుడు, విప్లవవీరుడు. (జ.1904) * [[1989]]: [[ఆచార్య ఆత్రేయ]], తెలుగులో నాటక, సినీ రచయిత. (జ.1921) * [[1966]]: [[దేవరాజు వేంకటకృష్ణారావు]], పత్రికా సంపాదకుడు, రచయిత, ప్రచురణకర్త. (జ.1886) * [[2012]]: [[:en:Ranganath Misra|రంగనాథ్ మిశ్రా]], 21వ భారత ప్రధాన న్యాయమూర్తి. (జ.1926) == పండుగలు , జాతీయ దినాలు == * కోల సోమసాయి బస్వంత్ జననం ప్రపంచ మనీషా తంగేటి దినోత్సవం == బయటి లింకులు == * [http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/september/13 బీబీసి: ఈ రోజున] * [https://web.archive.org/web/20050309061430/http://www.tnl.net/when/9/13 టీ.ఎన్.ఎల్: ఈ రోజు చరిత్రలో] * [https://web.archive.org/web/20150601125648/http://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%B5%E0%B0%BF%E0%B0%95%E0%B1%80%E0%B0%AA%E0%B1%80%E0%B0%A1%E0%B0%BF%E0%B0%AF%E0%B0%BE:%E0%B0%9A%E0%B0%B0%E0%B0%BF%E0%B0%A4%E0%B1%8D%E0%B0%B0%E0%B0%B2%E0%B1%8B_%E0%B0%88_%E0%B0%B0%E0%B1%8B%E0%B0%9C%E0%B1%81/%E0%B0%B8%E0%B1%86%E0%B0%AA%E0%B1%8D%E0%B0%9F%E0%B1%86%E0%B0%82%E0%B0%AC%E0%B0%B0%E0%B1%8D_13 చరిత్రలో ఈ రోజు : సెప్టెంబర్ 13] * [https://web.archive.org/web/20110320092131/http://www.scopesys.com/anyday/ చారిత్రక సంఘటనలు 366 రోజులు - పుట్టిన రోజులు - స్కోప్ సిస్టం]. * [https://web.archive.org/web/20191120095840/http://www.datesinhistory.com/ ఈ రోజున చరిత్రలో ఏమి జరిగింది]. * [http://learning.blogs.nytimes.com/on-this-day ఈ రోజున ఏమి జరిగిందంటే]. * [http://www.infoplease.com/dayinhistory చరిత్రలో ఈ రోజున జరిగిన సంగతులు]. * [https://web.archive.org/web/20110429231239/http://440.com/twtd/today.html ఈ రొజు గొప్పతనం]. * [https://archive.is/20121208131831/http://www1.sympatico.ca/cgi-bin/on_this_day?mth=Sep&day=01 కెనడాలో ఈ రోజున జరిగిన సంగతులు] * [https://web.archive.org/web/20191120095840/http://www.datesinhistory.com/ చరిత్రలోని రోజులు] ---- [[సెప్టెంబర్ 12]] - [[సెప్టెంబర్ 14]] - [[ఆగష్టు 13]] - [[అక్టోబర్ 13]] -- [[చారిత్రక తేదీలు|అన్ని తేదీలు]] {{నెలలు}} {{నెలలు తేదీలు}} [[వర్గం:సెప్టెంబర్]] [[వర్గం:తేదీలు]] fk8ndj2io7m8jvemtpwiwcjkgg4snpd 3615118 3615050 2022-08-04T11:07:36Z Arjunaraoc 2379 [[Special:Contributions/2409:4070:479A:B8A8:0:0:960:88AD|2409:4070:479A:B8A8:0:0:960:88AD]] ([[User talk:2409:4070:479A:B8A8:0:0:960:88AD|చర్చ]]) చేసిన మార్పులను [[User:2409:4070:258B:80CD:0:0:712:58A5|2409:4070:258B:80CD:0:0:712:58A5]] చివరి కూర్పు వరకు తిరగ్గొట్టారు. wikitext text/x-wiki '''సెప్టెంబర్ 13''', [[గ్రెగొరియన్‌ క్యాలెండర్‌]] ప్రకారము సంవత్సరములో 256వ రోజు ([[లీపు సంవత్సరము]]లో 257వ రోజు ). సంవత్సరాంతమునకు ఇంకా 109 రోజులు మిగిలినవి. {{CalendarCustom|month=September|show_year=true|float=right‌}} == సంఘటనలు == * [[1948]]: హైద్రాబాద్ పైకి పటేల్ సైన్యాన్ని పంపాడు. == జననాలు == * [[1910]]: [[వేపా కృష్ణమూర్తి]], తెలుగు ఇంజనీరు. (మ.1952) * [[1913]]: [[సి.హెచ్. నారాయణరావు]], తెలుగు సినిమా నటుడు. (మ.1984) * [[1926]]: [[జి.వరలక్ష్మి]], [[తెలుగు సినిమా]] నటి. (మ.2006) * [[1940]]: [[సజ్జా జయదేవ్ బాబు]], కార్టూనిస్టు. * [[1946]] : [[రామస్వామి పరమేశ్వరన్]], [[భారత సైనిక దళం]] నకు చెందిన సైనికాధికారి. * [[1960]]: [[నల్లారి కిరణ్ కుమార్ రెడ్డి]], 16వ ఆంధ్రప్రదేశ్ ముఖ్యమంత్రి * [[1966]]: [[కొమ్మినేని శ్రీనివాస చక్రవర్తి|శ్రీ]], సంగీత దర్శకుడు, గాయకుడు. (మ.2015) == మరణాలు == * [[1929]]: [[జతీంద్ర నాథ్ దాస్]], స్వతంత్ర సమరయోధుడు, విప్లవవీరుడు. (జ.1904) * [[1989]]: [[ఆచార్య ఆత్రేయ]], తెలుగులో నాటక, సినీ రచయిత. (జ.1921) * [[1966]]: [[దేవరాజు వేంకటకృష్ణారావు]], పత్రికా సంపాదకుడు, రచయిత, ప్రచురణకర్త. (జ.1886) * [[2012]]: [[:en:Ranganath Misra|రంగనాథ్ మిశ్రా]], 21వ భారత ప్రధాన న్యాయమూర్తి. (జ.1926) == పండుగలు , జాతీయ దినాలు == * కోల సోమసాయి బస్వంత్ జననం ప్రపంచ మనీషా తంగేటి దినోత్సవం == బయటి లింకులు == * [http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/september/13 బీబీసి: ఈ రోజున] * [https://web.archive.org/web/20050309061430/http://www.tnl.net/when/9/13 టీ.ఎన్.ఎల్: ఈ రోజు చరిత్రలో] * [https://web.archive.org/web/20150601125648/http://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%B5%E0%B0%BF%E0%B0%95%E0%B1%80%E0%B0%AA%E0%B1%80%E0%B0%A1%E0%B0%BF%E0%B0%AF%E0%B0%BE:%E0%B0%9A%E0%B0%B0%E0%B0%BF%E0%B0%A4%E0%B1%8D%E0%B0%B0%E0%B0%B2%E0%B1%8B_%E0%B0%88_%E0%B0%B0%E0%B1%8B%E0%B0%9C%E0%B1%81/%E0%B0%B8%E0%B1%86%E0%B0%AA%E0%B1%8D%E0%B0%9F%E0%B1%86%E0%B0%82%E0%B0%AC%E0%B0%B0%E0%B1%8D_13 చరిత్రలో ఈ రోజు : సెప్టెంబర్ 13] * [https://web.archive.org/web/20110320092131/http://www.scopesys.com/anyday/ చారిత్రక సంఘటనలు 366 రోజులు - పుట్టిన రోజులు - స్కోప్ సిస్టం]. * [https://web.archive.org/web/20191120095840/http://www.datesinhistory.com/ ఈ రోజున చరిత్రలో ఏమి జరిగింది]. * [http://learning.blogs.nytimes.com/on-this-day ఈ రోజున ఏమి జరిగిందంటే]. * [http://www.infoplease.com/dayinhistory చరిత్రలో ఈ రోజున జరిగిన సంగతులు]. * [https://web.archive.org/web/20110429231239/http://440.com/twtd/today.html ఈ రొజు గొప్పతనం]. * [https://archive.is/20121208131831/http://www1.sympatico.ca/cgi-bin/on_this_day?mth=Sep&day=01 కెనడాలో ఈ రోజున జరిగిన సంగతులు] * [https://web.archive.org/web/20191120095840/http://www.datesinhistory.com/ చరిత్రలోని రోజులు] ---- [[సెప్టెంబర్ 12]] - [[సెప్టెంబర్ 14]] - [[ఆగష్టు 13]] - [[అక్టోబర్ 13]] -- [[చారిత్రక తేదీలు|అన్ని తేదీలు]] {{నెలలు}} {{నెలలు తేదీలు}} [[వర్గం:సెప్టెంబర్]] [[వర్గం:తేదీలు]] j7te8r9hq5i2zo6hxumqy9jyh6juktv 4 3902 3614797 3614474 2022-08-03T17:49:01Z రవిచంద్ర 3079 /* 37 వ వారం */ +జ్వాలాపురం పురాతత్వ స్థలం wikitext text/x-wiki {{పాత చర్చల పెట్టె|[[/పాత విశేషాలు 1|1]]{{*}}[[/పాత విశేషాలు 2|2]] {{*}}[[/పాత విశేషాలు 3|3]] {{*}}[[/పాత విశేషాలు 4|4]]{{*}} [[/పాత విశేషాలు 5|5]]{{*}} [[/పాత విశేషాలు 6|6]]{{*}} [[/పాత విశేషాలు 7|7]]{{*}} [[/పాత విశేషాలు 8|8]] {{*}} [[/పాత విశేషాలు 9|9]] {{*}} [[/పాత విశేషాలు 10|10]] {{*}} [[/పాత విశేషాలు 11|11]] {{*}} [[/పాత విశేషాలు 12|12]] {{*}} [[/పాత విశేషాలు 13|13]]||వ్యాఖ్య = పాత విశేషాలు}} ఈ జాబితా మొదటి పేజిలోని మీకు తెలుసా? విభాగములో ఇప్పటిదాకా ప్రదర్శించిన వాక్యాల భాండాగారము. * మీరు ఏదైనా వికిపీడియా వ్యాసము చదువుతున్నపుడు మీకు ఆహా! అనిపించే విషయము ఏదైనా కనిపిస్తే ఇక్కడ దానిని చేర్చండి. బహుశా మీలాగే చాలా మందికి ఆ విషయము తెలిసి ఉండకపోవచ్చు. * ఈ భాండాగారములోనుండి ఒక సమయములో కేవలం మూడూ లేదా నాలుగింటిని మాత్రమే [[మూస:మీకు తెలుసా?1|ఈ మూస]]లో చేర్చండి. * వికీపీడియాలో వ్యాసాలు పూర్తవటం అని ఉండదు. ఎప్పుడూ ఎవరో ఒకరు వ్యాసాన్ని మెరుగుపరుస్తూనే ఉంటారు. అందుకని మీరు కొత్తగా తెలుసుకున్న విషయాలను ఎప్పటికప్పుడు ఇక్కడ చేర్చేయండి. అలాగే ఇక్కడా చేర్చిన విషయాలను దాయనవసరం లేదు. ---- === మీకు తెలుసా? === {| style="background-color: #fdffe7; border: 4px solid #FFD700;" |style="font-size:large; padding: 2px 2px 0 2px; height: 1.0em;" |<center>2022 సంవత్సరంలో వివిధ వారాలలో "మీకు తెలుసా!" వాక్యాలు</center> |- |style="vertical-align: middle; padding: 3px;" | <center><small>[[#01 వ వారం|01]]{{*}}[[#02 వ వారం|02]]{{*}}[[#03 వ వారం|03]]{{*}}[[#04 వ వారం|04]]{{*}}[[#05 వ వారం|05]]{{*}}[[#06 వ వారం|06]]{{*}}[[#07 వ వారం|07]]{{*}}[[#08 వ వారం|08]]{{*}}[[#09 వ వారం|09]]{{*}}[[#10 వ వారం|10]]{{*}}[[#11 వ వారం|11]]{{*}}[[#12 వ వారం|12]]{{*}}[[#13 వ వారం|13]]{{*}}[[#14 వ వారం|14]]{{*}}[[#15 వ వారం|15]]{{*}}[[#16 వ వారం|16]]{{*}}[[#17 వ వారం|17]]{{*}}[[#18 వ వారం|18]]{{*}}[[#19 వ వారం|19]]{{*}}[[#20 వ వారం|20]]{{*}}[[#21 వ వారం|21]]{{*}}[[#22 వ వారం|22]]{{*}}[[#23 వ వారం|23]]{{*}}[[#24 వ వారం|24]]{{*}}[[#25 వ వారం|25]]{{*}}[[#26 వ వారం|26]]{{*}}[[#27 వ వారం|27]]{{*}}[[#28 వ వారం|28]]{{*}}[[#29 వ వారం|29]]{{*}}[[#30 వ వారం|30]]{{*}}[[#31 వ వారం|31]]{{*}}[[#32 వ వారం|32]]{{*}}[[#33 వ వారం|33]]{{*}}[[#34 వ వారం|34]]{{*}}[[#35 వ వారం|35]]{{*}}[[#36 వ వారం|36]]{{*}}[[#37 వ వారం|37]]{{*}}[[#38 వ వారం|38]]{{*}}[[#39 వ వారం|39]]{{*}}[[#40 వ వారం|40]]{{*}}[[#41 వ వారం|41]]{{*}}[[#42 వ వారం|42]]{{*}}[[#43 వ వారం|43]]{{*}}[[#44 వ వారం|44]]{{*}}[[#45 వ వారం|45]]{{*}}[[#46 వ వారం|46]]{{*}}[[#47 వ వారం|47]]{{*}}[[#48 వ వారం|48]]{{*}}[[#49 వ వారం|49]]{{*}}[[#50 వ వారం|50]]{{*}}[[#51 వ వారం|51]]{{*}}[[#52 వ వారం|52]]</small></center> |} __NOTOC__ {{clear}} =2022 సంవత్సరంలోని వాక్యాలు= ==01 వ వారం== [[File:William Carey.jpg|right|70px|]] * ... బెంగాలులో విద్యావ్యాప్తి, భారతీయ భాషా సాహిత్యాలకు ఎనలేని సేవ చేసిన క్రైస్తవ ప్రచారకుడు '''[[విలియం కెరే]]''' అనీ! (చిత్రంలో) * ... తొలి తెలుగు ఇంజనీరు '''[[వీణం వీరన్న]]''' ధవళేశ్వరం ఆనకట్ట నిర్మాణంలో విశేష సేవ చేశాడనీ! * ... భారత స్వాతంత్ర్యోద్యమంలో భాగంగా జరిగిన '''[[కాకోరీ కుట్ర]]'''లో రైల్లో ఉన్న ఆంగ్లేయుల పన్నుల ధనాన్ని విప్లవ కారులు అపహరించారనీ! * ... '''[[సుచేతా కృపలానీ]]''' భారతదేశంలో తొలి మహిళా ముఖ్యమంత్రి అనీ! * ... '''[[భారత ప్రభుత్వ చట్టం 1919]]''' ఆంగ్లేయుల పాలనలో భారతీయుల భాగస్వామ్యాన్ని పెంచేందుకు చేసిన చట్టమనీ! ==02 వ వారం== * ... '''[[గోపాల్‌దాస్ అంబైదాస్ దేశాయ్]]''' భారత స్వాతంత్ర్య సమరయోధుడిగా మారడం కోసం రాజ్యాన్ని వదులుకున్న మొట్టమొదటి రాజుగా పేరు పొందాడనీ! * ... భారతీయ పాప్ గాయని '''[[ఉషా ఉతుప్]]''' 2011 లో పద్మశ్రీ పురస్కార గ్రహీత అనీ! * ... భారత కమ్యూనిస్టు పార్టీ మాజీ ప్రధాన కార్యదర్శి అయిన '''[[గంగాధర్ అధికారి]]''' ఆల్బర్ట్ ఐన్‌స్టీన్ లాంటి శాస్త్రవేత్తల ఉపన్యాసాలకు హాజరయ్యేవాడనీ! * ... ఉత్తరాఖండ్ లోని '''[[పితోరాగఢ్]]''' నుంచి సహాయ నిరాకరణోద్యమం ప్రారంభమైందనీ! * ... ఇప్పటి దాకా '''[[మసాచుసెట్స్ ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ టెక్నాలజీ]]''' విశ్వవిద్యాలయానికి అనుబంధం ఉన్న 98 మంది నోబెల్ బహుమతి పొందిన వారనీ! ==03 వ వారం== * ... 1962 భారత చైనా యుద్ధ నేపథ్యంలో వచ్చిన '''[[హిమాలయన్ బ్లండర్ (పుస్తకం)|హిమాలయన్ బ్లండర్]]''' అనే పుస్తకాన్ని భారత ప్రభుత్వం నిషేధించిందనీ! * ... '''[[1990 మచిలీపట్నం తుఫాను]]''' ఆంధ్రప్రదేశ్ లో విపరీతమైన ధన, ప్రాణ నష్టాన్ని కలగజేసిందనీ! * ... బంగ్లాదేశ్ లోని '''[[మహిలార సర్కార్ మఠం]]''' 200 సంవత్సరాల చరిత్ర కలిగిన పురాతన హిందూ దేవాలయం అనీ! * ... '''[[కాస్పియన్ సముద్రము]]''' ను ప్రపంచంలో అతిపెద్ద సరస్సు గానూ, పూర్తి స్థాయి సముద్రంగానూ భావిస్తారనీ! * ... శ్రీలంక లోని '''[[కాండీ నగరం]]''' ఆ దేశాన్ని పాలించిన పురాతన రాజుల చివరి రాజధాని అనీ! ==04 వ వారం== * ... పాకిస్థాన్ లోని '''[[హింగ్లాజ్ మాత దేవాలయం]]''' యాభై ఒక్క శక్తి పీఠాల్లో ఒకటనీ! * ... చైనాలోని '''[[హువాంగ్షాన్ పర్వతం]]''' ముఖ్యమైన పర్యాటక ప్రాంతాల్లో ఒకటనీ! * ... '''[[సర్దార్ రవీందర్ సింగ్]]''' దక్షిణ భారతదేశంలో నగర మేయర్ గా ఎన్నికైన ఏకైక సిక్కు జాతీయుడనీ! * ... '''[[అట్లాంటా]]''' లోని విమానాశ్రయం ప్రపంచంలో అత్యంత రద్దీ కలిగిన విమానాశ్రయమనీ! * ... జబ్బులతో బాధ పడుతున్న వారినీ, వారి కుటుంబ జీవితాన్ని మెరుగుపరచడాన్ని '''[[పాలియేటివ్ కేర్]]''' అంటారనీ! ==05 వ వారం== * ... నేపాల్ లోని '''[[చిట్వాన్ జాతీయ ఉద్యానవనం]]''' ప్రపంచ వారసత్వ ప్రదేశంగా గుర్తింపు పొందిందనీ! * ... జపనీస్ సాంప్రదాయమైన షింటోయిజం లో పూజారిణులను '''[[మికో]]''' అంటారనీ! * ... నేపాల్ లోని '''[[భక్తపూర్]]''' పురాతన సంస్కృతికి ప్రాచుర్యం పొందినదనీ! * ... బాలీవుడ్ నటుడు ఆమిర్ ఖాన్ మాజీ భార్య '''[[కిరణ్ రావు]]''' వనపర్తి సంస్థానానికి చెందిన రాజకుటుంబీకురాలనీ! * ... మలేషియా లోని '''[[బటు గుహలు]]''' లో వెలసిన సుబ్రహ్మణ్య స్వామి ఆలయం ప్రఖ్యాత పుణ్యక్షేత్రమనీ! ==06 వ వారం== * ... '''[[హింద్రాఫ్]]''' మలేషియాలో హిందూ సమాజం హక్కులు కాపాడటానికి ఏర్పడ్డ సంస్థ అనీ! * ... చైనా లోని '''[[డేనియల్ సరస్సు]]''' లో లిథియం సమృద్ధిగా లభిస్తుందనీ! * ... పారిశ్రామికవేత్త '''[[మహేంద్రప్రసాద్]]''' అత్యంత సంపన్నమైన భారత పార్లమెంటు సభ్యుల్లో ఒకడిగా ఉన్నాడనీ! * ... '''[[షింటో మతం]]''' జపాన్ దేశంలో ఉద్భవించిన స్థానిక మతమనీ! * ... '''[[కాలిఘాట్ చిత్రకళ]]''' కలకత్తాలోని కాళికా దేవి ఆలయంలో ప్రారంభమైన ఒక చిత్రకళా ఉద్యమమనీ! ==07 వ వారం== * ... కార్తీకమాసం ముగిసిన తర్వాత వచ్చే పాడ్యమిని '''[[పోలి పాడ్యమి]]''' అంటారనీ! * ... చైనాలోని '''[[లెషన్ జెయింట్ బుద్ధ]]''' ప్రపంచంలో అత్యంత ఎత్తైన బుద్ధుని రాతి విగ్రహం అనీ! * ... పద్మశ్రీ పురస్కార గ్రహీత '''[[కుశాల్ కొన్వర్ శర్మ]]''' అస్సాం ఏనుగు వైద్యుడిగా పేరు గాంచాడనీ! * ... ప్రపంచంలో అత్యంత ఎత్తైన, పెద్దదైన '''[[టిబెటన్ పీఠభూమి]]'''ని ప్రపంచ పైకప్పు అని పిలుస్తారనీ! * ... '''[[పడమటి సంధ్యారాగం]]''' తొంభైశాతం అమెరికాలోనే చిత్రీకరణ జరుపుకున్న తొలి తెలుగు చిత్రమనీ! ==08 వ వారం== * ... చైనాలోని '''[[మొగావో గుహలు]]''' వెయ్యి సంవత్సరాలకు పూర్వపు బౌద్ధ కళను ప్రతిబింబిస్తున్నాయనీ! * ... దక్షిణాఫ్రికాలో జాతి వివక్షకు వ్యతిరేకంగా పోరాడిన '''[[డెస్మండ్ టుటు]]''' నోబెల్ శాంతి బహుమతి అందుకున్నాడనీ! * ... ప్రపంచంలో సుమారు 20 కోట్లమంది '''[[దూరధమని వ్యాధి]]'''తో బాధ పడుతున్నారనీ! * ... నిజాం పాలనలో ఉన్న హైదరాబాదు రాష్ట్రాన్ని భారతదేశంలో విలీనం చేయడానికి ప్రభుత్వం చేపట్టిన సైనిక చర్యను '''[[ఆపరేషన్ పోలో]]''' అంటారనీ! * ... లండన్ లోని చారిత్రాత్మక '''[[వెస్ట్‌మినిస్టర్‌ సెంట్రల్‌హాలు]]''' రాబడి ప్రపంచ ధార్మిక కార్యక్రమాలకు వాడుతారనీ! ==09 వ వారం== * ... '''[[టెంపోరావు]]''' గా పేరు గాంచిన తెలుగు డిటెక్టివ్ రచయిత అసలు పేరు కూరపాటి రామచంద్రరావు అనీ! * ... '''[[భారత్ వికాస్ పరిషత్]]''' స్వామి వివేకానంద బోధనలు ఆదర్శంగా ఏర్పడ్డ సేవాసంస్థ అనీ! * ... '''[[అమలాపురం గ్రంథాలయం]]''' 68 ఏళ్ళకు పైగా నిర్వహించబడుతున్నదనీ! * ... '''[[లోకపల్లి సంస్థానం]]''' చివరి పాలకురాలు లక్ష్మమ్మను ఆ ప్రాంత ప్రజలు దేవతగా పూజిస్తారనీ! * ... కేరళ లోని '''[[కుంబలంగి]]''' దేశంలో తొలి శానిటరీ నాప్కిన్ రహిత ప్రాంతంగా పేరొందింది అనీ! ==10 వ వారం== * ... భారత మాజీ క్రికెటర్ '''[[మనోజ్‌ తివారి]]''' పశ్చిమ బెంగాల్ యువజన క్రీడాశాఖా మంత్రిగా పనిచేస్తున్నాడనీ! * ... శబరిమల అయ్యప్పస్వామి దేవస్థానానికి వెళ్ళే భక్తులు చాలామంది '''[[మకర జ్యోతి]]''' దర్శనానికి వెళతారనీ! * ... ఆన్‌లైన్ మీటింగ్ లు నిర్వహించగలిగే '''[[జూమ్ (సాఫ్ట్‌వేర్)|జూమ్]]''' ఉపకరణం కోవిడ్ మహమ్మారి సమయంలో గణనీయమైన పెరుగుదల సాధించిందనీ! * ... కోల్‌కత లోని '''[[నేతాజీ భవన్]]''' స్వాతంత్ర్య సమర యోధుడు సుభాష్ చంద్రబోస్ నివాస స్థానమనీ! * ... '''[[కంగానీ వ్యవస్థ]]''' బ్రిటిష్ ప్రభుత్వ సమయంలో ఏర్పడ్డ కార్మిక నియామక వ్యవస్థ అనీ! ==11 వ వారం== * ... '''[[నాథ్ పాయ్]]''' గోవా విముక్తి ఉద్యమంలో ముఖ్యపాత్ర పోషించాడనీ! * ... అమెరికాలోని '''[[స్వామినారాయణ దేవాలయం (అట్లాంటా)|స్వామి నారాయణ్ దేవాలయం]]''' ముప్ఫై ఎకరాల్లో విస్తరించి ఉన్న ప్రముఖ దేవాలయమనీ! * ... పాతరాతియుగం నుంచే '''[[శిలాగుహ చిత్రకళ]]''' విరాజిల్లిందనీ! * ... '''[[బ్రిటిషు భారతదేశంలో వెట్టి చాకిరీ వ్యవస్థ]]''' ద్వారా పదహారు లక్షలకు పైగా భారతీయులను శ్రామికులుగా వివిధ ఐరోపా దేశాలకు పంపించారనీ! * ... ఇస్కాన్ ద్వారా బహుళ ప్రాచుర్యంలోకి వచ్చిన '''[[హరే కృష్ణ (మంత్రం)|హరేకృష్ణ మంత్రం]]''' కలి సంతరణోపనిషత్తులోనిదనీ! ==12 వ వారం== * ... విప్లవ నాయకుడు '''[[వీరపాండ్య కట్టబ్రహ్మన]]'''ను ఆంగ్లేయులు 39 సంవత్సరాల వయసులో ఉరితీశారనీ! * ... హైదరాబాదులోని '''[[తెలంగాణ సచివాలయం]]''' నవాబుల పరిపాలనా కాలంలో సైఫాబాద్ ప్యాలెస్ అనే పేరుతో ప్రసిద్ధి చెందిన భవనం అనీ! * ... '''[[శ్రీ రామ జన్మభూమి తీర్థ క్షేత్ర]]''' అయోధ్యలో నూతనంగా నిర్మిస్తున్న రామాలయ నిర్మాణం కోసం ఏర్పాటు చేసిన ట్రస్టు అనీ! * ... బ్రిటిష్ వారు ప్రవేశపెట్టిన '''[[ద్విసభ్య నియోజకవర్గం]]''' పద్ధతిలో పార్లమెంటులో, వివిధ రాష్ట్ర శాసన సభలకు ఇద్దరు సభ్యులు ప్రాతినిథ్యం వహించేవారనీ! * ... '''[[ప్యూ రీసెర్చి సెంటర్]]''' వాషింగ్టన్ అమెరికాలోని నిష్పక్షపాత సామాజిక పరిశోధనా సంస్థ అనీ! ==13 వ వారం== * ... బహుభాషా గాయకుడు '''[[నరేష్ అయ్యర్‌]]''' కెరీర్ ప్రారంభించిన తొలి ఏడాదిలోనే జాతీయ పురస్కారం అందుకున్నాడనీ! * ... వాగ్గేయకారుడు '''[[సారంగపాణి]]''' జ్ఞాపకార్థం ప్రతి సంవత్సరం [[కార్వేటినగరం]]లో ఉత్సవాలు జరుగుతాయనీ! * ... '''[[ఆకాశవాణి కేంద్రం, హైదరాబాద్| ఆకాశవాణి హైదరాబాదు కేంద్రాన్ని]]''' మొదటగా నిజాం రాజులు డెక్కన్ రేడియో పేరుతో ప్రారంభించారనీ! * ... '''[[అక్షరాభ్యాసం]]''' అనేది తొలిసారి అక్షరాలు నేర్చుకునేందుకు పాటించే హిందూ సాంప్రదాయం అనీ! * ... నల్లమల అటవీ ప్రాంతంలో ఉన్న కాకతీయుల కాలం నాటి గోడను '''[[గ్రేట్‌ వాల్‌ ఆఫ్‌ తెలంగాణ]]''' అని పిలుస్తున్నారనీ! ==14 వ వారం== * ... '''[[బాబాసాహెబ్ ఆప్టే]]''' రాష్ట్రీయ స్వయం సేవక్ సంఘ్ మొదటి ప్రచారకుల్లో ఒకడనీ! * ... తాళ్ళపాక అన్నమాచార్య మనుమడు '''[[తాళ్ళపాక చినతిరుమలాచార్యుడు]]''' అష్ట భాషా చక్రవర్తి అని బిరుదు పొందినవాడు అనీ! * ... '''[[నాదిర్‌గుల్ ఎయిర్‌ఫీల్డ్]]''' నాగార్జున సాగర్ రహదారి ప్రాంతంలో ఉన్న పైలట్ శిక్షణా కేంద్రమనీ! * ... 1876-1878 సంవత్సరాల మధ్యలో '''[[దక్షిణ భారత కరువు 1876–1878|దక్షిణ భారతదేశంలో ఏర్పడ్డ కరువు]]''' సుమారు 55 లక్షల నుంచి కోటి మంది ప్రాణాలు బలిగొన్నదనీ! * ... అమెరికాలోని '''[[సెంట్రల్ ఇండియానా హిందూ దేవాలయం]]''' ఇండియానాపోలిస్ లో ఏర్పాటుచేసిన మొదటి హిందూ దేవాలయం అనీ! ==15 వ వారం== * ... '''[[ఇ. సి. జార్జ్ సుదర్శన్]]''' పలుసార్లు నోబెల్ బహుమతికి నామినేట్ చేయబడ్డ భౌతిక శాస్త్రవేత్త అనీ! * ... మహారాష్ట్రలోని '''[[తుల్జా భవాని దేవాలయం]]''' గురించిన ప్రస్తావన [[స్కాంద పురాణము]]లో ఉందనీ! * ... '''[[ఇక్రిశాట్‌]]''' అనేది భారతదేశం కేంద్రంగా పనిచేస్తున్న అంతర్జాతీయ వ్యవసాయ పరిశోధనా కేంద్రమనీ! * ... తెలుగు రాష్ట్రాల్లో '''[[ఉపాధ్యాయ విద్య]]''' శిక్షణ కోసం ప్రతి జిల్లాకు ఒక శిక్షణా కేంద్రం ఉందనీ! * ... తంజావూరు సరస్వతీ గ్రంథాలయం వారు ప్రచురించిన '''[[రాజగోపాల విలాసము]]''' 17వ శతాబ్దానికి చెందిన రచన అనీ! ==16 వ వారం== * ... '''[[రమాకాంత్ అచ్రేకర్]]''' సచిన్ టెండూల్కర్ కు క్రికెట్ పాఠాలు నేర్పిన గురువనీ! * ... '''[[టిబెట్‌పై చైనా దురాక్రమణ]]''' తర్వాత ఆ దేశంలోని బౌద్ధాచార్యుడు [[దలైలామా]] ప్రవాసంలోకి వెళ్ళవలసి వచ్చిందనీ! * ... ఖగోళంలో గెలాక్సీలు, నక్షత్రాలు, గ్రహాల వంటివి '''[[ఎక్రీషన్]]''' అనే ప్రక్రియ ద్వారా ఏర్పడతాయనీ! * ... '''[[శ్రీ జడల రామలింగేశ్వర స్వామి ఆలయం]]'''లో లింగాన్ని పరశురాముడు ప్రతిష్టించినట్లు స్థలపురాణం చెబుతున్నదనీ! * ... '''[[ఘరియల్ మొసళ్లు|ఘరియల్ మొసళ్లను]]''' 4000 సంవత్సరాల చరిత్ర కలిగిన సింధు లోయ లో కనుగొన్నారనీ! ==17 వ వారం== * ... '''[[అరుంధతి నాగ్]]''' దివంగత కన్నడ నటుడు, దర్శకుడు అయిన శంకర్ నాగ్ సతీమణి అనీ! * ... టిబెట్ [[దలైలామా]]ను బౌద్ధదేవత '''[[అవలోకితేశ్వరుడు]]''' అవతారంగా భావిస్తారనీ! * ... 1832-33 సంవత్సరాల మధ్యలో గుంటూరు ప్రాంతాన్ని వణికించిన '''[[డొక్కల కరువు]]''' వల్ల సుమారు 2 లక్షలమందికి పైగా మరణించారనీ! * ... పర్యావరణానికి హాని కలిగించే గ్రీన్‌హౌస్ వాయువులను అత్యధికంగా వెలువరించే చైనా, అమెరికా దేశాలు పర్యావరణ పరిరక్షణకు ఉద్దేశించిన '''[[క్యోటో ఒప్పందం]]'''పై సంతకాలు చేయలేదనీ! * ... '''[[సంతాలి భాష]]''' భారతదేశంతో పాటు ఇతర సరిహద్దు దేశాలలో సుమారు 70 లక్షల మంది వాడుతున్నారనీ! ==18 వ వారం== * ... పంచాంగ కర్తగా పేరొందిన '''[[ములుగు రామలింగేశ్వర సిద్ధాంతి]]''' మునుపు మిమిక్రీ కళాకారుడిగా పనిచేశాడనీ! * ... '''[[బాండిట్‌ క్వీన్‌]]''' బందిపోటు రాణి [[ఫూలన్ దేవి]] జీవితం ఆధారంగా వచ్చిన హిందీ సినిమా అనీ! * ... పురాతన గ్రీకు తత్వ శాస్త్ర భావన అయిన '''[[స్టోయిసిజం]]''' ధార్మిక జీవనమే మానవుల సంతోషానికి మూలం అని బోధిస్తుందనీ! * ... '''[[దశరాజ యుద్ధం]]''' అనేది ఋగ్వేదంలో ప్రస్తావించబడిన ఒక యుద్ధం అనీ! * ... '''[[మహాబోధి విహార్]]''' గౌతమ బుద్ధుడు జ్ఞానోదయం పొందిన ప్రదేశంగా భావించబడుతుందనీ! ==19 వ వారం== * ... '''[[శ్రీ విరించి]]''' గా పేరుగాంచిన నల్లాన్ చక్రవర్తుల రామానుజాచారి కేంద్రసాహిత్య అకాడమీలో తెలుగు అనువాదకుడనీ! * ... బీహార్ లోని '''[[చండికా స్థాన్]]''' భారతదేశంలో 51 శక్తి పీఠాల్లో ఒకటనీ! * ... '''[[కొలామి భాష]]''' అత్యధికులు మాట్లాడే మధ్య ద్రావిడ భాష అనీ! * ... సా. శ 130 సంవత్సరంలో '''[[రోమన్ సామ్రాజ్యం]]''' లో క్రైస్తవ మతాన్ని అధికారిక మతంగా ప్రకటించారనీ! * ... '''[[మర్రి చెన్నారెడ్డి మానవ వనరుల అభివృద్ధి కేంద్రం]]''' తెలంగాణ రాష్ట్ర ప్రభుత్వాధికారులకు శిక్షణ కోసం ఏర్పాటు చేసిన సంస్థ అనీ! ==20 వ వారం== * ... '''[[మాధురి బర్త్వాల్]]''' ఆల్ ఇండియా రేడియోలో తొలి మహిళా స్వరకర్తగా పేరు గాంచిందనీ! * ... '''[[సత్యార్థ ప్రకాశము]]''' అనే గ్రంథాన్ని రచించినది [[స్వామి దయానంద సరస్వతి]] అనీ! * ... '''[[గుజరాత్ టైటాన్స్]]''' ఇండియన్ ప్రీమియర్ లీగ్ 2022 లో కొత్తగా ఏర్పడ్డ జట్టు అనీ! * ... '''[[ఆర్ట్ ఆఫ్ లివింగ్ ఫౌండేషన్]]''' 156 దేశాలకు పైగా కార్యాలయాలను కలిగి ఉందనీ! * ... '''[[పంజాబ్ లోక్ కాంగ్రెస్]]''' అనేది మాజీ కాంగ్రెస్ నాయకుడు అమరీందర్ సింగ్ ఏర్పాటు చేసిన కొత్త రాజకీయ పార్టీ అనీ! ==21 వ వారం== * ... '''[[విశ్వనాథనాయని స్థానాపతి]]''' మదురై నాయకర్ రాజులలో మొదటివాడనీ! * ... [[రాజగోపాలవిలాసము]] అనే గ్రంథాన్ని రచించినది '''[[చెంగల్వ కాళయ]]''' అనీ! * ... రష్యా ఉక్రెయిన్ యుద్ధంలో భారతీయ పౌరులను '''[[ఆపరేషన్ గంగా]]''' అనే పేరుతో భారతీయ ప్రభుత్వం రక్షించిందనీ! * ... గర్భాశయపు లోపలి మ్యూకర్ పొరను '''[[ఎండోమెట్రియమ్]]''' అంటారనీ! * ... '''[[కరీంనగర్ కేబుల్ బ్రిడ్జి]]''' 2021 సంవత్సరంలో అవుట్‌స్టాండింగ్ కాంక్రీట్ స్ట్రక్చర్ గా జాతీయ పురస్కారం అందుకుందనీ! ==22 వ వారం== * ... పద్మశ్రీ పురస్కార గ్రహీత '''[[సుచేతా దలాల్]]''' భారతదేశంలో ఆర్థిక అక్షరాస్యత పెంపుకు కృషి చేస్తుందనీ! * ... '''[[ఈషా ఫౌండేషన్]]''' తమిళనాడులోని కోయంబత్తూరులో స్థాపించబడిన ఆధ్యాత్మిక సంస్థ అనీ! * ... '''[[సెల్ఫీ ఆఫ్ సక్సెస్]]''' తెలంగాణాకు చెందిన ఐఎఎస్ అధికారి బుర్రా వెంకటేశం రచించిన ప్రజాదరణ పొందిన పుస్తకమనీ! * ... '''[[ఎర్త్ అవర్]]''' గ్లోబల్ వార్మింగ్ మీద అవగాహన కోసం ప్రతి సంవత్సరం ప్రపంచ వ్యాప్తంగా పాటిస్తారనీ! * ... దీపావళి సందర్భంగా ఆదివాసీలు '''[[దండారి పండుగ]]''' జరుపుకుంటారనీ! ==23 వ వారం== * ... మాజీ రిజర్వ్ బ్యాంకు గవర్నర్ '''[[పి.సి. భట్టాచార్య]]''' ప్రైవేటు బ్యాంకులను జాతీయం చేయడాన్ని వ్యతిరేకించాడనీ! * ... '''[[నేషనల్ స్కూల్ ఆఫ్ డ్రామా]]''' భారత ప్రభుత్వ సాంస్కృతిక మంత్రిత్వ శాఖ పరిధిలోని ఒక స్వయంప్రతిపత్త సంస్థ అనీ! * ... '''[[శతక కవుల చరిత్రము]]''' తెలుగులో శతకాలు రచించిన కవుల జీవిత చరిత్రలు గ్రంథస్తం చేసిన పుస్తకం అనీ! * ... '''[[నగారా (వాయిద్యం)|నగారా]]''' వాయిద్యాన్ని పంజాబీ, రాజస్థానీ జానపద సంగీతంలో ఎక్కువగా వాడతారనీ! * ... కాంచీపురంలోని '''[[జురహరేశ్వర్ దేవాలయం (కాంచీపురం)|జురహరేశ్వర దేవాలయం]]''' లో శివుడు వ్యాధులను నయం చేసే దేవుడిగా ప్రసిద్ధి చెందాడనీ! ==24 వ వారం== * ... '''[[మామిడాల జగదీశ్ కుమార్]]''' యూనివర్శిటీ గ్రాంట్స్ కమీషన్ నూతన ఛైర్మన్ గా నియమితుడయ్యాడనీ! * ... '''[[ఆలంపూర్ జోగులాంబ దేవాలయం]]''' పద్దెనిమిది మహాశక్తి పీఠాల్లో ఒకటనీ! * ... 1831 లో జరిగిన '''[[బాలాకోట్ యుద్ధం]]''' లో సిక్కులు విజయం సాధించి తమ సామ్రాజ్యాన్ని ఆఫ్ఘనిస్తాన్ వరకు విస్తరించారనీ! * ... '''[[వన విహార్ జాతీయ ఉద్యానవనం]]''' మధ్యప్రదేశ్ లోని భోపాల్ లో ఉందనీ! * ... '''[[ఇంప్రెషనిజం]]''' అనేది ఫ్రాన్సులో ప్రారంభమైన చిత్రకళా ఉద్యమం అనీ! ==25 వ వారం== * ... మరణానంతరం ఆస్కార్ అవార్డు నామినేషన్ పొందిన తొలి నటుడు '''[[జేమ్స్ డీన్]]''' అనీ! * ... '''[[గురుగ్రామ్ భీం కుండ్]]''' ద్రోణాచార్యుడు పాండవులకు విలువిద్య నేర్పిన స్థలంగా భావిస్తారనీ! * ... భారతదేశాన్ని ఫ్రెంచి పాలననుంచి విముక్తి చేయడంలో భాగంగా '''[[నిజాం దళం]]''' ఏర్పడిందనీ! * ... '''[[మైత్రి (పరిశోధన కేంద్రం)|మైత్రి]]''' అనేది అంటార్కిటిక్ మీద పరిశోధనకు భారతదేశం ఏర్పాటు చేసిన శాశ్వత పరిశోధనా కేంద్రమనీ! * ... '''[[నోహ్కలికై జలపాతం]]''' భారతదేశంలో ఎత్తైన జలపాతాల్లో ఒకటనీ! ==26 వ వారం== * ...భారతదేశంలో ఆంగ్ల విద్యాబోధనకు పునాది వేసిన '''[[థామస్ బాబింగ్టన్ మెకాలే]]''' భారతీయ శిక్షాస్మృతి సృష్టికర్త అనీ! * ... చరిత్రకారుడు '''[[కె.ఎస్.లాల్]]''' భారతదేశపు మధ్యయుగపు చరిత్రపై విస్తృత పరిశోధనలు చేశాడనీ! * ... హిందూ సాంప్రదాయంలో '''[[ప్రదోష]]''' సమయం శివుని పూజకు అనుకూల సమయంగా భావిస్తారనీ! * ... ఆరుద్ర రాసిన '''[[త్వమేవాహం]]''' తెలంగాణాలో నిజాం నిరంకుశత్వం నేపథ్యంలో వచ్చిన రచన అనీ! * ... '''[[రాజ్‌మా]]''' ఉత్తర భారతదేశంలో ప్రాచుర్యం పొందిన వంట దినుసు అనీ! ==27 వ వారం== * ... [[సరోజినీ నాయుడు]] సోదరుడు '''[[వీరేంద్రనాథ్ ఛటోపాధ్యాయ]]''' కూడా స్వాతంత్ర్య విప్లవ వీరుడు అనీ! * ... గయ లోని '''[[విష్ణుపాద దేవాలయం (గయ)|విష్ణుపాద దేవాలయం]]''' ప్రసిద్ధి పొందిన హిందూ దేవాలయాల్లో ఒకటనీ! * ... '''[[హార్ముజ్ జలసంధి]]''' అంతర్జాతీయ వాణిజ్యానికి అతి ముఖ్యమైన వ్యూహాత్మక ప్రదేశం అనీ! * ... తెలుగు సినిమా రచయిత '''[[రాకేందు మౌళి]]''' మరో రచయిత [[వెన్నెలకంటి రాజేశ్వర ప్రసాద్|వెన్నెలకంటి]] కుమారుడనీ! * ... '''[[ఆనందవర్ధనుడు]]''' ధ్వని సిద్ధాంతకర్తగా గుర్తింపు పొందాడనీ! ==28 వ వారం== * ... '''[[స్వామి కరపత్రి]]''' అరచేతిలో సరిపోయే ఆహారం మాత్రమే తీసుకునే వాడనీ! * ... ఒడిషాలోని '''[[రాయగడ]]''' పట్టణం భారతదేశంలోని తీరప్రాంత వాణిజ్యానికి కేంద్రంగా విలసిల్లిందనీ! * ... పి. కేశవ రెడ్డి రాసిన '''[[అతడు అడవిని జయించాడు]]''' నవలను నేషనల్ బుక్ ట్రస్ట్ వారు 14 భారతీయ భాషల్లోకి అనువదించారనీ! * ... రష్యా, నార్వే ఉత్తర తీరాలలో ఉన్న '''[[బేరెంట్స్ సముద్రం]]''' పెద్దగా లోతులోని సముద్రమనీ! * ... లడఖ్ లోని లేహ్ సమీపంలో ఉన్న '''[[భారతీయ ఖగోళ వేధశాల]]''' ప్రపంచంలోనే ఎత్తైన వేధశాలల్లో ఒకటనీ! ==29 వ వారం== * ... '''[[దిలీప్ కుమార్ చక్రవర్తి]]''' తూర్పు భారతదేశంపై విశేష పరిశోధనలు చేసిన చరిత్రకారుడనీ! * ... '''[[గోల్కొండ వ్యాపారులు]]''' మహారాష్ట్ర మూలాలు కలిగి తెలంగాణా ప్రాంతంలో పనిచేసిన నియోగి బ్రాహ్మణులనీ! * ... '''[[మంగళగిరి లక్ష్మీనరసింహ దేవాలయం]]''' లోని గోపురం దక్షిణ భారతదేశంలోని ఎత్తయిన గోపురాల్లో ఒకటనీ! * ... తెలంగాణాలోని '''[[మహాత్మాగాంధీ కల్వకుర్తి ఎత్తిపోతల పథకం]]''' నాలుగు లక్షల ఎకరాలకు సాగు నీటిని అందిస్తుందనీ! * ... '''[[అగ్నిపథ్ పథకం]]''' భారత ప్రభుత్వం త్రివిధ సాయుధ దళాల్లో సిబ్బంది నియామకానికి కొత్తగా ఏర్పాటు చేసిన వ్యవస్థ అనీ! ==30 వ వారం== * ... '''[[మహంత్ రామచంద్ర దాస్ పరమహంస]]''' అయోధ్య రామమందిర ఉద్యమంలో ప్రముఖ పాత్ర పోషించాడనీ! * ... మహారాష్ట్ర లోని '''[[వార్ధా]]''' పట్టణం పత్తి వ్యాపారంలో ముఖ్యమైన పాత్ర పోషిస్తుందనీ! * ... హవాయి లోని '''[[సైన్స్ ఆఫ్ ఐడెంటిటీ ఫౌండేషన్]]''' ఇస్కాన్ నుండి వేరుపడిన వైష్ణవ యోగా సంస్థ అనీ! * ... '''[[కొమ్మమూరు కాలువ]]''' బ్రిటిష్ కాలంలో నౌకా రవాణా మార్గంగా వాడేవారనీ! * ... '''[[కొల్హాపూర్]]''' తోలు చెప్పుల ఉత్పత్తికి ప్రసిద్ధి చెందినదనీ! ==31 వ వారం== * ... '''[[ఇక్బాల్ సింగ్]]''' ప్రపంచంలో అత్యంత ప్రభావశీలమైన సిక్కు వ్యక్తులలో ఒకడనీ! * ... అమెరికా లోని శాంటాక్రజ్ లో ఉన్న '''[[సొసైటీ ఆఫ్ ఎబిడెన్స్ ఇన్ ట్రూత్]]''' అద్వైత వేదాంతాన్ని వ్యాప్తి చేసే సంస్థ అనీ! * ... '''[[రాడార్]]''' రేడియో తరంగాలను ఉపయోగించి ఒక స్థలం నుంచి దూరంగా ఉన్న వస్తువుల ఉనికిని కనుగొంటారనీ! * ... భారతదేశంలోని '''[[గోండ్వానా (భారతదేశం)|గోండ్వానా]]''' పేరు మీదుగా పురాతన ఖండమైన గోండ్వానాలాండ్ కి ఆ పేరు వచ్చిందనీ! * ... మహారాష్ట్రలో ప్రాచీన చరిత్ర కలిగిన '''[[వికట్ ఘడ్ కోట]]''' ట్రెక్కింగ్ చేసేవారిని విశేషంగా ఆకర్షిస్తున్నదనీ! ==32 వ వారం== * ... పద్మభూషణ్ పురస్కార గ్రహీత '''[[టి. ఆర్. శేషాద్రి]]''' సైన్సులో విశేష కృషి చేసిన శాస్త్రవేత్త అనీ! * ... '''[[టపోరీ]]''' అనే పదం వీధి రౌడీలను, వారి ఆహార్యాన్ని సూచించడానికి వాడతారనీ! * ... '''[[హల్దీఘాటీ యుద్ధం]]''' 16 వ శతాబ్దంలో రాజపుత్రుడు మహారాణా ప్రతాప్, మొఘలులకు మధ్య జరిగిన యుద్ధమనీ! * ... ఇటలీ దేశంలో పుట్టిన '''[[పిజ్జా]]''' ప్రపంచంలో అత్యంత ప్రజాదరణ పొందిన ఆహారాల్లో ఒకటనీ! * ... '''[[సాగర ఘోష]]''' అనే పూర్తి పద్య కావ్యం రాయడానికి రచయిత గరికిపాటి నరసింహారావుకు నాలుగేళ్ళు పట్టిందనీ! ==33 వ వారం== * ... '''[[స్వామి అభేదానంద]]''' రామకృష్ణ పరమహంస శిష్యుల్లో అందరికన్నా ఆఖరున మరణించాడనీ! * ... సాధారణ ఆల్కహాలు రసాయనిక నామం '''[[ఇథనాల్]]''' అనీ! * ... '''[[మహా వీర చక్ర]]''' భారతదేశంలో రెండవ అత్యున్నత సైనిక పురస్కారమనీ! * ... '''[[గోదావరి లోయ బొగ్గుక్షేత్రం]]''' దక్షిణ భారతదేశంలో ఉన్న ఏకైన బొగ్గు క్షేత్రమనీ! * ... కాశ్మీరు చరిత్రకు సంబంధించిన రాజతరంగిణి అనే ప్రామాణిక గ్రంథాన్ని రచించింది '''[[కల్హణుడు]]''' అనీ! ==34 వ వారం== * ... స్వాతంత్ర్యోద్యమంలో పాల్గొన్న '''[[నీలకంఠ బ్రహ్మచారి]]''' చివరి దశలో మైసూరు నంది పర్వత ప్రాంతాల్లో శ్రీ ఓంకారానంద స్వామి పేరుతో ఆశ్రమవాసం చేశాడనీ! * ... ప్రపంచ వ్యాప్తంగా పండే '''[[అక్రోటుకాయ]]'''ల్లో చైనా 33% ఉత్పత్తి చేస్తుందనీ! * ... '''[[తెహ్రీ డ్యామ్]]''' భారతదేశంలో అత్యంత ఎత్తయిన ఆనకట్ట అనీ! * ... భారతదేశంలో విశ్వవిద్యాలయాలకు గుర్తింపు ఇచ్చేది '''[[యూనివర్సిటీ గ్రాంట్స్ కమిషన్ (భారతదేశం)|యూనివర్సిటీ గ్రాంట్స్ కమీషన్]] అనీ! * ... '''[[షాపూర్జీ పల్లోంజీ గ్రూప్]]''' భారతదేశంలో ప్రతిష్టాత్మకమైన వ్యాపారసంస్థల్లో ఒకటనీ! ==35 వ వారం== * ... '''[[అభిమన్యు దాసాని]]''' అలనాటి సినీ నటి [[భాగ్యశ్రీ]] కుమారుడనీ! * ... భారతదేశంలో స్థాపించబడిన '''[[ఐ టి సి లిమిటెడ్]]''' 90 దేశాలకు పైగా తమ ఉత్పత్తులు ఎగుమతి చేస్తుందనీ! * ... ఇండియన్ బ్యూరో ఆఫ్ మైన్స్ అంచనా ప్రకారం తెలంగాణా లోని '''[[బయ్యారం మైన్స్]]''' లో 16 లక్షల కోట్ల విలువ చేసే ఇనుప ఖనిజం ఉందనీ! * ... '''[[బ్యాంక్ ఆఫ్ ఇండియా]]''' 1946 లో లండన్ లో ఒక శాఖను ప్రారంభించడం ద్వారా దేశం వెలుపల కార్యకలాపాలు ప్రారంభించిన మొదటి భారతీయ బ్యాంకుగా నిలిచిందనీ! * ... '''[[కర్ణాటక బ్యాంక్]]''' స్వాతంత్ర్యానికి పూర్వం 1924 లో స్థాపించిన ప్రైవేటు బ్యాంకు అనీ! ==36 వ వారం== * ... ఆస్ట్రేలియా క్రికెట్ ఆటగాడు '''[[షేన్ వార్న్]]''' అంతర్జాతీయ పోటీల్లో 1000 వికెట్లు తీశాడనీ! * ... '''[[డాబర్]]''' సంస్థ భారతదేశంలో అతిపెద్ద నిత్యావసర వస్తువుల ఉత్పత్తి సంస్థ అనీ! * ... '''[[టైక్వాండో]]''' దక్షిణ కొరియాలో అంతర్యుద్ధాల సమయంలో ప్రజలు ఆత్మరక్షణ కోసం ఏర్పాటుచేసుకున్నదనీ! * ... 1975లో స్థాపించబడిన '''[[ఆఫ్రికన్ హిందూ మఠం]]''' ఆఫ్రికా ఖండంలో మొట్టమొదటి హిందూ మఠమనీ! * ... పాకిస్థాన్ ప్రత్యేక దేశంగా ఏర్పడ్డం కోసం మొదటిసారి '''[[పాకిస్తాన్ ప్రకటన]]''' 1932 లో జరిగిందనీ! ==37 వ వారం== * ... '''[[ఉన్నియార్చ]]''' కేరళకు చెందిన [[కళరిపయట్టు]] యుద్ధక్రీడాకారిణి అనీ! * ... పంపులు, పైపులు తయారు చేసే '''[[కిర్లోస్కర్ గ్రూప్]]''' భారతదేశంలో స్వాతంత్ర్యానికి ముందునుంచీ ఉన్న వ్యాపార సంస్థ అనీ! * ... మంత్రాలయంలోని '''[[శ్రీ రాఘవేంద్ర స్వామి మఠం (మంత్రాలయం)|శ్రీ రాఘవేంద్ర స్వామి మఠం]]''' ద్వైత వేదాంత మఠాల్లో ప్రసిద్ధి గాంచిన సంస్థ అనీ! * ... తెలంగాణ లో నూతనంగా ఏర్పాటయిన '''[[పోలీస్ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్]]''' ద్వారా నగరాన్నంతటినీ ఒకే చోటు నుంచి పర్యవేక్షించే వీలుందనీ! * ... ఆంధ్రప్రదేశ్ లోని నంద్యాలకు సమీపంలో ఉన్న '''[[జ్వాలాపురం పురాతత్వ స్థలం]]''' లో వేల ఏళ్ళ క్రితం నివసించిన ఆధునిక మానవుల ఆధారాలు లభ్యమయ్యాయనీ! ==38 వ వారం== * ... ఆంధ్ర చారిత్రక నాటక పితామహుడు అని బిరుదు కలిగిన వాడు '''[[కోలాచలం శ్రీనివాసరావు]]''' అనీ! * ... '''[[లార్సెన్ & టూబ్రో]]''' సంస్థ ప్రపంచంలో అతిపెద్ద ఐదు నిర్మాణ సంస్థల్లో ఒకటనీ! * ... '''[[కపిల హింగోరాణి]]'''ని భారతదేశంలో [[భారతదేశంలో ప్రజా ప్రయోజన వ్యాజ్యం|ప్రజా ప్రయోజన వ్యాజ్యాలకు]] మాతృమూర్తిగా భావిస్తారని! * ... '''[[ఉజ్జయిని కాలభైరవ దేవాలయం]]''' లో దేవతకు మద్యం నైవేద్యంగా సమర్పిస్తారనీ! ==39 వ వారం== * ... భారతీయ సంతతికి చెందిన '''[[అభిజిత్ బెనర్జీ]]''' ఆర్థిక శాస్త్రంలో నోబెల్ బహుమతి పొందాడనీ! * ... లీవర్ టెక్నాలజీతో తాళాలను భారతదేశంలో ప్రవేశపెట్టిన తొలిసంస్థ '''[[గోద్రేజ్ గ్రూప్]]''' అనీ! * ... భారతదేశంలో [[భారతదేశంలో ప్రజా ప్రయోజన వ్యాజ్యం|ప్రజా ప్రయోజన వ్యాజ్యాలను]] ప్రవేశపెట్టినది జస్టిస్ '''[[పి.ఎన్. భగవతి]]''' అనీ! ==40 వ వారం== * ... మాహారాష్ట్రకు చెందిన '''[[ఛత్రపతి సాహు మహరాజ్]]''' 19 వ శతాబ్దంలోనే తన పరిపాలనలో ప్రగతిశీల విధానాలను అవలంభించాడనీ! * ... కర్ణాటక రాష్ట్రంలో ప్రాచుర్యంలో ఉన్న లింగాయత సాంప్రదాయనికి ఆద్యుడు '''[[బసవేశ్వరుడు]]''' అనీ! * ... సుదీర్ఘ చరిత్ర కలిగిన వస్త్ర వ్యాపార సంస్థ '''[[సెంచరీ టెక్స్‌టైల్ అండ్ ఇండస్ట్రీస్]]''' బిర్లా గ్రూపునకు చెందిన సంస్థ అనీ! ==41 వ వారం== * ... ఇటీవలే గూఢచర్య ఆరోపణల నుంచి బయటపడ్డ కేరళకు చెందిన శాస్త్రవేత్త '''[[నంబి నారాయణన్]]''' ఇస్రోలో విక్రం సారాభార్, సతీష్ ధావన్, అబ్దుల్ కలాం లాంటి వారితో కలిసి పనిచేశాడనీ! * ... భారతీయ బహుళజాతి ఆహార సంస్థ '''[[హల్దీరామ్]]''' ప్రధాన కార్యాలయం మహారాష్ట్రలోని నాగపూర్ లో ఉందనీ! ==42 వ వారం== * ... బాలనటిగా రాణిస్తున్న '''[[నైనికా విద్యాసాగర్]]''' దక్షిణ భారత నటి [[మీనా]] ఏకైక కూతురనీ! * ... 1984 లో యూనియన్ కార్బైడ్ ఇండియా అనే పూర్వనామం కలిగిన '''[[ఎవెరెడీ ఇండస్ట్రీస్ ఇండియా]]''' సంస్థ వల్ల [[భోపాల్ దుర్ఘటన]] సంభవించిందనీ! ==43 వ వారం== * ... '''[[వీరేంద్ర హెగ్డే]]''' కర్ణాటకలోని ధర్మస్థళ ఆలయ వంశపారంపర్య నిర్వాహకుడనీ! ==44 వ వారం== * .. '''[[బోరిస్ బెకర్]]''' పదిహేడేళ్ల చిరుప్రాయంలోనే టెన్నిస్ లో ఆరు అంతర్జాతీయ టైటిళ్ళు సాధించాడనీ! ==45 వ వారం== * ... క్రైమ్ ఫిక్షన్ సాహిత్యంలో ప్రఖ్యాతి గాంచిన షెర్లాక్ హోమ్స్ పాత్రను సృష్టించింది '''[[ఆర్థర్ కోనన్ డోయల్]]''' అనీ! ==46 వ వారం== * ... '''[[షింజో అబే]]''' జపాన్ చరిత్రలో అత్యధిక కాలం ప్రధానిగా పనిచేసిన వ్యక్తి అనీ! ==47 వ వారం== * ... '''[[రోష్ని నాడార్]]''' భారతదేశంలో అతిపెద్ద ఐటీ సంస్థల్లో ఒకటయిన హెచ్.సి.ఎల్ టెక్నాలజీస్ సంస్థకు ఛైర్‌పర్సన్ అనీ! ==48 వ వారం== * ... పశ్చిమ బెంగాల్ కు చెందిన రాజకీయవేత్త, వైద్యుడు '''[[సుశోవన్ బెనర్జీ]]''' రూపాయికే వైద్యం చేసేవాడనీ! ==49 వ వారం== * ... మధ్వ సాంప్రదాయంలో ప్రసిద్ధమైన వాయుస్త్రోత్రాన్ని రచించింది '''[[త్రివిక్రమ పండితాచార్య]]''' అనీ! ==50 వ వారం== * ... అతి పురాతనమైన ఈజిప్టు లిపిని మొదటిసారిగా అర్థం చేసుకున్నది '''[[థామస్ యంగ్]]''' అనీ! ==51 వ వారం== * ... '''[[రాబర్ట్ హుక్]]''' మొదటిసారిగా సూక్ష్మదర్శిని సాయంతో సూక్ష్మక్రిములను చూశాడనీ! ==52 వ వారం== * ... భారత స్వాతంత్ర్యానంతరం భారత యూనియన్ లో కలవడానికి మొట్టమొదట అంగీకరించిన రాజ్యపాలకుడు '''[[జయచామరాజేంద్ర వడియార్]]''' అనీ! dj3c2n3uj3ygf6uowhfd78116gsovqp 0 5395 3614660 3593020 2022-08-03T13:25:04Z 61.2.15.225 /* కవితా సంపుటాలు */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name =దాశరథి కృష్ణమాచార్య | other_names =దాశరథి | image =Dasaradhi-Krishnamacharyulu.jpg | birth_name = | birth_date = {{birth date|1925|07|22}} | birth_place = [[మహబూబాబాదు జిల్లా]], [[చిన్నగూడూరు]] | death_date = {{death date and age|1987|11|05|1925|07|22}} | death_place = | death_cause = | occupation = కవి, రచయిత | father = దాశరథి వెంకటాచార్య | mother = | website = | footnotes = | employer = | height = | weight = }} '''దాశరథి''' గా పేరు గాంచిన '''దాశరథి కృష్ణమాచార్య''' ([[జూలై 22]], [[1925]] - [[నవంబర్ 5]], [[1987]]) తెలంగాణకు చెందిన కవి, రచయిత. నిజాం ప్రభువును ఎదిరిస్తూ రచనలు చేశాడు. తెలంగాణ విముక్తి కోసం కృషి చేశాడు. '''నా తెలంగాణ కోటి రతనాల వీణ''' అని గర్వంగా ప్రకటించి ఇప్పటి ఉద్యమానికీ ప్రేరణనందిస్తున్న కవి దాశరథి. పలు సినిమాలకు గేయరచయితగా పనిచేశాడు. ప్రతి సంవత్సరం దాశరథి జయంతి సందర్భంగా [[తెలంగాణ రాష్ట్రం|తెలంగాణ రాష్ట్రంలో]] సాహిత్యరంగంలో కృషిచేసినవారికి [[తెలంగాణా ప్రభుత్వం|తెలంగాణ ప్రభుత్వం]] [[దాశరథి సాహితీ పురస్కారం]] అందజేస్తోంది.<ref name="ప్రముఖ కవి వజ్జల శివకుమార్‌కు దాశరథి అవార్డు">{{cite news|url=https://www.ntnews.com/telangana-news/dasarathi-krishnamacharya-award-presented-to-poet-vajjala-shivakumar-1-1-571923.html|title=ప్రముఖ కవి వజ్జల శివకుమార్‌కు దాశరథి అవార్డు|last1=నమస్తే తెలంగాణ|date=18 July 2018|work=నమస్తే తెలంగాణ|accessdate=5 May 2022|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180726200042/https://www.ntnews.com/telangana-news/dasarathi-krishnamacharya-award-presented-to-poet-vajjala-shivakumar-1-1-571923.html|archivedate=27 July 2018}}</ref> ==జీవిత విశేషాలు== దాశరథి కృష్ణమాచార్య [[1925]] [[జూలై 22]] న [[వరంగల్]] జిల్లా [[గూడూరు,వరంగల్ జిల్లా|చిన్న గూడూరు]] గ్రామంలో జన్మించాడు. ప్రస్తుతం ఈ గ్రామం మహబూబాబాద్ జిల్లాలో ఉంది. బాల్యం [[ఖమ్మం జిల్లా]] [[మధిర]]లో గడిచింది. [[ఉర్దూ భాష|ఉర్దూ]]లో మెట్రిక్యులేషను, భోపాల్ విశ్వవిద్యాలయం నుండి ఇంటర్మీడియెట్, [[ఉస్మానియా విశ్వవిద్యాలయం]] నుండి [[ఆంగ్ల భాష|ఇంగ్లీషు]] సాహిత్యంలో బి.ఎ చదివాడు. [[సంస్కృతం]], [[ఆంగ్లం]], [[ఉర్దూ భాష|ఉర్దూ]] భాషల్లో మంచి పండితుడు. చిన్నతనంలోనే పద్యం అల్లటంలో ప్రావీణ్యం సంపాదించాడు. ప్రారంభంలో [[కమ్యూనిస్టు]] పార్టీ సభ్యుడిగా ఉండి రెండో ప్రపంచయుద్ధం సమయంలో ఆ పార్టీ వైఖరి నచ్చక ఆ పార్టీ నుంచి బయటకు వచ్చి<ref>భారత స్వాతంత్ర్య సంగ్రామంలో తెలుగు యోధులు, ఆంధ్రప్రదేశ్ ఫ్రీడం ఫైటర్స్ కల్చరల్ కమిటీ ప్రచురణ, 2006, పేజీ 102</ref> [[హైదరాబాదు]] సంస్థానంలో నిజాం అరాచక ప్రభుత్వానికి వ్యతిరేకంగా జరుగుతున్న ఉద్యమంలో పాలుపంచుకున్నాడు.<ref name="తెలంగాణ మహాకవి దాశరథి కృష్ణమాచార్య">{{cite news |last1=V6 Velugu |first1= |title=తెలంగాణ మహాకవి దాశరథి కృష్ణమాచార్య |url=https://www.v6velugu.com/telangana-epic-poet-dasarathy-dasarathy-krishnamacharya |accessdate=18 July 2021 |date=18 July 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210718122900/https://www.v6velugu.com/telangana-epic-poet-dasarathy-dasarathy-krishnamacharya |archivedate=18 జూలై 2021 |language=en |work= |url-status=live }}</ref> == రచనా ప్రస్థానం == ఉపాధ్యాయుడిగా, పంచాయితీ ఇన్‌స్పెక్టరుగా, [[ఆకాశవాణి]] ప్రయోక్తగా ఉద్యోగాలు చేసాడు. సాహిత్యంలో దాశరథి అనేక ప్రక్రియల్లో కృషి చేసాడు. కథలు, నాటికలు, సినిమా పాటలు, కవితలు రాసాడు. [[నిజాం]] పాలనలో రకరకాల హింసలనుభవిస్తున్న తెలంగాణాను చూసి చలించిపోయాడు. పీడిత ప్రజల గొంతుగా మారి నినదించాడు. {{వ్యాఖ్య|రైతుదే తెలంగాణము రైతుదే. ముసలి నక్కకు రాచరికంబు దక్కునే అని గర్జించాడు. దగాకోరు బటాచోరు రజాకారు పోషకుడవు, దిగిపొమ్మని జగత్తంత నగారాలు కొడుతున్నది, దిగిపోవోయ్, తెగిపోవోయ్}} అని [[నిజాము]]ను సూటిగా గద్దిస్తూ రచనలు చేసాడు. '''[[ఆంధ్రమహాసభ]]'''లో చైతన్యవంతమైన పాత్ర నిర్వహించి నిజాం ప్రభుత్వం చేత జైలు శిక్ష అనుభవించాడు. [[నిజామాబాదు]] లోని ఇందూరు కోటలో ఆయన్ని మరో 150 మందితో ఖైదు చేసి ఉంచింది, నిజాము ప్రభుత్వం. ఆయనతోపాటు ఖైదులో [[వట్టికోట ఆళ్వారుస్వామి]] కూడా ఉన్నాడు. పళ్ళు తోముకోవడానికిచ్చే బొగ్గుతో జైలు గోడల మీద పద్యాలు రాసి దెబ్బలు తిన్నాడు. మంచి ఉపన్యాసకుడు. భావప్రేరిత ప్రసంగాలతో ఊరూరా సాంస్కృతిక చైతన్యం రగిలించాడు. ఆంధ్ర సారస్వత పరిషత్తు నిర్మాతల్లో ఒకడు. [[1953]]లో తెలంగాణ రచయితల సంఘాన్ని స్థాపించి అధ్యక్షుడుగా జిల్లాల్లో సాహితీ చైతన్యాన్ని నిర్మించాడు. [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] ఆస్థానకవిగా [[1977]] [[ఆగష్టు 15]] నుండి [[1983]] వరకు పనిచేసాడు. రాష్ట్ర, [[కేంద్ర సాహిత్య అకాడమీ అవార్డు|కేంద్ర సాహిత్య అకాడమీ]] బహుమతులు గెల్చుకున్నాడు. అనేక సినిమాలకు గీతాలు రచించి అభిమానుల్ని సంపాదించుకున్నాడు. మీర్జాగాలిబ్ [[ఉర్దూ భాష|ఉర్దూ]] గజళ్ళను [[తెలుగు]]లోకి గాలిబ్ గీతాలు పేర అనువదించాడు. తల్లి మీద, తల్లి [[తెలంగాణ]] మీద ఆయన రచించిన పద్యాలు ఇప్పటికీ ఎందరికో ఉత్తేజాన్ని కలిగిస్తున్నాయి. == మరణం == [[1987]] [[నవంబరు 5]] న దాశరథి మరణించాడు. ==రచనలు, అవార్డులు, బిరుదులు== [[బొమ్మ:Telugubookcover dasaradhikrishna.jpg| right|thumb|150px|దాశరథి "యాత్రాస్మృతి"]] ===కవితా సంపుటాలు=== *''[[అగ్నిధార]]'' *''[[మహాంధ్రోదయం]]'' *''[[రుద్రవీణ (పుస్తకం)|రుద్రవీణ]]'' *''అమృతాభిషేకం' *''ఆలోచనాలోచనాలు'' *''ధ్వజమెత్తిన ప్రజ'' *''కవితా పుష్పకం'' *''తిమిరంతో సమరం'' *నేత్ర పర్వం *పునర్నవం' *[[గాలిబ్ గీతాలు]], *నవమి , *నవమంజరి, *ఖబడ్దార్ చైనా, *వ్యాసపీఠం, *బాలలగేయాలు, *జయదేవకృత గీతగోవింద కావ్యం (వ్యాఖ్యానం), *మిన్నేటిపొంగులు (హీరాలాల్ మోరియా కవితలకు అనువాదం), *ప్రణయసౌధం (అనువాదకావ్యం), *యాత్రాస్మ్రతి (ఆత్మకథ), *జ్వాలాలేఖిని == అవార్డులు == * 1967 లో ఆంద్రప్రదేశ్ సాహిత్య అకాడమీ బహుమతి * 1974 లో కేంద్ర సాహిత్య అకాడమి బహుమతి * ఆంధ్ర విశ్వవిద్యాలయం "కళాప్రపూర్ణ" * వెంకటేశ్వర విశ్వవిద్యాలయం "డి. లిట్ " == బిరుదులు == * కవిసింహం * అభ్యుదయ కవిసామ్రాట్ * యువకవిచక్రవర్తి *ఆంధ్రవిశ్వవిద్యాలయం వారి 'కళాప్రపూర్ణ' *ఆంధ్ర,ఆగ్రా,శ్రీవేంకటేశ్వర విశ్వవిద్యాలయాల గౌరవడాక్టరేట్లు *ఆంధ్రకవితాసారధి * ఆంధ్రప్రదేశ్ ఆస్థానకవి 1977 నుంచి 1983 వరకు.. * ఆంధ్రా కవితా సారధి ===మచ్చుకు కొన్ని దాశరథి రచనలు=== తెలుగుజాతి ఆత్మకథ లాగా ఉంటుంది కింది పద్యం.. <poem> :ఎవరు కాకతి! ఎవరు రుద్రమ! :ఎవరు రాయలు! ఎవరు సింగన! :అంతా నేనే! అన్నీ నేనే! :అలుగు నేనే! పులుగు నేనే! :వెలుగు నేనే! తెలుగు నేనే! </poem> '''ఆ చల్లని సముద్ర గర్భం'''<br> <poem> :ఆ చల్లని సముద్ర గర్భం దాచిన బడబానలమెంతో :ఆ నల్లని ఆకాశంలో కానరాని భాస్కరులెందరో ''||ఆ చల్లని||'' :భూగోళం పుట్టుక కోసం రాలిన సుర గోళాలెన్నో :ఈ మానవ రూపం కోసం జరిగిన పరిణామాలెన్నో :ఒక రాజుని గెలిపించుటలో ఒరిగిన నర కంఠములెన్నో :కుల మతాల సుడిగుండాలకు బలియైన పవిత్రులెందరో ''||ఆ చల్లని||'' :మానవ కళ్యాణం కోసం పణమెత్తిన రక్తము ఎంతో :రణరక్కసి కరాళ నృత్యం రాచిన పసి ప్రాణాలెన్నో :కడుపు కోతతో అల్లాడిన కన్నులలో విషాదమెంతో :భూస్వాముల దౌర్జన్యాలకు :ధనవంతుల దుర్మార్గాలకు :దగ్ధమైన బతుకులు ఎన్నో ''||ఆ చల్లని||'' :అన్నార్తులు అనాథలుండని ఆ నవయుగమదెంత దూరం :కరువంటూ కాటకమంటూ కనిపించని కాలాలెపుడో :పసిపాపల నిదుర కనులలో ముసిరిన భవితవ్యం ఎంతో :గాయపడిన కవి గుండెలలో రాయబడని కావ్యాలెన్నో ''||ఆ చల్లని||'' </poem> ;నిరంకుశ నిజాము పాలన గురించి.. <poem> :ఓ నిజాము పిశాచమా, కానరాడు :నిన్ను బోలిన రాజు మాకెన్నడేని :తీగలను తెంపి అగ్నిలో దింపినావు :నా తెలంగాణ కోటి రతనాల వీణ :ఎముకల్ మసిచేసి పొలాలు దున్ని :భోషాణములన్ నవాబునకు :స్వర్ణము నింపిన రైతుదే :తెలంగాణము రైతుదే </poem> [[1953]] [[అక్టోబర్ 1]]న [[ఆంధ్ర రాష్ట్రం ఏర్పాటు|ఆంధ్ర రాష్ట్రం ఏర్పడిన]] సందర్భంగా.. :ఆంధ్ర రాష్ట్రము వచ్చె :మహాంధ్ర రాష్ట్రమేరుపడువేళ :పొలిమేర చేరపిలిచె : నా తల్లి ఆనందం పంచుకుంది ===సినీ గీతాలు=== ;దాశరథి సినిమా రచనలు: {{main|దాశరథి సినిమా పాటలు}} [[1961]]లో [[ఇద్దరు మిత్రులు (1961 సినిమా)|ఇద్దరు మిత్రులు]] సినిమాలో పాటలు రాయడంతో ఆయన సినీరంగ ప్రవేశం చేసాడు. ఇంచుమించుగా కొన్ని వందల పాటలను రచించి తెలుగు సినీ సాహిత్యానికి సేవచేశారు.<ref>దాశరథి సినిమా పాటలు, సంకలన కర్త: కె. ప్రభాకర్, లావణ్య ఆర్ట్ క్రియేషన్స్, హైదరాబాద్, 2010.</ref> * [[ఇద్దరు మిత్రులు (1961 సినిమా)|ఇద్దరు మిత్రులు]] (1961): ఖుషీ ఖుషీగా నవ్వుతూ చలాకి మాటలు రువ్వుతూ * [[వాగ్దానం]] (1961): నా కంటిపాపలో నిలిచిపోరా...నీవెంట లోకాల గెలవనీరా * [[అమరశిల్పి జక్కన]] (1964): అందాల బొమ్మతో ఆటాడవా, పసందైన ఈరేయి నీదోయి స్వామి * [[డాక్టర్ చక్రవర్తి]] (1964): ఓ ఉంగరాల ముంగురుల రాజ నీ హంగు చూసి మోసపోను లేర * [[దాగుడు మూతలు (1964 సినిమా)|దాగుడు మూతలు]] (1964): గోరంక గూటికే చేరావు చిలకా ; గోరొంక కెందుకో కొండంత అలక * [[మూగ మనసులు (1964 సినిమా)|మూగ మనసులు]] (1964): గోదారి గట్టుంది గట్టు మీద సెట్టుంది సెట్టుకొమ్మన పిట్టుంది పిట్టమనసులో ఏముంది * [[నాదీ ఆడజన్మే]] (1964): కన్నయ్యా నల్లని కన్నయ్యా నిను కనలేని కనులుండునా * [[ప్రేమించి చూడు (1965 సినిమా)|ప్రేమించి చూడు]] (1965): * [[ఆత్మగౌరవం]] (1966): ఒక పూలబాణం తగిలింది మదిలో తొలిప్రేమ దీపం వెలిగిందిలే నాలో వెలిగిందిలే * [[నవరాత్రి (సినిమా)|నవరాత్రి]] (1966): నిషాలేని నాడు హుషారేమి లేదు ఖుషీ లేని నాడు మజాలేనే లేదు * [[శ్రీకృష్ణ తులాభారం (1966 సినిమా)|శ్రీకృష్ణ తులాభారం]] (1966): ఓ చెలి కోపమా అంతలో తాపమా సఖీ నీవలిగితే నేతాళజాల * [[వసంత సేన (సినిమా)|వసంత సేన]] (1967): కిలకిల నగవుల నవమోహిని ప్రియకామినీ సాటిలేని సొగసుల గజగామినీ * [[పూల రంగడు (1967 సినిమా)|పూల రంగడు]] (1967): నీవు రావు నిదురరాదు, నిలిచిపోయె యీ రేయి * [[నిండు మనసులు]] (1967): నీవెవరో నేనెవరో నీలో నాలో నిజమెవరో * [[కంచుకోట]] (1967): ఈ పుట్టినరోజు, నీ నోములు పండినరోజు, దివిలో భువిలో కనివిని ఎరుగని అందాలన్ని అందేరోజు * [[పట్టుకుంటే పదివేలు]] (1967): తల్లివి తండ్రివి నీవే మమ్ము లాలించి పాలించ రావా దేవా * [[రంగులరాట్నం]] (1967): కనరాని దేవుడే కనిపించినాడే ; నడిరేయి ఏ జాములో స్వామి నినుచేర దిగివచ్చునో * [[బంగారు గాజులు]] (1968): విన్నవించుకోనా చిన్నకోరికా ఇన్నాళ్ళు నామదిలో వున్న కోరిక * [[రాము (1968 సినిమా)|రాము]] (1968): రారా కృష్ణయ్యా రారా కృష్ణయ్యా దీనులను కాపాడ రారా కృష్ణయ్యా * [[బందిపోటు దొంగలు]] (1968): విరిసిన వెన్నెలవో పిలిచిన కోయిలవో తీయని కోరికవో చెలీ చెలీ నీవెవరో * [[ఆత్మీయులు]] (1969): మదిలో వీణలు మ్రోగె ఆశలెన్నొ చెలరేగె కలనైన కనని ఆనందం ఇలలోన విరిసె ఈనాడె * [[బుద్ధిమంతుడు (సినిమా)|బుద్ధిమంతుడు]] (1969): నను పాలింపగ నడచీ వచ్చితివా, మొర లాలింపగ తరలీ వచ్చితివా గోపాలా * [[భలే రంగడు]] (1969): నిన్న నాదే నేడు నాదే రేపు నాదేలే ఎవరేమన్నా ఎన్నటికైనా గెలుపు నాదేలే * [[మాతృ దేవత]] (1969): మనసే కోవెలగా మమతలు మల్లెలుగా నిన్నే కొలిచెదరా నన్నెన్నడు మరువకురా కృష్ణా * [[మూగ నోము (సినిమా)|మూగ నోము]] (1969): ఈవేళ నాలో ఎందుకో ఆశలు ; నిజమైనా కలయైనా నిరాశలో ఒకటేలే * [[ఇద్దరు అమ్మాయిలు]] (1970): పువ్వులో గువ్వలో వాగులో తీవెలో అంతట నీవేనమ్మా అన్నిట నీవేనమ్మా * [[చిట్టి చెల్లెలు]] (1970): మంగళగౌరి మముగన్న తల్లి మా మనవి దయతో వినవమ్మా * [[అమాయకురాలు]] (1971): పాడెద నీ నామమే గోపాలా హృదయములోనే పదిలముగానే నిలిపితి నీ రూపమేరా * [[మనసు మాంగల్యం]] (1971): ఆవేశం రావాలి ఆవేదన కావాలి ; ఏ శుభ సమయంలో ఈ కవి హృదయంలో * [[శ్రీమంతుడు]] (1971) ==బయటి లింకులు== {{wikiquote}} * [http://www.vepachedu.org/manasanskriti/dasaradhi.html వేపచేదు.ఆర్గ్ లో దాశరథి వ్యాసం] * [https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.328442 దాశరథి కృష్ణమాచార్యులు రాసిన కవితాసంకలనం మహాంధ్రోదయము] * [https://idhatri.com/a-legendary-poet-dasaradhi-known-for-his-revolutionary-literature-as-well-as-movie-songs/ గర్జించే కవిత్వం .. గర్వించే పాటలు దాశరథి శైలి] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} {{Authority control}} {{తెలంగాణ సాహిత్యం}} {{వరంగల్ జిల్లా విషయాలు}} [[వర్గం:తెలుగు కవులు]] [[వర్గం:తెలుగు సినిమా పాటల రచయితలు]] [[వర్గం:1925 జననాలు]] [[వర్గం:1987 మరణాలు]] [[వర్గం:తెలుగు రచయితలు]] [[వర్గం:తెలుగు కళాకారులు]] [[వర్గం:తెలుగు లలిత సంగీత ప్రముఖులు]] [[వర్గం:ఉస్మానియా విశ్వవిద్యాలయం పూర్వ విద్యార్ధులు]] [[వర్గం:మహబూబాబాదు జిల్లా కవులు]] [[వర్గం:ఆంధ్రప్రదేశ్ సాహిత్య అకాడమీ పురస్కార గ్రహీతలు]] [[వర్గం:కేంద్ర సాహిత్య అకాడమీ పురస్కారం పొందిన తెలుగు రచయితలు]] [[వర్గం:కేంద్ర సాహిత్య అకాడమీ పురస్కారం పొందిన తెలంగాణ రచయితలు]] [[వర్గం:మహబూబాబాదు జిల్లా సినిమా పాటల రచయితలు]] [[వర్గం:ఆంధ్రప్రదేశ్ ఆస్థాన కవులు]] [[వర్గం:ఈ వారం వ్యాసాలు]] [[వర్గం:ఉర్దూ నుండి తెలుగు లోకి అనువాదం చేసినవారు]] 1tyk7bpxfk8jd623i03vwwu2i9rb14m 0 5434 3614679 3548542 2022-08-03T14:12:23Z యర్రా రామారావు 28161 యర్రా రామారావు, పేజీ [[రేంజల్]] ను [[రెంజల్]] కు దారిమార్పు ద్వారా తరలించారు: మరింత మెరుగైన పేరు wikitext text/x-wiki {{Infobox Settlement| ‎|name = రేంజల్ |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[నిజామాబాద్]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[రంజల్‌]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 8802 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 4360 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 4442 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 =2100 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 18.745596 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 77.947644 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} '''రేంజల్,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నిజామాబాద్ జిల్లా|నిజామాబాద్ జిల్లా,]] [[రేంజల్ మండలం|రేంజల్]] మండలానికి చెందిన గ్రామం.<ref>{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-08-03 |website= |archive-date=2019-12-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191209041557/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> ఇది సమీప పట్టణమైన [[బోధన్]] నుండి 18 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. ==గ్రామ గణాంకాలు== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 2100 ఇళ్లతో, 8802 జనాభాతో 2555 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 4360, ఆడవారి సంఖ్య 4442. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 1421 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 303. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 570690<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ఒక ప్రైవేటు బాలబడి ఉంది. ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాలలు ఐదు, ప్రైవేటు ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి , ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాలలు ఐదు , ప్రభుత్వ మాధ్యమిక పాఠశాలలు మూడు, ప్రైవేటు మాధ్యమిక పాఠశాలలు రెండు ఉన్నాయి. ఒక ప్రైవేటు జూనియర్ కళాశాల ఉంది.సమీప ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల [[బోధన్|బోధన్లో]] ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల హైదరాబాదులోను, పాలీటెక్నిక్‌ నిజామాబాద్లోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల బోధన్లోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల బోధన్లోను, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల‌లు నిజామాబాద్లోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === రెంజల్లో ఉన్న ఒకప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రంలో ఒక డాక్టరు, ఆరుగురు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు. రెండు ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రాల్లో డాక్టర్లు లేరు. ఇద్దరు పారామెడికల్ సిబ్బంది ఉన్నారు. ఒక పశు వైద్యశాలలో ఒక డాక్టరు, ఒకరు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు. ఒక కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రంలో ఇద్దరు డాక్టర్లు , ముగ్గురు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, సంచార వైద్య శాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలో4 ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యాలున్నాయి. డిగ్రీ లేని డాక్టర్లు నలుగురు ఉన్నారు. మూడు మందుల దుకాణాలు ఉన్నాయి. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. కుళాయిల ద్వారా శుద్ధి చేయని నీరు కూడా సరఫరా అవుతోంది. బావుల నీరు కూడా అందుబాటులో ఉంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == గ్రామంలో భూగర్భ మురుగునీటి వ్యవస్థ ఉంది. మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == రెంజల్లో పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, రైల్వే స్టేషన్, ట్రాక్టరు సౌకర్యం మొదలైనవి గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి.ప్రధాన జిల్లా రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతున్నాయి. రాష్ట్ర రహదారి గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు, మట్టిరోడ్లూ ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం ఉన్నాయి. గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. వారం వారం సంత గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. ఏటీఎమ్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో ఆటల మైదానం, గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. శాసనసభ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. సినిమా హాలు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 16 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == రెంజల్లో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 859 హెక్టార్లు * శాశ్వత పచ్చిక ప్రాంతాలు, ఇతర మేత భూమి: 6 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 16 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 700 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 973 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 1139 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 550 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == రెంజల్లో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * కాలువలు: 121 హెక్టార్లు* బావులు/బోరు బావులు: 428 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == రెంజల్లో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[చెరకు]], [[సోయా బీన్స్|సోయాబీన్]] === పారిశ్రామిక ఉత్పత్తులు === విధ్యుచ్ఛక్తి<references group="నోట్స్"/> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} == వెలుపలి లంకెలు == {{రెంజల్ మండలంలోని గ్రామాలు}} cofc9xnfv1wms0kssg9c5zdtnuf113b 3614683 3614679 2022-08-03T14:12:55Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki {{Infobox Settlement| ‎|name = రెంజల్ |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[నిజామాబాద్]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[రంజల్‌]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 8802 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 4360 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 4442 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 =2100 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 18.745596 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 77.947644 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} '''రేంజల్,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నిజామాబాద్ జిల్లా|నిజామాబాద్ జిల్లా,]] [[రేంజల్ మండలం|రేంజల్]] మండలానికి చెందిన గ్రామం.<ref>{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-08-03 |website= |archive-date=2019-12-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191209041557/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> ఇది సమీప పట్టణమైన [[బోధన్]] నుండి 18 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. ==గ్రామ గణాంకాలు== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 2100 ఇళ్లతో, 8802 జనాభాతో 2555 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 4360, ఆడవారి సంఖ్య 4442. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 1421 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 303. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 570690<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ఒక ప్రైవేటు బాలబడి ఉంది. ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాలలు ఐదు, ప్రైవేటు ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి , ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాలలు ఐదు , ప్రభుత్వ మాధ్యమిక పాఠశాలలు మూడు, ప్రైవేటు మాధ్యమిక పాఠశాలలు రెండు ఉన్నాయి. ఒక ప్రైవేటు జూనియర్ కళాశాల ఉంది.సమీప ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల [[బోధన్|బోధన్లో]] ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల హైదరాబాదులోను, పాలీటెక్నిక్‌ నిజామాబాద్లోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల బోధన్లోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల బోధన్లోను, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల‌లు నిజామాబాద్లోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === రెంజల్లో ఉన్న ఒకప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రంలో ఒక డాక్టరు, ఆరుగురు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు. రెండు ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రాల్లో డాక్టర్లు లేరు. ఇద్దరు పారామెడికల్ సిబ్బంది ఉన్నారు. ఒక పశు వైద్యశాలలో ఒక డాక్టరు, ఒకరు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు. ఒక కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రంలో ఇద్దరు డాక్టర్లు , ముగ్గురు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, సంచార వైద్య శాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలో4 ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యాలున్నాయి. డిగ్రీ లేని డాక్టర్లు నలుగురు ఉన్నారు. మూడు మందుల దుకాణాలు ఉన్నాయి. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. కుళాయిల ద్వారా శుద్ధి చేయని నీరు కూడా సరఫరా అవుతోంది. బావుల నీరు కూడా అందుబాటులో ఉంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == గ్రామంలో భూగర్భ మురుగునీటి వ్యవస్థ ఉంది. మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == రెంజల్లో పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, రైల్వే స్టేషన్, ట్రాక్టరు సౌకర్యం మొదలైనవి గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి.ప్రధాన జిల్లా రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతున్నాయి. రాష్ట్ర రహదారి గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు, మట్టిరోడ్లూ ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం ఉన్నాయి. గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. వారం వారం సంత గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. ఏటీఎమ్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో ఆటల మైదానం, గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. శాసనసభ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. సినిమా హాలు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 16 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == రెంజల్లో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 859 హెక్టార్లు * శాశ్వత పచ్చిక ప్రాంతాలు, ఇతర మేత భూమి: 6 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 16 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 700 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 973 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 1139 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 550 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == రెంజల్లో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * కాలువలు: 121 హెక్టార్లు* బావులు/బోరు బావులు: 428 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == రెంజల్లో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[చెరకు]], [[సోయా బీన్స్|సోయాబీన్]] === పారిశ్రామిక ఉత్పత్తులు === విధ్యుచ్ఛక్తి<references group="నోట్స్"/> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} == వెలుపలి లంకెలు == {{రెంజల్ మండలంలోని గ్రామాలు}} igezmdcow4emic9i96vbzhvdxcs4byk 10 6844 3614686 3613272 2022-08-03T14:14:39Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = నిజామాబాదు జిల్లా మండలాలు | title = [[:వర్గం:నిజామాబాదు జిల్లా మండలాలు|నిజామాబాదు జిల్లా మండలాలు]] | listclass = hlist | list1 = * [[నిజామాబాద్ సౌత్ మండలం|నిజామాబాద్ సౌత్]] * [[నిజామాబాద్ నార్త్ మండలం|నిజామాబాద్ నార్త్]] * [[నిజామాబాద్ గ్రామీణ మండలం|నిజామాబాద్ గ్రామీణ]] * [[ముగ్పాల్ మండలం|ముగ్పాల్]] * [[డిచ్‌పల్లి మండలం|డిచ్‌పల్లి]] * [[ధర్‌పల్లి మండలం (నిజామాబాద్ జిల్లా)|ధర్‌పల్లి]] * [[ఇందల్వాయి మండలం|ఇందల్వాయి]] * [[సిరికొండ మండలం (నిజామాబాదు జిల్లా)|సిరికొండ]] * [[నవీపేట్ మండలం|నవీపేట్]] * [[మక్లూర్ మండలం|మక్లూర్]] * [[ఆర్మూరు మండలం|ఆర్మూరు]] * [[బాల్కొండ మండలం|బాల్కొండ]] * [[మెండోర మండలం|మెండోర]] * [[ముప్కాల్ మండలం|ముప్కాల్]] * [[కమ్మర్‌పల్లి మండలం (నిజామాబాదు జిల్లా)|కమ్మర్‌పల్లి]] * [[వేల్పూర్ మండలం (నిజామాబాద్ జిల్లా)|వేల్పూర్]] * [[మోర్తాడ్ మండలం|మోర్తాడ్]] * [[ఎర్గట్ల మండలం|ఎర్గట్ల]] * [[భీంగల్ మండలం|భీంగల్]] * [[నందిపేట్ మండలం|నందిపేట్]] * [[జక్రాన్‌పల్లి మండలం|జక్రాన్‌పల్లి]] * [[బోధన్ మండలం|బోధన్]] * [[ఎడపల్లి మండలం|ఎడపల్లి]] * [[రెంజల్ మండలం|రెంజల్]] * [[కోటగిరి మండలం|కోటగిరి]] * [[వర్ని మండలం|వర్ని]] * [[రుద్రూర్ మండలం|రుద్రూర్]] * [[చందూర్ మండలం (నిజామాబాద్ జిల్లా)|చందూర్]] * [[మొస్రా మండలం|మొస్రా]]</div>}} <includeonly>[[వర్గం:నిజామాబాదు జిల్లా మండలాలు]]</includeonly><noinclude>[[వర్గం:తెలంగాణకు సంబంధించిన మూసలు|నిజామాబాదు]]</noinclude> p1imfdlf7mumqxs6kksibujmz6la35f 0 7008 3614690 3614532 2022-08-03T14:32:39Z Ramunigari Harishanker goud 115638 /* తూప్రాన్ గ్రామం పేరు వెనుక చరిత్ర */ wikitext text/x-wiki {{Infobox Settlement| ‎|name = తూప్రాన్ |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 =  మెదక్ |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 =తూప్రాన్ <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 14,401 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 7247 |population_blank2_title =  స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 7157 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 =3152 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్యు |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title =  స్త్రీల సంఖ్యు |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd          = 17.841841 | latm          = | lats          = | latNS          = N | longd          = 78.480335 | longm          = | longs          = | longEW         = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = 502334 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} '''తూప్రాన్, ''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[మెదక్ జిల్లా]], [[తూప్రాన్ మండలం|తూప్రాన్]] మండలానికి చెందిన గ్రామం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 238 Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> [[తెలంగాణ ప్రభుత్వం]] చేసిన పురపాలక సవరణ బిల్లులో భాగంగా 2018, ఆగస్టు 2న [[తూప్రాన్ పురపాలకసంఘం]]గా ఏర్పడింది.<ref name="రాష్ట్రంలో కొత్త పురపాలికలు ఇవే...">{{cite news|last1=నమస్తే తెలంగాణ| title=రాష్ట్రంలో కొత్త పురపాలికలు ఇవే...|url=https://www.ntnews.com/telangana-news/new-municipalities-in-telangana-state-1-1-561519.html| accessdate=19 April 2021|date=28 March 2018|archiveurl= https://web.archive.org/web/20180913190605/https://www.ntnews.com/telangana-news/new-municipalities-in-telangana-state-1-1-561519.html|archivedate=13 September 2018}}</ref> ఇది సమీప పట్టణమైన [[హైదరాబాదు]] నుండి 43 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. [[హైదరాబాదు]]కు సుమారు 55 కి.మీ. దూరంలో 7 వ నెంబరు జాతీయ రహదారిలో ఇది ఉంది. ==గ్రామ జనాభా== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 3152 ఇళ్లతో, 14401 జనాభాతో 1406 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 7247, ఆడవారి సంఖ్య 7154. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 2133 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 150. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 573594<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 502334. == తూప్రాన్ గ్రామం పేరు వెనుక చరిత్ర == తూప్రాన్ గ్రామానికి ఆ పేరు రావడానికి గల కారణం:- తూపు అనగా చిన్నకొండ/గుట్ట, రాణి అనగా వాగు/నది(పర్యాయ పదాలు). హల్దీనదిని పసుపులేరు, హరిద్రానది, తూపురాణి, కొండవాగు అని మొదలగు పేర్లతో కూడా పిలుస్తారు. సమీపంలోని నాచగిరిగుట్ట (శ్రీ శ్రీ శ్రీ లక్ష్మీనరసింహస్వామి) పరిసర ప్రాంత తూపులలోంచి బయలుదేరిన హల్దినది/ కొండ వాగు ( తూపురాణి) తూప్రాన్ గ్రామం ప్రక్క నుంచి ప్రవహిస్తూ చివరకు మెదక్ దగ్గర మంజీరా నదిలో కలుస్తుంది. పూర్వం తూప్రాన్ గ్రామం హల్దినది/ తూపురాణి ప్రక్కన వుండేది. గ్రామం మధ్యలో రామాలయం, ఒక రాతి గుహలో నరసింహస్వామి గుడి కూడా వుంది. (ఇప్పుడున్న ఊరికి తూర్పు దిశన కొద్ది దూరంలో ఈ ఆలయాలు నేటికీ ఉన్నాయి) వాణిజ్య వ్యాపార అభివృద్ధి పరంగా గ్రామం జాతీయ రహదారి నెం 7/44 వైపు పడమర దిశకు విస్తరించి, నేడు పురపాలిక గా మారింది. "తూపురాణి" ఊరి పేరు కాస్తా కాలక్రమేణ తూప్రాన్ గా రూపాoతరం చెందింది. - రామునిగారి హరిశంకర్ గౌడ్ ( తూప్రాన్ ). == విద్యా సౌకర్యాలు == ఒక ప్రాథమిక పాఠశాల, ఒక జిల్లా పరిషత్ ఉన్నత పాఠశాల బాల బాలికలకు ప్రత్యేకంగా కలదు ఒక ప్రభుత్వ గురుకుల పాఠశాల ఉంది.సుమారు 15 ప్రయివేటు పాఠశాలలు ఉన్నాయి. ఒక ప్రభుత్వ జునియర్ కళాశాల, 3 ప్రయివేటు జునియర్ కళాశాలలు, 2 ప్రయివేటు డిగ్రి కళాశాలలు, ఒక ప్రయివేటు బిఎడ్, ఒక ప్రయివేటు బిఫార్మసి, 3 ప్రయివేటు పిజి కళాశాలలు ఉన్నాయి.గ్రామంలో ఒక ప్రైవేటు బాలబడి ఉంది. ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాలలు 18, ప్రైవేటు ప్రాథమిక పాఠశాలలు 13, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాలలు ఐదు, ప్రైవేటు ప్రాథమికోన్నత పాఠశాలలు 9, ప్రభుత్వ మాధ్యమిక పాఠశాలలు రెండు, ప్రైవేటు మాధ్యమిక పాఠశాలలు 8 ఉన్నాయి. ఒక ప్రభుత్వ జూనియర్ కళాశాల, ఒక ప్రైవేటు జూనియర్ కళాశాల ఒక ప్రైవేటు ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల ఉన్నాయి.సమీప ఇంజనీరింగ్ కళాశాల [[గజ్వేల్|గజ్వేల్లో]] ఉంది. సమీప వైద్య కళాశాల, మేనేజిమెంటు కళాశాల హైదరాబాదులోను, పాలీటెక్నిక్ [[గజ్వేల్|గజ్వేల్లోనూ]] ఉన్నాయి.సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల మేడ్చల్లోను, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల‌లు హైదరాబాదులోనూ ఉన్నాయి. ==చరిత్ర, సంస్కృతి== ఈ గ్రామం కాకతీయుల కాలము నాటిదని ప్రశస్తి. ఈ గ్రామం తదనంతర కాలంలో దొంతి సంస్థానములో భాగంగా ఉండేది. దొంతి సంస్థానముకు, వడ్డేపల్లి సంస్థానముకు సరిహద్దు గ్రామముగా విలసిల్లింది. ఆ కాలంలోనే మంచి వ్యాపార కేంద్రంగా భాసిల్లింది .హిందు ముస్లిం సమైక్యత, హోలి నాడు జరిగే సంబరాల్లో పిడితాడు లాగే సంప్రదాయం ఉంది. మహంకాళి జాతర తెలంగాణలో ముగిసిన తరువాత శ్రావణ మాసంలో ఘనంగా జరుగుతుంది, కుల, మత భేద రహితంగా అన్ని మతాల వారు ఇందులో పాల్గొంటారు. గ్రామములోని స్వయంభువు రామాలయములో ఏటా శ్రీరామనవమి ఉత్సవాలు తొమ్మిది రోజుల పాటు ఘనంగా జరుగుతాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === ప్రభుత్వ ఆయుర్వేద వైద్యశాల, ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రము 8 ప్రయివేటు వైద్యశాలలు ఉన్నాయి. తూప్రాన్లో ఉన్న ఒకప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రంలో ఇద్దరు డాక్టర్లు, నలుగురు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు. ఒక ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రంలో డాక్టర్లు లేరు. ఇద్దరు పారామెడికల్ సిబ్బంది ఉన్నారు. ఒక డిస్పెన్సరీలో ఇద్దరు డాక్టర్లు, నలుగురు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు. ఒక పశు వైద్యశాలలో ఒక డాక్టరు, ఒకరు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు. ఒక సంచార వైద్య శాలలో డాక్టర్లు లేరు. ముగ్గురు పారామెడికల్ సిబ్బంది ఉన్నారు. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలో8 ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యాలున్నాయి. ఎమ్బీబీయెస్ డాక్టర్లు నలుగురు, డిగ్రీ లేని డాక్టర్లు నలుగురు ఉన్నారు. ఆరు మందుల దుకాణాలు ఉన్నాయి. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == తూప్రాన్లో పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు, ఉన్నాయి. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్, ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. గ్రామానికి బస్సు సౌకర్యం ఉంది. హైదరాబాదు నుండి, హైదరాబాదుకు ప్రతి 15 నిముషాలకు ఒకసారి బస్సులు ఉన్నాయి. సమీపాన 2 రైల్వేస్టేషన్లు ఉన్నాయి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులుప్రైవేటు బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. జాతీయ రహదారి, రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతున్నాయి. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు, మట్టిరోడ్లూ ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో ఏటీఎమ్, వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం ఉన్నాయి. గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం, వారం వారం సంత ఉన్నాయి.వివిధ రంగాలకు సంబంధించిన బహు వ్యాపార సంస్థలు ఉన్నాయి. వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో ఆటల మైదానం, సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. శాసనసభ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి.ఒక సినిమా హాలు ఉంది.. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 10 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == గ్రామ ప్రముఖులు == [[దస్త్రం:Gaddaar.jpg|thumb|గద్దర్ :గద్దర్ గా అందరికీ సుపరిచితమైన గుమ్మడి విఠల్ రావు ప్రముఖ విప్లవ కవి.]] *[[గద్దర్]] :గద్దర్ గా అందరికీ సుపరిచితమైన [[గుమ్మడి విఠల్ రావు]] ప్రముఖ విప్లవ కవి.ఇతనికి గద్దర్ అను పేరును స్వాతంత్ర్యం రాకముందు బ్రిటిష్ రాజ్యాన్ని వ్యతిరేకించిన "[[గదర్ పార్టీ]]" కు గుర్తుగా తీసుకోవడం జరిగింది. తూప్రాన్ గ్రామంలో లచ్చమ్మ, శేషయ్యలకు [[1949|1949లో]] దళిత కుటుంబంలో జన్మించాడు. *రాముని గారి రామస్వామి గౌడ్ (స్వాతంత్ర్య సమరయోధులు) *రాముని గారి సత్యనారాయణ గౌడ్ *చీదు గోపాల్ రెడ్డి *సంగ రామకృష్ణ == భూమి వినియోగం == తూప్రాన్లో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 17 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 24 హెక్టార్లు * శాశ్వత పచ్చిక ప్రాంతాలు, ఇతర మేత భూమి: 10 హెక్టార్లు * తోటలు మొదలైనవి సాగవుతున్న భూమి: 12 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 91 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 334 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 744 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 172 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 642 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 608 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == తూప్రాన్లో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 225 హెక్టార్లు* చెరువులు: 382 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == తూప్రాన్లో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[మొక్కజొన్న]], [[చెరకు]] === పారిశ్రామిక ఉత్పత్తులు === విత్తనాలు ==ఆర్థికం== గ్రామానికి ప్రధాన నీటి వనరు పెద్ద చెరువు, ఇదే కాక మేడక్క చెరువు, కొత్త చెరువు, వీటితో పాటు గ్రామానికి కిలోమీటరు దూరంలోని పసుపులేరు వాగుకు వెళ్ళే లింక్ కాల్వ కూడా వ్యవసాయానికి, త్రాగునీటికి ప్రధాన జల వనరులు, వరి, చెరుకు, మొక్కజొన్న ప్రధాన పంటలు, కూరగాయల సాగు కుడా జరుగుతుంది. సాధారణ గ్రామీణ వృత్తులు అన్ని యధావిధిగా కొనసాగుతున్నాయి. అదే విదంగా ప్రొ ఆగ్రొ, టాటా కాఫీ కంపెనిలు ఉన్నాయి., కాళ్ళకళ్ పెద్ద పారిశ్రామిక వాడ, పాడి పరిశ్రమ చాలా పెద్దది, సుగుణ కోళ్ళ దాణా కేంద్రము ఆసియాలోనే పెద్దది . ==ఆలయాలు== ప్రాచీన [[రామాలయం]] ఊరికి చివర కలదు, [[ఉజ్జయిని]] మహంకాళీ దేవాలయం కూడా ప్రాచీనమైనదే. అయితే ఉజ్జయిని మహంకాళీ దేవాలయానికి ఒక ప్రాముఖ్యత ఉంది. పట్టణానికి 55 కి.మీ. దూరంలో ఉన్న హైదరబాద్ లస్కర్ ఉజ్జయిని మహంకాళీ దేవాలయంలో అమ్మవారి ప్రతిష్ఠ గురించి అప్పటి పూజారులు మహారాష్ట్ర ఉజ్జయిని పట్టణం నుంచి గంఢ ద్వీపాన్ని తీసుకువస్తుండగా మార్గమధ్యంలో తూప్రాన్ పట్టణానికి చేరుకొగానే చీకటి పడడంతో వారు ఆ ద్వీపాన్ని, అక్కడ ద్వీపాన్ని వెలిగించి మరుసటి రోజు హైదరబాద్‌కు చేరుకున్నారు. గ్రామంలోని శ్రీ బాలాంజనేయ స్వామి దేవాలయం 500 సంవత్సరాల నాటిది. ప్రాచీన బాలాంజనేయ స్వామి దేవాలయమును 1994లో పునర్నిర్మాణము చేయడము జరిగింది. కప్పర నరసింహ స్వామి దేవాలయం ఉంది. ఇవేకాక 2 హనుమాన్ దేవాలయాలు, ఒక శివాలయము, ఒక [[అయ్యప్ప]] దేవాలయం, ఒక [[షిర్డీ సాయిబాబా|సాయిబాబా]] దేవాలయం, ఒక [[గీతా]] మందిరం ఉంది. ====చర్చిలు, మసీదులు==== * గ్రామంలో 3 [[చర్చి]]లు, 3 [[మసీదు]]లు ఉన్నాయి.. ==ఇతర విశేషాలు== 1998-2004 కాలంలో చెక్ డ్యాంల నిర్మాణము జరిగింది.గ్రామం అంతటా సిసి రోడ్లు వేయడము జరిగింది .బైర్రాజు ఫౌండేషన్ వారి సహకారంతో మినరల్ వాటర్ ఫ్లాంట్‌ను గ్రామ పంచాయతి వారు నిర్మించడం జరిగింది. రీడ్స్ అనే స్వచ్ఛంద సంస్థ బాల కార్మికుల విద్యాభీవృద్దికై ఒక పాఠశాలను నిర్వహిస్తోంది . *తూప్రాన్‌కు సరిహద్దులుగా తూర్పున నాచారం లక్ష్మినరసింహ స్వామి వారు * పశ్చిమాన దొంతి వేణుగోపాల స్వామి వారు * దక్షిణాన బొజ్జమ్మ గుట్ట రాజరాజెశ్వర స్వామి వారు * ఉత్తరాన రామప్ప గుట్ట రామలింగేశ్వర స్వామి వార్లు వెలసి ఉన్నారు. * కాళ్ళకల్ వనదుర్గా మాత ఆలయము కలదు, *వెంకటాపురము (పిటి) లో లలితా పరమేశ్వరి దేవాలయం నిర్మాణంలో కలదు * గజ్వెల్ నియోజకవర్గములో తూప్రాన్ అతి పెద్ద మండలం * తూప్రాన్ మండలం క్రింద 132 పల్లెలు ఉన్నాయి. ఇక్కడికి దగ్గరలోని నాచారం నరసింహస్వామి దేవస్థానం చాలా ప్రసిద్ధి. ఈ గ్రామంలో ప్రాచీన రామాలయము, మహంకాళి దేవాలయము, బాలాంజనేయ స్వామి దేవాలయము ఉన్నాయి. == మూలాలు == {{Reflist}} == వెలుపలి లంకెలు == {{తూప్రాన్ మండలంలోని గ్రామాలు}} [[వర్గం:తెలంగాణ పుణ్యక్షేత్రాలు]] 8teg6etdijx1pjel2ve07wsacxzeb34 0 7152 3614687 3540167 2022-08-03T14:15:25Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki {{Infobox Settlement| ‎|name = ఎడపల్లె |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[నిజామాబాదు జిల్లా|నిజామాబాదు]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[ఎడపల్లి మండలం|యెడపల్లి]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 13469 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 6484 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 6985 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 3141 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 18.6786906 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 77.9326451 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} '''ఎడపల్లి''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నిజామాబాదు జిల్లా|నిజామాబాద్ జిల్లా]], [[ఎడపల్లి మండలం|ఎడపల్లి]] మండలానికి చెందిన గ్రామం.<ref name=":0">{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-08-02 |website= |archive-date=2019-12-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191209041557/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> ఇది సమీప పట్టణమైన [[బోధన్]] నుండి 8 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. ==గణాంక వివరాలు== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 3141 ఇళ్లతో, 13469 జనాభాతో 1373 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 6484, ఆడవారి సంఖ్య 6985. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 1481 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 1088. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 570963<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref> == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో నాలుగుప్రైవేటు బాలబడులు ఉన్నాయి. ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాలలు 9, ప్రైవేటు ప్రాథమిక పాఠశాలలు ఆరు, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాలలు మూడు , ప్రైవేటు ప్రాథమికోన్నత పాఠశాలలు నాలుగు, ప్రభుత్వ మాధ్యమిక పాఠశాలలు మూడు, ప్రైవేటు మాధ్యమిక పాఠశాలలు రెండు ఉన్నాయి.సమీప జూనియర్ కళాశాల, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల బోధన్లోను, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల నిజామాబాద్లోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల హైదరాబాదులోను, పాలీటెక్నిక్‌ నిజామాబాద్లోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల బోధన్లోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల బోధన్లోను, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల‌లు నిజామాబాద్లోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === యెద్‌పల్లిలో ఉన్న ఒకప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రంలో ఒక డాక్టరు, ఐదుగురు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు. మూడు ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రాల్లో డాక్టర్లు లేరు. నలుగురు పారామెడికల్ సిబ్బంది ఉన్నారు. ఒక పశు వైద్యశాలలో ఒక డాక్టరు, ఒకరు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు. ఒక కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రంలో ఇద్దరు డాక్టర్లు , నలుగురు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు. అలోపతి ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, సంచార వైద్య శాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలో4 ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యాలున్నాయి. డిగ్రీ లేని డాక్టర్లు నలుగురు ఉన్నారు. మూడు మందుల దుకాణాలు ఉన్నాయి. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == యెద్‌పల్లిలో పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉన్నాయి. పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. రైల్వే స్టేషన్ ఉంది. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతున్నాయి. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు, మట్టిరోడ్లూ ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం ఉన్నాయి. గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం, వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్ గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. రోజువారీ మార్కెట్ గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో ఆటల మైదానం, గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. శాసనసభ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. సినిమా హాలు గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 20 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == యెద్‌పల్లిలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 275 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 588 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 509 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 13 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 495 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == యెద్‌పల్లిలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * కాలువలు: 82 హెక్టార్లు* బావులు/బోరు బావులు: 413 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == యెద్‌పల్లిలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]] === పారిశ్రామిక ఉత్పత్తులు === బీడీలు ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లంకెలు== {{యెడపల్లె మండలంలోని గ్రామాలు}} f0ms3mls4ocajgzuqvtqlj0y43x26s5 0 7155 3614657 3572128 2022-08-03T13:21:59Z యర్రా రామారావు 28161 ఇది పట్టణం అందువలన మండలం లోని రెవెన్యూ గ్రామాల మూస తొలగించాను wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = బోధన్ | native_name = పట్టణం | other_name = | settlement_type = | image_skyline = | image_alt = | image_caption = | pushpin_map = India Telangana#India | pushpin_label_position = right | pushpin_map_alt = | pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో భోధన్ పట్టణ స్థానం | coordinates = {{coord|18.67|77.9|display=inline,title}} | subdivision_type = [[దేశం]] | subdivision_name = [[భారతదేశం]] | subdivision_type1 = [[రాష్ట్రం]] | subdivision_type2 = [[జిల్లా]] | subdivision_name1 = [[తెలంగాణ]] | subdivision_name2 = [[నిజామాబాదు జిల్లా|నిజామాబాదు]] | established_title = <!-- Established --> | established_date = | founder = | named_for = | government_type = [[స్థానిక స్వపరిపాలనా సంస్థలు|స్థానిక స్వపరిపాలన సంస్థ]] | governing_body = [[పురపాలక సంఘం]] | unit_pref = Metric | area_footnotes = <ref name="civicbody">{{cite web|title=Urban Local Body Information|url=http://www.dtcp.telangana.gov.in/ULBs-List-68.pdf|website=Directorate of Town and Country Planning|publisher=Government of Telangana|access-date=28 June 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160615135503/http://dtcp.telangana.gov.in/ULBs-List-68.pdf#|archive-date=15 June 2016|url-status=dead|df=dmy-all}}</ref> | area_total_km2 = 35.40 | elevation_footnotes = | elevation_m = 357 | population_total = 77553 | population_as_of = 2011 | population_footnotes = <ref name="census">{{cite web|title=District Census Handbook – Karimnagar|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/2802_PART_B_DCHB_NIZAMABAD.pdf|website=Census of India|access-date=11 June 2016|pages=11,36|format=PDF}}</ref><ref name=population>{{cite web|title=Census 2011|url=http://www.censusindia.gov.in/pca/SearchDetails.aspx?Id=606637|publisher=The Registrar General & Census Commissioner, India|access-date=25 July 2014}}</ref> | population_density_km2 = auto | population_rank = జిల్లాలో 2 వ ర్యాంకు | population_demonym = | demographics_type1 = [[భాషలు|భాష]] | demographics1_title1 = [[అధికార భాష|అధికార]] | timezone1 = [[భారత ప్రామాణిక కాలమానం|IST]] | utc_offset1 = +5:30 | postal_code_type = [[పిన్‌కోడ్|పిన్]] | postal_code = 503185, 503180 | area_code = +91 08467 | area_code_type = [[ప్రాంతీయ ఫోన్‌కోడ్]] | registration_plate = TS 16 | website = {{URL|bodhanmunicipality.telangana.gov.in/}} | footnotes = | demographics1_info1 = [[తెలుగు]], [[ఉర్దూ భాష|ఉర్దు]] }} '''బోధన్ పట్టణం,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నిజామాబాదు జిల్లా]], [[బోధన్ మండలం|బోధన్]] మండలానికి చెందిన పట్టణం.<ref>{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2019-05-06 |website= |archive-date=2019-12-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191209041557/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> ఇది ప్రాచీన పోదన పట్టణంగా గుర్తించబడింది, ఇది బహుశా వేములవాడ చాళుక్య వంశీయుల 8 వ శతాబ్దపు పాలకుడు వినాయదీయ రాజధాని అయి ఉండవచ్చు.కన్నడ వంశీయుల-భాషా కోర్టు కవి పంపా జన్మస్థలంగా బోదన్ భావిస్తారు.1970 వ దశకంలో చరిత్రకారుడు యడగిరి రావు పాత కన్నడ లిపి రూపాన్ని విశ్లేషించినప్పుడు పంపా సమాధి (శ్మశాన స్థలం) బోదన్ వద్ద ఉన్నట్లు భావిస్తారు. సమాధి ఒక గుర్తించబడని సన్యాసిని పంపా అని నమ్ముతారు. == పట్టణ జనాభా == 2011 భారత జనాభా లెక్కల ప్రకారం బోధన్ పట్టణ జనాభా 77,573. పురుషులు జనాభాలో 50%, స్త్రీలు 50% ఉన్నారు. బోధన్ సగటు అక్షరాస్యతా రేటు 66%, జాతీయ సగటు 74.04% కంటే తక్కువగా ఉంది. పురుషుల అక్షరాస్యత 71%, మహిళల అక్షరాస్యత 61%. జనాభాలో 6 సంవత్సరాల కంటే తక్కువ వయస్సుగల జనాభా 11% మంది ఉన్నారు. == పట్టణంలో జన్మించిన ప్రముఖులు == [[దస్త్రం:Ayinampudi Srilakshmi.jpg|thumb|అయినంపూడి శ్రీలక్ష్మి''':తెలుగు కవయిత్రి, రచయిత్రి.''']] * [[అయినంపూడి శ్రీలక్ష్మి]]''':'''ఆమె [[బోధన్]] లో [[1967]] [[ఆగస్టు 15]] న జన్మించింది. ఆమె పూర్వీకులు 1940ల్లో ఆంధ్ర ప్రాంతం నుండి ఇక్కడికి వలస వచ్చారు'''.<ref name="సమాజం కోసం అక్షరయాన్‌">{{cite news|url=https://www.andhrajyothy.com/telugunews/aksharayan-for-society-1921042401311717|title=సమాజం కోసం అక్షరయాన్‌|last1=Andhrajyothy|date=24 April 2021|work=|accessdate=5 May 2021|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210505180244/https://www.andhrajyothy.com/telugunews/aksharayan-for-society-1921042401311717|archivedate=5 మే 2021}}</ref>''' తెలుగు కవయిత్రి, [[రచయిత్రి]]. [[ఆకాశవాణి]], [[హైదరాబాదు|హైదరాబాదులో]] రెండున్నర దశాబ్దాలుగా అనౌన్సరుగా పనిచేస్తుంది.శ్రీలక్ష్మి అనేక వ్యాసాలు, [[పుస్తకాలు]], కవితలు ప్రచురించింది. కొన్ని [[డాక్యుమెంటరీ (అయోమయనివృత్తి)|డాక్యుమెంటరీలు]] నిర్మించింది. సినిమాలపై అనేక కార్యక్రమాలను నిర్వహించింది. [[ఆలిండియా రేడియో|ఆలిండియా రేడియోలో]] పేరొందిన వ్యక్తులతో [[ఇంటర్వ్యూ]] కార్యక్రమాలు నిర్వహించింది.<ref>{{Cite web|url=http://www.inampudishreelaxmi.com/|title=About Inampudi Sreelaxmi|website=|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20150801122906/http://inampudishreelaxmi.com/|archive-date=2015-08-01|access-date=2015-06-30}}</ref> 2020లో [[తెలంగాణ ప్రభుత్వం]] నుండి ఉత్తమ సాహిత్యకారిణిగా [[తెలంగాణ రాష్ట్ర విశిష్ట మహిళా పురస్కారాలు-2020|తెలంగాణ రాష్ట్ర విశిష్ట మహిళా పురస్కారం]] అందుకుంది.<ref name="30 మంది మహిళలకు పురస్కారాలు">{{cite news|url=https://www.eenadu.net/statenews/mainnews/general/30/220042792|title=30 మంది మహిళలకు పురస్కారాలు|last1=ఈనాడు|first1=ప్రధానాంశాలు|date=8 March 2020|work=|accessdate=9 March 2020|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200308132559/https://www.eenadu.net/statenews/mainnews/general/30/220042792|archivedate=8 March 2020}}</ref> == రెవెన్యూ డివిజను == తెలంగాణ రాష్ట్రంలోని రెవెన్యూ విభాగాల్లో బోధన్ ఒకటి.ఇందులో బోదన్, [[ఎడపల్లి మండలం|ఎడపల్లి]], [[రేంజల్ మండలం|రేంజల్]], [[కోటగిరి మండలం|కోటగిరి]] [[వర్ని మండలం|వర్ని]], [[రుద్రూర్ మండలం|రుద్రూర్]] మండలాలు ఉన్నాయి. ఈ ప్రాంతాలు నిజాంసాగర్ ప్రాజెక్టు అయకట్టు కిందకు వస్తుంది. == ప్రభుత్వం, రాజకీయాలు == === పౌర పరిపాలన === బోధన్ మునిసిపాలిటీ 1952 లో స్థాపించబడింది. 35 వార్డులుతో రెండవ తరగతి పురపాలక సంఘంగా వర్గీకరించబడింది. పౌరసంస్థ అధికార పరిధి 21.40 km2 (8.26 sq mi) విస్తీర్ణంలో వ్యాపించింది. 2014 లో బోధన్ అసెంబ్లీలో టిఆర్ఎస్ పార్టీకి చెందిన షకుల్ 15,884 (10.37%) మార్జిన్తో గెలుపొందాడు. షకుల్ మొత్తం ఓట్లలో 44.02% ఓట్లు సాధించాడు.ఇది [[నిజామాబాదు లోకసభ నియోజకవర్గం|నిజామాబాద్ పార్లమెంటరీ నియోజకవర్గం]], [[బోధన్ శాసనసభ నియోజకవర్గం|బోధన్ అసెంబ్లీ నియోజక వర్గం]] పరిధిలో ఉంది. 2018 ఎన్నికలలో షకీల్ అమీర్ మొహమ్మద్ బోధన్ శాసనసభ సభ్యుడిగా రెండవసారి 74895 ఓట్లుతో గెలుపొందాడు. == మూలాలు == {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == {{తెలంగాణ జైనమత క్షేత్రాలు}} [[వర్గం:నిజామాబాదు జిల్లా రైల్వేస్టేషన్లు]] [[వర్గం:తెలంగాణ జైనమత క్షేత్రాలు]] [[వర్గం:తెలంగాణ నగరాలు, పట్టణాలు]] 2yhhpea0juw7cxnvchxlwqrf93kjyxq 3614658 3614657 2022-08-03T13:22:53Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = బోధన్ | native_name = పట్టణం | other_name = | settlement_type = | image_skyline = | image_alt = | image_caption = | pushpin_map = India Telangana#India | pushpin_label_position = right | pushpin_map_alt = | pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో భోధన్ పట్టణ స్థానం | coordinates = {{coord|18.67|77.9|display=inline,title}} | subdivision_type = [[దేశం]] | subdivision_name = [[భారతదేశం]] | subdivision_type1 = [[రాష్ట్రం]] | subdivision_type2 = [[జిల్లా]] | subdivision_name1 = [[తెలంగాణ]] | subdivision_name2 = [[నిజామాబాదు జిల్లా|నిజామాబాదు]] | established_title = <!-- Established --> | established_date = | founder = | named_for = | government_type = [[స్థానిక స్వపరిపాలనా సంస్థలు|స్థానిక స్వపరిపాలన సంస్థ]] | governing_body = [[పురపాలక సంఘం]] | unit_pref = Metric | area_footnotes = <ref name="civicbody">{{cite web|title=Urban Local Body Information|url=http://www.dtcp.telangana.gov.in/ULBs-List-68.pdf|website=Directorate of Town and Country Planning|publisher=Government of Telangana|access-date=28 June 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160615135503/http://dtcp.telangana.gov.in/ULBs-List-68.pdf#|archive-date=15 June 2016|url-status=dead|df=dmy-all}}</ref> | area_total_km2 = 35.40 | elevation_footnotes = | elevation_m = 357 | population_total = 77553 | population_as_of = 2011 | population_footnotes = <ref name="census">{{cite web|title=District Census Handbook – Karimnagar|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/2802_PART_B_DCHB_NIZAMABAD.pdf|website=Census of India|access-date=11 June 2016|pages=11,36|format=PDF}}</ref><ref name=population>{{cite web|title=Census 2011|url=http://www.censusindia.gov.in/pca/SearchDetails.aspx?Id=606637|publisher=The Registrar General & Census Commissioner, India|access-date=25 July 2014}}</ref> | population_density_km2 = auto | population_rank = జిల్లాలో 2 వ ర్యాంకు | population_demonym = | demographics_type1 = [[భాషలు|భాష]] | demographics1_title1 = [[అధికార భాష|అధికార]] | timezone1 = [[భారత ప్రామాణిక కాలమానం|IST]] | utc_offset1 = +5:30 | postal_code_type = [[పిన్‌కోడ్|పిన్]] | postal_code = 503185, 503180 | area_code = +91 08467 | area_code_type = [[ప్రాంతీయ ఫోన్‌కోడ్]] | registration_plate = TS 16 | website = {{URL|bodhanmunicipality.telangana.gov.in/}} | footnotes = | demographics1_info1 = [[తెలుగు]], [[ఉర్దూ భాష|ఉర్దు]] }} '''బోధన్ పట్టణం,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నిజామాబాదు జిల్లా]], [[బోధన్ మండలం|బోధన్]] మండలానికి చెందిన పట్టణం.<ref>{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2019-05-06 |website= |archive-date=2019-12-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191209041557/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> ఇది ప్రాచీన పోదన పట్టణంగా గుర్తించబడింది, ఇది బహుశా వేములవాడ చాళుక్య వంశీయుల 8 వ శతాబ్దపు పాలకుడు వినాయదీయ రాజధాని అయి ఉండవచ్చు.కన్నడ వంశీయుల-భాషా కోర్టు కవి పంపా జన్మస్థలంగా బోదన్ భావిస్తారు.1970 వ దశకంలో చరిత్రకారుడు యడగిరి రావు పాత కన్నడ లిపి రూపాన్ని విశ్లేషించినప్పుడు పంపా సమాధి (శ్మశాన స్థలం) బోదన్ వద్ద ఉన్నట్లు భావిస్తారు. సమాధి ఒక గుర్తించబడని సన్యాసిని పంపా అని నమ్ముతారు. == పట్టణ జనాభా == 2011 భారత జనాభా లెక్కల ప్రకారం బోధన్ పట్టణ జనాభా 77,573. పురుషులు జనాభాలో 50%, స్త్రీలు 50% ఉన్నారు. బోధన్ సగటు అక్షరాస్యతా రేటు 66%, జాతీయ సగటు 74.04% కంటే తక్కువగా ఉంది. పురుషుల అక్షరాస్యత 71%, మహిళల అక్షరాస్యత 61%. జనాభాలో 6 సంవత్సరాల కంటే తక్కువ వయస్సుగల జనాభా 11% మంది ఉన్నారు. == పట్టణంలో జన్మించిన ప్రముఖులు == [[దస్త్రం:Ayinampudi Srilakshmi.jpg|thumb|అయినంపూడి శ్రీలక్ష్మి''':తెలుగు కవయిత్రి, రచయిత్రి.'''|ఎడమ]] * [[అయినంపూడి శ్రీలక్ష్మి]]''':'''ఆమె [[బోధన్]] లో [[1967]] [[ఆగస్టు 15]] న జన్మించింది. ఆమె పూర్వీకులు 1940ల్లో ఆంధ్ర ప్రాంతం నుండి ఇక్కడికి వలస వచ్చారు'''.<ref name="సమాజం కోసం అక్షరయాన్‌">{{cite news|url=https://www.andhrajyothy.com/telugunews/aksharayan-for-society-1921042401311717|title=సమాజం కోసం అక్షరయాన్‌|last1=Andhrajyothy|date=24 April 2021|work=|accessdate=5 May 2021|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210505180244/https://www.andhrajyothy.com/telugunews/aksharayan-for-society-1921042401311717|archivedate=5 మే 2021}}</ref>''' తెలుగు కవయిత్రి, [[రచయిత్రి]]. [[ఆకాశవాణి]], [[హైదరాబాదు|హైదరాబాదులో]] రెండున్నర దశాబ్దాలుగా అనౌన్సరుగా పనిచేస్తుంది.శ్రీలక్ష్మి అనేక వ్యాసాలు, [[పుస్తకాలు]], కవితలు ప్రచురించింది. కొన్ని [[డాక్యుమెంటరీ (అయోమయనివృత్తి)|డాక్యుమెంటరీలు]] నిర్మించింది. సినిమాలపై అనేక కార్యక్రమాలను నిర్వహించింది. [[ఆలిండియా రేడియో|ఆలిండియా రేడియోలో]] పేరొందిన వ్యక్తులతో [[ఇంటర్వ్యూ]] కార్యక్రమాలు నిర్వహించింది.<ref>{{Cite web|url=http://www.inampudishreelaxmi.com/|title=About Inampudi Sreelaxmi|website=|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20150801122906/http://inampudishreelaxmi.com/|archive-date=2015-08-01|access-date=2015-06-30}}</ref> 2020లో [[తెలంగాణ ప్రభుత్వం]] నుండి ఉత్తమ సాహిత్యకారిణిగా [[తెలంగాణ రాష్ట్ర విశిష్ట మహిళా పురస్కారాలు-2020|తెలంగాణ రాష్ట్ర విశిష్ట మహిళా పురస్కారం]] అందుకుంది.<ref name="30 మంది మహిళలకు పురస్కారాలు">{{cite news|url=https://www.eenadu.net/statenews/mainnews/general/30/220042792|title=30 మంది మహిళలకు పురస్కారాలు|last1=ఈనాడు|first1=ప్రధానాంశాలు|date=8 March 2020|work=|accessdate=9 March 2020|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200308132559/https://www.eenadu.net/statenews/mainnews/general/30/220042792|archivedate=8 March 2020}}</ref> == రెవెన్యూ డివిజను == తెలంగాణ రాష్ట్రంలోని రెవెన్యూ విభాగాల్లో బోధన్ ఒకటి.ఇందులో బోదన్, [[ఎడపల్లి మండలం|ఎడపల్లి]], [[రేంజల్ మండలం|రేంజల్]], [[కోటగిరి మండలం|కోటగిరి]] [[వర్ని మండలం|వర్ని]], [[రుద్రూర్ మండలం|రుద్రూర్]] మండలాలు ఉన్నాయి. ఈ ప్రాంతాలు నిజాంసాగర్ ప్రాజెక్టు అయకట్టు కిందకు వస్తుంది. == ప్రభుత్వం, రాజకీయాలు == === పౌర పరిపాలన === బోధన్ మునిసిపాలిటీ 1952 లో స్థాపించబడింది. 35 వార్డులుతో రెండవ తరగతి పురపాలక సంఘంగా వర్గీకరించబడింది. పౌరసంస్థ అధికార పరిధి 21.40 km2 (8.26 sq mi) విస్తీర్ణంలో వ్యాపించింది. 2014 లో బోధన్ అసెంబ్లీలో టిఆర్ఎస్ పార్టీకి చెందిన షకుల్ 15,884 (10.37%) మార్జిన్తో గెలుపొందాడు. షకుల్ మొత్తం ఓట్లలో 44.02% ఓట్లు సాధించాడు.ఇది [[నిజామాబాదు లోకసభ నియోజకవర్గం|నిజామాబాద్ పార్లమెంటరీ నియోజకవర్గం]], [[బోధన్ శాసనసభ నియోజకవర్గం|బోధన్ అసెంబ్లీ నియోజక వర్గం]] పరిధిలో ఉంది. 2018 ఎన్నికలలో షకీల్ అమీర్ మొహమ్మద్ బోధన్ శాసనసభ సభ్యుడిగా రెండవసారి 74895 ఓట్లుతో గెలుపొందాడు. == మూలాలు == {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == {{తెలంగాణ జైనమత క్షేత్రాలు}} [[వర్గం:నిజామాబాదు జిల్లా రైల్వేస్టేషన్లు]] [[వర్గం:తెలంగాణ జైనమత క్షేత్రాలు]] [[వర్గం:తెలంగాణ నగరాలు, పట్టణాలు]] 2wybvni1sa53353rwcvlj6vfz3xejji 3614659 3614658 2022-08-03T13:24:27Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = బోధన్ | native_name = పట్టణం | other_name = | settlement_type = | image_skyline = | image_alt = | image_caption = | pushpin_map = India Telangana#India | pushpin_label_position = right | pushpin_map_alt = | pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో భోధన్ పట్టణ స్థానం | coordinates = {{coord|18.67|77.9|display=inline,title}} | subdivision_type = [[దేశం]] | subdivision_name = [[భారతదేశం]] | subdivision_type1 = [[రాష్ట్రం]] | subdivision_type2 = [[జిల్లా]] | subdivision_name1 = [[తెలంగాణ]] | subdivision_name2 = [[నిజామాబాదు జిల్లా|నిజామాబాదు]] | established_title = <!-- Established --> | established_date = | founder = | named_for = | government_type = [[స్థానిక స్వపరిపాలనా సంస్థలు|స్థానిక స్వపరిపాలన సంస్థ]] | governing_body = [[పురపాలక సంఘం]] | unit_pref = Metric | area_footnotes = <ref name="civicbody">{{cite web|title=Urban Local Body Information|url=http://www.dtcp.telangana.gov.in/ULBs-List-68.pdf|website=Directorate of Town and Country Planning|publisher=Government of Telangana|access-date=28 June 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160615135503/http://dtcp.telangana.gov.in/ULBs-List-68.pdf#|archive-date=15 June 2016|url-status=dead|df=dmy-all}}</ref> | area_total_km2 = 35.40 | elevation_footnotes = | elevation_m = 357 | population_total = 77553 | population_as_of = 2011 | population_footnotes = <ref name="census">{{cite web|title=District Census Handbook – Karimnagar|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/2802_PART_B_DCHB_NIZAMABAD.pdf|website=Census of India|access-date=11 June 2016|pages=11,36|format=PDF}}</ref><ref name=population>{{cite web|title=Census 2011|url=http://www.censusindia.gov.in/pca/SearchDetails.aspx?Id=606637|publisher=The Registrar General & Census Commissioner, India|access-date=25 July 2014}}</ref> | population_density_km2 = auto | population_rank = జిల్లాలో 2 వ ర్యాంకు | population_demonym = | demographics_type1 = [[భాషలు|భాష]] | demographics1_title1 = [[అధికార భాష|అధికార]] | timezone1 = [[భారత ప్రామాణిక కాలమానం|IST]] | utc_offset1 = +5:30 | postal_code_type = [[పిన్‌కోడ్|పిన్]] | postal_code = 503185 503180 | area_code = +91 08467 | area_code_type = [[ప్రాంతీయ ఫోన్‌కోడ్]] | registration_plate = TS 16 | website = {{URL|bodhanmunicipality.telangana.gov.in/}} | footnotes = | demographics1_info1 = [[తెలుగు]], [[ఉర్దూ భాష|ఉర్దు]] }} '''బోధన్ పట్టణం,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నిజామాబాదు జిల్లా]], [[బోధన్ మండలం|బోధన్]] మండలానికి చెందిన పట్టణం.<ref>{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2019-05-06 |website= |archive-date=2019-12-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191209041557/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> ఇది ప్రాచీన పోదన పట్టణంగా గుర్తించబడింది, ఇది బహుశా వేములవాడ చాళుక్య వంశీయుల 8 వ శతాబ్దపు పాలకుడు వినాయదీయ రాజధాని అయి ఉండవచ్చు.కన్నడ వంశీయుల-భాషా కోర్టు కవి పంపా జన్మస్థలంగా బోదన్ భావిస్తారు.1970 వ దశకంలో చరిత్రకారుడు యడగిరి రావు పాత కన్నడ లిపి రూపాన్ని విశ్లేషించినప్పుడు పంపా సమాధి (శ్మశాన స్థలం) బోదన్ వద్ద ఉన్నట్లు భావిస్తారు. సమాధి ఒక గుర్తించబడని సన్యాసిని పంపా అని నమ్ముతారు. == పట్టణ జనాభా == 2011 భారత జనాభా లెక్కల ప్రకారం బోధన్ పట్టణ జనాభా 77,573. పురుషులు జనాభాలో 50%, స్త్రీలు 50% ఉన్నారు. బోధన్ సగటు అక్షరాస్యతా రేటు 66%, జాతీయ సగటు 74.04% కంటే తక్కువగా ఉంది. పురుషుల అక్షరాస్యత 71%, మహిళల అక్షరాస్యత 61%. జనాభాలో 6 సంవత్సరాల కంటే తక్కువ వయస్సుగల జనాభా 11% మంది ఉన్నారు. == పట్టణంలో జన్మించిన ప్రముఖులు == [[దస్త్రం:Ayinampudi Srilakshmi.jpg|thumb|అయినంపూడి శ్రీలక్ష్మి''':తెలుగు కవయిత్రి, రచయిత్రి.'''|ఎడమ]] * [[అయినంపూడి శ్రీలక్ష్మి]]''':'''ఆమె [[బోధన్]] లో [[1967]] [[ఆగస్టు 15]] న జన్మించింది. ఆమె పూర్వీకులు 1940ల్లో ఆంధ్ర ప్రాంతం నుండి ఇక్కడికి వలస వచ్చారు'''.<ref name="సమాజం కోసం అక్షరయాన్‌">{{cite news|url=https://www.andhrajyothy.com/telugunews/aksharayan-for-society-1921042401311717|title=సమాజం కోసం అక్షరయాన్‌|last1=Andhrajyothy|date=24 April 2021|work=|accessdate=5 May 2021|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210505180244/https://www.andhrajyothy.com/telugunews/aksharayan-for-society-1921042401311717|archivedate=5 మే 2021}}</ref>''' తెలుగు కవయిత్రి, [[రచయిత్రి]]. [[ఆకాశవాణి]], [[హైదరాబాదు|హైదరాబాదులో]] రెండున్నర దశాబ్దాలుగా అనౌన్సరుగా పనిచేస్తుంది.శ్రీలక్ష్మి అనేక వ్యాసాలు, [[పుస్తకాలు]], కవితలు ప్రచురించింది. కొన్ని [[డాక్యుమెంటరీ (అయోమయనివృత్తి)|డాక్యుమెంటరీలు]] నిర్మించింది. సినిమాలపై అనేక కార్యక్రమాలను నిర్వహించింది. [[ఆలిండియా రేడియో|ఆలిండియా రేడియోలో]] పేరొందిన వ్యక్తులతో [[ఇంటర్వ్యూ]] కార్యక్రమాలు నిర్వహించింది.<ref>{{Cite web|url=http://www.inampudishreelaxmi.com/|title=About Inampudi Sreelaxmi|website=|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20150801122906/http://inampudishreelaxmi.com/|archive-date=2015-08-01|access-date=2015-06-30}}</ref> 2020లో [[తెలంగాణ ప్రభుత్వం]] నుండి ఉత్తమ సాహిత్యకారిణిగా [[తెలంగాణ రాష్ట్ర విశిష్ట మహిళా పురస్కారాలు-2020|తెలంగాణ రాష్ట్ర విశిష్ట మహిళా పురస్కారం]] అందుకుంది.<ref name="30 మంది మహిళలకు పురస్కారాలు">{{cite news|url=https://www.eenadu.net/statenews/mainnews/general/30/220042792|title=30 మంది మహిళలకు పురస్కారాలు|last1=ఈనాడు|first1=ప్రధానాంశాలు|date=8 March 2020|work=|accessdate=9 March 2020|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200308132559/https://www.eenadu.net/statenews/mainnews/general/30/220042792|archivedate=8 March 2020}}</ref> == రెవెన్యూ డివిజను == తెలంగాణ రాష్ట్రంలోని రెవెన్యూ విభాగాల్లో బోధన్ ఒకటి.ఇందులో బోదన్, [[ఎడపల్లి మండలం|ఎడపల్లి]], [[రేంజల్ మండలం|రేంజల్]], [[కోటగిరి మండలం|కోటగిరి]] [[వర్ని మండలం|వర్ని]], [[రుద్రూర్ మండలం|రుద్రూర్]] మండలాలు ఉన్నాయి. ఈ ప్రాంతాలు నిజాంసాగర్ ప్రాజెక్టు అయకట్టు కిందకు వస్తుంది. == ప్రభుత్వం, రాజకీయాలు == === పౌర పరిపాలన === బోధన్ మునిసిపాలిటీ 1952 లో స్థాపించబడింది. 35 వార్డులుతో రెండవ తరగతి పురపాలక సంఘంగా వర్గీకరించబడింది. పౌరసంస్థ అధికార పరిధి 21.40 km2 (8.26 sq mi) విస్తీర్ణంలో వ్యాపించింది. 2014 లో బోధన్ అసెంబ్లీలో టిఆర్ఎస్ పార్టీకి చెందిన షకుల్ 15,884 (10.37%) మార్జిన్తో గెలుపొందాడు. షకుల్ మొత్తం ఓట్లలో 44.02% ఓట్లు సాధించాడు.ఇది [[నిజామాబాదు లోకసభ నియోజకవర్గం|నిజామాబాద్ పార్లమెంటరీ నియోజకవర్గం]], [[బోధన్ శాసనసభ నియోజకవర్గం|బోధన్ అసెంబ్లీ నియోజక వర్గం]] పరిధిలో ఉంది. 2018 ఎన్నికలలో షకీల్ అమీర్ మొహమ్మద్ బోధన్ శాసనసభ సభ్యుడిగా రెండవసారి 74895 ఓట్లుతో గెలుపొందాడు. == మూలాలు == {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == {{తెలంగాణ జైనమత క్షేత్రాలు}} [[వర్గం:నిజామాబాదు జిల్లా రైల్వేస్టేషన్లు]] [[వర్గం:తెలంగాణ జైనమత క్షేత్రాలు]] [[వర్గం:తెలంగాణ నగరాలు, పట్టణాలు]] so1p53o55c7liayp5in2orerkgs1wmx 0 7495 3615051 3566870 2022-08-04T07:33:20Z యర్రా రామారావు 28161 కొత్త మ్యాపు ఎక్కింపు, తాజా గణాంకాలు కూర్పు wikitext text/x-wiki '''నాగర్‌కర్నూల్ మండలం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రంలోని [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాకు]] చెందిన ఒక మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 243, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 11.10.2016 </ref> {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎|type = mandal||native_name=నాగర్‌కర్నూల్||district=నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా | latd = 16.4833 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.3333 | longm = | longs = | longEW = E |mandal_map=Telangana-mandal-Nagarkurnool Nagar Kurnool-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=నాగర్‌కర్నూల్|villages=23|area_total=223|population_total=74728|population_male=37619|population_female=37109|population_density=|population_as_of = 2011 |area_magnitude= చ.కి.మీ=|literacy=53.49|literacy_male=64.46|literacy_female=42.14|pincode = 509209 }} 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ మండలం [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] లో ఉండేది. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం నాగర్‌కర్నూల్ రెవిన్యూ డివిజనులో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు కూడా ఇదే డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో 23  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. మండలంలో 20 గ్రామపంచాయతీలున్నాయి.మండల కేంద్రం [[నాగర్‌కర్నూల్|నాగర్ కర్నూల్.]] == మండల ప్రముఖులు == జడ్పీ చైర్మెన్ గా పనిచేసిన కూచుకుళ్ళ దామోదర్ రెడ్డి, 3 సార్లు ఎమ్మెల్యేగా ఎన్నికైన విఎన్ గౌడ్, ప్రముఖ సాహితీవేత్త కపిలవాయి లింగమూర్తి, విమోచనోద్యమకారులు పాపయ్య పర్సా, పెంటమరాజు సుదర్శనరావు, పాలెంను అభివృద్ధి పర్చిన తోటపల్లి సుబ్రహ్మణ్యశర్మ, రచయిత పెంటమరాజు నరసింగరావు ఈ మండలానికి చెందినవారు. == ప్రముఖ దేవాలయాలు == మండల పరిధిలోని ఎండబెట్ల, భీమారం, శ్రీపురంలలో పురాతనమైన దేవాలయాలున్నాయి. ==భౌగోళిక సమాచారం== నాగర్‌కర్నూల్ పట్టణం 16°48" ఉత్తర అక్షాంశం, 78°32" తూర్పు రేఖాంశంపై ఉంది. ==రవాణా సదుపాయాలు== మహబూబ్ నగర్ నుంచి ఈ పట్టణానికి విరివిగా బస్సు సదుపాయం ఉంది. మహబూబ్ నగర్ నుంచి [[శ్రీశైలం]] వెళ్ళు మార్గంలో 45 కిలోమీటర్ల దూరంలో ఉంది. ఇది [[రెవెన్యూ డివిజన్]] కేంద్ర స్థానమైనా రైలుస్టేషను లేదు. దగ్గరలోని రైల్వే స్టేషను జడ్చర్ల, మహబూబ్ నగర్. పాలెంలో వ్యవసాయ పరిశోధన కేంద్రం ఉంది. ==గణాంకాలు== [[దస్త్రం:Mahabubnagar mandals Nagarkarnool pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు అవిభక్త మహబూబ్​నగర్ జిల్లా పటంలో మండల స్థానం]] [[File:Govt. High School, Nagarkurnool.jpg|thumb|ప్రభుత్వ ఉన్నత పాఠశాల, నాగర్ కర్నూలుl]] 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం జనాభా - మొత్తం 74,728 - పురుషులు 37,619 - స్త్రీలు 37,109. అక్షరాస్యుల సంఖ్య 40394.<ref>Census of India 2011, Provisional Population Totals, Anadhra Pradesh, Published by Director of Census Operations AP, Page No.128</ref> 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 223 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 77,264. జనాభాలో పురుషులు 38,925 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 38,339. మండలంలో 16,749 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> ==లోకసభ నియోజకవర్గం== [[నాగర్‌కర్నూల్ లోకసభ నియోజకవర్గం|నాగర్‌కర్నూల్ లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] పరిధిలో కొత్తగా పునర్వ్యవస్థీకరణ ప్రకారం (7) [[వనపర్తి]], [[గద్వాల]], [[ఆలంపూర్]], నాగర్‌కర్నూల్, [[అచ్చంపేట (మహబూబ్ నగర్ జిల్లా)|అచ్చంపేట]], [[కల్వకుర్తి]], [[కొల్లాపూర్]] శాసనసభ నియోజక వర్గాలు ఉన్నాయి. ==పట్టణం లోని కళాశాలలు== [[File:Govt. Junior College (Boys), Nagarkurnool.jpg|thumb|ప్రభుత్వ జూనియర్ కళాశాల (బాలురు), నాగర్‌కర్నూలు]] * ప్రభుత్వ జూనియర్ కళాశాల (స్థాపన:[[1970]]-[[1971|71]]) * వి.ఆర్.కె.మండల సహకార జూనియర్ కళాశాల (స్థాపన:[[1988]]-[[1989|89]]) * శ్రీనివాస పద్మావతి జూనియర్ కళాశాల (స్థాపన:[[1997]]-[[1998|98]]) == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === {{Div col|colwidth=15em|rules=yes|gap=2em}} # [[నల్లవెల్లి (నాగర్‌కర్నూల్)|నల్లవెల్లి]] # [[ఉయ్యాలవాడ (నాగర్‌కర్నూల్ మండలం)|ఉయ్యాలవాడ]] # [[ఎండబెట్ల]] # [[గగ్గల్‌పల్లి]] # [[మల్కాపూర్ (నాగర్‌కర్నూల్)|మల్కాపూర్]] # [[వెంకటాపూర్ (నాగర్‌కర్నూల్ మండలం)|వెంకటాపూర్]] # [[పులిజాల్]] # [[మంతటి]] # [[దేశిట్క్యాల్]] # [[నాగనూల్]] # [[శ్రీపురం (నాగర్‌కర్నూల్)|శ్రీపురం]] # [[బొందలపల్లి]] # [[తూడుకుర్తి]] # [[పెద్దాపురం (నాగర్‌కర్నూల్ మండలం)|పెద్దాపురం]] # [[గుడిపల్లి (నాగర్‌కర్నూల్)|గుడిపల్లి]] # [[ఔరాస్‌పల్లి]] # [[వనపట్ల]] # [[కుమ్మెర (తాడూరు)|కుమ్మెర]] # [[నర్సాయిపల్లి (నాగర్‌కర్నూల్)|నర్సాయిపల్లి]] # [[చందుబట్ల]] # [[గన్యాగుల]] # [[పెద్దముద్దునూరు]] # [[నాగర్‌కర్నూలు|నాగర్‌కర్నూల్]] {{Div end}} ==ఇవి కూడా చూడండి== *[[నాగర్‌కర్నూల్ అసెంబ్లీ నియోజక వర్గం]] *[[నాగర్‌కర్నూల్ లోకసభ నియోజకవర్గం]] == మూలాలు == {{Reflist}} == వెలుపలి లింకులు == {{నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా మండలాలు}} {{నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాకు సంబంధించిన విషయాలు}} 6vueqf12rwdg4g2f1blrmn9jf1ca76f 3615052 3615051 2022-08-04T07:41:56Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki '''నాగర్‌కర్నూల్ మండలం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రంలోని [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాకు]] చెందిన ఒక మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 243, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 11.10.2016 </ref> {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎|type = mandal||native_name=నాగర్‌కర్నూల్||district=నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా | latd = 16.4833 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.3333 | longm = | longs = | longEW = E |mandal_map=Telangana-mandal-Nagarkurnool Nagar Kurnool-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=నాగర్‌కర్నూల్|villages=23|area_total=223|population_total=74728|population_male=37619|population_female=37109|population_density=|population_as_of = 2011 |area_magnitude= చ.కి.మీ=|literacy=53.49|literacy_male=64.46|literacy_female=42.14|pincode = 509209 }} [[దస్త్రం:Mahabubnagar mandals Nagarkarnool pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు అవిభక్త మహబూబ్​నగర్ జిల్లా పటంలో మండల స్థానం]] 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ మండలం [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] లో ఉండేది. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం నాగర్‌కర్నూల్ రెవిన్యూ డివిజనులో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు కూడా ఇదే డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో 23  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. మండలంలో 20 గ్రామపంచాయతీలున్నాయి.మండల కేంద్రం [[నాగర్‌కర్నూల్|నాగర్ కర్నూల్.]] == మండల ప్రముఖులు == జడ్పీ చైర్మెన్ గా పనిచేసిన కూచుకుళ్ళ దామోదర్ రెడ్డి, 3 సార్లు ఎమ్మెల్యేగా ఎన్నికైన విఎన్ గౌడ్, ప్రముఖ సాహితీవేత్త కపిలవాయి లింగమూర్తి, విమోచనోద్యమకారులు పాపయ్య పర్సా, పెంటమరాజు సుదర్శనరావు, పాలెంను అభివృద్ధి పర్చిన తోటపల్లి సుబ్రహ్మణ్యశర్మ, రచయిత పెంటమరాజు నరసింగరావు ఈ మండలానికి చెందినవారు. == ప్రముఖ దేవాలయాలు == మండల పరిధిలోని ఎండబెట్ల, భీమారం, శ్రీపురంలలో పురాతనమైన దేవాలయాలున్నాయి. ==భౌగోళిక సమాచారం== నాగర్‌కర్నూల్ పట్టణం 16°48" ఉత్తర అక్షాంశం, 78°32" తూర్పు రేఖాంశంపై ఉంది. ==రవాణా సదుపాయాలు== మహబూబ్ నగర్ నుంచి ఈ పట్టణానికి విరివిగా బస్సు సదుపాయం ఉంది. మహబూబ్ నగర్ నుంచి [[శ్రీశైలం]] వెళ్ళు మార్గంలో 45 కిలోమీటర్ల దూరంలో ఉంది. ఇది [[రెవెన్యూ డివిజన్]] కేంద్ర స్థానమైనా రైలుస్టేషను లేదు. దగ్గరలోని రైల్వే స్టేషను జడ్చర్ల, మహబూబ్ నగర్. పాలెంలో వ్యవసాయ పరిశోధన కేంద్రం ఉంది. ==గణాంకాలు== [[File:Govt. High School, Nagarkurnool.jpg|thumb|ప్రభుత్వ ఉన్నత పాఠశాల, నాగర్ కర్నూలుl]] 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం జనాభా - మొత్తం 74,728 - పురుషులు 37,619 - స్త్రీలు 37,109. అక్షరాస్యుల సంఖ్య 40394.<ref>Census of India 2011, Provisional Population Totals, Anadhra Pradesh, Published by Director of Census Operations AP, Page No.128</ref> 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 223 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 77,264. జనాభాలో పురుషులు 38,925 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 38,339. మండలంలో 16,749 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> ==లోకసభ నియోజకవర్గం== [[నాగర్‌కర్నూల్ లోకసభ నియోజకవర్గం|నాగర్‌కర్నూల్ లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] పరిధిలో కొత్తగా పునర్వ్యవస్థీకరణ ప్రకారం (7) [[వనపర్తి]], [[గద్వాల]], [[ఆలంపూర్]], నాగర్‌కర్నూల్, [[అచ్చంపేట (మహబూబ్ నగర్ జిల్లా)|అచ్చంపేట]], [[కల్వకుర్తి]], [[కొల్లాపూర్]] శాసనసభ నియోజక వర్గాలు ఉన్నాయి. ==పట్టణం లోని కళాశాలలు== [[File:Govt. Junior College (Boys), Nagarkurnool.jpg|thumb|ప్రభుత్వ జూనియర్ కళాశాల (బాలురు), నాగర్‌కర్నూలు]] * ప్రభుత్వ జూనియర్ కళాశాల (స్థాపన:[[1970]]-[[1971|71]]) * వి.ఆర్.కె.మండల సహకార జూనియర్ కళాశాల (స్థాపన:[[1988]]-[[1989|89]]) * శ్రీనివాస పద్మావతి జూనియర్ కళాశాల (స్థాపన:[[1997]]-[[1998|98]]) == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === {{Div col|colwidth=15em|rules=yes|gap=2em}} # [[నల్లవెల్లి (నాగర్‌కర్నూల్)|నల్లవెల్లి]] # [[ఉయ్యాలవాడ (నాగర్‌కర్నూల్ మండలం)|ఉయ్యాలవాడ]] # [[ఎండబెట్ల]] # [[గగ్గల్‌పల్లి]] # [[మల్కాపూర్ (నాగర్‌కర్నూల్)|మల్కాపూర్]] # [[వెంకటాపూర్ (నాగర్‌కర్నూల్ మండలం)|వెంకటాపూర్]] # [[పులిజాల్]] # [[మంతటి]] # [[దేశిట్క్యాల్]] # [[నాగనూల్]] # [[శ్రీపురం (నాగర్‌కర్నూల్)|శ్రీపురం]] # [[బొందలపల్లి]] # [[తూడుకుర్తి]] # [[పెద్దాపురం (నాగర్‌కర్నూల్ మండలం)|పెద్దాపురం]] # [[గుడిపల్లి (నాగర్‌కర్నూల్)|గుడిపల్లి]] # [[ఔరాస్‌పల్లి]] # [[వనపట్ల]] # [[కుమ్మెర (తాడూరు)|కుమ్మెర]] # [[నర్సాయిపల్లి (నాగర్‌కర్నూల్)|నర్సాయిపల్లి]] # [[చందుబట్ల]] # [[గన్యాగుల]] # [[పెద్దముద్దునూరు]] # [[నాగర్‌కర్నూలు|నాగర్‌కర్నూల్]] {{Div end}} ==ఇవి కూడా చూడండి== *[[నాగర్‌కర్నూల్ అసెంబ్లీ నియోజక వర్గం]] *[[నాగర్‌కర్నూల్ లోకసభ నియోజకవర్గం]] == మూలాలు == {{Reflist}} == వెలుపలి లింకులు == {{నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా మండలాలు}} {{నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాకు సంబంధించిన విషయాలు}} a25z9jzauia0c51vndza8dqz8rrgan3 10 7913 3614912 3078180 2022-08-04T03:37:43Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki {{Navbox |name= ఆదిలాబాద్ జిల్లా మండలాలు |title=ఆదిలాబాద్ జిల్లా మండలాలు |image= |list1= [[ఆదిలాబాద్ పట్టణ మండలం|ఆదిలాబాద్ (పట్టణ)]]{{·}}[[ఆదిలాబాద్ గ్రామీణ మండలం|ఆదిలాబాద్ (గ్రామీణ)]]{{·}}[[మావల మండలం|మావల]]{{·}}[[తలమడుగు మండలం|తలమడుగు]] {{·}} [[తాంసీ మండలం|తాంసీ]] {{·}} [[భీంపూర్ మండలం|బీంపూర్]]{{·}}[[జైనథ్ మండలం|జైనథ్]] {{·}} [[బేల మండలం|బేల]] {{·}} [[నార్నూర్‌ మండలం|నార్నూర్‌ ]] {{·}} [[ఇంద్రవెల్లి మండలం|ఇంద్రవెల్లి]] {{·}} [[గుడిహత్నూర్ మండలం|గుడిహత్నూర్]] {{·}} [[ఇచ్చోడ మండలం|ఇచ్చోడ]] {{·}} [[సిరికొండ మండలం (ఆదిలాబాద్ జిల్లా)|సిరికొండ]]{{·}} [[బజార్‌హత్నూర్ మండలం|బజార్‌హత్నూర్ ]] {{·}} [[బోథ్ మండలం|బోథ్]] {{·}} [[నేరడిగొండ మండలం|నేరడిగొండ]] {{·}}[[గాదిగూడ మండలం|గాదిగూడ]]{{·}} [[ఉట్నూరు మండలం|ఉట్నూరు]]}} <includeonly>[[వర్గం:ఆదిలాబాదు జిల్లా మండలాలు]]</includeonly> <noinclude>[[వర్గం:తెలంగాణకు సంబంధించిన మూసలు|ఆదిలాబాద్]]</noinclude> 00dy8o2jx8rsu8eg2sb19nako845qyk 0 9178 3615075 3602736 2022-08-04T09:00:45Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki '''మిరుదొడ్డిమండలం ,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సిద్ధిపేట జిల్లా|సిద్ధిపేట జిల్లాకు]] చెందిన మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 240  Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎|type = mandal||native_name=మిరుదొడ్డి మండలం||district=సిద్దిపేట జిల్లా | latd = 18.108656 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.661308 | longm = | longs = | longEW = E |mandal_map=Telangana-mandal-Siddipet Mirdoddi-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=మిరుదొడ్డి|villages=24|area_total=|population_total=42002|population_male=20637|population_female=21365|population_density=|population_as_of = 2011 |area_magnitude= చ.కి.మీ=|literacy=48.54|literacy_male=64.53|literacy_female=32.85|pincode = 502108}} ఇది సమీప పట్టణమైన [[సిద్ధిపేట]] నుండి 24 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ మండలం [[మెదక్ జిల్లా]] లో ఉండేది. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Siddipet.pdf|title=సిద్దిపేట జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211224165002/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Siddipet.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం [[సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను]]<nowiki/>లో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు కూడా ఇదే డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో  17  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి.నిర్జన గ్రామాలు లేవు. మండల కేంద్రం, [[మిరుదొడ్డి]]. == గణాంక వివరాలు == [[దస్త్రం:Medak mandals Mirdoddi pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు అవిభక్త మెదక్ జిల్లా పటంలో మండల స్థానం]] 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం మండల జనాభా - మొత్తం 42,002 - పురుషులు 20,637 - స్త్రీలు 21,365. 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల గణాంకాల్లో మార్పేమీ జరగలేదు. వైశాల్యం 165 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 42,002. జనాభాలో పురుషులు 20,637 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 21,365. మండలంలో 9,421 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> ==మండలంలోని రెవిన్యూ గ్రామాలు== # [[ఖాజీపూర్ (మీర్‌దొడ్డి మండలం)|ఖాజీపూర్]] # [[భూంపల్లి]] # [[కుదవెల్లి]] #[[మోతే (మీర్‌దొడ్డి)|మోతే]] # [[కసులాబాద్]] #[[మిరుదొడ్డి]] # [[ధర్మారం (మీర్‌దొడ్డి)|ధర్మారం]] # [[కొండాపూర్ (మీర్‌దొడ్డి)|కొండాపూర్]] # [[అందే]] # [[ఆల్వాల్ (మీర్‌దొడ్డి)|ఆల్వాల్]] # [[లింగుపల్లి (మీర్‌దొడ్డి)|లింగుపల్లి]] # [[మల్లుపల్లి (మీర్‌దొడ్డి)|మల్లుపల్లి]] # [[రుద్రారం (మీర్‌దొడ్డి)|రుద్రారం]] # [[వీరారెడ్డిపల్లి (మీర్‌దొడ్డి)|వీరారెడ్డిపల్లి]] # [[జంగపల్లి]] # [[అల్మాస్‌పూర్ (మీర్‌దొడ్డి)|అల్మాస్‌పూర్]] # [[చెపియాల్]] ==మూలాలు== {{Reflist}} == వెలుపలి లంకెలు == {{సిద్దిపేట జిల్లా మండలాలు}} 5v4vj3ktot6xibgqribn0c88fkr01iz 0 9180 3615070 3603054 2022-08-04T08:59:15Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki '''చిన్న కోడూరు మండలం,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సిద్ధిపేట జిల్లా|సిద్ధిపేట జిల్లాలో]] ఇదే పేరుతో ఉన్న మండల కేంద్రం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 240  Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref>{{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎|type = mandal||native_name=చిన్న కోడూరు మండలం||district=సిద్దిపేట జిల్లా | latd = 18.16095 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.900955 | longm = | longs = | longEW = E |mandal_map=Telangana-mandal-Siddipet Chinnakodur-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=చిన్నకోడూర్|villages=23|area_total=|population_total=58271|population_male=28974|population_female=29297|population_density=|population_as_of = 2011 |area_magnitude= చ.కి.మీ=|literacy=50.74|literacy_male=65.18|literacy_female=36.06}} ఇది సమీప పట్టణమైన [[సిద్ధిపేట]] నుండి 10 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ మండలం [[మెదక్ జిల్లా]]<nowiki/>లో ఉండేది.<ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Siddipet.pdf|title=సిద్దిపేట జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211224165002/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Siddipet.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం [[సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను]]<nowiki/>లో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు కూడా ఇదే డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో  20  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి.నిర్జన గ్రామాలు లేవు. [[చిన్నకోడూర్|చిన్నకోడూరు]], ఈ మండలానికి కేంద్రం. ==గణాంక వివరాలు== [[దస్త్రం:Medak mandals Chinnakodur pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు అవిభక్త మెదక్ జిల్లా పటంలో మండల స్థానం]] 2011 భారత జనాభా గణాంకాల ప్రకారం మండల జనాభా - మొత్తం 58,271 - పురుషులు 28,974 - స్త్రీలు 29,297. 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 210 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 46,976. జనాభాలో పురుషులు 23,346 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 23,630. మండలంలో 11,415 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> ==మండలంలోని రెవెన్యూ గ్రామాలు== #[[విట్టల్‌పూర్]] #[[అల్లీపూర్ (చిన్న కోడూరు)|అల్లీపూర్]] #[[చౌడారం (చిన్న కోడూరు)|చౌడారం]] # [[అనంతసాగర్ (చిన్న కోడూరు)|అనంతసాగర్]] # [[చెర్ల అంకిరెడ్డిపల్లి]] # [[మల్లారం (చిన్న కోడూరు)|మల్లారం]] # [[మేడిపల్లి (చిన్న కోడూరు)|మేడిపల్లి]] #[[చిన్నకోడూర్]] # [[మచ్చాపూర్ (చిన్న కోడూరు)|మచ్చాపూర్]] # [[గంగాపూర్ (చిన్న కోడూరు)|గంగాపూర్]] # [[రామంచ (చిన్న కోడూరు)|రామంచ]] # [[చంద్లాపూర్]] # [[పెద్దకోడూరు]] # [[గోనేపల్లి (చిన్న కోడూరు)|గోనేపల్లి]] #[[రామునిపట్ల]] # [[ఇబ్రహీంపూర్ (చిన్న కోడూరు)|ఇబ్రహీంపూర్]] # [[కోత్తూరుపల్లి]] # [[శివంపల్లి]] # [[సికంద్లాపూర్]] #[[ఓబ్లాపూర్ (నంగనూరు)|ఓబ్లాపూర్]] == మూలాలు == {{Reflist}} == వెలుపలి లంకెలు == {{సిద్దిపేట జిల్లా మండలాలు}} rt1gmxpr9srw5y6i94ck557acyqct0k 0 9213 3614649 3581875 2022-08-03T12:51:04Z Pranayraj1985 29393 /* మినీ స్టేడియం */ wikitext text/x-wiki {{ఇతరప్రాంతాలు}} {{Infobox Settlement| ‎|name = మేడ్చల్ |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = Medchal Railway station south end nameboard.jpg|thumb |imagesize = |image_caption =మేడ్చల్ రైలు స్టేషన్ |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 250 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[మేడ్చల్ జిల్లా]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = మేడ్చల్ <!-- Politics -----------------> |government_footnotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 93425 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 47465 |population_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 45960 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.633603 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.489419 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = 501401 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} '''మేడ్చల్''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[మేడ్చల్ జిల్లా]], [[మేడ్చల్ మండలం|మేడ్చల్ మండలానికి]] చెందిన రెవిన్యూ గ్రామం, [[జనగణన పట్టణం]].<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 249 Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> ఇది [[హైదరాబాదు]]ను ఆనుకొని 44 వ నెంబరు [[జాతీయ రహదారి]] పై [[నాగపూర్]] మార్గములో ఉంది. కిష్టాపూర్ గ్రామం మేడ్చల్ గ్రామపంచాయితీ పరిధిలోకి వస్తుంది. 2013, సెప్టెంబరు 16న [[మేడ్చల్ పురపాలకసంఘం]]గా ఏర్పడింది.<ref>{{Cite web|url=https://medchal-malkajgiri.telangana.gov.in/medchal-municpality/|title=Medchal Municipality|website=|url-status=live|access-date=2 April 2021}}</ref> == విశేషాలు == ఈ వూరికి సమీపంలో పచ్చని ప్రకృతి అందాలమధ్య ఆహ్లాదకరమైన వాతావరణంలో, శ్రీ ప్రసన్న వేంకటేశ్వర స్వామి ఆలయం, చూడముచ్చటగా విరాజిల్లుతోంది.ప్రతి సంవత్సరం ఆశ్వయుజ మాసంలోని శరన్నవరాత్రులలో స్వామివారికి ఘనంగా బ్రహ్మోత్సవాలు జరుగును.<ref>ఈనాడు జిల్లా ఎడిషన్, 17-8-2013. 13వ పేజీ.</ref> == చరిత్ర == 1830లో గ్రామ స్థితిగతులను యాత్రాచరిత్రకారుడు [[ఏనుగుల వీరాస్వామయ్య]] తన కాశీయాత్ర చరిత్రలో వ్రాసుకున్నారు.[[1830]] నాటికి మేడ్చల్‌కు [[హైదరాబాద్]] నగరం నుంచి చేరేందుకున్న దారి చాలా అనుకూలంగా ఉండేది. బాటలో ఇసుక పొర ఉండేది. బాట పక్కన సీతాఫలపు చెట్ల అడవి మనోహరంగా ఉండేది. గ్రామానికి ముందున్న రెండు వాగులను దాటి ఊరికి చేరాల్సివుంటుందని, వర్షాకాలంలో అయితే వాగులు ఉధృతిగా ఉన్నప్పుడు దాటేందుకు కనీసం ఒకటి రెండు రోజులైనా ఆగవలసివుంటుందని వ్రాశారు. అప్పటికే గ్రామంలో కావలసిన వస్తువులన్న దొరికే వీలుందని, అంగళ్ళు చాలానే ఉన్నాయని వీరాస్వామయ్య వ్రాశారు.<ref name="కాశీయాత్ర చరిత్ర">{{cite book|last1=వీరాస్వామయ్య|first1=యేనుగుల|title=కాశీయాత్రా చరిత్ర|date=1941|publisher=దిగవల్లి వెంకట శివరావు|location=విజయవాడ|edition=మూడవ ముద్రణ|url=http://ia601406.us.archive.org/12/items/kasiyatracharitr020670mbp/kasiyatracharitr020670mbp.pdf|accessdate=26 November 2014}}</ref> ==గణాంకాలు== 2011భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం జనాభా- మొత్తం 93,425 - పురుషులు 47,465 - స్త్రీలు 45,960 ==రవాణా సౌకర్యములు== ఈ గ్రామములో రైల్వే స్టేషను ఉంది. ప్రధాన రైల్వే స్టేషను సికింద్రాబాదు ఇక్కడికి 24 కి.మీ. దూరములో ఉంది. ఇక్కడినుండి అన్ని ప్రాంతాలకు రోడ్డు సౌకర్యముండి, బస్సుల వసతి ఉంది. ==గ్రామంలోని బ్యాంకులు== ఈ గ్రామములో ఆంధ్ర బ్యాంకు, ఇండియన్ ఓవర్ సీస్ బ్యాంకు, కార్పోరేషన్ బ్యాంకు, స్టేట్ బ్యాంకు ఆఫ్ ఇండియా వారి శాఖలు ఉన్నాయి. ==గ్రామంలోని విద్యా సంస్థలు== రెడ్ సన్ జూనియర్, కళాశాల, సిల్వర్ జూనియర్ కళాశాల, స్కాలర్స్ జూనియర్ కళాశాల, గౌతమి డిగ్రీ కళాశాల, (ఫాఠశాలలు) డి.ఆర్.ఎస్. ఇంటర్ నేషనల్ స్కూలు, గౌతమి మోడల్ స్కూలు, కింగ్స్ విక్టర్ గ్రామర్ హైస్కూలు, శ్రీ చైతన్య హై స్కూలు, నాగార్జున టేలెంట్ స్కూలు, కృష్ణవేణి టేలెంట్ స్కూలు, ఆక్స్ ఫర్డ్ టేలెంట్ స్కూలు ఉన్నాయి. ==ఉపగ్రామాలు== ఈ గ్రామానికి చాల ఉప గ్రామాలున్నవి. వాటిలో కొన్ని. అర్కలగూడ, బ్రహాజిగూడ, బాసిర గడి ఘన్ పూర్, గోసాయి గూడ, గుబ్బడి తండ, ఖాసింబాయి తండ, ఖాజీగూడ, మైసిరెడ్డి పల్లె, మురహరి పల్లె, మురారిపల్లి, మైసమ్మగూడ, రాజ్ బొల్లారం తండ, రామలింగేశ్వర నగర్, సీతారి గూడ, సహజాదిగూడ, మొదలగునవి.<ref>http://www.onefivenine.com/india/villag/Rangareddi/Medchal</ref> == మినీ స్టేడియం == మేడ్చల్‌ పట్టణంలో 1.80 కోట్ల రూపాయలతో 8 ఎకరాల్లో నిర్మించిన మినీ స్టేడియాన్ని 2022 జూన్ 15న తెలంగాణ రాష్ట్ర ఐటీ-మున్సిపల్‌ శాఖామంత్రి [[కల్వకుంట్ల తారక రామారావు]] ప్రారంభించాడు. ఈ కార్యక్రమంలో కార్మిక మంత్రి [[సి.హెచ్. మల్లారెడ్డి|చామకూర మల్లారెడ్డి]], ఎమ్మెల్సీ [[శంబీపూర్ రాజు|శంభీపూర్‌ రాజు]], కలెక్టర్‌ హరీశ్‌ జడ్పీ చైర్మన్‌ శరత్‌చంద్రారెడ్డి, ఎంపీపీ రజిత రాజమల్లారెడ్డి, జడ్పీటీసీ శైలజ విజయానందరెడ్డి పాల్గొన్నారు.<ref>{{Cite web|last=telugu|first=NT News|date=2022-06-16|title=క్రీడా ప్రాంగణాలతో కొత్త ఉత్సాహం|url=https://www.ntnews.com/hyderabad/hyderabad-district-news-1690-630231|archive-url=https://web.archive.org/web/20220616075008/https://www.ntnews.com/hyderabad/hyderabad-district-news-1690-630231|archive-date=2022-06-16|access-date=2022-06-16|website=Namasthe Telangana|language=te}}</ref> == ఎంసీహెచ్ ఆసుపత్రి == మేడ్చల్‌ పట్టణంలో నిర్మిస్తున్న 50 పడకల ఎంసీహెచ్ దవాఖానకు 2022 ఆగస్టు 3న రాష్ట్ర ఆర్థిక, వైద్యారోగ్య శాఖ మంత్రి [[తన్నీరు హరీశ్ రావు|టి. హరీశ్ రావు]] శంకుస్థాపన చేశాడు. ఈ దవాఖానకు కొత్తగా ఎనిమిది మంది వైద్యులు, 16 మంది స్టాఫ్‌నర్సులతోపాటు 50 మంది సిబ్బంది అదనంగా ఇస్తున్నారు. ఈ కార్యక్రమంలో కార్మిక శాఖ మంత్రి సిహెచ్. మల్లారెడ్డి, స్థానిక ప్రజాప్రతినిధులు, అధికారులు పాల్గొన్నారు.<ref>{{Cite web|last=telugu|first=NT News|date=2022-08-03|title=ఎయిమ్స్‌ పరువు తీస్తున్నరు.. కేంద్రంపై మంత్రి హరీశ్‌రావు ఫైర్‌|url=https://www.ntnews.com/telangana/minister-harish-rao-laid-foundation-stone-of-mch-hospital-in-medchal-709705|archive-url=https://web.archive.org/web/20220803124917/https://www.ntnews.com/telangana/minister-harish-rao-laid-foundation-stone-of-mch-hospital-in-medchal-709705|archive-date=2022-08-03|access-date=2022-08-03|website=Namasthe Telangana|language=te}}</ref> ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[మేడ్చల్ అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం]] == మూలాలు == {{Reflist}} == వెలుపలి లింకులు == {{మేడ్చల్ మండలంలోని గ్రామాలు}} [[వర్గం:తెలంగాణ నగరాలు, పట్టణాలు]] [[వర్గం:జనగణన పట్టణాలు]] m0js9ztqzgi5w6ol4lv47zlxzwis4ag 0 9240 3615045 3547879 2022-08-04T06:58:12Z Nagarani Bethi 60383 wikitext text/x-wiki {{అయోమయం|యాచారం}} '''యాచారం, ''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[రంగారెడ్డి జిల్లా]], [[యాచారం మండలం|యాచారం]] మండలానికి చెందిన గ్రామం.<ref name="”మూలం”">{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-03-29 |website= |archive-date=2019-06-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612075802/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> {{Infobox Settlement| ‎|name = యాచారం |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline =Grama sachivalam, yaacharam.jpg|thumb|right |imagesize = |image_caption =యాచారం గ్రామ సచివాలయ భవనం |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[రంగారెడ్డి జిల్లా]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[యాచారం మండలం]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 3812 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 1908 |population_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 1904 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 774 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = | latm = | lats = | latNS = N | longd = | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = 501909 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది సమీప పట్టణమైన [[హైదరాబాదు]] నుండి 60 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. == జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో == 2016 అక్టోబరు 11న చేసిన తెలంగాణ జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ గ్రామం పాత రంగారెడ్డి జిల్లాలోని ఇదే మండలంలో ఉండేది.<ref>{{Cite web|title=రంగారెడ్డి జిల్లా|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211227084046/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2022-08-04|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ}}</ref> ==గణాంకాలు== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 774 ఇళ్లతో, 3812 జనాభాతో 1815 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 1908, ఆడవారి సంఖ్య 1904. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 1044 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 231.గ్రామం జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 574882<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>. 2001 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం జనాభా మొత్తం 3062 పురుషులు 1511 స్త్రీలు 1551 గృహాలు 655, విస్తీర్ణము 1815 హెక్టార్లు. ప్రజల భాష. తెలుగు ==సమీప గ్రామాలు== చింతపట్ల 6 కి.మీ. చిన్నతుండ్ల 6 కి.మీ. గున్ గల్ 7 కి.మీ. తులేకలాన్ 7 కి.మీ. తక్కెళ్లపల్లి 7 కి.మీ దూరములో ఉన్నాయి. ==ఉపగ్రామాలు== గున్లగూడ, మొగుళ్లవంపు, నక్కగుట్ట తండ, పెద్దతుండ్ల, చిన్నతుండ్ల, == విద్యా సౌకర్యాలు == [[File:Govt. jr.college, yacharam, Ibrahimpatnam mandal.jpg|thumb|యాచారం ప్రభుత్వ జూనియర్ కళాశాల]] 1.ఒవియల్ హైస్కూల్, 2.జాన్ పీటర్ మెమోరియల్ హెచ్ ఎస్, 3.సెంట్ పాల్స్ హైస్కూల్, 4.పుడమి నైబర్ హూడ్ హైస్కూల్,5.జిల్లా పరిషత్ ఉన్నత పాఠశాల ఉన్నాయి.<ref name="”మూలం”3">http://www.onefivenine.com/india/villages/Rangareddi/Yacharam/Yacharam</ref> గ్రామంలో ఒక ప్రైవేటు బాలబడి ఉంది. ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాలలు నాలుగు, ప్రైవేటు ప్రాథమిక పాఠశాలలు నాలుగు, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాలలు రెండు, ప్రైవేటు ప్రాథమికోన్నత పాఠశాలలు రెండు, ప్రభుత్వ మాధ్యమిక పాఠశాల ఒకటి, ప్రైవేటు మాధ్యమిక పాఠశాలలు రెండు ఉన్నాయి. ఒక ప్రభుత్వ జూనియర్ కళాశాల ఉంది.2 ప్రైవేటు ఇంజనీరింగ్ కళాశాలలు ఉన్నాయి. గ్రామంలో ఒక ప్రైవేటు మేనేజిమెంటు కళాశాల ఉంది.సమీప ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి) లో ఉంది. సమీప వైద్య కళాశాల హైదరాబాదులోను, పాలీటెక్నిక్ ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి) లోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి) లో ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == [[File:Veternary hospital, yacharam village.jpg|thumb|యాచారం గ్రామంలో పశువైద్య శాల]] === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === యాచారంలో ఉన్న ఒకప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రంలో ఒక డాక్టరు, ఇద్దరు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు. ఒక ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రంలో డాక్టర్లు లేరు. ఒకరు పారామెడికల్ సిబ్బంది ఉన్నారు. ఒక పశు వైద్యశాలలో ఒక డాక్టరు, ఒకరు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు.సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలో3 ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యాలున్నాయి. ఒక ఎమ్బీబీయెస్ డాక్టరు, డిగ్రీ లేని డాక్టర్లు ఇద్దరు ఉన్నారు. ఒక మందుల దుకాణం ఉంది. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. చెరువు ద్వారా గ్రామానికి తాగునీరు లభిస్తుంది. == పారిశుధ్యం == గ్రామంలో భూగర్భ మురుగునీటి వ్యవస్థ ఉంది. మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == [[File:Bus stand at yacharam.jpg|thumb|right| యాచారం గ్రామంలో ప్రయాణికుల ప్రాంగణం]] యాచారంలో పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు ఉన్నాయి. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్, ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇక్కడికి సమీపములోని పట్టణం ఎల్.బి.నగర్. ఇది 50 కి.మీ. దూరములో ఉంది. ఇక్కడినుండి అన్ని ప్రాంతాలకు రోడ్డు వసతి వుండి బస్సుల సౌకర్యము ఉంది. ఇక్కడికి 10 కి.మీ లోపు రైలు వసతి లేదు. హైదరాబాద్ రైల్వే స్టేషను ఇక్కడికి 48 కి.మీ. దూరములో ఉంది. రోడ్డు వసతి ఉంది.గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులుప్రైవేటు బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతున్నాయి. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు, మట్టిరోడ్లూ ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == [[File:Primari agril. coop. society yacharam.jpg|thumb|యాచారం గ్రామంలోని కోఆపరేటివ్ సొసైటి భవనం]] గ్రామంలో ఏటీఎమ్, వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం ఉన్నాయి. గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం, వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో ఆటల మైదానం, గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. సినిమా హాలు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 5 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 9 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == యాచారంలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 26 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 370 హెక్టార్లు * శాశ్వత పచ్చిక ప్రాంతాలు, ఇతర మేత భూమి: 129 హెక్టార్లు * తోటలు మొదలైనవి సాగవుతున్న భూమి: 11 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 3 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 423 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 435 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 418 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 1201 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 75 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == యాచారంలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 75 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == యాచారంలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[జొన్న]], [[ఆముదము|ఆముదం గింజలు]] ==బాలగ్రామ్ ఆశ్రమం== హైదరాబాద్‌కు 50 కిలోమీటర్ల లోని యాచారం గ్రామం శివార్లలో బాలగ్రామ్ ఉంది. ఇందులో 120 మంది అనాథ బాలలు ఆశ్రయం పొందుతున్నారు. కేరళకు చెందిన ఫాదర్‌ ఫిలిప్‌ రంబన్ 1977లో దివిసీమ ఉప్పెన బాదితులకు, కుష్ఠువ్యాధి పీడితులకు సేవ చేద్దామని వచ్చి ఇక్కడే ఉండిపోయి బాలగ్రామ్ స్థాపించారు. ==మూలాలు== {{Reflist}} == వెలుపలి లింకులు == {{యాచారం మండలంలోని గ్రామాలు}} 0amyawh40tued2wtuiaz60c9p1m2vk2 0 9379 3614731 3542249 2022-08-03T16:48:04Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''గూడూర్,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[మహబూబాబాదు జిల్లా|మహబూబాబాద్ జిల్లా]], [[గూడూర్ మండలం (మహబూబాబాదు జిల్లా)|గూడూర్]] మండలానికి చెందిన గ్రామం..<ref name="”మూలం”">తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 235 Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> {{Infobox Settlement| ‎|name = గూడూర్ |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = మహబూబాబాద్ |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 =గూడూర్ <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 11174 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 5561 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 5613 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 2574 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్యు |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్యు |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.801111 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 79.981325 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = 506134 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది సమీప పట్టణమైన [[వరంగల్]] నుండి 55 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. ==గ్రామ జనాభా== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 2574 ఇళ్లతో, 11174 జనాభాతో 2864 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 5561, ఆడవారి సంఖ్య 5613. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 1373 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 4878. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 578467<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 506134...ఎస్.టి.డి.కోడ్ = 08719 == వరంగల్ జిల్లా నుండి మహబూబాబాద్ జిల్లాకు మార్పు. == లోగడ గూడూరు, [[వరంగల్ (పట్టణ) జిల్లా|వరంగల్ జిల్లా]], నర్సంపేట రెవిన్యూ డివిజనుకు చెందిన మండలం.2014 లో తెలంగాణా ప్రత్యేక రాష్ట్రంగా ఏర్పడిన తరువాత మొదటిసారిగా 2016 లో ప్రభుత్వం నూతన జిల్లాలు, రెవెన్యూ డివిజన్లు, మండలాల ఏర్పాటులో భాగంగా కొత్తగా ఏర్పాటైన మహబూబాబాద్ జిల్లా పరిధిలోకి (1+26) ఇరవైఏడు గ్రామాలతో చేర్చి, ది.11.10.2016 నుండి అమలులోకి తెస్తూ ప్రభుత్వం ఉత్తర్వు జారీచేసింది.<ref name="”మూలం”" /> == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో నాలుగుప్రైవేటు బాలబడులు ఉన్నాయి. ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాలలు 23, ప్రైవేటు ప్రాథమిక పాఠశాలలు నాలుగు, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాలలు నాలుగు , ప్రైవేటు ప్రాథమికోన్నత పాఠశాలలు నాలుగు, ప్రభుత్వ మాధ్యమిక పాఠశాలలు రెండు, ప్రైవేటు మాధ్యమిక పాఠశాలలు నాలుగు ఉన్నాయి. 2 ప్రభుత్వ జూనియర్ కళాశాలలు, ఒక ప్రైవేటు జూనియర్ కళాశాల ఉన్నాయి.సమీప ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల మహబూబాబాద్లోను, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల [[వరంగల్|వరంగల్లోనూ]] ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల, మేనేజిమెంటు కళాశాల, పాలీటెక్నిక్ [[వరంగల్|వరంగల్లో]] ఉన్నాయి.సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల మహబూబాబాద్లోను, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల‌లు వరంగల్లోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === గూడూరులో ఉన్న ఒక సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రంలో ఆరుగురు డాక్టర్లు , 13 మంది పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు. ఒకప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రంలో ఇద్దరు డాక్టర్లు , ఆరుగురు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు. ఒక ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రంలో డాక్టర్లు లేరు. ఇద్దరు పారామెడికల్ సిబ్బంది ఉన్నారు. ఒక అలోపతి ఆసుపత్రిలో ఒక డాక్టరు, ఇద్దరు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు. ఒక పశు వైద్యశాలలో ఒక డాక్టరు, ఒకరు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు.మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలో23 ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యాలున్నాయి. ఎమ్బీబీయెస్ డాక్టర్లు ముగ్గురు, ఎమ్బీబీయెస్ కాకుండా ఇతర డిగ్రీ చదివిన డాక్టర్లు ఐదుగురు, డిగ్రీ లేని డాక్టర్లు 15 మంది ఉన్నారు. నాలుగు మందుల దుకాణాలు ఉన్నాయి. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == గూడూరులో పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్, ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులుప్రైవేటు బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. ప్రధాన జిల్లా రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతున్నాయి. జాతీయ రహదారి, రాష్ట్ర రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు, మట్టిరోడ్లూ ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం ఉన్నాయి. గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం, వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ స్టేషన్, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 8 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == గూడూరులో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * అడవి: 1426 హెక్టార్లు * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 241 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 12 హెక్టార్లు * తోటలు మొదలైనవి సాగవుతున్న భూమి: 9 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 8 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 39 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 1129 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 252 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 916 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == గూడూరులో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 475 హెక్టార్లు* చెరువులు: 441 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == గూడూరులో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[ప్రత్తి]], [[పసుపు]] ==ప్రముఖులు== [[File:Dasaradhi-Krishnamacharyulu.jpg|thumb|[[దాశరథి కృష్ణమాచార్య]]]] *[[దాశరథి కృష్ణమాచార్య]] *[[బాసాని సతీష్ కుమార్]] , [[చెన్నై]] ఆర్మీ విభాగంలో సీనియర్ ఫోటోగ్రఫీ ఆఫీసరు.తీవ్రవాదాన్ని నిరోధించేటందుకు [[భారత్]], [[చైనా]] దేశాలు నవంబరు 4, 2013న తమ తమ దేశాల సైనిక దళాల అధిపతుల సదస్సుకు సంబంధించిన ఫోటోలను చిత్రీకరించేటందుకు, శ్రీ సతీష్ కుమార్ ఎంపికైనారు.[1] == మూలాలు == <references /> == వెలుపలి లింకులు == [1] ఈనాడు, వరంగల్లు, నవంబరు-1,2013. 3వ పేజీ. {{గూడూరు (మహబూబాబాదు) మండలంలోని గ్రామాలు}} klku4e2wo67s9y5rhwavzgj4tvkwex6 0 9381 3614734 3541728 2022-08-03T16:49:12Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''ఖానాపూర్,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[వరంగల్ జిల్లా]], [[ఖానాపూర్ మండలం (వరంగల్ జిల్లా)|ఖానాపూర్ మండలం]] లోని గ్రామం.<ref name="”మూలం”">తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 232 Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> {{Infobox Settlement| ‎|name = ఖానాపూర్ |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 =[[వరంగల్ జిల్లా|వరంగల్]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 =[[ఖానాపూర్ మండలం (వరంగల్ జిల్లా)|ఖానాపూర్]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 7127 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 3549 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 3578 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 1977 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.902678 | latNS = N | longd = 79.928629 | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = 506132 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info =08718. |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది సమీప పట్టణమైన [[వరంగల్]] నుండి 39 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. ==గ్రామ జనాభా== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 1977 ఇళ్లతో, 7127 జనాభాతో 2167 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 3549, ఆడవారి సంఖ్య 3578. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 569 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 1152. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 578373<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 506132. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ఒక ప్రైవేటు బాలబడి ఉంది. ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాలలు ఆరు, ప్రైవేటు ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాలలు మూడు, ప్రైవేటు ప్రాథమికోన్నత పాఠశాలలు రెండు, ప్రభుత్వ మాధ్యమిక పాఠశాలలు రెండు, ప్రైవేటు మాధ్యమిక పాఠశాలలు రెండు ఉన్నాయి. ఒక ప్రభుత్వ జూనియర్ కళాశాల ఉంది.సమీప ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల నర్సంపేటలోను, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల [[లక్నేపల్లి|లక్నేపల్లిలోనూ]] ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల, మేనేజిమెంటు కళాశాల, పాలీటెక్నిక్ [[వరంగల్|వరంగల్లో]] ఉన్నాయి.సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల బుధరావుపేట్లోను, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల‌లు వరంగల్లోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === ఖానాపూర్లో ఉన్న ఒకప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రంలో ఇద్దరు డాక్టర్లు, ఆరుగురు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు. ఒక ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రంలో డాక్టర్లు లేరు. ఒకరు పారామెడికల్ సిబ్బంది ఉన్నారు. ఒక డిస్పెన్సరీలో ఒక డాక్టరు, ఇద్దరు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు. ఒక పశు వైద్యశాలలో ఒక డాక్టరు, ఒకరు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు.సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, సంచార వైద్య శాల గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉంది. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలో10 ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యాలున్నాయి. డిగ్రీ లేని డాక్టర్లు 10 మంది ఉన్నారు. ఒక మందుల దుకాణం ఉంది. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. బావుల నీరు కూడా అందుబాటులో ఉంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == ఖానాపూర్లో పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్, ప్రైవేటు కొరియర్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. ప్రధాన జిల్లా రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతున్నాయి. జాతీయ రహదారి, రాష్ట్ర రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు, మట్టిరోడ్లూ ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో వ్యవసాయ పరపతి సంఘం ఉంది. గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం, వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్, వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 18 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == ఖానాపూర్లో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * అడవి: 468 హెక్టార్లు * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 30 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 9 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 1660 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 89 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 1580 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == ఖానాపూర్లో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 40 హెక్టార్లు* చెరువులు: 1540 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == ఖానాపూర్లో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[ప్రత్తి]] == మూలాలు == <references /> == వెలుపలి లింకులు == [1] ఈనాడు వరంగల్లు/నర్సంపేట, 2013 ఆగస్టు 2;2వపేజీ. {{ఖానాపూర్ (వరంగల్ జిల్లా) మండలంలోని గ్రామాలు}} qvtujnn368h8ierl2di1ox8itt2pvfs 0 9384 3614735 3545036 2022-08-03T16:50:06Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki {{Infobox Settlement| ‎|name = పర్వతగిరి |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 =వరంగల్ గ్రామీణ జిల్లా |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 =పర్వతగిరి <!-- Politics -----------------> |government_footnotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 9062 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 4406 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 4656 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 2116 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్యు |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్యు |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.741638 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 79.727218 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = 506369 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} {{ఇతరప్రాంతాలు}} '''పర్వతగిరి,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[వరంగల్ గ్రామీణ జిల్లా]],[[పర్వతగిరి మండలం (వరంగల్ గ్రామీణ జిల్లా)|పర్వతగిరి]] మండలానికి చెందిన గ్రామం.<ref name="”మూలం”">తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 232 Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> ఇది సమీప పట్టణమైన [[వరంగల్]] నుండి 42 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. ==గణాంకాలు== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 2116 ఇళ్లతో, 9062 జనాభాతో 2360 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 4406, ఆడవారి సంఖ్య 4656. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 1741 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 2310. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 578520<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 506369. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో రెండుప్రైవేటు బాలబడులు ఉన్నాయి. ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాలలు నాలుగు, ప్రైవేటు ప్రాథమిక పాఠశాలలు నాలుగు, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాలలు రెండు, ప్రైవేటు ప్రాథమికోన్నత పాఠశాలలు మూడు, ప్రభుత్వ మాధ్యమిక పాఠశాల ఒకటి, ప్రైవేటు మాధ్యమిక పాఠశాలలు మూడు ఉన్నాయి. ఒక ప్రభుత్వ జూనియర్ కళాశాల, ఒక ప్రైవేటు జూనియర్ కళాశాల ఒక ప్రైవేటు ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల ఉన్నాయి. సమీప ఇంజనీరింగ్ కళాశాల [[వరంగల్|వరంగల్లో]] ఉంది. సమీప వైద్య కళాశాల, మేనేజిమెంటు కళాశాల, పాలీటెక్నిక్ [[వరంగల్|వరంగల్లో]] ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల వరంగల్లో ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === పర్వతగిరిలో ఉన్న ఒకప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రంలో ఇద్దరు డాక్టర్లు, ఆరుగురు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు. ఒక ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రిలో ఒక డాక్టరు, ఇద్దరు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు. ఒక పశు వైద్యశాలలో ఒక డాక్టరు, ఒకరు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు. సమీప ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. సంచార వైద్య శాల గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. డిస్పెన్సరీ గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలో6 ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యాలున్నాయి. డిగ్రీ లేని డాక్టర్లు ఆరుగురు ఉన్నారు. రెండు మందుల దుకాణాలు ఉన్నాయి. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. కుళాయిల ద్వారా శుద్ధి చేయని నీరు కూడా సరఫరా అవుతోంది. బావుల నీరు కూడా అందుబాటులో ఉంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. కాలువ/వాగు/నది ద్వారా, చెరువు ద్వారా కూడా గ్రామానికి తాగునీరు లభిస్తుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == పర్వతగిరిలో పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్, ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, రైల్వే స్టేషన్ మొదలైనవి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతోంది. జాతీయ రహదారి, రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు, మట్టిరోడ్లూ ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం ఉన్నాయి. గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం, వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ ఉన్నాయి. Two Atms are available in Parvathagiri village. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 18 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == గ్రామంలో జన్మించిన ప్రముఖులు == [[దస్త్రం:Yarrabelli Dayakara Rao.jpg|thumb|ఎర్రబెల్లి దయాకర్ రావు : ఈ గ్రామంలో జన్మించాడు.వరంగల్ జిల్లాకు చెందిన ఎమ్మెల్యేగా ఆరుసార్లు, ఒకసారి ఎంపీగా గెలిచిన సీనీయర్ రాజకీయ నాయకుడు.]] * [[ఎర్రబెల్లి దయాకర్ రావు]] : ఈ గ్రామంలో జన్మించాడు.[[వరంగల్ జిల్లా|వరంగల్ జిల్లాకు]] చెందిన ఎమ్మెల్యేగా ఆరుసార్లు, ఒకసారి ఎంపీగా గెలిచిన సీనీయర్ రాజకీయ నాయకుడు. తెలంగాణ రాష్ట్ర ఏర్పాటు తరువాత జరిగిన తొలి తెలంగాణ శాసనసభ 2018 లో ఎన్నిక ఆరవ సారి ఎమ్మెల్యే గెలిచిన తరువాత [[తెలంగాణ రాష్ట్ర సమితి]] పార్టీలో మొదటి పంచాయతీ రాజ్ శాఖ, గ్రామీణ అభివృద్ధి, నీటి సరఫరా శాఖలకు మంత్రిగా ఉన్నాడు. == భూమి వినియోగం == పర్వతగిరిలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 73 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 222 హెక్టార్లు * శాశ్వత పచ్చిక ప్రాంతాలు, ఇతర మేత భూమి: 101 హెక్టార్లు * తోటలు మొదలైనవి సాగవుతున్న భూమి: 24 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 18 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 194 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 97 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 1627 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 524 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 1395 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == పర్వతగిరిలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 1249 హెక్టార్లు* చెరువులు: 145 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == పర్వతగిరిలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[ప్రత్తి]], [[మొక్కజొన్న]] == మూలాలు == <references /> == వెలుపలి లింకులు == {{పర్వతగిరి మండలంలోని గ్రామాలు}} rkhlq2o3nqh3n7epngzauxsnn5qh41g 0 9385 3614739 3549664 2022-08-03T16:52:29Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''సంగెం,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[వరంగల్ జిల్లా]], [[సంగెం మండలం (వరంగల్)|సంగెం]] మండలం లోని గ్రామం.<ref name="”మూలం”">తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 232 Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> {{Infobox Settlement| ‎|name = సంగం |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 =[[వరంగల్ జిల్లా|వరంగల్]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 =[[సంగెం మండలం (వరంగల్)|సంగెం]] <!-- Politics -----------------> |government_footnotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 6939 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 3629 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 3310 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 1780 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.886718 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 79.708641 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = 506330 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది సమీప పట్టణమైన [[వరంగల్]] నుండి 30 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. ==గ్రామ జనాభా== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 1780 ఇళ్లతో, 6939 జనాభాతో 1383 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 3629, ఆడవారి సంఖ్య 3310. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 1459 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 304. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 578332<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 506330. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ఒక ప్రైవేటు బాలబడి ఉంది. ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాలలు ఏడు, ప్రైవేటు ప్రాథమిక పాఠశాలలు ఐదు, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి, ప్రైవేటు ప్రాథమికోన్నత పాఠశాలలు రెండు, ప్రభుత్వ మాధ్యమిక పాఠశాల ఒకటి, ప్రైవేటు మాధ్యమిక పాఠశాల ఒకటి ఉన్నాయి. ఒక ప్రభుత్వ జూనియర్ కళాశాల ఉంది. సమీప ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల [[వరంగల్|వరంగల్లో]] ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల, మేనేజిమెంటు కళాశాల, పాలీటెక్నిక్ [[వరంగల్|వరంగల్లో]] ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల వరంగల్లో ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === సంగంలో ఉన్న ఒకప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రంలో ఇద్దరు డాక్టర్లు, ఆరుగురు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు. ఒక ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రంలో డాక్టర్లు లేరు. ఇద్దరు పారామెడికల్ సిబ్బంది ఉన్నారు. ఒక అలోపతి ఆసుపత్రిలో ఒక డాక్టరు, ఇద్దరు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు. ఒక డిస్పెన్సరీలో ఒక డాక్టరు, ఇద్దరు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు. ఒక పశు వైద్యశాలలో ఒక డాక్టరు, ఒకరు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలో6 ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యాలున్నాయి. ఒక ఎమ్బీబీయెస్ డాక్టరు, డిగ్రీ లేని డాక్టర్లు ఐదుగురు ఉన్నారు. రెండు మందుల దుకాణాలు ఉన్నాయి. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా శుద్ధి చేయని నీరు సరఫరా అవుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == సంగంలో పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, మొబైల్ ఫోన్, ప్రైవేటు కొరియర్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులుప్రైవేటు బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతోంది. జాతీయ రహదారి, రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు, మట్టిరోడ్లూ ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం ఉన్నాయి. గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం, వారం వారం సంత ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 10 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == సంగంలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 215 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 25 హెక్టార్లు * శాశ్వత పచ్చిక ప్రాంతాలు, ఇతర మేత భూమి: 16 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 139 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 251 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 736 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 454 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 672 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == సంగంలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 530 హెక్టార్లు* చెరువులు: 142 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == సంగంలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[ప్రత్తి]], [[మొక్కజొన్న]] == మూలాలు == <references /> == వెలుపలి లింకులు == {{సంగెం మండలం లోని గ్రామాలు}} 78j6mkgqp8e23xy0aduf41jpjauxdih 0 9392 3614740 3547740 2022-08-03T16:53:44Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''మొగుళ్ళపల్లి,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[జయశంకర్ భూపాలపల్లి జిల్లా|జయశంకర్ భూపాలపల్లి జిల్లా,]][[మొగుళ్ళపల్లి మండలం|మొగుళ్లపల్లి]] మండలానికి చెందిన గ్రామం.<ref name="”మూలం”2">తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 233 Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> {{Infobox Settlement| ‎|name = మొగుళ్ళపల్లి |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = జయశంకర్ భూపాలపల్లి |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 =మొగుళ్ళపల్లి <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 3991 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 2005 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 1986 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 =1037 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్యు |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్యు |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 18.316236 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 79.642903 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = 506366 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది సమీప పట్టణమైన [[వరంగల్]] నుండి 67 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. ==గ్రామ జనాభా== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 1037 ఇళ్లతో, 3991 జనాభాతో 1198 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 2005, ఆడవారి సంఖ్య 1986. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 703 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 9. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 577785<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 506366. == వరంగల్ జిల్లా నుండి జయశంకర్ జిల్లాకు మార్పు. == లోగడ మొగుళ్లపల్లి మండలం వరంగల్ జిల్లా పరిధిలో ఉంది.2014 లో తెలంగాణా ప్రత్యేక రాష్ట్రంగా ఏర్పడిన తరువాత మొదటిసారిగా 2016 లో ప్రభుత్వం నూతన జిల్లాలు, రెవెన్యూ డివిజన్లు, మండలాల ఏర్పాటులో భాగంగా మొగుళ్లపల్లి మండలాన్ని(1+16) పద్హేడు గ్రామాలుతో కొత్తగా ఏర్పడిన జయశంకర్ (భూపాలపల్లి) జిల్లా పరిధిలో చేర్చుతూ ది.11.10.2016 నుండి అమలులోకి తెస్తూ ప్రభుత్వం ఉత్తర్వు జారీచేసింది.<ref name="”మూలం”">{{Cite web |url=http://bhoopalapally.telangana.gov.in/wp-content/uploads/2016/10/233.Jayashankar-.233.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |website= |access-date=2017-11-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170826235911/http://bhoopalapally.telangana.gov.in/wp-content/uploads/2016/10/233.Jayashankar-.233.pdf |archive-date=2017-08-26 |url-status=dead }}</ref>.. == విశేషాలు == మొగుళ్ళపల్లి గ్రామ జిల్లా పరిషత్తు ఉన్నత పాఠశాలలో సామాన్యశాస్త్ర ఉపాధ్యాయులుగా పనిచేయుచున్న శ్రీ స్వామి, 2014, జనవరి-20 నుండి 24 వరకూ, చెన్నైలో జరిగిన దక్షిణభారత దేశ స్థాయి విద్యా, వైజ్ఞానిక ప్రదర్శనలో ఉపాధ్యాయుల విభాగంలో ద్వితీయ బహుమతికి ఎంపికైనారు.[1] ==సకలజనుల సమ్మె== ప్రత్యేక తెలంగాణ రాష్ట్రం ధ్యేయంగా సెప్టెంబరు 13, 2011 నుంచి అక్టోబరు 23, 2011 వరకు మండలంలోని ప్రభుత్వోద్యోగులందరూ విధులను నిర్వహించక 42 రోజులపాటు సకలజనుల సమ్మెలో పాల్గొన్నారు. మండలంలోని విద్యాసంస్థలు, ప్రభుత్వ కార్యాలయాలు అన్నీ మూతపడ్డాయి. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ఒక ప్రైవేటు బాలబడి ఉంది. ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాలలు నాలుగు, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాలలు మూడు , ప్రైవేటు ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి, ప్రభుత్వ మాధ్యమిక పాఠశాల ఒకటి ఉన్నాయి. ఒక ప్రైవేటు జూనియర్ కళాశాల ఉంది.సమీప ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల పరకాలలోను, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల [[వరంగల్|వరంగల్లోనూ]] ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల, మేనేజిమెంటు కళాశాల, పాలీటెక్నిక్ [[వరంగల్|వరంగల్లో]] ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల వరంగల్లో ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === మొగుళ్ళపల్లిలో ఉన్న ఒకప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రంలో ఇద్దరు డాక్టర్లు , నలుగురు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు. ఒక ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రంలో డాక్టర్లు లేరు. ఇద్దరు పారామెడికల్ సిబ్బంది ఉన్నారు. ఒక ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రిలో ఒక డాక్టరు, ఇద్దరు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు. ఒక డిస్పెన్సరీలో ఒక డాక్టరు, ఇద్దరు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు. ఒక పశు వైద్యశాలలో ఒక డాక్టరు, ఒకరు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు.సంచార వైద్య శాల గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలో7 ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యాలున్నాయి. ఎమ్బీబీయెస్ డాక్టర్లు ఇద్దరు, ఎమ్బీబీయెస్ కాకుండా ఇతర డిగ్రీ చదివిన డాక్టర్లు ఇద్దరు, డిగ్రీ లేని డాక్టర్లు ముగ్గురు ఉన్నారు. రెండు మందుల దుకాణాలు ఉన్నాయి. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. బావుల నీరు కూడా అందుబాటులో ఉంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == మొగుళ్ళపల్లిలో పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతోంది. జాతీయ రహదారి, రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు, మట్టిరోడ్లూ ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో వాణిజ్య బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం ఉన్నాయి. గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్, సహకార బ్యాంకు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో సినిమా హాలు, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ స్టేషన్, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. గ్రంథాలయం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ.లోపు దూరంలో ఉంది. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 9 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == మొగుళ్ళపల్లిలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 11 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 132 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 1054 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 248 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 806 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == మొగుళ్ళపల్లిలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * కాలువలు: 40 హెక్టార్లు* బావులు/బోరు బావులు: 698 హెక్టార్లు* చెరువులు: 68 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == మొగుళ్ళపల్లిలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[ప్రత్తి]], [[వరి]], [[మిరప]] === చేతివృత్తులవారి ఉత్పత్తులు === లోహ వస్తువులు, CLAY వస్తువులు == మూలాలు == <references /> == బయటి లింకులు == [1] ఈనాడు వరంగల్లు; 2014,జనవరి-25; 7వ పేజీ.{{మొగుళ్ళపల్లి మండలంలోని గ్రామాలు}} sohviyawyxqybe56yshvq84f7krrgi5 0 10892 3614712 3473912 2022-08-03T16:00:27Z స్వరలాసిక 13980 #WPWP, #WPWPTE, బొమ్మ చేర్చాను wikitext text/x-wiki {{సినిమా| image = Babu (1975).jpg| caption = సినిమా పోస్టర్| name = బాబు | director = [[కె.రాఘవేంద్రరావు ]]| producer = [[ఎ.ఎల్.కుమార్]] | year = 1975| language = తెలుగు| story = [[కె.ఎస్.ప్రకాశరావు]] | dialogues = [[ఆచార్య ఆత్రేయ]] | production_company = [[మారుతి ప్రొడక్షన్స్]]| starring = [[శోభన్ బాబు ]],<br>[[వాణిశ్రీ]],<br>[[లక్ష్మి]]| lycics = [[ఆత్రేయ]] | music = [[కె. చక్రవర్తి]] | cinematography = [[విన్సెంట్]] | }} ==నటీనటులు== * [[శోభన్ బాబు]] * [[వాణిశ్రీ]] * [[లక్ష్మి (నటి)|లక్ష్మి]] * [[మాగంటి మురళీమోహన్]] * [[గుమ్మడి వెంకటేశ్వరరావు]] ==పాటలు== * అయ్యబాబోయ్ అదిరిపోయింది - గానం: ఎస్.పి.బాలసుబ్రహ్మణ్యం, పి.సుశీల * ఎన్నెన్ని వంపులు ఎన్నెన్ని సొంపులు నాకున్నవేమో రెండే కన్నులు - గానం: ఎస్.పి.బాలసుబ్రహ్మణ్యం, పి.సుశీల * ఒక జంట కలిసిన తరుణాన జేగంట మ్రోగెను గుడిలోన - గానం: ఎస్.పి.బాలసుబ్రహ్మణ్యం, పి.సుశీల * ఓయమ్మో ఎంతలేసి సిగ్గొచ్చింది, సిగ్గొచ్చి మొగమెంత ముద్దొచ్చింది - రచన: ఆత్రేయ - గానం: పి.సుశీల * నా స్నేహం పండి ప్రేమై నిండి చెలియా రావేలా - రచన: ఆత్రేయ - గానం: ఎస్.పి.బాలసుబ్రహ్మణ్యం [[వర్గం:శోభన్ బాబు నటించిన సినిమాలు]] [[వర్గం:గుమ్మడి నటించిన చిత్రాలు]] [[వర్గం:కె.రాఘవేంద్రరావు దర్శకత్వం వహించిన చిత్రాలు]] elixyos8kg8vi15h2jdqk2cec3mr1y9 0 11443 3614717 3025888 2022-08-03T16:06:40Z స్వరలాసిక 13980 #WPWP, #WPWPTE, బొమ్మ చేర్చాను wikitext text/x-wiki {{సినిమా| name = దేవుడులాంటి మనిషి | image = Devudulanti Manishi (1975).jpg| caption = సినిమా పోస్టర్| year = 1975| language = తెలుగు| production_company = [[ఓషియానిక్ ఫిల్మ్స్ డిస్ట్రిబ్యూటర్స్]]| }} ==నటీనటులు== * కృష్ణ * మంజుల * నాగభూషణం * రాజబాబు * చంద్రమోహన్ * కాశీనాథ్ తాతా * మల్లాది * మాడా వెంకటేశ్వరరావు * రాజసులోచన * వెన్నిరాడై నిర్మల ==సాంకేతిక వర్గం== * దర్శకుడు: సి.ఎస్.రావు * మాటలు: డి.వి.నరసరాజు * సంగీతం: కె.వి.మహదేవన్ * నేపథ్య గానం: పి.సుశీల, వసంత, మాధవపెద్ది సత్యం, ==పాటలు== # కండలు కరిగిస్తే పండని చేను ఉంటుందా ముందుకు - [[ఎస్.పి. బాలసుబ్రహ్మణ్యం]] బృందం - రచన: [[శ్రీశ్రీ]] # గలా గలా కదిలింది గోదావరి - [[పి.సుశీల]], ఎస్.పి. బాలసుబ్రహ్మణ్యం, [[మాధవపెద్ది సత్యం]] బృందం # చారడేసి కళ్ళేమి చేసుకుంటావి ఓ రబ్బీ నీ అందం - ఎస్.పి. బాలసుబ్రహ్మణ్యం, పి.సుశీల # నవ్వు నవ్వించు ఆ నవ్వులందరికి అందించు - ఎస్.పి. బాలసుబ్రహ్మణ్యం - రచన: డా॥ [[సి.నారాయణరెడ్డి]] # రారా నాసామి రంగ రారా నా మోహన రంగ పట్టంచు - పి.సుశీల - రచన: డా॥ సి.నారాయణరెడ్డి ==బయటి లింకులు== * [https://web.archive.org/web/20110708040419/http://ghantasalagalamrutamu.blogspot.com/ ఘంటసాల గళామృతము బ్లాగు] - కొల్లూరి భాస్కరరావు, ఘంటసాల సంగీత కళాశాల, హైదరాబాద్ - (చల్లా సుబ్బారాయుడు సంకలనం ఆధారంగా) [[వర్గం:నాగభూషణం నటించిన సినిమాలు]] [[వర్గం:రాజసులోచన నటించిన సినిమాలు]] 5t39ckm2jy3w42f5b6pif4ai3g2ot7b 0 11639 3614724 3613124 2022-08-03T16:31:44Z స్వరలాసిక 13980 wikitext text/x-wiki {{సినిమా| name = ఈ కాలం దంపతులు | image = Ee Kalam Dhampathulu (1975).jpg| caption = సినిమా పోస్టర్| year = 1975| language = తెలుగు| director = [[డి. యోగానంద్]] | starring = [[జమున (నటి)|జమున]], <br>[[సత్యనారాయణ]], <br>[[హేమా చౌదరి]], <br>[[మాగంటి మురళీమోహన్]], <br>[[ఎస్. వరలక్ష్మి]], <br>[[అల్లు రామలింగయ్య]], <br>[[రమాప్రభ]], music = [[చెళ్ళపిళ్ళ సత్యం]] | production_company = [[శ్రీ గౌతమ్ పిక్చర్స్]]| }} [[దస్త్రం:D.Yoganand.jpg|thumb|డి.యోగానంద్]] '''ఈ కాలం దంపతులు''' 1975 లో విడుదలైన తెలుగు సినిమా. శ్రీ గౌతం పిక్చర్స్ పతాకంపై [[నర్రా రామబ్రహ్మం]] నిర్మించిన ఈ సినిమాకు [[డి.యోగానంద్|డి. యోగానంద్]] దర్శకత్వం వహించాడు. [[జమున (నటి)|జమున]], [[కైకాల సత్యనారాయణ]] ప్రధాన తారాగణంగా రూపొందిన ఈ సినిమాకు [[చెళ్ళపిళ్ళ సత్యం|చెళ్లపిళ్ళ సత్యం]] సంగీతాన్నందించాడు.<ref>{{Cite web|url=https://indiancine.ma/QUY|title=Ee Kalam Dhampathulu (1975)|website=Indiancine.ma|access-date=2020-08-18}}</ref> == తారాగణం == * [[జమున (నటి)|జమున]] * [[కైకాల సత్యనారాయణ]] * [[హేమా చౌదరి]] * [[రమాప్రభ]] * [[ఎస్.వరలక్ష్మి]] * [[టీ.జి. కమలాదేవి|టి.జి.కమలాదేవి]] * ఎం.ఆర్ తిలకం * [[జయవాణి]] * ప్రభావతి * [[మురళీమోహన్ (నటుడు)|మురళీ మోహన్]] * [[అల్లు రామలింగయ్య]] * [[రావి కొండలరావు]] * [[మిక్కిలినేని రాధాకృష్ణమూర్తి|మిక్కిలినేని]] * సి.హెచ్ కృష్ణమూర్తి * [[గోకిన రామారావు]] * [[కే.వి. చలం|కె.వి.చలం]] * ఎం.పి.ప్రసాద్ * మల్లాది * [[నర్రా వెంకటేశ్వర రావు|నర్రా వెంకటేశ్వరరావు]] == సాంకేతిక వర్గం == * దర్శకత్వం: [[డి.యోగానంద్]] * స్టుడియో: శ్రీ గౌతం పిక్చర్స్ * నిర్మాత: నర్రా రామబ్రహ్మం * ఛాయాగ్రహణం: భాస్కరరావు పోలు * కూర్పు: బి.కందస్వామి * సంగీతం: [[చెళ్ళపిళ్ళ సత్యం]] * పాటలు: [[సింగిరెడ్డి నారాయణరెడ్డి|సి.నారాయణ రెడ్డి]], [[కొసరాజు రాఘవయ్య చౌదరి]] * కథ: కవిల్లిపాటి విజయలక్ష్మి * సంభాషణలు: [[డి.వి.నరసరాజు]] * నేపథ్యగానం: [[ఎస్. పి. బాలసుబ్రహ్మణ్యం|ఎస్.పి.బాలసుబ్రహ్మణ్యం]], [[పి.సుశీల]] * కాళాదర్శకుడు: ఎస్.కృష్ణారావు * నృత్య దర్శకుడు: చిన్ని - సంపత్ * విడుదల తేదీ: 1975 నవంబరు 28 == పాటలు<ref>{{Cite web|url=http://ghantasalagalamrutamu.blogspot.com/2011/01/1975_25.html|title=ఈ కాలం దంపతులు - 1975|last=రావు|first=కొల్లూరి భాస్కర|date=2011-01-26|website=ఈ కాలం దంపతులు - 1975|access-date=2020-08-18|archive-date=2011-09-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20110910004743/http://ghantasalagalamrutamu.blogspot.com/2011/01/1975_25.html|url-status=bot: unknown}}</ref> == # ఆలూమగలు ఒకటైవుంటే ఆ ఇల్లే ఒక స్వర్గం ఆపోహలున్నా - పి.సుశీల - రచన: డా.సినారె # ఏడుకొండలవాడా గోవిందా ఏమి చేసేదయ్య నాబొంద - పి.సుశీల - రచన: కొసరాజు # నీవయసు పదిహేడేళ్ళు నా వయసు ఇరవైయేళ్ళు - ఎస్.పి. బాలు, పి.సుశీల - రచన: డా. సినారె # పాటకాదు పాపా ఇది పాట కాదు దగాపడిన ప్రతి వనిత - పి.సుశీల - రచన: డా.సినారె == మూలాలు == {{మూలాల జాబితా}} == బాహ్య లంకెలు == * {{IMDb title|id=tt1492805}} [[వర్గం:జమున నటించిన సినిమాలు]] [[వర్గం:కె.వి.చలం నటించిన సినిమాలు]] [[వర్గం:అల్లు రామలింగయ్య నటించిన చిత్రాలు]] [[వర్గం:సత్యనారాయణ నటించిన చిత్రాలు]] [[వర్గం:నవల ఆధారంగా తీసిన సినిమాలు]] [[వర్గం:రమాప్రభ నటించిన చిత్రాలు]] pvtvijmjyi9lhl3fz9r9rll79oz0nnj 0 12145 3614866 3283735 2022-08-04T00:42:47Z స్వరలాసిక 13980 wikitext text/x-wiki {{Infobox film| name = కొత్త కాపురం| image = Kotha Kapuram (1975).jpg| caption = సినిమా పోస్టర్| director = [[పి.చంద్రశేఖరరెడ్డి (దర్శకుడు)|పి.చంద్రశేఖరరెడ్డి]]| producer = జి. వెంకటరత్నం| released = {{Film date|1975|04|18}}| language = తెలుగు| studio = [[ప్రసన్నలక్ష్మీ పిక్చర్స్]]| starring = [[ఘట్టమనేని కృష్ణ|కృష్ణ]],<br>[[భారతి (నటి)|భారతి]]| music = [[కె.వి.మహదేవన్|కె. వి. మహదేవన్]]| }} '''కొత్త కాపురం''' [[పి.చంద్రశేఖరరెడ్డి (దర్శకుడు)|పి.చంద్రశేఖరరెడ్డి]] దర్శకత్వంలో 1975లో విడుదలైన కుటుంబ కథా చిత్రం. ఇందులో [[ఘట్టమనేని కృష్ణ|కృష్ణ]], [[భారతి (నటి)|భారతి]] ముఖ్యపాత్రల్లో నటించారు. ఈ సినిమాను జి. వెంకటరత్నం ప్రసన్నలక్ష్మీ పిక్చర్స్ పతాకంపై నిర్మించాడు.<ref>{{Cite web|url=http://movievolume.com/krishna-kothakapuram-45-years/|title=కృష్ణ ‘కొత్త కాపురం’ చిత్రానికి 45 ఏళ్ళు పూర్తి|language=te|access-date=2020-07-26}}</ref> పల్లెటూరి వాతావరణాన్ని, పల్లె ప్రజల జీవన విధానాన్ని, వారి కుటుంబాల్ని, అందులోని తగదాల్ని ప్రధానంగా ఆవిష్కరించిందీచిత్రం. [[దస్త్రం:Pcreddy.jpg|కుడి|thumb|150px|పి.చంద్రశేఖర రెడ్డి]] == తారాగణం == * [[ఘట్టమనేని కృష్ణ|కృష్ణ]] * [[భారతి (నటి)|భారతి]]<ref>{{Cite web|url=https://www.manatelangana.news/complete-information-about-film-actress-bharathi/|title=అభినవ భారతి...|last=Chauhan|first=Ramesh|date=2016-11-23|website=Telangana తాజా వార్తలు {{!}} Latest Telugu Breaking News|language=te|access-date=2020-07-26}}</ref> * [[గుమ్మడి వెంకటేశ్వరరావు|గుమ్మడి]] * [[సూర్యకాంతం]] * [[బి. పద్మనాభం|పద్మనాభం]] * [[చంద్రమోహన్]] * [[రమాప్రభ]] == నిర్మాణం == దర్శకుడు పి.ఎన్. రామచంద్రరావు ఈ సినిమాకు సహాయ దర్శకుడిగా పనిచేశాడు.<ref>{{Cite web|url=https://www.ap7am.com/flash-news-679169/kottha-kapuram-movie|title=నువ్వు పొట్టిగా వున్నావ్ .. యాక్టర్ ఎలా అవుతావ్ అన్నాడాయన: దర్శకుడు పీఎన్ రామచంద్రరావు ..|website=ap7am.com|access-date=2020-07-26}}</ref> ==పాటలు== ఈ చిత్రానికి కె. వి. మహదేవన్ సంగీత దర్శకత్వం వహించాడు.<ref>{{Cite web|url=https://rajamusicbank.com/lyrics/Singer/P-Chandrasekhara-Reddy/Kotha-Kapuram/Kapuram-Kotha-Kapuram/264.html|title=.: Musicologist Raja {{!}} Exclusive Telugu Lyrics Website {{!}} Telugu Film Songs Reviews:.|website=rajamusicbank.com|access-date=2020-07-26}}</ref> * [[కాపురం కొత్త కాపురం]] - ఆలుమగలు కట్టుకున్న అనురాగ గోపురం * ముంతంత కొప్పులో మూడు సేమంతి పూలు * కాడి జోడెడ్ల అవడా కరుకైన కుర్రవాడా * దంచుకో నాయనా ధనియాల పప్పు == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:ఘట్టమనేని కృష్ణ నటించిన సినిమాలు]] [[వర్గం:1975 తెలుగు సినిమాలు]] [[వర్గం:గుమ్మడి నటించిన చిత్రాలు]] [[వర్గం:చంద్రమోహన్ నటించిన సినిమాలు]] [[వర్గం:రమాప్రభ నటించిన చిత్రాలు]] kc5afj8i3z0efjpd0zt1rrowrvohsqu 0 12245 3614892 3475006 2022-08-04T02:23:26Z స్వరలాసిక 13980 #WPWP, #WPWPTE, బొమ్మ చేర్చాను wikitext text/x-wiki {{Infobox film | name = సౌభాగ్యవతి | image = Sowbhagyavathi (1975).jpg | caption =సౌభాగ్యవతి సినిమా పోస్టర్ | director = [[పి.చంద్రశేఖరరెడ్డి (దర్శకుడు)|పి.చంద్రశేఖరరెడ్డి]] | producer =పి. నాగభూషణం యాదవ్ | writer = ఎ. వేణుగోపాల్ (కథ), పి.చంద్రశేఖరరెడ్డి (చిత్రానువాదం), [[మోదుకూరి జాన్సన్]] (మాటలు) | starring = [[ఘట్టమనేని కృష్ణ|కృష్ణ]], [[గుమ్మడి వెంకటేశ్వరరావు|గుమ్మడి]], [[గిరిబాబు]], [[శారద]], [[భారతి (నటి)|భారతి]], [[రమాప్రభ]], [[అల్లు రామలింగయ్య]] | music = [[చెళ్లపిల్ల సత్యం]] | cinematography =లక్ష్మణ్ గోరే | editing = వి. జగదీష్ | lyrics = [[ఎ. వేణుగోపాల్]] | studio =భవానీ ఆర్ట్ పిక్చర్స్ | distributor = | released = మే 1, 1975 | runtime = | country = భారతదేశం | language = తెలుగు | budget = | gross = |imdb_id = }} '''సౌభాగ్యవతి''' 1975, మే 1న విడుదలైన [[తెలుగు]] [[చలనచిత్రం]]. భవానీ ఆర్ట్ పిక్చర్స్ పతాకంపై పి. నాగభూషణం యాదవ్ నిర్మాణ సారథ్యంలో [[పి.చంద్రశేఖరరెడ్డి (దర్శకుడు)|పి.చంద్రశేఖరరెడ్డి]] దర్శకత్వం వహించిన ఈ చిత్రంలో [[ఘట్టమనేని కృష్ణ|కృష్ణ]], [[గుమ్మడి వెంకటేశ్వరరావు|గుమ్మడి]], [[గిరిబాబు]], [[శారద]], [[భారతి (నటి)|భారతి]], [[రమాప్రభ]], [[అల్లు రామలింగయ్య]] తదితరులు నటించగా, [[చెళ్లపిల్ల సత్యం]] సంగీతం అందించాడు.<ref>http://ghantasalagalamrutamu.blogspot.in/2013/10/1975.html{{Dead link|date=జూన్ 2020 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref name="Saubhagyavati (1975)">{{cite web |last1=Cinestaan |first1=Movies |title=Saubhagyavati (1975) |url=https://www.cinestaan.com/movies/saubhagyavati-28032/cast-crew |website=www.cinestaan.com |accessdate=18 August 2020}}</ref> == నటవర్గం == {{Div col|colwidth=20em|gap=2em}} * [[ఘట్టమనేని కృష్ణ|కృష్ణ]] * [[గుమ్మడి వెంకటేశ్వరరావు|గుమ్మడి]] * [[గిరిబాబు]] * [[శారద]] * [[భారతి (నటి)|భారతి]] * [[రమాప్రభ]] * [[అల్లు రామలింగయ్య]] * [[ధూళిపాళ సీతారామశాస్త్రి|ధూళిపాళ]] * [[ముక్కామల కృష్ణమూర్తి|ముక్కామల]] * [[మిక్కిలినేని రాధాకృష్ణమూర్తి|మిక్కిలినేని]] * [[చిట్టిబాబు (నటుడు)|చిట్టిబాబు]] * [[వల్లం నరసింహారావు]] * రత్న * [[ఛాయాదేవి (తెలుగు నటి)|ఛాయాదేవి]] * సుమ * విజయలక్ష్మీ కన్నారావు * బేబి ధనలక్ష్మీ {{div col end}} == సాంకేతికవర్గం == {{Div col|colwidth=20em|gap=2em}} * చిత్రానువాదం, దర్శకత్వం: [[పి.చంద్రశేఖరరెడ్డి (దర్శకుడు)|పి.చంద్రశేఖరరెడ్డి]] * నిర్మాత: పి. నాగభూషణం యాదవ్ * కథ, పాటలు: [[ఎ. వేణుగోపాల్]] * మాటలు: [[మోదుకూరి జాన్సన్]] * సంగీతం: [[చెళ్లపిల్ల సత్యం]] * ఛాయాగ్రహణం: లక్ష్మణ్ గోరే * కూర్పు: వి. జగదీష్ * కళ: తోట వెంకటేశ్వరరావు * నృత్యం: కెఎస్ రెడ్డి, శ్రీనివాస్ * దుస్తులు: విఎస్ గాంధీ, బాబ్జి * మేకప్: నారాయణ * నిర్మాణ సంస్థ: భవానీ ఆర్ట్ పిక్చర్స్ {{div col end}} ==పాటలు== ఈ చిత్రానికి [[చెళ్ళపిళ్ళ సత్యం]] సంగీతం అందించాడు.<ref name="Saubhagyavati 1975">{{cite web |last1=MovieGQ |first1=Movies |title=Saubhagyavati 1975 |url=https://moviegq.com/movie/saubhagyavati-8407 |website=www.moviegq.com |accessdate=18 August 2020 |language=en}}</ref> # ఎందుకింత కంగారు ఓ సింగరయ్యా ఇన్నాళ్ళుగా - [[ఎస్. జానకి]], పిఠాపురం # కలదని లోపము కలవరపడకు చీకటిలోనే దీపం బ్రతుకు - ఎస్.పి. బాలు # కసీ ఉసీ, ఉసీ కసీ ఉన్నదాన్నిరా మనసైన మగాడికి - ఎస్. జానకి # గోలుకొండ దిబ్బ భలే గుండ్రమైన దబ్బాగుట్టు తెలుసుకో - [[ఎల్.ఆర్. ఈశ్వరి]] # మదిలో తలచుకున్న శ్రీవారే దొరికినారు మరచిపోని - [[వాణీ జయరాం]] # వలపుల పూల వానలలో వయసే విరిసేలే - [[పి. సుశీల]], ఎస్.పి. బాలు - రచన: దాశరథి ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} == ఇతర లంకెలు == *{{IMDb title|id=0332746}} [[వర్గం:1975 తెలుగు సినిమాలు]] [[వర్గం:తెలుగు కుటుంబకథా చిత్రాలు]] [[వర్గం:ఘట్టమనేని కృష్ణ నటించిన సినిమాలు]] [[వర్గం:గుమ్మడి నటించిన చిత్రాలు]] [[వర్గం:గిరిబాబు నటించిన చిత్రాలు]] [[వర్గం:శారద నటించిన చిత్రాలు]] [[వర్గం:రమాప్రభ నటించిన చిత్రాలు]] [[వర్గం:అల్లు రామలింగయ్య నటించిన చిత్రాలు]] [[వర్గం:ధూళిపాళ నటించిన చిత్రాలు]] [[వర్గం:ముక్కామల నటించిన సినిమాలు]] [[వర్గం:మిక్కిలినేని నటించిన సినిమాలు]] 4zvhqzzyu95zg84vubhfrv7ep2wuoll 0 12289 3614896 3142917 2022-08-04T02:39:03Z స్వరలాసిక 13980 మెరుగైన బొమ్మతో మార్చాను wikitext text/x-wiki {{సినిమా| name = శ్రీరామాంజనేయ యుద్ధం| year = 1975| language = తెలుగు| image = Sri Ramanjaneya Yuddham (1975) Poster Design.jpg| caption = సినిమా పోస్టర్| producer = [[పొట్లూరి వెంకటనారాయణరావు]],<br>[[యన్.బి.కె.ఉమామహేశ్వరరావు]]| production_company = [[శ్రీ లక్ష్మీనారాయణ ఫిలింస్]]| starring = [[నందమూరి తారక రామారావు]],<br>[[బి.సరోజాదేవి]],<br>[[రాజశ్రీ (నటి)|రాజశ్రీ]],<br>[[ముక్కామల కృష్ణమూర్తి|ముక్కామల]],<br>[[ధూళిపాళ]],<br>[[జయంతి]],<br>[[తాడేపల్లి లక్ష్మీ కాంతారావు|కాంతారావు]]| music = [[కె.వి.మహదేవన్]],<br>[[పూహళేంది]] (సహాయకుడు)| lyrics = [[ఆరుద్ర]],<br>[[దాశరథి కృష్ణమాచార్య|దాశరథి]],<br>[[కొసరాజు రాఘవయ్య చౌదరి|కొసరాజు]],<br>[[సి.నారాయణ రెడ్డి]],<br>[[గబ్బిట వెంకటరావు]]| playback_singer = [[ఎమ్.బాలమురళీకృష్ణ]],<br>[[ఎస్.పి.బాలసుబ్రమణ్యం]],<br>[[మాధవపెద్ది సత్యం]],<br>[[కె.రఘురామయ్య]],<br>[[ఎమ్.ఎస్.రామారావు]],<br>[[పి.సుశీల]],<br>[[ఎస్.జానకి]],<br>[[పి.లీల]],<br>[[బి.వసంత]]| director = [[బాపు]]| story = [[గబ్బిట వెంకటరావు]]| dialogues = [[గబ్బిట వెంకటరావు]]| choreography = [[బి.హీరాలాల్]],<br>[[కె.యస్.రెడ్డి]],<br>[[వెంపటి చినసత్యం]]| cinematography = [[కె.ఎస్.ప్రసాద్]]| editing = [[బి.హరినారాయణ]],<br>[[మందపాటి రామచంద్రయ్య]]| art = [[ఎ.కె.శేఖర్]],<br>[[వి.భాస్కరరాజు]],<br>[[వాలి]]| imdb_id = 0156098| }} [[బాపు]] దర్శకత్వంలో [[ఎన్.టి. రామారావు]] నటించిన తొలి చిత్రం. బాపుతో ముళ్ళపూడి ఈ సినిమకు పనిచేయలేదు. సంభాషణలు పద్యాలు [[గబ్బిట వెంకటరావు]] రాశారు. [[కె.వి. మహదేవన్]] సంగీతం ఇచ్చారు. ఈ చిత్ర కథ గయోపాఖ్యానం, లవకశ లను గుర్తుకు తెస్తుంది. కృష్ణార్జునయుద్ధంలో గయుడుగా నటించిన ధూలిపాళ అదే తరహా పాత్ర ఐన [[యయాతి]] పాత్ర పోషించారు. మమూలుగానే [[అర్జా జనార్ధనరావు]] హనుమంతుని పాత్ర పోషించారు. [[ఈలపాట రఘురామయ్య]] పాటలు ఈ చిత్ర ప్రత్యేక ఆకర్షణ. చాహుంగా మై తుఝే (దోస్తి) పాట వరుసలో స్వరపరచబడ్డ 'సాకేత సార్వభౌమ' జనాదరణ పొందింది. అలాగే యయాతి పిల్లలు పాడిన "శ్రీకరమౌ శ్రీరామ బాణం" పాట కూడా హిట్టే. ==పాత్రలు== {| class="wikitable" |- ! పాత్రధారి ! పాత్ర |- | [[నందమూరి తారకరామారావు]] | శ్రీరాముడు |- | [[బి.సరోజాదేవి]] | సీతాదేవి |- | [[ధూళిపాళ]] | యయాతి |- | [[జయంతి (నటి)|జయంతి]] | శాంతిమతి-యయాతి భార్య |- | [[అర్జా జనార్ధనరావు]] | హనుమంతుడు |- | [[పి.హేమలత|హేమలత]] | అంజనాదేవి |- | [[తాడేపల్లి లక్ష్మీ కాంతారావు|కాంతారావు]] | నారదుడు |- | [[రాజశ్రీ (నటి)|రాజశ్రీ]] | పార్వతీదేవి |- | [[ముక్కామల కృష్ణమూర్తి|ముక్కామల]] | విశ్వామిత్ర మహర్షి |- | [[సూరపనేని శ్రీధర్|శ్రీధర్]] | భరతుడు |- | [[నాగరాజు]] (లవకుశలో లవుడు) | లక్ష్మణుడు |} ==కథాంశం== కాశీరాజ్య పాలకుడైన యయాతి (ధూళిపాళ) శ్రీరామ భక్తుడు. అతను పరమదానశీలుడు, ధర్మజ్ఞుడు కూడా. అతను హనుమంతుడంతగా శ్రీరాముడిని ఆరాధించేవాడా కాదా అని తలచి, అతనిని పరీక్షించడానికి పార్వతీదేవి (రాజశ్రీ) పూనుకుంటుంది. ఆ పరీక్షలో భాగంగా మాయ అను ఒక వ్యక్తిని పంపగా, కాశీరాజ మందిరం వద్దకు రాగానే హనుమంతుడు (అర్జా జనార్ధనరావు) ప్రత్యక్షమై తన గదతో ఆమెను ఒక తన్ను తంతాడు. మాయవల్ల యయాతి అనుకోకుండా విశ్వామిత్ర మహర్షి (ముక్కామల)ని నొప్పిస్తాడు. దానితో విశ్వామిత్రుడు కోపోద్రిక్తుడై శ్రీరాముడి వద్దకు వెళ్ళి యయాతిని శిక్షించమంటాడు. మహర్షి మాట కాదనలేక శ్రీరాముడు (ఎన్టీ రామారావు) యయాతిని తీసుకురావడానికి లక్ష్మణ శతృఘ్నులు నిరాకరించగా భరతుడిని (శ్రీధర్) పంపిస్తాడు. భరతుడు వెళ్ళినప్పుడు యయాతి రాముడిని పూజిస్తుంటాడు, అప్పుడు అతనితో మాట్లాడలేక తర్వాత వచ్చి విషయం చెప్పుతాడు. యయాతి ఏ తప్పూ చేయలేదని, అతనిని తీసుకు వెళ్ళవద్దని అతని భార్య (జయంతి) వేడుకుంటుంది. కానీ యాయాతి బయలుదేరక తప్పలేదు. భరతుడతనిని తీసుకు వెళ్ళగా, అతని రథం వెంట మరో రథంలో యయాతి భార్య బయలు దేరుతుంది. దారిలో శివుడు తుఫాను తెప్పిస్తాడు. భరతుని రథానికి అడ్డంగా చెట్టువిరిగి పడుతుంది. ఆ తుఫానులో శాంతిమతి, ఆమె పిల్లలు విడిపోతారు. ఒక రాక్షసుడు శాంతిమతి వెంటపడతాడు. అతడి నుంచి తప్పించుకుంటూ ఓ శివలింగం వద్ద మూర్ఛపోతుంది. శివుడు ప్రత్యక్షమై ఆ రాక్షసుడిని భస్మం చేసి శాంతిమతిని సీతాదేవి మందిరంలో చేర్చుతాడు. యాయాతి అంజనాదేవి (హేమలత) వద్దకు చేరుకుంటాడు, ఆమె హనుమంతుడిని యాయాతికి అభయమివ్వమంటుంది, తనకు హాని తలపెట్టింది శ్రీరాముడు అని చెప్పేలోపే హనుమంతుడు యయాతికి అభయమిస్తాడు. నిజం తెలుసుకుని నిర్ఘాంతపోతాడు కానీ ఇచ్చిన మాట జవదాటకూడదననుకుంటాడు. మరోపక్క శాంతిమతికి స్పృహరాగానే సీతాదేవి వద్ద తన భర్తను క్షమించమని మొర పెట్టుకుంటుంది. సీతాదేవి శ్రీరామునికి ఈ విషయం వివరించగా అతను తన కర్తవ్యమే ముఖ్యమంటాడు. మరోపక్క యయాతి పిల్లలను వశిష్టముని చెరదీస్తాడు. యయాతి రామాంజనేయ యుద్ధం సంభవించకుండా చూడటానికి ఆత్మహత్య చేసుకోబోతాడు, శివుడు అతడిని కాపాడి, మారు రూపంలో హనుమంతుని వద్దకు చేర్చుతాడు. యయాతిని తీసుకురావడానికి భరతుడు కిష్కిందకు వెళ్తాడు, అప్పుడు జరిగిన యుద్ధంలో అంగదుని చేతిలో మూర్ఛపోతాడు. అతని కిరీటమును, ఆయుధాలను మాయ అయోధ్యకు తీసుకు వెళ్ళి, వానర రూపంలో శ్రీరాముడిని, లక్ష్మణ శత్రఘ్నునులను రెచ్చగోడుతుంది. లక్ష్మణశత్రఘ్నులు యుద్ధముకు వెళ్తారు. ఆ యుద్ధంలో లక్ష్మణ శత్రఘ్నులు సహా సుగ్రీవుడు, అంగదుడు, జాంబవంతుడు మరణిస్తారు. ఇది చూసి హనుమంతుడు క్షోభిస్తాడు. వశిష్టముని యయాతి పిల్లలను శ్రీరాముని వద్దకు తీసుకుని వెళ్తాడు. అప్పుడు రాముడు హనుమంతునితో యుద్ధానికి బయలుదేరబోతాడు. వారు చెప్పినా యయాతిని క్షమించనంటాడు. మరో పక్క హనుమంతుడు ఈ యుద్ధం విశ్వామిత్రుని వల్ల అని గ్రహించి అతనిని చంపుటకు బయలుదేరబోగా శ్రీరాముడు వస్తాడు. వారిద్దరి మధ్య కాసేపు వాగ్వాదం చోటుచేసుకుంటుంది. చివరికి శ్రీరాముడు తన రామబాణాన్ని ప్రయోగించగా, హనుమంతుడు రామనామాన్ని తన కవచంగా జపిస్తాడు. రామనామం, రామబాణం ప్రళయాన్ని సృష్టిస్తాయి. సీతాదేవి, శాంతిమతి, యయాతి పిల్లలు, విశ్వామిత్రుడు, నారదుడు యుద్ధం జరిగే ప్రదేశానికి చేరుతారు. శివపార్వతులు ప్రత్యక్షమై యుద్ధం ఆపి, మరణించిన వారందరినీ బ్రతికిస్తారు, రామబాణం కన్నా రామనామం శక్తివంతమైందని చెప్పుతారు. ==పాటలు== * సాకేత సార్వభౌమా శరణు శరణయా జానకిరామా - [[కె.రఘురామయ్య]] * జయతు జయతు మంత్రం .... రామ నీలమేఘశ్యామా కోదండరామా - [[కె.రఘురామయ్య]] బృందం * మేలుకో శ్రీరామా మేలుకో రఘురామా - [[యం.బాలమురళీకృష్ణ]], [[పి.లీల]] బృందం * శ్రీకరమౌ శ్రీరామనామం జీవామృత సాధం - [[పి.సుశీల]], [[బి.వసంత]] * శ్రీయుతమౌ శ్రీరామపాదం త్రిటజన మందారం - [[పి.సుశీల]], [[బి.వసంత]] * భీకరమౌ శ్రీరామబాణం తిరుగులేని అస్త్రం - [[పి.సుశీల]], [[బి.వసంత]] * భీషణమౌ శ్రీరామశపథం వీడదు సర్వపథం - [[పి.సుశీల]], [[బి.వసంత]] * శరణమునీవే శ్రీరామా పావననామా రఘురామా - [[ఎమ్.ఎస్.రామారావు]] * రామా సుగుణధామా (పద్యం) - [[ఎమ్.ఎస్.రామారావు]] * కరుణాలోలా నారాయణ త్రిటజనపాల దీనావనా - [[మంగళంపల్లి బాలమురళీకృష్ణ]] * రారా ఓరాజా చలచల్లని దినరాజా - [[ఎస్.జానకి]] * క్షేమంబేకద ఆంజనేయునకు సుగ్రీవాదులున్ భద్రమే (పద్యం) - [[ఎస్.పి.బాలసుబ్రమణ్యం]] * వచ్చింది వచ్చింది రామరాజ్యం - [[మాధవపెద్ది సత్యం]], [[బి.వసంత]] బృందం [[వర్గం:ఎన్టీఆర్‌ సినిమాలు]] [[వర్గం:రామాయణం ఆధారంగా నిర్మించబడిన సినిమాలు]] [[వర్గం:ముక్కామల నటించిన సినిమాలు]] [[వర్గం:ధూళిపాళ నటించిన చిత్రాలు]] m72sv1y4sk1jyqzrh9cs3jbrb3ofu1n 0 12471 3614868 3038979 2022-08-04T00:57:49Z స్వరలాసిక 13980 #WPWP, #WPWPTE, బొమ్మ చేర్చాను wikitext text/x-wiki {{సినిమా | name = మా ఊరి గంగ | image = Maa Voori Ganga (1975).jpg| caption = సినిమా పోస్టర్| year = 1975| language = తెలుగు | director = [[కె.ఎస్.ఆర్.దాస్|కె.యస్.ఆర్.దాస్]]| producer = [[వై.రామచంద్రరావు]]| starring = [[కైకాల సత్యనారాయణ]]| production_company = [[రాధిక ప్రొడక్షన్స్]]| }} '''మావూరి గంగ''' [[1975]], [[సెప్టెంబర్ 11]]న విడుదలైన తెలుగు సినిమా. {{మొలక-తెలుగు సినిమా}} [[వర్గం:సత్యనారాయణ నటించిన చిత్రాలు]] kuxyisabeaj6t98dnbqcouut5glycws 0 12645 3614871 3142079 2022-08-04T01:08:31Z స్వరలాసిక 13980 #WPWP, #WPWPTE, బొమ్మ చేర్చాను wikitext text/x-wiki {{సినిమా | name = మొగుడా- పెళ్ళామా | image = Moguda Pellama (1975).jpg| caption = సినిమా పోస్టర్| director = [[బి.ఎ.సుబ్బారావు ]]| year = 1975| language = తెలుగు | production_company = [[నహత ఎంటర్‌ప్రైజెస్]]| producer=సుందర్ లాల్ నహతా| music = ఎస్.హనుమంతరావు| cinematography = శ్రీకాంత్| editing = యన్.ఎస్.ప్రకాశం| dialogues = [[ఎన్.ఆర్.నంది]]| art = బి.చలం| starring = [[ఉప్పలపాటి వెంకట కృష్ణంరాజు|కృష్ణంరాజు]], <br>[[జమున (నటి)|జమున]], <br>[[గుమ్మడి వెంకటేశ్వరరావు]], <br>[[నాగభూషణం (నటుడు)|నాగభూషణం]], <br>[[అల్లు రామలింగయ్య]], <br>[[పండరీబాయి]], <br>[[రోజారమణి]]| }} ==పాటలు== # చిరునవ్వు నవ్వెనా నా నా నా మొగమైనా ( బిట్ ) - [[అల్లు రామలింగయ్య]], విజయలక్ష్మి కన్నారావు # చూసింది ఒక చోట సైగ చేసిందింకొక చోట - [[ఎస్.పి.బాలసుబ్రహ్మణ్యం]], [[వాణీ జయరామ్]] - రచన: డా. [[సినారె]] # తెలియదటమ్మా మీకు తెలియదటమ్మా కొంటె వయసులోన - మనోరమ - రచన: [[కొసరాజు రాఘవయ్య]] # పరమ శివుని మెడలోని పాము అన్నది గరుడా క్షేమమా - [[ఎస్.పి.బాలసుబ్రహ్మణ్యం]]- రచన: డా. [[సినారె]] # నేనంటే నువ్వేలే నువ్వంటే నేనేలే మన కాపురం - [[ఎస్.పి.బాలసుబ్రహ్మణ్యం]], జమున - రచన: డా.[[సినారె]] ==మూలాలు== * [http://ghantasalagalamrutamu.blogspot.in/2012/06/1975.html ఘంటసాల గళామృతము బ్లాగు]{{Dead link|date=మే 2020 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} [[వర్గం:కృష్ణంరాజు నటించిన సినిమాలు]] [[వర్గం:రావి కొండలరావు నటించిన చిత్రాలు]] [[వర్గం:జమున నటించిన సినిమాలు]] [[వర్గం:నాగభూషణం నటించిన సినిమాలు]] [[వర్గం:అల్లు రామలింగయ్య నటించిన చిత్రాలు]] [[వర్గం:గుమ్మడి నటించిన చిత్రాలు]] q7wpe9ma8vkko7vfu6kh7760yblp1jl 0 12781 3614874 3598604 2022-08-04T01:18:10Z స్వరలాసిక 13980 #WPWP, #WPWPTE, బొమ్మ చేర్చాను wikitext text/x-wiki {{సినిమా| |name = నాకూ స్వతంత్రం వచ్చింది | |image = Naaku Swathantram Vachindhi (1975).jpg| |caption = సినిమా పోస్టర్| |director = [[లక్ష్మీదీపక్]]| |year = 1975| |starring = [[ఉప్పలపాటి వెంకట కృష్ణంరాజు|కృష్ణంరాజు]],<br>[[రవికాంత్]],<br>[[జయప్రద]],<br>[[నాగభూషణం (నటుడు)|నాగభూషణం]],<br>[[పద్మనాభం]],<br>[[రాజబాబు]],<br>[[అల్లు రామలింగయ్య]],<br>[[ఎం.ప్రభాకరరెడ్డి]],<br>[[రావు గోపాలరావు]],<br>[[గుమ్మడి వెంకటేశ్వరరావు]]| |story = |screenplay = |lyrics = [[సి.నారాయణ రెడ్డి]], [[మైలవరపు గోపి|గోపి]],[[దాశరథి కృష్ణమాచార్య|దాశరథి]] | |producer = [[ఎం.ప్రభాకరరెడ్డి]] |distributor = |release_date = [[1975]], [[ఆగష్టు 1]] |runtime = |language = తెలుగు |music = [[చెళ్ళపిళ్ళ సత్యం]]| |playback_singer = [[ఎస్.పి.బాలసుబ్రహ్మణ్యం]],<br>[[ఎస్.జానకి]],<br>[[పి.సుశీల]],<br>[[వి.రామకృష్ణ]],<br>నవకాంత్,<br>రమణ| |choreography = |cinematography = |editing = |production_company = |awards = |budget = |imdb_id = 1389531 | }} '''నాకూ స్వతంత్రం వచ్చింది''' 1975 ఆగస్టు 1న విడుదలైన తెలుగు సినిమా. జయప్రద మూవీస్ బ్యానర్ కింద ఎం.ప్రభాకరరెడ్డి నిర్మించిన ఈ సినిమాకు పి. లక్ష్మీ దీపక్ దర్శకత్వం వహించాడు. కృష్ణంరాజు, జయప్రద ప్రధాన తారాగణంగా నటించిన ఈ సినిమాకు చెల్లపిళ్ళసత్యం సంగీతాన్నందించాడు.<ref>{{Cite web|url=https://indiancine.ma/RAB|title=Naaku Swathantram Vachindhi (1975)|website=Indiancine.ma|access-date=2021-03-31}}</ref> ==నటీనటులు== {{Div col|colwidth=15em|content= * [[ఉప్పలపాటి వెంకట కృష్ణంరాజు|కృష్ణంరాజు]] * రవికాంత్ * [[జయప్రద]] * [[గుమ్మడి వెంకటేశ్వరరావు]] * [[నాగభూషణం (నటుడు)|నాగభూషణం]] * [[పద్మనాభం]] * [[రాజబాబు]] * [[ఎం.ప్రభాకరరెడ్డి]] * [[అల్లు రామలింగయ్య]] * [[రావు గోపాలరావు]] * [[త్యాగరాజు (నటుడు)|త్యాగరాజు]] * [[సాక్షి రంగారావు]] * [[కాకరాల సత్యనారాయణ|కాకరాల]] * [[మాడా వెంకటేశ్వరరావు]] * [[పి.రామకృష్ణ]] * సాంబశివరావు * శ్యాం కుమార్ * చంద్రరాజు * సూర్యారావు * ఎన్ వి ఎస్ వర్మ * [[షావుకారు జానకి]] * [[ప్రభ]] * [[శుభ(నటి)|శుభ]] * [[కె.విజయ]] * అపర్ణ * బేబీ సరళ * నిర్మల * అనిత * బాలసరస్వతి }} ==పాటలు== # ఏయ్ నాయుళ్ళ సిన్నోడు నడిమింటి చంద్రుడు - గాయకులు: [[ఎస్.పి.బాలసుబ్రహ్మణ్యం]],[[పి.సుశీల]] - రచన: [[మైలవరపు గోపి|గోపి]] # బతక నివ్వరురా వున్నోళ్ళు పడవ సాగనివ్వరురా పెద్దోళ్ళు - గాయకులు: [[ఎస్.పి.బాలసుబ్రహ్మణ్యం]],[[వి.రామకృష్ణ]],నవకాంత్ - రచన: [[సి.నారాయణరెడ్డి]] # ఏమాయె ఏమాయె ఓ పిల్లా - గాయకులు: [[ఎస్.పి.బాలసుబ్రహ్మణ్యం]],[[పి.సుశీల]] - రచన: [[సి.నారాయణరెడ్డి]] # ఎంకీ నే సూడలేనే ఎలుతురులో నీరూపు - గాయకులు: [[ఎస్.పి.బాలసుబ్రహ్మణ్యం]],[[పి.సుశీల]] - రచన: గోపి # ఓహో మా గంగమ్మ తల్లి ఓ బంగారుతల్లి - గాయకులు: [[వి.రామకృష్ణ]],రమణ - రచన: [[దాశరథి కృష్ణమాచార్య|దాశరథి]] # సోతంత్రం వొచ్చింది మన పంతం నెగ్గింది - గాయకులు: [[వి.రామకృష్ణ]], [[పి.సుశీల]] - రచన: గోపి ==మూలాలు== {{మూలాల జాబితా}} == బాహ్య లంకెలు == * {{IMDb title|id=tt1389531}} [[వర్గం:రావు గోపాలరావు నటించిన చిత్రాలు]] [[వర్గం:అల్లు రామలింగయ్య నటించిన చిత్రాలు]] [[వర్గం:గుమ్మడి నటించిన చిత్రాలు]] [[వర్గం:త్యాగరాజు నటించిన సినిమాలు]] [[వర్గం:ప్రభ నటించిన సినిమాలు]] [[వర్గం:కాకరాల నటించిన సినిమాలు]] qjr2bne730e4ff05vxgi552r89rwnba 0 13543 3614888 3154822 2022-08-04T02:08:07Z స్వరలాసిక 13980 #WPWP, #WPWPTE, బొమ్మ చేర్చాను wikitext text/x-wiki {{సినిమా| name = పిచ్చోడి పెళ్ళి| image = Pichodi Pelli (1975).jpg| caption = సినిమా పోస్టర్| year = 1975| language = తెలుగు| production_company = [[పి.ఎన్.ఆర్. పిక్చర్స్]]| starring = [[రాజబాబు]],<br>[[విజయనిర్మల]], రామకృష్ణ, గుమ్మడి, అల్లురామలింగయ్య| music = [[చెళ్ళపిళ్ళ సత్యం]]| }} స్క్రీన్ ప్లే, దర్శకత్వం కె.వి.రెడ్డి కథ మాటలు పినిసెట్టి ==పాటలు== # ఏయ్ నన్ను చూశావంటే ఉహూ: చెయ్యి వేశావంటే - [[పి.సుశీల]] - రచన: [[మైలవరపు గోపి|గోపి]] # ఏడుస్తావా ఏడుస్తావా హిచ్చోహాయీ ఎవ్వరేమన్నారె - ఎస్.పి.బాలు - రచన: [[కొసరాజు రాఘవయ్య చౌదరి|కొసరాజు]] # దేవుడు చేసిన పెళ్ళియిదే ఆ దేవుని లీల యిదే - ఎస్.పి. బాలు బృందం - రచన: [[ఆరుద్ర]] # రోషమున్న,వేషమున్నా ఒగరు పొగరు ఉన్నా ఆడది - ఎస్.పి. బాలు, ఎస్. జానకి - రచన: గోపి # వలపొచ్చిందమ్మో పిల్లకి వలపొచ్చింది వయసొస్తే - ఎస్.జానకి బృందం - రచన: యం.గోపి [[వర్గం:సినిమా]] [[వర్గం:తెలుగు సినిమా]] [[వర్గం:సినిమాలు]] [[వర్గం:తెలుగు సినిమాలు]] [[వర్గం:1975 తెలుగు సినిమాలు]] [[వర్గం:విజయనిర్మల సినిమాలు]] [[వర్గం:అల్లు రామలింగయ్య నటించిన చిత్రాలు]] [[వర్గం:తెలుగు కుటుంబకథా చిత్రాలు]] 9dnrn9qdoesux0g29iwgt3w3nx1bcnj 0 14192 3614744 3546980 2022-08-03T16:56:04Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''మల్లాపూర్''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నిర్మల్ జిల్లా]], [[దస్తూరబాద్ మండలం|దస్తూరాబాద్]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 223 Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> {{Infobox Settlement| ‎|name = మల్లాపూర్ |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[ఆదిలాబాదు జిల్లా|ఆదిలాబాదు]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[కడెం]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 715 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 365 |population_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 350 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 176 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.2935986 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.48963 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన దస్తూరాబాద్ నుండి 25 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[నిర్మల్]] నుండి 70 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది.కొత్త జిల్లాల ఏర్పాటుకు ముందు, '''మల్లాపూర్''', [[ఆదిలాబాదు జిల్లా]], [[కడెం పెద్దూర్]] మండలంలో భాగంగా ఉండేద == గణాంక వివరాలు == 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 176 ఇళ్లతో, 715 జనాభాతో 350 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 365, ఆడవారి సంఖ్య 350. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 84 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 245. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 570050<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 504204. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి ఉంది.సమీప బాలబడి, ప్రాథమిక పాఠశాల [[పెద్దూర్ (కడెం పెద్దూర్)|పెద్దూర్లోనూ]], ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల [[మురిమడుగు]]లోను, మాధ్యమిక పాఠశాల [[మురిమడుగు]]లోనూ ఉన్నాయి.సమీప జూనియర్ కళాశాల, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల కడ్డంలోను, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల నిర్మల్లోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల ఆదిలాబాద్లోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల, పాలీటెక్నిక్‌లు నిర్మల్లోనూ ఉన్నాయి. సమీప అనియత విద్యా కేంద్రం జన్నారంలోను, వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల‌లు [[నిర్మల్]] లోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, పశు వైద్యశాల, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలో3 ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యాలున్నాయి. డిగ్రీ లేని డాక్టర్లు ఇద్దరు, ఒక నాటు వైద్యుడు ఉన్నారు. == తాగు నీరు == బావుల నీరు గ్రామంలో అందుబాటులో ఉంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. కాలువ/వాగు/నది ద్వారా, చెరువు ద్వారా కూడా గ్రామానికి తాగునీరు లభిస్తుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని శుద్ధి ప్లాంట్‌లోకి పంపిస్తున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. మొబైల్ ఫోన్ ఉంది. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్ గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండిప్రైవేటు బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సు సౌకర్యం, ఆటో సౌకర్యం మొదలైనవి గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. జాతీయ రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం ఉంది. పౌర సరఫరాల వ్యవస్థ దుకాణం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ఏటీఎమ్, వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ స్టేషన్, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 5 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 10 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == మల్లాపూర్లో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * అడవి: 66 హెక్టార్లు * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 63 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 35 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 183 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 38 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 180 హెక్టార్లు ==నీటిపారుదల సౌకర్యాలు== మల్లాపూర్లో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * కాలువలు: 178 హెక్టార్లు * బావులు/బోరు బావులు: 2 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి== మల్లాపూర్లో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. ===ప్రధాన పంటలు=== [[వరి]], [[ప్రత్తి]] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} == వెలుపలి లంకెలు == {{దస్తూరాబాద్ మండలం లోని గ్రామాలు}} nv5e0qmxpsf3jl3ojhs9ury9pag0cnt 0 14656 3614745 3549863 2022-08-03T16:57:23Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''సావర్గావ్''',[[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[ఆదిలాబాదు జిల్లా]], [[తాంసీ మండలం|తాంసీ]] మండలానికి చెందిన గ్రామం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 221 Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> {{Infobox Settlement| ‎|name = సావర్గావ్ |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణా |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణా]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[ఆదిలాబాదు జిల్లా|ఆదిలాబాదు]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[తాంసీ]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 610 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 295 |population_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 315 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 137 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 19.724945 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.484225 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన తాంసీ నుండి 25 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[ఆదిలాబాద్]] నుండి 13 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. == గణాంక వివరాలు == 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 137 ఇళ్లతో, 610 జనాభాతో 629 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 295, ఆడవారి సంఖ్య 315. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 272 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 0. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 568969<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 504312. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి ఉంది. బాలబడి [[ఆదిలాబాద్]]లోను, మాధ్యమిక పాఠశాల [[ఘోట్‌కురి|ఘోట్కురిలోనూ]] ఉన్నాయి. సమీప జూనియర్ కళాశాల, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల ఆదిలాబాద్లో ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల, మేనేజిమెంటు కళాశాల, పాలీటెక్నిక్ [[ఆదిలాబాద్]]లో ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల ఆదిలాబాద్లో ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === సంచార వైద్య శాల గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, పశు వైద్యశాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని శుద్ధి ప్లాంట్‌లోకి పంపిస్తున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. మొబైల్ ఫోన్ ఉంది. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్ గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. ఆటో సౌకర్యం గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సు సౌకర్యం, ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, రైల్వే స్టేషన్, ట్రాక్టరు సౌకర్యం మొదలైనవి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. జాతీయ రహదారి, రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వారం వారం సంత గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్, వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ స్టేషన్, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 5 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 10 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == సావర్గావ్లో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * అడవి: 61 హెక్టార్లు * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 60 హెక్టార్లు * తోటలు మొదలైనవి సాగవుతున్న భూమి: 13 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 492 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 492 హెక్టార్లు == త్పత్తి== సావర్గావ్లో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. ===ప్రధాన పంటలు=== [[వరి]] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లంకెలు== {{తాంసీ మండలంలోని గ్రామాలు}} 484n3e4zs4nfcxvnqptzdecwvze96lp 3614746 3614745 2022-08-03T16:57:59Z Divya4232 105587 wikitext text/x-wiki '''సావర్గావ్''',[[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[ఆదిలాబాదు జిల్లా]], [[తాంసీ మండలం|తాంసీ]] మండలానికి చెందిన గ్రామం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 221 Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> {{Infobox Settlement| ‎|name = సావర్గావ్ |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణా]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[ఆదిలాబాదు జిల్లా|ఆదిలాబాదు]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[తాంసీ]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 610 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 295 |population_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 315 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 137 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 19.724945 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.484225 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన తాంసీ నుండి 25 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[ఆదిలాబాద్]] నుండి 13 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. == గణాంక వివరాలు == 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 137 ఇళ్లతో, 610 జనాభాతో 629 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 295, ఆడవారి సంఖ్య 315. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 272 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 0. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 568969<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 504312. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి ఉంది. బాలబడి [[ఆదిలాబాద్]]లోను, మాధ్యమిక పాఠశాల [[ఘోట్‌కురి|ఘోట్కురిలోనూ]] ఉన్నాయి. సమీప జూనియర్ కళాశాల, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల ఆదిలాబాద్లో ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల, మేనేజిమెంటు కళాశాల, పాలీటెక్నిక్ [[ఆదిలాబాద్]]లో ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల ఆదిలాబాద్లో ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === సంచార వైద్య శాల గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, పశు వైద్యశాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని శుద్ధి ప్లాంట్‌లోకి పంపిస్తున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. మొబైల్ ఫోన్ ఉంది. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్ గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. ఆటో సౌకర్యం గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సు సౌకర్యం, ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, రైల్వే స్టేషన్, ట్రాక్టరు సౌకర్యం మొదలైనవి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. జాతీయ రహదారి, రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వారం వారం సంత గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్, వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ స్టేషన్, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 5 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 10 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == సావర్గావ్లో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * అడవి: 61 హెక్టార్లు * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 60 హెక్టార్లు * తోటలు మొదలైనవి సాగవుతున్న భూమి: 13 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 492 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 492 హెక్టార్లు == త్పత్తి== సావర్గావ్లో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. ===ప్రధాన పంటలు=== [[వరి]] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లంకెలు== {{తాంసీ మండలంలోని గ్రామాలు}} m3n1o56p8zouyqn7jzsr43kvls9u6t3 0 14900 3614748 3544780 2022-08-03T17:00:32Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki నారాయణ్ పేట్, [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నిజామాబాద్ జిల్లా]], [[జక్రాన్‌పల్లి మండలం|జక్రాన్‌పల్లి]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-08-02 |website= |archive-date=2019-12-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191209041557/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |url-status=dead }}</ref>{{Infobox Settlement| ‎|name = నారాయణ్‌పేట్ |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[నిజామాబాదు జిల్లా|నిజామాబాదు]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[జక్రాన్‌పల్లె]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 1174 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 565 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 609 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 294 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 18.209535 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.772 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన జక్రాన్‌పల్లి నుండి 3 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[ఆర్మూర్]] నుండి 10 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. == గణాంకాలు == 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 294 ఇళ్లతో, 1174 జనాభాతో 295 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 565, ఆడవారి సంఖ్య 609. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 34 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 25. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 570885<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 503224. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి ఉంది.బాలబడి [[మున్పల్లె|మున్పల్లెలోను]], మాధ్యమిక పాఠశాల [[మామిడిపల్లి|మామిడిపల్లిలోనూ]] ఉన్నాయి. సమీప జూనియర్ కళాశాల, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల ఆర్మూర్లోను, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల మునిపల్లిలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల హైదరాబాదులోను, పాలీటెక్నిక్‌ నిజామాబాద్లోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల ఆర్మూర్లోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం నిజామాబాద్లోను, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల [[ఆర్మూర్]] లోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === సమీప ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. పశు వైద్యశాల గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, సంచార వైద్య శాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలో2 ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యాలున్నాయి. డిగ్రీ లేని డాక్టర్లు ఇద్దరు ఉన్నారు. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. గ్రామంలో చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. చెరువు ద్వారా గ్రామానికి తాగునీరు లభిస్తుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. ప్రధాన జిల్లా రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతున్నాయి. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. రాష్ట్ర రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. వారం వారం సంత గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. ఏటీఎమ్ గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. రోజువారీ మార్కెట్, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. శాసనసభ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 16 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == నారాయణ్ పేట్లో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 5 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 77 హెక్టార్లు * శాశ్వత పచ్చిక ప్రాంతాలు, ఇతర మేత భూమి: 28 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 6 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 24 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 152 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 36 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 147 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == నారాయణ్ పేట్లో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 147 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == నారాయణ్ పేట్లో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[మొక్కజొన్న]], [[పసుపు]] * ఈ గ్రామములో శ్రీ లక్ష్మీ వెంకటేశ్వరస్వామి జాతర 2014,ఫిబ్రవరి-3,4 తేదీలలో జరుగును. 4వ తేదీన రథోత్సవం జరుగును. [1] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [1] ఈనాడు నిజామాబాదు రూరల్; 2014,ఫిబ్రవరి-2; 7వ పేజీ. {{జక్రాన్‌పల్లె మండలంలోని గ్రామాలు}} 18o37367cpnawwzt5wm3rzro9gbjteo 0 14972 3614751 3548813 2022-08-03T17:02:54Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''లింగుపల్లె,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[కామారెడ్డి జిల్లా]], [[దోమకొండ మండలం|దోమకొండ]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/230.Kamareddy.-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-08-09 |website= |archive-date=2019-10-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191022105843/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/230.Kamareddy.-Final.pdf |url-status=dead }}</ref>{{Infobox Settlement| ‎|name = Lingupalli |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[నిజామాబాదు జిల్లా|నిజామాబాదు]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[దోమకొండ]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 838 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 410 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 428 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 173 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 18.2441528 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.373 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన దోమకొండ నుండి 3 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[కామారెడ్డి]] నుండి 17 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. ==గ్రామ జనాభా== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 173 ఇళ్లతో, 838 జనాభాతో 269 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 410, ఆడవారి సంఖ్య 428. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 149 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 0. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 571586<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 503123. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి ఉంది.బాలబడి, మాధ్యమిక పాఠశాల‌లు [[దోమకొండ|దోమకొండలో]] ఉన్నాయి.సమీప జూనియర్ కళాశాల దోమకొండలోను, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల‌లు కామారెడ్డిలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల హైదరాబాదులోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల, పాలీటెక్నిక్‌లు నిజామాబాద్లోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల కామారెడ్డిలోను, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల‌లు నిజామాబాద్లోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పశు వైద్యశాల గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. కుళాయిల ద్వారా శుద్ధి చేయని నీరు కూడా సరఫరా అవుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == లింగుపల్లిలో సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. ట్రాక్టరు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, రైల్వే స్టేషన్ మొదలైనవి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతోంది. ప్రధాన జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. జాతీయ రహదారి, రాష్ట్ర రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వారం వారం సంత గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. శాసనసభ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ.లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 18 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == లింగుపల్లిలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 80 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 6 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 38 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 1 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 62 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 80 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 42 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 101 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == లింగుపల్లిలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 69 హెక్టార్లు* చెరువులు: 31 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == లింగుపల్లిలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[మొక్కజొన్న]], [[సోయాబీన్]] === పారిశ్రామిక ఉత్పత్తులు === బీడీలు ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} == వెలుపలి లంకెలు == {{దోమకొండ మండలంలోని గ్రామాలు}} gcz55krg4mxrngbw8ufmevabii77tcx 3614753 3614751 2022-08-03T17:03:16Z Divya4232 105587 wikitext text/x-wiki '''లింగుపల్లె,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[కామారెడ్డి జిల్లా]], [[దోమకొండ మండలం|దోమకొండ]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/230.Kamareddy.-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-08-09 |website= |archive-date=2019-10-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191022105843/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/230.Kamareddy.-Final.pdf |url-status=dead }}</ref>{{Infobox Settlement| ‎|name = లింగపల్లె |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[నిజామాబాదు జిల్లా|నిజామాబాదు]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[దోమకొండ]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 838 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 410 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 428 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 173 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 18.2441528 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.373 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన దోమకొండ నుండి 3 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[కామారెడ్డి]] నుండి 17 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. ==గ్రామ జనాభా== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 173 ఇళ్లతో, 838 జనాభాతో 269 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 410, ఆడవారి సంఖ్య 428. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 149 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 0. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 571586<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 503123. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి ఉంది.బాలబడి, మాధ్యమిక పాఠశాల‌లు [[దోమకొండ|దోమకొండలో]] ఉన్నాయి.సమీప జూనియర్ కళాశాల దోమకొండలోను, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల‌లు కామారెడ్డిలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల హైదరాబాదులోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల, పాలీటెక్నిక్‌లు నిజామాబాద్లోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల కామారెడ్డిలోను, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల‌లు నిజామాబాద్లోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పశు వైద్యశాల గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. కుళాయిల ద్వారా శుద్ధి చేయని నీరు కూడా సరఫరా అవుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == లింగుపల్లిలో సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. ట్రాక్టరు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, రైల్వే స్టేషన్ మొదలైనవి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతోంది. ప్రధాన జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. జాతీయ రహదారి, రాష్ట్ర రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వారం వారం సంత గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. శాసనసభ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ.లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 18 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == లింగుపల్లిలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 80 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 6 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 38 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 1 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 62 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 80 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 42 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 101 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == లింగుపల్లిలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 69 హెక్టార్లు* చెరువులు: 31 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == లింగుపల్లిలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[మొక్కజొన్న]], [[సోయాబీన్]] === పారిశ్రామిక ఉత్పత్తులు === బీడీలు ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} == వెలుపలి లంకెలు == {{దోమకొండ మండలంలోని గ్రామాలు}} pqfd5m2m80oglnp2x45afbuw63j0hpi 0 15004 3614754 3541819 2022-08-03T17:04:32Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''గంగాసముందర్,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నిజామాబాద్ జిల్లా]], [[నందిపేట్ మండలం|నందిపేట్]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-08-01 |website= |archive-date=2019-12-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191209041557/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |url-status=dead }}</ref>{{Infobox Settlement| ‎|name = గంగాసముందర్ |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[నిజామాబాదు జిల్లా|నిజామాబాదు]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[నందిపేట్]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 841 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 406 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 435 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 227 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 18.8769768 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.14 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన నందిపేట్ నుండి 13 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[నిజామాబాద్]] నుండి 38 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. ==గ్రామ జనాభా== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 227 ఇళ్లతో, 841 జనాభాతో 609 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 406, ఆడవారి సంఖ్య 435. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 187 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 33. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 570739<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 503212. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి ఉంది.సమీప బాలబడి, ప్రాథమిక పాఠశాల [[నూథ్‌పల్లె|నూత్పల్లిలోను]], ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల మాధ్యమిక పాఠశాల [[మారంపల్లె|మారంపల్లిలోనూ]] ఉన్నాయి. సమీప జూనియర్ కళాశాల నందిపేట్లోను, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల‌లు నిజామాబాద్లోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల హైదరాబాదులోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల, పాలీటెక్నిక్‌లు నిజామాబాద్లోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల నిజామాబాద్లో ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === సమీప ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, పశు వైద్యశాల, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలో4 ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యాలున్నాయి. డిగ్రీ లేని డాక్టర్లు నలుగురు ఉన్నారు. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. కుళాయిల ద్వారా శుద్ధి చేయని నీరు కూడా సరఫరా అవుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, రైల్వే స్టేషన్, ట్రాక్టరు సౌకర్యం మొదలైనవి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. ప్రధాన జిల్లా రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతున్నాయి. జాతీయ రహదారి, రాష్ట్ర రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. వాణిజ్య బ్యాంకు గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ఏటీఎమ్, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. శాసనసభ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 15 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == గంగసముందర్లో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 408 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 54 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 20 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 4 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 123 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 66 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 80 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == గంగసముందర్లో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 60 హెక్టార్లు* ఇతర వనరుల ద్వారా: 20 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == గంగసముందర్లో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[పసుపు]] === పారిశ్రామిక ఉత్పత్తులు === బీడీలు ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} == వెలుపలి లంకెలు == {{నందిపేట్ మండలంలోని గ్రామాలు}} t40r96or76dyujgj04h5cejxe3w5tlx 0 15041 3614757 3544555 2022-08-03T17:07:12Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''నాలేశ్వర్,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నిజామాబాద్ జిల్లా]], [[నవీపేట్ మండలం|నవీపేట్]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-08-07 |website= |archive-date=2019-12-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191209041557/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> {{Infobox Settlement| ‎|name = నాళేశ్వర్ |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[నిజామాబాద్]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[నవీపేట్]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 3116 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 1557 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 1559 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 786 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 18.768977 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.0051 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = 503245 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = 08462 |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన నవీపేట్ నుండి 20 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[నిజామాబాద్]] నుండి 35 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. == గణాంకాలు == 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 786 ఇళ్లతో, 3116 జనాభాతో 1958 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 1557, ఆడవారి సంఖ్య 1559. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 389 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 0. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 570701<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 503246. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి , ప్రభుత్వ మాధ్యమిక పాఠశాల ఒకటి ఉన్నాయి.సమీప బాలబడి [[జన్నిపల్లె|జన్నిపల్లెలో]] ఉంది.సమీప జూనియర్ కళాశాల నవీపేట్లోను, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల‌లు నిజామాబాద్లోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల హైదరాబాదులోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల, పాలీటెక్నిక్‌లు నిజామాబాద్లోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల నిజామాబాద్లో ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === ఒక సంచార వైద్య శాలలో డాక్టర్లు లేరు. ముగ్గురు పారామెడికల్ సిబ్బంది ఉన్నారు. ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. పశు వైద్యశాల గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలో4 ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యాలున్నాయి. డిగ్రీ లేని డాక్టర్లు నలుగురు ఉన్నారు. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. కుళాయిల ద్వారా శుద్ధి చేయని నీరు కూడా సరఫరా అవుతోంది. బావుల నీరు కూడా అందుబాటులో ఉంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == గ్రామంలో భూగర్భ మురుగునీటి వ్యవస్థ ఉంది. మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == నాలేశ్వర్లో సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, రైల్వే స్టేషన్ మొదలైనవి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. ప్రధాన జిల్లా రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతున్నాయి. జాతీయ రహదారి, రాష్ట్ర రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం, వారం వారం సంత ఉన్నాయి. వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. రోజువారీ మార్కెట్, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో ఆటల మైదానం ఉంది. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. శాసనసభ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 20 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == నాలేశ్వర్లో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * తోటలు మొదలైనవి సాగవుతున్న భూమి: 318 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 1150 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 260 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 230 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 1513 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 127 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == నాలేశ్వర్లో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 114 హెక్టార్లు* చెరువులు: 13 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == నాలేశ్వర్లో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]] === పారిశ్రామిక ఉత్పత్తులు === బీడీలు == దేవాలయాలు == * గోదావరి నది పరీవాహక ప్రాంతంలో అత్యంత ఆహ్లాదకరమైన వాతావరణంలో "నాళేశ్వర్" గ్రామంలో, 600 ఏళ్ళక్రితం శ్రీ రాజరాజేశ్వరస్వామి వెలసినట్లు ఇక్కడి ప్రజల నమ్మకం. అందుకే ఇక్కడ వెలసిన రాజరాజేశ్వరస్వామిని అన్నగా, వేములవాడలో వెలసిన రాజన్నను తమ్ముడిగా గ్రామస్థులు భావిస్తారు, ఈ గ్రామ ప్రజలు. కాలక్రమేణా నాళేశ్వర్ గ్రామం, గోదావరి ముంపు ప్రాంతంలో కలిసిపోయి, అక్కడినుండి సమీప ప్రాంతంలో నూతనగ్రామంగా ఏర్పడింది. అక్కడ గ్రామస్థులు అభివృద్ధి చెందిన తరువాత, ఈ ఆలయంలో పూజలు చేయడం మొదలుపెట్టారు. శివరాత్రికి ఆలయంలో మూడురోజులపాటు ప్రత్యేక పూజలు నిర్వహించడమే గాక, భారీగా జాతర నిర్వహించుచున్నారు. పురాతన ఆలయం కావటంతో, ఆలయానికి ఉన్న విశిష్టత కారణంగా భక్తులసంఖ్య భారీగా పెరుగుతుంది. ఈ జాతరకు సమీప జిల్లాలతోపాటు, మహారాష్ట్ర ప్రాంతం నుండి గూడా భక్తులు భారీగా తరలివచ్చి, శివరాత్రి ఉత్సవాలలో పాల్గోంటారు.[1] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} == వెలుపలి లంకెలు == [1] ఈనాడు నిజామాబాదు; 2014, ఫిబ్రవరి-25; 4వ పేజీ. {{నవీపేట్ మండలంలోని గ్రామాలు}} 9e5yt01fubkb6vatr4i4t2avq4twfd6 0 15043 3614758 3549509 2022-08-03T17:09:42Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''శీరాంపల్లె''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నిజామాబాద్ జిల్లా]], [[నవీపేట్ మండలం|నవీపేట్]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-08-07 |website= |archive-date=2019-12-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191209041557/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |url-status=dead }}</ref>{{Infobox Settlement| ‎|name = శీరాంపల్లె |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[నిజామాబాద్]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[నవీపేట్]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 1026 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 509 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 517 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 240 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 18.7704601 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.006 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన నవీపేట్ నుండి 7 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[నిజామాబాద్]] నుండి 26 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. == గణాంకాలు == 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 240 ఇళ్లతో, 1026 జనాభాతో 326 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 509, ఆడవారి సంఖ్య 517. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 292 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 100. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 570706<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 503246. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాలలు రెండు ఉన్నాయి.సమీప బాలబడి, ప్రాథమిక పాఠశాల , ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల, మాధ్యమిక పాఠశాల [[జన్నిపల్లె|జన్నిపల్లెలోనూ]] ఉన్నాయి. సమీప జూనియర్ కళాశాల నవీపేట్లోను, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల‌లు నిజామాబాద్లోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల హైదరాబాదులోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల, పాలీటెక్నిక్‌లు నిజామాబాద్లోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల నిజామాబాద్లో ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === ఒక సంచార వైద్య శాలలో డాక్టర్లు లేరు. ముగ్గురు పారామెడికల్ సిబ్బంది ఉన్నారు. పశు వైద్యశాల గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలో2 ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యాలున్నాయి. డిగ్రీ లేని డాక్టర్లు ఇద్దరు ఉన్నారు. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. కాలువ/వాగు/నది ద్వారా, చెరువు ద్వారా కూడా గ్రామానికి తాగునీరు లభిస్తుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == షిరాన్‌పల్లిలో సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. ప్రధాన జిల్లా రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతున్నాయి. రాష్ట్ర రహదారి గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో వాణిజ్య బ్యాంకు ఉంది. గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. శాసనసభ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 20 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == షిరాన్‌పల్లిలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 22 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 40 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 43 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 110 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 111 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 153 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 111 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == ==ప్రముఖులు== *[[పి.సుదర్శన్‌ రెడ్డి]]మాజీ భారీ నీటిపారుదల శాఖ మంత్రి ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} == వెలుపలి లంకెలు == {{నవీపేట్ మండలంలోని గ్రామాలు}} mq59f9vtwxkxapx8fqpi4tvf0icueil 0 15084 3614762 3549944 2022-08-03T17:14:30Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''సింగ్తం,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[కామారెడ్డి జిల్లా]], [[నిజాంసాగర్‌ మండలం|నిజాంసాగర్]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/230.Kamareddy.-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-08-15 |website= |archive-date=2019-10-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191022105843/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/230.Kamareddy.-Final.pdf |url-status=dead }}</ref>{{Infobox Settlement| ‎|name = సింగ్తం |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[నిజామాబాదు జిల్లా|నిజామాబాదు]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[నిజాంసాగర్‌]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 1767 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 812 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 955 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 433 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.793029 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 77.7759 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన నిజాంసాగర్ నుండి 20 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[కామారెడ్డి]] నుండి 36 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. ==గ్రామ జనాభా== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 433 ఇళ్లతో, 1767 జనాభాతో 305 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 812, ఆడవారి సంఖ్య 955. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 137 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 41. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 571418<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 503187. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి , ప్రభుత్వ మాధ్యమిక పాఠశాల ఒకటి ఉన్నాయి.సమీప బాలబడి [[బాన్స్‌వాడ|బాన్స్ వాడలో]] ఉంది.సమీప జూనియర్ కళాశాల, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల బాన్స్ వాడలోను, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల నిజామాబాద్లోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల హైదరాబాదులోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల, పాలీటెక్నిక్‌లు నిజామాబాద్లోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల బాన్స్ వాడలోను, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల‌లు నిజామాబాద్లోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === సింగీతంలో ఉన్న ఒక ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రంలో డాక్టర్లు లేరు. ఇద్దరు పారామెడికల్ సిబ్బంది ఉన్నారు. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. పశు వైద్యశాల గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా శుద్ధి చేయని నీరు సరఫరా అవుతోంది. బావుల నీరు కూడా అందుబాటులో ఉంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. కాలువ/వాగు/నది ద్వారా, చెరువు ద్వారా కూడా గ్రామానికి తాగునీరు లభిస్తుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, ట్రాక్టరు సౌకర్యం మొదలైనవి గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతోంది. రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్, వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. శాసనసభ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 15 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == సింగీతంలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * అడవి: 116 హెక్టార్లు * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 38 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 85 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 65 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 65 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == సింగీతంలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * చెరువులు: 65 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == సింగీతంలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[మొక్కజొన్న]], [[సోయాబీన్]] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} == వెలుపలి లంకెలు == {{నిజాంసాగర్‌ మండలంలోని గ్రామాలు}} dtbreog1wt1l8wpwihjb17m0ztcb0n7 0 15090 3614764 3548971 2022-08-03T17:16:04Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''వడ్డేపల్లి,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[కామారెడ్డి జిల్లా]], [[నిజాంసాగర్‌ మండలం|నిజాంసాగర్]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/230.Kamareddy.-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-08-15 |website= |archive-date=2019-10-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191022105843/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/230.Kamareddy.-Final.pdf |url-status=dead }}</ref>{{Infobox Settlement| ‎|name = వడ్డేపల్లె |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[నిజామాబాదు జిల్లా|నిజామాబాదు]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[నిజాంసాగర్‌]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 2022 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 994 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 1028 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 457 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 15.9355599 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 77.8388 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = 503302 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన నిజాంసాగర్ నుండి 12 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[కామారెడ్డి]] నుండి 42 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. ==గ్రామ జనాభా== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 457 ఇళ్లతో, 2022 జనాభాతో 1299 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 994, ఆడవారి సంఖ్య 1028. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 300 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 79. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 571432<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 503302. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి ఉంది.బాలబడి, ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల, మాధ్యమిక పాఠశాల‌లు [[పిట్లం|పిట్లంలో]] ఉన్నాయి. సమీప జూనియర్ కళాశాల, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల పిట్లాంలోను, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల నిజామాబాద్లోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల హైదరాబాదులోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల, పాలీటెక్నిక్‌లు నిజామాబాద్లోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల పిట్లాంలోను, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల‌లు నిజామాబాద్లోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === సమీప ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, పశు వైద్యశాల, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా శుద్ధి చేయని నీరు సరఫరా అవుతోంది. బావుల నీరు కూడా అందుబాటులో ఉంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == గ్రామంలో భూగర్భ మురుగునీటి వ్యవస్థ ఉంది. మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. ట్రాక్టరు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, ఆటో సౌకర్యం మొదలైనవి గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. ప్రధాన జిల్లా రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతున్నాయి. రాష్ట్ర రహదారి గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. వారం వారం సంత గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ఏటీఎమ్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. రోజువారీ మార్కెట్, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. శాసనసభ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 15 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == వడ్డేపల్లిలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 610 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 425 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 263 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 12 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 251 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == వడ్డేపల్లిలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * చెరువులు: 251 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == వడ్డేపల్లిలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[మొక్కజొన్న]], [[సోయాబీన్]] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} == వెలుపలి లంకెలు == {{నిజాంసాగర్‌ మండలంలోని గ్రామాలు}} 2c70ectfq0hrpq6jl7psdcacrpcfpnm 0 15220 3614766 3540840 2022-08-03T17:19:10Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''కామిశెట్టిపల్లి,'''[[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[కామారెడ్డి జిల్లా]], [[నసురుల్లాబాద్ మండలం|నసురుల్లాబాద్]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/230.Kamareddy.-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-08-11 |website= |archive-date=2019-10-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191022105843/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/230.Kamareddy.-Final.pdf |url-status=dead }}</ref>{{Infobox Settlement| ‎|name = కామిశెట్టిపల్లి |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[నిజామాబాదు జిల్లా|నిజామాబాదు]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[బిర్కూర్‌]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 528 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 245 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 283 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 134 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 18.47 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 77.86 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన నసురుల్లాబాద్ నుండి 14 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[బోధన్]] నుండి 34 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. ==గ్రామ జనాభా== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 134 ఇళ్లతో, 528 జనాభాతో 184 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 245, ఆడవారి సంఖ్య 283. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 84 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 0. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 571178<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 503301. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి ఉంది.సమీప బాలబడి, ప్రాథమిక పాఠశాల [[బీర్కూర్|బిర్కూర్లోను,]] ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల [[అంకోల్|అంకోల్లోను]], మాధ్యమిక పాఠశాల [[అంకోల్|అంకోల్లోనూ]] ఉన్నాయి. సమీప జూనియర్ కళాశాల బిర్కూర్లోను, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల బాన్స్ వాడలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల హైదరాబాదులోను, పాలీటెక్నిక్‌ నిజామాబాద్లోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల బోధన్లోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల బోధన్లోను, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల‌లు నిజామాబాద్లోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. పశు వైద్యశాల, సంచార వైద్య శాల గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. ఆటో సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, రైల్వే స్టేషన్, ట్రాక్టరు సౌకర్యం మొదలైనవి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతున్నాయి. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం ఉంది. వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. పౌర సరఫరాల వ్యవస్థ దుకాణం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. ఏటీఎమ్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. రోజువారీ మార్కెట్, వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. ఉన్నాయి. అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఆశా కార్యకర్త గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం, శాసనసభ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ.లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 12 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == కమ్షెట్‌పల్లిలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 19 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 9 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 155 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 34 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 130 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == కమ్షెట్‌పల్లిలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * కాలువలు: 60 హెక్టార్లు* బావులు/బోరు బావులు: 70 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == కమ్షెట్‌పల్లిలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[పొద్దు తిరుగుడు]], [[సోయాబీన్]] ==మూలాలు== {{Reflist}} == వెలుపలి లంకెలు == {{నసురుల్లాబాద్ (కామారెడ్డి) మండలంలోని గ్రామాలు}} {{మూలాలజాబితా}} dec57q56h1ju6ts1nn60pja8l4s0fvx 0 15241 3614786 3547017 2022-08-03T17:37:53Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''మల్లుపల్లె,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[కామారెడ్డి జిల్లా]], [[బిక్నూర్ మండలం|బిక్నూర్]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/230.Kamareddy.-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-08-09 |website= |archive-date=2019-10-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191022105843/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/230.Kamareddy.-Final.pdf |url-status=dead }}</ref>{{Infobox Settlement| ‎|name = మల్లుపల్లె |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[నిజామాబాదు జిల్లా|నిజామాబాదు]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[భిక్నూర్‌]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 1302 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 646 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 656 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 326 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 18.2500 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.43 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన భిక్నూర్ నుండి 10 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[కామారెడ్డి]] నుండి 30 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. ==గ్రామ జనాభా== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 326 ఇళ్లతో, 1302 జనాభాతో 485 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 646, ఆడవారి సంఖ్య 656. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 176 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 193. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 571578<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 503105. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాలలు రెండు, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి ఉన్నాయి.బాలబడి [[భిక్నూర్|భిక్నూర్లోను]], మాధ్యమిక పాఠశాల [[పెద్దమల్లారెడ్డి|పెద్దమల్లారెడ్డిలోనూ]] ఉన్నాయి. సమీప జూనియర్ కళాశాల భిక్నూర్లోను, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల‌లు కామారెడ్డిలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల హైదరాబాదులోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల, పాలీటెక్నిక్‌లు నిజామాబాద్లోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల కామారెడ్డిలోను, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల‌లు నిజామాబాద్లోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === సమీప ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పశు వైద్యశాల గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలోఒక ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం ఉంది. డిగ్రీ లేని డాక్టరు ఒకరు ఉన్నారు. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. చెరువు ద్వారా గ్రామానికి తాగునీరు లభిస్తుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. ప్రధాన జిల్లా రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతున్నాయి. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. రాష్ట్ర రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. వాణిజ్య బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. వారం వారం సంత గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. సహకార బ్యాంకు గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. రోజువారీ మార్కెట్, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. శాసనసభ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 16 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == మల్లుపల్లిలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 80 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 4 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 118 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 134 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 146 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 326 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 74 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == మల్లుపల్లిలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 63 హెక్టార్లు* చెరువులు: 10 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == మల్లుపల్లిలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[చెరకు]] === పారిశ్రామిక ఉత్పత్తులు === బీడీలు, బెల్లం ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} == వెలుపలి లంకెలు == {{భిక్నూర్‌ మండలంలోని గ్రామాలు}} sz6ref3sza107duuottmtxomez7ajst 0 15328 3614794 3541099 2022-08-03T17:43:39Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''కేలూర్,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[కామారెడ్డి జిల్లా]], [[మద్నూర్ మండలం (కామారెడ్డి జిల్లా)|మద్నూర్]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/230.Kamareddy.-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-08-18 |website= |archive-date=2019-10-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191022105843/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/230.Kamareddy.-Final.pdf |url-status=dead }}</ref>{{Infobox Settlement| ‎|name = హందె కేలూర్ |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[నిజామాబాదు జిల్లా|నిజామాబాదు]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[మద్నూరు]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 18.500 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 77.6333 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన మద్నూర్ నుండి 4 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన డెగ్లూర్ (మహారాష్ట్ర) నుండి 4 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. ==గణాంక వివరాలు== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 458 ఇళ్లతో, 2036 జనాభాతో 503 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 1017, ఆడవారి సంఖ్య 1019. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 377 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 43. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 571066<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 503309. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి ఉంది.బాలబడి, మాధ్యమిక పాఠశాల‌లు [[మద్నూర్|మద్నూర్లో]] ఉన్నాయి.సమీప జూనియర్ కళాశాల మద్నూర్లోను, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల బిచ్కుందలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల హైదరాబాదులోను, పాలీటెక్నిక్‌ కోటగిరిలోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల బోధన్లోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల బోధన్లోను, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల‌లు నిజామాబాద్లోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. డిస్పెన్సరీ, పశు వైద్యశాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, సంచార వైద్య శాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. చెరువు ద్వారా గ్రామానికి తాగునీరు లభిస్తుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. మొబైల్ ఫోన్ ఉంది. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండిప్రైవేటు బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతున్నాయి. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్, వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్ గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. శాసనసభ పోలింగ్ కేంద్రం ఉంది. సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రంథాలయం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ.లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. సినిమా హాలు, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == కెరూర్లో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 12 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 77 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 356 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 56 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 353 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 59 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == కెరూర్లో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 11 హెక్టార్లు* చెరువులు: 48 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == కెరూర్లో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[ప్రత్తి]], [[సోయాబీన్]], [[పెసర]] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లంకెలు== {{మద్నూరు మండలంలోని గ్రామాలు}} 8iihvmpmiolrxvhz4tt621jch11xscb 0 15532 3614795 3545776 2022-08-03T17:45:59Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''పొట్నూర్,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నిజామాబాద్ జిల్లా]], [[సిరికొండ మండలం (నిజామాబాదు జిల్లా)|సిరికొండ]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-07-28 |website= |archive-date=2019-12-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191209041557/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |url-status=dead }}</ref>{{Infobox Settlement| ‎|name = పోత్నూర్ |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[నిజామాబాదు జిల్లా|నిజామాబాదు]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[సిరికొండ]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 815 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 419 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 396 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 188 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 18.61269 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.424535 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన సిరికొండ నుండి 8 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[నిజామాబాద్]] నుండి 32 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. ==గ్రామ జనాభా== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 188 ఇళ్లతో, 815 జనాభాతో 476 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 419, ఆడవారి సంఖ్య 396. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 278 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 80. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 571257<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 503165. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాలలు రెండు ఉంది.బాలబడి [[సిరికొండ|సిరికొండలోను]], మాధ్యమిక పాఠశాల [[పెద్ద వాల్గోట్|పెద్ద వాల్గాట్లోనూ]] ఉన్నాయి. సమీప జూనియర్ కళాశాల, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల భీంగల్లోను, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల ధర్మారం (బి)లోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల హైదరాబాదులోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల, పాలీటెక్నిక్‌లు నిజామాబాద్లోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల నిజామాబాద్లో ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === సమీప ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. పశు వైద్యశాల, సంచార వైద్య శాల గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలోఒక ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం ఉంది. డిగ్రీ లేని డాక్టరు ఒకరు ఉన్నారు. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. కుళాయిల ద్వారా శుద్ధి చేయని నీరు కూడా సరఫరా అవుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. చెరువు ద్వారా గ్రామానికి తాగునీరు లభిస్తుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులుప్రైవేటు బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతోంది. ప్రధాన జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. జాతీయ రహదారి, రాష్ట్ర రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. వాణిజ్య బ్యాంకు గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. వారం వారం సంత గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ఏటీఎమ్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. రోజువారీ మార్కెట్, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. శాసనసభ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఆశా కార్యకర్త గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. సినిమా హాలు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 16 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == పొట్నూర్లో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 49 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 4 హెక్టార్లు * శాశ్వత పచ్చిక ప్రాంతాలు, ఇతర మేత భూమి: 20 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 180 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 12 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 211 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 265 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 138 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == పొట్నూర్లో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 138 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == పొట్నూర్లో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[సోయాబీన్]], [[మొక్కజొన్న]] === పారిశ్రామిక ఉత్పత్తులు === బీడీలు ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} == వెలుపలి లంకెలు == {{సిరికొండ (నిజామాబాదు జిల్లా మండలం) మండలంలోని గ్రామాలు}} 0rhhzei40maoxriemtixqrekahjvm23 0 17930 3614796 3546697 2022-08-03T17:47:21Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''మక్దూంపూర్,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[కరీంనగర్ జిల్లా]], [[కరీంనగర్ గ్రామీణ మండలం|కరీంనగర్ గ్రామీణ]] మండలంలోని గ్రామం.<ref name="”మూలం”">తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 225 Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> ఇది మండల కేంద్రమైన కరీంనగర్ నుండి 8 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 944 ఇళ్లతో, 3607 జనాభాతో 858 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 1854, ఆడవారి సంఖ్య 1753. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 1042 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 34. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 572315<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 505186. {{Infobox Settlement| ‎|name = [[మక్దూంపూర్]] |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[కరీంనగర్ జిల్లా]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[కరీంనగర్]] <!-- Politics -----------------> |government_footnotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2001 |population_footnotes = |population_note = |population_total = |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్యు |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్యు |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 18.4725265 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 79.21599 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ఒక ప్రైవేటు బాలబడి ఉంది. ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి, ప్రైవేటు ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి , ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి , ప్రభుత్వ మాధ్యమిక పాఠశాల ఒకటి ఉన్నాయి.సమీప జూనియర్ కళాశాల, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల కరీంనగర్లో ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల, మేనేజిమెంటు కళాశాల, పాలీటెక్నిక్ [[కరీంనగర్|కరీంనగర్లో]] ఉన్నాయి.సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల కరీంనగర్లో ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, పశు వైద్యశాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉంది. సంచార వైద్య శాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉంది. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలో3 ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యాలున్నాయి. డిగ్రీ లేని డాక్టర్లు ముగ్గురు ఉన్నారు. రెండు మందుల దుకాణాలు ఉన్నాయి. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. బావుల నీరు కూడా అందుబాటులో ఉంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == మక్దూంపూర్లో సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులుప్రైవేటు బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతున్నాయి. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు, మట్టిరోడ్లూ ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. సహకార బ్యాంకు గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. ఏటీఎమ్, వాణిజ్య బ్యాంకు గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ స్టేషన్, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 12 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == మక్దూంపూర్లో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 19 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 10 హెక్టార్లు * శాశ్వత పచ్చిక ప్రాంతాలు, ఇతర మేత భూమి: 1 హెక్టార్లు * తోటలు మొదలైనవి సాగవుతున్న భూమి: 5 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 278 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 3 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 65 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 474 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 258 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 284 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == మక్దూంపూర్లో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * కాలువలు: 162 హెక్టార్లు* బావులు/బోరు బావులు: 60 హెక్టార్లు* చెరువులు: 62 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == మక్దూంపూర్లో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[మొక్కజొన్న]], [[ప్రత్తి]] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లంకెలు== {{కరీంనగర్ (గ్రామీణ) మండలంలోని గ్రామాలు}} 55zn1mo8p4a45c3uqw7as403iwkbihi 0 17932 3614798 3540239 2022-08-03T17:49:03Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''ఎల్బోతారం,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[కరీంనగర్ జిల్లా]], [[కరీంనగర్ గ్రామీణ మండలం|కరీంనగర్ గ్రామీణ]] మండలంలోని గ్రామం.<ref name="”మూలం”">తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 225 Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> {{Infobox Settlement| ‎|name = ఎలబోతారం |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[కరీంనగర్ జిల్లా]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[కరీంనగర్]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2001 |population_footnotes = |population_note = |population_total = |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్యు |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్యు |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 18.2073531 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 79.3650 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన కరీంనగర్ నుండి 8 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 483 ఇళ్లతో, 1652 జనాభాతో 579 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 824, ఆడవారి సంఖ్య 828. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 502 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 4. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 572317<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 505017. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి ఉంది.బాలబడి [[వల్లంపహాడ్|వల్లంపహాడ్లోను]], మాధ్యమిక పాఠశాల [[మక్దంపూర్|మక్దంపూర్లోనూ]] ఉన్నాయి. సమీప జూనియర్ కళాశాల, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల కరీంనగర్లో ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల, మేనేజిమెంటు కళాశాల, పాలీటెక్నిక్ [[కరీంనగర్|కరీంనగర్లో]] ఉన్నాయి.సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల కరీంనగర్లో ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, పశు వైద్యశాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉంది. సంచార వైద్య శాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉంది. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలో3 ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యాలున్నాయి. డిగ్రీ లేని డాక్టరు ఒకరు, ఇద్దరు నాటు వైద్యులు ఉన్నారు. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. బావుల నీరు కూడా అందుబాటులో ఉంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == ఎల్బోతారంలో సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, రైల్వే స్టేషన్ మొదలైనవి గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. ప్రధాన జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. రాష్ట్ర రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్, వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ స్టేషన్, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, ఆశా కార్యకర్త, ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 12 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == ఎల్బోతారంలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 108 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 10 హెక్టార్లు * శాశ్వత పచ్చిక ప్రాంతాలు, ఇతర మేత భూమి: 9 హెక్టార్లు * తోటలు మొదలైనవి సాగవుతున్న భూమి: 13 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 1 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 125 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 311 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 53 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 384 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == ఎల్బోతారంలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * కాలువలు: 296 హెక్టార్లు* బావులు/బోరు బావులు: 60 హెక్టార్లు* చెరువులు: 28 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == ఎల్బోతారంలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[ప్రత్తి]], [[మొక్కజొన్న]] === పారిశ్రామిక ఉత్పత్తులు === COKE == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లంకెలు== {{కరీంనగర్ (గ్రామీణ) మండలంలోని గ్రామాలు}} 251hobmml71f44l4t97qj5ot07k6kwm 0 18035 3614799 3548972 2022-08-03T17:49:56Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''వడ్యారం''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[కరీంనగర్ జిల్లా]], [[గంగాధర మండలం|గంగాధర]] మండలంలోని గ్రామం.<ref name="”మూలం”">తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 225 Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> {{Infobox Settlement| ‎|name = వడ్యారం |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[కరీంనగర్ జిల్లా]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = గంగాధర <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 1648 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 814 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 834 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 444 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్యు |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్యు |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 18.4351374 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.9872 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన గంగాధర నుండి 30 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[కరీంనగర్]] నుండి 19 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 444 ఇళ్లతో, 1648 జనాభాతో 711 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 814, ఆడవారి సంఖ్య 834. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 645 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 21. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 572219<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 505445. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి , ప్రభుత్వ మాధ్యమిక పాఠశాల ఒకటి ఉన్నాయి.సమీప బాలబడి [[ఆసిఫ్‌నగర్|ఆసిఫ్ నగర్లో]] ఉంది.సమీప జూనియర్ కళాశాల, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల కరీంనగర్లో ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల, మేనేజిమెంటు కళాశాల, పాలీటెక్నిక్ [[కరీంనగర్|కరీంనగర్లో]] ఉన్నాయి.సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల కరీంనగర్లో ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === ఒక సంచార వైద్య శాలలో ఒక డాక్టరు ఉన్నారు. ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, పశు వైద్యశాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలోఒక ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం ఉంది. డిగ్రీ లేని డాక్టరు ఒకరు ఉన్నారు. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా శుద్ధి చేయని నీరు సరఫరా అవుతోంది. బావుల నీరు కూడా అందుబాటులో ఉంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులుప్రైవేటు బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. ప్రధాన జిల్లా రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతున్నాయి. జాతీయ రహదారి, రాష్ట్ర రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. వాణిజ్య బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి.ఏటీఎమ్, సహకార బ్యాంకు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ స్టేషన్, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 15 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == వద్యారంలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 7 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 6 హెక్టార్లు * శాశ్వత పచ్చిక ప్రాంతాలు, ఇతర మేత భూమి: 42 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 17 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 89 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 375 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 172 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 534 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 103 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == వద్యారంలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 103 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == వద్యారంలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[ప్రత్తి]] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లంకెలు== {{గంగాధర మండలంలోని గ్రామాలు}} ppnjmuoht3vq2i6jhnk8kyfcoz9gg16 0 18068 3614800 3548453 2022-08-03T17:51:02Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''రుద్రంగి, ''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[రాజన్న సిరిసిల్ల జిల్లా]], [[రుద్రంగి మండలం|రుద్రంగి]] మండలానికి చెందిన గ్రామం.<ref name="”మూలం”">{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/228.Rajanna-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-02-11 |website= |archive-date=2019-12-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191209041217/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/228.Rajanna-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> {{Infobox Settlement| ‎|name = Rudrangi |native_name =రుద్రంగి |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[రాజన్న సిరిసిల్ల]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = రుద్రంగి <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 10009 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 4886 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 5123 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 2499 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్యు |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్యు |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 18.6217705 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.6738 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website =http://www.rudrangi.in/ |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన చందుర్తి నుండి 10 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన సిరిసిల్ల నుండి 30 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 2499 ఇళ్లతో, 10009 జనాభాతో 4082 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 4886, ఆడవారి సంఖ్య 5123. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 1427 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 328. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 572158.పిన్ కోడ్: 505307. == నూతన మండల కేంధ్రంగా గుర్తింపు == లోగడ రుద్రంగి  గ్రామం కరీనగర్ జిల్లా పరిధిలోని చందుర్తి మండలానికి చెందినది.2014 లో తెలంగాణా ప్రత్యేక రాష్ట్రంగా ఏర్పడిన తరువాత మొదటిసారిగా 2016 లో ప్రభుత్వం నూతన జిల్లాలు, రెవెన్యూ డివిజన్లు, మండలాల పునర్య్వస్థీకరణలో భాగంగా రుద్రంగి గ్రామాన్ని (1+01) రెండు గ్రామాలుతో నూతన మండల కేంధ్రంగా రాజన్న సిరిసిల్ల జిల్లా పరిధిలో చేర్చుతూ ది.11.10.2016 నుండి అమలులోకి తెస్తూ ప్రభుత్వం ఉత్తర్వు జారీచేసింది.<ref name="”మూలం”3">తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 228 Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> ==గ్రామ చరిత్ర== ఈ ఊరు దాదాపు 180 సంవత్సరాల క్రితం [[ఇటిక్యాల్]] దొర ఆద్వర్యంలో ఉండేది. ఊరి మధ్యలో ఆయన నివాసం. 'గడి'గా పిలిచే ఆ నివాసంలో అనేక పనివాళ్ళతొ ఆర్బాటంగా ఉండేది.అందులోని తలుపులు, కిటికీల పైన ఉన్న కళ చూస్తే ఎవరైనా ఆశ్చర్యపోతారు. దొర అజమాయిషిలో ఊరు ఉండేది. ఆ నివాసం ముందు నుంచి ఎవరు వెళ్ళినా చెప్పులు విడిచి వెళ్ళాల్సిందే. అలా జరిగాక చాలా రోజులకు [[నక్సలైటు|నక్సలైట్ల]] ప్రాబల్యం పెరిగి ఆ దొర పట్టణాలకు వలస పోయారు. ఆ గడిలోని కట్టెను దొంగలు, ప్రజలు కొల్లగొట్టారు. ఊరిలో పంటలు పండక ప్రజలు, యువకులు గల్ఫ్ దేశాలకు వెళ్ళి తమ భార్యాపిల్లలను పొషించుకుంటున్నారు. చుట్టుపక్క గ్రామాలైన తొర్తి, [[కొత్తపేట]], సనుగుల, [[లింగంపేట]], కలికొట, [[మానాల]] లంబాడి తండ నుండి ప్రజలు ఏ అవసరానికైనా ఇక్కడికే వస్తారు.రాజన్న సిరిసిల్ల జిల్లాలో రుద్రంగి ఒక అద్భుతమైన గ్రామం.చుట్టూ పచ్చని [[అడవులు|అడవు]]లతో, [[కొండ]]లతో ఎపుడు చూసిన చూడాలనిపించేలా ఉంటుంది. కొండ పైన నరసంహ స్వామి దేవాలయం ఆ పక్కన చిన్న చెరువులాంటి మంగలికుంట, [[కోతులు]], [[పక్షులు]], ఆప్యాయంగా పలకరించే [[ప్రజలు]]. == విద్యా సౌకర్యాలు == 1999 వరకు ఆంగ్ల మాధ్యమపు పాఠశాలలు, కళాశాలలు, 2001 వరకు గ్రామంలో 10 వతరగతి వరకు ప్రైవేటు పాఠశాలలు లేవు. గ్రామంలో విద్యావ్యవస్థ ఇప్పుడిప్పుడే అభివృద్ధి చెందుతోంది. గ్రామపు కొందరు ప్రముఖుల వలన ఇంటర్మీడియట్ కళాశాల ఏరాటు చేయబడిది. ఈ మధ్యనే ప్రభుత్వ కళాశాల ఏర్పాటు అయ్యింది దీనివల్ల పేద విద్యార్థులకు చాలా లాభం జరింగింది. ఈ మధ్యనే రుద్రంగి వెల్ఫేర్ అసోసియేషన్ వారి ఆధ్వర్యంలో గ్రంథాలయం స్థాపించబడింది. దీనిని గ్రామ అభివృద్ధికి తొలిమెట్టుగా భావించవచ్ఛు. రుద్రంగి వెల్ఫేర్ అసోసియేషన్ గ్రామస్తులందరికి చాలా ఉపయోగకరంగా ఉండి తన సేవలను విస్తరించే దిశలో ముందడుగు వేస్తోంది. ఇది ఎంతో శుభ పరిణామం. గ్రామంలో ఐదుప్రైవేటు బాలబడులు ఉన్నాయి. ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాలలు నాలుగు, ప్రైవేటు ప్రాథమిక పాఠశాలలు ఐదు, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి, ప్రైవేటు ప్రాథమికోన్నత పాఠశాలలు ఐదు, ప్రభుత్వ మాధ్యమిక పాఠశాల ఒకటి, ప్రైవేటు మాధ్యమిక పాఠశాలలు నాలుగు ఉన్నాయి. ఒక ప్రభుత్వ జూనియర్ కళాశాల ఉంది. సమీప ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల వేములవాడలోను, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల [[కరీంనగర్|కరీంనగర్లోనూ]] ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల, మేనేజిమెంటు కళాశాల కరీంనగర్లోను, పాలీటెక్నిక్ [[తెట్టకుంట|తెట్టకుంటలోనూ]] ఉన్నాయి.సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం వేములవాడలోను, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల [[కరీంనగర్]] లోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === రుద్రంగిలో ఉన్న రెండు ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రాల్లో డాక్టర్లు లేరు. ఇద్దరు పారామెడికల్ సిబ్బంది ఉన్నారు.ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. పశు వైద్యశాల గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలో9 ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యాలున్నాయి. డిగ్రీ లేని డాక్టర్లు 11 మంది ఉన్నారు. మూడు మందుల దుకాణాలు ఉన్నాయి. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. కుళాయిల ద్వారా శుద్ధి చేయని నీరు కూడా సరఫరా అవుతోంది. బావుల నీరు కూడా అందుబాటులో ఉంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. చెరువు ద్వారా గ్రామానికి తాగునీరు లభిస్తుంది. == పారిశుధ్యం == గ్రామంలో భూగర్భ మురుగునీటి వ్యవస్థ ఉంది. మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == రుద్రంగిలో సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. దాదాపుగా ప్రతి అరగంటకు ఒక [[బస్సు]] చొప్పున [[కోరుట్ల]], [[వేములవాడ]] నుండి ఉన్నాయి. ఆర్.టి.సి బస్సులేకాక ఇతర జీపులు కూడా ఉంటాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, రైల్వే స్టేషన్ మొదలైనవి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతోంది. జాతీయ రహదారి, రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు, మట్టిరోడ్లూ ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో వాణిజ్య బ్యాంకు ఉంది. గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం, వారం వారం సంత ఉన్నాయి. వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ఏటీఎమ్, సహకార బ్యాంకు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం ఉంది. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 24 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి,24 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == రుద్రంగిలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * అడవి: 1523 హెక్టార్లు * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 236 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 120 హెక్టార్లు * శాశ్వత పచ్చిక ప్రాంతాలు, ఇతర మేత భూమి: 102 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 51 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 450 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 453 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 1147 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 1379 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 671 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == రుద్రంగిలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 671 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == రుద్రంగిలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[ప్రత్తి]] === పారిశ్రామిక ఉత్పత్తులు === బీడీలు ==దేవాలయాలు== ఊరికి చివర బుగ్గ రాజేషుని గుడి ఉంది అక్కడ ఎప్పుడు నీరు ఎండిపోని చిన్న [[పుష్కరిణి|కోనేరు]] ఉంది. ఊరి మధ్యలో [[హనుమంతుడు|హనుమాన్]] దేవాలయం, అక్కడి రావి చెట్టు చాల ఏళ్ళ క్రితందిగా చెపుతారు. ==ఇతర విశేషాలు== ఈ ఊరిలో ఎక్కడ లేనివిధంగా హిరణ్యకశిపునికి గుడిలాంటి గుహ ఉంది. [[నరసింహావతారం]]లో ఉన్న [[మహావిష్ణువు]] తనని వధించబోతుంటే ఆ గుహలో దాక్కొన్నడని ప్రతీతి. ఇక్కడ [[నరసింహస్వామి]] గుడి నుంచి ఒక సొరంగమార్గం ఉందని చాలా ఏళ్ళక్రితం ఎవరో ఆ సొరంగంలోకి వెళ్ళి తిరిగి రాలేదని చెపుతారు. హిరణ్యకశిపుని గుహలోంఛి కూడా ఒక మార్గం ఉందని దాంట్లొంచి వెళితే [[బంగారు]] [[బంతి]], [[బంగారం|బంగారు]] [[ఖడ్గం]] గాలిలో వేలాడుతూ కనిపిస్తాయని చెపుతారు. కాని అది తీసుకోవాలంటే ఒక మనిషి బలి కావాలని చెపుతారు. అదే విదంగా దొర గడిలో కూడా నిధి ఉందని దానికి మైసమ్మ కాపలా ఉందని చెపుతారు. ==గ్రామంలో ప్రముఖులు== * ఆది శ్రీనివాస్ (వేములవాడ ఆలయ కమిటీ మాజీ చైర్మన్) * పొద్దుపొడుపు లింగారెడ్డి (మాజీ జెడ్ పి టి సి) * మాడిషెట్టి ఆనందం రావు - మాజి సర్పంచ్. * అంబటి గంగాధర్ - జెడ్ పి టి సి * బైరి గంగరాజు గంగమల్లయ్య (సర్పంచ్) == మూలాలు == {{Reflist}} == వెలుపలి లింకులు == {{రుద్రంగి మండలంలోని గ్రామాలు}} bmjt3kb7be2gd65srpb1tnv8gp61f7g 3614801 3614800 2022-08-03T17:51:40Z Divya4232 105587 wikitext text/x-wiki '''రుద్రంగి, ''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[రాజన్న సిరిసిల్ల జిల్లా]], [[రుద్రంగి మండలం|రుద్రంగి]] మండలానికి చెందిన గ్రామం.<ref name="”మూలం”">{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/228.Rajanna-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-02-11 |website= |archive-date=2019-12-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191209041217/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/228.Rajanna-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> {{Infobox Settlement| ‎|name = రుద్రంగి |native_name =రుద్రంగి |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[రాజన్న సిరిసిల్ల]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = రుద్రంగి <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 10009 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 4886 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 5123 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 2499 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్యు |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్యు |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 18.6217705 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.6738 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website =http://www.rudrangi.in/ |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన చందుర్తి నుండి 10 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన సిరిసిల్ల నుండి 30 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 2499 ఇళ్లతో, 10009 జనాభాతో 4082 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 4886, ఆడవారి సంఖ్య 5123. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 1427 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 328. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 572158.పిన్ కోడ్: 505307. == నూతన మండల కేంధ్రంగా గుర్తింపు == లోగడ రుద్రంగి  గ్రామం కరీనగర్ జిల్లా పరిధిలోని చందుర్తి మండలానికి చెందినది.2014 లో తెలంగాణా ప్రత్యేక రాష్ట్రంగా ఏర్పడిన తరువాత మొదటిసారిగా 2016 లో ప్రభుత్వం నూతన జిల్లాలు, రెవెన్యూ డివిజన్లు, మండలాల పునర్య్వస్థీకరణలో భాగంగా రుద్రంగి గ్రామాన్ని (1+01) రెండు గ్రామాలుతో నూతన మండల కేంధ్రంగా రాజన్న సిరిసిల్ల జిల్లా పరిధిలో చేర్చుతూ ది.11.10.2016 నుండి అమలులోకి తెస్తూ ప్రభుత్వం ఉత్తర్వు జారీచేసింది.<ref name="”మూలం”3">తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 228 Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> ==గ్రామ చరిత్ర== ఈ ఊరు దాదాపు 180 సంవత్సరాల క్రితం [[ఇటిక్యాల్]] దొర ఆద్వర్యంలో ఉండేది. ఊరి మధ్యలో ఆయన నివాసం. 'గడి'గా పిలిచే ఆ నివాసంలో అనేక పనివాళ్ళతొ ఆర్బాటంగా ఉండేది.అందులోని తలుపులు, కిటికీల పైన ఉన్న కళ చూస్తే ఎవరైనా ఆశ్చర్యపోతారు. దొర అజమాయిషిలో ఊరు ఉండేది. ఆ నివాసం ముందు నుంచి ఎవరు వెళ్ళినా చెప్పులు విడిచి వెళ్ళాల్సిందే. అలా జరిగాక చాలా రోజులకు [[నక్సలైటు|నక్సలైట్ల]] ప్రాబల్యం పెరిగి ఆ దొర పట్టణాలకు వలస పోయారు. ఆ గడిలోని కట్టెను దొంగలు, ప్రజలు కొల్లగొట్టారు. ఊరిలో పంటలు పండక ప్రజలు, యువకులు గల్ఫ్ దేశాలకు వెళ్ళి తమ భార్యాపిల్లలను పొషించుకుంటున్నారు. చుట్టుపక్క గ్రామాలైన తొర్తి, [[కొత్తపేట]], సనుగుల, [[లింగంపేట]], కలికొట, [[మానాల]] లంబాడి తండ నుండి ప్రజలు ఏ అవసరానికైనా ఇక్కడికే వస్తారు.రాజన్న సిరిసిల్ల జిల్లాలో రుద్రంగి ఒక అద్భుతమైన గ్రామం.చుట్టూ పచ్చని [[అడవులు|అడవు]]లతో, [[కొండ]]లతో ఎపుడు చూసిన చూడాలనిపించేలా ఉంటుంది. కొండ పైన నరసంహ స్వామి దేవాలయం ఆ పక్కన చిన్న చెరువులాంటి మంగలికుంట, [[కోతులు]], [[పక్షులు]], ఆప్యాయంగా పలకరించే [[ప్రజలు]]. == విద్యా సౌకర్యాలు == 1999 వరకు ఆంగ్ల మాధ్యమపు పాఠశాలలు, కళాశాలలు, 2001 వరకు గ్రామంలో 10 వతరగతి వరకు ప్రైవేటు పాఠశాలలు లేవు. గ్రామంలో విద్యావ్యవస్థ ఇప్పుడిప్పుడే అభివృద్ధి చెందుతోంది. గ్రామపు కొందరు ప్రముఖుల వలన ఇంటర్మీడియట్ కళాశాల ఏరాటు చేయబడిది. ఈ మధ్యనే ప్రభుత్వ కళాశాల ఏర్పాటు అయ్యింది దీనివల్ల పేద విద్యార్థులకు చాలా లాభం జరింగింది. ఈ మధ్యనే రుద్రంగి వెల్ఫేర్ అసోసియేషన్ వారి ఆధ్వర్యంలో గ్రంథాలయం స్థాపించబడింది. దీనిని గ్రామ అభివృద్ధికి తొలిమెట్టుగా భావించవచ్ఛు. రుద్రంగి వెల్ఫేర్ అసోసియేషన్ గ్రామస్తులందరికి చాలా ఉపయోగకరంగా ఉండి తన సేవలను విస్తరించే దిశలో ముందడుగు వేస్తోంది. ఇది ఎంతో శుభ పరిణామం. గ్రామంలో ఐదుప్రైవేటు బాలబడులు ఉన్నాయి. ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాలలు నాలుగు, ప్రైవేటు ప్రాథమిక పాఠశాలలు ఐదు, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి, ప్రైవేటు ప్రాథమికోన్నత పాఠశాలలు ఐదు, ప్రభుత్వ మాధ్యమిక పాఠశాల ఒకటి, ప్రైవేటు మాధ్యమిక పాఠశాలలు నాలుగు ఉన్నాయి. ఒక ప్రభుత్వ జూనియర్ కళాశాల ఉంది. సమీప ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల వేములవాడలోను, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల [[కరీంనగర్|కరీంనగర్లోనూ]] ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల, మేనేజిమెంటు కళాశాల కరీంనగర్లోను, పాలీటెక్నిక్ [[తెట్టకుంట|తెట్టకుంటలోనూ]] ఉన్నాయి.సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం వేములవాడలోను, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల [[కరీంనగర్]] లోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === రుద్రంగిలో ఉన్న రెండు ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రాల్లో డాక్టర్లు లేరు. ఇద్దరు పారామెడికల్ సిబ్బంది ఉన్నారు.ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. పశు వైద్యశాల గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలో9 ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యాలున్నాయి. డిగ్రీ లేని డాక్టర్లు 11 మంది ఉన్నారు. మూడు మందుల దుకాణాలు ఉన్నాయి. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. కుళాయిల ద్వారా శుద్ధి చేయని నీరు కూడా సరఫరా అవుతోంది. బావుల నీరు కూడా అందుబాటులో ఉంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. చెరువు ద్వారా గ్రామానికి తాగునీరు లభిస్తుంది. == పారిశుధ్యం == గ్రామంలో భూగర్భ మురుగునీటి వ్యవస్థ ఉంది. మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == రుద్రంగిలో సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. దాదాపుగా ప్రతి అరగంటకు ఒక [[బస్సు]] చొప్పున [[కోరుట్ల]], [[వేములవాడ]] నుండి ఉన్నాయి. ఆర్.టి.సి బస్సులేకాక ఇతర జీపులు కూడా ఉంటాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, రైల్వే స్టేషన్ మొదలైనవి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతోంది. జాతీయ రహదారి, రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు, మట్టిరోడ్లూ ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో వాణిజ్య బ్యాంకు ఉంది. గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం, వారం వారం సంత ఉన్నాయి. వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ఏటీఎమ్, సహకార బ్యాంకు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం ఉంది. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 24 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి,24 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == రుద్రంగిలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * అడవి: 1523 హెక్టార్లు * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 236 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 120 హెక్టార్లు * శాశ్వత పచ్చిక ప్రాంతాలు, ఇతర మేత భూమి: 102 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 51 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 450 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 453 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 1147 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 1379 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 671 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == రుద్రంగిలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 671 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == రుద్రంగిలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[ప్రత్తి]] === పారిశ్రామిక ఉత్పత్తులు === బీడీలు ==దేవాలయాలు== ఊరికి చివర బుగ్గ రాజేషుని గుడి ఉంది అక్కడ ఎప్పుడు నీరు ఎండిపోని చిన్న [[పుష్కరిణి|కోనేరు]] ఉంది. ఊరి మధ్యలో [[హనుమంతుడు|హనుమాన్]] దేవాలయం, అక్కడి రావి చెట్టు చాల ఏళ్ళ క్రితందిగా చెపుతారు. ==ఇతర విశేషాలు== ఈ ఊరిలో ఎక్కడ లేనివిధంగా హిరణ్యకశిపునికి గుడిలాంటి గుహ ఉంది. [[నరసింహావతారం]]లో ఉన్న [[మహావిష్ణువు]] తనని వధించబోతుంటే ఆ గుహలో దాక్కొన్నడని ప్రతీతి. ఇక్కడ [[నరసింహస్వామి]] గుడి నుంచి ఒక సొరంగమార్గం ఉందని చాలా ఏళ్ళక్రితం ఎవరో ఆ సొరంగంలోకి వెళ్ళి తిరిగి రాలేదని చెపుతారు. హిరణ్యకశిపుని గుహలోంఛి కూడా ఒక మార్గం ఉందని దాంట్లొంచి వెళితే [[బంగారు]] [[బంతి]], [[బంగారం|బంగారు]] [[ఖడ్గం]] గాలిలో వేలాడుతూ కనిపిస్తాయని చెపుతారు. కాని అది తీసుకోవాలంటే ఒక మనిషి బలి కావాలని చెపుతారు. అదే విదంగా దొర గడిలో కూడా నిధి ఉందని దానికి మైసమ్మ కాపలా ఉందని చెపుతారు. ==గ్రామంలో ప్రముఖులు== * ఆది శ్రీనివాస్ (వేములవాడ ఆలయ కమిటీ మాజీ చైర్మన్) * పొద్దుపొడుపు లింగారెడ్డి (మాజీ జెడ్ పి టి సి) * మాడిషెట్టి ఆనందం రావు - మాజి సర్పంచ్. * అంబటి గంగాధర్ - జెడ్ పి టి సి * బైరి గంగరాజు గంగమల్లయ్య (సర్పంచ్) == మూలాలు == {{Reflist}} == వెలుపలి లింకులు == {{రుద్రంగి మండలంలోని గ్రామాలు}} pir8h73wm8dwsjiv5nz2vmtg22hvzoa 0 18333 3614802 3540726 2022-08-03T17:52:19Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''కల్లేడు''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[కరీంనగర్ జిల్లా]], [[మానకొండూరు మండలం|మానకొండూరు]] మండలంలోని గ్రామం.<ref name="”మూలం”">తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 225 Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> {{Infobox Settlement| ‎|name = కల్లేడు |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[కరీంనగర్ జిల్లా]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = మానాకొండూరు <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 2542 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 1297 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 1245 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 693 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్యు |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్యు |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 18.4013261 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 79.1822 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన మానాకొండూర్ నుండి 13 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[కరీంనగర్]] నుండి 22 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 693 ఇళ్లతో, 2542 జనాభాతో 648 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 1297, ఆడవారి సంఖ్య 1245. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 451 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 34. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 572289<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 505505. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాలలు రెండు, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి ఉన్నాయి.బాలబడి, మాధ్యమిక పాఠశాల‌లు [[పచ్చునూర్|పచ్చునూర్లో]] ఉన్నాయి.సమీప జూనియర్ కళాశాల మానాకొండూర్లోను, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల‌లు కరీంనగర్లోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల, మేనేజిమెంటు కళాశాల, పాలీటెక్నిక్ [[కరీంనగర్|కరీంనగర్లో]] ఉన్నాయి.సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల కరీంనగర్లో ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === ఒక సంచార వైద్య శాలలో డాక్టర్లు లేరు. ముగ్గురు పారామెడికల్ సిబ్బంది ఉన్నారు. సమీప ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పశు వైద్యశాల గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలోఒక ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం ఉంది. డిగ్రీ లేని డాక్టరు ఒకరు ఉన్నారు. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. బావుల నీరు కూడా అందుబాటులో ఉంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == గ్రామంలో భూగర్భ మురుగునీటి వ్యవస్థ ఉంది. మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == కల్లేడులో సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, రైల్వే స్టేషన్ మొదలైనవి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. ప్రధాన జిల్లా రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతున్నాయి. జాతీయ రహదారి, రాష్ట్ర రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. వాణిజ్య బ్యాంకు గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ఏటీఎమ్, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వారం వారం సంత గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ స్టేషన్, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 10 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == కల్లేడులో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 17 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 64 హెక్టార్లు * శాశ్వత పచ్చిక ప్రాంతాలు, ఇతర మేత భూమి: 26 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 8 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 14 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 229 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 290 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 250 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 283 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == కల్లేడులో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * కాలువలు: 95 హెక్టార్లు* బావులు/బోరు బావులు: 188 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == కల్లేడులో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[మొక్కజొన్న]], [[ప్రత్తి]] == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లంకెలు== {{మానాకొండూరు మండలంలోని గ్రామాలు}} pmjofz6hbc388xr8wle9bgngsyq47v6 0 18443 3614804 3540252 2022-08-03T17:54:19Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''ఎల్కల్‌పల్లి''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[పెద్దపల్లి జిల్లా]], [[పాలకుర్తి (పెద్దపల్లి జిల్లా)|పాలకుర్తి]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 227  Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016    </ref> {{Infobox Settlement| ‎|name = ఎల్కల్‌పల్లి |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[పెద్దపల్లి జిల్లా]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = పాలకుర్తి <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 2978 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 1454 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 1524 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 862 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్యు |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్యు |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.6596241 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 79.43026 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన పాలకుర్తి నుండి 15 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. ==గణాంకాలు== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 862 ఇళ్లతో, 2978 జనాభాతో 981 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 1454, ఆడవారి సంఖ్య 1524. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 936 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 12. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 571753<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 505188. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాలలు మూడు, ప్రైవేటు ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి , ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి , ప్రైవేటు ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి, ప్రభుత్వ మాధ్యమిక పాఠశాల ఒకటి ఉన్నాయి.సమీప బాలబడి [[రామగుండం|రామగుండంలో]] ఉంది.సమీప జూనియర్ కళాశాల, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల రామగుండంలో ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల కరీంనగర్లోను, పాలీటెక్నిక్‌ పొలసలోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల రామగుండంలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల రామగుండంలో ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === ఎల్కల్పల్లిలో ఉన్న ఒక ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రంలో డాక్టర్లు లేరు. ఒకరు పారామెడికల్ సిబ్బంది ఉన్నారు.ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. పశు వైద్యశాల, సంచార వైద్య శాల గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలో3 ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యాలున్నాయి. డిగ్రీ లేని డాక్టర్లు ముగ్గురు ఉన్నారు. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. బావుల నీరు కూడా అందుబాటులో ఉంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. చెరువు ద్వారా గ్రామానికి తాగునీరు లభిస్తుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == ఎల్కల్పల్లిలో సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, రైల్వే స్టేషన్ మొదలైనవి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతోంది. రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు, మట్టిరోడ్లూ ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. వాణిజ్య బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్, సహకార బ్యాంకు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ స్టేషన్, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 12 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == ఎల్కల్పల్లిలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 251 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 27 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 253 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 450 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 338 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 392 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == ఎల్కల్పల్లిలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * కాలువలు: 156 హెక్టార్లు* బావులు/బోరు బావులు: 26 హెక్టార్లు* చెరువులు: 210 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == ఎల్కల్పల్లిలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[ప్రత్తి]], [[మొక్కజొన్న]] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లింకులు== {{పాలకుర్తి (పెద్దపల్లి జిల్లా) మండలంలోని గ్రామాలు}} kza4iyp58cx0usqawdyr9v21a3q8g6n 0 18575 3614806 3548535 2022-08-03T17:55:49Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''రెబ్బలదేవిపల్లి''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[పెద్దపల్లి జిల్లా]], [[సుల్తానాబాద్ మండలం|సుల్తానాబాద్]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 227  Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016    </ref> {{Infobox Settlement| ‎|name = రెబ్బలదేవిపల్లి, |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[పెద్దపల్లి జిల్లా]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = సుల్తానాబాద్ <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2001 |population_footnotes = |population_note = |population_total = |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్యు |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్యు |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 18.533 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 79.333 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన సుల్తానాబాద్ నుండి 7 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[కరీంనగర్]] నుండి 32 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. == గణాంక వివరాలు == 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 100 ఇళ్లతో, 356 జనాభాతో 250 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 177, ఆడవారి సంఖ్య 179. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 149 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 1. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 572262<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 505185. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి ఉంది.సమీప బాలబడి, మాధ్యమిక పాఠశాల‌లు [[సుల్తానాబాద్|సుల్తానాబాద్లోను]], ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల [[చిన్నబొంకూర్|చిన్నబొంకూర్లోనూ]] ఉన్నాయి.సమీప జూనియర్ కళాశాల, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల సుల్తానాబాద్లోను, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల పెద్దపల్లిలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల బొమ్మకల్లోను, పాలీటెక్నిక్‌ కరీంనగర్లోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల భూపతిపురంలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల కరీంనగర్లో ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. డిస్పెన్సరీ, పశు వైద్యశాల గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. బావుల నీరు కూడా అందుబాటులో ఉంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండిప్రైవేటు బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సు సౌకర్యం, రైల్వే స్టేషన్ మొదలైనవి గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతున్నాయి. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్, వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ స్టేషన్, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 12 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == రెబ్బల్దేవిపల్లిలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 15 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 7 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 142 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 84 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 129 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 97 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == రెబ్బల్దేవిపల్లిలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * కాలువలు: 70 హెక్టార్లు* బావులు/బోరు బావులు: 16 హెక్టార్లు* చెరువులు: 11 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == రెబ్బల్దేవిపల్లిలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[మొక్కజొన్న]], [[ప్రత్తి]] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లంకెలు== {{సుల్తానాబాద్ మండలంలోని గ్రామాలు}} gzvna4xqedmokcedi0zewz81940r6tj 0 18577 3614807 3547295 2022-08-03T17:56:50Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''మియాపూర్,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[పెద్దపల్లి జిల్లా]], [[సుల్తానాబాద్ మండలం|సుల్తానాబాద్]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 227  Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016    </ref> {{Infobox Settlement| ‎|name = మియాపూర్ |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[పెద్దపల్లి జిల్లా|పెద్దపల్లి]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = సుల్తానాబాద్ <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 1405 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 693 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 712 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 361 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్యు |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్యు |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 18.63 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 79.233 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన సుల్తానాబాద్ నుండి 10 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[కరీంనగర్]] నుండి 35 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. == గణాంక వివరాలు == 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 361 ఇళ్లతో, 1405 జనాభాతో 575 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 693, ఆడవారి సంఖ్య 712. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 132 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 13. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 572264<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 505185. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాలలు రెండు, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి ఉన్నాయి.బాలబడి, మాధ్యమిక పాఠశాల‌లు [[సుల్తానాబాద్|సుల్తానాబాద్లో]] ఉన్నాయి.సమీప జూనియర్ కళాశాల, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల సుల్తానాబాద్లోను, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల పెద్దపల్లిలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల బొమ్మకల్లోను, పాలీటెక్నిక్‌ కరీంనగర్లోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల భూపతిపురంలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల కరీంనగర్లో ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === సమీప ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. డిస్పెన్సరీ, పశు వైద్యశాల గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. కుళాయిల ద్వారా శుద్ధి చేయని నీరు కూడా సరఫరా అవుతోంది. బావుల నీరు కూడా అందుబాటులో ఉంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. ప్రధాన జిల్లా రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతున్నాయి. రాష్ట్ర రహదారి గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్, వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ స్టేషన్, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 12 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == మియాపూర్లో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 10 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 25 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 382 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 156 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 316 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 222 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == మియాపూర్లో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * కాలువలు: 138 హెక్టార్లు* బావులు/బోరు బావులు: 58 హెక్టార్లు* చెరువులు: 26 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == మియాపూర్లో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[మొక్కజొన్న]], [[ప్రత్తి]] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లంకెలు== {{సుల్తానాబాద్ మండలంలోని గ్రామాలు}} 3wxp58h9rtondj9fm4mhs4xmtn1qu39 0 18713 3614809 3547655 2022-08-03T17:57:30Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''మేడేపల్లి,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[వనపర్తి జిల్లా]], [[ఆత్మకూరు మండలం (వనపర్తి జిల్లా)|ఆత్మకూరు]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 242, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 11.10.2016  </ref> {{Infobox Settlement| ‎|name = మేడెపల్లి |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[ఆత్మకూరు మండలం (వనపర్తి జిల్లా)|ఆత్మకూరు]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 1183 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 572 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 611 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 =248 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 16.33 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 77.80 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = 509131 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన ఆత్మకూరు నుండి 10 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[వనపర్తి]] నుండి 37 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. ==గణాంకాలు== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 248 ఇళ్లతో, 1183 జనాభాతో 684 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 572, ఆడవారి సంఖ్య 611. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 185 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 6. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 575981<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి ఉంది.బాలబడి, ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల, మాధ్యమిక పాఠశాల‌లు [[ఆత్మకూరు (వనపర్తి జిల్లా)|ఆత్మకూరులో]] ఉన్నాయి. సమీప జూనియర్ కళాశాల, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల ఆత్మకూరులోను, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల వనపర్తిలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల, మేనేజిమెంటు కళాశాల మహబూబ్ నగర్లోను, పాలీటెక్నిక్ [[గద్వాల|గద్వాలలోనూ]] ఉన్నాయి.సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం ఆత్మకూరులోను, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల [[మహబూబ్ నగర్]] లోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. పశు వైద్యశాల, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలోఒక ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం ఉంది. డిగ్రీ లేని డాక్టరు ఒకరు ఉన్నారు. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా శుద్ధి చేయని నీరు సరఫరా అవుతోంది. బావుల నీరు కూడా అందుబాటులో ఉంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని శుద్ధి ప్లాంట్‌లోకి పంపిస్తున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, రైల్వే స్టేషన్ మొదలైనవి గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. ప్రధాన జిల్లా రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. జాతీయ రహదారి, రాష్ట్ర రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం, వారం వారం సంత ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్, వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ స్టేషన్, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 10 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == మేడేపల్లిలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 74 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 50 హెక్టార్లు * శాశ్వత పచ్చిక ప్రాంతాలు, ఇతర మేత భూమి: 21 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 46 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 211 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 282 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 415 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 124 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == మేడేపల్లిలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * కాలువలు: 60 హెక్టార్లు* బావులు/బోరు బావులు: 60 హెక్టార్లు* వాటర్‌షెడ్ కింద: 4 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == మేడేపల్లిలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[జొన్న]] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} == వెలుపలి లింకులు == {{ఆత్మకూరు (వనపర్తి జిల్లా) మండలంలోని గ్రామాలు}} b5bckvr29ls0187px7dlk6qkkl32wly 0 19052 3614810 3545366 2022-08-03T17:58:18Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''పెంచికపాడు,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[జోగులాంబ గద్వాల జిల్లా]], [[గట్టు మండలం|గట్టు]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 244, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 11.10.2016 </ref>ఇది పంచాయతి కేంద్రము. {{Infobox Settlement| ‎|name = పెంచికపాడు |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[ఘట్టు]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = భారతమ్మ |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 2385 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 1203 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 1182 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 491 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 16.173 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 77.534 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన ఘట్టు నుండి 5 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[గద్వాల]] నుండి 28 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. == గణాంకాలు == 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 491 ఇళ్లతో, 2385 జనాభాతో 1772 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 1203, ఆడవారి సంఖ్య 1182. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 368 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 0. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 576266<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>. 2001 లెక్కల ప్రకారం గ్రామ జనాభా 2058. ఇందులో పురుషుల సంఖ్య 1025, స్త్రీల సంఖ్య 1033. గృహాల సంఖ్య 384. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి ఉంది.బాలబడి, మాధ్యమిక పాఠశాల‌లు [[ఘట్టు|ఘట్టులో]] ఉన్నాయి.సమీప జూనియర్ కళాశాల మల్దకల్లోను, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల‌లు గద్వాలలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల కర్నూలులోను, పాలీటెక్నిక్‌ గద్వాలలోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల కొండేర్లోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల గద్వాలలో ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === పెంచికపాడులో ఉన్న ఒక ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రంలో డాక్టర్లు లేరు. ఇద్దరు పారామెడికల్ సిబ్బంది ఉన్నారు.ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. పశు వైద్యశాల గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలో2 ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యాలున్నాయి. డిగ్రీ లేని డాక్టర్లు ఇద్దరు ఉన్నారు. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా శుద్ధి చేయని నీరు సరఫరా అవుతోంది. బావుల నీరు కూడా అందుబాటులో ఉంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. చెరువు ద్వారా గ్రామానికి తాగునీరు లభిస్తుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == పెంచికపాడులో సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, రైల్వే స్టేషన్ మొదలైనవి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతోంది. ప్రధాన జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. జాతీయ రహదారి, రాష్ట్ర రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం, వారం వారం సంత ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్, వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్ గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ స్టేషన్, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 10 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == పెంచికపాడులో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 19 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 40 హెక్టార్లు * శాశ్వత పచ్చిక ప్రాంతాలు, ఇతర మేత భూమి: 258 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 61 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 131 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 401 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 859 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 1113 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 278 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == పెంచికపాడులో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 278 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == పెంచికపాడులో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[జొన్న]] ==రాజకీయాలు== 2013, జూలై 23న జరిగిన గ్రామపంచాయతి ఎన్నికలలో గ్రామ సర్పంచిగా భారతమ్మ ఎన్నికయింది.<ref>నమస్తే తెలంగాణ దినపత్రిక, మహబూబ్‌నగర్ జిల్లా టాబ్లాయిడ్, తేది 24-07-2013</ref> ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} == వెలుపలి లింకులు == {{ఘట్టు మండలంలోని గ్రామాలు}} bir540d1zf1nq9kfz1njywoaq48vxze 0 19077 3614812 3545918 2022-08-03T18:00:03Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''బంద్రేపల్లి,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]], [[చిన్నచింతకుంట మండలం|చిన్నచింతకుంట]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 241  Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> {{Infobox Settlement| ‎|name = బంద్రెపల్లి |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[చిన్నచింతకుంట]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 2533 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 1273 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 1260 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 509 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.7797674 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.2722 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = 509409 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన చిన్నచింతకుంట నుండి 20 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[మహబూబ్ నగర్]] నుండి 30 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది.ఇది పంచాయతి కేంద్రం. == గణాంకాలు == 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 509 ఇళ్లతో, 2533 జనాభాతో 470 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 1273, ఆడవారి సంఖ్య 1260. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 438 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 62. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 575813<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 509409. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి , ప్రభుత్వ మాధ్యమిక పాఠశాల ఒకటి, ప్రైవేటు మాధ్యమిక పాఠశాల ఒకటి ఉన్నాయి.సమీప బాలబడి [[చిన్నచింతకుంట|చిన్నచింతకుంటలో]] ఉంది.సమీప జూనియర్ కళాశాల ధన్వాడలోను, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల‌లు మహబూబ్ నగర్లోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల, మేనేజిమెంటు కళాశాల, పాలీటెక్నిక్ [[మహబూబ్ నగర్|మహబూబ్ నగర్లో]] ఉన్నాయి.సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల మహబూబ్ నగర్లో ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, పశు వైద్యశాల, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా శుద్ధి చేయని నీరు సరఫరా అవుతోంది. బావుల నీరు కూడా అందుబాటులో ఉంది. కాలువ/వాగు/నది ద్వారా, చెరువు ద్వారా కూడా గ్రామానికి తాగునీరు లభిస్తుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == బంద్రేపల్లిలో సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులుప్రైవేటు బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతున్నాయి. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం, వారం వారం సంత ఉన్నాయి. వాణిజ్య బ్యాంకు గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ఏటీఎమ్, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో ఆటల మైదానం ఉంది. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ స్టేషన్, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 10 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == బంద్రేపల్లిలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 96 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 374 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 319 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 55 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == బంద్రేపల్లిలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * కాలువలు: 40 హెక్టార్లు* బావులు/బోరు బావులు: 15 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == బంద్రేపల్లిలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[ఆముదం]] ==రాజకీయాలు== 2013, [[జూలై]] 23న జరిగిన గ్రామపంచాయతి ఎన్నికలలో గ్రామ [[సర్పంచి]]గా సువర్ణ ఎన్నికయింది.<ref>నమస్తే తెలంగాణ దినపత్రిక, మహబూబ్‌నగర్ జిల్లా టాబ్లాయిడ్, తేది 24-07-2013</ref> ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} == వెలుపలి లింకులు == {{చిన్నచింతకుంట మండలంలోని గ్రామాలు}} m3mu65wvh5egzaq78f8trt8z99pn7p3 0 19350 3614814 3542556 2022-08-03T18:03:53Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''చందుబట్ల''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా]], [[నాగర్‌కర్నూల్ మండలం|నాగర్‌కర్నూల్]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 243, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 11.10.2016  </ref> {{Infobox Settlement| ‎|name = చందుబట్ల |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[నాగర్‌కర్నూల్]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 1233 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 642 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 591 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 255 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.1267031 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 79.43949 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = 509209 |area_code = |blank_name = |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన నాగర్‌కర్నూల్ నుండి 13 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[వనపర్తి]] నుండి 53 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. ==గణాంకాలు== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 255 ఇళ్లతో, 1233 జనాభాతో 552 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 642, ఆడవారి సంఖ్య 591. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 206 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 0. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 575741<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 509235. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి , ప్రభుత్వ మాధ్యమిక పాఠశాల ఒకటి ఉన్నాయి.సమీప బాలబడి [[పెద్దముద్నూర్|పెద్దముద్నూర్లో]] ఉంది.సమీప జూనియర్ కళాశాల, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల నాగర్‌కర్నూల్లో ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల మహబూబ్ నగర్లోను, పాలీటెక్నిక్‌ వనపర్తిలోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల నాగర్‌కర్నూల్లోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల నాగర్‌కర్నూల్లోను, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల‌లు మహబూబ్ నగర్లోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === చందుబట్లలో ఉన్న ఒక ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రంలో డాక్టర్లు లేరు. ముగ్గురు పారామెడికల్ సిబ్బంది ఉన్నారు.ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. పశు వైద్యశాల గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా శుద్ధి చేయని నీరు సరఫరా అవుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == చందుబట్లలో సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. మొబైల్ ఫోన్ గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ఆటో సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, రైల్వే స్టేషన్ మొదలైనవి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతోంది. ప్రధాన జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. జాతీయ రహదారి, రాష్ట్ర రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం, వారం వారం సంత ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్, వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో ఆటల మైదానం ఉంది. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ స్టేషన్, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ.లోపు దూరంలో ఉంది. గ్రంథాలయం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 10 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == చందుబట్లలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 4 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 40 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 6 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 22 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 480 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 437 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 64 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == చందుబట్లలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 42 హెక్టార్లు* చెరువులు: 22 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == చందుబట్లలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[జొన్న]], [[వేరుశనగ]] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} == వెలుపలి లంకెలు == {{నాగర్‌కర్నూల్ మండలంలోని గ్రామాలు}} 9udwg6hz5immgfbr22qpy8sakabne44 0 19699 3614906 3540094 2022-08-04T03:27:07Z యర్రా రామారావు 28161 యర్రా రామారావు, [[ఉర్కొండ]] పేజీని [[ఊర్కొండ]] కు తరలించారు wikitext text/x-wiki '''ఊర్కొండ, '''[[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా,]] [[ఊర్కొండ మండలం|ఊర్కొండ]] మండలానికి చెందిన గ్రామం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 243, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 11.10.2016  </ref> {{Infobox Settlement| ‎|name = ఊర్కొండ |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[ఊర్కొండ]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 2814 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 1391 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 1423 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 635 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 16.731249 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.409867 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది సమీప పట్టణమైన [[మహబూబ్ నగర్]] నుండి 50 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. ==గణాంకాలు== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 635 ఇళ్లతో, 2814 జనాభాతో 1801 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 1391, ఆడవారి సంఖ్య 1423. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 911 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 48. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 575345<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాలలు రెండు, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాలలు రెండు ఉన్నాయి.బాలబడి [[కల్వకుర్తి|కల్వకుర్తిలోను]], మాధ్యమిక పాఠశాల [[ఉర్కొండపేట|ఉర్కొండపేటలోనూ]] ఉన్నాయి. సమీప జూనియర్ కళాశాల మిడ్జిల్లోను, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల కల్వకుర్తిలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల, మేనేజిమెంటు కళాశాల, పాలీటెక్నిక్ [[మహబూబ్ నగర్|మహబూబ్ నగర్లో]] ఉన్నాయి.సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల మహబూబ్ నగర్లో ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === ఉర్కొండలో ఉన్న ఒక పశు వైద్యశాలలో ఒక డాక్టరు, ఇద్దరు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు.సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. డిస్పెన్సరీ గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == ఉర్కొండలో సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులుప్రైవేటు బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతున్నాయి. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం, వారం వారం సంత ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్, వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ స్టేషన్, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 10 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == ఉర్కొండలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 10 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 131 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 10 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 150 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 841 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 655 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 1254 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 394 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == ఉర్కొండలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 394 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == ఉర్కొండలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[జొన్న]], [[వేరుశనగ]] ప్రధాన రహదారిపై ఈ గ్రామం ఉంది. == అభయాంజనేయ స్వామి దేవాలయం == ఊర్కొండ బస్సు స్టాప్ నుంచి 2 కిలోమీటర్ల దూరంలో [[ఊరుకొండపేట]]కి వెళ్లే దారిలో ఊరుకొండపేటకు 1 కిలోమీటర్ దూరంలో కొండల మధ్య జిల్లా వ్యాప్తంగా ప్రఖ్యాతిగాంచిన శ్రీ అభయాంజనేయ స్వామి దేవాలయం వారి ఉంది (ఈ దేవాలయం ఊరుకొండపేట గ్రామ పంచాయితీ పరిధిలోనిది).ఇక్కడ ప్రతియేటా ఘనంగా జాతర జరుగుతుంది, ఆలయ చరిత్ర కొరకు [[ఊరుకొండపేట]] వికీని చూడవచ్చును ==రాజకీయాలు== 2013, [[జూలై]] 27న జరిగిన గ్రామపంచాయతి ఎన్నికలలో గ్రామ[[సర్పంచి]]గా శ్రీనివాసులు ఎన్నికయ్యాడు.<ref>ఈనాడు దినపత్రిక, మహబూబ్‌నగర్ జిల్లా టాబ్లాయిడ్, తేది 28-07-2013</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} == వెలుపలి లింకులు == {{ఊర్కొండ మండలంలోని గ్రామాలు}} cgjx0ztwv08zp0v2yxteiifeeg9fp77 0 19776 3614816 3547293 2022-08-03T18:04:55Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''మియాపురం, ''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[వనపర్తి జిల్లా]], [[చిన్నంబావి మండలం|చిన్నంబావి]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 242, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 11.10.2016  </ref> ఇది పంచాయతి కేంద్రం. {{Infobox Settlement| ‎|name = మియాపురం |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[వీపనగండ్ల]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = కురుమయ్య |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 1982 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 1030 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 952 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 476 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 16.073775 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.0780 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన చిన్నంబావి నుండి 11 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[వనపర్తి]] నుండి 35 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. ==గణాంకాలు== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 476 ఇళ్లతో, 1982 జనాభాతో 1010 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 1030, ఆడవారి సంఖ్య 952. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 96 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 216. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 576334<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాలలు రెండు, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి ఉన్నాయి.బాలబడి, మాధ్యమిక పాఠశాల‌లు [[వీపనగండ్ల|వీపనగండ్లలో]] ఉన్నాయి.సమీప జూనియర్ కళాశాల వీపనగండ్లలోను, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల‌లు వనపర్తిలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల కర్నూలులోను, పాలీటెక్నిక్‌ వనపర్తిలోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల కొండేర్లోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల వనపర్తిలోను, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల‌లు కర్నూలులోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === ఒక సంచార వైద్య శాలలో డాక్టర్లు లేరు. ముగ్గురు పారామెడికల్ సిబ్బంది ఉన్నారు. పశు వైద్యశాల గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలోఒక ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం ఉంది. ఎమ్బీబీయెస్ కాకుండా ఇతర డిగ్రీ చదివిన డాక్టరు ఒకరు ఉన్నారు. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని శుద్ధి ప్లాంట్‌లోకి పంపిస్తున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, రైల్వే స్టేషన్ మొదలైనవి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతోంది. రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం, వారం వారం సంత ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్, వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 10 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == మియాపురంలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 76 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 229 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 100 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 304 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 300 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 704 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == మియాపురంలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా జూరాల ప్రాజెక్ట్ ద్వారా జరుగుతుంది. * కాలువలు: 704 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == మియాపురంలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. గ్రామంలో కుర్వసామజిక వర్గం వారు గొంగలను తయారు చేసి సమీప పెబ్బైర్ సంతలో అమ్ముకోవడం జరుగుతుంది. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[జొన్న]], [[వేరుశనగ]], అపరాలు, కాయగూరలు ==గ్రామంలో ప్రధాన వృత్తులు== [[వ్యవసాయం]], వ్యవసాయాధారిత వృత్తులు ==గ్రామ పంచాయితీ== * 2013, [[జూలై]] 31న జరిగిన గ్రామపంచాయతి ఎన్నికలలో గ్రామ [[సర్పంచి]]గా కురుమయ్య ఎన్నికయ్యాడు. * 2019 సం.లో జరిగిన ఎన్నికలలోలో శివ సర్పంచిగా ఎన్నికైయ్యాడు. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} == వెలుపలి లింకులు == {{చిన్నంబావి మండలంలోని గ్రామాలు}} klxqykjwe253195nty7hv84vl5azlea 0 19854 3614818 3550176 2022-08-03T18:07:04Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''సెత్తిపల్లి కలాన్,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[మెదక్ జిల్లా]], [[ఎల్దుర్తి మండలం (మెదక్ జిల్లా)|ఎల్దుర్తి]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 238  Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref>{{Infobox Settlement| ‎|name = సెత్తిపల్లికలాన్ |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[మెదక్]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[ఎల్దుర్తి]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = |population_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.938 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.41 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన ఎల్దుర్తి నుండి 10 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[మెదక్]] నుండి 12 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. ==గ్రామ జనాభా== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 368 ఇళ్లతో, 1797 జనాభాతో 1871 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 877, ఆడవారి సంఖ్య 920. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 160 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 35. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 573561<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 502119. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి ఉంది.బాలబడి [[ఎల్దుర్తి|ఎల్దుర్తిలోను]], మాధ్యమిక పాఠశాల [[బండపోసాన్‌పల్లి|బండపోసాన్‌పల్లిలోనూ]] ఉన్నాయి. సమీప జూనియర్ కళాశాల, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల మెదక్లో ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల, మేనేజిమెంటు కళాశాల సంగారెడ్డిలోను, పాలీటెక్నిక్ [[మెదక్|మెదక్లోనూ]] ఉన్నాయి.సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల మెదక్లోను, అనియత విద్యా కేంద్రం సంగారెడ్డిలోను, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల [[హైదరాబాదు]] లోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === సమీప ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. పశు వైద్యశాల, సంచార వైద్య శాల గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలోఒక ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం ఉంది. డిగ్రీ లేని డాక్టరు ఒకరు ఉన్నారు. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. చెరువు ద్వారా గ్రామానికి తాగునీరు లభిస్తుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == సెత్తిపల్లి కలన్లో పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతోంది. రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. వారం వారం సంత గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ఏటీఎమ్, వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. శాసనసభ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 10 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == సెత్తిపల్లి కలన్లో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 154 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 267 హెక్టార్లు * శాశ్వత పచ్చిక ప్రాంతాలు, ఇతర మేత భూమి: 101 హెక్టార్లు * తోటలు మొదలైనవి సాగవుతున్న భూమి: 3 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 89 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 124 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 605 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 523 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 999 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 254 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == సెత్తిపల్లి కలాన్లో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 240 హెక్టార్లు* చెరువులు: 14 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == సెత్తిపల్లి కలాన్లో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[మొక్కజొన్న]], [[చెరకు]] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లంకెలు== {{ఎల్దుర్తి మండలంలోని గ్రామాలు}} 8lyyvf3y970vx9n2klokgl61kgtybki 0 19857 3614820 3540961 2022-08-03T18:11:04Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''కుకునూర్,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[మెదక్ జిల్లా]], [[ఎల్దుర్తి మండలం (మెదక్ జిల్లా)|ఎల్దుర్తి]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 238  Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref>{{Infobox Settlement| ‎|name = కుకునూరు |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[మెదక్]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[ఎల్దుర్తి]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 3212 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 1560 |population_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 1652 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 711 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.9185766 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.32166 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన ఎల్దుర్తి నుండి 6 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[మెదక్]] నుండి 28 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. == గ్రామ జనాభా == 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 711 ఇళ్లతో, 3212 జనాభాతో 1705 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 1560, ఆడవారి సంఖ్య 1652. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 823 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 42. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 573565<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 502109. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాలలు మూడు, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి , ప్రభుత్వ మాధ్యమిక పాఠశాల ఒకటి ఉన్నాయి.సమీప బాలబడి [[ఎల్దుర్తి|ఎల్దుర్తిలో]] ఉంది.సమీప జూనియర్ కళాశాల, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల మెదక్లో ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల, మేనేజిమెంటు కళాశాల సంగారెడ్డిలోను, పాలీటెక్నిక్ [[మెదక్|మెదక్లోనూ]] ఉన్నాయి.సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల మెదక్లోను, అనియత విద్యా కేంద్రం సంగారెడ్డిలోను, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల [[హైదరాబాదు]] లోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === కుక్నూర్లో ఉన్న ఒక ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రంలో డాక్టర్లు లేరు. ఒకరు పారామెడికల్ సిబ్బంది ఉన్నారు.ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. డిస్పెన్సరీ, పశు వైద్యశాల, సంచార వైద్య శాల గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలోఒక ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం ఉంది. డిగ్రీ లేని డాక్టరు ఒకరు ఉన్నారు. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. చెరువు ద్వారా గ్రామానికి తాగునీరు లభిస్తుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == కుక్నూర్లో పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతోంది. రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు, మట్టిరోడ్లూ ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో వాణిజ్య బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం ఉన్నాయి. గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. వారం వారం సంత గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ఏటీఎమ్, సహకార బ్యాంకు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. శాసనసభ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 10 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == కుక్నూర్లో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 220 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 214 హెక్టార్లు * శాశ్వత పచ్చిక ప్రాంతాలు, ఇతర మేత భూమి: 101 హెక్టార్లు * తోటలు మొదలైనవి సాగవుతున్న భూమి: 44 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 36 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 74 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 635 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 377 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 704 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 383 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == కుక్నూర్లో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 383 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == కుక్నూర్లో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[మొక్కజొన్న]], [[చెరకు]] == గ్రామ ప్రముఖులు == * కుకునూరు రామశాస్త్రి:ఈ గ్రామానికి చెందిన "కుకునూరు రామశాస్త్రి" అసలుపేరు "యామవరం రామశాస్త్రి". ఇతను సుమారు 1899 సంవత్సరంలో జన్మించి ఉండవచ్చును. శాలావతర్షి గోత్రజుడు. ఇతని పెదతండ్రి కృష్ణశాస్త్రి సాహిత్య జ్యోతిష నిపుణుడు.రామశాస్త్రి సంస్కృతాంధ్రాలలో అద్భుతమైన పాండిత్యం కలిగినవాడు. దేవీ భక్తుడు. బ్రహ్మశ్రీ విఠాల చంద్రమౌళిశాస్త్రి వద్ద మంత్రదీక్షను పొందాడు. చంద్రమౌళిశాస్త్రి తనశిష్యుని పాండిత్య ప్రతిభను గుర్తించి అతనిని కవితారంగంలో పరిచయం చేశాడు. తరువాత రామశాస్త్రి పాండిత్యాన్ని చూసి పండితలోకం ఆశ్చర్యపడింది. ప్రత్యేకించి సంస్కృతంలో శ్లేషార్ధంలో రచనలు చేయడంలో ఇతనికి విశేషమైన గుర్తింపు లభించింది కొన్ని గ్రంథాలు అచ్చయ్యాయి.<ref>{{Cite web|url=http://magazine.telangana.gov.in/%E0%B0%AE%E0%B0%B9%E0%B0%A8%E0%B1%80%E0%B0%AF-%E0%B0%AE%E0%B0%A8%E0%B1%80%E0%B0%B7%E0%B0%BF-%E0%B0%B6%E0%B1%8D%E0%B0%B2%E0%B1%87%E0%B0%B7-%E0%B0%AF%E0%B0%AE%E0%B0%95-%E0%B0%9A%E0%B0%95%E0%B1%8D/|title=మహనీయ మనీషి, శ్లేష యమక చక్రవర్తి యామవరం రామశాస్త్రి}}</ref> ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లంకెలు== {{ఎల్దుర్తి మండలంలోని గ్రామాలు}} jzcrm9w4f27xnw6t9lemuco5v71pglc 0 19865 3614821 3548332 2022-08-03T18:13:03Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''రామాంతపూర్,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[మెదక్ జిల్లా]], [[మాసాయిపేట మండలం]] లోని గ్రామం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 238, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 11.10.2016  </ref>ఈ గ్రామం గతంలో ఎల్దుర్తి మండలంలో ఉంది.<ref>{{Cite web|url=https://www.etvbharat.com/telugu/telangana/state/medak/masaipet-as-a-new-mandal-in-medak-district/ts20201224174551284|title=కొత్త మండలంగా మాసాయిపేట. .తుది నోటిఫికేషన్‌ విడుదల|website=ETV Bharat News|access-date=2021-05-23}}</ref>{{Infobox Settlement| ‎|name = రామాంతపూర్ |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[మెదక్]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[మాసాయిపేట మండలం|మాసాయిపేట]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 1234 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 611 |population_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 623 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 279 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.911 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.458 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది [[ఎల్దుర్తి]] నుండి 16 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[మెదక్]] నుండి 32 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. ==గ్రామ జనాభా== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 279 ఇళ్లతో, 1234 జనాభాతో 739 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 611, ఆడవారి సంఖ్య 623. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 87 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 539. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 573577<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 502335. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాలలు మూడు ఉన్నాయి.బాలబడి, ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల, మాధ్యమిక పాఠశాల‌లు [[మాసాయిపేట (మాసాయిపేట మండలం)|మాసాయిపేటలో]] ఉన్నాయి. సమీప జూనియర్ కళాశాల, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల తూప్రాన్లోను, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల మెదక్లోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల, మేనేజిమెంటు కళాశాల సంగారెడ్డిలోను, పాలీటెక్నిక్ [[మెదక్|మెదక్లోనూ]] ఉన్నాయి.సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల మెదక్లోను, అనియత విద్యా కేంద్రం సంగారెడ్డిలోను, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల [[హైదరాబాదు]] లోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === సమీప ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పశు వైద్యశాల గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలోఒక ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం ఉంది. డిగ్రీ లేని డాక్టరు ఒకరు ఉన్నారు. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. చెరువు ద్వారా గ్రామానికి తాగునీరు లభిస్తుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == రామంతపూర్లో పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, రైల్వే స్టేషన్ మొదలైనవి గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. జాతీయ రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతున్నాయి. రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. వాణిజ్య బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్, సహకార బ్యాంకు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. శాసనసభ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 10 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == రామంతపూర్లో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 55 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 30 హెక్టార్లు * తోటలు మొదలైనవి సాగవుతున్న భూమి: 2 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 82 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 93 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 359 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 115 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 495 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 73 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == రామంతపూర్లో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 73 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == రామంతపూర్లో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[మొక్కజొన్న]], [[చెరకు]] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లంకెలు== {{మాసాయిపేట మండలంలోని గ్రామాలు}} 1tpqzibkv4om560xfui1x7zpj6ja8l4 0 19867 3614822 3550318 2022-08-03T18:14:14Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''హస్తల్‌పూర్''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[మెదక్ జిల్లా]], [[ఎల్దుర్తి మండలం (మెదక్ జిల్లా)|ఎల్దుర్తి]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 238, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 11.10.2016  </ref>{{Infobox Settlement| ‎|name = హస్తల్‌పూర్ |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[మెదక్]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[ఎల్దుర్తి]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 1602 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 798 |population_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 804 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 365 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.833 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.51 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన ఎల్దుర్తి నుండి 6 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[మెదక్]] నుండి 28 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. ==గ్రామ జనాభా== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 365 ఇళ్లతో, 1602 జనాభాతో 1232 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 798, ఆడవారి సంఖ్య 804. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 257 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 318. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 573581<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 502255. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాలలు రెండు, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి ఉన్నాయి.బాలబడి, మాధ్యమిక పాఠశాల‌లు [[ఎల్దుర్తి|ఎల్దుర్తిలో]] ఉన్నాయి.సమీప జూనియర్ కళాశాల, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల తూప్రాన్లోను, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల మెదక్లోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల, మేనేజిమెంటు కళాశాల సంగారెడ్డిలోను, పాలీటెక్నిక్ [[మెదక్|మెదక్లోనూ]] ఉన్నాయి.సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల మెదక్లోను, అనియత విద్యా కేంద్రం సంగారెడ్డిలోను, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల [[హైదరాబాదు]] లోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === హస్తల్పూర్లో ఉన్న ఒక ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రంలో డాక్టర్లు లేరు. ఒకరు పారామెడికల్ సిబ్బంది ఉన్నారు.ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. డిస్పెన్సరీ, పశు వైద్యశాల, సంచార వైద్య శాల గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలోఒక ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం ఉంది. డిగ్రీ లేని డాక్టరు ఒకరు ఉన్నారు. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. చెరువు ద్వారా గ్రామానికి తాగునీరు లభిస్తుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, రైల్వే స్టేషన్ మొదలైనవి గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతోంది. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో వ్యవసాయ పరపతి సంఘం ఉంది. గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. వాణిజ్య బ్యాంకు గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. వారం వారం సంత గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ఏటీఎమ్, సహకార బ్యాంకు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. శాసనసభ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 10 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == హస్తల్పూర్లో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * అడవి: 556 హెక్టార్లు * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 61 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 43 హెక్టార్లు * శాశ్వత పచ్చిక ప్రాంతాలు, ఇతర మేత భూమి: 100 హెక్టార్లు * తోటలు మొదలైనవి సాగవుతున్న భూమి: 72 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 97 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 62 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 100 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 137 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 69 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 230 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == హస్తల్పూర్లో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 230 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == హస్తల్పూర్లో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[మొక్కజొన్న]], [[చెరకు]] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లంకెలు== {{ఎల్దుర్తి మండలంలోని గ్రామాలు}} bfv0j25cg1bq8usjaigyubh5ay6fxcw 0 19902 3614823 3603378 2022-08-03T18:15:04Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''కల్హేరు, ''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సంగారెడ్డి జిల్లా]], [[కల్హేరు మండలం|కల్హేరు]] మండలానికి చెందిన గ్రామం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 239  Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref>{{Infobox Settlement| ‎|name = కళేరు |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణా]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[సంగారెడ్డి జిల్లా|సంగారెడ్డి]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[కల్హేరు]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 3640 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 1767 |population_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 1873 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 731 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 18.189 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 77.84 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = 502287 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = 08465 |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది సమీప పట్టణమైన [[జహీరాబాద్]] నుండి 80 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. == గణాంక వివరాలు == 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 731 ఇళ్లతో, 3640 జనాభాతో 1269 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 1767, ఆడవారి సంఖ్య 1873. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 264 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 541. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 572820<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 502371.సముద్రమట్టానికి 375 మీ.ఎత్తు Time zone: IST (UTC+5:30) ==సమీప గ్రామాలు== రాపర్తి, బచేపల్లి, బీబీపేట్, పోచాపూర్, నాగ్ధర్ == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ఒక ప్రైవేటు బాలబడి ఉంది. ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాలలు మూడు, ప్రైవేటు ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాలలు రెండు, ప్రభుత్వ మాధ్యమిక పాఠశాల ఒకటి ఉన్నాయి. ఒక ప్రైవేటు జూనియర్ కళాశాల ఉంది.ఒక ప్రభుత్వ వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాలఉంది.సమీప ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల నారాయణ్‌ఖేడ్లోను, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల [[సంగారెడ్డి|సంగారెడ్డిలోనూ]] ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల, మేనేజిమెంటు కళాశాల సంగారెడ్డిలోను, పాలీటెక్నిక్ [[జహీరాబాద్|జహీరాబాద్లోనూ]] ఉన్నాయి.సమీప అనియత విద్యా కేంద్రం సంగారెడ్డిలోను, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల హైదరాబాదులోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === కల్హేరులో ఉన్న ఒకప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రంలో ఇద్దరు డాక్టర్లు, ఆరుగురు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు. ఒక ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రంలో డాక్టర్లు లేరు. ఇద్దరు పారామెడికల్ సిబ్బంది ఉన్నారు. ఒక పశు వైద్యశాలలో ఒక డాక్టరు, ఇద్దరు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు. ఒక సంచార వైద్య శాలలో డాక్టర్లు లేరు. ముగ్గురు పారామెడికల్ సిబ్బంది ఉన్నారు. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === ఒక మందుల దుకాణం ఉంది. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. కుళాయిల ద్వారా శుద్ధి చేయని నీరు కూడా సరఫరా అవుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా నీరు అందుతుంది. చెరువు ద్వారా గ్రామానికి తాగునీరు లభిస్తుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == కల్హేరులో పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. జహీరాబాద్ నుండి రోడ్దు రవాణా సౌకర్యం ఉంది. రైల్వేస్టేషను [[జహీరాబాద్]] 10 కి.మీ. ప్రధాన రైల్వేస్టేషన్: [[హైదరాబాదు]] 120 కి.మీ. దూరములో ఉంది.గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతోంది. రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు, మట్టిరోడ్లూ ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో ఏటీఎమ్, వాణిజ్య బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం ఉన్నాయి. గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. సహకార బ్యాంకు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో గ్రంథాలయం ఉంది. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. శాసనసభ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 10 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == కల్హేరులో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 40 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 489 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 738 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 461 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 277 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == కల్హేరులో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * కాలువలు: 28 హెక్టార్లు* బావులు/బోరు బావులు: 101 హెక్టార్లు* చెరువులు: 141 హెక్టార్లు* ఇతర వనరుల ద్వారా: 6 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == కల్హేరులో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[జొన్న]], [[మొక్కజొన్న]] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లంకెలు== {{కల్హేరు మండలంలోని గ్రామాలు}} s1iba8dwl85lo11ed3skgdmh4cx303w 0 20103 3614824 3548012 2022-08-03T18:15:45Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''రంజొలె, ''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సంగారెడ్డి జిల్లా]], [[జహీరాబాద్ మండలం|జహీరాబాద్]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 239  Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref>{{Infobox Settlement| ‎|name = రంజొలె |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[సంగారెడ్డి జిల్లా|సంగారెడ్డి]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[జహీరాబాద్]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 6578 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 3302 |population_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 3276 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 1350 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.671 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 77.610 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన జహీరాబాద్ నుండి 5 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[జహీరాబాద్]] నుండి 8 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. ==గ్రామ జనాభా== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 1350 ఇళ్లతో, 6578 జనాభాతో 1549 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 3302, ఆడవారి సంఖ్య 3276. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 1276 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 67. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 573364<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 502218. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాలలు రెండు, ప్రైవేటు ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి, ప్రైవేటు ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి, ప్రభుత్వ మాధ్యమిక పాఠశాల ఒకటి ఉన్నాయి. ఒక ప్రభుత్వ పాలీటెక్నిక్ ఉంది. ఒక ప్రభుత్వ వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాలఉంది.సమీప బాలబడి [[మొగ్దంపల్లి|మొగ్దంపల్లిలో]] ఉంది.సమీప జూనియర్ కళాశాల, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల జహీరాబాద్లోను, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల సంగారెడ్డిలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల సంగారెడ్డిలోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల హైదరాబాదులోనూ ఉన్నాయి. సమీప అనియత విద్యా కేంద్రం సంగారెడ్డిలోను, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల హైదరాబాదులోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === రంజొలెలో ఉన్న ఒక ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రంలో డాక్టర్లు లేరు. ఇద్దరు పారామెడికల్ సిబ్బంది ఉన్నారు. ఒక పశు వైద్యశాలలో ఒక డాక్టరు, ఒకరు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు.సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలో3 ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యాలున్నాయి. ఒక ఎమ్బీబీయెస్ డాక్టరు, డిగ్రీ లేని డాక్టర్లు ఇద్దరు ఉన్నారు. ఒక మందుల దుకాణం ఉంది. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. బావుల నీరు కూడా అందుబాటులో ఉంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == రంజొలెలో సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులుప్రైవేటు బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. జాతీయ రహదారి, రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతున్నాయి. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు, మట్టిరోడ్లూ ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం, వారం వారం సంత ఉన్నాయి. వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. ఏటీఎమ్, వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. శాసనసభ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 10 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == రంజొలెలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 98 హెక్టార్లు * తోటలు మొదలైనవి సాగవుతున్న భూమి: 14 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 120 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 91 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 1226 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 1132 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 305 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == రంజొలెలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 305 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == రంజొలెలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[చెరకు]], [[అల్లం]], [[అరటి]] ==మూలాలు== ;{{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లంకెలు== {{జహీరాబాద్ మండలంలోని గ్రామాలు}} hkdvpbd48fjpg5k84k1gy8kpaius1cr 0 20211 3614825 3547795 2022-08-03T18:17:20Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''మొహమ్మద్‌షాపూర్''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సిద్ధిపేట జిల్లా]], [[దౌలతాబాద్ మండలం (సిద్ధిపేట)|దౌలతాబాద్]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 240  Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref>{{Infobox Settlement| ‎|name = మొహమ్మద్‌షాపూర్ |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[సిద్దిపేట జిల్లా|సిద్దిపేట]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[దౌలతాబాదు]] <!-- Politics -----------------> |government_footnotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 1321 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 697 |population_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 624 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 309 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.99 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.54 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = 502247 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన దౌలతాబాద్ నుండి 35 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[సిద్ధిపేట]] నుండి 45 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. ==గ్రామ జనాభా== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 309 ఇళ్లతో, 1321 జనాభాతో 448 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 697, ఆడవారి సంఖ్య 624. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 282 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 608. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 573110<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 502247. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాలలు రెండు, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాలలు రెండు ఉన్నాయి.బాలబడి [[సీతారాంపల్లి (దౌల్తాబాద్)|సీతారాంపల్లి (దౌలతాబాద్)లోను]], మాధ్యమిక పాఠశాల [[దౌలతాబాద్ (మెదక్)|దౌలతాబాద్ (మెదక్)లోనూ]] ఉన్నాయి. సమీప జూనియర్ కళాశాల చేగుంటలోను, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల గజ్వేల్లోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల హైదరాబాదులోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల, పాలీటెక్నిక్‌లు సిద్ధిపేటలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం సిద్ధిపేటలోను, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల [[హైదరాబాదు]] లోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. పశు వైద్యశాల, సంచార వైద్య శాల గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలోఒక ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం ఉంది. డిగ్రీ లేని డాక్టరు ఒకరు ఉన్నారు. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == మోహమద్షాపూర్లో సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, రైల్వే స్టేషన్ మొదలైనవి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతున్నాయి. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. రోజువారీ మార్కెట్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. శాసనసభ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. గ్రంథాలయం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 8 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == మోహమద్షాపూర్లో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * అడవి: 165 హెక్టార్లు * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 7 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 34 హెక్టార్లు * శాశ్వత పచ్చిక ప్రాంతాలు, ఇతర మేత భూమి: 2 హెక్టార్లు * తోటలు మొదలైనవి సాగవుతున్న భూమి: 1 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 3 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 25 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 210 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 194 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 40 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == మోహమద్షాపూర్లో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 40 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == మోహమద్షాపూర్లో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[మొక్కజొన్న]], [[ప్రత్తి]], [[వరి]] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లంకెలు== {{దౌలతాబాదు (మెదక్) మండలంలోని గ్రామాలు}} 4mrecn2yo456ov1ak71vfnvmgm4ax53 0 20283 3614826 3546868 2022-08-03T18:17:49Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''మరియంపూర్''',[[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సంగారెడ్డి జిల్లా]], [[న్యాల్కల్ మండలం (సంగారెడ్డి జిల్లా)|న్యాల్కల్]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 239  Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref>{{Infobox Settlement| ‎|name = మరియంపూర్ |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[సంగారెడ్డి జిల్లా|సంగారెడ్డి]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[న్యాల్కల్]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 728 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 377 |population_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 351 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 159 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.893703 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 77.652835 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన న్యాల్కల్ నుండి 14 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[బీదరు|బీదర్ (కర్ణాటక)]] నుండి 20 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. ==గ్రామ జనాభా== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 159 ఇళ్లతో, 728 జనాభాతో 719 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 377, ఆడవారి సంఖ్య 351. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 305 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 0. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 573312<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 502256. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ఒక ప్రైవేటు బాలబడి ఉంది. ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి ఉంది.ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల [[రత్నాపూర్ (శివంపేట మండలం)|రత్నాపూర్ (శివంపేట మండలం)లోను]], మాధ్యమిక పాఠశాల [[న్యాల్కల్|న్యాల్కల్లోనూ]] ఉన్నాయి. సమీప జూనియర్ కళాశాల, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల జహీరాబాద్లోను, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల సంగారెడ్డిలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల, మేనేజిమెంటు కళాశాల సంగారెడ్డిలోను, పాలీటెక్నిక్ [[రంజొలె|రంజొలెలోనూ]] ఉన్నాయి.సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల న్యాల్కల్లోను, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల‌లు బీదర్లోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === సమీప ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పశు వైద్యశాల గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలో2 ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యాలున్నాయి. ఎమ్బీబీయెస్ కాకుండా ఇతర డిగ్రీ చదివిన డాక్టర్లు ఇద్దరు ఉన్నారు. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా శుద్ధి చేయని నీరు సరఫరా అవుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. మొబైల్ ఫోన్ ఉంది. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండిప్రైవేటు బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సు సౌకర్యం, ట్రాక్టరు సౌకర్యం మొదలైనవి గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతోంది. జాతీయ రహదారి, రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం ఉంది. వాణిజ్య బ్యాంకు గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పౌర సరఫరాల వ్యవస్థ దుకాణం, రోజువారీ మార్కెట్ గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. శాసనసభ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 6 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 6 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == మరీంపూర్లో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 115 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 300 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 303 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 598 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 5 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == మరీంపూర్లో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 5 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == మరీంపూర్లో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[చెరకు]], [[పెసర]], [[వరి]] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లంకెలు== {{న్యాల్కల్ మండలంలోని గ్రామాలు}} lglfgrime0v9blha5gcwdccxhiclgp9 0 20340 3614827 3547451 2022-08-03T18:18:41Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''ముదిమానిక్''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సంగారెడ్డి జిల్లా]], [[పుల్కల్ మండలం|పుల్కల్]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 239  Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref>{{Infobox Settlement| ‎|name = ముదిమానిక్ |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[సంగారెడ్డి జిల్లా|సంగారెడ్డి]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[పుల్కల్]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 3146 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 1549 |population_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 1597 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 651 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.749 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 77.983 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన పుల్కల్ నుండి 8 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[సదాశివపేట]] నుండి 17 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. ==గణాంకాలు== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 651 ఇళ్లతో, 3146 జనాభాతో 1398 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 1549, ఆడవారి సంఖ్య 1597. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 760 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 287. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 573478<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 502273. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ఒక ప్రైవేటు బాలబడి ఉంది. ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాలలు రెండు, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి, ప్రభుత్వ మాధ్యమిక పాఠశాల ఒకటి ఉన్నాయి.సమీప జూనియర్ కళాశాల, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల సదాశివపేటలోను, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల సంగారెడ్డిలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల, మేనేజిమెంటు కళాశాల, పాలీటెక్నిక్ [[సంగారెడ్డి|సంగారెడ్డిలో]] ఉన్నాయి.సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల పుల్కల్లోను, అనియత విద్యా కేంద్రం సంగారెడ్డిలోను, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల [[హైదరాబాదు]] లోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === ముదిమనిక్లో ఉన్న ఒక ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రంలో డాక్టర్లు లేరు. ఇద్దరు పారామెడికల్ సిబ్బంది ఉన్నారు.ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. పశు వైద్యశాల, సంచార వైద్య శాల గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలోఒక ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం ఉంది. డిగ్రీ లేని డాక్టరు ఒకరు ఉన్నారు. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. కుళాయిల ద్వారా శుద్ధి చేయని నీరు కూడా సరఫరా అవుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. చెరువు ద్వారా గ్రామానికి తాగునీరు లభిస్తుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == ముదిమనిక్లో పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, రైల్వే స్టేషన్ మొదలైనవి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతోంది. రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు, మట్టిరోడ్లూ ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం ఉన్నాయి. గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. వాణిజ్య బ్యాంకు గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. వారం వారం సంత గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ఏటీఎమ్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. రోజువారీ మార్కెట్, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం ఉంది. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. శాసనసభ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 10 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == ముదిమనిక్లో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * అడవి: 107 హెక్టార్లు * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 108 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 104 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 66 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 1011 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 418 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 658 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == ముదిమనిక్లో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 246 హెక్టార్లు* చెరువులు: 24 హెక్టార్లు* ఇతర వనరుల ద్వారా: 388 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == ముదిమనిక్లో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[ప్రత్తి]], [[వరి]], [[చెరకు]] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లంకెలు== {{పుల్కల్ మండలంలోని గ్రామాలు}} or925f7nwcx6iqrn59bpstk8fyvii0u 0 20342 3614828 3545813 2022-08-03T18:19:31Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''పోసానిపల్లి''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సంగారెడ్డి జిల్లా]], [[చౌటకూరు మండలం]] లోని గ్రామం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 239  Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref>{{Infobox Settlement| ‎|name = పోసానిపల్లి |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవెన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[సంగారెడ్డి జిల్లా|సంగారెడ్డి]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[చౌటకూరు మండలం|చౌటకూరు]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 935 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 464 |population_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 471 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 186 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.749 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.089 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది సమీప పట్టణమైన [[సదాశివపేట]] నుండి 25 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. ==గణాంకాలు== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 186 ఇళ్లతో, 935 జనాభాతో 590 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 464, ఆడవారి సంఖ్య 471. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 583 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 0. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 573481<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 502273. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి ఉంది.బాలబడి [[ముదిమానిక్|ముదిమానిక్లోను]], మాధ్యమిక పాఠశాల [[చౌటకూరు (చౌటకూరు)|చౌటకూరు]] ఉన్నాయి. సమీప జూనియర్ కళాశాల, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల సదాశివపేటలోను, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల సంగారెడ్డిలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల, మేనేజిమెంటు కళాశాల, పాలీటెక్నిక్ [[సంగారెడ్డి|సంగారెడ్డిలో]] ఉన్నాయి.సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల పుల్కల్లోను, అనియత విద్యా కేంద్రం సంగారెడ్డిలోను, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల [[హైదరాబాదు]] లోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === పోసానిపల్లిలో ఉన్న ఒక ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రంలో డాక్టర్లు లేరు. ఇద్దరు పారామెడికల్ సిబ్బంది ఉన్నారు. పశు వైద్యశాల గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. కుళాయిల ద్వారా శుద్ధి చేయని నీరు కూడా సరఫరా అవుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. చెరువు ద్వారా గ్రామానికి తాగునీరు లభిస్తుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == పోసానిపల్లిలో సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, రైల్వే స్టేషన్ మొదలైనవి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతోంది. రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. రోజువారీ మార్కెట్, వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. శాసనసభ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ.లోపు దూరంలో ఉంది. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 10 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == పోసానిపల్లిలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 38 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 251 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 300 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 486 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 64 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == పోసానిపల్లిలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 25 హెక్టార్లు* ఇతర వనరుల ద్వారా: 39 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == పోసానిపల్లిలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[ప్రత్తి]], [[మిరప]] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లంకెలు== {{చౌటకూరు మండలం లోని గ్రామాలు}} s5s4dshhti8l97gdhyod0q2ebtss35m 0 20346 3614829 3541828 2022-08-03T18:20:15Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''గంగులూర్, ''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సంగారెడ్డి జిల్లా]], [[పుల్కల్ మండలం|పుల్కల్]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 239  Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref>{{Infobox Settlement| ‎|name = గంగులూర్ |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[సంగారెడ్డి జిల్లా|సంగారెడ్డి]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[పుల్కల్]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 3244 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 1594 |population_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 1650 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 683 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.749 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 77.983 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన పుల్కల్ నుండి 13 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[సదాశివపేట]] నుండి 15 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. ==గ్రామ జనాభా== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 683 ఇళ్లతో, 3244 జనాభాతో 1863 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 1594, ఆడవారి సంఖ్య 1650. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 615 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 803. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 573486<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 502273. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాలలు మూడు, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి, ప్రభుత్వ మాధ్యమిక పాఠశాల ఒకటి ఉన్నాయి.సమీప బాలబడి [[ముదిమానిక్|ముదిమానిక్లో]] ఉంది.సమీప జూనియర్ కళాశాల, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల సంగారెడ్డిలో ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల, మేనేజిమెంటు కళాశాల, పాలీటెక్నిక్ [[సంగారెడ్డి|సంగారెడ్డిలో]] ఉన్నాయి.సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల పుల్కల్లోను, అనియత విద్యా కేంద్రం సంగారెడ్డిలోను, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల [[హైదరాబాదు]] లోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === గంగులూర్లో ఉన్న ఒక ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రంలో డాక్టర్లు లేరు. ఒకరు పారామెడికల్ సిబ్బంది ఉన్నారు. ఒక పశు వైద్యశాలలో ఒక డాక్టరు, ఒకరు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు.సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలో3 ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యాలున్నాయి. డిగ్రీ లేని డాక్టర్లు ముగ్గురు ఉన్నారు. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. కుళాయిల ద్వారా శుద్ధి చేయని నీరు కూడా సరఫరా అవుతోంది. బావుల నీరు కూడా అందుబాటులో ఉంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. కాలువ/వాగు/నది ద్వారా, చెరువు ద్వారా కూడా గ్రామానికి తాగునీరు లభిస్తుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == గంగులూర్లో సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, రైల్వే స్టేషన్ మొదలైనవి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతోంది. రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు, మట్టిరోడ్లూ ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. రోజువారీ మార్కెట్, వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. శాసనసభ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 10 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == గంగులూర్లో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * అడవి: 202 హెక్టార్లు * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 604 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 149 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 420 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 485 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 610 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 295 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == గంగులూర్లో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * కాలువలు: 20 హెక్టార్లు* బావులు/బోరు బావులు: 164 హెక్టార్లు* ఇతర వనరుల ద్వారా: 110 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == గంగులూర్లో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[చెరకు]], [[కంది]] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లంకెలు== {{పుల్కల్ మండలంలోని గ్రామాలు}} jfj21gwszs0pyufiwlanhj0mv9g3z1u 0 20347 3614830 3550190 2022-08-03T18:20:56Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''సేరిరాంరెడ్డిగూడ, '''[[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సంగారెడ్డి జిల్లా]], [[చౌటకూరు మండలం]] లోని గ్రామం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 239  Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref>{{Infobox Settlement| ‎|name = సేరిరాంరెడ్డిగూడ |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవెన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[సంగారెడ్డి జిల్లా|సంగారెడ్డి]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[చౌటకూరు మండలం|చౌటకూరు]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 258 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 123 |population_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 135 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 61 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.745 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.08 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది సమీప పట్టణమైన [[సదాశివపేట]] నుండి 18 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. ==గణాంకాలు== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 61 ఇళ్లతో, 258 జనాభాతో 144 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 123, ఆడవారి సంఖ్య 135. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 19 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 0. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 573487<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 502273. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ఒక ప్రైవేటు బాలబడి ఉంది. ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి ఉంది.ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల సుల్తానుపూర్లోనూ, మాధ్యమిక పాఠశాల [[చౌటకూరు (చౌటకూరు)|చౌటకూరు]] లోనూ ఉన్నాయి. సమీప జూనియర్ కళాశాల, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల సంగారెడ్డిలో ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల, మేనేజిమెంటు కళాశాల, పాలీటెక్నిక్ [[సంగారెడ్డి|సంగారెడ్డిలో]] ఉన్నాయి.సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల పుల్కల్లోను, అనియత విద్యా కేంద్రం సంగారెడ్డిలోను, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల [[హైదరాబాదు]] లోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. పశు వైద్యశాల గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. కుళాయిల ద్వారా శుద్ధి చేయని నీరు కూడా సరఫరా అవుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. మొబైల్ ఫోన్ ఉంది. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, రైల్వే స్టేషన్ మొదలైనవి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతోంది. రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం ఉంది. సహకార బ్యాంకు గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పౌర సరఫరాల వ్యవస్థ దుకాణం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. వాణిజ్య బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. రోజువారీ మార్కెట్, వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. శాసనసభ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. ఆశా కార్యకర్త గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ.లోపు దూరంలో ఉంది. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 10 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == సేరిరమ్రెడ్డిగూడలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 37 హెక్టార్లు * తోటలు మొదలైనవి సాగవుతున్న భూమి: 30 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 14 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 62 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 21 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 55 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == సేరిరమ్రెడ్డిగూడలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 36 హెక్టార్లు* ఇతర వనరుల ద్వారా: 18 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == సేరిరమ్రెడ్డిగూడలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[చెరకు]], [[వరి]], [[కంది]] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లంకెలు== {{చౌటకూరు మండలం లోని గ్రామాలు}} sk21ggh5t5abcscl6fse3zqta0fifch 0 20348 3614831 3549749 2022-08-03T18:21:36Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''సరాఫ్‌పల్లి''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సంగారెడ్డి జిల్లా]], [[చౌటకూరు మండలం]] లోని గ్రామం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 239  Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref>{{Infobox Settlement| ‎|name = సరాఫ్‌పల్లి |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవెన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[సంగారెడ్డి జిల్లా|సంగారెడ్డి]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[చౌటకూరు మండలం|చౌటకూరు]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 615 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 293 |population_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 322 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 143 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.548 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.18 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది సమీప పట్టణమైన [[సదాశివపేట]] నుండి 15 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. ==గణాంకాలు== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 143 ఇళ్లతో, 615 జనాభాతో 244 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 293, ఆడవారి సంఖ్య 322. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 147 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 0. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 573489<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 502273. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ఒక ప్రైవేటు బాలబడి ఉంది. ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి ఉంది.ప్రాథమికోన్నతపాఠశాల, మాధ్యమిక పాఠశాల‌లు [[చౌటకూరు (చౌటకూరు)|చౌటకూరు]] లోను ఉన్నాయి.సమీప జూనియర్ కళాశాల, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల సంగారెడ్డిలో ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల, మేనేజిమెంటు కళాశాల, పాలీటెక్నిక్ [[సంగారెడ్డి|సంగారెడ్డిలో]] ఉన్నాయి.సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల పుల్కల్లోను, అనియత విద్యా కేంద్రం సంగారెడ్డిలోను, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల [[హైదరాబాదు]] లోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. పశు వైద్యశాల గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. కుళాయిల ద్వారా శుద్ధి చేయని నీరు కూడా సరఫరా అవుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. చెరువు ద్వారా గ్రామానికి తాగునీరు లభిస్తుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, రైల్వే స్టేషన్ మొదలైనవి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతున్నాయి. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. రోజువారీ మార్కెట్, వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. శాసనసభ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. ఆశా కార్యకర్త గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ.లోపు దూరంలో ఉంది. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 7 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == సరఫ్పల్లిలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 57 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 2 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 184 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 38 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 145 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == సరఫ్పల్లిలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * కాలువలు: 7 హెక్టార్లు* బావులు/బోరు బావులు: 117 హెక్టార్లు* ఇతర వనరుల ద్వారా: 20 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == సరఫ్పల్లిలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[చెరకు]], [[ప్రత్తి]] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లంకెలు== {{చౌటకూరు మండలం లోని గ్రామాలు}} 4q8l08ky20n868trhtvcqs1k7jj5qhm 0 20357 3614832 3540298 2022-08-03T18:22:17Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''ఎస్గి, ''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సంగారెడ్డి జిల్లా]], [[నాగల్‌గిద్ద మండలం|నాగల్‌గిద్ద]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 239  Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref>{{Infobox Settlement| ‎|name = ఎస్గి |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణా]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[సంగారెడ్డి జిల్లా|సంగారెడ్డి]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[మానూరు]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 1136 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 561 |population_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 575 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 222 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 18.02 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 77.685 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = 502286 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = 08456 |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన నాగల్‌గిద్ద నుండి 38 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[బీదరు|బీదర్ (కర్ణాటక) ]] నుండి 14 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. == గణాంక వివరాలు == 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 222 ఇళ్లతో, 1136 జనాభాతో 628 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 561, ఆడవారి సంఖ్య 575. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 260 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 101. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 572734<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 502286. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి ఉంది.మండల పరిషత్ పాఠశాల, యెస్గి గవర్నమెంట్ పాలిటెక్నిక్, సిద్దిపేట్బాలబడి, ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల, మాధ్యమిక పాఠశాల‌లు [[కర్స్‌గుత్తి|కర్స్‌గుత్తిలో]] ఉన్నాయి. సమీప జూనియర్ కళాశాల, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల బీదర్లో ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల, మేనేజిమెంటు కళాశాల, పాలీటెక్నిక్ [[బీదర్|బీదర్లో]] ఉన్నాయి.సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం బీదర్లోను, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల [[హైదరాబాదు]] లోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, పశు వైద్యశాల, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా శుద్ధి చేయని నీరు సరఫరా అవుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. బీదర్ నుండి రోడ్దురవాణా సౌకర్యం ఉంది. రైల్వే సౌకర్యం బీదర్ నుండి ఉంది. ప్రధాన రైల్వేస్టేషన్: హైదరాబాదు 129 కి.మీగ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండిప్రైవేటు బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతోంది. జాతీయ రహదారి, రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. వాణిజ్య బ్యాంకు గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ఏటీఎమ్, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు ఉంది. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. శాసనసభ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఆశా కార్యకర్త గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 8 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == యెస్గిలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 3 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 8 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 65 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 214 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 338 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 617 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == యెస్గిలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[కంది]], [[పెసర]], [[మొక్కజొన్న]] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లంకెలు== {{నాగల్‌గిద్ద మండలంలోని గ్రామాలు}} fyf7a1oe5rnc355krbpu51hm4hk1qds 0 20363 3614833 3540230 2022-08-03T18:22:56Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''ఎర్రిబోగూడ,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సంగారెడ్డి జిల్లా]], [[నాగల్‌గిద్ద మండలం|నాగల్‌గిద్ద]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 239  Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref>{{Infobox Settlement| ‎|name = ఎర్రిబొగుడ |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణా]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[సంగారెడ్డి జిల్లా|సంగారెడ్డి]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[మానూరు]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 507 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 243 |population_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 264 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 85 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.021 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 77.78 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = 502286 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = 08456 |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన నాగల్‌గిద్ద నుండి 15 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[బీదరు|బీదర్ (కర్ణాటక)]] నుండి 19 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. == గణాంక వివరాలు == 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 85 ఇళ్లతో, 507 జనాభాతో 386 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 243, ఆడవారి సంఖ్య 264. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 192 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 40. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 572740<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 502286. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి ఉంది.బాలబడి [[వల్లూర్ (మానూరు)|వల్లూర్ (మానూరు)లోను]], ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల [[షరీ దామరగిద్ద|షరీ దామరగిద్దలోను]], మాధ్యమిక పాఠశాల [[నాగల్‌గిద్ద|నాగల్‌గిద్దలోనూ]] ఉన్నాయి. సమీప జూనియర్ కళాశాల, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల బీదర్లో ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల, మేనేజిమెంటు కళాశాల, పాలీటెక్నిక్ [[బీదర్|బీదర్లో]] ఉన్నాయి.సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం బీదర్లోను, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల [[హైదరాబాదు]] లోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === సమీప ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, పశు వైద్యశాల, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. బావుల నీరు కూడా అందుబాటులో ఉంది. గ్రామంలో చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. బీదర్ నుండి రోడ్దురవాణా సౌకర్యం ఉంది. రైల్వే సౌకర్యం బీదర్ నుండి ఉంది. ప్రధాన రైల్వేస్టేషన్: హైదరాబాదు 110 కి.మీసమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం ఉంది. ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సు సౌకర్యం, ట్రాక్టరు సౌకర్యం మొదలైనవి గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, రైల్వే స్టేషన్ మొదలైనవి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతోంది. జాతీయ రహదారి, రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం ఉంది. రోజువారీ మార్కెట్, వారం వారం సంత గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. పౌర సరఫరాల వ్యవస్థ దుకాణం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ఏటీఎమ్, వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. శాసనసభ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ.లోపు దూరంలో ఉంది. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 8 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == యర్రిబోగూడలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 14 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 48 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 118 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 206 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 324 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == యర్రిబోగూడలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[కంది]], [[పెసర]], [[మొక్కజొన్న]] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లంకెలు== {{నాగల్‌గిద్ద మండలంలోని గ్రామాలు}} o1h39ddsyzz5cy1kgos0gj5z1tntgzj 0 20367 3614834 3549598 2022-08-03T18:23:48Z Divya4232 105587 #WPWP, #WPWPTE wikitext text/x-wiki '''షికార్‌ఖానా''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సంగారెడ్డి జిల్లా]], [[నాగల్‌గిద్ద మండలం|నాగల్‌గిద్ద]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 239  Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref>{{Infobox Settlement| ‎|name = షికార్‌ఖానా |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణా]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[సంగారెడ్డి జిల్లా|సంగారెడ్డి]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[మానూరు]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 566 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 292 |population_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 274 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 111 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latm = | lats = | latNS = N | longd = 77.59110295837408 | latd = 18.03511168477335 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = 502286 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = 08456 |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన నాగల్‌గిద్ద నుండి 35 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[బీదరు|బీదర్ (కర్ణాటక) ]] నుండి 18 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. == గణాంక వివరాలు == 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 111 ఇళ్లతో, 566 జనాభాతో 297 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 292, ఆడవారి సంఖ్య 274. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 112 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 0. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 572744<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 502286. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి ఉంది.సమీప బాలబడి, ప్రాథమిక పాఠశాల [[కర్స్‌గుత్తి|కర్స్‌గుత్తిలోను]], ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల [[ఖరముంగి|ఖరముంగిలోను]], మాధ్యమిక పాఠశాల [[ఖరముంగి|ఖరముంగిలోనూ]] ఉన్నాయి. సమీప జూనియర్ కళాశాల, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల బీదర్లో ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల, మేనేజిమెంటు కళాశాల, పాలీటెక్నిక్ [[బీదర్|బీదర్లో]] ఉన్నాయి.సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం బీదర్లోను, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల [[హైదరాబాదు]] లోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, పశు వైద్యశాల, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. కాలువ/వాగు/నది ద్వారా గ్రామానికి తాగునీరు లభిస్తుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. బీదర్ నుండి రోడ్దురవాణా సౌకర్యం ఉంది. రైల్వే సౌకర్యం బీదర్ నుండి ఉంది. ప్రధాన రైల్వేస్టేషన్: హైదరాబాదు 113 కి.మీ దూరములో ఉంది.గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. ఆటో సౌకర్యం, ట్రాక్టరు సౌకర్యం మొదలైనవి గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, రైల్వే స్టేషన్ మొదలైనవి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతోంది. జాతీయ రహదారి, రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. వాణిజ్య బ్యాంకు గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. రోజువారీ మార్కెట్, వారం వారం సంత గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్, సహకార బ్యాంకు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. శాసనసభ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 8 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == షికార్ఖనలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 52 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 17 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 37 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 191 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 245 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == షికార్ఖనలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[కంది]], [[పెసర]], [[మొక్కజొన్న]] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లంకెలు== {{నాగల్‌గిద్ద మండలంలోని గ్రామాలు}} 434it2mzcvprwwiryu1eigodi9tz5dx 0 20633 3615072 3603047 2022-08-04T08:59:43Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki {{Infobox Settlement| ‎|name = సిద్దిపేట గ్రామీణ మండలం |native_name = |nickname = |settlement_type = మండలం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map =Telangana-mandal-Siddipet Siddipet Rural-2022.svg |mapsize = 200px |map_caption =తెలంగాణ పటంలో సిద్దిపేట జిల్లా, సిద్దిపేట గ్రామీణ మండలం స్థానాలు |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[సిద్దిపేట జిల్లా|సిద్దిపేట]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = సిద్దిపేట (గ్రామీణ) <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 58787 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 29091 |population_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 29716 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 13916 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 18.100326 | latm = | lats = | latNS = N | longd =78.851821 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} '''సిద్దిపేట గ్రామీణ మండలం''',[[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సిద్ధిపేట జిల్లా|సిద్ధిపేట జిల్లాకు]] చెందిన మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 240  Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో భాగంగా ఈ మండలాన్ని ఏర్పరచారు.<ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Siddipet.pdf|title=సిద్దిపేట జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211224165002/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Siddipet.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> దానికి ముందు ఈ మండలం [[మెదక్ జిల్లా]] లో ఉండేది.<ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Siddipet.pdf|title=సిద్దిపేట జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211224165002/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Siddipet.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం [[సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను]]<nowiki/>లో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు కూడా ఇదే డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో  12  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి.నిర్జన గ్రామాలు లేవు. [[సిద్దిపేట]] ఈ మండలానికి కేంద్రం. == గణాంక వివరాలు == 2011 భారత జనాభా గణాంకాల ప్రకారం మండల జనాబా - మొత్తం 58,787 - పురుషుల సంఖ్య 29,091 - స్త్రీల సంఖ్య 29,716 - గృహాల సంఖ్య 13,916. 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణలో ఏర్పడిన ఈ మండల వైశాల్యం 179 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 28,030. జనాభాలో పురుషులు 13,992 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 14,038. మండలంలో 6,784 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == మండలంలోని రెవెన్యూ గ్రామాలు == # [[చింతమడక]] # [[సీతారాంపల్లి (సిద్ధిపేట)|సీతారాంపల్లి]] # [[అంకంపేట్]] # [[రాఘవాపూర్ (సిద్ధిపేట)|రాఘవాపూర్]] # [[పుల్లూర్ (సిద్ధిపేట)|పుల్లూర్]] # [[రావురూకుల]] # [[మాచాపూర్ (పట్టి దుబ్బాక)|మాచాపూర్]] # [[తోర్ణాల్]] # [[బుస్సాపూర్ (సిద్ధిపేట)|బుస్సాపూర్]] # [[వెంకటాపూర్ (సిద్ధిపేట)|వెంకటాపూర్]] # [[ఇర్కోడ్]] # [[చిన్న గుండవల్లి]] ==మూలాలు== {{Reflist}} == వెలుపలి లంకెలు == {{సిద్దిపేట జిల్లా మండలాలు}} [[వర్గం:2016 లో ఏర్పాటైన తెలంగాణ మండలాలు]] 8t4nk6drrdld7zn52pqi8pbfijvvcvq 0 20883 3615078 3603051 2022-08-04T09:01:16Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎|||type=mandal|native_name=కొమురవెల్లి మండలం|district=సిద్దిపేట జిల్లా|latd=17.929125|latm=|lats=|latNS=N|longd=78.896561|longm=|longs=|longEW=E|mandal_map=Telangana-mandal-Siddipet Kondapak-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=కొమురవెల్లి|villages=9|area_total=75|population_total=18031|population_male=8983|population_female=9048|population_density=|population_as_of=2011|area_magnitude=చ.కి.మీ=|literacy=|literacy_male=|literacy_female=|pincode=506355}} '''కొమురవెల్లి మండలం,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సిద్ధిపేట జిల్లా|సిద్ధిపేట జిల్లాకు]] చెందిన మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 240, REVENUE (DA-CMRF) DEPARTMENT, Date: 11.10.2016</ref> ఇది సమీప పట్టణమైన [[సిద్ధిపేట]] నుండి 25 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో భాగంగా ఈ మండలాన్ని ఏర్పరచారు.<ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Siddipet.pdf|title=సిద్దిపేట జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211224165002/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Siddipet.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> దానికి ముందు ఈ మండలం [[మెదక్ జిల్లా]] లో ఉండేది.<ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Siddipet.pdf|title=సిద్దిపేట జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211224165002/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Siddipet.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం [[సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను]]<nowiki/>లో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు కూడా ఇదే డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో 9 రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. నిర్జన గ్రామాలు లేవు. [[కొమురవెల్లి]], ఈ మండలానికి కేంద్రం. == నూతన మండల కేంద్రంగా గుర్తింపు == లోగడ కొమురవెల్లి గ్రామం మెదక్ జిల్లా, సిద్దిపేట రెవిన్యూ డివిజను పరిధిలోని చేర్యాల మండలానికి చెందినది.2014 లో తెలంగాణా ప్రత్యేక రాష్ట్రంగా ఏర్పడిన తరువాత మొదటిసారిగా 2016 లో ప్రభుత్వం నూతన జిల్లాలు, రెవెన్యూ డివిజన్లు, మండలాల పునర్య్వస్థీకరణలో భాగంగా కొమురవెల్లి గ్రామాన్ని (1+08) తొమ్మిది గ్రామాలుతో నూతన మండల కేంధ్రంగా సిద్ధిపేట జిల్లా,సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను పరిధిలో చేర్చుతూ ది.11.10.2016 నుండి అమలులోకి తెస్తూ ప్రభుత్వం ఉత్తర్వు జారీచేసింది. 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణలో ఏర్పడిన ఈ మండల వైశాల్యం 75 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 18,031. జనాభాలో పురుషులు 8,983 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 9,048. మండలంలో 4,068 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == మండలంలోని రెవెన్యూ గ్రామాలు == # [[కిస్టంపేట్ (చేర్యాల మండలం)|కిష్టంపేట్]] # [[మర్రిముస్త్యాల]] # [[గౌరాయపల్లి]] # [[కొమురవెల్లి (గ్రామం)|కొమురవెల్లి]] # [[రాంసాగర్]] # [[ఐనాపూర్ (చేర్యాల)|ఐనాపూర్]] # [[తపస్పల్లి]] # [[గురవన్నపేట్]] #[[పొసాన్ పల్లి|పోసన్‌పల్లి]] == మూలాలు == {{Reflist}} == వెలుపలి లంకెలు == {{సిద్దిపేట జిల్లా మండలాలు}} [[వర్గం:2016 లో ఏర్పాటైన తెలంగాణ మండలాలు]] qc700xsmkmer5z25miw6d46z190oyje 0 35385 3615036 3547739 2022-08-04T06:56:46Z Nagarani Bethi 60383 wikitext text/x-wiki '''మొగుళ్ళవంపు''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[రంగారెడ్డి జిల్లా]], [[యాచారం మండలం|యాచారం]] మండలంలోని గ్రామం.<ref name="”మూలం”">{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-04-03 |website= |archive-date=2019-06-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612075802/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> {{Infobox Settlement| ‎|name = మొగుళ్లవంపు |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[రంగారెడ్డి జిల్లా]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[యాచారం]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 751 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 388 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 363 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 185 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.037059 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.652786 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన యాచారం నుండి 1 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[హైదరాబాదు]] నుండి 47 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. == జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో == 2016 అక్టోబరు 11న చేసిన తెలంగాణ జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ గ్రామం పాత రంగారెడ్డి జిల్లాలోని ఇదే మండలంలో ఉండేది.<ref>{{Cite web|title=రంగారెడ్డి జిల్లా|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211227084046/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2022-08-04|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ}}</ref> ==గణాంకాలు== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 185 ఇళ్లతో, 751 జనాభాతో 345 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 388, ఆడవారి సంఖ్య 363. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 199 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 0.గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 574883<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 501509. 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం - మొత్తం 751 - పురుషుల సంఖ్య 388 - స్త్రీల సంఖ్య 363 - గృహాల సంఖ్య 185 == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి ఉంది. ఒక ప్రభుత్వ జూనియర్ కళాశాల ఉంది.బాలబడి, ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల, మాధ్యమిక పాఠశాల‌లు [[యాచారం|యాచారంలో]] ఉన్నాయి. సమీప ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి)లోను, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల [[యాచారం|యాచారంలోనూ]] ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల హైదరాబాదులోను, పాలీటెక్నిక్‌ ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి)లోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల యాచారంలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి)లో ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === సమీప ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. పశు వైద్యశాల గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. కుళాయిల ద్వారా శుద్ధి చేయని నీరు కూడా సరఫరా అవుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. చెరువు ద్వారా గ్రామానికి తాగునీరు లభిస్తుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, ట్రాక్టరు సౌకర్యం మొదలైనవి గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. ఆటో సౌకర్యం గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్, వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ స్టేషన్, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 5 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 9 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == మొగుళ్ళవంపులో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 14 హెక్టార్లు * శాశ్వత పచ్చిక ప్రాంతాలు, ఇతర మేత భూమి: 3 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 1 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 41 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 46 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 240 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 281 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 46 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == మొగుళ్ళవంపులో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 46 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == మొగుళ్ళవంపులో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[జొన్న]], [[ఆముదం గింజలు]] ==మూలాలు== {{Reflist}} == వెలుపలి లింకులు == {{యాచారం మండలంలోని గ్రామాలు}} o07qq5n42zsj2p7tofil08rva45b52d 0 38227 3615040 3544425 2022-08-04T06:57:49Z Nagarani Bethi 60383 wikitext text/x-wiki '''నందివనపర్తి''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[రంగారెడ్డి జిల్లా]], [[యాచారం మండలం|యాచారం]] మండలంలోని గ్రామం.<ref name="”మూలం”">{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-04-03 |website= |archive-date=2019-06-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612075802/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> {{Infobox Settlement| ‎|name = నందివనపర్తి, |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[రంగారెడ్డి జిల్లా]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[యాచారం]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 6035 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 3142 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 2893 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 1419 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.025670 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.623326 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = Pin Code : 501509 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ 08414 |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన యాచారం నుండి 3 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[హైదరాబాదు]] నుండి 63 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. == జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో == 2016 అక్టోబరు 11న చేసిన తెలంగాణ జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ గ్రామం పాత రంగారెడ్డి జిల్లాలోని ఇదే మండలంలో ఉండేది.<ref>{{Cite web|title=రంగారెడ్డి జిల్లా|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211227084046/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2022-08-04|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ}}</ref> ==గ్రామ జనాభా== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 1419 ఇళ్లతో, 6035 జనాభాతో 3591 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 3142, ఆడవారి సంఖ్య 2893. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 1358 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 534.గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 574885<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 501509. 2001 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం మొత్తం 6024, పురుషులు 3162, స్త్రీలు 2862 గృహాలు 1212, విస్తీర్ణ్ము 3591 హెక్టార్లు.. ప్రజల భాష తెలుగు. ==ఉపగ్రామాలు== బొల్లిగుట్టతండ, అయ్యవారిగూడ, ఎనెకిందితండ, రాజోని తండ, పిల్లిపల్లి<ref>http://www.onefivenine.com/india/villages/Rangareddi/Yacharam/Nandiwanaparthy</ref> == విద్యా సౌకర్యాలు == [[File:Elementary school, nandivanaparty.jpg|thumb|right|గ్రామములోని ప్రాథమిక పాఠశాల భవనము]] ఇక్కడ ఒక మండల పరిషత్ ప్రాథమిక పాఠశాల ఉంది. గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాలలు ఐదు, ప్రైవేటు ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి, ప్రైవేటు ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి, ప్రభుత్వ మాధ్యమిక పాఠశాల ఒకటి ఉన్నాయి. ఒక ప్రభుత్వ జూనియర్ కళాశాల ఉంది.సమీప బాలబడి [[యాచారం|యాచారంలో]] ఉంది.సమీప ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి) లోను, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల [[యాచారం|యాచారంలోనూ]] ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల హైదరాబాదులోను, పాలీటెక్నిక్‌ ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి) లోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల యాచారంలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి) లో ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === సమీప ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. పశు వైద్యశాల గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలోఒక ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం ఉంది. ఒక నాటు వైద్యుడు ఉన్నారు. ఒక మందుల దుకాణం ఉంది. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. చెరువు ద్వారా గ్రామానికి తాగునీరు లభిస్తుంది. == పారిశుధ్యం == గ్రామంలో భూగర్భ మురుగునీటి వ్యవస్థ ఉంది. మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. ఇక్కడికి సమీపములోని పట్టణం [[ఎల్.బి.నగర్]]. ఇది 45 కి.మీ. దూరములో ఉంది. ఇక్కడినుండి అన్ని ప్రాంతాలకు రోడ్డు వసతి వుండి [[బస్సు|బస్సుల]] సౌకర్యము ఉంది. ఇక్కడికి 10 కి.మీ లోపు రైలు వసతి లేదు. [[హైదరాబాద్]] రైల్వే స్టేషను ఇక్కడికి 46 కి.మీ. దూరములో ఉంది. రోడ్డు వసతి ఉంది. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు, మట్టిరోడ్లూ ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్, వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో ఆటల మైదానం ఉంది. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ కేంద్రం ఉంది. గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ.లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. సినిమా హాలు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 5 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 10 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == నందివనపర్తిలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 335 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 200 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 139 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 2917 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 2817 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 439 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == నందివనపర్తిలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 424 హెక్టార్లు* చెరువులు: 15 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == నందివనపర్తిలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[జొన్న]], [[ఆముదం గింజలు]] == విశేషాలు == ఈ గ్రామంలో నంది గుడి ప్రసిద్ధి పొందింది. ఫొటో గ్యాలరీ<gallery mode="nolines" widths="200" heights="150" showfilename="yes"> దస్త్రం:Main gate to the temle at nandivanaparty.jpg దస్త్రం:Temple at nandivanaparty.jpg దస్త్రం:Inside the temle at nandivanaparty village,.jpg దస్త్రం:A Temple at nandivanaparty.jpg </gallery> ==మూలాలు== {{Reflist}} == వెలుపలి లింకులు == {{యాచారం మండలంలోని గ్రామాలు}} n664cj9ze9885ccj091uhpgq035d2vx 0 40324 3614946 3370606 2022-08-04T04:43:06Z Muralikrishna m 106628 wikitext text/x-wiki [[File:Fruit, Vegetables and Grain NCI Visuals Online.jpg|thumb|పీచు పదార్థాలు కలిగి ఉన్న ఆహార పదార్థాలు]] '''[[పీచు]]''' పదార్థం మన దైనందిక [[ఆహారం]]లో ఒక భాగముగా ఉండాలి. పీచు పదార్థం ముఖ్యంగా జీర్ణంకాని [[కార్బోహైడ్రేట్స్]]. ఇవి పాలిసాకరైడ్స్ పెక్టెన్, సెల్యులోజ్ వంటి పదార్థాలు. మన [[జీర్నాశయం|జీర్ణశయం]] జీర్ణించుకోలేని ఆహార పదార్ధాలను పీచు పదార్ధాలు అంటారు. == పీచు వల్ల ఉపయోగాలు == * మన పేగుల్ని ఆరోగ్యంగా, చురుగ్గా ఉంచుతుంది. [[రక్తం]]లో [[కొలెస్ట్రాల్]] నిల్వల్ని తగ్గిస్తుంది. బరువు తగ్గించటంతో పాటు రక్తంలో [[గ్లూకోజ్]] నిల్వల్నీ తగ్గిస్తుంది. * పీచు పదార్ధాలు శరీరంలో జీర్నం కాకుండా, ఎక్కువ [[మలం]] తయారు కావటానికి దోహద పడతాయి. * దీని వలన [[జీర్నాశయం]] అనవసరమైన పదార్ధాలను జీర్నించుకోదు. * [[మల విసర్జన]] చాలా సులభంగా అవుతుంది.[[మల బద్దకం]] ఉన్న వారు పీచు పదార్ధాలను ఎక్కువగా తీసుకోవాలి. *మీరెంత ఖరీదైన ఆహారమైన తినండి. ఆ [[తిండి]]లో పీచు పదార్థం లేకపోతే జీర్ణవ్యవస్థ చురుగ్గా పనిచేయదు. పేవులు శుభ్రం కావు == పీచు లభించే ఆహార పదార్థాలు == * పీచుకోసం [[చిక్కుళ్లు]], [[బీన్స్]] వంటి [[కూరగాయలు]], [[పండ్లు]], [[ధాన్యాలు|ముడి ధాన్యాలు]], [[గోధుమలు]], [[ఎండిన పండు|డ్రైఫ్రూట్స్‌]] సమృద్ధిగా తీసుకోవాలి. * ఆపిల్, జామ కాయ, అరటి పండు, [[ఆకు కూరలు]], [[ఓట్స్]] లలో [[పీచు పదార్ధాలు]] ఎక్కువగా ఉంటాయి. *సీజన్‌లో దొరికే ఆపిల్‌ను రోజుకొకటి తినండి. అందుబాటు ధరలో అద్భుతమైన పీచును అందించే పండు ఇది. ఒక ఆపిల్‌లో 4.4 గ్రాముల పీచు లభిస్తుంది. *[[ముల్లంగి]]కి ఉన్న ఫ్లేవర్‌ మరే కూరగాయకు రాదు. చాలామంది అయిష్టపడతారు కాని దీన్ని తింటే.. జీర్ణవ్యవస్థను క్రమబద్దీకరిస్తుంది. తొమ్మిది అంగుళాల ముల్లంగిలో సుమారుగా 5.8 గ్రాముల పీచు దొరుకుతుంది. *ఒకప్పుడు బ్రకోలి మన మార్కెట్లలో దొరికేది కాదు. ఇప్పుడు అన్ని నగరాల్లోని సూపర్‌మార్కెట్లలో బ్రకోలి దొరుకుతోంది. ఒక చిన్న కప్పు బ్రకోలి తింటే ఎన్నెన్నో లాభాలు. ఉడికించి తినడం ఇంకా మంచిది. ఒక కప్పు పరిమాణం తీసుకుంటే 2.4 గ్రాముల పీచు శరీరానికి అందించినట్లే! *తక్కువ ధరకు దొరికే క్యాబేజిని సలాడ్లు, వేపుళ్లులలో విరివిగా వాడొచ్చు. శరీరంలోని క్యాన్సర్‌ కారకాలను నిరోధించే శక్తి క్యాబేజికి ఉంది. ఇందులో ఒక పొర ఆకులో 0.5 గ్రాముల పైబర్‌ ఉంటుంది. *పచ్చిదైన, ఉడికించినదైన క్యారెట్‌ రుచే రుచి. ధర కాస్త ఎక్కువైన రెగ్యులర్‌గా తినాలి. ఎందుకంటే వంద గ్రాముల పచ్చి క్యారెట్‌లో 2.9 గ్రాముల పైబర్‌ ఉంటుంది. అదే ఉడికిస్తే ఆరు గ్రాముల పైబర్‌ తగ్గుతుంది. *తెలుగువాళ్లు ఇష్టపడే ఆకుకూర [[పాల కూర|పాలకూర]]. అందులో [[విటమిన్లు]], [[ఖనిజాలు]] బోలెడు. కేవలం [[పప్పు]]లోకే కాకుండా మిగిలిన కూరల్లోకి దీన్ని వాడొచ్చు. ఒక కట్ట పాలకూరలో కనీసం 7.5 గ్రాముల పీచు దొరుకు తుంది. *తృణధాన్యాలతో తయారుచేసిన బ్రెడ్‌ మంచిది. పొద్దున్నే [[అల్పాహారం]]గా ఉడికించిన గుడ్డు (ఓన్లీ వైట్‌) తోపాటు తీసుకోవచ్చు. మధ్యాహ్నపూట స్నాక్స్‌గాను వాడొచ్చు. దీనివల్ల కావాల్సినంత పీచు తీసుకున్నవాళ్లం అవుతాం. == పీచు తక్కువ అవడం వల్ల కలిగే జబ్బులు == * [[మలబద్ధకం]] * [[డైవెర్టిక్య్లైటిస్]] ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[పీచుమిఠాయి]] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== [[వర్గం:ఆహార పదార్థాలు]] jap8hyjp3km40vmfjsuj9806fteqvri 1 43000 3614718 3246941 2022-08-03T16:07:06Z స్వరలాసిక 13980 బొమ్మ చేర్చాను wikitext text/x-wiki {{వికీప్రాజెక్టు భారతదేశం|తెలుగు=అవును|సినిమా=అవును|తరగతి=మొలక|యాంత్రికం=అవును}} soxmp1fginw1icrkvqmfb3k1dudtoe2 1 43005 3614889 3244687 2022-08-04T02:08:25Z స్వరలాసిక 13980 #WPWP, #WPWPTE, బొమ్మ చేర్చాను wikitext text/x-wiki {{వికీప్రాజెక్టు భారతదేశం|తెలుగు=అవును|సినిమా=అవును|తరగతి=మొలక|యాంత్రికం=అవును}} soxmp1fginw1icrkvqmfb3k1dudtoe2 1 43019 3614869 3245205 2022-08-04T00:58:45Z స్వరలాసిక 13980 బొమ్మ చేర్చాను wikitext text/x-wiki {{వికీప్రాజెక్టు భారతదేశం|తెలుగు=అవును|సినిమా=అవును|తరగతి=మొలక|యాంత్రికం=అవును}} soxmp1fginw1icrkvqmfb3k1dudtoe2 1 43022 3614872 3245358 2022-08-04T01:08:56Z స్వరలాసిక 13980 బొమ్మ చేర్చాను wikitext text/x-wiki {{వికీప్రాజెక్టు భారతదేశం|తెలుగు=అవును|సినిమా=అవును|తరగతి=మొలక|యాంత్రికం=అవును}} soxmp1fginw1icrkvqmfb3k1dudtoe2 0 47365 3614654 3566798 2022-08-03T13:16:15Z PN. Naveen 113359 wikitext text/x-wiki {{సినిమా| name = సంతానం | image = Santhanam (1955 film).jpg | director = [[సి.వి.రంగనాథ దాసు]]| year = 1955| language = తెలుగు| production_company = [[సాధనా ప్రొడక్షన్స్]]| producer = సి.వి.రంగనాథ దాసు| story = సి.వి.రంగనాథ దాసు| music = [[ఆదినారాయణరావు]]| starring = [[అక్కినేని నాగేశ్వరరావు]],<br>[[అమర్‌నాథ్(నటుడు)|అమర్‌నాథ్]],<br>[[సావిత్రి (నటి)|సావిత్రి]],<br>[[ఎస్వీ రంగారావు]],<br>[[శ్రీరంజని జూనియర్]],<br>[[రేలంగి వెంకట్రామయ్య]]| music= [[సుసర్ల దక్షిణామూర్తి]]| lyrics=[[అనిశెట్టి]]| playback_singer= [[ఘంటసాల వెంకటేశ్వరరావు]],<br>[[లతా మంగేష్కర్]]| lyrics= [[పినిశెట్టి శ్రీరామమూర్తి]],<br>[[అనిశెట్టి సుబ్బారావు]]| imdb_id = 0318658| }} ==సంక్షిప్త చిత్రకథ== రంగయ్య (ఎస్.వి.రంగారావు) అనే మిల్లు కార్మికుడికి లక్ష్మి (బేబి విజయలక్ష్మి, శ్రీరంజని), రాము (అక్కినేని నాగృశ్వరరావు), బాబు (చలం) అనే ముగ్గురు సంతానం. ఒక దురదృష్ట సంఘటనలో కళ్ళు కోల్పోతాడు రంగయ్య. సంతానం ముగ్గురూ కలసి జీవనయానం సాగించి విధివశాత్తూ బాల్యదశలోనే విడిపోతారు. వీరు విడిపోకముందు అక్క లక్ష్మి చిన్న తమ్మున్ని నిద్రపుచ్చుతూ 'నిదురపోరా తమ్ముడా' అని జోల పాడుతుంది. ఈ పాటే కథకు కీలకం. ఒక ఇరవై యేళ్ళు గడిచాక ఇదే పాట వారిని ఏకం చేస్తుంది. పరిస్థితుల రీత్యా విడిపోయిన లక్ష్మి ఒక జమిందారు (మిక్కిలినేని) యింటిలో వంటమనిషిగా చేరుతుంది. రాము నాటకాల కంపెనీలో చేరి వేషాలేస్తూ పెరిగి పెద్దవాడై ఓ జమిందారు (రేలంగి) ఇంట్లో ప్రవేశించి అతని కూతురు (సావిత్రి) అభిమానాన్ని, ప్రేమను పొందుతాడు. బాబు ఓ వస్తాదు వద్ద పెరిగి మిక్కిలినేని కూతురు (కుసుమ కుమారి)ని ప్రేమిస్తాడు. ఇది నచ్చని పెద్దాయన కొడుకు విదేశాలకు వెళ్ళగానే లక్ష్మిని ఇంటినుంచి గెంటివేస్తాడు. ఆ బాధతో లక్ష్మి పాడిన గీతంతో రాము అక్కను గుర్తిస్తాడు. వారిద్దరూ పతాక సన్నివేశంలో తమ్ముడు బాబును, తండ్రి రంగయ్యను కలుసుకుంటారు. ఆ విధంగా అంధుడైన తండ్రి రంగయ్య తన సంతానం ముగ్గుర్నీ కలుసుకోవడం, అపార్ధాలు తొలగి ఆ ముగ్గురికీ వారు కోరుకున్న వారితో వివాహం జరగడంతో కథ సుఖాంతమౌతుంది. ==పాటలు== # అమ్మా మాయమ్మా ఇలవేల్పువమ్మా మా పూజలే కొనుమా తల్లీ - జిక్కి # ఇది వింతజీవితమే వింత జీవితమే - సుసర్ల దక్షిణామూర్తి, సత్యవతి # ఈ లోకాన వెలియై విలపించుటేనా ఈ భాధలన్ని విధి వ్రాతలేనా - జిక్కి # ఈ చిట్టా అణామత్తు అంతా చిత్తులే పేరుకైన జమలేదే - ఘంటసాల # కనుమూసినా కనిపించే నిజమిదేరా ఇల లేదురా నీతి ఇంతేనురా - ఘంటసాల # చల్లని వెన్నెలలో చక్కని కన్నె సమీపములో అందమే నాలో లీనమాయెనే - ఘంటసాల # చచ్చిరి సోదరుల్ సుతులు చచ్చిరి (పద్యం) - ఘంటసాల - రచన: తిరుపతి వేంకట కవులు # దేవి శ్రీదేవి మొరలాలించి పాలించి నన్నేలినావే - ఘంటసాల # నిదురపో నిదురపో నిదురపోరా తమ్ముడా నిదురలోన - లతా మంగేష్కర్ # నిదురపో నిదురపో నిదురపోరా తమ్ముడా నిదురలోన - లతా మంగేష్కర్,ఘంటసాల # పోకన్ మానదు దేహమేవిధమునన్ పోషించి రక్షించినన్ - ఘంటసాల # బావా ఎప్పుడు వచ్చితీవు సుఖులే భ్రాతల్ (పద్యం) - ఘంటసాల - రచన: తిరుపతి వేంకట కవులు # మురళీ గానమిదేనా తీరని కోరికలే తీయని వేణువలై తోటలోన - జిక్కి బృందం # లావొక్కింతయు లేదు ధైర్యము విలోలంబయ్యె (పద్యం) - ఘంటసాల - రచన: బమ్మెర పోతన # సంతోషమేల సంగీతమేల పొంగి పొరలేను మనసీవేళ - కె. జమునారాణి,జి.కె. వెంకటేష్ ==వివరాలు== ఈ చిత్రములోని ''నిదురపోరా తమ్ముడా'' పాట [[లతా మంగేష్కర్]] తెలుగులో పాడిన మొదటిపాట. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} * చల్లని వెన్నెలలో చక్కని కన్నె సమీపములో పాట లిరిక్స్ విశ్లేషణ - [https://www.teluguoldsongs.net/ '''తెలుగు పాత పాటల విశ్లేషణ బ్లాగు'''] * [https://web.archive.org/web/20110708040419/http://ghantasalagalamrutamu.blogspot.com/ ఘంటసాల గళామృతము బ్లాగు] - కొల్లూరి భాస్కరరావు, ఘంటసాల సంగీత కళాశాల, హైదరాబాద్ - (చల్లా సుబ్బారాయుడు సంకలనం ఆధారంగా) *ఎస్.వి.రామారావు: నాటి 101 చిత్రాలు, కిన్నెర పబ్లికేషన్స్, హైదరాబాద్, 2006. *సి.హెచ్.రామారావు: ఘంటసాల 'పాట' శాల అనే పాటల సంకలనం నుంచి. [https://www.teluguoldsongs.net/2021/01/devi%20sri%20devi%20song%20%20santanam%20film.html '''దేవి.. శ్రీదేవి పాట విశ్లేషణ''']<ref>{{Cite web|title=సంతానం సినిమా {{!}} దేవి.. శ్రీదేవి పాట {{!}} అక్కినేని నాగేశ్వరరావు, సావిత్రి {{!}} Telugu old songs Analysis|url=https://www.teluguoldsongs.net/2021/01/devi%20sri%20devi%20song%20%20santanam%20film.html|access-date=2022-08-03|language=te}}</ref> '''-''' కొన్ని అరుదైన , అపురూపమైన పాటల్ని లోతైన విశ్లేషణలతో ఈ వేదిక … పాటను యధాతధంగా కాదు అందులోని లోతైన అర్థాన్నీ , అంతరార్థాన్ని , అంతకన్నా మించి పాట లోలోతుల్లో కదలాడుతున్న, కవితాత్మక , తాత్విక రసగుళికల్ని, మీ హృదయంలోకి ఒంపుతుంది. పాట విశ్లేషణ కొరకు '''https://www.teluguoldsongs.net/2021/01/devi%20sri%20devi%20song%20%20santanam%20film.html''' '''[https://www.teluguoldsongs.net/ తెలుగు పాత పాటల విశ్లేషణ బ్లాగ్]''' [[వర్గం:అక్కినేని నాగేశ్వరరావు నటించిన సినిమాలు]] [[వర్గం:సావిత్రి నటించిన సినిమాలు]] [[వర్గం:రేలంగి నటించిన సినిమాలు]] [[వర్గం:ఎస్.వి.రంగారావు నటించిన సినిమాలు]] n1ioqdaey5aq6lkq9y8w6seqv3oakaj 3614656 3614654 2022-08-03T13:18:57Z PN. Naveen 113359 wikitext text/x-wiki {{సినిమా| name = సంతానం | image = Santhanam (1955 film).jpg | director = [[సి.వి.రంగనాథ దాసు]]| year = 1955| language = తెలుగు| production_company = [[సాధనా ప్రొడక్షన్స్]]| producer = సి.వి.రంగనాథ దాసు| story = సి.వి.రంగనాథ దాసు| music = [[ఆదినారాయణరావు]]| starring = [[అక్కినేని నాగేశ్వరరావు]],<br>[[అమర్‌నాథ్(నటుడు)|అమర్‌నాథ్]],<br>[[సావిత్రి (నటి)|సావిత్రి]],<br>[[ఎస్వీ రంగారావు]],<br>[[శ్రీరంజని జూనియర్]],<br>[[రేలంగి వెంకట్రామయ్య]]| music= [[సుసర్ల దక్షిణామూర్తి]]| lyrics=[[అనిశెట్టి]]| playback_singer= [[ఘంటసాల వెంకటేశ్వరరావు]],<br>[[లతా మంగేష్కర్]]| lyrics= [[పినిశెట్టి శ్రీరామమూర్తి]],<br>[[అనిశెట్టి సుబ్బారావు]]| imdb_id = 0318658| }} ==సంక్షిప్త చిత్రకథ== రంగయ్య (ఎస్.వి.రంగారావు) అనే మిల్లు కార్మికుడికి లక్ష్మి (బేబి విజయలక్ష్మి, శ్రీరంజని), రాము (అక్కినేని నాగృశ్వరరావు), బాబు (చలం) అనే ముగ్గురు సంతానం. ఒక దురదృష్ట సంఘటనలో కళ్ళు కోల్పోతాడు రంగయ్య. సంతానం ముగ్గురూ కలసి జీవనయానం సాగించి విధివశాత్తూ బాల్యదశలోనే విడిపోతారు. వీరు విడిపోకముందు అక్క లక్ష్మి చిన్న తమ్మున్ని నిద్రపుచ్చుతూ 'నిదురపోరా తమ్ముడా' అని జోల పాడుతుంది. ఈ పాటే కథకు కీలకం. ఒక ఇరవై యేళ్ళు గడిచాక ఇదే పాట వారిని ఏకం చేస్తుంది. పరిస్థితుల రీత్యా విడిపోయిన లక్ష్మి ఒక జమిందారు (మిక్కిలినేని) యింటిలో వంటమనిషిగా చేరుతుంది. రాము నాటకాల కంపెనీలో చేరి వేషాలేస్తూ పెరిగి పెద్దవాడై ఓ జమిందారు (రేలంగి) ఇంట్లో ప్రవేశించి అతని కూతురు (సావిత్రి) అభిమానాన్ని, ప్రేమను పొందుతాడు. బాబు ఓ వస్తాదు వద్ద పెరిగి మిక్కిలినేని కూతురు (కుసుమ కుమారి)ని ప్రేమిస్తాడు. ఇది నచ్చని పెద్దాయన కొడుకు విదేశాలకు వెళ్ళగానే లక్ష్మిని ఇంటినుంచి గెంటివేస్తాడు. ఆ బాధతో లక్ష్మి పాడిన గీతంతో రాము అక్కను గుర్తిస్తాడు. వారిద్దరూ పతాక సన్నివేశంలో తమ్ముడు బాబును, తండ్రి రంగయ్యను కలుసుకుంటారు. ఆ విధంగా అంధుడైన తండ్రి రంగయ్య తన సంతానం ముగ్గుర్నీ కలుసుకోవడం, అపార్ధాలు తొలగి ఆ ముగ్గురికీ వారు కోరుకున్న వారితో వివాహం జరగడంతో కథ సుఖాంతమౌతుంది. ==పాటలు== # అమ్మా మాయమ్మా ఇలవేల్పువమ్మా మా పూజలే కొనుమా తల్లీ - జిక్కి # ఇది వింతజీవితమే వింత జీవితమే - సుసర్ల దక్షిణామూర్తి, సత్యవతి # ఈ లోకాన వెలియై విలపించుటేనా ఈ భాధలన్ని విధి వ్రాతలేనా - జిక్కి # ఈ చిట్టా అణామత్తు అంతా చిత్తులే పేరుకైన జమలేదే - ఘంటసాల # కనుమూసినా కనిపించే నిజమిదేరా ఇల లేదురా నీతి ఇంతేనురా - ఘంటసాల # చల్లని వెన్నెలలో చక్కని కన్నె సమీపములో అందమే నాలో లీనమాయెనే - ఘంటసాల # చచ్చిరి సోదరుల్ సుతులు చచ్చిరి (పద్యం) - ఘంటసాల - రచన: తిరుపతి వేంకట కవులు # దేవి శ్రీదేవి మొరలాలించి పాలించి నన్నేలినావే - ఘంటసాల # నిదురపో నిదురపో నిదురపోరా తమ్ముడా నిదురలోన - లతా మంగేష్కర్ # నిదురపో నిదురపో నిదురపోరా తమ్ముడా నిదురలోన - లతా మంగేష్కర్,ఘంటసాల # పోకన్ మానదు దేహమేవిధమునన్ పోషించి రక్షించినన్ - ఘంటసాల # బావా ఎప్పుడు వచ్చితీవు సుఖులే భ్రాతల్ (పద్యం) - ఘంటసాల - రచన: తిరుపతి వేంకట కవులు # మురళీ గానమిదేనా తీరని కోరికలే తీయని వేణువలై తోటలోన - జిక్కి బృందం # లావొక్కింతయు లేదు ధైర్యము విలోలంబయ్యె (పద్యం) - ఘంటసాల - రచన: బమ్మెర పోతన # సంతోషమేల సంగీతమేల పొంగి పొరలేను మనసీవేళ - కె. జమునారాణి,జి.కె. వెంకటేష్ ==వివరాలు== ఈ చిత్రములోని ''నిదురపోరా తమ్ముడా'' పాట [[లతా మంగేష్కర్]] తెలుగులో పాడిన మొదటిపాట. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} * చల్లని వెన్నెలలో చక్కని కన్నె సమీపములో పాట లిరిక్స్ విశ్లేషణ - [https://www.teluguoldsongs.net/ '''తెలుగు పాత పాటల విశ్లేషణ బ్లాగు'''] * [https://web.archive.org/web/20110708040419/http://ghantasalagalamrutamu.blogspot.com/ ఘంటసాల గళామృతము బ్లాగు] - కొల్లూరి భాస్కరరావు, ఘంటసాల సంగీత కళాశాల, హైదరాబాద్ - (చల్లా సుబ్బారాయుడు సంకలనం ఆధారంగా) *ఎస్.వి.రామారావు: నాటి 101 చిత్రాలు, కిన్నెర పబ్లికేషన్స్, హైదరాబాద్, 2006. *[https://www.teluguoldsongs.net/2021/01/devi%20sri%20devi%20song%20%20santanam%20film.html '''దేవి.. శ్రీదేవి పాట విశ్లేషణ''']<ref>{{Cite web|title=సంతానం సినిమా {{!}} దేవి.. శ్రీదేవి పాట {{!}} అక్కినేని నాగేశ్వరరావు, సావిత్రి {{!}} Telugu old songs Analysis|url=https://www.teluguoldsongs.net/2021/01/devi%20sri%20devi%20song%20%20santanam%20film.html|access-date=2022-08-03|language=te}}</ref> '''-''' కొన్ని అరుదైన , అపురూపమైన పాటల్ని లోతైన విశ్లేషణలతో ఈ వేదిక … పాటను యధాతధంగా కాదు అందులోని లోతైన అర్థాన్నీ , అంతరార్థాన్ని , అంతకన్నా మించి పాట లోలోతుల్లో కదలాడుతున్న, కవితాత్మక , తాత్విక రసగుళికల్ని, మీ హృదయంలోకి ఒంపుతుంది. పాట విశ్లేషణ కొరకు '''https://www.teluguoldsongs.net/2021/01/devi%20sri%20devi%20song%20%20santanam%20film.html''' '''[https://www.teluguoldsongs.net/ తెలుగు పాత పాటల విశ్లేషణ బ్లాగ్]''' [[వర్గం:అక్కినేని నాగేశ్వరరావు నటించిన సినిమాలు]] [[వర్గం:సావిత్రి నటించిన సినిమాలు]] [[వర్గం:రేలంగి నటించిన సినిమాలు]] [[వర్గం:ఎస్.వి.రంగారావు నటించిన సినిమాలు]] bt6aphe0k6oifbkz5q26zv2pty7xnp2 0 47683 3614982 3543310 2022-08-04T05:09:16Z Muralikrishna m 106628 wikitext text/x-wiki '''జుక్కల్,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[మెదక్ జిల్లా]], [[శంకరంపేట (ఎ) మండలం|శంకరంపేట (ఎ)]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 238  Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref>{{Infobox Settlement| ‎|name = జుక్కల్ |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = [[File:Jukal village.jpg| 250px ]] |imagesize = 250px |image_caption = జుక్కల్ ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణా]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[మెదక్]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[శంకరంపేట (ఎ)]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 2010 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 983 |population_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 1027 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 484 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 18.092152784249333 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 77.99128155032791 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన శంకరంపేట (ఎ) నుండి 10 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[మెదక్]] నుండి 52 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. ==గ్రామ జనాభా== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 484 ఇళ్లతో, 2010 జనాభాతో 1397 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 983, ఆడవారి సంఖ్య 1027. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 407 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 0. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 572846<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 502271. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి, ప్రైవేటు ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి , ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి , ప్రైవేటు ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి ఉన్నాయి.బాలబడి, మాధ్యమిక పాఠశాల‌లు [[శంకరంపేట (ఎ)|శంకరంపేట (ఎ)లో]] ఉన్నాయి.సమీప జూనియర్ కళాశాల, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల శంకరంపేట (ఎ)లోను, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల హవేలిఘన్‌పూర్లోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల, మేనేజిమెంటు కళాశాల సంగారెడ్డిలోను, పాలీటెక్నిక్ [[నారాయణ్‌ఖేడ్|నారాయణ్‌ఖేడ్లోనూ]] ఉన్నాయి.సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల శంకరంపేట (ఎ)లోను, అనియత విద్యా కేంద్రం సంగారెడ్డిలోను, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల [[హైదరాబాదు]] లోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. డిస్పెన్సరీ, పశు వైద్యశాల, సంచార వైద్య శాల గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. కుళాయిల ద్వారా శుద్ధి చేయని నీరు కూడా సరఫరా అవుతోంది. బావుల నీరు కూడా అందుబాటులో ఉంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. చెరువు ద్వారా గ్రామానికి తాగునీరు లభిస్తుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. మొబైల్ ఫోన్ ఉంది. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, ట్రాక్టరు సౌకర్యం మొదలైనవి గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతోంది. రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్, వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. శాసనసభ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 10 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == జుకల్లో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 319 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 12 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 1065 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 1001 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 64 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == జుకల్లో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 54 హెక్టార్లు* చెరువులు: 10 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == జుకల్లో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[జొన్న]], [[మొక్కజొన్న]] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లంకెలు== {{శంకరంపేట (ఎ) మండలంలోని గ్రామాలు}} gp3ijnou834uprrbs4cqt4wm4krhfpl 0 50385 3614663 3544238 2022-08-03T13:30:12Z Pranayraj1985 29393 /* ప్రధాన పంటలు */ wikitext text/x-wiki '''దొమ్మాట,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సిద్ధిపేట జిల్లా]], [[దౌలతాబాద్ మండలం (సిద్ధిపేట)|దౌలతాబాద్]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 240  Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref>{{Infobox Settlement| ‎|name = దొమ్మాట |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[సిద్దిపేట జిల్లా|సిద్దిపేట]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[దౌలతాబాదు]] <!-- Politics -----------------> |government_footnotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 4465 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 2196 |population_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 2269 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 1010 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 18.003261222774427 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.59746250379322 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = 502247 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన దౌలతాబాద్ నుండి 8 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[సిద్ధిపేట]] నుండి 28 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. ==గ్రామ జనాభా== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 1010 ఇళ్లతో, 4465 జనాభాతో 1931 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 2196, ఆడవారి సంఖ్య 2269. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 876 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 38. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 573100<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 502247. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి, ప్రభుత్వ మాధ్యమిక పాఠశాల ఒకటి ఉన్నాయి.సమీప బాలబడి [[సీతారాంపల్లి (దౌల్తాబాద్)|సీతారాంపల్లిలో]] ఉంది.సమీప జూనియర్ కళాశాల చేగుంటలోను, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల గజ్వేల్లోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల హైదరాబాదులోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల, పాలీటెక్నిక్‌లు సిద్ధిపేటలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం సిద్ధిపేటలోను, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల [[హైదరాబాదు]] లోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === దొమ్మాటలో ఆసుపత్రి లేదు. .ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. పశు వైద్యశాలలో ఉది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 30 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 30 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలో డిగ్రీలేని లేని డాక్టర్లు ముగ్గురు ఉన్నారు. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == దొమ్మాటలో పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 15 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ఆటో సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, రైల్వే స్టేషన్ మొదలైనవి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతోంది. జాతీయ రహదారి, రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు, మట్టిరోడ్లూ ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో బ్యాంకు ఉంది. గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం, వారం వారం సంత ఉన్నాయి. సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ఏటీఎమ్ గ్రామంలో ఉంది. రోజువారీ మార్కెట్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. శాసనసభ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. గ్రంథాలయం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 8 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == దొమ్మాటలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * అడవి: 371 హెక్టార్లు * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 6 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 6 హెక్టార్లు * శాశ్వత పచ్చిక ప్రాంతాలు, ఇతర మేత భూమి: 49 హెక్టార్లు * తోటలు మొదలైనవి సాగవుతున్న భూమి: 3 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 62 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 131 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 1302 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 1205 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 227 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == దొమ్మాటలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 227 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == దొమ్మాటలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. == డబల్ బెడ్రూమ్ ఇళ్ళు == పేద ప్రజల సొంతింటి కలను నెరవేర్చాలనే లక్ష్యంతో తెలంగాణ ప్రభుత్వం ప్రవేశపెట్టిన [[డబుల్ బెడ్రూమ్ పథకం|డబుల్ బెడ్ రూమ్ ఇళ్ళ పథకంలో]] భాగంగా నిర్మించిన డబుల్‌ బెడ్‌ రూం ఇళ్ళను 2022, ఆగస్టు 1వ తేదీన తెలంగాణ రాష్ట్ర ఆర్థిక, వైద్యారోగ్య శాఖ మంత్రి [[తన్నీరు హరీశ్ రావు|టి. హరీశ్ రావు]] ప్రారంభించి, లబ్ధిదారులకు అందించాడు. ఈ కార్యక్రమంలో కార్యక్రమంలో ఎంపీ ప్రభాకర్ రెడ్డి, ఎమ్మెల్సీలు [[ఫరూక్ హుస్సేన్]] గారు, యాదవ రెడ్డి గారు, స్థానిక ఎమ్మెల్యే [[రఘునందన్ రావు]] ఇతర ప్రజాప్రతినిధులు, అధికారులు పాల్గొన్నారు. === ప్రధాన పంటలు === [[మొక్కజొన్న]], [[ప్రత్తి]], [[వరి]] == గ్రామ ప్రముఖులు == ఈ గ్రామానికి చెందిన కొడకండ్ల వెంకటేశ్వర శర్మ వాసర సరస్వతీ ఉపాసకులు. వాస్తు, జ్యొతిష్య విద్వాంసులు. దౌల్తాబాద్ లో తెలుగు టీచర్ గా పనిచేసి రిటైరయ్యారు. ఇతను సరస్వతీ వైభవమ్ అనే గ్రంథాన్ని వ్రాసాడు.అన్ని వాస్తు విశయాలను క్షుణ్ణంగా పరిష్కరిస్తారు. జ్యోతిష్య శాస్త్ర విషయాలు క్షుణ్ణంగా విశదీకరిస్తారు.బాగా ఉపన్యసిస్తారు.దేవతా విషయాలు బాగా విశదీకరిస్తారు. ఇండ్లకు ముగ్గులు పోయడం,కంపనీలకు వాస్తు చెప్పటం,వాస్తుదోషాలు చెప్పడం,అన్ని సమస్యలు పరిష్కరించడం,దేవతా ప్రతిష్ఠలు,చండీ యాగాలు వేయడం,యంత్రాలతో సమస్యలు పరిష్కరిస్తారు. ==మూలాలు== {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == {{దౌలతాబాదు (మెదక్) మండలంలోని గ్రామాలు}} ngnm1qo0r7xdbgyi4rrmq57egqics2p 3614665 3614663 2022-08-03T13:36:54Z Pranayraj1985 29393 /* డబల్ బెడ్రూమ్ ఇళ్ళు */ wikitext text/x-wiki '''దొమ్మాట,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సిద్ధిపేట జిల్లా]], [[దౌలతాబాద్ మండలం (సిద్ధిపేట)|దౌలతాబాద్]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 240  Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref>{{Infobox Settlement| ‎|name = దొమ్మాట |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[సిద్దిపేట జిల్లా|సిద్దిపేట]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[దౌలతాబాదు]] <!-- Politics -----------------> |government_footnotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 4465 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 2196 |population_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 2269 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 1010 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 18.003261222774427 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.59746250379322 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = 502247 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన దౌలతాబాద్ నుండి 8 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[సిద్ధిపేట]] నుండి 28 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. ==గ్రామ జనాభా== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 1010 ఇళ్లతో, 4465 జనాభాతో 1931 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 2196, ఆడవారి సంఖ్య 2269. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 876 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 38. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 573100<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 502247. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి, ప్రభుత్వ మాధ్యమిక పాఠశాల ఒకటి ఉన్నాయి.సమీప బాలబడి [[సీతారాంపల్లి (దౌల్తాబాద్)|సీతారాంపల్లిలో]] ఉంది.సమీప జూనియర్ కళాశాల చేగుంటలోను, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల గజ్వేల్లోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల హైదరాబాదులోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల, పాలీటెక్నిక్‌లు సిద్ధిపేటలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం సిద్ధిపేటలోను, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల [[హైదరాబాదు]] లోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === దొమ్మాటలో ఆసుపత్రి లేదు. .ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. పశు వైద్యశాలలో ఉది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 30 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 30 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలో డిగ్రీలేని లేని డాక్టర్లు ముగ్గురు ఉన్నారు. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == దొమ్మాటలో పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 15 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ఆటో సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, రైల్వే స్టేషన్ మొదలైనవి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతోంది. జాతీయ రహదారి, రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు, మట్టిరోడ్లూ ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో బ్యాంకు ఉంది. గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం, వారం వారం సంత ఉన్నాయి. సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ఏటీఎమ్ గ్రామంలో ఉంది. రోజువారీ మార్కెట్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. శాసనసభ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. గ్రంథాలయం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 8 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == దొమ్మాటలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * అడవి: 371 హెక్టార్లు * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 6 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 6 హెక్టార్లు * శాశ్వత పచ్చిక ప్రాంతాలు, ఇతర మేత భూమి: 49 హెక్టార్లు * తోటలు మొదలైనవి సాగవుతున్న భూమి: 3 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 62 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 131 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 1302 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 1205 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 227 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == దొమ్మాటలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 227 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == దొమ్మాటలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. == డబల్ బెడ్రూమ్ ఇళ్ళు == పేద ప్రజల సొంతింటి కలను నెరవేర్చాలనే లక్ష్యంతో తెలంగాణ ప్రభుత్వం ప్రవేశపెట్టిన [[డబుల్ బెడ్రూమ్ పథకం|డబుల్ బెడ్ రూమ్ ఇళ్ళ పథకంలో]] భాగంగా నిర్మించిన డబుల్‌ బెడ్‌ రూం ఇళ్ళను 2022, ఆగస్టు 1వ తేదీన తెలంగాణ రాష్ట్ర ఆర్థిక, వైద్యారోగ్య శాఖ మంత్రి [[తన్నీరు హరీశ్ రావు|టి. హరీశ్ రావు]] ప్రారంభించి, లబ్ధిదారులకు అందించాడు. ఈ కార్యక్రమంలో కార్యక్రమంలో [[మెదక్ లోకసభ నియోజకవర్గం|మెదక్]] ఎంపీ [[కొత్త ప్రభాకర్ రెడ్డి]], ఎమ్మెల్సీలు [[ఫరూక్ హుస్సేన్]] గారు, [[యాదవ రెడ్డి]] గారు, స్థానిక ఎమ్మెల్యే [[రఘునందన్ రావు]] ఇతర ప్రజాప్రతినిధులు, అధికారులు పాల్గొన్నారు.<ref>{{Cite web|last=Velugu|first=V6|date=2022-08-02|title=రాష్ట్ర ప్రభుత్వం రూ.100 కోట్లిస్తే మెదక్ కు​ రైలొచ్చింది|url=https://www.v6velugu.com/train-for-medak-only-possible-with-trs-govt_minister-harish-rao|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802042706/https://www.v6velugu.com/train-for-medak-only-possible-with-trs-govt_minister-harish-rao|archive-date=2022-08-02|access-date=2022-08-03|website=V6 Velugu|language=te}}</ref> === ప్రధాన పంటలు === [[మొక్కజొన్న]], [[ప్రత్తి]], [[వరి]] == గ్రామ ప్రముఖులు == ఈ గ్రామానికి చెందిన కొడకండ్ల వెంకటేశ్వర శర్మ వాసర సరస్వతీ ఉపాసకులు. వాస్తు, జ్యొతిష్య విద్వాంసులు. దౌల్తాబాద్ లో తెలుగు టీచర్ గా పనిచేసి రిటైరయ్యారు. ఇతను సరస్వతీ వైభవమ్ అనే గ్రంథాన్ని వ్రాసాడు.అన్ని వాస్తు విశయాలను క్షుణ్ణంగా పరిష్కరిస్తారు. జ్యోతిష్య శాస్త్ర విషయాలు క్షుణ్ణంగా విశదీకరిస్తారు.బాగా ఉపన్యసిస్తారు.దేవతా విషయాలు బాగా విశదీకరిస్తారు. ఇండ్లకు ముగ్గులు పోయడం,కంపనీలకు వాస్తు చెప్పటం,వాస్తుదోషాలు చెప్పడం,అన్ని సమస్యలు పరిష్కరించడం,దేవతా ప్రతిష్ఠలు,చండీ యాగాలు వేయడం,యంత్రాలతో సమస్యలు పరిష్కరిస్తారు. ==మూలాలు== {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == {{దౌలతాబాదు (మెదక్) మండలంలోని గ్రామాలు}} gku2do2uxg4otizlqv8j5hg3slq6p3a 3614666 3614665 2022-08-03T13:37:48Z Pranayraj1985 29393 /* ఉత్పత్తి */ wikitext text/x-wiki '''దొమ్మాట,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సిద్ధిపేట జిల్లా]], [[దౌలతాబాద్ మండలం (సిద్ధిపేట)|దౌలతాబాద్]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 240  Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref>{{Infobox Settlement| ‎|name = దొమ్మాట |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[సిద్దిపేట జిల్లా|సిద్దిపేట]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[దౌలతాబాదు]] <!-- Politics -----------------> |government_footnotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 4465 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 2196 |population_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 2269 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 1010 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 18.003261222774427 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.59746250379322 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = 502247 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన దౌలతాబాద్ నుండి 8 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[సిద్ధిపేట]] నుండి 28 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. ==గ్రామ జనాభా== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 1010 ఇళ్లతో, 4465 జనాభాతో 1931 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 2196, ఆడవారి సంఖ్య 2269. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 876 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 38. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 573100<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 502247. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి, ప్రభుత్వ మాధ్యమిక పాఠశాల ఒకటి ఉన్నాయి.సమీప బాలబడి [[సీతారాంపల్లి (దౌల్తాబాద్)|సీతారాంపల్లిలో]] ఉంది.సమీప జూనియర్ కళాశాల చేగుంటలోను, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల గజ్వేల్లోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల హైదరాబాదులోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల, పాలీటెక్నిక్‌లు సిద్ధిపేటలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం సిద్ధిపేటలోను, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల [[హైదరాబాదు]] లోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === దొమ్మాటలో ఆసుపత్రి లేదు. .ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. పశు వైద్యశాలలో ఉది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 30 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 30 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలో డిగ్రీలేని లేని డాక్టర్లు ముగ్గురు ఉన్నారు. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == దొమ్మాటలో పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 15 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ఆటో సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, రైల్వే స్టేషన్ మొదలైనవి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతోంది. జాతీయ రహదారి, రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు, మట్టిరోడ్లూ ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో బ్యాంకు ఉంది. గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం, వారం వారం సంత ఉన్నాయి. సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ఏటీఎమ్ గ్రామంలో ఉంది. రోజువారీ మార్కెట్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. శాసనసభ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. గ్రంథాలయం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 8 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == దొమ్మాటలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * అడవి: 371 హెక్టార్లు * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 6 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 6 హెక్టార్లు * శాశ్వత పచ్చిక ప్రాంతాలు, ఇతర మేత భూమి: 49 హెక్టార్లు * తోటలు మొదలైనవి సాగవుతున్న భూమి: 3 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 62 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 131 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 1302 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 1205 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 227 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == దొమ్మాటలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 227 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == దొమ్మాటలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[మొక్కజొన్న]], [[ప్రత్తి]], [[వరి]] == డబల్ బెడ్రూమ్ ఇళ్ళు == పేద ప్రజల సొంతింటి కలను నెరవేర్చాలనే లక్ష్యంతో తెలంగాణ ప్రభుత్వం ప్రవేశపెట్టిన [[డబుల్ బెడ్రూమ్ పథకం|డబుల్ బెడ్ రూమ్ ఇళ్ళ పథకంలో]] భాగంగా నిర్మించిన డబుల్‌ బెడ్‌ రూం ఇళ్ళను 2022, ఆగస్టు 1వ తేదీన తెలంగాణ రాష్ట్ర ఆర్థిక, వైద్యారోగ్య శాఖ మంత్రి [[తన్నీరు హరీశ్ రావు|టి. హరీశ్ రావు]] ప్రారంభించి, లబ్ధిదారులకు అందించాడు. ఈ కార్యక్రమంలో కార్యక్రమంలో [[మెదక్ లోకసభ నియోజకవర్గం|మెదక్]] ఎంపీ [[కొత్త ప్రభాకర్ రెడ్డి]], ఎమ్మెల్సీలు [[ఫరూక్ హుస్సేన్]] గారు, [[యాదవ రెడ్డి]] గారు, స్థానిక ఎమ్మెల్యే [[రఘునందన్ రావు]] ఇతర ప్రజాప్రతినిధులు, అధికారులు పాల్గొన్నారు.<ref>{{Cite web|last=Velugu|first=V6|date=2022-08-02|title=రాష్ట్ర ప్రభుత్వం రూ.100 కోట్లిస్తే మెదక్ కు​ రైలొచ్చింది|url=https://www.v6velugu.com/train-for-medak-only-possible-with-trs-govt_minister-harish-rao|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802042706/https://www.v6velugu.com/train-for-medak-only-possible-with-trs-govt_minister-harish-rao|archive-date=2022-08-02|access-date=2022-08-03|website=V6 Velugu|language=te}}</ref> == గ్రామ ప్రముఖులు == ఈ గ్రామానికి చెందిన కొడకండ్ల వెంకటేశ్వర శర్మ వాసర సరస్వతీ ఉపాసకులు. వాస్తు, జ్యొతిష్య విద్వాంసులు. దౌల్తాబాద్ లో తెలుగు టీచర్ గా పనిచేసి రిటైరయ్యారు. ఇతను సరస్వతీ వైభవమ్ అనే గ్రంథాన్ని వ్రాసాడు.అన్ని వాస్తు విశయాలను క్షుణ్ణంగా పరిష్కరిస్తారు. జ్యోతిష్య శాస్త్ర విషయాలు క్షుణ్ణంగా విశదీకరిస్తారు.బాగా ఉపన్యసిస్తారు.దేవతా విషయాలు బాగా విశదీకరిస్తారు. ఇండ్లకు ముగ్గులు పోయడం,కంపనీలకు వాస్తు చెప్పటం,వాస్తుదోషాలు చెప్పడం,అన్ని సమస్యలు పరిష్కరించడం,దేవతా ప్రతిష్ఠలు,చండీ యాగాలు వేయడం,యంత్రాలతో సమస్యలు పరిష్కరిస్తారు. ==మూలాలు== {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == {{దౌలతాబాదు (మెదక్) మండలంలోని గ్రామాలు}} g95pyacearajixvbe53iuuq36us6f6b 3614667 3614666 2022-08-03T13:39:25Z Pranayraj1985 29393 /* డబల్ బెడ్రూమ్ ఇళ్ళు */ wikitext text/x-wiki '''దొమ్మాట,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సిద్ధిపేట జిల్లా]], [[దౌలతాబాద్ మండలం (సిద్ధిపేట)|దౌలతాబాద్]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 240  Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref>{{Infobox Settlement| ‎|name = దొమ్మాట |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[సిద్దిపేట జిల్లా|సిద్దిపేట]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[దౌలతాబాదు]] <!-- Politics -----------------> |government_footnotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 4465 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 2196 |population_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 2269 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 1010 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 18.003261222774427 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.59746250379322 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = 502247 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన దౌలతాబాద్ నుండి 8 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[సిద్ధిపేట]] నుండి 28 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. ==గ్రామ జనాభా== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 1010 ఇళ్లతో, 4465 జనాభాతో 1931 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 2196, ఆడవారి సంఖ్య 2269. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 876 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 38. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 573100<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 502247. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి, ప్రభుత్వ మాధ్యమిక పాఠశాల ఒకటి ఉన్నాయి.సమీప బాలబడి [[సీతారాంపల్లి (దౌల్తాబాద్)|సీతారాంపల్లిలో]] ఉంది.సమీప జూనియర్ కళాశాల చేగుంటలోను, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల గజ్వేల్లోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల హైదరాబాదులోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల, పాలీటెక్నిక్‌లు సిద్ధిపేటలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం సిద్ధిపేటలోను, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల [[హైదరాబాదు]] లోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === దొమ్మాటలో ఆసుపత్రి లేదు. .ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. పశు వైద్యశాలలో ఉది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 30 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 30 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలో డిగ్రీలేని లేని డాక్టర్లు ముగ్గురు ఉన్నారు. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == దొమ్మాటలో పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 15 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ఆటో సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, రైల్వే స్టేషన్ మొదలైనవి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతోంది. జాతీయ రహదారి, రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు, మట్టిరోడ్లూ ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో బ్యాంకు ఉంది. గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం, వారం వారం సంత ఉన్నాయి. సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ఏటీఎమ్ గ్రామంలో ఉంది. రోజువారీ మార్కెట్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. శాసనసభ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. గ్రంథాలయం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 8 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == దొమ్మాటలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * అడవి: 371 హెక్టార్లు * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 6 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 6 హెక్టార్లు * శాశ్వత పచ్చిక ప్రాంతాలు, ఇతర మేత భూమి: 49 హెక్టార్లు * తోటలు మొదలైనవి సాగవుతున్న భూమి: 3 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 62 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 131 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 1302 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 1205 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 227 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == దొమ్మాటలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 227 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == దొమ్మాటలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[మొక్కజొన్న]], [[ప్రత్తి]], [[వరి]] == డబల్ బెడ్రూమ్ ఇళ్ళు == పేద ప్రజల సొంతింటి కలను నెరవేర్చాలనే లక్ష్యంతో తెలంగాణ ప్రభుత్వం ప్రవేశపెట్టిన [[డబుల్ బెడ్రూమ్ పథకం|డబుల్ బెడ్ రూమ్ ఇళ్ళ పథకంలో]] భాగంగా నిర్మించిన డబుల్‌ బెడ్‌ రూం ఇళ్ళను 2022, ఆగస్టు 1వ తేదీన తెలంగాణ రాష్ట్ర ఆర్థిక, వైద్యారోగ్య శాఖ మంత్రి [[తన్నీరు హరీశ్ రావు|టి. హరీశ్ రావు]] ప్రారంభించి, లబ్ధిదారులకు అందించాడు. ఈ కార్యక్రమంలో కార్యక్రమంలో [[మెదక్ లోకసభ నియోజకవర్గం|మెదక్]] ఎంపీ [[కొత్త ప్రభాకర్ రెడ్డి]], ఎమ్మెల్సీలు [[ఫరూక్ హుస్సేన్]] గారు, [[యాదవ రెడ్డి]] గారు, స్థానిక ఎమ్మెల్యే [[రఘునందన్ రావు]] ఇతర ప్రజాప్రతినిధులు, అధికారులు పాల్గొన్నారు.<ref>{{Cite web|last=Velugu|first=V6|date=2022-08-02|title=రాష్ట్ర ప్రభుత్వం రూ.100 కోట్లిస్తే మెదక్ కు రైలొచ్చింది|url=https://www.v6velugu.com/train-for-medak-only-possible-with-trs-govt_minister-harish-rao|archive-url=https://web.archive.org/web/20220802042706/https://www.v6velugu.com/train-for-medak-only-possible-with-trs-govt_minister-harish-rao|archive-date=2022-08-02|access-date=2022-08-03|website=V6 Velugu|language=te}}</ref> == గ్రామ ప్రముఖులు == ఈ గ్రామానికి చెందిన కొడకండ్ల వెంకటేశ్వర శర్మ వాసర సరస్వతీ ఉపాసకులు. వాస్తు, జ్యొతిష్య విద్వాంసులు. దౌల్తాబాద్ లో తెలుగు టీచర్ గా పనిచేసి రిటైరయ్యారు. ఇతను సరస్వతీ వైభవమ్ అనే గ్రంథాన్ని వ్రాసాడు.అన్ని వాస్తు విశయాలను క్షుణ్ణంగా పరిష్కరిస్తారు. జ్యోతిష్య శాస్త్ర విషయాలు క్షుణ్ణంగా విశదీకరిస్తారు.బాగా ఉపన్యసిస్తారు.దేవతా విషయాలు బాగా విశదీకరిస్తారు. ఇండ్లకు ముగ్గులు పోయడం,కంపనీలకు వాస్తు చెప్పటం,వాస్తుదోషాలు చెప్పడం,అన్ని సమస్యలు పరిష్కరించడం,దేవతా ప్రతిష్ఠలు,చండీ యాగాలు వేయడం,యంత్రాలతో సమస్యలు పరిష్కరిస్తారు. ==మూలాలు== {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == {{దౌలతాబాదు (మెదక్) మండలంలోని గ్రామాలు}} c2otacxh7526ivftrr1xy5y8omrxjmw 0 54619 3615039 3544733 2022-08-04T06:57:43Z Nagarani Bethi 60383 wikitext text/x-wiki '''నానక్‌నగర్''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[రంగారెడ్డి జిల్లా]], [[యాచారం మండలం|యాచారం]] మండలంలోని గ్రామం.<ref name="”మూలం”">{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-04-03 |website= |archive-date=2019-06-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612075802/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> . {{Infobox Settlement| ‎|name = నానక్‌నగర్ |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[రంగారెడ్డి జిల్లా]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[యాచారం]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 1097 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 566 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 531 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 248 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 16.985146 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.617352 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = Pin Code : 501509 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్: 08414 |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన యాచారం నుండి 8 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[హైదరాబాదు]] నుండి 68 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. == జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో == 2016 అక్టోబరు 11న చేసిన తెలంగాణ జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ గ్రామం పాత రంగారెడ్డి జిల్లాలోని ఇదే మండలంలో ఉండేది.<ref>{{Cite web|title=రంగారెడ్డి జిల్లా|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211227084046/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2022-08-04|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ}}</ref> ==గ్రామ జనాభా== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 248 ఇళ్లతో, 1097 జనాభాతో 406 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 566, ఆడవారి సంఖ్య 531. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 536 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 0.గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 574889<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 501509. 2001 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం మొత్తం 959 పురుషులు 493, స్త్రీలు 466 గృహాలు 207 విస్తీర్ణము 406 ప్రజల భాష. తెలుగు. == విద్యా సౌకర్యాలు == ఇక్కడ మండల పరిషత్ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఉంది.<ref>http://www.onefivenine.com/india/villages/Rangareddi/Yacharam/Nanaknagar</ref> గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి ఉంది.బాలబడి, మాధ్యమిక పాఠశాల‌లు [[యాచారం|యాచారంలో]] ఉన్నాయి.సమీప ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి) లోను, జూనియర్ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల‌లు యాచారంలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల హైదరాబాదులోను, పాలీటెక్నిక్‌ ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి) లోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల యాచారంలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి) లో ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. పశు వైద్యశాల గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. ఇక్కడికి సమీపములోని పట్టణం [[ఎల్.బి.నగర్]]. ఇది 58 కి.మీ. దూరములో ఉంది. ఇక్కడినుండి అన్ని ప్రాంతాలకు రోడ్డు వసతి వుండి బస్సుల సౌకర్యము ఉంది. ఇక్కడికి 10 కి.మీ లోపు రైలు వసతి లేదు. [[హైదరాబాదు]] రైల్వే స్టేషను ఇక్కడికి 49 కి.మీ. దూరములో ఉంది. రోడ్డు వసతి ఉంది. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులుప్రైవేటు బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. జాతీయ రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్, వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. సినిమా హాలు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 5 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 12 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == నానక్‌నగర్లో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 6 హెక్టార్లు * శాశ్వత పచ్చిక ప్రాంతాలు, ఇతర మేత భూమి: 11 హెక్టార్లు * తోటలు మొదలైనవి సాగవుతున్న భూమి: 1 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 1 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 50 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 58 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 279 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 318 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 69 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == నానక్‌నగర్లో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 69 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == నానక్‌నగర్లో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[జొన్న]], [[ఆముదం గింజలు]] ==మూలాలు== {{Reflist}} == వెలుపలి లింకులు == {{యాచారం మండలంలోని గ్రామాలు}} rowehtgn6wazlwvlvbne9cxq5mn5bdp 0 55123 3615043 3543514 2022-08-04T06:58:05Z Nagarani Bethi 60383 wikitext text/x-wiki '''తాటిపర్తి''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[రంగారెడ్డి జిల్లా]], [[యాచారం మండలం|యాచారం]] మండలంలోని గ్రామం.<ref name="”మూలం”">{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-04-03 |website= |archive-date=2019-06-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612075802/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> {{Infobox Settlement| ‎|name = తాటిపర్తి |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[రంగారెడ్డి జిల్లా]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[యాచారం]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 1778 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 910 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 868 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 431 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.002411 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.599542 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = Pin Code : 501509 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్: 08414 |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన యాచారం నుండి 12 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[హైదరాబాదు]] నుండి 72 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది.ఇక్కడ రాజుల కాలం నాటి పాత "బురుజు" ఉంది. ఈ ఊరికి సమీపంలో అతి పెద్ద అడవి ఉంది. ఈ ఊరిలోనే గొల్లగూడ అనే చిన్న ఊరు కూడా ఉంది. ఈ ఊరి మద్యలో పెద్ద బస్ స్టేషను ఉంది. == జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో == 2016 అక్టోబరు 11న చేసిన తెలంగాణ జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ గ్రామం పాత రంగారెడ్డి జిల్లాలోని ఇదే మండలంలో ఉండేది.<ref>{{Cite web|title=రంగారెడ్డి జిల్లా|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211227084046/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2022-08-04|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ}}</ref> ==గణాంకాలు== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 431 ఇళ్లతో, 1778 జనాభాతో 2227 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 910, ఆడవారి సంఖ్య 868. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 578 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 8. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 574888<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్:501509. 2001 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం మొత్తం జనాభా 1757 పురుషులు 911 స్త్రీలు 846 గృహాలు 347 విస్తీర్ణము 2227 హెక్టార్లు. ప్రజల భాష. తెలుగు. == విద్యా సౌకర్యాలు == గొల్లగూడలో ప్రాథమిక పాఠశాల, తాటిపర్తిలో ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఉన్నాయి.<ref>http://www.onefivenine.com/india/villages/Rangareddi/Yacharam/Thatiparthy{{Dead link|date=జూన్ 2020 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాలలు రెండు, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి ఉన్నాయి.బాలబడి, మాధ్యమిక పాఠశాల‌లు [[యాచారం|యాచారంలో]] ఉన్నాయి.సమీప ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి)లోను, జూనియర్ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల‌లు యాచారంలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల హైదరాబాదులోను, పాలీటెక్నిక్‌ ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి)లోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల యాచారంలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి)లో ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === తాటిపర్తిలో ఉన్న ఒక పశు వైద్యశాలలో ఒక డాక్టరు, ఒకరు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు. ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలోఒక ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం ఉంది. డిగ్రీ లేని డాక్టరు ఒకరు ఉన్నారు. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. బావుల నీరు కూడా అందుబాటులో ఉంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == తాటిపర్తిలో సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్, ప్రైవేటు కొరియర్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. [[హైదరాబాదు]] నుండి ఈ గ్రామానికి 55 కిలోమీటర్లు ఉంటుంది. యాచారం మండలం నుండి ఈ గ్రామానికి రెండు రోడ్డు మార్గాలున్నాయి. అందులో ఒకటి యాచారం నుండి, మల్కీజ్ గూడ, మేడిపల్లి,నానక్ నగర్ లను కలుపుతూ తాడిపర్తికి చాలా బస్సులు వస్తాయి.మరొకటి నంది వనపర్తి, సింగారం, మీర్ ఖాన్ పేట్,కుర్మిద్దను కలుపుకుంటూ కొన్ని బస్సులు ఉన్నాయి. ఇక్కడికి సమీపములోని పట్టణం ఎల్.బి.నగర్. ఇది 58కి.మీ. దూరములో ఉంది. ఇక్కడినుండి అన్ని ప్రాంతాలకు రోడ్డు వసతి వుండి [[బస్సు]]ల సౌకర్యము ఉంది. ఇక్కడికి 10 కి.మీ లోపు రైలు వసతి లేదు. [[హైదరాబాదు]] రైల్వే స్టేషను ఇక్కడికి 48 కి.మీ. దూరములో ఉంది. రోడ్డు వసతి ఉంది. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. ఆటో సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, ట్రాక్టరు సౌకర్యం మొదలైనవి గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్, వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వారం వారం సంత గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో గ్రంథాలయం ఉంది. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 24గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == తాటిపర్తిలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * అడవి: 1369 హెక్టార్లు * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 100 హెక్టార్లు * తోటలు మొదలైనవి సాగవుతున్న భూమి: 3 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 3 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 752 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 491 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 261 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == తాటిపర్తిలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 261 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == తాటిపర్తిలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[జొన్న]], ==ప్రధాన వృత్తులు== గ్రామ ప్రధాన వృత్తి [[వ్యవసాయం]]. వ్యవసాయాదారిత వృత్తులు ==గ్రామ పంచాయితీ== 2014 లో [[సర్పంచ్]] బొక్క నారాయణ రెడ్డి గెలిచాడు. ఉప సర్పంచ్ గా ముప్పిడి బుగ్గమ్మ.గ్రామంలో 10 వార్డులు ఉన్నాయి ==దర్శనీయ ప్రదేశములు/ దేవాలయాలు== గ్రామములో వెంకటేశ్వర స్వామి దేవాలయం ప్రసిద్డి చెందింది.ఈ గ్రామంలో పవిత్రమైన "తాటి కుంట మైసమ్మ" దేవాలయం ఉంది. ఇది ఈ ఊరి అడవిలో ఉంది. అదే విధంగా వెంకటేశ్వరస్వామి గుడి, మల్లికార్జునగుట్ట, ఆంజనేయ స్వామి గుడి ఉన్నాయి.వెంకటేశ్వర స్వామి దేవాలయం సుమారు 900 సంవత్సరాల క్రితం అక్కన్న మాదన్నల కాలంలో నిర్మంచబడిందని ఆలయంలోని శిలా శాసనాల ద్వారా తెలుస్తుంది. == గ్రామ ప్రముఖులు (నాడు/నేడు)== బొక్క నారాయణ రెడ్డి (గ్రామ కాంగ్రెస్ పార్టీ అద్యక్షుడు), బొక్క పరీక్షన్ రెడ్డి (గ్రామ తెలుగు దేశం పార్టీ అద్యక్షుడు). ==మూలాలు== {{Reflist}} == వెలుపలి లింకులు == {{యాచారం మండలంలోని గ్రామాలు}} rvkvm978aodyix1er831jk2quoa05zl 0 57432 3615044 3543825 2022-08-04T06:58:08Z Nagarani Bethi 60383 wikitext text/x-wiki '''తూలేఖుర్ద్''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[రంగారెడ్డి జిల్లా]], [[యాచారం మండలం|యాచారం]] మండలంలోని గ్రామం.<ref name="”మూలం”">{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-04-03 |website= |archive-date=2019-06-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612075802/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> {{Infobox Settlement| ‎|name = తూలేఖుర్ద్, |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline =[[File:Graama sachivaalayam, yachaaram.jpg|thumb|గ్రామ సచివాలయము, తులేఖుర్ద్]] |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[రంగారెడ్డి జిల్లా]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[యాచారం]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 2776 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 1437 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 1339 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 667 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = | latm = | lats = | latNS = N | longd = | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన యాచారం నుండి 7 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[హైదరాబాదు]] నుండి 45 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది.తులేఖుర్ధు ఈ గ్రామాన్నే వాడుకలో చిన్నతూండ్ల అంటారు. యాచారం మండలంలో ఇది ఒక గ్రామ పంచాయితీ. ఈ గ్రామ పంచాయితీలో చిన్నతూండ్లకు జతగా రెండు గ్రామాలు ఉన్నాయి. అవి [[ధర్మన్నగూడ]], భాషమోనిగూడ అనుబంధ గ్రామాలు. == జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో == 2016 అక్టోబరు 11న చేసిన తెలంగాణ జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ గ్రామం పాత రంగారెడ్డి జిల్లాలోని ఇదే మండలంలో ఉండేది.<ref>{{Cite web|title=రంగారెడ్డి జిల్లా|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211227084046/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2022-08-04|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ}}</ref> ==గణాంకాలు== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 667 ఇళ్లతో, 2776 జనాభాతో 1494 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 1437, ఆడవారి సంఖ్య 1339. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 1023 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 0.గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 574879<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 501509. == విద్యా సౌకర్యాలు == [[File:Tulekurdu villaage.jpg|thumb|తూలేఖుర్ద్ గ్రామములో గ్రామ నామ ఫలకము|alt=|260x260px]] ఈ గ్రామంలో ఒక ప్రైమరీ స్కూల్‌ ఉంది.గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాలలు మూడు, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి , ప్రభుత్వ మాధ్యమిక పాఠశాల ఒకటి ఉన్నాయి.సమీప బాలబడి [[యాచారం|యాచారంలో]] ఉంది.సమీప ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి)లోను, జూనియర్ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల‌లు యాచారంలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల హైదరాబాదులోను, పాలీటెక్నిక్‌ ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి)లోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల యాచారంలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి)లో ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === తులేఖుర్ద్లో ఉన్న ఒక ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రంలో డాక్టర్లు లేరు. ఒకరు పారామెడికల్ సిబ్బంది ఉన్నారు. ఒక పశు వైద్యశాలలో ఒక డాక్టరు, ఒకరు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు.ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలోఒక ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం ఉంది. ఒక ఎమ్బీబీయెస్ డాక్టరు ఉన్నారు. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. బావుల నీరు కూడా అందుబాటులో ఉంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. చెరువు ద్వారా గ్రామానికి తాగునీరు లభిస్తుంది. == పారిశుధ్యం == గ్రామంలో భూగర్భ మురుగునీటి వ్యవస్థ ఉంది. మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == తులేఖుర్ద్లో సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులుప్రైవేటు బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ఆటో సౌకర్యం గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు, మట్టిరోడ్లూ ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్, వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో ఆటల మైదానం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ స్టేషన్, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. గ్రంథాలయం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 5 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 8 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == తులేఖుర్ద్లో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 80 హెక్టార్లు * శాశ్వత పచ్చిక ప్రాంతాలు, ఇతర మేత భూమి: 12 హెక్టార్లు * తోటలు మొదలైనవి సాగవుతున్న భూమి: 10 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 4 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 200 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 73 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 1115 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 1183 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 205 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == తులేఖుర్ద్లో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 205 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == తులేఖుర్ద్లో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[జొన్న]], [[ఆముదం గింజలు]] == గ్రామ విశేషాలు == ఈ గ్రామ విద్యార్థులు చదువుల్లో చాలా ప్రతిభను కనబర్చారు. మండల స్థాయిలో జిల్లాస్థాయిలో గ్రామానికి మంచి గుర్తింపు తెచ్చారు. ఈ గ్రామానికి వరుసగా మూడు సంవత్సరాలు ట్రిఫుట్‌ ఐటి సీట్‌లు రావడం గమనార్హం. (ప్రశాంతి2008, శివ2009, శ్రీకాంత్‌010). ఇక్కడ ఎక్కువ శాతం పేదవారే ఉండటం వల్ల చాలా వరకు చదువు మీదే ఆదారపడతారు.ఈ గ్రామానికి చెందిన చాలా మంది యువకులు వార్తాపత్రికల్లో, టివి ఛానెళ్లలో పనిచేస్తున్నారు. ఈ గ్రామంలో రెండు మూడు యువజన సంఘాలు ఉన్నాయి. అందులో ఆదర్శ యువజన సంఘం చాలా కార్యక్రమాలు చేస్తూ గ్రామ అభివృద్ధిలో ముందుటుంది. ప్రతి సంవత్సరం సంక్రాంతి క్రీడోత్సవాలు నిర్వహిస్తుంది. పేద విద్యార్థులు చదువుకునేందుకు ఫ్రీగా ట్యూషన్‌ నిర్వహిస్తోంది. గ్రామంలో ఆరోగ్య సమస్యలపై అవగాహన కల్పిస్తూ, సారా వలన వచ్చే నష్టాలని తెలిపి మిగతా యువజన సంఘాలను కలుపుకుని గ్రామంలో సారా ఉద్యమం చేసి పూర్తిగా సారానే లేకుండా చేసింది. తెలంగాణా సాయుధ పోరాటంలో ఈ గ్రామానికి మంచి చరిత్రే ఉంది. ఈ గ్రామ భూస్వామిపై పోరాటం చేసి సుమారు 500 ఎకరాలను పేద ప్రజలకు పంచిన ఘనత కమ్యూనిస్టు పార్టీకే దక్కుతుంది. ఈ గ్రామ నడి బొడ్డున అమర వీరుల స్తూపం చుట్టు పక్కల ఏ ఊర్లలో లేనంత పెద్దగా గొప్పగా ఉంది. == మూలాలు == {{Reflist}} == వెలుపలి లింకులు == {{యాచారం మండలంలోని గ్రామాలు}} qt9qb47iwzbk0jlmoh5s4r4xxryypft 0 57433 3615027 3542045 2022-08-04T06:49:56Z Nagarani Bethi 60383 wikitext text/x-wiki '''గన్‌గల్‌''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[రంగారెడ్డి జిల్లా]], [[యాచారం మండలం|యాచారం]] మండలంలోని గ్రామం.<ref name="”మూలం”">{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-04-03 |website= |archive-date=2019-06-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612075802/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> . {{Infobox Settlement| ‎|name = గుంగల్ |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[రంగారెడ్డి జిల్లా]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[యాచారం]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 4254 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 2205 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 2049 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 1056 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = | latm = | lats = | latNS = N | longd = | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = Pin Code : 501506 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ 08414 |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన యాచారం నుండి 5 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[హైదరాబాదు]] నుండి 65 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. == జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో == 2016 అక్టోబరు 11న చేసిన తెలంగాణ జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ గ్రామం పాత రంగారెడ్డి జిల్లాలోని ఇదే మండలంలో ఉండేది.<ref>{{Cite web|title=రంగారెడ్డి జిల్లా|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211227084046/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2022-08-04|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ}}</ref>[[File:Graama panchayat office, gunagal. ibrahimpatnam mandal.jpg|thumb|గుంగల్ గ్రామ పంచాయితీ కార్యాలయ భవనము]] ==గణాంకాలు== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 1056 ఇళ్లతో, 4254 జనాభాతో 3662 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 2205, ఆడవారి సంఖ్య 2049. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 1064 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 42.గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 574880<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref> 2001 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం మొత్తం. 4208, పురుషులు 2191, స్త్రీలు 2017, గృహాలు 919, విస్తీర్ణము. 3662 హెక్టార్లు, ప్రజల భాష తెలుగు. ==సమీప గ్రామాలు== తులేఖుర్ద్ 4 కి.మీ. జాపాల్ 4 కి.మీ. ఆగపల్లి 5 కిమీ. చిన్నతుండ్ల 6కి.మీ. యాచారం 7 కి.మీ. దూరములో ఉన్నాయి. == విద్యా సౌకర్యాలు == [[File:Govt. jr.college, yacharam, Ibrahimpatnam mandal.jpg|thumb|right|గుంగల్ గ్రామములోని ప్రభుత్వ జూనియర్ కళాశాల భవనము]] ఇక్కడ యశోధ కాన్సెప్ట్ స్కూలు, మండలపరిషత్ ప్రథమికోన్నత పాఠశాల ఉన్నాయి.ఇక్కడ ప్రభుత్వ జూనియర్ కళాశాల ఉంది. <ref name="”మూలం”3">http://www.onefivenine.com/india/villages/Rangareddi/Yacharam/Gungal</ref>గ్రామంలో ఒక ప్రైవేటు బాలబడి ఉంది. ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాలలు రెండు, ప్రైవేటు ప్రాథమిక పాఠశాలలు రెండు, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి , ప్రభుత్వ మాధ్యమిక పాఠశాల ఒకటి ఉన్నాయి.సమీప ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి)లోను, జూనియర్ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల‌లు యాచారంలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల హైదరాబాదులోను, పాలీటెక్నిక్‌ ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి)లోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల యాచారంలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి)లో ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === గుంగల్లో ఉన్న ఒక ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రంలో డాక్టర్లు లేరు. ఒకరు పారామెడికల్ సిబ్బంది ఉన్నారు. ఒక పశు వైద్యశాలలో ఒక డాక్టరు, ఒకరు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు.ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === రెండు మందుల దుకాణాలు ఉన్నాయి. == తాగు నీరు == [[File:Entrance of Reservoyar at Gungal, NS road.l.jpg|thumb|నాగార్జున సాగర్ రోడ్డుపై వున్న (గుంగల్) బాలెన్సింగ్ రిజర్వాయర్]] గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. [[File:Reservoyar at Gungal, NS road.l.jpg|thumb|త్రాగునీటి రిజర్వాయరు, గుంగల్]] == పారిశుధ్యం == గ్రామంలో భూగర్భ మురుగునీటి వ్యవస్థ ఉంది. మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == గుంగల్లో సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, ట్రాక్టరు సౌకర్యం మొదలైనవి గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతున్నాయి. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు, మట్టిరోడ్లూ ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్, వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో ఆటల మైదానం ఉంది. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ స్టేషన్, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. సినిమా హాలు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 5 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 10 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == గుంగల్లో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * అడవి: 1285 హెక్టార్లు * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 190 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 31 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 487 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 400 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 1269 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 1916 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 240 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == '''గన్‌గల్‌లో''' వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 240 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == గుంగల్లో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[జొన్న]], [[ఆముదం గింజలు]] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లంకెలు== {{యాచారం మండలంలోని గ్రామాలు}} h8hgmpxt1swbgx6qh1x65mgnx2n5mn2 0 57434 3615031 3546673 2022-08-04T06:56:26Z Nagarani Bethi 60383 wikitext text/x-wiki '''మండిగౌరెల్లి, ''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[రంగారెడ్డి జిల్లా]], [[యాచారం మండలం|యాచారం]] మండలంలోని గ్రామం.<ref name="”మూలం”">{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-04-03 |website= |archive-date=2019-06-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612075802/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |url-status=dead }}</ref>{{Infobox Settlement| ‎|name = మందిగౌరెల్లి |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[రంగారెడ్డి జిల్లా]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[యాచారం]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 1498 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 762 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 716 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 364 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.036553 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.705839 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = Pin Code : 501509 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్: 08414 |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన యాచారం నుండి 4 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[హైదరాబాదు]] నుండి 64 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. == జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో == 2016 అక్టోబరు 11న చేసిన తెలంగాణ జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ గ్రామం పాత రంగారెడ్డి జిల్లాలోని ఇదే మండలంలో ఉండేది.<ref>{{Cite web|title=రంగారెడ్డి జిల్లా|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211227084046/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2022-08-04|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ}}</ref> ==గ్రామ జనాభా== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 364 ఇళ్లతో, 1498 జనాభాతో 996 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 782, ఆడవారి సంఖ్య 716. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 654 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 2.గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 574881<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 501509. 2001 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం మొత్తం 1678 పురుషులు 853, స్త్రీలు 825, గృహాలు 377 విస్తీర్ణము. 996 హెక్టార్లు. ప్రజల భాష. తెలుగు. == విద్యా సౌకర్యాలు == ఇక్కడ మండల పరిషత్ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఉంది.<ref name="”మూలం”3">{{Cite web |url=http://www.onefivenine.com/india/villages/Rangareddi/Yacharam/Mondi-Gourelly |title=ఆర్కైవ్ నకలు |website= |access-date=2016-07-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181028051722/http://www.onefivenine.com/india/villages/Rangareddi/Yacharam/Mondi-Gourelly |archive-date=2018-10-28 |url-status=dead }}</ref> గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి ఉంది.బాలబడి, మాధ్యమిక పాఠశాల‌లు [[యాచారం|యాచారంలో]] ఉన్నాయి.సమీప ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి) లోను, జూనియర్ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల‌లు యాచారంలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల హైదరాబాదులోను, పాలీటెక్నిక్‌ ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి) లోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల యాచారంలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి) లో ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === మండిగౌరెల్లిలో ఉన్న ఒక ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రంలో డాక్టర్లు లేరు. ఒకరు పారామెడికల్ సిబ్బంది ఉన్నారు.సమీప ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పశు వైద్యశాల గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. చెరువు ద్వారా గ్రామానికి తాగునీరు లభిస్తుంది. == పారిశుధ్యం == గ్రామంలో భూగర్భ మురుగునీటి వ్యవస్థ ఉంది. మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == మండిగౌరెల్లిలో సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ఇక్కడికి సమీపములోని పట్టణం ఎల్.బి.నగర్. ఇది 54 కి.మీ. దూరములో ఉంది. ఇక్కడినుండి అన్ని ప్రాంతాలకు రోడ్డు వసతి వుండి బస్సుల సౌకర్యము ఉంది. ఇక్కడికి 10 కి.మీ లోపు రైలు వసతి లేదు. [[హైదరాబాద్]] రైల్వే స్టేషను ఇక్కడికి 49కి.మీ. దూరములో ఉంది. రోడ్డు వసతి ఉంది. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, ఆటో సౌకర్యం, ట్రాక్టరు సౌకర్యం మొదలైనవి గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్, వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ.లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 5 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 12 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == మండిగౌరెల్లిలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 3 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 4 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 416 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 350 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 223 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 944 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 45 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == మండిగౌరెల్లిలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 45 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == మండిగౌరెల్లిలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[జొన్న]], [[ప్రత్తి]] ==మూలాలు== {{Reflist}} == వెలుపలి లింకులు == {{యాచారం మండలంలోని గ్రామాలు}} cub57fa8zvwqav2wxa94grbb5cn6oql 0 57436 3615041 3544453 2022-08-04T06:57:53Z Nagarani Bethi 60383 wikitext text/x-wiki '''నజ్దిక్ సింగారం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[రంగారెడ్డి జిల్లా]], [[యాచారం మండలం|యాచారం]] మండలంలోని గ్రామం.<ref name="”మూలం”">{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-04-03 |website= |archive-date=2019-06-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612075802/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> {{Infobox Settlement| ‎|name = నజ్దిక్ సింగారం |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[రంగారెడ్డి జిల్లా]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[యాచారం]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 1159 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 577 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 582 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 271 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.031821 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.597107 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = Pin Code : 501509 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్: 08414 |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన యాచారం నుండి 6 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[హైదరాబాదు]] నుండి 66 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. == జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో == 2016 అక్టోబరు 11న చేసిన తెలంగాణ జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ గ్రామం పాత రంగారెడ్డి జిల్లాలోని ఇదే మండలంలో ఉండేది.<ref>{{Cite web|title=రంగారెడ్డి జిల్లా|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211227084046/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2022-08-04|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ}}</ref> ==గణాంకాలు== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 271 ఇళ్లతో, 1159 జనాభాతో 971 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 577, ఆడవారి సంఖ్య 582. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 355 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 12.గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 574886<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 501509. 2001 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం మొత్తం జనాభా 1400, పురుషులు 719, స్త్రీలు 681, గృహాలు 261 విస్తీర్ణము 971 హెక్టార్లు. ప్రజల భాష. తెలుగు. == విద్యా సౌకర్యాలు == ఇక్కడ మండల పరిషత్ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఉంది.గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి ఉంది.బాలబడి, మాధ్యమిక పాఠశాల‌లు [[యాచారం|యాచారంలో]] ఉన్నాయి.సమీప ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి) లోను, జూనియర్ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల‌లు యాచారంలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల హైదరాబాదులోను, పాలీటెక్నిక్‌ ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి) లోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల యాచారంలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి) లో ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. పశు వైద్యశాల గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. కుళాయిల ద్వారా శుద్ధి చేయని నీరు కూడా సరఫరా అవుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == నజ్దీక్ సింగారంలో సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. ఇక్కడికి సమీపములోని పట్టణం ఎల్.బి.నగర్. ఇది 57 కి.మీ. దూరములో ఉంది. ఇక్కడినుండి అన్ని ప్రాంతాలకు రోడ్డు వసతి వుండి బస్సుల సౌకర్యము ఉంది. ఇక్కడికి 10 కి.మీ లోపు రైలు వసతి లేదు. [[హైదరాబాదు]] రైల్వే స్టేషను ఇక్కడికి 45 కి.మీ. దూరములో ఉంది. రోడ్డు వసతి ఉంది.<ref>http://www.onefivenine.com/india/villages/Rangareddi/Yacharam/Nazdiksingaram</ref> గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్, వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. సినిమా హాలు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 5 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 9 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == నజ్దీక్ సింగారంలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * తోటలు మొదలైనవి సాగవుతున్న భూమి: 8 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 5 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 28 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 216 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 714 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 889 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 69 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == నజ్దీక్ సింగారంలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 64 హెక్టార్లు* చెరువులు: 5 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == నజ్దీక్ సింగారంలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[ఆముదం]], [[జొన్న]] ==మూలాలు== {{Reflist}} == వెలుపలి లింకులు == {{యాచారం మండలంలోని గ్రామాలు}} 51nbr9wu7bsixrx1m355lbqndec9ngo 0 57437 3615037 3544436 2022-08-04T06:57:33Z Nagarani Bethi 60383 wikitext text/x-wiki '''నక్కర్త''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[రంగారెడ్డి జిల్లా]], [[యాచారం మండలం|యాచారం]] మండలంలోని గ్రామం.<ref name="”మూలం”">{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-04-03 |website= |archive-date=2019-06-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612075802/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> {{Infobox Settlement| ‎|name = నక్కర్త |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[రంగారెడ్డి జిల్లా]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[యాచారం]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 1640 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 910 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 730 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 351 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.011503 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.662514 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన యాచారం నుండి 9 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[హైదరాబాదు]] నుండి 69 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. == జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో == 2016 అక్టోబరు 11న చేసిన తెలంగాణ జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ గ్రామం పాత రంగారెడ్డి జిల్లాలోని ఇదే మండలంలో ఉండేది.<ref>{{Cite web|title=రంగారెడ్డి జిల్లా|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211227084046/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2022-08-04|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ}}</ref> ==గణాంకాలు== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 351 ఇళ్లతో, 1640 జనాభాతో 617 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 910, ఆడవారి సంఖ్య 730. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 407 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 58.గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 574891<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref> 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం - మొత్తం 1,640 - పురుషుల సంఖ్య 910 - స్త్రీల సంఖ్య 730 - గృహాల సంఖ్య 351 == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి ఉంది.బాలబడి, ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల, మాధ్యమిక పాఠశాల‌లు [[యాచారం|యాచారంలో]] ఉన్నాయి. సమీప ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి)లోను, జూనియర్ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల‌లు యాచారంలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల హైదరాబాదులోను, పాలీటెక్నిక్‌ ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి)లోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల యాచారంలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి)లో ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. పశు వైద్యశాల గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. చెరువు ద్వారా గ్రామానికి తాగునీరు లభిస్తుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == నక్కర్తలో పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉన్నాయి. పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులుప్రైవేటు బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ఆటో సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. రాష్ట్ర రహదారి గ్రామం గుండా పోతోంది. జాతీయ రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. వాణిజ్య బ్యాంకు గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. ఏటీఎమ్, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు ఉన్నాయి. గ్రామంలో గ్రంథాలయం ఉంది. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ స్టేషన్, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఆశా కార్యకర్త, ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 5 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 7 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == నక్కర్తలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 121 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 100 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 139 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 257 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 446 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 50 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == నక్కర్తలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 50 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == నక్కర్తలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[జొన్న]], [[ఆముదం గింజలు]] ==మూలాలు== {{Reflist}} == వెలుపలి లింకులు == {{యాచారం మండలంలోని గ్రామాలు}} 2t6d2jwqh4chxthm31sbw5qk8lob2xq 0 57438 3615042 3543435 2022-08-04T06:58:00Z Nagarani Bethi 60383 wikitext text/x-wiki '''తక్కెళ్లపల్లి''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[రంగారెడ్డి జిల్లా]], [[యాచారం మండలం|యాచారం]] మండలంలోని గ్రామం.<ref name="”మూలం”">{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-04-03 |website= |archive-date=2019-06-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612075802/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> {{Infobox Settlement| ‎|name = తక్కెళ్లపల్లి |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[రంగారెడ్డి జిల్లా]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[యాచారం]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 2006 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 1018 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 988 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 500 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 16.989733 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.679330 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = Pin Code : 501509 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ 08414 |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన యాచారం నుండి 13 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[హైదరాబాదు]] నుండి 73 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. == జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో == 2016 అక్టోబరు 11న చేసిన తెలంగాణ జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ గ్రామం పాత రంగారెడ్డి జిల్లాలోని ఇదే మండలంలో ఉండేది.<ref>{{Cite web|title=రంగారెడ్డి జిల్లా|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211227084046/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2022-08-04|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ}}</ref> ==గణాంకాలు== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 500 ఇళ్లతో, 2006 జనాభాతో 1332 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 1018, ఆడవారి సంఖ్య 988. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 521 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 582.గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 574893<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 501509. 2001 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం జనాభా మొత్తం 1939, పురుషులు 1011, స్త్రీలు 928, గృహాలు 391 విస్తీర్ణము 1332 హెక్టార్లు. ప్రజల భాష. తెలుగు. ==ఉప గ్రామాలు== పులియనాయక్ తండ, వేపపురి తండ, ఎర్రగొల్ల తండ. == విద్యా సౌకర్యాలు == ఇక్కడ మండల పరిషత్ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఉంది.<ref>http://www.onefivenine.com/india/villages/Rangareddi/Yacharam/Takkallapally</ref> గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి, ప్రైవేటు ప్రాథమిక పాఠశాలలు మూడు, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి ఉన్నాయి.బాలబడి, మాధ్యమిక పాఠశాల‌లు [[యాచారం|యాచారంలో]] ఉన్నాయి.సమీప ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల నల్లవెల్లిలోను, జూనియర్ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల‌లు యాచారంలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల హైదరాబాదులోను, పాలీటెక్నిక్‌ ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి) లోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల యాచారంలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి) లో ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. పశు వైద్యశాల గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలో3 ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యాలున్నాయి. ఎమ్బీబీయెస్ డాక్టర్లు ఇద్దరు, ఎమ్బీబీయెస్ కాకుండా ఇతర డిగ్రీ చదివిన డాక్టరు ఒకరు ఉన్నారు. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. బావుల నీరు కూడా అందుబాటులో ఉంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. చెరువు ద్వారా గ్రామానికి తాగునీరు లభిస్తుంది. == పారిశుధ్యం == గ్రామంలో భూగర్భ మురుగునీటి వ్యవస్థ ఉంది. మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. ఇక్కడికి సమీపములోని పట్టణం ఎల్.బి.నగర్. ఇది 58 కి.మీ. దూరములో ఉంది. ఇక్కడినుండి అన్ని ప్రాంతాలకు రోడ్డు వసతి వుండి బస్సుల సౌకర్యము ఉంది. ఇక్కడికి 10 కి.మీ లోపు రైలు వసతి లేదు. హైదరాబాదు రైల్వే స్టేషను ఇక్కడికి 55 కి.మీ. దూరములో ఉంది. రోడ్డు వసతి ఉంది. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. రాష్ట్ర రహదారి గ్రామం గుండా పోతోంది. ప్రధాన జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్, వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 5 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 5 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == తక్కెళ్ళపల్లిలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 360 హెక్టార్లు * తోటలు మొదలైనవి సాగవుతున్న భూమి: 12 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 180 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 150 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 630 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 860 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 100 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == తక్కెళ్ళపల్లిలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 100 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == తక్కెళ్ళపల్లిలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[జొన్న]], [[ఆముదం గింజలు]] ==గ్రామంలో ప్రముఖులు== * [[నల్లాల లక్ష్మీరాజం]] కవి, కథారచయిత. ==మూలాలు== {{Reflist}} == వెలుపలి లింకులు == {{యాచారం మండలంలోని గ్రామాలు}} 3v80ghsuhobrysp3ypzt2x4auot6spi 0 57440 3615034 3546656 2022-08-04T06:56:36Z Nagarani Bethi 60383 wikitext text/x-wiki '''మంథన్‌గౌరెల్లి''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[రంగారెడ్డి జిల్లా]], [[యాచారం మండలం|యాచారం]] మండలంలోని గ్రామం.<ref name="”మూలం”">{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-04-03 |website= |archive-date=2019-06-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612075802/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> {{Infobox Settlement| ‎|name = మంతన్‌గౌరెల్లి |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[రంగారెడ్డి జిల్లా]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[యాచారం]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 2571 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 1312 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 1259 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 588 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.034545 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.697482 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = Pin Code : 501509 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్: 08414 |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన యాచారం నుండి 20 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[హైదరాబాదు]] నుండి 80 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. == జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో == 2016 అక్టోబరు 11న చేసిన తెలంగాణ జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ గ్రామం పాత రంగారెడ్డి జిల్లాలోని ఇదే మండలంలో ఉండేది.<ref>{{Cite web|title=రంగారెడ్డి జిల్లా|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211227084046/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2022-08-04|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ}}</ref> ==గణాంకాలు== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 588 ఇళ్లతో, 2571 జనాభాతో 609 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 1312, ఆడవారి సంఖ్య 1259. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 207 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 1373.గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 574897<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 501509. 2001 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం మొత్తం 1652, పురుషులు 829, స్త్రీలు 823, గృహాలు 379, విస్తీర్ణము 609 హెక్టార్లు, ప్రజల భాష తెలుగు. ==సమీప గ్రామాలు== [[బోడకొండ పెనికర్ల తండా|బోదకొండ]] 8 కి.మీ. [[లోయపల్లి]] 10 కి.మీ. [[చింతపట్ల]] 10 కి.మీ.దడ్‌పల్లి 11 కిమీ.[[తక్కెళ్లపల్లి|తక్కళ్లపల్లి]] 11 కి.మీ దూరములో ఉన్నాయి. ==ఉపగ్రామాలు== మీసాలతండ, సీత్యాతండా, బానుతండ, నూన్ సాబ్ తండ == విద్యా సౌకర్యాలు == ఇక్కడ మండల పరిషత్ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఉంది.<ref name="”మూలం”3">http://www.onefivenine.com/india/villages/Rangareddi/Yacharam/Manthangowrelly</ref> గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి ఉంది.బాలబడి, మాధ్యమిక పాఠశాల‌లు [[నల్లవెల్లి|నల్లవెల్లిలో]] ఉన్నాయి.సమీప జూనియర్ కళాశాల, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల నల్లవెల్లిలోను, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల యాచారంలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల హైదరాబాదులోను, పాలీటెక్నిక్‌ ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి) లోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల యాచారంలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి) లో ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === మంథన్‌గౌరెల్లిలో ఉన్న ఒక ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రంలో డాక్టర్లు లేరు. ఒకరు పారామెడికల్ సిబ్బంది ఉన్నారు.పశు వైద్యశాల గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. బావుల నీరు కూడా అందుబాటులో ఉంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. చెరువు ద్వారా గ్రామానికి తాగునీరు లభిస్తుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == మంథన్‌గౌరెల్లిలో సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. ఇక్కడికి సమీపములోని పట్టణం ఎల్.బి.నగర్. ఇది 64 కి.మీ. దూరములో ఉంది. ఇక్కడినుండి అన్ని ప్రాంతాలకు రోడ్డు వసతి వుండి బస్సుల సౌకర్యము ఉంది. ఇక్కడికి 10 కి.మీ లోపు రైలు వసతి లేదు. [[హైదరాబాద్]] రైల్వే స్టేషను ఇక్కడికి 61 కి.మీ. దూరములో ఉంది. రోడ్డు వసతి ఉంది. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులుప్రైవేటు బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు, మట్టిరోడ్లూ ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్, వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం ఉంది. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. గ్రంథాలయం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 5 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 9 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == మంథన్‌గౌరెల్లిలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 181 హెక్టార్లు * తోటలు మొదలైనవి సాగవుతున్న భూమి: 39 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 1 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 12 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 376 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 322 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 66 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == మంథన్‌గౌరెల్లిలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 66 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == మంథన్‌గౌరెల్లిలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[జొన్న]], [[ఆముదము|ఆముదం గింజలు]] ==మూలాలు== {{Reflist}} == వెలుపలి లింకులు == {{యాచారం మండలంలోని గ్రామాలు}} kvw3ntdxen3awnqo72hdepgpj6c0ks6 0 57577 3614916 3547652 2022-08-04T03:46:31Z Nagarani Bethi 60383 wikitext text/x-wiki '''మేడిబౌలి''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[రంగారెడ్డి జిల్లా]], [[బాలాపూర్ మండలం|బాలాపూర్]] మండలంలోని గ్రామం.<ref name="”మూలం”2">తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 250 Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> == జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో == 2016 అక్టోబరు 11న చేసిన తెలంగాణ జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ గ్రామం పాత రంగారెడ్డి జిల్లాలోని [[సరూర్‌నగర్‌ మండలం|సరూర్‌నగర్‌ మండలంలో]] ఉండేది. పునర్వ్యవస్థీకరణలో దీన్ని కొత్తగా ఏర్పాటుచేసిన బాలాపూర్ మండలంలోకి చేర్చారు.<ref>{{Cite web|title=రంగారెడ్డి జిల్లా|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211227084046/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2022-08-04|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ}}</ref>{{Infobox Settlement| ‎|name = మేడిబౌలి |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[రంగారెడ్డి జిల్లా]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[సరూర్‌నగర్‌]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 28793 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 14758 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 14035 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 7080 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.3299423 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.522322 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ==గుణాంకాలు== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం మండల పరిధిలోని జనాభా - మొత్తం 28,793 - పురుషుల సంఖ్య 14,758 - స్త్రీల సంఖ్య 14,035 - గృహాల సంఖ్య 7,080 ==మూలాలు== {{Reflist}} == వెలుపలి లింకులు == {{బాలాపూర్ (రంగారెడ్డి) మండలంలోని గ్రామాలు}} tilkv70bvblc23lrdqjqxb848gi8dqj 0 57578 3614921 3539699 2022-08-04T03:47:24Z Nagarani Bethi 60383 wikitext text/x-wiki '''అల్మాస్‌గూడ''',[[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[రంగారెడ్డి జిల్లా]], [[బాలాపూర్ మండలం|బాలాపూర్]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-04-10 |website= |archive-date=2019-06-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612075802/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> == జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో == 2016 అక్టోబరు 11న చేసిన తెలంగాణ జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ గ్రామం పాత రంగారెడ్డి జిల్లాలోని [[సరూర్‌నగర్‌ మండలం|సరూర్‌నగర్‌ మండలంలో]] ఉండేది. పునర్వ్యవస్థీకరణలో దీన్ని కొత్తగా ఏర్పాటుచేసిన బాలాపూర్ మండలంలోకి చేర్చారు.<ref>{{Cite web|title=రంగారెడ్డి జిల్లా|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211227084046/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2022-08-04|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ}}</ref>{{Infobox Settlement| ‎|name = అల్మాస్‌గూడ |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[రంగారెడ్డి జిల్లా]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[సరూర్‌నగర్‌]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 6356 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 3249 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 3107 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 1490 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.3141059 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.5092361 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్Pin Code : 500079 |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ 08415 |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ==గుణాంకాలు== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం గ్రామ జనాభా- మొత్తం 6, 356 - పురుషుల సంఖ్య 3, 249 - స్త్రీల సంఖ్య 3, 107 - గృహాల సంఖ్య 1, 490 ==సమీప గ్రామాలు== ఇక్కడికి [[మేర్ పేట|మీర్ పేట]] 3 కి.మీ. [[బడంగ్‌పేట్|బడంగ్ పేట్]] 3 కి.మీ,కుర్మల్ గూడ 4 కి.మి, [[నాదర్గుల్]] 5 కి.మీ, [[రంగన్నగుడ|రంగన్నగూడ]] 6 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. ==విద్యాసంస్థలు== ఇక్కడ మండల పరిషత్ ప్రాథమిక పాఠశాల ఉంది.<ref>http://www.onefivenine.com/india/villages/Rangareddi/Saroornagar/Almasguda</ref> ==మూలాలు== {{Reflist}} ==వెలుపలి లంకెలు== {{బాలాపూర్ (రంగారెడ్డి) మండలంలోని గ్రామాలు}} mz39fw81uuqjy9zvud3lxh4fq27212o 0 57579 3614920 3545935 2022-08-04T03:47:17Z Nagarani Bethi 60383 wikitext text/x-wiki {{Infobox Settlement| ‎|name = బడంగ్‌పేట్ |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[రంగారెడ్డి జిల్లా]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[సరూర్‌నగర్‌]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 15913 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 8054 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 7859 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 3712 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.3048438 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.5237743 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్Pin Code : 500058 |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్08415 |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} [[దస్త్రం:Badangpet Nagar Panchayat.jpg|thumb|పంచాయతీ కార్యాలయం, బడంగ్‌పేట్]] '''బడంగ్‌పేట్''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[రంగారెడ్డి జిల్లా]], [[బాలాపూర్ మండలం|బాలాపూర్]] మండలంలోని గ్రామం.<ref name="”మూలం”">{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-04-10 |website= |archive-date=2019-06-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612075802/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |url-status=dead }}</ref>ఇది [[జనగణన పట్టణం]]. == జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో == 2016 అక్టోబరు 11న చేసిన తెలంగాణ జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ గ్రామం పాత రంగారెడ్డి జిల్లాలోని [[సరూర్‌నగర్‌ మండలం|సరూర్‌నగర్‌ మండలంలో]] ఉండేది. పునర్వ్యవస్థీకరణలో దీన్ని కొత్తగా ఏర్పాటుచేసిన బాలాపూర్ మండలంలోకి చేర్చారు.<ref>{{Cite web|title=రంగారెడ్డి జిల్లా|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211227084046/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2022-08-04|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ}}</ref> ==గుణాంకాలు== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం గ్రామ పరిధిలోని జనాభా- మొత్తం 15,913 - పురుషుల సంఖ్య 8,054 - స్త్రీల సంఖ్య 7,859 - గృహాల సంఖ్య 3,712 ==సమీప గ్రామాలు== [[కుర్మల్‌గూడ|కుర్మల్ గూడ]] 3 కి.మీ. 3 కి.మీ. [[బాలాపూర్]] 4 కి.మీ. [[నాదర్గుల్]] 5 కి.మీ. [[గుర్రంగూడ]] 5 కి., మీ దూరంలో ఉన్నాయి. ==మూలాలు== {{Reflist}} ==వెలుపలి లింకులు== {{బాలాపూర్ (రంగారెడ్డి) మండలంలోని గ్రామాలు}} [[వర్గం:జనగణన పట్టణాలు]] 5lls033i837i4w8k3jtpvm63rukq6vc 0 57580 3614917 3614362 2022-08-04T03:46:58Z Nagarani Bethi 60383 wikitext text/x-wiki '''జాల్‌పల్లి''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[రంగారెడ్డి జిల్లా]], [[బాలాపూర్ మండలం|బాలాపూర్]] మండలంలోని గ్రామం.<ref name="”మూలం”">{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-04-10 |website= |archive-date=2019-06-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612075802/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> {{Infobox Settlement| ‎|name = జాల్‌పల్లి |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[రంగారెడ్డి జిల్లా]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[సరూర్‌నగర్‌]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 13065 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 6800 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 6265 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 2660 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.3011155 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.503 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్Pin Code : 500005 |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్Code: 08415 |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది ఎల్.బి.నగర్ 4 కి.మీ. దూరములో ఉంది. ఇక్కడికి రోడ్డు రవాణ సౌకర్యము ఉంది. == జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో == 2016 అక్టోబరు 11న చేసిన తెలంగాణ జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ గ్రామం పాత రంగారెడ్డి జిల్లాలోని [[సరూర్‌నగర్‌ మండలం|సరూర్‌నగర్‌ మండలంలో]] ఉండేది. పునర్వ్యవస్థీకరణలో దీన్ని కొత్తగా ఏర్పాటుచేసిన బాలాపూర్ మండలంలోకి చేర్చారు.<ref>{{Cite web|title=రంగారెడ్డి జిల్లా|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211227084046/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2022-08-04|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ}}</ref> ==గుణాంకాలు== ;2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం మండల పరిధిలోని జనాభా - మొత్తం 13,065 - పురుషుల సంఖ్య 6,800 - స్త్రీల సంఖ్య 6,265 - గృహాల సంఖ్య 2,660 ; ==మూలాలు== {{Reflist}} == వెలుపలి లింకులు == {{బాలాపూర్ (రంగారెడ్డి) మండలంలోని గ్రామాలు}} e5y1l2cna2i84bgud0rk19ycj2nfiy3 0 57581 3614923 3541030 2022-08-04T03:48:02Z Nagarani Bethi 60383 wikitext text/x-wiki '''కుర్మల్‌గూడ''',[[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[రంగారెడ్డి జిల్లా]], [[బాలాపూర్ మండలం|బాలాపూర్]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-04-10 |website= |archive-date=2019-06-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612075802/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> == జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో == 2016 అక్టోబరు 11న చేసిన తెలంగాణ జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ గ్రామం పాత రంగారెడ్డి జిల్లాలోని [[సరూర్‌నగర్‌ మండలం|సరూర్‌నగర్‌ మండలంలో]] ఉండేది. పునర్వ్యవస్థీకరణలో దీన్ని కొత్తగా ఏర్పాటుచేసిన బాలాపూర్ మండలంలోకి చేర్చారు.<ref>{{Cite web|title=రంగారెడ్డి జిల్లా|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211227084046/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2022-08-04|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ}}</ref>{{Infobox Settlement| ‎|name = కుర్మల్‌గూడ |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[రంగారెడ్డి జిల్లా]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[సరూర్‌నగర్‌]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 1488 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 791 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 697 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 351 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.26462824881221 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.47592944859656 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్Pin Code : 501510 |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ 08415 |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ==గుణాంకాలు== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం గ్రామ పరిధిలోని జనాభా - మొత్తం 1, 488 - పురుషుల సంఖ్య 791 - స్త్రీల సంఖ్య 697 - గృహాల సంఖ్య 351 ==సమీప గ్రామాలు== ఇక్కడికి బడంగ్ పేట్ 3 కి.మీ. ఆల్మాసగూడ 4 కి.మీ. ఆదిబట్ల 5 కి.మీ. బాలాపూర్ 5 కి.మీ. గుర్రంగూడ 6 కి.మీ దూరంలో ఉన్నాయి.<ref>http://www.onefivenine.com/india/villages/Rangareddi/Saroornagar/Kurmalguda</ref> ==విద్యాసంస్థలు== ఇక్కడ ఒక మండల పరిషత్ ప్రాథమిక పాఠశాల ఉంది. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లంకెలు== {{బాలాపూర్ (రంగారెడ్డి) మండలంలోని గ్రామాలు}} 7u65ol7rtllu8vazped2siwkfozie51 0 57582 3614924 3544732 2022-08-04T03:48:09Z Nagarani Bethi 60383 wikitext text/x-wiki '''నాదర్గుల్ ''',[[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[రంగారెడ్డి జిల్లా]], [[బాలాపూర్ మండలం|బాలాపూర్]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-04-10 |website= |archive-date=2019-06-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612075802/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |url-status=dead }}</ref>{{Infobox Settlement| ‎|name = [[నాదర్గుల్]] |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[రంగారెడ్డి జిల్లా]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[బాలాపూర్‌]] <!-- Politics -----------------> |government_footnotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.27404628664464 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.54865797177055 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} నాదర్గుల్ మహేశ్వరం శాసనసభ నియోజకవర్గం లోని గ్రామం.చేవెళ్ల పార్లమెంటు నియోజకవర్గం పరిధికి చెందింది.<ref>http://www.onefivenine.com/india/villages/Hyderabad/Hyderabad/Nadargul</ref> == జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో == 2016 అక్టోబరు 11న చేసిన తెలంగాణ జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ గ్రామం పాత రంగారెడ్డి జిల్లాలోని [[సరూర్‌నగర్‌ మండలం|సరూర్‌నగర్‌ మండలంలో]] ఉండేది. పునర్వ్యవస్థీకరణలో దీన్ని కొత్తగా ఏర్పాటుచేసిన బాలాపూర్ మండలంలోకి చేర్చారు.<ref>{{Cite web|title=రంగారెడ్డి జిల్లా|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211227084046/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2022-08-04|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ}}</ref> ==మూలాలు== {{Reflist}} == వెలుపలి లింకులు == {{బాలాపూర్ (రంగారెడ్డి) మండలంలోని గ్రామాలు}} 0w1n9zjvciqx5egum3yjvs5ab01liux 0 58306 3615029 3541033 2022-08-04T06:50:03Z Nagarani Bethi 60383 wikitext text/x-wiki '''కుర్మిడ్డ''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[రంగారెడ్డి జిల్లా]], [[యాచారం మండలం|యాచారం]] మండలంలోని గ్రామం.<ref name="”మూలం”">{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-04-03 |website= |archive-date=2019-06-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612075802/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> {{Infobox Settlement| ‎|name = కుర్మిద్ద |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[రంగారెడ్డి జిల్లా]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[యాచారం]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 2784 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 1442 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 1342 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 648 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.030905 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.574607 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = Pin Code : 501509 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్: 08414 |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన యాచారం నుండి 15 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[హైదరాబాదు]] నుండి 75 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. == జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో == 2016 అక్టోబరు 11న చేసిన తెలంగాణ జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ గ్రామం పాత రంగారెడ్డి జిల్లాలోని ఇదే మండలంలో ఉండేది.<ref>{{Cite web|title=రంగారెడ్డి జిల్లా|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211227084046/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2022-08-04|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ}}</ref> ==గణాంకాలు== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 648 ఇళ్లతో, 2784 జనాభాతో 2425 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 1442, ఆడవారి సంఖ్య 1342. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 356 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 329.గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 574887<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 501509. 2001 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం మొత్తం 2603, పురుషులు 1346, స్త్రీలు 1257, గృహాలు 527 విస్తీర్ణము 2425 హెక్టార్లు, ప్రజల భాష. తెలుగు. ==ఉప గ్రామాలు== మార్లకుంట తండ == విద్యా సౌకర్యాలు == ఇక్కడ మండల పరిషత్ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఉంది.గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాలలు మూడు, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి, ప్రభుత్వ మాధ్యమిక పాఠశాల ఒకటి ఉన్నాయి.సమీప బాలబడి [[యాచారం|యాచారంలో]] ఉంది.సమీప ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి)లోను, జూనియర్ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల‌లు యాచారంలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల హైదరాబాదులోను, పాలీటెక్నిక్‌ ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి)లోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల యాచారంలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి)లో ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === కుర్మిడ్డలో ఉన్న ఒక ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రంలో డాక్టర్లు లేరు. ఒకరు పారామెడికల్ సిబ్బంది ఉన్నారు.పశు వైద్యశాల గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == కుర్మిడ్డలో సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. ఇక్కడికి సమీపములోని పట్టణం [[ఎల్.బి.నగర్]]. ఇది 61 కి.మీ. దూరములో ఉంది. ఇక్కడినుండి అన్ని ప్రాంతాలకు [[రహదారి|రోడ్డు]] వసతి వుండి బస్సుల సౌకర్యము ఉంది. ఇక్కడికి 10 కి.మీ లోపు రైలు వసతి లేదు. [[హైదరాబాదు]] రైల్వే స్టేషను ఇక్కడికి 46 కి.మీ. దూరములో ఉంది. రోడ్డు వసతి ఉంది. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులుప్రైవేటు బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. ప్రధాన జిల్లా రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతున్నాయి. రాష్ట్ర రహదారి గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు, మట్టిరోడ్లూ ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. ఏటీఎమ్, వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వారం వారం సంత గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. గ్రంథాలయం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 5 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 9 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == కుర్మిడ్డలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * అడవి: 395 హెక్టార్లు * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 102 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 2 హెక్టార్లు * తోటలు మొదలైనవి సాగవుతున్న భూమి: 5 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 3 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 700 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 782 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 435 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 1717 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 200 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == కుర్మిడ్డలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 200 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == కుర్మిడ్డలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[జొన్న]], [[ఆముదాల|ఆముదం గింజలు]] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లంకెలు== {{యాచారం మండలంలోని గ్రామాలు}} cfq2u3qckih2hwvzr3t3f64ojgwwfig 0 58621 3615033 3546654 2022-08-04T06:56:36Z Nagarani Bethi 60383 wikitext text/x-wiki '''మంథన్‌గౌడ్,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[రంగారెడ్డి జిల్లా]], [[యాచారం మండలం|యాచారం]] మండలంలోని గ్రామం.<ref name="”మూలం”">{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-04-03 |website= |archive-date=2019-06-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612075802/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> {{Infobox Settlement| ‎|name =మంతన్‌గౌడ్ (యాచారం) |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[రంగారెడ్డి జిల్లా]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[యాచారం]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.0456 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.6653 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = Pin Code : 501509 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్: 08414 |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన యాచారం నుండి 20 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[హైదరాబాదు]] నుండి 81 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. == జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో == 2016 అక్టోబరు 11న చేసిన తెలంగాణ జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ గ్రామం పాత రంగారెడ్డి జిల్లాలోని ఇదే మండలంలో ఉండేది.<ref>{{Cite web|title=రంగారెడ్డి జిల్లా|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211227084046/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2022-08-04|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ}}</ref> ==గణాంకాలు== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 135 ఇళ్లతో, 553 జనాభాతో 573 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 308, ఆడవారి సంఖ్య 245. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 0 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 545.గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 574898<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 501509. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ఒక ప్రైవేటు బాలబడి ఉంది. ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి ఉంది.ప్రాథమికోన్నతపాఠశాల, మాధ్యమిక పాఠశాల‌లు [[నల్లవెల్లి|నల్లవెల్లిలోనూ]] ఉన్నాయి.సమీప జూనియర్ కళాశాల, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల నల్లవెల్లిలోను, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల యాచారంలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల హైదరాబాదులోను, పాలీటెక్నిక్‌ ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి)లోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల యాచారంలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి)లో ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. పశు వైద్యశాల గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === == తాగు నీరు == గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == గ్రామంలో మురుగునీటి పారుదల వ్యవస్థ లేదు. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. ప్రధాన జిల్లా రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతున్నాయి. రాష్ట్ర రహదారి గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం ఉంది. ఏటీఎమ్, వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. పౌర సరఫరాల వ్యవస్థ దుకాణం, రోజువారీ మార్కెట్, వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ స్టేషన్, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 5 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 6 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == మంథన్‌గౌడ్లో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 161 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 11 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 401 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 362 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 50 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == మంథన్‌గౌడ్లో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 50 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == మంథన్‌గౌడ్లో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[జొన్న]], [[ఆముదం గింజలు]] ==మూలాలు== {{Reflist}} == వెలుపలి లింకులు == {{యాచారం మండలంలోని గ్రామాలు}} aoca1asospnktvtvxfud4kn35wg7k3s 0 61080 3615026 3543089 2022-08-04T06:48:59Z Nagarani Bethi 60383 wikitext text/x-wiki '''చౌదర్‌పల్లి''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[రంగారెడ్డి జిల్లా]], [[యాచారం మండలం|యాచారం]] మండలంలోని గ్రామం.<ref name="”మూలం”">{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-04-03 |website= |archive-date=2019-06-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612075802/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> {{Infobox Settlement| ‎|name = చౌదర్‌పల్లి |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = [[File:Grama panchatat office, chaudar palle,.jpg|thumb|right|చౌదర్ పల్లె గ్రామ పంచాయితీ కార్యాలయం]] |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[రంగారెడ్డి జిల్లా]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[యాచారం]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 2452 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 1288 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 1164 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 576 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = | latm = | lats = | latNS = N | longd = | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = Pin Code : 501509 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్: 08414 |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన యాచారం నుండి 2 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[హైదరాబాదు]] నుండి 62 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. == జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో == 2016 అక్టోబరు 11న చేసిన తెలంగాణ జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ గ్రామం పాత రంగారెడ్డి జిల్లాలోని ఇదే మండలంలో ఉండేది.<ref>{{Cite web|title=రంగారెడ్డి జిల్లా|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211227084046/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2022-08-04|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ}}</ref> ==గణాంకాలు== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 576 ఇళ్లతో, 2452 జనాభాతో 815 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 1288, ఆడవారి సంఖ్య 1164. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 526 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 0. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 574884<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref><nowiki>.పిన్ కోడ్: 501509.</nowiki> 2001 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం మొత్తం 2355 పురుషులు 1242 స్త్రీలు 1113, గృహాలు 435, విస్తీర్ణము 815 హెక్టార్లు, ప్రజల భాష. తెలుగు. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ఒక ప్రైవేటు బాలబడి ఉంది. ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి ఉంది.సమీప మాధ్యమిక పాఠశాల [[యాచారం|యాచారంలో]] ఉంది.సమీప ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి)లోను, జూనియర్ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల‌లు యాచారంలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల హైదరాబాదులోను, పాలీటెక్నిక్‌ ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి)లోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల యాచారంలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి)లో ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == [[File:Child labour relief centre, at caudar palle.jpg|thumb|చౌదర్పల్లె గ్రామములోని బాలకార్మికుల వికాస కేంద్రము]] === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === చౌదర్‌పల్లిలో ఉన్న ఒక ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రంలో డాక్టర్లు లేరు. ఒకరు పారామెడికల్ సిబ్బంది ఉన్నారు. సమీప ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పశు వైద్యశాల గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. చెరువు ద్వారా గ్రామానికి తాగునీరు లభిస్తుంది. == పారిశుధ్యం == గ్రామంలో భూగర్భ మురుగునీటి వ్యవస్థ ఉంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == చౌదర్‌పల్లిలో పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు ఉన్నాయి. సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. ఇక్కడికి సమీపములోని పట్టణం ఎల్.బి.నగర్. ఇది 55 కి.మీ. దూరములో ఉంది. ఇక్కడినుండి అన్ని ప్రాంతాలకు రోడ్డు వసతి వుండి బస్సుల సౌకర్యము ఉంది. ఇక్కడికి 10 కి.మీ లోపు రైలు వసతి లేదు. హైదరాబాదు రైల్వే స్టేషను ఇక్కడికి 49 కి.మీ. దూరములో ఉంది. రోడ్డు వసతి ఉంది. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతున్నాయి. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == [[File:DWAKRA centre, at Chowdar palle.jpg|thumb|right|చౌదర్ పల్లె లోని డ్వాక్రా భవనము]] గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్, వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ.లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 5 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 9 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == చౌదర్‌పల్లిలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 16 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 26 హెక్టార్లు * తోటలు మొదలైనవి సాగవుతున్న భూమి: 1 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 1 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 200 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 151 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 420 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 691 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 80 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == చౌదర్‌పల్లిలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 80 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == చౌదర్‌పల్లిలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[జొన్న]], [[ఆముదం చెట్టు|ఆముదం గింజలు]] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లంకెలు== {{యాచారం మండలంలోని గ్రామాలు}} 8baxfszb39i2selhj5md26k2yhxjl7i 0 61252 3615038 3544572 2022-08-04T06:57:39Z Nagarani Bethi 60383 wikitext text/x-wiki '''నల్లవెల్లి''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[రంగారెడ్డి జిల్లా]], [[యాచారం మండలం|యాచారం]] మండలంలోని గ్రామం.<ref name="”మూలం”">{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-04-03 |website= |archive-date=2019-06-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612075802/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> {{Infobox Settlement| ‎|name = నల్లవెల్లి |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[రంగారెడ్డి జిల్లా]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[యాచారం]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 5709 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 2900 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 2809 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 1312 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 16.9990 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.6200 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = Pin Code : 501509 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్: 08414 |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన యాచారం నుండి 15 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[హైదరాబాదు]] నుండి 75 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. == జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో == 2016 అక్టోబరు 11న చేసిన తెలంగాణ జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ గ్రామం పాత రంగారెడ్డి జిల్లాలోని ఇదే మండలంలో ఉండేది.<ref>{{Cite web|title=రంగారెడ్డి జిల్లా|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211227084046/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2022-08-04|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ}}</ref> ==గణాంకాలు== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 1312 ఇళ్లతో, 5709 జనాభాతో 3265 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 2900, ఆడవారి సంఖ్య 2809. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 1186 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 412.గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 574895<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 501509. 2001 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం మొత్తం 5130, పురుషులు. 2618, స్త్రీలు 2512 గృహాలు 1018 విస్తీర్ణము 3265 హెక్టార్లు. ప్రజల భాష తెలుగు. ==సమీప గ్రామాలు== [[దడ్‌పల్లి|దాడ్ పల్లి]] 5 కి.మీ. [[బోడకొండ పెనికర్ల తండా|బోదకొండ]] 6 కి.మీ. [[మంతన్‌గౌరెల్లి|మంతన్ గౌరెల్లి]] 6 కి.మీ. [[తక్కెళ్లపల్లి|తక్కళ్లపల్లి]] 6 కి.మీ. [[రంగాపూర్]] 10 కి.మీ. దూరములో ఉన్నాయి. == విద్యా సౌకర్యాలు == ఇక్కడ ఒక జిల్లాపరిషత్ ఉన్నత పాఠశాల, కృష్ణవేణి టాలెంట్ స్కూల్ ఉన్నాయి.<ref>{{Cite web |url=http://www.onefivenine.com/india/villages/Rangareddi/Yacharam/Nallavelly |title=ఆర్కైవ్ నకలు |website= |access-date=2016-07-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190713024654/http://www.onefivenine.com/india/villages/Rangareddi/Yacharam/Nallavelly |archive-date=2019-07-13 |url-status=dead }}</ref> గ్రామంలో ఒక ప్రైవేటు బాలబడి ఉంది. ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాలలు ఏడు, ప్రైవేటు ప్రాథమిక పాఠశాలలు రెండు, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాలలు మూడు, ప్రైవేటు ప్రాథమికోన్నత పాఠశాలలు రెండు, ప్రభుత్వ మాధ్యమిక పాఠశాలలు రెండు ఉన్నాయి. ఒక ప్రభుత్వ జూనియర్ కళాశాల, ఒక ప్రైవేటు జూనియర్ కళాశాల ఒక ప్రైవేటు ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల ఉన్నాయి.సమీప ఇంజనీరింగ్ కళాశాల [[యాచారం|యాచారంలో]] ఉంది. సమీప వైద్య కళాశాల హైదరాబాదులోను, పాలీటెక్నిక్‌ ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి)లోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల యాచారంలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి)లో ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === నల్లవెల్లిలో ఉన్న ఒక ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రంలో డాక్టర్లు లేరు. ఒకరు పారామెడికల్ సిబ్బంది ఉన్నారు. ఒక పశు వైద్యశాలలో ఒక డాక్టరు, ఒకరు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు.సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలో6 ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యాలున్నాయి. ఎమ్బీబీయెస్ కాకుండా ఇతర డిగ్రీ చదివిన డాక్టర్లు నలుగురు, డిగ్రీ లేని డాక్టర్లు ఇద్దరు ఉన్నారు. ఒక మందుల దుకాణం ఉంది. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. చెరువు ద్వారా గ్రామానికి తాగునీరు లభిస్తుంది. == పారిశుధ్యం == గ్రామంలో భూగర్భ మురుగునీటి వ్యవస్థ ఉంది. మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == నల్లవెల్లిలో పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు ఉన్నాయి. సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. ఇక్కడికి సమీపములోని పట్టణం ఎల్.బి.నగర్. ఇది 53 కి.మీ. దూరములో ఉంది. ఇక్కడినుండి అన్ని ప్రాంతాలకు రోడ్డు వసతి వుండి బస్సుల సౌకర్యము ఉంది. ఇక్కడికి 10 కి.మీ లోపు రైలు వసతి లేదు. హైదరాబాదు రైల్వే స్టేషను ఇక్కడికి 56 కి.మీ. దూరములో ఉంది. రోడ్డు వసతి ఉంది. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులుప్రైవేటు బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. రాష్ట్ర రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతున్నాయి. ప్రధాన జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు, మట్టిరోడ్లూ ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో ఏటీఎమ్ ఉంది. గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం, వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ ఉన్నాయి. వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో ఆటల మైదానం ఉంది. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ.లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. సినిమా హాలు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 5 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 7 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == నల్లవెల్లిలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * అడవి: 284 హెక్టార్లు * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 27 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 87 హెక్టార్లు * శాశ్వత పచ్చిక ప్రాంతాలు, ఇతర మేత భూమి: 8 హెక్టార్లు * తోటలు మొదలైనవి సాగవుతున్న భూమి: 10 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 3 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 860 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 904 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 1082 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 2664 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 182 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == నల్లవెల్లిలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 182 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == నల్లవెల్లిలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[జొన్న]], ==మూలాలు== {{Reflist}} == వెలుపలి లింకులు == {{యాచారం మండలంలోని గ్రామాలు}} nhhpmftfwzajgwsi8vxtalppi6gordd 0 61322 3614926 3542709 2022-08-04T03:48:22Z Nagarani Bethi 60383 wikitext text/x-wiki '''చింతలకుంట''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[రంగారెడ్డి జిల్లా]], [[బాలాపూర్ మండలం|బాలాపూర్]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-04-10 |website= |archive-date=2019-06-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612075802/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> == జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో == 2016 అక్టోబరు 11న చేసిన తెలంగాణ జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ గ్రామం పాత రంగారెడ్డి జిల్లాలోని [[సరూర్‌నగర్‌ మండలం|సరూర్‌నగర్‌ మండలంలో]] ఉండేది. పునర్వ్యవస్థీకరణలో దీన్ని కొత్తగా ఏర్పాటుచేసిన బాలాపూర్ మండలంలోకి చేర్చారు.<ref>{{Cite web|title=రంగారెడ్డి జిల్లా|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211227084046/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2022-08-04|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ}}</ref>{{Infobox Settlement| ‎|name = చింతలకుంట |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[రంగారెడ్డి జిల్లా]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[బాలాపూర్]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 933 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 420 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 513 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 203 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.337526909868483 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.55888742509103 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ==గుణాంకాలు== 2011భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం గ్రామ పరిధిలోని జనాభా - మొత్తం 933 - పురుషుల సంఖ్య 420 - స్త్రీల సంఖ్య 513 - గృహాల సంఖ్య 203 ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లంకెలు== {{బాలాపూర్ (రంగారెడ్డి) మండలంలోని గ్రామాలు}} 3jrjury5hbqfmxzvnflj3fd42gi6eel 0 61394 3615035 3547645 2022-08-04T06:56:44Z Nagarani Bethi 60383 wikitext text/x-wiki '''మేడ్‌పల్లి''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[రంగారెడ్డి జిల్లా]], [[యాచారం మండలం|యాచారం]] మండలంలోని గ్రామం.<ref name="”మూలం”">{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-04-03 |website= |archive-date=2019-06-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612075802/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |url-status=dead }}</ref>{{Infobox Settlement| ‎|name = మేడిపల్లి |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[రంగారెడ్డి జిల్లా]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[యాచారం]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 2076 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 1032 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 1044 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 464 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 16.976420 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.641550 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = Pin Code : 500039 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ 08414 |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన యాచారం నుండి 7 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[హైదరాబాదు]] నుండి 67 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. == జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో == 2016 అక్టోబరు 11న చేసిన తెలంగాణ జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ గ్రామం పాత రంగారెడ్డి జిల్లాలోని ఇదే మండలంలో ఉండేది.<ref>{{Cite web|title=రంగారెడ్డి జిల్లా|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211227084046/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2022-08-04|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ}}</ref> ==గ్రామ జనాభా== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 464 ఇళ్లతో, 2076 జనాభాతో 2018 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 1032, ఆడవారి సంఖ్య 1044. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 702 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 5.గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 574890<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 501509. 2001 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం మొత్తం 2155 పురుషులు 1114, స్త్రీలు 1041, గృహాలు 445 విస్తీర్ణము. 2018 హెక్టార్లు. ప్రజల భాష. తెలుగు. ==ఉపగ్రామాలు== నక్కర్త == విద్యా సౌకర్యాలు == ఇక్కడ ఒక జిల్లాపరిషత్ ఉన్నత పాఠశాల ఉంది.<ref name="”మూలం”3">http://www.onefivenine.com/india/villages/Rangareddi/Yacharam/Medipally</ref> గ్రామంలో ఒక ప్రైవేటు బాలబడి ఉంది. ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాలలు మూడు, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి, ప్రభుత్వ మాధ్యమిక పాఠశాల ఒకటి ఉన్నాయి.సమీప ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి)లోను, జూనియర్ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల‌లు యాచారంలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల హైదరాబాదులోను, పాలీటెక్నిక్‌ ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి)లోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల యాచారంలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి)లో ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === మేడ్‌పల్లిలో ఉన్న ఒక ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రంలో డాక్టర్లు లేరు. ఒకరు పారామెడికల్ సిబ్బంది ఉన్నారు. ఒక పశు వైద్యశాలలో ఒక డాక్టరు, ఒకరు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు.ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలో2 ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యాలున్నాయి. డిగ్రీ లేని డాక్టర్లు ఇద్దరు ఉన్నారు. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. చెరువు ద్వారా గ్రామానికి తాగునీరు లభిస్తుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == మేడ్‌పల్లిలో సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. ఇక్కడికి సమీపములోని పట్టణం ఎల్.బి.నగర్. ఇది55 కి.మీ. దూరములో ఉంది. ఇక్కడినుండి అన్ని ప్రాంతాలకు రోడ్డు వసతి వుండి బస్సుల సౌకర్యము ఉంది. ఇక్కడికి 10 కి.మీ లోపు రైలు వసతి లేదు. హైదరాబాద్ రైల్వే స్టేషను ఇక్కడికి 49 కి.మీ. దూరములో ఉంది. రోడ్డు వసతి ఉంది. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులుప్రైవేటు బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో వాణిజ్య బ్యాంకు ఉంది. గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో ఆటల మైదానం ఉంది. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. సినిమా హాలు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 5 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 7 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == మేడ్‌పల్లిలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 88 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 463 హెక్టార్లు * తోటలు మొదలైనవి సాగవుతున్న భూమి: 1 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 1 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 718 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 420 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 327 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 1410 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 55 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == మేడ్‌పల్లిలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 55 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == మేడ్‌పల్లిలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[జొన్న]], [[ఆముదం గింజలు]] == గ్రామ ప్రముఖులు == # [[మల్లారి జమ్మ]]: [[ఒగ్గుకథ]] కళాకారిణి.<ref name="జమ్మ మల్లారికి అరుదైన గౌరవం">{{cite news |last1=ఆంధ్రభూమి |first1=రంగారెడ్డి |title=జమ్మ మల్లారికి అరుదైన గౌరవం |url=http://ftp.andhrabhoomi.net/content/rr-3785 |accessdate=9 March 2020 |date=9 March 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200309160633/http://ftp.andhrabhoomi.net/content/rr-3785 |archivedate=9 మార్చి 2020 |work= |url-status=dead }}</ref> ==మూలాలు== {{Reflist}} == వెలుపలి లింకులు == {{యాచారం మండలంలోని గ్రామాలు}} nnstb1tmd54ubvzvv1mm4ery7uermgb 0 61508 3615028 3614354 2022-08-04T06:49:57Z Nagarani Bethi 60383 wikitext text/x-wiki '''కొత్తపల్లి''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[రంగారెడ్డి జిల్లా]], [[యాచారం మండలం|యాచారం]] మండలంలోని గ్రామం.<ref name="”మూలం”2">{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-04-03 |website= |archive-date=2019-06-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612075802/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |url-status=dead }}</ref>{{Infobox Settlement| ‎|name = కొత్తపల్లి |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[రంగారెడ్డి జిల్లా]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[యాచారం]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 2468 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 1258 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 1210 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 564 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.0732 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.6121 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = 501509 |area_code = |blank_name = |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన యాచారం నుండి 15 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[హైదరాబాదు]] నుండి 75 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. == జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో == 2016 అక్టోబరు 11న చేసిన తెలంగాణ జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ గ్రామం పాత రంగారెడ్డి జిల్లాలోని ఇదే మండలంలో ఉండేది.<ref>{{Cite web|title=రంగారెడ్డి జిల్లా|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211227084046/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2022-08-04|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ}}</ref> ==గ్రామ జనాభా== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 564 ఇళ్లతో, 2468 జనాభాతో 2450 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 1258, ఆడవారి సంఖ్య 1210. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 701 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 149.గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 574892<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 501509. 2001 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం మొత్తం 2422, పురుషులు 1224, స్త్రీలు 1198, గృహాలు 525, విస్తీర్ణము 2450 హెక్టార్లు, ప్రజల భాష తెలుగు. == విద్యా సౌకర్యాలు == ఇక్కడ ఒక జిల్లా పరిషత్ ఉన్నత పాఠశాల ఉంది.<ref name="”మూలం”">{{Cite web |url=http://www.onefivenine.com/india/villages/Rangareddi/Yacharam/Kothapally |title=ఆర్కైవ్ నకలు |website= |access-date=2016-07-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170616165301/http://www.onefivenine.com/india/villages/Rangareddi/Yacharam/Kothapally |archive-date=2017-06-16 |url-status=dead }}</ref> గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాల ఒకటి, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి, ప్రభుత్వ మాధ్యమిక పాఠశాల ఒకటి ఉన్నాయి.సమీప బాలబడి [[యాచారం|యాచారంలో]] ఉంది.సమీప ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి)లోను, జూనియర్ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల‌లు యాచారంలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల హైదరాబాదులోను, పాలీటెక్నిక్‌ ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి)లోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల యాచారంలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల ఇబ్రహీంపట్నం (రంగారెడ్డి)లో ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === కొత్తపల్లిలో ఉన్న ఒక ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రంలో డాక్టర్లు లేరు. ఒకరు పారామెడికల్ సిబ్బంది ఉన్నారు.పశు వైద్యశాల గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలోఒక ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం ఉంది. ఒక నాటు వైద్యుడు ఉన్నారు. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. చెరువు ద్వారా గ్రామానికి తాగునీరు లభిస్తుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == కొత్తపల్లిలో సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. ఇక్కడికి సమీపములోని పట్టణం ఎల్.బి.నగర్. ఇది 56 కి.మీ. దూరములో ఉంది. ఇక్కడినుండి అన్ని ప్రాంతాలకు రోడ్డు వసతి వుండి బస్సుల సౌకర్యము ఉంది. ఇక్కడికి 10 కి.మీ లోపు రైలు వసతి లేదు. హైదరాబాదు రైల్వే స్టేషను ఇక్కడికి 49 కి.మీ. దూరములో ఉంది. రోడ్డు వసతి ఉంది. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులుప్రైవేటు బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. రైల్వే స్టేషన్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి, జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్, వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వారం వారం సంత, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. సినిమా హాలు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 5 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 7 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == కొత్తపల్లిలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 12 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 70 హెక్టార్లు * శాశ్వత పచ్చిక ప్రాంతాలు, ఇతర మేత భూమి: 14 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 800 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 754 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 800 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 2154 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 200 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == కొత్తపల్లిలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 200 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == కొత్తపల్లిలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[జొన్న]], [[ఆముదము|ఆముదం గింజలు]] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లంకెలు== {{యాచారం మండలంలోని గ్రామాలు}} bxnqekr51l82o0rp6vcnhkpx4mtiyto 0 61628 3614925 3547202 2022-08-04T03:48:16Z Nagarani Bethi 60383 wikitext text/x-wiki '''మామిడిపల్లి''',[[తెలంగాణ|తెలంగాణ రాష్ట్రం]] [[రంగారెడ్డి జిల్లా]], [[బాలాపూర్ మండలం|బాలాపూర్]] మండలానికి చెందిన గ్రామం.<ref name="”మూలం”">{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-04-09 |website= |archive-date=2019-06-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612075802/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> == జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో == 2016 అక్టోబరు 11న చేసిన తెలంగాణ జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ గ్రామం పాత రంగారెడ్డి జిల్లాలోని [[సరూర్‌నగర్‌ మండలం|సరూర్‌నగర్‌ మండలంలో]] ఉండేది. పునర్వ్యవస్థీకరణలో దీన్ని కొత్తగా ఏర్పాటుచేసిన బాలాపూర్ మండలంలోకి చేర్చారు.<ref>{{Cite web|title=రంగారెడ్డి జిల్లా|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211227084046/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2022-08-04|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ}}</ref>{{Infobox Settlement| ‎|name = [[మామిడిపల్లి]] |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[రంగారెడ్డి జిల్లా]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[సరూర్‌నగర్‌]] <!-- Politics -----------------> |government_footnotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.25347211812362 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.45045774164143 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} == మూలాలు == {{Reflist}} == వెలుపలి లింకులు == {{బాలాపూర్ (రంగారెడ్డి) మండలంలోని గ్రామాలు}} cereuo4f3wu4zjh0h7rd3ye492spjdm 0 64408 3614730 3230874 2022-08-03T16:46:59Z Simhee aparajita 80563 wikitext text/x-wiki ఇది చాలా గొప్ప చిత్రం అప్పట్లో విఠలాచార్య వారు అద్భుతంగా తెరకెక్కించారు {{వేదిక|తెలుగు సినిమా}} {{సినిమా |name = జగన్మోహిని | |year = 1978| |image =TeluguFilm Jaganmohini.jpg | |starring = [[నరసింహరాజు]],<br>[[ప్రభ (నటి)|ప్రభ]],<br>[[జయమాలిని]],<br>[[సావిత్రి (నటి)|సావిత్రి]],<br>[[ధూళిపాళ సీతారామశాస్త్రి|ధూళిపాళ]]<br>[[పొట్టి వీరయ్య]]| |story = [[బి.వి.ఆచార్య]] | |screenplay = | |director = [[బి.విఠలాచార్య]]| |dialogues = [[జి.కె.మూర్తి]],<br>[[కర్పూరపు ఆంజనేయులు]] | |lyrics = [[సి.నారాయణరెడ్డి]], [[దుత్తలూరి రామారావు]] |producer = [[బి.విఠలాచార్య]] | |distributor = |release_date = |runtime = 163 ని. | |language = తెలుగు |music = [[విజయా కృష్ణమూర్తి]]| |playback_singer = [[పి.సుశీల]],<br>[[ఎస్.జానకి]],<br>[[ఎస్.పి.బాలసుబ్రహ్మణ్యం]],,<br>[[వి.రామకృష్ణ]],<br>[[జి.ఆనంద్]],<br>[[వాణీ జయరామ్]],<br>[[పి.లీల]],<br>[[ఎల్.ఆర్.ఈశ్వరి]],<br>[[కౌసల్య]] | |choreography = [[రాజు]],<br>[[శేషు]] |cinematography = [[హెచ్.యస్.వేణు]] | |editing = [[కె.గోవిందస్వామి]] |production_company = [[విఠల్ ప్రొడక్షన్స్]]| |awards = |budget = |imdb_id = 0077760| }} జానపద బ్రహ్మగా ప్రసిద్ధుడైన [[బి.విఠలాచార్య]] ఈ సినిమాను తన స్వంత బ్యానర్‌పై [[నరసింహ రాజు]] కథానాయకుడిగా నిర్మించాడు. అప్పటికి కొంతకాలంగా జానపద చిత్రాలు అసలు విడుదల కాలేదు. అందునా నరసింహరాజుకు హీరో ఇమేజి లేదు. కాని ఈ సినిమా మంచి విజయం సాధించింది. ==కథాంశం== ఈ సినిమా కథ పాతివ్రత్యం, అద్భుత శక్తులు, దేవతలు, దయ్యాలు, భక్తి అనే ఇతివృత్తాల చుట్టూ తిరుగుతుంది. ఒకపల్లెటూరి అందగాడిని ఒక కామపిశాచి ఆశించి తన వలలోవేసుకొంటుంది. పతివ్రతా శిరోమణి అయిన అతని భార్య తను నమ్మిన దైవాన్ని కొలిచి తన భర్తను మళ్ళీ తనవాడిగా చేసుకొంటుంది. సినిమాలో ఒక కోతి, ఒక పాము చాలా ముఖ్యమైన పాత్రలు వహించాయి. ==పాత్రలు-పాత్రధారులు== {{colbegin}} * [[జయమాలిని]] - జగన్మోహిని * [[నరసింహ రాజు]] - రాజా * [[ప్రభ (నటి)|ప్రభ]] - గౌరి, రాజా భార్య * విజయలక్ష్మి * [[ధూళిపాల సీతారామశాస్త్రి]] - రాజా తండ్రి * [[సారథి (నటుడు)|సారథి]] * [[భూసారపు]] * వారణాసి * [[సావిత్రి (నటి)|సావిత్రి]] - రాజా తల్లి * [[ఎ.సత్యనారాయణ]] * [[మోదుకూరి సత్యం]] * [[అత్తిలి లక్ష్మి]] * [[ముక్కామల కృష్ణమూర్తి]] - సన్యాసి * [[వల్లూరి బాలకృష్ణ|బాలకృష్ణ]] * [[జయచంద్రన్]] * [[జగ్గారావు]] * [[సత్తిబాబు]] * [[పొట్టి వీరయ్య]] - పిల్ల పిశాచి * [[అనిత]] * పి.లక్ష్మీకాంతమ్మ * జయగౌరి * జయవాణి * రాజేశ్వరి * శివకుమారి * కె.వి.ఆర్.ఆచార్య * భీమరాజు * సుచిత్ర * పొట్టేలు రాము * పాము {{colend}} ==పాటలు== * అమ్మ శ్రీ జగదంబ శ్రీశైల భ్రమరాంబ - సావిత్రి * కడతావా కడతావా జోడీ పుడుతుంది పుడుతుందీ వేడి - [[నరసింహరాజు]], జయమాలిని * చలి... గిలి... సవాల్ మీలో ఎవరైనా - జయమాలిని * తందానే... సాగే అలలపైన ఊగే చందమామ - నరసింహరాజు, జయమాలిని * నీ మగసిరి గని సరిసరి అందాలు - నరసింహరాజు, జయమాలిని * పరమేశ్వరీ... జగదీశ్వరీ... త్రిభువన మాత - ప్రభ * రాజా రాజా రాజా నీ కోసం నా రూపం నిగనిగలాడెనులేరా - జయమాలిని * శ్రీశైల శిఖరాన చెలువైన ఓయమ్మ మాతల్లి భ్రమరాంబ మము బ్రోవుమమ్మా - ప్రభ ==బయటి లింకులు== * {{IMDb title|0077760|ఐ.ఎం.డి.బి.లో జగన్మోహిని సినిమా వివరాలు}} * [https://www.youtube.com/watch?v=mPw91Jd3srs యూ ట్యూబ్ లో జగన్మోహిని పూర్తి సినిమా.] [[వర్గం:తెలుగు జానపద చిత్రాలు]] [[వర్గం:సావిత్రి నటించిన సినిమాలు]] [[వర్గం:ముక్కామల నటించిన సినిమాలు]] [[వర్గం:ధూళిపాళ నటించిన చిత్రాలు]] [[వర్గం:ప్రభ నటించిన సినిమాలు]] [[వర్గం:జయమాలిని నటించిన సినిమాలు]] 67lwye0bnr7nzds5h0p4pb1loqabgyw 0 64418 3614728 3474572 2022-08-03T16:38:20Z స్వరలాసిక 13980 #WPWP, #WPWPTE, బొమ్మ చేర్చాను wikitext text/x-wiki {{సినిమా| image = Jebu Donga (1975).jpg| caption = సినిమా పోస్టర్| name = జేబు దొంగ | director = [[వి. మధుసూదన రావు]]| year = 1975| language= తెలుగు| production_company = [[సమత అర్ట్స్]]| lyrics = [[ఆత్రేయ]] | music =[[కె. చక్రవర్తి]]| playback_singer = [[ఎస్.పి.బాలసుబ్రహ్మణ్యం]], [[పి.సుశీల]] | starring = [[శోభన్ బాబు]],<br>[[మంజుల (నటి)]]|[రాజబాబు ] [సత్యనారాయణ] }} ==నటీనటులు== {{Div col|cols=2}} * [[శోభన్ బాబు]] * [[మాగంటి మురళీమోహన్|మురళీమోహన్]] * [[రాజబాబు]] * [[రావు గోపాలరావు]] * [[కైకాల సత్యనారాయణ]] * [[అల్లు రామలింగయ్య]] * [[మందాడి ప్రభాకర రెడ్డి|ప్రభాకర్‌రెడ్డి]] * [[కె.వి.చలం]] * పి.వెంకటేశ్వరరావు * [[పి.జె.శర్మ]] * [[మంజుల (నటి)|మంజుల]] * [[రోజారమణి]] * [[రమాప్రభ]] * [[కృష్ణకుమారి (నటి)|కృష్ణకుమారి]] {{Div end}} ==సాంకేతికవర్గం== {{Div col|cols=2}} * కథ: కె.చటర్జీ * మాటలు: [[ముళ్ళపూడి వెంకటరమణ]] * పాటలు: [[ఆత్రేయ]], [[ఆరుద్ర]] * సంగీతం: [[కె.చక్రవర్తి]] * ఛాయాగ్రహణం: ఎస్.వెంకటరత్నం * కూర్పు: వి.అంకిరెడ్డి * కళ: కుదరవల్లి నాగేశ్వరరావు * నృత్యం: హీరాలాల్ * నిర్మాతలు: వి.ఆర్.యాచేంద్ర, కె.చటర్జీ * దర్శకత్వం: [[వి.మధుసూధనరావు]] {{Div end}} ==సంక్షిప్తకథ== రాజా పరిస్థితుల ప్రభావం వల్ల దొంగగా మారాడు. ఘరానా దొంగలను మట్టుపెట్టి పేదసాదలకు, అనాథ శరణాలయాలకు సహకరించాడు. కల్తీ మందులతో ప్రజల ప్రాణాలు తీస్తున్న దేశద్రోహులను సర్వనాశనం చేస్తానని కంకణం కట్టుకున్నాడు. ఆ ప్రయత్నంలో అతనికి మాధవితో పరిచయం కలుగుతుంది. క్రమేణా ప్రణయంగా మారుతుంది. మాధవి తండ్రి రఘునాథ్ సెంట్రల్ హెల్త్ డిపార్ట్‌మెంట్‌లో ప్రధానాధికారి. కల్తీ మందుల ముఠావాళ్ళు అతనిని ఎత్తుకుపోయారు. వాళ్ళ ఉనికిని కనిపెట్టడానికి రాజా, మాధవి విశ్వప్రయత్నాలు చేస్తారు. చివరకు పోలీస్ అధికారి రంగయ్యకు సన్నిహితులవుతారు. ఎస్.ఐ.రంగయ్య సహాయంతో రాజా ముఠావాళ్ళ దురంతాలు అంతం చేస్తుంటాడు. కాని ముఠానాయకుని పాచికలో పడతాడు. అతని వలలో చిక్కుకుంటాడు. దుష్టులు చివరికి పట్టుబడాతారు. శిష్ట రక్షణ జరుగుతుంది. ==పాటలు== # నీలాల నింగిలో మేఘాల తేరులో ఆ పాలపుంతలో నీ కౌగిలింతలో నిలువెల్లా కరిగిపోనా నీలోన కలిసిపోనా - [[ఎస్.పి.బాలసుబ్రహ్మణ్యం]], [[పి.సుశీల]] - రచన: [[ఆత్రేయ]] # గోవిందో గోవింద గుట్టుకాస్తా గోవిందా లడ్డులాంటి -ఎస్.పి.బాలసుబ్రహ్మణ్యం, పి.సుశీల - రచన: ఆత్రేయ # చల్లంగ ఉండాలి మా రాజులు నిండుగ ఉండాలి - ఎస్.పి.బాలసుబ్రహ్మణ్యం,[[కె.చక్రవర్తి]], [[ఎస్.జానకి]] - రచన: [[ఆరుద్ర]] # చూశారా పిల్లదాన్ని షోకైన కుర్రదాన్ని తోసింది ఒక్క - ఎస్.పి.బాలసుబ్రహ్మణ్యం, పి.సుశీల - రచన: ఆరుద్ర # బాబూ దోబూచులా నాతొ దొంగాటలా నా కళ్ళు మూసి - పి. సుశీల - రచన: ఆత్రేయ # రాధా అందించు నీలేత పెదవి యెహే లాలించి తీరాలి - ఎస్.పి.బాలసుబ్రహ్మణ్యం, పి.సుశీల - రచన: ఆరుద్ర # రేగాడు రేగాడు కుర్రాడు ఇంక ఆగమన్నా ఆగేట్టులేడు - పి.సుశీల, ఎస్.పి.బాలసుబ్రహ్మణ్యం- రచన: ఆత్రేయ ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} * డి.వి.వి.ఎస్.నారాయణ సంకలనం చేసిన మధుర గాయని పి.సుశీల మధుర గీతాలు, జె.పి.పబ్లికేషన్స్, విజయవాడ, 2007. ==బయటిలింకులు== *{{IMDb title|1380127}} [[వర్గం:శోభన్ బాబు నటించిన సినిమాలు]] [[వర్గం:రావు గోపాలరావు నటించిన చిత్రాలు]] [[వర్గం:కె.వి.చలం నటించిన సినిమాలు]] [[వర్గం:అల్లు రామలింగయ్య నటించిన చిత్రాలు]] [[వర్గం:సత్యనారాయణ నటించిన చిత్రాలు]] [[వర్గం:రమాప్రభ నటించిన చిత్రాలు]] b3fscraxzzm8024c3u0sbmr4uca82ul 0 65240 3614733 3591477 2022-08-03T16:49:05Z 2406:B400:D1:70E5:31E7:5E02:C2E0:FB61 /* నాలగవ తరం కంప్యూటర్స్(1976- ప్రస్తుతం) */ wikitext text/x-wiki {{cleanup-reorganize|date=జూన్ 2022}} {{sections|date=జూన్ 2022}} [[దస్త్రం:Personal computer collection rack - Computer History Museum (2007-11-10 21.23.48 by Carlo Nardone).jpg|thumb|407x407px|ప్రారంభంలో వాడిన వ్యక్తిగత కంప్యూటర్లు ]] ఆధునిక ప్రపంచంలో [[కంప్యూటర్]] లేని వ్యవస్థ, రంగం ఏదీ లేదు. కంప్యూటర్ లేని జీవనాన్ని ఊహించుకోవడమే కష్టం. ఇంతవరకూ మానవుడు నిర్మించిన మరే సాధనమూ కంప్యూటర్ చూపిన ప్రభావం చూపలేదంటే దాని శక్తిని అంచనా వెయ్యచ్చు. అటువంటి ప్రాముఖ్యత కలిగిన కంప్యూటర్ రంగంలో మన దేశం కూడా ఎంతో పురోగతిని సాధంచింది. కంప్యూటర్లలో రెండు రకాలు ఉన్నాయి. సాధారణ అవసరాలు అనగా విద్య, వ్యాపారం, పారిశ్రామికం, డిజైనింగ్ లాంటి వాటిలో మొదటి రకం వాడుతుంటారు. రెండవ రకం కర్మగారములలో, భారీ సంస్థలలో, అధిక డేటా ఉండే సర్వర్లకు, మిలటరీ అవసరాలకు, అంతరిక్ష పరిశోధనా సంస్థలలో రోబోట్‌లను నియంత్రించేందుకు ఇలా కొన్ని ప్రత్యేక అవసరాలను దృష్టిలో పెట్టుకొని తయారు చేయబడతాయి. ==కంప్యూటర్ అంటే ఏమిటి?== కంప్యూటర్ అనునది ఒక ఎలక్ట్రానిక్ ఉపకరణం. ఈ ఉపకరణాన్ని కచ్చితంగా నిర్వచించాలంటే కష్టతరమనే చెప్పాలి. కంప్యూటర్ అనే పరికరం కాలక్రమేణా ఎన్నో మార్పులు చెందటం వల్ల ఫలానా యంత్రమే కంప్యూటర్ అని నిర్వచించటం కష్టమౌతుంది. మునుపు కంప్యూటర్ అని పిలువబడ్ద యంత్రాలు వేర్వేరు పనులకై ఉపయోగింపబడటం వలన కూడా ఫలానా పని చేసే యంత్రమే కంప్యూటర్‌ అని చెప్పటం కూడా కష్టమౌతుందనే చెప్పాలు. కానీ ఈ క్రింది నిర్వచనాల ద్వారా కంప్యూటరు అంటే ఏమిటి అనే ప్రశ్నకు సమాధానం చెప్పవచ్చు. * కన్సైజ్‌ ఆక్స్ఫర్డు ఇంగ్లీష్‌ డిక్షనరి కంప్యూటర్‌ను "ముందుగా నిర్ధరించబడిన ఆదేశాల అనుసారం సమాచారాన్ని నిక్షేపించి (store), విశ్లేషించగల (process/analyze) ఒక ఎలెక్ట్రానిక్ పరికరం" అని నిర్వచిస్తోంది. ఈ నిర్వచనం కంప్యూటర్‌ను ఒక విశ్లేషణా యంత్రంగా లేక పరికరంగా చూస్తుంది.<ref>The Concise Oxford English Dictionary, http://www.askoxford.com/concise_oed/computer?view=uk, Accessed on 08.01.2009</ref> * వెబ్స్టర్స్ ఇంగ్లీష్ డిక్షనరి కంప్యూటర్‌కు "సమాచారాన్ని నిక్షేపించి (store) , అనుదానించి (retrieve), విశ్లేషించగల (process/analyze), ప్రోగ్రామబుల్‌ ఐన (సామాన్యంగా ఎలెక్ట్రానిక్) పరికరం" అనే నిర్వచనాన్ని చెబుతోంది. ఈ నిర్వచనంలో నాన్‌-ఎలెక్ట్రానికి పరికరాలు కూడా కంప్యూటర్లు అనబడవచ్చనే అర్థం గోచరిస్తోంది.<ref>Merriam Webster's Online Dictionary, http://www.merriam-webster.com/dictionary/computer, Accessed on 08.01.2009</ref> * సురేశ్‌ బసంద్ర తన కంప్యూటర్స్ టుడే అనే పుస్తకంలో ఈ పరికరాన్ని "విపులమైన ఆదేశాల అధారంగా, దత్తాంశాలను (డేటాను) స్వీకరించి, విశ్లేషించి, ఫలితాలను ప్రదానంచేస్తూ సమస్యలను పరిష్కరించగల యంత్రం." అని నిర్వచించారు. ఈ నిర్వచనంలో కంప్యూటర్‌ను 'సమస్యలను పరిష్కరించే యంత్రం' అని గుర్తించటం జరిగింది.<ref>Basandra, Suresh K, "Computers Today", Chapter-1, Pg#3, Galgotia Publications, 2005, ISBN 81-86340-74-2</ref> computer history మొదటి కంప్యూటర్ 19వ శతాబ్దపు రెండవ దశాబ్దం నాటికి, కంప్యూటర్ యొక్క ఆవిష్కరణకు అవసరమైన అనేక ఆలోచనలు గాలిలో ఉన్నాయి. మొదటిది, సాధారణ గణనలను స్వయంచాలకంగా చేయగలిగిన సైన్స్ మరియు పరిశ్రమకు సంభావ్య ప్రయోజనాలు ప్రశంసించబడ్డాయి, ఎందుకంటే అవి ఒక శతాబ్దం క్రితం కాదు. స్వయంచాలక గణనను మరింత ఆచరణాత్మకంగా చేయడానికి నిర్దిష్ట పద్ధతులు, లాగరిథమ్‌లను జోడించడం లేదా పునరావృతం చేయడం ద్వారా గుణకారం చేయడం వంటివి కనుగొనబడ్డాయి మరియు అనలాగ్ మరియు డిజిటల్ పరికరాలతో అనుభవం ప్రతి విధానం యొక్క కొన్ని ప్రయోజనాలను చూపించింది. జాక్వర్డ్ మగ్గం (మునుపటి విభాగంలో వివరించినట్లుగా, కంప్యూటర్ పూర్వగాములు) కోడెడ్ సూచనల ద్వారా బహుళార్ధసాధక పరికరాన్ని నిర్దేశించడం వల్ల కలిగే ప్రయోజనాలను చూపింది మరియు ఆ సూచనలను త్వరగా మరియు సరళంగా సవరించడానికి పంచ్ కార్డ్‌లను ఎలా ఉపయోగించవచ్చో ఇది ప్రదర్శించింది. ఇంగ్లండ్‌లోని ఒక గణిత మేధావి ఈ ముక్కలన్నింటినీ ఒకచోట చేర్చడం ప్రారంభించాడు. తేడా ఇంజిన్ చార్లెస్ బాబేజ్ ఒక ఆంగ్ల గణిత శాస్త్రజ్ఞుడు మరియు ఆవిష్కర్త: అతను కౌక్యాచర్‌ను కనుగొన్నాడు, బ్రిటిష్ పోస్టల్ వ్యవస్థను సంస్కరించాడు మరియు కార్యకలాపాల పరిశోధన మరియు యాక్చురియల్ సైన్స్ రంగాలలో మార్గదర్శకుడు. చెట్ల రింగుల నుండి గత సంవత్సరాల వాతావరణాన్ని చదవవచ్చని మొదట సూచించినది బాబేజ్. అతను కీలు, సాంకేతికలిపులు మరియు మెకానికల్ బొమ్మలతో జీవితకాల మోహం కలిగి ఉన్నాడు. ఇది మనం ఇచ్చిన సమస్య యొక్క డేటా (INPUT) స్వీకరించి ముందుగా ఇవ్వబడిన ప్రోగ్రాం ప్రకారం డేటాను విశ్లేషించి ఫలితాలు (OUTPUT) అందజేస్తుంది. ;కంప్యూటర్ వివరణ *[[లెక్కలు]] చేయడం కోసం కాలుక్యులేటర్ *[[ఉత్తరాలు]] టైప్ చేయడం కోసం టైపురైటర్ *ఉత్తరాలు దాచుకోవడం కోసం అలమర *[[ఆటలు]] ఆడుకొనే వీడియోగేమ్ ప్లేయర్ *[[సంగీతం]] వినే టేపురికార్డర్ *[[సినిమాలు]] చూసే [[దూరదర్శిని]] ఇలా ఒకే సాధనం ద్వారా విస్త్రుత ఉపయోగాల సమ్మేళనం కంప్యూటర్. కేవలం ఇవేకాక ఫ్యాక్టరీలలో యంత్ర నిర్దేశకుడు, కార్యాలయలలో కాగితాల పని, శాటిలైట్ వ్యవస్థలలో నిపుణుడు, రోబోట్‌లను నడిపించే పనిమంతుడు ఇలా చాలా చాలా చేయగల సాధనం కంప్యూటర్. మనిషి విషయం గ్రహిస్తాడు. ఆలోచిస్తాడు. దానికి అనుకూలంగా స్పందిస్తాడు. కాని! కంప్యూటర్ డేటాని ఇన్ పుట్ గా తీసుకొని ప్రొసెస్ చేస్తుంది. అవుట్ పుట్ ఇస్తుంది. ఈ రెండు విషయాల ద్వారా మనిషి చేసే పనికి కంప్యూటర్ చేసే పనికి దగ్గర దగ్గర పోలికలున్నాయని చెప్పవచ్చు. ;డేటా స్వీకరణ కీబోర్డ్, మౌస్, స్కానర్ మొదలగు పరికరాలు డేటాను మన నుంచి తీసుకొని కంప్యూటరుకు అందించుటకు ఉపయోగపడతాయి. వీటిని ఇన్ పుట్ డివైసెస్ అంటారు. వీటిని మనిషి యొక్క [[కళ్ళు]], [[చెవులు]]తో పోల్చవచ్చు. ;డేటా నియంత్రణ మనిషి యొక్క శరీర భాగాలను [[మెదడు]] ఏ విధంగా నియంత్రిస్తుందో అలాగే కంప్యూటర్లలో [[మైక్రో ప్రొసెసర్]] కంప్యూటరు లోని అన్ని భాగాలను నియంత్రిస్తుంది. ఇది ఇన్ పుట్ నుండి వచ్చిన డేటాను తీసుకొని ప్రోగ్రాముల సహాయంతో విశ్లేషించి ఫలితాలను తయారు చేస్తుంది. ;ఫలితాలు ప్రొసెసర్ నుండి సమాచారం గ్రహించి బయటకు అందించే ప్రింటరు మానిటరు మొదలగు భాగాలను అవుట్ పుట్ డివైసెస్ అంటారు. వీటిని మానవ శరీరంలోని మెదడు నుండి సమాచారం అందుకొని పని చేసే [[కాళ్ళు]], [[చేతులు]], [[నోరు]] లాంటి వాటితో పోల్చవచ్చు. ==కంప్యూటర్ నిర్మాణము== కంప్యూటర్లలో రకాలు ఉన్నప్పటికీ సాధారణంగా అందరూ వాడే 'పర్సనల్ కంప్యూటర్' నిర్మాణం ప్రకారం టైపురైటరు లాంటి [[కీ బోర్డ్]] కలిగి ఉంటుంది. కీబోర్డ్ ద్వారా కంప్యూటరుకు అవసరమైన డేటా అందిస్తాము. అందుకొన్న డేటాను విశ్లేషించేందుకు సి పి యు ([[సెంట్రల్ ప్రాసెసింగ్ యూనిట్]]) అనేది ఒక బాక్సులో [[మదర్ బోర్డ్]], పవర్ సప్లై బాక్స్, చిన్నప్యాన్స్, ప్లాపీ డిస్క్, డేటా డిస్క్([[హార్డ్ డ్రైవ్]]) అనే వాటితో కలసి ఉంటుంది. సెంట్రల్ ప్రోసెసింగ్ యూనిట్ నుండి విశ్లేషించబడిన సమాచారమును చూడడం కోసం టెలివిజన్ మాదిరిగా ఉండే మానిటర్ అను సాధనం ఉండును. వీటన్నిటి కలయికనూ కంప్యూటర్ అనవచ్చు. దీనికి ప్రింటర్, స్కానర్ మొదలగువాటిని కలపవచ్చు. సూపర్కంప్యూటింగ్ చరిత్ర కొలంబియా విశ్వవిద్యాలయంలోని IBM ట్యాబులేటర్‌లకు ప్రతిస్పందనగా 1920ల చివరలో యునైటెడ్ స్టేట్స్‌లో సూపర్‌కంప్యూటింగ్ అనే పదం ఉద్భవించింది. 1964లో విడుదలైన CDC 6600, కొన్నిసార్లు మొదటి సూపర్ కంప్యూటర్‌గా పరిగణించబడుతుంది.[1][2] అయినప్పటికీ, కొన్ని మునుపటి కంప్యూటర్‌లు 1960 UNIVAC LARC,[3] IBM 7030 స్ట్రెచ్,[4] మరియు మాంచెస్టర్ అట్లాస్ వంటి వాటి కోసం సూపర్ కంప్యూటర్‌లుగా పరిగణించబడ్డాయి, రెండూ 1962లో—ఇవన్నీ పోల్చదగిన శక్తిని కలిగి ఉన్నాయి; మరియు 1954 IBM NORC.[5] 1980ల నాటి సూపర్‌కంప్యూటర్‌లు కొన్ని ప్రాసెసర్‌లను మాత్రమే ఉపయోగించగా, 1990లలో, వేలాది ప్రాసెసర్‌లతో కూడిన యంత్రాలు యునైటెడ్ స్టేట్స్ మరియు జపాన్‌లో కొత్త గణన పనితీరు రికార్డులను నెలకొల్పడం ప్రారంభించాయి. 20వ శతాబ్దం చివరి నాటికి, పర్సనల్ కంప్యూటర్‌లలో ఉన్నటువంటి వేల సంఖ్యలో "ఆఫ్-ది-షెల్ఫ్" ప్రాసెసర్‌లతో భారీ సమాంతర సూపర్ కంప్యూటర్‌లు నిర్మించబడ్డాయి మరియు టెరాఫ్లాప్ గణన అవరోధాన్ని ఛేదించాయి. 21వ శతాబ్దపు మొదటి దశాబ్దంలో పురోగతి నాటకీయంగా ఉంది మరియు 60,000 కంటే ఎక్కువ ప్రాసెసర్‌లతో సూపర్‌కంప్యూటర్‌లు కనిపించాయి, పెటాఫ్లాప్ పనితీరు స్థాయిలను చేరుకున్నాయి. ప్రారంభం: 1950లు మరియు 1960లు "సూపర్ కంప్యూటింగ్" అనే పదాన్ని మొదటిసారిగా న్యూయార్క్ వరల్డ్‌లో 1929లో కొలంబియా విశ్వవిద్యాలయం కోసం IBM తయారు చేసిన పెద్ద కస్టమ్-బిల్ట్ ట్యాబులేటర్‌లను సూచించడానికి ఉపయోగించబడింది. 1957లో, ఇంజనీర్ల బృందం మిన్నెసోటాలోని మిన్నియాపాలిస్‌లో కంట్రోల్ డేటా కార్పొరేషన్ (CDC)ని ఏర్పాటు చేయడానికి స్పెర్రీ కార్పొరేషన్‌ను విడిచిపెట్టింది. సేమౌర్ క్రే ఒక సంవత్సరం తర్వాత CDCలో తన సహోద్యోగులతో చేరడానికి స్పెర్రీని విడిచిపెట్టాడు.[6] 1960లో, క్రే CDC 1604ను పూర్తి చేసింది, ఇది వాణిజ్యపరంగా విజయవంతమైన ట్రాన్సిస్టరైజ్డ్ కంప్యూటర్‌లలో మొదటి తరం మరియు విడుదలైన సమయంలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత వేగవంతమైన కంప్యూటర్.[7] అయినప్పటికీ, పూర్తిగా ట్రాన్సిటరైజ్ చేయబడిన ఏకైక హార్వెల్ క్యాడెట్ 1951లో పనిచేసింది మరియు IBM దాని వాణిజ్యపరంగా విజయవంతమైన ట్రాన్సిటరైజ్డ్ IBM 7090ని 1959లో అందించింది. సిస్టమ్ కన్సోల్‌తో CDC 6600 1960లో, క్రే ప్రపంచంలోనే అత్యంత వేగవంతమైన కంప్యూటర్‌ను రూపొందించాలని నిర్ణయించుకున్నాడు. జిమ్ థోర్న్‌టన్, మరియు డీన్ రౌష్ మరియు దాదాపు 30 మంది ఇతర ఇంజనీర్‌లతో కలిసి నాలుగు సంవత్సరాల ప్రయోగాల తర్వాత 1964లో క్రే CDC 6600ని పూర్తి చేశారు. క్రే జెర్మేనియం నుండి సిలికాన్ ట్రాన్సిస్టర్‌లకు మారారు, దీనిని ఫెయిర్‌చైల్డ్ సెమీకండక్టర్ నిర్మించారు, ఇది ప్లానార్ ప్రక్రియను ఉపయోగించింది. వీటిలో మీసా సిలికాన్ ట్రాన్సిస్టర్‌ల లోపాలు లేవు. అతను వాటిని చాలా వేగంగా పరిగెత్తాడు, మరియు కాంతి పరిమితి యొక్క వేగం తీవ్రమైన వేడెక్కడం సమస్యలతో చాలా కాంపాక్ట్ డిజైన్‌ను బలవంతం చేసింది, వీటిని డీన్ రౌష్ రూపొందించిన శీతలీకరణను ప్రవేశపెట్టడం ద్వారా పరిష్కరించారు.[8] 6600 పరిశ్రమ యొక్క మునుపటి రికార్డ్ హోల్డర్ IBM 7030 స్ట్రెచ్‌ను అధిగమించింది, [స్పష్టత అవసరం] మూడు రెట్లు ఎక్కువ.[9][10] మూడు మెగాఫ్లాప్‌ల పనితీరుతో,[11][12] రెండు వందల కంప్యూటర్‌లు ఒక్కొక్కటి $9 మిలియన్లకు విక్రయించబడినప్పుడు దీనిని సూపర్‌కంప్యూటర్‌గా పిలిచారు మరియు సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మార్కెట్‌ని నిర్వచించారు.[7][13] 6600 పెరిఫెరల్ కంప్యూటింగ్ ఎలిమెంట్స్‌కు పనిని "ఫార్మింగ్ అవుట్" చేయడం ద్వారా వేగాన్ని పొందింది, వాస్తవ డేటాను ప్రాసెస్ చేయడానికి CPU (సెంట్రల్ ప్రాసెసింగ్ యూనిట్)ని విడుదల చేసింది. మిన్నెసోటా యూనివర్శిటీలో లిడ్డియార్డ్ మరియు ముండ్‌స్టాక్‌లు మెషీన్ కోసం మిన్నెసోటా ఫోర్ట్రాన్ కంపైలర్‌ను అభివృద్ధి చేశారు మరియు దానితో 6600 ప్రామాణిక గణిత శాస్త్ర కార్యకలాపాలపై 500 కిలోఫ్లాప్‌లను కొనసాగించగలదు.[14] 1968లో, క్రే CDC 7600ని పూర్తి చేశాడు, ఇది ప్రపంచంలోనే అత్యంత వేగవంతమైన కంప్యూటర్.[7] 36 MHz వద్ద, 7600 6600 కంటే 3.6 రెట్లు క్లాక్ స్పీడ్‌ని కలిగి ఉంది, అయితే ఇతర సాంకేతిక ఆవిష్కరణల కారణంగా గణనీయంగా వేగంగా నడిచింది. వారు 7600లలో కేవలం 50 మాత్రమే విక్రయించారు, చాలా వైఫల్యం కాదు. క్రే తన స్వంత కంపెనీని స్థాపించడానికి 1972లో CDCని విడిచిపెట్టాడు.[7] అతని నిష్క్రమణకు రెండు సంవత్సరాల తర్వాత CDC STAR-100ని డెలివరీ చేసింది, ఇది 100 మెగాఫ్లాప్‌ల వద్ద 7600 కంటే మూడు రెట్లు ఎక్కువ వేగంతో ఉంది. టెక్సాస్ ఇన్‌స్ట్రుమెంట్స్ ASCతో పాటు, వెక్టర్ ప్రాసెసింగ్‌ని ఉపయోగించిన మొదటి మెషీన్‌లలో STAR-100 ఒకటి - ఆలోచన ఉంది. 1964లో APL ప్రోగ్రామింగ్ లాంగ్వేజ్ ద్వారా ప్రేరణ పొందింది.[15][16] జనవరి 1963లో మాంచెస్టర్ అట్లాస్ విశ్వవిద్యాలయం. 1956లో, యునైటెడ్ కింగ్‌డమ్‌లోని మాంచెస్టర్ యూనివర్శిటీలో ఒక బృందం, MUSE-ని అభివృద్ధి చేయడం ప్రారంభించింది - మైక్రోసెకండ్ ఇంజిన్ నుండి ఈ పేరు వచ్చింది - చివరికి ఒక సూచనకు ఒక మైక్రోసెకండ్‌కు చేరుకునే ప్రాసెసింగ్ వేగంతో పనిచేసే కంప్యూటర్‌ను రూపొందించే లక్ష్యంతో, దాదాపు ఒక మిలియన్ సూచనలు రెండవది.[17] Mu (గ్రీకు అక్షరం పేరు µ) అనేది SI మరియు ఇతర యూనిట్ల వ్యవస్థలలో ఉపసర్గ, ఇది 10−6 (ఒక మిలియన్) కారకాన్ని సూచిస్తుంది. 1958 చివరిలో, ఫెరాంటి ఈ ప్రాజెక్ట్‌పై మాంచెస్టర్ విశ్వవిద్యాలయంతో సహకరించడానికి అంగీకరించాడు మరియు టామ్ కిల్‌బర్న్ నియంత్రణలో ఉన్న జాయింట్ వెంచర్‌తో కంప్యూటర్‌కు కొంతకాలం తర్వాత అట్లాస్ అని పేరు పెట్టారు. మొదటి అట్లాస్ అధికారికంగా 7 డిసెంబర్ 1962న ప్రారంభించబడింది—క్రే CDC 6600 సూపర్‌కంప్యూటర్‌ను ప్రవేశపెట్టడానికి దాదాపు మూడు సంవత్సరాల ముందు—ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి సూపర్‌కంప్యూటర్‌లలో ఒకటి. నాలుగు IBM 7094లకు సమానమైన ప్రపంచంలోనే అత్యంత శక్తివంతమైన కంప్యూటర్‌గా ఇది ప్రారంభించబడిన సమయంలో పరిగణించబడింది. అట్లాస్ ఆఫ్‌లైన్‌కి వెళ్లినప్పుడల్లా యునైటెడ్ కింగ్‌డమ్ కంప్యూటర్ సామర్థ్యంలో సగం కోల్పోయిందని చెప్పబడింది.[18] అట్లాస్ దాని 16,384 పదాలను కలపడం ద్వారా దాని వర్కింగ్ మెమరీని విస్తరించడానికి ఒక మార్గంగా వర్చువల్ మెమరీ మరియు పేజింగ్‌ను ప్రారంభించింది. 21వ శతాబ్దంలో పెటాస్కేల్ కంప్యూటింగ్ ప్రధాన వ్యాసం: పెటాస్కేల్ కంప్యూటింగ్ అర్గోన్ నేషనల్ లాబొరేటరీలో బ్లూ జీన్/P సూపర్ కంప్యూటర్ 21వ శతాబ్దం మొదటి దశాబ్దంలో గణనీయమైన పురోగతి సాధించబడింది. సూపర్ కంప్యూటర్ల సామర్థ్యం పెరుగుతూనే ఉంది, కానీ నాటకీయంగా లేదు. క్రే C90 1991లో 500 కిలోవాట్ల శక్తిని ఉపయోగించింది, అయితే 2003 నాటికి ASCI Q 3,000 kWని ఉపయోగించింది, అయితే 2,000 రెట్లు వేగంగా పనిచేసింది, ప్రతి వాట్ పనితీరును 300 రెట్లు పెంచింది.[35] 2004లో, జపాన్ ఏజెన్సీ ఫర్ మెరైన్-ఎర్త్ సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ (JAMSTEC) వద్ద NEC నిర్మించిన ఎర్త్ సిమ్యులేటర్ సూపర్‌కంప్యూటర్ 640 నోడ్‌లను ఉపయోగించి 35.9 టెరాఫ్లాప్‌లకు చేరుకుంది, ఒక్కొక్కటి ఎనిమిది యాజమాన్య వెక్టార్ ప్రాసెసర్‌లు ఉన్నాయి.[36] పోల్చి చూస్తే, 2020 నాటికి, ఒక NVidia RTX 3090 గ్రాఫిక్స్ కార్డ్ ఒక్కో కార్డుకు 35 TFLOPS చొప్పున పోల్చదగిన పనితీరును అందించగలదు.[37] IBM బ్లూ జీన్ సూపర్‌కంప్యూటర్ ఆర్కిటెక్చర్ 21వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో విస్తృతంగా ఉపయోగించబడింది మరియు TOP500 జాబితాలోని 27 కంప్యూటర్‌లు ఆ నిర్మాణాన్ని ఉపయోగించాయి. బ్లూ జీన్ విధానం కొంత భిన్నంగా ఉంటుంది, ఇది తక్కువ విద్యుత్ వినియోగానికి ప్రాసెసర్ వేగాన్ని వ్యాపారం చేస్తుంది, తద్వారా ఎక్కువ సంఖ్యలో ప్రాసెసర్‌లను గాలి చల్లబడిన ఉష్ణోగ్రతల వద్ద ఉపయోగించవచ్చు. ఇది 60,000 ప్రాసెసర్‌లను ఉపయోగించగలదు, 2048 ప్రాసెసర్‌లు "ప్రతి రాక్", మరియు వాటిని త్రీ-డైమెన్షనల్ టోరస్ ఇంటర్‌కనెక్ట్ ద్వారా కలుపుతుంది.[38][39] చైనాలో పురోగతి వేగంగా ఉంది, దీనిలో చైనా జూన్ 2003లో TOP500 జాబితాలో 51వ స్థానంలో ఉంది, తర్వాత నవంబర్ 2003లో 14వ స్థానంలో ఉంది మరియు జూన్ 2004లో 10వ స్థానంలో ఉంది మరియు 2005లో 5వ స్థానంలో నిలిచింది, 2010లో 2.5 పెటాఫ్లాప్ టియాన్హే-తో అగ్రస్థానాన్ని పొందింది. నేను సూపర్ కంప్యూటర్.[40][41] జూలై 2011లో, 8.1 పెటాఫ్లాప్ జపనీస్ K కంప్యూటర్ 600 క్యాబినెట్లలో ఉంచబడిన 60,000 SPARC64 VIIIfx ప్రాసెసర్‌లను ఉపయోగించి ప్రపంచంలోనే అత్యంత వేగవంతమైనదిగా మారింది. K కంప్యూటర్ ఎర్త్ సిమ్యులేటర్ కంటే 60 రెట్లు ఎక్కువ వేగాన్ని కలిగి ఉంది మరియు ఎర్త్ సిమ్యులేటర్ అగ్రస్థానంలో నిలిచిన ఏడు సంవత్సరాల తర్వాత ప్రపంచంలోని 68వ సిస్టమ్‌గా ర్యాంక్ పొందడం, అత్యుత్తమ పనితీరులో వేగవంతమైన పెరుగుదల మరియు సూపర్‌కంప్యూటింగ్ సాంకేతికత యొక్క విస్తృత వృద్ధి రెండింటినీ ప్రదర్శిస్తుంది. ప్రపంచవ్యాప్తంగా.[42][43][44] 2014 నాటికి, ఎర్త్ సిమ్యులేటర్ జాబితా నుండి తొలగించబడింది మరియు 2018 నాటికి K కంప్యూటర్ టాప్ 10 నుండి నిష్క్రమించింది. 2018 నాటికి, సమ్మిట్ 200 petaFLOPS వద్ద ప్రపంచంలోనే అత్యంత శక్తివంతమైన సూపర్ కంప్యూటర్‌గా మారింది. 2020లో, 442 PFLOPS సామర్థ్యం గల ఫుగాకు సూపర్‌కంప్యూటర్‌తో జపనీయులు మరోసారి అగ్రస్థానంలో నిలిచారు. ; ==కంప్యూటర్ అభివృద్దిక్రమం== కంప్యూటర్ ముఖ్యంగా లెక్కలు చేసేందుకు ఉపయోగించుట కొరకు తయారు చేయబడింది. క్రీస్తు పూర్వం చైనీయులు [[అబాకస్]] అనే సాధనాన్ని లెక్కలు చేసేందుకు వినియోగించేవారు. [[జాన్ నేపియర్]] అను [[స్కాట్‌లాండ్]] దేశ గణిత శాస్త్రజ్ఞుడు గుణకారములను సులభముగా చేయుటకు [[నేపియర్ బోన్స్]] అనే ఎముకలతో తయారు చేయబడిన సాధనమును ఉపయోగించాడు. అదే జాన్ పియర్ తరువాత [[1617]]లో [[లూగరిధమిక్ టేబుల్స్]]ను గుణకారములను భాగహారములను చేసేందుకు తయారు చేసి ఉపయోగించాడు. [[1620]]వ సంవత్సరంలో లూగరిధమ్స్ టేబుల్ ద్వారా కొంత అభివృద్ధి చేసి [[స్లైడ్ రూల్]] కనుగొన్నాడు. అయితే ఇవన్నీ మానవ శక్తితో పనిచేసేవే. వీటి తదనాంతరం రూపుదిద్దుకొన్నదే [[పాస్కల్]] ఇది గేర్లు ఇనుప చక్రములు వినియోగించి చేసిన మొదటి యంత్రమనవచ్చు. [[1671]]వ సంవత్సరంలో [[గాట్ఫ్రెడ్ లైబెంజ్]] అను అతడు పాస్కల్ యంత్రానికి మార్పులు చేర్పులు చేసి కూడికలు తీసివేతలతోపాటు గుణకారములు, భాగహారములు కూడా సులభముగా చేయగల్గే [[లీబ్ నిడ్జ్]] అనే యంత్రమును తయారు చేసాడు. [[1823]]వ సంవత్సరంలో '''కంప్యూటర్ పితామహుడు'''గా పిలవబడే [[చార్లెస్ బాబేజ్]] అను గణిత శాస్త్రజ్ఞుడు ఆల్జీబ్రా ఈక్వేషన్స్ కూడా చేయగల [[డిఫరెన్సియల్ ఇంజన్]] అనే యంత్రపరికరాన్ని తయారు చేసాడు. ఇతని కాలంలోనే కావలసిన విడి భాగాలు లభించి ఉంటే కంప్యూటర్ తయారయ్యి ఉండేదని అంటారు. ఎందువలనంటే డిఫెన్సియల్ ఇంజనుపై గడించిన అనుభవంతో నిముషానికి అరవై కూడికలు చేయగలిగి విలువలను మెమొరీలో దాయగల అవకాశం గల [[ఎనలిటికల్ ఇంజన్]] రూపకల్పన చేయగలిగాడు. కాని అతని అవసరానికి సరిపడు క్వాలిటీ గల విడిభాగాలు తయారు చేయగల సామర్ధ్యం కలిగిన పరిశ్రమలు ఆనాడు లేకపోవుటచే ఎనలిటికల్ ఇంజన్ తయారు చేయలేక పోయాడు. తరువాత కంప్యూటర్ అభివృద్ధికి [[హార్మన్ హోల్ రీత్]] కృషిచేసి తను తయారు చేసిన కంప్యూటర్లను అవసరం కలిగిన కొన్ని కంపెనీలకు విక్రయించగలిగాడు. ప్రసిద్ధి గాంచిన కంప్యూటర్ల సంస్థ [[ఐ.బి.యమ్(I.B.M)]] హోల్ రీత్ స్థాపించినదే. మొదటి [[ఎనలాగ్ కంప్యూటర్]] రకానికి చెందిన [[లార్డ్ కెల్విన్]] అభివృద్ధి చేసాడు. దీని తరువాత [[మార్క్-1]] (MARK-1) అనే కంప్యూటర్ [[1948]]లో ఐ.బి.యమ్. సంస్థ సహకారంతో రూపొందించాడు. ఈ కంప్యూటరునే అసలైన కంప్యూటరుగా పేర్కొంటారు. దీని తరువాత వాల్వులు ఉపయోగించి కంప్యూటర్లు తయారు చేయబడినాయి. ==కంప్యూటర్ల వర్గీకరణ== కంప్యూటర్లు అవి పనిచేసే సూత్రము బట్టి కొన్ని వర్గాలుగా విభజించారు. ;ఎన్లాగ్ కంప్యూటర్స్ ఇందులో భౌతికంగా మారుతుండే విలువలయిన [[ఉష్ణోగ్రత]], [[పీడనము]]ల విలువలను తీసుకొని అందుకు అనుగుణమైన విద్యుత్ రంగాలను విశ్లేషించుట ద్వారా మానిటరుపై ఫలితము తెలియచేయబడుతుంది. ;డిజిటల్ కంప్యూటర్స్ డిజిటల్ కంప్యూటర్లలో రెండు రకాలు ఉన్నాయి. సాధారణ అవసరాలు అనగా విద్య, వ్యాపారం, పారిశ్రామికం, డిజైనింగ్ లాంటి వాటిలో మొదటి రకం వాడుతుంటారు. రెండవ రకం కర్మగారములలో, భారీ సంస్థలలో, అధిక డేటా ఉండే సర్వర్లకు, మిలటరీ అవసరాలకు, అంతరిక్ష పరిశోధనా సంస్థలలో రోబోట్ లను నియంత్రించేందుకు ఇలా కొన్ని ప్రత్యేక అవసరాలను దృష్టిలో పెట్టుకొని తయారు చేయబడతాయి. మనం నిత్యం ఉపయోగించు సాధారణమైన కంప్యూటర్లను డిజిటల్ కంప్యూటర్లంటారు. [[డిజిట్]] అంటే అంకె అనే అర్ధంతో వీటిని అలా పిలుస్తున్నారు. డిజిటల్ కంప్యూటర్లు [[సంఖ్య]] లకు సంబంధించినవి. ఇన్ పుట్ ఏరూపముగా ఇవ్వబడిననూ దానిని సంఖ్యారూపములోకి మార్చుకొంటాయి. డిజిటల్ కంప్యూటర్లు సంఖ్యలను ఒక మానం నుండి వేరొక మానంలోకి ([[బ్రైనరీ కోడ్]]) గా మార్చుకొంటూ కేవలం కూడికలు తీసివేతల ద్వారా ఇన్ పుట్ను విశ్లేషిస్తూ తమ పనులను నిర్వర్తించి పలితాలను తెలియపరుస్తూఉంటాయి. ఇవి ఒక గది అంత విస్తీర్ణము నుండి అరచేతిలో ఇమిడిపోయేంత(పామ్ టాప్ కంప్యూటర్) చిన్నగా కూడా ఉంటాయి. ఇవి ఎన్లాగ్ కంప్యూటర్లతో పోలిస్తే ఖర్చు తక్కువ, వేగం కూడా ఎక్కువగా ఉంటాయి. ;హైబ్రీడ్ కంప్యూటర్స్ కొన్ని ప్రత్యేక అవసరాలకు ఎన్లాగ్, డిజిటల్ కంప్యూటర్లను కలిపి తయారు చేస్తారు. వీటిలో కొన్ని లెక్కలు ఎన్లాగ్ కంప్యూటర్ విభాగంలోనూ మరికొన్ని డిజిటల్ విభాగంలోనూ జరుగుతాయి. ఉదాహరణకు హాస్పిటల్లలో ఐసియు విభాగాలలో వీటిని వాడుతుంటారు. ఇవి రోగి యొక్క గుండె కొట్టుకొనే రేటును ఎన్లాగ్ ద్వారా తీసుకొని మారుతూ ఉండే విలువలను డిజిటల్ సిగ్నల్స్ రూపంలో విశ్లేషించి రోగికి అపాయమేర్పడినపుడు హెచ్చరిస్తుంది. కంప్యూటర్ల సామర్ధ్యమును బట్టి మూడు రకాలుగానూ, వాడకమును బట్టి మూడు రకములుగాను విడగొట్టవచ్చు వాటిలో ;మొదటి రకం. *మైక్రో కంప్యూటర్స్ *మెయిన్ ప్రేమ్ కంప్యూటర్స్ *సూపర్ కంప్యూటర్స్ ;రెండవరకం *హోమ్ కంప్యూటర్లు *మల్టీ మీడియా కంప్యూటర్లు *ఎడ్యుకేషనల్ కంప్యూటర్లు ==కంప్యూటర్ తరాలు== IFRAC (టాటా ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ ఫండమెంటల్ రీసెర్చ్ ఆటోమేటిక్ కాలిక్యులేటర్) ముంబైలోని టాటా ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ ఫండమెంటల్ రీసెర్చ్‌లో భారతదేశంలో అభివృద్ధి చేయబడిన మొదటి కంప్యూటర్. ప్రారంభంలో TIFR పైలట్ మెషిన్ 1950లలో అభివృద్ధి చేయబడింది (1956లో పని చేసింది).[1] తుది యంత్రం యొక్క అభివృద్ధి 1955లో ప్రారంభించబడింది[citation needed] మరియు అధికారికంగా ప్రారంభించబడింది (మరియు జవహర్‌లాల్ నెహ్రూచే TIFRAC అని పేరు పెట్టారు)[citation needed] 1960లో పూర్తి యంత్రం 1965 వరకు వాడుకలో ఉంది.[citation needed] TIFRACలో 2,700 వాక్యూమ్ ట్యూబ్‌లు, 1,700 జెర్మేనియం డయోడ్‌లు మరియు 12,500 రెసిస్టర్‌లు ఉన్నాయి. ఇది ఫెర్రైట్ కోర్ మెమరీ యొక్క 2,048 40-బిట్ పదాలను కలిగి ఉంది. ఈ యంత్రం ఫెర్రైట్ కోర్ మెమరీని ముందుగా స్వీకరించింది.[citation needed] వాక్యూమ్ ట్యూబ్‌లను కలిగి ఉన్న TIFRAC యొక్క ప్రధాన అసెంబ్లీ 18 అడుగుల x 2.5 అడుగుల x 8 అడుగుల కొలిచే భారీ స్టీల్ రాక్‌లో ఉంచబడింది. ఇది 4 అడుగుల x 2.5 అడుగుల x 8 అడుగుల మాడ్యూల్స్ నుండి తయారు చేయబడింది. సర్క్యూట్‌లను యాక్సెస్ చేయడానికి ప్రతి మాడ్యూల్‌కు ఇరువైపులా ఉక్కు తలుపులు ఉన్నాయి.[citation needed] గ్రాఫ్‌లు మరియు ఆల్ఫా-న్యూమరిక్ చిహ్నాలు రెండింటి యొక్క అనలాగ్ మరియు డిజిటల్ డిస్‌ప్లే కోసం కంప్యూటర్‌కు సహాయక అవుట్‌పుట్‌గా పనిచేయడానికి క్యాథోడ్ రే ట్యూబ్ డిస్‌ప్లే సిస్టమ్ అభివృద్ధి చేయబడింది. మాన్యువల్ కన్సోల్ కంప్యూటర్ యొక్క ఇన్‌పుట్/అవుట్‌పుట్ కంట్రోల్ యూనిట్‌గా పనిచేస్తుంది. TIFRAC యొక్క సాఫ్ట్‌వేర్ 0 మరియు 1 యొక్క ఆదేశాల శ్రేణిలో వ్రాయబడింది. బ్రిటీష్-నిర్మిత HEC 2M కంప్యూటర్, భారతదేశంలోని మొట్టమొదటి డిజిటల్ కంప్యూటర్, ఇది 1955లో కోల్‌కతాలోని ఇండియన్ స్టాటిస్టికల్ ఇన్‌స్టిట్యూట్‌లో దిగుమతి చేయబడి, ఇన్‌స్టాల్ చేయబడింది. దీనికి ముందు, ఈ సంస్థ 1953లో ఒక చిన్న అనలాగ్ కంప్యూటర్‌ను అభివృద్ధి చేసింది. సాంకేతికంగా భారతదేశంలో మొదటి కంప్యూటర్ developed in india with Govenment of india.[2] =====మొదటి తరం కంప్యూటర్స్ (1945-1960)===== మొదటి తరం కంప్యూటర్లలో వాక్యూం ట్యూబులను వాడి తయారు చేసేవారు. వీటిని వాడి తయారు చేసిన మొట్ట మొదటి ఎలెక్ట్రానిక్ కంప్యూటర్ [[ఎనియాక్]] (ENIAC). ఇది రిలేలతో తయారయిన కంప్యూటర్ల కంటే వేగంగా పనిచేయగలదు. సెకనుకు 5000 కూడికలు చేయగలదు. [[1946]]లో తయారయిన ఎనియాక్లో కంప్యూటర్లో మెమొరీ ఉండేదికాదు. దీని తయారీలో 18.000 వాక్యూం ట్యూబులు, 70.000 రెసిస్టర్లు, 1000 కెపాసిటర్లు, 6000 స్విచ్చులు వాడారు. దీనిని ఉంచేందుకు చాలా ఎక్కువ స్థలము అవసరమవడమే కాక దీనిని నడిపించేందుకు 150 కె,డబ్ల్యు ల విద్యుత్ అవసరమయ్యేది. అధిక శక్తి వినియోగించుట వలన ఎక్కువ వేడి పుడుతుండేది. [[1946]]లో [[జాన్ వాన్ న్యూమన్]] కంప్యూటరులో ప్రోగ్రాములను దాచే విధానాన్ని ప్రతిపాదించాడు. ఈ విధానంలో [[ఎడ్సాక్]] (EDSAC), [[ఎడ్వాక్]] (EDVAC), [[యునివాక్]] (UNIVAC) అనే కంప్యూటర్లు తయారయినవి. మొదటి తరం కంప్యూటర్లు పంచ్ కార్డు ద్వారా డేటాను తీసుకొనేవి. ఐ,బి,యం - 650 ([[I B M - 650]]), ఐ,బి,యం - 701 ([[I B M - 701]]) మొదలగునవి మొదటి తరం కంప్యూటర్లు. " భారతదేశపు అత్యంత వేగవంతమైన సూపర్ కంప్యూటర్ ‘పరమ్ ప్రవేగ’ IIScలో ఇన్‌స్టాల్ చేయబడింది: ఇది ఏమి చేయగలదు? ముఖ్యాంశాలు --------------------- year 2022 india super comptuers history cdac india ------------------------------------- పరమ ప్రవేగగా పిలువబడే ఇది భారతీయ విద్యాసంస్థలో అతిపెద్దది. డిపార్ట్‌మెంట్ ఆఫ్ సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ మరియు మినిస్ట్రీ ఆఫ్ ఎలక్ట్రానిక్స్ అండ్ ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ ఆధ్వర్యంలో ఇది నేషనల్ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్ కింద ప్రారంభించబడింది. పరమ్ పర్వేగా 3.3 పెటాఫ్లాప్‌ల సూపర్‌కంప్యూటింగ్ సామర్థ్యాన్ని కలిగి ఉంది. విషయాలను దృష్టిలో ఉంచుకుంటే, ఒక పెటాఫ్లాప్ క్వాడ్రిలియన్ (వెయ్యి ట్రిలియన్) ఫ్లోటింగ్ పాయింట్ ఆపరేషన్స్ పర్ సెకను (FLOPS) లేదా వెయ్యి టెరాఫ్లాప్‌లకు సమానం. సూపర్ కంప్యూటర్‌లో అమర్చబడిన అనేక భాగాలు వాస్తవానికి భారతదేశంలో తయారు చేయబడ్డాయి. ఇది పనిచేసే సాఫ్ట్‌వేర్ స్టాక్‌ను కూడా C-DAC స్వదేశీంగా అభివృద్ధి చేసింది. కర్నాటకలోని బెంగళూరులోని ఇండియన్ ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ సైన్స్ (IISc) దేశంలోనే అత్యంత శక్తివంతమైన సూపర్ కంప్యూటర్‌లలో ఒకదానిని ఏర్పాటు చేసిందని ఇండియా సైన్స్ వైర్ నివేదిక వెల్లడించింది. పరమ ప్రవేగగా పిలువబడే ఇది భారతీయ విద్యాసంస్థలో అతిపెద్దది. డిపార్ట్‌మెంట్ ఆఫ్ సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ మరియు మినిస్ట్రీ ఆఫ్ ఎలక్ట్రానిక్స్ అండ్ ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ (MeitY) నేతృత్వంలోని నేషనల్ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్ కింద ఇది ప్రారంభించబడింది. పరమ్ పర్వేగా 3.3 పెటాఫ్లాప్‌ల సూపర్‌కంప్యూటింగ్ సామర్థ్యాన్ని కలిగి ఉంది. విషయాలను దృష్టిలో ఉంచుకుంటే, ఒక పెటాఫ్లాప్ క్వాడ్రిలియన్ (వెయ్యి ట్రిలియన్) ఫ్లోటింగ్ పాయింట్ ఆపరేషన్స్ పర్ సెకను (FLOPS) లేదా వెయ్యి టెరాఫ్లాప్‌లకు సమానం. ఈ సూపర్ కంప్యూటర్‌ను సెంటర్ ఫర్ డెవలప్‌మెంట్ ఆఫ్ అడ్వాన్స్‌డ్ కంప్యూటింగ్ రూపొందించింది. సూపర్ కంప్యూటర్‌లో అమర్చబడిన అనేక భాగాలు వాస్తవానికి భారతదేశంలో తయారు చేయబడ్డాయి. ఇది పనిచేసే సాఫ్ట్‌వేర్ స్టాక్‌ను కూడా C-DAC స్వదేశీంగా అభివృద్ధి చేసింది. సూపర్ కంప్యూటర్‌ను శక్తివంతం చేయడంలో CPU నోడ్‌ల కోసం Intel జియాన్ క్యాస్కేడ్ లేక్ ప్రాసెసర్‌లు మరియు GPU నోడ్‌ల కోసం Nvidia యొక్క Tesla V100 కార్డ్‌లు ఉన్నాయి. మెషీన్ ప్రోగ్రామ్ డెవెలో యొక్క శ్రేణిని కలిగి ఉంది 2022 నాటికి, క్వాంటం కంప్యూటింగ్ అనేది ప్రపంచవ్యాప్తంగా విద్యా సంస్థలు మరియు ప్రైవేట్ రంగంలో ఉన్నత స్థాయి పరిశోధన మరియు అభివృద్ధి కార్యకలాపం. మెకిన్సే & కంపెనీ విశ్లేషణ ప్రకారం "..పెట్టుబడి డాలర్లు వెల్లువెత్తుతున్నాయి మరియు క్వాంటం-కంప్యూటింగ్ స్టార్ట్-అప్‌లు విస్తరిస్తున్నాయి". "సాంప్రదాయమైన అధిక-పనితీరు గల కంప్యూటర్‌ల పరిధి మరియు వేగానికి మించిన సమస్యలను పరిష్కరించడంలో వ్యాపారాలు సహాయపడతాయని క్వాంటం కంప్యూటింగ్ వాగ్దానం చేస్తున్నప్పటికీ, ఈ ప్రారంభ దశలో వినియోగ సందర్భాలు ఎక్కువగా ప్రయోగాత్మకంగా మరియు ఊహాజనితంగా ఉంటాయి" అని వారు గమనించారు.[5] క్లాసికల్ కంప్యూటర్ ద్వారా పరిష్కరించబడే ఏదైనా గణన సమస్య క్వాంటం కంప్యూటర్ ద్వారా కూడా పరిష్కరించబడుతుంది.[6] దీనికి విరుద్ధంగా, క్వాంటం కంప్యూటర్ ద్వారా పరిష్కరించబడే ఏదైనా సమస్యను క్లాసికల్ కంప్యూటర్ ద్వారా కూడా పరిష్కరించవచ్చు, కనీసం సూత్రప్రాయంగా తగినంత సమయం ఇవ్వబడుతుంది. మరో మాటలో చెప్పాలంటే, క్వాంటం కంప్యూటర్లు చర్చ్-ట్యూరింగ్ థీసిస్‌కు కట్టుబడి ఉంటాయి. దీని అర్థం క్వాంటం కంప్యూటర్లు కంప్యూటబిలిటీ పరంగా క్లాసికల్ కంప్యూటర్‌ల కంటే అదనపు ప్రయోజనాలను అందించనప్పటికీ, కొన్ని సమస్యల కోసం క్వాంటం అల్గారిథమ్‌లు సంబంధిత తెలిసిన క్లాసికల్ అల్గారిథమ్‌ల కంటే తక్కువ సమయ సంక్లిష్టతలను కలిగి ఉంటాయి. ముఖ్యంగా, క్వాంటం కంప్యూటర్లు కొన్ని సమస్యలను త్వరగా పరిష్కరించగలవని నమ్ముతారు, ఏ క్లాసికల్ కంప్యూటర్ కూడా సాధ్యమయ్యే సమయ వ్యవధిలో పరిష్కరించలేనిది-ఈ ఘనతను "క్వాంటం ఆధిపత్యం" అని పిలుస్తారు. క్వాంటం కంప్యూటర్‌లకు సంబంధించి సమస్యల గణన సంక్లిష్టత అధ్యయనాన్ని క్వాంటం సంక్లిష్టత సిద్ధాంతం అంటారు india comptuer softwaer technology historyy ear 2020- 2022 Prof. Dr. A.Gopal comptuer software engineering admin officer with Gov tindia hanamkonda,Warangal city telangana india in hanamkonda,Warangal city telangana india software parks of india stated information technology park of india at hanamkonda,Warangal city year 2001 year 2012 with Govt india at cercuit house road hanamkonda,Warangal city ts india online www.orugalluindiacollege.in with Govt india www.indiainfonet.net year 2020 Prof. Dr. A.Gopal - with Got india he founder orugallu technology india software industry msme.gov.in categaor: general A.Gopal- Manaement engineering admin officer & Professor comptuer egineireng & Principal Scientist with Govt india contract Govt ts education univeristy educaiton onlie regular computing medical technology -hanamkonda,Warangal city-Telantgana-india online www.orugalluindiacollege.in www.indiainfonet.net www.msme.gov.in www.nsic.co.in www.kakatiya.ac.in www.ignou.ac.in www.yas.nic.in www.youthforindia.org.in with with Govt india barath sanchar nigam limites stpi in hanamkonda,Warangal city ts india =====రెండవతరం కంప్యూటర్స్(1960-1965)===== రెండవ తరం కంప్యూటర్లలో వాక్యూం ట్యూబులకు బదులు [[ట్రాన్సిస్టర్స్]] వాడడం మొదలెట్టారు. ఇది పరిమాణంలో చిన్నదిగా ఉండటమే కాక వేగంగా పని చేస్తూ తక్కువ వేడిని విడుదల చేస్తుండేది. ఈ కంప్యూటర్లను సాంకేతిక రంగాలలోనే కాక వ్యాపార అవసరములకు కూడా వినియోగించేవారు. ఈ కంప్యూటర్లను వాడుకొనుటకై [[ఫోర్ట్రాన్]], [[కోబాల్]], [[ఆల్గాల్]], [[స్కోబాల్]] అను భాషలు ప్రత్యేకంగా అభివృద్ది చేయబడినవి. ఇవి ఇంగ్లీషు భాష మాదిరిగా ఉపయోగించుటకు తేలికగా ఉండే భాషలు. =====మూడవతరం కంప్యూటర్స్(1965-1975)===== మూడవ తరం కంప్యూటర్స్ చిప్ ఆధారంగా పనిచేయు కంప్యూటర్స్. లార్జ్ స్కేల్ ఇంటిగ్రేషన్ ద్వార 1000 కంటే ఎక్కువ ట్రాన్సిస్టర్లను, రెసిస్టర్లను, కెపాసిటర్లను కాప్స్యూల్ సైజుకు లేదా అంతకంటే చిన్నగా చిప్ లేదా ఐ సి(ఇంటిగ్రేటెడ్ సర్క్యూట్)గా తయరు చేయవచ్చు. ఇలాంటి చిప్పులను వాడడం ద్వారా కంప్యూటర్స్ పరిమాణం తగ్గించి మినీ కంప్యూటర్లుగా తయారు చేయడం మొదలైంది. ఈ చిప్పులను ఉపయోగించి తయారైన మెయిన్ ప్రేమ్ కంప్యూటర్లు మరింత శక్తివంతముగా మరాయి. వీటిని విద్యాసంస్థలలో, ప్రభుత్వకార్యాలయాలలో ఉపయోగించుట మెదలెట్టారు. ఈ కాలంలో అత్యంత శక్తివంతమైన ప్రొసెసింగ్ యూనిట్లు, శక్తివంతమైన మెమొరీ, అధిక సామర్ధ్యం కలిగిన చిప్స్ అభివృద్ది చేయబడ్డాయి. ఈ కాలంలోనే అయస్కాంతత్వ టేపుల స్థానంలో డిస్కులు వినియోగంలోకి వచ్చాయి. ఈ తరం కంప్యూటర్లలో చెప్పదగిన అభివృద్ది కలిగిన శక్తివంతమైన కంప్యూటర్లు రావడంతో వాటికి అనుసంధానంగా [[పి,యల్-1]], [[ఫోర్ట్రాన్-4]] మొదలగు భాషలు వచ్చాయి. ఈ తరం కంప్యూటర్లలో కొన్ని ఐబియమ్ 360 ([[IBM-360]]), ఐబియమ్ 370 ([[IBM-370]]), ఐసిఎల్ 2900 ([[ICL-2900]]) మొదలగునవి. =====నాలగవ తరం కంప్యూటర్స్(1976- ప్రస్తుతం)===== మైక్రో ప్రొసెసరునుపయోగించి తయారు చేయబడిన వాఅటిని నాల్గవ తరం కంప్యూటర్లు అనవచ్చు. కంప్యూటరుకు అవసరమైన సర్క్యూట్ మొత్తమును ఒకే సిలికాన్ చిప్ మీద "పరీలార్జ్ ఇంటిగ్రేషన్" టెక్నాలజీ సహాయంతో సూక్ష్మీకరించి తయారు చేసిన వీటిని చిప్ లేదా 'ఐసిపి' మైక్రో ప్రొసెసరు అంటారు. ఇంటెల్ సంస్థవారిచే తయారు కాబడిన 8080 మైక్రో ప్రొసెసర్ ఉపయోగించి [[ఎడ్వర్డ్ రాబర్ట్]] మొదటి మైక్రో కంప్యూటరు తయారు చేసాడు. దీని పేరు [[ఆల్ టెయిరీ]]. ఐబియమ్ సంస్థ వారూ మైక్రో ప్రొసెసర్ ఉపయోగించి [[1981]]లో పర్సనల్ కంప్యూటర్ తయారు చేసారు. వీటి ధరలు తక్కువగా ఉండటంతో ఇవి ఎక్కువ ప్రజాధరణ పొందుతున్నాయి. వీటికి ఉదాహరణలు- జెడ్ ఎక్ష్ స్పెక్ట్రం, పిసి ఎట్ పెంటియం. భారతీయ IT యొక్క సంక్షిప్త చరిత్ర information technology industry history in india ఇది 1974లో ప్రారంభమైంది, మెయిన్‌ఫ్రేమ్ తయారీ కంపెనీ, బరోస్, ఒక అమెరికన్ క్లయింట్ కోసం సిస్టమ్ సాఫ్ట్‌వేర్‌ను ఇన్‌స్టాల్ చేయడానికి ప్రోగ్రామర్‌లను అందించమని దాని ఇండియా సేల్స్ ఏజెంట్ టాటా కన్సల్టెన్సీ సర్వీసెస్ (TCS)ని కోరింది. ఇతర పరిశ్రమల మాదిరిగానే, భారతీయ IT కూడా స్థానిక మార్కెట్ లేకపోవడం మరియు ప్రైవేట్ సంస్థలకు సంబంధించి అననుకూల ప్రభుత్వ విధానం వంటి సవాళ్లను ఎదుర్కొంది. ఆ రోజుల్లో, పరిశ్రమ ఎక్కువగా బొంబాయి ఆధారిత సమ్మేళనాలను కలిగి ఉంది, దీని ముఖ్య ఉద్దేశ్యం విదేశాలలో ఉన్న అంతర్జాతీయ ఐటి సంస్థలకు ప్రోగ్రామర్‌లను సరఫరా చేయడం. స్టాన్‌ఫోర్డ్ యూనివర్శిటీలోని ఆసియా-పసిఫిక్ రీసెర్చ్ సెంటర్‌లో సీనియర్ రీసెర్చ్ స్కాలర్ రఫీక్ దోసాని తన పేపర్‌లో, 'భారతదేశంలో సాఫ్ట్‌వేర్ పరిశ్రమ యొక్క మూలాలు మరియు వృద్ధి'లో ఇలా పేర్కొన్నాడు, “ఐర్లాండ్ మరియు ఇజ్రాయెల్‌లోని ఆఫ్‌షోర్డ్ సాఫ్ట్‌వేర్ అవుట్‌సోర్సింగ్ పరిశ్రమల వలె కాకుండా, బహుళజాతి సంస్థలు. పరిశ్రమను ప్రారంభించింది, భారతదేశంలో, స్థానిక సమ్మేళనాలు ప్రోగ్రామర్‌లను విదేశాలలోని క్లయింట్‌ల సైట్‌లకు పంపడం ద్వారా పరిశ్రమను ప్రారంభించాయి. 1970ల నాటి భారతీయ ఐటీ చాలా కష్టాలను ఎదుర్కొంది. గుర్తుంచుకోండి, అప్పటికి, ఆర్థిక వ్యవస్థ తెరవబడలేదు మరియు రాష్ట్ర నియంత్రణలో ఉంది. రాష్ట్రం సాఫ్ట్‌వేర్ పరిశ్రమకు ప్రతికూలంగా ఉంది మరియు దానిని అధిక దిగుమతి సుంకాల రూపంలో చూపింది; హార్డ్‌వేర్‌పై 135% మరియు సాఫ్ట్‌వేర్‌పై 100%. సాఫ్ట్‌వేర్ పరిశ్రమగా గుర్తించబడలేదు; అంటే ఎగుమతిదారులు బ్యాంకుల నుండి ఫైనాన్స్ పొందేందుకు అర్హులు కాదు. 1984లో ఈ పరిశ్రమలో కొన్ని అనుకూలమైన మార్పులు కనిపించాయి, రాజీవ్ గాంధీ ప్రధానమంత్రి అయ్యాక, ఐటీ రంగంపై ప్రభుత్వ వైఖరిలో మార్పు వచ్చింది. అతని కొత్త కంప్యూటర్ పాలసీ (NCP-1984) హార్డ్‌వేర్ మరియు సాఫ్ట్‌వేర్‌పై తగ్గిన దిగుమతి సుంకాల ప్యాకేజీని అందించింది. 60% వరకు తగ్గుదల కనిపించింది. అలాగే, సాఫ్ట్‌వేర్ ఎగుమతులు చివరకు "డీలైసెన్స్డ్ పరిశ్రమ"గా గుర్తింపు పొందాయి. దీని అర్థం ఎగుమతిదారులు ఇప్పుడు బ్యాంక్ ఫైనాన్స్‌కు అర్హులు అయ్యారు మరియు పరిశ్రమ లైసెన్స్-పర్మిట్ రాజ్ నుండి అపరిమితంగా ఉంది. విదేశీ కంపెనీలకు ఇప్పుడు స్వయంప్రతిపత్తి కలిగిన, ఎగుమతి-అంకిత యూనిట్లను ఏర్పాటు చేయడానికి అనుమతి ఉంది. మార్కెట్ ధర కంటే తక్కువ ఖర్చుతో మౌలిక సదుపాయాలను అందించడానికి సాఫ్ట్‌వేర్ పార్కుల గొలుసును ఏర్పాటు చేయడానికి ఒక ప్రాజెక్ట్ కూడా ఏర్పాటు చేయబడింది. ఈ విధానాలు చివరికి భారతీయ ఐటీ పరిశ్రమను ఈనాటి స్థితికి చేర్చాయి. దోసాని చెప్పినట్లుగా, “1980ల మధ్యలో, పని భారతదేశానికి మారింది మరియు ప్రధానంగా దేశీయ సంస్థలచే నిర్వహించబడింది. సాఫ్ట్‌వేర్ అభివృద్ధికి కొత్త సాంకేతికత కారణంగా ఇది జరిగింది మరియు కొత్త విధానాలు విదేశీ సంస్థలకు అనుకూలమైనప్పటికీ. పనిని భారతదేశానికి మార్చడం బెంగళూరు అభివృద్ధికి మరియు ఇతర కేంద్రాల సాపేక్ష క్షీణతకు కారణమైంది, ముఖ్యంగా ముంబై. 1990ల నుండి, విలువ జోడింపు పెరిగింది మరియు దేశీయ సంస్థలు తక్కువ ఆధిపత్యాన్ని పొందాయి. కొత్త విధానాలకు బహుళజాతి సంస్థల ప్రతిస్పందన యొక్క పరిణామం దీనికి కారణం. భారతదేశ పరిశోధన సామర్థ్యాన్ని ప్రదర్శించడానికి బయోటెక్నాలజీ విభాగం బెర్లిన్‌లో రౌండ్‌టేబుల్ నిర్వహించింది నేడు, భారతీయ IT కంపెనీలలో టాటా కన్సల్టెన్సీ సర్వీసెస్ (TCS), విప్రో, ఇన్ఫోసిస్, హెచ్‌సిఎల్ మరియు మరెన్నో ఉన్నాయి, ఇవి ప్రపంచవ్యాప్తంగా అగ్రశ్రేణి సాఫ్ట్‌వేర్ సేవలను అందించే సంస్థలుగా గుర్తింపు పొందాయి. కీలకమైన ప్రపంచ ఐటీ ప్లేయర్‌గా భారతదేశం ఆవిర్భవించడంలో కీలక పాత్ర పోషించిన కొన్ని ప్రధాన అంశాలు: భారతీయ విద్యా వ్యవస్థ, ఒత్తిడితో కూడుకున్నది అయినప్పటికీ, ప్రపంచ స్థాయి IT వర్క్‌ఫోర్స్‌ను రూపొందించడానికి క్రమబద్ధీకరించబడింది. భారతీయ ఇంజనీర్లకు ప్రపంచ వ్యాప్తంగా డిమాండ్ ఉంది. ఇంగ్లీషు భాషకు కూడా ప్రాధాన్యత ఇవ్వడం ఆకర్షణను పెంచుతుంది. అదనంగా, సాఫ్ట్‌వేర్ అభివృద్ధి మరియు సేవల కోసం భారతీయ IT సంస్థలు అందించే ధరలు కూడా చాలా పోటీగా ఉన్నాయి. ---------------------------------------------------------------------- భారతదేశంలో సూపర్‌కంప్యూటింగ్ వికీపీడియా, ఉచిత ఎన్సైక్లోపీడియా నుండి నావిగేషన్‌కు వెళ్లండి శోధించడానికి జంప్ చేయండి భారతదేశంలో సూపర్‌కంప్యూటింగ్‌కు 1980ల నాటి చరిత్ర ఉంది.[1] విదేశీ సూపర్‌కంప్యూటర్‌లను కొనుగోలు చేయడంలో వారికి ఇబ్బంది ఉన్నందున భారత ప్రభుత్వం స్వదేశీ అభివృద్ధి కార్యక్రమాన్ని రూపొందించింది.[1] నవంబర్ 2020 నాటికి TOP500 జాబితాలోని సూపర్‌కంప్యూటర్ సిస్టమ్‌ల సంఖ్య ప్రకారం, భారతదేశం ప్రపంచంలో 63వ స్థానంలో ఉంది, PARAM సిద్ధి-AI భారతదేశంలో అత్యంత వేగవంతమైన సూపర్‌కంప్యూటర్.[2] india super comptuer 1991 with vijay paduragan bhatkar cdac pune india with Govt india కంటెంట్‌లు 1 చరిత్ర 1.1 ప్రారంభ సంవత్సరాలు 1.2 స్వదేశీ అభివృద్ధి కార్యక్రమం 1.3 C-DAC మొదటి మిషన్ 1.4 C-DAC రెండవ మిషన్ 1.5 C-DAC మూడవ మిషన్ 1.6 2000ల ప్రారంభంలో ఇతర సమూహాలచే అభివృద్ధి 1.7 12వ పంచవర్ష ప్రణాళిక 1.8 జాతీయ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్ 2 ర్యాంకింగ్‌లు 2.1 ప్రస్తుత TOP500 2.2 TOP500లో భారతదేశం యొక్క చారిత్రక ర్యాంక్ 3 కూడా చూడండి 3.1 కంప్యూటర్లు 3.2 సాధారణ 4 సూచనలు చరిత్ర ప్రారంభ సంవత్సరాల్లో 1980వ దశకంలో భారతదేశం అకడమిక్ మరియు వాతావరణ సూచన ప్రయోజనాల కోసం సూపర్ కంప్యూటర్‌లను కొనుగోలు చేయడానికి ప్రయత్నించినప్పుడు ఇబ్బందులను ఎదుర్కొంది.[1] 1986లో నేషనల్ ఏరోస్పేస్ లాబొరేటరీస్ (NAL) కంప్యూటేషనల్ ఫ్లూయిడ్ డైనమిక్స్ మరియు ఏరోస్పేస్ ఇంజినీరింగ్ కోసం కంప్యూటర్‌ను అభివృద్ధి చేయడానికి ఫ్లాసోల్వర్ ప్రాజెక్ట్‌ను ప్రారంభించింది.[3][4] Flosolver MK1, సమాంతర ప్రాసెసింగ్ వ్యవస్థగా వర్ణించబడింది, డిసెంబర్ 1986లో కార్యకలాపాలు ప్రారంభించింది.[3][5][4] స్వదేశీ అభివృద్ధి కార్యక్రమం 1987లో భారత ప్రభుత్వం క్రే X-MP సూపర్ కంప్యూటర్‌ను కొనుగోలు చేయాలని అభ్యర్థించింది; ఈ యంత్రం ఆయుధాల అభివృద్ధిలో ద్వంద్వ వినియోగాన్ని కలిగి ఉంటుంది కాబట్టి ఈ అభ్యర్థనను యునైటెడ్ స్టేట్స్ ప్రభుత్వం తిరస్కరించింది.[6] ఈ సమస్య తర్వాత, అదే సంవత్సరంలో, స్వదేశీ సూపర్ కంప్యూటర్ అభివృద్ధి కార్యక్రమాన్ని ప్రోత్సహించాలని భారత ప్రభుత్వం నిర్ణయించింది.[7][8][9] సెంటర్ ఫర్ డెవలప్‌మెంట్ ఆఫ్ అడ్వాన్స్‌డ్ కంప్యూటింగ్ (C-DAC), సెంటర్ ఫర్ డెవలప్‌మెంట్ ఆఫ్ టెలిమాటిక్స్ (C-DOT), నేషనల్ ఏరోస్పేస్ లాబొరేటరీస్ (NAL), భాభా అటామిక్ రీసెర్చ్ సెంటర్ (BARC)తో సహా వివిధ సమూహాల నుండి బహుళ ప్రాజెక్టులు ప్రారంభించబడ్డాయి. మరియు అడ్వాన్స్‌డ్ న్యూమరికల్ రీసెర్చ్ అండ్ అనాలిసిస్ గ్రూప్ (అనురాగ్).[8][9] C-DOT సృష్టించిన "CHIPPS": C-DOT హై-పెర్ఫార్మెన్స్ ప్యారలల్ ప్రాసెసింగ్ సిస్టమ్. NAL 1986లో ఫ్లోసోల్వర్‌ను అభివృద్ధి చేయడం ప్రారంభించింది.[3][10] BARC అనుపమ్ సిరీస్ సూపర్ కంప్యూటర్‌లను రూపొందించింది. ANURAG PACE సిరీస్ సూపర్ కంప్యూటర్‌లను సృష్టించింది.[9] C-DAC మొదటి మిషన్ మరింత సమాచారం: PARAM సెంటర్ ఫర్ డెవలప్‌మెంట్ ఆఫ్ అడ్వాన్స్‌డ్ కంప్యూటింగ్ (C-DAC) నవంబర్ 1987 మరియు ఆగస్టు 1988 మధ్య ఏదో ఒక సమయంలో సృష్టించబడింది.[7][9][8] 1991 నాటికి 1000MFLOPS (1GFLOPS) సూపర్‌కంప్యూటర్‌ను రూపొందించడానికి C-DACకి ప్రారంభ 3 సంవత్సరాల బడ్జెట్‌గా Rs375 మిలియన్లు ఇవ్వబడ్డాయి.[9] C-DAC 1991లో PARAM 8000 సూపర్ కంప్యూటర్‌ను ఆవిష్కరించింది.[1] దీని తర్వాత 1992/1993లో PARAM 8600 వచ్చింది.[9][8] ఈ యంత్రాలు ప్రపంచానికి భారతీయ సాంకేతిక నైపుణ్యాన్ని ప్రదర్శించాయి మరియు ఎగుమతి విజయానికి దారితీశాయి.[9][8] C-DAC రెండవ మిషన్ GigaFLOPS శ్రేణి సమాంతర కంప్యూటర్‌ను అందించడంలో C-DACకి PARAM 8000 ఒక విజయంగా పరిగణించబడింది.[9] 1992 నుండి C-DAC 1997/1998 నాటికి 100 GFLOPS శ్రేణి కంప్యూటర్‌ను అందించడానికి దాని "సెకండ్ మిషన్"ను చేపట్టింది.[1] కంప్యూటర్‌ను 1 టెరాఫ్లాప్స్‌కు స్కేల్ చేయడానికి అనుమతించాలనేది ప్రణాళిక.[9][11] 1993లో PARAM 9000 సిరీస్ సూపర్‌కంప్యూటర్‌లు విడుదలయ్యాయి, ఇది 5 GFLOPS గరిష్ట కంప్యూటింగ్ శక్తిని కలిగి ఉంది.[1] 1998లో PARAM 10000 విడుదలైంది; ఇది LINPACK బెంచ్‌మార్క్‌లో 38 GFLOPS యొక్క నిరంతర పనితీరును కలిగి ఉంది.[1] C-DAC మూడవ మిషన్ C-DAC యొక్క మూడవ లక్ష్యం టెరాఫ్లాప్స్ శ్రేణి కంప్యూటర్‌ను అభివృద్ధి చేయడం.[1] PARAM పద్మ డిసెంబర్ 2002లో పంపిణీ చేయబడింది.[1] జూన్ 2003లో ప్రపంచంలోని అత్యంత వేగవంతమైన సూపర్‌కంప్యూటర్‌ల జాబితాలో చోటు దక్కించుకున్న మొదటి భారతీయ సూపర్‌కంప్యూటర్ ఇదే.[1] 2000ల ప్రారంభంలో ఇతర సమూహాల ద్వారా అభివృద్ధి 2000వ దశకం ప్రారంభంలో కేవలం ANURAG, BARC, C-DAC మరియు NAL మాత్రమే తమ సూపర్ కంప్యూటర్‌ల అభివృద్ధిని కొనసాగిస్తున్నాయని గుర్తించబడింది.[5] NAL యొక్క Flosolver దాని శ్రేణిలో నిర్మించబడిన 4 తదుపరి యంత్రాలను కలిగి ఉంది.[5] అదే సమయంలో ANURAG PACEని అభివృద్ధి చేయడం కొనసాగించింది, ప్రధానంగా SPARC ప్రాసెసర్‌లపై ఆధారపడింది.[5] 12వ పంచవర్ష ప్రణాళిక భారత ప్రభుత్వం 12వ పంచవర్ష ప్రణాళిక కాలంలో (2012–2017) సూపర్‌కంప్యూటింగ్ పరిశోధనకు 2.5 బిలియన్ డాలర్లు కేటాయించాలని ప్రతిపాదించింది. ఈ ప్రాజెక్ట్ బెంగళూరులోని ఇండియన్ ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ సైన్స్ (IISc)చే నిర్వహించబడుతుంది.[12] అదనంగా, భారతదేశం ఎక్సాఫ్లాప్స్ శ్రేణిలో ప్రాసెసింగ్ పవర్‌తో ఒక సూపర్‌కంప్యూటర్‌ను అభివృద్ధి చేయాలని యోచిస్తోందని తర్వాత వెల్లడైంది.[13] ఇది ఆమోదం పొందిన తరువాతి ఐదు సంవత్సరాలలోపు C-DACచే అభివృద్ధి చేయబడుతుంది.[14] నేషనల్ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్ 2015లో మినిస్ట్రీ ఆఫ్ ఎలక్ట్రానిక్స్ అండ్ ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ దేశవ్యాప్తంగా 2022 నాటికి 73 స్వదేశీ సూపర్ కంప్యూటర్‌లను ఇన్‌స్టాల్ చేయడానికి "నేషనల్ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్" (NSM)ని ప్రకటించింది.[15][16][17][18] ఇది $730 మిలియన్ (రూ. 4,500 కోట్లు) విలువైన ఏడు-సంవత్సరాల కార్యక్రమం.[19] మునుపు భారతదేశంలో కంప్యూటర్‌ను అసెంబుల్ చేసినప్పటికీ, NSM దేశంలోని భాగాలను ఉత్పత్తి చేయాలని లక్ష్యంగా పెట్టుకుంది.[19] NSMని C-DAC మరియు ఇండియన్ ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ సైన్స్ అమలు చేస్తున్నాయి.[18] వివిధ విద్యా మరియు పరిశోధనా సంస్థలను కలుపుతూ హై-స్పీడ్ నెట్‌వర్క్‌తో అనుసంధానించబడిన భౌగోళికంగా పంపిణీ చేయబడిన అధిక-పనితీరు గల కంప్యూటింగ్ కేంద్రాల సమూహాన్ని సృష్టించడం దీని లక్ష్యం. భారతదేశం - హైదరాబాద్ - ఆంధ్రప్రదేశ్ తెలంగాణ భారతదేశం హైటెక్ సిటీ ఫేజ్-I in year 1998 -2000 hitech city started Andhra Pradesh india it is now in telangana india హైటెక్ సిటీ అనే పదానికి దారితీసిన మైలురాయి భవనం. కొంతకాలం ఈ భవనం 'హైటెక్' సిటీ. ముఖ్యమంత్రి చంద్రబాబు నాయుడు ప్రభుత్వం నిర్మించింది. ఇదే భవనం మరియు అదే యంత్రాంగం చేపట్టిన కార్యక్రమాలు హైదరాబాద్ మెట్రో ప్రాంతంలోని కార్యాలయాలను మార్చడం/స్థాపించడం వంటి ఐటీ మరియు ఐటీ సంబంధిత కంపెనీల వృద్ధికి ఊతమిచ్చాయని చెప్పవచ్చు. ఇది గవర్నమెంట్ ఇండియా సాఫ్ట్‌వేర్ టెక్నాలజీ పార్క్స్ ఆఫ్ ఇండియా భారత ప్రభుత్వం భారతదేశంలో పార్కులను అభివృద్ధి చేసింది. ప్రపంచంలోని టాప్ 500 అత్యంత శక్తివంతమైన పంపిణీ చేయని కంప్యూటర్ సిస్టమ్‌లలో ndias AI సూపర్ కంప్యూటర్ పరమ సిద్ధి 63వ స్థానంలో ఉంది Governemet of india year 2020C-DACలో నేషనల్ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్ (NSM) కింద స్థాపించబడిన పరమ సిద్ధి, హై పెర్ఫార్మెన్స్ కంప్యూటింగ్-ఆర్టిఫిషియల్ ఇంటెలిజెన్స్ (HPC-AI) సూపర్‌కంప్యూటర్ 16వ తేదీన విడుదలైన ప్రపంచంలోని TOP 500 అత్యంత శక్తివంతమైన పంపిణీ చేయని కంప్యూటర్ సిస్టమ్‌లలో గ్లోబల్ ర్యాంకింగ్ 63ని సాధించింది. నవంబర్ 2020. AI వ్యవస్థ అధునాతన పదార్థాలు, కంప్యూటేషనల్ కెమిస్ట్రీ & ఖగోళ భౌతిక శాస్త్రం మరియు డ్రగ్ డిజైన్ మరియు ప్రివెంటివ్ హెల్త్ కేర్ సిస్టమ్, ముంబై వంటి వరద పీడిత మెట్రో నగరాల కోసం వరద అంచనా ప్యాకేజీ కోసం ప్లాట్‌ఫారమ్‌లో అభివృద్ధి చేయబడుతున్న అనేక ప్యాకేజీల వంటి రంగాలలో ప్యాకేజీల అప్లికేషన్ డెవలప్‌మెంట్‌ను బలోపేతం చేస్తుంది. , ఢిల్లీ, చెన్నై, పాట్నా మరియు గౌహతి. ఇది వేగవంతమైన అనుకరణలు, మెడికల్ ఇమేజింగ్, జీనోమ్ సీక్వెన్సింగ్ మరియు ఫోర్‌కాస్టింగ్ ద్వారా COVID-19కి వ్యతిరేకంగా మా యుద్ధంలో R&Dని వేగవంతం చేస్తుంది మరియు భారతీయ ప్రజలకు మరియు ముఖ్యంగా స్టార్ట్-అప్‌లు మరియు MSMEలకు ఇది ఒక వరం. ఇది అప్లికేషన్ డెవలపర్‌లకు ఒక వరం మరియు NCMRWF & IITM ద్వారా వాతావరణ అంచనా ప్యాకేజీలను పరీక్షించడంలో సహాయపడుతుంది, చమురు మరియు గ్యాస్ రికవరీ కోసం జియో ఎక్స్‌ప్లోరేషన్ ప్యాకేజీలు; ఏరోడిజైన్ అధ్యయనాల కోసం ప్యాకేజీలు; కంప్యూటేషనల్ ఫిజిక్స్ మరియు మ్యాథమెటికల్ అప్లికేషన్స్ మరియు HRD కోసం ఆన్‌లైన్ కోర్సులు కూడా. Rpeak of 5.267 Petaflops మరియు 4.6 Petaflops Rmax (Sustained)తో సూపర్‌కంప్యూటర్ C-DAC చేత రూపొందించబడింది మరియు NSM ఆధ్వర్యంలోని డిపార్ట్‌మెంట్ ఆఫ్ సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ (DST), మినిస్ట్రీ ఆఫ్ ఎలక్ట్రానిక్స్ అండ్ ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ (MeitY) సహకారంతో సంయుక్తంగా అభివృద్ధి చేయబడింది. "ఇది చరిత్రలో మొదటిది. భారతదేశం నేడు ప్రపంచంలోనే అతిపెద్ద సూపర్‌కంప్యూటర్ ఇన్‌ఫ్రాస్ట్రక్చర్‌లలో ఒకటిగా ఉంది మరియు ఈ రోజు పరమ సిద్ధి-AI అందుకున్న ర్యాంకింగ్ దీనికి నిదర్శనం” అని సైన్స్ & టెక్నాలజీ విభాగం సెక్రటరీ ప్రొఫెసర్ అశుతోష్ శర్మ ఈ సందర్భంగా మాట్లాడుతూ అన్నారు. "నేషనల్ నాలెడ్జ్ నెట్‌వర్క్ (NKN) ద్వారా జాతీయ సూపర్ కంప్యూటర్ గ్రిడ్‌లో నెట్‌వర్క్ చేయబడిన మన జాతీయ విద్యా మరియు R&D సంస్థలతో పాటు పరిశ్రమలు మరియు స్టార్టప్‌లను బలోపేతం చేయడంలో పరమ సిద్ధి-AI చాలా ముందుకు సాగుతుందని నేను నిజంగా విశ్వసిస్తున్నాను" అని ప్రొ. శర్మ. పరమ సిద్ధి-AI యొక్క ఇన్ఫ్యూషన్‌తో, దేశంలోని శాస్త్రీయ మరియు సాంకేతిక సమాజం ఆరోగ్య సంరక్షణ, వ్యవసాయం, విద్య, ఇంధనం, సైబర్‌ సెక్యూరిటీ, స్పేస్, AI అప్లికేషన్‌ల వంటి బహుళ విభాగాల గొప్ప సవాళ్లను పరిష్కరించడానికి మరింత శక్తిని పొందుతుందని ప్రొఫెసర్ అశుతోష్ శర్మ సూచించారు. వాతావరణం మరియు శీతోష్ణస్థితి మోడలింగ్, పట్టణ ప్రణాళికలో కొన్నింటిని పేర్కొనండి. "సైన్స్ టెక్నాలజీ & ఇన్నోవేషన్ ద్వారా ఆత్మనిర్భర్తలో మా ప్రయాణంలో ఇది ఒక బలవంతపు భాగం" అని ఆయన నొక్కి చెప్పారు. పరమ సిద్ధి సూపర్‌కంప్యూటర్ NVIDIA DGX సూపర్‌పాడ్ రిఫరెన్స్ ఆర్కిటెక్చర్ నెట్‌వర్కింగ్‌తో పాటు C-DAC స్వదేశీంగా అభివృద్ధి చేసిన HPC-AI ఇంజిన్, సాఫ్ట్‌వేర్ ఫ్రేమ్‌వర్క్‌లు మరియు క్లౌడ్ ప్లాట్‌ఫారమ్‌పై నిర్మించబడింది మరియు లోతైన అభ్యాసం, విజువల్ కంప్యూటింగ్, వర్చువల్ రియాలిటీ, యాక్సిలరేటెడ్ కంప్యూటింగ్, అలాగే గ్రాఫిక్స్ వర్చువలైజేషన్‌లో సహాయపడుతుంది. STPI వరంగల్ గురించి STPI భారతదేశాన్ని 1991లో భారత ప్రభుత్వ ఎలక్ట్రానిక్స్ మరియు ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ మంత్రిత్వ శాఖ (MeitY) స్థాపించింది. సాఫ్ట్‌వేర్ టెక్నాలజీ పార్క్స్ ఆఫ్ ఇండియా (STPI), ప్రభుత్వ ఎలక్ట్రానిక్స్ మరియు ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ మంత్రిత్వ శాఖ కింద స్వయంప్రతిపత్తి కలిగిన సొసైటీ. దేశం నుండి సాఫ్ట్‌వేర్ ఎగుమతిని పెంచడానికి ప్రత్యేక దృష్టితో భారతదేశం ఏర్పాటు చేయబడింది. దేశవ్యాప్తంగా 62 కేంద్రాలతో STPI ప్రధాన కార్యాలయం న్యూఢిల్లీలో ఉంది. ప్రభుత్వం రూపొందించిన STP/EHTP పథకాన్ని అమలు చేసే లక్ష్యంతో STPI నిరంతరం పనిచేస్తోంది. భారతదేశంలో, మౌలిక సదుపాయాలను ఏర్పాటు చేయడం మరియు నిర్వహించడం. STPI-వరంగల్ 2001లో స్థాపించబడింది. year 2912 with bsnl india barath sanchar nigam limited with Govt india it office in cercuit house road,hanamkonda,Wargal city ts india with Govt inida india software technology parks of india కంప్యూటర్ సాఫ్ట్‌వేర్ టెక్నాలజీ హిస్టరీ ఇయర్ 2020- 2022 ప్రొ. వరంగల్ నగరం year 2001 సంవత్సరం 2012 సర్క్యూట్ హౌస్ రోడ్ హనమ్కొండ వద్ద ప్రభుత్వ భారతదేశంతో, వరంగల్ నగరం ts india ఆన్‌లైన్ www.orugalluindiacollege.in year 2020 ప్రభుత్వంతో భారతదేశం www.indiainfonet.net year 020 ప్రొఫెసర్ year 2020 Prof. డాక్టర్ ఎ.గోపాల్ - orugallu technology india software industry msme.gov.in year 2020 భారత సాఫ్ట్‌వేర్ పరిశ్రమ msme.gov.in వర్గం: జనరల్ ఎ.గోపాల్- మ్యానేమెంట్ ఇంజినీరింగ్ అడ్మిన్ ఆఫీసర్ & ప్రొఫెసర్ కంప్యూటర్ ఎజినీరెంగ్ & ప్రిన్సిపల్ సైంటిస్ట్‌తో ప్రభుత్వ భారత కాంట్రాక్ట్ ప్రభుత్వ విద్యా విశ్వవిద్యాలయ విద్యా సంస్థ మాత్రమే రెగ్యులర్ కంప్యూటింగ్ మెడికల్ టెక్నాలజీ-హనంకొండ, వరంగల్ సిటీ-టెలెంట్ www.orugalluindiacollege.in www.indiainfonet.net www.msme.gov.in www.nsic.co.in www.kakatiya.ac.in www.ignou.ac.in www.yas.nic.in www. .youthforindia.org.in భారత ప్రభుత్వంతో కలిసి హన్మకొండ, వరంగల్ నగరం TS భారతదేశంలోని STPIని పరిమితం చేస్తుంది బరత్ సంచార్ నిగమ్ in year 2017 in warangal gesukonda texstyle park stated chdrshkar rao chef minstger with Govt india Govt ts india hanamkonda,Waranal city telangan india year 2016 it minster ktr stated software technology park madikonda hanamkonda warnagal city telangana indina == క్వాంటం కంప్యూటింగ్ == క్వాంటం కంప్యూటింగ్ అనేది ఒక రకమైన గణన, ఇది గణనలను నిర్వహించడానికి సూపర్‌పొజిషన్, ఇంటర్‌ఫరెన్స్ మరియు ఎంటాంగిల్‌మెంట్ వంటి క్వాంటం స్టేట్‌ల యొక్క సామూహిక లక్షణాలను ఉపయోగిస్తుంది. క్వాంటం గణనలను నిర్వహించే పరికరాలను క్వాంటం కంప్యూటర్‌లు అంటారు.[1]: I-5  ప్రస్తుత క్వాంటం కంప్యూటర్‌లు ఆచరణాత్మక అనువర్తనాల కోసం సాధారణ (క్లాసికల్) కంప్యూటర్‌లను అధిగమించలేనంత చిన్నవి అయినప్పటికీ, అవి కొన్ని గణన సమస్యలను పరిష్కరించగలవని నమ్ముతారు. పూర్ణాంకాల కారకం (ఇది RSA ఎన్‌క్రిప్షన్‌లో ఉంది), క్లాసికల్ కంప్యూటర్‌ల కంటే గణనీయంగా వేగంగా ఉంటుంది.[2] క్వాంటం కంప్యూటింగ్ అధ్యయనం క్వాంటం ఇన్ఫర్మేషన్ సైన్స్ యొక్క ఉపవిభాగం. క్వాంటం సర్క్యూట్ మోడల్, క్వాంటం ట్యూరింగ్ మెషిన్, అడియాబాటిక్ క్వాంటం కంప్యూటర్, వన్-వే క్వాంటం కంప్యూటర్ మరియు వివిధ క్వాంటం సెల్యులార్ ఆటోమేటా వంటి అనేక రకాల క్వాంటం కంప్యూటర్‌లు (క్వాంటం కంప్యూటింగ్ సిస్టమ్స్ అని కూడా పిలుస్తారు) ఉన్నాయి. అత్యంత విస్తృతంగా ఉపయోగించే మోడల్ క్వాంటం సర్క్యూట్, ఇది క్వాంటం బిట్ లేదా "క్విట్" ఆధారంగా ఉంటుంది, ఇది క్లాసికల్ కంప్యూటేషన్‌లో బిట్‌కి కొంత సారూప్యంగా ఉంటుంది. ఒక క్విట్ 1 లేదా 0 క్వాంటం స్థితిలో లేదా 1 మరియు 0 రాష్ట్రాల సూపర్‌పొజిషన్‌లో ఉండవచ్చు. ఇది కొలిచినప్పుడు, అయితే, ఇది ఎల్లప్పుడూ 0 లేదా 1; ఫలితం యొక్క సంభావ్యత కొలతకు ముందు క్విట్ యొక్క క్వాంటం స్థితిపై ఆధారపడి ఉంటుంది. భౌతిక క్వాంటం కంప్యూటర్‌ను రూపొందించే ప్రయత్నాలు ట్రాన్స్‌మోన్‌లు, అయాన్ ట్రాప్‌లు మరియు టోపోలాజికల్ క్వాంటం కంప్యూటర్‌లు వంటి సాంకేతికతలపై దృష్టి సారించాయి, ఇవి అధిక-నాణ్యత క్విట్‌లను రూపొందించడం లక్ష్యంగా పెట్టుకున్నాయి.[1]: 2–13  ఈ క్విట్‌లు పూర్తి క్వాంటం కంప్యూటర్‌ల ఆధారంగా విభిన్నంగా రూపొందించబడతాయి. కంప్యూటింగ్ మోడల్, క్వాంటం లాజిక్ గేట్‌లు, క్వాంటం ఎనియలింగ్ లేదా అడియాబాటిక్ క్వాంటం కంప్యూటేషన్ ఉపయోగించబడుతుందా. ఉపయోగకరమైన క్వాంటం కంప్యూటర్‌లను నిర్మించడానికి ప్రస్తుతం అనేక ముఖ్యమైన అడ్డంకులు ఉన్నాయి. క్విట్‌ల క్వాంటం స్థితులను నిర్వహించడం చాలా కష్టం, ఎందుకంటే అవి క్వాంటం డీకోహెరెన్స్ మరియు స్టేట్ ఫిడిలిటీతో బాధపడుతున్నాయి. క్వాంటం కంప్యూటర్లకు దోష సవరణ అవసరం.[3][4] 2022 నాటికి, క్వాంటం కంప్యూటింగ్ అనేది ప్రపంచవ్యాప్తంగా విద్యా సంస్థలు మరియు ప్రైవేట్ రంగంలో ఉన్నత స్థాయి పరిశోధన మరియు అభివృద్ధి కార్యకలాపం. మెకిన్సే & కంపెనీ విశ్లేషణ ప్రకారం "..పెట్టుబడి డాలర్లు వెల్లువెత్తుతున్నాయి మరియు క్వాంటం-కంప్యూటింగ్ స్టార్ట్-అప్‌లు విస్తరిస్తున్నాయి". "సాంప్రదాయమైన అధిక-పనితీరు గల కంప్యూటర్‌ల పరిధి మరియు వేగానికి మించిన సమస్యలను పరిష్కరించడంలో వ్యాపారాలు సహాయపడతాయని క్వాంటం కంప్యూటింగ్ వాగ్దానం చేస్తున్నప్పటికీ, ఈ ప్రారంభ దశలో వినియోగ సందర్భాలు ఎక్కువగా ప్రయోగాత్మకంగా మరియు ఊహాజనితంగా ఉంటాయి" అని వారు గమనించారు.[5] క్లాసికల్ కంప్యూటర్ ద్వారా పరిష్కరించబడే ఏదైనా గణన సమస్య క్వాంటం కంప్యూటర్ ద్వారా కూడా పరిష్కరించబడుతుంది.[6] దీనికి విరుద్ధంగా, క్వాంటం కంప్యూటర్ ద్వారా పరిష్కరించబడే ఏదైనా సమస్యను క్లాసికల్ కంప్యూటర్ ద్వారా కూడా పరిష్కరించవచ్చు, కనీసం సూత్రప్రాయంగా తగినంత సమయం ఇవ్వబడుతుంది. మరో మాటలో చెప్పాలంటే, క్వాంటం కంప్యూటర్లు చర్చ్-ట్యూరింగ్ థీసిస్‌కు కట్టుబడి ఉంటాయి. దీని అర్థం క్వాంటం కంప్యూటర్లు కంప్యూటబిలిటీ పరంగా క్లాసికల్ కంప్యూటర్‌ల కంటే అదనపు ప్రయోజనాలను అందించనప్పటికీ, కొన్ని సమస్యల కోసం క్వాంటం అల్గారిథమ్‌లు సంబంధిత తెలిసిన క్లాసికల్ అల్గారిథమ్‌ల కంటే తక్కువ సమయ సంక్లిష్టతలను కలిగి ఉంటాయి. ముఖ్యంగా, క్వాంటం కంప్యూటర్లు కొన్ని సమస్యలను త్వరగా పరిష్కరించగలవని నమ్ముతారు, ఏ క్లాసికల్ కంప్యూటర్ కూడా సాధ్యమయ్యే సమయ వ్యవధిలో పరిష్కరించలేనిది-ఈ ఘనతను "క్వాంటం ఆధిపత్యం" అని పిలుస్తారు. క్వాంటం కంప్యూటర్‌లకు సంబంధించి సమస్యల గణన సంక్లిష్టత అధ్యయనాన్ని క్వాంటం సంక్లిష్టత సిద్ధాంతం అంటారు == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:కంప్యూటరు శాస్త్రం]] year 2020-2022 Prof. Dr. A.Gopal - India unversites Industries President nsic.co.in,ignou.ac.in kakatiy.ac.in orugallu india college with Govt india orugallu technology india software industry msme.gov.in unviersity road,hanamkoonda,Warangal city-Telangana india online www.orugalluindiacollege.in www,ignou.ac.in www.kakatiya.ac..in www.msme.gov.in www.nsic.co.in nu6docfd4onuzcy5yzk8jytbehn3tpm 3614742 3614733 2022-08-03T16:54:56Z 2406:B400:D1:70E5:31E7:5E02:C2E0:FB61 /* క్వాంటం కంప్యూటింగ్ */ edu wikitext text/x-wiki {{cleanup-reorganize|date=జూన్ 2022}} {{sections|date=జూన్ 2022}} [[దస్త్రం:Personal computer collection rack - Computer History Museum (2007-11-10 21.23.48 by Carlo Nardone).jpg|thumb|407x407px|ప్రారంభంలో వాడిన వ్యక్తిగత కంప్యూటర్లు ]] ఆధునిక ప్రపంచంలో [[కంప్యూటర్]] లేని వ్యవస్థ, రంగం ఏదీ లేదు. కంప్యూటర్ లేని జీవనాన్ని ఊహించుకోవడమే కష్టం. ఇంతవరకూ మానవుడు నిర్మించిన మరే సాధనమూ కంప్యూటర్ చూపిన ప్రభావం చూపలేదంటే దాని శక్తిని అంచనా వెయ్యచ్చు. అటువంటి ప్రాముఖ్యత కలిగిన కంప్యూటర్ రంగంలో మన దేశం కూడా ఎంతో పురోగతిని సాధంచింది. కంప్యూటర్లలో రెండు రకాలు ఉన్నాయి. సాధారణ అవసరాలు అనగా విద్య, వ్యాపారం, పారిశ్రామికం, డిజైనింగ్ లాంటి వాటిలో మొదటి రకం వాడుతుంటారు. రెండవ రకం కర్మగారములలో, భారీ సంస్థలలో, అధిక డేటా ఉండే సర్వర్లకు, మిలటరీ అవసరాలకు, అంతరిక్ష పరిశోధనా సంస్థలలో రోబోట్‌లను నియంత్రించేందుకు ఇలా కొన్ని ప్రత్యేక అవసరాలను దృష్టిలో పెట్టుకొని తయారు చేయబడతాయి. ==కంప్యూటర్ అంటే ఏమిటి?== కంప్యూటర్ అనునది ఒక ఎలక్ట్రానిక్ ఉపకరణం. ఈ ఉపకరణాన్ని కచ్చితంగా నిర్వచించాలంటే కష్టతరమనే చెప్పాలి. కంప్యూటర్ అనే పరికరం కాలక్రమేణా ఎన్నో మార్పులు చెందటం వల్ల ఫలానా యంత్రమే కంప్యూటర్ అని నిర్వచించటం కష్టమౌతుంది. మునుపు కంప్యూటర్ అని పిలువబడ్ద యంత్రాలు వేర్వేరు పనులకై ఉపయోగింపబడటం వలన కూడా ఫలానా పని చేసే యంత్రమే కంప్యూటర్‌ అని చెప్పటం కూడా కష్టమౌతుందనే చెప్పాలు. కానీ ఈ క్రింది నిర్వచనాల ద్వారా కంప్యూటరు అంటే ఏమిటి అనే ప్రశ్నకు సమాధానం చెప్పవచ్చు. * కన్సైజ్‌ ఆక్స్ఫర్డు ఇంగ్లీష్‌ డిక్షనరి కంప్యూటర్‌ను "ముందుగా నిర్ధరించబడిన ఆదేశాల అనుసారం సమాచారాన్ని నిక్షేపించి (store), విశ్లేషించగల (process/analyze) ఒక ఎలెక్ట్రానిక్ పరికరం" అని నిర్వచిస్తోంది. ఈ నిర్వచనం కంప్యూటర్‌ను ఒక విశ్లేషణా యంత్రంగా లేక పరికరంగా చూస్తుంది.<ref>The Concise Oxford English Dictionary, http://www.askoxford.com/concise_oed/computer?view=uk, Accessed on 08.01.2009</ref> * వెబ్స్టర్స్ ఇంగ్లీష్ డిక్షనరి కంప్యూటర్‌కు "సమాచారాన్ని నిక్షేపించి (store) , అనుదానించి (retrieve), విశ్లేషించగల (process/analyze), ప్రోగ్రామబుల్‌ ఐన (సామాన్యంగా ఎలెక్ట్రానిక్) పరికరం" అనే నిర్వచనాన్ని చెబుతోంది. ఈ నిర్వచనంలో నాన్‌-ఎలెక్ట్రానికి పరికరాలు కూడా కంప్యూటర్లు అనబడవచ్చనే అర్థం గోచరిస్తోంది.<ref>Merriam Webster's Online Dictionary, http://www.merriam-webster.com/dictionary/computer, Accessed on 08.01.2009</ref> * సురేశ్‌ బసంద్ర తన కంప్యూటర్స్ టుడే అనే పుస్తకంలో ఈ పరికరాన్ని "విపులమైన ఆదేశాల అధారంగా, దత్తాంశాలను (డేటాను) స్వీకరించి, విశ్లేషించి, ఫలితాలను ప్రదానంచేస్తూ సమస్యలను పరిష్కరించగల యంత్రం." అని నిర్వచించారు. ఈ నిర్వచనంలో కంప్యూటర్‌ను 'సమస్యలను పరిష్కరించే యంత్రం' అని గుర్తించటం జరిగింది.<ref>Basandra, Suresh K, "Computers Today", Chapter-1, Pg#3, Galgotia Publications, 2005, ISBN 81-86340-74-2</ref> computer history మొదటి కంప్యూటర్ 19వ శతాబ్దపు రెండవ దశాబ్దం నాటికి, కంప్యూటర్ యొక్క ఆవిష్కరణకు అవసరమైన అనేక ఆలోచనలు గాలిలో ఉన్నాయి. మొదటిది, సాధారణ గణనలను స్వయంచాలకంగా చేయగలిగిన సైన్స్ మరియు పరిశ్రమకు సంభావ్య ప్రయోజనాలు ప్రశంసించబడ్డాయి, ఎందుకంటే అవి ఒక శతాబ్దం క్రితం కాదు. స్వయంచాలక గణనను మరింత ఆచరణాత్మకంగా చేయడానికి నిర్దిష్ట పద్ధతులు, లాగరిథమ్‌లను జోడించడం లేదా పునరావృతం చేయడం ద్వారా గుణకారం చేయడం వంటివి కనుగొనబడ్డాయి మరియు అనలాగ్ మరియు డిజిటల్ పరికరాలతో అనుభవం ప్రతి విధానం యొక్క కొన్ని ప్రయోజనాలను చూపించింది. జాక్వర్డ్ మగ్గం (మునుపటి విభాగంలో వివరించినట్లుగా, కంప్యూటర్ పూర్వగాములు) కోడెడ్ సూచనల ద్వారా బహుళార్ధసాధక పరికరాన్ని నిర్దేశించడం వల్ల కలిగే ప్రయోజనాలను చూపింది మరియు ఆ సూచనలను త్వరగా మరియు సరళంగా సవరించడానికి పంచ్ కార్డ్‌లను ఎలా ఉపయోగించవచ్చో ఇది ప్రదర్శించింది. ఇంగ్లండ్‌లోని ఒక గణిత మేధావి ఈ ముక్కలన్నింటినీ ఒకచోట చేర్చడం ప్రారంభించాడు. తేడా ఇంజిన్ చార్లెస్ బాబేజ్ ఒక ఆంగ్ల గణిత శాస్త్రజ్ఞుడు మరియు ఆవిష్కర్త: అతను కౌక్యాచర్‌ను కనుగొన్నాడు, బ్రిటిష్ పోస్టల్ వ్యవస్థను సంస్కరించాడు మరియు కార్యకలాపాల పరిశోధన మరియు యాక్చురియల్ సైన్స్ రంగాలలో మార్గదర్శకుడు. చెట్ల రింగుల నుండి గత సంవత్సరాల వాతావరణాన్ని చదవవచ్చని మొదట సూచించినది బాబేజ్. అతను కీలు, సాంకేతికలిపులు మరియు మెకానికల్ బొమ్మలతో జీవితకాల మోహం కలిగి ఉన్నాడు. ఇది మనం ఇచ్చిన సమస్య యొక్క డేటా (INPUT) స్వీకరించి ముందుగా ఇవ్వబడిన ప్రోగ్రాం ప్రకారం డేటాను విశ్లేషించి ఫలితాలు (OUTPUT) అందజేస్తుంది. ;కంప్యూటర్ వివరణ *[[లెక్కలు]] చేయడం కోసం కాలుక్యులేటర్ *[[ఉత్తరాలు]] టైప్ చేయడం కోసం టైపురైటర్ *ఉత్తరాలు దాచుకోవడం కోసం అలమర *[[ఆటలు]] ఆడుకొనే వీడియోగేమ్ ప్లేయర్ *[[సంగీతం]] వినే టేపురికార్డర్ *[[సినిమాలు]] చూసే [[దూరదర్శిని]] ఇలా ఒకే సాధనం ద్వారా విస్త్రుత ఉపయోగాల సమ్మేళనం కంప్యూటర్. కేవలం ఇవేకాక ఫ్యాక్టరీలలో యంత్ర నిర్దేశకుడు, కార్యాలయలలో కాగితాల పని, శాటిలైట్ వ్యవస్థలలో నిపుణుడు, రోబోట్‌లను నడిపించే పనిమంతుడు ఇలా చాలా చాలా చేయగల సాధనం కంప్యూటర్. మనిషి విషయం గ్రహిస్తాడు. ఆలోచిస్తాడు. దానికి అనుకూలంగా స్పందిస్తాడు. కాని! కంప్యూటర్ డేటాని ఇన్ పుట్ గా తీసుకొని ప్రొసెస్ చేస్తుంది. అవుట్ పుట్ ఇస్తుంది. ఈ రెండు విషయాల ద్వారా మనిషి చేసే పనికి కంప్యూటర్ చేసే పనికి దగ్గర దగ్గర పోలికలున్నాయని చెప్పవచ్చు. ;డేటా స్వీకరణ కీబోర్డ్, మౌస్, స్కానర్ మొదలగు పరికరాలు డేటాను మన నుంచి తీసుకొని కంప్యూటరుకు అందించుటకు ఉపయోగపడతాయి. వీటిని ఇన్ పుట్ డివైసెస్ అంటారు. వీటిని మనిషి యొక్క [[కళ్ళు]], [[చెవులు]]తో పోల్చవచ్చు. ;డేటా నియంత్రణ మనిషి యొక్క శరీర భాగాలను [[మెదడు]] ఏ విధంగా నియంత్రిస్తుందో అలాగే కంప్యూటర్లలో [[మైక్రో ప్రొసెసర్]] కంప్యూటరు లోని అన్ని భాగాలను నియంత్రిస్తుంది. ఇది ఇన్ పుట్ నుండి వచ్చిన డేటాను తీసుకొని ప్రోగ్రాముల సహాయంతో విశ్లేషించి ఫలితాలను తయారు చేస్తుంది. ;ఫలితాలు ప్రొసెసర్ నుండి సమాచారం గ్రహించి బయటకు అందించే ప్రింటరు మానిటరు మొదలగు భాగాలను అవుట్ పుట్ డివైసెస్ అంటారు. వీటిని మానవ శరీరంలోని మెదడు నుండి సమాచారం అందుకొని పని చేసే [[కాళ్ళు]], [[చేతులు]], [[నోరు]] లాంటి వాటితో పోల్చవచ్చు. ==కంప్యూటర్ నిర్మాణము== కంప్యూటర్లలో రకాలు ఉన్నప్పటికీ సాధారణంగా అందరూ వాడే 'పర్సనల్ కంప్యూటర్' నిర్మాణం ప్రకారం టైపురైటరు లాంటి [[కీ బోర్డ్]] కలిగి ఉంటుంది. కీబోర్డ్ ద్వారా కంప్యూటరుకు అవసరమైన డేటా అందిస్తాము. అందుకొన్న డేటాను విశ్లేషించేందుకు సి పి యు ([[సెంట్రల్ ప్రాసెసింగ్ యూనిట్]]) అనేది ఒక బాక్సులో [[మదర్ బోర్డ్]], పవర్ సప్లై బాక్స్, చిన్నప్యాన్స్, ప్లాపీ డిస్క్, డేటా డిస్క్([[హార్డ్ డ్రైవ్]]) అనే వాటితో కలసి ఉంటుంది. సెంట్రల్ ప్రోసెసింగ్ యూనిట్ నుండి విశ్లేషించబడిన సమాచారమును చూడడం కోసం టెలివిజన్ మాదిరిగా ఉండే మానిటర్ అను సాధనం ఉండును. వీటన్నిటి కలయికనూ కంప్యూటర్ అనవచ్చు. దీనికి ప్రింటర్, స్కానర్ మొదలగువాటిని కలపవచ్చు. సూపర్కంప్యూటింగ్ చరిత్ర కొలంబియా విశ్వవిద్యాలయంలోని IBM ట్యాబులేటర్‌లకు ప్రతిస్పందనగా 1920ల చివరలో యునైటెడ్ స్టేట్స్‌లో సూపర్‌కంప్యూటింగ్ అనే పదం ఉద్భవించింది. 1964లో విడుదలైన CDC 6600, కొన్నిసార్లు మొదటి సూపర్ కంప్యూటర్‌గా పరిగణించబడుతుంది.[1][2] అయినప్పటికీ, కొన్ని మునుపటి కంప్యూటర్‌లు 1960 UNIVAC LARC,[3] IBM 7030 స్ట్రెచ్,[4] మరియు మాంచెస్టర్ అట్లాస్ వంటి వాటి కోసం సూపర్ కంప్యూటర్‌లుగా పరిగణించబడ్డాయి, రెండూ 1962లో—ఇవన్నీ పోల్చదగిన శక్తిని కలిగి ఉన్నాయి; మరియు 1954 IBM NORC.[5] 1980ల నాటి సూపర్‌కంప్యూటర్‌లు కొన్ని ప్రాసెసర్‌లను మాత్రమే ఉపయోగించగా, 1990లలో, వేలాది ప్రాసెసర్‌లతో కూడిన యంత్రాలు యునైటెడ్ స్టేట్స్ మరియు జపాన్‌లో కొత్త గణన పనితీరు రికార్డులను నెలకొల్పడం ప్రారంభించాయి. 20వ శతాబ్దం చివరి నాటికి, పర్సనల్ కంప్యూటర్‌లలో ఉన్నటువంటి వేల సంఖ్యలో "ఆఫ్-ది-షెల్ఫ్" ప్రాసెసర్‌లతో భారీ సమాంతర సూపర్ కంప్యూటర్‌లు నిర్మించబడ్డాయి మరియు టెరాఫ్లాప్ గణన అవరోధాన్ని ఛేదించాయి. 21వ శతాబ్దపు మొదటి దశాబ్దంలో పురోగతి నాటకీయంగా ఉంది మరియు 60,000 కంటే ఎక్కువ ప్రాసెసర్‌లతో సూపర్‌కంప్యూటర్‌లు కనిపించాయి, పెటాఫ్లాప్ పనితీరు స్థాయిలను చేరుకున్నాయి. ప్రారంభం: 1950లు మరియు 1960లు "సూపర్ కంప్యూటింగ్" అనే పదాన్ని మొదటిసారిగా న్యూయార్క్ వరల్డ్‌లో 1929లో కొలంబియా విశ్వవిద్యాలయం కోసం IBM తయారు చేసిన పెద్ద కస్టమ్-బిల్ట్ ట్యాబులేటర్‌లను సూచించడానికి ఉపయోగించబడింది. 1957లో, ఇంజనీర్ల బృందం మిన్నెసోటాలోని మిన్నియాపాలిస్‌లో కంట్రోల్ డేటా కార్పొరేషన్ (CDC)ని ఏర్పాటు చేయడానికి స్పెర్రీ కార్పొరేషన్‌ను విడిచిపెట్టింది. సేమౌర్ క్రే ఒక సంవత్సరం తర్వాత CDCలో తన సహోద్యోగులతో చేరడానికి స్పెర్రీని విడిచిపెట్టాడు.[6] 1960లో, క్రే CDC 1604ను పూర్తి చేసింది, ఇది వాణిజ్యపరంగా విజయవంతమైన ట్రాన్సిస్టరైజ్డ్ కంప్యూటర్‌లలో మొదటి తరం మరియు విడుదలైన సమయంలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత వేగవంతమైన కంప్యూటర్.[7] అయినప్పటికీ, పూర్తిగా ట్రాన్సిటరైజ్ చేయబడిన ఏకైక హార్వెల్ క్యాడెట్ 1951లో పనిచేసింది మరియు IBM దాని వాణిజ్యపరంగా విజయవంతమైన ట్రాన్సిటరైజ్డ్ IBM 7090ని 1959లో అందించింది. సిస్టమ్ కన్సోల్‌తో CDC 6600 1960లో, క్రే ప్రపంచంలోనే అత్యంత వేగవంతమైన కంప్యూటర్‌ను రూపొందించాలని నిర్ణయించుకున్నాడు. జిమ్ థోర్న్‌టన్, మరియు డీన్ రౌష్ మరియు దాదాపు 30 మంది ఇతర ఇంజనీర్‌లతో కలిసి నాలుగు సంవత్సరాల ప్రయోగాల తర్వాత 1964లో క్రే CDC 6600ని పూర్తి చేశారు. క్రే జెర్మేనియం నుండి సిలికాన్ ట్రాన్సిస్టర్‌లకు మారారు, దీనిని ఫెయిర్‌చైల్డ్ సెమీకండక్టర్ నిర్మించారు, ఇది ప్లానార్ ప్రక్రియను ఉపయోగించింది. వీటిలో మీసా సిలికాన్ ట్రాన్సిస్టర్‌ల లోపాలు లేవు. అతను వాటిని చాలా వేగంగా పరిగెత్తాడు, మరియు కాంతి పరిమితి యొక్క వేగం తీవ్రమైన వేడెక్కడం సమస్యలతో చాలా కాంపాక్ట్ డిజైన్‌ను బలవంతం చేసింది, వీటిని డీన్ రౌష్ రూపొందించిన శీతలీకరణను ప్రవేశపెట్టడం ద్వారా పరిష్కరించారు.[8] 6600 పరిశ్రమ యొక్క మునుపటి రికార్డ్ హోల్డర్ IBM 7030 స్ట్రెచ్‌ను అధిగమించింది, [స్పష్టత అవసరం] మూడు రెట్లు ఎక్కువ.[9][10] మూడు మెగాఫ్లాప్‌ల పనితీరుతో,[11][12] రెండు వందల కంప్యూటర్‌లు ఒక్కొక్కటి $9 మిలియన్లకు విక్రయించబడినప్పుడు దీనిని సూపర్‌కంప్యూటర్‌గా పిలిచారు మరియు సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మార్కెట్‌ని నిర్వచించారు.[7][13] 6600 పెరిఫెరల్ కంప్యూటింగ్ ఎలిమెంట్స్‌కు పనిని "ఫార్మింగ్ అవుట్" చేయడం ద్వారా వేగాన్ని పొందింది, వాస్తవ డేటాను ప్రాసెస్ చేయడానికి CPU (సెంట్రల్ ప్రాసెసింగ్ యూనిట్)ని విడుదల చేసింది. మిన్నెసోటా యూనివర్శిటీలో లిడ్డియార్డ్ మరియు ముండ్‌స్టాక్‌లు మెషీన్ కోసం మిన్నెసోటా ఫోర్ట్రాన్ కంపైలర్‌ను అభివృద్ధి చేశారు మరియు దానితో 6600 ప్రామాణిక గణిత శాస్త్ర కార్యకలాపాలపై 500 కిలోఫ్లాప్‌లను కొనసాగించగలదు.[14] 1968లో, క్రే CDC 7600ని పూర్తి చేశాడు, ఇది ప్రపంచంలోనే అత్యంత వేగవంతమైన కంప్యూటర్.[7] 36 MHz వద్ద, 7600 6600 కంటే 3.6 రెట్లు క్లాక్ స్పీడ్‌ని కలిగి ఉంది, అయితే ఇతర సాంకేతిక ఆవిష్కరణల కారణంగా గణనీయంగా వేగంగా నడిచింది. వారు 7600లలో కేవలం 50 మాత్రమే విక్రయించారు, చాలా వైఫల్యం కాదు. క్రే తన స్వంత కంపెనీని స్థాపించడానికి 1972లో CDCని విడిచిపెట్టాడు.[7] అతని నిష్క్రమణకు రెండు సంవత్సరాల తర్వాత CDC STAR-100ని డెలివరీ చేసింది, ఇది 100 మెగాఫ్లాప్‌ల వద్ద 7600 కంటే మూడు రెట్లు ఎక్కువ వేగంతో ఉంది. టెక్సాస్ ఇన్‌స్ట్రుమెంట్స్ ASCతో పాటు, వెక్టర్ ప్రాసెసింగ్‌ని ఉపయోగించిన మొదటి మెషీన్‌లలో STAR-100 ఒకటి - ఆలోచన ఉంది. 1964లో APL ప్రోగ్రామింగ్ లాంగ్వేజ్ ద్వారా ప్రేరణ పొందింది.[15][16] జనవరి 1963లో మాంచెస్టర్ అట్లాస్ విశ్వవిద్యాలయం. 1956లో, యునైటెడ్ కింగ్‌డమ్‌లోని మాంచెస్టర్ యూనివర్శిటీలో ఒక బృందం, MUSE-ని అభివృద్ధి చేయడం ప్రారంభించింది - మైక్రోసెకండ్ ఇంజిన్ నుండి ఈ పేరు వచ్చింది - చివరికి ఒక సూచనకు ఒక మైక్రోసెకండ్‌కు చేరుకునే ప్రాసెసింగ్ వేగంతో పనిచేసే కంప్యూటర్‌ను రూపొందించే లక్ష్యంతో, దాదాపు ఒక మిలియన్ సూచనలు రెండవది.[17] Mu (గ్రీకు అక్షరం పేరు µ) అనేది SI మరియు ఇతర యూనిట్ల వ్యవస్థలలో ఉపసర్గ, ఇది 10−6 (ఒక మిలియన్) కారకాన్ని సూచిస్తుంది. 1958 చివరిలో, ఫెరాంటి ఈ ప్రాజెక్ట్‌పై మాంచెస్టర్ విశ్వవిద్యాలయంతో సహకరించడానికి అంగీకరించాడు మరియు టామ్ కిల్‌బర్న్ నియంత్రణలో ఉన్న జాయింట్ వెంచర్‌తో కంప్యూటర్‌కు కొంతకాలం తర్వాత అట్లాస్ అని పేరు పెట్టారు. మొదటి అట్లాస్ అధికారికంగా 7 డిసెంబర్ 1962న ప్రారంభించబడింది—క్రే CDC 6600 సూపర్‌కంప్యూటర్‌ను ప్రవేశపెట్టడానికి దాదాపు మూడు సంవత్సరాల ముందు—ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి సూపర్‌కంప్యూటర్‌లలో ఒకటి. నాలుగు IBM 7094లకు సమానమైన ప్రపంచంలోనే అత్యంత శక్తివంతమైన కంప్యూటర్‌గా ఇది ప్రారంభించబడిన సమయంలో పరిగణించబడింది. అట్లాస్ ఆఫ్‌లైన్‌కి వెళ్లినప్పుడల్లా యునైటెడ్ కింగ్‌డమ్ కంప్యూటర్ సామర్థ్యంలో సగం కోల్పోయిందని చెప్పబడింది.[18] అట్లాస్ దాని 16,384 పదాలను కలపడం ద్వారా దాని వర్కింగ్ మెమరీని విస్తరించడానికి ఒక మార్గంగా వర్చువల్ మెమరీ మరియు పేజింగ్‌ను ప్రారంభించింది. 21వ శతాబ్దంలో పెటాస్కేల్ కంప్యూటింగ్ ప్రధాన వ్యాసం: పెటాస్కేల్ కంప్యూటింగ్ అర్గోన్ నేషనల్ లాబొరేటరీలో బ్లూ జీన్/P సూపర్ కంప్యూటర్ 21వ శతాబ్దం మొదటి దశాబ్దంలో గణనీయమైన పురోగతి సాధించబడింది. సూపర్ కంప్యూటర్ల సామర్థ్యం పెరుగుతూనే ఉంది, కానీ నాటకీయంగా లేదు. క్రే C90 1991లో 500 కిలోవాట్ల శక్తిని ఉపయోగించింది, అయితే 2003 నాటికి ASCI Q 3,000 kWని ఉపయోగించింది, అయితే 2,000 రెట్లు వేగంగా పనిచేసింది, ప్రతి వాట్ పనితీరును 300 రెట్లు పెంచింది.[35] 2004లో, జపాన్ ఏజెన్సీ ఫర్ మెరైన్-ఎర్త్ సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ (JAMSTEC) వద్ద NEC నిర్మించిన ఎర్త్ సిమ్యులేటర్ సూపర్‌కంప్యూటర్ 640 నోడ్‌లను ఉపయోగించి 35.9 టెరాఫ్లాప్‌లకు చేరుకుంది, ఒక్కొక్కటి ఎనిమిది యాజమాన్య వెక్టార్ ప్రాసెసర్‌లు ఉన్నాయి.[36] పోల్చి చూస్తే, 2020 నాటికి, ఒక NVidia RTX 3090 గ్రాఫిక్స్ కార్డ్ ఒక్కో కార్డుకు 35 TFLOPS చొప్పున పోల్చదగిన పనితీరును అందించగలదు.[37] IBM బ్లూ జీన్ సూపర్‌కంప్యూటర్ ఆర్కిటెక్చర్ 21వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో విస్తృతంగా ఉపయోగించబడింది మరియు TOP500 జాబితాలోని 27 కంప్యూటర్‌లు ఆ నిర్మాణాన్ని ఉపయోగించాయి. బ్లూ జీన్ విధానం కొంత భిన్నంగా ఉంటుంది, ఇది తక్కువ విద్యుత్ వినియోగానికి ప్రాసెసర్ వేగాన్ని వ్యాపారం చేస్తుంది, తద్వారా ఎక్కువ సంఖ్యలో ప్రాసెసర్‌లను గాలి చల్లబడిన ఉష్ణోగ్రతల వద్ద ఉపయోగించవచ్చు. ఇది 60,000 ప్రాసెసర్‌లను ఉపయోగించగలదు, 2048 ప్రాసెసర్‌లు "ప్రతి రాక్", మరియు వాటిని త్రీ-డైమెన్షనల్ టోరస్ ఇంటర్‌కనెక్ట్ ద్వారా కలుపుతుంది.[38][39] చైనాలో పురోగతి వేగంగా ఉంది, దీనిలో చైనా జూన్ 2003లో TOP500 జాబితాలో 51వ స్థానంలో ఉంది, తర్వాత నవంబర్ 2003లో 14వ స్థానంలో ఉంది మరియు జూన్ 2004లో 10వ స్థానంలో ఉంది మరియు 2005లో 5వ స్థానంలో నిలిచింది, 2010లో 2.5 పెటాఫ్లాప్ టియాన్హే-తో అగ్రస్థానాన్ని పొందింది. నేను సూపర్ కంప్యూటర్.[40][41] జూలై 2011లో, 8.1 పెటాఫ్లాప్ జపనీస్ K కంప్యూటర్ 600 క్యాబినెట్లలో ఉంచబడిన 60,000 SPARC64 VIIIfx ప్రాసెసర్‌లను ఉపయోగించి ప్రపంచంలోనే అత్యంత వేగవంతమైనదిగా మారింది. K కంప్యూటర్ ఎర్త్ సిమ్యులేటర్ కంటే 60 రెట్లు ఎక్కువ వేగాన్ని కలిగి ఉంది మరియు ఎర్త్ సిమ్యులేటర్ అగ్రస్థానంలో నిలిచిన ఏడు సంవత్సరాల తర్వాత ప్రపంచంలోని 68వ సిస్టమ్‌గా ర్యాంక్ పొందడం, అత్యుత్తమ పనితీరులో వేగవంతమైన పెరుగుదల మరియు సూపర్‌కంప్యూటింగ్ సాంకేతికత యొక్క విస్తృత వృద్ధి రెండింటినీ ప్రదర్శిస్తుంది. ప్రపంచవ్యాప్తంగా.[42][43][44] 2014 నాటికి, ఎర్త్ సిమ్యులేటర్ జాబితా నుండి తొలగించబడింది మరియు 2018 నాటికి K కంప్యూటర్ టాప్ 10 నుండి నిష్క్రమించింది. 2018 నాటికి, సమ్మిట్ 200 petaFLOPS వద్ద ప్రపంచంలోనే అత్యంత శక్తివంతమైన సూపర్ కంప్యూటర్‌గా మారింది. 2020లో, 442 PFLOPS సామర్థ్యం గల ఫుగాకు సూపర్‌కంప్యూటర్‌తో జపనీయులు మరోసారి అగ్రస్థానంలో నిలిచారు. ; ==కంప్యూటర్ అభివృద్దిక్రమం== కంప్యూటర్ ముఖ్యంగా లెక్కలు చేసేందుకు ఉపయోగించుట కొరకు తయారు చేయబడింది. క్రీస్తు పూర్వం చైనీయులు [[అబాకస్]] అనే సాధనాన్ని లెక్కలు చేసేందుకు వినియోగించేవారు. [[జాన్ నేపియర్]] అను [[స్కాట్‌లాండ్]] దేశ గణిత శాస్త్రజ్ఞుడు గుణకారములను సులభముగా చేయుటకు [[నేపియర్ బోన్స్]] అనే ఎముకలతో తయారు చేయబడిన సాధనమును ఉపయోగించాడు. అదే జాన్ పియర్ తరువాత [[1617]]లో [[లూగరిధమిక్ టేబుల్స్]]ను గుణకారములను భాగహారములను చేసేందుకు తయారు చేసి ఉపయోగించాడు. [[1620]]వ సంవత్సరంలో లూగరిధమ్స్ టేబుల్ ద్వారా కొంత అభివృద్ధి చేసి [[స్లైడ్ రూల్]] కనుగొన్నాడు. అయితే ఇవన్నీ మానవ శక్తితో పనిచేసేవే. వీటి తదనాంతరం రూపుదిద్దుకొన్నదే [[పాస్కల్]] ఇది గేర్లు ఇనుప చక్రములు వినియోగించి చేసిన మొదటి యంత్రమనవచ్చు. [[1671]]వ సంవత్సరంలో [[గాట్ఫ్రెడ్ లైబెంజ్]] అను అతడు పాస్కల్ యంత్రానికి మార్పులు చేర్పులు చేసి కూడికలు తీసివేతలతోపాటు గుణకారములు, భాగహారములు కూడా సులభముగా చేయగల్గే [[లీబ్ నిడ్జ్]] అనే యంత్రమును తయారు చేసాడు. [[1823]]వ సంవత్సరంలో '''కంప్యూటర్ పితామహుడు'''గా పిలవబడే [[చార్లెస్ బాబేజ్]] అను గణిత శాస్త్రజ్ఞుడు ఆల్జీబ్రా ఈక్వేషన్స్ కూడా చేయగల [[డిఫరెన్సియల్ ఇంజన్]] అనే యంత్రపరికరాన్ని తయారు చేసాడు. ఇతని కాలంలోనే కావలసిన విడి భాగాలు లభించి ఉంటే కంప్యూటర్ తయారయ్యి ఉండేదని అంటారు. ఎందువలనంటే డిఫెన్సియల్ ఇంజనుపై గడించిన అనుభవంతో నిముషానికి అరవై కూడికలు చేయగలిగి విలువలను మెమొరీలో దాయగల అవకాశం గల [[ఎనలిటికల్ ఇంజన్]] రూపకల్పన చేయగలిగాడు. కాని అతని అవసరానికి సరిపడు క్వాలిటీ గల విడిభాగాలు తయారు చేయగల సామర్ధ్యం కలిగిన పరిశ్రమలు ఆనాడు లేకపోవుటచే ఎనలిటికల్ ఇంజన్ తయారు చేయలేక పోయాడు. తరువాత కంప్యూటర్ అభివృద్ధికి [[హార్మన్ హోల్ రీత్]] కృషిచేసి తను తయారు చేసిన కంప్యూటర్లను అవసరం కలిగిన కొన్ని కంపెనీలకు విక్రయించగలిగాడు. ప్రసిద్ధి గాంచిన కంప్యూటర్ల సంస్థ [[ఐ.బి.యమ్(I.B.M)]] హోల్ రీత్ స్థాపించినదే. మొదటి [[ఎనలాగ్ కంప్యూటర్]] రకానికి చెందిన [[లార్డ్ కెల్విన్]] అభివృద్ధి చేసాడు. దీని తరువాత [[మార్క్-1]] (MARK-1) అనే కంప్యూటర్ [[1948]]లో ఐ.బి.యమ్. సంస్థ సహకారంతో రూపొందించాడు. ఈ కంప్యూటరునే అసలైన కంప్యూటరుగా పేర్కొంటారు. దీని తరువాత వాల్వులు ఉపయోగించి కంప్యూటర్లు తయారు చేయబడినాయి. ==కంప్యూటర్ల వర్గీకరణ== కంప్యూటర్లు అవి పనిచేసే సూత్రము బట్టి కొన్ని వర్గాలుగా విభజించారు. ;ఎన్లాగ్ కంప్యూటర్స్ ఇందులో భౌతికంగా మారుతుండే విలువలయిన [[ఉష్ణోగ్రత]], [[పీడనము]]ల విలువలను తీసుకొని అందుకు అనుగుణమైన విద్యుత్ రంగాలను విశ్లేషించుట ద్వారా మానిటరుపై ఫలితము తెలియచేయబడుతుంది. ;డిజిటల్ కంప్యూటర్స్ డిజిటల్ కంప్యూటర్లలో రెండు రకాలు ఉన్నాయి. సాధారణ అవసరాలు అనగా విద్య, వ్యాపారం, పారిశ్రామికం, డిజైనింగ్ లాంటి వాటిలో మొదటి రకం వాడుతుంటారు. రెండవ రకం కర్మగారములలో, భారీ సంస్థలలో, అధిక డేటా ఉండే సర్వర్లకు, మిలటరీ అవసరాలకు, అంతరిక్ష పరిశోధనా సంస్థలలో రోబోట్ లను నియంత్రించేందుకు ఇలా కొన్ని ప్రత్యేక అవసరాలను దృష్టిలో పెట్టుకొని తయారు చేయబడతాయి. మనం నిత్యం ఉపయోగించు సాధారణమైన కంప్యూటర్లను డిజిటల్ కంప్యూటర్లంటారు. [[డిజిట్]] అంటే అంకె అనే అర్ధంతో వీటిని అలా పిలుస్తున్నారు. డిజిటల్ కంప్యూటర్లు [[సంఖ్య]] లకు సంబంధించినవి. ఇన్ పుట్ ఏరూపముగా ఇవ్వబడిననూ దానిని సంఖ్యారూపములోకి మార్చుకొంటాయి. డిజిటల్ కంప్యూటర్లు సంఖ్యలను ఒక మానం నుండి వేరొక మానంలోకి ([[బ్రైనరీ కోడ్]]) గా మార్చుకొంటూ కేవలం కూడికలు తీసివేతల ద్వారా ఇన్ పుట్ను విశ్లేషిస్తూ తమ పనులను నిర్వర్తించి పలితాలను తెలియపరుస్తూఉంటాయి. ఇవి ఒక గది అంత విస్తీర్ణము నుండి అరచేతిలో ఇమిడిపోయేంత(పామ్ టాప్ కంప్యూటర్) చిన్నగా కూడా ఉంటాయి. ఇవి ఎన్లాగ్ కంప్యూటర్లతో పోలిస్తే ఖర్చు తక్కువ, వేగం కూడా ఎక్కువగా ఉంటాయి. ;హైబ్రీడ్ కంప్యూటర్స్ కొన్ని ప్రత్యేక అవసరాలకు ఎన్లాగ్, డిజిటల్ కంప్యూటర్లను కలిపి తయారు చేస్తారు. వీటిలో కొన్ని లెక్కలు ఎన్లాగ్ కంప్యూటర్ విభాగంలోనూ మరికొన్ని డిజిటల్ విభాగంలోనూ జరుగుతాయి. ఉదాహరణకు హాస్పిటల్లలో ఐసియు విభాగాలలో వీటిని వాడుతుంటారు. ఇవి రోగి యొక్క గుండె కొట్టుకొనే రేటును ఎన్లాగ్ ద్వారా తీసుకొని మారుతూ ఉండే విలువలను డిజిటల్ సిగ్నల్స్ రూపంలో విశ్లేషించి రోగికి అపాయమేర్పడినపుడు హెచ్చరిస్తుంది. కంప్యూటర్ల సామర్ధ్యమును బట్టి మూడు రకాలుగానూ, వాడకమును బట్టి మూడు రకములుగాను విడగొట్టవచ్చు వాటిలో ;మొదటి రకం. *మైక్రో కంప్యూటర్స్ *మెయిన్ ప్రేమ్ కంప్యూటర్స్ *సూపర్ కంప్యూటర్స్ ;రెండవరకం *హోమ్ కంప్యూటర్లు *మల్టీ మీడియా కంప్యూటర్లు *ఎడ్యుకేషనల్ కంప్యూటర్లు ==కంప్యూటర్ తరాలు== IFRAC (టాటా ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ ఫండమెంటల్ రీసెర్చ్ ఆటోమేటిక్ కాలిక్యులేటర్) ముంబైలోని టాటా ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ ఫండమెంటల్ రీసెర్చ్‌లో భారతదేశంలో అభివృద్ధి చేయబడిన మొదటి కంప్యూటర్. ప్రారంభంలో TIFR పైలట్ మెషిన్ 1950లలో అభివృద్ధి చేయబడింది (1956లో పని చేసింది).[1] తుది యంత్రం యొక్క అభివృద్ధి 1955లో ప్రారంభించబడింది[citation needed] మరియు అధికారికంగా ప్రారంభించబడింది (మరియు జవహర్‌లాల్ నెహ్రూచే TIFRAC అని పేరు పెట్టారు)[citation needed] 1960లో పూర్తి యంత్రం 1965 వరకు వాడుకలో ఉంది.[citation needed] TIFRACలో 2,700 వాక్యూమ్ ట్యూబ్‌లు, 1,700 జెర్మేనియం డయోడ్‌లు మరియు 12,500 రెసిస్టర్‌లు ఉన్నాయి. ఇది ఫెర్రైట్ కోర్ మెమరీ యొక్క 2,048 40-బిట్ పదాలను కలిగి ఉంది. ఈ యంత్రం ఫెర్రైట్ కోర్ మెమరీని ముందుగా స్వీకరించింది.[citation needed] వాక్యూమ్ ట్యూబ్‌లను కలిగి ఉన్న TIFRAC యొక్క ప్రధాన అసెంబ్లీ 18 అడుగుల x 2.5 అడుగుల x 8 అడుగుల కొలిచే భారీ స్టీల్ రాక్‌లో ఉంచబడింది. ఇది 4 అడుగుల x 2.5 అడుగుల x 8 అడుగుల మాడ్యూల్స్ నుండి తయారు చేయబడింది. సర్క్యూట్‌లను యాక్సెస్ చేయడానికి ప్రతి మాడ్యూల్‌కు ఇరువైపులా ఉక్కు తలుపులు ఉన్నాయి.[citation needed] గ్రాఫ్‌లు మరియు ఆల్ఫా-న్యూమరిక్ చిహ్నాలు రెండింటి యొక్క అనలాగ్ మరియు డిజిటల్ డిస్‌ప్లే కోసం కంప్యూటర్‌కు సహాయక అవుట్‌పుట్‌గా పనిచేయడానికి క్యాథోడ్ రే ట్యూబ్ డిస్‌ప్లే సిస్టమ్ అభివృద్ధి చేయబడింది. మాన్యువల్ కన్సోల్ కంప్యూటర్ యొక్క ఇన్‌పుట్/అవుట్‌పుట్ కంట్రోల్ యూనిట్‌గా పనిచేస్తుంది. TIFRAC యొక్క సాఫ్ట్‌వేర్ 0 మరియు 1 యొక్క ఆదేశాల శ్రేణిలో వ్రాయబడింది. బ్రిటీష్-నిర్మిత HEC 2M కంప్యూటర్, భారతదేశంలోని మొట్టమొదటి డిజిటల్ కంప్యూటర్, ఇది 1955లో కోల్‌కతాలోని ఇండియన్ స్టాటిస్టికల్ ఇన్‌స్టిట్యూట్‌లో దిగుమతి చేయబడి, ఇన్‌స్టాల్ చేయబడింది. దీనికి ముందు, ఈ సంస్థ 1953లో ఒక చిన్న అనలాగ్ కంప్యూటర్‌ను అభివృద్ధి చేసింది. సాంకేతికంగా భారతదేశంలో మొదటి కంప్యూటర్ developed in india with Govenment of india.[2] =====మొదటి తరం కంప్యూటర్స్ (1945-1960)===== మొదటి తరం కంప్యూటర్లలో వాక్యూం ట్యూబులను వాడి తయారు చేసేవారు. వీటిని వాడి తయారు చేసిన మొట్ట మొదటి ఎలెక్ట్రానిక్ కంప్యూటర్ [[ఎనియాక్]] (ENIAC). ఇది రిలేలతో తయారయిన కంప్యూటర్ల కంటే వేగంగా పనిచేయగలదు. సెకనుకు 5000 కూడికలు చేయగలదు. [[1946]]లో తయారయిన ఎనియాక్లో కంప్యూటర్లో మెమొరీ ఉండేదికాదు. దీని తయారీలో 18.000 వాక్యూం ట్యూబులు, 70.000 రెసిస్టర్లు, 1000 కెపాసిటర్లు, 6000 స్విచ్చులు వాడారు. దీనిని ఉంచేందుకు చాలా ఎక్కువ స్థలము అవసరమవడమే కాక దీనిని నడిపించేందుకు 150 కె,డబ్ల్యు ల విద్యుత్ అవసరమయ్యేది. అధిక శక్తి వినియోగించుట వలన ఎక్కువ వేడి పుడుతుండేది. [[1946]]లో [[జాన్ వాన్ న్యూమన్]] కంప్యూటరులో ప్రోగ్రాములను దాచే విధానాన్ని ప్రతిపాదించాడు. ఈ విధానంలో [[ఎడ్సాక్]] (EDSAC), [[ఎడ్వాక్]] (EDVAC), [[యునివాక్]] (UNIVAC) అనే కంప్యూటర్లు తయారయినవి. మొదటి తరం కంప్యూటర్లు పంచ్ కార్డు ద్వారా డేటాను తీసుకొనేవి. ఐ,బి,యం - 650 ([[I B M - 650]]), ఐ,బి,యం - 701 ([[I B M - 701]]) మొదలగునవి మొదటి తరం కంప్యూటర్లు. " భారతదేశపు అత్యంత వేగవంతమైన సూపర్ కంప్యూటర్ ‘పరమ్ ప్రవేగ’ IIScలో ఇన్‌స్టాల్ చేయబడింది: ఇది ఏమి చేయగలదు? ముఖ్యాంశాలు --------------------- year 2022 india super comptuers history cdac india ------------------------------------- పరమ ప్రవేగగా పిలువబడే ఇది భారతీయ విద్యాసంస్థలో అతిపెద్దది. డిపార్ట్‌మెంట్ ఆఫ్ సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ మరియు మినిస్ట్రీ ఆఫ్ ఎలక్ట్రానిక్స్ అండ్ ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ ఆధ్వర్యంలో ఇది నేషనల్ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్ కింద ప్రారంభించబడింది. పరమ్ పర్వేగా 3.3 పెటాఫ్లాప్‌ల సూపర్‌కంప్యూటింగ్ సామర్థ్యాన్ని కలిగి ఉంది. విషయాలను దృష్టిలో ఉంచుకుంటే, ఒక పెటాఫ్లాప్ క్వాడ్రిలియన్ (వెయ్యి ట్రిలియన్) ఫ్లోటింగ్ పాయింట్ ఆపరేషన్స్ పర్ సెకను (FLOPS) లేదా వెయ్యి టెరాఫ్లాప్‌లకు సమానం. సూపర్ కంప్యూటర్‌లో అమర్చబడిన అనేక భాగాలు వాస్తవానికి భారతదేశంలో తయారు చేయబడ్డాయి. ఇది పనిచేసే సాఫ్ట్‌వేర్ స్టాక్‌ను కూడా C-DAC స్వదేశీంగా అభివృద్ధి చేసింది. కర్నాటకలోని బెంగళూరులోని ఇండియన్ ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ సైన్స్ (IISc) దేశంలోనే అత్యంత శక్తివంతమైన సూపర్ కంప్యూటర్‌లలో ఒకదానిని ఏర్పాటు చేసిందని ఇండియా సైన్స్ వైర్ నివేదిక వెల్లడించింది. పరమ ప్రవేగగా పిలువబడే ఇది భారతీయ విద్యాసంస్థలో అతిపెద్దది. డిపార్ట్‌మెంట్ ఆఫ్ సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ మరియు మినిస్ట్రీ ఆఫ్ ఎలక్ట్రానిక్స్ అండ్ ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ (MeitY) నేతృత్వంలోని నేషనల్ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్ కింద ఇది ప్రారంభించబడింది. పరమ్ పర్వేగా 3.3 పెటాఫ్లాప్‌ల సూపర్‌కంప్యూటింగ్ సామర్థ్యాన్ని కలిగి ఉంది. విషయాలను దృష్టిలో ఉంచుకుంటే, ఒక పెటాఫ్లాప్ క్వాడ్రిలియన్ (వెయ్యి ట్రిలియన్) ఫ్లోటింగ్ పాయింట్ ఆపరేషన్స్ పర్ సెకను (FLOPS) లేదా వెయ్యి టెరాఫ్లాప్‌లకు సమానం. ఈ సూపర్ కంప్యూటర్‌ను సెంటర్ ఫర్ డెవలప్‌మెంట్ ఆఫ్ అడ్వాన్స్‌డ్ కంప్యూటింగ్ రూపొందించింది. సూపర్ కంప్యూటర్‌లో అమర్చబడిన అనేక భాగాలు వాస్తవానికి భారతదేశంలో తయారు చేయబడ్డాయి. ఇది పనిచేసే సాఫ్ట్‌వేర్ స్టాక్‌ను కూడా C-DAC స్వదేశీంగా అభివృద్ధి చేసింది. సూపర్ కంప్యూటర్‌ను శక్తివంతం చేయడంలో CPU నోడ్‌ల కోసం Intel జియాన్ క్యాస్కేడ్ లేక్ ప్రాసెసర్‌లు మరియు GPU నోడ్‌ల కోసం Nvidia యొక్క Tesla V100 కార్డ్‌లు ఉన్నాయి. మెషీన్ ప్రోగ్రామ్ డెవెలో యొక్క శ్రేణిని కలిగి ఉంది 2022 నాటికి, క్వాంటం కంప్యూటింగ్ అనేది ప్రపంచవ్యాప్తంగా విద్యా సంస్థలు మరియు ప్రైవేట్ రంగంలో ఉన్నత స్థాయి పరిశోధన మరియు అభివృద్ధి కార్యకలాపం. మెకిన్సే & కంపెనీ విశ్లేషణ ప్రకారం "..పెట్టుబడి డాలర్లు వెల్లువెత్తుతున్నాయి మరియు క్వాంటం-కంప్యూటింగ్ స్టార్ట్-అప్‌లు విస్తరిస్తున్నాయి". "సాంప్రదాయమైన అధిక-పనితీరు గల కంప్యూటర్‌ల పరిధి మరియు వేగానికి మించిన సమస్యలను పరిష్కరించడంలో వ్యాపారాలు సహాయపడతాయని క్వాంటం కంప్యూటింగ్ వాగ్దానం చేస్తున్నప్పటికీ, ఈ ప్రారంభ దశలో వినియోగ సందర్భాలు ఎక్కువగా ప్రయోగాత్మకంగా మరియు ఊహాజనితంగా ఉంటాయి" అని వారు గమనించారు.[5] క్లాసికల్ కంప్యూటర్ ద్వారా పరిష్కరించబడే ఏదైనా గణన సమస్య క్వాంటం కంప్యూటర్ ద్వారా కూడా పరిష్కరించబడుతుంది.[6] దీనికి విరుద్ధంగా, క్వాంటం కంప్యూటర్ ద్వారా పరిష్కరించబడే ఏదైనా సమస్యను క్లాసికల్ కంప్యూటర్ ద్వారా కూడా పరిష్కరించవచ్చు, కనీసం సూత్రప్రాయంగా తగినంత సమయం ఇవ్వబడుతుంది. మరో మాటలో చెప్పాలంటే, క్వాంటం కంప్యూటర్లు చర్చ్-ట్యూరింగ్ థీసిస్‌కు కట్టుబడి ఉంటాయి. దీని అర్థం క్వాంటం కంప్యూటర్లు కంప్యూటబిలిటీ పరంగా క్లాసికల్ కంప్యూటర్‌ల కంటే అదనపు ప్రయోజనాలను అందించనప్పటికీ, కొన్ని సమస్యల కోసం క్వాంటం అల్గారిథమ్‌లు సంబంధిత తెలిసిన క్లాసికల్ అల్గారిథమ్‌ల కంటే తక్కువ సమయ సంక్లిష్టతలను కలిగి ఉంటాయి. ముఖ్యంగా, క్వాంటం కంప్యూటర్లు కొన్ని సమస్యలను త్వరగా పరిష్కరించగలవని నమ్ముతారు, ఏ క్లాసికల్ కంప్యూటర్ కూడా సాధ్యమయ్యే సమయ వ్యవధిలో పరిష్కరించలేనిది-ఈ ఘనతను "క్వాంటం ఆధిపత్యం" అని పిలుస్తారు. క్వాంటం కంప్యూటర్‌లకు సంబంధించి సమస్యల గణన సంక్లిష్టత అధ్యయనాన్ని క్వాంటం సంక్లిష్టత సిద్ధాంతం అంటారు india comptuer softwaer technology historyy ear 2020- 2022 Prof. Dr. A.Gopal comptuer software engineering admin officer with Gov tindia hanamkonda,Warangal city telangana india in hanamkonda,Warangal city telangana india software parks of india stated information technology park of india at hanamkonda,Warangal city year 2001 year 2012 with Govt india at cercuit house road hanamkonda,Warangal city ts india online www.orugalluindiacollege.in with Govt india www.indiainfonet.net year 2020 Prof. Dr. A.Gopal - with Got india he founder orugallu technology india software industry msme.gov.in categaor: general A.Gopal- Manaement engineering admin officer & Professor comptuer egineireng & Principal Scientist with Govt india contract Govt ts education univeristy educaiton onlie regular computing medical technology -hanamkonda,Warangal city-Telantgana-india online www.orugalluindiacollege.in www.indiainfonet.net www.msme.gov.in www.nsic.co.in www.kakatiya.ac.in www.ignou.ac.in www.yas.nic.in www.youthforindia.org.in with with Govt india barath sanchar nigam limites stpi in hanamkonda,Warangal city ts india =====రెండవతరం కంప్యూటర్స్(1960-1965)===== రెండవ తరం కంప్యూటర్లలో వాక్యూం ట్యూబులకు బదులు [[ట్రాన్సిస్టర్స్]] వాడడం మొదలెట్టారు. ఇది పరిమాణంలో చిన్నదిగా ఉండటమే కాక వేగంగా పని చేస్తూ తక్కువ వేడిని విడుదల చేస్తుండేది. ఈ కంప్యూటర్లను సాంకేతిక రంగాలలోనే కాక వ్యాపార అవసరములకు కూడా వినియోగించేవారు. ఈ కంప్యూటర్లను వాడుకొనుటకై [[ఫోర్ట్రాన్]], [[కోబాల్]], [[ఆల్గాల్]], [[స్కోబాల్]] అను భాషలు ప్రత్యేకంగా అభివృద్ది చేయబడినవి. ఇవి ఇంగ్లీషు భాష మాదిరిగా ఉపయోగించుటకు తేలికగా ఉండే భాషలు. =====మూడవతరం కంప్యూటర్స్(1965-1975)===== మూడవ తరం కంప్యూటర్స్ చిప్ ఆధారంగా పనిచేయు కంప్యూటర్స్. లార్జ్ స్కేల్ ఇంటిగ్రేషన్ ద్వార 1000 కంటే ఎక్కువ ట్రాన్సిస్టర్లను, రెసిస్టర్లను, కెపాసిటర్లను కాప్స్యూల్ సైజుకు లేదా అంతకంటే చిన్నగా చిప్ లేదా ఐ సి(ఇంటిగ్రేటెడ్ సర్క్యూట్)గా తయరు చేయవచ్చు. ఇలాంటి చిప్పులను వాడడం ద్వారా కంప్యూటర్స్ పరిమాణం తగ్గించి మినీ కంప్యూటర్లుగా తయారు చేయడం మొదలైంది. ఈ చిప్పులను ఉపయోగించి తయారైన మెయిన్ ప్రేమ్ కంప్యూటర్లు మరింత శక్తివంతముగా మరాయి. వీటిని విద్యాసంస్థలలో, ప్రభుత్వకార్యాలయాలలో ఉపయోగించుట మెదలెట్టారు. ఈ కాలంలో అత్యంత శక్తివంతమైన ప్రొసెసింగ్ యూనిట్లు, శక్తివంతమైన మెమొరీ, అధిక సామర్ధ్యం కలిగిన చిప్స్ అభివృద్ది చేయబడ్డాయి. ఈ కాలంలోనే అయస్కాంతత్వ టేపుల స్థానంలో డిస్కులు వినియోగంలోకి వచ్చాయి. ఈ తరం కంప్యూటర్లలో చెప్పదగిన అభివృద్ది కలిగిన శక్తివంతమైన కంప్యూటర్లు రావడంతో వాటికి అనుసంధానంగా [[పి,యల్-1]], [[ఫోర్ట్రాన్-4]] మొదలగు భాషలు వచ్చాయి. ఈ తరం కంప్యూటర్లలో కొన్ని ఐబియమ్ 360 ([[IBM-360]]), ఐబియమ్ 370 ([[IBM-370]]), ఐసిఎల్ 2900 ([[ICL-2900]]) మొదలగునవి. =====నాలగవ తరం కంప్యూటర్స్(1976- ప్రస్తుతం)===== మైక్రో ప్రొసెసరునుపయోగించి తయారు చేయబడిన వాఅటిని నాల్గవ తరం కంప్యూటర్లు అనవచ్చు. కంప్యూటరుకు అవసరమైన సర్క్యూట్ మొత్తమును ఒకే సిలికాన్ చిప్ మీద "పరీలార్జ్ ఇంటిగ్రేషన్" టెక్నాలజీ సహాయంతో సూక్ష్మీకరించి తయారు చేసిన వీటిని చిప్ లేదా 'ఐసిపి' మైక్రో ప్రొసెసరు అంటారు. ఇంటెల్ సంస్థవారిచే తయారు కాబడిన 8080 మైక్రో ప్రొసెసర్ ఉపయోగించి [[ఎడ్వర్డ్ రాబర్ట్]] మొదటి మైక్రో కంప్యూటరు తయారు చేసాడు. దీని పేరు [[ఆల్ టెయిరీ]]. ఐబియమ్ సంస్థ వారూ మైక్రో ప్రొసెసర్ ఉపయోగించి [[1981]]లో పర్సనల్ కంప్యూటర్ తయారు చేసారు. వీటి ధరలు తక్కువగా ఉండటంతో ఇవి ఎక్కువ ప్రజాధరణ పొందుతున్నాయి. వీటికి ఉదాహరణలు- జెడ్ ఎక్ష్ స్పెక్ట్రం, పిసి ఎట్ పెంటియం. భారతీయ IT యొక్క సంక్షిప్త చరిత్ర information technology industry history in india ఇది 1974లో ప్రారంభమైంది, మెయిన్‌ఫ్రేమ్ తయారీ కంపెనీ, బరోస్, ఒక అమెరికన్ క్లయింట్ కోసం సిస్టమ్ సాఫ్ట్‌వేర్‌ను ఇన్‌స్టాల్ చేయడానికి ప్రోగ్రామర్‌లను అందించమని దాని ఇండియా సేల్స్ ఏజెంట్ టాటా కన్సల్టెన్సీ సర్వీసెస్ (TCS)ని కోరింది. ఇతర పరిశ్రమల మాదిరిగానే, భారతీయ IT కూడా స్థానిక మార్కెట్ లేకపోవడం మరియు ప్రైవేట్ సంస్థలకు సంబంధించి అననుకూల ప్రభుత్వ విధానం వంటి సవాళ్లను ఎదుర్కొంది. ఆ రోజుల్లో, పరిశ్రమ ఎక్కువగా బొంబాయి ఆధారిత సమ్మేళనాలను కలిగి ఉంది, దీని ముఖ్య ఉద్దేశ్యం విదేశాలలో ఉన్న అంతర్జాతీయ ఐటి సంస్థలకు ప్రోగ్రామర్‌లను సరఫరా చేయడం. స్టాన్‌ఫోర్డ్ యూనివర్శిటీలోని ఆసియా-పసిఫిక్ రీసెర్చ్ సెంటర్‌లో సీనియర్ రీసెర్చ్ స్కాలర్ రఫీక్ దోసాని తన పేపర్‌లో, 'భారతదేశంలో సాఫ్ట్‌వేర్ పరిశ్రమ యొక్క మూలాలు మరియు వృద్ధి'లో ఇలా పేర్కొన్నాడు, “ఐర్లాండ్ మరియు ఇజ్రాయెల్‌లోని ఆఫ్‌షోర్డ్ సాఫ్ట్‌వేర్ అవుట్‌సోర్సింగ్ పరిశ్రమల వలె కాకుండా, బహుళజాతి సంస్థలు. పరిశ్రమను ప్రారంభించింది, భారతదేశంలో, స్థానిక సమ్మేళనాలు ప్రోగ్రామర్‌లను విదేశాలలోని క్లయింట్‌ల సైట్‌లకు పంపడం ద్వారా పరిశ్రమను ప్రారంభించాయి. 1970ల నాటి భారతీయ ఐటీ చాలా కష్టాలను ఎదుర్కొంది. గుర్తుంచుకోండి, అప్పటికి, ఆర్థిక వ్యవస్థ తెరవబడలేదు మరియు రాష్ట్ర నియంత్రణలో ఉంది. రాష్ట్రం సాఫ్ట్‌వేర్ పరిశ్రమకు ప్రతికూలంగా ఉంది మరియు దానిని అధిక దిగుమతి సుంకాల రూపంలో చూపింది; హార్డ్‌వేర్‌పై 135% మరియు సాఫ్ట్‌వేర్‌పై 100%. సాఫ్ట్‌వేర్ పరిశ్రమగా గుర్తించబడలేదు; అంటే ఎగుమతిదారులు బ్యాంకుల నుండి ఫైనాన్స్ పొందేందుకు అర్హులు కాదు. 1984లో ఈ పరిశ్రమలో కొన్ని అనుకూలమైన మార్పులు కనిపించాయి, రాజీవ్ గాంధీ ప్రధానమంత్రి అయ్యాక, ఐటీ రంగంపై ప్రభుత్వ వైఖరిలో మార్పు వచ్చింది. అతని కొత్త కంప్యూటర్ పాలసీ (NCP-1984) హార్డ్‌వేర్ మరియు సాఫ్ట్‌వేర్‌పై తగ్గిన దిగుమతి సుంకాల ప్యాకేజీని అందించింది. 60% వరకు తగ్గుదల కనిపించింది. అలాగే, సాఫ్ట్‌వేర్ ఎగుమతులు చివరకు "డీలైసెన్స్డ్ పరిశ్రమ"గా గుర్తింపు పొందాయి. దీని అర్థం ఎగుమతిదారులు ఇప్పుడు బ్యాంక్ ఫైనాన్స్‌కు అర్హులు అయ్యారు మరియు పరిశ్రమ లైసెన్స్-పర్మిట్ రాజ్ నుండి అపరిమితంగా ఉంది. విదేశీ కంపెనీలకు ఇప్పుడు స్వయంప్రతిపత్తి కలిగిన, ఎగుమతి-అంకిత యూనిట్లను ఏర్పాటు చేయడానికి అనుమతి ఉంది. మార్కెట్ ధర కంటే తక్కువ ఖర్చుతో మౌలిక సదుపాయాలను అందించడానికి సాఫ్ట్‌వేర్ పార్కుల గొలుసును ఏర్పాటు చేయడానికి ఒక ప్రాజెక్ట్ కూడా ఏర్పాటు చేయబడింది. ఈ విధానాలు చివరికి భారతీయ ఐటీ పరిశ్రమను ఈనాటి స్థితికి చేర్చాయి. దోసాని చెప్పినట్లుగా, “1980ల మధ్యలో, పని భారతదేశానికి మారింది మరియు ప్రధానంగా దేశీయ సంస్థలచే నిర్వహించబడింది. సాఫ్ట్‌వేర్ అభివృద్ధికి కొత్త సాంకేతికత కారణంగా ఇది జరిగింది మరియు కొత్త విధానాలు విదేశీ సంస్థలకు అనుకూలమైనప్పటికీ. పనిని భారతదేశానికి మార్చడం బెంగళూరు అభివృద్ధికి మరియు ఇతర కేంద్రాల సాపేక్ష క్షీణతకు కారణమైంది, ముఖ్యంగా ముంబై. 1990ల నుండి, విలువ జోడింపు పెరిగింది మరియు దేశీయ సంస్థలు తక్కువ ఆధిపత్యాన్ని పొందాయి. కొత్త విధానాలకు బహుళజాతి సంస్థల ప్రతిస్పందన యొక్క పరిణామం దీనికి కారణం. భారతదేశ పరిశోధన సామర్థ్యాన్ని ప్రదర్శించడానికి బయోటెక్నాలజీ విభాగం బెర్లిన్‌లో రౌండ్‌టేబుల్ నిర్వహించింది నేడు, భారతీయ IT కంపెనీలలో టాటా కన్సల్టెన్సీ సర్వీసెస్ (TCS), విప్రో, ఇన్ఫోసిస్, హెచ్‌సిఎల్ మరియు మరెన్నో ఉన్నాయి, ఇవి ప్రపంచవ్యాప్తంగా అగ్రశ్రేణి సాఫ్ట్‌వేర్ సేవలను అందించే సంస్థలుగా గుర్తింపు పొందాయి. కీలకమైన ప్రపంచ ఐటీ ప్లేయర్‌గా భారతదేశం ఆవిర్భవించడంలో కీలక పాత్ర పోషించిన కొన్ని ప్రధాన అంశాలు: భారతీయ విద్యా వ్యవస్థ, ఒత్తిడితో కూడుకున్నది అయినప్పటికీ, ప్రపంచ స్థాయి IT వర్క్‌ఫోర్స్‌ను రూపొందించడానికి క్రమబద్ధీకరించబడింది. భారతీయ ఇంజనీర్లకు ప్రపంచ వ్యాప్తంగా డిమాండ్ ఉంది. ఇంగ్లీషు భాషకు కూడా ప్రాధాన్యత ఇవ్వడం ఆకర్షణను పెంచుతుంది. అదనంగా, సాఫ్ట్‌వేర్ అభివృద్ధి మరియు సేవల కోసం భారతీయ IT సంస్థలు అందించే ధరలు కూడా చాలా పోటీగా ఉన్నాయి. ---------------------------------------------------------------------- భారతదేశంలో సూపర్‌కంప్యూటింగ్ వికీపీడియా, ఉచిత ఎన్సైక్లోపీడియా నుండి నావిగేషన్‌కు వెళ్లండి శోధించడానికి జంప్ చేయండి భారతదేశంలో సూపర్‌కంప్యూటింగ్‌కు 1980ల నాటి చరిత్ర ఉంది.[1] విదేశీ సూపర్‌కంప్యూటర్‌లను కొనుగోలు చేయడంలో వారికి ఇబ్బంది ఉన్నందున భారత ప్రభుత్వం స్వదేశీ అభివృద్ధి కార్యక్రమాన్ని రూపొందించింది.[1] నవంబర్ 2020 నాటికి TOP500 జాబితాలోని సూపర్‌కంప్యూటర్ సిస్టమ్‌ల సంఖ్య ప్రకారం, భారతదేశం ప్రపంచంలో 63వ స్థానంలో ఉంది, PARAM సిద్ధి-AI భారతదేశంలో అత్యంత వేగవంతమైన సూపర్‌కంప్యూటర్.[2] india super comptuer 1991 with vijay paduragan bhatkar cdac pune india with Govt india కంటెంట్‌లు 1 చరిత్ర 1.1 ప్రారంభ సంవత్సరాలు 1.2 స్వదేశీ అభివృద్ధి కార్యక్రమం 1.3 C-DAC మొదటి మిషన్ 1.4 C-DAC రెండవ మిషన్ 1.5 C-DAC మూడవ మిషన్ 1.6 2000ల ప్రారంభంలో ఇతర సమూహాలచే అభివృద్ధి 1.7 12వ పంచవర్ష ప్రణాళిక 1.8 జాతీయ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్ 2 ర్యాంకింగ్‌లు 2.1 ప్రస్తుత TOP500 2.2 TOP500లో భారతదేశం యొక్క చారిత్రక ర్యాంక్ 3 కూడా చూడండి 3.1 కంప్యూటర్లు 3.2 సాధారణ 4 సూచనలు చరిత్ర ప్రారంభ సంవత్సరాల్లో 1980వ దశకంలో భారతదేశం అకడమిక్ మరియు వాతావరణ సూచన ప్రయోజనాల కోసం సూపర్ కంప్యూటర్‌లను కొనుగోలు చేయడానికి ప్రయత్నించినప్పుడు ఇబ్బందులను ఎదుర్కొంది.[1] 1986లో నేషనల్ ఏరోస్పేస్ లాబొరేటరీస్ (NAL) కంప్యూటేషనల్ ఫ్లూయిడ్ డైనమిక్స్ మరియు ఏరోస్పేస్ ఇంజినీరింగ్ కోసం కంప్యూటర్‌ను అభివృద్ధి చేయడానికి ఫ్లాసోల్వర్ ప్రాజెక్ట్‌ను ప్రారంభించింది.[3][4] Flosolver MK1, సమాంతర ప్రాసెసింగ్ వ్యవస్థగా వర్ణించబడింది, డిసెంబర్ 1986లో కార్యకలాపాలు ప్రారంభించింది.[3][5][4] స్వదేశీ అభివృద్ధి కార్యక్రమం 1987లో భారత ప్రభుత్వం క్రే X-MP సూపర్ కంప్యూటర్‌ను కొనుగోలు చేయాలని అభ్యర్థించింది; ఈ యంత్రం ఆయుధాల అభివృద్ధిలో ద్వంద్వ వినియోగాన్ని కలిగి ఉంటుంది కాబట్టి ఈ అభ్యర్థనను యునైటెడ్ స్టేట్స్ ప్రభుత్వం తిరస్కరించింది.[6] ఈ సమస్య తర్వాత, అదే సంవత్సరంలో, స్వదేశీ సూపర్ కంప్యూటర్ అభివృద్ధి కార్యక్రమాన్ని ప్రోత్సహించాలని భారత ప్రభుత్వం నిర్ణయించింది.[7][8][9] సెంటర్ ఫర్ డెవలప్‌మెంట్ ఆఫ్ అడ్వాన్స్‌డ్ కంప్యూటింగ్ (C-DAC), సెంటర్ ఫర్ డెవలప్‌మెంట్ ఆఫ్ టెలిమాటిక్స్ (C-DOT), నేషనల్ ఏరోస్పేస్ లాబొరేటరీస్ (NAL), భాభా అటామిక్ రీసెర్చ్ సెంటర్ (BARC)తో సహా వివిధ సమూహాల నుండి బహుళ ప్రాజెక్టులు ప్రారంభించబడ్డాయి. మరియు అడ్వాన్స్‌డ్ న్యూమరికల్ రీసెర్చ్ అండ్ అనాలిసిస్ గ్రూప్ (అనురాగ్).[8][9] C-DOT సృష్టించిన "CHIPPS": C-DOT హై-పెర్ఫార్మెన్స్ ప్యారలల్ ప్రాసెసింగ్ సిస్టమ్. NAL 1986లో ఫ్లోసోల్వర్‌ను అభివృద్ధి చేయడం ప్రారంభించింది.[3][10] BARC అనుపమ్ సిరీస్ సూపర్ కంప్యూటర్‌లను రూపొందించింది. ANURAG PACE సిరీస్ సూపర్ కంప్యూటర్‌లను సృష్టించింది.[9] C-DAC మొదటి మిషన్ మరింత సమాచారం: PARAM సెంటర్ ఫర్ డెవలప్‌మెంట్ ఆఫ్ అడ్వాన్స్‌డ్ కంప్యూటింగ్ (C-DAC) నవంబర్ 1987 మరియు ఆగస్టు 1988 మధ్య ఏదో ఒక సమయంలో సృష్టించబడింది.[7][9][8] 1991 నాటికి 1000MFLOPS (1GFLOPS) సూపర్‌కంప్యూటర్‌ను రూపొందించడానికి C-DACకి ప్రారంభ 3 సంవత్సరాల బడ్జెట్‌గా Rs375 మిలియన్లు ఇవ్వబడ్డాయి.[9] C-DAC 1991లో PARAM 8000 సూపర్ కంప్యూటర్‌ను ఆవిష్కరించింది.[1] దీని తర్వాత 1992/1993లో PARAM 8600 వచ్చింది.[9][8] ఈ యంత్రాలు ప్రపంచానికి భారతీయ సాంకేతిక నైపుణ్యాన్ని ప్రదర్శించాయి మరియు ఎగుమతి విజయానికి దారితీశాయి.[9][8] C-DAC రెండవ మిషన్ GigaFLOPS శ్రేణి సమాంతర కంప్యూటర్‌ను అందించడంలో C-DACకి PARAM 8000 ఒక విజయంగా పరిగణించబడింది.[9] 1992 నుండి C-DAC 1997/1998 నాటికి 100 GFLOPS శ్రేణి కంప్యూటర్‌ను అందించడానికి దాని "సెకండ్ మిషన్"ను చేపట్టింది.[1] కంప్యూటర్‌ను 1 టెరాఫ్లాప్స్‌కు స్కేల్ చేయడానికి అనుమతించాలనేది ప్రణాళిక.[9][11] 1993లో PARAM 9000 సిరీస్ సూపర్‌కంప్యూటర్‌లు విడుదలయ్యాయి, ఇది 5 GFLOPS గరిష్ట కంప్యూటింగ్ శక్తిని కలిగి ఉంది.[1] 1998లో PARAM 10000 విడుదలైంది; ఇది LINPACK బెంచ్‌మార్క్‌లో 38 GFLOPS యొక్క నిరంతర పనితీరును కలిగి ఉంది.[1] C-DAC మూడవ మిషన్ C-DAC యొక్క మూడవ లక్ష్యం టెరాఫ్లాప్స్ శ్రేణి కంప్యూటర్‌ను అభివృద్ధి చేయడం.[1] PARAM పద్మ డిసెంబర్ 2002లో పంపిణీ చేయబడింది.[1] జూన్ 2003లో ప్రపంచంలోని అత్యంత వేగవంతమైన సూపర్‌కంప్యూటర్‌ల జాబితాలో చోటు దక్కించుకున్న మొదటి భారతీయ సూపర్‌కంప్యూటర్ ఇదే.[1] 2000ల ప్రారంభంలో ఇతర సమూహాల ద్వారా అభివృద్ధి 2000వ దశకం ప్రారంభంలో కేవలం ANURAG, BARC, C-DAC మరియు NAL మాత్రమే తమ సూపర్ కంప్యూటర్‌ల అభివృద్ధిని కొనసాగిస్తున్నాయని గుర్తించబడింది.[5] NAL యొక్క Flosolver దాని శ్రేణిలో నిర్మించబడిన 4 తదుపరి యంత్రాలను కలిగి ఉంది.[5] అదే సమయంలో ANURAG PACEని అభివృద్ధి చేయడం కొనసాగించింది, ప్రధానంగా SPARC ప్రాసెసర్‌లపై ఆధారపడింది.[5] 12వ పంచవర్ష ప్రణాళిక భారత ప్రభుత్వం 12వ పంచవర్ష ప్రణాళిక కాలంలో (2012–2017) సూపర్‌కంప్యూటింగ్ పరిశోధనకు 2.5 బిలియన్ డాలర్లు కేటాయించాలని ప్రతిపాదించింది. ఈ ప్రాజెక్ట్ బెంగళూరులోని ఇండియన్ ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ సైన్స్ (IISc)చే నిర్వహించబడుతుంది.[12] అదనంగా, భారతదేశం ఎక్సాఫ్లాప్స్ శ్రేణిలో ప్రాసెసింగ్ పవర్‌తో ఒక సూపర్‌కంప్యూటర్‌ను అభివృద్ధి చేయాలని యోచిస్తోందని తర్వాత వెల్లడైంది.[13] ఇది ఆమోదం పొందిన తరువాతి ఐదు సంవత్సరాలలోపు C-DACచే అభివృద్ధి చేయబడుతుంది.[14] నేషనల్ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్ 2015లో మినిస్ట్రీ ఆఫ్ ఎలక్ట్రానిక్స్ అండ్ ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ దేశవ్యాప్తంగా 2022 నాటికి 73 స్వదేశీ సూపర్ కంప్యూటర్‌లను ఇన్‌స్టాల్ చేయడానికి "నేషనల్ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్" (NSM)ని ప్రకటించింది.[15][16][17][18] ఇది $730 మిలియన్ (రూ. 4,500 కోట్లు) విలువైన ఏడు-సంవత్సరాల కార్యక్రమం.[19] మునుపు భారతదేశంలో కంప్యూటర్‌ను అసెంబుల్ చేసినప్పటికీ, NSM దేశంలోని భాగాలను ఉత్పత్తి చేయాలని లక్ష్యంగా పెట్టుకుంది.[19] NSMని C-DAC మరియు ఇండియన్ ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ సైన్స్ అమలు చేస్తున్నాయి.[18] వివిధ విద్యా మరియు పరిశోధనా సంస్థలను కలుపుతూ హై-స్పీడ్ నెట్‌వర్క్‌తో అనుసంధానించబడిన భౌగోళికంగా పంపిణీ చేయబడిన అధిక-పనితీరు గల కంప్యూటింగ్ కేంద్రాల సమూహాన్ని సృష్టించడం దీని లక్ష్యం. భారతదేశం - హైదరాబాద్ - ఆంధ్రప్రదేశ్ తెలంగాణ భారతదేశం హైటెక్ సిటీ ఫేజ్-I in year 1998 -2000 hitech city started Andhra Pradesh india it is now in telangana india హైటెక్ సిటీ అనే పదానికి దారితీసిన మైలురాయి భవనం. కొంతకాలం ఈ భవనం 'హైటెక్' సిటీ. ముఖ్యమంత్రి చంద్రబాబు నాయుడు ప్రభుత్వం నిర్మించింది. ఇదే భవనం మరియు అదే యంత్రాంగం చేపట్టిన కార్యక్రమాలు హైదరాబాద్ మెట్రో ప్రాంతంలోని కార్యాలయాలను మార్చడం/స్థాపించడం వంటి ఐటీ మరియు ఐటీ సంబంధిత కంపెనీల వృద్ధికి ఊతమిచ్చాయని చెప్పవచ్చు. ఇది గవర్నమెంట్ ఇండియా సాఫ్ట్‌వేర్ టెక్నాలజీ పార్క్స్ ఆఫ్ ఇండియా భారత ప్రభుత్వం భారతదేశంలో పార్కులను అభివృద్ధి చేసింది. ప్రపంచంలోని టాప్ 500 అత్యంత శక్తివంతమైన పంపిణీ చేయని కంప్యూటర్ సిస్టమ్‌లలో ndias AI సూపర్ కంప్యూటర్ పరమ సిద్ధి 63వ స్థానంలో ఉంది Governemet of india year 2020C-DACలో నేషనల్ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్ (NSM) కింద స్థాపించబడిన పరమ సిద్ధి, హై పెర్ఫార్మెన్స్ కంప్యూటింగ్-ఆర్టిఫిషియల్ ఇంటెలిజెన్స్ (HPC-AI) సూపర్‌కంప్యూటర్ 16వ తేదీన విడుదలైన ప్రపంచంలోని TOP 500 అత్యంత శక్తివంతమైన పంపిణీ చేయని కంప్యూటర్ సిస్టమ్‌లలో గ్లోబల్ ర్యాంకింగ్ 63ని సాధించింది. నవంబర్ 2020. AI వ్యవస్థ అధునాతన పదార్థాలు, కంప్యూటేషనల్ కెమిస్ట్రీ & ఖగోళ భౌతిక శాస్త్రం మరియు డ్రగ్ డిజైన్ మరియు ప్రివెంటివ్ హెల్త్ కేర్ సిస్టమ్, ముంబై వంటి వరద పీడిత మెట్రో నగరాల కోసం వరద అంచనా ప్యాకేజీ కోసం ప్లాట్‌ఫారమ్‌లో అభివృద్ధి చేయబడుతున్న అనేక ప్యాకేజీల వంటి రంగాలలో ప్యాకేజీల అప్లికేషన్ డెవలప్‌మెంట్‌ను బలోపేతం చేస్తుంది. , ఢిల్లీ, చెన్నై, పాట్నా మరియు గౌహతి. ఇది వేగవంతమైన అనుకరణలు, మెడికల్ ఇమేజింగ్, జీనోమ్ సీక్వెన్సింగ్ మరియు ఫోర్‌కాస్టింగ్ ద్వారా COVID-19కి వ్యతిరేకంగా మా యుద్ధంలో R&Dని వేగవంతం చేస్తుంది మరియు భారతీయ ప్రజలకు మరియు ముఖ్యంగా స్టార్ట్-అప్‌లు మరియు MSMEలకు ఇది ఒక వరం. ఇది అప్లికేషన్ డెవలపర్‌లకు ఒక వరం మరియు NCMRWF & IITM ద్వారా వాతావరణ అంచనా ప్యాకేజీలను పరీక్షించడంలో సహాయపడుతుంది, చమురు మరియు గ్యాస్ రికవరీ కోసం జియో ఎక్స్‌ప్లోరేషన్ ప్యాకేజీలు; ఏరోడిజైన్ అధ్యయనాల కోసం ప్యాకేజీలు; కంప్యూటేషనల్ ఫిజిక్స్ మరియు మ్యాథమెటికల్ అప్లికేషన్స్ మరియు HRD కోసం ఆన్‌లైన్ కోర్సులు కూడా. Rpeak of 5.267 Petaflops మరియు 4.6 Petaflops Rmax (Sustained)తో సూపర్‌కంప్యూటర్ C-DAC చేత రూపొందించబడింది మరియు NSM ఆధ్వర్యంలోని డిపార్ట్‌మెంట్ ఆఫ్ సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ (DST), మినిస్ట్రీ ఆఫ్ ఎలక్ట్రానిక్స్ అండ్ ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ (MeitY) సహకారంతో సంయుక్తంగా అభివృద్ధి చేయబడింది. "ఇది చరిత్రలో మొదటిది. భారతదేశం నేడు ప్రపంచంలోనే అతిపెద్ద సూపర్‌కంప్యూటర్ ఇన్‌ఫ్రాస్ట్రక్చర్‌లలో ఒకటిగా ఉంది మరియు ఈ రోజు పరమ సిద్ధి-AI అందుకున్న ర్యాంకింగ్ దీనికి నిదర్శనం” అని సైన్స్ & టెక్నాలజీ విభాగం సెక్రటరీ ప్రొఫెసర్ అశుతోష్ శర్మ ఈ సందర్భంగా మాట్లాడుతూ అన్నారు. "నేషనల్ నాలెడ్జ్ నెట్‌వర్క్ (NKN) ద్వారా జాతీయ సూపర్ కంప్యూటర్ గ్రిడ్‌లో నెట్‌వర్క్ చేయబడిన మన జాతీయ విద్యా మరియు R&D సంస్థలతో పాటు పరిశ్రమలు మరియు స్టార్టప్‌లను బలోపేతం చేయడంలో పరమ సిద్ధి-AI చాలా ముందుకు సాగుతుందని నేను నిజంగా విశ్వసిస్తున్నాను" అని ప్రొ. శర్మ. పరమ సిద్ధి-AI యొక్క ఇన్ఫ్యూషన్‌తో, దేశంలోని శాస్త్రీయ మరియు సాంకేతిక సమాజం ఆరోగ్య సంరక్షణ, వ్యవసాయం, విద్య, ఇంధనం, సైబర్‌ సెక్యూరిటీ, స్పేస్, AI అప్లికేషన్‌ల వంటి బహుళ విభాగాల గొప్ప సవాళ్లను పరిష్కరించడానికి మరింత శక్తిని పొందుతుందని ప్రొఫెసర్ అశుతోష్ శర్మ సూచించారు. వాతావరణం మరియు శీతోష్ణస్థితి మోడలింగ్, పట్టణ ప్రణాళికలో కొన్నింటిని పేర్కొనండి. "సైన్స్ టెక్నాలజీ & ఇన్నోవేషన్ ద్వారా ఆత్మనిర్భర్తలో మా ప్రయాణంలో ఇది ఒక బలవంతపు భాగం" అని ఆయన నొక్కి చెప్పారు. పరమ సిద్ధి సూపర్‌కంప్యూటర్ NVIDIA DGX సూపర్‌పాడ్ రిఫరెన్స్ ఆర్కిటెక్చర్ నెట్‌వర్కింగ్‌తో పాటు C-DAC స్వదేశీంగా అభివృద్ధి చేసిన HPC-AI ఇంజిన్, సాఫ్ట్‌వేర్ ఫ్రేమ్‌వర్క్‌లు మరియు క్లౌడ్ ప్లాట్‌ఫారమ్‌పై నిర్మించబడింది మరియు లోతైన అభ్యాసం, విజువల్ కంప్యూటింగ్, వర్చువల్ రియాలిటీ, యాక్సిలరేటెడ్ కంప్యూటింగ్, అలాగే గ్రాఫిక్స్ వర్చువలైజేషన్‌లో సహాయపడుతుంది. STPI వరంగల్ గురించి STPI భారతదేశాన్ని 1991లో భారత ప్రభుత్వ ఎలక్ట్రానిక్స్ మరియు ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ మంత్రిత్వ శాఖ (MeitY) స్థాపించింది. సాఫ్ట్‌వేర్ టెక్నాలజీ పార్క్స్ ఆఫ్ ఇండియా (STPI), ప్రభుత్వ ఎలక్ట్రానిక్స్ మరియు ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ మంత్రిత్వ శాఖ కింద స్వయంప్రతిపత్తి కలిగిన సొసైటీ. దేశం నుండి సాఫ్ట్‌వేర్ ఎగుమతిని పెంచడానికి ప్రత్యేక దృష్టితో భారతదేశం ఏర్పాటు చేయబడింది. దేశవ్యాప్తంగా 62 కేంద్రాలతో STPI ప్రధాన కార్యాలయం న్యూఢిల్లీలో ఉంది. ప్రభుత్వం రూపొందించిన STP/EHTP పథకాన్ని అమలు చేసే లక్ష్యంతో STPI నిరంతరం పనిచేస్తోంది. భారతదేశంలో, మౌలిక సదుపాయాలను ఏర్పాటు చేయడం మరియు నిర్వహించడం. STPI-వరంగల్ 2001లో స్థాపించబడింది. year 2912 with bsnl india barath sanchar nigam limited with Govt india it office in cercuit house road,hanamkonda,Wargal city ts india with Govt inida india software technology parks of india కంప్యూటర్ సాఫ్ట్‌వేర్ టెక్నాలజీ హిస్టరీ ఇయర్ 2020- 2022 ప్రొ. వరంగల్ నగరం year 2001 సంవత్సరం 2012 సర్క్యూట్ హౌస్ రోడ్ హనమ్కొండ వద్ద ప్రభుత్వ భారతదేశంతో, వరంగల్ నగరం ts india ఆన్‌లైన్ www.orugalluindiacollege.in year 2020 ప్రభుత్వంతో భారతదేశం www.indiainfonet.net year 020 ప్రొఫెసర్ year 2020 Prof. డాక్టర్ ఎ.గోపాల్ - orugallu technology india software industry msme.gov.in year 2020 భారత సాఫ్ట్‌వేర్ పరిశ్రమ msme.gov.in వర్గం: జనరల్ ఎ.గోపాల్- మ్యానేమెంట్ ఇంజినీరింగ్ అడ్మిన్ ఆఫీసర్ & ప్రొఫెసర్ కంప్యూటర్ ఎజినీరెంగ్ & ప్రిన్సిపల్ సైంటిస్ట్‌తో ప్రభుత్వ భారత కాంట్రాక్ట్ ప్రభుత్వ విద్యా విశ్వవిద్యాలయ విద్యా సంస్థ మాత్రమే రెగ్యులర్ కంప్యూటింగ్ మెడికల్ టెక్నాలజీ-హనంకొండ, వరంగల్ సిటీ-టెలెంట్ www.orugalluindiacollege.in www.indiainfonet.net www.msme.gov.in www.nsic.co.in www.kakatiya.ac.in www.ignou.ac.in www.yas.nic.in www. .youthforindia.org.in భారత ప్రభుత్వంతో కలిసి హన్మకొండ, వరంగల్ నగరం TS భారతదేశంలోని STPIని పరిమితం చేస్తుంది బరత్ సంచార్ నిగమ్ in year 2017 in warangal gesukonda texstyle park stated chdrshkar rao chef minstger with Govt india Govt ts india hanamkonda,Waranal city telangan india year 2016 it minster ktr stated software technology park madikonda hanamkonda warnagal city telangana indina == క్వాంటం కంప్యూటింగ్ == in warangal city year 2016-2016 india national higway started nitin gatkar india union minster at hanamkonda warngal city telangana india in warangal city india have two national higway witch is major growth for warnagal city telangana india in india telagnana warangal city asia 2 nd bigget agriculture market warangal city telangana india in warnagal city major for rice mirchi exports for economy growth warangal city telangana india క్వాంటం కంప్యూటింగ్ అనేది ఒక రకమైన గణన, ఇది గణనలను నిర్వహించడానికి సూపర్‌పొజిషన్, ఇంటర్‌ఫరెన్స్ మరియు ఎంటాంగిల్‌మెంట్ వంటి క్వాంటం స్టేట్‌ల యొక్క సామూహిక లక్షణాలను ఉపయోగిస్తుంది. క్వాంటం గణనలను నిర్వహించే పరికరాలను క్వాంటం కంప్యూటర్‌లు అంటారు.[1]: I-5  ప్రస్తుత క్వాంటం కంప్యూటర్‌లు ఆచరణాత్మక అనువర్తనాల కోసం సాధారణ (క్లాసికల్) కంప్యూటర్‌లను అధిగమించలేనంత చిన్నవి అయినప్పటికీ, అవి కొన్ని గణన సమస్యలను పరిష్కరించగలవని నమ్ముతారు. పూర్ణాంకాల కారకం (ఇది RSA ఎన్‌క్రిప్షన్‌లో ఉంది), క్లాసికల్ కంప్యూటర్‌ల కంటే గణనీయంగా వేగంగా ఉంటుంది.[2] క్వాంటం కంప్యూటింగ్ అధ్యయనం క్వాంటం ఇన్ఫర్మేషన్ సైన్స్ యొక్క ఉపవిభాగం. క్వాంటం సర్క్యూట్ మోడల్, క్వాంటం ట్యూరింగ్ మెషిన్, అడియాబాటిక్ క్వాంటం కంప్యూటర్, వన్-వే క్వాంటం కంప్యూటర్ మరియు వివిధ క్వాంటం సెల్యులార్ ఆటోమేటా వంటి అనేక రకాల క్వాంటం కంప్యూటర్‌లు (క్వాంటం కంప్యూటింగ్ సిస్టమ్స్ అని కూడా పిలుస్తారు) ఉన్నాయి. అత్యంత విస్తృతంగా ఉపయోగించే మోడల్ క్వాంటం సర్క్యూట్, ఇది క్వాంటం బిట్ లేదా "క్విట్" ఆధారంగా ఉంటుంది, ఇది క్లాసికల్ కంప్యూటేషన్‌లో బిట్‌కి కొంత సారూప్యంగా ఉంటుంది. ఒక క్విట్ 1 లేదా 0 క్వాంటం స్థితిలో లేదా 1 మరియు 0 రాష్ట్రాల సూపర్‌పొజిషన్‌లో ఉండవచ్చు. ఇది కొలిచినప్పుడు, అయితే, ఇది ఎల్లప్పుడూ 0 లేదా 1; ఫలితం యొక్క సంభావ్యత కొలతకు ముందు క్విట్ యొక్క క్వాంటం స్థితిపై ఆధారపడి ఉంటుంది. భౌతిక క్వాంటం కంప్యూటర్‌ను రూపొందించే ప్రయత్నాలు ట్రాన్స్‌మోన్‌లు, అయాన్ ట్రాప్‌లు మరియు టోపోలాజికల్ క్వాంటం కంప్యూటర్‌లు వంటి సాంకేతికతలపై దృష్టి సారించాయి, ఇవి అధిక-నాణ్యత క్విట్‌లను రూపొందించడం లక్ష్యంగా పెట్టుకున్నాయి.[1]: 2–13  ఈ క్విట్‌లు పూర్తి క్వాంటం కంప్యూటర్‌ల ఆధారంగా విభిన్నంగా రూపొందించబడతాయి. కంప్యూటింగ్ మోడల్, క్వాంటం లాజిక్ గేట్‌లు, క్వాంటం ఎనియలింగ్ లేదా అడియాబాటిక్ క్వాంటం కంప్యూటేషన్ ఉపయోగించబడుతుందా. ఉపయోగకరమైన క్వాంటం కంప్యూటర్‌లను నిర్మించడానికి ప్రస్తుతం అనేక ముఖ్యమైన అడ్డంకులు ఉన్నాయి. క్విట్‌ల క్వాంటం స్థితులను నిర్వహించడం చాలా కష్టం, ఎందుకంటే అవి క్వాంటం డీకోహెరెన్స్ మరియు స్టేట్ ఫిడిలిటీతో బాధపడుతున్నాయి. క్వాంటం కంప్యూటర్లకు దోష సవరణ అవసరం.[3][4] 2022 నాటికి, క్వాంటం కంప్యూటింగ్ అనేది ప్రపంచవ్యాప్తంగా విద్యా సంస్థలు మరియు ప్రైవేట్ రంగంలో ఉన్నత స్థాయి పరిశోధన మరియు అభివృద్ధి కార్యకలాపం. మెకిన్సే & కంపెనీ విశ్లేషణ ప్రకారం "..పెట్టుబడి డాలర్లు వెల్లువెత్తుతున్నాయి మరియు క్వాంటం-కంప్యూటింగ్ స్టార్ట్-అప్‌లు విస్తరిస్తున్నాయి". "సాంప్రదాయమైన అధిక-పనితీరు గల కంప్యూటర్‌ల పరిధి మరియు వేగానికి మించిన సమస్యలను పరిష్కరించడంలో వ్యాపారాలు సహాయపడతాయని క్వాంటం కంప్యూటింగ్ వాగ్దానం చేస్తున్నప్పటికీ, ఈ ప్రారంభ దశలో వినియోగ సందర్భాలు ఎక్కువగా ప్రయోగాత్మకంగా మరియు ఊహాజనితంగా ఉంటాయి" అని వారు గమనించారు.[5] క్లాసికల్ కంప్యూటర్ ద్వారా పరిష్కరించబడే ఏదైనా గణన సమస్య క్వాంటం కంప్యూటర్ ద్వారా కూడా పరిష్కరించబడుతుంది.[6] దీనికి విరుద్ధంగా, క్వాంటం కంప్యూటర్ ద్వారా పరిష్కరించబడే ఏదైనా సమస్యను క్లాసికల్ కంప్యూటర్ ద్వారా కూడా పరిష్కరించవచ్చు, కనీసం సూత్రప్రాయంగా తగినంత సమయం ఇవ్వబడుతుంది. మరో మాటలో చెప్పాలంటే, క్వాంటం కంప్యూటర్లు చర్చ్-ట్యూరింగ్ థీసిస్‌కు కట్టుబడి ఉంటాయి. దీని అర్థం క్వాంటం కంప్యూటర్లు కంప్యూటబిలిటీ పరంగా క్లాసికల్ కంప్యూటర్‌ల కంటే అదనపు ప్రయోజనాలను అందించనప్పటికీ, కొన్ని సమస్యల కోసం క్వాంటం అల్గారిథమ్‌లు సంబంధిత తెలిసిన క్లాసికల్ అల్గారిథమ్‌ల కంటే తక్కువ సమయ సంక్లిష్టతలను కలిగి ఉంటాయి. ముఖ్యంగా, క్వాంటం కంప్యూటర్లు కొన్ని సమస్యలను త్వరగా పరిష్కరించగలవని నమ్ముతారు, ఏ క్లాసికల్ కంప్యూటర్ కూడా సాధ్యమయ్యే సమయ వ్యవధిలో పరిష్కరించలేనిది-ఈ ఘనతను "క్వాంటం ఆధిపత్యం" అని పిలుస్తారు. క్వాంటం కంప్యూటర్‌లకు సంబంధించి సమస్యల గణన సంక్లిష్టత అధ్యయనాన్ని క్వాంటం సంక్లిష్టత సిద్ధాంతం అంటారు == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:కంప్యూటరు శాస్త్రం]] year 2020-2022 Prof. Dr. A.Gopal - India unversites Industries President nsic.co.in,ignou.ac.in kakatiy.ac.in orugallu india college with Govt india orugallu technology india software industry msme.gov.in unviersity road,hanamkoonda,Warangal city-Telangana india online www.orugalluindiacollege.in www,ignou.ac.in www.kakatiya.ac..in www.msme.gov.in www.nsic.co.in dbr8sytgl1gj9e906y71bgtk1ajy6k6 3614747 3614742 2022-08-03T16:58:49Z 2406:B400:D1:70E5:31E7:5E02:C2E0:FB61 /* క్వాంటం కంప్యూటింగ్ */ eduindustryindia wikitext text/x-wiki {{cleanup-reorganize|date=జూన్ 2022}} {{sections|date=జూన్ 2022}} [[దస్త్రం:Personal computer collection rack - Computer History Museum (2007-11-10 21.23.48 by Carlo Nardone).jpg|thumb|407x407px|ప్రారంభంలో వాడిన వ్యక్తిగత కంప్యూటర్లు ]] ఆధునిక ప్రపంచంలో [[కంప్యూటర్]] లేని వ్యవస్థ, రంగం ఏదీ లేదు. కంప్యూటర్ లేని జీవనాన్ని ఊహించుకోవడమే కష్టం. ఇంతవరకూ మానవుడు నిర్మించిన మరే సాధనమూ కంప్యూటర్ చూపిన ప్రభావం చూపలేదంటే దాని శక్తిని అంచనా వెయ్యచ్చు. అటువంటి ప్రాముఖ్యత కలిగిన కంప్యూటర్ రంగంలో మన దేశం కూడా ఎంతో పురోగతిని సాధంచింది. కంప్యూటర్లలో రెండు రకాలు ఉన్నాయి. సాధారణ అవసరాలు అనగా విద్య, వ్యాపారం, పారిశ్రామికం, డిజైనింగ్ లాంటి వాటిలో మొదటి రకం వాడుతుంటారు. రెండవ రకం కర్మగారములలో, భారీ సంస్థలలో, అధిక డేటా ఉండే సర్వర్లకు, మిలటరీ అవసరాలకు, అంతరిక్ష పరిశోధనా సంస్థలలో రోబోట్‌లను నియంత్రించేందుకు ఇలా కొన్ని ప్రత్యేక అవసరాలను దృష్టిలో పెట్టుకొని తయారు చేయబడతాయి. ==కంప్యూటర్ అంటే ఏమిటి?== కంప్యూటర్ అనునది ఒక ఎలక్ట్రానిక్ ఉపకరణం. ఈ ఉపకరణాన్ని కచ్చితంగా నిర్వచించాలంటే కష్టతరమనే చెప్పాలి. కంప్యూటర్ అనే పరికరం కాలక్రమేణా ఎన్నో మార్పులు చెందటం వల్ల ఫలానా యంత్రమే కంప్యూటర్ అని నిర్వచించటం కష్టమౌతుంది. మునుపు కంప్యూటర్ అని పిలువబడ్ద యంత్రాలు వేర్వేరు పనులకై ఉపయోగింపబడటం వలన కూడా ఫలానా పని చేసే యంత్రమే కంప్యూటర్‌ అని చెప్పటం కూడా కష్టమౌతుందనే చెప్పాలు. కానీ ఈ క్రింది నిర్వచనాల ద్వారా కంప్యూటరు అంటే ఏమిటి అనే ప్రశ్నకు సమాధానం చెప్పవచ్చు. * కన్సైజ్‌ ఆక్స్ఫర్డు ఇంగ్లీష్‌ డిక్షనరి కంప్యూటర్‌ను "ముందుగా నిర్ధరించబడిన ఆదేశాల అనుసారం సమాచారాన్ని నిక్షేపించి (store), విశ్లేషించగల (process/analyze) ఒక ఎలెక్ట్రానిక్ పరికరం" అని నిర్వచిస్తోంది. ఈ నిర్వచనం కంప్యూటర్‌ను ఒక విశ్లేషణా యంత్రంగా లేక పరికరంగా చూస్తుంది.<ref>The Concise Oxford English Dictionary, http://www.askoxford.com/concise_oed/computer?view=uk, Accessed on 08.01.2009</ref> * వెబ్స్టర్స్ ఇంగ్లీష్ డిక్షనరి కంప్యూటర్‌కు "సమాచారాన్ని నిక్షేపించి (store) , అనుదానించి (retrieve), విశ్లేషించగల (process/analyze), ప్రోగ్రామబుల్‌ ఐన (సామాన్యంగా ఎలెక్ట్రానిక్) పరికరం" అనే నిర్వచనాన్ని చెబుతోంది. ఈ నిర్వచనంలో నాన్‌-ఎలెక్ట్రానికి పరికరాలు కూడా కంప్యూటర్లు అనబడవచ్చనే అర్థం గోచరిస్తోంది.<ref>Merriam Webster's Online Dictionary, http://www.merriam-webster.com/dictionary/computer, Accessed on 08.01.2009</ref> * సురేశ్‌ బసంద్ర తన కంప్యూటర్స్ టుడే అనే పుస్తకంలో ఈ పరికరాన్ని "విపులమైన ఆదేశాల అధారంగా, దత్తాంశాలను (డేటాను) స్వీకరించి, విశ్లేషించి, ఫలితాలను ప్రదానంచేస్తూ సమస్యలను పరిష్కరించగల యంత్రం." అని నిర్వచించారు. ఈ నిర్వచనంలో కంప్యూటర్‌ను 'సమస్యలను పరిష్కరించే యంత్రం' అని గుర్తించటం జరిగింది.<ref>Basandra, Suresh K, "Computers Today", Chapter-1, Pg#3, Galgotia Publications, 2005, ISBN 81-86340-74-2</ref> computer history మొదటి కంప్యూటర్ 19వ శతాబ్దపు రెండవ దశాబ్దం నాటికి, కంప్యూటర్ యొక్క ఆవిష్కరణకు అవసరమైన అనేక ఆలోచనలు గాలిలో ఉన్నాయి. మొదటిది, సాధారణ గణనలను స్వయంచాలకంగా చేయగలిగిన సైన్స్ మరియు పరిశ్రమకు సంభావ్య ప్రయోజనాలు ప్రశంసించబడ్డాయి, ఎందుకంటే అవి ఒక శతాబ్దం క్రితం కాదు. స్వయంచాలక గణనను మరింత ఆచరణాత్మకంగా చేయడానికి నిర్దిష్ట పద్ధతులు, లాగరిథమ్‌లను జోడించడం లేదా పునరావృతం చేయడం ద్వారా గుణకారం చేయడం వంటివి కనుగొనబడ్డాయి మరియు అనలాగ్ మరియు డిజిటల్ పరికరాలతో అనుభవం ప్రతి విధానం యొక్క కొన్ని ప్రయోజనాలను చూపించింది. జాక్వర్డ్ మగ్గం (మునుపటి విభాగంలో వివరించినట్లుగా, కంప్యూటర్ పూర్వగాములు) కోడెడ్ సూచనల ద్వారా బహుళార్ధసాధక పరికరాన్ని నిర్దేశించడం వల్ల కలిగే ప్రయోజనాలను చూపింది మరియు ఆ సూచనలను త్వరగా మరియు సరళంగా సవరించడానికి పంచ్ కార్డ్‌లను ఎలా ఉపయోగించవచ్చో ఇది ప్రదర్శించింది. ఇంగ్లండ్‌లోని ఒక గణిత మేధావి ఈ ముక్కలన్నింటినీ ఒకచోట చేర్చడం ప్రారంభించాడు. తేడా ఇంజిన్ చార్లెస్ బాబేజ్ ఒక ఆంగ్ల గణిత శాస్త్రజ్ఞుడు మరియు ఆవిష్కర్త: అతను కౌక్యాచర్‌ను కనుగొన్నాడు, బ్రిటిష్ పోస్టల్ వ్యవస్థను సంస్కరించాడు మరియు కార్యకలాపాల పరిశోధన మరియు యాక్చురియల్ సైన్స్ రంగాలలో మార్గదర్శకుడు. చెట్ల రింగుల నుండి గత సంవత్సరాల వాతావరణాన్ని చదవవచ్చని మొదట సూచించినది బాబేజ్. అతను కీలు, సాంకేతికలిపులు మరియు మెకానికల్ బొమ్మలతో జీవితకాల మోహం కలిగి ఉన్నాడు. ఇది మనం ఇచ్చిన సమస్య యొక్క డేటా (INPUT) స్వీకరించి ముందుగా ఇవ్వబడిన ప్రోగ్రాం ప్రకారం డేటాను విశ్లేషించి ఫలితాలు (OUTPUT) అందజేస్తుంది. ;కంప్యూటర్ వివరణ *[[లెక్కలు]] చేయడం కోసం కాలుక్యులేటర్ *[[ఉత్తరాలు]] టైప్ చేయడం కోసం టైపురైటర్ *ఉత్తరాలు దాచుకోవడం కోసం అలమర *[[ఆటలు]] ఆడుకొనే వీడియోగేమ్ ప్లేయర్ *[[సంగీతం]] వినే టేపురికార్డర్ *[[సినిమాలు]] చూసే [[దూరదర్శిని]] ఇలా ఒకే సాధనం ద్వారా విస్త్రుత ఉపయోగాల సమ్మేళనం కంప్యూటర్. కేవలం ఇవేకాక ఫ్యాక్టరీలలో యంత్ర నిర్దేశకుడు, కార్యాలయలలో కాగితాల పని, శాటిలైట్ వ్యవస్థలలో నిపుణుడు, రోబోట్‌లను నడిపించే పనిమంతుడు ఇలా చాలా చాలా చేయగల సాధనం కంప్యూటర్. మనిషి విషయం గ్రహిస్తాడు. ఆలోచిస్తాడు. దానికి అనుకూలంగా స్పందిస్తాడు. కాని! కంప్యూటర్ డేటాని ఇన్ పుట్ గా తీసుకొని ప్రొసెస్ చేస్తుంది. అవుట్ పుట్ ఇస్తుంది. ఈ రెండు విషయాల ద్వారా మనిషి చేసే పనికి కంప్యూటర్ చేసే పనికి దగ్గర దగ్గర పోలికలున్నాయని చెప్పవచ్చు. ;డేటా స్వీకరణ కీబోర్డ్, మౌస్, స్కానర్ మొదలగు పరికరాలు డేటాను మన నుంచి తీసుకొని కంప్యూటరుకు అందించుటకు ఉపయోగపడతాయి. వీటిని ఇన్ పుట్ డివైసెస్ అంటారు. వీటిని మనిషి యొక్క [[కళ్ళు]], [[చెవులు]]తో పోల్చవచ్చు. ;డేటా నియంత్రణ మనిషి యొక్క శరీర భాగాలను [[మెదడు]] ఏ విధంగా నియంత్రిస్తుందో అలాగే కంప్యూటర్లలో [[మైక్రో ప్రొసెసర్]] కంప్యూటరు లోని అన్ని భాగాలను నియంత్రిస్తుంది. ఇది ఇన్ పుట్ నుండి వచ్చిన డేటాను తీసుకొని ప్రోగ్రాముల సహాయంతో విశ్లేషించి ఫలితాలను తయారు చేస్తుంది. ;ఫలితాలు ప్రొసెసర్ నుండి సమాచారం గ్రహించి బయటకు అందించే ప్రింటరు మానిటరు మొదలగు భాగాలను అవుట్ పుట్ డివైసెస్ అంటారు. వీటిని మానవ శరీరంలోని మెదడు నుండి సమాచారం అందుకొని పని చేసే [[కాళ్ళు]], [[చేతులు]], [[నోరు]] లాంటి వాటితో పోల్చవచ్చు. ==కంప్యూటర్ నిర్మాణము== కంప్యూటర్లలో రకాలు ఉన్నప్పటికీ సాధారణంగా అందరూ వాడే 'పర్సనల్ కంప్యూటర్' నిర్మాణం ప్రకారం టైపురైటరు లాంటి [[కీ బోర్డ్]] కలిగి ఉంటుంది. కీబోర్డ్ ద్వారా కంప్యూటరుకు అవసరమైన డేటా అందిస్తాము. అందుకొన్న డేటాను విశ్లేషించేందుకు సి పి యు ([[సెంట్రల్ ప్రాసెసింగ్ యూనిట్]]) అనేది ఒక బాక్సులో [[మదర్ బోర్డ్]], పవర్ సప్లై బాక్స్, చిన్నప్యాన్స్, ప్లాపీ డిస్క్, డేటా డిస్క్([[హార్డ్ డ్రైవ్]]) అనే వాటితో కలసి ఉంటుంది. సెంట్రల్ ప్రోసెసింగ్ యూనిట్ నుండి విశ్లేషించబడిన సమాచారమును చూడడం కోసం టెలివిజన్ మాదిరిగా ఉండే మానిటర్ అను సాధనం ఉండును. వీటన్నిటి కలయికనూ కంప్యూటర్ అనవచ్చు. దీనికి ప్రింటర్, స్కానర్ మొదలగువాటిని కలపవచ్చు. సూపర్కంప్యూటింగ్ చరిత్ర కొలంబియా విశ్వవిద్యాలయంలోని IBM ట్యాబులేటర్‌లకు ప్రతిస్పందనగా 1920ల చివరలో యునైటెడ్ స్టేట్స్‌లో సూపర్‌కంప్యూటింగ్ అనే పదం ఉద్భవించింది. 1964లో విడుదలైన CDC 6600, కొన్నిసార్లు మొదటి సూపర్ కంప్యూటర్‌గా పరిగణించబడుతుంది.[1][2] అయినప్పటికీ, కొన్ని మునుపటి కంప్యూటర్‌లు 1960 UNIVAC LARC,[3] IBM 7030 స్ట్రెచ్,[4] మరియు మాంచెస్టర్ అట్లాస్ వంటి వాటి కోసం సూపర్ కంప్యూటర్‌లుగా పరిగణించబడ్డాయి, రెండూ 1962లో—ఇవన్నీ పోల్చదగిన శక్తిని కలిగి ఉన్నాయి; మరియు 1954 IBM NORC.[5] 1980ల నాటి సూపర్‌కంప్యూటర్‌లు కొన్ని ప్రాసెసర్‌లను మాత్రమే ఉపయోగించగా, 1990లలో, వేలాది ప్రాసెసర్‌లతో కూడిన యంత్రాలు యునైటెడ్ స్టేట్స్ మరియు జపాన్‌లో కొత్త గణన పనితీరు రికార్డులను నెలకొల్పడం ప్రారంభించాయి. 20వ శతాబ్దం చివరి నాటికి, పర్సనల్ కంప్యూటర్‌లలో ఉన్నటువంటి వేల సంఖ్యలో "ఆఫ్-ది-షెల్ఫ్" ప్రాసెసర్‌లతో భారీ సమాంతర సూపర్ కంప్యూటర్‌లు నిర్మించబడ్డాయి మరియు టెరాఫ్లాప్ గణన అవరోధాన్ని ఛేదించాయి. 21వ శతాబ్దపు మొదటి దశాబ్దంలో పురోగతి నాటకీయంగా ఉంది మరియు 60,000 కంటే ఎక్కువ ప్రాసెసర్‌లతో సూపర్‌కంప్యూటర్‌లు కనిపించాయి, పెటాఫ్లాప్ పనితీరు స్థాయిలను చేరుకున్నాయి. ప్రారంభం: 1950లు మరియు 1960లు "సూపర్ కంప్యూటింగ్" అనే పదాన్ని మొదటిసారిగా న్యూయార్క్ వరల్డ్‌లో 1929లో కొలంబియా విశ్వవిద్యాలయం కోసం IBM తయారు చేసిన పెద్ద కస్టమ్-బిల్ట్ ట్యాబులేటర్‌లను సూచించడానికి ఉపయోగించబడింది. 1957లో, ఇంజనీర్ల బృందం మిన్నెసోటాలోని మిన్నియాపాలిస్‌లో కంట్రోల్ డేటా కార్పొరేషన్ (CDC)ని ఏర్పాటు చేయడానికి స్పెర్రీ కార్పొరేషన్‌ను విడిచిపెట్టింది. సేమౌర్ క్రే ఒక సంవత్సరం తర్వాత CDCలో తన సహోద్యోగులతో చేరడానికి స్పెర్రీని విడిచిపెట్టాడు.[6] 1960లో, క్రే CDC 1604ను పూర్తి చేసింది, ఇది వాణిజ్యపరంగా విజయవంతమైన ట్రాన్సిస్టరైజ్డ్ కంప్యూటర్‌లలో మొదటి తరం మరియు విడుదలైన సమయంలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత వేగవంతమైన కంప్యూటర్.[7] అయినప్పటికీ, పూర్తిగా ట్రాన్సిటరైజ్ చేయబడిన ఏకైక హార్వెల్ క్యాడెట్ 1951లో పనిచేసింది మరియు IBM దాని వాణిజ్యపరంగా విజయవంతమైన ట్రాన్సిటరైజ్డ్ IBM 7090ని 1959లో అందించింది. సిస్టమ్ కన్సోల్‌తో CDC 6600 1960లో, క్రే ప్రపంచంలోనే అత్యంత వేగవంతమైన కంప్యూటర్‌ను రూపొందించాలని నిర్ణయించుకున్నాడు. జిమ్ థోర్న్‌టన్, మరియు డీన్ రౌష్ మరియు దాదాపు 30 మంది ఇతర ఇంజనీర్‌లతో కలిసి నాలుగు సంవత్సరాల ప్రయోగాల తర్వాత 1964లో క్రే CDC 6600ని పూర్తి చేశారు. క్రే జెర్మేనియం నుండి సిలికాన్ ట్రాన్సిస్టర్‌లకు మారారు, దీనిని ఫెయిర్‌చైల్డ్ సెమీకండక్టర్ నిర్మించారు, ఇది ప్లానార్ ప్రక్రియను ఉపయోగించింది. వీటిలో మీసా సిలికాన్ ట్రాన్సిస్టర్‌ల లోపాలు లేవు. అతను వాటిని చాలా వేగంగా పరిగెత్తాడు, మరియు కాంతి పరిమితి యొక్క వేగం తీవ్రమైన వేడెక్కడం సమస్యలతో చాలా కాంపాక్ట్ డిజైన్‌ను బలవంతం చేసింది, వీటిని డీన్ రౌష్ రూపొందించిన శీతలీకరణను ప్రవేశపెట్టడం ద్వారా పరిష్కరించారు.[8] 6600 పరిశ్రమ యొక్క మునుపటి రికార్డ్ హోల్డర్ IBM 7030 స్ట్రెచ్‌ను అధిగమించింది, [స్పష్టత అవసరం] మూడు రెట్లు ఎక్కువ.[9][10] మూడు మెగాఫ్లాప్‌ల పనితీరుతో,[11][12] రెండు వందల కంప్యూటర్‌లు ఒక్కొక్కటి $9 మిలియన్లకు విక్రయించబడినప్పుడు దీనిని సూపర్‌కంప్యూటర్‌గా పిలిచారు మరియు సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మార్కెట్‌ని నిర్వచించారు.[7][13] 6600 పెరిఫెరల్ కంప్యూటింగ్ ఎలిమెంట్స్‌కు పనిని "ఫార్మింగ్ అవుట్" చేయడం ద్వారా వేగాన్ని పొందింది, వాస్తవ డేటాను ప్రాసెస్ చేయడానికి CPU (సెంట్రల్ ప్రాసెసింగ్ యూనిట్)ని విడుదల చేసింది. మిన్నెసోటా యూనివర్శిటీలో లిడ్డియార్డ్ మరియు ముండ్‌స్టాక్‌లు మెషీన్ కోసం మిన్నెసోటా ఫోర్ట్రాన్ కంపైలర్‌ను అభివృద్ధి చేశారు మరియు దానితో 6600 ప్రామాణిక గణిత శాస్త్ర కార్యకలాపాలపై 500 కిలోఫ్లాప్‌లను కొనసాగించగలదు.[14] 1968లో, క్రే CDC 7600ని పూర్తి చేశాడు, ఇది ప్రపంచంలోనే అత్యంత వేగవంతమైన కంప్యూటర్.[7] 36 MHz వద్ద, 7600 6600 కంటే 3.6 రెట్లు క్లాక్ స్పీడ్‌ని కలిగి ఉంది, అయితే ఇతర సాంకేతిక ఆవిష్కరణల కారణంగా గణనీయంగా వేగంగా నడిచింది. వారు 7600లలో కేవలం 50 మాత్రమే విక్రయించారు, చాలా వైఫల్యం కాదు. క్రే తన స్వంత కంపెనీని స్థాపించడానికి 1972లో CDCని విడిచిపెట్టాడు.[7] అతని నిష్క్రమణకు రెండు సంవత్సరాల తర్వాత CDC STAR-100ని డెలివరీ చేసింది, ఇది 100 మెగాఫ్లాప్‌ల వద్ద 7600 కంటే మూడు రెట్లు ఎక్కువ వేగంతో ఉంది. టెక్సాస్ ఇన్‌స్ట్రుమెంట్స్ ASCతో పాటు, వెక్టర్ ప్రాసెసింగ్‌ని ఉపయోగించిన మొదటి మెషీన్‌లలో STAR-100 ఒకటి - ఆలోచన ఉంది. 1964లో APL ప్రోగ్రామింగ్ లాంగ్వేజ్ ద్వారా ప్రేరణ పొందింది.[15][16] జనవరి 1963లో మాంచెస్టర్ అట్లాస్ విశ్వవిద్యాలయం. 1956లో, యునైటెడ్ కింగ్‌డమ్‌లోని మాంచెస్టర్ యూనివర్శిటీలో ఒక బృందం, MUSE-ని అభివృద్ధి చేయడం ప్రారంభించింది - మైక్రోసెకండ్ ఇంజిన్ నుండి ఈ పేరు వచ్చింది - చివరికి ఒక సూచనకు ఒక మైక్రోసెకండ్‌కు చేరుకునే ప్రాసెసింగ్ వేగంతో పనిచేసే కంప్యూటర్‌ను రూపొందించే లక్ష్యంతో, దాదాపు ఒక మిలియన్ సూచనలు రెండవది.[17] Mu (గ్రీకు అక్షరం పేరు µ) అనేది SI మరియు ఇతర యూనిట్ల వ్యవస్థలలో ఉపసర్గ, ఇది 10−6 (ఒక మిలియన్) కారకాన్ని సూచిస్తుంది. 1958 చివరిలో, ఫెరాంటి ఈ ప్రాజెక్ట్‌పై మాంచెస్టర్ విశ్వవిద్యాలయంతో సహకరించడానికి అంగీకరించాడు మరియు టామ్ కిల్‌బర్న్ నియంత్రణలో ఉన్న జాయింట్ వెంచర్‌తో కంప్యూటర్‌కు కొంతకాలం తర్వాత అట్లాస్ అని పేరు పెట్టారు. మొదటి అట్లాస్ అధికారికంగా 7 డిసెంబర్ 1962న ప్రారంభించబడింది—క్రే CDC 6600 సూపర్‌కంప్యూటర్‌ను ప్రవేశపెట్టడానికి దాదాపు మూడు సంవత్సరాల ముందు—ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి సూపర్‌కంప్యూటర్‌లలో ఒకటి. నాలుగు IBM 7094లకు సమానమైన ప్రపంచంలోనే అత్యంత శక్తివంతమైన కంప్యూటర్‌గా ఇది ప్రారంభించబడిన సమయంలో పరిగణించబడింది. అట్లాస్ ఆఫ్‌లైన్‌కి వెళ్లినప్పుడల్లా యునైటెడ్ కింగ్‌డమ్ కంప్యూటర్ సామర్థ్యంలో సగం కోల్పోయిందని చెప్పబడింది.[18] అట్లాస్ దాని 16,384 పదాలను కలపడం ద్వారా దాని వర్కింగ్ మెమరీని విస్తరించడానికి ఒక మార్గంగా వర్చువల్ మెమరీ మరియు పేజింగ్‌ను ప్రారంభించింది. 21వ శతాబ్దంలో పెటాస్కేల్ కంప్యూటింగ్ ప్రధాన వ్యాసం: పెటాస్కేల్ కంప్యూటింగ్ అర్గోన్ నేషనల్ లాబొరేటరీలో బ్లూ జీన్/P సూపర్ కంప్యూటర్ 21వ శతాబ్దం మొదటి దశాబ్దంలో గణనీయమైన పురోగతి సాధించబడింది. సూపర్ కంప్యూటర్ల సామర్థ్యం పెరుగుతూనే ఉంది, కానీ నాటకీయంగా లేదు. క్రే C90 1991లో 500 కిలోవాట్ల శక్తిని ఉపయోగించింది, అయితే 2003 నాటికి ASCI Q 3,000 kWని ఉపయోగించింది, అయితే 2,000 రెట్లు వేగంగా పనిచేసింది, ప్రతి వాట్ పనితీరును 300 రెట్లు పెంచింది.[35] 2004లో, జపాన్ ఏజెన్సీ ఫర్ మెరైన్-ఎర్త్ సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ (JAMSTEC) వద్ద NEC నిర్మించిన ఎర్త్ సిమ్యులేటర్ సూపర్‌కంప్యూటర్ 640 నోడ్‌లను ఉపయోగించి 35.9 టెరాఫ్లాప్‌లకు చేరుకుంది, ఒక్కొక్కటి ఎనిమిది యాజమాన్య వెక్టార్ ప్రాసెసర్‌లు ఉన్నాయి.[36] పోల్చి చూస్తే, 2020 నాటికి, ఒక NVidia RTX 3090 గ్రాఫిక్స్ కార్డ్ ఒక్కో కార్డుకు 35 TFLOPS చొప్పున పోల్చదగిన పనితీరును అందించగలదు.[37] IBM బ్లూ జీన్ సూపర్‌కంప్యూటర్ ఆర్కిటెక్చర్ 21వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో విస్తృతంగా ఉపయోగించబడింది మరియు TOP500 జాబితాలోని 27 కంప్యూటర్‌లు ఆ నిర్మాణాన్ని ఉపయోగించాయి. బ్లూ జీన్ విధానం కొంత భిన్నంగా ఉంటుంది, ఇది తక్కువ విద్యుత్ వినియోగానికి ప్రాసెసర్ వేగాన్ని వ్యాపారం చేస్తుంది, తద్వారా ఎక్కువ సంఖ్యలో ప్రాసెసర్‌లను గాలి చల్లబడిన ఉష్ణోగ్రతల వద్ద ఉపయోగించవచ్చు. ఇది 60,000 ప్రాసెసర్‌లను ఉపయోగించగలదు, 2048 ప్రాసెసర్‌లు "ప్రతి రాక్", మరియు వాటిని త్రీ-డైమెన్షనల్ టోరస్ ఇంటర్‌కనెక్ట్ ద్వారా కలుపుతుంది.[38][39] చైనాలో పురోగతి వేగంగా ఉంది, దీనిలో చైనా జూన్ 2003లో TOP500 జాబితాలో 51వ స్థానంలో ఉంది, తర్వాత నవంబర్ 2003లో 14వ స్థానంలో ఉంది మరియు జూన్ 2004లో 10వ స్థానంలో ఉంది మరియు 2005లో 5వ స్థానంలో నిలిచింది, 2010లో 2.5 పెటాఫ్లాప్ టియాన్హే-తో అగ్రస్థానాన్ని పొందింది. నేను సూపర్ కంప్యూటర్.[40][41] జూలై 2011లో, 8.1 పెటాఫ్లాప్ జపనీస్ K కంప్యూటర్ 600 క్యాబినెట్లలో ఉంచబడిన 60,000 SPARC64 VIIIfx ప్రాసెసర్‌లను ఉపయోగించి ప్రపంచంలోనే అత్యంత వేగవంతమైనదిగా మారింది. K కంప్యూటర్ ఎర్త్ సిమ్యులేటర్ కంటే 60 రెట్లు ఎక్కువ వేగాన్ని కలిగి ఉంది మరియు ఎర్త్ సిమ్యులేటర్ అగ్రస్థానంలో నిలిచిన ఏడు సంవత్సరాల తర్వాత ప్రపంచంలోని 68వ సిస్టమ్‌గా ర్యాంక్ పొందడం, అత్యుత్తమ పనితీరులో వేగవంతమైన పెరుగుదల మరియు సూపర్‌కంప్యూటింగ్ సాంకేతికత యొక్క విస్తృత వృద్ధి రెండింటినీ ప్రదర్శిస్తుంది. ప్రపంచవ్యాప్తంగా.[42][43][44] 2014 నాటికి, ఎర్త్ సిమ్యులేటర్ జాబితా నుండి తొలగించబడింది మరియు 2018 నాటికి K కంప్యూటర్ టాప్ 10 నుండి నిష్క్రమించింది. 2018 నాటికి, సమ్మిట్ 200 petaFLOPS వద్ద ప్రపంచంలోనే అత్యంత శక్తివంతమైన సూపర్ కంప్యూటర్‌గా మారింది. 2020లో, 442 PFLOPS సామర్థ్యం గల ఫుగాకు సూపర్‌కంప్యూటర్‌తో జపనీయులు మరోసారి అగ్రస్థానంలో నిలిచారు. ; ==కంప్యూటర్ అభివృద్దిక్రమం== కంప్యూటర్ ముఖ్యంగా లెక్కలు చేసేందుకు ఉపయోగించుట కొరకు తయారు చేయబడింది. క్రీస్తు పూర్వం చైనీయులు [[అబాకస్]] అనే సాధనాన్ని లెక్కలు చేసేందుకు వినియోగించేవారు. [[జాన్ నేపియర్]] అను [[స్కాట్‌లాండ్]] దేశ గణిత శాస్త్రజ్ఞుడు గుణకారములను సులభముగా చేయుటకు [[నేపియర్ బోన్స్]] అనే ఎముకలతో తయారు చేయబడిన సాధనమును ఉపయోగించాడు. అదే జాన్ పియర్ తరువాత [[1617]]లో [[లూగరిధమిక్ టేబుల్స్]]ను గుణకారములను భాగహారములను చేసేందుకు తయారు చేసి ఉపయోగించాడు. [[1620]]వ సంవత్సరంలో లూగరిధమ్స్ టేబుల్ ద్వారా కొంత అభివృద్ధి చేసి [[స్లైడ్ రూల్]] కనుగొన్నాడు. అయితే ఇవన్నీ మానవ శక్తితో పనిచేసేవే. వీటి తదనాంతరం రూపుదిద్దుకొన్నదే [[పాస్కల్]] ఇది గేర్లు ఇనుప చక్రములు వినియోగించి చేసిన మొదటి యంత్రమనవచ్చు. [[1671]]వ సంవత్సరంలో [[గాట్ఫ్రెడ్ లైబెంజ్]] అను అతడు పాస్కల్ యంత్రానికి మార్పులు చేర్పులు చేసి కూడికలు తీసివేతలతోపాటు గుణకారములు, భాగహారములు కూడా సులభముగా చేయగల్గే [[లీబ్ నిడ్జ్]] అనే యంత్రమును తయారు చేసాడు. [[1823]]వ సంవత్సరంలో '''కంప్యూటర్ పితామహుడు'''గా పిలవబడే [[చార్లెస్ బాబేజ్]] అను గణిత శాస్త్రజ్ఞుడు ఆల్జీబ్రా ఈక్వేషన్స్ కూడా చేయగల [[డిఫరెన్సియల్ ఇంజన్]] అనే యంత్రపరికరాన్ని తయారు చేసాడు. ఇతని కాలంలోనే కావలసిన విడి భాగాలు లభించి ఉంటే కంప్యూటర్ తయారయ్యి ఉండేదని అంటారు. ఎందువలనంటే డిఫెన్సియల్ ఇంజనుపై గడించిన అనుభవంతో నిముషానికి అరవై కూడికలు చేయగలిగి విలువలను మెమొరీలో దాయగల అవకాశం గల [[ఎనలిటికల్ ఇంజన్]] రూపకల్పన చేయగలిగాడు. కాని అతని అవసరానికి సరిపడు క్వాలిటీ గల విడిభాగాలు తయారు చేయగల సామర్ధ్యం కలిగిన పరిశ్రమలు ఆనాడు లేకపోవుటచే ఎనలిటికల్ ఇంజన్ తయారు చేయలేక పోయాడు. తరువాత కంప్యూటర్ అభివృద్ధికి [[హార్మన్ హోల్ రీత్]] కృషిచేసి తను తయారు చేసిన కంప్యూటర్లను అవసరం కలిగిన కొన్ని కంపెనీలకు విక్రయించగలిగాడు. ప్రసిద్ధి గాంచిన కంప్యూటర్ల సంస్థ [[ఐ.బి.యమ్(I.B.M)]] హోల్ రీత్ స్థాపించినదే. మొదటి [[ఎనలాగ్ కంప్యూటర్]] రకానికి చెందిన [[లార్డ్ కెల్విన్]] అభివృద్ధి చేసాడు. దీని తరువాత [[మార్క్-1]] (MARK-1) అనే కంప్యూటర్ [[1948]]లో ఐ.బి.యమ్. సంస్థ సహకారంతో రూపొందించాడు. ఈ కంప్యూటరునే అసలైన కంప్యూటరుగా పేర్కొంటారు. దీని తరువాత వాల్వులు ఉపయోగించి కంప్యూటర్లు తయారు చేయబడినాయి. ==కంప్యూటర్ల వర్గీకరణ== కంప్యూటర్లు అవి పనిచేసే సూత్రము బట్టి కొన్ని వర్గాలుగా విభజించారు. ;ఎన్లాగ్ కంప్యూటర్స్ ఇందులో భౌతికంగా మారుతుండే విలువలయిన [[ఉష్ణోగ్రత]], [[పీడనము]]ల విలువలను తీసుకొని అందుకు అనుగుణమైన విద్యుత్ రంగాలను విశ్లేషించుట ద్వారా మానిటరుపై ఫలితము తెలియచేయబడుతుంది. ;డిజిటల్ కంప్యూటర్స్ డిజిటల్ కంప్యూటర్లలో రెండు రకాలు ఉన్నాయి. సాధారణ అవసరాలు అనగా విద్య, వ్యాపారం, పారిశ్రామికం, డిజైనింగ్ లాంటి వాటిలో మొదటి రకం వాడుతుంటారు. రెండవ రకం కర్మగారములలో, భారీ సంస్థలలో, అధిక డేటా ఉండే సర్వర్లకు, మిలటరీ అవసరాలకు, అంతరిక్ష పరిశోధనా సంస్థలలో రోబోట్ లను నియంత్రించేందుకు ఇలా కొన్ని ప్రత్యేక అవసరాలను దృష్టిలో పెట్టుకొని తయారు చేయబడతాయి. మనం నిత్యం ఉపయోగించు సాధారణమైన కంప్యూటర్లను డిజిటల్ కంప్యూటర్లంటారు. [[డిజిట్]] అంటే అంకె అనే అర్ధంతో వీటిని అలా పిలుస్తున్నారు. డిజిటల్ కంప్యూటర్లు [[సంఖ్య]] లకు సంబంధించినవి. ఇన్ పుట్ ఏరూపముగా ఇవ్వబడిననూ దానిని సంఖ్యారూపములోకి మార్చుకొంటాయి. డిజిటల్ కంప్యూటర్లు సంఖ్యలను ఒక మానం నుండి వేరొక మానంలోకి ([[బ్రైనరీ కోడ్]]) గా మార్చుకొంటూ కేవలం కూడికలు తీసివేతల ద్వారా ఇన్ పుట్ను విశ్లేషిస్తూ తమ పనులను నిర్వర్తించి పలితాలను తెలియపరుస్తూఉంటాయి. ఇవి ఒక గది అంత విస్తీర్ణము నుండి అరచేతిలో ఇమిడిపోయేంత(పామ్ టాప్ కంప్యూటర్) చిన్నగా కూడా ఉంటాయి. ఇవి ఎన్లాగ్ కంప్యూటర్లతో పోలిస్తే ఖర్చు తక్కువ, వేగం కూడా ఎక్కువగా ఉంటాయి. ;హైబ్రీడ్ కంప్యూటర్స్ కొన్ని ప్రత్యేక అవసరాలకు ఎన్లాగ్, డిజిటల్ కంప్యూటర్లను కలిపి తయారు చేస్తారు. వీటిలో కొన్ని లెక్కలు ఎన్లాగ్ కంప్యూటర్ విభాగంలోనూ మరికొన్ని డిజిటల్ విభాగంలోనూ జరుగుతాయి. ఉదాహరణకు హాస్పిటల్లలో ఐసియు విభాగాలలో వీటిని వాడుతుంటారు. ఇవి రోగి యొక్క గుండె కొట్టుకొనే రేటును ఎన్లాగ్ ద్వారా తీసుకొని మారుతూ ఉండే విలువలను డిజిటల్ సిగ్నల్స్ రూపంలో విశ్లేషించి రోగికి అపాయమేర్పడినపుడు హెచ్చరిస్తుంది. కంప్యూటర్ల సామర్ధ్యమును బట్టి మూడు రకాలుగానూ, వాడకమును బట్టి మూడు రకములుగాను విడగొట్టవచ్చు వాటిలో ;మొదటి రకం. *మైక్రో కంప్యూటర్స్ *మెయిన్ ప్రేమ్ కంప్యూటర్స్ *సూపర్ కంప్యూటర్స్ ;రెండవరకం *హోమ్ కంప్యూటర్లు *మల్టీ మీడియా కంప్యూటర్లు *ఎడ్యుకేషనల్ కంప్యూటర్లు ==కంప్యూటర్ తరాలు== IFRAC (టాటా ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ ఫండమెంటల్ రీసెర్చ్ ఆటోమేటిక్ కాలిక్యులేటర్) ముంబైలోని టాటా ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ ఫండమెంటల్ రీసెర్చ్‌లో భారతదేశంలో అభివృద్ధి చేయబడిన మొదటి కంప్యూటర్. ప్రారంభంలో TIFR పైలట్ మెషిన్ 1950లలో అభివృద్ధి చేయబడింది (1956లో పని చేసింది).[1] తుది యంత్రం యొక్క అభివృద్ధి 1955లో ప్రారంభించబడింది[citation needed] మరియు అధికారికంగా ప్రారంభించబడింది (మరియు జవహర్‌లాల్ నెహ్రూచే TIFRAC అని పేరు పెట్టారు)[citation needed] 1960లో పూర్తి యంత్రం 1965 వరకు వాడుకలో ఉంది.[citation needed] TIFRACలో 2,700 వాక్యూమ్ ట్యూబ్‌లు, 1,700 జెర్మేనియం డయోడ్‌లు మరియు 12,500 రెసిస్టర్‌లు ఉన్నాయి. ఇది ఫెర్రైట్ కోర్ మెమరీ యొక్క 2,048 40-బిట్ పదాలను కలిగి ఉంది. ఈ యంత్రం ఫెర్రైట్ కోర్ మెమరీని ముందుగా స్వీకరించింది.[citation needed] వాక్యూమ్ ట్యూబ్‌లను కలిగి ఉన్న TIFRAC యొక్క ప్రధాన అసెంబ్లీ 18 అడుగుల x 2.5 అడుగుల x 8 అడుగుల కొలిచే భారీ స్టీల్ రాక్‌లో ఉంచబడింది. ఇది 4 అడుగుల x 2.5 అడుగుల x 8 అడుగుల మాడ్యూల్స్ నుండి తయారు చేయబడింది. సర్క్యూట్‌లను యాక్సెస్ చేయడానికి ప్రతి మాడ్యూల్‌కు ఇరువైపులా ఉక్కు తలుపులు ఉన్నాయి.[citation needed] గ్రాఫ్‌లు మరియు ఆల్ఫా-న్యూమరిక్ చిహ్నాలు రెండింటి యొక్క అనలాగ్ మరియు డిజిటల్ డిస్‌ప్లే కోసం కంప్యూటర్‌కు సహాయక అవుట్‌పుట్‌గా పనిచేయడానికి క్యాథోడ్ రే ట్యూబ్ డిస్‌ప్లే సిస్టమ్ అభివృద్ధి చేయబడింది. మాన్యువల్ కన్సోల్ కంప్యూటర్ యొక్క ఇన్‌పుట్/అవుట్‌పుట్ కంట్రోల్ యూనిట్‌గా పనిచేస్తుంది. TIFRAC యొక్క సాఫ్ట్‌వేర్ 0 మరియు 1 యొక్క ఆదేశాల శ్రేణిలో వ్రాయబడింది. బ్రిటీష్-నిర్మిత HEC 2M కంప్యూటర్, భారతదేశంలోని మొట్టమొదటి డిజిటల్ కంప్యూటర్, ఇది 1955లో కోల్‌కతాలోని ఇండియన్ స్టాటిస్టికల్ ఇన్‌స్టిట్యూట్‌లో దిగుమతి చేయబడి, ఇన్‌స్టాల్ చేయబడింది. దీనికి ముందు, ఈ సంస్థ 1953లో ఒక చిన్న అనలాగ్ కంప్యూటర్‌ను అభివృద్ధి చేసింది. సాంకేతికంగా భారతదేశంలో మొదటి కంప్యూటర్ developed in india with Govenment of india.[2] =====మొదటి తరం కంప్యూటర్స్ (1945-1960)===== మొదటి తరం కంప్యూటర్లలో వాక్యూం ట్యూబులను వాడి తయారు చేసేవారు. వీటిని వాడి తయారు చేసిన మొట్ట మొదటి ఎలెక్ట్రానిక్ కంప్యూటర్ [[ఎనియాక్]] (ENIAC). ఇది రిలేలతో తయారయిన కంప్యూటర్ల కంటే వేగంగా పనిచేయగలదు. సెకనుకు 5000 కూడికలు చేయగలదు. [[1946]]లో తయారయిన ఎనియాక్లో కంప్యూటర్లో మెమొరీ ఉండేదికాదు. దీని తయారీలో 18.000 వాక్యూం ట్యూబులు, 70.000 రెసిస్టర్లు, 1000 కెపాసిటర్లు, 6000 స్విచ్చులు వాడారు. దీనిని ఉంచేందుకు చాలా ఎక్కువ స్థలము అవసరమవడమే కాక దీనిని నడిపించేందుకు 150 కె,డబ్ల్యు ల విద్యుత్ అవసరమయ్యేది. అధిక శక్తి వినియోగించుట వలన ఎక్కువ వేడి పుడుతుండేది. [[1946]]లో [[జాన్ వాన్ న్యూమన్]] కంప్యూటరులో ప్రోగ్రాములను దాచే విధానాన్ని ప్రతిపాదించాడు. ఈ విధానంలో [[ఎడ్సాక్]] (EDSAC), [[ఎడ్వాక్]] (EDVAC), [[యునివాక్]] (UNIVAC) అనే కంప్యూటర్లు తయారయినవి. మొదటి తరం కంప్యూటర్లు పంచ్ కార్డు ద్వారా డేటాను తీసుకొనేవి. ఐ,బి,యం - 650 ([[I B M - 650]]), ఐ,బి,యం - 701 ([[I B M - 701]]) మొదలగునవి మొదటి తరం కంప్యూటర్లు. " భారతదేశపు అత్యంత వేగవంతమైన సూపర్ కంప్యూటర్ ‘పరమ్ ప్రవేగ’ IIScలో ఇన్‌స్టాల్ చేయబడింది: ఇది ఏమి చేయగలదు? ముఖ్యాంశాలు --------------------- year 2022 india super comptuers history cdac india ------------------------------------- పరమ ప్రవేగగా పిలువబడే ఇది భారతీయ విద్యాసంస్థలో అతిపెద్దది. డిపార్ట్‌మెంట్ ఆఫ్ సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ మరియు మినిస్ట్రీ ఆఫ్ ఎలక్ట్రానిక్స్ అండ్ ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ ఆధ్వర్యంలో ఇది నేషనల్ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్ కింద ప్రారంభించబడింది. పరమ్ పర్వేగా 3.3 పెటాఫ్లాప్‌ల సూపర్‌కంప్యూటింగ్ సామర్థ్యాన్ని కలిగి ఉంది. విషయాలను దృష్టిలో ఉంచుకుంటే, ఒక పెటాఫ్లాప్ క్వాడ్రిలియన్ (వెయ్యి ట్రిలియన్) ఫ్లోటింగ్ పాయింట్ ఆపరేషన్స్ పర్ సెకను (FLOPS) లేదా వెయ్యి టెరాఫ్లాప్‌లకు సమానం. సూపర్ కంప్యూటర్‌లో అమర్చబడిన అనేక భాగాలు వాస్తవానికి భారతదేశంలో తయారు చేయబడ్డాయి. ఇది పనిచేసే సాఫ్ట్‌వేర్ స్టాక్‌ను కూడా C-DAC స్వదేశీంగా అభివృద్ధి చేసింది. కర్నాటకలోని బెంగళూరులోని ఇండియన్ ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ సైన్స్ (IISc) దేశంలోనే అత్యంత శక్తివంతమైన సూపర్ కంప్యూటర్‌లలో ఒకదానిని ఏర్పాటు చేసిందని ఇండియా సైన్స్ వైర్ నివేదిక వెల్లడించింది. పరమ ప్రవేగగా పిలువబడే ఇది భారతీయ విద్యాసంస్థలో అతిపెద్దది. డిపార్ట్‌మెంట్ ఆఫ్ సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ మరియు మినిస్ట్రీ ఆఫ్ ఎలక్ట్రానిక్స్ అండ్ ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ (MeitY) నేతృత్వంలోని నేషనల్ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్ కింద ఇది ప్రారంభించబడింది. పరమ్ పర్వేగా 3.3 పెటాఫ్లాప్‌ల సూపర్‌కంప్యూటింగ్ సామర్థ్యాన్ని కలిగి ఉంది. విషయాలను దృష్టిలో ఉంచుకుంటే, ఒక పెటాఫ్లాప్ క్వాడ్రిలియన్ (వెయ్యి ట్రిలియన్) ఫ్లోటింగ్ పాయింట్ ఆపరేషన్స్ పర్ సెకను (FLOPS) లేదా వెయ్యి టెరాఫ్లాప్‌లకు సమానం. ఈ సూపర్ కంప్యూటర్‌ను సెంటర్ ఫర్ డెవలప్‌మెంట్ ఆఫ్ అడ్వాన్స్‌డ్ కంప్యూటింగ్ రూపొందించింది. సూపర్ కంప్యూటర్‌లో అమర్చబడిన అనేక భాగాలు వాస్తవానికి భారతదేశంలో తయారు చేయబడ్డాయి. ఇది పనిచేసే సాఫ్ట్‌వేర్ స్టాక్‌ను కూడా C-DAC స్వదేశీంగా అభివృద్ధి చేసింది. సూపర్ కంప్యూటర్‌ను శక్తివంతం చేయడంలో CPU నోడ్‌ల కోసం Intel జియాన్ క్యాస్కేడ్ లేక్ ప్రాసెసర్‌లు మరియు GPU నోడ్‌ల కోసం Nvidia యొక్క Tesla V100 కార్డ్‌లు ఉన్నాయి. మెషీన్ ప్రోగ్రామ్ డెవెలో యొక్క శ్రేణిని కలిగి ఉంది 2022 నాటికి, క్వాంటం కంప్యూటింగ్ అనేది ప్రపంచవ్యాప్తంగా విద్యా సంస్థలు మరియు ప్రైవేట్ రంగంలో ఉన్నత స్థాయి పరిశోధన మరియు అభివృద్ధి కార్యకలాపం. మెకిన్సే & కంపెనీ విశ్లేషణ ప్రకారం "..పెట్టుబడి డాలర్లు వెల్లువెత్తుతున్నాయి మరియు క్వాంటం-కంప్యూటింగ్ స్టార్ట్-అప్‌లు విస్తరిస్తున్నాయి". "సాంప్రదాయమైన అధిక-పనితీరు గల కంప్యూటర్‌ల పరిధి మరియు వేగానికి మించిన సమస్యలను పరిష్కరించడంలో వ్యాపారాలు సహాయపడతాయని క్వాంటం కంప్యూటింగ్ వాగ్దానం చేస్తున్నప్పటికీ, ఈ ప్రారంభ దశలో వినియోగ సందర్భాలు ఎక్కువగా ప్రయోగాత్మకంగా మరియు ఊహాజనితంగా ఉంటాయి" అని వారు గమనించారు.[5] క్లాసికల్ కంప్యూటర్ ద్వారా పరిష్కరించబడే ఏదైనా గణన సమస్య క్వాంటం కంప్యూటర్ ద్వారా కూడా పరిష్కరించబడుతుంది.[6] దీనికి విరుద్ధంగా, క్వాంటం కంప్యూటర్ ద్వారా పరిష్కరించబడే ఏదైనా సమస్యను క్లాసికల్ కంప్యూటర్ ద్వారా కూడా పరిష్కరించవచ్చు, కనీసం సూత్రప్రాయంగా తగినంత సమయం ఇవ్వబడుతుంది. మరో మాటలో చెప్పాలంటే, క్వాంటం కంప్యూటర్లు చర్చ్-ట్యూరింగ్ థీసిస్‌కు కట్టుబడి ఉంటాయి. దీని అర్థం క్వాంటం కంప్యూటర్లు కంప్యూటబిలిటీ పరంగా క్లాసికల్ కంప్యూటర్‌ల కంటే అదనపు ప్రయోజనాలను అందించనప్పటికీ, కొన్ని సమస్యల కోసం క్వాంటం అల్గారిథమ్‌లు సంబంధిత తెలిసిన క్లాసికల్ అల్గారిథమ్‌ల కంటే తక్కువ సమయ సంక్లిష్టతలను కలిగి ఉంటాయి. ముఖ్యంగా, క్వాంటం కంప్యూటర్లు కొన్ని సమస్యలను త్వరగా పరిష్కరించగలవని నమ్ముతారు, ఏ క్లాసికల్ కంప్యూటర్ కూడా సాధ్యమయ్యే సమయ వ్యవధిలో పరిష్కరించలేనిది-ఈ ఘనతను "క్వాంటం ఆధిపత్యం" అని పిలుస్తారు. క్వాంటం కంప్యూటర్‌లకు సంబంధించి సమస్యల గణన సంక్లిష్టత అధ్యయనాన్ని క్వాంటం సంక్లిష్టత సిద్ధాంతం అంటారు india comptuer softwaer technology historyy ear 2020- 2022 Prof. Dr. A.Gopal comptuer software engineering admin officer with Gov tindia hanamkonda,Warangal city telangana india in hanamkonda,Warangal city telangana india software parks of india stated information technology park of india at hanamkonda,Warangal city year 2001 year 2012 with Govt india at cercuit house road hanamkonda,Warangal city ts india online www.orugalluindiacollege.in with Govt india www.indiainfonet.net year 2020 Prof. Dr. A.Gopal - with Got india he founder orugallu technology india software industry msme.gov.in categaor: general A.Gopal- Manaement engineering admin officer & Professor comptuer egineireng & Principal Scientist with Govt india contract Govt ts education univeristy educaiton onlie regular computing medical technology -hanamkonda,Warangal city-Telantgana-india online www.orugalluindiacollege.in www.indiainfonet.net www.msme.gov.in www.nsic.co.in www.kakatiya.ac.in www.ignou.ac.in www.yas.nic.in www.youthforindia.org.in with with Govt india barath sanchar nigam limites stpi in hanamkonda,Warangal city ts india =====రెండవతరం కంప్యూటర్స్(1960-1965)===== రెండవ తరం కంప్యూటర్లలో వాక్యూం ట్యూబులకు బదులు [[ట్రాన్సిస్టర్స్]] వాడడం మొదలెట్టారు. ఇది పరిమాణంలో చిన్నదిగా ఉండటమే కాక వేగంగా పని చేస్తూ తక్కువ వేడిని విడుదల చేస్తుండేది. ఈ కంప్యూటర్లను సాంకేతిక రంగాలలోనే కాక వ్యాపార అవసరములకు కూడా వినియోగించేవారు. ఈ కంప్యూటర్లను వాడుకొనుటకై [[ఫోర్ట్రాన్]], [[కోబాల్]], [[ఆల్గాల్]], [[స్కోబాల్]] అను భాషలు ప్రత్యేకంగా అభివృద్ది చేయబడినవి. ఇవి ఇంగ్లీషు భాష మాదిరిగా ఉపయోగించుటకు తేలికగా ఉండే భాషలు. =====మూడవతరం కంప్యూటర్స్(1965-1975)===== మూడవ తరం కంప్యూటర్స్ చిప్ ఆధారంగా పనిచేయు కంప్యూటర్స్. లార్జ్ స్కేల్ ఇంటిగ్రేషన్ ద్వార 1000 కంటే ఎక్కువ ట్రాన్సిస్టర్లను, రెసిస్టర్లను, కెపాసిటర్లను కాప్స్యూల్ సైజుకు లేదా అంతకంటే చిన్నగా చిప్ లేదా ఐ సి(ఇంటిగ్రేటెడ్ సర్క్యూట్)గా తయరు చేయవచ్చు. ఇలాంటి చిప్పులను వాడడం ద్వారా కంప్యూటర్స్ పరిమాణం తగ్గించి మినీ కంప్యూటర్లుగా తయారు చేయడం మొదలైంది. ఈ చిప్పులను ఉపయోగించి తయారైన మెయిన్ ప్రేమ్ కంప్యూటర్లు మరింత శక్తివంతముగా మరాయి. వీటిని విద్యాసంస్థలలో, ప్రభుత్వకార్యాలయాలలో ఉపయోగించుట మెదలెట్టారు. ఈ కాలంలో అత్యంత శక్తివంతమైన ప్రొసెసింగ్ యూనిట్లు, శక్తివంతమైన మెమొరీ, అధిక సామర్ధ్యం కలిగిన చిప్స్ అభివృద్ది చేయబడ్డాయి. ఈ కాలంలోనే అయస్కాంతత్వ టేపుల స్థానంలో డిస్కులు వినియోగంలోకి వచ్చాయి. ఈ తరం కంప్యూటర్లలో చెప్పదగిన అభివృద్ది కలిగిన శక్తివంతమైన కంప్యూటర్లు రావడంతో వాటికి అనుసంధానంగా [[పి,యల్-1]], [[ఫోర్ట్రాన్-4]] మొదలగు భాషలు వచ్చాయి. ఈ తరం కంప్యూటర్లలో కొన్ని ఐబియమ్ 360 ([[IBM-360]]), ఐబియమ్ 370 ([[IBM-370]]), ఐసిఎల్ 2900 ([[ICL-2900]]) మొదలగునవి. =====నాలగవ తరం కంప్యూటర్స్(1976- ప్రస్తుతం)===== మైక్రో ప్రొసెసరునుపయోగించి తయారు చేయబడిన వాఅటిని నాల్గవ తరం కంప్యూటర్లు అనవచ్చు. కంప్యూటరుకు అవసరమైన సర్క్యూట్ మొత్తమును ఒకే సిలికాన్ చిప్ మీద "పరీలార్జ్ ఇంటిగ్రేషన్" టెక్నాలజీ సహాయంతో సూక్ష్మీకరించి తయారు చేసిన వీటిని చిప్ లేదా 'ఐసిపి' మైక్రో ప్రొసెసరు అంటారు. ఇంటెల్ సంస్థవారిచే తయారు కాబడిన 8080 మైక్రో ప్రొసెసర్ ఉపయోగించి [[ఎడ్వర్డ్ రాబర్ట్]] మొదటి మైక్రో కంప్యూటరు తయారు చేసాడు. దీని పేరు [[ఆల్ టెయిరీ]]. ఐబియమ్ సంస్థ వారూ మైక్రో ప్రొసెసర్ ఉపయోగించి [[1981]]లో పర్సనల్ కంప్యూటర్ తయారు చేసారు. వీటి ధరలు తక్కువగా ఉండటంతో ఇవి ఎక్కువ ప్రజాధరణ పొందుతున్నాయి. వీటికి ఉదాహరణలు- జెడ్ ఎక్ష్ స్పెక్ట్రం, పిసి ఎట్ పెంటియం. భారతీయ IT యొక్క సంక్షిప్త చరిత్ర information technology industry history in india ఇది 1974లో ప్రారంభమైంది, మెయిన్‌ఫ్రేమ్ తయారీ కంపెనీ, బరోస్, ఒక అమెరికన్ క్లయింట్ కోసం సిస్టమ్ సాఫ్ట్‌వేర్‌ను ఇన్‌స్టాల్ చేయడానికి ప్రోగ్రామర్‌లను అందించమని దాని ఇండియా సేల్స్ ఏజెంట్ టాటా కన్సల్టెన్సీ సర్వీసెస్ (TCS)ని కోరింది. ఇతర పరిశ్రమల మాదిరిగానే, భారతీయ IT కూడా స్థానిక మార్కెట్ లేకపోవడం మరియు ప్రైవేట్ సంస్థలకు సంబంధించి అననుకూల ప్రభుత్వ విధానం వంటి సవాళ్లను ఎదుర్కొంది. ఆ రోజుల్లో, పరిశ్రమ ఎక్కువగా బొంబాయి ఆధారిత సమ్మేళనాలను కలిగి ఉంది, దీని ముఖ్య ఉద్దేశ్యం విదేశాలలో ఉన్న అంతర్జాతీయ ఐటి సంస్థలకు ప్రోగ్రామర్‌లను సరఫరా చేయడం. స్టాన్‌ఫోర్డ్ యూనివర్శిటీలోని ఆసియా-పసిఫిక్ రీసెర్చ్ సెంటర్‌లో సీనియర్ రీసెర్చ్ స్కాలర్ రఫీక్ దోసాని తన పేపర్‌లో, 'భారతదేశంలో సాఫ్ట్‌వేర్ పరిశ్రమ యొక్క మూలాలు మరియు వృద్ధి'లో ఇలా పేర్కొన్నాడు, “ఐర్లాండ్ మరియు ఇజ్రాయెల్‌లోని ఆఫ్‌షోర్డ్ సాఫ్ట్‌వేర్ అవుట్‌సోర్సింగ్ పరిశ్రమల వలె కాకుండా, బహుళజాతి సంస్థలు. పరిశ్రమను ప్రారంభించింది, భారతదేశంలో, స్థానిక సమ్మేళనాలు ప్రోగ్రామర్‌లను విదేశాలలోని క్లయింట్‌ల సైట్‌లకు పంపడం ద్వారా పరిశ్రమను ప్రారంభించాయి. 1970ల నాటి భారతీయ ఐటీ చాలా కష్టాలను ఎదుర్కొంది. గుర్తుంచుకోండి, అప్పటికి, ఆర్థిక వ్యవస్థ తెరవబడలేదు మరియు రాష్ట్ర నియంత్రణలో ఉంది. రాష్ట్రం సాఫ్ట్‌వేర్ పరిశ్రమకు ప్రతికూలంగా ఉంది మరియు దానిని అధిక దిగుమతి సుంకాల రూపంలో చూపింది; హార్డ్‌వేర్‌పై 135% మరియు సాఫ్ట్‌వేర్‌పై 100%. సాఫ్ట్‌వేర్ పరిశ్రమగా గుర్తించబడలేదు; అంటే ఎగుమతిదారులు బ్యాంకుల నుండి ఫైనాన్స్ పొందేందుకు అర్హులు కాదు. 1984లో ఈ పరిశ్రమలో కొన్ని అనుకూలమైన మార్పులు కనిపించాయి, రాజీవ్ గాంధీ ప్రధానమంత్రి అయ్యాక, ఐటీ రంగంపై ప్రభుత్వ వైఖరిలో మార్పు వచ్చింది. అతని కొత్త కంప్యూటర్ పాలసీ (NCP-1984) హార్డ్‌వేర్ మరియు సాఫ్ట్‌వేర్‌పై తగ్గిన దిగుమతి సుంకాల ప్యాకేజీని అందించింది. 60% వరకు తగ్గుదల కనిపించింది. అలాగే, సాఫ్ట్‌వేర్ ఎగుమతులు చివరకు "డీలైసెన్స్డ్ పరిశ్రమ"గా గుర్తింపు పొందాయి. దీని అర్థం ఎగుమతిదారులు ఇప్పుడు బ్యాంక్ ఫైనాన్స్‌కు అర్హులు అయ్యారు మరియు పరిశ్రమ లైసెన్స్-పర్మిట్ రాజ్ నుండి అపరిమితంగా ఉంది. విదేశీ కంపెనీలకు ఇప్పుడు స్వయంప్రతిపత్తి కలిగిన, ఎగుమతి-అంకిత యూనిట్లను ఏర్పాటు చేయడానికి అనుమతి ఉంది. మార్కెట్ ధర కంటే తక్కువ ఖర్చుతో మౌలిక సదుపాయాలను అందించడానికి సాఫ్ట్‌వేర్ పార్కుల గొలుసును ఏర్పాటు చేయడానికి ఒక ప్రాజెక్ట్ కూడా ఏర్పాటు చేయబడింది. ఈ విధానాలు చివరికి భారతీయ ఐటీ పరిశ్రమను ఈనాటి స్థితికి చేర్చాయి. దోసాని చెప్పినట్లుగా, “1980ల మధ్యలో, పని భారతదేశానికి మారింది మరియు ప్రధానంగా దేశీయ సంస్థలచే నిర్వహించబడింది. సాఫ్ట్‌వేర్ అభివృద్ధికి కొత్త సాంకేతికత కారణంగా ఇది జరిగింది మరియు కొత్త విధానాలు విదేశీ సంస్థలకు అనుకూలమైనప్పటికీ. పనిని భారతదేశానికి మార్చడం బెంగళూరు అభివృద్ధికి మరియు ఇతర కేంద్రాల సాపేక్ష క్షీణతకు కారణమైంది, ముఖ్యంగా ముంబై. 1990ల నుండి, విలువ జోడింపు పెరిగింది మరియు దేశీయ సంస్థలు తక్కువ ఆధిపత్యాన్ని పొందాయి. కొత్త విధానాలకు బహుళజాతి సంస్థల ప్రతిస్పందన యొక్క పరిణామం దీనికి కారణం. భారతదేశ పరిశోధన సామర్థ్యాన్ని ప్రదర్శించడానికి బయోటెక్నాలజీ విభాగం బెర్లిన్‌లో రౌండ్‌టేబుల్ నిర్వహించింది నేడు, భారతీయ IT కంపెనీలలో టాటా కన్సల్టెన్సీ సర్వీసెస్ (TCS), విప్రో, ఇన్ఫోసిస్, హెచ్‌సిఎల్ మరియు మరెన్నో ఉన్నాయి, ఇవి ప్రపంచవ్యాప్తంగా అగ్రశ్రేణి సాఫ్ట్‌వేర్ సేవలను అందించే సంస్థలుగా గుర్తింపు పొందాయి. కీలకమైన ప్రపంచ ఐటీ ప్లేయర్‌గా భారతదేశం ఆవిర్భవించడంలో కీలక పాత్ర పోషించిన కొన్ని ప్రధాన అంశాలు: భారతీయ విద్యా వ్యవస్థ, ఒత్తిడితో కూడుకున్నది అయినప్పటికీ, ప్రపంచ స్థాయి IT వర్క్‌ఫోర్స్‌ను రూపొందించడానికి క్రమబద్ధీకరించబడింది. భారతీయ ఇంజనీర్లకు ప్రపంచ వ్యాప్తంగా డిమాండ్ ఉంది. ఇంగ్లీషు భాషకు కూడా ప్రాధాన్యత ఇవ్వడం ఆకర్షణను పెంచుతుంది. అదనంగా, సాఫ్ట్‌వేర్ అభివృద్ధి మరియు సేవల కోసం భారతీయ IT సంస్థలు అందించే ధరలు కూడా చాలా పోటీగా ఉన్నాయి. ---------------------------------------------------------------------- భారతదేశంలో సూపర్‌కంప్యూటింగ్ వికీపీడియా, ఉచిత ఎన్సైక్లోపీడియా నుండి నావిగేషన్‌కు వెళ్లండి శోధించడానికి జంప్ చేయండి భారతదేశంలో సూపర్‌కంప్యూటింగ్‌కు 1980ల నాటి చరిత్ర ఉంది.[1] విదేశీ సూపర్‌కంప్యూటర్‌లను కొనుగోలు చేయడంలో వారికి ఇబ్బంది ఉన్నందున భారత ప్రభుత్వం స్వదేశీ అభివృద్ధి కార్యక్రమాన్ని రూపొందించింది.[1] నవంబర్ 2020 నాటికి TOP500 జాబితాలోని సూపర్‌కంప్యూటర్ సిస్టమ్‌ల సంఖ్య ప్రకారం, భారతదేశం ప్రపంచంలో 63వ స్థానంలో ఉంది, PARAM సిద్ధి-AI భారతదేశంలో అత్యంత వేగవంతమైన సూపర్‌కంప్యూటర్.[2] india super comptuer 1991 with vijay paduragan bhatkar cdac pune india with Govt india కంటెంట్‌లు 1 చరిత్ర 1.1 ప్రారంభ సంవత్సరాలు 1.2 స్వదేశీ అభివృద్ధి కార్యక్రమం 1.3 C-DAC మొదటి మిషన్ 1.4 C-DAC రెండవ మిషన్ 1.5 C-DAC మూడవ మిషన్ 1.6 2000ల ప్రారంభంలో ఇతర సమూహాలచే అభివృద్ధి 1.7 12వ పంచవర్ష ప్రణాళిక 1.8 జాతీయ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్ 2 ర్యాంకింగ్‌లు 2.1 ప్రస్తుత TOP500 2.2 TOP500లో భారతదేశం యొక్క చారిత్రక ర్యాంక్ 3 కూడా చూడండి 3.1 కంప్యూటర్లు 3.2 సాధారణ 4 సూచనలు చరిత్ర ప్రారంభ సంవత్సరాల్లో 1980వ దశకంలో భారతదేశం అకడమిక్ మరియు వాతావరణ సూచన ప్రయోజనాల కోసం సూపర్ కంప్యూటర్‌లను కొనుగోలు చేయడానికి ప్రయత్నించినప్పుడు ఇబ్బందులను ఎదుర్కొంది.[1] 1986లో నేషనల్ ఏరోస్పేస్ లాబొరేటరీస్ (NAL) కంప్యూటేషనల్ ఫ్లూయిడ్ డైనమిక్స్ మరియు ఏరోస్పేస్ ఇంజినీరింగ్ కోసం కంప్యూటర్‌ను అభివృద్ధి చేయడానికి ఫ్లాసోల్వర్ ప్రాజెక్ట్‌ను ప్రారంభించింది.[3][4] Flosolver MK1, సమాంతర ప్రాసెసింగ్ వ్యవస్థగా వర్ణించబడింది, డిసెంబర్ 1986లో కార్యకలాపాలు ప్రారంభించింది.[3][5][4] స్వదేశీ అభివృద్ధి కార్యక్రమం 1987లో భారత ప్రభుత్వం క్రే X-MP సూపర్ కంప్యూటర్‌ను కొనుగోలు చేయాలని అభ్యర్థించింది; ఈ యంత్రం ఆయుధాల అభివృద్ధిలో ద్వంద్వ వినియోగాన్ని కలిగి ఉంటుంది కాబట్టి ఈ అభ్యర్థనను యునైటెడ్ స్టేట్స్ ప్రభుత్వం తిరస్కరించింది.[6] ఈ సమస్య తర్వాత, అదే సంవత్సరంలో, స్వదేశీ సూపర్ కంప్యూటర్ అభివృద్ధి కార్యక్రమాన్ని ప్రోత్సహించాలని భారత ప్రభుత్వం నిర్ణయించింది.[7][8][9] సెంటర్ ఫర్ డెవలప్‌మెంట్ ఆఫ్ అడ్వాన్స్‌డ్ కంప్యూటింగ్ (C-DAC), సెంటర్ ఫర్ డెవలప్‌మెంట్ ఆఫ్ టెలిమాటిక్స్ (C-DOT), నేషనల్ ఏరోస్పేస్ లాబొరేటరీస్ (NAL), భాభా అటామిక్ రీసెర్చ్ సెంటర్ (BARC)తో సహా వివిధ సమూహాల నుండి బహుళ ప్రాజెక్టులు ప్రారంభించబడ్డాయి. మరియు అడ్వాన్స్‌డ్ న్యూమరికల్ రీసెర్చ్ అండ్ అనాలిసిస్ గ్రూప్ (అనురాగ్).[8][9] C-DOT సృష్టించిన "CHIPPS": C-DOT హై-పెర్ఫార్మెన్స్ ప్యారలల్ ప్రాసెసింగ్ సిస్టమ్. NAL 1986లో ఫ్లోసోల్వర్‌ను అభివృద్ధి చేయడం ప్రారంభించింది.[3][10] BARC అనుపమ్ సిరీస్ సూపర్ కంప్యూటర్‌లను రూపొందించింది. ANURAG PACE సిరీస్ సూపర్ కంప్యూటర్‌లను సృష్టించింది.[9] C-DAC మొదటి మిషన్ మరింత సమాచారం: PARAM సెంటర్ ఫర్ డెవలప్‌మెంట్ ఆఫ్ అడ్వాన్స్‌డ్ కంప్యూటింగ్ (C-DAC) నవంబర్ 1987 మరియు ఆగస్టు 1988 మధ్య ఏదో ఒక సమయంలో సృష్టించబడింది.[7][9][8] 1991 నాటికి 1000MFLOPS (1GFLOPS) సూపర్‌కంప్యూటర్‌ను రూపొందించడానికి C-DACకి ప్రారంభ 3 సంవత్సరాల బడ్జెట్‌గా Rs375 మిలియన్లు ఇవ్వబడ్డాయి.[9] C-DAC 1991లో PARAM 8000 సూపర్ కంప్యూటర్‌ను ఆవిష్కరించింది.[1] దీని తర్వాత 1992/1993లో PARAM 8600 వచ్చింది.[9][8] ఈ యంత్రాలు ప్రపంచానికి భారతీయ సాంకేతిక నైపుణ్యాన్ని ప్రదర్శించాయి మరియు ఎగుమతి విజయానికి దారితీశాయి.[9][8] C-DAC రెండవ మిషన్ GigaFLOPS శ్రేణి సమాంతర కంప్యూటర్‌ను అందించడంలో C-DACకి PARAM 8000 ఒక విజయంగా పరిగణించబడింది.[9] 1992 నుండి C-DAC 1997/1998 నాటికి 100 GFLOPS శ్రేణి కంప్యూటర్‌ను అందించడానికి దాని "సెకండ్ మిషన్"ను చేపట్టింది.[1] కంప్యూటర్‌ను 1 టెరాఫ్లాప్స్‌కు స్కేల్ చేయడానికి అనుమతించాలనేది ప్రణాళిక.[9][11] 1993లో PARAM 9000 సిరీస్ సూపర్‌కంప్యూటర్‌లు విడుదలయ్యాయి, ఇది 5 GFLOPS గరిష్ట కంప్యూటింగ్ శక్తిని కలిగి ఉంది.[1] 1998లో PARAM 10000 విడుదలైంది; ఇది LINPACK బెంచ్‌మార్క్‌లో 38 GFLOPS యొక్క నిరంతర పనితీరును కలిగి ఉంది.[1] C-DAC మూడవ మిషన్ C-DAC యొక్క మూడవ లక్ష్యం టెరాఫ్లాప్స్ శ్రేణి కంప్యూటర్‌ను అభివృద్ధి చేయడం.[1] PARAM పద్మ డిసెంబర్ 2002లో పంపిణీ చేయబడింది.[1] జూన్ 2003లో ప్రపంచంలోని అత్యంత వేగవంతమైన సూపర్‌కంప్యూటర్‌ల జాబితాలో చోటు దక్కించుకున్న మొదటి భారతీయ సూపర్‌కంప్యూటర్ ఇదే.[1] 2000ల ప్రారంభంలో ఇతర సమూహాల ద్వారా అభివృద్ధి 2000వ దశకం ప్రారంభంలో కేవలం ANURAG, BARC, C-DAC మరియు NAL మాత్రమే తమ సూపర్ కంప్యూటర్‌ల అభివృద్ధిని కొనసాగిస్తున్నాయని గుర్తించబడింది.[5] NAL యొక్క Flosolver దాని శ్రేణిలో నిర్మించబడిన 4 తదుపరి యంత్రాలను కలిగి ఉంది.[5] అదే సమయంలో ANURAG PACEని అభివృద్ధి చేయడం కొనసాగించింది, ప్రధానంగా SPARC ప్రాసెసర్‌లపై ఆధారపడింది.[5] 12వ పంచవర్ష ప్రణాళిక భారత ప్రభుత్వం 12వ పంచవర్ష ప్రణాళిక కాలంలో (2012–2017) సూపర్‌కంప్యూటింగ్ పరిశోధనకు 2.5 బిలియన్ డాలర్లు కేటాయించాలని ప్రతిపాదించింది. ఈ ప్రాజెక్ట్ బెంగళూరులోని ఇండియన్ ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ సైన్స్ (IISc)చే నిర్వహించబడుతుంది.[12] అదనంగా, భారతదేశం ఎక్సాఫ్లాప్స్ శ్రేణిలో ప్రాసెసింగ్ పవర్‌తో ఒక సూపర్‌కంప్యూటర్‌ను అభివృద్ధి చేయాలని యోచిస్తోందని తర్వాత వెల్లడైంది.[13] ఇది ఆమోదం పొందిన తరువాతి ఐదు సంవత్సరాలలోపు C-DACచే అభివృద్ధి చేయబడుతుంది.[14] నేషనల్ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్ 2015లో మినిస్ట్రీ ఆఫ్ ఎలక్ట్రానిక్స్ అండ్ ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ దేశవ్యాప్తంగా 2022 నాటికి 73 స్వదేశీ సూపర్ కంప్యూటర్‌లను ఇన్‌స్టాల్ చేయడానికి "నేషనల్ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్" (NSM)ని ప్రకటించింది.[15][16][17][18] ఇది $730 మిలియన్ (రూ. 4,500 కోట్లు) విలువైన ఏడు-సంవత్సరాల కార్యక్రమం.[19] మునుపు భారతదేశంలో కంప్యూటర్‌ను అసెంబుల్ చేసినప్పటికీ, NSM దేశంలోని భాగాలను ఉత్పత్తి చేయాలని లక్ష్యంగా పెట్టుకుంది.[19] NSMని C-DAC మరియు ఇండియన్ ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ సైన్స్ అమలు చేస్తున్నాయి.[18] వివిధ విద్యా మరియు పరిశోధనా సంస్థలను కలుపుతూ హై-స్పీడ్ నెట్‌వర్క్‌తో అనుసంధానించబడిన భౌగోళికంగా పంపిణీ చేయబడిన అధిక-పనితీరు గల కంప్యూటింగ్ కేంద్రాల సమూహాన్ని సృష్టించడం దీని లక్ష్యం. భారతదేశం - హైదరాబాద్ - ఆంధ్రప్రదేశ్ తెలంగాణ భారతదేశం హైటెక్ సిటీ ఫేజ్-I in year 1998 -2000 hitech city started Andhra Pradesh india it is now in telangana india హైటెక్ సిటీ అనే పదానికి దారితీసిన మైలురాయి భవనం. కొంతకాలం ఈ భవనం 'హైటెక్' సిటీ. ముఖ్యమంత్రి చంద్రబాబు నాయుడు ప్రభుత్వం నిర్మించింది. ఇదే భవనం మరియు అదే యంత్రాంగం చేపట్టిన కార్యక్రమాలు హైదరాబాద్ మెట్రో ప్రాంతంలోని కార్యాలయాలను మార్చడం/స్థాపించడం వంటి ఐటీ మరియు ఐటీ సంబంధిత కంపెనీల వృద్ధికి ఊతమిచ్చాయని చెప్పవచ్చు. ఇది గవర్నమెంట్ ఇండియా సాఫ్ట్‌వేర్ టెక్నాలజీ పార్క్స్ ఆఫ్ ఇండియా భారత ప్రభుత్వం భారతదేశంలో పార్కులను అభివృద్ధి చేసింది. ప్రపంచంలోని టాప్ 500 అత్యంత శక్తివంతమైన పంపిణీ చేయని కంప్యూటర్ సిస్టమ్‌లలో ndias AI సూపర్ కంప్యూటర్ పరమ సిద్ధి 63వ స్థానంలో ఉంది Governemet of india year 2020C-DACలో నేషనల్ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్ (NSM) కింద స్థాపించబడిన పరమ సిద్ధి, హై పెర్ఫార్మెన్స్ కంప్యూటింగ్-ఆర్టిఫిషియల్ ఇంటెలిజెన్స్ (HPC-AI) సూపర్‌కంప్యూటర్ 16వ తేదీన విడుదలైన ప్రపంచంలోని TOP 500 అత్యంత శక్తివంతమైన పంపిణీ చేయని కంప్యూటర్ సిస్టమ్‌లలో గ్లోబల్ ర్యాంకింగ్ 63ని సాధించింది. నవంబర్ 2020. AI వ్యవస్థ అధునాతన పదార్థాలు, కంప్యూటేషనల్ కెమిస్ట్రీ & ఖగోళ భౌతిక శాస్త్రం మరియు డ్రగ్ డిజైన్ మరియు ప్రివెంటివ్ హెల్త్ కేర్ సిస్టమ్, ముంబై వంటి వరద పీడిత మెట్రో నగరాల కోసం వరద అంచనా ప్యాకేజీ కోసం ప్లాట్‌ఫారమ్‌లో అభివృద్ధి చేయబడుతున్న అనేక ప్యాకేజీల వంటి రంగాలలో ప్యాకేజీల అప్లికేషన్ డెవలప్‌మెంట్‌ను బలోపేతం చేస్తుంది. , ఢిల్లీ, చెన్నై, పాట్నా మరియు గౌహతి. ఇది వేగవంతమైన అనుకరణలు, మెడికల్ ఇమేజింగ్, జీనోమ్ సీక్వెన్సింగ్ మరియు ఫోర్‌కాస్టింగ్ ద్వారా COVID-19కి వ్యతిరేకంగా మా యుద్ధంలో R&Dని వేగవంతం చేస్తుంది మరియు భారతీయ ప్రజలకు మరియు ముఖ్యంగా స్టార్ట్-అప్‌లు మరియు MSMEలకు ఇది ఒక వరం. ఇది అప్లికేషన్ డెవలపర్‌లకు ఒక వరం మరియు NCMRWF & IITM ద్వారా వాతావరణ అంచనా ప్యాకేజీలను పరీక్షించడంలో సహాయపడుతుంది, చమురు మరియు గ్యాస్ రికవరీ కోసం జియో ఎక్స్‌ప్లోరేషన్ ప్యాకేజీలు; ఏరోడిజైన్ అధ్యయనాల కోసం ప్యాకేజీలు; కంప్యూటేషనల్ ఫిజిక్స్ మరియు మ్యాథమెటికల్ అప్లికేషన్స్ మరియు HRD కోసం ఆన్‌లైన్ కోర్సులు కూడా. Rpeak of 5.267 Petaflops మరియు 4.6 Petaflops Rmax (Sustained)తో సూపర్‌కంప్యూటర్ C-DAC చేత రూపొందించబడింది మరియు NSM ఆధ్వర్యంలోని డిపార్ట్‌మెంట్ ఆఫ్ సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ (DST), మినిస్ట్రీ ఆఫ్ ఎలక్ట్రానిక్స్ అండ్ ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ (MeitY) సహకారంతో సంయుక్తంగా అభివృద్ధి చేయబడింది. "ఇది చరిత్రలో మొదటిది. భారతదేశం నేడు ప్రపంచంలోనే అతిపెద్ద సూపర్‌కంప్యూటర్ ఇన్‌ఫ్రాస్ట్రక్చర్‌లలో ఒకటిగా ఉంది మరియు ఈ రోజు పరమ సిద్ధి-AI అందుకున్న ర్యాంకింగ్ దీనికి నిదర్శనం” అని సైన్స్ & టెక్నాలజీ విభాగం సెక్రటరీ ప్రొఫెసర్ అశుతోష్ శర్మ ఈ సందర్భంగా మాట్లాడుతూ అన్నారు. "నేషనల్ నాలెడ్జ్ నెట్‌వర్క్ (NKN) ద్వారా జాతీయ సూపర్ కంప్యూటర్ గ్రిడ్‌లో నెట్‌వర్క్ చేయబడిన మన జాతీయ విద్యా మరియు R&D సంస్థలతో పాటు పరిశ్రమలు మరియు స్టార్టప్‌లను బలోపేతం చేయడంలో పరమ సిద్ధి-AI చాలా ముందుకు సాగుతుందని నేను నిజంగా విశ్వసిస్తున్నాను" అని ప్రొ. శర్మ. పరమ సిద్ధి-AI యొక్క ఇన్ఫ్యూషన్‌తో, దేశంలోని శాస్త్రీయ మరియు సాంకేతిక సమాజం ఆరోగ్య సంరక్షణ, వ్యవసాయం, విద్య, ఇంధనం, సైబర్‌ సెక్యూరిటీ, స్పేస్, AI అప్లికేషన్‌ల వంటి బహుళ విభాగాల గొప్ప సవాళ్లను పరిష్కరించడానికి మరింత శక్తిని పొందుతుందని ప్రొఫెసర్ అశుతోష్ శర్మ సూచించారు. వాతావరణం మరియు శీతోష్ణస్థితి మోడలింగ్, పట్టణ ప్రణాళికలో కొన్నింటిని పేర్కొనండి. "సైన్స్ టెక్నాలజీ & ఇన్నోవేషన్ ద్వారా ఆత్మనిర్భర్తలో మా ప్రయాణంలో ఇది ఒక బలవంతపు భాగం" అని ఆయన నొక్కి చెప్పారు. పరమ సిద్ధి సూపర్‌కంప్యూటర్ NVIDIA DGX సూపర్‌పాడ్ రిఫరెన్స్ ఆర్కిటెక్చర్ నెట్‌వర్కింగ్‌తో పాటు C-DAC స్వదేశీంగా అభివృద్ధి చేసిన HPC-AI ఇంజిన్, సాఫ్ట్‌వేర్ ఫ్రేమ్‌వర్క్‌లు మరియు క్లౌడ్ ప్లాట్‌ఫారమ్‌పై నిర్మించబడింది మరియు లోతైన అభ్యాసం, విజువల్ కంప్యూటింగ్, వర్చువల్ రియాలిటీ, యాక్సిలరేటెడ్ కంప్యూటింగ్, అలాగే గ్రాఫిక్స్ వర్చువలైజేషన్‌లో సహాయపడుతుంది. STPI వరంగల్ గురించి STPI భారతదేశాన్ని 1991లో భారత ప్రభుత్వ ఎలక్ట్రానిక్స్ మరియు ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ మంత్రిత్వ శాఖ (MeitY) స్థాపించింది. సాఫ్ట్‌వేర్ టెక్నాలజీ పార్క్స్ ఆఫ్ ఇండియా (STPI), ప్రభుత్వ ఎలక్ట్రానిక్స్ మరియు ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ మంత్రిత్వ శాఖ కింద స్వయంప్రతిపత్తి కలిగిన సొసైటీ. దేశం నుండి సాఫ్ట్‌వేర్ ఎగుమతిని పెంచడానికి ప్రత్యేక దృష్టితో భారతదేశం ఏర్పాటు చేయబడింది. దేశవ్యాప్తంగా 62 కేంద్రాలతో STPI ప్రధాన కార్యాలయం న్యూఢిల్లీలో ఉంది. ప్రభుత్వం రూపొందించిన STP/EHTP పథకాన్ని అమలు చేసే లక్ష్యంతో STPI నిరంతరం పనిచేస్తోంది. భారతదేశంలో, మౌలిక సదుపాయాలను ఏర్పాటు చేయడం మరియు నిర్వహించడం. STPI-వరంగల్ 2001లో స్థాపించబడింది. year 2912 with bsnl india barath sanchar nigam limited with Govt india it office in cercuit house road,hanamkonda,Wargal city ts india with Govt inida india software technology parks of india కంప్యూటర్ సాఫ్ట్‌వేర్ టెక్నాలజీ హిస్టరీ ఇయర్ 2020- 2022 ప్రొ. వరంగల్ నగరం year 2001 సంవత్సరం 2012 సర్క్యూట్ హౌస్ రోడ్ హనమ్కొండ వద్ద ప్రభుత్వ భారతదేశంతో, వరంగల్ నగరం ts india ఆన్‌లైన్ www.orugalluindiacollege.in year 2020 ప్రభుత్వంతో భారతదేశం www.indiainfonet.net year 020 ప్రొఫెసర్ year 2020 Prof. డాక్టర్ ఎ.గోపాల్ - orugallu technology india software industry msme.gov.in year 2020 భారత సాఫ్ట్‌వేర్ పరిశ్రమ msme.gov.in వర్గం: జనరల్ ఎ.గోపాల్- మ్యానేమెంట్ ఇంజినీరింగ్ అడ్మిన్ ఆఫీసర్ & ప్రొఫెసర్ కంప్యూటర్ ఎజినీరెంగ్ & ప్రిన్సిపల్ సైంటిస్ట్‌తో ప్రభుత్వ భారత కాంట్రాక్ట్ ప్రభుత్వ విద్యా విశ్వవిద్యాలయ విద్యా సంస్థ మాత్రమే రెగ్యులర్ కంప్యూటింగ్ మెడికల్ టెక్నాలజీ-హనంకొండ, వరంగల్ సిటీ-టెలెంట్ www.orugalluindiacollege.in www.indiainfonet.net www.msme.gov.in www.nsic.co.in www.kakatiya.ac.in www.ignou.ac.in www.yas.nic.in www. .youthforindia.org.in భారత ప్రభుత్వంతో కలిసి హన్మకొండ, వరంగల్ నగరం TS భారతదేశంలోని STPIని పరిమితం చేస్తుంది బరత్ సంచార్ నిగమ్ in year 2017 in warangal gesukonda texstyle park stated chdrshkar rao chef minstger with Govt india Govt ts india hanamkonda,Waranal city telangan india year 2016 it minster ktr stated software technology park madikonda hanamkonda warnagal city telangana indina == క్వాంటం కంప్యూటింగ్ == in warangal city year 2016-2016 india national higway started nitin gatkar india union minster at hanamkonda warngal city telangana india in warangal city india have two national higway witch is major growth for warnagal city telangana india in india telagnana warangal city asia 2 nd bigget agriculture market warangal city telangana india in warnagal city major for rice mirchi exports for economy growth warangal city telangana india india comptuer softwaer technology historyy ear 2020- 2022 Prof. Dr. A.Gopal comptuer software engineering admin officer with Gov tindia hanamkonda,Warangal city telangana india in hanamkonda,Warangal city telangana india software parks of india stated information technology park of india at hanamkonda,Warangal city year 2001 year 2012 with Govt india at cercuit house road hanamkonda,Warangal city ts india online www.orugalluindiacollege.in with Govt india www.indiainfonet.net year 2020 Prof. Dr. A.Gopal - with Got india he founder orugallu technology india software industry msme.gov.in categaor: general A.Gopal- Manaement engineering admin officer & Professor comptuer egineireng & Principal Scientist with Govt india contract Govt ts education univeristy educaiton onlie regular computing medical technology -hanamkonda,Warangal city-Telantgana-india online www.orugalluindiacollege.in www.indiainfonet.net www.msme.gov.in www.nsic.co.in www.kakatiya.ac.in www.ignou.ac.in www.yas.nic.in www.youthforindia.org.in with with Govt india barath sanchar nigam limites software technologypark of india in hanamkonda,Warangal city ts india in year 2020 Dr. A.Gopal stated orugallu india college orugallu technology software year 2020-2022 india industry msme.gov.in he is now Prof. Dr. A.Gopal he is president unvieristy industy team msme.gov.in nsic.co.inweb online www.orugalluindiacollege.in www.indiainfonet.net at hanamkonda,Warangal city telangana india క్వాంటం కంప్యూటింగ్ అనేది ఒక రకమైన గణన, ఇది గణనలను నిర్వహించడానికి సూపర్‌పొజిషన్, ఇంటర్‌ఫరెన్స్ మరియు ఎంటాంగిల్‌మెంట్ వంటి క్వాంటం స్టేట్‌ల యొక్క సామూహిక లక్షణాలను ఉపయోగిస్తుంది. క్వాంటం గణనలను నిర్వహించే పరికరాలను క్వాంటం కంప్యూటర్‌లు అంటారు.[1]: I-5  ప్రస్తుత క్వాంటం కంప్యూటర్‌లు ఆచరణాత్మక అనువర్తనాల కోసం సాధారణ (క్లాసికల్) కంప్యూటర్‌లను అధిగమించలేనంత చిన్నవి అయినప్పటికీ, అవి కొన్ని గణన సమస్యలను పరిష్కరించగలవని నమ్ముతారు. పూర్ణాంకాల కారకం (ఇది RSA ఎన్‌క్రిప్షన్‌లో ఉంది), క్లాసికల్ కంప్యూటర్‌ల కంటే గణనీయంగా వేగంగా ఉంటుంది.[2] క్వాంటం కంప్యూటింగ్ అధ్యయనం క్వాంటం ఇన్ఫర్మేషన్ సైన్స్ యొక్క ఉపవిభాగం. క్వాంటం సర్క్యూట్ మోడల్, క్వాంటం ట్యూరింగ్ మెషిన్, అడియాబాటిక్ క్వాంటం కంప్యూటర్, వన్-వే క్వాంటం కంప్యూటర్ మరియు వివిధ క్వాంటం సెల్యులార్ ఆటోమేటా వంటి అనేక రకాల క్వాంటం కంప్యూటర్‌లు (క్వాంటం కంప్యూటింగ్ సిస్టమ్స్ అని కూడా పిలుస్తారు) ఉన్నాయి. అత్యంత విస్తృతంగా ఉపయోగించే మోడల్ క్వాంటం సర్క్యూట్, ఇది క్వాంటం బిట్ లేదా "క్విట్" ఆధారంగా ఉంటుంది, ఇది క్లాసికల్ కంప్యూటేషన్‌లో బిట్‌కి కొంత సారూప్యంగా ఉంటుంది. ఒక క్విట్ 1 లేదా 0 క్వాంటం స్థితిలో లేదా 1 మరియు 0 రాష్ట్రాల సూపర్‌పొజిషన్‌లో ఉండవచ్చు. ఇది కొలిచినప్పుడు, అయితే, ఇది ఎల్లప్పుడూ 0 లేదా 1; ఫలితం యొక్క సంభావ్యత కొలతకు ముందు క్విట్ యొక్క క్వాంటం స్థితిపై ఆధారపడి ఉంటుంది. భౌతిక క్వాంటం కంప్యూటర్‌ను రూపొందించే ప్రయత్నాలు ట్రాన్స్‌మోన్‌లు, అయాన్ ట్రాప్‌లు మరియు టోపోలాజికల్ క్వాంటం కంప్యూటర్‌లు వంటి సాంకేతికతలపై దృష్టి సారించాయి, ఇవి అధిక-నాణ్యత క్విట్‌లను రూపొందించడం లక్ష్యంగా పెట్టుకున్నాయి.[1]: 2–13  ఈ క్విట్‌లు పూర్తి క్వాంటం కంప్యూటర్‌ల ఆధారంగా విభిన్నంగా రూపొందించబడతాయి. కంప్యూటింగ్ మోడల్, క్వాంటం లాజిక్ గేట్‌లు, క్వాంటం ఎనియలింగ్ లేదా అడియాబాటిక్ క్వాంటం కంప్యూటేషన్ ఉపయోగించబడుతుందా. ఉపయోగకరమైన క్వాంటం కంప్యూటర్‌లను నిర్మించడానికి ప్రస్తుతం అనేక ముఖ్యమైన అడ్డంకులు ఉన్నాయి. క్విట్‌ల క్వాంటం స్థితులను నిర్వహించడం చాలా కష్టం, ఎందుకంటే అవి క్వాంటం డీకోహెరెన్స్ మరియు స్టేట్ ఫిడిలిటీతో బాధపడుతున్నాయి. క్వాంటం కంప్యూటర్లకు దోష సవరణ అవసరం.[3][4] 2022 నాటికి, క్వాంటం కంప్యూటింగ్ అనేది ప్రపంచవ్యాప్తంగా విద్యా సంస్థలు మరియు ప్రైవేట్ రంగంలో ఉన్నత స్థాయి పరిశోధన మరియు అభివృద్ధి కార్యకలాపం. మెకిన్సే & కంపెనీ విశ్లేషణ ప్రకారం "..పెట్టుబడి డాలర్లు వెల్లువెత్తుతున్నాయి మరియు క్వాంటం-కంప్యూటింగ్ స్టార్ట్-అప్‌లు విస్తరిస్తున్నాయి". "సాంప్రదాయమైన అధిక-పనితీరు గల కంప్యూటర్‌ల పరిధి మరియు వేగానికి మించిన సమస్యలను పరిష్కరించడంలో వ్యాపారాలు సహాయపడతాయని క్వాంటం కంప్యూటింగ్ వాగ్దానం చేస్తున్నప్పటికీ, ఈ ప్రారంభ దశలో వినియోగ సందర్భాలు ఎక్కువగా ప్రయోగాత్మకంగా మరియు ఊహాజనితంగా ఉంటాయి" అని వారు గమనించారు.[5] క్లాసికల్ కంప్యూటర్ ద్వారా పరిష్కరించబడే ఏదైనా గణన సమస్య క్వాంటం కంప్యూటర్ ద్వారా కూడా పరిష్కరించబడుతుంది.[6] దీనికి విరుద్ధంగా, క్వాంటం కంప్యూటర్ ద్వారా పరిష్కరించబడే ఏదైనా సమస్యను క్లాసికల్ కంప్యూటర్ ద్వారా కూడా పరిష్కరించవచ్చు, కనీసం సూత్రప్రాయంగా తగినంత సమయం ఇవ్వబడుతుంది. మరో మాటలో చెప్పాలంటే, క్వాంటం కంప్యూటర్లు చర్చ్-ట్యూరింగ్ థీసిస్‌కు కట్టుబడి ఉంటాయి. దీని అర్థం క్వాంటం కంప్యూటర్లు కంప్యూటబిలిటీ పరంగా క్లాసికల్ కంప్యూటర్‌ల కంటే అదనపు ప్రయోజనాలను అందించనప్పటికీ, కొన్ని సమస్యల కోసం క్వాంటం అల్గారిథమ్‌లు సంబంధిత తెలిసిన క్లాసికల్ అల్గారిథమ్‌ల కంటే తక్కువ సమయ సంక్లిష్టతలను కలిగి ఉంటాయి. ముఖ్యంగా, క్వాంటం కంప్యూటర్లు కొన్ని సమస్యలను త్వరగా పరిష్కరించగలవని నమ్ముతారు, ఏ క్లాసికల్ కంప్యూటర్ కూడా సాధ్యమయ్యే సమయ వ్యవధిలో పరిష్కరించలేనిది-ఈ ఘనతను "క్వాంటం ఆధిపత్యం" అని పిలుస్తారు. క్వాంటం కంప్యూటర్‌లకు సంబంధించి సమస్యల గణన సంక్లిష్టత అధ్యయనాన్ని క్వాంటం సంక్లిష్టత సిద్ధాంతం అంటారు == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:కంప్యూటరు శాస్త్రం]] year 2020-2022 Prof. Dr. A.Gopal - India unversites Industries President nsic.co.in,ignou.ac.in kakatiy.ac.in orugallu india college with Govt india orugallu technology india software industry msme.gov.in unviersity road,hanamkoonda,Warangal city-Telangana india online www.orugalluindiacollege.in www,ignou.ac.in www.kakatiya.ac..in www.msme.gov.in www.nsic.co.in ton7oiq88zey3flk3nrew5iux9xaq30 3614765 3614747 2022-08-03T17:17:45Z 2406:B400:D1:70E5:31E7:5E02:C2E0:FB61 /* క్వాంటం కంప్యూటింగ్ */ eduindia wikitext text/x-wiki {{cleanup-reorganize|date=జూన్ 2022}} {{sections|date=జూన్ 2022}} [[దస్త్రం:Personal computer collection rack - Computer History Museum (2007-11-10 21.23.48 by Carlo Nardone).jpg|thumb|407x407px|ప్రారంభంలో వాడిన వ్యక్తిగత కంప్యూటర్లు ]] ఆధునిక ప్రపంచంలో [[కంప్యూటర్]] లేని వ్యవస్థ, రంగం ఏదీ లేదు. కంప్యూటర్ లేని జీవనాన్ని ఊహించుకోవడమే కష్టం. ఇంతవరకూ మానవుడు నిర్మించిన మరే సాధనమూ కంప్యూటర్ చూపిన ప్రభావం చూపలేదంటే దాని శక్తిని అంచనా వెయ్యచ్చు. అటువంటి ప్రాముఖ్యత కలిగిన కంప్యూటర్ రంగంలో మన దేశం కూడా ఎంతో పురోగతిని సాధంచింది. కంప్యూటర్లలో రెండు రకాలు ఉన్నాయి. సాధారణ అవసరాలు అనగా విద్య, వ్యాపారం, పారిశ్రామికం, డిజైనింగ్ లాంటి వాటిలో మొదటి రకం వాడుతుంటారు. రెండవ రకం కర్మగారములలో, భారీ సంస్థలలో, అధిక డేటా ఉండే సర్వర్లకు, మిలటరీ అవసరాలకు, అంతరిక్ష పరిశోధనా సంస్థలలో రోబోట్‌లను నియంత్రించేందుకు ఇలా కొన్ని ప్రత్యేక అవసరాలను దృష్టిలో పెట్టుకొని తయారు చేయబడతాయి. ==కంప్యూటర్ అంటే ఏమిటి?== కంప్యూటర్ అనునది ఒక ఎలక్ట్రానిక్ ఉపకరణం. ఈ ఉపకరణాన్ని కచ్చితంగా నిర్వచించాలంటే కష్టతరమనే చెప్పాలి. కంప్యూటర్ అనే పరికరం కాలక్రమేణా ఎన్నో మార్పులు చెందటం వల్ల ఫలానా యంత్రమే కంప్యూటర్ అని నిర్వచించటం కష్టమౌతుంది. మునుపు కంప్యూటర్ అని పిలువబడ్ద యంత్రాలు వేర్వేరు పనులకై ఉపయోగింపబడటం వలన కూడా ఫలానా పని చేసే యంత్రమే కంప్యూటర్‌ అని చెప్పటం కూడా కష్టమౌతుందనే చెప్పాలు. కానీ ఈ క్రింది నిర్వచనాల ద్వారా కంప్యూటరు అంటే ఏమిటి అనే ప్రశ్నకు సమాధానం చెప్పవచ్చు. * కన్సైజ్‌ ఆక్స్ఫర్డు ఇంగ్లీష్‌ డిక్షనరి కంప్యూటర్‌ను "ముందుగా నిర్ధరించబడిన ఆదేశాల అనుసారం సమాచారాన్ని నిక్షేపించి (store), విశ్లేషించగల (process/analyze) ఒక ఎలెక్ట్రానిక్ పరికరం" అని నిర్వచిస్తోంది. ఈ నిర్వచనం కంప్యూటర్‌ను ఒక విశ్లేషణా యంత్రంగా లేక పరికరంగా చూస్తుంది.<ref>The Concise Oxford English Dictionary, http://www.askoxford.com/concise_oed/computer?view=uk, Accessed on 08.01.2009</ref> * వెబ్స్టర్స్ ఇంగ్లీష్ డిక్షనరి కంప్యూటర్‌కు "సమాచారాన్ని నిక్షేపించి (store) , అనుదానించి (retrieve), విశ్లేషించగల (process/analyze), ప్రోగ్రామబుల్‌ ఐన (సామాన్యంగా ఎలెక్ట్రానిక్) పరికరం" అనే నిర్వచనాన్ని చెబుతోంది. ఈ నిర్వచనంలో నాన్‌-ఎలెక్ట్రానికి పరికరాలు కూడా కంప్యూటర్లు అనబడవచ్చనే అర్థం గోచరిస్తోంది.<ref>Merriam Webster's Online Dictionary, http://www.merriam-webster.com/dictionary/computer, Accessed on 08.01.2009</ref> * సురేశ్‌ బసంద్ర తన కంప్యూటర్స్ టుడే అనే పుస్తకంలో ఈ పరికరాన్ని "విపులమైన ఆదేశాల అధారంగా, దత్తాంశాలను (డేటాను) స్వీకరించి, విశ్లేషించి, ఫలితాలను ప్రదానంచేస్తూ సమస్యలను పరిష్కరించగల యంత్రం." అని నిర్వచించారు. ఈ నిర్వచనంలో కంప్యూటర్‌ను 'సమస్యలను పరిష్కరించే యంత్రం' అని గుర్తించటం జరిగింది.<ref>Basandra, Suresh K, "Computers Today", Chapter-1, Pg#3, Galgotia Publications, 2005, ISBN 81-86340-74-2</ref> computer history మొదటి కంప్యూటర్ 19వ శతాబ్దపు రెండవ దశాబ్దం నాటికి, కంప్యూటర్ యొక్క ఆవిష్కరణకు అవసరమైన అనేక ఆలోచనలు గాలిలో ఉన్నాయి. మొదటిది, సాధారణ గణనలను స్వయంచాలకంగా చేయగలిగిన సైన్స్ మరియు పరిశ్రమకు సంభావ్య ప్రయోజనాలు ప్రశంసించబడ్డాయి, ఎందుకంటే అవి ఒక శతాబ్దం క్రితం కాదు. స్వయంచాలక గణనను మరింత ఆచరణాత్మకంగా చేయడానికి నిర్దిష్ట పద్ధతులు, లాగరిథమ్‌లను జోడించడం లేదా పునరావృతం చేయడం ద్వారా గుణకారం చేయడం వంటివి కనుగొనబడ్డాయి మరియు అనలాగ్ మరియు డిజిటల్ పరికరాలతో అనుభవం ప్రతి విధానం యొక్క కొన్ని ప్రయోజనాలను చూపించింది. జాక్వర్డ్ మగ్గం (మునుపటి విభాగంలో వివరించినట్లుగా, కంప్యూటర్ పూర్వగాములు) కోడెడ్ సూచనల ద్వారా బహుళార్ధసాధక పరికరాన్ని నిర్దేశించడం వల్ల కలిగే ప్రయోజనాలను చూపింది మరియు ఆ సూచనలను త్వరగా మరియు సరళంగా సవరించడానికి పంచ్ కార్డ్‌లను ఎలా ఉపయోగించవచ్చో ఇది ప్రదర్శించింది. ఇంగ్లండ్‌లోని ఒక గణిత మేధావి ఈ ముక్కలన్నింటినీ ఒకచోట చేర్చడం ప్రారంభించాడు. తేడా ఇంజిన్ చార్లెస్ బాబేజ్ ఒక ఆంగ్ల గణిత శాస్త్రజ్ఞుడు మరియు ఆవిష్కర్త: అతను కౌక్యాచర్‌ను కనుగొన్నాడు, బ్రిటిష్ పోస్టల్ వ్యవస్థను సంస్కరించాడు మరియు కార్యకలాపాల పరిశోధన మరియు యాక్చురియల్ సైన్స్ రంగాలలో మార్గదర్శకుడు. చెట్ల రింగుల నుండి గత సంవత్సరాల వాతావరణాన్ని చదవవచ్చని మొదట సూచించినది బాబేజ్. అతను కీలు, సాంకేతికలిపులు మరియు మెకానికల్ బొమ్మలతో జీవితకాల మోహం కలిగి ఉన్నాడు. ఇది మనం ఇచ్చిన సమస్య యొక్క డేటా (INPUT) స్వీకరించి ముందుగా ఇవ్వబడిన ప్రోగ్రాం ప్రకారం డేటాను విశ్లేషించి ఫలితాలు (OUTPUT) అందజేస్తుంది. ;కంప్యూటర్ వివరణ *[[లెక్కలు]] చేయడం కోసం కాలుక్యులేటర్ *[[ఉత్తరాలు]] టైప్ చేయడం కోసం టైపురైటర్ *ఉత్తరాలు దాచుకోవడం కోసం అలమర *[[ఆటలు]] ఆడుకొనే వీడియోగేమ్ ప్లేయర్ *[[సంగీతం]] వినే టేపురికార్డర్ *[[సినిమాలు]] చూసే [[దూరదర్శిని]] ఇలా ఒకే సాధనం ద్వారా విస్త్రుత ఉపయోగాల సమ్మేళనం కంప్యూటర్. కేవలం ఇవేకాక ఫ్యాక్టరీలలో యంత్ర నిర్దేశకుడు, కార్యాలయలలో కాగితాల పని, శాటిలైట్ వ్యవస్థలలో నిపుణుడు, రోబోట్‌లను నడిపించే పనిమంతుడు ఇలా చాలా చాలా చేయగల సాధనం కంప్యూటర్. మనిషి విషయం గ్రహిస్తాడు. ఆలోచిస్తాడు. దానికి అనుకూలంగా స్పందిస్తాడు. కాని! కంప్యూటర్ డేటాని ఇన్ పుట్ గా తీసుకొని ప్రొసెస్ చేస్తుంది. అవుట్ పుట్ ఇస్తుంది. ఈ రెండు విషయాల ద్వారా మనిషి చేసే పనికి కంప్యూటర్ చేసే పనికి దగ్గర దగ్గర పోలికలున్నాయని చెప్పవచ్చు. ;డేటా స్వీకరణ కీబోర్డ్, మౌస్, స్కానర్ మొదలగు పరికరాలు డేటాను మన నుంచి తీసుకొని కంప్యూటరుకు అందించుటకు ఉపయోగపడతాయి. వీటిని ఇన్ పుట్ డివైసెస్ అంటారు. వీటిని మనిషి యొక్క [[కళ్ళు]], [[చెవులు]]తో పోల్చవచ్చు. ;డేటా నియంత్రణ మనిషి యొక్క శరీర భాగాలను [[మెదడు]] ఏ విధంగా నియంత్రిస్తుందో అలాగే కంప్యూటర్లలో [[మైక్రో ప్రొసెసర్]] కంప్యూటరు లోని అన్ని భాగాలను నియంత్రిస్తుంది. ఇది ఇన్ పుట్ నుండి వచ్చిన డేటాను తీసుకొని ప్రోగ్రాముల సహాయంతో విశ్లేషించి ఫలితాలను తయారు చేస్తుంది. ;ఫలితాలు ప్రొసెసర్ నుండి సమాచారం గ్రహించి బయటకు అందించే ప్రింటరు మానిటరు మొదలగు భాగాలను అవుట్ పుట్ డివైసెస్ అంటారు. వీటిని మానవ శరీరంలోని మెదడు నుండి సమాచారం అందుకొని పని చేసే [[కాళ్ళు]], [[చేతులు]], [[నోరు]] లాంటి వాటితో పోల్చవచ్చు. ==కంప్యూటర్ నిర్మాణము== కంప్యూటర్లలో రకాలు ఉన్నప్పటికీ సాధారణంగా అందరూ వాడే 'పర్సనల్ కంప్యూటర్' నిర్మాణం ప్రకారం టైపురైటరు లాంటి [[కీ బోర్డ్]] కలిగి ఉంటుంది. కీబోర్డ్ ద్వారా కంప్యూటరుకు అవసరమైన డేటా అందిస్తాము. అందుకొన్న డేటాను విశ్లేషించేందుకు సి పి యు ([[సెంట్రల్ ప్రాసెసింగ్ యూనిట్]]) అనేది ఒక బాక్సులో [[మదర్ బోర్డ్]], పవర్ సప్లై బాక్స్, చిన్నప్యాన్స్, ప్లాపీ డిస్క్, డేటా డిస్క్([[హార్డ్ డ్రైవ్]]) అనే వాటితో కలసి ఉంటుంది. సెంట్రల్ ప్రోసెసింగ్ యూనిట్ నుండి విశ్లేషించబడిన సమాచారమును చూడడం కోసం టెలివిజన్ మాదిరిగా ఉండే మానిటర్ అను సాధనం ఉండును. వీటన్నిటి కలయికనూ కంప్యూటర్ అనవచ్చు. దీనికి ప్రింటర్, స్కానర్ మొదలగువాటిని కలపవచ్చు. సూపర్కంప్యూటింగ్ చరిత్ర కొలంబియా విశ్వవిద్యాలయంలోని IBM ట్యాబులేటర్‌లకు ప్రతిస్పందనగా 1920ల చివరలో యునైటెడ్ స్టేట్స్‌లో సూపర్‌కంప్యూటింగ్ అనే పదం ఉద్భవించింది. 1964లో విడుదలైన CDC 6600, కొన్నిసార్లు మొదటి సూపర్ కంప్యూటర్‌గా పరిగణించబడుతుంది.[1][2] అయినప్పటికీ, కొన్ని మునుపటి కంప్యూటర్‌లు 1960 UNIVAC LARC,[3] IBM 7030 స్ట్రెచ్,[4] మరియు మాంచెస్టర్ అట్లాస్ వంటి వాటి కోసం సూపర్ కంప్యూటర్‌లుగా పరిగణించబడ్డాయి, రెండూ 1962లో—ఇవన్నీ పోల్చదగిన శక్తిని కలిగి ఉన్నాయి; మరియు 1954 IBM NORC.[5] 1980ల నాటి సూపర్‌కంప్యూటర్‌లు కొన్ని ప్రాసెసర్‌లను మాత్రమే ఉపయోగించగా, 1990లలో, వేలాది ప్రాసెసర్‌లతో కూడిన యంత్రాలు యునైటెడ్ స్టేట్స్ మరియు జపాన్‌లో కొత్త గణన పనితీరు రికార్డులను నెలకొల్పడం ప్రారంభించాయి. 20వ శతాబ్దం చివరి నాటికి, పర్సనల్ కంప్యూటర్‌లలో ఉన్నటువంటి వేల సంఖ్యలో "ఆఫ్-ది-షెల్ఫ్" ప్రాసెసర్‌లతో భారీ సమాంతర సూపర్ కంప్యూటర్‌లు నిర్మించబడ్డాయి మరియు టెరాఫ్లాప్ గణన అవరోధాన్ని ఛేదించాయి. 21వ శతాబ్దపు మొదటి దశాబ్దంలో పురోగతి నాటకీయంగా ఉంది మరియు 60,000 కంటే ఎక్కువ ప్రాసెసర్‌లతో సూపర్‌కంప్యూటర్‌లు కనిపించాయి, పెటాఫ్లాప్ పనితీరు స్థాయిలను చేరుకున్నాయి. ప్రారంభం: 1950లు మరియు 1960లు "సూపర్ కంప్యూటింగ్" అనే పదాన్ని మొదటిసారిగా న్యూయార్క్ వరల్డ్‌లో 1929లో కొలంబియా విశ్వవిద్యాలయం కోసం IBM తయారు చేసిన పెద్ద కస్టమ్-బిల్ట్ ట్యాబులేటర్‌లను సూచించడానికి ఉపయోగించబడింది. 1957లో, ఇంజనీర్ల బృందం మిన్నెసోటాలోని మిన్నియాపాలిస్‌లో కంట్రోల్ డేటా కార్పొరేషన్ (CDC)ని ఏర్పాటు చేయడానికి స్పెర్రీ కార్పొరేషన్‌ను విడిచిపెట్టింది. సేమౌర్ క్రే ఒక సంవత్సరం తర్వాత CDCలో తన సహోద్యోగులతో చేరడానికి స్పెర్రీని విడిచిపెట్టాడు.[6] 1960లో, క్రే CDC 1604ను పూర్తి చేసింది, ఇది వాణిజ్యపరంగా విజయవంతమైన ట్రాన్సిస్టరైజ్డ్ కంప్యూటర్‌లలో మొదటి తరం మరియు విడుదలైన సమయంలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత వేగవంతమైన కంప్యూటర్.[7] అయినప్పటికీ, పూర్తిగా ట్రాన్సిటరైజ్ చేయబడిన ఏకైక హార్వెల్ క్యాడెట్ 1951లో పనిచేసింది మరియు IBM దాని వాణిజ్యపరంగా విజయవంతమైన ట్రాన్సిటరైజ్డ్ IBM 7090ని 1959లో అందించింది. సిస్టమ్ కన్సోల్‌తో CDC 6600 1960లో, క్రే ప్రపంచంలోనే అత్యంత వేగవంతమైన కంప్యూటర్‌ను రూపొందించాలని నిర్ణయించుకున్నాడు. జిమ్ థోర్న్‌టన్, మరియు డీన్ రౌష్ మరియు దాదాపు 30 మంది ఇతర ఇంజనీర్‌లతో కలిసి నాలుగు సంవత్సరాల ప్రయోగాల తర్వాత 1964లో క్రే CDC 6600ని పూర్తి చేశారు. క్రే జెర్మేనియం నుండి సిలికాన్ ట్రాన్సిస్టర్‌లకు మారారు, దీనిని ఫెయిర్‌చైల్డ్ సెమీకండక్టర్ నిర్మించారు, ఇది ప్లానార్ ప్రక్రియను ఉపయోగించింది. వీటిలో మీసా సిలికాన్ ట్రాన్సిస్టర్‌ల లోపాలు లేవు. అతను వాటిని చాలా వేగంగా పరిగెత్తాడు, మరియు కాంతి పరిమితి యొక్క వేగం తీవ్రమైన వేడెక్కడం సమస్యలతో చాలా కాంపాక్ట్ డిజైన్‌ను బలవంతం చేసింది, వీటిని డీన్ రౌష్ రూపొందించిన శీతలీకరణను ప్రవేశపెట్టడం ద్వారా పరిష్కరించారు.[8] 6600 పరిశ్రమ యొక్క మునుపటి రికార్డ్ హోల్డర్ IBM 7030 స్ట్రెచ్‌ను అధిగమించింది, [స్పష్టత అవసరం] మూడు రెట్లు ఎక్కువ.[9][10] మూడు మెగాఫ్లాప్‌ల పనితీరుతో,[11][12] రెండు వందల కంప్యూటర్‌లు ఒక్కొక్కటి $9 మిలియన్లకు విక్రయించబడినప్పుడు దీనిని సూపర్‌కంప్యూటర్‌గా పిలిచారు మరియు సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మార్కెట్‌ని నిర్వచించారు.[7][13] 6600 పెరిఫెరల్ కంప్యూటింగ్ ఎలిమెంట్స్‌కు పనిని "ఫార్మింగ్ అవుట్" చేయడం ద్వారా వేగాన్ని పొందింది, వాస్తవ డేటాను ప్రాసెస్ చేయడానికి CPU (సెంట్రల్ ప్రాసెసింగ్ యూనిట్)ని విడుదల చేసింది. మిన్నెసోటా యూనివర్శిటీలో లిడ్డియార్డ్ మరియు ముండ్‌స్టాక్‌లు మెషీన్ కోసం మిన్నెసోటా ఫోర్ట్రాన్ కంపైలర్‌ను అభివృద్ధి చేశారు మరియు దానితో 6600 ప్రామాణిక గణిత శాస్త్ర కార్యకలాపాలపై 500 కిలోఫ్లాప్‌లను కొనసాగించగలదు.[14] 1968లో, క్రే CDC 7600ని పూర్తి చేశాడు, ఇది ప్రపంచంలోనే అత్యంత వేగవంతమైన కంప్యూటర్.[7] 36 MHz వద్ద, 7600 6600 కంటే 3.6 రెట్లు క్లాక్ స్పీడ్‌ని కలిగి ఉంది, అయితే ఇతర సాంకేతిక ఆవిష్కరణల కారణంగా గణనీయంగా వేగంగా నడిచింది. వారు 7600లలో కేవలం 50 మాత్రమే విక్రయించారు, చాలా వైఫల్యం కాదు. క్రే తన స్వంత కంపెనీని స్థాపించడానికి 1972లో CDCని విడిచిపెట్టాడు.[7] అతని నిష్క్రమణకు రెండు సంవత్సరాల తర్వాత CDC STAR-100ని డెలివరీ చేసింది, ఇది 100 మెగాఫ్లాప్‌ల వద్ద 7600 కంటే మూడు రెట్లు ఎక్కువ వేగంతో ఉంది. టెక్సాస్ ఇన్‌స్ట్రుమెంట్స్ ASCతో పాటు, వెక్టర్ ప్రాసెసింగ్‌ని ఉపయోగించిన మొదటి మెషీన్‌లలో STAR-100 ఒకటి - ఆలోచన ఉంది. 1964లో APL ప్రోగ్రామింగ్ లాంగ్వేజ్ ద్వారా ప్రేరణ పొందింది.[15][16] జనవరి 1963లో మాంచెస్టర్ అట్లాస్ విశ్వవిద్యాలయం. 1956లో, యునైటెడ్ కింగ్‌డమ్‌లోని మాంచెస్టర్ యూనివర్శిటీలో ఒక బృందం, MUSE-ని అభివృద్ధి చేయడం ప్రారంభించింది - మైక్రోసెకండ్ ఇంజిన్ నుండి ఈ పేరు వచ్చింది - చివరికి ఒక సూచనకు ఒక మైక్రోసెకండ్‌కు చేరుకునే ప్రాసెసింగ్ వేగంతో పనిచేసే కంప్యూటర్‌ను రూపొందించే లక్ష్యంతో, దాదాపు ఒక మిలియన్ సూచనలు రెండవది.[17] Mu (గ్రీకు అక్షరం పేరు µ) అనేది SI మరియు ఇతర యూనిట్ల వ్యవస్థలలో ఉపసర్గ, ఇది 10−6 (ఒక మిలియన్) కారకాన్ని సూచిస్తుంది. 1958 చివరిలో, ఫెరాంటి ఈ ప్రాజెక్ట్‌పై మాంచెస్టర్ విశ్వవిద్యాలయంతో సహకరించడానికి అంగీకరించాడు మరియు టామ్ కిల్‌బర్న్ నియంత్రణలో ఉన్న జాయింట్ వెంచర్‌తో కంప్యూటర్‌కు కొంతకాలం తర్వాత అట్లాస్ అని పేరు పెట్టారు. మొదటి అట్లాస్ అధికారికంగా 7 డిసెంబర్ 1962న ప్రారంభించబడింది—క్రే CDC 6600 సూపర్‌కంప్యూటర్‌ను ప్రవేశపెట్టడానికి దాదాపు మూడు సంవత్సరాల ముందు—ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి సూపర్‌కంప్యూటర్‌లలో ఒకటి. నాలుగు IBM 7094లకు సమానమైన ప్రపంచంలోనే అత్యంత శక్తివంతమైన కంప్యూటర్‌గా ఇది ప్రారంభించబడిన సమయంలో పరిగణించబడింది. అట్లాస్ ఆఫ్‌లైన్‌కి వెళ్లినప్పుడల్లా యునైటెడ్ కింగ్‌డమ్ కంప్యూటర్ సామర్థ్యంలో సగం కోల్పోయిందని చెప్పబడింది.[18] అట్లాస్ దాని 16,384 పదాలను కలపడం ద్వారా దాని వర్కింగ్ మెమరీని విస్తరించడానికి ఒక మార్గంగా వర్చువల్ మెమరీ మరియు పేజింగ్‌ను ప్రారంభించింది. 21వ శతాబ్దంలో పెటాస్కేల్ కంప్యూటింగ్ ప్రధాన వ్యాసం: పెటాస్కేల్ కంప్యూటింగ్ అర్గోన్ నేషనల్ లాబొరేటరీలో బ్లూ జీన్/P సూపర్ కంప్యూటర్ 21వ శతాబ్దం మొదటి దశాబ్దంలో గణనీయమైన పురోగతి సాధించబడింది. సూపర్ కంప్యూటర్ల సామర్థ్యం పెరుగుతూనే ఉంది, కానీ నాటకీయంగా లేదు. క్రే C90 1991లో 500 కిలోవాట్ల శక్తిని ఉపయోగించింది, అయితే 2003 నాటికి ASCI Q 3,000 kWని ఉపయోగించింది, అయితే 2,000 రెట్లు వేగంగా పనిచేసింది, ప్రతి వాట్ పనితీరును 300 రెట్లు పెంచింది.[35] 2004లో, జపాన్ ఏజెన్సీ ఫర్ మెరైన్-ఎర్త్ సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ (JAMSTEC) వద్ద NEC నిర్మించిన ఎర్త్ సిమ్యులేటర్ సూపర్‌కంప్యూటర్ 640 నోడ్‌లను ఉపయోగించి 35.9 టెరాఫ్లాప్‌లకు చేరుకుంది, ఒక్కొక్కటి ఎనిమిది యాజమాన్య వెక్టార్ ప్రాసెసర్‌లు ఉన్నాయి.[36] పోల్చి చూస్తే, 2020 నాటికి, ఒక NVidia RTX 3090 గ్రాఫిక్స్ కార్డ్ ఒక్కో కార్డుకు 35 TFLOPS చొప్పున పోల్చదగిన పనితీరును అందించగలదు.[37] IBM బ్లూ జీన్ సూపర్‌కంప్యూటర్ ఆర్కిటెక్చర్ 21వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో విస్తృతంగా ఉపయోగించబడింది మరియు TOP500 జాబితాలోని 27 కంప్యూటర్‌లు ఆ నిర్మాణాన్ని ఉపయోగించాయి. బ్లూ జీన్ విధానం కొంత భిన్నంగా ఉంటుంది, ఇది తక్కువ విద్యుత్ వినియోగానికి ప్రాసెసర్ వేగాన్ని వ్యాపారం చేస్తుంది, తద్వారా ఎక్కువ సంఖ్యలో ప్రాసెసర్‌లను గాలి చల్లబడిన ఉష్ణోగ్రతల వద్ద ఉపయోగించవచ్చు. ఇది 60,000 ప్రాసెసర్‌లను ఉపయోగించగలదు, 2048 ప్రాసెసర్‌లు "ప్రతి రాక్", మరియు వాటిని త్రీ-డైమెన్షనల్ టోరస్ ఇంటర్‌కనెక్ట్ ద్వారా కలుపుతుంది.[38][39] చైనాలో పురోగతి వేగంగా ఉంది, దీనిలో చైనా జూన్ 2003లో TOP500 జాబితాలో 51వ స్థానంలో ఉంది, తర్వాత నవంబర్ 2003లో 14వ స్థానంలో ఉంది మరియు జూన్ 2004లో 10వ స్థానంలో ఉంది మరియు 2005లో 5వ స్థానంలో నిలిచింది, 2010లో 2.5 పెటాఫ్లాప్ టియాన్హే-తో అగ్రస్థానాన్ని పొందింది. నేను సూపర్ కంప్యూటర్.[40][41] జూలై 2011లో, 8.1 పెటాఫ్లాప్ జపనీస్ K కంప్యూటర్ 600 క్యాబినెట్లలో ఉంచబడిన 60,000 SPARC64 VIIIfx ప్రాసెసర్‌లను ఉపయోగించి ప్రపంచంలోనే అత్యంత వేగవంతమైనదిగా మారింది. K కంప్యూటర్ ఎర్త్ సిమ్యులేటర్ కంటే 60 రెట్లు ఎక్కువ వేగాన్ని కలిగి ఉంది మరియు ఎర్త్ సిమ్యులేటర్ అగ్రస్థానంలో నిలిచిన ఏడు సంవత్సరాల తర్వాత ప్రపంచంలోని 68వ సిస్టమ్‌గా ర్యాంక్ పొందడం, అత్యుత్తమ పనితీరులో వేగవంతమైన పెరుగుదల మరియు సూపర్‌కంప్యూటింగ్ సాంకేతికత యొక్క విస్తృత వృద్ధి రెండింటినీ ప్రదర్శిస్తుంది. ప్రపంచవ్యాప్తంగా.[42][43][44] 2014 నాటికి, ఎర్త్ సిమ్యులేటర్ జాబితా నుండి తొలగించబడింది మరియు 2018 నాటికి K కంప్యూటర్ టాప్ 10 నుండి నిష్క్రమించింది. 2018 నాటికి, సమ్మిట్ 200 petaFLOPS వద్ద ప్రపంచంలోనే అత్యంత శక్తివంతమైన సూపర్ కంప్యూటర్‌గా మారింది. 2020లో, 442 PFLOPS సామర్థ్యం గల ఫుగాకు సూపర్‌కంప్యూటర్‌తో జపనీయులు మరోసారి అగ్రస్థానంలో నిలిచారు. ; ==కంప్యూటర్ అభివృద్దిక్రమం== కంప్యూటర్ ముఖ్యంగా లెక్కలు చేసేందుకు ఉపయోగించుట కొరకు తయారు చేయబడింది. క్రీస్తు పూర్వం చైనీయులు [[అబాకస్]] అనే సాధనాన్ని లెక్కలు చేసేందుకు వినియోగించేవారు. [[జాన్ నేపియర్]] అను [[స్కాట్‌లాండ్]] దేశ గణిత శాస్త్రజ్ఞుడు గుణకారములను సులభముగా చేయుటకు [[నేపియర్ బోన్స్]] అనే ఎముకలతో తయారు చేయబడిన సాధనమును ఉపయోగించాడు. అదే జాన్ పియర్ తరువాత [[1617]]లో [[లూగరిధమిక్ టేబుల్స్]]ను గుణకారములను భాగహారములను చేసేందుకు తయారు చేసి ఉపయోగించాడు. [[1620]]వ సంవత్సరంలో లూగరిధమ్స్ టేబుల్ ద్వారా కొంత అభివృద్ధి చేసి [[స్లైడ్ రూల్]] కనుగొన్నాడు. అయితే ఇవన్నీ మానవ శక్తితో పనిచేసేవే. వీటి తదనాంతరం రూపుదిద్దుకొన్నదే [[పాస్కల్]] ఇది గేర్లు ఇనుప చక్రములు వినియోగించి చేసిన మొదటి యంత్రమనవచ్చు. [[1671]]వ సంవత్సరంలో [[గాట్ఫ్రెడ్ లైబెంజ్]] అను అతడు పాస్కల్ యంత్రానికి మార్పులు చేర్పులు చేసి కూడికలు తీసివేతలతోపాటు గుణకారములు, భాగహారములు కూడా సులభముగా చేయగల్గే [[లీబ్ నిడ్జ్]] అనే యంత్రమును తయారు చేసాడు. [[1823]]వ సంవత్సరంలో '''కంప్యూటర్ పితామహుడు'''గా పిలవబడే [[చార్లెస్ బాబేజ్]] అను గణిత శాస్త్రజ్ఞుడు ఆల్జీబ్రా ఈక్వేషన్స్ కూడా చేయగల [[డిఫరెన్సియల్ ఇంజన్]] అనే యంత్రపరికరాన్ని తయారు చేసాడు. ఇతని కాలంలోనే కావలసిన విడి భాగాలు లభించి ఉంటే కంప్యూటర్ తయారయ్యి ఉండేదని అంటారు. ఎందువలనంటే డిఫెన్సియల్ ఇంజనుపై గడించిన అనుభవంతో నిముషానికి అరవై కూడికలు చేయగలిగి విలువలను మెమొరీలో దాయగల అవకాశం గల [[ఎనలిటికల్ ఇంజన్]] రూపకల్పన చేయగలిగాడు. కాని అతని అవసరానికి సరిపడు క్వాలిటీ గల విడిభాగాలు తయారు చేయగల సామర్ధ్యం కలిగిన పరిశ్రమలు ఆనాడు లేకపోవుటచే ఎనలిటికల్ ఇంజన్ తయారు చేయలేక పోయాడు. తరువాత కంప్యూటర్ అభివృద్ధికి [[హార్మన్ హోల్ రీత్]] కృషిచేసి తను తయారు చేసిన కంప్యూటర్లను అవసరం కలిగిన కొన్ని కంపెనీలకు విక్రయించగలిగాడు. ప్రసిద్ధి గాంచిన కంప్యూటర్ల సంస్థ [[ఐ.బి.యమ్(I.B.M)]] హోల్ రీత్ స్థాపించినదే. మొదటి [[ఎనలాగ్ కంప్యూటర్]] రకానికి చెందిన [[లార్డ్ కెల్విన్]] అభివృద్ధి చేసాడు. దీని తరువాత [[మార్క్-1]] (MARK-1) అనే కంప్యూటర్ [[1948]]లో ఐ.బి.యమ్. సంస్థ సహకారంతో రూపొందించాడు. ఈ కంప్యూటరునే అసలైన కంప్యూటరుగా పేర్కొంటారు. దీని తరువాత వాల్వులు ఉపయోగించి కంప్యూటర్లు తయారు చేయబడినాయి. ==కంప్యూటర్ల వర్గీకరణ== కంప్యూటర్లు అవి పనిచేసే సూత్రము బట్టి కొన్ని వర్గాలుగా విభజించారు. ;ఎన్లాగ్ కంప్యూటర్స్ ఇందులో భౌతికంగా మారుతుండే విలువలయిన [[ఉష్ణోగ్రత]], [[పీడనము]]ల విలువలను తీసుకొని అందుకు అనుగుణమైన విద్యుత్ రంగాలను విశ్లేషించుట ద్వారా మానిటరుపై ఫలితము తెలియచేయబడుతుంది. ;డిజిటల్ కంప్యూటర్స్ డిజిటల్ కంప్యూటర్లలో రెండు రకాలు ఉన్నాయి. సాధారణ అవసరాలు అనగా విద్య, వ్యాపారం, పారిశ్రామికం, డిజైనింగ్ లాంటి వాటిలో మొదటి రకం వాడుతుంటారు. రెండవ రకం కర్మగారములలో, భారీ సంస్థలలో, అధిక డేటా ఉండే సర్వర్లకు, మిలటరీ అవసరాలకు, అంతరిక్ష పరిశోధనా సంస్థలలో రోబోట్ లను నియంత్రించేందుకు ఇలా కొన్ని ప్రత్యేక అవసరాలను దృష్టిలో పెట్టుకొని తయారు చేయబడతాయి. మనం నిత్యం ఉపయోగించు సాధారణమైన కంప్యూటర్లను డిజిటల్ కంప్యూటర్లంటారు. [[డిజిట్]] అంటే అంకె అనే అర్ధంతో వీటిని అలా పిలుస్తున్నారు. డిజిటల్ కంప్యూటర్లు [[సంఖ్య]] లకు సంబంధించినవి. ఇన్ పుట్ ఏరూపముగా ఇవ్వబడిననూ దానిని సంఖ్యారూపములోకి మార్చుకొంటాయి. డిజిటల్ కంప్యూటర్లు సంఖ్యలను ఒక మానం నుండి వేరొక మానంలోకి ([[బ్రైనరీ కోడ్]]) గా మార్చుకొంటూ కేవలం కూడికలు తీసివేతల ద్వారా ఇన్ పుట్ను విశ్లేషిస్తూ తమ పనులను నిర్వర్తించి పలితాలను తెలియపరుస్తూఉంటాయి. ఇవి ఒక గది అంత విస్తీర్ణము నుండి అరచేతిలో ఇమిడిపోయేంత(పామ్ టాప్ కంప్యూటర్) చిన్నగా కూడా ఉంటాయి. ఇవి ఎన్లాగ్ కంప్యూటర్లతో పోలిస్తే ఖర్చు తక్కువ, వేగం కూడా ఎక్కువగా ఉంటాయి. ;హైబ్రీడ్ కంప్యూటర్స్ కొన్ని ప్రత్యేక అవసరాలకు ఎన్లాగ్, డిజిటల్ కంప్యూటర్లను కలిపి తయారు చేస్తారు. వీటిలో కొన్ని లెక్కలు ఎన్లాగ్ కంప్యూటర్ విభాగంలోనూ మరికొన్ని డిజిటల్ విభాగంలోనూ జరుగుతాయి. ఉదాహరణకు హాస్పిటల్లలో ఐసియు విభాగాలలో వీటిని వాడుతుంటారు. ఇవి రోగి యొక్క గుండె కొట్టుకొనే రేటును ఎన్లాగ్ ద్వారా తీసుకొని మారుతూ ఉండే విలువలను డిజిటల్ సిగ్నల్స్ రూపంలో విశ్లేషించి రోగికి అపాయమేర్పడినపుడు హెచ్చరిస్తుంది. కంప్యూటర్ల సామర్ధ్యమును బట్టి మూడు రకాలుగానూ, వాడకమును బట్టి మూడు రకములుగాను విడగొట్టవచ్చు వాటిలో ;మొదటి రకం. *మైక్రో కంప్యూటర్స్ *మెయిన్ ప్రేమ్ కంప్యూటర్స్ *సూపర్ కంప్యూటర్స్ ;రెండవరకం *హోమ్ కంప్యూటర్లు *మల్టీ మీడియా కంప్యూటర్లు *ఎడ్యుకేషనల్ కంప్యూటర్లు ==కంప్యూటర్ తరాలు== IFRAC (టాటా ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ ఫండమెంటల్ రీసెర్చ్ ఆటోమేటిక్ కాలిక్యులేటర్) ముంబైలోని టాటా ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ ఫండమెంటల్ రీసెర్చ్‌లో భారతదేశంలో అభివృద్ధి చేయబడిన మొదటి కంప్యూటర్. ప్రారంభంలో TIFR పైలట్ మెషిన్ 1950లలో అభివృద్ధి చేయబడింది (1956లో పని చేసింది).[1] తుది యంత్రం యొక్క అభివృద్ధి 1955లో ప్రారంభించబడింది[citation needed] మరియు అధికారికంగా ప్రారంభించబడింది (మరియు జవహర్‌లాల్ నెహ్రూచే TIFRAC అని పేరు పెట్టారు)[citation needed] 1960లో పూర్తి యంత్రం 1965 వరకు వాడుకలో ఉంది.[citation needed] TIFRACలో 2,700 వాక్యూమ్ ట్యూబ్‌లు, 1,700 జెర్మేనియం డయోడ్‌లు మరియు 12,500 రెసిస్టర్‌లు ఉన్నాయి. ఇది ఫెర్రైట్ కోర్ మెమరీ యొక్క 2,048 40-బిట్ పదాలను కలిగి ఉంది. ఈ యంత్రం ఫెర్రైట్ కోర్ మెమరీని ముందుగా స్వీకరించింది.[citation needed] వాక్యూమ్ ట్యూబ్‌లను కలిగి ఉన్న TIFRAC యొక్క ప్రధాన అసెంబ్లీ 18 అడుగుల x 2.5 అడుగుల x 8 అడుగుల కొలిచే భారీ స్టీల్ రాక్‌లో ఉంచబడింది. ఇది 4 అడుగుల x 2.5 అడుగుల x 8 అడుగుల మాడ్యూల్స్ నుండి తయారు చేయబడింది. సర్క్యూట్‌లను యాక్సెస్ చేయడానికి ప్రతి మాడ్యూల్‌కు ఇరువైపులా ఉక్కు తలుపులు ఉన్నాయి.[citation needed] గ్రాఫ్‌లు మరియు ఆల్ఫా-న్యూమరిక్ చిహ్నాలు రెండింటి యొక్క అనలాగ్ మరియు డిజిటల్ డిస్‌ప్లే కోసం కంప్యూటర్‌కు సహాయక అవుట్‌పుట్‌గా పనిచేయడానికి క్యాథోడ్ రే ట్యూబ్ డిస్‌ప్లే సిస్టమ్ అభివృద్ధి చేయబడింది. మాన్యువల్ కన్సోల్ కంప్యూటర్ యొక్క ఇన్‌పుట్/అవుట్‌పుట్ కంట్రోల్ యూనిట్‌గా పనిచేస్తుంది. TIFRAC యొక్క సాఫ్ట్‌వేర్ 0 మరియు 1 యొక్క ఆదేశాల శ్రేణిలో వ్రాయబడింది. బ్రిటీష్-నిర్మిత HEC 2M కంప్యూటర్, భారతదేశంలోని మొట్టమొదటి డిజిటల్ కంప్యూటర్, ఇది 1955లో కోల్‌కతాలోని ఇండియన్ స్టాటిస్టికల్ ఇన్‌స్టిట్యూట్‌లో దిగుమతి చేయబడి, ఇన్‌స్టాల్ చేయబడింది. దీనికి ముందు, ఈ సంస్థ 1953లో ఒక చిన్న అనలాగ్ కంప్యూటర్‌ను అభివృద్ధి చేసింది. సాంకేతికంగా భారతదేశంలో మొదటి కంప్యూటర్ developed in india with Govenment of india.[2] =====మొదటి తరం కంప్యూటర్స్ (1945-1960)===== మొదటి తరం కంప్యూటర్లలో వాక్యూం ట్యూబులను వాడి తయారు చేసేవారు. వీటిని వాడి తయారు చేసిన మొట్ట మొదటి ఎలెక్ట్రానిక్ కంప్యూటర్ [[ఎనియాక్]] (ENIAC). ఇది రిలేలతో తయారయిన కంప్యూటర్ల కంటే వేగంగా పనిచేయగలదు. సెకనుకు 5000 కూడికలు చేయగలదు. [[1946]]లో తయారయిన ఎనియాక్లో కంప్యూటర్లో మెమొరీ ఉండేదికాదు. దీని తయారీలో 18.000 వాక్యూం ట్యూబులు, 70.000 రెసిస్టర్లు, 1000 కెపాసిటర్లు, 6000 స్విచ్చులు వాడారు. దీనిని ఉంచేందుకు చాలా ఎక్కువ స్థలము అవసరమవడమే కాక దీనిని నడిపించేందుకు 150 కె,డబ్ల్యు ల విద్యుత్ అవసరమయ్యేది. అధిక శక్తి వినియోగించుట వలన ఎక్కువ వేడి పుడుతుండేది. [[1946]]లో [[జాన్ వాన్ న్యూమన్]] కంప్యూటరులో ప్రోగ్రాములను దాచే విధానాన్ని ప్రతిపాదించాడు. ఈ విధానంలో [[ఎడ్సాక్]] (EDSAC), [[ఎడ్వాక్]] (EDVAC), [[యునివాక్]] (UNIVAC) అనే కంప్యూటర్లు తయారయినవి. మొదటి తరం కంప్యూటర్లు పంచ్ కార్డు ద్వారా డేటాను తీసుకొనేవి. ఐ,బి,యం - 650 ([[I B M - 650]]), ఐ,బి,యం - 701 ([[I B M - 701]]) మొదలగునవి మొదటి తరం కంప్యూటర్లు. " భారతదేశపు అత్యంత వేగవంతమైన సూపర్ కంప్యూటర్ ‘పరమ్ ప్రవేగ’ IIScలో ఇన్‌స్టాల్ చేయబడింది: ఇది ఏమి చేయగలదు? ముఖ్యాంశాలు --------------------- year 2022 india super comptuers history cdac india ------------------------------------- పరమ ప్రవేగగా పిలువబడే ఇది భారతీయ విద్యాసంస్థలో అతిపెద్దది. డిపార్ట్‌మెంట్ ఆఫ్ సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ మరియు మినిస్ట్రీ ఆఫ్ ఎలక్ట్రానిక్స్ అండ్ ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ ఆధ్వర్యంలో ఇది నేషనల్ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్ కింద ప్రారంభించబడింది. పరమ్ పర్వేగా 3.3 పెటాఫ్లాప్‌ల సూపర్‌కంప్యూటింగ్ సామర్థ్యాన్ని కలిగి ఉంది. విషయాలను దృష్టిలో ఉంచుకుంటే, ఒక పెటాఫ్లాప్ క్వాడ్రిలియన్ (వెయ్యి ట్రిలియన్) ఫ్లోటింగ్ పాయింట్ ఆపరేషన్స్ పర్ సెకను (FLOPS) లేదా వెయ్యి టెరాఫ్లాప్‌లకు సమానం. సూపర్ కంప్యూటర్‌లో అమర్చబడిన అనేక భాగాలు వాస్తవానికి భారతదేశంలో తయారు చేయబడ్డాయి. ఇది పనిచేసే సాఫ్ట్‌వేర్ స్టాక్‌ను కూడా C-DAC స్వదేశీంగా అభివృద్ధి చేసింది. కర్నాటకలోని బెంగళూరులోని ఇండియన్ ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ సైన్స్ (IISc) దేశంలోనే అత్యంత శక్తివంతమైన సూపర్ కంప్యూటర్‌లలో ఒకదానిని ఏర్పాటు చేసిందని ఇండియా సైన్స్ వైర్ నివేదిక వెల్లడించింది. పరమ ప్రవేగగా పిలువబడే ఇది భారతీయ విద్యాసంస్థలో అతిపెద్దది. డిపార్ట్‌మెంట్ ఆఫ్ సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ మరియు మినిస్ట్రీ ఆఫ్ ఎలక్ట్రానిక్స్ అండ్ ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ (MeitY) నేతృత్వంలోని నేషనల్ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్ కింద ఇది ప్రారంభించబడింది. పరమ్ పర్వేగా 3.3 పెటాఫ్లాప్‌ల సూపర్‌కంప్యూటింగ్ సామర్థ్యాన్ని కలిగి ఉంది. విషయాలను దృష్టిలో ఉంచుకుంటే, ఒక పెటాఫ్లాప్ క్వాడ్రిలియన్ (వెయ్యి ట్రిలియన్) ఫ్లోటింగ్ పాయింట్ ఆపరేషన్స్ పర్ సెకను (FLOPS) లేదా వెయ్యి టెరాఫ్లాప్‌లకు సమానం. ఈ సూపర్ కంప్యూటర్‌ను సెంటర్ ఫర్ డెవలప్‌మెంట్ ఆఫ్ అడ్వాన్స్‌డ్ కంప్యూటింగ్ రూపొందించింది. సూపర్ కంప్యూటర్‌లో అమర్చబడిన అనేక భాగాలు వాస్తవానికి భారతదేశంలో తయారు చేయబడ్డాయి. ఇది పనిచేసే సాఫ్ట్‌వేర్ స్టాక్‌ను కూడా C-DAC స్వదేశీంగా అభివృద్ధి చేసింది. సూపర్ కంప్యూటర్‌ను శక్తివంతం చేయడంలో CPU నోడ్‌ల కోసం Intel జియాన్ క్యాస్కేడ్ లేక్ ప్రాసెసర్‌లు మరియు GPU నోడ్‌ల కోసం Nvidia యొక్క Tesla V100 కార్డ్‌లు ఉన్నాయి. మెషీన్ ప్రోగ్రామ్ డెవెలో యొక్క శ్రేణిని కలిగి ఉంది 2022 నాటికి, క్వాంటం కంప్యూటింగ్ అనేది ప్రపంచవ్యాప్తంగా విద్యా సంస్థలు మరియు ప్రైవేట్ రంగంలో ఉన్నత స్థాయి పరిశోధన మరియు అభివృద్ధి కార్యకలాపం. మెకిన్సే & కంపెనీ విశ్లేషణ ప్రకారం "..పెట్టుబడి డాలర్లు వెల్లువెత్తుతున్నాయి మరియు క్వాంటం-కంప్యూటింగ్ స్టార్ట్-అప్‌లు విస్తరిస్తున్నాయి". "సాంప్రదాయమైన అధిక-పనితీరు గల కంప్యూటర్‌ల పరిధి మరియు వేగానికి మించిన సమస్యలను పరిష్కరించడంలో వ్యాపారాలు సహాయపడతాయని క్వాంటం కంప్యూటింగ్ వాగ్దానం చేస్తున్నప్పటికీ, ఈ ప్రారంభ దశలో వినియోగ సందర్భాలు ఎక్కువగా ప్రయోగాత్మకంగా మరియు ఊహాజనితంగా ఉంటాయి" అని వారు గమనించారు.[5] క్లాసికల్ కంప్యూటర్ ద్వారా పరిష్కరించబడే ఏదైనా గణన సమస్య క్వాంటం కంప్యూటర్ ద్వారా కూడా పరిష్కరించబడుతుంది.[6] దీనికి విరుద్ధంగా, క్వాంటం కంప్యూటర్ ద్వారా పరిష్కరించబడే ఏదైనా సమస్యను క్లాసికల్ కంప్యూటర్ ద్వారా కూడా పరిష్కరించవచ్చు, కనీసం సూత్రప్రాయంగా తగినంత సమయం ఇవ్వబడుతుంది. మరో మాటలో చెప్పాలంటే, క్వాంటం కంప్యూటర్లు చర్చ్-ట్యూరింగ్ థీసిస్‌కు కట్టుబడి ఉంటాయి. దీని అర్థం క్వాంటం కంప్యూటర్లు కంప్యూటబిలిటీ పరంగా క్లాసికల్ కంప్యూటర్‌ల కంటే అదనపు ప్రయోజనాలను అందించనప్పటికీ, కొన్ని సమస్యల కోసం క్వాంటం అల్గారిథమ్‌లు సంబంధిత తెలిసిన క్లాసికల్ అల్గారిథమ్‌ల కంటే తక్కువ సమయ సంక్లిష్టతలను కలిగి ఉంటాయి. ముఖ్యంగా, క్వాంటం కంప్యూటర్లు కొన్ని సమస్యలను త్వరగా పరిష్కరించగలవని నమ్ముతారు, ఏ క్లాసికల్ కంప్యూటర్ కూడా సాధ్యమయ్యే సమయ వ్యవధిలో పరిష్కరించలేనిది-ఈ ఘనతను "క్వాంటం ఆధిపత్యం" అని పిలుస్తారు. క్వాంటం కంప్యూటర్‌లకు సంబంధించి సమస్యల గణన సంక్లిష్టత అధ్యయనాన్ని క్వాంటం సంక్లిష్టత సిద్ధాంతం అంటారు india comptuer softwaer technology historyy ear 2020- 2022 Prof. Dr. A.Gopal comptuer software engineering admin officer with Gov tindia hanamkonda,Warangal city telangana india in hanamkonda,Warangal city telangana india software parks of india stated information technology park of india at hanamkonda,Warangal city year 2001 year 2012 with Govt india at cercuit house road hanamkonda,Warangal city ts india online www.orugalluindiacollege.in with Govt india www.indiainfonet.net year 2020 Prof. Dr. A.Gopal - with Got india he founder orugallu technology india software industry msme.gov.in categaor: general A.Gopal- Manaement engineering admin officer & Professor comptuer egineireng & Principal Scientist with Govt india contract Govt ts education univeristy educaiton onlie regular computing medical technology -hanamkonda,Warangal city-Telantgana-india online www.orugalluindiacollege.in www.indiainfonet.net www.msme.gov.in www.nsic.co.in www.kakatiya.ac.in www.ignou.ac.in www.yas.nic.in www.youthforindia.org.in with with Govt india barath sanchar nigam limites stpi in hanamkonda,Warangal city ts india =====రెండవతరం కంప్యూటర్స్(1960-1965)===== రెండవ తరం కంప్యూటర్లలో వాక్యూం ట్యూబులకు బదులు [[ట్రాన్సిస్టర్స్]] వాడడం మొదలెట్టారు. ఇది పరిమాణంలో చిన్నదిగా ఉండటమే కాక వేగంగా పని చేస్తూ తక్కువ వేడిని విడుదల చేస్తుండేది. ఈ కంప్యూటర్లను సాంకేతిక రంగాలలోనే కాక వ్యాపార అవసరములకు కూడా వినియోగించేవారు. ఈ కంప్యూటర్లను వాడుకొనుటకై [[ఫోర్ట్రాన్]], [[కోబాల్]], [[ఆల్గాల్]], [[స్కోబాల్]] అను భాషలు ప్రత్యేకంగా అభివృద్ది చేయబడినవి. ఇవి ఇంగ్లీషు భాష మాదిరిగా ఉపయోగించుటకు తేలికగా ఉండే భాషలు. =====మూడవతరం కంప్యూటర్స్(1965-1975)===== మూడవ తరం కంప్యూటర్స్ చిప్ ఆధారంగా పనిచేయు కంప్యూటర్స్. లార్జ్ స్కేల్ ఇంటిగ్రేషన్ ద్వార 1000 కంటే ఎక్కువ ట్రాన్సిస్టర్లను, రెసిస్టర్లను, కెపాసిటర్లను కాప్స్యూల్ సైజుకు లేదా అంతకంటే చిన్నగా చిప్ లేదా ఐ సి(ఇంటిగ్రేటెడ్ సర్క్యూట్)గా తయరు చేయవచ్చు. ఇలాంటి చిప్పులను వాడడం ద్వారా కంప్యూటర్స్ పరిమాణం తగ్గించి మినీ కంప్యూటర్లుగా తయారు చేయడం మొదలైంది. ఈ చిప్పులను ఉపయోగించి తయారైన మెయిన్ ప్రేమ్ కంప్యూటర్లు మరింత శక్తివంతముగా మరాయి. వీటిని విద్యాసంస్థలలో, ప్రభుత్వకార్యాలయాలలో ఉపయోగించుట మెదలెట్టారు. ఈ కాలంలో అత్యంత శక్తివంతమైన ప్రొసెసింగ్ యూనిట్లు, శక్తివంతమైన మెమొరీ, అధిక సామర్ధ్యం కలిగిన చిప్స్ అభివృద్ది చేయబడ్డాయి. ఈ కాలంలోనే అయస్కాంతత్వ టేపుల స్థానంలో డిస్కులు వినియోగంలోకి వచ్చాయి. ఈ తరం కంప్యూటర్లలో చెప్పదగిన అభివృద్ది కలిగిన శక్తివంతమైన కంప్యూటర్లు రావడంతో వాటికి అనుసంధానంగా [[పి,యల్-1]], [[ఫోర్ట్రాన్-4]] మొదలగు భాషలు వచ్చాయి. ఈ తరం కంప్యూటర్లలో కొన్ని ఐబియమ్ 360 ([[IBM-360]]), ఐబియమ్ 370 ([[IBM-370]]), ఐసిఎల్ 2900 ([[ICL-2900]]) మొదలగునవి. =====నాలగవ తరం కంప్యూటర్స్(1976- ప్రస్తుతం)===== మైక్రో ప్రొసెసరునుపయోగించి తయారు చేయబడిన వాఅటిని నాల్గవ తరం కంప్యూటర్లు అనవచ్చు. కంప్యూటరుకు అవసరమైన సర్క్యూట్ మొత్తమును ఒకే సిలికాన్ చిప్ మీద "పరీలార్జ్ ఇంటిగ్రేషన్" టెక్నాలజీ సహాయంతో సూక్ష్మీకరించి తయారు చేసిన వీటిని చిప్ లేదా 'ఐసిపి' మైక్రో ప్రొసెసరు అంటారు. ఇంటెల్ సంస్థవారిచే తయారు కాబడిన 8080 మైక్రో ప్రొసెసర్ ఉపయోగించి [[ఎడ్వర్డ్ రాబర్ట్]] మొదటి మైక్రో కంప్యూటరు తయారు చేసాడు. దీని పేరు [[ఆల్ టెయిరీ]]. ఐబియమ్ సంస్థ వారూ మైక్రో ప్రొసెసర్ ఉపయోగించి [[1981]]లో పర్సనల్ కంప్యూటర్ తయారు చేసారు. వీటి ధరలు తక్కువగా ఉండటంతో ఇవి ఎక్కువ ప్రజాధరణ పొందుతున్నాయి. వీటికి ఉదాహరణలు- జెడ్ ఎక్ష్ స్పెక్ట్రం, పిసి ఎట్ పెంటియం. భారతీయ IT యొక్క సంక్షిప్త చరిత్ర information technology industry history in india ఇది 1974లో ప్రారంభమైంది, మెయిన్‌ఫ్రేమ్ తయారీ కంపెనీ, బరోస్, ఒక అమెరికన్ క్లయింట్ కోసం సిస్టమ్ సాఫ్ట్‌వేర్‌ను ఇన్‌స్టాల్ చేయడానికి ప్రోగ్రామర్‌లను అందించమని దాని ఇండియా సేల్స్ ఏజెంట్ టాటా కన్సల్టెన్సీ సర్వీసెస్ (TCS)ని కోరింది. ఇతర పరిశ్రమల మాదిరిగానే, భారతీయ IT కూడా స్థానిక మార్కెట్ లేకపోవడం మరియు ప్రైవేట్ సంస్థలకు సంబంధించి అననుకూల ప్రభుత్వ విధానం వంటి సవాళ్లను ఎదుర్కొంది. ఆ రోజుల్లో, పరిశ్రమ ఎక్కువగా బొంబాయి ఆధారిత సమ్మేళనాలను కలిగి ఉంది, దీని ముఖ్య ఉద్దేశ్యం విదేశాలలో ఉన్న అంతర్జాతీయ ఐటి సంస్థలకు ప్రోగ్రామర్‌లను సరఫరా చేయడం. స్టాన్‌ఫోర్డ్ యూనివర్శిటీలోని ఆసియా-పసిఫిక్ రీసెర్చ్ సెంటర్‌లో సీనియర్ రీసెర్చ్ స్కాలర్ రఫీక్ దోసాని తన పేపర్‌లో, 'భారతదేశంలో సాఫ్ట్‌వేర్ పరిశ్రమ యొక్క మూలాలు మరియు వృద్ధి'లో ఇలా పేర్కొన్నాడు, “ఐర్లాండ్ మరియు ఇజ్రాయెల్‌లోని ఆఫ్‌షోర్డ్ సాఫ్ట్‌వేర్ అవుట్‌సోర్సింగ్ పరిశ్రమల వలె కాకుండా, బహుళజాతి సంస్థలు. పరిశ్రమను ప్రారంభించింది, భారతదేశంలో, స్థానిక సమ్మేళనాలు ప్రోగ్రామర్‌లను విదేశాలలోని క్లయింట్‌ల సైట్‌లకు పంపడం ద్వారా పరిశ్రమను ప్రారంభించాయి. 1970ల నాటి భారతీయ ఐటీ చాలా కష్టాలను ఎదుర్కొంది. గుర్తుంచుకోండి, అప్పటికి, ఆర్థిక వ్యవస్థ తెరవబడలేదు మరియు రాష్ట్ర నియంత్రణలో ఉంది. రాష్ట్రం సాఫ్ట్‌వేర్ పరిశ్రమకు ప్రతికూలంగా ఉంది మరియు దానిని అధిక దిగుమతి సుంకాల రూపంలో చూపింది; హార్డ్‌వేర్‌పై 135% మరియు సాఫ్ట్‌వేర్‌పై 100%. సాఫ్ట్‌వేర్ పరిశ్రమగా గుర్తించబడలేదు; అంటే ఎగుమతిదారులు బ్యాంకుల నుండి ఫైనాన్స్ పొందేందుకు అర్హులు కాదు. 1984లో ఈ పరిశ్రమలో కొన్ని అనుకూలమైన మార్పులు కనిపించాయి, రాజీవ్ గాంధీ ప్రధానమంత్రి అయ్యాక, ఐటీ రంగంపై ప్రభుత్వ వైఖరిలో మార్పు వచ్చింది. అతని కొత్త కంప్యూటర్ పాలసీ (NCP-1984) హార్డ్‌వేర్ మరియు సాఫ్ట్‌వేర్‌పై తగ్గిన దిగుమతి సుంకాల ప్యాకేజీని అందించింది. 60% వరకు తగ్గుదల కనిపించింది. అలాగే, సాఫ్ట్‌వేర్ ఎగుమతులు చివరకు "డీలైసెన్స్డ్ పరిశ్రమ"గా గుర్తింపు పొందాయి. దీని అర్థం ఎగుమతిదారులు ఇప్పుడు బ్యాంక్ ఫైనాన్స్‌కు అర్హులు అయ్యారు మరియు పరిశ్రమ లైసెన్స్-పర్మిట్ రాజ్ నుండి అపరిమితంగా ఉంది. విదేశీ కంపెనీలకు ఇప్పుడు స్వయంప్రతిపత్తి కలిగిన, ఎగుమతి-అంకిత యూనిట్లను ఏర్పాటు చేయడానికి అనుమతి ఉంది. మార్కెట్ ధర కంటే తక్కువ ఖర్చుతో మౌలిక సదుపాయాలను అందించడానికి సాఫ్ట్‌వేర్ పార్కుల గొలుసును ఏర్పాటు చేయడానికి ఒక ప్రాజెక్ట్ కూడా ఏర్పాటు చేయబడింది. ఈ విధానాలు చివరికి భారతీయ ఐటీ పరిశ్రమను ఈనాటి స్థితికి చేర్చాయి. దోసాని చెప్పినట్లుగా, “1980ల మధ్యలో, పని భారతదేశానికి మారింది మరియు ప్రధానంగా దేశీయ సంస్థలచే నిర్వహించబడింది. సాఫ్ట్‌వేర్ అభివృద్ధికి కొత్త సాంకేతికత కారణంగా ఇది జరిగింది మరియు కొత్త విధానాలు విదేశీ సంస్థలకు అనుకూలమైనప్పటికీ. పనిని భారతదేశానికి మార్చడం బెంగళూరు అభివృద్ధికి మరియు ఇతర కేంద్రాల సాపేక్ష క్షీణతకు కారణమైంది, ముఖ్యంగా ముంబై. 1990ల నుండి, విలువ జోడింపు పెరిగింది మరియు దేశీయ సంస్థలు తక్కువ ఆధిపత్యాన్ని పొందాయి. కొత్త విధానాలకు బహుళజాతి సంస్థల ప్రతిస్పందన యొక్క పరిణామం దీనికి కారణం. భారతదేశ పరిశోధన సామర్థ్యాన్ని ప్రదర్శించడానికి బయోటెక్నాలజీ విభాగం బెర్లిన్‌లో రౌండ్‌టేబుల్ నిర్వహించింది నేడు, భారతీయ IT కంపెనీలలో టాటా కన్సల్టెన్సీ సర్వీసెస్ (TCS), విప్రో, ఇన్ఫోసిస్, హెచ్‌సిఎల్ మరియు మరెన్నో ఉన్నాయి, ఇవి ప్రపంచవ్యాప్తంగా అగ్రశ్రేణి సాఫ్ట్‌వేర్ సేవలను అందించే సంస్థలుగా గుర్తింపు పొందాయి. కీలకమైన ప్రపంచ ఐటీ ప్లేయర్‌గా భారతదేశం ఆవిర్భవించడంలో కీలక పాత్ర పోషించిన కొన్ని ప్రధాన అంశాలు: భారతీయ విద్యా వ్యవస్థ, ఒత్తిడితో కూడుకున్నది అయినప్పటికీ, ప్రపంచ స్థాయి IT వర్క్‌ఫోర్స్‌ను రూపొందించడానికి క్రమబద్ధీకరించబడింది. భారతీయ ఇంజనీర్లకు ప్రపంచ వ్యాప్తంగా డిమాండ్ ఉంది. ఇంగ్లీషు భాషకు కూడా ప్రాధాన్యత ఇవ్వడం ఆకర్షణను పెంచుతుంది. అదనంగా, సాఫ్ట్‌వేర్ అభివృద్ధి మరియు సేవల కోసం భారతీయ IT సంస్థలు అందించే ధరలు కూడా చాలా పోటీగా ఉన్నాయి. ---------------------------------------------------------------------- భారతదేశంలో సూపర్‌కంప్యూటింగ్ వికీపీడియా, ఉచిత ఎన్సైక్లోపీడియా నుండి నావిగేషన్‌కు వెళ్లండి శోధించడానికి జంప్ చేయండి భారతదేశంలో సూపర్‌కంప్యూటింగ్‌కు 1980ల నాటి చరిత్ర ఉంది.[1] విదేశీ సూపర్‌కంప్యూటర్‌లను కొనుగోలు చేయడంలో వారికి ఇబ్బంది ఉన్నందున భారత ప్రభుత్వం స్వదేశీ అభివృద్ధి కార్యక్రమాన్ని రూపొందించింది.[1] నవంబర్ 2020 నాటికి TOP500 జాబితాలోని సూపర్‌కంప్యూటర్ సిస్టమ్‌ల సంఖ్య ప్రకారం, భారతదేశం ప్రపంచంలో 63వ స్థానంలో ఉంది, PARAM సిద్ధి-AI భారతదేశంలో అత్యంత వేగవంతమైన సూపర్‌కంప్యూటర్.[2] india super comptuer 1991 with vijay paduragan bhatkar cdac pune india with Govt india కంటెంట్‌లు 1 చరిత్ర 1.1 ప్రారంభ సంవత్సరాలు 1.2 స్వదేశీ అభివృద్ధి కార్యక్రమం 1.3 C-DAC మొదటి మిషన్ 1.4 C-DAC రెండవ మిషన్ 1.5 C-DAC మూడవ మిషన్ 1.6 2000ల ప్రారంభంలో ఇతర సమూహాలచే అభివృద్ధి 1.7 12వ పంచవర్ష ప్రణాళిక 1.8 జాతీయ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్ 2 ర్యాంకింగ్‌లు 2.1 ప్రస్తుత TOP500 2.2 TOP500లో భారతదేశం యొక్క చారిత్రక ర్యాంక్ 3 కూడా చూడండి 3.1 కంప్యూటర్లు 3.2 సాధారణ 4 సూచనలు చరిత్ర ప్రారంభ సంవత్సరాల్లో 1980వ దశకంలో భారతదేశం అకడమిక్ మరియు వాతావరణ సూచన ప్రయోజనాల కోసం సూపర్ కంప్యూటర్‌లను కొనుగోలు చేయడానికి ప్రయత్నించినప్పుడు ఇబ్బందులను ఎదుర్కొంది.[1] 1986లో నేషనల్ ఏరోస్పేస్ లాబొరేటరీస్ (NAL) కంప్యూటేషనల్ ఫ్లూయిడ్ డైనమిక్స్ మరియు ఏరోస్పేస్ ఇంజినీరింగ్ కోసం కంప్యూటర్‌ను అభివృద్ధి చేయడానికి ఫ్లాసోల్వర్ ప్రాజెక్ట్‌ను ప్రారంభించింది.[3][4] Flosolver MK1, సమాంతర ప్రాసెసింగ్ వ్యవస్థగా వర్ణించబడింది, డిసెంబర్ 1986లో కార్యకలాపాలు ప్రారంభించింది.[3][5][4] స్వదేశీ అభివృద్ధి కార్యక్రమం 1987లో భారత ప్రభుత్వం క్రే X-MP సూపర్ కంప్యూటర్‌ను కొనుగోలు చేయాలని అభ్యర్థించింది; ఈ యంత్రం ఆయుధాల అభివృద్ధిలో ద్వంద్వ వినియోగాన్ని కలిగి ఉంటుంది కాబట్టి ఈ అభ్యర్థనను యునైటెడ్ స్టేట్స్ ప్రభుత్వం తిరస్కరించింది.[6] ఈ సమస్య తర్వాత, అదే సంవత్సరంలో, స్వదేశీ సూపర్ కంప్యూటర్ అభివృద్ధి కార్యక్రమాన్ని ప్రోత్సహించాలని భారత ప్రభుత్వం నిర్ణయించింది.[7][8][9] సెంటర్ ఫర్ డెవలప్‌మెంట్ ఆఫ్ అడ్వాన్స్‌డ్ కంప్యూటింగ్ (C-DAC), సెంటర్ ఫర్ డెవలప్‌మెంట్ ఆఫ్ టెలిమాటిక్స్ (C-DOT), నేషనల్ ఏరోస్పేస్ లాబొరేటరీస్ (NAL), భాభా అటామిక్ రీసెర్చ్ సెంటర్ (BARC)తో సహా వివిధ సమూహాల నుండి బహుళ ప్రాజెక్టులు ప్రారంభించబడ్డాయి. మరియు అడ్వాన్స్‌డ్ న్యూమరికల్ రీసెర్చ్ అండ్ అనాలిసిస్ గ్రూప్ (అనురాగ్).[8][9] C-DOT సృష్టించిన "CHIPPS": C-DOT హై-పెర్ఫార్మెన్స్ ప్యారలల్ ప్రాసెసింగ్ సిస్టమ్. NAL 1986లో ఫ్లోసోల్వర్‌ను అభివృద్ధి చేయడం ప్రారంభించింది.[3][10] BARC అనుపమ్ సిరీస్ సూపర్ కంప్యూటర్‌లను రూపొందించింది. ANURAG PACE సిరీస్ సూపర్ కంప్యూటర్‌లను సృష్టించింది.[9] C-DAC మొదటి మిషన్ మరింత సమాచారం: PARAM సెంటర్ ఫర్ డెవలప్‌మెంట్ ఆఫ్ అడ్వాన్స్‌డ్ కంప్యూటింగ్ (C-DAC) నవంబర్ 1987 మరియు ఆగస్టు 1988 మధ్య ఏదో ఒక సమయంలో సృష్టించబడింది.[7][9][8] 1991 నాటికి 1000MFLOPS (1GFLOPS) సూపర్‌కంప్యూటర్‌ను రూపొందించడానికి C-DACకి ప్రారంభ 3 సంవత్సరాల బడ్జెట్‌గా Rs375 మిలియన్లు ఇవ్వబడ్డాయి.[9] C-DAC 1991లో PARAM 8000 సూపర్ కంప్యూటర్‌ను ఆవిష్కరించింది.[1] దీని తర్వాత 1992/1993లో PARAM 8600 వచ్చింది.[9][8] ఈ యంత్రాలు ప్రపంచానికి భారతీయ సాంకేతిక నైపుణ్యాన్ని ప్రదర్శించాయి మరియు ఎగుమతి విజయానికి దారితీశాయి.[9][8] C-DAC రెండవ మిషన్ GigaFLOPS శ్రేణి సమాంతర కంప్యూటర్‌ను అందించడంలో C-DACకి PARAM 8000 ఒక విజయంగా పరిగణించబడింది.[9] 1992 నుండి C-DAC 1997/1998 నాటికి 100 GFLOPS శ్రేణి కంప్యూటర్‌ను అందించడానికి దాని "సెకండ్ మిషన్"ను చేపట్టింది.[1] కంప్యూటర్‌ను 1 టెరాఫ్లాప్స్‌కు స్కేల్ చేయడానికి అనుమతించాలనేది ప్రణాళిక.[9][11] 1993లో PARAM 9000 సిరీస్ సూపర్‌కంప్యూటర్‌లు విడుదలయ్యాయి, ఇది 5 GFLOPS గరిష్ట కంప్యూటింగ్ శక్తిని కలిగి ఉంది.[1] 1998లో PARAM 10000 విడుదలైంది; ఇది LINPACK బెంచ్‌మార్క్‌లో 38 GFLOPS యొక్క నిరంతర పనితీరును కలిగి ఉంది.[1] C-DAC మూడవ మిషన్ C-DAC యొక్క మూడవ లక్ష్యం టెరాఫ్లాప్స్ శ్రేణి కంప్యూటర్‌ను అభివృద్ధి చేయడం.[1] PARAM పద్మ డిసెంబర్ 2002లో పంపిణీ చేయబడింది.[1] జూన్ 2003లో ప్రపంచంలోని అత్యంత వేగవంతమైన సూపర్‌కంప్యూటర్‌ల జాబితాలో చోటు దక్కించుకున్న మొదటి భారతీయ సూపర్‌కంప్యూటర్ ఇదే.[1] 2000ల ప్రారంభంలో ఇతర సమూహాల ద్వారా అభివృద్ధి 2000వ దశకం ప్రారంభంలో కేవలం ANURAG, BARC, C-DAC మరియు NAL మాత్రమే తమ సూపర్ కంప్యూటర్‌ల అభివృద్ధిని కొనసాగిస్తున్నాయని గుర్తించబడింది.[5] NAL యొక్క Flosolver దాని శ్రేణిలో నిర్మించబడిన 4 తదుపరి యంత్రాలను కలిగి ఉంది.[5] అదే సమయంలో ANURAG PACEని అభివృద్ధి చేయడం కొనసాగించింది, ప్రధానంగా SPARC ప్రాసెసర్‌లపై ఆధారపడింది.[5] 12వ పంచవర్ష ప్రణాళిక భారత ప్రభుత్వం 12వ పంచవర్ష ప్రణాళిక కాలంలో (2012–2017) సూపర్‌కంప్యూటింగ్ పరిశోధనకు 2.5 బిలియన్ డాలర్లు కేటాయించాలని ప్రతిపాదించింది. ఈ ప్రాజెక్ట్ బెంగళూరులోని ఇండియన్ ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ సైన్స్ (IISc)చే నిర్వహించబడుతుంది.[12] అదనంగా, భారతదేశం ఎక్సాఫ్లాప్స్ శ్రేణిలో ప్రాసెసింగ్ పవర్‌తో ఒక సూపర్‌కంప్యూటర్‌ను అభివృద్ధి చేయాలని యోచిస్తోందని తర్వాత వెల్లడైంది.[13] ఇది ఆమోదం పొందిన తరువాతి ఐదు సంవత్సరాలలోపు C-DACచే అభివృద్ధి చేయబడుతుంది.[14] నేషనల్ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్ 2015లో మినిస్ట్రీ ఆఫ్ ఎలక్ట్రానిక్స్ అండ్ ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ దేశవ్యాప్తంగా 2022 నాటికి 73 స్వదేశీ సూపర్ కంప్యూటర్‌లను ఇన్‌స్టాల్ చేయడానికి "నేషనల్ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్" (NSM)ని ప్రకటించింది.[15][16][17][18] ఇది $730 మిలియన్ (రూ. 4,500 కోట్లు) విలువైన ఏడు-సంవత్సరాల కార్యక్రమం.[19] మునుపు భారతదేశంలో కంప్యూటర్‌ను అసెంబుల్ చేసినప్పటికీ, NSM దేశంలోని భాగాలను ఉత్పత్తి చేయాలని లక్ష్యంగా పెట్టుకుంది.[19] NSMని C-DAC మరియు ఇండియన్ ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ సైన్స్ అమలు చేస్తున్నాయి.[18] వివిధ విద్యా మరియు పరిశోధనా సంస్థలను కలుపుతూ హై-స్పీడ్ నెట్‌వర్క్‌తో అనుసంధానించబడిన భౌగోళికంగా పంపిణీ చేయబడిన అధిక-పనితీరు గల కంప్యూటింగ్ కేంద్రాల సమూహాన్ని సృష్టించడం దీని లక్ష్యం. భారతదేశం - హైదరాబాద్ - ఆంధ్రప్రదేశ్ తెలంగాణ భారతదేశం హైటెక్ సిటీ ఫేజ్-I in year 1998 -2000 hitech city started Andhra Pradesh india it is now in telangana india హైటెక్ సిటీ అనే పదానికి దారితీసిన మైలురాయి భవనం. కొంతకాలం ఈ భవనం 'హైటెక్' సిటీ. ముఖ్యమంత్రి చంద్రబాబు నాయుడు ప్రభుత్వం నిర్మించింది. ఇదే భవనం మరియు అదే యంత్రాంగం చేపట్టిన కార్యక్రమాలు హైదరాబాద్ మెట్రో ప్రాంతంలోని కార్యాలయాలను మార్చడం/స్థాపించడం వంటి ఐటీ మరియు ఐటీ సంబంధిత కంపెనీల వృద్ధికి ఊతమిచ్చాయని చెప్పవచ్చు. ఇది గవర్నమెంట్ ఇండియా సాఫ్ట్‌వేర్ టెక్నాలజీ పార్క్స్ ఆఫ్ ఇండియా భారత ప్రభుత్వం భారతదేశంలో పార్కులను అభివృద్ధి చేసింది. ప్రపంచంలోని టాప్ 500 అత్యంత శక్తివంతమైన పంపిణీ చేయని కంప్యూటర్ సిస్టమ్‌లలో ndias AI సూపర్ కంప్యూటర్ పరమ సిద్ధి 63వ స్థానంలో ఉంది Governemet of india year 2020C-DACలో నేషనల్ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్ (NSM) కింద స్థాపించబడిన పరమ సిద్ధి, హై పెర్ఫార్మెన్స్ కంప్యూటింగ్-ఆర్టిఫిషియల్ ఇంటెలిజెన్స్ (HPC-AI) సూపర్‌కంప్యూటర్ 16వ తేదీన విడుదలైన ప్రపంచంలోని TOP 500 అత్యంత శక్తివంతమైన పంపిణీ చేయని కంప్యూటర్ సిస్టమ్‌లలో గ్లోబల్ ర్యాంకింగ్ 63ని సాధించింది. నవంబర్ 2020. AI వ్యవస్థ అధునాతన పదార్థాలు, కంప్యూటేషనల్ కెమిస్ట్రీ & ఖగోళ భౌతిక శాస్త్రం మరియు డ్రగ్ డిజైన్ మరియు ప్రివెంటివ్ హెల్త్ కేర్ సిస్టమ్, ముంబై వంటి వరద పీడిత మెట్రో నగరాల కోసం వరద అంచనా ప్యాకేజీ కోసం ప్లాట్‌ఫారమ్‌లో అభివృద్ధి చేయబడుతున్న అనేక ప్యాకేజీల వంటి రంగాలలో ప్యాకేజీల అప్లికేషన్ డెవలప్‌మెంట్‌ను బలోపేతం చేస్తుంది. , ఢిల్లీ, చెన్నై, పాట్నా మరియు గౌహతి. ఇది వేగవంతమైన అనుకరణలు, మెడికల్ ఇమేజింగ్, జీనోమ్ సీక్వెన్సింగ్ మరియు ఫోర్‌కాస్టింగ్ ద్వారా COVID-19కి వ్యతిరేకంగా మా యుద్ధంలో R&Dని వేగవంతం చేస్తుంది మరియు భారతీయ ప్రజలకు మరియు ముఖ్యంగా స్టార్ట్-అప్‌లు మరియు MSMEలకు ఇది ఒక వరం. ఇది అప్లికేషన్ డెవలపర్‌లకు ఒక వరం మరియు NCMRWF & IITM ద్వారా వాతావరణ అంచనా ప్యాకేజీలను పరీక్షించడంలో సహాయపడుతుంది, చమురు మరియు గ్యాస్ రికవరీ కోసం జియో ఎక్స్‌ప్లోరేషన్ ప్యాకేజీలు; ఏరోడిజైన్ అధ్యయనాల కోసం ప్యాకేజీలు; కంప్యూటేషనల్ ఫిజిక్స్ మరియు మ్యాథమెటికల్ అప్లికేషన్స్ మరియు HRD కోసం ఆన్‌లైన్ కోర్సులు కూడా. Rpeak of 5.267 Petaflops మరియు 4.6 Petaflops Rmax (Sustained)తో సూపర్‌కంప్యూటర్ C-DAC చేత రూపొందించబడింది మరియు NSM ఆధ్వర్యంలోని డిపార్ట్‌మెంట్ ఆఫ్ సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ (DST), మినిస్ట్రీ ఆఫ్ ఎలక్ట్రానిక్స్ అండ్ ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ (MeitY) సహకారంతో సంయుక్తంగా అభివృద్ధి చేయబడింది. "ఇది చరిత్రలో మొదటిది. భారతదేశం నేడు ప్రపంచంలోనే అతిపెద్ద సూపర్‌కంప్యూటర్ ఇన్‌ఫ్రాస్ట్రక్చర్‌లలో ఒకటిగా ఉంది మరియు ఈ రోజు పరమ సిద్ధి-AI అందుకున్న ర్యాంకింగ్ దీనికి నిదర్శనం” అని సైన్స్ & టెక్నాలజీ విభాగం సెక్రటరీ ప్రొఫెసర్ అశుతోష్ శర్మ ఈ సందర్భంగా మాట్లాడుతూ అన్నారు. "నేషనల్ నాలెడ్జ్ నెట్‌వర్క్ (NKN) ద్వారా జాతీయ సూపర్ కంప్యూటర్ గ్రిడ్‌లో నెట్‌వర్క్ చేయబడిన మన జాతీయ విద్యా మరియు R&D సంస్థలతో పాటు పరిశ్రమలు మరియు స్టార్టప్‌లను బలోపేతం చేయడంలో పరమ సిద్ధి-AI చాలా ముందుకు సాగుతుందని నేను నిజంగా విశ్వసిస్తున్నాను" అని ప్రొ. శర్మ. పరమ సిద్ధి-AI యొక్క ఇన్ఫ్యూషన్‌తో, దేశంలోని శాస్త్రీయ మరియు సాంకేతిక సమాజం ఆరోగ్య సంరక్షణ, వ్యవసాయం, విద్య, ఇంధనం, సైబర్‌ సెక్యూరిటీ, స్పేస్, AI అప్లికేషన్‌ల వంటి బహుళ విభాగాల గొప్ప సవాళ్లను పరిష్కరించడానికి మరింత శక్తిని పొందుతుందని ప్రొఫెసర్ అశుతోష్ శర్మ సూచించారు. వాతావరణం మరియు శీతోష్ణస్థితి మోడలింగ్, పట్టణ ప్రణాళికలో కొన్నింటిని పేర్కొనండి. "సైన్స్ టెక్నాలజీ & ఇన్నోవేషన్ ద్వారా ఆత్మనిర్భర్తలో మా ప్రయాణంలో ఇది ఒక బలవంతపు భాగం" అని ఆయన నొక్కి చెప్పారు. పరమ సిద్ధి సూపర్‌కంప్యూటర్ NVIDIA DGX సూపర్‌పాడ్ రిఫరెన్స్ ఆర్కిటెక్చర్ నెట్‌వర్కింగ్‌తో పాటు C-DAC స్వదేశీంగా అభివృద్ధి చేసిన HPC-AI ఇంజిన్, సాఫ్ట్‌వేర్ ఫ్రేమ్‌వర్క్‌లు మరియు క్లౌడ్ ప్లాట్‌ఫారమ్‌పై నిర్మించబడింది మరియు లోతైన అభ్యాసం, విజువల్ కంప్యూటింగ్, వర్చువల్ రియాలిటీ, యాక్సిలరేటెడ్ కంప్యూటింగ్, అలాగే గ్రాఫిక్స్ వర్చువలైజేషన్‌లో సహాయపడుతుంది. STPI వరంగల్ గురించి STPI భారతదేశాన్ని 1991లో భారత ప్రభుత్వ ఎలక్ట్రానిక్స్ మరియు ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ మంత్రిత్వ శాఖ (MeitY) స్థాపించింది. సాఫ్ట్‌వేర్ టెక్నాలజీ పార్క్స్ ఆఫ్ ఇండియా (STPI), ప్రభుత్వ ఎలక్ట్రానిక్స్ మరియు ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ మంత్రిత్వ శాఖ కింద స్వయంప్రతిపత్తి కలిగిన సొసైటీ. దేశం నుండి సాఫ్ట్‌వేర్ ఎగుమతిని పెంచడానికి ప్రత్యేక దృష్టితో భారతదేశం ఏర్పాటు చేయబడింది. దేశవ్యాప్తంగా 62 కేంద్రాలతో STPI ప్రధాన కార్యాలయం న్యూఢిల్లీలో ఉంది. ప్రభుత్వం రూపొందించిన STP/EHTP పథకాన్ని అమలు చేసే లక్ష్యంతో STPI నిరంతరం పనిచేస్తోంది. భారతదేశంలో, మౌలిక సదుపాయాలను ఏర్పాటు చేయడం మరియు నిర్వహించడం. STPI-వరంగల్ 2001లో స్థాపించబడింది. year 2912 with bsnl india barath sanchar nigam limited with Govt india it office in cercuit house road,hanamkonda,Wargal city ts india with Govt inida india software technology parks of india కంప్యూటర్ సాఫ్ట్‌వేర్ టెక్నాలజీ హిస్టరీ ఇయర్ 2020- 2022 ప్రొ. వరంగల్ నగరం year 2001 సంవత్సరం 2012 సర్క్యూట్ హౌస్ రోడ్ హనమ్కొండ వద్ద ప్రభుత్వ భారతదేశంతో, వరంగల్ నగరం ts india ఆన్‌లైన్ www.orugalluindiacollege.in year 2020 ప్రభుత్వంతో భారతదేశం www.indiainfonet.net year 020 ప్రొఫెసర్ year 2020 Prof. డాక్టర్ ఎ.గోపాల్ - orugallu technology india software industry msme.gov.in year 2020 భారత సాఫ్ట్‌వేర్ పరిశ్రమ msme.gov.in వర్గం: జనరల్ ఎ.గోపాల్- మ్యానేమెంట్ ఇంజినీరింగ్ అడ్మిన్ ఆఫీసర్ & ప్రొఫెసర్ కంప్యూటర్ ఎజినీరెంగ్ & ప్రిన్సిపల్ సైంటిస్ట్‌తో ప్రభుత్వ భారత కాంట్రాక్ట్ ప్రభుత్వ విద్యా విశ్వవిద్యాలయ విద్యా సంస్థ మాత్రమే రెగ్యులర్ కంప్యూటింగ్ మెడికల్ టెక్నాలజీ-హనంకొండ, వరంగల్ సిటీ-టెలెంట్ www.orugalluindiacollege.in www.indiainfonet.net www.msme.gov.in www.nsic.co.in www.kakatiya.ac.in www.ignou.ac.in www.yas.nic.in www. .youthforindia.org.in భారత ప్రభుత్వంతో కలిసి హన్మకొండ, వరంగల్ నగరం TS భారతదేశంలోని STPIని పరిమితం చేస్తుంది బరత్ సంచార్ నిగమ్ in year 2017 in warangal gesukonda texstyle park stated chdrshkar rao chef minstger with Govt india Govt ts india hanamkonda,Waranal city telangan india year 2016 it minster ktr stated software technology park madikonda hanamkonda warnagal city telangana indina == క్వాంటం కంప్యూటింగ్ == in warangal city year 2016-2016 india national higway started nitin gatkar india union minster at hanamkonda warngal city telangana india in warangal city india have two national higway witch is major growth for warnagal city telangana india in india telagnana warangal city asia 2 nd bigget agriculture market warangal city telangana india in warnagal city major for rice mirchi exports for economy growth warangal city telangana india india comptuer softwaer technology historyy ear 2020- 2022 Prof. Dr. A.Gopal comptuer software engineering admin officer with Gov tindia hanamkonda,Warangal city telangana india in hanamkonda,Warangal city telangana india software parks of india stated information technology park of india at hanamkonda,Warangal city year 2001 year 2012 with Govt india at cercuit house road hanamkonda,Warangal city ts india online www.orugalluindiacollege.in with Govt india www.indiainfonet.net year 2020 Prof. Dr. A.Gopal - with Got india he founder orugallu technology india software industry msme.gov.in categaor: general A.Gopal- Manaement engineering admin officer & Professor comptuer egineireng & Principal Scientist with Govt india contract Govt ts education univeristy educaiton onlie regular computing medical technology -hanamkonda,Warangal city-Telantgana-india online www.orugalluindiacollege.in www.indiainfonet.net www.msme.gov.in www.nsic.co.in www.kakatiya.ac.in www.ignou.ac.in www.yas.nic.in www.youthforindia.org.in with with Govt india barath sanchar nigam limites software technologypark of india in hanamkonda,Warangal city ts india in year 2020 Dr. A.Gopal stated orugallu india college orugallu technology software year 2020-2022 india industry msme.gov.in he is now Prof. Dr. A.Gopal he is president unvieristy industy team msme.gov.in nsic.co.inweb online www.orugalluindiacollege.in www.indiainfonet.net at hanamkonda,Warangal city telangana india ఇండియా కంప్యూటర్ సాఫ్ట్‌వేర్ టెక్నాలజీ హిస్టరీ ఇయర్ 2020- 2022 ప్రొ. వరంగల్ నగరం సంవత్సరం 2001 సంవత్సరం 2012 సర్క్యూట్ హౌస్ రోడ్ హనమకొండ వద్ద ప్రభుత్వ భారతదేశంతో, వరంగల్ నగరం ts india ఆన్‌లైన్ www.orugalluindiacollege.in ప్రభుత్వంతో భారతదేశం www.indiainfonet.net సంవత్సరం 2020 ప్రొఫెసర్ డాక్టర్ ఎ.గోపాల్ - గోట్ ఇండియా హీనర్ లేదా టెక్నాలజీతో భారత సాఫ్ట్‌వేర్ పరిశ్రమ msme.gov.in వర్గం: జనరల్ ఎ.గోపాల్- మేనేమెంట్ ఇంజినీరింగ్ అడ్మిన్ ఆఫీసర్ & ప్రొఫెసర్ కంప్యూటర్ ఎజినీరెంగ్ & ప్రిన్సిపల్ comptuer medical సైంటిస్ట్‌తో ప్రభుత్వ భారత కాంట్రాక్ట్ ప్రభుత్వ విద్యా విశ్వవిద్యాలయ విద్యా సంస్థ మాత్రమే రెగ్యులర్ కంప్యూటింగ్ మెడికల్ టెక్నాలజీ-హనంకొండ, వరంగల్ సిటీ-టెలెంట్ www.orugalluindiacollege.in www.indiainfonet.net www.msme.gov.in www.nsic.co.in www.kakatiya.ac.in www.ignou.ac.in www.yas.nic.in ww w.youthforindia.org.in with with Govt india బరత్ సంచార్ నిగమ్ 2020 సంవత్సరంలో హన్మకొండ,వరంగల్ సిటీ TS ఇండియాలోని సాఫ్ట్‌వేర్ టెక్నాలజీపార్క్‌ను పరిమితం చేసింది. డాక్టర్ ఎ.గోపాల్ ఓరుగల్లు భారత కళాశాల ఓరుగల్లు టెక్నాలజీ సాఫ్ట్‌వేర్‌ను పేర్కొన్నారు సంవత్సరం 2020-2022 భారతదేశ పరిశ్రమ msme.gov.in అతను ఇప్పుడు ప్రొఫెసర్. డా. ఎ.గోపాల్, అతను అన్వియరిస్టీ ఇండస్ట్రీ టీమ్ ప్రెసిడెంట్ msme.gov.in nsic.co.inweb ఆన్‌లైన్ www.orugalluindiacollege.in www.indiainfonet.net at hanamkonda, Warangal city telangana india Varaṅgal nagara sanvatsaranlō 2016-2016 bhāratadēśa jātīya rahadārini hanmakoṇḍa varaṅgal‌lō bhārata yūniyan mantri nitin gaṭkar prārambhin̄cāru క్వాంటం కంప్యూటింగ్ అనేది ఒక రకమైన గణన, ఇది గణనలను నిర్వహించడానికి సూపర్‌పొజిషన్, ఇంటర్‌ఫరెన్స్ మరియు ఎంటాంగిల్‌మెంట్ వంటి క్వాంటం స్టేట్‌ల యొక్క సామూహిక లక్షణాలను ఉపయోగిస్తుంది. క్వాంటం గణనలను నిర్వహించే పరికరాలను క్వాంటం కంప్యూటర్‌లు అంటారు.[1]: I-5  ప్రస్తుత క్వాంటం కంప్యూటర్‌లు ఆచరణాత్మక అనువర్తనాల కోసం సాధారణ (క్లాసికల్) కంప్యూటర్‌లను అధిగమించలేనంత చిన్నవి అయినప్పటికీ, అవి కొన్ని గణన సమస్యలను పరిష్కరించగలవని నమ్ముతారు. పూర్ణాంకాల కారకం (ఇది RSA ఎన్‌క్రిప్షన్‌లో ఉంది), క్లాసికల్ కంప్యూటర్‌ల కంటే గణనీయంగా వేగంగా ఉంటుంది.[2] క్వాంటం కంప్యూటింగ్ అధ్యయనం క్వాంటం ఇన్ఫర్మేషన్ సైన్స్ యొక్క ఉపవిభాగం. క్వాంటం సర్క్యూట్ మోడల్, క్వాంటం ట్యూరింగ్ మెషిన్, అడియాబాటిక్ క్వాంటం కంప్యూటర్, వన్-వే క్వాంటం కంప్యూటర్ మరియు వివిధ క్వాంటం సెల్యులార్ ఆటోమేటా వంటి అనేక రకాల క్వాంటం కంప్యూటర్‌లు (క్వాంటం కంప్యూటింగ్ సిస్టమ్స్ అని కూడా పిలుస్తారు) ఉన్నాయి. అత్యంత విస్తృతంగా ఉపయోగించే మోడల్ క్వాంటం సర్క్యూట్, ఇది క్వాంటం బిట్ లేదా "క్విట్" ఆధారంగా ఉంటుంది, ఇది క్లాసికల్ కంప్యూటేషన్‌లో బిట్‌కి కొంత సారూప్యంగా ఉంటుంది. ఒక క్విట్ 1 లేదా 0 క్వాంటం స్థితిలో లేదా 1 మరియు 0 రాష్ట్రాల సూపర్‌పొజిషన్‌లో ఉండవచ్చు. ఇది కొలిచినప్పుడు, అయితే, ఇది ఎల్లప్పుడూ 0 లేదా 1; ఫలితం యొక్క సంభావ్యత కొలతకు ముందు క్విట్ యొక్క క్వాంటం స్థితిపై ఆధారపడి ఉంటుంది. భౌతిక క్వాంటం కంప్యూటర్‌ను రూపొందించే ప్రయత్నాలు ట్రాన్స్‌మోన్‌లు, అయాన్ ట్రాప్‌లు మరియు టోపోలాజికల్ క్వాంటం కంప్యూటర్‌లు వంటి సాంకేతికతలపై దృష్టి సారించాయి, ఇవి అధిక-నాణ్యత క్విట్‌లను రూపొందించడం లక్ష్యంగా పెట్టుకున్నాయి.[1]: 2–13  ఈ క్విట్‌లు పూర్తి క్వాంటం కంప్యూటర్‌ల ఆధారంగా విభిన్నంగా రూపొందించబడతాయి. కంప్యూటింగ్ మోడల్, క్వాంటం లాజిక్ గేట్‌లు, క్వాంటం ఎనియలింగ్ లేదా అడియాబాటిక్ క్వాంటం కంప్యూటేషన్ ఉపయోగించబడుతుందా. ఉపయోగకరమైన క్వాంటం కంప్యూటర్‌లను నిర్మించడానికి ప్రస్తుతం అనేక ముఖ్యమైన అడ్డంకులు ఉన్నాయి. క్విట్‌ల క్వాంటం స్థితులను నిర్వహించడం చాలా కష్టం, ఎందుకంటే అవి క్వాంటం డీకోహెరెన్స్ మరియు స్టేట్ ఫిడిలిటీతో బాధపడుతున్నాయి. క్వాంటం కంప్యూటర్లకు దోష సవరణ అవసరం.[3][4] 2022 నాటికి, క్వాంటం కంప్యూటింగ్ అనేది ప్రపంచవ్యాప్తంగా విద్యా సంస్థలు మరియు ప్రైవేట్ రంగంలో ఉన్నత స్థాయి పరిశోధన మరియు అభివృద్ధి కార్యకలాపం. మెకిన్సే & కంపెనీ విశ్లేషణ ప్రకారం "..పెట్టుబడి డాలర్లు వెల్లువెత్తుతున్నాయి మరియు క్వాంటం-కంప్యూటింగ్ స్టార్ట్-అప్‌లు విస్తరిస్తున్నాయి". "సాంప్రదాయమైన అధిక-పనితీరు గల కంప్యూటర్‌ల పరిధి మరియు వేగానికి మించిన సమస్యలను పరిష్కరించడంలో వ్యాపారాలు సహాయపడతాయని క్వాంటం కంప్యూటింగ్ వాగ్దానం చేస్తున్నప్పటికీ, ఈ ప్రారంభ దశలో వినియోగ సందర్భాలు ఎక్కువగా ప్రయోగాత్మకంగా మరియు ఊహాజనితంగా ఉంటాయి" అని వారు గమనించారు.[5] క్లాసికల్ కంప్యూటర్ ద్వారా పరిష్కరించబడే ఏదైనా గణన సమస్య క్వాంటం కంప్యూటర్ ద్వారా కూడా పరిష్కరించబడుతుంది.[6] దీనికి విరుద్ధంగా, క్వాంటం కంప్యూటర్ ద్వారా పరిష్కరించబడే ఏదైనా సమస్యను క్లాసికల్ కంప్యూటర్ ద్వారా కూడా పరిష్కరించవచ్చు, కనీసం సూత్రప్రాయంగా తగినంత సమయం ఇవ్వబడుతుంది. మరో మాటలో చెప్పాలంటే, క్వాంటం కంప్యూటర్లు చర్చ్-ట్యూరింగ్ థీసిస్‌కు కట్టుబడి ఉంటాయి. దీని అర్థం క్వాంటం కంప్యూటర్లు కంప్యూటబిలిటీ పరంగా క్లాసికల్ కంప్యూటర్‌ల కంటే అదనపు ప్రయోజనాలను అందించనప్పటికీ, కొన్ని సమస్యల కోసం క్వాంటం అల్గారిథమ్‌లు సంబంధిత తెలిసిన క్లాసికల్ అల్గారిథమ్‌ల కంటే తక్కువ సమయ సంక్లిష్టతలను కలిగి ఉంటాయి. ముఖ్యంగా, క్వాంటం కంప్యూటర్లు కొన్ని సమస్యలను త్వరగా పరిష్కరించగలవని నమ్ముతారు, ఏ క్లాసికల్ కంప్యూటర్ కూడా సాధ్యమయ్యే సమయ వ్యవధిలో పరిష్కరించలేనిది-ఈ ఘనతను "క్వాంటం ఆధిపత్యం" అని పిలుస్తారు. క్వాంటం కంప్యూటర్‌లకు సంబంధించి సమస్యల గణన సంక్లిష్టత అధ్యయనాన్ని క్వాంటం సంక్లిష్టత సిద్ధాంతం అంటారు == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:కంప్యూటరు శాస్త్రం]] year 2020-2022 Prof. Dr. A.Gopal - India unversites Industries President nsic.co.in,ignou.ac.in kakatiy.ac.in orugallu india college with Govt india orugallu technology india software industry msme.gov.in unviersity road,hanamkoonda,Warangal city-Telangana india online www.orugalluindiacollege.in www,ignou.ac.in www.kakatiya.ac..in www.msme.gov.in www.nsic.co.in 4ougybt8xt7n3db9wcikpcrl7axf53r 3614772 3614765 2022-08-03T17:29:49Z 2406:B400:D1:70E5:31E7:5E02:C2E0:FB61 /* క్వాంటం కంప్యూటింగ్ */ eduindia wikitext text/x-wiki {{cleanup-reorganize|date=జూన్ 2022}} {{sections|date=జూన్ 2022}} [[దస్త్రం:Personal computer collection rack - Computer History Museum (2007-11-10 21.23.48 by Carlo Nardone).jpg|thumb|407x407px|ప్రారంభంలో వాడిన వ్యక్తిగత కంప్యూటర్లు ]] ఆధునిక ప్రపంచంలో [[కంప్యూటర్]] లేని వ్యవస్థ, రంగం ఏదీ లేదు. కంప్యూటర్ లేని జీవనాన్ని ఊహించుకోవడమే కష్టం. ఇంతవరకూ మానవుడు నిర్మించిన మరే సాధనమూ కంప్యూటర్ చూపిన ప్రభావం చూపలేదంటే దాని శక్తిని అంచనా వెయ్యచ్చు. అటువంటి ప్రాముఖ్యత కలిగిన కంప్యూటర్ రంగంలో మన దేశం కూడా ఎంతో పురోగతిని సాధంచింది. కంప్యూటర్లలో రెండు రకాలు ఉన్నాయి. సాధారణ అవసరాలు అనగా విద్య, వ్యాపారం, పారిశ్రామికం, డిజైనింగ్ లాంటి వాటిలో మొదటి రకం వాడుతుంటారు. రెండవ రకం కర్మగారములలో, భారీ సంస్థలలో, అధిక డేటా ఉండే సర్వర్లకు, మిలటరీ అవసరాలకు, అంతరిక్ష పరిశోధనా సంస్థలలో రోబోట్‌లను నియంత్రించేందుకు ఇలా కొన్ని ప్రత్యేక అవసరాలను దృష్టిలో పెట్టుకొని తయారు చేయబడతాయి. ==కంప్యూటర్ అంటే ఏమిటి?== కంప్యూటర్ అనునది ఒక ఎలక్ట్రానిక్ ఉపకరణం. ఈ ఉపకరణాన్ని కచ్చితంగా నిర్వచించాలంటే కష్టతరమనే చెప్పాలి. కంప్యూటర్ అనే పరికరం కాలక్రమేణా ఎన్నో మార్పులు చెందటం వల్ల ఫలానా యంత్రమే కంప్యూటర్ అని నిర్వచించటం కష్టమౌతుంది. మునుపు కంప్యూటర్ అని పిలువబడ్ద యంత్రాలు వేర్వేరు పనులకై ఉపయోగింపబడటం వలన కూడా ఫలానా పని చేసే యంత్రమే కంప్యూటర్‌ అని చెప్పటం కూడా కష్టమౌతుందనే చెప్పాలు. కానీ ఈ క్రింది నిర్వచనాల ద్వారా కంప్యూటరు అంటే ఏమిటి అనే ప్రశ్నకు సమాధానం చెప్పవచ్చు. * కన్సైజ్‌ ఆక్స్ఫర్డు ఇంగ్లీష్‌ డిక్షనరి కంప్యూటర్‌ను "ముందుగా నిర్ధరించబడిన ఆదేశాల అనుసారం సమాచారాన్ని నిక్షేపించి (store), విశ్లేషించగల (process/analyze) ఒక ఎలెక్ట్రానిక్ పరికరం" అని నిర్వచిస్తోంది. ఈ నిర్వచనం కంప్యూటర్‌ను ఒక విశ్లేషణా యంత్రంగా లేక పరికరంగా చూస్తుంది.<ref>The Concise Oxford English Dictionary, http://www.askoxford.com/concise_oed/computer?view=uk, Accessed on 08.01.2009</ref> * వెబ్స్టర్స్ ఇంగ్లీష్ డిక్షనరి కంప్యూటర్‌కు "సమాచారాన్ని నిక్షేపించి (store) , అనుదానించి (retrieve), విశ్లేషించగల (process/analyze), ప్రోగ్రామబుల్‌ ఐన (సామాన్యంగా ఎలెక్ట్రానిక్) పరికరం" అనే నిర్వచనాన్ని చెబుతోంది. ఈ నిర్వచనంలో నాన్‌-ఎలెక్ట్రానికి పరికరాలు కూడా కంప్యూటర్లు అనబడవచ్చనే అర్థం గోచరిస్తోంది.<ref>Merriam Webster's Online Dictionary, http://www.merriam-webster.com/dictionary/computer, Accessed on 08.01.2009</ref> * సురేశ్‌ బసంద్ర తన కంప్యూటర్స్ టుడే అనే పుస్తకంలో ఈ పరికరాన్ని "విపులమైన ఆదేశాల అధారంగా, దత్తాంశాలను (డేటాను) స్వీకరించి, విశ్లేషించి, ఫలితాలను ప్రదానంచేస్తూ సమస్యలను పరిష్కరించగల యంత్రం." అని నిర్వచించారు. ఈ నిర్వచనంలో కంప్యూటర్‌ను 'సమస్యలను పరిష్కరించే యంత్రం' అని గుర్తించటం జరిగింది.<ref>Basandra, Suresh K, "Computers Today", Chapter-1, Pg#3, Galgotia Publications, 2005, ISBN 81-86340-74-2</ref> computer history మొదటి కంప్యూటర్ 19వ శతాబ్దపు రెండవ దశాబ్దం నాటికి, కంప్యూటర్ యొక్క ఆవిష్కరణకు అవసరమైన అనేక ఆలోచనలు గాలిలో ఉన్నాయి. మొదటిది, సాధారణ గణనలను స్వయంచాలకంగా చేయగలిగిన సైన్స్ మరియు పరిశ్రమకు సంభావ్య ప్రయోజనాలు ప్రశంసించబడ్డాయి, ఎందుకంటే అవి ఒక శతాబ్దం క్రితం కాదు. స్వయంచాలక గణనను మరింత ఆచరణాత్మకంగా చేయడానికి నిర్దిష్ట పద్ధతులు, లాగరిథమ్‌లను జోడించడం లేదా పునరావృతం చేయడం ద్వారా గుణకారం చేయడం వంటివి కనుగొనబడ్డాయి మరియు అనలాగ్ మరియు డిజిటల్ పరికరాలతో అనుభవం ప్రతి విధానం యొక్క కొన్ని ప్రయోజనాలను చూపించింది. జాక్వర్డ్ మగ్గం (మునుపటి విభాగంలో వివరించినట్లుగా, కంప్యూటర్ పూర్వగాములు) కోడెడ్ సూచనల ద్వారా బహుళార్ధసాధక పరికరాన్ని నిర్దేశించడం వల్ల కలిగే ప్రయోజనాలను చూపింది మరియు ఆ సూచనలను త్వరగా మరియు సరళంగా సవరించడానికి పంచ్ కార్డ్‌లను ఎలా ఉపయోగించవచ్చో ఇది ప్రదర్శించింది. ఇంగ్లండ్‌లోని ఒక గణిత మేధావి ఈ ముక్కలన్నింటినీ ఒకచోట చేర్చడం ప్రారంభించాడు. తేడా ఇంజిన్ చార్లెస్ బాబేజ్ ఒక ఆంగ్ల గణిత శాస్త్రజ్ఞుడు మరియు ఆవిష్కర్త: అతను కౌక్యాచర్‌ను కనుగొన్నాడు, బ్రిటిష్ పోస్టల్ వ్యవస్థను సంస్కరించాడు మరియు కార్యకలాపాల పరిశోధన మరియు యాక్చురియల్ సైన్స్ రంగాలలో మార్గదర్శకుడు. చెట్ల రింగుల నుండి గత సంవత్సరాల వాతావరణాన్ని చదవవచ్చని మొదట సూచించినది బాబేజ్. అతను కీలు, సాంకేతికలిపులు మరియు మెకానికల్ బొమ్మలతో జీవితకాల మోహం కలిగి ఉన్నాడు. ఇది మనం ఇచ్చిన సమస్య యొక్క డేటా (INPUT) స్వీకరించి ముందుగా ఇవ్వబడిన ప్రోగ్రాం ప్రకారం డేటాను విశ్లేషించి ఫలితాలు (OUTPUT) అందజేస్తుంది. ;కంప్యూటర్ వివరణ *[[లెక్కలు]] చేయడం కోసం కాలుక్యులేటర్ *[[ఉత్తరాలు]] టైప్ చేయడం కోసం టైపురైటర్ *ఉత్తరాలు దాచుకోవడం కోసం అలమర *[[ఆటలు]] ఆడుకొనే వీడియోగేమ్ ప్లేయర్ *[[సంగీతం]] వినే టేపురికార్డర్ *[[సినిమాలు]] చూసే [[దూరదర్శిని]] ఇలా ఒకే సాధనం ద్వారా విస్త్రుత ఉపయోగాల సమ్మేళనం కంప్యూటర్. కేవలం ఇవేకాక ఫ్యాక్టరీలలో యంత్ర నిర్దేశకుడు, కార్యాలయలలో కాగితాల పని, శాటిలైట్ వ్యవస్థలలో నిపుణుడు, రోబోట్‌లను నడిపించే పనిమంతుడు ఇలా చాలా చాలా చేయగల సాధనం కంప్యూటర్. మనిషి విషయం గ్రహిస్తాడు. ఆలోచిస్తాడు. దానికి అనుకూలంగా స్పందిస్తాడు. కాని! కంప్యూటర్ డేటాని ఇన్ పుట్ గా తీసుకొని ప్రొసెస్ చేస్తుంది. అవుట్ పుట్ ఇస్తుంది. ఈ రెండు విషయాల ద్వారా మనిషి చేసే పనికి కంప్యూటర్ చేసే పనికి దగ్గర దగ్గర పోలికలున్నాయని చెప్పవచ్చు. ;డేటా స్వీకరణ కీబోర్డ్, మౌస్, స్కానర్ మొదలగు పరికరాలు డేటాను మన నుంచి తీసుకొని కంప్యూటరుకు అందించుటకు ఉపయోగపడతాయి. వీటిని ఇన్ పుట్ డివైసెస్ అంటారు. వీటిని మనిషి యొక్క [[కళ్ళు]], [[చెవులు]]తో పోల్చవచ్చు. ;డేటా నియంత్రణ మనిషి యొక్క శరీర భాగాలను [[మెదడు]] ఏ విధంగా నియంత్రిస్తుందో అలాగే కంప్యూటర్లలో [[మైక్రో ప్రొసెసర్]] కంప్యూటరు లోని అన్ని భాగాలను నియంత్రిస్తుంది. ఇది ఇన్ పుట్ నుండి వచ్చిన డేటాను తీసుకొని ప్రోగ్రాముల సహాయంతో విశ్లేషించి ఫలితాలను తయారు చేస్తుంది. ;ఫలితాలు ప్రొసెసర్ నుండి సమాచారం గ్రహించి బయటకు అందించే ప్రింటరు మానిటరు మొదలగు భాగాలను అవుట్ పుట్ డివైసెస్ అంటారు. వీటిని మానవ శరీరంలోని మెదడు నుండి సమాచారం అందుకొని పని చేసే [[కాళ్ళు]], [[చేతులు]], [[నోరు]] లాంటి వాటితో పోల్చవచ్చు. ==కంప్యూటర్ నిర్మాణము== కంప్యూటర్లలో రకాలు ఉన్నప్పటికీ సాధారణంగా అందరూ వాడే 'పర్సనల్ కంప్యూటర్' నిర్మాణం ప్రకారం టైపురైటరు లాంటి [[కీ బోర్డ్]] కలిగి ఉంటుంది. కీబోర్డ్ ద్వారా కంప్యూటరుకు అవసరమైన డేటా అందిస్తాము. అందుకొన్న డేటాను విశ్లేషించేందుకు సి పి యు ([[సెంట్రల్ ప్రాసెసింగ్ యూనిట్]]) అనేది ఒక బాక్సులో [[మదర్ బోర్డ్]], పవర్ సప్లై బాక్స్, చిన్నప్యాన్స్, ప్లాపీ డిస్క్, డేటా డిస్క్([[హార్డ్ డ్రైవ్]]) అనే వాటితో కలసి ఉంటుంది. సెంట్రల్ ప్రోసెసింగ్ యూనిట్ నుండి విశ్లేషించబడిన సమాచారమును చూడడం కోసం టెలివిజన్ మాదిరిగా ఉండే మానిటర్ అను సాధనం ఉండును. వీటన్నిటి కలయికనూ కంప్యూటర్ అనవచ్చు. దీనికి ప్రింటర్, స్కానర్ మొదలగువాటిని కలపవచ్చు. సూపర్కంప్యూటింగ్ చరిత్ర కొలంబియా విశ్వవిద్యాలయంలోని IBM ట్యాబులేటర్‌లకు ప్రతిస్పందనగా 1920ల చివరలో యునైటెడ్ స్టేట్స్‌లో సూపర్‌కంప్యూటింగ్ అనే పదం ఉద్భవించింది. 1964లో విడుదలైన CDC 6600, కొన్నిసార్లు మొదటి సూపర్ కంప్యూటర్‌గా పరిగణించబడుతుంది.[1][2] అయినప్పటికీ, కొన్ని మునుపటి కంప్యూటర్‌లు 1960 UNIVAC LARC,[3] IBM 7030 స్ట్రెచ్,[4] మరియు మాంచెస్టర్ అట్లాస్ వంటి వాటి కోసం సూపర్ కంప్యూటర్‌లుగా పరిగణించబడ్డాయి, రెండూ 1962లో—ఇవన్నీ పోల్చదగిన శక్తిని కలిగి ఉన్నాయి; మరియు 1954 IBM NORC.[5] 1980ల నాటి సూపర్‌కంప్యూటర్‌లు కొన్ని ప్రాసెసర్‌లను మాత్రమే ఉపయోగించగా, 1990లలో, వేలాది ప్రాసెసర్‌లతో కూడిన యంత్రాలు యునైటెడ్ స్టేట్స్ మరియు జపాన్‌లో కొత్త గణన పనితీరు రికార్డులను నెలకొల్పడం ప్రారంభించాయి. 20వ శతాబ్దం చివరి నాటికి, పర్సనల్ కంప్యూటర్‌లలో ఉన్నటువంటి వేల సంఖ్యలో "ఆఫ్-ది-షెల్ఫ్" ప్రాసెసర్‌లతో భారీ సమాంతర సూపర్ కంప్యూటర్‌లు నిర్మించబడ్డాయి మరియు టెరాఫ్లాప్ గణన అవరోధాన్ని ఛేదించాయి. 21వ శతాబ్దపు మొదటి దశాబ్దంలో పురోగతి నాటకీయంగా ఉంది మరియు 60,000 కంటే ఎక్కువ ప్రాసెసర్‌లతో సూపర్‌కంప్యూటర్‌లు కనిపించాయి, పెటాఫ్లాప్ పనితీరు స్థాయిలను చేరుకున్నాయి. ప్రారంభం: 1950లు మరియు 1960లు "సూపర్ కంప్యూటింగ్" అనే పదాన్ని మొదటిసారిగా న్యూయార్క్ వరల్డ్‌లో 1929లో కొలంబియా విశ్వవిద్యాలయం కోసం IBM తయారు చేసిన పెద్ద కస్టమ్-బిల్ట్ ట్యాబులేటర్‌లను సూచించడానికి ఉపయోగించబడింది. 1957లో, ఇంజనీర్ల బృందం మిన్నెసోటాలోని మిన్నియాపాలిస్‌లో కంట్రోల్ డేటా కార్పొరేషన్ (CDC)ని ఏర్పాటు చేయడానికి స్పెర్రీ కార్పొరేషన్‌ను విడిచిపెట్టింది. సేమౌర్ క్రే ఒక సంవత్సరం తర్వాత CDCలో తన సహోద్యోగులతో చేరడానికి స్పెర్రీని విడిచిపెట్టాడు.[6] 1960లో, క్రే CDC 1604ను పూర్తి చేసింది, ఇది వాణిజ్యపరంగా విజయవంతమైన ట్రాన్సిస్టరైజ్డ్ కంప్యూటర్‌లలో మొదటి తరం మరియు విడుదలైన సమయంలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత వేగవంతమైన కంప్యూటర్.[7] అయినప్పటికీ, పూర్తిగా ట్రాన్సిటరైజ్ చేయబడిన ఏకైక హార్వెల్ క్యాడెట్ 1951లో పనిచేసింది మరియు IBM దాని వాణిజ్యపరంగా విజయవంతమైన ట్రాన్సిటరైజ్డ్ IBM 7090ని 1959లో అందించింది. సిస్టమ్ కన్సోల్‌తో CDC 6600 1960లో, క్రే ప్రపంచంలోనే అత్యంత వేగవంతమైన కంప్యూటర్‌ను రూపొందించాలని నిర్ణయించుకున్నాడు. జిమ్ థోర్న్‌టన్, మరియు డీన్ రౌష్ మరియు దాదాపు 30 మంది ఇతర ఇంజనీర్‌లతో కలిసి నాలుగు సంవత్సరాల ప్రయోగాల తర్వాత 1964లో క్రే CDC 6600ని పూర్తి చేశారు. క్రే జెర్మేనియం నుండి సిలికాన్ ట్రాన్సిస్టర్‌లకు మారారు, దీనిని ఫెయిర్‌చైల్డ్ సెమీకండక్టర్ నిర్మించారు, ఇది ప్లానార్ ప్రక్రియను ఉపయోగించింది. వీటిలో మీసా సిలికాన్ ట్రాన్సిస్టర్‌ల లోపాలు లేవు. అతను వాటిని చాలా వేగంగా పరిగెత్తాడు, మరియు కాంతి పరిమితి యొక్క వేగం తీవ్రమైన వేడెక్కడం సమస్యలతో చాలా కాంపాక్ట్ డిజైన్‌ను బలవంతం చేసింది, వీటిని డీన్ రౌష్ రూపొందించిన శీతలీకరణను ప్రవేశపెట్టడం ద్వారా పరిష్కరించారు.[8] 6600 పరిశ్రమ యొక్క మునుపటి రికార్డ్ హోల్డర్ IBM 7030 స్ట్రెచ్‌ను అధిగమించింది, [స్పష్టత అవసరం] మూడు రెట్లు ఎక్కువ.[9][10] మూడు మెగాఫ్లాప్‌ల పనితీరుతో,[11][12] రెండు వందల కంప్యూటర్‌లు ఒక్కొక్కటి $9 మిలియన్లకు విక్రయించబడినప్పుడు దీనిని సూపర్‌కంప్యూటర్‌గా పిలిచారు మరియు సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మార్కెట్‌ని నిర్వచించారు.[7][13] 6600 పెరిఫెరల్ కంప్యూటింగ్ ఎలిమెంట్స్‌కు పనిని "ఫార్మింగ్ అవుట్" చేయడం ద్వారా వేగాన్ని పొందింది, వాస్తవ డేటాను ప్రాసెస్ చేయడానికి CPU (సెంట్రల్ ప్రాసెసింగ్ యూనిట్)ని విడుదల చేసింది. మిన్నెసోటా యూనివర్శిటీలో లిడ్డియార్డ్ మరియు ముండ్‌స్టాక్‌లు మెషీన్ కోసం మిన్నెసోటా ఫోర్ట్రాన్ కంపైలర్‌ను అభివృద్ధి చేశారు మరియు దానితో 6600 ప్రామాణిక గణిత శాస్త్ర కార్యకలాపాలపై 500 కిలోఫ్లాప్‌లను కొనసాగించగలదు.[14] 1968లో, క్రే CDC 7600ని పూర్తి చేశాడు, ఇది ప్రపంచంలోనే అత్యంత వేగవంతమైన కంప్యూటర్.[7] 36 MHz వద్ద, 7600 6600 కంటే 3.6 రెట్లు క్లాక్ స్పీడ్‌ని కలిగి ఉంది, అయితే ఇతర సాంకేతిక ఆవిష్కరణల కారణంగా గణనీయంగా వేగంగా నడిచింది. వారు 7600లలో కేవలం 50 మాత్రమే విక్రయించారు, చాలా వైఫల్యం కాదు. క్రే తన స్వంత కంపెనీని స్థాపించడానికి 1972లో CDCని విడిచిపెట్టాడు.[7] అతని నిష్క్రమణకు రెండు సంవత్సరాల తర్వాత CDC STAR-100ని డెలివరీ చేసింది, ఇది 100 మెగాఫ్లాప్‌ల వద్ద 7600 కంటే మూడు రెట్లు ఎక్కువ వేగంతో ఉంది. టెక్సాస్ ఇన్‌స్ట్రుమెంట్స్ ASCతో పాటు, వెక్టర్ ప్రాసెసింగ్‌ని ఉపయోగించిన మొదటి మెషీన్‌లలో STAR-100 ఒకటి - ఆలోచన ఉంది. 1964లో APL ప్రోగ్రామింగ్ లాంగ్వేజ్ ద్వారా ప్రేరణ పొందింది.[15][16] జనవరి 1963లో మాంచెస్టర్ అట్లాస్ విశ్వవిద్యాలయం. 1956లో, యునైటెడ్ కింగ్‌డమ్‌లోని మాంచెస్టర్ యూనివర్శిటీలో ఒక బృందం, MUSE-ని అభివృద్ధి చేయడం ప్రారంభించింది - మైక్రోసెకండ్ ఇంజిన్ నుండి ఈ పేరు వచ్చింది - చివరికి ఒక సూచనకు ఒక మైక్రోసెకండ్‌కు చేరుకునే ప్రాసెసింగ్ వేగంతో పనిచేసే కంప్యూటర్‌ను రూపొందించే లక్ష్యంతో, దాదాపు ఒక మిలియన్ సూచనలు రెండవది.[17] Mu (గ్రీకు అక్షరం పేరు µ) అనేది SI మరియు ఇతర యూనిట్ల వ్యవస్థలలో ఉపసర్గ, ఇది 10−6 (ఒక మిలియన్) కారకాన్ని సూచిస్తుంది. 1958 చివరిలో, ఫెరాంటి ఈ ప్రాజెక్ట్‌పై మాంచెస్టర్ విశ్వవిద్యాలయంతో సహకరించడానికి అంగీకరించాడు మరియు టామ్ కిల్‌బర్న్ నియంత్రణలో ఉన్న జాయింట్ వెంచర్‌తో కంప్యూటర్‌కు కొంతకాలం తర్వాత అట్లాస్ అని పేరు పెట్టారు. మొదటి అట్లాస్ అధికారికంగా 7 డిసెంబర్ 1962న ప్రారంభించబడింది—క్రే CDC 6600 సూపర్‌కంప్యూటర్‌ను ప్రవేశపెట్టడానికి దాదాపు మూడు సంవత్సరాల ముందు—ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి సూపర్‌కంప్యూటర్‌లలో ఒకటి. నాలుగు IBM 7094లకు సమానమైన ప్రపంచంలోనే అత్యంత శక్తివంతమైన కంప్యూటర్‌గా ఇది ప్రారంభించబడిన సమయంలో పరిగణించబడింది. అట్లాస్ ఆఫ్‌లైన్‌కి వెళ్లినప్పుడల్లా యునైటెడ్ కింగ్‌డమ్ కంప్యూటర్ సామర్థ్యంలో సగం కోల్పోయిందని చెప్పబడింది.[18] అట్లాస్ దాని 16,384 పదాలను కలపడం ద్వారా దాని వర్కింగ్ మెమరీని విస్తరించడానికి ఒక మార్గంగా వర్చువల్ మెమరీ మరియు పేజింగ్‌ను ప్రారంభించింది. 21వ శతాబ్దంలో పెటాస్కేల్ కంప్యూటింగ్ ప్రధాన వ్యాసం: పెటాస్కేల్ కంప్యూటింగ్ అర్గోన్ నేషనల్ లాబొరేటరీలో బ్లూ జీన్/P సూపర్ కంప్యూటర్ 21వ శతాబ్దం మొదటి దశాబ్దంలో గణనీయమైన పురోగతి సాధించబడింది. సూపర్ కంప్యూటర్ల సామర్థ్యం పెరుగుతూనే ఉంది, కానీ నాటకీయంగా లేదు. క్రే C90 1991లో 500 కిలోవాట్ల శక్తిని ఉపయోగించింది, అయితే 2003 నాటికి ASCI Q 3,000 kWని ఉపయోగించింది, అయితే 2,000 రెట్లు వేగంగా పనిచేసింది, ప్రతి వాట్ పనితీరును 300 రెట్లు పెంచింది.[35] 2004లో, జపాన్ ఏజెన్సీ ఫర్ మెరైన్-ఎర్త్ సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ (JAMSTEC) వద్ద NEC నిర్మించిన ఎర్త్ సిమ్యులేటర్ సూపర్‌కంప్యూటర్ 640 నోడ్‌లను ఉపయోగించి 35.9 టెరాఫ్లాప్‌లకు చేరుకుంది, ఒక్కొక్కటి ఎనిమిది యాజమాన్య వెక్టార్ ప్రాసెసర్‌లు ఉన్నాయి.[36] పోల్చి చూస్తే, 2020 నాటికి, ఒక NVidia RTX 3090 గ్రాఫిక్స్ కార్డ్ ఒక్కో కార్డుకు 35 TFLOPS చొప్పున పోల్చదగిన పనితీరును అందించగలదు.[37] IBM బ్లూ జీన్ సూపర్‌కంప్యూటర్ ఆర్కిటెక్చర్ 21వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో విస్తృతంగా ఉపయోగించబడింది మరియు TOP500 జాబితాలోని 27 కంప్యూటర్‌లు ఆ నిర్మాణాన్ని ఉపయోగించాయి. బ్లూ జీన్ విధానం కొంత భిన్నంగా ఉంటుంది, ఇది తక్కువ విద్యుత్ వినియోగానికి ప్రాసెసర్ వేగాన్ని వ్యాపారం చేస్తుంది, తద్వారా ఎక్కువ సంఖ్యలో ప్రాసెసర్‌లను గాలి చల్లబడిన ఉష్ణోగ్రతల వద్ద ఉపయోగించవచ్చు. ఇది 60,000 ప్రాసెసర్‌లను ఉపయోగించగలదు, 2048 ప్రాసెసర్‌లు "ప్రతి రాక్", మరియు వాటిని త్రీ-డైమెన్షనల్ టోరస్ ఇంటర్‌కనెక్ట్ ద్వారా కలుపుతుంది.[38][39] చైనాలో పురోగతి వేగంగా ఉంది, దీనిలో చైనా జూన్ 2003లో TOP500 జాబితాలో 51వ స్థానంలో ఉంది, తర్వాత నవంబర్ 2003లో 14వ స్థానంలో ఉంది మరియు జూన్ 2004లో 10వ స్థానంలో ఉంది మరియు 2005లో 5వ స్థానంలో నిలిచింది, 2010లో 2.5 పెటాఫ్లాప్ టియాన్హే-తో అగ్రస్థానాన్ని పొందింది. నేను సూపర్ కంప్యూటర్.[40][41] జూలై 2011లో, 8.1 పెటాఫ్లాప్ జపనీస్ K కంప్యూటర్ 600 క్యాబినెట్లలో ఉంచబడిన 60,000 SPARC64 VIIIfx ప్రాసెసర్‌లను ఉపయోగించి ప్రపంచంలోనే అత్యంత వేగవంతమైనదిగా మారింది. K కంప్యూటర్ ఎర్త్ సిమ్యులేటర్ కంటే 60 రెట్లు ఎక్కువ వేగాన్ని కలిగి ఉంది మరియు ఎర్త్ సిమ్యులేటర్ అగ్రస్థానంలో నిలిచిన ఏడు సంవత్సరాల తర్వాత ప్రపంచంలోని 68వ సిస్టమ్‌గా ర్యాంక్ పొందడం, అత్యుత్తమ పనితీరులో వేగవంతమైన పెరుగుదల మరియు సూపర్‌కంప్యూటింగ్ సాంకేతికత యొక్క విస్తృత వృద్ధి రెండింటినీ ప్రదర్శిస్తుంది. ప్రపంచవ్యాప్తంగా.[42][43][44] 2014 నాటికి, ఎర్త్ సిమ్యులేటర్ జాబితా నుండి తొలగించబడింది మరియు 2018 నాటికి K కంప్యూటర్ టాప్ 10 నుండి నిష్క్రమించింది. 2018 నాటికి, సమ్మిట్ 200 petaFLOPS వద్ద ప్రపంచంలోనే అత్యంత శక్తివంతమైన సూపర్ కంప్యూటర్‌గా మారింది. 2020లో, 442 PFLOPS సామర్థ్యం గల ఫుగాకు సూపర్‌కంప్యూటర్‌తో జపనీయులు మరోసారి అగ్రస్థానంలో నిలిచారు. ; ==కంప్యూటర్ అభివృద్దిక్రమం== కంప్యూటర్ ముఖ్యంగా లెక్కలు చేసేందుకు ఉపయోగించుట కొరకు తయారు చేయబడింది. క్రీస్తు పూర్వం చైనీయులు [[అబాకస్]] అనే సాధనాన్ని లెక్కలు చేసేందుకు వినియోగించేవారు. [[జాన్ నేపియర్]] అను [[స్కాట్‌లాండ్]] దేశ గణిత శాస్త్రజ్ఞుడు గుణకారములను సులభముగా చేయుటకు [[నేపియర్ బోన్స్]] అనే ఎముకలతో తయారు చేయబడిన సాధనమును ఉపయోగించాడు. అదే జాన్ పియర్ తరువాత [[1617]]లో [[లూగరిధమిక్ టేబుల్స్]]ను గుణకారములను భాగహారములను చేసేందుకు తయారు చేసి ఉపయోగించాడు. [[1620]]వ సంవత్సరంలో లూగరిధమ్స్ టేబుల్ ద్వారా కొంత అభివృద్ధి చేసి [[స్లైడ్ రూల్]] కనుగొన్నాడు. అయితే ఇవన్నీ మానవ శక్తితో పనిచేసేవే. వీటి తదనాంతరం రూపుదిద్దుకొన్నదే [[పాస్కల్]] ఇది గేర్లు ఇనుప చక్రములు వినియోగించి చేసిన మొదటి యంత్రమనవచ్చు. [[1671]]వ సంవత్సరంలో [[గాట్ఫ్రెడ్ లైబెంజ్]] అను అతడు పాస్కల్ యంత్రానికి మార్పులు చేర్పులు చేసి కూడికలు తీసివేతలతోపాటు గుణకారములు, భాగహారములు కూడా సులభముగా చేయగల్గే [[లీబ్ నిడ్జ్]] అనే యంత్రమును తయారు చేసాడు. [[1823]]వ సంవత్సరంలో '''కంప్యూటర్ పితామహుడు'''గా పిలవబడే [[చార్లెస్ బాబేజ్]] అను గణిత శాస్త్రజ్ఞుడు ఆల్జీబ్రా ఈక్వేషన్స్ కూడా చేయగల [[డిఫరెన్సియల్ ఇంజన్]] అనే యంత్రపరికరాన్ని తయారు చేసాడు. ఇతని కాలంలోనే కావలసిన విడి భాగాలు లభించి ఉంటే కంప్యూటర్ తయారయ్యి ఉండేదని అంటారు. ఎందువలనంటే డిఫెన్సియల్ ఇంజనుపై గడించిన అనుభవంతో నిముషానికి అరవై కూడికలు చేయగలిగి విలువలను మెమొరీలో దాయగల అవకాశం గల [[ఎనలిటికల్ ఇంజన్]] రూపకల్పన చేయగలిగాడు. కాని అతని అవసరానికి సరిపడు క్వాలిటీ గల విడిభాగాలు తయారు చేయగల సామర్ధ్యం కలిగిన పరిశ్రమలు ఆనాడు లేకపోవుటచే ఎనలిటికల్ ఇంజన్ తయారు చేయలేక పోయాడు. తరువాత కంప్యూటర్ అభివృద్ధికి [[హార్మన్ హోల్ రీత్]] కృషిచేసి తను తయారు చేసిన కంప్యూటర్లను అవసరం కలిగిన కొన్ని కంపెనీలకు విక్రయించగలిగాడు. ప్రసిద్ధి గాంచిన కంప్యూటర్ల సంస్థ [[ఐ.బి.యమ్(I.B.M)]] హోల్ రీత్ స్థాపించినదే. మొదటి [[ఎనలాగ్ కంప్యూటర్]] రకానికి చెందిన [[లార్డ్ కెల్విన్]] అభివృద్ధి చేసాడు. దీని తరువాత [[మార్క్-1]] (MARK-1) అనే కంప్యూటర్ [[1948]]లో ఐ.బి.యమ్. సంస్థ సహకారంతో రూపొందించాడు. ఈ కంప్యూటరునే అసలైన కంప్యూటరుగా పేర్కొంటారు. దీని తరువాత వాల్వులు ఉపయోగించి కంప్యూటర్లు తయారు చేయబడినాయి. ==కంప్యూటర్ల వర్గీకరణ== కంప్యూటర్లు అవి పనిచేసే సూత్రము బట్టి కొన్ని వర్గాలుగా విభజించారు. ;ఎన్లాగ్ కంప్యూటర్స్ ఇందులో భౌతికంగా మారుతుండే విలువలయిన [[ఉష్ణోగ్రత]], [[పీడనము]]ల విలువలను తీసుకొని అందుకు అనుగుణమైన విద్యుత్ రంగాలను విశ్లేషించుట ద్వారా మానిటరుపై ఫలితము తెలియచేయబడుతుంది. ;డిజిటల్ కంప్యూటర్స్ డిజిటల్ కంప్యూటర్లలో రెండు రకాలు ఉన్నాయి. సాధారణ అవసరాలు అనగా విద్య, వ్యాపారం, పారిశ్రామికం, డిజైనింగ్ లాంటి వాటిలో మొదటి రకం వాడుతుంటారు. రెండవ రకం కర్మగారములలో, భారీ సంస్థలలో, అధిక డేటా ఉండే సర్వర్లకు, మిలటరీ అవసరాలకు, అంతరిక్ష పరిశోధనా సంస్థలలో రోబోట్ లను నియంత్రించేందుకు ఇలా కొన్ని ప్రత్యేక అవసరాలను దృష్టిలో పెట్టుకొని తయారు చేయబడతాయి. మనం నిత్యం ఉపయోగించు సాధారణమైన కంప్యూటర్లను డిజిటల్ కంప్యూటర్లంటారు. [[డిజిట్]] అంటే అంకె అనే అర్ధంతో వీటిని అలా పిలుస్తున్నారు. డిజిటల్ కంప్యూటర్లు [[సంఖ్య]] లకు సంబంధించినవి. ఇన్ పుట్ ఏరూపముగా ఇవ్వబడిననూ దానిని సంఖ్యారూపములోకి మార్చుకొంటాయి. డిజిటల్ కంప్యూటర్లు సంఖ్యలను ఒక మానం నుండి వేరొక మానంలోకి ([[బ్రైనరీ కోడ్]]) గా మార్చుకొంటూ కేవలం కూడికలు తీసివేతల ద్వారా ఇన్ పుట్ను విశ్లేషిస్తూ తమ పనులను నిర్వర్తించి పలితాలను తెలియపరుస్తూఉంటాయి. ఇవి ఒక గది అంత విస్తీర్ణము నుండి అరచేతిలో ఇమిడిపోయేంత(పామ్ టాప్ కంప్యూటర్) చిన్నగా కూడా ఉంటాయి. ఇవి ఎన్లాగ్ కంప్యూటర్లతో పోలిస్తే ఖర్చు తక్కువ, వేగం కూడా ఎక్కువగా ఉంటాయి. ;హైబ్రీడ్ కంప్యూటర్స్ కొన్ని ప్రత్యేక అవసరాలకు ఎన్లాగ్, డిజిటల్ కంప్యూటర్లను కలిపి తయారు చేస్తారు. వీటిలో కొన్ని లెక్కలు ఎన్లాగ్ కంప్యూటర్ విభాగంలోనూ మరికొన్ని డిజిటల్ విభాగంలోనూ జరుగుతాయి. ఉదాహరణకు హాస్పిటల్లలో ఐసియు విభాగాలలో వీటిని వాడుతుంటారు. ఇవి రోగి యొక్క గుండె కొట్టుకొనే రేటును ఎన్లాగ్ ద్వారా తీసుకొని మారుతూ ఉండే విలువలను డిజిటల్ సిగ్నల్స్ రూపంలో విశ్లేషించి రోగికి అపాయమేర్పడినపుడు హెచ్చరిస్తుంది. కంప్యూటర్ల సామర్ధ్యమును బట్టి మూడు రకాలుగానూ, వాడకమును బట్టి మూడు రకములుగాను విడగొట్టవచ్చు వాటిలో ;మొదటి రకం. *మైక్రో కంప్యూటర్స్ *మెయిన్ ప్రేమ్ కంప్యూటర్స్ *సూపర్ కంప్యూటర్స్ ;రెండవరకం *హోమ్ కంప్యూటర్లు *మల్టీ మీడియా కంప్యూటర్లు *ఎడ్యుకేషనల్ కంప్యూటర్లు ==కంప్యూటర్ తరాలు== IFRAC (టాటా ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ ఫండమెంటల్ రీసెర్చ్ ఆటోమేటిక్ కాలిక్యులేటర్) ముంబైలోని టాటా ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ ఫండమెంటల్ రీసెర్చ్‌లో భారతదేశంలో అభివృద్ధి చేయబడిన మొదటి కంప్యూటర్. ప్రారంభంలో TIFR పైలట్ మెషిన్ 1950లలో అభివృద్ధి చేయబడింది (1956లో పని చేసింది).[1] తుది యంత్రం యొక్క అభివృద్ధి 1955లో ప్రారంభించబడింది[citation needed] మరియు అధికారికంగా ప్రారంభించబడింది (మరియు జవహర్‌లాల్ నెహ్రూచే TIFRAC అని పేరు పెట్టారు)[citation needed] 1960లో పూర్తి యంత్రం 1965 వరకు వాడుకలో ఉంది.[citation needed] TIFRACలో 2,700 వాక్యూమ్ ట్యూబ్‌లు, 1,700 జెర్మేనియం డయోడ్‌లు మరియు 12,500 రెసిస్టర్‌లు ఉన్నాయి. ఇది ఫెర్రైట్ కోర్ మెమరీ యొక్క 2,048 40-బిట్ పదాలను కలిగి ఉంది. ఈ యంత్రం ఫెర్రైట్ కోర్ మెమరీని ముందుగా స్వీకరించింది.[citation needed] వాక్యూమ్ ట్యూబ్‌లను కలిగి ఉన్న TIFRAC యొక్క ప్రధాన అసెంబ్లీ 18 అడుగుల x 2.5 అడుగుల x 8 అడుగుల కొలిచే భారీ స్టీల్ రాక్‌లో ఉంచబడింది. ఇది 4 అడుగుల x 2.5 అడుగుల x 8 అడుగుల మాడ్యూల్స్ నుండి తయారు చేయబడింది. సర్క్యూట్‌లను యాక్సెస్ చేయడానికి ప్రతి మాడ్యూల్‌కు ఇరువైపులా ఉక్కు తలుపులు ఉన్నాయి.[citation needed] గ్రాఫ్‌లు మరియు ఆల్ఫా-న్యూమరిక్ చిహ్నాలు రెండింటి యొక్క అనలాగ్ మరియు డిజిటల్ డిస్‌ప్లే కోసం కంప్యూటర్‌కు సహాయక అవుట్‌పుట్‌గా పనిచేయడానికి క్యాథోడ్ రే ట్యూబ్ డిస్‌ప్లే సిస్టమ్ అభివృద్ధి చేయబడింది. మాన్యువల్ కన్సోల్ కంప్యూటర్ యొక్క ఇన్‌పుట్/అవుట్‌పుట్ కంట్రోల్ యూనిట్‌గా పనిచేస్తుంది. TIFRAC యొక్క సాఫ్ట్‌వేర్ 0 మరియు 1 యొక్క ఆదేశాల శ్రేణిలో వ్రాయబడింది. బ్రిటీష్-నిర్మిత HEC 2M కంప్యూటర్, భారతదేశంలోని మొట్టమొదటి డిజిటల్ కంప్యూటర్, ఇది 1955లో కోల్‌కతాలోని ఇండియన్ స్టాటిస్టికల్ ఇన్‌స్టిట్యూట్‌లో దిగుమతి చేయబడి, ఇన్‌స్టాల్ చేయబడింది. దీనికి ముందు, ఈ సంస్థ 1953లో ఒక చిన్న అనలాగ్ కంప్యూటర్‌ను అభివృద్ధి చేసింది. సాంకేతికంగా భారతదేశంలో మొదటి కంప్యూటర్ developed in india with Govenment of india.[2] =====మొదటి తరం కంప్యూటర్స్ (1945-1960)===== మొదటి తరం కంప్యూటర్లలో వాక్యూం ట్యూబులను వాడి తయారు చేసేవారు. వీటిని వాడి తయారు చేసిన మొట్ట మొదటి ఎలెక్ట్రానిక్ కంప్యూటర్ [[ఎనియాక్]] (ENIAC). ఇది రిలేలతో తయారయిన కంప్యూటర్ల కంటే వేగంగా పనిచేయగలదు. సెకనుకు 5000 కూడికలు చేయగలదు. [[1946]]లో తయారయిన ఎనియాక్లో కంప్యూటర్లో మెమొరీ ఉండేదికాదు. దీని తయారీలో 18.000 వాక్యూం ట్యూబులు, 70.000 రెసిస్టర్లు, 1000 కెపాసిటర్లు, 6000 స్విచ్చులు వాడారు. దీనిని ఉంచేందుకు చాలా ఎక్కువ స్థలము అవసరమవడమే కాక దీనిని నడిపించేందుకు 150 కె,డబ్ల్యు ల విద్యుత్ అవసరమయ్యేది. అధిక శక్తి వినియోగించుట వలన ఎక్కువ వేడి పుడుతుండేది. [[1946]]లో [[జాన్ వాన్ న్యూమన్]] కంప్యూటరులో ప్రోగ్రాములను దాచే విధానాన్ని ప్రతిపాదించాడు. ఈ విధానంలో [[ఎడ్సాక్]] (EDSAC), [[ఎడ్వాక్]] (EDVAC), [[యునివాక్]] (UNIVAC) అనే కంప్యూటర్లు తయారయినవి. మొదటి తరం కంప్యూటర్లు పంచ్ కార్డు ద్వారా డేటాను తీసుకొనేవి. ఐ,బి,యం - 650 ([[I B M - 650]]), ఐ,బి,యం - 701 ([[I B M - 701]]) మొదలగునవి మొదటి తరం కంప్యూటర్లు. " భారతదేశపు అత్యంత వేగవంతమైన సూపర్ కంప్యూటర్ ‘పరమ్ ప్రవేగ’ IIScలో ఇన్‌స్టాల్ చేయబడింది: ఇది ఏమి చేయగలదు? ముఖ్యాంశాలు --------------------- year 2022 india super comptuers history cdac india ------------------------------------- పరమ ప్రవేగగా పిలువబడే ఇది భారతీయ విద్యాసంస్థలో అతిపెద్దది. డిపార్ట్‌మెంట్ ఆఫ్ సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ మరియు మినిస్ట్రీ ఆఫ్ ఎలక్ట్రానిక్స్ అండ్ ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ ఆధ్వర్యంలో ఇది నేషనల్ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్ కింద ప్రారంభించబడింది. పరమ్ పర్వేగా 3.3 పెటాఫ్లాప్‌ల సూపర్‌కంప్యూటింగ్ సామర్థ్యాన్ని కలిగి ఉంది. విషయాలను దృష్టిలో ఉంచుకుంటే, ఒక పెటాఫ్లాప్ క్వాడ్రిలియన్ (వెయ్యి ట్రిలియన్) ఫ్లోటింగ్ పాయింట్ ఆపరేషన్స్ పర్ సెకను (FLOPS) లేదా వెయ్యి టెరాఫ్లాప్‌లకు సమానం. సూపర్ కంప్యూటర్‌లో అమర్చబడిన అనేక భాగాలు వాస్తవానికి భారతదేశంలో తయారు చేయబడ్డాయి. ఇది పనిచేసే సాఫ్ట్‌వేర్ స్టాక్‌ను కూడా C-DAC స్వదేశీంగా అభివృద్ధి చేసింది. కర్నాటకలోని బెంగళూరులోని ఇండియన్ ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ సైన్స్ (IISc) దేశంలోనే అత్యంత శక్తివంతమైన సూపర్ కంప్యూటర్‌లలో ఒకదానిని ఏర్పాటు చేసిందని ఇండియా సైన్స్ వైర్ నివేదిక వెల్లడించింది. పరమ ప్రవేగగా పిలువబడే ఇది భారతీయ విద్యాసంస్థలో అతిపెద్దది. డిపార్ట్‌మెంట్ ఆఫ్ సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ మరియు మినిస్ట్రీ ఆఫ్ ఎలక్ట్రానిక్స్ అండ్ ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ (MeitY) నేతృత్వంలోని నేషనల్ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్ కింద ఇది ప్రారంభించబడింది. పరమ్ పర్వేగా 3.3 పెటాఫ్లాప్‌ల సూపర్‌కంప్యూటింగ్ సామర్థ్యాన్ని కలిగి ఉంది. విషయాలను దృష్టిలో ఉంచుకుంటే, ఒక పెటాఫ్లాప్ క్వాడ్రిలియన్ (వెయ్యి ట్రిలియన్) ఫ్లోటింగ్ పాయింట్ ఆపరేషన్స్ పర్ సెకను (FLOPS) లేదా వెయ్యి టెరాఫ్లాప్‌లకు సమానం. ఈ సూపర్ కంప్యూటర్‌ను సెంటర్ ఫర్ డెవలప్‌మెంట్ ఆఫ్ అడ్వాన్స్‌డ్ కంప్యూటింగ్ రూపొందించింది. సూపర్ కంప్యూటర్‌లో అమర్చబడిన అనేక భాగాలు వాస్తవానికి భారతదేశంలో తయారు చేయబడ్డాయి. ఇది పనిచేసే సాఫ్ట్‌వేర్ స్టాక్‌ను కూడా C-DAC స్వదేశీంగా అభివృద్ధి చేసింది. సూపర్ కంప్యూటర్‌ను శక్తివంతం చేయడంలో CPU నోడ్‌ల కోసం Intel జియాన్ క్యాస్కేడ్ లేక్ ప్రాసెసర్‌లు మరియు GPU నోడ్‌ల కోసం Nvidia యొక్క Tesla V100 కార్డ్‌లు ఉన్నాయి. మెషీన్ ప్రోగ్రామ్ డెవెలో యొక్క శ్రేణిని కలిగి ఉంది 2022 నాటికి, క్వాంటం కంప్యూటింగ్ అనేది ప్రపంచవ్యాప్తంగా విద్యా సంస్థలు మరియు ప్రైవేట్ రంగంలో ఉన్నత స్థాయి పరిశోధన మరియు అభివృద్ధి కార్యకలాపం. మెకిన్సే & కంపెనీ విశ్లేషణ ప్రకారం "..పెట్టుబడి డాలర్లు వెల్లువెత్తుతున్నాయి మరియు క్వాంటం-కంప్యూటింగ్ స్టార్ట్-అప్‌లు విస్తరిస్తున్నాయి". "సాంప్రదాయమైన అధిక-పనితీరు గల కంప్యూటర్‌ల పరిధి మరియు వేగానికి మించిన సమస్యలను పరిష్కరించడంలో వ్యాపారాలు సహాయపడతాయని క్వాంటం కంప్యూటింగ్ వాగ్దానం చేస్తున్నప్పటికీ, ఈ ప్రారంభ దశలో వినియోగ సందర్భాలు ఎక్కువగా ప్రయోగాత్మకంగా మరియు ఊహాజనితంగా ఉంటాయి" అని వారు గమనించారు.[5] క్లాసికల్ కంప్యూటర్ ద్వారా పరిష్కరించబడే ఏదైనా గణన సమస్య క్వాంటం కంప్యూటర్ ద్వారా కూడా పరిష్కరించబడుతుంది.[6] దీనికి విరుద్ధంగా, క్వాంటం కంప్యూటర్ ద్వారా పరిష్కరించబడే ఏదైనా సమస్యను క్లాసికల్ కంప్యూటర్ ద్వారా కూడా పరిష్కరించవచ్చు, కనీసం సూత్రప్రాయంగా తగినంత సమయం ఇవ్వబడుతుంది. మరో మాటలో చెప్పాలంటే, క్వాంటం కంప్యూటర్లు చర్చ్-ట్యూరింగ్ థీసిస్‌కు కట్టుబడి ఉంటాయి. దీని అర్థం క్వాంటం కంప్యూటర్లు కంప్యూటబిలిటీ పరంగా క్లాసికల్ కంప్యూటర్‌ల కంటే అదనపు ప్రయోజనాలను అందించనప్పటికీ, కొన్ని సమస్యల కోసం క్వాంటం అల్గారిథమ్‌లు సంబంధిత తెలిసిన క్లాసికల్ అల్గారిథమ్‌ల కంటే తక్కువ సమయ సంక్లిష్టతలను కలిగి ఉంటాయి. ముఖ్యంగా, క్వాంటం కంప్యూటర్లు కొన్ని సమస్యలను త్వరగా పరిష్కరించగలవని నమ్ముతారు, ఏ క్లాసికల్ కంప్యూటర్ కూడా సాధ్యమయ్యే సమయ వ్యవధిలో పరిష్కరించలేనిది-ఈ ఘనతను "క్వాంటం ఆధిపత్యం" అని పిలుస్తారు. క్వాంటం కంప్యూటర్‌లకు సంబంధించి సమస్యల గణన సంక్లిష్టత అధ్యయనాన్ని క్వాంటం సంక్లిష్టత సిద్ధాంతం అంటారు india comptuer softwaer technology historyy ear 2020- 2022 Prof. Dr. A.Gopal comptuer software engineering admin officer with Gov tindia hanamkonda,Warangal city telangana india in hanamkonda,Warangal city telangana india software parks of india stated information technology park of india at hanamkonda,Warangal city year 2001 year 2012 with Govt india at cercuit house road hanamkonda,Warangal city ts india online www.orugalluindiacollege.in with Govt india www.indiainfonet.net year 2020 Prof. Dr. A.Gopal - with Got india he founder orugallu technology india software industry msme.gov.in categaor: general A.Gopal- Manaement engineering admin officer & Professor comptuer egineireng & Principal Scientist with Govt india contract Govt ts education univeristy educaiton onlie regular computing medical technology -hanamkonda,Warangal city-Telantgana-india online www.orugalluindiacollege.in www.indiainfonet.net www.msme.gov.in www.nsic.co.in www.kakatiya.ac.in www.ignou.ac.in www.yas.nic.in www.youthforindia.org.in with with Govt india barath sanchar nigam limites stpi in hanamkonda,Warangal city ts india =====రెండవతరం కంప్యూటర్స్(1960-1965)===== రెండవ తరం కంప్యూటర్లలో వాక్యూం ట్యూబులకు బదులు [[ట్రాన్సిస్టర్స్]] వాడడం మొదలెట్టారు. ఇది పరిమాణంలో చిన్నదిగా ఉండటమే కాక వేగంగా పని చేస్తూ తక్కువ వేడిని విడుదల చేస్తుండేది. ఈ కంప్యూటర్లను సాంకేతిక రంగాలలోనే కాక వ్యాపార అవసరములకు కూడా వినియోగించేవారు. ఈ కంప్యూటర్లను వాడుకొనుటకై [[ఫోర్ట్రాన్]], [[కోబాల్]], [[ఆల్గాల్]], [[స్కోబాల్]] అను భాషలు ప్రత్యేకంగా అభివృద్ది చేయబడినవి. ఇవి ఇంగ్లీషు భాష మాదిరిగా ఉపయోగించుటకు తేలికగా ఉండే భాషలు. =====మూడవతరం కంప్యూటర్స్(1965-1975)===== మూడవ తరం కంప్యూటర్స్ చిప్ ఆధారంగా పనిచేయు కంప్యూటర్స్. లార్జ్ స్కేల్ ఇంటిగ్రేషన్ ద్వార 1000 కంటే ఎక్కువ ట్రాన్సిస్టర్లను, రెసిస్టర్లను, కెపాసిటర్లను కాప్స్యూల్ సైజుకు లేదా అంతకంటే చిన్నగా చిప్ లేదా ఐ సి(ఇంటిగ్రేటెడ్ సర్క్యూట్)గా తయరు చేయవచ్చు. ఇలాంటి చిప్పులను వాడడం ద్వారా కంప్యూటర్స్ పరిమాణం తగ్గించి మినీ కంప్యూటర్లుగా తయారు చేయడం మొదలైంది. ఈ చిప్పులను ఉపయోగించి తయారైన మెయిన్ ప్రేమ్ కంప్యూటర్లు మరింత శక్తివంతముగా మరాయి. వీటిని విద్యాసంస్థలలో, ప్రభుత్వకార్యాలయాలలో ఉపయోగించుట మెదలెట్టారు. ఈ కాలంలో అత్యంత శక్తివంతమైన ప్రొసెసింగ్ యూనిట్లు, శక్తివంతమైన మెమొరీ, అధిక సామర్ధ్యం కలిగిన చిప్స్ అభివృద్ది చేయబడ్డాయి. ఈ కాలంలోనే అయస్కాంతత్వ టేపుల స్థానంలో డిస్కులు వినియోగంలోకి వచ్చాయి. ఈ తరం కంప్యూటర్లలో చెప్పదగిన అభివృద్ది కలిగిన శక్తివంతమైన కంప్యూటర్లు రావడంతో వాటికి అనుసంధానంగా [[పి,యల్-1]], [[ఫోర్ట్రాన్-4]] మొదలగు భాషలు వచ్చాయి. ఈ తరం కంప్యూటర్లలో కొన్ని ఐబియమ్ 360 ([[IBM-360]]), ఐబియమ్ 370 ([[IBM-370]]), ఐసిఎల్ 2900 ([[ICL-2900]]) మొదలగునవి. =====నాలగవ తరం కంప్యూటర్స్(1976- ప్రస్తుతం)===== మైక్రో ప్రొసెసరునుపయోగించి తయారు చేయబడిన వాఅటిని నాల్గవ తరం కంప్యూటర్లు అనవచ్చు. కంప్యూటరుకు అవసరమైన సర్క్యూట్ మొత్తమును ఒకే సిలికాన్ చిప్ మీద "పరీలార్జ్ ఇంటిగ్రేషన్" టెక్నాలజీ సహాయంతో సూక్ష్మీకరించి తయారు చేసిన వీటిని చిప్ లేదా 'ఐసిపి' మైక్రో ప్రొసెసరు అంటారు. ఇంటెల్ సంస్థవారిచే తయారు కాబడిన 8080 మైక్రో ప్రొసెసర్ ఉపయోగించి [[ఎడ్వర్డ్ రాబర్ట్]] మొదటి మైక్రో కంప్యూటరు తయారు చేసాడు. దీని పేరు [[ఆల్ టెయిరీ]]. ఐబియమ్ సంస్థ వారూ మైక్రో ప్రొసెసర్ ఉపయోగించి [[1981]]లో పర్సనల్ కంప్యూటర్ తయారు చేసారు. వీటి ధరలు తక్కువగా ఉండటంతో ఇవి ఎక్కువ ప్రజాధరణ పొందుతున్నాయి. వీటికి ఉదాహరణలు- జెడ్ ఎక్ష్ స్పెక్ట్రం, పిసి ఎట్ పెంటియం. భారతీయ IT యొక్క సంక్షిప్త చరిత్ర information technology industry history in india ఇది 1974లో ప్రారంభమైంది, మెయిన్‌ఫ్రేమ్ తయారీ కంపెనీ, బరోస్, ఒక అమెరికన్ క్లయింట్ కోసం సిస్టమ్ సాఫ్ట్‌వేర్‌ను ఇన్‌స్టాల్ చేయడానికి ప్రోగ్రామర్‌లను అందించమని దాని ఇండియా సేల్స్ ఏజెంట్ టాటా కన్సల్టెన్సీ సర్వీసెస్ (TCS)ని కోరింది. ఇతర పరిశ్రమల మాదిరిగానే, భారతీయ IT కూడా స్థానిక మార్కెట్ లేకపోవడం మరియు ప్రైవేట్ సంస్థలకు సంబంధించి అననుకూల ప్రభుత్వ విధానం వంటి సవాళ్లను ఎదుర్కొంది. ఆ రోజుల్లో, పరిశ్రమ ఎక్కువగా బొంబాయి ఆధారిత సమ్మేళనాలను కలిగి ఉంది, దీని ముఖ్య ఉద్దేశ్యం విదేశాలలో ఉన్న అంతర్జాతీయ ఐటి సంస్థలకు ప్రోగ్రామర్‌లను సరఫరా చేయడం. స్టాన్‌ఫోర్డ్ యూనివర్శిటీలోని ఆసియా-పసిఫిక్ రీసెర్చ్ సెంటర్‌లో సీనియర్ రీసెర్చ్ స్కాలర్ రఫీక్ దోసాని తన పేపర్‌లో, 'భారతదేశంలో సాఫ్ట్‌వేర్ పరిశ్రమ యొక్క మూలాలు మరియు వృద్ధి'లో ఇలా పేర్కొన్నాడు, “ఐర్లాండ్ మరియు ఇజ్రాయెల్‌లోని ఆఫ్‌షోర్డ్ సాఫ్ట్‌వేర్ అవుట్‌సోర్సింగ్ పరిశ్రమల వలె కాకుండా, బహుళజాతి సంస్థలు. పరిశ్రమను ప్రారంభించింది, భారతదేశంలో, స్థానిక సమ్మేళనాలు ప్రోగ్రామర్‌లను విదేశాలలోని క్లయింట్‌ల సైట్‌లకు పంపడం ద్వారా పరిశ్రమను ప్రారంభించాయి. 1970ల నాటి భారతీయ ఐటీ చాలా కష్టాలను ఎదుర్కొంది. గుర్తుంచుకోండి, అప్పటికి, ఆర్థిక వ్యవస్థ తెరవబడలేదు మరియు రాష్ట్ర నియంత్రణలో ఉంది. రాష్ట్రం సాఫ్ట్‌వేర్ పరిశ్రమకు ప్రతికూలంగా ఉంది మరియు దానిని అధిక దిగుమతి సుంకాల రూపంలో చూపింది; హార్డ్‌వేర్‌పై 135% మరియు సాఫ్ట్‌వేర్‌పై 100%. సాఫ్ట్‌వేర్ పరిశ్రమగా గుర్తించబడలేదు; అంటే ఎగుమతిదారులు బ్యాంకుల నుండి ఫైనాన్స్ పొందేందుకు అర్హులు కాదు. 1984లో ఈ పరిశ్రమలో కొన్ని అనుకూలమైన మార్పులు కనిపించాయి, రాజీవ్ గాంధీ ప్రధానమంత్రి అయ్యాక, ఐటీ రంగంపై ప్రభుత్వ వైఖరిలో మార్పు వచ్చింది. అతని కొత్త కంప్యూటర్ పాలసీ (NCP-1984) హార్డ్‌వేర్ మరియు సాఫ్ట్‌వేర్‌పై తగ్గిన దిగుమతి సుంకాల ప్యాకేజీని అందించింది. 60% వరకు తగ్గుదల కనిపించింది. అలాగే, సాఫ్ట్‌వేర్ ఎగుమతులు చివరకు "డీలైసెన్స్డ్ పరిశ్రమ"గా గుర్తింపు పొందాయి. దీని అర్థం ఎగుమతిదారులు ఇప్పుడు బ్యాంక్ ఫైనాన్స్‌కు అర్హులు అయ్యారు మరియు పరిశ్రమ లైసెన్స్-పర్మిట్ రాజ్ నుండి అపరిమితంగా ఉంది. విదేశీ కంపెనీలకు ఇప్పుడు స్వయంప్రతిపత్తి కలిగిన, ఎగుమతి-అంకిత యూనిట్లను ఏర్పాటు చేయడానికి అనుమతి ఉంది. మార్కెట్ ధర కంటే తక్కువ ఖర్చుతో మౌలిక సదుపాయాలను అందించడానికి సాఫ్ట్‌వేర్ పార్కుల గొలుసును ఏర్పాటు చేయడానికి ఒక ప్రాజెక్ట్ కూడా ఏర్పాటు చేయబడింది. ఈ విధానాలు చివరికి భారతీయ ఐటీ పరిశ్రమను ఈనాటి స్థితికి చేర్చాయి. దోసాని చెప్పినట్లుగా, “1980ల మధ్యలో, పని భారతదేశానికి మారింది మరియు ప్రధానంగా దేశీయ సంస్థలచే నిర్వహించబడింది. సాఫ్ట్‌వేర్ అభివృద్ధికి కొత్త సాంకేతికత కారణంగా ఇది జరిగింది మరియు కొత్త విధానాలు విదేశీ సంస్థలకు అనుకూలమైనప్పటికీ. పనిని భారతదేశానికి మార్చడం బెంగళూరు అభివృద్ధికి మరియు ఇతర కేంద్రాల సాపేక్ష క్షీణతకు కారణమైంది, ముఖ్యంగా ముంబై. 1990ల నుండి, విలువ జోడింపు పెరిగింది మరియు దేశీయ సంస్థలు తక్కువ ఆధిపత్యాన్ని పొందాయి. కొత్త విధానాలకు బహుళజాతి సంస్థల ప్రతిస్పందన యొక్క పరిణామం దీనికి కారణం. భారతదేశ పరిశోధన సామర్థ్యాన్ని ప్రదర్శించడానికి బయోటెక్నాలజీ విభాగం బెర్లిన్‌లో రౌండ్‌టేబుల్ నిర్వహించింది నేడు, భారతీయ IT కంపెనీలలో టాటా కన్సల్టెన్సీ సర్వీసెస్ (TCS), విప్రో, ఇన్ఫోసిస్, హెచ్‌సిఎల్ మరియు మరెన్నో ఉన్నాయి, ఇవి ప్రపంచవ్యాప్తంగా అగ్రశ్రేణి సాఫ్ట్‌వేర్ సేవలను అందించే సంస్థలుగా గుర్తింపు పొందాయి. కీలకమైన ప్రపంచ ఐటీ ప్లేయర్‌గా భారతదేశం ఆవిర్భవించడంలో కీలక పాత్ర పోషించిన కొన్ని ప్రధాన అంశాలు: భారతీయ విద్యా వ్యవస్థ, ఒత్తిడితో కూడుకున్నది అయినప్పటికీ, ప్రపంచ స్థాయి IT వర్క్‌ఫోర్స్‌ను రూపొందించడానికి క్రమబద్ధీకరించబడింది. భారతీయ ఇంజనీర్లకు ప్రపంచ వ్యాప్తంగా డిమాండ్ ఉంది. ఇంగ్లీషు భాషకు కూడా ప్రాధాన్యత ఇవ్వడం ఆకర్షణను పెంచుతుంది. అదనంగా, సాఫ్ట్‌వేర్ అభివృద్ధి మరియు సేవల కోసం భారతీయ IT సంస్థలు అందించే ధరలు కూడా చాలా పోటీగా ఉన్నాయి. ---------------------------------------------------------------------- భారతదేశంలో సూపర్‌కంప్యూటింగ్ వికీపీడియా, ఉచిత ఎన్సైక్లోపీడియా నుండి నావిగేషన్‌కు వెళ్లండి శోధించడానికి జంప్ చేయండి భారతదేశంలో సూపర్‌కంప్యూటింగ్‌కు 1980ల నాటి చరిత్ర ఉంది.[1] విదేశీ సూపర్‌కంప్యూటర్‌లను కొనుగోలు చేయడంలో వారికి ఇబ్బంది ఉన్నందున భారత ప్రభుత్వం స్వదేశీ అభివృద్ధి కార్యక్రమాన్ని రూపొందించింది.[1] నవంబర్ 2020 నాటికి TOP500 జాబితాలోని సూపర్‌కంప్యూటర్ సిస్టమ్‌ల సంఖ్య ప్రకారం, భారతదేశం ప్రపంచంలో 63వ స్థానంలో ఉంది, PARAM సిద్ధి-AI భారతదేశంలో అత్యంత వేగవంతమైన సూపర్‌కంప్యూటర్.[2] india super comptuer 1991 with vijay paduragan bhatkar cdac pune india with Govt india కంటెంట్‌లు 1 చరిత్ర 1.1 ప్రారంభ సంవత్సరాలు 1.2 స్వదేశీ అభివృద్ధి కార్యక్రమం 1.3 C-DAC మొదటి మిషన్ 1.4 C-DAC రెండవ మిషన్ 1.5 C-DAC మూడవ మిషన్ 1.6 2000ల ప్రారంభంలో ఇతర సమూహాలచే అభివృద్ధి 1.7 12వ పంచవర్ష ప్రణాళిక 1.8 జాతీయ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్ 2 ర్యాంకింగ్‌లు 2.1 ప్రస్తుత TOP500 2.2 TOP500లో భారతదేశం యొక్క చారిత్రక ర్యాంక్ 3 కూడా చూడండి 3.1 కంప్యూటర్లు 3.2 సాధారణ 4 సూచనలు చరిత్ర ప్రారంభ సంవత్సరాల్లో 1980వ దశకంలో భారతదేశం అకడమిక్ మరియు వాతావరణ సూచన ప్రయోజనాల కోసం సూపర్ కంప్యూటర్‌లను కొనుగోలు చేయడానికి ప్రయత్నించినప్పుడు ఇబ్బందులను ఎదుర్కొంది.[1] 1986లో నేషనల్ ఏరోస్పేస్ లాబొరేటరీస్ (NAL) కంప్యూటేషనల్ ఫ్లూయిడ్ డైనమిక్స్ మరియు ఏరోస్పేస్ ఇంజినీరింగ్ కోసం కంప్యూటర్‌ను అభివృద్ధి చేయడానికి ఫ్లాసోల్వర్ ప్రాజెక్ట్‌ను ప్రారంభించింది.[3][4] Flosolver MK1, సమాంతర ప్రాసెసింగ్ వ్యవస్థగా వర్ణించబడింది, డిసెంబర్ 1986లో కార్యకలాపాలు ప్రారంభించింది.[3][5][4] స్వదేశీ అభివృద్ధి కార్యక్రమం 1987లో భారత ప్రభుత్వం క్రే X-MP సూపర్ కంప్యూటర్‌ను కొనుగోలు చేయాలని అభ్యర్థించింది; ఈ యంత్రం ఆయుధాల అభివృద్ధిలో ద్వంద్వ వినియోగాన్ని కలిగి ఉంటుంది కాబట్టి ఈ అభ్యర్థనను యునైటెడ్ స్టేట్స్ ప్రభుత్వం తిరస్కరించింది.[6] ఈ సమస్య తర్వాత, అదే సంవత్సరంలో, స్వదేశీ సూపర్ కంప్యూటర్ అభివృద్ధి కార్యక్రమాన్ని ప్రోత్సహించాలని భారత ప్రభుత్వం నిర్ణయించింది.[7][8][9] సెంటర్ ఫర్ డెవలప్‌మెంట్ ఆఫ్ అడ్వాన్స్‌డ్ కంప్యూటింగ్ (C-DAC), సెంటర్ ఫర్ డెవలప్‌మెంట్ ఆఫ్ టెలిమాటిక్స్ (C-DOT), నేషనల్ ఏరోస్పేస్ లాబొరేటరీస్ (NAL), భాభా అటామిక్ రీసెర్చ్ సెంటర్ (BARC)తో సహా వివిధ సమూహాల నుండి బహుళ ప్రాజెక్టులు ప్రారంభించబడ్డాయి. మరియు అడ్వాన్స్‌డ్ న్యూమరికల్ రీసెర్చ్ అండ్ అనాలిసిస్ గ్రూప్ (అనురాగ్).[8][9] C-DOT సృష్టించిన "CHIPPS": C-DOT హై-పెర్ఫార్మెన్స్ ప్యారలల్ ప్రాసెసింగ్ సిస్టమ్. NAL 1986లో ఫ్లోసోల్వర్‌ను అభివృద్ధి చేయడం ప్రారంభించింది.[3][10] BARC అనుపమ్ సిరీస్ సూపర్ కంప్యూటర్‌లను రూపొందించింది. ANURAG PACE సిరీస్ సూపర్ కంప్యూటర్‌లను సృష్టించింది.[9] C-DAC మొదటి మిషన్ మరింత సమాచారం: PARAM సెంటర్ ఫర్ డెవలప్‌మెంట్ ఆఫ్ అడ్వాన్స్‌డ్ కంప్యూటింగ్ (C-DAC) నవంబర్ 1987 మరియు ఆగస్టు 1988 మధ్య ఏదో ఒక సమయంలో సృష్టించబడింది.[7][9][8] 1991 నాటికి 1000MFLOPS (1GFLOPS) సూపర్‌కంప్యూటర్‌ను రూపొందించడానికి C-DACకి ప్రారంభ 3 సంవత్సరాల బడ్జెట్‌గా Rs375 మిలియన్లు ఇవ్వబడ్డాయి.[9] C-DAC 1991లో PARAM 8000 సూపర్ కంప్యూటర్‌ను ఆవిష్కరించింది.[1] దీని తర్వాత 1992/1993లో PARAM 8600 వచ్చింది.[9][8] ఈ యంత్రాలు ప్రపంచానికి భారతీయ సాంకేతిక నైపుణ్యాన్ని ప్రదర్శించాయి మరియు ఎగుమతి విజయానికి దారితీశాయి.[9][8] C-DAC రెండవ మిషన్ GigaFLOPS శ్రేణి సమాంతర కంప్యూటర్‌ను అందించడంలో C-DACకి PARAM 8000 ఒక విజయంగా పరిగణించబడింది.[9] 1992 నుండి C-DAC 1997/1998 నాటికి 100 GFLOPS శ్రేణి కంప్యూటర్‌ను అందించడానికి దాని "సెకండ్ మిషన్"ను చేపట్టింది.[1] కంప్యూటర్‌ను 1 టెరాఫ్లాప్స్‌కు స్కేల్ చేయడానికి అనుమతించాలనేది ప్రణాళిక.[9][11] 1993లో PARAM 9000 సిరీస్ సూపర్‌కంప్యూటర్‌లు విడుదలయ్యాయి, ఇది 5 GFLOPS గరిష్ట కంప్యూటింగ్ శక్తిని కలిగి ఉంది.[1] 1998లో PARAM 10000 విడుదలైంది; ఇది LINPACK బెంచ్‌మార్క్‌లో 38 GFLOPS యొక్క నిరంతర పనితీరును కలిగి ఉంది.[1] C-DAC మూడవ మిషన్ C-DAC యొక్క మూడవ లక్ష్యం టెరాఫ్లాప్స్ శ్రేణి కంప్యూటర్‌ను అభివృద్ధి చేయడం.[1] PARAM పద్మ డిసెంబర్ 2002లో పంపిణీ చేయబడింది.[1] జూన్ 2003లో ప్రపంచంలోని అత్యంత వేగవంతమైన సూపర్‌కంప్యూటర్‌ల జాబితాలో చోటు దక్కించుకున్న మొదటి భారతీయ సూపర్‌కంప్యూటర్ ఇదే.[1] 2000ల ప్రారంభంలో ఇతర సమూహాల ద్వారా అభివృద్ధి 2000వ దశకం ప్రారంభంలో కేవలం ANURAG, BARC, C-DAC మరియు NAL మాత్రమే తమ సూపర్ కంప్యూటర్‌ల అభివృద్ధిని కొనసాగిస్తున్నాయని గుర్తించబడింది.[5] NAL యొక్క Flosolver దాని శ్రేణిలో నిర్మించబడిన 4 తదుపరి యంత్రాలను కలిగి ఉంది.[5] అదే సమయంలో ANURAG PACEని అభివృద్ధి చేయడం కొనసాగించింది, ప్రధానంగా SPARC ప్రాసెసర్‌లపై ఆధారపడింది.[5] 12వ పంచవర్ష ప్రణాళిక భారత ప్రభుత్వం 12వ పంచవర్ష ప్రణాళిక కాలంలో (2012–2017) సూపర్‌కంప్యూటింగ్ పరిశోధనకు 2.5 బిలియన్ డాలర్లు కేటాయించాలని ప్రతిపాదించింది. ఈ ప్రాజెక్ట్ బెంగళూరులోని ఇండియన్ ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ సైన్స్ (IISc)చే నిర్వహించబడుతుంది.[12] అదనంగా, భారతదేశం ఎక్సాఫ్లాప్స్ శ్రేణిలో ప్రాసెసింగ్ పవర్‌తో ఒక సూపర్‌కంప్యూటర్‌ను అభివృద్ధి చేయాలని యోచిస్తోందని తర్వాత వెల్లడైంది.[13] ఇది ఆమోదం పొందిన తరువాతి ఐదు సంవత్సరాలలోపు C-DACచే అభివృద్ధి చేయబడుతుంది.[14] నేషనల్ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్ 2015లో మినిస్ట్రీ ఆఫ్ ఎలక్ట్రానిక్స్ అండ్ ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ దేశవ్యాప్తంగా 2022 నాటికి 73 స్వదేశీ సూపర్ కంప్యూటర్‌లను ఇన్‌స్టాల్ చేయడానికి "నేషనల్ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్" (NSM)ని ప్రకటించింది.[15][16][17][18] ఇది $730 మిలియన్ (రూ. 4,500 కోట్లు) విలువైన ఏడు-సంవత్సరాల కార్యక్రమం.[19] మునుపు భారతదేశంలో కంప్యూటర్‌ను అసెంబుల్ చేసినప్పటికీ, NSM దేశంలోని భాగాలను ఉత్పత్తి చేయాలని లక్ష్యంగా పెట్టుకుంది.[19] NSMని C-DAC మరియు ఇండియన్ ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ సైన్స్ అమలు చేస్తున్నాయి.[18] వివిధ విద్యా మరియు పరిశోధనా సంస్థలను కలుపుతూ హై-స్పీడ్ నెట్‌వర్క్‌తో అనుసంధానించబడిన భౌగోళికంగా పంపిణీ చేయబడిన అధిక-పనితీరు గల కంప్యూటింగ్ కేంద్రాల సమూహాన్ని సృష్టించడం దీని లక్ష్యం. భారతదేశం - హైదరాబాద్ - ఆంధ్రప్రదేశ్ తెలంగాణ భారతదేశం హైటెక్ సిటీ ఫేజ్-I in year 1998 -2000 hitech city started Andhra Pradesh india it is now in telangana india హైటెక్ సిటీ అనే పదానికి దారితీసిన మైలురాయి భవనం. కొంతకాలం ఈ భవనం 'హైటెక్' సిటీ. ముఖ్యమంత్రి చంద్రబాబు నాయుడు ప్రభుత్వం నిర్మించింది. ఇదే భవనం మరియు అదే యంత్రాంగం చేపట్టిన కార్యక్రమాలు హైదరాబాద్ మెట్రో ప్రాంతంలోని కార్యాలయాలను మార్చడం/స్థాపించడం వంటి ఐటీ మరియు ఐటీ సంబంధిత కంపెనీల వృద్ధికి ఊతమిచ్చాయని చెప్పవచ్చు. ఇది గవర్నమెంట్ ఇండియా సాఫ్ట్‌వేర్ టెక్నాలజీ పార్క్స్ ఆఫ్ ఇండియా భారత ప్రభుత్వం భారతదేశంలో పార్కులను అభివృద్ధి చేసింది. ప్రపంచంలోని టాప్ 500 అత్యంత శక్తివంతమైన పంపిణీ చేయని కంప్యూటర్ సిస్టమ్‌లలో ndias AI సూపర్ కంప్యూటర్ పరమ సిద్ధి 63వ స్థానంలో ఉంది Governemet of india year 2020C-DACలో నేషనల్ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్ (NSM) కింద స్థాపించబడిన పరమ సిద్ధి, హై పెర్ఫార్మెన్స్ కంప్యూటింగ్-ఆర్టిఫిషియల్ ఇంటెలిజెన్స్ (HPC-AI) సూపర్‌కంప్యూటర్ 16వ తేదీన విడుదలైన ప్రపంచంలోని TOP 500 అత్యంత శక్తివంతమైన పంపిణీ చేయని కంప్యూటర్ సిస్టమ్‌లలో గ్లోబల్ ర్యాంకింగ్ 63ని సాధించింది. నవంబర్ 2020. AI వ్యవస్థ అధునాతన పదార్థాలు, కంప్యూటేషనల్ కెమిస్ట్రీ & ఖగోళ భౌతిక శాస్త్రం మరియు డ్రగ్ డిజైన్ మరియు ప్రివెంటివ్ హెల్త్ కేర్ సిస్టమ్, ముంబై వంటి వరద పీడిత మెట్రో నగరాల కోసం వరద అంచనా ప్యాకేజీ కోసం ప్లాట్‌ఫారమ్‌లో అభివృద్ధి చేయబడుతున్న అనేక ప్యాకేజీల వంటి రంగాలలో ప్యాకేజీల అప్లికేషన్ డెవలప్‌మెంట్‌ను బలోపేతం చేస్తుంది. , ఢిల్లీ, చెన్నై, పాట్నా మరియు గౌహతి. ఇది వేగవంతమైన అనుకరణలు, మెడికల్ ఇమేజింగ్, జీనోమ్ సీక్వెన్సింగ్ మరియు ఫోర్‌కాస్టింగ్ ద్వారా COVID-19కి వ్యతిరేకంగా మా యుద్ధంలో R&Dని వేగవంతం చేస్తుంది మరియు భారతీయ ప్రజలకు మరియు ముఖ్యంగా స్టార్ట్-అప్‌లు మరియు MSMEలకు ఇది ఒక వరం. ఇది అప్లికేషన్ డెవలపర్‌లకు ఒక వరం మరియు NCMRWF & IITM ద్వారా వాతావరణ అంచనా ప్యాకేజీలను పరీక్షించడంలో సహాయపడుతుంది, చమురు మరియు గ్యాస్ రికవరీ కోసం జియో ఎక్స్‌ప్లోరేషన్ ప్యాకేజీలు; ఏరోడిజైన్ అధ్యయనాల కోసం ప్యాకేజీలు; కంప్యూటేషనల్ ఫిజిక్స్ మరియు మ్యాథమెటికల్ అప్లికేషన్స్ మరియు HRD కోసం ఆన్‌లైన్ కోర్సులు కూడా. Rpeak of 5.267 Petaflops మరియు 4.6 Petaflops Rmax (Sustained)తో సూపర్‌కంప్యూటర్ C-DAC చేత రూపొందించబడింది మరియు NSM ఆధ్వర్యంలోని డిపార్ట్‌మెంట్ ఆఫ్ సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ (DST), మినిస్ట్రీ ఆఫ్ ఎలక్ట్రానిక్స్ అండ్ ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ (MeitY) సహకారంతో సంయుక్తంగా అభివృద్ధి చేయబడింది. "ఇది చరిత్రలో మొదటిది. భారతదేశం నేడు ప్రపంచంలోనే అతిపెద్ద సూపర్‌కంప్యూటర్ ఇన్‌ఫ్రాస్ట్రక్చర్‌లలో ఒకటిగా ఉంది మరియు ఈ రోజు పరమ సిద్ధి-AI అందుకున్న ర్యాంకింగ్ దీనికి నిదర్శనం” అని సైన్స్ & టెక్నాలజీ విభాగం సెక్రటరీ ప్రొఫెసర్ అశుతోష్ శర్మ ఈ సందర్భంగా మాట్లాడుతూ అన్నారు. "నేషనల్ నాలెడ్జ్ నెట్‌వర్క్ (NKN) ద్వారా జాతీయ సూపర్ కంప్యూటర్ గ్రిడ్‌లో నెట్‌వర్క్ చేయబడిన మన జాతీయ విద్యా మరియు R&D సంస్థలతో పాటు పరిశ్రమలు మరియు స్టార్టప్‌లను బలోపేతం చేయడంలో పరమ సిద్ధి-AI చాలా ముందుకు సాగుతుందని నేను నిజంగా విశ్వసిస్తున్నాను" అని ప్రొ. శర్మ. పరమ సిద్ధి-AI యొక్క ఇన్ఫ్యూషన్‌తో, దేశంలోని శాస్త్రీయ మరియు సాంకేతిక సమాజం ఆరోగ్య సంరక్షణ, వ్యవసాయం, విద్య, ఇంధనం, సైబర్‌ సెక్యూరిటీ, స్పేస్, AI అప్లికేషన్‌ల వంటి బహుళ విభాగాల గొప్ప సవాళ్లను పరిష్కరించడానికి మరింత శక్తిని పొందుతుందని ప్రొఫెసర్ అశుతోష్ శర్మ సూచించారు. వాతావరణం మరియు శీతోష్ణస్థితి మోడలింగ్, పట్టణ ప్రణాళికలో కొన్నింటిని పేర్కొనండి. "సైన్స్ టెక్నాలజీ & ఇన్నోవేషన్ ద్వారా ఆత్మనిర్భర్తలో మా ప్రయాణంలో ఇది ఒక బలవంతపు భాగం" అని ఆయన నొక్కి చెప్పారు. పరమ సిద్ధి సూపర్‌కంప్యూటర్ NVIDIA DGX సూపర్‌పాడ్ రిఫరెన్స్ ఆర్కిటెక్చర్ నెట్‌వర్కింగ్‌తో పాటు C-DAC స్వదేశీంగా అభివృద్ధి చేసిన HPC-AI ఇంజిన్, సాఫ్ట్‌వేర్ ఫ్రేమ్‌వర్క్‌లు మరియు క్లౌడ్ ప్లాట్‌ఫారమ్‌పై నిర్మించబడింది మరియు లోతైన అభ్యాసం, విజువల్ కంప్యూటింగ్, వర్చువల్ రియాలిటీ, యాక్సిలరేటెడ్ కంప్యూటింగ్, అలాగే గ్రాఫిక్స్ వర్చువలైజేషన్‌లో సహాయపడుతుంది. STPI వరంగల్ గురించి STPI భారతదేశాన్ని 1991లో భారత ప్రభుత్వ ఎలక్ట్రానిక్స్ మరియు ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ మంత్రిత్వ శాఖ (MeitY) స్థాపించింది. సాఫ్ట్‌వేర్ టెక్నాలజీ పార్క్స్ ఆఫ్ ఇండియా (STPI), ప్రభుత్వ ఎలక్ట్రానిక్స్ మరియు ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ మంత్రిత్వ శాఖ కింద స్వయంప్రతిపత్తి కలిగిన సొసైటీ. దేశం నుండి సాఫ్ట్‌వేర్ ఎగుమతిని పెంచడానికి ప్రత్యేక దృష్టితో భారతదేశం ఏర్పాటు చేయబడింది. దేశవ్యాప్తంగా 62 కేంద్రాలతో STPI ప్రధాన కార్యాలయం న్యూఢిల్లీలో ఉంది. ప్రభుత్వం రూపొందించిన STP/EHTP పథకాన్ని అమలు చేసే లక్ష్యంతో STPI నిరంతరం పనిచేస్తోంది. భారతదేశంలో, మౌలిక సదుపాయాలను ఏర్పాటు చేయడం మరియు నిర్వహించడం. STPI-వరంగల్ 2001లో స్థాపించబడింది. year 2912 with bsnl india barath sanchar nigam limited with Govt india it office in cercuit house road,hanamkonda,Wargal city ts india with Govt inida india software technology parks of india కంప్యూటర్ సాఫ్ట్‌వేర్ టెక్నాలజీ హిస్టరీ ఇయర్ 2020- 2022 ప్రొ. వరంగల్ నగరం year 2001 సంవత్సరం 2012 సర్క్యూట్ హౌస్ రోడ్ హనమ్కొండ వద్ద ప్రభుత్వ భారతదేశంతో, వరంగల్ నగరం ts india ఆన్‌లైన్ www.orugalluindiacollege.in year 2020 ప్రభుత్వంతో భారతదేశం www.indiainfonet.net year 020 ప్రొఫెసర్ year 2020 Prof. డాక్టర్ ఎ.గోపాల్ - orugallu technology india software industry msme.gov.in year 2020 భారత సాఫ్ట్‌వేర్ పరిశ్రమ msme.gov.in వర్గం: జనరల్ ఎ.గోపాల్- మ్యానేమెంట్ ఇంజినీరింగ్ అడ్మిన్ ఆఫీసర్ & ప్రొఫెసర్ కంప్యూటర్ ఎజినీరెంగ్ & ప్రిన్సిపల్ సైంటిస్ట్‌తో ప్రభుత్వ భారత కాంట్రాక్ట్ ప్రభుత్వ విద్యా విశ్వవిద్యాలయ విద్యా సంస్థ మాత్రమే రెగ్యులర్ కంప్యూటింగ్ మెడికల్ టెక్నాలజీ-హనంకొండ, వరంగల్ సిటీ-టెలెంట్ www.orugalluindiacollege.in www.indiainfonet.net www.msme.gov.in www.nsic.co.in www.kakatiya.ac.in www.ignou.ac.in www.yas.nic.in www. .youthforindia.org.in భారత ప్రభుత్వంతో కలిసి హన్మకొండ, వరంగల్ నగరం TS భారతదేశంలోని STPIని పరిమితం చేస్తుంది బరత్ సంచార్ నిగమ్ in year 2017 in warangal gesukonda texstyle park stated chdrshkar rao chef minstger with Govt india Govt ts india hanamkonda,Waranal city telangan india year 2016 it minster ktr stated software technology park madikonda hanamkonda warnagal city telangana indina == క్వాంటం కంప్యూటింగ్ == year in warangal city year 2016-2016 india national higway started nitin gatkar india union minster at hanamkonda warngal city telangana india in warangal city india have two national higway witch is major growth for warnagal city telangana india in india telagnana warangal city asia 2 nd bigget agriculture market warangal city telangana india in warnagal city major for rice mirchi exports for economy growth warangal city telangana india india comptuer softwaer technology historyy ear 2020- 2022 Prof. Dr. A.Gopal comptuer software engineering admin officer with Gov tindia hanamkonda,Warangal city telangana india in hanamkonda,Warangal city telangana india software parks of india stated information technology park of india at hanamkonda,Warangal city year 2001 year 2012 with Govt india at cercuit house road hanamkonda,Warangal city ts india online www.orugalluindiacollege.in with Govt india www.indiainfonet.net year 2020 Prof. Dr. A.Gopal - with Got india he founder orugallu technology india software industry msme.gov.in categaor: general A.Gopal- Manaement engineering admin officer & Professor comptuer egineireng & Principal Scientist with Govt india contract Govt ts education univeristy educaiton onlie regular computing medical technology -hanamkonda,Warangal city-Telantgana-india online www.orugalluindiacollege.in www.indiainfonet.net www.msme.gov.in www.nsic.co.in www.kakatiya.ac.in www.ignou.ac.in www.yas.nic.in www.youthforindia.org.in with with Govt india barath sanchar nigam limites software technologypark of india in hanamkonda,Warangal city ts india in year 2020 Dr. A.Gopal stated orugallu india college orugallu technology software year 2020-2022 india industry msme.gov.in he is now Prof. Dr. A.Gopal he is president unvieristy industy team msme.gov.in nsic.co.inweb online www.orugalluindiacollege.in www.indiainfonet.net at hanamkonda,Warangal city telangana india ఇండియా కంప్యూటర్ సాఫ్ట్‌వేర్ టెక్నాలజీ హిస్టరీ ఇయర్ 2020- 2022 ప్రొ. వరంగల్ నగరం year 2001 సంవత్సరం 2012 సర్క్యూట్ హౌస్ రోడ్ హనమకొండ వద్ద ప్రభుత్వ భారతదేశంతో, వరంగల్ నగరం ts india ఆన్‌లైన్ www.orugalluindiacollege.in ప్రభుత్వంతో భారతదేశం www.indiainfonet.net సంవత్సరం 2020 ప్రొఫెసర్ డాక్టర్ - a.gopal ప్రధాన శాస్త్రవేత్త: ,గోట్ఇండియా హీనర్ లేదా టెక్నాలజీతో భారత సాఫ్ట్‌వేర్ పరిశ్రమ msme.gov.in వర్గం: జనరల్ ఎ.గోపాల్- మేనేమెంట్ ఇంజినీరింగ్ అడ్మిన్ ఆఫీసర్ & ప్రొఫెసర్ కంప్యూటర్ ఎజినీరెంగ్ & ప్రిన్సిపల్ comptuer medical సైంటిస్ట్‌తో ప్రభుత్వ భారత కాంట్రాక్ట్ ప్రభుత్వ విద్యా విశ్వవిద్యాలయ విద్యా సంస్థ మాత్రమే రెగ్యులర్ కంప్యూటింగ్ మెడికల్ టెక్నాలజీ-హనంకొండ, వరంగల్ సిటీ-టెలెంట్ www.orugalluindiacollege.in www.indiainfonet.net www.msme.gov.in www.nsic.co.in www.kakatiya.ac.in www.ignou.ac.in www.yas.nic.in ww w.youthforindia.org.in with with Govt india బరత్ సంచార్ నిగమ్ 2020 సంవత్సరంలో హన్మకొండ,వరంగల్ సిటీ TS ఇండియాలోని సాఫ్ట్‌వేర్ టెక్నాలజీపార్క్‌ను పరిమితం చేసింది. డాక్టర్ ఎ.గోపాల్ ఓరుగల్లు భారత కళాశాల ఓరుగల్లు టెక్నాలజీ సాఫ్ట్‌వేర్‌ను పేర్కొన్నారు year 2020-2022 భారతదేశ పరిశ్రమ msme.gov.in అతను ఇప్పుడు ప్రొఫెసర్. డా. ఎ.గోపాల్,ప్రధాన శాస్త్రవేత్త: అతను అన్వియరిస్టీ ఇండస్ట్రీ టీమ్ ప్రెసిడెంట్ msme.gov.in nsic.co.inweb ఆన్‌లైన్ www.orugalluindiacollege.in www.indiainfonet.net at hanamkonda, Warangal city telangana india Varaṅgal nagara sanvatsaranlō 2016-2016 bhāratadēśa jātīya rahadārini hanmakoṇḍa varaṅgal‌lō bhārata yūniyan mantri nitin gaṭkar prārambhin̄cāru క్వాంటం కంప్యూటింగ్ అనేది ఒక రకమైన గణన, ఇది గణనలను నిర్వహించడానికి సూపర్‌పొజిషన్, ఇంటర్‌ఫరెన్స్ మరియు ఎంటాంగిల్‌మెంట్ వంటి క్వాంటం స్టేట్‌ల యొక్క సామూహిక లక్షణాలను ఉపయోగిస్తుంది. క్వాంటం గణనలను నిర్వహించే పరికరాలను క్వాంటం కంప్యూటర్‌లు అంటారు.[1]: I-5  ప్రస్తుత క్వాంటం కంప్యూటర్‌లు ఆచరణాత్మక అనువర్తనాల కోసం సాధారణ (క్లాసికల్) కంప్యూటర్‌లను అధిగమించలేనంత చిన్నవి అయినప్పటికీ, అవి కొన్ని గణన సమస్యలను పరిష్కరించగలవని నమ్ముతారు. పూర్ణాంకాల కారకం (ఇది RSA ఎన్‌క్రిప్షన్‌లో ఉంది), క్లాసికల్ కంప్యూటర్‌ల కంటే గణనీయంగా వేగంగా ఉంటుంది.[2] క్వాంటం కంప్యూటింగ్ అధ్యయనం క్వాంటం ఇన్ఫర్మేషన్ సైన్స్ యొక్క ఉపవిభాగం. క్వాంటం సర్క్యూట్ మోడల్, క్వాంటం ట్యూరింగ్ మెషిన్, అడియాబాటిక్ క్వాంటం కంప్యూటర్, వన్-వే క్వాంటం కంప్యూటర్ మరియు వివిధ క్వాంటం సెల్యులార్ ఆటోమేటా వంటి అనేక రకాల క్వాంటం కంప్యూటర్‌లు (క్వాంటం కంప్యూటింగ్ సిస్టమ్స్ అని కూడా పిలుస్తారు) ఉన్నాయి. అత్యంత విస్తృతంగా ఉపయోగించే మోడల్ క్వాంటం సర్క్యూట్, ఇది క్వాంటం బిట్ లేదా "క్విట్" ఆధారంగా ఉంటుంది, ఇది క్లాసికల్ కంప్యూటేషన్‌లో బిట్‌కి కొంత సారూప్యంగా ఉంటుంది. ఒక క్విట్ 1 లేదా 0 క్వాంటం స్థితిలో లేదా 1 మరియు 0 రాష్ట్రాల సూపర్‌పొజిషన్‌లో ఉండవచ్చు. ఇది కొలిచినప్పుడు, అయితే, ఇది ఎల్లప్పుడూ 0 లేదా 1; ఫలితం యొక్క సంభావ్యత కొలతకు ముందు క్విట్ యొక్క క్వాంటం స్థితిపై ఆధారపడి ఉంటుంది. భౌతిక క్వాంటం కంప్యూటర్‌ను రూపొందించే ప్రయత్నాలు ట్రాన్స్‌మోన్‌లు, అయాన్ ట్రాప్‌లు మరియు టోపోలాజికల్ క్వాంటం కంప్యూటర్‌లు వంటి సాంకేతికతలపై దృష్టి సారించాయి, ఇవి అధిక-నాణ్యత క్విట్‌లను రూపొందించడం లక్ష్యంగా పెట్టుకున్నాయి.[1]: 2–13  ఈ క్విట్‌లు పూర్తి క్వాంటం కంప్యూటర్‌ల ఆధారంగా విభిన్నంగా రూపొందించబడతాయి. కంప్యూటింగ్ మోడల్, క్వాంటం లాజిక్ గేట్‌లు, క్వాంటం ఎనియలింగ్ లేదా అడియాబాటిక్ క్వాంటం కంప్యూటేషన్ ఉపయోగించబడుతుందా. ఉపయోగకరమైన క్వాంటం కంప్యూటర్‌లను నిర్మించడానికి ప్రస్తుతం అనేక ముఖ్యమైన అడ్డంకులు ఉన్నాయి. క్విట్‌ల క్వాంటం స్థితులను నిర్వహించడం చాలా కష్టం, ఎందుకంటే అవి క్వాంటం డీకోహెరెన్స్ మరియు స్టేట్ ఫిడిలిటీతో బాధపడుతున్నాయి. క్వాంటం కంప్యూటర్లకు దోష సవరణ అవసరం.[3][4] 2022 నాటికి, క్వాంటం కంప్యూటింగ్ అనేది ప్రపంచవ్యాప్తంగా విద్యా సంస్థలు మరియు ప్రైవేట్ రంగంలో ఉన్నత స్థాయి పరిశోధన మరియు అభివృద్ధి కార్యకలాపం. మెకిన్సే & కంపెనీ విశ్లేషణ ప్రకారం "..పెట్టుబడి డాలర్లు వెల్లువెత్తుతున్నాయి మరియు క్వాంటం-కంప్యూటింగ్ స్టార్ట్-అప్‌లు విస్తరిస్తున్నాయి". "సాంప్రదాయమైన అధిక-పనితీరు గల కంప్యూటర్‌ల పరిధి మరియు వేగానికి మించిన సమస్యలను పరిష్కరించడంలో వ్యాపారాలు సహాయపడతాయని క్వాంటం కంప్యూటింగ్ వాగ్దానం చేస్తున్నప్పటికీ, ఈ ప్రారంభ దశలో వినియోగ సందర్భాలు ఎక్కువగా ప్రయోగాత్మకంగా మరియు ఊహాజనితంగా ఉంటాయి" అని వారు గమనించారు.[5] క్లాసికల్ కంప్యూటర్ ద్వారా పరిష్కరించబడే ఏదైనా గణన సమస్య క్వాంటం కంప్యూటర్ ద్వారా కూడా పరిష్కరించబడుతుంది.[6] దీనికి విరుద్ధంగా, క్వాంటం కంప్యూటర్ ద్వారా పరిష్కరించబడే ఏదైనా సమస్యను క్లాసికల్ కంప్యూటర్ ద్వారా కూడా పరిష్కరించవచ్చు, కనీసం సూత్రప్రాయంగా తగినంత సమయం ఇవ్వబడుతుంది. మరో మాటలో చెప్పాలంటే, క్వాంటం కంప్యూటర్లు చర్చ్-ట్యూరింగ్ థీసిస్‌కు కట్టుబడి ఉంటాయి. దీని అర్థం క్వాంటం కంప్యూటర్లు కంప్యూటబిలిటీ పరంగా క్లాసికల్ కంప్యూటర్‌ల కంటే అదనపు ప్రయోజనాలను అందించనప్పటికీ, కొన్ని సమస్యల కోసం క్వాంటం అల్గారిథమ్‌లు సంబంధిత తెలిసిన క్లాసికల్ అల్గారిథమ్‌ల కంటే తక్కువ సమయ సంక్లిష్టతలను కలిగి ఉంటాయి. ముఖ్యంగా, క్వాంటం కంప్యూటర్లు కొన్ని సమస్యలను త్వరగా పరిష్కరించగలవని నమ్ముతారు, ఏ క్లాసికల్ కంప్యూటర్ కూడా సాధ్యమయ్యే సమయ వ్యవధిలో పరిష్కరించలేనిది-ఈ ఘనతను "క్వాంటం ఆధిపత్యం" అని పిలుస్తారు. క్వాంటం కంప్యూటర్‌లకు సంబంధించి సమస్యల గణన సంక్లిష్టత అధ్యయనాన్ని క్వాంటం సంక్లిష్టత సిద్ధాంతం అంటారు == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:కంప్యూటరు శాస్త్రం]] year 2020-2022 Prof. Dr. A.Gopal - India unversites Industries President nsic.co.in,ignou.ac.in kakatiy.ac.in orugallu india college with Govt india orugallu technology india software industry msme.gov.in unviersity road,hanamkoonda,Warangal city-Telangana india online www.orugalluindiacollege.in www,ignou.ac.in www.kakatiya.ac..in www.msme.gov.in www.nsic.co.in irula8ur3uknmglrvxxq6w0u00wchya 3614777 3614772 2022-08-03T17:33:17Z రవిచంద్ర 3079 [[Special:Contributions/2406:B400:D1:70E5:31E7:5E02:C2E0:FB61|2406:B400:D1:70E5:31E7:5E02:C2E0:FB61]] ([[User talk:2406:B400:D1:70E5:31E7:5E02:C2E0:FB61|చర్చ]]) చేసిన మార్పులను [[User:Chaduvari|Chaduvari]] చివరి కూర్పు వరకు తిరగ్గొట్టారు. wikitext text/x-wiki {{cleanup-reorganize|date=జూన్ 2022}} {{sections|date=జూన్ 2022}} [[దస్త్రం:Personal computer collection rack - Computer History Museum (2007-11-10 21.23.48 by Carlo Nardone).jpg|thumb|407x407px|ప్రారంభంలో వాడిన వ్యక్తిగత కంప్యూటర్లు ]] ఆధునిక ప్రపంచంలో [[కంప్యూటర్]] లేని వ్యవస్థ, రంగం ఏదీ లేదు. కంప్యూటర్ లేని జీవనాన్ని ఊహించుకోవడమే కష్టం. ఇంతవరకూ మానవుడు నిర్మించిన మరే సాధనమూ కంప్యూటర్ చూపిన ప్రభావం చూపలేదంటే దాని శక్తిని అంచనా వెయ్యచ్చు. అటువంటి ప్రాముఖ్యత కలిగిన కంప్యూటర్ రంగంలో మన దేశం కూడా ఎంతో పురోగతిని సాధంచింది. కంప్యూటర్లలో రెండు రకాలు ఉన్నాయి. సాధారణ అవసరాలు అనగా విద్య, వ్యాపారం, పారిశ్రామికం, డిజైనింగ్ లాంటి వాటిలో మొదటి రకం వాడుతుంటారు. రెండవ రకం కర్మగారములలో, భారీ సంస్థలలో, అధిక డేటా ఉండే సర్వర్లకు, మిలటరీ అవసరాలకు, అంతరిక్ష పరిశోధనా సంస్థలలో రోబోట్‌లను నియంత్రించేందుకు ఇలా కొన్ని ప్రత్యేక అవసరాలను దృష్టిలో పెట్టుకొని తయారు చేయబడతాయి. ==కంప్యూటర్ అంటే ఏమిటి?== కంప్యూటర్ అనునది ఒక ఎలక్ట్రానిక్ ఉపకరణం. ఈ ఉపకరణాన్ని కచ్చితంగా నిర్వచించాలంటే కష్టతరమనే చెప్పాలి. కంప్యూటర్ అనే పరికరం కాలక్రమేణా ఎన్నో మార్పులు చెందటం వల్ల ఫలానా యంత్రమే కంప్యూటర్ అని నిర్వచించటం కష్టమౌతుంది. మునుపు కంప్యూటర్ అని పిలువబడ్ద యంత్రాలు వేర్వేరు పనులకై ఉపయోగింపబడటం వలన కూడా ఫలానా పని చేసే యంత్రమే కంప్యూటర్‌ అని చెప్పటం కూడా కష్టమౌతుందనే చెప్పాలు. కానీ ఈ క్రింది నిర్వచనాల ద్వారా కంప్యూటరు అంటే ఏమిటి అనే ప్రశ్నకు సమాధానం చెప్పవచ్చు. * కన్సైజ్‌ ఆక్స్ఫర్డు ఇంగ్లీష్‌ డిక్షనరి కంప్యూటర్‌ను "ముందుగా నిర్ధరించబడిన ఆదేశాల అనుసారం సమాచారాన్ని నిక్షేపించి (store), విశ్లేషించగల (process/analyze) ఒక ఎలెక్ట్రానిక్ పరికరం" అని నిర్వచిస్తోంది. ఈ నిర్వచనం కంప్యూటర్‌ను ఒక విశ్లేషణా యంత్రంగా లేక పరికరంగా చూస్తుంది.<ref>The Concise Oxford English Dictionary, http://www.askoxford.com/concise_oed/computer?view=uk, Accessed on 08.01.2009</ref> * వెబ్స్టర్స్ ఇంగ్లీష్ డిక్షనరి కంప్యూటర్‌కు "సమాచారాన్ని నిక్షేపించి (store) , అనుదానించి (retrieve), విశ్లేషించగల (process/analyze), ప్రోగ్రామబుల్‌ ఐన (సామాన్యంగా ఎలెక్ట్రానిక్) పరికరం" అనే నిర్వచనాన్ని చెబుతోంది. ఈ నిర్వచనంలో నాన్‌-ఎలెక్ట్రానికి పరికరాలు కూడా కంప్యూటర్లు అనబడవచ్చనే అర్థం గోచరిస్తోంది.<ref>Merriam Webster's Online Dictionary, http://www.merriam-webster.com/dictionary/computer, Accessed on 08.01.2009</ref> * సురేశ్‌ బసంద్ర తన కంప్యూటర్స్ టుడే అనే పుస్తకంలో ఈ పరికరాన్ని "విపులమైన ఆదేశాల అధారంగా, దత్తాంశాలను (డేటాను) స్వీకరించి, విశ్లేషించి, ఫలితాలను ప్రదానంచేస్తూ సమస్యలను పరిష్కరించగల యంత్రం." అని నిర్వచించారు. ఈ నిర్వచనంలో కంప్యూటర్‌ను 'సమస్యలను పరిష్కరించే యంత్రం' అని గుర్తించటం జరిగింది.<ref>Basandra, Suresh K, "Computers Today", Chapter-1, Pg#3, Galgotia Publications, 2005, ISBN 81-86340-74-2</ref> computer history మొదటి కంప్యూటర్ 19వ శతాబ్దపు రెండవ దశాబ్దం నాటికి, కంప్యూటర్ యొక్క ఆవిష్కరణకు అవసరమైన అనేక ఆలోచనలు గాలిలో ఉన్నాయి. మొదటిది, సాధారణ గణనలను స్వయంచాలకంగా చేయగలిగిన సైన్స్ మరియు పరిశ్రమకు సంభావ్య ప్రయోజనాలు ప్రశంసించబడ్డాయి, ఎందుకంటే అవి ఒక శతాబ్దం క్రితం కాదు. స్వయంచాలక గణనను మరింత ఆచరణాత్మకంగా చేయడానికి నిర్దిష్ట పద్ధతులు, లాగరిథమ్‌లను జోడించడం లేదా పునరావృతం చేయడం ద్వారా గుణకారం చేయడం వంటివి కనుగొనబడ్డాయి మరియు అనలాగ్ మరియు డిజిటల్ పరికరాలతో అనుభవం ప్రతి విధానం యొక్క కొన్ని ప్రయోజనాలను చూపించింది. జాక్వర్డ్ మగ్గం (మునుపటి విభాగంలో వివరించినట్లుగా, కంప్యూటర్ పూర్వగాములు) కోడెడ్ సూచనల ద్వారా బహుళార్ధసాధక పరికరాన్ని నిర్దేశించడం వల్ల కలిగే ప్రయోజనాలను చూపింది మరియు ఆ సూచనలను త్వరగా మరియు సరళంగా సవరించడానికి పంచ్ కార్డ్‌లను ఎలా ఉపయోగించవచ్చో ఇది ప్రదర్శించింది. ఇంగ్లండ్‌లోని ఒక గణిత మేధావి ఈ ముక్కలన్నింటినీ ఒకచోట చేర్చడం ప్రారంభించాడు. తేడా ఇంజిన్ చార్లెస్ బాబేజ్ ఒక ఆంగ్ల గణిత శాస్త్రజ్ఞుడు మరియు ఆవిష్కర్త: అతను కౌక్యాచర్‌ను కనుగొన్నాడు, బ్రిటిష్ పోస్టల్ వ్యవస్థను సంస్కరించాడు మరియు కార్యకలాపాల పరిశోధన మరియు యాక్చురియల్ సైన్స్ రంగాలలో మార్గదర్శకుడు. చెట్ల రింగుల నుండి గత సంవత్సరాల వాతావరణాన్ని చదవవచ్చని మొదట సూచించినది బాబేజ్. అతను కీలు, సాంకేతికలిపులు మరియు మెకానికల్ బొమ్మలతో జీవితకాల మోహం కలిగి ఉన్నాడు. ఇది మనం ఇచ్చిన సమస్య యొక్క డేటా (INPUT) స్వీకరించి ముందుగా ఇవ్వబడిన ప్రోగ్రాం ప్రకారం డేటాను విశ్లేషించి ఫలితాలు (OUTPUT) అందజేస్తుంది. ;కంప్యూటర్ వివరణ *[[లెక్కలు]] చేయడం కోసం కాలుక్యులేటర్ *[[ఉత్తరాలు]] టైప్ చేయడం కోసం టైపురైటర్ *ఉత్తరాలు దాచుకోవడం కోసం అలమర *[[ఆటలు]] ఆడుకొనే వీడియోగేమ్ ప్లేయర్ *[[సంగీతం]] వినే టేపురికార్డర్ *[[సినిమాలు]] చూసే [[దూరదర్శిని]] ఇలా ఒకే సాధనం ద్వారా విస్త్రుత ఉపయోగాల సమ్మేళనం కంప్యూటర్. కేవలం ఇవేకాక ఫ్యాక్టరీలలో యంత్ర నిర్దేశకుడు, కార్యాలయలలో కాగితాల పని, శాటిలైట్ వ్యవస్థలలో నిపుణుడు, రోబోట్‌లను నడిపించే పనిమంతుడు ఇలా చాలా చాలా చేయగల సాధనం కంప్యూటర్. మనిషి విషయం గ్రహిస్తాడు. ఆలోచిస్తాడు. దానికి అనుకూలంగా స్పందిస్తాడు. కాని! కంప్యూటర్ డేటాని ఇన్ పుట్ గా తీసుకొని ప్రొసెస్ చేస్తుంది. అవుట్ పుట్ ఇస్తుంది. ఈ రెండు విషయాల ద్వారా మనిషి చేసే పనికి కంప్యూటర్ చేసే పనికి దగ్గర దగ్గర పోలికలున్నాయని చెప్పవచ్చు. ;డేటా స్వీకరణ కీబోర్డ్, మౌస్, స్కానర్ మొదలగు పరికరాలు డేటాను మన నుంచి తీసుకొని కంప్యూటరుకు అందించుటకు ఉపయోగపడతాయి. వీటిని ఇన్ పుట్ డివైసెస్ అంటారు. వీటిని మనిషి యొక్క [[కళ్ళు]], [[చెవులు]]తో పోల్చవచ్చు. ;డేటా నియంత్రణ మనిషి యొక్క శరీర భాగాలను [[మెదడు]] ఏ విధంగా నియంత్రిస్తుందో అలాగే కంప్యూటర్లలో [[మైక్రో ప్రొసెసర్]] కంప్యూటరు లోని అన్ని భాగాలను నియంత్రిస్తుంది. ఇది ఇన్ పుట్ నుండి వచ్చిన డేటాను తీసుకొని ప్రోగ్రాముల సహాయంతో విశ్లేషించి ఫలితాలను తయారు చేస్తుంది. ;ఫలితాలు ప్రొసెసర్ నుండి సమాచారం గ్రహించి బయటకు అందించే ప్రింటరు మానిటరు మొదలగు భాగాలను అవుట్ పుట్ డివైసెస్ అంటారు. వీటిని మానవ శరీరంలోని మెదడు నుండి సమాచారం అందుకొని పని చేసే [[కాళ్ళు]], [[చేతులు]], [[నోరు]] లాంటి వాటితో పోల్చవచ్చు. ==కంప్యూటర్ నిర్మాణము== కంప్యూటర్లలో రకాలు ఉన్నప్పటికీ సాధారణంగా అందరూ వాడే 'పర్సనల్ కంప్యూటర్' నిర్మాణం ప్రకారం టైపురైటరు లాంటి [[కీ బోర్డ్]] కలిగి ఉంటుంది. కీబోర్డ్ ద్వారా కంప్యూటరుకు అవసరమైన డేటా అందిస్తాము. అందుకొన్న డేటాను విశ్లేషించేందుకు సి పి యు ([[సెంట్రల్ ప్రాసెసింగ్ యూనిట్]]) అనేది ఒక బాక్సులో [[మదర్ బోర్డ్]], పవర్ సప్లై బాక్స్, చిన్నప్యాన్స్, ప్లాపీ డిస్క్, డేటా డిస్క్([[హార్డ్ డ్రైవ్]]) అనే వాటితో కలసి ఉంటుంది. సెంట్రల్ ప్రోసెసింగ్ యూనిట్ నుండి విశ్లేషించబడిన సమాచారమును చూడడం కోసం టెలివిజన్ మాదిరిగా ఉండే మానిటర్ అను సాధనం ఉండును. వీటన్నిటి కలయికనూ కంప్యూటర్ అనవచ్చు. దీనికి ప్రింటర్, స్కానర్ మొదలగువాటిని కలపవచ్చు. సూపర్కంప్యూటింగ్ చరిత్ర కొలంబియా విశ్వవిద్యాలయంలోని IBM ట్యాబులేటర్‌లకు ప్రతిస్పందనగా 1920ల చివరలో యునైటెడ్ స్టేట్స్‌లో సూపర్‌కంప్యూటింగ్ అనే పదం ఉద్భవించింది. 1964లో విడుదలైన CDC 6600, కొన్నిసార్లు మొదటి సూపర్ కంప్యూటర్‌గా పరిగణించబడుతుంది.[1][2] అయినప్పటికీ, కొన్ని మునుపటి కంప్యూటర్‌లు 1960 UNIVAC LARC,[3] IBM 7030 స్ట్రెచ్,[4] మరియు మాంచెస్టర్ అట్లాస్ వంటి వాటి కోసం సూపర్ కంప్యూటర్‌లుగా పరిగణించబడ్డాయి, రెండూ 1962లో—ఇవన్నీ పోల్చదగిన శక్తిని కలిగి ఉన్నాయి; మరియు 1954 IBM NORC.[5] 1980ల నాటి సూపర్‌కంప్యూటర్‌లు కొన్ని ప్రాసెసర్‌లను మాత్రమే ఉపయోగించగా, 1990లలో, వేలాది ప్రాసెసర్‌లతో కూడిన యంత్రాలు యునైటెడ్ స్టేట్స్ మరియు జపాన్‌లో కొత్త గణన పనితీరు రికార్డులను నెలకొల్పడం ప్రారంభించాయి. 20వ శతాబ్దం చివరి నాటికి, పర్సనల్ కంప్యూటర్‌లలో ఉన్నటువంటి వేల సంఖ్యలో "ఆఫ్-ది-షెల్ఫ్" ప్రాసెసర్‌లతో భారీ సమాంతర సూపర్ కంప్యూటర్‌లు నిర్మించబడ్డాయి మరియు టెరాఫ్లాప్ గణన అవరోధాన్ని ఛేదించాయి. 21వ శతాబ్దపు మొదటి దశాబ్దంలో పురోగతి నాటకీయంగా ఉంది మరియు 60,000 కంటే ఎక్కువ ప్రాసెసర్‌లతో సూపర్‌కంప్యూటర్‌లు కనిపించాయి, పెటాఫ్లాప్ పనితీరు స్థాయిలను చేరుకున్నాయి. ప్రారంభం: 1950లు మరియు 1960లు "సూపర్ కంప్యూటింగ్" అనే పదాన్ని మొదటిసారిగా న్యూయార్క్ వరల్డ్‌లో 1929లో కొలంబియా విశ్వవిద్యాలయం కోసం IBM తయారు చేసిన పెద్ద కస్టమ్-బిల్ట్ ట్యాబులేటర్‌లను సూచించడానికి ఉపయోగించబడింది. 1957లో, ఇంజనీర్ల బృందం మిన్నెసోటాలోని మిన్నియాపాలిస్‌లో కంట్రోల్ డేటా కార్పొరేషన్ (CDC)ని ఏర్పాటు చేయడానికి స్పెర్రీ కార్పొరేషన్‌ను విడిచిపెట్టింది. సేమౌర్ క్రే ఒక సంవత్సరం తర్వాత CDCలో తన సహోద్యోగులతో చేరడానికి స్పెర్రీని విడిచిపెట్టాడు.[6] 1960లో, క్రే CDC 1604ను పూర్తి చేసింది, ఇది వాణిజ్యపరంగా విజయవంతమైన ట్రాన్సిస్టరైజ్డ్ కంప్యూటర్‌లలో మొదటి తరం మరియు విడుదలైన సమయంలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత వేగవంతమైన కంప్యూటర్.[7] అయినప్పటికీ, పూర్తిగా ట్రాన్సిటరైజ్ చేయబడిన ఏకైక హార్వెల్ క్యాడెట్ 1951లో పనిచేసింది మరియు IBM దాని వాణిజ్యపరంగా విజయవంతమైన ట్రాన్సిటరైజ్డ్ IBM 7090ని 1959లో అందించింది. సిస్టమ్ కన్సోల్‌తో CDC 6600 1960లో, క్రే ప్రపంచంలోనే అత్యంత వేగవంతమైన కంప్యూటర్‌ను రూపొందించాలని నిర్ణయించుకున్నాడు. జిమ్ థోర్న్‌టన్, మరియు డీన్ రౌష్ మరియు దాదాపు 30 మంది ఇతర ఇంజనీర్‌లతో కలిసి నాలుగు సంవత్సరాల ప్రయోగాల తర్వాత 1964లో క్రే CDC 6600ని పూర్తి చేశారు. క్రే జెర్మేనియం నుండి సిలికాన్ ట్రాన్సిస్టర్‌లకు మారారు, దీనిని ఫెయిర్‌చైల్డ్ సెమీకండక్టర్ నిర్మించారు, ఇది ప్లానార్ ప్రక్రియను ఉపయోగించింది. వీటిలో మీసా సిలికాన్ ట్రాన్సిస్టర్‌ల లోపాలు లేవు. అతను వాటిని చాలా వేగంగా పరిగెత్తాడు, మరియు కాంతి పరిమితి యొక్క వేగం తీవ్రమైన వేడెక్కడం సమస్యలతో చాలా కాంపాక్ట్ డిజైన్‌ను బలవంతం చేసింది, వీటిని డీన్ రౌష్ రూపొందించిన శీతలీకరణను ప్రవేశపెట్టడం ద్వారా పరిష్కరించారు.[8] 6600 పరిశ్రమ యొక్క మునుపటి రికార్డ్ హోల్డర్ IBM 7030 స్ట్రెచ్‌ను అధిగమించింది, [స్పష్టత అవసరం] మూడు రెట్లు ఎక్కువ.[9][10] మూడు మెగాఫ్లాప్‌ల పనితీరుతో,[11][12] రెండు వందల కంప్యూటర్‌లు ఒక్కొక్కటి $9 మిలియన్లకు విక్రయించబడినప్పుడు దీనిని సూపర్‌కంప్యూటర్‌గా పిలిచారు మరియు సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మార్కెట్‌ని నిర్వచించారు.[7][13] 6600 పెరిఫెరల్ కంప్యూటింగ్ ఎలిమెంట్స్‌కు పనిని "ఫార్మింగ్ అవుట్" చేయడం ద్వారా వేగాన్ని పొందింది, వాస్తవ డేటాను ప్రాసెస్ చేయడానికి CPU (సెంట్రల్ ప్రాసెసింగ్ యూనిట్)ని విడుదల చేసింది. మిన్నెసోటా యూనివర్శిటీలో లిడ్డియార్డ్ మరియు ముండ్‌స్టాక్‌లు మెషీన్ కోసం మిన్నెసోటా ఫోర్ట్రాన్ కంపైలర్‌ను అభివృద్ధి చేశారు మరియు దానితో 6600 ప్రామాణిక గణిత శాస్త్ర కార్యకలాపాలపై 500 కిలోఫ్లాప్‌లను కొనసాగించగలదు.[14] 1968లో, క్రే CDC 7600ని పూర్తి చేశాడు, ఇది ప్రపంచంలోనే అత్యంత వేగవంతమైన కంప్యూటర్.[7] 36 MHz వద్ద, 7600 6600 కంటే 3.6 రెట్లు క్లాక్ స్పీడ్‌ని కలిగి ఉంది, అయితే ఇతర సాంకేతిక ఆవిష్కరణల కారణంగా గణనీయంగా వేగంగా నడిచింది. వారు 7600లలో కేవలం 50 మాత్రమే విక్రయించారు, చాలా వైఫల్యం కాదు. క్రే తన స్వంత కంపెనీని స్థాపించడానికి 1972లో CDCని విడిచిపెట్టాడు.[7] అతని నిష్క్రమణకు రెండు సంవత్సరాల తర్వాత CDC STAR-100ని డెలివరీ చేసింది, ఇది 100 మెగాఫ్లాప్‌ల వద్ద 7600 కంటే మూడు రెట్లు ఎక్కువ వేగంతో ఉంది. టెక్సాస్ ఇన్‌స్ట్రుమెంట్స్ ASCతో పాటు, వెక్టర్ ప్రాసెసింగ్‌ని ఉపయోగించిన మొదటి మెషీన్‌లలో STAR-100 ఒకటి - ఆలోచన ఉంది. 1964లో APL ప్రోగ్రామింగ్ లాంగ్వేజ్ ద్వారా ప్రేరణ పొందింది.[15][16] జనవరి 1963లో మాంచెస్టర్ అట్లాస్ విశ్వవిద్యాలయం. 1956లో, యునైటెడ్ కింగ్‌డమ్‌లోని మాంచెస్టర్ యూనివర్శిటీలో ఒక బృందం, MUSE-ని అభివృద్ధి చేయడం ప్రారంభించింది - మైక్రోసెకండ్ ఇంజిన్ నుండి ఈ పేరు వచ్చింది - చివరికి ఒక సూచనకు ఒక మైక్రోసెకండ్‌కు చేరుకునే ప్రాసెసింగ్ వేగంతో పనిచేసే కంప్యూటర్‌ను రూపొందించే లక్ష్యంతో, దాదాపు ఒక మిలియన్ సూచనలు రెండవది.[17] Mu (గ్రీకు అక్షరం పేరు µ) అనేది SI మరియు ఇతర యూనిట్ల వ్యవస్థలలో ఉపసర్గ, ఇది 10−6 (ఒక మిలియన్) కారకాన్ని సూచిస్తుంది. 1958 చివరిలో, ఫెరాంటి ఈ ప్రాజెక్ట్‌పై మాంచెస్టర్ విశ్వవిద్యాలయంతో సహకరించడానికి అంగీకరించాడు మరియు టామ్ కిల్‌బర్న్ నియంత్రణలో ఉన్న జాయింట్ వెంచర్‌తో కంప్యూటర్‌కు కొంతకాలం తర్వాత అట్లాస్ అని పేరు పెట్టారు. మొదటి అట్లాస్ అధికారికంగా 7 డిసెంబర్ 1962న ప్రారంభించబడింది—క్రే CDC 6600 సూపర్‌కంప్యూటర్‌ను ప్రవేశపెట్టడానికి దాదాపు మూడు సంవత్సరాల ముందు—ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి సూపర్‌కంప్యూటర్‌లలో ఒకటి. నాలుగు IBM 7094లకు సమానమైన ప్రపంచంలోనే అత్యంత శక్తివంతమైన కంప్యూటర్‌గా ఇది ప్రారంభించబడిన సమయంలో పరిగణించబడింది. అట్లాస్ ఆఫ్‌లైన్‌కి వెళ్లినప్పుడల్లా యునైటెడ్ కింగ్‌డమ్ కంప్యూటర్ సామర్థ్యంలో సగం కోల్పోయిందని చెప్పబడింది.[18] అట్లాస్ దాని 16,384 పదాలను కలపడం ద్వారా దాని వర్కింగ్ మెమరీని విస్తరించడానికి ఒక మార్గంగా వర్చువల్ మెమరీ మరియు పేజింగ్‌ను ప్రారంభించింది. 21వ శతాబ్దంలో పెటాస్కేల్ కంప్యూటింగ్ ప్రధాన వ్యాసం: పెటాస్కేల్ కంప్యూటింగ్ అర్గోన్ నేషనల్ లాబొరేటరీలో బ్లూ జీన్/P సూపర్ కంప్యూటర్ 21వ శతాబ్దం మొదటి దశాబ్దంలో గణనీయమైన పురోగతి సాధించబడింది. సూపర్ కంప్యూటర్ల సామర్థ్యం పెరుగుతూనే ఉంది, కానీ నాటకీయంగా లేదు. క్రే C90 1991లో 500 కిలోవాట్ల శక్తిని ఉపయోగించింది, అయితే 2003 నాటికి ASCI Q 3,000 kWని ఉపయోగించింది, అయితే 2,000 రెట్లు వేగంగా పనిచేసింది, ప్రతి వాట్ పనితీరును 300 రెట్లు పెంచింది.[35] 2004లో, జపాన్ ఏజెన్సీ ఫర్ మెరైన్-ఎర్త్ సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ (JAMSTEC) వద్ద NEC నిర్మించిన ఎర్త్ సిమ్యులేటర్ సూపర్‌కంప్యూటర్ 640 నోడ్‌లను ఉపయోగించి 35.9 టెరాఫ్లాప్‌లకు చేరుకుంది, ఒక్కొక్కటి ఎనిమిది యాజమాన్య వెక్టార్ ప్రాసెసర్‌లు ఉన్నాయి.[36] పోల్చి చూస్తే, 2020 నాటికి, ఒక NVidia RTX 3090 గ్రాఫిక్స్ కార్డ్ ఒక్కో కార్డుకు 35 TFLOPS చొప్పున పోల్చదగిన పనితీరును అందించగలదు.[37] IBM బ్లూ జీన్ సూపర్‌కంప్యూటర్ ఆర్కిటెక్చర్ 21వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో విస్తృతంగా ఉపయోగించబడింది మరియు TOP500 జాబితాలోని 27 కంప్యూటర్‌లు ఆ నిర్మాణాన్ని ఉపయోగించాయి. బ్లూ జీన్ విధానం కొంత భిన్నంగా ఉంటుంది, ఇది తక్కువ విద్యుత్ వినియోగానికి ప్రాసెసర్ వేగాన్ని వ్యాపారం చేస్తుంది, తద్వారా ఎక్కువ సంఖ్యలో ప్రాసెసర్‌లను గాలి చల్లబడిన ఉష్ణోగ్రతల వద్ద ఉపయోగించవచ్చు. ఇది 60,000 ప్రాసెసర్‌లను ఉపయోగించగలదు, 2048 ప్రాసెసర్‌లు "ప్రతి రాక్", మరియు వాటిని త్రీ-డైమెన్షనల్ టోరస్ ఇంటర్‌కనెక్ట్ ద్వారా కలుపుతుంది.[38][39] చైనాలో పురోగతి వేగంగా ఉంది, దీనిలో చైనా జూన్ 2003లో TOP500 జాబితాలో 51వ స్థానంలో ఉంది, తర్వాత నవంబర్ 2003లో 14వ స్థానంలో ఉంది మరియు జూన్ 2004లో 10వ స్థానంలో ఉంది మరియు 2005లో 5వ స్థానంలో నిలిచింది, 2010లో 2.5 పెటాఫ్లాప్ టియాన్హే-తో అగ్రస్థానాన్ని పొందింది. నేను సూపర్ కంప్యూటర్.[40][41] జూలై 2011లో, 8.1 పెటాఫ్లాప్ జపనీస్ K కంప్యూటర్ 600 క్యాబినెట్లలో ఉంచబడిన 60,000 SPARC64 VIIIfx ప్రాసెసర్‌లను ఉపయోగించి ప్రపంచంలోనే అత్యంత వేగవంతమైనదిగా మారింది. K కంప్యూటర్ ఎర్త్ సిమ్యులేటర్ కంటే 60 రెట్లు ఎక్కువ వేగాన్ని కలిగి ఉంది మరియు ఎర్త్ సిమ్యులేటర్ అగ్రస్థానంలో నిలిచిన ఏడు సంవత్సరాల తర్వాత ప్రపంచంలోని 68వ సిస్టమ్‌గా ర్యాంక్ పొందడం, అత్యుత్తమ పనితీరులో వేగవంతమైన పెరుగుదల మరియు సూపర్‌కంప్యూటింగ్ సాంకేతికత యొక్క విస్తృత వృద్ధి రెండింటినీ ప్రదర్శిస్తుంది. ప్రపంచవ్యాప్తంగా.[42][43][44] 2014 నాటికి, ఎర్త్ సిమ్యులేటర్ జాబితా నుండి తొలగించబడింది మరియు 2018 నాటికి K కంప్యూటర్ టాప్ 10 నుండి నిష్క్రమించింది. 2018 నాటికి, సమ్మిట్ 200 petaFLOPS వద్ద ప్రపంచంలోనే అత్యంత శక్తివంతమైన సూపర్ కంప్యూటర్‌గా మారింది. 2020లో, 442 PFLOPS సామర్థ్యం గల ఫుగాకు సూపర్‌కంప్యూటర్‌తో జపనీయులు మరోసారి అగ్రస్థానంలో నిలిచారు. ; ==కంప్యూటర్ అభివృద్దిక్రమం== కంప్యూటర్ ముఖ్యంగా లెక్కలు చేసేందుకు ఉపయోగించుట కొరకు తయారు చేయబడింది. క్రీస్తు పూర్వం చైనీయులు [[అబాకస్]] అనే సాధనాన్ని లెక్కలు చేసేందుకు వినియోగించేవారు. [[జాన్ నేపియర్]] అను [[స్కాట్‌లాండ్]] దేశ గణిత శాస్త్రజ్ఞుడు గుణకారములను సులభముగా చేయుటకు [[నేపియర్ బోన్స్]] అనే ఎముకలతో తయారు చేయబడిన సాధనమును ఉపయోగించాడు. అదే జాన్ పియర్ తరువాత [[1617]]లో [[లూగరిధమిక్ టేబుల్స్]]ను గుణకారములను భాగహారములను చేసేందుకు తయారు చేసి ఉపయోగించాడు. [[1620]]వ సంవత్సరంలో లూగరిధమ్స్ టేబుల్ ద్వారా కొంత అభివృద్ధి చేసి [[స్లైడ్ రూల్]] కనుగొన్నాడు. అయితే ఇవన్నీ మానవ శక్తితో పనిచేసేవే. వీటి తదనాంతరం రూపుదిద్దుకొన్నదే [[పాస్కల్]] ఇది గేర్లు ఇనుప చక్రములు వినియోగించి చేసిన మొదటి యంత్రమనవచ్చు. [[1671]]వ సంవత్సరంలో [[గాట్ఫ్రెడ్ లైబెంజ్]] అను అతడు పాస్కల్ యంత్రానికి మార్పులు చేర్పులు చేసి కూడికలు తీసివేతలతోపాటు గుణకారములు, భాగహారములు కూడా సులభముగా చేయగల్గే [[లీబ్ నిడ్జ్]] అనే యంత్రమును తయారు చేసాడు. [[1823]]వ సంవత్సరంలో '''కంప్యూటర్ పితామహుడు'''గా పిలవబడే [[చార్లెస్ బాబేజ్]] అను గణిత శాస్త్రజ్ఞుడు ఆల్జీబ్రా ఈక్వేషన్స్ కూడా చేయగల [[డిఫరెన్సియల్ ఇంజన్]] అనే యంత్రపరికరాన్ని తయారు చేసాడు. ఇతని కాలంలోనే కావలసిన విడి భాగాలు లభించి ఉంటే కంప్యూటర్ తయారయ్యి ఉండేదని అంటారు. ఎందువలనంటే డిఫెన్సియల్ ఇంజనుపై గడించిన అనుభవంతో నిముషానికి అరవై కూడికలు చేయగలిగి విలువలను మెమొరీలో దాయగల అవకాశం గల [[ఎనలిటికల్ ఇంజన్]] రూపకల్పన చేయగలిగాడు. కాని అతని అవసరానికి సరిపడు క్వాలిటీ గల విడిభాగాలు తయారు చేయగల సామర్ధ్యం కలిగిన పరిశ్రమలు ఆనాడు లేకపోవుటచే ఎనలిటికల్ ఇంజన్ తయారు చేయలేక పోయాడు. తరువాత కంప్యూటర్ అభివృద్ధికి [[హార్మన్ హోల్ రీత్]] కృషిచేసి తను తయారు చేసిన కంప్యూటర్లను అవసరం కలిగిన కొన్ని కంపెనీలకు విక్రయించగలిగాడు. ప్రసిద్ధి గాంచిన కంప్యూటర్ల సంస్థ [[ఐ.బి.యమ్(I.B.M)]] హోల్ రీత్ స్థాపించినదే. మొదటి [[ఎనలాగ్ కంప్యూటర్]] రకానికి చెందిన [[లార్డ్ కెల్విన్]] అభివృద్ధి చేసాడు. దీని తరువాత [[మార్క్-1]] (MARK-1) అనే కంప్యూటర్ [[1948]]లో ఐ.బి.యమ్. సంస్థ సహకారంతో రూపొందించాడు. ఈ కంప్యూటరునే అసలైన కంప్యూటరుగా పేర్కొంటారు. దీని తరువాత వాల్వులు ఉపయోగించి కంప్యూటర్లు తయారు చేయబడినాయి. ==కంప్యూటర్ల వర్గీకరణ== కంప్యూటర్లు అవి పనిచేసే సూత్రము బట్టి కొన్ని వర్గాలుగా విభజించారు. ;ఎన్లాగ్ కంప్యూటర్స్ ఇందులో భౌతికంగా మారుతుండే విలువలయిన [[ఉష్ణోగ్రత]], [[పీడనము]]ల విలువలను తీసుకొని అందుకు అనుగుణమైన విద్యుత్ రంగాలను విశ్లేషించుట ద్వారా మానిటరుపై ఫలితము తెలియచేయబడుతుంది. ;డిజిటల్ కంప్యూటర్స్ డిజిటల్ కంప్యూటర్లలో రెండు రకాలు ఉన్నాయి. సాధారణ అవసరాలు అనగా విద్య, వ్యాపారం, పారిశ్రామికం, డిజైనింగ్ లాంటి వాటిలో మొదటి రకం వాడుతుంటారు. రెండవ రకం కర్మగారములలో, భారీ సంస్థలలో, అధిక డేటా ఉండే సర్వర్లకు, మిలటరీ అవసరాలకు, అంతరిక్ష పరిశోధనా సంస్థలలో రోబోట్ లను నియంత్రించేందుకు ఇలా కొన్ని ప్రత్యేక అవసరాలను దృష్టిలో పెట్టుకొని తయారు చేయబడతాయి. మనం నిత్యం ఉపయోగించు సాధారణమైన కంప్యూటర్లను డిజిటల్ కంప్యూటర్లంటారు. [[డిజిట్]] అంటే అంకె అనే అర్ధంతో వీటిని అలా పిలుస్తున్నారు. డిజిటల్ కంప్యూటర్లు [[సంఖ్య]] లకు సంబంధించినవి. ఇన్ పుట్ ఏరూపముగా ఇవ్వబడిననూ దానిని సంఖ్యారూపములోకి మార్చుకొంటాయి. డిజిటల్ కంప్యూటర్లు సంఖ్యలను ఒక మానం నుండి వేరొక మానంలోకి ([[బ్రైనరీ కోడ్]]) గా మార్చుకొంటూ కేవలం కూడికలు తీసివేతల ద్వారా ఇన్ పుట్ను విశ్లేషిస్తూ తమ పనులను నిర్వర్తించి పలితాలను తెలియపరుస్తూఉంటాయి. ఇవి ఒక గది అంత విస్తీర్ణము నుండి అరచేతిలో ఇమిడిపోయేంత(పామ్ టాప్ కంప్యూటర్) చిన్నగా కూడా ఉంటాయి. ఇవి ఎన్లాగ్ కంప్యూటర్లతో పోలిస్తే ఖర్చు తక్కువ, వేగం కూడా ఎక్కువగా ఉంటాయి. ;హైబ్రీడ్ కంప్యూటర్స్ కొన్ని ప్రత్యేక అవసరాలకు ఎన్లాగ్, డిజిటల్ కంప్యూటర్లను కలిపి తయారు చేస్తారు. వీటిలో కొన్ని లెక్కలు ఎన్లాగ్ కంప్యూటర్ విభాగంలోనూ మరికొన్ని డిజిటల్ విభాగంలోనూ జరుగుతాయి. ఉదాహరణకు హాస్పిటల్లలో ఐసియు విభాగాలలో వీటిని వాడుతుంటారు. ఇవి రోగి యొక్క గుండె కొట్టుకొనే రేటును ఎన్లాగ్ ద్వారా తీసుకొని మారుతూ ఉండే విలువలను డిజిటల్ సిగ్నల్స్ రూపంలో విశ్లేషించి రోగికి అపాయమేర్పడినపుడు హెచ్చరిస్తుంది. కంప్యూటర్ల సామర్ధ్యమును బట్టి మూడు రకాలుగానూ, వాడకమును బట్టి మూడు రకములుగాను విడగొట్టవచ్చు వాటిలో ;మొదటి రకం. *మైక్రో కంప్యూటర్స్ *మెయిన్ ప్రేమ్ కంప్యూటర్స్ *సూపర్ కంప్యూటర్స్ ;రెండవరకం *హోమ్ కంప్యూటర్లు *మల్టీ మీడియా కంప్యూటర్లు *ఎడ్యుకేషనల్ కంప్యూటర్లు ==కంప్యూటర్ తరాలు== IFRAC (టాటా ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ ఫండమెంటల్ రీసెర్చ్ ఆటోమేటిక్ కాలిక్యులేటర్) ముంబైలోని టాటా ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ ఫండమెంటల్ రీసెర్చ్‌లో భారతదేశంలో అభివృద్ధి చేయబడిన మొదటి కంప్యూటర్. ప్రారంభంలో TIFR పైలట్ మెషిన్ 1950లలో అభివృద్ధి చేయబడింది (1956లో పని చేసింది).[1] తుది యంత్రం యొక్క అభివృద్ధి 1955లో ప్రారంభించబడింది[citation needed] మరియు అధికారికంగా ప్రారంభించబడింది (మరియు జవహర్‌లాల్ నెహ్రూచే TIFRAC అని పేరు పెట్టారు)[citation needed] 1960లో పూర్తి యంత్రం 1965 వరకు వాడుకలో ఉంది.[citation needed] TIFRACలో 2,700 వాక్యూమ్ ట్యూబ్‌లు, 1,700 జెర్మేనియం డయోడ్‌లు మరియు 12,500 రెసిస్టర్‌లు ఉన్నాయి. ఇది ఫెర్రైట్ కోర్ మెమరీ యొక్క 2,048 40-బిట్ పదాలను కలిగి ఉంది. ఈ యంత్రం ఫెర్రైట్ కోర్ మెమరీని ముందుగా స్వీకరించింది.[citation needed] వాక్యూమ్ ట్యూబ్‌లను కలిగి ఉన్న TIFRAC యొక్క ప్రధాన అసెంబ్లీ 18 అడుగుల x 2.5 అడుగుల x 8 అడుగుల కొలిచే భారీ స్టీల్ రాక్‌లో ఉంచబడింది. ఇది 4 అడుగుల x 2.5 అడుగుల x 8 అడుగుల మాడ్యూల్స్ నుండి తయారు చేయబడింది. సర్క్యూట్‌లను యాక్సెస్ చేయడానికి ప్రతి మాడ్యూల్‌కు ఇరువైపులా ఉక్కు తలుపులు ఉన్నాయి.[citation needed] గ్రాఫ్‌లు మరియు ఆల్ఫా-న్యూమరిక్ చిహ్నాలు రెండింటి యొక్క అనలాగ్ మరియు డిజిటల్ డిస్‌ప్లే కోసం కంప్యూటర్‌కు సహాయక అవుట్‌పుట్‌గా పనిచేయడానికి క్యాథోడ్ రే ట్యూబ్ డిస్‌ప్లే సిస్టమ్ అభివృద్ధి చేయబడింది. మాన్యువల్ కన్సోల్ కంప్యూటర్ యొక్క ఇన్‌పుట్/అవుట్‌పుట్ కంట్రోల్ యూనిట్‌గా పనిచేస్తుంది. TIFRAC యొక్క సాఫ్ట్‌వేర్ 0 మరియు 1 యొక్క ఆదేశాల శ్రేణిలో వ్రాయబడింది. బ్రిటీష్-నిర్మిత HEC 2M కంప్యూటర్, భారతదేశంలోని మొట్టమొదటి డిజిటల్ కంప్యూటర్, ఇది 1955లో కోల్‌కతాలోని ఇండియన్ స్టాటిస్టికల్ ఇన్‌స్టిట్యూట్‌లో దిగుమతి చేయబడి, ఇన్‌స్టాల్ చేయబడింది. దీనికి ముందు, ఈ సంస్థ 1953లో ఒక చిన్న అనలాగ్ కంప్యూటర్‌ను అభివృద్ధి చేసింది. సాంకేతికంగా భారతదేశంలో మొదటి కంప్యూటర్ developed in india with Govenment of india.[2] =====మొదటి తరం కంప్యూటర్స్ (1945-1960)===== మొదటి తరం కంప్యూటర్లలో వాక్యూం ట్యూబులను వాడి తయారు చేసేవారు. వీటిని వాడి తయారు చేసిన మొట్ట మొదటి ఎలెక్ట్రానిక్ కంప్యూటర్ [[ఎనియాక్]] (ENIAC). ఇది రిలేలతో తయారయిన కంప్యూటర్ల కంటే వేగంగా పనిచేయగలదు. సెకనుకు 5000 కూడికలు చేయగలదు. [[1946]]లో తయారయిన ఎనియాక్లో కంప్యూటర్లో మెమొరీ ఉండేదికాదు. దీని తయారీలో 18.000 వాక్యూం ట్యూబులు, 70.000 రెసిస్టర్లు, 1000 కెపాసిటర్లు, 6000 స్విచ్చులు వాడారు. దీనిని ఉంచేందుకు చాలా ఎక్కువ స్థలము అవసరమవడమే కాక దీనిని నడిపించేందుకు 150 కె,డబ్ల్యు ల విద్యుత్ అవసరమయ్యేది. అధిక శక్తి వినియోగించుట వలన ఎక్కువ వేడి పుడుతుండేది. [[1946]]లో [[జాన్ వాన్ న్యూమన్]] కంప్యూటరులో ప్రోగ్రాములను దాచే విధానాన్ని ప్రతిపాదించాడు. ఈ విధానంలో [[ఎడ్సాక్]] (EDSAC), [[ఎడ్వాక్]] (EDVAC), [[యునివాక్]] (UNIVAC) అనే కంప్యూటర్లు తయారయినవి. మొదటి తరం కంప్యూటర్లు పంచ్ కార్డు ద్వారా డేటాను తీసుకొనేవి. ఐ,బి,యం - 650 ([[I B M - 650]]), ఐ,బి,యం - 701 ([[I B M - 701]]) మొదలగునవి మొదటి తరం కంప్యూటర్లు. " భారతదేశపు అత్యంత వేగవంతమైన సూపర్ కంప్యూటర్ ‘పరమ్ ప్రవేగ’ IIScలో ఇన్‌స్టాల్ చేయబడింది: ఇది ఏమి చేయగలదు? ముఖ్యాంశాలు --------------------- year 2022 india super comptuers history cdac india ------------------------------------- పరమ ప్రవేగగా పిలువబడే ఇది భారతీయ విద్యాసంస్థలో అతిపెద్దది. డిపార్ట్‌మెంట్ ఆఫ్ సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ మరియు మినిస్ట్రీ ఆఫ్ ఎలక్ట్రానిక్స్ అండ్ ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ ఆధ్వర్యంలో ఇది నేషనల్ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్ కింద ప్రారంభించబడింది. పరమ్ పర్వేగా 3.3 పెటాఫ్లాప్‌ల సూపర్‌కంప్యూటింగ్ సామర్థ్యాన్ని కలిగి ఉంది. విషయాలను దృష్టిలో ఉంచుకుంటే, ఒక పెటాఫ్లాప్ క్వాడ్రిలియన్ (వెయ్యి ట్రిలియన్) ఫ్లోటింగ్ పాయింట్ ఆపరేషన్స్ పర్ సెకను (FLOPS) లేదా వెయ్యి టెరాఫ్లాప్‌లకు సమానం. సూపర్ కంప్యూటర్‌లో అమర్చబడిన అనేక భాగాలు వాస్తవానికి భారతదేశంలో తయారు చేయబడ్డాయి. ఇది పనిచేసే సాఫ్ట్‌వేర్ స్టాక్‌ను కూడా C-DAC స్వదేశీంగా అభివృద్ధి చేసింది. కర్నాటకలోని బెంగళూరులోని ఇండియన్ ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ సైన్స్ (IISc) దేశంలోనే అత్యంత శక్తివంతమైన సూపర్ కంప్యూటర్‌లలో ఒకదానిని ఏర్పాటు చేసిందని ఇండియా సైన్స్ వైర్ నివేదిక వెల్లడించింది. పరమ ప్రవేగగా పిలువబడే ఇది భారతీయ విద్యాసంస్థలో అతిపెద్దది. డిపార్ట్‌మెంట్ ఆఫ్ సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ మరియు మినిస్ట్రీ ఆఫ్ ఎలక్ట్రానిక్స్ అండ్ ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ (MeitY) నేతృత్వంలోని నేషనల్ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్ కింద ఇది ప్రారంభించబడింది. పరమ్ పర్వేగా 3.3 పెటాఫ్లాప్‌ల సూపర్‌కంప్యూటింగ్ సామర్థ్యాన్ని కలిగి ఉంది. విషయాలను దృష్టిలో ఉంచుకుంటే, ఒక పెటాఫ్లాప్ క్వాడ్రిలియన్ (వెయ్యి ట్రిలియన్) ఫ్లోటింగ్ పాయింట్ ఆపరేషన్స్ పర్ సెకను (FLOPS) లేదా వెయ్యి టెరాఫ్లాప్‌లకు సమానం. ఈ సూపర్ కంప్యూటర్‌ను సెంటర్ ఫర్ డెవలప్‌మెంట్ ఆఫ్ అడ్వాన్స్‌డ్ కంప్యూటింగ్ రూపొందించింది. సూపర్ కంప్యూటర్‌లో అమర్చబడిన అనేక భాగాలు వాస్తవానికి భారతదేశంలో తయారు చేయబడ్డాయి. ఇది పనిచేసే సాఫ్ట్‌వేర్ స్టాక్‌ను కూడా C-DAC స్వదేశీంగా అభివృద్ధి చేసింది. సూపర్ కంప్యూటర్‌ను శక్తివంతం చేయడంలో CPU నోడ్‌ల కోసం Intel జియాన్ క్యాస్కేడ్ లేక్ ప్రాసెసర్‌లు మరియు GPU నోడ్‌ల కోసం Nvidia యొక్క Tesla V100 కార్డ్‌లు ఉన్నాయి. మెషీన్ ప్రోగ్రామ్ డెవెలో యొక్క శ్రేణిని కలిగి ఉంది 2022 నాటికి, క్వాంటం కంప్యూటింగ్ అనేది ప్రపంచవ్యాప్తంగా విద్యా సంస్థలు మరియు ప్రైవేట్ రంగంలో ఉన్నత స్థాయి పరిశోధన మరియు అభివృద్ధి కార్యకలాపం. మెకిన్సే & కంపెనీ విశ్లేషణ ప్రకారం "..పెట్టుబడి డాలర్లు వెల్లువెత్తుతున్నాయి మరియు క్వాంటం-కంప్యూటింగ్ స్టార్ట్-అప్‌లు విస్తరిస్తున్నాయి". "సాంప్రదాయమైన అధిక-పనితీరు గల కంప్యూటర్‌ల పరిధి మరియు వేగానికి మించిన సమస్యలను పరిష్కరించడంలో వ్యాపారాలు సహాయపడతాయని క్వాంటం కంప్యూటింగ్ వాగ్దానం చేస్తున్నప్పటికీ, ఈ ప్రారంభ దశలో వినియోగ సందర్భాలు ఎక్కువగా ప్రయోగాత్మకంగా మరియు ఊహాజనితంగా ఉంటాయి" అని వారు గమనించారు.[5] క్లాసికల్ కంప్యూటర్ ద్వారా పరిష్కరించబడే ఏదైనా గణన సమస్య క్వాంటం కంప్యూటర్ ద్వారా కూడా పరిష్కరించబడుతుంది.[6] దీనికి విరుద్ధంగా, క్వాంటం కంప్యూటర్ ద్వారా పరిష్కరించబడే ఏదైనా సమస్యను క్లాసికల్ కంప్యూటర్ ద్వారా కూడా పరిష్కరించవచ్చు, కనీసం సూత్రప్రాయంగా తగినంత సమయం ఇవ్వబడుతుంది. మరో మాటలో చెప్పాలంటే, క్వాంటం కంప్యూటర్లు చర్చ్-ట్యూరింగ్ థీసిస్‌కు కట్టుబడి ఉంటాయి. దీని అర్థం క్వాంటం కంప్యూటర్లు కంప్యూటబిలిటీ పరంగా క్లాసికల్ కంప్యూటర్‌ల కంటే అదనపు ప్రయోజనాలను అందించనప్పటికీ, కొన్ని సమస్యల కోసం క్వాంటం అల్గారిథమ్‌లు సంబంధిత తెలిసిన క్లాసికల్ అల్గారిథమ్‌ల కంటే తక్కువ సమయ సంక్లిష్టతలను కలిగి ఉంటాయి. ముఖ్యంగా, క్వాంటం కంప్యూటర్లు కొన్ని సమస్యలను త్వరగా పరిష్కరించగలవని నమ్ముతారు, ఏ క్లాసికల్ కంప్యూటర్ కూడా సాధ్యమయ్యే సమయ వ్యవధిలో పరిష్కరించలేనిది-ఈ ఘనతను "క్వాంటం ఆధిపత్యం" అని పిలుస్తారు. క్వాంటం కంప్యూటర్‌లకు సంబంధించి సమస్యల గణన సంక్లిష్టత అధ్యయనాన్ని క్వాంటం సంక్లిష్టత సిద్ధాంతం అంటారు india comptuer softwaer technology historyy ear 2020- 2022 Prof. Dr. A.Gopal comptuer software engineering admin officer with Gov tindia hanamkonda,Warangal city telangana india in hanamkonda,Warangal city telangana india software parks of india stated information technology park of india at hanamkonda,Warangal city year 2001 year 2012 with Govt india at cercuit house road hanamkonda,Warangal city ts india online www.orugalluindiacollege.in with Govt india www.indiainfonet.net year 2020 Prof. Dr. A.Gopal - with Got india he founder orugallu technology india software industry msme.gov.in categaor: general A.Gopal- Manaement engineering admin officer & Professor comptuer egineireng & Principal Scientist with Govt india contract Govt ts education univeristy educaiton onlie regular computing medical technology -hanamkonda,Warangal city-Telantgana-india online www.orugalluindiacollege.in www.indiainfonet.net www.msme.gov.in www.nsic.co.in www.kakatiya.ac.in www.ignou.ac.in www.yas.nic.in www.youthforindia.org.in with with Govt india barath sanchar nigam limites stpi in hanamkonda,Warangal city ts india =====రెండవతరం కంప్యూటర్స్(1960-1965)===== రెండవ తరం కంప్యూటర్లలో వాక్యూం ట్యూబులకు బదులు [[ట్రాన్సిస్టర్స్]] వాడడం మొదలెట్టారు. ఇది పరిమాణంలో చిన్నదిగా ఉండటమే కాక వేగంగా పని చేస్తూ తక్కువ వేడిని విడుదల చేస్తుండేది. ఈ కంప్యూటర్లను సాంకేతిక రంగాలలోనే కాక వ్యాపార అవసరములకు కూడా వినియోగించేవారు. ఈ కంప్యూటర్లను వాడుకొనుటకై [[ఫోర్ట్రాన్]], [[కోబాల్]], [[ఆల్గాల్]], [[స్కోబాల్]] అను భాషలు ప్రత్యేకంగా అభివృద్ది చేయబడినవి. ఇవి ఇంగ్లీషు భాష మాదిరిగా ఉపయోగించుటకు తేలికగా ఉండే భాషలు. =====మూడవతరం కంప్యూటర్స్(1965-1975)===== మూడవ తరం కంప్యూటర్స్ చిప్ ఆధారంగా పనిచేయు కంప్యూటర్స్. లార్జ్ స్కేల్ ఇంటిగ్రేషన్ ద్వార 1000 కంటే ఎక్కువ ట్రాన్సిస్టర్లను, రెసిస్టర్లను, కెపాసిటర్లను కాప్స్యూల్ సైజుకు లేదా అంతకంటే చిన్నగా చిప్ లేదా ఐ సి(ఇంటిగ్రేటెడ్ సర్క్యూట్)గా తయరు చేయవచ్చు. ఇలాంటి చిప్పులను వాడడం ద్వారా కంప్యూటర్స్ పరిమాణం తగ్గించి మినీ కంప్యూటర్లుగా తయారు చేయడం మొదలైంది. ఈ చిప్పులను ఉపయోగించి తయారైన మెయిన్ ప్రేమ్ కంప్యూటర్లు మరింత శక్తివంతముగా మరాయి. వీటిని విద్యాసంస్థలలో, ప్రభుత్వకార్యాలయాలలో ఉపయోగించుట మెదలెట్టారు. ఈ కాలంలో అత్యంత శక్తివంతమైన ప్రొసెసింగ్ యూనిట్లు, శక్తివంతమైన మెమొరీ, అధిక సామర్ధ్యం కలిగిన చిప్స్ అభివృద్ది చేయబడ్డాయి. ఈ కాలంలోనే అయస్కాంతత్వ టేపుల స్థానంలో డిస్కులు వినియోగంలోకి వచ్చాయి. ఈ తరం కంప్యూటర్లలో చెప్పదగిన అభివృద్ది కలిగిన శక్తివంతమైన కంప్యూటర్లు రావడంతో వాటికి అనుసంధానంగా [[పి,యల్-1]], [[ఫోర్ట్రాన్-4]] మొదలగు భాషలు వచ్చాయి. ఈ తరం కంప్యూటర్లలో కొన్ని ఐబియమ్ 360 ([[IBM-360]]), ఐబియమ్ 370 ([[IBM-370]]), ఐసిఎల్ 2900 ([[ICL-2900]]) మొదలగునవి. =====నాలగవ తరం కంప్యూటర్స్(1976- ప్రస్తుతం)===== మైక్రో ప్రొసెసరునుపయోగించి తయారు చేయబడిన వాఅటిని నాల్గవ తరం కంప్యూటర్లు అనవచ్చు. కంప్యూటరుకు అవసరమైన సర్క్యూట్ మొత్తమును ఒకే సిలికాన్ చిప్ మీద "పరీలార్జ్ ఇంటిగ్రేషన్" టెక్నాలజీ సహాయంతో సూక్ష్మీకరించి తయారు చేసిన వీటిని చిప్ లేదా 'ఐసిపి' మైక్రో ప్రొసెసరు అంటారు. ఇంటెల్ సంస్థవారిచే తయారు కాబడిన 8080 మైక్రో ప్రొసెసర్ ఉపయోగించి [[ఎడ్వర్డ్ రాబర్ట్]] మొదటి మైక్రో కంప్యూటరు తయారు చేసాడు. దీని పేరు [[ఆల్ టెయిరీ]]. ఐబియమ్ సంస్థ వారూ మైక్రో ప్రొసెసర్ ఉపయోగించి [[1981]]లో పర్సనల్ కంప్యూటర్ తయారు చేసారు. వీటి ధరలు తక్కువగా ఉండటంతో ఇవి ఎక్కువ ప్రజాధరణ పొందుతున్నాయి. వీటికి ఉదాహరణలు- జెడ్ ఎక్ష్ స్పెక్ట్రం, పిసి ఎట్ పెంటియం. భారతీయ IT యొక్క సంక్షిప్త చరిత్ర information technology industry history in india ఇది 1974లో ప్రారంభమైంది, మెయిన్‌ఫ్రేమ్ తయారీ కంపెనీ, బరోస్, ఒక అమెరికన్ క్లయింట్ కోసం సిస్టమ్ సాఫ్ట్‌వేర్‌ను ఇన్‌స్టాల్ చేయడానికి ప్రోగ్రామర్‌లను అందించమని దాని ఇండియా సేల్స్ ఏజెంట్ టాటా కన్సల్టెన్సీ సర్వీసెస్ (TCS)ని కోరింది. ఇతర పరిశ్రమల మాదిరిగానే, భారతీయ IT కూడా స్థానిక మార్కెట్ లేకపోవడం మరియు ప్రైవేట్ సంస్థలకు సంబంధించి అననుకూల ప్రభుత్వ విధానం వంటి సవాళ్లను ఎదుర్కొంది. ఆ రోజుల్లో, పరిశ్రమ ఎక్కువగా బొంబాయి ఆధారిత సమ్మేళనాలను కలిగి ఉంది, దీని ముఖ్య ఉద్దేశ్యం విదేశాలలో ఉన్న అంతర్జాతీయ ఐటి సంస్థలకు ప్రోగ్రామర్‌లను సరఫరా చేయడం. స్టాన్‌ఫోర్డ్ యూనివర్శిటీలోని ఆసియా-పసిఫిక్ రీసెర్చ్ సెంటర్‌లో సీనియర్ రీసెర్చ్ స్కాలర్ రఫీక్ దోసాని తన పేపర్‌లో, 'భారతదేశంలో సాఫ్ట్‌వేర్ పరిశ్రమ యొక్క మూలాలు మరియు వృద్ధి'లో ఇలా పేర్కొన్నాడు, “ఐర్లాండ్ మరియు ఇజ్రాయెల్‌లోని ఆఫ్‌షోర్డ్ సాఫ్ట్‌వేర్ అవుట్‌సోర్సింగ్ పరిశ్రమల వలె కాకుండా, బహుళజాతి సంస్థలు. పరిశ్రమను ప్రారంభించింది, భారతదేశంలో, స్థానిక సమ్మేళనాలు ప్రోగ్రామర్‌లను విదేశాలలోని క్లయింట్‌ల సైట్‌లకు పంపడం ద్వారా పరిశ్రమను ప్రారంభించాయి. 1970ల నాటి భారతీయ ఐటీ చాలా కష్టాలను ఎదుర్కొంది. గుర్తుంచుకోండి, అప్పటికి, ఆర్థిక వ్యవస్థ తెరవబడలేదు మరియు రాష్ట్ర నియంత్రణలో ఉంది. రాష్ట్రం సాఫ్ట్‌వేర్ పరిశ్రమకు ప్రతికూలంగా ఉంది మరియు దానిని అధిక దిగుమతి సుంకాల రూపంలో చూపింది; హార్డ్‌వేర్‌పై 135% మరియు సాఫ్ట్‌వేర్‌పై 100%. సాఫ్ట్‌వేర్ పరిశ్రమగా గుర్తించబడలేదు; అంటే ఎగుమతిదారులు బ్యాంకుల నుండి ఫైనాన్స్ పొందేందుకు అర్హులు కాదు. 1984లో ఈ పరిశ్రమలో కొన్ని అనుకూలమైన మార్పులు కనిపించాయి, రాజీవ్ గాంధీ ప్రధానమంత్రి అయ్యాక, ఐటీ రంగంపై ప్రభుత్వ వైఖరిలో మార్పు వచ్చింది. అతని కొత్త కంప్యూటర్ పాలసీ (NCP-1984) హార్డ్‌వేర్ మరియు సాఫ్ట్‌వేర్‌పై తగ్గిన దిగుమతి సుంకాల ప్యాకేజీని అందించింది. 60% వరకు తగ్గుదల కనిపించింది. అలాగే, సాఫ్ట్‌వేర్ ఎగుమతులు చివరకు "డీలైసెన్స్డ్ పరిశ్రమ"గా గుర్తింపు పొందాయి. దీని అర్థం ఎగుమతిదారులు ఇప్పుడు బ్యాంక్ ఫైనాన్స్‌కు అర్హులు అయ్యారు మరియు పరిశ్రమ లైసెన్స్-పర్మిట్ రాజ్ నుండి అపరిమితంగా ఉంది. విదేశీ కంపెనీలకు ఇప్పుడు స్వయంప్రతిపత్తి కలిగిన, ఎగుమతి-అంకిత యూనిట్లను ఏర్పాటు చేయడానికి అనుమతి ఉంది. మార్కెట్ ధర కంటే తక్కువ ఖర్చుతో మౌలిక సదుపాయాలను అందించడానికి సాఫ్ట్‌వేర్ పార్కుల గొలుసును ఏర్పాటు చేయడానికి ఒక ప్రాజెక్ట్ కూడా ఏర్పాటు చేయబడింది. ఈ విధానాలు చివరికి భారతీయ ఐటీ పరిశ్రమను ఈనాటి స్థితికి చేర్చాయి. దోసాని చెప్పినట్లుగా, “1980ల మధ్యలో, పని భారతదేశానికి మారింది మరియు ప్రధానంగా దేశీయ సంస్థలచే నిర్వహించబడింది. సాఫ్ట్‌వేర్ అభివృద్ధికి కొత్త సాంకేతికత కారణంగా ఇది జరిగింది మరియు కొత్త విధానాలు విదేశీ సంస్థలకు అనుకూలమైనప్పటికీ. పనిని భారతదేశానికి మార్చడం బెంగళూరు అభివృద్ధికి మరియు ఇతర కేంద్రాల సాపేక్ష క్షీణతకు కారణమైంది, ముఖ్యంగా ముంబై. 1990ల నుండి, విలువ జోడింపు పెరిగింది మరియు దేశీయ సంస్థలు తక్కువ ఆధిపత్యాన్ని పొందాయి. కొత్త విధానాలకు బహుళజాతి సంస్థల ప్రతిస్పందన యొక్క పరిణామం దీనికి కారణం. భారతదేశ పరిశోధన సామర్థ్యాన్ని ప్రదర్శించడానికి బయోటెక్నాలజీ విభాగం బెర్లిన్‌లో రౌండ్‌టేబుల్ నిర్వహించింది నేడు, భారతీయ IT కంపెనీలలో టాటా కన్సల్టెన్సీ సర్వీసెస్ (TCS), విప్రో, ఇన్ఫోసిస్, హెచ్‌సిఎల్ మరియు మరెన్నో ఉన్నాయి, ఇవి ప్రపంచవ్యాప్తంగా అగ్రశ్రేణి సాఫ్ట్‌వేర్ సేవలను అందించే సంస్థలుగా గుర్తింపు పొందాయి. కీలకమైన ప్రపంచ ఐటీ ప్లేయర్‌గా భారతదేశం ఆవిర్భవించడంలో కీలక పాత్ర పోషించిన కొన్ని ప్రధాన అంశాలు: భారతీయ విద్యా వ్యవస్థ, ఒత్తిడితో కూడుకున్నది అయినప్పటికీ, ప్రపంచ స్థాయి IT వర్క్‌ఫోర్స్‌ను రూపొందించడానికి క్రమబద్ధీకరించబడింది. భారతీయ ఇంజనీర్లకు ప్రపంచ వ్యాప్తంగా డిమాండ్ ఉంది. ఇంగ్లీషు భాషకు కూడా ప్రాధాన్యత ఇవ్వడం ఆకర్షణను పెంచుతుంది. అదనంగా, సాఫ్ట్‌వేర్ అభివృద్ధి మరియు సేవల కోసం భారతీయ IT సంస్థలు అందించే ధరలు కూడా చాలా పోటీగా ఉన్నాయి. ---------------------------------------------------------------------- భారతదేశంలో సూపర్‌కంప్యూటింగ్ వికీపీడియా, ఉచిత ఎన్సైక్లోపీడియా నుండి నావిగేషన్‌కు వెళ్లండి శోధించడానికి జంప్ చేయండి భారతదేశంలో సూపర్‌కంప్యూటింగ్‌కు 1980ల నాటి చరిత్ర ఉంది.[1] విదేశీ సూపర్‌కంప్యూటర్‌లను కొనుగోలు చేయడంలో వారికి ఇబ్బంది ఉన్నందున భారత ప్రభుత్వం స్వదేశీ అభివృద్ధి కార్యక్రమాన్ని రూపొందించింది.[1] నవంబర్ 2020 నాటికి TOP500 జాబితాలోని సూపర్‌కంప్యూటర్ సిస్టమ్‌ల సంఖ్య ప్రకారం, భారతదేశం ప్రపంచంలో 63వ స్థానంలో ఉంది, PARAM సిద్ధి-AI భారతదేశంలో అత్యంత వేగవంతమైన సూపర్‌కంప్యూటర్.[2] india super comptuer 1991 with vijay paduragan bhatkar cdac pune india with Govt india కంటెంట్‌లు 1 చరిత్ర 1.1 ప్రారంభ సంవత్సరాలు 1.2 స్వదేశీ అభివృద్ధి కార్యక్రమం 1.3 C-DAC మొదటి మిషన్ 1.4 C-DAC రెండవ మిషన్ 1.5 C-DAC మూడవ మిషన్ 1.6 2000ల ప్రారంభంలో ఇతర సమూహాలచే అభివృద్ధి 1.7 12వ పంచవర్ష ప్రణాళిక 1.8 జాతీయ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్ 2 ర్యాంకింగ్‌లు 2.1 ప్రస్తుత TOP500 2.2 TOP500లో భారతదేశం యొక్క చారిత్రక ర్యాంక్ 3 కూడా చూడండి 3.1 కంప్యూటర్లు 3.2 సాధారణ 4 సూచనలు చరిత్ర ప్రారంభ సంవత్సరాల్లో 1980వ దశకంలో భారతదేశం అకడమిక్ మరియు వాతావరణ సూచన ప్రయోజనాల కోసం సూపర్ కంప్యూటర్‌లను కొనుగోలు చేయడానికి ప్రయత్నించినప్పుడు ఇబ్బందులను ఎదుర్కొంది.[1] 1986లో నేషనల్ ఏరోస్పేస్ లాబొరేటరీస్ (NAL) కంప్యూటేషనల్ ఫ్లూయిడ్ డైనమిక్స్ మరియు ఏరోస్పేస్ ఇంజినీరింగ్ కోసం కంప్యూటర్‌ను అభివృద్ధి చేయడానికి ఫ్లాసోల్వర్ ప్రాజెక్ట్‌ను ప్రారంభించింది.[3][4] Flosolver MK1, సమాంతర ప్రాసెసింగ్ వ్యవస్థగా వర్ణించబడింది, డిసెంబర్ 1986లో కార్యకలాపాలు ప్రారంభించింది.[3][5][4] స్వదేశీ అభివృద్ధి కార్యక్రమం 1987లో భారత ప్రభుత్వం క్రే X-MP సూపర్ కంప్యూటర్‌ను కొనుగోలు చేయాలని అభ్యర్థించింది; ఈ యంత్రం ఆయుధాల అభివృద్ధిలో ద్వంద్వ వినియోగాన్ని కలిగి ఉంటుంది కాబట్టి ఈ అభ్యర్థనను యునైటెడ్ స్టేట్స్ ప్రభుత్వం తిరస్కరించింది.[6] ఈ సమస్య తర్వాత, అదే సంవత్సరంలో, స్వదేశీ సూపర్ కంప్యూటర్ అభివృద్ధి కార్యక్రమాన్ని ప్రోత్సహించాలని భారత ప్రభుత్వం నిర్ణయించింది.[7][8][9] సెంటర్ ఫర్ డెవలప్‌మెంట్ ఆఫ్ అడ్వాన్స్‌డ్ కంప్యూటింగ్ (C-DAC), సెంటర్ ఫర్ డెవలప్‌మెంట్ ఆఫ్ టెలిమాటిక్స్ (C-DOT), నేషనల్ ఏరోస్పేస్ లాబొరేటరీస్ (NAL), భాభా అటామిక్ రీసెర్చ్ సెంటర్ (BARC)తో సహా వివిధ సమూహాల నుండి బహుళ ప్రాజెక్టులు ప్రారంభించబడ్డాయి. మరియు అడ్వాన్స్‌డ్ న్యూమరికల్ రీసెర్చ్ అండ్ అనాలిసిస్ గ్రూప్ (అనురాగ్).[8][9] C-DOT సృష్టించిన "CHIPPS": C-DOT హై-పెర్ఫార్మెన్స్ ప్యారలల్ ప్రాసెసింగ్ సిస్టమ్. NAL 1986లో ఫ్లోసోల్వర్‌ను అభివృద్ధి చేయడం ప్రారంభించింది.[3][10] BARC అనుపమ్ సిరీస్ సూపర్ కంప్యూటర్‌లను రూపొందించింది. ANURAG PACE సిరీస్ సూపర్ కంప్యూటర్‌లను సృష్టించింది.[9] C-DAC మొదటి మిషన్ మరింత సమాచారం: PARAM సెంటర్ ఫర్ డెవలప్‌మెంట్ ఆఫ్ అడ్వాన్స్‌డ్ కంప్యూటింగ్ (C-DAC) నవంబర్ 1987 మరియు ఆగస్టు 1988 మధ్య ఏదో ఒక సమయంలో సృష్టించబడింది.[7][9][8] 1991 నాటికి 1000MFLOPS (1GFLOPS) సూపర్‌కంప్యూటర్‌ను రూపొందించడానికి C-DACకి ప్రారంభ 3 సంవత్సరాల బడ్జెట్‌గా Rs375 మిలియన్లు ఇవ్వబడ్డాయి.[9] C-DAC 1991లో PARAM 8000 సూపర్ కంప్యూటర్‌ను ఆవిష్కరించింది.[1] దీని తర్వాత 1992/1993లో PARAM 8600 వచ్చింది.[9][8] ఈ యంత్రాలు ప్రపంచానికి భారతీయ సాంకేతిక నైపుణ్యాన్ని ప్రదర్శించాయి మరియు ఎగుమతి విజయానికి దారితీశాయి.[9][8] C-DAC రెండవ మిషన్ GigaFLOPS శ్రేణి సమాంతర కంప్యూటర్‌ను అందించడంలో C-DACకి PARAM 8000 ఒక విజయంగా పరిగణించబడింది.[9] 1992 నుండి C-DAC 1997/1998 నాటికి 100 GFLOPS శ్రేణి కంప్యూటర్‌ను అందించడానికి దాని "సెకండ్ మిషన్"ను చేపట్టింది.[1] కంప్యూటర్‌ను 1 టెరాఫ్లాప్స్‌కు స్కేల్ చేయడానికి అనుమతించాలనేది ప్రణాళిక.[9][11] 1993లో PARAM 9000 సిరీస్ సూపర్‌కంప్యూటర్‌లు విడుదలయ్యాయి, ఇది 5 GFLOPS గరిష్ట కంప్యూటింగ్ శక్తిని కలిగి ఉంది.[1] 1998లో PARAM 10000 విడుదలైంది; ఇది LINPACK బెంచ్‌మార్క్‌లో 38 GFLOPS యొక్క నిరంతర పనితీరును కలిగి ఉంది.[1] C-DAC మూడవ మిషన్ C-DAC యొక్క మూడవ లక్ష్యం టెరాఫ్లాప్స్ శ్రేణి కంప్యూటర్‌ను అభివృద్ధి చేయడం.[1] PARAM పద్మ డిసెంబర్ 2002లో పంపిణీ చేయబడింది.[1] జూన్ 2003లో ప్రపంచంలోని అత్యంత వేగవంతమైన సూపర్‌కంప్యూటర్‌ల జాబితాలో చోటు దక్కించుకున్న మొదటి భారతీయ సూపర్‌కంప్యూటర్ ఇదే.[1] 2000ల ప్రారంభంలో ఇతర సమూహాల ద్వారా అభివృద్ధి 2000వ దశకం ప్రారంభంలో కేవలం ANURAG, BARC, C-DAC మరియు NAL మాత్రమే తమ సూపర్ కంప్యూటర్‌ల అభివృద్ధిని కొనసాగిస్తున్నాయని గుర్తించబడింది.[5] NAL యొక్క Flosolver దాని శ్రేణిలో నిర్మించబడిన 4 తదుపరి యంత్రాలను కలిగి ఉంది.[5] అదే సమయంలో ANURAG PACEని అభివృద్ధి చేయడం కొనసాగించింది, ప్రధానంగా SPARC ప్రాసెసర్‌లపై ఆధారపడింది.[5] 12వ పంచవర్ష ప్రణాళిక భారత ప్రభుత్వం 12వ పంచవర్ష ప్రణాళిక కాలంలో (2012–2017) సూపర్‌కంప్యూటింగ్ పరిశోధనకు 2.5 బిలియన్ డాలర్లు కేటాయించాలని ప్రతిపాదించింది. ఈ ప్రాజెక్ట్ బెంగళూరులోని ఇండియన్ ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ సైన్స్ (IISc)చే నిర్వహించబడుతుంది.[12] అదనంగా, భారతదేశం ఎక్సాఫ్లాప్స్ శ్రేణిలో ప్రాసెసింగ్ పవర్‌తో ఒక సూపర్‌కంప్యూటర్‌ను అభివృద్ధి చేయాలని యోచిస్తోందని తర్వాత వెల్లడైంది.[13] ఇది ఆమోదం పొందిన తరువాతి ఐదు సంవత్సరాలలోపు C-DACచే అభివృద్ధి చేయబడుతుంది.[14] నేషనల్ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్ 2015లో మినిస్ట్రీ ఆఫ్ ఎలక్ట్రానిక్స్ అండ్ ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ దేశవ్యాప్తంగా 2022 నాటికి 73 స్వదేశీ సూపర్ కంప్యూటర్‌లను ఇన్‌స్టాల్ చేయడానికి "నేషనల్ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్" (NSM)ని ప్రకటించింది.[15][16][17][18] ఇది $730 మిలియన్ (రూ. 4,500 కోట్లు) విలువైన ఏడు-సంవత్సరాల కార్యక్రమం.[19] మునుపు భారతదేశంలో కంప్యూటర్‌ను అసెంబుల్ చేసినప్పటికీ, NSM దేశంలోని భాగాలను ఉత్పత్తి చేయాలని లక్ష్యంగా పెట్టుకుంది.[19] NSMని C-DAC మరియు ఇండియన్ ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ సైన్స్ అమలు చేస్తున్నాయి.[18] వివిధ విద్యా మరియు పరిశోధనా సంస్థలను కలుపుతూ హై-స్పీడ్ నెట్‌వర్క్‌తో అనుసంధానించబడిన భౌగోళికంగా పంపిణీ చేయబడిన అధిక-పనితీరు గల కంప్యూటింగ్ కేంద్రాల సమూహాన్ని సృష్టించడం దీని లక్ష్యం. భారతదేశం - హైదరాబాద్ - ఆంధ్రప్రదేశ్ తెలంగాణ భారతదేశం హైటెక్ సిటీ ఫేజ్-I in year 1998 -2000 hitech city started Andhra Pradesh india it is now in telangana india హైటెక్ సిటీ అనే పదానికి దారితీసిన మైలురాయి భవనం. కొంతకాలం ఈ భవనం 'హైటెక్' సిటీ. ముఖ్యమంత్రి చంద్రబాబు నాయుడు ప్రభుత్వం నిర్మించింది. ఇదే భవనం మరియు అదే యంత్రాంగం చేపట్టిన కార్యక్రమాలు హైదరాబాద్ మెట్రో ప్రాంతంలోని కార్యాలయాలను మార్చడం/స్థాపించడం వంటి ఐటీ మరియు ఐటీ సంబంధిత కంపెనీల వృద్ధికి ఊతమిచ్చాయని చెప్పవచ్చు. ఇది గవర్నమెంట్ ఇండియా సాఫ్ట్‌వేర్ టెక్నాలజీ పార్క్స్ ఆఫ్ ఇండియా భారత ప్రభుత్వం భారతదేశంలో పార్కులను అభివృద్ధి చేసింది. ప్రపంచంలోని టాప్ 500 అత్యంత శక్తివంతమైన పంపిణీ చేయని కంప్యూటర్ సిస్టమ్‌లలో ndias AI సూపర్ కంప్యూటర్ పరమ సిద్ధి 63వ స్థానంలో ఉంది Governemet of india year 2020C-DACలో నేషనల్ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్ (NSM) కింద స్థాపించబడిన పరమ సిద్ధి, హై పెర్ఫార్మెన్స్ కంప్యూటింగ్-ఆర్టిఫిషియల్ ఇంటెలిజెన్స్ (HPC-AI) సూపర్‌కంప్యూటర్ 16వ తేదీన విడుదలైన ప్రపంచంలోని TOP 500 అత్యంత శక్తివంతమైన పంపిణీ చేయని కంప్యూటర్ సిస్టమ్‌లలో గ్లోబల్ ర్యాంకింగ్ 63ని సాధించింది. నవంబర్ 2020. AI వ్యవస్థ అధునాతన పదార్థాలు, కంప్యూటేషనల్ కెమిస్ట్రీ & ఖగోళ భౌతిక శాస్త్రం మరియు డ్రగ్ డిజైన్ మరియు ప్రివెంటివ్ హెల్త్ కేర్ సిస్టమ్, ముంబై వంటి వరద పీడిత మెట్రో నగరాల కోసం వరద అంచనా ప్యాకేజీ కోసం ప్లాట్‌ఫారమ్‌లో అభివృద్ధి చేయబడుతున్న అనేక ప్యాకేజీల వంటి రంగాలలో ప్యాకేజీల అప్లికేషన్ డెవలప్‌మెంట్‌ను బలోపేతం చేస్తుంది. , ఢిల్లీ, చెన్నై, పాట్నా మరియు గౌహతి. ఇది వేగవంతమైన అనుకరణలు, మెడికల్ ఇమేజింగ్, జీనోమ్ సీక్వెన్సింగ్ మరియు ఫోర్‌కాస్టింగ్ ద్వారా COVID-19కి వ్యతిరేకంగా మా యుద్ధంలో R&Dని వేగవంతం చేస్తుంది మరియు భారతీయ ప్రజలకు మరియు ముఖ్యంగా స్టార్ట్-అప్‌లు మరియు MSMEలకు ఇది ఒక వరం. ఇది అప్లికేషన్ డెవలపర్‌లకు ఒక వరం మరియు NCMRWF & IITM ద్వారా వాతావరణ అంచనా ప్యాకేజీలను పరీక్షించడంలో సహాయపడుతుంది, చమురు మరియు గ్యాస్ రికవరీ కోసం జియో ఎక్స్‌ప్లోరేషన్ ప్యాకేజీలు; ఏరోడిజైన్ అధ్యయనాల కోసం ప్యాకేజీలు; కంప్యూటేషనల్ ఫిజిక్స్ మరియు మ్యాథమెటికల్ అప్లికేషన్స్ మరియు HRD కోసం ఆన్‌లైన్ కోర్సులు కూడా. Rpeak of 5.267 Petaflops మరియు 4.6 Petaflops Rmax (Sustained)తో సూపర్‌కంప్యూటర్ C-DAC చేత రూపొందించబడింది మరియు NSM ఆధ్వర్యంలోని డిపార్ట్‌మెంట్ ఆఫ్ సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ (DST), మినిస్ట్రీ ఆఫ్ ఎలక్ట్రానిక్స్ అండ్ ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ (MeitY) సహకారంతో సంయుక్తంగా అభివృద్ధి చేయబడింది. "ఇది చరిత్రలో మొదటిది. భారతదేశం నేడు ప్రపంచంలోనే అతిపెద్ద సూపర్‌కంప్యూటర్ ఇన్‌ఫ్రాస్ట్రక్చర్‌లలో ఒకటిగా ఉంది మరియు ఈ రోజు పరమ సిద్ధి-AI అందుకున్న ర్యాంకింగ్ దీనికి నిదర్శనం” అని సైన్స్ & టెక్నాలజీ విభాగం సెక్రటరీ ప్రొఫెసర్ అశుతోష్ శర్మ ఈ సందర్భంగా మాట్లాడుతూ అన్నారు. "నేషనల్ నాలెడ్జ్ నెట్‌వర్క్ (NKN) ద్వారా జాతీయ సూపర్ కంప్యూటర్ గ్రిడ్‌లో నెట్‌వర్క్ చేయబడిన మన జాతీయ విద్యా మరియు R&D సంస్థలతో పాటు పరిశ్రమలు మరియు స్టార్టప్‌లను బలోపేతం చేయడంలో పరమ సిద్ధి-AI చాలా ముందుకు సాగుతుందని నేను నిజంగా విశ్వసిస్తున్నాను" అని ప్రొ. శర్మ. పరమ సిద్ధి-AI యొక్క ఇన్ఫ్యూషన్‌తో, దేశంలోని శాస్త్రీయ మరియు సాంకేతిక సమాజం ఆరోగ్య సంరక్షణ, వ్యవసాయం, విద్య, ఇంధనం, సైబర్‌ సెక్యూరిటీ, స్పేస్, AI అప్లికేషన్‌ల వంటి బహుళ విభాగాల గొప్ప సవాళ్లను పరిష్కరించడానికి మరింత శక్తిని పొందుతుందని ప్రొఫెసర్ అశుతోష్ శర్మ సూచించారు. వాతావరణం మరియు శీతోష్ణస్థితి మోడలింగ్, పట్టణ ప్రణాళికలో కొన్నింటిని పేర్కొనండి. "సైన్స్ టెక్నాలజీ & ఇన్నోవేషన్ ద్వారా ఆత్మనిర్భర్తలో మా ప్రయాణంలో ఇది ఒక బలవంతపు భాగం" అని ఆయన నొక్కి చెప్పారు. పరమ సిద్ధి సూపర్‌కంప్యూటర్ NVIDIA DGX సూపర్‌పాడ్ రిఫరెన్స్ ఆర్కిటెక్చర్ నెట్‌వర్కింగ్‌తో పాటు C-DAC స్వదేశీంగా అభివృద్ధి చేసిన HPC-AI ఇంజిన్, సాఫ్ట్‌వేర్ ఫ్రేమ్‌వర్క్‌లు మరియు క్లౌడ్ ప్లాట్‌ఫారమ్‌పై నిర్మించబడింది మరియు లోతైన అభ్యాసం, విజువల్ కంప్యూటింగ్, వర్చువల్ రియాలిటీ, యాక్సిలరేటెడ్ కంప్యూటింగ్, అలాగే గ్రాఫిక్స్ వర్చువలైజేషన్‌లో సహాయపడుతుంది. STPI వరంగల్ గురించి STPI భారతదేశాన్ని 1991లో భారత ప్రభుత్వ ఎలక్ట్రానిక్స్ మరియు ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ మంత్రిత్వ శాఖ (MeitY) స్థాపించింది. సాఫ్ట్‌వేర్ టెక్నాలజీ పార్క్స్ ఆఫ్ ఇండియా (STPI), ప్రభుత్వ ఎలక్ట్రానిక్స్ మరియు ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ మంత్రిత్వ శాఖ కింద స్వయంప్రతిపత్తి కలిగిన సొసైటీ. దేశం నుండి సాఫ్ట్‌వేర్ ఎగుమతిని పెంచడానికి ప్రత్యేక దృష్టితో భారతదేశం ఏర్పాటు చేయబడింది. దేశవ్యాప్తంగా 62 కేంద్రాలతో STPI ప్రధాన కార్యాలయం న్యూఢిల్లీలో ఉంది. ప్రభుత్వం రూపొందించిన STP/EHTP పథకాన్ని అమలు చేసే లక్ష్యంతో STPI నిరంతరం పనిచేస్తోంది. భారతదేశంలో, మౌలిక సదుపాయాలను ఏర్పాటు చేయడం మరియు నిర్వహించడం. STPI-వరంగల్ 2001లో స్థాపించబడింది. year 2912 with bsnl india barath sanchar nigam limited with Govt india it office in cercuit house road,hanamkonda,Wargal city ts india with Govt inida india software technology parks of india కంప్యూటర్ సాఫ్ట్‌వేర్ టెక్నాలజీ హిస్టరీ ఇయర్ 2020- 2022 ప్రొ. వరంగల్ నగరం year 2001 సంవత్సరం 2012 సర్క్యూట్ హౌస్ రోడ్ హనమ్కొండ వద్ద ప్రభుత్వ భారతదేశంతో, వరంగల్ నగరం ts india ఆన్‌లైన్ www.orugalluindiacollege.in year 2020 ప్రభుత్వంతో భారతదేశం www.indiainfonet.net year 020 ప్రొఫెసర్ year 2020 Prof. డాక్టర్ ఎ.గోపాల్ - orugallu technology india software industry msme.gov.in year 2020 భారత సాఫ్ట్‌వేర్ పరిశ్రమ msme.gov.in వర్గం: జనరల్ ఎ.గోపాల్- మ్యానేమెంట్ ఇంజినీరింగ్ అడ్మిన్ ఆఫీసర్ & ప్రొఫెసర్ కంప్యూటర్ ఎజినీరెంగ్ & ప్రిన్సిపల్ సైంటిస్ట్‌తో ప్రభుత్వ భారత కాంట్రాక్ట్ ప్రభుత్వ విద్యా విశ్వవిద్యాలయ విద్యా సంస్థ మాత్రమే రెగ్యులర్ కంప్యూటింగ్ మెడికల్ టెక్నాలజీ-హనంకొండ, వరంగల్ సిటీ-టెలెంట్ www.orugalluindiacollege.in www.indiainfonet.net www.msme.gov.in www.nsic.co.in www.kakatiya.ac.in www.ignou.ac.in www.yas.nic.in www. .youthforindia.org.in భారత ప్రభుత్వంతో కలిసి హన్మకొండ, వరంగల్ నగరం TS భారతదేశంలోని STPIని పరిమితం చేస్తుంది బరత్ సంచార్ నిగమ్ == క్వాంటం కంప్యూటింగ్ == క్వాంటం కంప్యూటింగ్ అనేది ఒక రకమైన గణన, ఇది గణనలను నిర్వహించడానికి సూపర్‌పొజిషన్, ఇంటర్‌ఫరెన్స్ మరియు ఎంటాంగిల్‌మెంట్ వంటి క్వాంటం స్టేట్‌ల యొక్క సామూహిక లక్షణాలను ఉపయోగిస్తుంది. క్వాంటం గణనలను నిర్వహించే పరికరాలను క్వాంటం కంప్యూటర్‌లు అంటారు.[1]: I-5  ప్రస్తుత క్వాంటం కంప్యూటర్‌లు ఆచరణాత్మక అనువర్తనాల కోసం సాధారణ (క్లాసికల్) కంప్యూటర్‌లను అధిగమించలేనంత చిన్నవి అయినప్పటికీ, అవి కొన్ని గణన సమస్యలను పరిష్కరించగలవని నమ్ముతారు. పూర్ణాంకాల కారకం (ఇది RSA ఎన్‌క్రిప్షన్‌లో ఉంది), క్లాసికల్ కంప్యూటర్‌ల కంటే గణనీయంగా వేగంగా ఉంటుంది.[2] క్వాంటం కంప్యూటింగ్ అధ్యయనం క్వాంటం ఇన్ఫర్మేషన్ సైన్స్ యొక్క ఉపవిభాగం. క్వాంటం సర్క్యూట్ మోడల్, క్వాంటం ట్యూరింగ్ మెషిన్, అడియాబాటిక్ క్వాంటం కంప్యూటర్, వన్-వే క్వాంటం కంప్యూటర్ మరియు వివిధ క్వాంటం సెల్యులార్ ఆటోమేటా వంటి అనేక రకాల క్వాంటం కంప్యూటర్‌లు (క్వాంటం కంప్యూటింగ్ సిస్టమ్స్ అని కూడా పిలుస్తారు) ఉన్నాయి. అత్యంత విస్తృతంగా ఉపయోగించే మోడల్ క్వాంటం సర్క్యూట్, ఇది క్వాంటం బిట్ లేదా "క్విట్" ఆధారంగా ఉంటుంది, ఇది క్లాసికల్ కంప్యూటేషన్‌లో బిట్‌కి కొంత సారూప్యంగా ఉంటుంది. ఒక క్విట్ 1 లేదా 0 క్వాంటం స్థితిలో లేదా 1 మరియు 0 రాష్ట్రాల సూపర్‌పొజిషన్‌లో ఉండవచ్చు. ఇది కొలిచినప్పుడు, అయితే, ఇది ఎల్లప్పుడూ 0 లేదా 1; ఫలితం యొక్క సంభావ్యత కొలతకు ముందు క్విట్ యొక్క క్వాంటం స్థితిపై ఆధారపడి ఉంటుంది. భౌతిక క్వాంటం కంప్యూటర్‌ను రూపొందించే ప్రయత్నాలు ట్రాన్స్‌మోన్‌లు, అయాన్ ట్రాప్‌లు మరియు టోపోలాజికల్ క్వాంటం కంప్యూటర్‌లు వంటి సాంకేతికతలపై దృష్టి సారించాయి, ఇవి అధిక-నాణ్యత క్విట్‌లను రూపొందించడం లక్ష్యంగా పెట్టుకున్నాయి.[1]: 2–13  ఈ క్విట్‌లు పూర్తి క్వాంటం కంప్యూటర్‌ల ఆధారంగా విభిన్నంగా రూపొందించబడతాయి. కంప్యూటింగ్ మోడల్, క్వాంటం లాజిక్ గేట్‌లు, క్వాంటం ఎనియలింగ్ లేదా అడియాబాటిక్ క్వాంటం కంప్యూటేషన్ ఉపయోగించబడుతుందా. ఉపయోగకరమైన క్వాంటం కంప్యూటర్‌లను నిర్మించడానికి ప్రస్తుతం అనేక ముఖ్యమైన అడ్డంకులు ఉన్నాయి. క్విట్‌ల క్వాంటం స్థితులను నిర్వహించడం చాలా కష్టం, ఎందుకంటే అవి క్వాంటం డీకోహెరెన్స్ మరియు స్టేట్ ఫిడిలిటీతో బాధపడుతున్నాయి. క్వాంటం కంప్యూటర్లకు దోష సవరణ అవసరం.[3][4] 2022 నాటికి, క్వాంటం కంప్యూటింగ్ అనేది ప్రపంచవ్యాప్తంగా విద్యా సంస్థలు మరియు ప్రైవేట్ రంగంలో ఉన్నత స్థాయి పరిశోధన మరియు అభివృద్ధి కార్యకలాపం. మెకిన్సే & కంపెనీ విశ్లేషణ ప్రకారం "..పెట్టుబడి డాలర్లు వెల్లువెత్తుతున్నాయి మరియు క్వాంటం-కంప్యూటింగ్ స్టార్ట్-అప్‌లు విస్తరిస్తున్నాయి". "సాంప్రదాయమైన అధిక-పనితీరు గల కంప్యూటర్‌ల పరిధి మరియు వేగానికి మించిన సమస్యలను పరిష్కరించడంలో వ్యాపారాలు సహాయపడతాయని క్వాంటం కంప్యూటింగ్ వాగ్దానం చేస్తున్నప్పటికీ, ఈ ప్రారంభ దశలో వినియోగ సందర్భాలు ఎక్కువగా ప్రయోగాత్మకంగా మరియు ఊహాజనితంగా ఉంటాయి" అని వారు గమనించారు.[5] క్లాసికల్ కంప్యూటర్ ద్వారా పరిష్కరించబడే ఏదైనా గణన సమస్య క్వాంటం కంప్యూటర్ ద్వారా కూడా పరిష్కరించబడుతుంది.[6] దీనికి విరుద్ధంగా, క్వాంటం కంప్యూటర్ ద్వారా పరిష్కరించబడే ఏదైనా సమస్యను క్లాసికల్ కంప్యూటర్ ద్వారా కూడా పరిష్కరించవచ్చు, కనీసం సూత్రప్రాయంగా తగినంత సమయం ఇవ్వబడుతుంది. మరో మాటలో చెప్పాలంటే, క్వాంటం కంప్యూటర్లు చర్చ్-ట్యూరింగ్ థీసిస్‌కు కట్టుబడి ఉంటాయి. దీని అర్థం క్వాంటం కంప్యూటర్లు కంప్యూటబిలిటీ పరంగా క్లాసికల్ కంప్యూటర్‌ల కంటే అదనపు ప్రయోజనాలను అందించనప్పటికీ, కొన్ని సమస్యల కోసం క్వాంటం అల్గారిథమ్‌లు సంబంధిత తెలిసిన క్లాసికల్ అల్గారిథమ్‌ల కంటే తక్కువ సమయ సంక్లిష్టతలను కలిగి ఉంటాయి. ముఖ్యంగా, క్వాంటం కంప్యూటర్లు కొన్ని సమస్యలను త్వరగా పరిష్కరించగలవని నమ్ముతారు, ఏ క్లాసికల్ కంప్యూటర్ కూడా సాధ్యమయ్యే సమయ వ్యవధిలో పరిష్కరించలేనిది-ఈ ఘనతను "క్వాంటం ఆధిపత్యం" అని పిలుస్తారు. క్వాంటం కంప్యూటర్‌లకు సంబంధించి సమస్యల గణన సంక్లిష్టత అధ్యయనాన్ని క్వాంటం సంక్లిష్టత సిద్ధాంతం అంటారు == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:కంప్యూటరు శాస్త్రం]] year 2020-2022 Prof. Dr. A.Gopal - India unversites Industries President nsic.co.in,ignou.ac.in kakatiy.ac.in orugallu india college with Govt india orugallu technology india software industry msme.gov.in unviersity road,hanamkoonda,Warangal city-Telangana india online www.orugalluindiacollege.in www,ignou.ac.in www.kakatiya.ac..in www.msme.gov.in www.nsic.co.in sq2elaiu8n7rzz713xdopdqq34qh9n4 3614780 3614777 2022-08-03T17:34:38Z రవిచంద్ర 3079 "[[కంప్యూటర్ చరిత్ర]]" ను సంరక్షించారు: అత్యధిక వాండలిజం ([మార్చడం=అజ్ఞాత సభ్యులను నిరోధించు] (నిరవధికం) [తరలించడం=అజ్ఞాత సభ్యులను నిరోధించు] (నిరవధికం)) wikitext text/x-wiki {{cleanup-reorganize|date=జూన్ 2022}} {{sections|date=జూన్ 2022}} [[దస్త్రం:Personal computer collection rack - Computer History Museum (2007-11-10 21.23.48 by Carlo Nardone).jpg|thumb|407x407px|ప్రారంభంలో వాడిన వ్యక్తిగత కంప్యూటర్లు ]] ఆధునిక ప్రపంచంలో [[కంప్యూటర్]] లేని వ్యవస్థ, రంగం ఏదీ లేదు. కంప్యూటర్ లేని జీవనాన్ని ఊహించుకోవడమే కష్టం. ఇంతవరకూ మానవుడు నిర్మించిన మరే సాధనమూ కంప్యూటర్ చూపిన ప్రభావం చూపలేదంటే దాని శక్తిని అంచనా వెయ్యచ్చు. అటువంటి ప్రాముఖ్యత కలిగిన కంప్యూటర్ రంగంలో మన దేశం కూడా ఎంతో పురోగతిని సాధంచింది. కంప్యూటర్లలో రెండు రకాలు ఉన్నాయి. సాధారణ అవసరాలు అనగా విద్య, వ్యాపారం, పారిశ్రామికం, డిజైనింగ్ లాంటి వాటిలో మొదటి రకం వాడుతుంటారు. రెండవ రకం కర్మగారములలో, భారీ సంస్థలలో, అధిక డేటా ఉండే సర్వర్లకు, మిలటరీ అవసరాలకు, అంతరిక్ష పరిశోధనా సంస్థలలో రోబోట్‌లను నియంత్రించేందుకు ఇలా కొన్ని ప్రత్యేక అవసరాలను దృష్టిలో పెట్టుకొని తయారు చేయబడతాయి. ==కంప్యూటర్ అంటే ఏమిటి?== కంప్యూటర్ అనునది ఒక ఎలక్ట్రానిక్ ఉపకరణం. ఈ ఉపకరణాన్ని కచ్చితంగా నిర్వచించాలంటే కష్టతరమనే చెప్పాలి. కంప్యూటర్ అనే పరికరం కాలక్రమేణా ఎన్నో మార్పులు చెందటం వల్ల ఫలానా యంత్రమే కంప్యూటర్ అని నిర్వచించటం కష్టమౌతుంది. మునుపు కంప్యూటర్ అని పిలువబడ్ద యంత్రాలు వేర్వేరు పనులకై ఉపయోగింపబడటం వలన కూడా ఫలానా పని చేసే యంత్రమే కంప్యూటర్‌ అని చెప్పటం కూడా కష్టమౌతుందనే చెప్పాలు. కానీ ఈ క్రింది నిర్వచనాల ద్వారా కంప్యూటరు అంటే ఏమిటి అనే ప్రశ్నకు సమాధానం చెప్పవచ్చు. * కన్సైజ్‌ ఆక్స్ఫర్డు ఇంగ్లీష్‌ డిక్షనరి కంప్యూటర్‌ను "ముందుగా నిర్ధరించబడిన ఆదేశాల అనుసారం సమాచారాన్ని నిక్షేపించి (store), విశ్లేషించగల (process/analyze) ఒక ఎలెక్ట్రానిక్ పరికరం" అని నిర్వచిస్తోంది. ఈ నిర్వచనం కంప్యూటర్‌ను ఒక విశ్లేషణా యంత్రంగా లేక పరికరంగా చూస్తుంది.<ref>The Concise Oxford English Dictionary, http://www.askoxford.com/concise_oed/computer?view=uk, Accessed on 08.01.2009</ref> * వెబ్స్టర్స్ ఇంగ్లీష్ డిక్షనరి కంప్యూటర్‌కు "సమాచారాన్ని నిక్షేపించి (store) , అనుదానించి (retrieve), విశ్లేషించగల (process/analyze), ప్రోగ్రామబుల్‌ ఐన (సామాన్యంగా ఎలెక్ట్రానిక్) పరికరం" అనే నిర్వచనాన్ని చెబుతోంది. ఈ నిర్వచనంలో నాన్‌-ఎలెక్ట్రానికి పరికరాలు కూడా కంప్యూటర్లు అనబడవచ్చనే అర్థం గోచరిస్తోంది.<ref>Merriam Webster's Online Dictionary, http://www.merriam-webster.com/dictionary/computer, Accessed on 08.01.2009</ref> * సురేశ్‌ బసంద్ర తన కంప్యూటర్స్ టుడే అనే పుస్తకంలో ఈ పరికరాన్ని "విపులమైన ఆదేశాల అధారంగా, దత్తాంశాలను (డేటాను) స్వీకరించి, విశ్లేషించి, ఫలితాలను ప్రదానంచేస్తూ సమస్యలను పరిష్కరించగల యంత్రం." అని నిర్వచించారు. ఈ నిర్వచనంలో కంప్యూటర్‌ను 'సమస్యలను పరిష్కరించే యంత్రం' అని గుర్తించటం జరిగింది.<ref>Basandra, Suresh K, "Computers Today", Chapter-1, Pg#3, Galgotia Publications, 2005, ISBN 81-86340-74-2</ref> computer history మొదటి కంప్యూటర్ 19వ శతాబ్దపు రెండవ దశాబ్దం నాటికి, కంప్యూటర్ యొక్క ఆవిష్కరణకు అవసరమైన అనేక ఆలోచనలు గాలిలో ఉన్నాయి. మొదటిది, సాధారణ గణనలను స్వయంచాలకంగా చేయగలిగిన సైన్స్ మరియు పరిశ్రమకు సంభావ్య ప్రయోజనాలు ప్రశంసించబడ్డాయి, ఎందుకంటే అవి ఒక శతాబ్దం క్రితం కాదు. స్వయంచాలక గణనను మరింత ఆచరణాత్మకంగా చేయడానికి నిర్దిష్ట పద్ధతులు, లాగరిథమ్‌లను జోడించడం లేదా పునరావృతం చేయడం ద్వారా గుణకారం చేయడం వంటివి కనుగొనబడ్డాయి మరియు అనలాగ్ మరియు డిజిటల్ పరికరాలతో అనుభవం ప్రతి విధానం యొక్క కొన్ని ప్రయోజనాలను చూపించింది. జాక్వర్డ్ మగ్గం (మునుపటి విభాగంలో వివరించినట్లుగా, కంప్యూటర్ పూర్వగాములు) కోడెడ్ సూచనల ద్వారా బహుళార్ధసాధక పరికరాన్ని నిర్దేశించడం వల్ల కలిగే ప్రయోజనాలను చూపింది మరియు ఆ సూచనలను త్వరగా మరియు సరళంగా సవరించడానికి పంచ్ కార్డ్‌లను ఎలా ఉపయోగించవచ్చో ఇది ప్రదర్శించింది. ఇంగ్లండ్‌లోని ఒక గణిత మేధావి ఈ ముక్కలన్నింటినీ ఒకచోట చేర్చడం ప్రారంభించాడు. తేడా ఇంజిన్ చార్లెస్ బాబేజ్ ఒక ఆంగ్ల గణిత శాస్త్రజ్ఞుడు మరియు ఆవిష్కర్త: అతను కౌక్యాచర్‌ను కనుగొన్నాడు, బ్రిటిష్ పోస్టల్ వ్యవస్థను సంస్కరించాడు మరియు కార్యకలాపాల పరిశోధన మరియు యాక్చురియల్ సైన్స్ రంగాలలో మార్గదర్శకుడు. చెట్ల రింగుల నుండి గత సంవత్సరాల వాతావరణాన్ని చదవవచ్చని మొదట సూచించినది బాబేజ్. అతను కీలు, సాంకేతికలిపులు మరియు మెకానికల్ బొమ్మలతో జీవితకాల మోహం కలిగి ఉన్నాడు. ఇది మనం ఇచ్చిన సమస్య యొక్క డేటా (INPUT) స్వీకరించి ముందుగా ఇవ్వబడిన ప్రోగ్రాం ప్రకారం డేటాను విశ్లేషించి ఫలితాలు (OUTPUT) అందజేస్తుంది. ;కంప్యూటర్ వివరణ *[[లెక్కలు]] చేయడం కోసం కాలుక్యులేటర్ *[[ఉత్తరాలు]] టైప్ చేయడం కోసం టైపురైటర్ *ఉత్తరాలు దాచుకోవడం కోసం అలమర *[[ఆటలు]] ఆడుకొనే వీడియోగేమ్ ప్లేయర్ *[[సంగీతం]] వినే టేపురికార్డర్ *[[సినిమాలు]] చూసే [[దూరదర్శిని]] ఇలా ఒకే సాధనం ద్వారా విస్త్రుత ఉపయోగాల సమ్మేళనం కంప్యూటర్. కేవలం ఇవేకాక ఫ్యాక్టరీలలో యంత్ర నిర్దేశకుడు, కార్యాలయలలో కాగితాల పని, శాటిలైట్ వ్యవస్థలలో నిపుణుడు, రోబోట్‌లను నడిపించే పనిమంతుడు ఇలా చాలా చాలా చేయగల సాధనం కంప్యూటర్. మనిషి విషయం గ్రహిస్తాడు. ఆలోచిస్తాడు. దానికి అనుకూలంగా స్పందిస్తాడు. కాని! కంప్యూటర్ డేటాని ఇన్ పుట్ గా తీసుకొని ప్రొసెస్ చేస్తుంది. అవుట్ పుట్ ఇస్తుంది. ఈ రెండు విషయాల ద్వారా మనిషి చేసే పనికి కంప్యూటర్ చేసే పనికి దగ్గర దగ్గర పోలికలున్నాయని చెప్పవచ్చు. ;డేటా స్వీకరణ కీబోర్డ్, మౌస్, స్కానర్ మొదలగు పరికరాలు డేటాను మన నుంచి తీసుకొని కంప్యూటరుకు అందించుటకు ఉపయోగపడతాయి. వీటిని ఇన్ పుట్ డివైసెస్ అంటారు. వీటిని మనిషి యొక్క [[కళ్ళు]], [[చెవులు]]తో పోల్చవచ్చు. ;డేటా నియంత్రణ మనిషి యొక్క శరీర భాగాలను [[మెదడు]] ఏ విధంగా నియంత్రిస్తుందో అలాగే కంప్యూటర్లలో [[మైక్రో ప్రొసెసర్]] కంప్యూటరు లోని అన్ని భాగాలను నియంత్రిస్తుంది. ఇది ఇన్ పుట్ నుండి వచ్చిన డేటాను తీసుకొని ప్రోగ్రాముల సహాయంతో విశ్లేషించి ఫలితాలను తయారు చేస్తుంది. ;ఫలితాలు ప్రొసెసర్ నుండి సమాచారం గ్రహించి బయటకు అందించే ప్రింటరు మానిటరు మొదలగు భాగాలను అవుట్ పుట్ డివైసెస్ అంటారు. వీటిని మానవ శరీరంలోని మెదడు నుండి సమాచారం అందుకొని పని చేసే [[కాళ్ళు]], [[చేతులు]], [[నోరు]] లాంటి వాటితో పోల్చవచ్చు. ==కంప్యూటర్ నిర్మాణము== కంప్యూటర్లలో రకాలు ఉన్నప్పటికీ సాధారణంగా అందరూ వాడే 'పర్సనల్ కంప్యూటర్' నిర్మాణం ప్రకారం టైపురైటరు లాంటి [[కీ బోర్డ్]] కలిగి ఉంటుంది. కీబోర్డ్ ద్వారా కంప్యూటరుకు అవసరమైన డేటా అందిస్తాము. అందుకొన్న డేటాను విశ్లేషించేందుకు సి పి యు ([[సెంట్రల్ ప్రాసెసింగ్ యూనిట్]]) అనేది ఒక బాక్సులో [[మదర్ బోర్డ్]], పవర్ సప్లై బాక్స్, చిన్నప్యాన్స్, ప్లాపీ డిస్క్, డేటా డిస్క్([[హార్డ్ డ్రైవ్]]) అనే వాటితో కలసి ఉంటుంది. సెంట్రల్ ప్రోసెసింగ్ యూనిట్ నుండి విశ్లేషించబడిన సమాచారమును చూడడం కోసం టెలివిజన్ మాదిరిగా ఉండే మానిటర్ అను సాధనం ఉండును. వీటన్నిటి కలయికనూ కంప్యూటర్ అనవచ్చు. దీనికి ప్రింటర్, స్కానర్ మొదలగువాటిని కలపవచ్చు. సూపర్కంప్యూటింగ్ చరిత్ర కొలంబియా విశ్వవిద్యాలయంలోని IBM ట్యాబులేటర్‌లకు ప్రతిస్పందనగా 1920ల చివరలో యునైటెడ్ స్టేట్స్‌లో సూపర్‌కంప్యూటింగ్ అనే పదం ఉద్భవించింది. 1964లో విడుదలైన CDC 6600, కొన్నిసార్లు మొదటి సూపర్ కంప్యూటర్‌గా పరిగణించబడుతుంది.[1][2] అయినప్పటికీ, కొన్ని మునుపటి కంప్యూటర్‌లు 1960 UNIVAC LARC,[3] IBM 7030 స్ట్రెచ్,[4] మరియు మాంచెస్టర్ అట్లాస్ వంటి వాటి కోసం సూపర్ కంప్యూటర్‌లుగా పరిగణించబడ్డాయి, రెండూ 1962లో—ఇవన్నీ పోల్చదగిన శక్తిని కలిగి ఉన్నాయి; మరియు 1954 IBM NORC.[5] 1980ల నాటి సూపర్‌కంప్యూటర్‌లు కొన్ని ప్రాసెసర్‌లను మాత్రమే ఉపయోగించగా, 1990లలో, వేలాది ప్రాసెసర్‌లతో కూడిన యంత్రాలు యునైటెడ్ స్టేట్స్ మరియు జపాన్‌లో కొత్త గణన పనితీరు రికార్డులను నెలకొల్పడం ప్రారంభించాయి. 20వ శతాబ్దం చివరి నాటికి, పర్సనల్ కంప్యూటర్‌లలో ఉన్నటువంటి వేల సంఖ్యలో "ఆఫ్-ది-షెల్ఫ్" ప్రాసెసర్‌లతో భారీ సమాంతర సూపర్ కంప్యూటర్‌లు నిర్మించబడ్డాయి మరియు టెరాఫ్లాప్ గణన అవరోధాన్ని ఛేదించాయి. 21వ శతాబ్దపు మొదటి దశాబ్దంలో పురోగతి నాటకీయంగా ఉంది మరియు 60,000 కంటే ఎక్కువ ప్రాసెసర్‌లతో సూపర్‌కంప్యూటర్‌లు కనిపించాయి, పెటాఫ్లాప్ పనితీరు స్థాయిలను చేరుకున్నాయి. ప్రారంభం: 1950లు మరియు 1960లు "సూపర్ కంప్యూటింగ్" అనే పదాన్ని మొదటిసారిగా న్యూయార్క్ వరల్డ్‌లో 1929లో కొలంబియా విశ్వవిద్యాలయం కోసం IBM తయారు చేసిన పెద్ద కస్టమ్-బిల్ట్ ట్యాబులేటర్‌లను సూచించడానికి ఉపయోగించబడింది. 1957లో, ఇంజనీర్ల బృందం మిన్నెసోటాలోని మిన్నియాపాలిస్‌లో కంట్రోల్ డేటా కార్పొరేషన్ (CDC)ని ఏర్పాటు చేయడానికి స్పెర్రీ కార్పొరేషన్‌ను విడిచిపెట్టింది. సేమౌర్ క్రే ఒక సంవత్సరం తర్వాత CDCలో తన సహోద్యోగులతో చేరడానికి స్పెర్రీని విడిచిపెట్టాడు.[6] 1960లో, క్రే CDC 1604ను పూర్తి చేసింది, ఇది వాణిజ్యపరంగా విజయవంతమైన ట్రాన్సిస్టరైజ్డ్ కంప్యూటర్‌లలో మొదటి తరం మరియు విడుదలైన సమయంలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత వేగవంతమైన కంప్యూటర్.[7] అయినప్పటికీ, పూర్తిగా ట్రాన్సిటరైజ్ చేయబడిన ఏకైక హార్వెల్ క్యాడెట్ 1951లో పనిచేసింది మరియు IBM దాని వాణిజ్యపరంగా విజయవంతమైన ట్రాన్సిటరైజ్డ్ IBM 7090ని 1959లో అందించింది. సిస్టమ్ కన్సోల్‌తో CDC 6600 1960లో, క్రే ప్రపంచంలోనే అత్యంత వేగవంతమైన కంప్యూటర్‌ను రూపొందించాలని నిర్ణయించుకున్నాడు. జిమ్ థోర్న్‌టన్, మరియు డీన్ రౌష్ మరియు దాదాపు 30 మంది ఇతర ఇంజనీర్‌లతో కలిసి నాలుగు సంవత్సరాల ప్రయోగాల తర్వాత 1964లో క్రే CDC 6600ని పూర్తి చేశారు. క్రే జెర్మేనియం నుండి సిలికాన్ ట్రాన్సిస్టర్‌లకు మారారు, దీనిని ఫెయిర్‌చైల్డ్ సెమీకండక్టర్ నిర్మించారు, ఇది ప్లానార్ ప్రక్రియను ఉపయోగించింది. వీటిలో మీసా సిలికాన్ ట్రాన్సిస్టర్‌ల లోపాలు లేవు. అతను వాటిని చాలా వేగంగా పరిగెత్తాడు, మరియు కాంతి పరిమితి యొక్క వేగం తీవ్రమైన వేడెక్కడం సమస్యలతో చాలా కాంపాక్ట్ డిజైన్‌ను బలవంతం చేసింది, వీటిని డీన్ రౌష్ రూపొందించిన శీతలీకరణను ప్రవేశపెట్టడం ద్వారా పరిష్కరించారు.[8] 6600 పరిశ్రమ యొక్క మునుపటి రికార్డ్ హోల్డర్ IBM 7030 స్ట్రెచ్‌ను అధిగమించింది, [స్పష్టత అవసరం] మూడు రెట్లు ఎక్కువ.[9][10] మూడు మెగాఫ్లాప్‌ల పనితీరుతో,[11][12] రెండు వందల కంప్యూటర్‌లు ఒక్కొక్కటి $9 మిలియన్లకు విక్రయించబడినప్పుడు దీనిని సూపర్‌కంప్యూటర్‌గా పిలిచారు మరియు సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మార్కెట్‌ని నిర్వచించారు.[7][13] 6600 పెరిఫెరల్ కంప్యూటింగ్ ఎలిమెంట్స్‌కు పనిని "ఫార్మింగ్ అవుట్" చేయడం ద్వారా వేగాన్ని పొందింది, వాస్తవ డేటాను ప్రాసెస్ చేయడానికి CPU (సెంట్రల్ ప్రాసెసింగ్ యూనిట్)ని విడుదల చేసింది. మిన్నెసోటా యూనివర్శిటీలో లిడ్డియార్డ్ మరియు ముండ్‌స్టాక్‌లు మెషీన్ కోసం మిన్నెసోటా ఫోర్ట్రాన్ కంపైలర్‌ను అభివృద్ధి చేశారు మరియు దానితో 6600 ప్రామాణిక గణిత శాస్త్ర కార్యకలాపాలపై 500 కిలోఫ్లాప్‌లను కొనసాగించగలదు.[14] 1968లో, క్రే CDC 7600ని పూర్తి చేశాడు, ఇది ప్రపంచంలోనే అత్యంత వేగవంతమైన కంప్యూటర్.[7] 36 MHz వద్ద, 7600 6600 కంటే 3.6 రెట్లు క్లాక్ స్పీడ్‌ని కలిగి ఉంది, అయితే ఇతర సాంకేతిక ఆవిష్కరణల కారణంగా గణనీయంగా వేగంగా నడిచింది. వారు 7600లలో కేవలం 50 మాత్రమే విక్రయించారు, చాలా వైఫల్యం కాదు. క్రే తన స్వంత కంపెనీని స్థాపించడానికి 1972లో CDCని విడిచిపెట్టాడు.[7] అతని నిష్క్రమణకు రెండు సంవత్సరాల తర్వాత CDC STAR-100ని డెలివరీ చేసింది, ఇది 100 మెగాఫ్లాప్‌ల వద్ద 7600 కంటే మూడు రెట్లు ఎక్కువ వేగంతో ఉంది. టెక్సాస్ ఇన్‌స్ట్రుమెంట్స్ ASCతో పాటు, వెక్టర్ ప్రాసెసింగ్‌ని ఉపయోగించిన మొదటి మెషీన్‌లలో STAR-100 ఒకటి - ఆలోచన ఉంది. 1964లో APL ప్రోగ్రామింగ్ లాంగ్వేజ్ ద్వారా ప్రేరణ పొందింది.[15][16] జనవరి 1963లో మాంచెస్టర్ అట్లాస్ విశ్వవిద్యాలయం. 1956లో, యునైటెడ్ కింగ్‌డమ్‌లోని మాంచెస్టర్ యూనివర్శిటీలో ఒక బృందం, MUSE-ని అభివృద్ధి చేయడం ప్రారంభించింది - మైక్రోసెకండ్ ఇంజిన్ నుండి ఈ పేరు వచ్చింది - చివరికి ఒక సూచనకు ఒక మైక్రోసెకండ్‌కు చేరుకునే ప్రాసెసింగ్ వేగంతో పనిచేసే కంప్యూటర్‌ను రూపొందించే లక్ష్యంతో, దాదాపు ఒక మిలియన్ సూచనలు రెండవది.[17] Mu (గ్రీకు అక్షరం పేరు µ) అనేది SI మరియు ఇతర యూనిట్ల వ్యవస్థలలో ఉపసర్గ, ఇది 10−6 (ఒక మిలియన్) కారకాన్ని సూచిస్తుంది. 1958 చివరిలో, ఫెరాంటి ఈ ప్రాజెక్ట్‌పై మాంచెస్టర్ విశ్వవిద్యాలయంతో సహకరించడానికి అంగీకరించాడు మరియు టామ్ కిల్‌బర్న్ నియంత్రణలో ఉన్న జాయింట్ వెంచర్‌తో కంప్యూటర్‌కు కొంతకాలం తర్వాత అట్లాస్ అని పేరు పెట్టారు. మొదటి అట్లాస్ అధికారికంగా 7 డిసెంబర్ 1962న ప్రారంభించబడింది—క్రే CDC 6600 సూపర్‌కంప్యూటర్‌ను ప్రవేశపెట్టడానికి దాదాపు మూడు సంవత్సరాల ముందు—ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి సూపర్‌కంప్యూటర్‌లలో ఒకటి. నాలుగు IBM 7094లకు సమానమైన ప్రపంచంలోనే అత్యంత శక్తివంతమైన కంప్యూటర్‌గా ఇది ప్రారంభించబడిన సమయంలో పరిగణించబడింది. అట్లాస్ ఆఫ్‌లైన్‌కి వెళ్లినప్పుడల్లా యునైటెడ్ కింగ్‌డమ్ కంప్యూటర్ సామర్థ్యంలో సగం కోల్పోయిందని చెప్పబడింది.[18] అట్లాస్ దాని 16,384 పదాలను కలపడం ద్వారా దాని వర్కింగ్ మెమరీని విస్తరించడానికి ఒక మార్గంగా వర్చువల్ మెమరీ మరియు పేజింగ్‌ను ప్రారంభించింది. 21వ శతాబ్దంలో పెటాస్కేల్ కంప్యూటింగ్ ప్రధాన వ్యాసం: పెటాస్కేల్ కంప్యూటింగ్ అర్గోన్ నేషనల్ లాబొరేటరీలో బ్లూ జీన్/P సూపర్ కంప్యూటర్ 21వ శతాబ్దం మొదటి దశాబ్దంలో గణనీయమైన పురోగతి సాధించబడింది. సూపర్ కంప్యూటర్ల సామర్థ్యం పెరుగుతూనే ఉంది, కానీ నాటకీయంగా లేదు. క్రే C90 1991లో 500 కిలోవాట్ల శక్తిని ఉపయోగించింది, అయితే 2003 నాటికి ASCI Q 3,000 kWని ఉపయోగించింది, అయితే 2,000 రెట్లు వేగంగా పనిచేసింది, ప్రతి వాట్ పనితీరును 300 రెట్లు పెంచింది.[35] 2004లో, జపాన్ ఏజెన్సీ ఫర్ మెరైన్-ఎర్త్ సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ (JAMSTEC) వద్ద NEC నిర్మించిన ఎర్త్ సిమ్యులేటర్ సూపర్‌కంప్యూటర్ 640 నోడ్‌లను ఉపయోగించి 35.9 టెరాఫ్లాప్‌లకు చేరుకుంది, ఒక్కొక్కటి ఎనిమిది యాజమాన్య వెక్టార్ ప్రాసెసర్‌లు ఉన్నాయి.[36] పోల్చి చూస్తే, 2020 నాటికి, ఒక NVidia RTX 3090 గ్రాఫిక్స్ కార్డ్ ఒక్కో కార్డుకు 35 TFLOPS చొప్పున పోల్చదగిన పనితీరును అందించగలదు.[37] IBM బ్లూ జీన్ సూపర్‌కంప్యూటర్ ఆర్కిటెక్చర్ 21వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో విస్తృతంగా ఉపయోగించబడింది మరియు TOP500 జాబితాలోని 27 కంప్యూటర్‌లు ఆ నిర్మాణాన్ని ఉపయోగించాయి. బ్లూ జీన్ విధానం కొంత భిన్నంగా ఉంటుంది, ఇది తక్కువ విద్యుత్ వినియోగానికి ప్రాసెసర్ వేగాన్ని వ్యాపారం చేస్తుంది, తద్వారా ఎక్కువ సంఖ్యలో ప్రాసెసర్‌లను గాలి చల్లబడిన ఉష్ణోగ్రతల వద్ద ఉపయోగించవచ్చు. ఇది 60,000 ప్రాసెసర్‌లను ఉపయోగించగలదు, 2048 ప్రాసెసర్‌లు "ప్రతి రాక్", మరియు వాటిని త్రీ-డైమెన్షనల్ టోరస్ ఇంటర్‌కనెక్ట్ ద్వారా కలుపుతుంది.[38][39] చైనాలో పురోగతి వేగంగా ఉంది, దీనిలో చైనా జూన్ 2003లో TOP500 జాబితాలో 51వ స్థానంలో ఉంది, తర్వాత నవంబర్ 2003లో 14వ స్థానంలో ఉంది మరియు జూన్ 2004లో 10వ స్థానంలో ఉంది మరియు 2005లో 5వ స్థానంలో నిలిచింది, 2010లో 2.5 పెటాఫ్లాప్ టియాన్హే-తో అగ్రస్థానాన్ని పొందింది. నేను సూపర్ కంప్యూటర్.[40][41] జూలై 2011లో, 8.1 పెటాఫ్లాప్ జపనీస్ K కంప్యూటర్ 600 క్యాబినెట్లలో ఉంచబడిన 60,000 SPARC64 VIIIfx ప్రాసెసర్‌లను ఉపయోగించి ప్రపంచంలోనే అత్యంత వేగవంతమైనదిగా మారింది. K కంప్యూటర్ ఎర్త్ సిమ్యులేటర్ కంటే 60 రెట్లు ఎక్కువ వేగాన్ని కలిగి ఉంది మరియు ఎర్త్ సిమ్యులేటర్ అగ్రస్థానంలో నిలిచిన ఏడు సంవత్సరాల తర్వాత ప్రపంచంలోని 68వ సిస్టమ్‌గా ర్యాంక్ పొందడం, అత్యుత్తమ పనితీరులో వేగవంతమైన పెరుగుదల మరియు సూపర్‌కంప్యూటింగ్ సాంకేతికత యొక్క విస్తృత వృద్ధి రెండింటినీ ప్రదర్శిస్తుంది. ప్రపంచవ్యాప్తంగా.[42][43][44] 2014 నాటికి, ఎర్త్ సిమ్యులేటర్ జాబితా నుండి తొలగించబడింది మరియు 2018 నాటికి K కంప్యూటర్ టాప్ 10 నుండి నిష్క్రమించింది. 2018 నాటికి, సమ్మిట్ 200 petaFLOPS వద్ద ప్రపంచంలోనే అత్యంత శక్తివంతమైన సూపర్ కంప్యూటర్‌గా మారింది. 2020లో, 442 PFLOPS సామర్థ్యం గల ఫుగాకు సూపర్‌కంప్యూటర్‌తో జపనీయులు మరోసారి అగ్రస్థానంలో నిలిచారు. ; ==కంప్యూటర్ అభివృద్దిక్రమం== కంప్యూటర్ ముఖ్యంగా లెక్కలు చేసేందుకు ఉపయోగించుట కొరకు తయారు చేయబడింది. క్రీస్తు పూర్వం చైనీయులు [[అబాకస్]] అనే సాధనాన్ని లెక్కలు చేసేందుకు వినియోగించేవారు. [[జాన్ నేపియర్]] అను [[స్కాట్‌లాండ్]] దేశ గణిత శాస్త్రజ్ఞుడు గుణకారములను సులభముగా చేయుటకు [[నేపియర్ బోన్స్]] అనే ఎముకలతో తయారు చేయబడిన సాధనమును ఉపయోగించాడు. అదే జాన్ పియర్ తరువాత [[1617]]లో [[లూగరిధమిక్ టేబుల్స్]]ను గుణకారములను భాగహారములను చేసేందుకు తయారు చేసి ఉపయోగించాడు. [[1620]]వ సంవత్సరంలో లూగరిధమ్స్ టేబుల్ ద్వారా కొంత అభివృద్ధి చేసి [[స్లైడ్ రూల్]] కనుగొన్నాడు. అయితే ఇవన్నీ మానవ శక్తితో పనిచేసేవే. వీటి తదనాంతరం రూపుదిద్దుకొన్నదే [[పాస్కల్]] ఇది గేర్లు ఇనుప చక్రములు వినియోగించి చేసిన మొదటి యంత్రమనవచ్చు. [[1671]]వ సంవత్సరంలో [[గాట్ఫ్రెడ్ లైబెంజ్]] అను అతడు పాస్కల్ యంత్రానికి మార్పులు చేర్పులు చేసి కూడికలు తీసివేతలతోపాటు గుణకారములు, భాగహారములు కూడా సులభముగా చేయగల్గే [[లీబ్ నిడ్జ్]] అనే యంత్రమును తయారు చేసాడు. [[1823]]వ సంవత్సరంలో '''కంప్యూటర్ పితామహుడు'''గా పిలవబడే [[చార్లెస్ బాబేజ్]] అను గణిత శాస్త్రజ్ఞుడు ఆల్జీబ్రా ఈక్వేషన్స్ కూడా చేయగల [[డిఫరెన్సియల్ ఇంజన్]] అనే యంత్రపరికరాన్ని తయారు చేసాడు. ఇతని కాలంలోనే కావలసిన విడి భాగాలు లభించి ఉంటే కంప్యూటర్ తయారయ్యి ఉండేదని అంటారు. ఎందువలనంటే డిఫెన్సియల్ ఇంజనుపై గడించిన అనుభవంతో నిముషానికి అరవై కూడికలు చేయగలిగి విలువలను మెమొరీలో దాయగల అవకాశం గల [[ఎనలిటికల్ ఇంజన్]] రూపకల్పన చేయగలిగాడు. కాని అతని అవసరానికి సరిపడు క్వాలిటీ గల విడిభాగాలు తయారు చేయగల సామర్ధ్యం కలిగిన పరిశ్రమలు ఆనాడు లేకపోవుటచే ఎనలిటికల్ ఇంజన్ తయారు చేయలేక పోయాడు. తరువాత కంప్యూటర్ అభివృద్ధికి [[హార్మన్ హోల్ రీత్]] కృషిచేసి తను తయారు చేసిన కంప్యూటర్లను అవసరం కలిగిన కొన్ని కంపెనీలకు విక్రయించగలిగాడు. ప్రసిద్ధి గాంచిన కంప్యూటర్ల సంస్థ [[ఐ.బి.యమ్(I.B.M)]] హోల్ రీత్ స్థాపించినదే. మొదటి [[ఎనలాగ్ కంప్యూటర్]] రకానికి చెందిన [[లార్డ్ కెల్విన్]] అభివృద్ధి చేసాడు. దీని తరువాత [[మార్క్-1]] (MARK-1) అనే కంప్యూటర్ [[1948]]లో ఐ.బి.యమ్. సంస్థ సహకారంతో రూపొందించాడు. ఈ కంప్యూటరునే అసలైన కంప్యూటరుగా పేర్కొంటారు. దీని తరువాత వాల్వులు ఉపయోగించి కంప్యూటర్లు తయారు చేయబడినాయి. ==కంప్యూటర్ల వర్గీకరణ== కంప్యూటర్లు అవి పనిచేసే సూత్రము బట్టి కొన్ని వర్గాలుగా విభజించారు. ;ఎన్లాగ్ కంప్యూటర్స్ ఇందులో భౌతికంగా మారుతుండే విలువలయిన [[ఉష్ణోగ్రత]], [[పీడనము]]ల విలువలను తీసుకొని అందుకు అనుగుణమైన విద్యుత్ రంగాలను విశ్లేషించుట ద్వారా మానిటరుపై ఫలితము తెలియచేయబడుతుంది. ;డిజిటల్ కంప్యూటర్స్ డిజిటల్ కంప్యూటర్లలో రెండు రకాలు ఉన్నాయి. సాధారణ అవసరాలు అనగా విద్య, వ్యాపారం, పారిశ్రామికం, డిజైనింగ్ లాంటి వాటిలో మొదటి రకం వాడుతుంటారు. రెండవ రకం కర్మగారములలో, భారీ సంస్థలలో, అధిక డేటా ఉండే సర్వర్లకు, మిలటరీ అవసరాలకు, అంతరిక్ష పరిశోధనా సంస్థలలో రోబోట్ లను నియంత్రించేందుకు ఇలా కొన్ని ప్రత్యేక అవసరాలను దృష్టిలో పెట్టుకొని తయారు చేయబడతాయి. మనం నిత్యం ఉపయోగించు సాధారణమైన కంప్యూటర్లను డిజిటల్ కంప్యూటర్లంటారు. [[డిజిట్]] అంటే అంకె అనే అర్ధంతో వీటిని అలా పిలుస్తున్నారు. డిజిటల్ కంప్యూటర్లు [[సంఖ్య]] లకు సంబంధించినవి. ఇన్ పుట్ ఏరూపముగా ఇవ్వబడిననూ దానిని సంఖ్యారూపములోకి మార్చుకొంటాయి. డిజిటల్ కంప్యూటర్లు సంఖ్యలను ఒక మానం నుండి వేరొక మానంలోకి ([[బ్రైనరీ కోడ్]]) గా మార్చుకొంటూ కేవలం కూడికలు తీసివేతల ద్వారా ఇన్ పుట్ను విశ్లేషిస్తూ తమ పనులను నిర్వర్తించి పలితాలను తెలియపరుస్తూఉంటాయి. ఇవి ఒక గది అంత విస్తీర్ణము నుండి అరచేతిలో ఇమిడిపోయేంత(పామ్ టాప్ కంప్యూటర్) చిన్నగా కూడా ఉంటాయి. ఇవి ఎన్లాగ్ కంప్యూటర్లతో పోలిస్తే ఖర్చు తక్కువ, వేగం కూడా ఎక్కువగా ఉంటాయి. ;హైబ్రీడ్ కంప్యూటర్స్ కొన్ని ప్రత్యేక అవసరాలకు ఎన్లాగ్, డిజిటల్ కంప్యూటర్లను కలిపి తయారు చేస్తారు. వీటిలో కొన్ని లెక్కలు ఎన్లాగ్ కంప్యూటర్ విభాగంలోనూ మరికొన్ని డిజిటల్ విభాగంలోనూ జరుగుతాయి. ఉదాహరణకు హాస్పిటల్లలో ఐసియు విభాగాలలో వీటిని వాడుతుంటారు. ఇవి రోగి యొక్క గుండె కొట్టుకొనే రేటును ఎన్లాగ్ ద్వారా తీసుకొని మారుతూ ఉండే విలువలను డిజిటల్ సిగ్నల్స్ రూపంలో విశ్లేషించి రోగికి అపాయమేర్పడినపుడు హెచ్చరిస్తుంది. కంప్యూటర్ల సామర్ధ్యమును బట్టి మూడు రకాలుగానూ, వాడకమును బట్టి మూడు రకములుగాను విడగొట్టవచ్చు వాటిలో ;మొదటి రకం. *మైక్రో కంప్యూటర్స్ *మెయిన్ ప్రేమ్ కంప్యూటర్స్ *సూపర్ కంప్యూటర్స్ ;రెండవరకం *హోమ్ కంప్యూటర్లు *మల్టీ మీడియా కంప్యూటర్లు *ఎడ్యుకేషనల్ కంప్యూటర్లు ==కంప్యూటర్ తరాలు== IFRAC (టాటా ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ ఫండమెంటల్ రీసెర్చ్ ఆటోమేటిక్ కాలిక్యులేటర్) ముంబైలోని టాటా ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ ఫండమెంటల్ రీసెర్చ్‌లో భారతదేశంలో అభివృద్ధి చేయబడిన మొదటి కంప్యూటర్. ప్రారంభంలో TIFR పైలట్ మెషిన్ 1950లలో అభివృద్ధి చేయబడింది (1956లో పని చేసింది).[1] తుది యంత్రం యొక్క అభివృద్ధి 1955లో ప్రారంభించబడింది[citation needed] మరియు అధికారికంగా ప్రారంభించబడింది (మరియు జవహర్‌లాల్ నెహ్రూచే TIFRAC అని పేరు పెట్టారు)[citation needed] 1960లో పూర్తి యంత్రం 1965 వరకు వాడుకలో ఉంది.[citation needed] TIFRACలో 2,700 వాక్యూమ్ ట్యూబ్‌లు, 1,700 జెర్మేనియం డయోడ్‌లు మరియు 12,500 రెసిస్టర్‌లు ఉన్నాయి. ఇది ఫెర్రైట్ కోర్ మెమరీ యొక్క 2,048 40-బిట్ పదాలను కలిగి ఉంది. ఈ యంత్రం ఫెర్రైట్ కోర్ మెమరీని ముందుగా స్వీకరించింది.[citation needed] వాక్యూమ్ ట్యూబ్‌లను కలిగి ఉన్న TIFRAC యొక్క ప్రధాన అసెంబ్లీ 18 అడుగుల x 2.5 అడుగుల x 8 అడుగుల కొలిచే భారీ స్టీల్ రాక్‌లో ఉంచబడింది. ఇది 4 అడుగుల x 2.5 అడుగుల x 8 అడుగుల మాడ్యూల్స్ నుండి తయారు చేయబడింది. సర్క్యూట్‌లను యాక్సెస్ చేయడానికి ప్రతి మాడ్యూల్‌కు ఇరువైపులా ఉక్కు తలుపులు ఉన్నాయి.[citation needed] గ్రాఫ్‌లు మరియు ఆల్ఫా-న్యూమరిక్ చిహ్నాలు రెండింటి యొక్క అనలాగ్ మరియు డిజిటల్ డిస్‌ప్లే కోసం కంప్యూటర్‌కు సహాయక అవుట్‌పుట్‌గా పనిచేయడానికి క్యాథోడ్ రే ట్యూబ్ డిస్‌ప్లే సిస్టమ్ అభివృద్ధి చేయబడింది. మాన్యువల్ కన్సోల్ కంప్యూటర్ యొక్క ఇన్‌పుట్/అవుట్‌పుట్ కంట్రోల్ యూనిట్‌గా పనిచేస్తుంది. TIFRAC యొక్క సాఫ్ట్‌వేర్ 0 మరియు 1 యొక్క ఆదేశాల శ్రేణిలో వ్రాయబడింది. బ్రిటీష్-నిర్మిత HEC 2M కంప్యూటర్, భారతదేశంలోని మొట్టమొదటి డిజిటల్ కంప్యూటర్, ఇది 1955లో కోల్‌కతాలోని ఇండియన్ స్టాటిస్టికల్ ఇన్‌స్టిట్యూట్‌లో దిగుమతి చేయబడి, ఇన్‌స్టాల్ చేయబడింది. దీనికి ముందు, ఈ సంస్థ 1953లో ఒక చిన్న అనలాగ్ కంప్యూటర్‌ను అభివృద్ధి చేసింది. సాంకేతికంగా భారతదేశంలో మొదటి కంప్యూటర్ developed in india with Govenment of india.[2] =====మొదటి తరం కంప్యూటర్స్ (1945-1960)===== మొదటి తరం కంప్యూటర్లలో వాక్యూం ట్యూబులను వాడి తయారు చేసేవారు. వీటిని వాడి తయారు చేసిన మొట్ట మొదటి ఎలెక్ట్రానిక్ కంప్యూటర్ [[ఎనియాక్]] (ENIAC). ఇది రిలేలతో తయారయిన కంప్యూటర్ల కంటే వేగంగా పనిచేయగలదు. సెకనుకు 5000 కూడికలు చేయగలదు. [[1946]]లో తయారయిన ఎనియాక్లో కంప్యూటర్లో మెమొరీ ఉండేదికాదు. దీని తయారీలో 18.000 వాక్యూం ట్యూబులు, 70.000 రెసిస్టర్లు, 1000 కెపాసిటర్లు, 6000 స్విచ్చులు వాడారు. దీనిని ఉంచేందుకు చాలా ఎక్కువ స్థలము అవసరమవడమే కాక దీనిని నడిపించేందుకు 150 కె,డబ్ల్యు ల విద్యుత్ అవసరమయ్యేది. అధిక శక్తి వినియోగించుట వలన ఎక్కువ వేడి పుడుతుండేది. [[1946]]లో [[జాన్ వాన్ న్యూమన్]] కంప్యూటరులో ప్రోగ్రాములను దాచే విధానాన్ని ప్రతిపాదించాడు. ఈ విధానంలో [[ఎడ్సాక్]] (EDSAC), [[ఎడ్వాక్]] (EDVAC), [[యునివాక్]] (UNIVAC) అనే కంప్యూటర్లు తయారయినవి. మొదటి తరం కంప్యూటర్లు పంచ్ కార్డు ద్వారా డేటాను తీసుకొనేవి. ఐ,బి,యం - 650 ([[I B M - 650]]), ఐ,బి,యం - 701 ([[I B M - 701]]) మొదలగునవి మొదటి తరం కంప్యూటర్లు. " భారతదేశపు అత్యంత వేగవంతమైన సూపర్ కంప్యూటర్ ‘పరమ్ ప్రవేగ’ IIScలో ఇన్‌స్టాల్ చేయబడింది: ఇది ఏమి చేయగలదు? ముఖ్యాంశాలు --------------------- year 2022 india super comptuers history cdac india ------------------------------------- పరమ ప్రవేగగా పిలువబడే ఇది భారతీయ విద్యాసంస్థలో అతిపెద్దది. డిపార్ట్‌మెంట్ ఆఫ్ సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ మరియు మినిస్ట్రీ ఆఫ్ ఎలక్ట్రానిక్స్ అండ్ ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ ఆధ్వర్యంలో ఇది నేషనల్ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్ కింద ప్రారంభించబడింది. పరమ్ పర్వేగా 3.3 పెటాఫ్లాప్‌ల సూపర్‌కంప్యూటింగ్ సామర్థ్యాన్ని కలిగి ఉంది. విషయాలను దృష్టిలో ఉంచుకుంటే, ఒక పెటాఫ్లాప్ క్వాడ్రిలియన్ (వెయ్యి ట్రిలియన్) ఫ్లోటింగ్ పాయింట్ ఆపరేషన్స్ పర్ సెకను (FLOPS) లేదా వెయ్యి టెరాఫ్లాప్‌లకు సమానం. సూపర్ కంప్యూటర్‌లో అమర్చబడిన అనేక భాగాలు వాస్తవానికి భారతదేశంలో తయారు చేయబడ్డాయి. ఇది పనిచేసే సాఫ్ట్‌వేర్ స్టాక్‌ను కూడా C-DAC స్వదేశీంగా అభివృద్ధి చేసింది. కర్నాటకలోని బెంగళూరులోని ఇండియన్ ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ సైన్స్ (IISc) దేశంలోనే అత్యంత శక్తివంతమైన సూపర్ కంప్యూటర్‌లలో ఒకదానిని ఏర్పాటు చేసిందని ఇండియా సైన్స్ వైర్ నివేదిక వెల్లడించింది. పరమ ప్రవేగగా పిలువబడే ఇది భారతీయ విద్యాసంస్థలో అతిపెద్దది. డిపార్ట్‌మెంట్ ఆఫ్ సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ మరియు మినిస్ట్రీ ఆఫ్ ఎలక్ట్రానిక్స్ అండ్ ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ (MeitY) నేతృత్వంలోని నేషనల్ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్ కింద ఇది ప్రారంభించబడింది. పరమ్ పర్వేగా 3.3 పెటాఫ్లాప్‌ల సూపర్‌కంప్యూటింగ్ సామర్థ్యాన్ని కలిగి ఉంది. విషయాలను దృష్టిలో ఉంచుకుంటే, ఒక పెటాఫ్లాప్ క్వాడ్రిలియన్ (వెయ్యి ట్రిలియన్) ఫ్లోటింగ్ పాయింట్ ఆపరేషన్స్ పర్ సెకను (FLOPS) లేదా వెయ్యి టెరాఫ్లాప్‌లకు సమానం. ఈ సూపర్ కంప్యూటర్‌ను సెంటర్ ఫర్ డెవలప్‌మెంట్ ఆఫ్ అడ్వాన్స్‌డ్ కంప్యూటింగ్ రూపొందించింది. సూపర్ కంప్యూటర్‌లో అమర్చబడిన అనేక భాగాలు వాస్తవానికి భారతదేశంలో తయారు చేయబడ్డాయి. ఇది పనిచేసే సాఫ్ట్‌వేర్ స్టాక్‌ను కూడా C-DAC స్వదేశీంగా అభివృద్ధి చేసింది. సూపర్ కంప్యూటర్‌ను శక్తివంతం చేయడంలో CPU నోడ్‌ల కోసం Intel జియాన్ క్యాస్కేడ్ లేక్ ప్రాసెసర్‌లు మరియు GPU నోడ్‌ల కోసం Nvidia యొక్క Tesla V100 కార్డ్‌లు ఉన్నాయి. మెషీన్ ప్రోగ్రామ్ డెవెలో యొక్క శ్రేణిని కలిగి ఉంది 2022 నాటికి, క్వాంటం కంప్యూటింగ్ అనేది ప్రపంచవ్యాప్తంగా విద్యా సంస్థలు మరియు ప్రైవేట్ రంగంలో ఉన్నత స్థాయి పరిశోధన మరియు అభివృద్ధి కార్యకలాపం. మెకిన్సే & కంపెనీ విశ్లేషణ ప్రకారం "..పెట్టుబడి డాలర్లు వెల్లువెత్తుతున్నాయి మరియు క్వాంటం-కంప్యూటింగ్ స్టార్ట్-అప్‌లు విస్తరిస్తున్నాయి". "సాంప్రదాయమైన అధిక-పనితీరు గల కంప్యూటర్‌ల పరిధి మరియు వేగానికి మించిన సమస్యలను పరిష్కరించడంలో వ్యాపారాలు సహాయపడతాయని క్వాంటం కంప్యూటింగ్ వాగ్దానం చేస్తున్నప్పటికీ, ఈ ప్రారంభ దశలో వినియోగ సందర్భాలు ఎక్కువగా ప్రయోగాత్మకంగా మరియు ఊహాజనితంగా ఉంటాయి" అని వారు గమనించారు.[5] క్లాసికల్ కంప్యూటర్ ద్వారా పరిష్కరించబడే ఏదైనా గణన సమస్య క్వాంటం కంప్యూటర్ ద్వారా కూడా పరిష్కరించబడుతుంది.[6] దీనికి విరుద్ధంగా, క్వాంటం కంప్యూటర్ ద్వారా పరిష్కరించబడే ఏదైనా సమస్యను క్లాసికల్ కంప్యూటర్ ద్వారా కూడా పరిష్కరించవచ్చు, కనీసం సూత్రప్రాయంగా తగినంత సమయం ఇవ్వబడుతుంది. మరో మాటలో చెప్పాలంటే, క్వాంటం కంప్యూటర్లు చర్చ్-ట్యూరింగ్ థీసిస్‌కు కట్టుబడి ఉంటాయి. దీని అర్థం క్వాంటం కంప్యూటర్లు కంప్యూటబిలిటీ పరంగా క్లాసికల్ కంప్యూటర్‌ల కంటే అదనపు ప్రయోజనాలను అందించనప్పటికీ, కొన్ని సమస్యల కోసం క్వాంటం అల్గారిథమ్‌లు సంబంధిత తెలిసిన క్లాసికల్ అల్గారిథమ్‌ల కంటే తక్కువ సమయ సంక్లిష్టతలను కలిగి ఉంటాయి. ముఖ్యంగా, క్వాంటం కంప్యూటర్లు కొన్ని సమస్యలను త్వరగా పరిష్కరించగలవని నమ్ముతారు, ఏ క్లాసికల్ కంప్యూటర్ కూడా సాధ్యమయ్యే సమయ వ్యవధిలో పరిష్కరించలేనిది-ఈ ఘనతను "క్వాంటం ఆధిపత్యం" అని పిలుస్తారు. క్వాంటం కంప్యూటర్‌లకు సంబంధించి సమస్యల గణన సంక్లిష్టత అధ్యయనాన్ని క్వాంటం సంక్లిష్టత సిద్ధాంతం అంటారు india comptuer softwaer technology historyy ear 2020- 2022 Prof. Dr. A.Gopal comptuer software engineering admin officer with Gov tindia hanamkonda,Warangal city telangana india in hanamkonda,Warangal city telangana india software parks of india stated information technology park of india at hanamkonda,Warangal city year 2001 year 2012 with Govt india at cercuit house road hanamkonda,Warangal city ts india online www.orugalluindiacollege.in with Govt india www.indiainfonet.net year 2020 Prof. Dr. A.Gopal - with Got india he founder orugallu technology india software industry msme.gov.in categaor: general A.Gopal- Manaement engineering admin officer & Professor comptuer egineireng & Principal Scientist with Govt india contract Govt ts education univeristy educaiton onlie regular computing medical technology -hanamkonda,Warangal city-Telantgana-india online www.orugalluindiacollege.in www.indiainfonet.net www.msme.gov.in www.nsic.co.in www.kakatiya.ac.in www.ignou.ac.in www.yas.nic.in www.youthforindia.org.in with with Govt india barath sanchar nigam limites stpi in hanamkonda,Warangal city ts india =====రెండవతరం కంప్యూటర్స్(1960-1965)===== రెండవ తరం కంప్యూటర్లలో వాక్యూం ట్యూబులకు బదులు [[ట్రాన్సిస్టర్స్]] వాడడం మొదలెట్టారు. ఇది పరిమాణంలో చిన్నదిగా ఉండటమే కాక వేగంగా పని చేస్తూ తక్కువ వేడిని విడుదల చేస్తుండేది. ఈ కంప్యూటర్లను సాంకేతిక రంగాలలోనే కాక వ్యాపార అవసరములకు కూడా వినియోగించేవారు. ఈ కంప్యూటర్లను వాడుకొనుటకై [[ఫోర్ట్రాన్]], [[కోబాల్]], [[ఆల్గాల్]], [[స్కోబాల్]] అను భాషలు ప్రత్యేకంగా అభివృద్ది చేయబడినవి. ఇవి ఇంగ్లీషు భాష మాదిరిగా ఉపయోగించుటకు తేలికగా ఉండే భాషలు. =====మూడవతరం కంప్యూటర్స్(1965-1975)===== మూడవ తరం కంప్యూటర్స్ చిప్ ఆధారంగా పనిచేయు కంప్యూటర్స్. లార్జ్ స్కేల్ ఇంటిగ్రేషన్ ద్వార 1000 కంటే ఎక్కువ ట్రాన్సిస్టర్లను, రెసిస్టర్లను, కెపాసిటర్లను కాప్స్యూల్ సైజుకు లేదా అంతకంటే చిన్నగా చిప్ లేదా ఐ సి(ఇంటిగ్రేటెడ్ సర్క్యూట్)గా తయరు చేయవచ్చు. ఇలాంటి చిప్పులను వాడడం ద్వారా కంప్యూటర్స్ పరిమాణం తగ్గించి మినీ కంప్యూటర్లుగా తయారు చేయడం మొదలైంది. ఈ చిప్పులను ఉపయోగించి తయారైన మెయిన్ ప్రేమ్ కంప్యూటర్లు మరింత శక్తివంతముగా మరాయి. వీటిని విద్యాసంస్థలలో, ప్రభుత్వకార్యాలయాలలో ఉపయోగించుట మెదలెట్టారు. ఈ కాలంలో అత్యంత శక్తివంతమైన ప్రొసెసింగ్ యూనిట్లు, శక్తివంతమైన మెమొరీ, అధిక సామర్ధ్యం కలిగిన చిప్స్ అభివృద్ది చేయబడ్డాయి. ఈ కాలంలోనే అయస్కాంతత్వ టేపుల స్థానంలో డిస్కులు వినియోగంలోకి వచ్చాయి. ఈ తరం కంప్యూటర్లలో చెప్పదగిన అభివృద్ది కలిగిన శక్తివంతమైన కంప్యూటర్లు రావడంతో వాటికి అనుసంధానంగా [[పి,యల్-1]], [[ఫోర్ట్రాన్-4]] మొదలగు భాషలు వచ్చాయి. ఈ తరం కంప్యూటర్లలో కొన్ని ఐబియమ్ 360 ([[IBM-360]]), ఐబియమ్ 370 ([[IBM-370]]), ఐసిఎల్ 2900 ([[ICL-2900]]) మొదలగునవి. =====నాలగవ తరం కంప్యూటర్స్(1976- ప్రస్తుతం)===== మైక్రో ప్రొసెసరునుపయోగించి తయారు చేయబడిన వాఅటిని నాల్గవ తరం కంప్యూటర్లు అనవచ్చు. కంప్యూటరుకు అవసరమైన సర్క్యూట్ మొత్తమును ఒకే సిలికాన్ చిప్ మీద "పరీలార్జ్ ఇంటిగ్రేషన్" టెక్నాలజీ సహాయంతో సూక్ష్మీకరించి తయారు చేసిన వీటిని చిప్ లేదా 'ఐసిపి' మైక్రో ప్రొసెసరు అంటారు. ఇంటెల్ సంస్థవారిచే తయారు కాబడిన 8080 మైక్రో ప్రొసెసర్ ఉపయోగించి [[ఎడ్వర్డ్ రాబర్ట్]] మొదటి మైక్రో కంప్యూటరు తయారు చేసాడు. దీని పేరు [[ఆల్ టెయిరీ]]. ఐబియమ్ సంస్థ వారూ మైక్రో ప్రొసెసర్ ఉపయోగించి [[1981]]లో పర్సనల్ కంప్యూటర్ తయారు చేసారు. వీటి ధరలు తక్కువగా ఉండటంతో ఇవి ఎక్కువ ప్రజాధరణ పొందుతున్నాయి. వీటికి ఉదాహరణలు- జెడ్ ఎక్ష్ స్పెక్ట్రం, పిసి ఎట్ పెంటియం. భారతీయ IT యొక్క సంక్షిప్త చరిత్ర information technology industry history in india ఇది 1974లో ప్రారంభమైంది, మెయిన్‌ఫ్రేమ్ తయారీ కంపెనీ, బరోస్, ఒక అమెరికన్ క్లయింట్ కోసం సిస్టమ్ సాఫ్ట్‌వేర్‌ను ఇన్‌స్టాల్ చేయడానికి ప్రోగ్రామర్‌లను అందించమని దాని ఇండియా సేల్స్ ఏజెంట్ టాటా కన్సల్టెన్సీ సర్వీసెస్ (TCS)ని కోరింది. ఇతర పరిశ్రమల మాదిరిగానే, భారతీయ IT కూడా స్థానిక మార్కెట్ లేకపోవడం మరియు ప్రైవేట్ సంస్థలకు సంబంధించి అననుకూల ప్రభుత్వ విధానం వంటి సవాళ్లను ఎదుర్కొంది. ఆ రోజుల్లో, పరిశ్రమ ఎక్కువగా బొంబాయి ఆధారిత సమ్మేళనాలను కలిగి ఉంది, దీని ముఖ్య ఉద్దేశ్యం విదేశాలలో ఉన్న అంతర్జాతీయ ఐటి సంస్థలకు ప్రోగ్రామర్‌లను సరఫరా చేయడం. స్టాన్‌ఫోర్డ్ యూనివర్శిటీలోని ఆసియా-పసిఫిక్ రీసెర్చ్ సెంటర్‌లో సీనియర్ రీసెర్చ్ స్కాలర్ రఫీక్ దోసాని తన పేపర్‌లో, 'భారతదేశంలో సాఫ్ట్‌వేర్ పరిశ్రమ యొక్క మూలాలు మరియు వృద్ధి'లో ఇలా పేర్కొన్నాడు, “ఐర్లాండ్ మరియు ఇజ్రాయెల్‌లోని ఆఫ్‌షోర్డ్ సాఫ్ట్‌వేర్ అవుట్‌సోర్సింగ్ పరిశ్రమల వలె కాకుండా, బహుళజాతి సంస్థలు. పరిశ్రమను ప్రారంభించింది, భారతదేశంలో, స్థానిక సమ్మేళనాలు ప్రోగ్రామర్‌లను విదేశాలలోని క్లయింట్‌ల సైట్‌లకు పంపడం ద్వారా పరిశ్రమను ప్రారంభించాయి. 1970ల నాటి భారతీయ ఐటీ చాలా కష్టాలను ఎదుర్కొంది. గుర్తుంచుకోండి, అప్పటికి, ఆర్థిక వ్యవస్థ తెరవబడలేదు మరియు రాష్ట్ర నియంత్రణలో ఉంది. రాష్ట్రం సాఫ్ట్‌వేర్ పరిశ్రమకు ప్రతికూలంగా ఉంది మరియు దానిని అధిక దిగుమతి సుంకాల రూపంలో చూపింది; హార్డ్‌వేర్‌పై 135% మరియు సాఫ్ట్‌వేర్‌పై 100%. సాఫ్ట్‌వేర్ పరిశ్రమగా గుర్తించబడలేదు; అంటే ఎగుమతిదారులు బ్యాంకుల నుండి ఫైనాన్స్ పొందేందుకు అర్హులు కాదు. 1984లో ఈ పరిశ్రమలో కొన్ని అనుకూలమైన మార్పులు కనిపించాయి, రాజీవ్ గాంధీ ప్రధానమంత్రి అయ్యాక, ఐటీ రంగంపై ప్రభుత్వ వైఖరిలో మార్పు వచ్చింది. అతని కొత్త కంప్యూటర్ పాలసీ (NCP-1984) హార్డ్‌వేర్ మరియు సాఫ్ట్‌వేర్‌పై తగ్గిన దిగుమతి సుంకాల ప్యాకేజీని అందించింది. 60% వరకు తగ్గుదల కనిపించింది. అలాగే, సాఫ్ట్‌వేర్ ఎగుమతులు చివరకు "డీలైసెన్స్డ్ పరిశ్రమ"గా గుర్తింపు పొందాయి. దీని అర్థం ఎగుమతిదారులు ఇప్పుడు బ్యాంక్ ఫైనాన్స్‌కు అర్హులు అయ్యారు మరియు పరిశ్రమ లైసెన్స్-పర్మిట్ రాజ్ నుండి అపరిమితంగా ఉంది. విదేశీ కంపెనీలకు ఇప్పుడు స్వయంప్రతిపత్తి కలిగిన, ఎగుమతి-అంకిత యూనిట్లను ఏర్పాటు చేయడానికి అనుమతి ఉంది. మార్కెట్ ధర కంటే తక్కువ ఖర్చుతో మౌలిక సదుపాయాలను అందించడానికి సాఫ్ట్‌వేర్ పార్కుల గొలుసును ఏర్పాటు చేయడానికి ఒక ప్రాజెక్ట్ కూడా ఏర్పాటు చేయబడింది. ఈ విధానాలు చివరికి భారతీయ ఐటీ పరిశ్రమను ఈనాటి స్థితికి చేర్చాయి. దోసాని చెప్పినట్లుగా, “1980ల మధ్యలో, పని భారతదేశానికి మారింది మరియు ప్రధానంగా దేశీయ సంస్థలచే నిర్వహించబడింది. సాఫ్ట్‌వేర్ అభివృద్ధికి కొత్త సాంకేతికత కారణంగా ఇది జరిగింది మరియు కొత్త విధానాలు విదేశీ సంస్థలకు అనుకూలమైనప్పటికీ. పనిని భారతదేశానికి మార్చడం బెంగళూరు అభివృద్ధికి మరియు ఇతర కేంద్రాల సాపేక్ష క్షీణతకు కారణమైంది, ముఖ్యంగా ముంబై. 1990ల నుండి, విలువ జోడింపు పెరిగింది మరియు దేశీయ సంస్థలు తక్కువ ఆధిపత్యాన్ని పొందాయి. కొత్త విధానాలకు బహుళజాతి సంస్థల ప్రతిస్పందన యొక్క పరిణామం దీనికి కారణం. భారతదేశ పరిశోధన సామర్థ్యాన్ని ప్రదర్శించడానికి బయోటెక్నాలజీ విభాగం బెర్లిన్‌లో రౌండ్‌టేబుల్ నిర్వహించింది నేడు, భారతీయ IT కంపెనీలలో టాటా కన్సల్టెన్సీ సర్వీసెస్ (TCS), విప్రో, ఇన్ఫోసిస్, హెచ్‌సిఎల్ మరియు మరెన్నో ఉన్నాయి, ఇవి ప్రపంచవ్యాప్తంగా అగ్రశ్రేణి సాఫ్ట్‌వేర్ సేవలను అందించే సంస్థలుగా గుర్తింపు పొందాయి. కీలకమైన ప్రపంచ ఐటీ ప్లేయర్‌గా భారతదేశం ఆవిర్భవించడంలో కీలక పాత్ర పోషించిన కొన్ని ప్రధాన అంశాలు: భారతీయ విద్యా వ్యవస్థ, ఒత్తిడితో కూడుకున్నది అయినప్పటికీ, ప్రపంచ స్థాయి IT వర్క్‌ఫోర్స్‌ను రూపొందించడానికి క్రమబద్ధీకరించబడింది. భారతీయ ఇంజనీర్లకు ప్రపంచ వ్యాప్తంగా డిమాండ్ ఉంది. ఇంగ్లీషు భాషకు కూడా ప్రాధాన్యత ఇవ్వడం ఆకర్షణను పెంచుతుంది. అదనంగా, సాఫ్ట్‌వేర్ అభివృద్ధి మరియు సేవల కోసం భారతీయ IT సంస్థలు అందించే ధరలు కూడా చాలా పోటీగా ఉన్నాయి. ---------------------------------------------------------------------- భారతదేశంలో సూపర్‌కంప్యూటింగ్ వికీపీడియా, ఉచిత ఎన్సైక్లోపీడియా నుండి నావిగేషన్‌కు వెళ్లండి శోధించడానికి జంప్ చేయండి భారతదేశంలో సూపర్‌కంప్యూటింగ్‌కు 1980ల నాటి చరిత్ర ఉంది.[1] విదేశీ సూపర్‌కంప్యూటర్‌లను కొనుగోలు చేయడంలో వారికి ఇబ్బంది ఉన్నందున భారత ప్రభుత్వం స్వదేశీ అభివృద్ధి కార్యక్రమాన్ని రూపొందించింది.[1] నవంబర్ 2020 నాటికి TOP500 జాబితాలోని సూపర్‌కంప్యూటర్ సిస్టమ్‌ల సంఖ్య ప్రకారం, భారతదేశం ప్రపంచంలో 63వ స్థానంలో ఉంది, PARAM సిద్ధి-AI భారతదేశంలో అత్యంత వేగవంతమైన సూపర్‌కంప్యూటర్.[2] india super comptuer 1991 with vijay paduragan bhatkar cdac pune india with Govt india కంటెంట్‌లు 1 చరిత్ర 1.1 ప్రారంభ సంవత్సరాలు 1.2 స్వదేశీ అభివృద్ధి కార్యక్రమం 1.3 C-DAC మొదటి మిషన్ 1.4 C-DAC రెండవ మిషన్ 1.5 C-DAC మూడవ మిషన్ 1.6 2000ల ప్రారంభంలో ఇతర సమూహాలచే అభివృద్ధి 1.7 12వ పంచవర్ష ప్రణాళిక 1.8 జాతీయ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్ 2 ర్యాంకింగ్‌లు 2.1 ప్రస్తుత TOP500 2.2 TOP500లో భారతదేశం యొక్క చారిత్రక ర్యాంక్ 3 కూడా చూడండి 3.1 కంప్యూటర్లు 3.2 సాధారణ 4 సూచనలు చరిత్ర ప్రారంభ సంవత్సరాల్లో 1980వ దశకంలో భారతదేశం అకడమిక్ మరియు వాతావరణ సూచన ప్రయోజనాల కోసం సూపర్ కంప్యూటర్‌లను కొనుగోలు చేయడానికి ప్రయత్నించినప్పుడు ఇబ్బందులను ఎదుర్కొంది.[1] 1986లో నేషనల్ ఏరోస్పేస్ లాబొరేటరీస్ (NAL) కంప్యూటేషనల్ ఫ్లూయిడ్ డైనమిక్స్ మరియు ఏరోస్పేస్ ఇంజినీరింగ్ కోసం కంప్యూటర్‌ను అభివృద్ధి చేయడానికి ఫ్లాసోల్వర్ ప్రాజెక్ట్‌ను ప్రారంభించింది.[3][4] Flosolver MK1, సమాంతర ప్రాసెసింగ్ వ్యవస్థగా వర్ణించబడింది, డిసెంబర్ 1986లో కార్యకలాపాలు ప్రారంభించింది.[3][5][4] స్వదేశీ అభివృద్ధి కార్యక్రమం 1987లో భారత ప్రభుత్వం క్రే X-MP సూపర్ కంప్యూటర్‌ను కొనుగోలు చేయాలని అభ్యర్థించింది; ఈ యంత్రం ఆయుధాల అభివృద్ధిలో ద్వంద్వ వినియోగాన్ని కలిగి ఉంటుంది కాబట్టి ఈ అభ్యర్థనను యునైటెడ్ స్టేట్స్ ప్రభుత్వం తిరస్కరించింది.[6] ఈ సమస్య తర్వాత, అదే సంవత్సరంలో, స్వదేశీ సూపర్ కంప్యూటర్ అభివృద్ధి కార్యక్రమాన్ని ప్రోత్సహించాలని భారత ప్రభుత్వం నిర్ణయించింది.[7][8][9] సెంటర్ ఫర్ డెవలప్‌మెంట్ ఆఫ్ అడ్వాన్స్‌డ్ కంప్యూటింగ్ (C-DAC), సెంటర్ ఫర్ డెవలప్‌మెంట్ ఆఫ్ టెలిమాటిక్స్ (C-DOT), నేషనల్ ఏరోస్పేస్ లాబొరేటరీస్ (NAL), భాభా అటామిక్ రీసెర్చ్ సెంటర్ (BARC)తో సహా వివిధ సమూహాల నుండి బహుళ ప్రాజెక్టులు ప్రారంభించబడ్డాయి. మరియు అడ్వాన్స్‌డ్ న్యూమరికల్ రీసెర్చ్ అండ్ అనాలిసిస్ గ్రూప్ (అనురాగ్).[8][9] C-DOT సృష్టించిన "CHIPPS": C-DOT హై-పెర్ఫార్మెన్స్ ప్యారలల్ ప్రాసెసింగ్ సిస్టమ్. NAL 1986లో ఫ్లోసోల్వర్‌ను అభివృద్ధి చేయడం ప్రారంభించింది.[3][10] BARC అనుపమ్ సిరీస్ సూపర్ కంప్యూటర్‌లను రూపొందించింది. ANURAG PACE సిరీస్ సూపర్ కంప్యూటర్‌లను సృష్టించింది.[9] C-DAC మొదటి మిషన్ మరింత సమాచారం: PARAM సెంటర్ ఫర్ డెవలప్‌మెంట్ ఆఫ్ అడ్వాన్స్‌డ్ కంప్యూటింగ్ (C-DAC) నవంబర్ 1987 మరియు ఆగస్టు 1988 మధ్య ఏదో ఒక సమయంలో సృష్టించబడింది.[7][9][8] 1991 నాటికి 1000MFLOPS (1GFLOPS) సూపర్‌కంప్యూటర్‌ను రూపొందించడానికి C-DACకి ప్రారంభ 3 సంవత్సరాల బడ్జెట్‌గా Rs375 మిలియన్లు ఇవ్వబడ్డాయి.[9] C-DAC 1991లో PARAM 8000 సూపర్ కంప్యూటర్‌ను ఆవిష్కరించింది.[1] దీని తర్వాత 1992/1993లో PARAM 8600 వచ్చింది.[9][8] ఈ యంత్రాలు ప్రపంచానికి భారతీయ సాంకేతిక నైపుణ్యాన్ని ప్రదర్శించాయి మరియు ఎగుమతి విజయానికి దారితీశాయి.[9][8] C-DAC రెండవ మిషన్ GigaFLOPS శ్రేణి సమాంతర కంప్యూటర్‌ను అందించడంలో C-DACకి PARAM 8000 ఒక విజయంగా పరిగణించబడింది.[9] 1992 నుండి C-DAC 1997/1998 నాటికి 100 GFLOPS శ్రేణి కంప్యూటర్‌ను అందించడానికి దాని "సెకండ్ మిషన్"ను చేపట్టింది.[1] కంప్యూటర్‌ను 1 టెరాఫ్లాప్స్‌కు స్కేల్ చేయడానికి అనుమతించాలనేది ప్రణాళిక.[9][11] 1993లో PARAM 9000 సిరీస్ సూపర్‌కంప్యూటర్‌లు విడుదలయ్యాయి, ఇది 5 GFLOPS గరిష్ట కంప్యూటింగ్ శక్తిని కలిగి ఉంది.[1] 1998లో PARAM 10000 విడుదలైంది; ఇది LINPACK బెంచ్‌మార్క్‌లో 38 GFLOPS యొక్క నిరంతర పనితీరును కలిగి ఉంది.[1] C-DAC మూడవ మిషన్ C-DAC యొక్క మూడవ లక్ష్యం టెరాఫ్లాప్స్ శ్రేణి కంప్యూటర్‌ను అభివృద్ధి చేయడం.[1] PARAM పద్మ డిసెంబర్ 2002లో పంపిణీ చేయబడింది.[1] జూన్ 2003లో ప్రపంచంలోని అత్యంత వేగవంతమైన సూపర్‌కంప్యూటర్‌ల జాబితాలో చోటు దక్కించుకున్న మొదటి భారతీయ సూపర్‌కంప్యూటర్ ఇదే.[1] 2000ల ప్రారంభంలో ఇతర సమూహాల ద్వారా అభివృద్ధి 2000వ దశకం ప్రారంభంలో కేవలం ANURAG, BARC, C-DAC మరియు NAL మాత్రమే తమ సూపర్ కంప్యూటర్‌ల అభివృద్ధిని కొనసాగిస్తున్నాయని గుర్తించబడింది.[5] NAL యొక్క Flosolver దాని శ్రేణిలో నిర్మించబడిన 4 తదుపరి యంత్రాలను కలిగి ఉంది.[5] అదే సమయంలో ANURAG PACEని అభివృద్ధి చేయడం కొనసాగించింది, ప్రధానంగా SPARC ప్రాసెసర్‌లపై ఆధారపడింది.[5] 12వ పంచవర్ష ప్రణాళిక భారత ప్రభుత్వం 12వ పంచవర్ష ప్రణాళిక కాలంలో (2012–2017) సూపర్‌కంప్యూటింగ్ పరిశోధనకు 2.5 బిలియన్ డాలర్లు కేటాయించాలని ప్రతిపాదించింది. ఈ ప్రాజెక్ట్ బెంగళూరులోని ఇండియన్ ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ సైన్స్ (IISc)చే నిర్వహించబడుతుంది.[12] అదనంగా, భారతదేశం ఎక్సాఫ్లాప్స్ శ్రేణిలో ప్రాసెసింగ్ పవర్‌తో ఒక సూపర్‌కంప్యూటర్‌ను అభివృద్ధి చేయాలని యోచిస్తోందని తర్వాత వెల్లడైంది.[13] ఇది ఆమోదం పొందిన తరువాతి ఐదు సంవత్సరాలలోపు C-DACచే అభివృద్ధి చేయబడుతుంది.[14] నేషనల్ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్ 2015లో మినిస్ట్రీ ఆఫ్ ఎలక్ట్రానిక్స్ అండ్ ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ దేశవ్యాప్తంగా 2022 నాటికి 73 స్వదేశీ సూపర్ కంప్యూటర్‌లను ఇన్‌స్టాల్ చేయడానికి "నేషనల్ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్" (NSM)ని ప్రకటించింది.[15][16][17][18] ఇది $730 మిలియన్ (రూ. 4,500 కోట్లు) విలువైన ఏడు-సంవత్సరాల కార్యక్రమం.[19] మునుపు భారతదేశంలో కంప్యూటర్‌ను అసెంబుల్ చేసినప్పటికీ, NSM దేశంలోని భాగాలను ఉత్పత్తి చేయాలని లక్ష్యంగా పెట్టుకుంది.[19] NSMని C-DAC మరియు ఇండియన్ ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ సైన్స్ అమలు చేస్తున్నాయి.[18] వివిధ విద్యా మరియు పరిశోధనా సంస్థలను కలుపుతూ హై-స్పీడ్ నెట్‌వర్క్‌తో అనుసంధానించబడిన భౌగోళికంగా పంపిణీ చేయబడిన అధిక-పనితీరు గల కంప్యూటింగ్ కేంద్రాల సమూహాన్ని సృష్టించడం దీని లక్ష్యం. భారతదేశం - హైదరాబాద్ - ఆంధ్రప్రదేశ్ తెలంగాణ భారతదేశం హైటెక్ సిటీ ఫేజ్-I in year 1998 -2000 hitech city started Andhra Pradesh india it is now in telangana india హైటెక్ సిటీ అనే పదానికి దారితీసిన మైలురాయి భవనం. కొంతకాలం ఈ భవనం 'హైటెక్' సిటీ. ముఖ్యమంత్రి చంద్రబాబు నాయుడు ప్రభుత్వం నిర్మించింది. ఇదే భవనం మరియు అదే యంత్రాంగం చేపట్టిన కార్యక్రమాలు హైదరాబాద్ మెట్రో ప్రాంతంలోని కార్యాలయాలను మార్చడం/స్థాపించడం వంటి ఐటీ మరియు ఐటీ సంబంధిత కంపెనీల వృద్ధికి ఊతమిచ్చాయని చెప్పవచ్చు. ఇది గవర్నమెంట్ ఇండియా సాఫ్ట్‌వేర్ టెక్నాలజీ పార్క్స్ ఆఫ్ ఇండియా భారత ప్రభుత్వం భారతదేశంలో పార్కులను అభివృద్ధి చేసింది. ప్రపంచంలోని టాప్ 500 అత్యంత శక్తివంతమైన పంపిణీ చేయని కంప్యూటర్ సిస్టమ్‌లలో ndias AI సూపర్ కంప్యూటర్ పరమ సిద్ధి 63వ స్థానంలో ఉంది Governemet of india year 2020C-DACలో నేషనల్ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్ (NSM) కింద స్థాపించబడిన పరమ సిద్ధి, హై పెర్ఫార్మెన్స్ కంప్యూటింగ్-ఆర్టిఫిషియల్ ఇంటెలిజెన్స్ (HPC-AI) సూపర్‌కంప్యూటర్ 16వ తేదీన విడుదలైన ప్రపంచంలోని TOP 500 అత్యంత శక్తివంతమైన పంపిణీ చేయని కంప్యూటర్ సిస్టమ్‌లలో గ్లోబల్ ర్యాంకింగ్ 63ని సాధించింది. నవంబర్ 2020. AI వ్యవస్థ అధునాతన పదార్థాలు, కంప్యూటేషనల్ కెమిస్ట్రీ & ఖగోళ భౌతిక శాస్త్రం మరియు డ్రగ్ డిజైన్ మరియు ప్రివెంటివ్ హెల్త్ కేర్ సిస్టమ్, ముంబై వంటి వరద పీడిత మెట్రో నగరాల కోసం వరద అంచనా ప్యాకేజీ కోసం ప్లాట్‌ఫారమ్‌లో అభివృద్ధి చేయబడుతున్న అనేక ప్యాకేజీల వంటి రంగాలలో ప్యాకేజీల అప్లికేషన్ డెవలప్‌మెంట్‌ను బలోపేతం చేస్తుంది. , ఢిల్లీ, చెన్నై, పాట్నా మరియు గౌహతి. ఇది వేగవంతమైన అనుకరణలు, మెడికల్ ఇమేజింగ్, జీనోమ్ సీక్వెన్సింగ్ మరియు ఫోర్‌కాస్టింగ్ ద్వారా COVID-19కి వ్యతిరేకంగా మా యుద్ధంలో R&Dని వేగవంతం చేస్తుంది మరియు భారతీయ ప్రజలకు మరియు ముఖ్యంగా స్టార్ట్-అప్‌లు మరియు MSMEలకు ఇది ఒక వరం. ఇది అప్లికేషన్ డెవలపర్‌లకు ఒక వరం మరియు NCMRWF & IITM ద్వారా వాతావరణ అంచనా ప్యాకేజీలను పరీక్షించడంలో సహాయపడుతుంది, చమురు మరియు గ్యాస్ రికవరీ కోసం జియో ఎక్స్‌ప్లోరేషన్ ప్యాకేజీలు; ఏరోడిజైన్ అధ్యయనాల కోసం ప్యాకేజీలు; కంప్యూటేషనల్ ఫిజిక్స్ మరియు మ్యాథమెటికల్ అప్లికేషన్స్ మరియు HRD కోసం ఆన్‌లైన్ కోర్సులు కూడా. Rpeak of 5.267 Petaflops మరియు 4.6 Petaflops Rmax (Sustained)తో సూపర్‌కంప్యూటర్ C-DAC చేత రూపొందించబడింది మరియు NSM ఆధ్వర్యంలోని డిపార్ట్‌మెంట్ ఆఫ్ సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ (DST), మినిస్ట్రీ ఆఫ్ ఎలక్ట్రానిక్స్ అండ్ ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ (MeitY) సహకారంతో సంయుక్తంగా అభివృద్ధి చేయబడింది. "ఇది చరిత్రలో మొదటిది. భారతదేశం నేడు ప్రపంచంలోనే అతిపెద్ద సూపర్‌కంప్యూటర్ ఇన్‌ఫ్రాస్ట్రక్చర్‌లలో ఒకటిగా ఉంది మరియు ఈ రోజు పరమ సిద్ధి-AI అందుకున్న ర్యాంకింగ్ దీనికి నిదర్శనం” అని సైన్స్ & టెక్నాలజీ విభాగం సెక్రటరీ ప్రొఫెసర్ అశుతోష్ శర్మ ఈ సందర్భంగా మాట్లాడుతూ అన్నారు. "నేషనల్ నాలెడ్జ్ నెట్‌వర్క్ (NKN) ద్వారా జాతీయ సూపర్ కంప్యూటర్ గ్రిడ్‌లో నెట్‌వర్క్ చేయబడిన మన జాతీయ విద్యా మరియు R&D సంస్థలతో పాటు పరిశ్రమలు మరియు స్టార్టప్‌లను బలోపేతం చేయడంలో పరమ సిద్ధి-AI చాలా ముందుకు సాగుతుందని నేను నిజంగా విశ్వసిస్తున్నాను" అని ప్రొ. శర్మ. పరమ సిద్ధి-AI యొక్క ఇన్ఫ్యూషన్‌తో, దేశంలోని శాస్త్రీయ మరియు సాంకేతిక సమాజం ఆరోగ్య సంరక్షణ, వ్యవసాయం, విద్య, ఇంధనం, సైబర్‌ సెక్యూరిటీ, స్పేస్, AI అప్లికేషన్‌ల వంటి బహుళ విభాగాల గొప్ప సవాళ్లను పరిష్కరించడానికి మరింత శక్తిని పొందుతుందని ప్రొఫెసర్ అశుతోష్ శర్మ సూచించారు. వాతావరణం మరియు శీతోష్ణస్థితి మోడలింగ్, పట్టణ ప్రణాళికలో కొన్నింటిని పేర్కొనండి. "సైన్స్ టెక్నాలజీ & ఇన్నోవేషన్ ద్వారా ఆత్మనిర్భర్తలో మా ప్రయాణంలో ఇది ఒక బలవంతపు భాగం" అని ఆయన నొక్కి చెప్పారు. పరమ సిద్ధి సూపర్‌కంప్యూటర్ NVIDIA DGX సూపర్‌పాడ్ రిఫరెన్స్ ఆర్కిటెక్చర్ నెట్‌వర్కింగ్‌తో పాటు C-DAC స్వదేశీంగా అభివృద్ధి చేసిన HPC-AI ఇంజిన్, సాఫ్ట్‌వేర్ ఫ్రేమ్‌వర్క్‌లు మరియు క్లౌడ్ ప్లాట్‌ఫారమ్‌పై నిర్మించబడింది మరియు లోతైన అభ్యాసం, విజువల్ కంప్యూటింగ్, వర్చువల్ రియాలిటీ, యాక్సిలరేటెడ్ కంప్యూటింగ్, అలాగే గ్రాఫిక్స్ వర్చువలైజేషన్‌లో సహాయపడుతుంది. STPI వరంగల్ గురించి STPI భారతదేశాన్ని 1991లో భారత ప్రభుత్వ ఎలక్ట్రానిక్స్ మరియు ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ మంత్రిత్వ శాఖ (MeitY) స్థాపించింది. సాఫ్ట్‌వేర్ టెక్నాలజీ పార్క్స్ ఆఫ్ ఇండియా (STPI), ప్రభుత్వ ఎలక్ట్రానిక్స్ మరియు ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ మంత్రిత్వ శాఖ కింద స్వయంప్రతిపత్తి కలిగిన సొసైటీ. దేశం నుండి సాఫ్ట్‌వేర్ ఎగుమతిని పెంచడానికి ప్రత్యేక దృష్టితో భారతదేశం ఏర్పాటు చేయబడింది. దేశవ్యాప్తంగా 62 కేంద్రాలతో STPI ప్రధాన కార్యాలయం న్యూఢిల్లీలో ఉంది. ప్రభుత్వం రూపొందించిన STP/EHTP పథకాన్ని అమలు చేసే లక్ష్యంతో STPI నిరంతరం పనిచేస్తోంది. భారతదేశంలో, మౌలిక సదుపాయాలను ఏర్పాటు చేయడం మరియు నిర్వహించడం. STPI-వరంగల్ 2001లో స్థాపించబడింది. year 2912 with bsnl india barath sanchar nigam limited with Govt india it office in cercuit house road,hanamkonda,Wargal city ts india with Govt inida india software technology parks of india కంప్యూటర్ సాఫ్ట్‌వేర్ టెక్నాలజీ హిస్టరీ ఇయర్ 2020- 2022 ప్రొ. వరంగల్ నగరం year 2001 సంవత్సరం 2012 సర్క్యూట్ హౌస్ రోడ్ హనమ్కొండ వద్ద ప్రభుత్వ భారతదేశంతో, వరంగల్ నగరం ts india ఆన్‌లైన్ www.orugalluindiacollege.in year 2020 ప్రభుత్వంతో భారతదేశం www.indiainfonet.net year 020 ప్రొఫెసర్ year 2020 Prof. డాక్టర్ ఎ.గోపాల్ - orugallu technology india software industry msme.gov.in year 2020 భారత సాఫ్ట్‌వేర్ పరిశ్రమ msme.gov.in వర్గం: జనరల్ ఎ.గోపాల్- మ్యానేమెంట్ ఇంజినీరింగ్ అడ్మిన్ ఆఫీసర్ & ప్రొఫెసర్ కంప్యూటర్ ఎజినీరెంగ్ & ప్రిన్సిపల్ సైంటిస్ట్‌తో ప్రభుత్వ భారత కాంట్రాక్ట్ ప్రభుత్వ విద్యా విశ్వవిద్యాలయ విద్యా సంస్థ మాత్రమే రెగ్యులర్ కంప్యూటింగ్ మెడికల్ టెక్నాలజీ-హనంకొండ, వరంగల్ సిటీ-టెలెంట్ www.orugalluindiacollege.in www.indiainfonet.net www.msme.gov.in www.nsic.co.in www.kakatiya.ac.in www.ignou.ac.in www.yas.nic.in www. .youthforindia.org.in భారత ప్రభుత్వంతో కలిసి హన్మకొండ, వరంగల్ నగరం TS భారతదేశంలోని STPIని పరిమితం చేస్తుంది బరత్ సంచార్ నిగమ్ == క్వాంటం కంప్యూటింగ్ == క్వాంటం కంప్యూటింగ్ అనేది ఒక రకమైన గణన, ఇది గణనలను నిర్వహించడానికి సూపర్‌పొజిషన్, ఇంటర్‌ఫరెన్స్ మరియు ఎంటాంగిల్‌మెంట్ వంటి క్వాంటం స్టేట్‌ల యొక్క సామూహిక లక్షణాలను ఉపయోగిస్తుంది. క్వాంటం గణనలను నిర్వహించే పరికరాలను క్వాంటం కంప్యూటర్‌లు అంటారు.[1]: I-5  ప్రస్తుత క్వాంటం కంప్యూటర్‌లు ఆచరణాత్మక అనువర్తనాల కోసం సాధారణ (క్లాసికల్) కంప్యూటర్‌లను అధిగమించలేనంత చిన్నవి అయినప్పటికీ, అవి కొన్ని గణన సమస్యలను పరిష్కరించగలవని నమ్ముతారు. పూర్ణాంకాల కారకం (ఇది RSA ఎన్‌క్రిప్షన్‌లో ఉంది), క్లాసికల్ కంప్యూటర్‌ల కంటే గణనీయంగా వేగంగా ఉంటుంది.[2] క్వాంటం కంప్యూటింగ్ అధ్యయనం క్వాంటం ఇన్ఫర్మేషన్ సైన్స్ యొక్క ఉపవిభాగం. క్వాంటం సర్క్యూట్ మోడల్, క్వాంటం ట్యూరింగ్ మెషిన్, అడియాబాటిక్ క్వాంటం కంప్యూటర్, వన్-వే క్వాంటం కంప్యూటర్ మరియు వివిధ క్వాంటం సెల్యులార్ ఆటోమేటా వంటి అనేక రకాల క్వాంటం కంప్యూటర్‌లు (క్వాంటం కంప్యూటింగ్ సిస్టమ్స్ అని కూడా పిలుస్తారు) ఉన్నాయి. అత్యంత విస్తృతంగా ఉపయోగించే మోడల్ క్వాంటం సర్క్యూట్, ఇది క్వాంటం బిట్ లేదా "క్విట్" ఆధారంగా ఉంటుంది, ఇది క్లాసికల్ కంప్యూటేషన్‌లో బిట్‌కి కొంత సారూప్యంగా ఉంటుంది. ఒక క్విట్ 1 లేదా 0 క్వాంటం స్థితిలో లేదా 1 మరియు 0 రాష్ట్రాల సూపర్‌పొజిషన్‌లో ఉండవచ్చు. ఇది కొలిచినప్పుడు, అయితే, ఇది ఎల్లప్పుడూ 0 లేదా 1; ఫలితం యొక్క సంభావ్యత కొలతకు ముందు క్విట్ యొక్క క్వాంటం స్థితిపై ఆధారపడి ఉంటుంది. భౌతిక క్వాంటం కంప్యూటర్‌ను రూపొందించే ప్రయత్నాలు ట్రాన్స్‌మోన్‌లు, అయాన్ ట్రాప్‌లు మరియు టోపోలాజికల్ క్వాంటం కంప్యూటర్‌లు వంటి సాంకేతికతలపై దృష్టి సారించాయి, ఇవి అధిక-నాణ్యత క్విట్‌లను రూపొందించడం లక్ష్యంగా పెట్టుకున్నాయి.[1]: 2–13  ఈ క్విట్‌లు పూర్తి క్వాంటం కంప్యూటర్‌ల ఆధారంగా విభిన్నంగా రూపొందించబడతాయి. కంప్యూటింగ్ మోడల్, క్వాంటం లాజిక్ గేట్‌లు, క్వాంటం ఎనియలింగ్ లేదా అడియాబాటిక్ క్వాంటం కంప్యూటేషన్ ఉపయోగించబడుతుందా. ఉపయోగకరమైన క్వాంటం కంప్యూటర్‌లను నిర్మించడానికి ప్రస్తుతం అనేక ముఖ్యమైన అడ్డంకులు ఉన్నాయి. క్విట్‌ల క్వాంటం స్థితులను నిర్వహించడం చాలా కష్టం, ఎందుకంటే అవి క్వాంటం డీకోహెరెన్స్ మరియు స్టేట్ ఫిడిలిటీతో బాధపడుతున్నాయి. క్వాంటం కంప్యూటర్లకు దోష సవరణ అవసరం.[3][4] 2022 నాటికి, క్వాంటం కంప్యూటింగ్ అనేది ప్రపంచవ్యాప్తంగా విద్యా సంస్థలు మరియు ప్రైవేట్ రంగంలో ఉన్నత స్థాయి పరిశోధన మరియు అభివృద్ధి కార్యకలాపం. మెకిన్సే & కంపెనీ విశ్లేషణ ప్రకారం "..పెట్టుబడి డాలర్లు వెల్లువెత్తుతున్నాయి మరియు క్వాంటం-కంప్యూటింగ్ స్టార్ట్-అప్‌లు విస్తరిస్తున్నాయి". "సాంప్రదాయమైన అధిక-పనితీరు గల కంప్యూటర్‌ల పరిధి మరియు వేగానికి మించిన సమస్యలను పరిష్కరించడంలో వ్యాపారాలు సహాయపడతాయని క్వాంటం కంప్యూటింగ్ వాగ్దానం చేస్తున్నప్పటికీ, ఈ ప్రారంభ దశలో వినియోగ సందర్భాలు ఎక్కువగా ప్రయోగాత్మకంగా మరియు ఊహాజనితంగా ఉంటాయి" అని వారు గమనించారు.[5] క్లాసికల్ కంప్యూటర్ ద్వారా పరిష్కరించబడే ఏదైనా గణన సమస్య క్వాంటం కంప్యూటర్ ద్వారా కూడా పరిష్కరించబడుతుంది.[6] దీనికి విరుద్ధంగా, క్వాంటం కంప్యూటర్ ద్వారా పరిష్కరించబడే ఏదైనా సమస్యను క్లాసికల్ కంప్యూటర్ ద్వారా కూడా పరిష్కరించవచ్చు, కనీసం సూత్రప్రాయంగా తగినంత సమయం ఇవ్వబడుతుంది. మరో మాటలో చెప్పాలంటే, క్వాంటం కంప్యూటర్లు చర్చ్-ట్యూరింగ్ థీసిస్‌కు కట్టుబడి ఉంటాయి. దీని అర్థం క్వాంటం కంప్యూటర్లు కంప్యూటబిలిటీ పరంగా క్లాసికల్ కంప్యూటర్‌ల కంటే అదనపు ప్రయోజనాలను అందించనప్పటికీ, కొన్ని సమస్యల కోసం క్వాంటం అల్గారిథమ్‌లు సంబంధిత తెలిసిన క్లాసికల్ అల్గారిథమ్‌ల కంటే తక్కువ సమయ సంక్లిష్టతలను కలిగి ఉంటాయి. ముఖ్యంగా, క్వాంటం కంప్యూటర్లు కొన్ని సమస్యలను త్వరగా పరిష్కరించగలవని నమ్ముతారు, ఏ క్లాసికల్ కంప్యూటర్ కూడా సాధ్యమయ్యే సమయ వ్యవధిలో పరిష్కరించలేనిది-ఈ ఘనతను "క్వాంటం ఆధిపత్యం" అని పిలుస్తారు. క్వాంటం కంప్యూటర్‌లకు సంబంధించి సమస్యల గణన సంక్లిష్టత అధ్యయనాన్ని క్వాంటం సంక్లిష్టత సిద్ధాంతం అంటారు == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:కంప్యూటరు శాస్త్రం]] year 2020-2022 Prof. Dr. A.Gopal - India unversites Industries President nsic.co.in,ignou.ac.in kakatiy.ac.in orugallu india college with Govt india orugallu technology india software industry msme.gov.in unviersity road,hanamkoonda,Warangal city-Telangana india online www.orugalluindiacollege.in www,ignou.ac.in www.kakatiya.ac..in www.msme.gov.in www.nsic.co.in sq2elaiu8n7rzz713xdopdqq34qh9n4 3614781 3614780 2022-08-03T17:35:04Z రవిచంద్ర 3079 /* మూలాలు */ స్పాం తొలగింపు wikitext text/x-wiki {{cleanup-reorganize|date=జూన్ 2022}} {{sections|date=జూన్ 2022}} [[దస్త్రం:Personal computer collection rack - Computer History Museum (2007-11-10 21.23.48 by Carlo Nardone).jpg|thumb|407x407px|ప్రారంభంలో వాడిన వ్యక్తిగత కంప్యూటర్లు ]] ఆధునిక ప్రపంచంలో [[కంప్యూటర్]] లేని వ్యవస్థ, రంగం ఏదీ లేదు. కంప్యూటర్ లేని జీవనాన్ని ఊహించుకోవడమే కష్టం. ఇంతవరకూ మానవుడు నిర్మించిన మరే సాధనమూ కంప్యూటర్ చూపిన ప్రభావం చూపలేదంటే దాని శక్తిని అంచనా వెయ్యచ్చు. అటువంటి ప్రాముఖ్యత కలిగిన కంప్యూటర్ రంగంలో మన దేశం కూడా ఎంతో పురోగతిని సాధంచింది. కంప్యూటర్లలో రెండు రకాలు ఉన్నాయి. సాధారణ అవసరాలు అనగా విద్య, వ్యాపారం, పారిశ్రామికం, డిజైనింగ్ లాంటి వాటిలో మొదటి రకం వాడుతుంటారు. రెండవ రకం కర్మగారములలో, భారీ సంస్థలలో, అధిక డేటా ఉండే సర్వర్లకు, మిలటరీ అవసరాలకు, అంతరిక్ష పరిశోధనా సంస్థలలో రోబోట్‌లను నియంత్రించేందుకు ఇలా కొన్ని ప్రత్యేక అవసరాలను దృష్టిలో పెట్టుకొని తయారు చేయబడతాయి. ==కంప్యూటర్ అంటే ఏమిటి?== కంప్యూటర్ అనునది ఒక ఎలక్ట్రానిక్ ఉపకరణం. ఈ ఉపకరణాన్ని కచ్చితంగా నిర్వచించాలంటే కష్టతరమనే చెప్పాలి. కంప్యూటర్ అనే పరికరం కాలక్రమేణా ఎన్నో మార్పులు చెందటం వల్ల ఫలానా యంత్రమే కంప్యూటర్ అని నిర్వచించటం కష్టమౌతుంది. మునుపు కంప్యూటర్ అని పిలువబడ్ద యంత్రాలు వేర్వేరు పనులకై ఉపయోగింపబడటం వలన కూడా ఫలానా పని చేసే యంత్రమే కంప్యూటర్‌ అని చెప్పటం కూడా కష్టమౌతుందనే చెప్పాలు. కానీ ఈ క్రింది నిర్వచనాల ద్వారా కంప్యూటరు అంటే ఏమిటి అనే ప్రశ్నకు సమాధానం చెప్పవచ్చు. * కన్సైజ్‌ ఆక్స్ఫర్డు ఇంగ్లీష్‌ డిక్షనరి కంప్యూటర్‌ను "ముందుగా నిర్ధరించబడిన ఆదేశాల అనుసారం సమాచారాన్ని నిక్షేపించి (store), విశ్లేషించగల (process/analyze) ఒక ఎలెక్ట్రానిక్ పరికరం" అని నిర్వచిస్తోంది. ఈ నిర్వచనం కంప్యూటర్‌ను ఒక విశ్లేషణా యంత్రంగా లేక పరికరంగా చూస్తుంది.<ref>The Concise Oxford English Dictionary, http://www.askoxford.com/concise_oed/computer?view=uk, Accessed on 08.01.2009</ref> * వెబ్స్టర్స్ ఇంగ్లీష్ డిక్షనరి కంప్యూటర్‌కు "సమాచారాన్ని నిక్షేపించి (store) , అనుదానించి (retrieve), విశ్లేషించగల (process/analyze), ప్రోగ్రామబుల్‌ ఐన (సామాన్యంగా ఎలెక్ట్రానిక్) పరికరం" అనే నిర్వచనాన్ని చెబుతోంది. ఈ నిర్వచనంలో నాన్‌-ఎలెక్ట్రానికి పరికరాలు కూడా కంప్యూటర్లు అనబడవచ్చనే అర్థం గోచరిస్తోంది.<ref>Merriam Webster's Online Dictionary, http://www.merriam-webster.com/dictionary/computer, Accessed on 08.01.2009</ref> * సురేశ్‌ బసంద్ర తన కంప్యూటర్స్ టుడే అనే పుస్తకంలో ఈ పరికరాన్ని "విపులమైన ఆదేశాల అధారంగా, దత్తాంశాలను (డేటాను) స్వీకరించి, విశ్లేషించి, ఫలితాలను ప్రదానంచేస్తూ సమస్యలను పరిష్కరించగల యంత్రం." అని నిర్వచించారు. ఈ నిర్వచనంలో కంప్యూటర్‌ను 'సమస్యలను పరిష్కరించే యంత్రం' అని గుర్తించటం జరిగింది.<ref>Basandra, Suresh K, "Computers Today", Chapter-1, Pg#3, Galgotia Publications, 2005, ISBN 81-86340-74-2</ref> computer history మొదటి కంప్యూటర్ 19వ శతాబ్దపు రెండవ దశాబ్దం నాటికి, కంప్యూటర్ యొక్క ఆవిష్కరణకు అవసరమైన అనేక ఆలోచనలు గాలిలో ఉన్నాయి. మొదటిది, సాధారణ గణనలను స్వయంచాలకంగా చేయగలిగిన సైన్స్ మరియు పరిశ్రమకు సంభావ్య ప్రయోజనాలు ప్రశంసించబడ్డాయి, ఎందుకంటే అవి ఒక శతాబ్దం క్రితం కాదు. స్వయంచాలక గణనను మరింత ఆచరణాత్మకంగా చేయడానికి నిర్దిష్ట పద్ధతులు, లాగరిథమ్‌లను జోడించడం లేదా పునరావృతం చేయడం ద్వారా గుణకారం చేయడం వంటివి కనుగొనబడ్డాయి మరియు అనలాగ్ మరియు డిజిటల్ పరికరాలతో అనుభవం ప్రతి విధానం యొక్క కొన్ని ప్రయోజనాలను చూపించింది. జాక్వర్డ్ మగ్గం (మునుపటి విభాగంలో వివరించినట్లుగా, కంప్యూటర్ పూర్వగాములు) కోడెడ్ సూచనల ద్వారా బహుళార్ధసాధక పరికరాన్ని నిర్దేశించడం వల్ల కలిగే ప్రయోజనాలను చూపింది మరియు ఆ సూచనలను త్వరగా మరియు సరళంగా సవరించడానికి పంచ్ కార్డ్‌లను ఎలా ఉపయోగించవచ్చో ఇది ప్రదర్శించింది. ఇంగ్లండ్‌లోని ఒక గణిత మేధావి ఈ ముక్కలన్నింటినీ ఒకచోట చేర్చడం ప్రారంభించాడు. తేడా ఇంజిన్ చార్లెస్ బాబేజ్ ఒక ఆంగ్ల గణిత శాస్త్రజ్ఞుడు మరియు ఆవిష్కర్త: అతను కౌక్యాచర్‌ను కనుగొన్నాడు, బ్రిటిష్ పోస్టల్ వ్యవస్థను సంస్కరించాడు మరియు కార్యకలాపాల పరిశోధన మరియు యాక్చురియల్ సైన్స్ రంగాలలో మార్గదర్శకుడు. చెట్ల రింగుల నుండి గత సంవత్సరాల వాతావరణాన్ని చదవవచ్చని మొదట సూచించినది బాబేజ్. అతను కీలు, సాంకేతికలిపులు మరియు మెకానికల్ బొమ్మలతో జీవితకాల మోహం కలిగి ఉన్నాడు. ఇది మనం ఇచ్చిన సమస్య యొక్క డేటా (INPUT) స్వీకరించి ముందుగా ఇవ్వబడిన ప్రోగ్రాం ప్రకారం డేటాను విశ్లేషించి ఫలితాలు (OUTPUT) అందజేస్తుంది. ;కంప్యూటర్ వివరణ *[[లెక్కలు]] చేయడం కోసం కాలుక్యులేటర్ *[[ఉత్తరాలు]] టైప్ చేయడం కోసం టైపురైటర్ *ఉత్తరాలు దాచుకోవడం కోసం అలమర *[[ఆటలు]] ఆడుకొనే వీడియోగేమ్ ప్లేయర్ *[[సంగీతం]] వినే టేపురికార్డర్ *[[సినిమాలు]] చూసే [[దూరదర్శిని]] ఇలా ఒకే సాధనం ద్వారా విస్త్రుత ఉపయోగాల సమ్మేళనం కంప్యూటర్. కేవలం ఇవేకాక ఫ్యాక్టరీలలో యంత్ర నిర్దేశకుడు, కార్యాలయలలో కాగితాల పని, శాటిలైట్ వ్యవస్థలలో నిపుణుడు, రోబోట్‌లను నడిపించే పనిమంతుడు ఇలా చాలా చాలా చేయగల సాధనం కంప్యూటర్. మనిషి విషయం గ్రహిస్తాడు. ఆలోచిస్తాడు. దానికి అనుకూలంగా స్పందిస్తాడు. కాని! కంప్యూటర్ డేటాని ఇన్ పుట్ గా తీసుకొని ప్రొసెస్ చేస్తుంది. అవుట్ పుట్ ఇస్తుంది. ఈ రెండు విషయాల ద్వారా మనిషి చేసే పనికి కంప్యూటర్ చేసే పనికి దగ్గర దగ్గర పోలికలున్నాయని చెప్పవచ్చు. ;డేటా స్వీకరణ కీబోర్డ్, మౌస్, స్కానర్ మొదలగు పరికరాలు డేటాను మన నుంచి తీసుకొని కంప్యూటరుకు అందించుటకు ఉపయోగపడతాయి. వీటిని ఇన్ పుట్ డివైసెస్ అంటారు. వీటిని మనిషి యొక్క [[కళ్ళు]], [[చెవులు]]తో పోల్చవచ్చు. ;డేటా నియంత్రణ మనిషి యొక్క శరీర భాగాలను [[మెదడు]] ఏ విధంగా నియంత్రిస్తుందో అలాగే కంప్యూటర్లలో [[మైక్రో ప్రొసెసర్]] కంప్యూటరు లోని అన్ని భాగాలను నియంత్రిస్తుంది. ఇది ఇన్ పుట్ నుండి వచ్చిన డేటాను తీసుకొని ప్రోగ్రాముల సహాయంతో విశ్లేషించి ఫలితాలను తయారు చేస్తుంది. ;ఫలితాలు ప్రొసెసర్ నుండి సమాచారం గ్రహించి బయటకు అందించే ప్రింటరు మానిటరు మొదలగు భాగాలను అవుట్ పుట్ డివైసెస్ అంటారు. వీటిని మానవ శరీరంలోని మెదడు నుండి సమాచారం అందుకొని పని చేసే [[కాళ్ళు]], [[చేతులు]], [[నోరు]] లాంటి వాటితో పోల్చవచ్చు. ==కంప్యూటర్ నిర్మాణము== కంప్యూటర్లలో రకాలు ఉన్నప్పటికీ సాధారణంగా అందరూ వాడే 'పర్సనల్ కంప్యూటర్' నిర్మాణం ప్రకారం టైపురైటరు లాంటి [[కీ బోర్డ్]] కలిగి ఉంటుంది. కీబోర్డ్ ద్వారా కంప్యూటరుకు అవసరమైన డేటా అందిస్తాము. అందుకొన్న డేటాను విశ్లేషించేందుకు సి పి యు ([[సెంట్రల్ ప్రాసెసింగ్ యూనిట్]]) అనేది ఒక బాక్సులో [[మదర్ బోర్డ్]], పవర్ సప్లై బాక్స్, చిన్నప్యాన్స్, ప్లాపీ డిస్క్, డేటా డిస్క్([[హార్డ్ డ్రైవ్]]) అనే వాటితో కలసి ఉంటుంది. సెంట్రల్ ప్రోసెసింగ్ యూనిట్ నుండి విశ్లేషించబడిన సమాచారమును చూడడం కోసం టెలివిజన్ మాదిరిగా ఉండే మానిటర్ అను సాధనం ఉండును. వీటన్నిటి కలయికనూ కంప్యూటర్ అనవచ్చు. దీనికి ప్రింటర్, స్కానర్ మొదలగువాటిని కలపవచ్చు. సూపర్కంప్యూటింగ్ చరిత్ర కొలంబియా విశ్వవిద్యాలయంలోని IBM ట్యాబులేటర్‌లకు ప్రతిస్పందనగా 1920ల చివరలో యునైటెడ్ స్టేట్స్‌లో సూపర్‌కంప్యూటింగ్ అనే పదం ఉద్భవించింది. 1964లో విడుదలైన CDC 6600, కొన్నిసార్లు మొదటి సూపర్ కంప్యూటర్‌గా పరిగణించబడుతుంది.[1][2] అయినప్పటికీ, కొన్ని మునుపటి కంప్యూటర్‌లు 1960 UNIVAC LARC,[3] IBM 7030 స్ట్రెచ్,[4] మరియు మాంచెస్టర్ అట్లాస్ వంటి వాటి కోసం సూపర్ కంప్యూటర్‌లుగా పరిగణించబడ్డాయి, రెండూ 1962లో—ఇవన్నీ పోల్చదగిన శక్తిని కలిగి ఉన్నాయి; మరియు 1954 IBM NORC.[5] 1980ల నాటి సూపర్‌కంప్యూటర్‌లు కొన్ని ప్రాసెసర్‌లను మాత్రమే ఉపయోగించగా, 1990లలో, వేలాది ప్రాసెసర్‌లతో కూడిన యంత్రాలు యునైటెడ్ స్టేట్స్ మరియు జపాన్‌లో కొత్త గణన పనితీరు రికార్డులను నెలకొల్పడం ప్రారంభించాయి. 20వ శతాబ్దం చివరి నాటికి, పర్సనల్ కంప్యూటర్‌లలో ఉన్నటువంటి వేల సంఖ్యలో "ఆఫ్-ది-షెల్ఫ్" ప్రాసెసర్‌లతో భారీ సమాంతర సూపర్ కంప్యూటర్‌లు నిర్మించబడ్డాయి మరియు టెరాఫ్లాప్ గణన అవరోధాన్ని ఛేదించాయి. 21వ శతాబ్దపు మొదటి దశాబ్దంలో పురోగతి నాటకీయంగా ఉంది మరియు 60,000 కంటే ఎక్కువ ప్రాసెసర్‌లతో సూపర్‌కంప్యూటర్‌లు కనిపించాయి, పెటాఫ్లాప్ పనితీరు స్థాయిలను చేరుకున్నాయి. ప్రారంభం: 1950లు మరియు 1960లు "సూపర్ కంప్యూటింగ్" అనే పదాన్ని మొదటిసారిగా న్యూయార్క్ వరల్డ్‌లో 1929లో కొలంబియా విశ్వవిద్యాలయం కోసం IBM తయారు చేసిన పెద్ద కస్టమ్-బిల్ట్ ట్యాబులేటర్‌లను సూచించడానికి ఉపయోగించబడింది. 1957లో, ఇంజనీర్ల బృందం మిన్నెసోటాలోని మిన్నియాపాలిస్‌లో కంట్రోల్ డేటా కార్పొరేషన్ (CDC)ని ఏర్పాటు చేయడానికి స్పెర్రీ కార్పొరేషన్‌ను విడిచిపెట్టింది. సేమౌర్ క్రే ఒక సంవత్సరం తర్వాత CDCలో తన సహోద్యోగులతో చేరడానికి స్పెర్రీని విడిచిపెట్టాడు.[6] 1960లో, క్రే CDC 1604ను పూర్తి చేసింది, ఇది వాణిజ్యపరంగా విజయవంతమైన ట్రాన్సిస్టరైజ్డ్ కంప్యూటర్‌లలో మొదటి తరం మరియు విడుదలైన సమయంలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత వేగవంతమైన కంప్యూటర్.[7] అయినప్పటికీ, పూర్తిగా ట్రాన్సిటరైజ్ చేయబడిన ఏకైక హార్వెల్ క్యాడెట్ 1951లో పనిచేసింది మరియు IBM దాని వాణిజ్యపరంగా విజయవంతమైన ట్రాన్సిటరైజ్డ్ IBM 7090ని 1959లో అందించింది. సిస్టమ్ కన్సోల్‌తో CDC 6600 1960లో, క్రే ప్రపంచంలోనే అత్యంత వేగవంతమైన కంప్యూటర్‌ను రూపొందించాలని నిర్ణయించుకున్నాడు. జిమ్ థోర్న్‌టన్, మరియు డీన్ రౌష్ మరియు దాదాపు 30 మంది ఇతర ఇంజనీర్‌లతో కలిసి నాలుగు సంవత్సరాల ప్రయోగాల తర్వాత 1964లో క్రే CDC 6600ని పూర్తి చేశారు. క్రే జెర్మేనియం నుండి సిలికాన్ ట్రాన్సిస్టర్‌లకు మారారు, దీనిని ఫెయిర్‌చైల్డ్ సెమీకండక్టర్ నిర్మించారు, ఇది ప్లానార్ ప్రక్రియను ఉపయోగించింది. వీటిలో మీసా సిలికాన్ ట్రాన్సిస్టర్‌ల లోపాలు లేవు. అతను వాటిని చాలా వేగంగా పరిగెత్తాడు, మరియు కాంతి పరిమితి యొక్క వేగం తీవ్రమైన వేడెక్కడం సమస్యలతో చాలా కాంపాక్ట్ డిజైన్‌ను బలవంతం చేసింది, వీటిని డీన్ రౌష్ రూపొందించిన శీతలీకరణను ప్రవేశపెట్టడం ద్వారా పరిష్కరించారు.[8] 6600 పరిశ్రమ యొక్క మునుపటి రికార్డ్ హోల్డర్ IBM 7030 స్ట్రెచ్‌ను అధిగమించింది, [స్పష్టత అవసరం] మూడు రెట్లు ఎక్కువ.[9][10] మూడు మెగాఫ్లాప్‌ల పనితీరుతో,[11][12] రెండు వందల కంప్యూటర్‌లు ఒక్కొక్కటి $9 మిలియన్లకు విక్రయించబడినప్పుడు దీనిని సూపర్‌కంప్యూటర్‌గా పిలిచారు మరియు సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మార్కెట్‌ని నిర్వచించారు.[7][13] 6600 పెరిఫెరల్ కంప్యూటింగ్ ఎలిమెంట్స్‌కు పనిని "ఫార్మింగ్ అవుట్" చేయడం ద్వారా వేగాన్ని పొందింది, వాస్తవ డేటాను ప్రాసెస్ చేయడానికి CPU (సెంట్రల్ ప్రాసెసింగ్ యూనిట్)ని విడుదల చేసింది. మిన్నెసోటా యూనివర్శిటీలో లిడ్డియార్డ్ మరియు ముండ్‌స్టాక్‌లు మెషీన్ కోసం మిన్నెసోటా ఫోర్ట్రాన్ కంపైలర్‌ను అభివృద్ధి చేశారు మరియు దానితో 6600 ప్రామాణిక గణిత శాస్త్ర కార్యకలాపాలపై 500 కిలోఫ్లాప్‌లను కొనసాగించగలదు.[14] 1968లో, క్రే CDC 7600ని పూర్తి చేశాడు, ఇది ప్రపంచంలోనే అత్యంత వేగవంతమైన కంప్యూటర్.[7] 36 MHz వద్ద, 7600 6600 కంటే 3.6 రెట్లు క్లాక్ స్పీడ్‌ని కలిగి ఉంది, అయితే ఇతర సాంకేతిక ఆవిష్కరణల కారణంగా గణనీయంగా వేగంగా నడిచింది. వారు 7600లలో కేవలం 50 మాత్రమే విక్రయించారు, చాలా వైఫల్యం కాదు. క్రే తన స్వంత కంపెనీని స్థాపించడానికి 1972లో CDCని విడిచిపెట్టాడు.[7] అతని నిష్క్రమణకు రెండు సంవత్సరాల తర్వాత CDC STAR-100ని డెలివరీ చేసింది, ఇది 100 మెగాఫ్లాప్‌ల వద్ద 7600 కంటే మూడు రెట్లు ఎక్కువ వేగంతో ఉంది. టెక్సాస్ ఇన్‌స్ట్రుమెంట్స్ ASCతో పాటు, వెక్టర్ ప్రాసెసింగ్‌ని ఉపయోగించిన మొదటి మెషీన్‌లలో STAR-100 ఒకటి - ఆలోచన ఉంది. 1964లో APL ప్రోగ్రామింగ్ లాంగ్వేజ్ ద్వారా ప్రేరణ పొందింది.[15][16] జనవరి 1963లో మాంచెస్టర్ అట్లాస్ విశ్వవిద్యాలయం. 1956లో, యునైటెడ్ కింగ్‌డమ్‌లోని మాంచెస్టర్ యూనివర్శిటీలో ఒక బృందం, MUSE-ని అభివృద్ధి చేయడం ప్రారంభించింది - మైక్రోసెకండ్ ఇంజిన్ నుండి ఈ పేరు వచ్చింది - చివరికి ఒక సూచనకు ఒక మైక్రోసెకండ్‌కు చేరుకునే ప్రాసెసింగ్ వేగంతో పనిచేసే కంప్యూటర్‌ను రూపొందించే లక్ష్యంతో, దాదాపు ఒక మిలియన్ సూచనలు రెండవది.[17] Mu (గ్రీకు అక్షరం పేరు µ) అనేది SI మరియు ఇతర యూనిట్ల వ్యవస్థలలో ఉపసర్గ, ఇది 10−6 (ఒక మిలియన్) కారకాన్ని సూచిస్తుంది. 1958 చివరిలో, ఫెరాంటి ఈ ప్రాజెక్ట్‌పై మాంచెస్టర్ విశ్వవిద్యాలయంతో సహకరించడానికి అంగీకరించాడు మరియు టామ్ కిల్‌బర్న్ నియంత్రణలో ఉన్న జాయింట్ వెంచర్‌తో కంప్యూటర్‌కు కొంతకాలం తర్వాత అట్లాస్ అని పేరు పెట్టారు. మొదటి అట్లాస్ అధికారికంగా 7 డిసెంబర్ 1962న ప్రారంభించబడింది—క్రే CDC 6600 సూపర్‌కంప్యూటర్‌ను ప్రవేశపెట్టడానికి దాదాపు మూడు సంవత్సరాల ముందు—ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి సూపర్‌కంప్యూటర్‌లలో ఒకటి. నాలుగు IBM 7094లకు సమానమైన ప్రపంచంలోనే అత్యంత శక్తివంతమైన కంప్యూటర్‌గా ఇది ప్రారంభించబడిన సమయంలో పరిగణించబడింది. అట్లాస్ ఆఫ్‌లైన్‌కి వెళ్లినప్పుడల్లా యునైటెడ్ కింగ్‌డమ్ కంప్యూటర్ సామర్థ్యంలో సగం కోల్పోయిందని చెప్పబడింది.[18] అట్లాస్ దాని 16,384 పదాలను కలపడం ద్వారా దాని వర్కింగ్ మెమరీని విస్తరించడానికి ఒక మార్గంగా వర్చువల్ మెమరీ మరియు పేజింగ్‌ను ప్రారంభించింది. 21వ శతాబ్దంలో పెటాస్కేల్ కంప్యూటింగ్ ప్రధాన వ్యాసం: పెటాస్కేల్ కంప్యూటింగ్ అర్గోన్ నేషనల్ లాబొరేటరీలో బ్లూ జీన్/P సూపర్ కంప్యూటర్ 21వ శతాబ్దం మొదటి దశాబ్దంలో గణనీయమైన పురోగతి సాధించబడింది. సూపర్ కంప్యూటర్ల సామర్థ్యం పెరుగుతూనే ఉంది, కానీ నాటకీయంగా లేదు. క్రే C90 1991లో 500 కిలోవాట్ల శక్తిని ఉపయోగించింది, అయితే 2003 నాటికి ASCI Q 3,000 kWని ఉపయోగించింది, అయితే 2,000 రెట్లు వేగంగా పనిచేసింది, ప్రతి వాట్ పనితీరును 300 రెట్లు పెంచింది.[35] 2004లో, జపాన్ ఏజెన్సీ ఫర్ మెరైన్-ఎర్త్ సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ (JAMSTEC) వద్ద NEC నిర్మించిన ఎర్త్ సిమ్యులేటర్ సూపర్‌కంప్యూటర్ 640 నోడ్‌లను ఉపయోగించి 35.9 టెరాఫ్లాప్‌లకు చేరుకుంది, ఒక్కొక్కటి ఎనిమిది యాజమాన్య వెక్టార్ ప్రాసెసర్‌లు ఉన్నాయి.[36] పోల్చి చూస్తే, 2020 నాటికి, ఒక NVidia RTX 3090 గ్రాఫిక్స్ కార్డ్ ఒక్కో కార్డుకు 35 TFLOPS చొప్పున పోల్చదగిన పనితీరును అందించగలదు.[37] IBM బ్లూ జీన్ సూపర్‌కంప్యూటర్ ఆర్కిటెక్చర్ 21వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో విస్తృతంగా ఉపయోగించబడింది మరియు TOP500 జాబితాలోని 27 కంప్యూటర్‌లు ఆ నిర్మాణాన్ని ఉపయోగించాయి. బ్లూ జీన్ విధానం కొంత భిన్నంగా ఉంటుంది, ఇది తక్కువ విద్యుత్ వినియోగానికి ప్రాసెసర్ వేగాన్ని వ్యాపారం చేస్తుంది, తద్వారా ఎక్కువ సంఖ్యలో ప్రాసెసర్‌లను గాలి చల్లబడిన ఉష్ణోగ్రతల వద్ద ఉపయోగించవచ్చు. ఇది 60,000 ప్రాసెసర్‌లను ఉపయోగించగలదు, 2048 ప్రాసెసర్‌లు "ప్రతి రాక్", మరియు వాటిని త్రీ-డైమెన్షనల్ టోరస్ ఇంటర్‌కనెక్ట్ ద్వారా కలుపుతుంది.[38][39] చైనాలో పురోగతి వేగంగా ఉంది, దీనిలో చైనా జూన్ 2003లో TOP500 జాబితాలో 51వ స్థానంలో ఉంది, తర్వాత నవంబర్ 2003లో 14వ స్థానంలో ఉంది మరియు జూన్ 2004లో 10వ స్థానంలో ఉంది మరియు 2005లో 5వ స్థానంలో నిలిచింది, 2010లో 2.5 పెటాఫ్లాప్ టియాన్హే-తో అగ్రస్థానాన్ని పొందింది. నేను సూపర్ కంప్యూటర్.[40][41] జూలై 2011లో, 8.1 పెటాఫ్లాప్ జపనీస్ K కంప్యూటర్ 600 క్యాబినెట్లలో ఉంచబడిన 60,000 SPARC64 VIIIfx ప్రాసెసర్‌లను ఉపయోగించి ప్రపంచంలోనే అత్యంత వేగవంతమైనదిగా మారింది. K కంప్యూటర్ ఎర్త్ సిమ్యులేటర్ కంటే 60 రెట్లు ఎక్కువ వేగాన్ని కలిగి ఉంది మరియు ఎర్త్ సిమ్యులేటర్ అగ్రస్థానంలో నిలిచిన ఏడు సంవత్సరాల తర్వాత ప్రపంచంలోని 68వ సిస్టమ్‌గా ర్యాంక్ పొందడం, అత్యుత్తమ పనితీరులో వేగవంతమైన పెరుగుదల మరియు సూపర్‌కంప్యూటింగ్ సాంకేతికత యొక్క విస్తృత వృద్ధి రెండింటినీ ప్రదర్శిస్తుంది. ప్రపంచవ్యాప్తంగా.[42][43][44] 2014 నాటికి, ఎర్త్ సిమ్యులేటర్ జాబితా నుండి తొలగించబడింది మరియు 2018 నాటికి K కంప్యూటర్ టాప్ 10 నుండి నిష్క్రమించింది. 2018 నాటికి, సమ్మిట్ 200 petaFLOPS వద్ద ప్రపంచంలోనే అత్యంత శక్తివంతమైన సూపర్ కంప్యూటర్‌గా మారింది. 2020లో, 442 PFLOPS సామర్థ్యం గల ఫుగాకు సూపర్‌కంప్యూటర్‌తో జపనీయులు మరోసారి అగ్రస్థానంలో నిలిచారు. ; ==కంప్యూటర్ అభివృద్దిక్రమం== కంప్యూటర్ ముఖ్యంగా లెక్కలు చేసేందుకు ఉపయోగించుట కొరకు తయారు చేయబడింది. క్రీస్తు పూర్వం చైనీయులు [[అబాకస్]] అనే సాధనాన్ని లెక్కలు చేసేందుకు వినియోగించేవారు. [[జాన్ నేపియర్]] అను [[స్కాట్‌లాండ్]] దేశ గణిత శాస్త్రజ్ఞుడు గుణకారములను సులభముగా చేయుటకు [[నేపియర్ బోన్స్]] అనే ఎముకలతో తయారు చేయబడిన సాధనమును ఉపయోగించాడు. అదే జాన్ పియర్ తరువాత [[1617]]లో [[లూగరిధమిక్ టేబుల్స్]]ను గుణకారములను భాగహారములను చేసేందుకు తయారు చేసి ఉపయోగించాడు. [[1620]]వ సంవత్సరంలో లూగరిధమ్స్ టేబుల్ ద్వారా కొంత అభివృద్ధి చేసి [[స్లైడ్ రూల్]] కనుగొన్నాడు. అయితే ఇవన్నీ మానవ శక్తితో పనిచేసేవే. వీటి తదనాంతరం రూపుదిద్దుకొన్నదే [[పాస్కల్]] ఇది గేర్లు ఇనుప చక్రములు వినియోగించి చేసిన మొదటి యంత్రమనవచ్చు. [[1671]]వ సంవత్సరంలో [[గాట్ఫ్రెడ్ లైబెంజ్]] అను అతడు పాస్కల్ యంత్రానికి మార్పులు చేర్పులు చేసి కూడికలు తీసివేతలతోపాటు గుణకారములు, భాగహారములు కూడా సులభముగా చేయగల్గే [[లీబ్ నిడ్జ్]] అనే యంత్రమును తయారు చేసాడు. [[1823]]వ సంవత్సరంలో '''కంప్యూటర్ పితామహుడు'''గా పిలవబడే [[చార్లెస్ బాబేజ్]] అను గణిత శాస్త్రజ్ఞుడు ఆల్జీబ్రా ఈక్వేషన్స్ కూడా చేయగల [[డిఫరెన్సియల్ ఇంజన్]] అనే యంత్రపరికరాన్ని తయారు చేసాడు. ఇతని కాలంలోనే కావలసిన విడి భాగాలు లభించి ఉంటే కంప్యూటర్ తయారయ్యి ఉండేదని అంటారు. ఎందువలనంటే డిఫెన్సియల్ ఇంజనుపై గడించిన అనుభవంతో నిముషానికి అరవై కూడికలు చేయగలిగి విలువలను మెమొరీలో దాయగల అవకాశం గల [[ఎనలిటికల్ ఇంజన్]] రూపకల్పన చేయగలిగాడు. కాని అతని అవసరానికి సరిపడు క్వాలిటీ గల విడిభాగాలు తయారు చేయగల సామర్ధ్యం కలిగిన పరిశ్రమలు ఆనాడు లేకపోవుటచే ఎనలిటికల్ ఇంజన్ తయారు చేయలేక పోయాడు. తరువాత కంప్యూటర్ అభివృద్ధికి [[హార్మన్ హోల్ రీత్]] కృషిచేసి తను తయారు చేసిన కంప్యూటర్లను అవసరం కలిగిన కొన్ని కంపెనీలకు విక్రయించగలిగాడు. ప్రసిద్ధి గాంచిన కంప్యూటర్ల సంస్థ [[ఐ.బి.యమ్(I.B.M)]] హోల్ రీత్ స్థాపించినదే. మొదటి [[ఎనలాగ్ కంప్యూటర్]] రకానికి చెందిన [[లార్డ్ కెల్విన్]] అభివృద్ధి చేసాడు. దీని తరువాత [[మార్క్-1]] (MARK-1) అనే కంప్యూటర్ [[1948]]లో ఐ.బి.యమ్. సంస్థ సహకారంతో రూపొందించాడు. ఈ కంప్యూటరునే అసలైన కంప్యూటరుగా పేర్కొంటారు. దీని తరువాత వాల్వులు ఉపయోగించి కంప్యూటర్లు తయారు చేయబడినాయి. ==కంప్యూటర్ల వర్గీకరణ== కంప్యూటర్లు అవి పనిచేసే సూత్రము బట్టి కొన్ని వర్గాలుగా విభజించారు. ;ఎన్లాగ్ కంప్యూటర్స్ ఇందులో భౌతికంగా మారుతుండే విలువలయిన [[ఉష్ణోగ్రత]], [[పీడనము]]ల విలువలను తీసుకొని అందుకు అనుగుణమైన విద్యుత్ రంగాలను విశ్లేషించుట ద్వారా మానిటరుపై ఫలితము తెలియచేయబడుతుంది. ;డిజిటల్ కంప్యూటర్స్ డిజిటల్ కంప్యూటర్లలో రెండు రకాలు ఉన్నాయి. సాధారణ అవసరాలు అనగా విద్య, వ్యాపారం, పారిశ్రామికం, డిజైనింగ్ లాంటి వాటిలో మొదటి రకం వాడుతుంటారు. రెండవ రకం కర్మగారములలో, భారీ సంస్థలలో, అధిక డేటా ఉండే సర్వర్లకు, మిలటరీ అవసరాలకు, అంతరిక్ష పరిశోధనా సంస్థలలో రోబోట్ లను నియంత్రించేందుకు ఇలా కొన్ని ప్రత్యేక అవసరాలను దృష్టిలో పెట్టుకొని తయారు చేయబడతాయి. మనం నిత్యం ఉపయోగించు సాధారణమైన కంప్యూటర్లను డిజిటల్ కంప్యూటర్లంటారు. [[డిజిట్]] అంటే అంకె అనే అర్ధంతో వీటిని అలా పిలుస్తున్నారు. డిజిటల్ కంప్యూటర్లు [[సంఖ్య]] లకు సంబంధించినవి. ఇన్ పుట్ ఏరూపముగా ఇవ్వబడిననూ దానిని సంఖ్యారూపములోకి మార్చుకొంటాయి. డిజిటల్ కంప్యూటర్లు సంఖ్యలను ఒక మానం నుండి వేరొక మానంలోకి ([[బ్రైనరీ కోడ్]]) గా మార్చుకొంటూ కేవలం కూడికలు తీసివేతల ద్వారా ఇన్ పుట్ను విశ్లేషిస్తూ తమ పనులను నిర్వర్తించి పలితాలను తెలియపరుస్తూఉంటాయి. ఇవి ఒక గది అంత విస్తీర్ణము నుండి అరచేతిలో ఇమిడిపోయేంత(పామ్ టాప్ కంప్యూటర్) చిన్నగా కూడా ఉంటాయి. ఇవి ఎన్లాగ్ కంప్యూటర్లతో పోలిస్తే ఖర్చు తక్కువ, వేగం కూడా ఎక్కువగా ఉంటాయి. ;హైబ్రీడ్ కంప్యూటర్స్ కొన్ని ప్రత్యేక అవసరాలకు ఎన్లాగ్, డిజిటల్ కంప్యూటర్లను కలిపి తయారు చేస్తారు. వీటిలో కొన్ని లెక్కలు ఎన్లాగ్ కంప్యూటర్ విభాగంలోనూ మరికొన్ని డిజిటల్ విభాగంలోనూ జరుగుతాయి. ఉదాహరణకు హాస్పిటల్లలో ఐసియు విభాగాలలో వీటిని వాడుతుంటారు. ఇవి రోగి యొక్క గుండె కొట్టుకొనే రేటును ఎన్లాగ్ ద్వారా తీసుకొని మారుతూ ఉండే విలువలను డిజిటల్ సిగ్నల్స్ రూపంలో విశ్లేషించి రోగికి అపాయమేర్పడినపుడు హెచ్చరిస్తుంది. కంప్యూటర్ల సామర్ధ్యమును బట్టి మూడు రకాలుగానూ, వాడకమును బట్టి మూడు రకములుగాను విడగొట్టవచ్చు వాటిలో ;మొదటి రకం. *మైక్రో కంప్యూటర్స్ *మెయిన్ ప్రేమ్ కంప్యూటర్స్ *సూపర్ కంప్యూటర్స్ ;రెండవరకం *హోమ్ కంప్యూటర్లు *మల్టీ మీడియా కంప్యూటర్లు *ఎడ్యుకేషనల్ కంప్యూటర్లు ==కంప్యూటర్ తరాలు== IFRAC (టాటా ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ ఫండమెంటల్ రీసెర్చ్ ఆటోమేటిక్ కాలిక్యులేటర్) ముంబైలోని టాటా ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ ఫండమెంటల్ రీసెర్చ్‌లో భారతదేశంలో అభివృద్ధి చేయబడిన మొదటి కంప్యూటర్. ప్రారంభంలో TIFR పైలట్ మెషిన్ 1950లలో అభివృద్ధి చేయబడింది (1956లో పని చేసింది).[1] తుది యంత్రం యొక్క అభివృద్ధి 1955లో ప్రారంభించబడింది[citation needed] మరియు అధికారికంగా ప్రారంభించబడింది (మరియు జవహర్‌లాల్ నెహ్రూచే TIFRAC అని పేరు పెట్టారు)[citation needed] 1960లో పూర్తి యంత్రం 1965 వరకు వాడుకలో ఉంది.[citation needed] TIFRACలో 2,700 వాక్యూమ్ ట్యూబ్‌లు, 1,700 జెర్మేనియం డయోడ్‌లు మరియు 12,500 రెసిస్టర్‌లు ఉన్నాయి. ఇది ఫెర్రైట్ కోర్ మెమరీ యొక్క 2,048 40-బిట్ పదాలను కలిగి ఉంది. ఈ యంత్రం ఫెర్రైట్ కోర్ మెమరీని ముందుగా స్వీకరించింది.[citation needed] వాక్యూమ్ ట్యూబ్‌లను కలిగి ఉన్న TIFRAC యొక్క ప్రధాన అసెంబ్లీ 18 అడుగుల x 2.5 అడుగుల x 8 అడుగుల కొలిచే భారీ స్టీల్ రాక్‌లో ఉంచబడింది. ఇది 4 అడుగుల x 2.5 అడుగుల x 8 అడుగుల మాడ్యూల్స్ నుండి తయారు చేయబడింది. సర్క్యూట్‌లను యాక్సెస్ చేయడానికి ప్రతి మాడ్యూల్‌కు ఇరువైపులా ఉక్కు తలుపులు ఉన్నాయి.[citation needed] గ్రాఫ్‌లు మరియు ఆల్ఫా-న్యూమరిక్ చిహ్నాలు రెండింటి యొక్క అనలాగ్ మరియు డిజిటల్ డిస్‌ప్లే కోసం కంప్యూటర్‌కు సహాయక అవుట్‌పుట్‌గా పనిచేయడానికి క్యాథోడ్ రే ట్యూబ్ డిస్‌ప్లే సిస్టమ్ అభివృద్ధి చేయబడింది. మాన్యువల్ కన్సోల్ కంప్యూటర్ యొక్క ఇన్‌పుట్/అవుట్‌పుట్ కంట్రోల్ యూనిట్‌గా పనిచేస్తుంది. TIFRAC యొక్క సాఫ్ట్‌వేర్ 0 మరియు 1 యొక్క ఆదేశాల శ్రేణిలో వ్రాయబడింది. బ్రిటీష్-నిర్మిత HEC 2M కంప్యూటర్, భారతదేశంలోని మొట్టమొదటి డిజిటల్ కంప్యూటర్, ఇది 1955లో కోల్‌కతాలోని ఇండియన్ స్టాటిస్టికల్ ఇన్‌స్టిట్యూట్‌లో దిగుమతి చేయబడి, ఇన్‌స్టాల్ చేయబడింది. దీనికి ముందు, ఈ సంస్థ 1953లో ఒక చిన్న అనలాగ్ కంప్యూటర్‌ను అభివృద్ధి చేసింది. సాంకేతికంగా భారతదేశంలో మొదటి కంప్యూటర్ developed in india with Govenment of india.[2] =====మొదటి తరం కంప్యూటర్స్ (1945-1960)===== మొదటి తరం కంప్యూటర్లలో వాక్యూం ట్యూబులను వాడి తయారు చేసేవారు. వీటిని వాడి తయారు చేసిన మొట్ట మొదటి ఎలెక్ట్రానిక్ కంప్యూటర్ [[ఎనియాక్]] (ENIAC). ఇది రిలేలతో తయారయిన కంప్యూటర్ల కంటే వేగంగా పనిచేయగలదు. సెకనుకు 5000 కూడికలు చేయగలదు. [[1946]]లో తయారయిన ఎనియాక్లో కంప్యూటర్లో మెమొరీ ఉండేదికాదు. దీని తయారీలో 18.000 వాక్యూం ట్యూబులు, 70.000 రెసిస్టర్లు, 1000 కెపాసిటర్లు, 6000 స్విచ్చులు వాడారు. దీనిని ఉంచేందుకు చాలా ఎక్కువ స్థలము అవసరమవడమే కాక దీనిని నడిపించేందుకు 150 కె,డబ్ల్యు ల విద్యుత్ అవసరమయ్యేది. అధిక శక్తి వినియోగించుట వలన ఎక్కువ వేడి పుడుతుండేది. [[1946]]లో [[జాన్ వాన్ న్యూమన్]] కంప్యూటరులో ప్రోగ్రాములను దాచే విధానాన్ని ప్రతిపాదించాడు. ఈ విధానంలో [[ఎడ్సాక్]] (EDSAC), [[ఎడ్వాక్]] (EDVAC), [[యునివాక్]] (UNIVAC) అనే కంప్యూటర్లు తయారయినవి. మొదటి తరం కంప్యూటర్లు పంచ్ కార్డు ద్వారా డేటాను తీసుకొనేవి. ఐ,బి,యం - 650 ([[I B M - 650]]), ఐ,బి,యం - 701 ([[I B M - 701]]) మొదలగునవి మొదటి తరం కంప్యూటర్లు. " భారతదేశపు అత్యంత వేగవంతమైన సూపర్ కంప్యూటర్ ‘పరమ్ ప్రవేగ’ IIScలో ఇన్‌స్టాల్ చేయబడింది: ఇది ఏమి చేయగలదు? ముఖ్యాంశాలు --------------------- year 2022 india super comptuers history cdac india ------------------------------------- పరమ ప్రవేగగా పిలువబడే ఇది భారతీయ విద్యాసంస్థలో అతిపెద్దది. డిపార్ట్‌మెంట్ ఆఫ్ సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ మరియు మినిస్ట్రీ ఆఫ్ ఎలక్ట్రానిక్స్ అండ్ ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ ఆధ్వర్యంలో ఇది నేషనల్ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్ కింద ప్రారంభించబడింది. పరమ్ పర్వేగా 3.3 పెటాఫ్లాప్‌ల సూపర్‌కంప్యూటింగ్ సామర్థ్యాన్ని కలిగి ఉంది. విషయాలను దృష్టిలో ఉంచుకుంటే, ఒక పెటాఫ్లాప్ క్వాడ్రిలియన్ (వెయ్యి ట్రిలియన్) ఫ్లోటింగ్ పాయింట్ ఆపరేషన్స్ పర్ సెకను (FLOPS) లేదా వెయ్యి టెరాఫ్లాప్‌లకు సమానం. సూపర్ కంప్యూటర్‌లో అమర్చబడిన అనేక భాగాలు వాస్తవానికి భారతదేశంలో తయారు చేయబడ్డాయి. ఇది పనిచేసే సాఫ్ట్‌వేర్ స్టాక్‌ను కూడా C-DAC స్వదేశీంగా అభివృద్ధి చేసింది. కర్నాటకలోని బెంగళూరులోని ఇండియన్ ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ సైన్స్ (IISc) దేశంలోనే అత్యంత శక్తివంతమైన సూపర్ కంప్యూటర్‌లలో ఒకదానిని ఏర్పాటు చేసిందని ఇండియా సైన్స్ వైర్ నివేదిక వెల్లడించింది. పరమ ప్రవేగగా పిలువబడే ఇది భారతీయ విద్యాసంస్థలో అతిపెద్దది. డిపార్ట్‌మెంట్ ఆఫ్ సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ మరియు మినిస్ట్రీ ఆఫ్ ఎలక్ట్రానిక్స్ అండ్ ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ (MeitY) నేతృత్వంలోని నేషనల్ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్ కింద ఇది ప్రారంభించబడింది. పరమ్ పర్వేగా 3.3 పెటాఫ్లాప్‌ల సూపర్‌కంప్యూటింగ్ సామర్థ్యాన్ని కలిగి ఉంది. విషయాలను దృష్టిలో ఉంచుకుంటే, ఒక పెటాఫ్లాప్ క్వాడ్రిలియన్ (వెయ్యి ట్రిలియన్) ఫ్లోటింగ్ పాయింట్ ఆపరేషన్స్ పర్ సెకను (FLOPS) లేదా వెయ్యి టెరాఫ్లాప్‌లకు సమానం. ఈ సూపర్ కంప్యూటర్‌ను సెంటర్ ఫర్ డెవలప్‌మెంట్ ఆఫ్ అడ్వాన్స్‌డ్ కంప్యూటింగ్ రూపొందించింది. సూపర్ కంప్యూటర్‌లో అమర్చబడిన అనేక భాగాలు వాస్తవానికి భారతదేశంలో తయారు చేయబడ్డాయి. ఇది పనిచేసే సాఫ్ట్‌వేర్ స్టాక్‌ను కూడా C-DAC స్వదేశీంగా అభివృద్ధి చేసింది. సూపర్ కంప్యూటర్‌ను శక్తివంతం చేయడంలో CPU నోడ్‌ల కోసం Intel జియాన్ క్యాస్కేడ్ లేక్ ప్రాసెసర్‌లు మరియు GPU నోడ్‌ల కోసం Nvidia యొక్క Tesla V100 కార్డ్‌లు ఉన్నాయి. మెషీన్ ప్రోగ్రామ్ డెవెలో యొక్క శ్రేణిని కలిగి ఉంది 2022 నాటికి, క్వాంటం కంప్యూటింగ్ అనేది ప్రపంచవ్యాప్తంగా విద్యా సంస్థలు మరియు ప్రైవేట్ రంగంలో ఉన్నత స్థాయి పరిశోధన మరియు అభివృద్ధి కార్యకలాపం. మెకిన్సే & కంపెనీ విశ్లేషణ ప్రకారం "..పెట్టుబడి డాలర్లు వెల్లువెత్తుతున్నాయి మరియు క్వాంటం-కంప్యూటింగ్ స్టార్ట్-అప్‌లు విస్తరిస్తున్నాయి". "సాంప్రదాయమైన అధిక-పనితీరు గల కంప్యూటర్‌ల పరిధి మరియు వేగానికి మించిన సమస్యలను పరిష్కరించడంలో వ్యాపారాలు సహాయపడతాయని క్వాంటం కంప్యూటింగ్ వాగ్దానం చేస్తున్నప్పటికీ, ఈ ప్రారంభ దశలో వినియోగ సందర్భాలు ఎక్కువగా ప్రయోగాత్మకంగా మరియు ఊహాజనితంగా ఉంటాయి" అని వారు గమనించారు.[5] క్లాసికల్ కంప్యూటర్ ద్వారా పరిష్కరించబడే ఏదైనా గణన సమస్య క్వాంటం కంప్యూటర్ ద్వారా కూడా పరిష్కరించబడుతుంది.[6] దీనికి విరుద్ధంగా, క్వాంటం కంప్యూటర్ ద్వారా పరిష్కరించబడే ఏదైనా సమస్యను క్లాసికల్ కంప్యూటర్ ద్వారా కూడా పరిష్కరించవచ్చు, కనీసం సూత్రప్రాయంగా తగినంత సమయం ఇవ్వబడుతుంది. మరో మాటలో చెప్పాలంటే, క్వాంటం కంప్యూటర్లు చర్చ్-ట్యూరింగ్ థీసిస్‌కు కట్టుబడి ఉంటాయి. దీని అర్థం క్వాంటం కంప్యూటర్లు కంప్యూటబిలిటీ పరంగా క్లాసికల్ కంప్యూటర్‌ల కంటే అదనపు ప్రయోజనాలను అందించనప్పటికీ, కొన్ని సమస్యల కోసం క్వాంటం అల్గారిథమ్‌లు సంబంధిత తెలిసిన క్లాసికల్ అల్గారిథమ్‌ల కంటే తక్కువ సమయ సంక్లిష్టతలను కలిగి ఉంటాయి. ముఖ్యంగా, క్వాంటం కంప్యూటర్లు కొన్ని సమస్యలను త్వరగా పరిష్కరించగలవని నమ్ముతారు, ఏ క్లాసికల్ కంప్యూటర్ కూడా సాధ్యమయ్యే సమయ వ్యవధిలో పరిష్కరించలేనిది-ఈ ఘనతను "క్వాంటం ఆధిపత్యం" అని పిలుస్తారు. క్వాంటం కంప్యూటర్‌లకు సంబంధించి సమస్యల గణన సంక్లిష్టత అధ్యయనాన్ని క్వాంటం సంక్లిష్టత సిద్ధాంతం అంటారు india comptuer softwaer technology historyy ear 2020- 2022 Prof. Dr. A.Gopal comptuer software engineering admin officer with Gov tindia hanamkonda,Warangal city telangana india in hanamkonda,Warangal city telangana india software parks of india stated information technology park of india at hanamkonda,Warangal city year 2001 year 2012 with Govt india at cercuit house road hanamkonda,Warangal city ts india online www.orugalluindiacollege.in with Govt india www.indiainfonet.net year 2020 Prof. Dr. A.Gopal - with Got india he founder orugallu technology india software industry msme.gov.in categaor: general A.Gopal- Manaement engineering admin officer & Professor comptuer egineireng & Principal Scientist with Govt india contract Govt ts education univeristy educaiton onlie regular computing medical technology -hanamkonda,Warangal city-Telantgana-india online www.orugalluindiacollege.in www.indiainfonet.net www.msme.gov.in www.nsic.co.in www.kakatiya.ac.in www.ignou.ac.in www.yas.nic.in www.youthforindia.org.in with with Govt india barath sanchar nigam limites stpi in hanamkonda,Warangal city ts india =====రెండవతరం కంప్యూటర్స్(1960-1965)===== రెండవ తరం కంప్యూటర్లలో వాక్యూం ట్యూబులకు బదులు [[ట్రాన్సిస్టర్స్]] వాడడం మొదలెట్టారు. ఇది పరిమాణంలో చిన్నదిగా ఉండటమే కాక వేగంగా పని చేస్తూ తక్కువ వేడిని విడుదల చేస్తుండేది. ఈ కంప్యూటర్లను సాంకేతిక రంగాలలోనే కాక వ్యాపార అవసరములకు కూడా వినియోగించేవారు. ఈ కంప్యూటర్లను వాడుకొనుటకై [[ఫోర్ట్రాన్]], [[కోబాల్]], [[ఆల్గాల్]], [[స్కోబాల్]] అను భాషలు ప్రత్యేకంగా అభివృద్ది చేయబడినవి. ఇవి ఇంగ్లీషు భాష మాదిరిగా ఉపయోగించుటకు తేలికగా ఉండే భాషలు. =====మూడవతరం కంప్యూటర్స్(1965-1975)===== మూడవ తరం కంప్యూటర్స్ చిప్ ఆధారంగా పనిచేయు కంప్యూటర్స్. లార్జ్ స్కేల్ ఇంటిగ్రేషన్ ద్వార 1000 కంటే ఎక్కువ ట్రాన్సిస్టర్లను, రెసిస్టర్లను, కెపాసిటర్లను కాప్స్యూల్ సైజుకు లేదా అంతకంటే చిన్నగా చిప్ లేదా ఐ సి(ఇంటిగ్రేటెడ్ సర్క్యూట్)గా తయరు చేయవచ్చు. ఇలాంటి చిప్పులను వాడడం ద్వారా కంప్యూటర్స్ పరిమాణం తగ్గించి మినీ కంప్యూటర్లుగా తయారు చేయడం మొదలైంది. ఈ చిప్పులను ఉపయోగించి తయారైన మెయిన్ ప్రేమ్ కంప్యూటర్లు మరింత శక్తివంతముగా మరాయి. వీటిని విద్యాసంస్థలలో, ప్రభుత్వకార్యాలయాలలో ఉపయోగించుట మెదలెట్టారు. ఈ కాలంలో అత్యంత శక్తివంతమైన ప్రొసెసింగ్ యూనిట్లు, శక్తివంతమైన మెమొరీ, అధిక సామర్ధ్యం కలిగిన చిప్స్ అభివృద్ది చేయబడ్డాయి. ఈ కాలంలోనే అయస్కాంతత్వ టేపుల స్థానంలో డిస్కులు వినియోగంలోకి వచ్చాయి. ఈ తరం కంప్యూటర్లలో చెప్పదగిన అభివృద్ది కలిగిన శక్తివంతమైన కంప్యూటర్లు రావడంతో వాటికి అనుసంధానంగా [[పి,యల్-1]], [[ఫోర్ట్రాన్-4]] మొదలగు భాషలు వచ్చాయి. ఈ తరం కంప్యూటర్లలో కొన్ని ఐబియమ్ 360 ([[IBM-360]]), ఐబియమ్ 370 ([[IBM-370]]), ఐసిఎల్ 2900 ([[ICL-2900]]) మొదలగునవి. =====నాలగవ తరం కంప్యూటర్స్(1976- ప్రస్తుతం)===== మైక్రో ప్రొసెసరునుపయోగించి తయారు చేయబడిన వాఅటిని నాల్గవ తరం కంప్యూటర్లు అనవచ్చు. కంప్యూటరుకు అవసరమైన సర్క్యూట్ మొత్తమును ఒకే సిలికాన్ చిప్ మీద "పరీలార్జ్ ఇంటిగ్రేషన్" టెక్నాలజీ సహాయంతో సూక్ష్మీకరించి తయారు చేసిన వీటిని చిప్ లేదా 'ఐసిపి' మైక్రో ప్రొసెసరు అంటారు. ఇంటెల్ సంస్థవారిచే తయారు కాబడిన 8080 మైక్రో ప్రొసెసర్ ఉపయోగించి [[ఎడ్వర్డ్ రాబర్ట్]] మొదటి మైక్రో కంప్యూటరు తయారు చేసాడు. దీని పేరు [[ఆల్ టెయిరీ]]. ఐబియమ్ సంస్థ వారూ మైక్రో ప్రొసెసర్ ఉపయోగించి [[1981]]లో పర్సనల్ కంప్యూటర్ తయారు చేసారు. వీటి ధరలు తక్కువగా ఉండటంతో ఇవి ఎక్కువ ప్రజాధరణ పొందుతున్నాయి. వీటికి ఉదాహరణలు- జెడ్ ఎక్ష్ స్పెక్ట్రం, పిసి ఎట్ పెంటియం. భారతీయ IT యొక్క సంక్షిప్త చరిత్ర information technology industry history in india ఇది 1974లో ప్రారంభమైంది, మెయిన్‌ఫ్రేమ్ తయారీ కంపెనీ, బరోస్, ఒక అమెరికన్ క్లయింట్ కోసం సిస్టమ్ సాఫ్ట్‌వేర్‌ను ఇన్‌స్టాల్ చేయడానికి ప్రోగ్రామర్‌లను అందించమని దాని ఇండియా సేల్స్ ఏజెంట్ టాటా కన్సల్టెన్సీ సర్వీసెస్ (TCS)ని కోరింది. ఇతర పరిశ్రమల మాదిరిగానే, భారతీయ IT కూడా స్థానిక మార్కెట్ లేకపోవడం మరియు ప్రైవేట్ సంస్థలకు సంబంధించి అననుకూల ప్రభుత్వ విధానం వంటి సవాళ్లను ఎదుర్కొంది. ఆ రోజుల్లో, పరిశ్రమ ఎక్కువగా బొంబాయి ఆధారిత సమ్మేళనాలను కలిగి ఉంది, దీని ముఖ్య ఉద్దేశ్యం విదేశాలలో ఉన్న అంతర్జాతీయ ఐటి సంస్థలకు ప్రోగ్రామర్‌లను సరఫరా చేయడం. స్టాన్‌ఫోర్డ్ యూనివర్శిటీలోని ఆసియా-పసిఫిక్ రీసెర్చ్ సెంటర్‌లో సీనియర్ రీసెర్చ్ స్కాలర్ రఫీక్ దోసాని తన పేపర్‌లో, 'భారతదేశంలో సాఫ్ట్‌వేర్ పరిశ్రమ యొక్క మూలాలు మరియు వృద్ధి'లో ఇలా పేర్కొన్నాడు, “ఐర్లాండ్ మరియు ఇజ్రాయెల్‌లోని ఆఫ్‌షోర్డ్ సాఫ్ట్‌వేర్ అవుట్‌సోర్సింగ్ పరిశ్రమల వలె కాకుండా, బహుళజాతి సంస్థలు. పరిశ్రమను ప్రారంభించింది, భారతదేశంలో, స్థానిక సమ్మేళనాలు ప్రోగ్రామర్‌లను విదేశాలలోని క్లయింట్‌ల సైట్‌లకు పంపడం ద్వారా పరిశ్రమను ప్రారంభించాయి. 1970ల నాటి భారతీయ ఐటీ చాలా కష్టాలను ఎదుర్కొంది. గుర్తుంచుకోండి, అప్పటికి, ఆర్థిక వ్యవస్థ తెరవబడలేదు మరియు రాష్ట్ర నియంత్రణలో ఉంది. రాష్ట్రం సాఫ్ట్‌వేర్ పరిశ్రమకు ప్రతికూలంగా ఉంది మరియు దానిని అధిక దిగుమతి సుంకాల రూపంలో చూపింది; హార్డ్‌వేర్‌పై 135% మరియు సాఫ్ట్‌వేర్‌పై 100%. సాఫ్ట్‌వేర్ పరిశ్రమగా గుర్తించబడలేదు; అంటే ఎగుమతిదారులు బ్యాంకుల నుండి ఫైనాన్స్ పొందేందుకు అర్హులు కాదు. 1984లో ఈ పరిశ్రమలో కొన్ని అనుకూలమైన మార్పులు కనిపించాయి, రాజీవ్ గాంధీ ప్రధానమంత్రి అయ్యాక, ఐటీ రంగంపై ప్రభుత్వ వైఖరిలో మార్పు వచ్చింది. అతని కొత్త కంప్యూటర్ పాలసీ (NCP-1984) హార్డ్‌వేర్ మరియు సాఫ్ట్‌వేర్‌పై తగ్గిన దిగుమతి సుంకాల ప్యాకేజీని అందించింది. 60% వరకు తగ్గుదల కనిపించింది. అలాగే, సాఫ్ట్‌వేర్ ఎగుమతులు చివరకు "డీలైసెన్స్డ్ పరిశ్రమ"గా గుర్తింపు పొందాయి. దీని అర్థం ఎగుమతిదారులు ఇప్పుడు బ్యాంక్ ఫైనాన్స్‌కు అర్హులు అయ్యారు మరియు పరిశ్రమ లైసెన్స్-పర్మిట్ రాజ్ నుండి అపరిమితంగా ఉంది. విదేశీ కంపెనీలకు ఇప్పుడు స్వయంప్రతిపత్తి కలిగిన, ఎగుమతి-అంకిత యూనిట్లను ఏర్పాటు చేయడానికి అనుమతి ఉంది. మార్కెట్ ధర కంటే తక్కువ ఖర్చుతో మౌలిక సదుపాయాలను అందించడానికి సాఫ్ట్‌వేర్ పార్కుల గొలుసును ఏర్పాటు చేయడానికి ఒక ప్రాజెక్ట్ కూడా ఏర్పాటు చేయబడింది. ఈ విధానాలు చివరికి భారతీయ ఐటీ పరిశ్రమను ఈనాటి స్థితికి చేర్చాయి. దోసాని చెప్పినట్లుగా, “1980ల మధ్యలో, పని భారతదేశానికి మారింది మరియు ప్రధానంగా దేశీయ సంస్థలచే నిర్వహించబడింది. సాఫ్ట్‌వేర్ అభివృద్ధికి కొత్త సాంకేతికత కారణంగా ఇది జరిగింది మరియు కొత్త విధానాలు విదేశీ సంస్థలకు అనుకూలమైనప్పటికీ. పనిని భారతదేశానికి మార్చడం బెంగళూరు అభివృద్ధికి మరియు ఇతర కేంద్రాల సాపేక్ష క్షీణతకు కారణమైంది, ముఖ్యంగా ముంబై. 1990ల నుండి, విలువ జోడింపు పెరిగింది మరియు దేశీయ సంస్థలు తక్కువ ఆధిపత్యాన్ని పొందాయి. కొత్త విధానాలకు బహుళజాతి సంస్థల ప్రతిస్పందన యొక్క పరిణామం దీనికి కారణం. భారతదేశ పరిశోధన సామర్థ్యాన్ని ప్రదర్శించడానికి బయోటెక్నాలజీ విభాగం బెర్లిన్‌లో రౌండ్‌టేబుల్ నిర్వహించింది నేడు, భారతీయ IT కంపెనీలలో టాటా కన్సల్టెన్సీ సర్వీసెస్ (TCS), విప్రో, ఇన్ఫోసిస్, హెచ్‌సిఎల్ మరియు మరెన్నో ఉన్నాయి, ఇవి ప్రపంచవ్యాప్తంగా అగ్రశ్రేణి సాఫ్ట్‌వేర్ సేవలను అందించే సంస్థలుగా గుర్తింపు పొందాయి. కీలకమైన ప్రపంచ ఐటీ ప్లేయర్‌గా భారతదేశం ఆవిర్భవించడంలో కీలక పాత్ర పోషించిన కొన్ని ప్రధాన అంశాలు: భారతీయ విద్యా వ్యవస్థ, ఒత్తిడితో కూడుకున్నది అయినప్పటికీ, ప్రపంచ స్థాయి IT వర్క్‌ఫోర్స్‌ను రూపొందించడానికి క్రమబద్ధీకరించబడింది. భారతీయ ఇంజనీర్లకు ప్రపంచ వ్యాప్తంగా డిమాండ్ ఉంది. ఇంగ్లీషు భాషకు కూడా ప్రాధాన్యత ఇవ్వడం ఆకర్షణను పెంచుతుంది. అదనంగా, సాఫ్ట్‌వేర్ అభివృద్ధి మరియు సేవల కోసం భారతీయ IT సంస్థలు అందించే ధరలు కూడా చాలా పోటీగా ఉన్నాయి. ---------------------------------------------------------------------- భారతదేశంలో సూపర్‌కంప్యూటింగ్ వికీపీడియా, ఉచిత ఎన్సైక్లోపీడియా నుండి నావిగేషన్‌కు వెళ్లండి శోధించడానికి జంప్ చేయండి భారతదేశంలో సూపర్‌కంప్యూటింగ్‌కు 1980ల నాటి చరిత్ర ఉంది.[1] విదేశీ సూపర్‌కంప్యూటర్‌లను కొనుగోలు చేయడంలో వారికి ఇబ్బంది ఉన్నందున భారత ప్రభుత్వం స్వదేశీ అభివృద్ధి కార్యక్రమాన్ని రూపొందించింది.[1] నవంబర్ 2020 నాటికి TOP500 జాబితాలోని సూపర్‌కంప్యూటర్ సిస్టమ్‌ల సంఖ్య ప్రకారం, భారతదేశం ప్రపంచంలో 63వ స్థానంలో ఉంది, PARAM సిద్ధి-AI భారతదేశంలో అత్యంత వేగవంతమైన సూపర్‌కంప్యూటర్.[2] india super comptuer 1991 with vijay paduragan bhatkar cdac pune india with Govt india కంటెంట్‌లు 1 చరిత్ర 1.1 ప్రారంభ సంవత్సరాలు 1.2 స్వదేశీ అభివృద్ధి కార్యక్రమం 1.3 C-DAC మొదటి మిషన్ 1.4 C-DAC రెండవ మిషన్ 1.5 C-DAC మూడవ మిషన్ 1.6 2000ల ప్రారంభంలో ఇతర సమూహాలచే అభివృద్ధి 1.7 12వ పంచవర్ష ప్రణాళిక 1.8 జాతీయ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్ 2 ర్యాంకింగ్‌లు 2.1 ప్రస్తుత TOP500 2.2 TOP500లో భారతదేశం యొక్క చారిత్రక ర్యాంక్ 3 కూడా చూడండి 3.1 కంప్యూటర్లు 3.2 సాధారణ 4 సూచనలు చరిత్ర ప్రారంభ సంవత్సరాల్లో 1980వ దశకంలో భారతదేశం అకడమిక్ మరియు వాతావరణ సూచన ప్రయోజనాల కోసం సూపర్ కంప్యూటర్‌లను కొనుగోలు చేయడానికి ప్రయత్నించినప్పుడు ఇబ్బందులను ఎదుర్కొంది.[1] 1986లో నేషనల్ ఏరోస్పేస్ లాబొరేటరీస్ (NAL) కంప్యూటేషనల్ ఫ్లూయిడ్ డైనమిక్స్ మరియు ఏరోస్పేస్ ఇంజినీరింగ్ కోసం కంప్యూటర్‌ను అభివృద్ధి చేయడానికి ఫ్లాసోల్వర్ ప్రాజెక్ట్‌ను ప్రారంభించింది.[3][4] Flosolver MK1, సమాంతర ప్రాసెసింగ్ వ్యవస్థగా వర్ణించబడింది, డిసెంబర్ 1986లో కార్యకలాపాలు ప్రారంభించింది.[3][5][4] స్వదేశీ అభివృద్ధి కార్యక్రమం 1987లో భారత ప్రభుత్వం క్రే X-MP సూపర్ కంప్యూటర్‌ను కొనుగోలు చేయాలని అభ్యర్థించింది; ఈ యంత్రం ఆయుధాల అభివృద్ధిలో ద్వంద్వ వినియోగాన్ని కలిగి ఉంటుంది కాబట్టి ఈ అభ్యర్థనను యునైటెడ్ స్టేట్స్ ప్రభుత్వం తిరస్కరించింది.[6] ఈ సమస్య తర్వాత, అదే సంవత్సరంలో, స్వదేశీ సూపర్ కంప్యూటర్ అభివృద్ధి కార్యక్రమాన్ని ప్రోత్సహించాలని భారత ప్రభుత్వం నిర్ణయించింది.[7][8][9] సెంటర్ ఫర్ డెవలప్‌మెంట్ ఆఫ్ అడ్వాన్స్‌డ్ కంప్యూటింగ్ (C-DAC), సెంటర్ ఫర్ డెవలప్‌మెంట్ ఆఫ్ టెలిమాటిక్స్ (C-DOT), నేషనల్ ఏరోస్పేస్ లాబొరేటరీస్ (NAL), భాభా అటామిక్ రీసెర్చ్ సెంటర్ (BARC)తో సహా వివిధ సమూహాల నుండి బహుళ ప్రాజెక్టులు ప్రారంభించబడ్డాయి. మరియు అడ్వాన్స్‌డ్ న్యూమరికల్ రీసెర్చ్ అండ్ అనాలిసిస్ గ్రూప్ (అనురాగ్).[8][9] C-DOT సృష్టించిన "CHIPPS": C-DOT హై-పెర్ఫార్మెన్స్ ప్యారలల్ ప్రాసెసింగ్ సిస్టమ్. NAL 1986లో ఫ్లోసోల్వర్‌ను అభివృద్ధి చేయడం ప్రారంభించింది.[3][10] BARC అనుపమ్ సిరీస్ సూపర్ కంప్యూటర్‌లను రూపొందించింది. ANURAG PACE సిరీస్ సూపర్ కంప్యూటర్‌లను సృష్టించింది.[9] C-DAC మొదటి మిషన్ మరింత సమాచారం: PARAM సెంటర్ ఫర్ డెవలప్‌మెంట్ ఆఫ్ అడ్వాన్స్‌డ్ కంప్యూటింగ్ (C-DAC) నవంబర్ 1987 మరియు ఆగస్టు 1988 మధ్య ఏదో ఒక సమయంలో సృష్టించబడింది.[7][9][8] 1991 నాటికి 1000MFLOPS (1GFLOPS) సూపర్‌కంప్యూటర్‌ను రూపొందించడానికి C-DACకి ప్రారంభ 3 సంవత్సరాల బడ్జెట్‌గా Rs375 మిలియన్లు ఇవ్వబడ్డాయి.[9] C-DAC 1991లో PARAM 8000 సూపర్ కంప్యూటర్‌ను ఆవిష్కరించింది.[1] దీని తర్వాత 1992/1993లో PARAM 8600 వచ్చింది.[9][8] ఈ యంత్రాలు ప్రపంచానికి భారతీయ సాంకేతిక నైపుణ్యాన్ని ప్రదర్శించాయి మరియు ఎగుమతి విజయానికి దారితీశాయి.[9][8] C-DAC రెండవ మిషన్ GigaFLOPS శ్రేణి సమాంతర కంప్యూటర్‌ను అందించడంలో C-DACకి PARAM 8000 ఒక విజయంగా పరిగణించబడింది.[9] 1992 నుండి C-DAC 1997/1998 నాటికి 100 GFLOPS శ్రేణి కంప్యూటర్‌ను అందించడానికి దాని "సెకండ్ మిషన్"ను చేపట్టింది.[1] కంప్యూటర్‌ను 1 టెరాఫ్లాప్స్‌కు స్కేల్ చేయడానికి అనుమతించాలనేది ప్రణాళిక.[9][11] 1993లో PARAM 9000 సిరీస్ సూపర్‌కంప్యూటర్‌లు విడుదలయ్యాయి, ఇది 5 GFLOPS గరిష్ట కంప్యూటింగ్ శక్తిని కలిగి ఉంది.[1] 1998లో PARAM 10000 విడుదలైంది; ఇది LINPACK బెంచ్‌మార్క్‌లో 38 GFLOPS యొక్క నిరంతర పనితీరును కలిగి ఉంది.[1] C-DAC మూడవ మిషన్ C-DAC యొక్క మూడవ లక్ష్యం టెరాఫ్లాప్స్ శ్రేణి కంప్యూటర్‌ను అభివృద్ధి చేయడం.[1] PARAM పద్మ డిసెంబర్ 2002లో పంపిణీ చేయబడింది.[1] జూన్ 2003లో ప్రపంచంలోని అత్యంత వేగవంతమైన సూపర్‌కంప్యూటర్‌ల జాబితాలో చోటు దక్కించుకున్న మొదటి భారతీయ సూపర్‌కంప్యూటర్ ఇదే.[1] 2000ల ప్రారంభంలో ఇతర సమూహాల ద్వారా అభివృద్ధి 2000వ దశకం ప్రారంభంలో కేవలం ANURAG, BARC, C-DAC మరియు NAL మాత్రమే తమ సూపర్ కంప్యూటర్‌ల అభివృద్ధిని కొనసాగిస్తున్నాయని గుర్తించబడింది.[5] NAL యొక్క Flosolver దాని శ్రేణిలో నిర్మించబడిన 4 తదుపరి యంత్రాలను కలిగి ఉంది.[5] అదే సమయంలో ANURAG PACEని అభివృద్ధి చేయడం కొనసాగించింది, ప్రధానంగా SPARC ప్రాసెసర్‌లపై ఆధారపడింది.[5] 12వ పంచవర్ష ప్రణాళిక భారత ప్రభుత్వం 12వ పంచవర్ష ప్రణాళిక కాలంలో (2012–2017) సూపర్‌కంప్యూటింగ్ పరిశోధనకు 2.5 బిలియన్ డాలర్లు కేటాయించాలని ప్రతిపాదించింది. ఈ ప్రాజెక్ట్ బెంగళూరులోని ఇండియన్ ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ సైన్స్ (IISc)చే నిర్వహించబడుతుంది.[12] అదనంగా, భారతదేశం ఎక్సాఫ్లాప్స్ శ్రేణిలో ప్రాసెసింగ్ పవర్‌తో ఒక సూపర్‌కంప్యూటర్‌ను అభివృద్ధి చేయాలని యోచిస్తోందని తర్వాత వెల్లడైంది.[13] ఇది ఆమోదం పొందిన తరువాతి ఐదు సంవత్సరాలలోపు C-DACచే అభివృద్ధి చేయబడుతుంది.[14] నేషనల్ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్ 2015లో మినిస్ట్రీ ఆఫ్ ఎలక్ట్రానిక్స్ అండ్ ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ దేశవ్యాప్తంగా 2022 నాటికి 73 స్వదేశీ సూపర్ కంప్యూటర్‌లను ఇన్‌స్టాల్ చేయడానికి "నేషనల్ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్" (NSM)ని ప్రకటించింది.[15][16][17][18] ఇది $730 మిలియన్ (రూ. 4,500 కోట్లు) విలువైన ఏడు-సంవత్సరాల కార్యక్రమం.[19] మునుపు భారతదేశంలో కంప్యూటర్‌ను అసెంబుల్ చేసినప్పటికీ, NSM దేశంలోని భాగాలను ఉత్పత్తి చేయాలని లక్ష్యంగా పెట్టుకుంది.[19] NSMని C-DAC మరియు ఇండియన్ ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ సైన్స్ అమలు చేస్తున్నాయి.[18] వివిధ విద్యా మరియు పరిశోధనా సంస్థలను కలుపుతూ హై-స్పీడ్ నెట్‌వర్క్‌తో అనుసంధానించబడిన భౌగోళికంగా పంపిణీ చేయబడిన అధిక-పనితీరు గల కంప్యూటింగ్ కేంద్రాల సమూహాన్ని సృష్టించడం దీని లక్ష్యం. భారతదేశం - హైదరాబాద్ - ఆంధ్రప్రదేశ్ తెలంగాణ భారతదేశం హైటెక్ సిటీ ఫేజ్-I in year 1998 -2000 hitech city started Andhra Pradesh india it is now in telangana india హైటెక్ సిటీ అనే పదానికి దారితీసిన మైలురాయి భవనం. కొంతకాలం ఈ భవనం 'హైటెక్' సిటీ. ముఖ్యమంత్రి చంద్రబాబు నాయుడు ప్రభుత్వం నిర్మించింది. ఇదే భవనం మరియు అదే యంత్రాంగం చేపట్టిన కార్యక్రమాలు హైదరాబాద్ మెట్రో ప్రాంతంలోని కార్యాలయాలను మార్చడం/స్థాపించడం వంటి ఐటీ మరియు ఐటీ సంబంధిత కంపెనీల వృద్ధికి ఊతమిచ్చాయని చెప్పవచ్చు. ఇది గవర్నమెంట్ ఇండియా సాఫ్ట్‌వేర్ టెక్నాలజీ పార్క్స్ ఆఫ్ ఇండియా భారత ప్రభుత్వం భారతదేశంలో పార్కులను అభివృద్ధి చేసింది. ప్రపంచంలోని టాప్ 500 అత్యంత శక్తివంతమైన పంపిణీ చేయని కంప్యూటర్ సిస్టమ్‌లలో ndias AI సూపర్ కంప్యూటర్ పరమ సిద్ధి 63వ స్థానంలో ఉంది Governemet of india year 2020C-DACలో నేషనల్ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్ (NSM) కింద స్థాపించబడిన పరమ సిద్ధి, హై పెర్ఫార్మెన్స్ కంప్యూటింగ్-ఆర్టిఫిషియల్ ఇంటెలిజెన్స్ (HPC-AI) సూపర్‌కంప్యూటర్ 16వ తేదీన విడుదలైన ప్రపంచంలోని TOP 500 అత్యంత శక్తివంతమైన పంపిణీ చేయని కంప్యూటర్ సిస్టమ్‌లలో గ్లోబల్ ర్యాంకింగ్ 63ని సాధించింది. నవంబర్ 2020. AI వ్యవస్థ అధునాతన పదార్థాలు, కంప్యూటేషనల్ కెమిస్ట్రీ & ఖగోళ భౌతిక శాస్త్రం మరియు డ్రగ్ డిజైన్ మరియు ప్రివెంటివ్ హెల్త్ కేర్ సిస్టమ్, ముంబై వంటి వరద పీడిత మెట్రో నగరాల కోసం వరద అంచనా ప్యాకేజీ కోసం ప్లాట్‌ఫారమ్‌లో అభివృద్ధి చేయబడుతున్న అనేక ప్యాకేజీల వంటి రంగాలలో ప్యాకేజీల అప్లికేషన్ డెవలప్‌మెంట్‌ను బలోపేతం చేస్తుంది. , ఢిల్లీ, చెన్నై, పాట్నా మరియు గౌహతి. ఇది వేగవంతమైన అనుకరణలు, మెడికల్ ఇమేజింగ్, జీనోమ్ సీక్వెన్సింగ్ మరియు ఫోర్‌కాస్టింగ్ ద్వారా COVID-19కి వ్యతిరేకంగా మా యుద్ధంలో R&Dని వేగవంతం చేస్తుంది మరియు భారతీయ ప్రజలకు మరియు ముఖ్యంగా స్టార్ట్-అప్‌లు మరియు MSMEలకు ఇది ఒక వరం. ఇది అప్లికేషన్ డెవలపర్‌లకు ఒక వరం మరియు NCMRWF & IITM ద్వారా వాతావరణ అంచనా ప్యాకేజీలను పరీక్షించడంలో సహాయపడుతుంది, చమురు మరియు గ్యాస్ రికవరీ కోసం జియో ఎక్స్‌ప్లోరేషన్ ప్యాకేజీలు; ఏరోడిజైన్ అధ్యయనాల కోసం ప్యాకేజీలు; కంప్యూటేషనల్ ఫిజిక్స్ మరియు మ్యాథమెటికల్ అప్లికేషన్స్ మరియు HRD కోసం ఆన్‌లైన్ కోర్సులు కూడా. Rpeak of 5.267 Petaflops మరియు 4.6 Petaflops Rmax (Sustained)తో సూపర్‌కంప్యూటర్ C-DAC చేత రూపొందించబడింది మరియు NSM ఆధ్వర్యంలోని డిపార్ట్‌మెంట్ ఆఫ్ సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ (DST), మినిస్ట్రీ ఆఫ్ ఎలక్ట్రానిక్స్ అండ్ ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ (MeitY) సహకారంతో సంయుక్తంగా అభివృద్ధి చేయబడింది. "ఇది చరిత్రలో మొదటిది. భారతదేశం నేడు ప్రపంచంలోనే అతిపెద్ద సూపర్‌కంప్యూటర్ ఇన్‌ఫ్రాస్ట్రక్చర్‌లలో ఒకటిగా ఉంది మరియు ఈ రోజు పరమ సిద్ధి-AI అందుకున్న ర్యాంకింగ్ దీనికి నిదర్శనం” అని సైన్స్ & టెక్నాలజీ విభాగం సెక్రటరీ ప్రొఫెసర్ అశుతోష్ శర్మ ఈ సందర్భంగా మాట్లాడుతూ అన్నారు. "నేషనల్ నాలెడ్జ్ నెట్‌వర్క్ (NKN) ద్వారా జాతీయ సూపర్ కంప్యూటర్ గ్రిడ్‌లో నెట్‌వర్క్ చేయబడిన మన జాతీయ విద్యా మరియు R&D సంస్థలతో పాటు పరిశ్రమలు మరియు స్టార్టప్‌లను బలోపేతం చేయడంలో పరమ సిద్ధి-AI చాలా ముందుకు సాగుతుందని నేను నిజంగా విశ్వసిస్తున్నాను" అని ప్రొ. శర్మ. పరమ సిద్ధి-AI యొక్క ఇన్ఫ్యూషన్‌తో, దేశంలోని శాస్త్రీయ మరియు సాంకేతిక సమాజం ఆరోగ్య సంరక్షణ, వ్యవసాయం, విద్య, ఇంధనం, సైబర్‌ సెక్యూరిటీ, స్పేస్, AI అప్లికేషన్‌ల వంటి బహుళ విభాగాల గొప్ప సవాళ్లను పరిష్కరించడానికి మరింత శక్తిని పొందుతుందని ప్రొఫెసర్ అశుతోష్ శర్మ సూచించారు. వాతావరణం మరియు శీతోష్ణస్థితి మోడలింగ్, పట్టణ ప్రణాళికలో కొన్నింటిని పేర్కొనండి. "సైన్స్ టెక్నాలజీ & ఇన్నోవేషన్ ద్వారా ఆత్మనిర్భర్తలో మా ప్రయాణంలో ఇది ఒక బలవంతపు భాగం" అని ఆయన నొక్కి చెప్పారు. పరమ సిద్ధి సూపర్‌కంప్యూటర్ NVIDIA DGX సూపర్‌పాడ్ రిఫరెన్స్ ఆర్కిటెక్చర్ నెట్‌వర్కింగ్‌తో పాటు C-DAC స్వదేశీంగా అభివృద్ధి చేసిన HPC-AI ఇంజిన్, సాఫ్ట్‌వేర్ ఫ్రేమ్‌వర్క్‌లు మరియు క్లౌడ్ ప్లాట్‌ఫారమ్‌పై నిర్మించబడింది మరియు లోతైన అభ్యాసం, విజువల్ కంప్యూటింగ్, వర్చువల్ రియాలిటీ, యాక్సిలరేటెడ్ కంప్యూటింగ్, అలాగే గ్రాఫిక్స్ వర్చువలైజేషన్‌లో సహాయపడుతుంది. STPI వరంగల్ గురించి STPI భారతదేశాన్ని 1991లో భారత ప్రభుత్వ ఎలక్ట్రానిక్స్ మరియు ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ మంత్రిత్వ శాఖ (MeitY) స్థాపించింది. సాఫ్ట్‌వేర్ టెక్నాలజీ పార్క్స్ ఆఫ్ ఇండియా (STPI), ప్రభుత్వ ఎలక్ట్రానిక్స్ మరియు ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ మంత్రిత్వ శాఖ కింద స్వయంప్రతిపత్తి కలిగిన సొసైటీ. దేశం నుండి సాఫ్ట్‌వేర్ ఎగుమతిని పెంచడానికి ప్రత్యేక దృష్టితో భారతదేశం ఏర్పాటు చేయబడింది. దేశవ్యాప్తంగా 62 కేంద్రాలతో STPI ప్రధాన కార్యాలయం న్యూఢిల్లీలో ఉంది. ప్రభుత్వం రూపొందించిన STP/EHTP పథకాన్ని అమలు చేసే లక్ష్యంతో STPI నిరంతరం పనిచేస్తోంది. భారతదేశంలో, మౌలిక సదుపాయాలను ఏర్పాటు చేయడం మరియు నిర్వహించడం. STPI-వరంగల్ 2001లో స్థాపించబడింది. year 2912 with bsnl india barath sanchar nigam limited with Govt india it office in cercuit house road,hanamkonda,Wargal city ts india with Govt inida india software technology parks of india కంప్యూటర్ సాఫ్ట్‌వేర్ టెక్నాలజీ హిస్టరీ ఇయర్ 2020- 2022 ప్రొ. వరంగల్ నగరం year 2001 సంవత్సరం 2012 సర్క్యూట్ హౌస్ రోడ్ హనమ్కొండ వద్ద ప్రభుత్వ భారతదేశంతో, వరంగల్ నగరం ts india ఆన్‌లైన్ www.orugalluindiacollege.in year 2020 ప్రభుత్వంతో భారతదేశం www.indiainfonet.net year 020 ప్రొఫెసర్ year 2020 Prof. డాక్టర్ ఎ.గోపాల్ - orugallu technology india software industry msme.gov.in year 2020 భారత సాఫ్ట్‌వేర్ పరిశ్రమ msme.gov.in వర్గం: జనరల్ ఎ.గోపాల్- మ్యానేమెంట్ ఇంజినీరింగ్ అడ్మిన్ ఆఫీసర్ & ప్రొఫెసర్ కంప్యూటర్ ఎజినీరెంగ్ & ప్రిన్సిపల్ సైంటిస్ట్‌తో ప్రభుత్వ భారత కాంట్రాక్ట్ ప్రభుత్వ విద్యా విశ్వవిద్యాలయ విద్యా సంస్థ మాత్రమే రెగ్యులర్ కంప్యూటింగ్ మెడికల్ టెక్నాలజీ-హనంకొండ, వరంగల్ సిటీ-టెలెంట్ www.orugalluindiacollege.in www.indiainfonet.net www.msme.gov.in www.nsic.co.in www.kakatiya.ac.in www.ignou.ac.in www.yas.nic.in www. .youthforindia.org.in భారత ప్రభుత్వంతో కలిసి హన్మకొండ, వరంగల్ నగరం TS భారతదేశంలోని STPIని పరిమితం చేస్తుంది బరత్ సంచార్ నిగమ్ == క్వాంటం కంప్యూటింగ్ == క్వాంటం కంప్యూటింగ్ అనేది ఒక రకమైన గణన, ఇది గణనలను నిర్వహించడానికి సూపర్‌పొజిషన్, ఇంటర్‌ఫరెన్స్ మరియు ఎంటాంగిల్‌మెంట్ వంటి క్వాంటం స్టేట్‌ల యొక్క సామూహిక లక్షణాలను ఉపయోగిస్తుంది. క్వాంటం గణనలను నిర్వహించే పరికరాలను క్వాంటం కంప్యూటర్‌లు అంటారు.[1]: I-5  ప్రస్తుత క్వాంటం కంప్యూటర్‌లు ఆచరణాత్మక అనువర్తనాల కోసం సాధారణ (క్లాసికల్) కంప్యూటర్‌లను అధిగమించలేనంత చిన్నవి అయినప్పటికీ, అవి కొన్ని గణన సమస్యలను పరిష్కరించగలవని నమ్ముతారు. పూర్ణాంకాల కారకం (ఇది RSA ఎన్‌క్రిప్షన్‌లో ఉంది), క్లాసికల్ కంప్యూటర్‌ల కంటే గణనీయంగా వేగంగా ఉంటుంది.[2] క్వాంటం కంప్యూటింగ్ అధ్యయనం క్వాంటం ఇన్ఫర్మేషన్ సైన్స్ యొక్క ఉపవిభాగం. క్వాంటం సర్క్యూట్ మోడల్, క్వాంటం ట్యూరింగ్ మెషిన్, అడియాబాటిక్ క్వాంటం కంప్యూటర్, వన్-వే క్వాంటం కంప్యూటర్ మరియు వివిధ క్వాంటం సెల్యులార్ ఆటోమేటా వంటి అనేక రకాల క్వాంటం కంప్యూటర్‌లు (క్వాంటం కంప్యూటింగ్ సిస్టమ్స్ అని కూడా పిలుస్తారు) ఉన్నాయి. అత్యంత విస్తృతంగా ఉపయోగించే మోడల్ క్వాంటం సర్క్యూట్, ఇది క్వాంటం బిట్ లేదా "క్విట్" ఆధారంగా ఉంటుంది, ఇది క్లాసికల్ కంప్యూటేషన్‌లో బిట్‌కి కొంత సారూప్యంగా ఉంటుంది. ఒక క్విట్ 1 లేదా 0 క్వాంటం స్థితిలో లేదా 1 మరియు 0 రాష్ట్రాల సూపర్‌పొజిషన్‌లో ఉండవచ్చు. ఇది కొలిచినప్పుడు, అయితే, ఇది ఎల్లప్పుడూ 0 లేదా 1; ఫలితం యొక్క సంభావ్యత కొలతకు ముందు క్విట్ యొక్క క్వాంటం స్థితిపై ఆధారపడి ఉంటుంది. భౌతిక క్వాంటం కంప్యూటర్‌ను రూపొందించే ప్రయత్నాలు ట్రాన్స్‌మోన్‌లు, అయాన్ ట్రాప్‌లు మరియు టోపోలాజికల్ క్వాంటం కంప్యూటర్‌లు వంటి సాంకేతికతలపై దృష్టి సారించాయి, ఇవి అధిక-నాణ్యత క్విట్‌లను రూపొందించడం లక్ష్యంగా పెట్టుకున్నాయి.[1]: 2–13  ఈ క్విట్‌లు పూర్తి క్వాంటం కంప్యూటర్‌ల ఆధారంగా విభిన్నంగా రూపొందించబడతాయి. కంప్యూటింగ్ మోడల్, క్వాంటం లాజిక్ గేట్‌లు, క్వాంటం ఎనియలింగ్ లేదా అడియాబాటిక్ క్వాంటం కంప్యూటేషన్ ఉపయోగించబడుతుందా. ఉపయోగకరమైన క్వాంటం కంప్యూటర్‌లను నిర్మించడానికి ప్రస్తుతం అనేక ముఖ్యమైన అడ్డంకులు ఉన్నాయి. క్విట్‌ల క్వాంటం స్థితులను నిర్వహించడం చాలా కష్టం, ఎందుకంటే అవి క్వాంటం డీకోహెరెన్స్ మరియు స్టేట్ ఫిడిలిటీతో బాధపడుతున్నాయి. క్వాంటం కంప్యూటర్లకు దోష సవరణ అవసరం.[3][4] 2022 నాటికి, క్వాంటం కంప్యూటింగ్ అనేది ప్రపంచవ్యాప్తంగా విద్యా సంస్థలు మరియు ప్రైవేట్ రంగంలో ఉన్నత స్థాయి పరిశోధన మరియు అభివృద్ధి కార్యకలాపం. మెకిన్సే & కంపెనీ విశ్లేషణ ప్రకారం "..పెట్టుబడి డాలర్లు వెల్లువెత్తుతున్నాయి మరియు క్వాంటం-కంప్యూటింగ్ స్టార్ట్-అప్‌లు విస్తరిస్తున్నాయి". "సాంప్రదాయమైన అధిక-పనితీరు గల కంప్యూటర్‌ల పరిధి మరియు వేగానికి మించిన సమస్యలను పరిష్కరించడంలో వ్యాపారాలు సహాయపడతాయని క్వాంటం కంప్యూటింగ్ వాగ్దానం చేస్తున్నప్పటికీ, ఈ ప్రారంభ దశలో వినియోగ సందర్భాలు ఎక్కువగా ప్రయోగాత్మకంగా మరియు ఊహాజనితంగా ఉంటాయి" అని వారు గమనించారు.[5] క్లాసికల్ కంప్యూటర్ ద్వారా పరిష్కరించబడే ఏదైనా గణన సమస్య క్వాంటం కంప్యూటర్ ద్వారా కూడా పరిష్కరించబడుతుంది.[6] దీనికి విరుద్ధంగా, క్వాంటం కంప్యూటర్ ద్వారా పరిష్కరించబడే ఏదైనా సమస్యను క్లాసికల్ కంప్యూటర్ ద్వారా కూడా పరిష్కరించవచ్చు, కనీసం సూత్రప్రాయంగా తగినంత సమయం ఇవ్వబడుతుంది. మరో మాటలో చెప్పాలంటే, క్వాంటం కంప్యూటర్లు చర్చ్-ట్యూరింగ్ థీసిస్‌కు కట్టుబడి ఉంటాయి. దీని అర్థం క్వాంటం కంప్యూటర్లు కంప్యూటబిలిటీ పరంగా క్లాసికల్ కంప్యూటర్‌ల కంటే అదనపు ప్రయోజనాలను అందించనప్పటికీ, కొన్ని సమస్యల కోసం క్వాంటం అల్గారిథమ్‌లు సంబంధిత తెలిసిన క్లాసికల్ అల్గారిథమ్‌ల కంటే తక్కువ సమయ సంక్లిష్టతలను కలిగి ఉంటాయి. ముఖ్యంగా, క్వాంటం కంప్యూటర్లు కొన్ని సమస్యలను త్వరగా పరిష్కరించగలవని నమ్ముతారు, ఏ క్లాసికల్ కంప్యూటర్ కూడా సాధ్యమయ్యే సమయ వ్యవధిలో పరిష్కరించలేనిది-ఈ ఘనతను "క్వాంటం ఆధిపత్యం" అని పిలుస్తారు. క్వాంటం కంప్యూటర్‌లకు సంబంధించి సమస్యల గణన సంక్లిష్టత అధ్యయనాన్ని క్వాంటం సంక్లిష్టత సిద్ధాంతం అంటారు == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:కంప్యూటరు శాస్త్రం]] frmz8fi5vx0vzcg2ume6jwvi94uuypt 3614783 3614781 2022-08-03T17:36:00Z రవిచంద్ర 3079 /* నాలగవ తరం కంప్యూటర్స్(1976- ప్రస్తుతం) */ స్పాం తొలగింపు wikitext text/x-wiki {{cleanup-reorganize|date=జూన్ 2022}} {{sections|date=జూన్ 2022}} [[దస్త్రం:Personal computer collection rack - Computer History Museum (2007-11-10 21.23.48 by Carlo Nardone).jpg|thumb|407x407px|ప్రారంభంలో వాడిన వ్యక్తిగత కంప్యూటర్లు ]] ఆధునిక ప్రపంచంలో [[కంప్యూటర్]] లేని వ్యవస్థ, రంగం ఏదీ లేదు. కంప్యూటర్ లేని జీవనాన్ని ఊహించుకోవడమే కష్టం. ఇంతవరకూ మానవుడు నిర్మించిన మరే సాధనమూ కంప్యూటర్ చూపిన ప్రభావం చూపలేదంటే దాని శక్తిని అంచనా వెయ్యచ్చు. అటువంటి ప్రాముఖ్యత కలిగిన కంప్యూటర్ రంగంలో మన దేశం కూడా ఎంతో పురోగతిని సాధంచింది. కంప్యూటర్లలో రెండు రకాలు ఉన్నాయి. సాధారణ అవసరాలు అనగా విద్య, వ్యాపారం, పారిశ్రామికం, డిజైనింగ్ లాంటి వాటిలో మొదటి రకం వాడుతుంటారు. రెండవ రకం కర్మగారములలో, భారీ సంస్థలలో, అధిక డేటా ఉండే సర్వర్లకు, మిలటరీ అవసరాలకు, అంతరిక్ష పరిశోధనా సంస్థలలో రోబోట్‌లను నియంత్రించేందుకు ఇలా కొన్ని ప్రత్యేక అవసరాలను దృష్టిలో పెట్టుకొని తయారు చేయబడతాయి. ==కంప్యూటర్ అంటే ఏమిటి?== కంప్యూటర్ అనునది ఒక ఎలక్ట్రానిక్ ఉపకరణం. ఈ ఉపకరణాన్ని కచ్చితంగా నిర్వచించాలంటే కష్టతరమనే చెప్పాలి. కంప్యూటర్ అనే పరికరం కాలక్రమేణా ఎన్నో మార్పులు చెందటం వల్ల ఫలానా యంత్రమే కంప్యూటర్ అని నిర్వచించటం కష్టమౌతుంది. మునుపు కంప్యూటర్ అని పిలువబడ్ద యంత్రాలు వేర్వేరు పనులకై ఉపయోగింపబడటం వలన కూడా ఫలానా పని చేసే యంత్రమే కంప్యూటర్‌ అని చెప్పటం కూడా కష్టమౌతుందనే చెప్పాలు. కానీ ఈ క్రింది నిర్వచనాల ద్వారా కంప్యూటరు అంటే ఏమిటి అనే ప్రశ్నకు సమాధానం చెప్పవచ్చు. * కన్సైజ్‌ ఆక్స్ఫర్డు ఇంగ్లీష్‌ డిక్షనరి కంప్యూటర్‌ను "ముందుగా నిర్ధరించబడిన ఆదేశాల అనుసారం సమాచారాన్ని నిక్షేపించి (store), విశ్లేషించగల (process/analyze) ఒక ఎలెక్ట్రానిక్ పరికరం" అని నిర్వచిస్తోంది. ఈ నిర్వచనం కంప్యూటర్‌ను ఒక విశ్లేషణా యంత్రంగా లేక పరికరంగా చూస్తుంది.<ref>The Concise Oxford English Dictionary, http://www.askoxford.com/concise_oed/computer?view=uk, Accessed on 08.01.2009</ref> * వెబ్స్టర్స్ ఇంగ్లీష్ డిక్షనరి కంప్యూటర్‌కు "సమాచారాన్ని నిక్షేపించి (store) , అనుదానించి (retrieve), విశ్లేషించగల (process/analyze), ప్రోగ్రామబుల్‌ ఐన (సామాన్యంగా ఎలెక్ట్రానిక్) పరికరం" అనే నిర్వచనాన్ని చెబుతోంది. ఈ నిర్వచనంలో నాన్‌-ఎలెక్ట్రానికి పరికరాలు కూడా కంప్యూటర్లు అనబడవచ్చనే అర్థం గోచరిస్తోంది.<ref>Merriam Webster's Online Dictionary, http://www.merriam-webster.com/dictionary/computer, Accessed on 08.01.2009</ref> * సురేశ్‌ బసంద్ర తన కంప్యూటర్స్ టుడే అనే పుస్తకంలో ఈ పరికరాన్ని "విపులమైన ఆదేశాల అధారంగా, దత్తాంశాలను (డేటాను) స్వీకరించి, విశ్లేషించి, ఫలితాలను ప్రదానంచేస్తూ సమస్యలను పరిష్కరించగల యంత్రం." అని నిర్వచించారు. ఈ నిర్వచనంలో కంప్యూటర్‌ను 'సమస్యలను పరిష్కరించే యంత్రం' అని గుర్తించటం జరిగింది.<ref>Basandra, Suresh K, "Computers Today", Chapter-1, Pg#3, Galgotia Publications, 2005, ISBN 81-86340-74-2</ref> computer history మొదటి కంప్యూటర్ 19వ శతాబ్దపు రెండవ దశాబ్దం నాటికి, కంప్యూటర్ యొక్క ఆవిష్కరణకు అవసరమైన అనేక ఆలోచనలు గాలిలో ఉన్నాయి. మొదటిది, సాధారణ గణనలను స్వయంచాలకంగా చేయగలిగిన సైన్స్ మరియు పరిశ్రమకు సంభావ్య ప్రయోజనాలు ప్రశంసించబడ్డాయి, ఎందుకంటే అవి ఒక శతాబ్దం క్రితం కాదు. స్వయంచాలక గణనను మరింత ఆచరణాత్మకంగా చేయడానికి నిర్దిష్ట పద్ధతులు, లాగరిథమ్‌లను జోడించడం లేదా పునరావృతం చేయడం ద్వారా గుణకారం చేయడం వంటివి కనుగొనబడ్డాయి మరియు అనలాగ్ మరియు డిజిటల్ పరికరాలతో అనుభవం ప్రతి విధానం యొక్క కొన్ని ప్రయోజనాలను చూపించింది. జాక్వర్డ్ మగ్గం (మునుపటి విభాగంలో వివరించినట్లుగా, కంప్యూటర్ పూర్వగాములు) కోడెడ్ సూచనల ద్వారా బహుళార్ధసాధక పరికరాన్ని నిర్దేశించడం వల్ల కలిగే ప్రయోజనాలను చూపింది మరియు ఆ సూచనలను త్వరగా మరియు సరళంగా సవరించడానికి పంచ్ కార్డ్‌లను ఎలా ఉపయోగించవచ్చో ఇది ప్రదర్శించింది. ఇంగ్లండ్‌లోని ఒక గణిత మేధావి ఈ ముక్కలన్నింటినీ ఒకచోట చేర్చడం ప్రారంభించాడు. తేడా ఇంజిన్ చార్లెస్ బాబేజ్ ఒక ఆంగ్ల గణిత శాస్త్రజ్ఞుడు మరియు ఆవిష్కర్త: అతను కౌక్యాచర్‌ను కనుగొన్నాడు, బ్రిటిష్ పోస్టల్ వ్యవస్థను సంస్కరించాడు మరియు కార్యకలాపాల పరిశోధన మరియు యాక్చురియల్ సైన్స్ రంగాలలో మార్గదర్శకుడు. చెట్ల రింగుల నుండి గత సంవత్సరాల వాతావరణాన్ని చదవవచ్చని మొదట సూచించినది బాబేజ్. అతను కీలు, సాంకేతికలిపులు మరియు మెకానికల్ బొమ్మలతో జీవితకాల మోహం కలిగి ఉన్నాడు. ఇది మనం ఇచ్చిన సమస్య యొక్క డేటా (INPUT) స్వీకరించి ముందుగా ఇవ్వబడిన ప్రోగ్రాం ప్రకారం డేటాను విశ్లేషించి ఫలితాలు (OUTPUT) అందజేస్తుంది. ;కంప్యూటర్ వివరణ *[[లెక్కలు]] చేయడం కోసం కాలుక్యులేటర్ *[[ఉత్తరాలు]] టైప్ చేయడం కోసం టైపురైటర్ *ఉత్తరాలు దాచుకోవడం కోసం అలమర *[[ఆటలు]] ఆడుకొనే వీడియోగేమ్ ప్లేయర్ *[[సంగీతం]] వినే టేపురికార్డర్ *[[సినిమాలు]] చూసే [[దూరదర్శిని]] ఇలా ఒకే సాధనం ద్వారా విస్త్రుత ఉపయోగాల సమ్మేళనం కంప్యూటర్. కేవలం ఇవేకాక ఫ్యాక్టరీలలో యంత్ర నిర్దేశకుడు, కార్యాలయలలో కాగితాల పని, శాటిలైట్ వ్యవస్థలలో నిపుణుడు, రోబోట్‌లను నడిపించే పనిమంతుడు ఇలా చాలా చాలా చేయగల సాధనం కంప్యూటర్. మనిషి విషయం గ్రహిస్తాడు. ఆలోచిస్తాడు. దానికి అనుకూలంగా స్పందిస్తాడు. కాని! కంప్యూటర్ డేటాని ఇన్ పుట్ గా తీసుకొని ప్రొసెస్ చేస్తుంది. అవుట్ పుట్ ఇస్తుంది. ఈ రెండు విషయాల ద్వారా మనిషి చేసే పనికి కంప్యూటర్ చేసే పనికి దగ్గర దగ్గర పోలికలున్నాయని చెప్పవచ్చు. ;డేటా స్వీకరణ కీబోర్డ్, మౌస్, స్కానర్ మొదలగు పరికరాలు డేటాను మన నుంచి తీసుకొని కంప్యూటరుకు అందించుటకు ఉపయోగపడతాయి. వీటిని ఇన్ పుట్ డివైసెస్ అంటారు. వీటిని మనిషి యొక్క [[కళ్ళు]], [[చెవులు]]తో పోల్చవచ్చు. ;డేటా నియంత్రణ మనిషి యొక్క శరీర భాగాలను [[మెదడు]] ఏ విధంగా నియంత్రిస్తుందో అలాగే కంప్యూటర్లలో [[మైక్రో ప్రొసెసర్]] కంప్యూటరు లోని అన్ని భాగాలను నియంత్రిస్తుంది. ఇది ఇన్ పుట్ నుండి వచ్చిన డేటాను తీసుకొని ప్రోగ్రాముల సహాయంతో విశ్లేషించి ఫలితాలను తయారు చేస్తుంది. ;ఫలితాలు ప్రొసెసర్ నుండి సమాచారం గ్రహించి బయటకు అందించే ప్రింటరు మానిటరు మొదలగు భాగాలను అవుట్ పుట్ డివైసెస్ అంటారు. వీటిని మానవ శరీరంలోని మెదడు నుండి సమాచారం అందుకొని పని చేసే [[కాళ్ళు]], [[చేతులు]], [[నోరు]] లాంటి వాటితో పోల్చవచ్చు. ==కంప్యూటర్ నిర్మాణము== కంప్యూటర్లలో రకాలు ఉన్నప్పటికీ సాధారణంగా అందరూ వాడే 'పర్సనల్ కంప్యూటర్' నిర్మాణం ప్రకారం టైపురైటరు లాంటి [[కీ బోర్డ్]] కలిగి ఉంటుంది. కీబోర్డ్ ద్వారా కంప్యూటరుకు అవసరమైన డేటా అందిస్తాము. అందుకొన్న డేటాను విశ్లేషించేందుకు సి పి యు ([[సెంట్రల్ ప్రాసెసింగ్ యూనిట్]]) అనేది ఒక బాక్సులో [[మదర్ బోర్డ్]], పవర్ సప్లై బాక్స్, చిన్నప్యాన్స్, ప్లాపీ డిస్క్, డేటా డిస్క్([[హార్డ్ డ్రైవ్]]) అనే వాటితో కలసి ఉంటుంది. సెంట్రల్ ప్రోసెసింగ్ యూనిట్ నుండి విశ్లేషించబడిన సమాచారమును చూడడం కోసం టెలివిజన్ మాదిరిగా ఉండే మానిటర్ అను సాధనం ఉండును. వీటన్నిటి కలయికనూ కంప్యూటర్ అనవచ్చు. దీనికి ప్రింటర్, స్కానర్ మొదలగువాటిని కలపవచ్చు. సూపర్కంప్యూటింగ్ చరిత్ర కొలంబియా విశ్వవిద్యాలయంలోని IBM ట్యాబులేటర్‌లకు ప్రతిస్పందనగా 1920ల చివరలో యునైటెడ్ స్టేట్స్‌లో సూపర్‌కంప్యూటింగ్ అనే పదం ఉద్భవించింది. 1964లో విడుదలైన CDC 6600, కొన్నిసార్లు మొదటి సూపర్ కంప్యూటర్‌గా పరిగణించబడుతుంది.[1][2] అయినప్పటికీ, కొన్ని మునుపటి కంప్యూటర్‌లు 1960 UNIVAC LARC,[3] IBM 7030 స్ట్రెచ్,[4] మరియు మాంచెస్టర్ అట్లాస్ వంటి వాటి కోసం సూపర్ కంప్యూటర్‌లుగా పరిగణించబడ్డాయి, రెండూ 1962లో—ఇవన్నీ పోల్చదగిన శక్తిని కలిగి ఉన్నాయి; మరియు 1954 IBM NORC.[5] 1980ల నాటి సూపర్‌కంప్యూటర్‌లు కొన్ని ప్రాసెసర్‌లను మాత్రమే ఉపయోగించగా, 1990లలో, వేలాది ప్రాసెసర్‌లతో కూడిన యంత్రాలు యునైటెడ్ స్టేట్స్ మరియు జపాన్‌లో కొత్త గణన పనితీరు రికార్డులను నెలకొల్పడం ప్రారంభించాయి. 20వ శతాబ్దం చివరి నాటికి, పర్సనల్ కంప్యూటర్‌లలో ఉన్నటువంటి వేల సంఖ్యలో "ఆఫ్-ది-షెల్ఫ్" ప్రాసెసర్‌లతో భారీ సమాంతర సూపర్ కంప్యూటర్‌లు నిర్మించబడ్డాయి మరియు టెరాఫ్లాప్ గణన అవరోధాన్ని ఛేదించాయి. 21వ శతాబ్దపు మొదటి దశాబ్దంలో పురోగతి నాటకీయంగా ఉంది మరియు 60,000 కంటే ఎక్కువ ప్రాసెసర్‌లతో సూపర్‌కంప్యూటర్‌లు కనిపించాయి, పెటాఫ్లాప్ పనితీరు స్థాయిలను చేరుకున్నాయి. ప్రారంభం: 1950లు మరియు 1960లు "సూపర్ కంప్యూటింగ్" అనే పదాన్ని మొదటిసారిగా న్యూయార్క్ వరల్డ్‌లో 1929లో కొలంబియా విశ్వవిద్యాలయం కోసం IBM తయారు చేసిన పెద్ద కస్టమ్-బిల్ట్ ట్యాబులేటర్‌లను సూచించడానికి ఉపయోగించబడింది. 1957లో, ఇంజనీర్ల బృందం మిన్నెసోటాలోని మిన్నియాపాలిస్‌లో కంట్రోల్ డేటా కార్పొరేషన్ (CDC)ని ఏర్పాటు చేయడానికి స్పెర్రీ కార్పొరేషన్‌ను విడిచిపెట్టింది. సేమౌర్ క్రే ఒక సంవత్సరం తర్వాత CDCలో తన సహోద్యోగులతో చేరడానికి స్పెర్రీని విడిచిపెట్టాడు.[6] 1960లో, క్రే CDC 1604ను పూర్తి చేసింది, ఇది వాణిజ్యపరంగా విజయవంతమైన ట్రాన్సిస్టరైజ్డ్ కంప్యూటర్‌లలో మొదటి తరం మరియు విడుదలైన సమయంలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత వేగవంతమైన కంప్యూటర్.[7] అయినప్పటికీ, పూర్తిగా ట్రాన్సిటరైజ్ చేయబడిన ఏకైక హార్వెల్ క్యాడెట్ 1951లో పనిచేసింది మరియు IBM దాని వాణిజ్యపరంగా విజయవంతమైన ట్రాన్సిటరైజ్డ్ IBM 7090ని 1959లో అందించింది. సిస్టమ్ కన్సోల్‌తో CDC 6600 1960లో, క్రే ప్రపంచంలోనే అత్యంత వేగవంతమైన కంప్యూటర్‌ను రూపొందించాలని నిర్ణయించుకున్నాడు. జిమ్ థోర్న్‌టన్, మరియు డీన్ రౌష్ మరియు దాదాపు 30 మంది ఇతర ఇంజనీర్‌లతో కలిసి నాలుగు సంవత్సరాల ప్రయోగాల తర్వాత 1964లో క్రే CDC 6600ని పూర్తి చేశారు. క్రే జెర్మేనియం నుండి సిలికాన్ ట్రాన్సిస్టర్‌లకు మారారు, దీనిని ఫెయిర్‌చైల్డ్ సెమీకండక్టర్ నిర్మించారు, ఇది ప్లానార్ ప్రక్రియను ఉపయోగించింది. వీటిలో మీసా సిలికాన్ ట్రాన్సిస్టర్‌ల లోపాలు లేవు. అతను వాటిని చాలా వేగంగా పరిగెత్తాడు, మరియు కాంతి పరిమితి యొక్క వేగం తీవ్రమైన వేడెక్కడం సమస్యలతో చాలా కాంపాక్ట్ డిజైన్‌ను బలవంతం చేసింది, వీటిని డీన్ రౌష్ రూపొందించిన శీతలీకరణను ప్రవేశపెట్టడం ద్వారా పరిష్కరించారు.[8] 6600 పరిశ్రమ యొక్క మునుపటి రికార్డ్ హోల్డర్ IBM 7030 స్ట్రెచ్‌ను అధిగమించింది, [స్పష్టత అవసరం] మూడు రెట్లు ఎక్కువ.[9][10] మూడు మెగాఫ్లాప్‌ల పనితీరుతో,[11][12] రెండు వందల కంప్యూటర్‌లు ఒక్కొక్కటి $9 మిలియన్లకు విక్రయించబడినప్పుడు దీనిని సూపర్‌కంప్యూటర్‌గా పిలిచారు మరియు సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మార్కెట్‌ని నిర్వచించారు.[7][13] 6600 పెరిఫెరల్ కంప్యూటింగ్ ఎలిమెంట్స్‌కు పనిని "ఫార్మింగ్ అవుట్" చేయడం ద్వారా వేగాన్ని పొందింది, వాస్తవ డేటాను ప్రాసెస్ చేయడానికి CPU (సెంట్రల్ ప్రాసెసింగ్ యూనిట్)ని విడుదల చేసింది. మిన్నెసోటా యూనివర్శిటీలో లిడ్డియార్డ్ మరియు ముండ్‌స్టాక్‌లు మెషీన్ కోసం మిన్నెసోటా ఫోర్ట్రాన్ కంపైలర్‌ను అభివృద్ధి చేశారు మరియు దానితో 6600 ప్రామాణిక గణిత శాస్త్ర కార్యకలాపాలపై 500 కిలోఫ్లాప్‌లను కొనసాగించగలదు.[14] 1968లో, క్రే CDC 7600ని పూర్తి చేశాడు, ఇది ప్రపంచంలోనే అత్యంత వేగవంతమైన కంప్యూటర్.[7] 36 MHz వద్ద, 7600 6600 కంటే 3.6 రెట్లు క్లాక్ స్పీడ్‌ని కలిగి ఉంది, అయితే ఇతర సాంకేతిక ఆవిష్కరణల కారణంగా గణనీయంగా వేగంగా నడిచింది. వారు 7600లలో కేవలం 50 మాత్రమే విక్రయించారు, చాలా వైఫల్యం కాదు. క్రే తన స్వంత కంపెనీని స్థాపించడానికి 1972లో CDCని విడిచిపెట్టాడు.[7] అతని నిష్క్రమణకు రెండు సంవత్సరాల తర్వాత CDC STAR-100ని డెలివరీ చేసింది, ఇది 100 మెగాఫ్లాప్‌ల వద్ద 7600 కంటే మూడు రెట్లు ఎక్కువ వేగంతో ఉంది. టెక్సాస్ ఇన్‌స్ట్రుమెంట్స్ ASCతో పాటు, వెక్టర్ ప్రాసెసింగ్‌ని ఉపయోగించిన మొదటి మెషీన్‌లలో STAR-100 ఒకటి - ఆలోచన ఉంది. 1964లో APL ప్రోగ్రామింగ్ లాంగ్వేజ్ ద్వారా ప్రేరణ పొందింది.[15][16] జనవరి 1963లో మాంచెస్టర్ అట్లాస్ విశ్వవిద్యాలయం. 1956లో, యునైటెడ్ కింగ్‌డమ్‌లోని మాంచెస్టర్ యూనివర్శిటీలో ఒక బృందం, MUSE-ని అభివృద్ధి చేయడం ప్రారంభించింది - మైక్రోసెకండ్ ఇంజిన్ నుండి ఈ పేరు వచ్చింది - చివరికి ఒక సూచనకు ఒక మైక్రోసెకండ్‌కు చేరుకునే ప్రాసెసింగ్ వేగంతో పనిచేసే కంప్యూటర్‌ను రూపొందించే లక్ష్యంతో, దాదాపు ఒక మిలియన్ సూచనలు రెండవది.[17] Mu (గ్రీకు అక్షరం పేరు µ) అనేది SI మరియు ఇతర యూనిట్ల వ్యవస్థలలో ఉపసర్గ, ఇది 10−6 (ఒక మిలియన్) కారకాన్ని సూచిస్తుంది. 1958 చివరిలో, ఫెరాంటి ఈ ప్రాజెక్ట్‌పై మాంచెస్టర్ విశ్వవిద్యాలయంతో సహకరించడానికి అంగీకరించాడు మరియు టామ్ కిల్‌బర్న్ నియంత్రణలో ఉన్న జాయింట్ వెంచర్‌తో కంప్యూటర్‌కు కొంతకాలం తర్వాత అట్లాస్ అని పేరు పెట్టారు. మొదటి అట్లాస్ అధికారికంగా 7 డిసెంబర్ 1962న ప్రారంభించబడింది—క్రే CDC 6600 సూపర్‌కంప్యూటర్‌ను ప్రవేశపెట్టడానికి దాదాపు మూడు సంవత్సరాల ముందు—ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి సూపర్‌కంప్యూటర్‌లలో ఒకటి. నాలుగు IBM 7094లకు సమానమైన ప్రపంచంలోనే అత్యంత శక్తివంతమైన కంప్యూటర్‌గా ఇది ప్రారంభించబడిన సమయంలో పరిగణించబడింది. అట్లాస్ ఆఫ్‌లైన్‌కి వెళ్లినప్పుడల్లా యునైటెడ్ కింగ్‌డమ్ కంప్యూటర్ సామర్థ్యంలో సగం కోల్పోయిందని చెప్పబడింది.[18] అట్లాస్ దాని 16,384 పదాలను కలపడం ద్వారా దాని వర్కింగ్ మెమరీని విస్తరించడానికి ఒక మార్గంగా వర్చువల్ మెమరీ మరియు పేజింగ్‌ను ప్రారంభించింది. 21వ శతాబ్దంలో పెటాస్కేల్ కంప్యూటింగ్ ప్రధాన వ్యాసం: పెటాస్కేల్ కంప్యూటింగ్ అర్గోన్ నేషనల్ లాబొరేటరీలో బ్లూ జీన్/P సూపర్ కంప్యూటర్ 21వ శతాబ్దం మొదటి దశాబ్దంలో గణనీయమైన పురోగతి సాధించబడింది. సూపర్ కంప్యూటర్ల సామర్థ్యం పెరుగుతూనే ఉంది, కానీ నాటకీయంగా లేదు. క్రే C90 1991లో 500 కిలోవాట్ల శక్తిని ఉపయోగించింది, అయితే 2003 నాటికి ASCI Q 3,000 kWని ఉపయోగించింది, అయితే 2,000 రెట్లు వేగంగా పనిచేసింది, ప్రతి వాట్ పనితీరును 300 రెట్లు పెంచింది.[35] 2004లో, జపాన్ ఏజెన్సీ ఫర్ మెరైన్-ఎర్త్ సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ (JAMSTEC) వద్ద NEC నిర్మించిన ఎర్త్ సిమ్యులేటర్ సూపర్‌కంప్యూటర్ 640 నోడ్‌లను ఉపయోగించి 35.9 టెరాఫ్లాప్‌లకు చేరుకుంది, ఒక్కొక్కటి ఎనిమిది యాజమాన్య వెక్టార్ ప్రాసెసర్‌లు ఉన్నాయి.[36] పోల్చి చూస్తే, 2020 నాటికి, ఒక NVidia RTX 3090 గ్రాఫిక్స్ కార్డ్ ఒక్కో కార్డుకు 35 TFLOPS చొప్పున పోల్చదగిన పనితీరును అందించగలదు.[37] IBM బ్లూ జీన్ సూపర్‌కంప్యూటర్ ఆర్కిటెక్చర్ 21వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో విస్తృతంగా ఉపయోగించబడింది మరియు TOP500 జాబితాలోని 27 కంప్యూటర్‌లు ఆ నిర్మాణాన్ని ఉపయోగించాయి. బ్లూ జీన్ విధానం కొంత భిన్నంగా ఉంటుంది, ఇది తక్కువ విద్యుత్ వినియోగానికి ప్రాసెసర్ వేగాన్ని వ్యాపారం చేస్తుంది, తద్వారా ఎక్కువ సంఖ్యలో ప్రాసెసర్‌లను గాలి చల్లబడిన ఉష్ణోగ్రతల వద్ద ఉపయోగించవచ్చు. ఇది 60,000 ప్రాసెసర్‌లను ఉపయోగించగలదు, 2048 ప్రాసెసర్‌లు "ప్రతి రాక్", మరియు వాటిని త్రీ-డైమెన్షనల్ టోరస్ ఇంటర్‌కనెక్ట్ ద్వారా కలుపుతుంది.[38][39] చైనాలో పురోగతి వేగంగా ఉంది, దీనిలో చైనా జూన్ 2003లో TOP500 జాబితాలో 51వ స్థానంలో ఉంది, తర్వాత నవంబర్ 2003లో 14వ స్థానంలో ఉంది మరియు జూన్ 2004లో 10వ స్థానంలో ఉంది మరియు 2005లో 5వ స్థానంలో నిలిచింది, 2010లో 2.5 పెటాఫ్లాప్ టియాన్హే-తో అగ్రస్థానాన్ని పొందింది. నేను సూపర్ కంప్యూటర్.[40][41] జూలై 2011లో, 8.1 పెటాఫ్లాప్ జపనీస్ K కంప్యూటర్ 600 క్యాబినెట్లలో ఉంచబడిన 60,000 SPARC64 VIIIfx ప్రాసెసర్‌లను ఉపయోగించి ప్రపంచంలోనే అత్యంత వేగవంతమైనదిగా మారింది. K కంప్యూటర్ ఎర్త్ సిమ్యులేటర్ కంటే 60 రెట్లు ఎక్కువ వేగాన్ని కలిగి ఉంది మరియు ఎర్త్ సిమ్యులేటర్ అగ్రస్థానంలో నిలిచిన ఏడు సంవత్సరాల తర్వాత ప్రపంచంలోని 68వ సిస్టమ్‌గా ర్యాంక్ పొందడం, అత్యుత్తమ పనితీరులో వేగవంతమైన పెరుగుదల మరియు సూపర్‌కంప్యూటింగ్ సాంకేతికత యొక్క విస్తృత వృద్ధి రెండింటినీ ప్రదర్శిస్తుంది. ప్రపంచవ్యాప్తంగా.[42][43][44] 2014 నాటికి, ఎర్త్ సిమ్యులేటర్ జాబితా నుండి తొలగించబడింది మరియు 2018 నాటికి K కంప్యూటర్ టాప్ 10 నుండి నిష్క్రమించింది. 2018 నాటికి, సమ్మిట్ 200 petaFLOPS వద్ద ప్రపంచంలోనే అత్యంత శక్తివంతమైన సూపర్ కంప్యూటర్‌గా మారింది. 2020లో, 442 PFLOPS సామర్థ్యం గల ఫుగాకు సూపర్‌కంప్యూటర్‌తో జపనీయులు మరోసారి అగ్రస్థానంలో నిలిచారు. ; ==కంప్యూటర్ అభివృద్దిక్రమం== కంప్యూటర్ ముఖ్యంగా లెక్కలు చేసేందుకు ఉపయోగించుట కొరకు తయారు చేయబడింది. క్రీస్తు పూర్వం చైనీయులు [[అబాకస్]] అనే సాధనాన్ని లెక్కలు చేసేందుకు వినియోగించేవారు. [[జాన్ నేపియర్]] అను [[స్కాట్‌లాండ్]] దేశ గణిత శాస్త్రజ్ఞుడు గుణకారములను సులభముగా చేయుటకు [[నేపియర్ బోన్స్]] అనే ఎముకలతో తయారు చేయబడిన సాధనమును ఉపయోగించాడు. అదే జాన్ పియర్ తరువాత [[1617]]లో [[లూగరిధమిక్ టేబుల్స్]]ను గుణకారములను భాగహారములను చేసేందుకు తయారు చేసి ఉపయోగించాడు. [[1620]]వ సంవత్సరంలో లూగరిధమ్స్ టేబుల్ ద్వారా కొంత అభివృద్ధి చేసి [[స్లైడ్ రూల్]] కనుగొన్నాడు. అయితే ఇవన్నీ మానవ శక్తితో పనిచేసేవే. వీటి తదనాంతరం రూపుదిద్దుకొన్నదే [[పాస్కల్]] ఇది గేర్లు ఇనుప చక్రములు వినియోగించి చేసిన మొదటి యంత్రమనవచ్చు. [[1671]]వ సంవత్సరంలో [[గాట్ఫ్రెడ్ లైబెంజ్]] అను అతడు పాస్కల్ యంత్రానికి మార్పులు చేర్పులు చేసి కూడికలు తీసివేతలతోపాటు గుణకారములు, భాగహారములు కూడా సులభముగా చేయగల్గే [[లీబ్ నిడ్జ్]] అనే యంత్రమును తయారు చేసాడు. [[1823]]వ సంవత్సరంలో '''కంప్యూటర్ పితామహుడు'''గా పిలవబడే [[చార్లెస్ బాబేజ్]] అను గణిత శాస్త్రజ్ఞుడు ఆల్జీబ్రా ఈక్వేషన్స్ కూడా చేయగల [[డిఫరెన్సియల్ ఇంజన్]] అనే యంత్రపరికరాన్ని తయారు చేసాడు. ఇతని కాలంలోనే కావలసిన విడి భాగాలు లభించి ఉంటే కంప్యూటర్ తయారయ్యి ఉండేదని అంటారు. ఎందువలనంటే డిఫెన్సియల్ ఇంజనుపై గడించిన అనుభవంతో నిముషానికి అరవై కూడికలు చేయగలిగి విలువలను మెమొరీలో దాయగల అవకాశం గల [[ఎనలిటికల్ ఇంజన్]] రూపకల్పన చేయగలిగాడు. కాని అతని అవసరానికి సరిపడు క్వాలిటీ గల విడిభాగాలు తయారు చేయగల సామర్ధ్యం కలిగిన పరిశ్రమలు ఆనాడు లేకపోవుటచే ఎనలిటికల్ ఇంజన్ తయారు చేయలేక పోయాడు. తరువాత కంప్యూటర్ అభివృద్ధికి [[హార్మన్ హోల్ రీత్]] కృషిచేసి తను తయారు చేసిన కంప్యూటర్లను అవసరం కలిగిన కొన్ని కంపెనీలకు విక్రయించగలిగాడు. ప్రసిద్ధి గాంచిన కంప్యూటర్ల సంస్థ [[ఐ.బి.యమ్(I.B.M)]] హోల్ రీత్ స్థాపించినదే. మొదటి [[ఎనలాగ్ కంప్యూటర్]] రకానికి చెందిన [[లార్డ్ కెల్విన్]] అభివృద్ధి చేసాడు. దీని తరువాత [[మార్క్-1]] (MARK-1) అనే కంప్యూటర్ [[1948]]లో ఐ.బి.యమ్. సంస్థ సహకారంతో రూపొందించాడు. ఈ కంప్యూటరునే అసలైన కంప్యూటరుగా పేర్కొంటారు. దీని తరువాత వాల్వులు ఉపయోగించి కంప్యూటర్లు తయారు చేయబడినాయి. ==కంప్యూటర్ల వర్గీకరణ== కంప్యూటర్లు అవి పనిచేసే సూత్రము బట్టి కొన్ని వర్గాలుగా విభజించారు. ;ఎన్లాగ్ కంప్యూటర్స్ ఇందులో భౌతికంగా మారుతుండే విలువలయిన [[ఉష్ణోగ్రత]], [[పీడనము]]ల విలువలను తీసుకొని అందుకు అనుగుణమైన విద్యుత్ రంగాలను విశ్లేషించుట ద్వారా మానిటరుపై ఫలితము తెలియచేయబడుతుంది. ;డిజిటల్ కంప్యూటర్స్ డిజిటల్ కంప్యూటర్లలో రెండు రకాలు ఉన్నాయి. సాధారణ అవసరాలు అనగా విద్య, వ్యాపారం, పారిశ్రామికం, డిజైనింగ్ లాంటి వాటిలో మొదటి రకం వాడుతుంటారు. రెండవ రకం కర్మగారములలో, భారీ సంస్థలలో, అధిక డేటా ఉండే సర్వర్లకు, మిలటరీ అవసరాలకు, అంతరిక్ష పరిశోధనా సంస్థలలో రోబోట్ లను నియంత్రించేందుకు ఇలా కొన్ని ప్రత్యేక అవసరాలను దృష్టిలో పెట్టుకొని తయారు చేయబడతాయి. మనం నిత్యం ఉపయోగించు సాధారణమైన కంప్యూటర్లను డిజిటల్ కంప్యూటర్లంటారు. [[డిజిట్]] అంటే అంకె అనే అర్ధంతో వీటిని అలా పిలుస్తున్నారు. డిజిటల్ కంప్యూటర్లు [[సంఖ్య]] లకు సంబంధించినవి. ఇన్ పుట్ ఏరూపముగా ఇవ్వబడిననూ దానిని సంఖ్యారూపములోకి మార్చుకొంటాయి. డిజిటల్ కంప్యూటర్లు సంఖ్యలను ఒక మానం నుండి వేరొక మానంలోకి ([[బ్రైనరీ కోడ్]]) గా మార్చుకొంటూ కేవలం కూడికలు తీసివేతల ద్వారా ఇన్ పుట్ను విశ్లేషిస్తూ తమ పనులను నిర్వర్తించి పలితాలను తెలియపరుస్తూఉంటాయి. ఇవి ఒక గది అంత విస్తీర్ణము నుండి అరచేతిలో ఇమిడిపోయేంత(పామ్ టాప్ కంప్యూటర్) చిన్నగా కూడా ఉంటాయి. ఇవి ఎన్లాగ్ కంప్యూటర్లతో పోలిస్తే ఖర్చు తక్కువ, వేగం కూడా ఎక్కువగా ఉంటాయి. ;హైబ్రీడ్ కంప్యూటర్స్ కొన్ని ప్రత్యేక అవసరాలకు ఎన్లాగ్, డిజిటల్ కంప్యూటర్లను కలిపి తయారు చేస్తారు. వీటిలో కొన్ని లెక్కలు ఎన్లాగ్ కంప్యూటర్ విభాగంలోనూ మరికొన్ని డిజిటల్ విభాగంలోనూ జరుగుతాయి. ఉదాహరణకు హాస్పిటల్లలో ఐసియు విభాగాలలో వీటిని వాడుతుంటారు. ఇవి రోగి యొక్క గుండె కొట్టుకొనే రేటును ఎన్లాగ్ ద్వారా తీసుకొని మారుతూ ఉండే విలువలను డిజిటల్ సిగ్నల్స్ రూపంలో విశ్లేషించి రోగికి అపాయమేర్పడినపుడు హెచ్చరిస్తుంది. కంప్యూటర్ల సామర్ధ్యమును బట్టి మూడు రకాలుగానూ, వాడకమును బట్టి మూడు రకములుగాను విడగొట్టవచ్చు వాటిలో ;మొదటి రకం. *మైక్రో కంప్యూటర్స్ *మెయిన్ ప్రేమ్ కంప్యూటర్స్ *సూపర్ కంప్యూటర్స్ ;రెండవరకం *హోమ్ కంప్యూటర్లు *మల్టీ మీడియా కంప్యూటర్లు *ఎడ్యుకేషనల్ కంప్యూటర్లు ==కంప్యూటర్ తరాలు== IFRAC (టాటా ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ ఫండమెంటల్ రీసెర్చ్ ఆటోమేటిక్ కాలిక్యులేటర్) ముంబైలోని టాటా ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ ఫండమెంటల్ రీసెర్చ్‌లో భారతదేశంలో అభివృద్ధి చేయబడిన మొదటి కంప్యూటర్. ప్రారంభంలో TIFR పైలట్ మెషిన్ 1950లలో అభివృద్ధి చేయబడింది (1956లో పని చేసింది).[1] తుది యంత్రం యొక్క అభివృద్ధి 1955లో ప్రారంభించబడింది[citation needed] మరియు అధికారికంగా ప్రారంభించబడింది (మరియు జవహర్‌లాల్ నెహ్రూచే TIFRAC అని పేరు పెట్టారు)[citation needed] 1960లో పూర్తి యంత్రం 1965 వరకు వాడుకలో ఉంది.[citation needed] TIFRACలో 2,700 వాక్యూమ్ ట్యూబ్‌లు, 1,700 జెర్మేనియం డయోడ్‌లు మరియు 12,500 రెసిస్టర్‌లు ఉన్నాయి. ఇది ఫెర్రైట్ కోర్ మెమరీ యొక్క 2,048 40-బిట్ పదాలను కలిగి ఉంది. ఈ యంత్రం ఫెర్రైట్ కోర్ మెమరీని ముందుగా స్వీకరించింది.[citation needed] వాక్యూమ్ ట్యూబ్‌లను కలిగి ఉన్న TIFRAC యొక్క ప్రధాన అసెంబ్లీ 18 అడుగుల x 2.5 అడుగుల x 8 అడుగుల కొలిచే భారీ స్టీల్ రాక్‌లో ఉంచబడింది. ఇది 4 అడుగుల x 2.5 అడుగుల x 8 అడుగుల మాడ్యూల్స్ నుండి తయారు చేయబడింది. సర్క్యూట్‌లను యాక్సెస్ చేయడానికి ప్రతి మాడ్యూల్‌కు ఇరువైపులా ఉక్కు తలుపులు ఉన్నాయి.[citation needed] గ్రాఫ్‌లు మరియు ఆల్ఫా-న్యూమరిక్ చిహ్నాలు రెండింటి యొక్క అనలాగ్ మరియు డిజిటల్ డిస్‌ప్లే కోసం కంప్యూటర్‌కు సహాయక అవుట్‌పుట్‌గా పనిచేయడానికి క్యాథోడ్ రే ట్యూబ్ డిస్‌ప్లే సిస్టమ్ అభివృద్ధి చేయబడింది. మాన్యువల్ కన్సోల్ కంప్యూటర్ యొక్క ఇన్‌పుట్/అవుట్‌పుట్ కంట్రోల్ యూనిట్‌గా పనిచేస్తుంది. TIFRAC యొక్క సాఫ్ట్‌వేర్ 0 మరియు 1 యొక్క ఆదేశాల శ్రేణిలో వ్రాయబడింది. బ్రిటీష్-నిర్మిత HEC 2M కంప్యూటర్, భారతదేశంలోని మొట్టమొదటి డిజిటల్ కంప్యూటర్, ఇది 1955లో కోల్‌కతాలోని ఇండియన్ స్టాటిస్టికల్ ఇన్‌స్టిట్యూట్‌లో దిగుమతి చేయబడి, ఇన్‌స్టాల్ చేయబడింది. దీనికి ముందు, ఈ సంస్థ 1953లో ఒక చిన్న అనలాగ్ కంప్యూటర్‌ను అభివృద్ధి చేసింది. సాంకేతికంగా భారతదేశంలో మొదటి కంప్యూటర్ developed in india with Govenment of india.[2] =====మొదటి తరం కంప్యూటర్స్ (1945-1960)===== మొదటి తరం కంప్యూటర్లలో వాక్యూం ట్యూబులను వాడి తయారు చేసేవారు. వీటిని వాడి తయారు చేసిన మొట్ట మొదటి ఎలెక్ట్రానిక్ కంప్యూటర్ [[ఎనియాక్]] (ENIAC). ఇది రిలేలతో తయారయిన కంప్యూటర్ల కంటే వేగంగా పనిచేయగలదు. సెకనుకు 5000 కూడికలు చేయగలదు. [[1946]]లో తయారయిన ఎనియాక్లో కంప్యూటర్లో మెమొరీ ఉండేదికాదు. దీని తయారీలో 18.000 వాక్యూం ట్యూబులు, 70.000 రెసిస్టర్లు, 1000 కెపాసిటర్లు, 6000 స్విచ్చులు వాడారు. దీనిని ఉంచేందుకు చాలా ఎక్కువ స్థలము అవసరమవడమే కాక దీనిని నడిపించేందుకు 150 కె,డబ్ల్యు ల విద్యుత్ అవసరమయ్యేది. అధిక శక్తి వినియోగించుట వలన ఎక్కువ వేడి పుడుతుండేది. [[1946]]లో [[జాన్ వాన్ న్యూమన్]] కంప్యూటరులో ప్రోగ్రాములను దాచే విధానాన్ని ప్రతిపాదించాడు. ఈ విధానంలో [[ఎడ్సాక్]] (EDSAC), [[ఎడ్వాక్]] (EDVAC), [[యునివాక్]] (UNIVAC) అనే కంప్యూటర్లు తయారయినవి. మొదటి తరం కంప్యూటర్లు పంచ్ కార్డు ద్వారా డేటాను తీసుకొనేవి. ఐ,బి,యం - 650 ([[I B M - 650]]), ఐ,బి,యం - 701 ([[I B M - 701]]) మొదలగునవి మొదటి తరం కంప్యూటర్లు. " భారతదేశపు అత్యంత వేగవంతమైన సూపర్ కంప్యూటర్ ‘పరమ్ ప్రవేగ’ IIScలో ఇన్‌స్టాల్ చేయబడింది: ఇది ఏమి చేయగలదు? ముఖ్యాంశాలు --------------------- year 2022 india super comptuers history cdac india ------------------------------------- పరమ ప్రవేగగా పిలువబడే ఇది భారతీయ విద్యాసంస్థలో అతిపెద్దది. డిపార్ట్‌మెంట్ ఆఫ్ సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ మరియు మినిస్ట్రీ ఆఫ్ ఎలక్ట్రానిక్స్ అండ్ ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ ఆధ్వర్యంలో ఇది నేషనల్ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్ కింద ప్రారంభించబడింది. పరమ్ పర్వేగా 3.3 పెటాఫ్లాప్‌ల సూపర్‌కంప్యూటింగ్ సామర్థ్యాన్ని కలిగి ఉంది. విషయాలను దృష్టిలో ఉంచుకుంటే, ఒక పెటాఫ్లాప్ క్వాడ్రిలియన్ (వెయ్యి ట్రిలియన్) ఫ్లోటింగ్ పాయింట్ ఆపరేషన్స్ పర్ సెకను (FLOPS) లేదా వెయ్యి టెరాఫ్లాప్‌లకు సమానం. సూపర్ కంప్యూటర్‌లో అమర్చబడిన అనేక భాగాలు వాస్తవానికి భారతదేశంలో తయారు చేయబడ్డాయి. ఇది పనిచేసే సాఫ్ట్‌వేర్ స్టాక్‌ను కూడా C-DAC స్వదేశీంగా అభివృద్ధి చేసింది. కర్నాటకలోని బెంగళూరులోని ఇండియన్ ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ సైన్స్ (IISc) దేశంలోనే అత్యంత శక్తివంతమైన సూపర్ కంప్యూటర్‌లలో ఒకదానిని ఏర్పాటు చేసిందని ఇండియా సైన్స్ వైర్ నివేదిక వెల్లడించింది. పరమ ప్రవేగగా పిలువబడే ఇది భారతీయ విద్యాసంస్థలో అతిపెద్దది. డిపార్ట్‌మెంట్ ఆఫ్ సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ మరియు మినిస్ట్రీ ఆఫ్ ఎలక్ట్రానిక్స్ అండ్ ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ (MeitY) నేతృత్వంలోని నేషనల్ సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మిషన్ కింద ఇది ప్రారంభించబడింది. పరమ్ పర్వేగా 3.3 పెటాఫ్లాప్‌ల సూపర్‌కంప్యూటింగ్ సామర్థ్యాన్ని కలిగి ఉంది. విషయాలను దృష్టిలో ఉంచుకుంటే, ఒక పెటాఫ్లాప్ క్వాడ్రిలియన్ (వెయ్యి ట్రిలియన్) ఫ్లోటింగ్ పాయింట్ ఆపరేషన్స్ పర్ సెకను (FLOPS) లేదా వెయ్యి టెరాఫ్లాప్‌లకు సమానం. ఈ సూపర్ కంప్యూటర్‌ను సెంటర్ ఫర్ డెవలప్‌మెంట్ ఆఫ్ అడ్వాన్స్‌డ్ కంప్యూటింగ్ రూపొందించింది. సూపర్ కంప్యూటర్‌లో అమర్చబడిన అనేక భాగాలు వాస్తవానికి భారతదేశంలో తయారు చేయబడ్డాయి. ఇది పనిచేసే సాఫ్ట్‌వేర్ స్టాక్‌ను కూడా C-DAC స్వదేశీంగా అభివృద్ధి చేసింది. సూపర్ కంప్యూటర్‌ను శక్తివంతం చేయడంలో CPU నోడ్‌ల కోసం Intel జియాన్ క్యాస్కేడ్ లేక్ ప్రాసెసర్‌లు మరియు GPU నోడ్‌ల కోసం Nvidia యొక్క Tesla V100 కార్డ్‌లు ఉన్నాయి. మెషీన్ ప్రోగ్రామ్ డెవెలో యొక్క శ్రేణిని కలిగి ఉంది 2022 నాటికి, క్వాంటం కంప్యూటింగ్ అనేది ప్రపంచవ్యాప్తంగా విద్యా సంస్థలు మరియు ప్రైవేట్ రంగంలో ఉన్నత స్థాయి పరిశోధన మరియు అభివృద్ధి కార్యకలాపం. మెకిన్సే & కంపెనీ విశ్లేషణ ప్రకారం "..పెట్టుబడి డాలర్లు వెల్లువెత్తుతున్నాయి మరియు క్వాంటం-కంప్యూటింగ్ స్టార్ట్-అప్‌లు విస్తరిస్తున్నాయి". "సాంప్రదాయమైన అధిక-పనితీరు గల కంప్యూటర్‌ల పరిధి మరియు వేగానికి మించిన సమస్యలను పరిష్కరించడంలో వ్యాపారాలు సహాయపడతాయని క్వాంటం కంప్యూటింగ్ వాగ్దానం చేస్తున్నప్పటికీ, ఈ ప్రారంభ దశలో వినియోగ సందర్భాలు ఎక్కువగా ప్రయోగాత్మకంగా మరియు ఊహాజనితంగా ఉంటాయి" అని వారు గమనించారు.[5] క్లాసికల్ కంప్యూటర్ ద్వారా పరిష్కరించబడే ఏదైనా గణన సమస్య క్వాంటం కంప్యూటర్ ద్వారా కూడా పరిష్కరించబడుతుంది.[6] దీనికి విరుద్ధంగా, క్వాంటం కంప్యూటర్ ద్వారా పరిష్కరించబడే ఏదైనా సమస్యను క్లాసికల్ కంప్యూటర్ ద్వారా కూడా పరిష్కరించవచ్చు, కనీసం సూత్రప్రాయంగా తగినంత సమయం ఇవ్వబడుతుంది. మరో మాటలో చెప్పాలంటే, క్వాంటం కంప్యూటర్లు చర్చ్-ట్యూరింగ్ థీసిస్‌కు కట్టుబడి ఉంటాయి. దీని అర్థం క్వాంటం కంప్యూటర్లు కంప్యూటబిలిటీ పరంగా క్లాసికల్ కంప్యూటర్‌ల కంటే అదనపు ప్రయోజనాలను అందించనప్పటికీ, కొన్ని సమస్యల కోసం క్వాంటం అల్గారిథమ్‌లు సంబంధిత తెలిసిన క్లాసికల్ అల్గారిథమ్‌ల కంటే తక్కువ సమయ సంక్లిష్టతలను కలిగి ఉంటాయి. ముఖ్యంగా, క్వాంటం కంప్యూటర్లు కొన్ని సమస్యలను త్వరగా పరిష్కరించగలవని నమ్ముతారు, ఏ క్లాసికల్ కంప్యూటర్ కూడా సాధ్యమయ్యే సమయ వ్యవధిలో పరిష్కరించలేనిది-ఈ ఘనతను "క్వాంటం ఆధిపత్యం" అని పిలుస్తారు. క్వాంటం కంప్యూటర్‌లకు సంబంధించి సమస్యల గణన సంక్లిష్టత అధ్యయనాన్ని క్వాంటం సంక్లిష్టత సిద్ధాంతం అంటారు india comptuer softwaer technology historyy ear 2020- 2022 Prof. Dr. A.Gopal comptuer software engineering admin officer with Gov tindia hanamkonda,Warangal city telangana india in hanamkonda,Warangal city telangana india software parks of india stated information technology park of india at hanamkonda,Warangal city year 2001 year 2012 with Govt india at cercuit house road hanamkonda,Warangal city ts india online www.orugalluindiacollege.in with Govt india www.indiainfonet.net year 2020 Prof. Dr. A.Gopal - with Got india he founder orugallu technology india software industry msme.gov.in categaor: general A.Gopal- Manaement engineering admin officer & Professor comptuer egineireng & Principal Scientist with Govt india contract Govt ts education univeristy educaiton onlie regular computing medical technology -hanamkonda,Warangal city-Telantgana-india online www.orugalluindiacollege.in www.indiainfonet.net www.msme.gov.in www.nsic.co.in www.kakatiya.ac.in www.ignou.ac.in www.yas.nic.in www.youthforindia.org.in with with Govt india barath sanchar nigam limites stpi in hanamkonda,Warangal city ts india =====రెండవతరం కంప్యూటర్స్(1960-1965)===== రెండవ తరం కంప్యూటర్లలో వాక్యూం ట్యూబులకు బదులు [[ట్రాన్సిస్టర్స్]] వాడడం మొదలెట్టారు. ఇది పరిమాణంలో చిన్నదిగా ఉండటమే కాక వేగంగా పని చేస్తూ తక్కువ వేడిని విడుదల చేస్తుండేది. ఈ కంప్యూటర్లను సాంకేతిక రంగాలలోనే కాక వ్యాపార అవసరములకు కూడా వినియోగించేవారు. ఈ కంప్యూటర్లను వాడుకొనుటకై [[ఫోర్ట్రాన్]], [[కోబాల్]], [[ఆల్గాల్]], [[స్కోబాల్]] అను భాషలు ప్రత్యేకంగా అభివృద్ది చేయబడినవి. ఇవి ఇంగ్లీషు భాష మాదిరిగా ఉపయోగించుటకు తేలికగా ఉండే భాషలు. =====మూడవతరం కంప్యూటర్స్(1965-1975)===== మూడవ తరం కంప్యూటర్స్ చిప్ ఆధారంగా పనిచేయు కంప్యూటర్స్. లార్జ్ స్కేల్ ఇంటిగ్రేషన్ ద్వార 1000 కంటే ఎక్కువ ట్రాన్సిస్టర్లను, రెసిస్టర్లను, కెపాసిటర్లను కాప్స్యూల్ సైజుకు లేదా అంతకంటే చిన్నగా చిప్ లేదా ఐ సి(ఇంటిగ్రేటెడ్ సర్క్యూట్)గా తయరు చేయవచ్చు. ఇలాంటి చిప్పులను వాడడం ద్వారా కంప్యూటర్స్ పరిమాణం తగ్గించి మినీ కంప్యూటర్లుగా తయారు చేయడం మొదలైంది. ఈ చిప్పులను ఉపయోగించి తయారైన మెయిన్ ప్రేమ్ కంప్యూటర్లు మరింత శక్తివంతముగా మరాయి. వీటిని విద్యాసంస్థలలో, ప్రభుత్వకార్యాలయాలలో ఉపయోగించుట మెదలెట్టారు. ఈ కాలంలో అత్యంత శక్తివంతమైన ప్రొసెసింగ్ యూనిట్లు, శక్తివంతమైన మెమొరీ, అధిక సామర్ధ్యం కలిగిన చిప్స్ అభివృద్ది చేయబడ్డాయి. ఈ కాలంలోనే అయస్కాంతత్వ టేపుల స్థానంలో డిస్కులు వినియోగంలోకి వచ్చాయి. ఈ తరం కంప్యూటర్లలో చెప్పదగిన అభివృద్ది కలిగిన శక్తివంతమైన కంప్యూటర్లు రావడంతో వాటికి అనుసంధానంగా [[పి,యల్-1]], [[ఫోర్ట్రాన్-4]] మొదలగు భాషలు వచ్చాయి. ఈ తరం కంప్యూటర్లలో కొన్ని ఐబియమ్ 360 ([[IBM-360]]), ఐబియమ్ 370 ([[IBM-370]]), ఐసిఎల్ 2900 ([[ICL-2900]]) మొదలగునవి. =====నాలగవ తరం కంప్యూటర్స్(1976- ప్రస్తుతం)===== మైక్రో ప్రొసెసరునుపయోగించి తయారు చేయబడిన వాఅటిని నాల్గవ తరం కంప్యూటర్లు అనవచ్చు. కంప్యూటరుకు అవసరమైన సర్క్యూట్ మొత్తమును ఒకే సిలికాన్ చిప్ మీద "పరీలార్జ్ ఇంటిగ్రేషన్" టెక్నాలజీ సహాయంతో సూక్ష్మీకరించి తయారు చేసిన వీటిని చిప్ లేదా 'ఐసిపి' మైక్రో ప్రొసెసరు అంటారు. ఇంటెల్ సంస్థవారిచే తయారు కాబడిన 8080 మైక్రో ప్రొసెసర్ ఉపయోగించి [[ఎడ్వర్డ్ రాబర్ట్]] మొదటి మైక్రో కంప్యూటరు తయారు చేసాడు. దీని పేరు [[ఆల్ టెయిరీ]]. ఐబియమ్ సంస్థ వారూ మైక్రో ప్రొసెసర్ ఉపయోగించి [[1981]]లో పర్సనల్ కంప్యూటర్ తయారు చేసారు. వీటి ధరలు తక్కువగా ఉండటంతో ఇవి ఎక్కువ ప్రజాధరణ పొందుతున్నాయి. వీటికి ఉదాహరణలు- జెడ్ ఎక్ష్ స్పెక్ట్రం, పిసి ఎట్ పెంటియం. == క్వాంటం కంప్యూటింగ్ == క్వాంటం కంప్యూటింగ్ అనేది ఒక రకమైన గణన, ఇది గణనలను నిర్వహించడానికి సూపర్‌పొజిషన్, ఇంటర్‌ఫరెన్స్ మరియు ఎంటాంగిల్‌మెంట్ వంటి క్వాంటం స్టేట్‌ల యొక్క సామూహిక లక్షణాలను ఉపయోగిస్తుంది. క్వాంటం గణనలను నిర్వహించే పరికరాలను క్వాంటం కంప్యూటర్‌లు అంటారు.[1]: I-5  ప్రస్తుత క్వాంటం కంప్యూటర్‌లు ఆచరణాత్మక అనువర్తనాల కోసం సాధారణ (క్లాసికల్) కంప్యూటర్‌లను అధిగమించలేనంత చిన్నవి అయినప్పటికీ, అవి కొన్ని గణన సమస్యలను పరిష్కరించగలవని నమ్ముతారు. పూర్ణాంకాల కారకం (ఇది RSA ఎన్‌క్రిప్షన్‌లో ఉంది), క్లాసికల్ కంప్యూటర్‌ల కంటే గణనీయంగా వేగంగా ఉంటుంది.[2] క్వాంటం కంప్యూటింగ్ అధ్యయనం క్వాంటం ఇన్ఫర్మేషన్ సైన్స్ యొక్క ఉపవిభాగం. క్వాంటం సర్క్యూట్ మోడల్, క్వాంటం ట్యూరింగ్ మెషిన్, అడియాబాటిక్ క్వాంటం కంప్యూటర్, వన్-వే క్వాంటం కంప్యూటర్ మరియు వివిధ క్వాంటం సెల్యులార్ ఆటోమేటా వంటి అనేక రకాల క్వాంటం కంప్యూటర్‌లు (క్వాంటం కంప్యూటింగ్ సిస్టమ్స్ అని కూడా పిలుస్తారు) ఉన్నాయి. అత్యంత విస్తృతంగా ఉపయోగించే మోడల్ క్వాంటం సర్క్యూట్, ఇది క్వాంటం బిట్ లేదా "క్విట్" ఆధారంగా ఉంటుంది, ఇది క్లాసికల్ కంప్యూటేషన్‌లో బిట్‌కి కొంత సారూప్యంగా ఉంటుంది. ఒక క్విట్ 1 లేదా 0 క్వాంటం స్థితిలో లేదా 1 మరియు 0 రాష్ట్రాల సూపర్‌పొజిషన్‌లో ఉండవచ్చు. ఇది కొలిచినప్పుడు, అయితే, ఇది ఎల్లప్పుడూ 0 లేదా 1; ఫలితం యొక్క సంభావ్యత కొలతకు ముందు క్విట్ యొక్క క్వాంటం స్థితిపై ఆధారపడి ఉంటుంది. భౌతిక క్వాంటం కంప్యూటర్‌ను రూపొందించే ప్రయత్నాలు ట్రాన్స్‌మోన్‌లు, అయాన్ ట్రాప్‌లు మరియు టోపోలాజికల్ క్వాంటం కంప్యూటర్‌లు వంటి సాంకేతికతలపై దృష్టి సారించాయి, ఇవి అధిక-నాణ్యత క్విట్‌లను రూపొందించడం లక్ష్యంగా పెట్టుకున్నాయి.[1]: 2–13  ఈ క్విట్‌లు పూర్తి క్వాంటం కంప్యూటర్‌ల ఆధారంగా విభిన్నంగా రూపొందించబడతాయి. కంప్యూటింగ్ మోడల్, క్వాంటం లాజిక్ గేట్‌లు, క్వాంటం ఎనియలింగ్ లేదా అడియాబాటిక్ క్వాంటం కంప్యూటేషన్ ఉపయోగించబడుతుందా. ఉపయోగకరమైన క్వాంటం కంప్యూటర్‌లను నిర్మించడానికి ప్రస్తుతం అనేక ముఖ్యమైన అడ్డంకులు ఉన్నాయి. క్విట్‌ల క్వాంటం స్థితులను నిర్వహించడం చాలా కష్టం, ఎందుకంటే అవి క్వాంటం డీకోహెరెన్స్ మరియు స్టేట్ ఫిడిలిటీతో బాధపడుతున్నాయి. క్వాంటం కంప్యూటర్లకు దోష సవరణ అవసరం.[3][4] 2022 నాటికి, క్వాంటం కంప్యూటింగ్ అనేది ప్రపంచవ్యాప్తంగా విద్యా సంస్థలు మరియు ప్రైవేట్ రంగంలో ఉన్నత స్థాయి పరిశోధన మరియు అభివృద్ధి కార్యకలాపం. మెకిన్సే & కంపెనీ విశ్లేషణ ప్రకారం "..పెట్టుబడి డాలర్లు వెల్లువెత్తుతున్నాయి మరియు క్వాంటం-కంప్యూటింగ్ స్టార్ట్-అప్‌లు విస్తరిస్తున్నాయి". "సాంప్రదాయమైన అధిక-పనితీరు గల కంప్యూటర్‌ల పరిధి మరియు వేగానికి మించిన సమస్యలను పరిష్కరించడంలో వ్యాపారాలు సహాయపడతాయని క్వాంటం కంప్యూటింగ్ వాగ్దానం చేస్తున్నప్పటికీ, ఈ ప్రారంభ దశలో వినియోగ సందర్భాలు ఎక్కువగా ప్రయోగాత్మకంగా మరియు ఊహాజనితంగా ఉంటాయి" అని వారు గమనించారు.[5] క్లాసికల్ కంప్యూటర్ ద్వారా పరిష్కరించబడే ఏదైనా గణన సమస్య క్వాంటం కంప్యూటర్ ద్వారా కూడా పరిష్కరించబడుతుంది.[6] దీనికి విరుద్ధంగా, క్వాంటం కంప్యూటర్ ద్వారా పరిష్కరించబడే ఏదైనా సమస్యను క్లాసికల్ కంప్యూటర్ ద్వారా కూడా పరిష్కరించవచ్చు, కనీసం సూత్రప్రాయంగా తగినంత సమయం ఇవ్వబడుతుంది. మరో మాటలో చెప్పాలంటే, క్వాంటం కంప్యూటర్లు చర్చ్-ట్యూరింగ్ థీసిస్‌కు కట్టుబడి ఉంటాయి. దీని అర్థం క్వాంటం కంప్యూటర్లు కంప్యూటబిలిటీ పరంగా క్లాసికల్ కంప్యూటర్‌ల కంటే అదనపు ప్రయోజనాలను అందించనప్పటికీ, కొన్ని సమస్యల కోసం క్వాంటం అల్గారిథమ్‌లు సంబంధిత తెలిసిన క్లాసికల్ అల్గారిథమ్‌ల కంటే తక్కువ సమయ సంక్లిష్టతలను కలిగి ఉంటాయి. ముఖ్యంగా, క్వాంటం కంప్యూటర్లు కొన్ని సమస్యలను త్వరగా పరిష్కరించగలవని నమ్ముతారు, ఏ క్లాసికల్ కంప్యూటర్ కూడా సాధ్యమయ్యే సమయ వ్యవధిలో పరిష్కరించలేనిది-ఈ ఘనతను "క్వాంటం ఆధిపత్యం" అని పిలుస్తారు. క్వాంటం కంప్యూటర్‌లకు సంబంధించి సమస్యల గణన సంక్లిష్టత అధ్యయనాన్ని క్వాంటం సంక్లిష్టత సిద్ధాంతం అంటారు == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:కంప్యూటరు శాస్త్రం]] q4d3tz21k6b9dxitpl9yvceg200k4rl 3614784 3614783 2022-08-03T17:36:37Z రవిచంద్ర 3079 /* మొదటి తరం కంప్యూటర్స్ (1945-1960) */ స్పాం తొలగింపు wikitext text/x-wiki {{cleanup-reorganize|date=జూన్ 2022}} {{sections|date=జూన్ 2022}} [[దస్త్రం:Personal computer collection rack - Computer History Museum (2007-11-10 21.23.48 by Carlo Nardone).jpg|thumb|407x407px|ప్రారంభంలో వాడిన వ్యక్తిగత కంప్యూటర్లు ]] ఆధునిక ప్రపంచంలో [[కంప్యూటర్]] లేని వ్యవస్థ, రంగం ఏదీ లేదు. కంప్యూటర్ లేని జీవనాన్ని ఊహించుకోవడమే కష్టం. ఇంతవరకూ మానవుడు నిర్మించిన మరే సాధనమూ కంప్యూటర్ చూపిన ప్రభావం చూపలేదంటే దాని శక్తిని అంచనా వెయ్యచ్చు. అటువంటి ప్రాముఖ్యత కలిగిన కంప్యూటర్ రంగంలో మన దేశం కూడా ఎంతో పురోగతిని సాధంచింది. కంప్యూటర్లలో రెండు రకాలు ఉన్నాయి. సాధారణ అవసరాలు అనగా విద్య, వ్యాపారం, పారిశ్రామికం, డిజైనింగ్ లాంటి వాటిలో మొదటి రకం వాడుతుంటారు. రెండవ రకం కర్మగారములలో, భారీ సంస్థలలో, అధిక డేటా ఉండే సర్వర్లకు, మిలటరీ అవసరాలకు, అంతరిక్ష పరిశోధనా సంస్థలలో రోబోట్‌లను నియంత్రించేందుకు ఇలా కొన్ని ప్రత్యేక అవసరాలను దృష్టిలో పెట్టుకొని తయారు చేయబడతాయి. ==కంప్యూటర్ అంటే ఏమిటి?== కంప్యూటర్ అనునది ఒక ఎలక్ట్రానిక్ ఉపకరణం. ఈ ఉపకరణాన్ని కచ్చితంగా నిర్వచించాలంటే కష్టతరమనే చెప్పాలి. కంప్యూటర్ అనే పరికరం కాలక్రమేణా ఎన్నో మార్పులు చెందటం వల్ల ఫలానా యంత్రమే కంప్యూటర్ అని నిర్వచించటం కష్టమౌతుంది. మునుపు కంప్యూటర్ అని పిలువబడ్ద యంత్రాలు వేర్వేరు పనులకై ఉపయోగింపబడటం వలన కూడా ఫలానా పని చేసే యంత్రమే కంప్యూటర్‌ అని చెప్పటం కూడా కష్టమౌతుందనే చెప్పాలు. కానీ ఈ క్రింది నిర్వచనాల ద్వారా కంప్యూటరు అంటే ఏమిటి అనే ప్రశ్నకు సమాధానం చెప్పవచ్చు. * కన్సైజ్‌ ఆక్స్ఫర్డు ఇంగ్లీష్‌ డిక్షనరి కంప్యూటర్‌ను "ముందుగా నిర్ధరించబడిన ఆదేశాల అనుసారం సమాచారాన్ని నిక్షేపించి (store), విశ్లేషించగల (process/analyze) ఒక ఎలెక్ట్రానిక్ పరికరం" అని నిర్వచిస్తోంది. ఈ నిర్వచనం కంప్యూటర్‌ను ఒక విశ్లేషణా యంత్రంగా లేక పరికరంగా చూస్తుంది.<ref>The Concise Oxford English Dictionary, http://www.askoxford.com/concise_oed/computer?view=uk, Accessed on 08.01.2009</ref> * వెబ్స్టర్స్ ఇంగ్లీష్ డిక్షనరి కంప్యూటర్‌కు "సమాచారాన్ని నిక్షేపించి (store) , అనుదానించి (retrieve), విశ్లేషించగల (process/analyze), ప్రోగ్రామబుల్‌ ఐన (సామాన్యంగా ఎలెక్ట్రానిక్) పరికరం" అనే నిర్వచనాన్ని చెబుతోంది. ఈ నిర్వచనంలో నాన్‌-ఎలెక్ట్రానికి పరికరాలు కూడా కంప్యూటర్లు అనబడవచ్చనే అర్థం గోచరిస్తోంది.<ref>Merriam Webster's Online Dictionary, http://www.merriam-webster.com/dictionary/computer, Accessed on 08.01.2009</ref> * సురేశ్‌ బసంద్ర తన కంప్యూటర్స్ టుడే అనే పుస్తకంలో ఈ పరికరాన్ని "విపులమైన ఆదేశాల అధారంగా, దత్తాంశాలను (డేటాను) స్వీకరించి, విశ్లేషించి, ఫలితాలను ప్రదానంచేస్తూ సమస్యలను పరిష్కరించగల యంత్రం." అని నిర్వచించారు. ఈ నిర్వచనంలో కంప్యూటర్‌ను 'సమస్యలను పరిష్కరించే యంత్రం' అని గుర్తించటం జరిగింది.<ref>Basandra, Suresh K, "Computers Today", Chapter-1, Pg#3, Galgotia Publications, 2005, ISBN 81-86340-74-2</ref> computer history మొదటి కంప్యూటర్ 19వ శతాబ్దపు రెండవ దశాబ్దం నాటికి, కంప్యూటర్ యొక్క ఆవిష్కరణకు అవసరమైన అనేక ఆలోచనలు గాలిలో ఉన్నాయి. మొదటిది, సాధారణ గణనలను స్వయంచాలకంగా చేయగలిగిన సైన్స్ మరియు పరిశ్రమకు సంభావ్య ప్రయోజనాలు ప్రశంసించబడ్డాయి, ఎందుకంటే అవి ఒక శతాబ్దం క్రితం కాదు. స్వయంచాలక గణనను మరింత ఆచరణాత్మకంగా చేయడానికి నిర్దిష్ట పద్ధతులు, లాగరిథమ్‌లను జోడించడం లేదా పునరావృతం చేయడం ద్వారా గుణకారం చేయడం వంటివి కనుగొనబడ్డాయి మరియు అనలాగ్ మరియు డిజిటల్ పరికరాలతో అనుభవం ప్రతి విధానం యొక్క కొన్ని ప్రయోజనాలను చూపించింది. జాక్వర్డ్ మగ్గం (మునుపటి విభాగంలో వివరించినట్లుగా, కంప్యూటర్ పూర్వగాములు) కోడెడ్ సూచనల ద్వారా బహుళార్ధసాధక పరికరాన్ని నిర్దేశించడం వల్ల కలిగే ప్రయోజనాలను చూపింది మరియు ఆ సూచనలను త్వరగా మరియు సరళంగా సవరించడానికి పంచ్ కార్డ్‌లను ఎలా ఉపయోగించవచ్చో ఇది ప్రదర్శించింది. ఇంగ్లండ్‌లోని ఒక గణిత మేధావి ఈ ముక్కలన్నింటినీ ఒకచోట చేర్చడం ప్రారంభించాడు. తేడా ఇంజిన్ చార్లెస్ బాబేజ్ ఒక ఆంగ్ల గణిత శాస్త్రజ్ఞుడు మరియు ఆవిష్కర్త: అతను కౌక్యాచర్‌ను కనుగొన్నాడు, బ్రిటిష్ పోస్టల్ వ్యవస్థను సంస్కరించాడు మరియు కార్యకలాపాల పరిశోధన మరియు యాక్చురియల్ సైన్స్ రంగాలలో మార్గదర్శకుడు. చెట్ల రింగుల నుండి గత సంవత్సరాల వాతావరణాన్ని చదవవచ్చని మొదట సూచించినది బాబేజ్. అతను కీలు, సాంకేతికలిపులు మరియు మెకానికల్ బొమ్మలతో జీవితకాల మోహం కలిగి ఉన్నాడు. ఇది మనం ఇచ్చిన సమస్య యొక్క డేటా (INPUT) స్వీకరించి ముందుగా ఇవ్వబడిన ప్రోగ్రాం ప్రకారం డేటాను విశ్లేషించి ఫలితాలు (OUTPUT) అందజేస్తుంది. ;కంప్యూటర్ వివరణ *[[లెక్కలు]] చేయడం కోసం కాలుక్యులేటర్ *[[ఉత్తరాలు]] టైప్ చేయడం కోసం టైపురైటర్ *ఉత్తరాలు దాచుకోవడం కోసం అలమర *[[ఆటలు]] ఆడుకొనే వీడియోగేమ్ ప్లేయర్ *[[సంగీతం]] వినే టేపురికార్డర్ *[[సినిమాలు]] చూసే [[దూరదర్శిని]] ఇలా ఒకే సాధనం ద్వారా విస్త్రుత ఉపయోగాల సమ్మేళనం కంప్యూటర్. కేవలం ఇవేకాక ఫ్యాక్టరీలలో యంత్ర నిర్దేశకుడు, కార్యాలయలలో కాగితాల పని, శాటిలైట్ వ్యవస్థలలో నిపుణుడు, రోబోట్‌లను నడిపించే పనిమంతుడు ఇలా చాలా చాలా చేయగల సాధనం కంప్యూటర్. మనిషి విషయం గ్రహిస్తాడు. ఆలోచిస్తాడు. దానికి అనుకూలంగా స్పందిస్తాడు. కాని! కంప్యూటర్ డేటాని ఇన్ పుట్ గా తీసుకొని ప్రొసెస్ చేస్తుంది. అవుట్ పుట్ ఇస్తుంది. ఈ రెండు విషయాల ద్వారా మనిషి చేసే పనికి కంప్యూటర్ చేసే పనికి దగ్గర దగ్గర పోలికలున్నాయని చెప్పవచ్చు. ;డేటా స్వీకరణ కీబోర్డ్, మౌస్, స్కానర్ మొదలగు పరికరాలు డేటాను మన నుంచి తీసుకొని కంప్యూటరుకు అందించుటకు ఉపయోగపడతాయి. వీటిని ఇన్ పుట్ డివైసెస్ అంటారు. వీటిని మనిషి యొక్క [[కళ్ళు]], [[చెవులు]]తో పోల్చవచ్చు. ;డేటా నియంత్రణ మనిషి యొక్క శరీర భాగాలను [[మెదడు]] ఏ విధంగా నియంత్రిస్తుందో అలాగే కంప్యూటర్లలో [[మైక్రో ప్రొసెసర్]] కంప్యూటరు లోని అన్ని భాగాలను నియంత్రిస్తుంది. ఇది ఇన్ పుట్ నుండి వచ్చిన డేటాను తీసుకొని ప్రోగ్రాముల సహాయంతో విశ్లేషించి ఫలితాలను తయారు చేస్తుంది. ;ఫలితాలు ప్రొసెసర్ నుండి సమాచారం గ్రహించి బయటకు అందించే ప్రింటరు మానిటరు మొదలగు భాగాలను అవుట్ పుట్ డివైసెస్ అంటారు. వీటిని మానవ శరీరంలోని మెదడు నుండి సమాచారం అందుకొని పని చేసే [[కాళ్ళు]], [[చేతులు]], [[నోరు]] లాంటి వాటితో పోల్చవచ్చు. ==కంప్యూటర్ నిర్మాణము== కంప్యూటర్లలో రకాలు ఉన్నప్పటికీ సాధారణంగా అందరూ వాడే 'పర్సనల్ కంప్యూటర్' నిర్మాణం ప్రకారం టైపురైటరు లాంటి [[కీ బోర్డ్]] కలిగి ఉంటుంది. కీబోర్డ్ ద్వారా కంప్యూటరుకు అవసరమైన డేటా అందిస్తాము. అందుకొన్న డేటాను విశ్లేషించేందుకు సి పి యు ([[సెంట్రల్ ప్రాసెసింగ్ యూనిట్]]) అనేది ఒక బాక్సులో [[మదర్ బోర్డ్]], పవర్ సప్లై బాక్స్, చిన్నప్యాన్స్, ప్లాపీ డిస్క్, డేటా డిస్క్([[హార్డ్ డ్రైవ్]]) అనే వాటితో కలసి ఉంటుంది. సెంట్రల్ ప్రోసెసింగ్ యూనిట్ నుండి విశ్లేషించబడిన సమాచారమును చూడడం కోసం టెలివిజన్ మాదిరిగా ఉండే మానిటర్ అను సాధనం ఉండును. వీటన్నిటి కలయికనూ కంప్యూటర్ అనవచ్చు. దీనికి ప్రింటర్, స్కానర్ మొదలగువాటిని కలపవచ్చు. సూపర్కంప్యూటింగ్ చరిత్ర కొలంబియా విశ్వవిద్యాలయంలోని IBM ట్యాబులేటర్‌లకు ప్రతిస్పందనగా 1920ల చివరలో యునైటెడ్ స్టేట్స్‌లో సూపర్‌కంప్యూటింగ్ అనే పదం ఉద్భవించింది. 1964లో విడుదలైన CDC 6600, కొన్నిసార్లు మొదటి సూపర్ కంప్యూటర్‌గా పరిగణించబడుతుంది.[1][2] అయినప్పటికీ, కొన్ని మునుపటి కంప్యూటర్‌లు 1960 UNIVAC LARC,[3] IBM 7030 స్ట్రెచ్,[4] మరియు మాంచెస్టర్ అట్లాస్ వంటి వాటి కోసం సూపర్ కంప్యూటర్‌లుగా పరిగణించబడ్డాయి, రెండూ 1962లో—ఇవన్నీ పోల్చదగిన శక్తిని కలిగి ఉన్నాయి; మరియు 1954 IBM NORC.[5] 1980ల నాటి సూపర్‌కంప్యూటర్‌లు కొన్ని ప్రాసెసర్‌లను మాత్రమే ఉపయోగించగా, 1990లలో, వేలాది ప్రాసెసర్‌లతో కూడిన యంత్రాలు యునైటెడ్ స్టేట్స్ మరియు జపాన్‌లో కొత్త గణన పనితీరు రికార్డులను నెలకొల్పడం ప్రారంభించాయి. 20వ శతాబ్దం చివరి నాటికి, పర్సనల్ కంప్యూటర్‌లలో ఉన్నటువంటి వేల సంఖ్యలో "ఆఫ్-ది-షెల్ఫ్" ప్రాసెసర్‌లతో భారీ సమాంతర సూపర్ కంప్యూటర్‌లు నిర్మించబడ్డాయి మరియు టెరాఫ్లాప్ గణన అవరోధాన్ని ఛేదించాయి. 21వ శతాబ్దపు మొదటి దశాబ్దంలో పురోగతి నాటకీయంగా ఉంది మరియు 60,000 కంటే ఎక్కువ ప్రాసెసర్‌లతో సూపర్‌కంప్యూటర్‌లు కనిపించాయి, పెటాఫ్లాప్ పనితీరు స్థాయిలను చేరుకున్నాయి. ప్రారంభం: 1950లు మరియు 1960లు "సూపర్ కంప్యూటింగ్" అనే పదాన్ని మొదటిసారిగా న్యూయార్క్ వరల్డ్‌లో 1929లో కొలంబియా విశ్వవిద్యాలయం కోసం IBM తయారు చేసిన పెద్ద కస్టమ్-బిల్ట్ ట్యాబులేటర్‌లను సూచించడానికి ఉపయోగించబడింది. 1957లో, ఇంజనీర్ల బృందం మిన్నెసోటాలోని మిన్నియాపాలిస్‌లో కంట్రోల్ డేటా కార్పొరేషన్ (CDC)ని ఏర్పాటు చేయడానికి స్పెర్రీ కార్పొరేషన్‌ను విడిచిపెట్టింది. సేమౌర్ క్రే ఒక సంవత్సరం తర్వాత CDCలో తన సహోద్యోగులతో చేరడానికి స్పెర్రీని విడిచిపెట్టాడు.[6] 1960లో, క్రే CDC 1604ను పూర్తి చేసింది, ఇది వాణిజ్యపరంగా విజయవంతమైన ట్రాన్సిస్టరైజ్డ్ కంప్యూటర్‌లలో మొదటి తరం మరియు విడుదలైన సమయంలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత వేగవంతమైన కంప్యూటర్.[7] అయినప్పటికీ, పూర్తిగా ట్రాన్సిటరైజ్ చేయబడిన ఏకైక హార్వెల్ క్యాడెట్ 1951లో పనిచేసింది మరియు IBM దాని వాణిజ్యపరంగా విజయవంతమైన ట్రాన్సిటరైజ్డ్ IBM 7090ని 1959లో అందించింది. సిస్టమ్ కన్సోల్‌తో CDC 6600 1960లో, క్రే ప్రపంచంలోనే అత్యంత వేగవంతమైన కంప్యూటర్‌ను రూపొందించాలని నిర్ణయించుకున్నాడు. జిమ్ థోర్న్‌టన్, మరియు డీన్ రౌష్ మరియు దాదాపు 30 మంది ఇతర ఇంజనీర్‌లతో కలిసి నాలుగు సంవత్సరాల ప్రయోగాల తర్వాత 1964లో క్రే CDC 6600ని పూర్తి చేశారు. క్రే జెర్మేనియం నుండి సిలికాన్ ట్రాన్సిస్టర్‌లకు మారారు, దీనిని ఫెయిర్‌చైల్డ్ సెమీకండక్టర్ నిర్మించారు, ఇది ప్లానార్ ప్రక్రియను ఉపయోగించింది. వీటిలో మీసా సిలికాన్ ట్రాన్సిస్టర్‌ల లోపాలు లేవు. అతను వాటిని చాలా వేగంగా పరిగెత్తాడు, మరియు కాంతి పరిమితి యొక్క వేగం తీవ్రమైన వేడెక్కడం సమస్యలతో చాలా కాంపాక్ట్ డిజైన్‌ను బలవంతం చేసింది, వీటిని డీన్ రౌష్ రూపొందించిన శీతలీకరణను ప్రవేశపెట్టడం ద్వారా పరిష్కరించారు.[8] 6600 పరిశ్రమ యొక్క మునుపటి రికార్డ్ హోల్డర్ IBM 7030 స్ట్రెచ్‌ను అధిగమించింది, [స్పష్టత అవసరం] మూడు రెట్లు ఎక్కువ.[9][10] మూడు మెగాఫ్లాప్‌ల పనితీరుతో,[11][12] రెండు వందల కంప్యూటర్‌లు ఒక్కొక్కటి $9 మిలియన్లకు విక్రయించబడినప్పుడు దీనిని సూపర్‌కంప్యూటర్‌గా పిలిచారు మరియు సూపర్‌కంప్యూటింగ్ మార్కెట్‌ని నిర్వచించారు.[7][13] 6600 పెరిఫెరల్ కంప్యూటింగ్ ఎలిమెంట్స్‌కు పనిని "ఫార్మింగ్ అవుట్" చేయడం ద్వారా వేగాన్ని పొందింది, వాస్తవ డేటాను ప్రాసెస్ చేయడానికి CPU (సెంట్రల్ ప్రాసెసింగ్ యూనిట్)ని విడుదల చేసింది. మిన్నెసోటా యూనివర్శిటీలో లిడ్డియార్డ్ మరియు ముండ్‌స్టాక్‌లు మెషీన్ కోసం మిన్నెసోటా ఫోర్ట్రాన్ కంపైలర్‌ను అభివృద్ధి చేశారు మరియు దానితో 6600 ప్రామాణిక గణిత శాస్త్ర కార్యకలాపాలపై 500 కిలోఫ్లాప్‌లను కొనసాగించగలదు.[14] 1968లో, క్రే CDC 7600ని పూర్తి చేశాడు, ఇది ప్రపంచంలోనే అత్యంత వేగవంతమైన కంప్యూటర్.[7] 36 MHz వద్ద, 7600 6600 కంటే 3.6 రెట్లు క్లాక్ స్పీడ్‌ని కలిగి ఉంది, అయితే ఇతర సాంకేతిక ఆవిష్కరణల కారణంగా గణనీయంగా వేగంగా నడిచింది. వారు 7600లలో కేవలం 50 మాత్రమే విక్రయించారు, చాలా వైఫల్యం కాదు. క్రే తన స్వంత కంపెనీని స్థాపించడానికి 1972లో CDCని విడిచిపెట్టాడు.[7] అతని నిష్క్రమణకు రెండు సంవత్సరాల తర్వాత CDC STAR-100ని డెలివరీ చేసింది, ఇది 100 మెగాఫ్లాప్‌ల వద్ద 7600 కంటే మూడు రెట్లు ఎక్కువ వేగంతో ఉంది. టెక్సాస్ ఇన్‌స్ట్రుమెంట్స్ ASCతో పాటు, వెక్టర్ ప్రాసెసింగ్‌ని ఉపయోగించిన మొదటి మెషీన్‌లలో STAR-100 ఒకటి - ఆలోచన ఉంది. 1964లో APL ప్రోగ్రామింగ్ లాంగ్వేజ్ ద్వారా ప్రేరణ పొందింది.[15][16] జనవరి 1963లో మాంచెస్టర్ అట్లాస్ విశ్వవిద్యాలయం. 1956లో, యునైటెడ్ కింగ్‌డమ్‌లోని మాంచెస్టర్ యూనివర్శిటీలో ఒక బృందం, MUSE-ని అభివృద్ధి చేయడం ప్రారంభించింది - మైక్రోసెకండ్ ఇంజిన్ నుండి ఈ పేరు వచ్చింది - చివరికి ఒక సూచనకు ఒక మైక్రోసెకండ్‌కు చేరుకునే ప్రాసెసింగ్ వేగంతో పనిచేసే కంప్యూటర్‌ను రూపొందించే లక్ష్యంతో, దాదాపు ఒక మిలియన్ సూచనలు రెండవది.[17] Mu (గ్రీకు అక్షరం పేరు µ) అనేది SI మరియు ఇతర యూనిట్ల వ్యవస్థలలో ఉపసర్గ, ఇది 10−6 (ఒక మిలియన్) కారకాన్ని సూచిస్తుంది. 1958 చివరిలో, ఫెరాంటి ఈ ప్రాజెక్ట్‌పై మాంచెస్టర్ విశ్వవిద్యాలయంతో సహకరించడానికి అంగీకరించాడు మరియు టామ్ కిల్‌బర్న్ నియంత్రణలో ఉన్న జాయింట్ వెంచర్‌తో కంప్యూటర్‌కు కొంతకాలం తర్వాత అట్లాస్ అని పేరు పెట్టారు. మొదటి అట్లాస్ అధికారికంగా 7 డిసెంబర్ 1962న ప్రారంభించబడింది—క్రే CDC 6600 సూపర్‌కంప్యూటర్‌ను ప్రవేశపెట్టడానికి దాదాపు మూడు సంవత్సరాల ముందు—ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి సూపర్‌కంప్యూటర్‌లలో ఒకటి. నాలుగు IBM 7094లకు సమానమైన ప్రపంచంలోనే అత్యంత శక్తివంతమైన కంప్యూటర్‌గా ఇది ప్రారంభించబడిన సమయంలో పరిగణించబడింది. అట్లాస్ ఆఫ్‌లైన్‌కి వెళ్లినప్పుడల్లా యునైటెడ్ కింగ్‌డమ్ కంప్యూటర్ సామర్థ్యంలో సగం కోల్పోయిందని చెప్పబడింది.[18] అట్లాస్ దాని 16,384 పదాలను కలపడం ద్వారా దాని వర్కింగ్ మెమరీని విస్తరించడానికి ఒక మార్గంగా వర్చువల్ మెమరీ మరియు పేజింగ్‌ను ప్రారంభించింది. 21వ శతాబ్దంలో పెటాస్కేల్ కంప్యూటింగ్ ప్రధాన వ్యాసం: పెటాస్కేల్ కంప్యూటింగ్ అర్గోన్ నేషనల్ లాబొరేటరీలో బ్లూ జీన్/P సూపర్ కంప్యూటర్ 21వ శతాబ్దం మొదటి దశాబ్దంలో గణనీయమైన పురోగతి సాధించబడింది. సూపర్ కంప్యూటర్ల సామర్థ్యం పెరుగుతూనే ఉంది, కానీ నాటకీయంగా లేదు. క్రే C90 1991లో 500 కిలోవాట్ల శక్తిని ఉపయోగించింది, అయితే 2003 నాటికి ASCI Q 3,000 kWని ఉపయోగించింది, అయితే 2,000 రెట్లు వేగంగా పనిచేసింది, ప్రతి వాట్ పనితీరును 300 రెట్లు పెంచింది.[35] 2004లో, జపాన్ ఏజెన్సీ ఫర్ మెరైన్-ఎర్త్ సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ (JAMSTEC) వద్ద NEC నిర్మించిన ఎర్త్ సిమ్యులేటర్ సూపర్‌కంప్యూటర్ 640 నోడ్‌లను ఉపయోగించి 35.9 టెరాఫ్లాప్‌లకు చేరుకుంది, ఒక్కొక్కటి ఎనిమిది యాజమాన్య వెక్టార్ ప్రాసెసర్‌లు ఉన్నాయి.[36] పోల్చి చూస్తే, 2020 నాటికి, ఒక NVidia RTX 3090 గ్రాఫిక్స్ కార్డ్ ఒక్కో కార్డుకు 35 TFLOPS చొప్పున పోల్చదగిన పనితీరును అందించగలదు.[37] IBM బ్లూ జీన్ సూపర్‌కంప్యూటర్ ఆర్కిటెక్చర్ 21వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో విస్తృతంగా ఉపయోగించబడింది మరియు TOP500 జాబితాలోని 27 కంప్యూటర్‌లు ఆ నిర్మాణాన్ని ఉపయోగించాయి. బ్లూ జీన్ విధానం కొంత భిన్నంగా ఉంటుంది, ఇది తక్కువ విద్యుత్ వినియోగానికి ప్రాసెసర్ వేగాన్ని వ్యాపారం చేస్తుంది, తద్వారా ఎక్కువ సంఖ్యలో ప్రాసెసర్‌లను గాలి చల్లబడిన ఉష్ణోగ్రతల వద్ద ఉపయోగించవచ్చు. ఇది 60,000 ప్రాసెసర్‌లను ఉపయోగించగలదు, 2048 ప్రాసెసర్‌లు "ప్రతి రాక్", మరియు వాటిని త్రీ-డైమెన్షనల్ టోరస్ ఇంటర్‌కనెక్ట్ ద్వారా కలుపుతుంది.[38][39] చైనాలో పురోగతి వేగంగా ఉంది, దీనిలో చైనా జూన్ 2003లో TOP500 జాబితాలో 51వ స్థానంలో ఉంది, తర్వాత నవంబర్ 2003లో 14వ స్థానంలో ఉంది మరియు జూన్ 2004లో 10వ స్థానంలో ఉంది మరియు 2005లో 5వ స్థానంలో నిలిచింది, 2010లో 2.5 పెటాఫ్లాప్ టియాన్హే-తో అగ్రస్థానాన్ని పొందింది. నేను సూపర్ కంప్యూటర్.[40][41] జూలై 2011లో, 8.1 పెటాఫ్లాప్ జపనీస్ K కంప్యూటర్ 600 క్యాబినెట్లలో ఉంచబడిన 60,000 SPARC64 VIIIfx ప్రాసెసర్‌లను ఉపయోగించి ప్రపంచంలోనే అత్యంత వేగవంతమైనదిగా మారింది. K కంప్యూటర్ ఎర్త్ సిమ్యులేటర్ కంటే 60 రెట్లు ఎక్కువ వేగాన్ని కలిగి ఉంది మరియు ఎర్త్ సిమ్యులేటర్ అగ్రస్థానంలో నిలిచిన ఏడు సంవత్సరాల తర్వాత ప్రపంచంలోని 68వ సిస్టమ్‌గా ర్యాంక్ పొందడం, అత్యుత్తమ పనితీరులో వేగవంతమైన పెరుగుదల మరియు సూపర్‌కంప్యూటింగ్ సాంకేతికత యొక్క విస్తృత వృద్ధి రెండింటినీ ప్రదర్శిస్తుంది. ప్రపంచవ్యాప్తంగా.[42][43][44] 2014 నాటికి, ఎర్త్ సిమ్యులేటర్ జాబితా నుండి తొలగించబడింది మరియు 2018 నాటికి K కంప్యూటర్ టాప్ 10 నుండి నిష్క్రమించింది. 2018 నాటికి, సమ్మిట్ 200 petaFLOPS వద్ద ప్రపంచంలోనే అత్యంత శక్తివంతమైన సూపర్ కంప్యూటర్‌గా మారింది. 2020లో, 442 PFLOPS సామర్థ్యం గల ఫుగాకు సూపర్‌కంప్యూటర్‌తో జపనీయులు మరోసారి అగ్రస్థానంలో నిలిచారు. ; ==కంప్యూటర్ అభివృద్దిక్రమం== కంప్యూటర్ ముఖ్యంగా లెక్కలు చేసేందుకు ఉపయోగించుట కొరకు తయారు చేయబడింది. క్రీస్తు పూర్వం చైనీయులు [[అబాకస్]] అనే సాధనాన్ని లెక్కలు చేసేందుకు వినియోగించేవారు. [[జాన్ నేపియర్]] అను [[స్కాట్‌లాండ్]] దేశ గణిత శాస్త్రజ్ఞుడు గుణకారములను సులభముగా చేయుటకు [[నేపియర్ బోన్స్]] అనే ఎముకలతో తయారు చేయబడిన సాధనమును ఉపయోగించాడు. అదే జాన్ పియర్ తరువాత [[1617]]లో [[లూగరిధమిక్ టేబుల్స్]]ను గుణకారములను భాగహారములను చేసేందుకు తయారు చేసి ఉపయోగించాడు. [[1620]]వ సంవత్సరంలో లూగరిధమ్స్ టేబుల్ ద్వారా కొంత అభివృద్ధి చేసి [[స్లైడ్ రూల్]] కనుగొన్నాడు. అయితే ఇవన్నీ మానవ శక్తితో పనిచేసేవే. వీటి తదనాంతరం రూపుదిద్దుకొన్నదే [[పాస్కల్]] ఇది గేర్లు ఇనుప చక్రములు వినియోగించి చేసిన మొదటి యంత్రమనవచ్చు. [[1671]]వ సంవత్సరంలో [[గాట్ఫ్రెడ్ లైబెంజ్]] అను అతడు పాస్కల్ యంత్రానికి మార్పులు చేర్పులు చేసి కూడికలు తీసివేతలతోపాటు గుణకారములు, భాగహారములు కూడా సులభముగా చేయగల్గే [[లీబ్ నిడ్జ్]] అనే యంత్రమును తయారు చేసాడు. [[1823]]వ సంవత్సరంలో '''కంప్యూటర్ పితామహుడు'''గా పిలవబడే [[చార్లెస్ బాబేజ్]] అను గణిత శాస్త్రజ్ఞుడు ఆల్జీబ్రా ఈక్వేషన్స్ కూడా చేయగల [[డిఫరెన్సియల్ ఇంజన్]] అనే యంత్రపరికరాన్ని తయారు చేసాడు. ఇతని కాలంలోనే కావలసిన విడి భాగాలు లభించి ఉంటే కంప్యూటర్ తయారయ్యి ఉండేదని అంటారు. ఎందువలనంటే డిఫెన్సియల్ ఇంజనుపై గడించిన అనుభవంతో నిముషానికి అరవై కూడికలు చేయగలిగి విలువలను మెమొరీలో దాయగల అవకాశం గల [[ఎనలిటికల్ ఇంజన్]] రూపకల్పన చేయగలిగాడు. కాని అతని అవసరానికి సరిపడు క్వాలిటీ గల విడిభాగాలు తయారు చేయగల సామర్ధ్యం కలిగిన పరిశ్రమలు ఆనాడు లేకపోవుటచే ఎనలిటికల్ ఇంజన్ తయారు చేయలేక పోయాడు. తరువాత కంప్యూటర్ అభివృద్ధికి [[హార్మన్ హోల్ రీత్]] కృషిచేసి తను తయారు చేసిన కంప్యూటర్లను అవసరం కలిగిన కొన్ని కంపెనీలకు విక్రయించగలిగాడు. ప్రసిద్ధి గాంచిన కంప్యూటర్ల సంస్థ [[ఐ.బి.యమ్(I.B.M)]] హోల్ రీత్ స్థాపించినదే. మొదటి [[ఎనలాగ్ కంప్యూటర్]] రకానికి చెందిన [[లార్డ్ కెల్విన్]] అభివృద్ధి చేసాడు. దీని తరువాత [[మార్క్-1]] (MARK-1) అనే కంప్యూటర్ [[1948]]లో ఐ.బి.యమ్. సంస్థ సహకారంతో రూపొందించాడు. ఈ కంప్యూటరునే అసలైన కంప్యూటరుగా పేర్కొంటారు. దీని తరువాత వాల్వులు ఉపయోగించి కంప్యూటర్లు తయారు చేయబడినాయి. ==కంప్యూటర్ల వర్గీకరణ== కంప్యూటర్లు అవి పనిచేసే సూత్రము బట్టి కొన్ని వర్గాలుగా విభజించారు. ;ఎన్లాగ్ కంప్యూటర్స్ ఇందులో భౌతికంగా మారుతుండే విలువలయిన [[ఉష్ణోగ్రత]], [[పీడనము]]ల విలువలను తీసుకొని అందుకు అనుగుణమైన విద్యుత్ రంగాలను విశ్లేషించుట ద్వారా మానిటరుపై ఫలితము తెలియచేయబడుతుంది. ;డిజిటల్ కంప్యూటర్స్ డిజిటల్ కంప్యూటర్లలో రెండు రకాలు ఉన్నాయి. సాధారణ అవసరాలు అనగా విద్య, వ్యాపారం, పారిశ్రామికం, డిజైనింగ్ లాంటి వాటిలో మొదటి రకం వాడుతుంటారు. రెండవ రకం కర్మగారములలో, భారీ సంస్థలలో, అధిక డేటా ఉండే సర్వర్లకు, మిలటరీ అవసరాలకు, అంతరిక్ష పరిశోధనా సంస్థలలో రోబోట్ లను నియంత్రించేందుకు ఇలా కొన్ని ప్రత్యేక అవసరాలను దృష్టిలో పెట్టుకొని తయారు చేయబడతాయి. మనం నిత్యం ఉపయోగించు సాధారణమైన కంప్యూటర్లను డిజిటల్ కంప్యూటర్లంటారు. [[డిజిట్]] అంటే అంకె అనే అర్ధంతో వీటిని అలా పిలుస్తున్నారు. డిజిటల్ కంప్యూటర్లు [[సంఖ్య]] లకు సంబంధించినవి. ఇన్ పుట్ ఏరూపముగా ఇవ్వబడిననూ దానిని సంఖ్యారూపములోకి మార్చుకొంటాయి. డిజిటల్ కంప్యూటర్లు సంఖ్యలను ఒక మానం నుండి వేరొక మానంలోకి ([[బ్రైనరీ కోడ్]]) గా మార్చుకొంటూ కేవలం కూడికలు తీసివేతల ద్వారా ఇన్ పుట్ను విశ్లేషిస్తూ తమ పనులను నిర్వర్తించి పలితాలను తెలియపరుస్తూఉంటాయి. ఇవి ఒక గది అంత విస్తీర్ణము నుండి అరచేతిలో ఇమిడిపోయేంత(పామ్ టాప్ కంప్యూటర్) చిన్నగా కూడా ఉంటాయి. ఇవి ఎన్లాగ్ కంప్యూటర్లతో పోలిస్తే ఖర్చు తక్కువ, వేగం కూడా ఎక్కువగా ఉంటాయి. ;హైబ్రీడ్ కంప్యూటర్స్ కొన్ని ప్రత్యేక అవసరాలకు ఎన్లాగ్, డిజిటల్ కంప్యూటర్లను కలిపి తయారు చేస్తారు. వీటిలో కొన్ని లెక్కలు ఎన్లాగ్ కంప్యూటర్ విభాగంలోనూ మరికొన్ని డిజిటల్ విభాగంలోనూ జరుగుతాయి. ఉదాహరణకు హాస్పిటల్లలో ఐసియు విభాగాలలో వీటిని వాడుతుంటారు. ఇవి రోగి యొక్క గుండె కొట్టుకొనే రేటును ఎన్లాగ్ ద్వారా తీసుకొని మారుతూ ఉండే విలువలను డిజిటల్ సిగ్నల్స్ రూపంలో విశ్లేషించి రోగికి అపాయమేర్పడినపుడు హెచ్చరిస్తుంది. కంప్యూటర్ల సామర్ధ్యమును బట్టి మూడు రకాలుగానూ, వాడకమును బట్టి మూడు రకములుగాను విడగొట్టవచ్చు వాటిలో ;మొదటి రకం. *మైక్రో కంప్యూటర్స్ *మెయిన్ ప్రేమ్ కంప్యూటర్స్ *సూపర్ కంప్యూటర్స్ ;రెండవరకం *హోమ్ కంప్యూటర్లు *మల్టీ మీడియా కంప్యూటర్లు *ఎడ్యుకేషనల్ కంప్యూటర్లు ==కంప్యూటర్ తరాలు== IFRAC (టాటా ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ ఫండమెంటల్ రీసెర్చ్ ఆటోమేటిక్ కాలిక్యులేటర్) ముంబైలోని టాటా ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ ఫండమెంటల్ రీసెర్చ్‌లో భారతదేశంలో అభివృద్ధి చేయబడిన మొదటి కంప్యూటర్. ప్రారంభంలో TIFR పైలట్ మెషిన్ 1950లలో అభివృద్ధి చేయబడింది (1956లో పని చేసింది).[1] తుది యంత్రం యొక్క అభివృద్ధి 1955లో ప్రారంభించబడింది[citation needed] మరియు అధికారికంగా ప్రారంభించబడింది (మరియు జవహర్‌లాల్ నెహ్రూచే TIFRAC అని పేరు పెట్టారు)[citation needed] 1960లో పూర్తి యంత్రం 1965 వరకు వాడుకలో ఉంది.[citation needed] TIFRACలో 2,700 వాక్యూమ్ ట్యూబ్‌లు, 1,700 జెర్మేనియం డయోడ్‌లు మరియు 12,500 రెసిస్టర్‌లు ఉన్నాయి. ఇది ఫెర్రైట్ కోర్ మెమరీ యొక్క 2,048 40-బిట్ పదాలను కలిగి ఉంది. ఈ యంత్రం ఫెర్రైట్ కోర్ మెమరీని ముందుగా స్వీకరించింది.[citation needed] వాక్యూమ్ ట్యూబ్‌లను కలిగి ఉన్న TIFRAC యొక్క ప్రధాన అసెంబ్లీ 18 అడుగుల x 2.5 అడుగుల x 8 అడుగుల కొలిచే భారీ స్టీల్ రాక్‌లో ఉంచబడింది. ఇది 4 అడుగుల x 2.5 అడుగుల x 8 అడుగుల మాడ్యూల్స్ నుండి తయారు చేయబడింది. సర్క్యూట్‌లను యాక్సెస్ చేయడానికి ప్రతి మాడ్యూల్‌కు ఇరువైపులా ఉక్కు తలుపులు ఉన్నాయి.[citation needed] గ్రాఫ్‌లు మరియు ఆల్ఫా-న్యూమరిక్ చిహ్నాలు రెండింటి యొక్క అనలాగ్ మరియు డిజిటల్ డిస్‌ప్లే కోసం కంప్యూటర్‌కు సహాయక అవుట్‌పుట్‌గా పనిచేయడానికి క్యాథోడ్ రే ట్యూబ్ డిస్‌ప్లే సిస్టమ్ అభివృద్ధి చేయబడింది. మాన్యువల్ కన్సోల్ కంప్యూటర్ యొక్క ఇన్‌పుట్/అవుట్‌పుట్ కంట్రోల్ యూనిట్‌గా పనిచేస్తుంది. TIFRAC యొక్క సాఫ్ట్‌వేర్ 0 మరియు 1 యొక్క ఆదేశాల శ్రేణిలో వ్రాయబడింది. బ్రిటీష్-నిర్మిత HEC 2M కంప్యూటర్, భారతదేశంలోని మొట్టమొదటి డిజిటల్ కంప్యూటర్, ఇది 1955లో కోల్‌కతాలోని ఇండియన్ స్టాటిస్టికల్ ఇన్‌స్టిట్యూట్‌లో దిగుమతి చేయబడి, ఇన్‌స్టాల్ చేయబడింది. దీనికి ముందు, ఈ సంస్థ 1953లో ఒక చిన్న అనలాగ్ కంప్యూటర్‌ను అభివృద్ధి చేసింది. సాంకేతికంగా భారతదేశంలో మొదటి కంప్యూటర్ developed in india with Govenment of india.[2] =====మొదటి తరం కంప్యూటర్స్ (1945-1960)===== మొదటి తరం కంప్యూటర్లలో వాక్యూం ట్యూబులను వాడి తయారు చేసేవారు. వీటిని వాడి తయారు చేసిన మొట్ట మొదటి ఎలెక్ట్రానిక్ కంప్యూటర్ [[ఎనియాక్]] (ENIAC). ఇది రిలేలతో తయారయిన కంప్యూటర్ల కంటే వేగంగా పనిచేయగలదు. సెకనుకు 5000 కూడికలు చేయగలదు. [[1946]]లో తయారయిన ఎనియాక్లో కంప్యూటర్లో మెమొరీ ఉండేదికాదు. దీని తయారీలో 18.000 వాక్యూం ట్యూబులు, 70.000 రెసిస్టర్లు, 1000 కెపాసిటర్లు, 6000 స్విచ్చులు వాడారు. దీనిని ఉంచేందుకు చాలా ఎక్కువ స్థలము అవసరమవడమే కాక దీనిని నడిపించేందుకు 150 కె,డబ్ల్యు ల విద్యుత్ అవసరమయ్యేది. అధిక శక్తి వినియోగించుట వలన ఎక్కువ వేడి పుడుతుండేది. [[1946]]లో [[జాన్ వాన్ న్యూమన్]] కంప్యూటరులో ప్రోగ్రాములను దాచే విధానాన్ని ప్రతిపాదించాడు. ఈ విధానంలో [[ఎడ్సాక్]] (EDSAC), [[ఎడ్వాక్]] (EDVAC), [[యునివాక్]] (UNIVAC) అనే కంప్యూటర్లు తయారయినవి. మొదటి తరం కంప్యూటర్లు పంచ్ కార్డు ద్వారా డేటాను తీసుకొనేవి. ఐ,బి,యం - 650 ([[I B M - 650]]), ఐ,బి,యం - 701 ([[I B M - 701]]) మొదలగునవి మొదటి తరం కంప్యూటర్లు. " =====రెండవతరం కంప్యూటర్స్(1960-1965)===== రెండవ తరం కంప్యూటర్లలో వాక్యూం ట్యూబులకు బదులు [[ట్రాన్సిస్టర్స్]] వాడడం మొదలెట్టారు. ఇది పరిమాణంలో చిన్నదిగా ఉండటమే కాక వేగంగా పని చేస్తూ తక్కువ వేడిని విడుదల చేస్తుండేది. ఈ కంప్యూటర్లను సాంకేతిక రంగాలలోనే కాక వ్యాపార అవసరములకు కూడా వినియోగించేవారు. ఈ కంప్యూటర్లను వాడుకొనుటకై [[ఫోర్ట్రాన్]], [[కోబాల్]], [[ఆల్గాల్]], [[స్కోబాల్]] అను భాషలు ప్రత్యేకంగా అభివృద్ది చేయబడినవి. ఇవి ఇంగ్లీషు భాష మాదిరిగా ఉపయోగించుటకు తేలికగా ఉండే భాషలు. =====మూడవతరం కంప్యూటర్స్(1965-1975)===== మూడవ తరం కంప్యూటర్స్ చిప్ ఆధారంగా పనిచేయు కంప్యూటర్స్. లార్జ్ స్కేల్ ఇంటిగ్రేషన్ ద్వార 1000 కంటే ఎక్కువ ట్రాన్సిస్టర్లను, రెసిస్టర్లను, కెపాసిటర్లను కాప్స్యూల్ సైజుకు లేదా అంతకంటే చిన్నగా చిప్ లేదా ఐ సి(ఇంటిగ్రేటెడ్ సర్క్యూట్)గా తయరు చేయవచ్చు. ఇలాంటి చిప్పులను వాడడం ద్వారా కంప్యూటర్స్ పరిమాణం తగ్గించి మినీ కంప్యూటర్లుగా తయారు చేయడం మొదలైంది. ఈ చిప్పులను ఉపయోగించి తయారైన మెయిన్ ప్రేమ్ కంప్యూటర్లు మరింత శక్తివంతముగా మరాయి. వీటిని విద్యాసంస్థలలో, ప్రభుత్వకార్యాలయాలలో ఉపయోగించుట మెదలెట్టారు. ఈ కాలంలో అత్యంత శక్తివంతమైన ప్రొసెసింగ్ యూనిట్లు, శక్తివంతమైన మెమొరీ, అధిక సామర్ధ్యం కలిగిన చిప్స్ అభివృద్ది చేయబడ్డాయి. ఈ కాలంలోనే అయస్కాంతత్వ టేపుల స్థానంలో డిస్కులు వినియోగంలోకి వచ్చాయి. ఈ తరం కంప్యూటర్లలో చెప్పదగిన అభివృద్ది కలిగిన శక్తివంతమైన కంప్యూటర్లు రావడంతో వాటికి అనుసంధానంగా [[పి,యల్-1]], [[ఫోర్ట్రాన్-4]] మొదలగు భాషలు వచ్చాయి. ఈ తరం కంప్యూటర్లలో కొన్ని ఐబియమ్ 360 ([[IBM-360]]), ఐబియమ్ 370 ([[IBM-370]]), ఐసిఎల్ 2900 ([[ICL-2900]]) మొదలగునవి. =====నాలగవ తరం కంప్యూటర్స్(1976- ప్రస్తుతం)===== మైక్రో ప్రొసెసరునుపయోగించి తయారు చేయబడిన వాఅటిని నాల్గవ తరం కంప్యూటర్లు అనవచ్చు. కంప్యూటరుకు అవసరమైన సర్క్యూట్ మొత్తమును ఒకే సిలికాన్ చిప్ మీద "పరీలార్జ్ ఇంటిగ్రేషన్" టెక్నాలజీ సహాయంతో సూక్ష్మీకరించి తయారు చేసిన వీటిని చిప్ లేదా 'ఐసిపి' మైక్రో ప్రొసెసరు అంటారు. ఇంటెల్ సంస్థవారిచే తయారు కాబడిన 8080 మైక్రో ప్రొసెసర్ ఉపయోగించి [[ఎడ్వర్డ్ రాబర్ట్]] మొదటి మైక్రో కంప్యూటరు తయారు చేసాడు. దీని పేరు [[ఆల్ టెయిరీ]]. ఐబియమ్ సంస్థ వారూ మైక్రో ప్రొసెసర్ ఉపయోగించి [[1981]]లో పర్సనల్ కంప్యూటర్ తయారు చేసారు. వీటి ధరలు తక్కువగా ఉండటంతో ఇవి ఎక్కువ ప్రజాధరణ పొందుతున్నాయి. వీటికి ఉదాహరణలు- జెడ్ ఎక్ష్ స్పెక్ట్రం, పిసి ఎట్ పెంటియం. == క్వాంటం కంప్యూటింగ్ == క్వాంటం కంప్యూటింగ్ అనేది ఒక రకమైన గణన, ఇది గణనలను నిర్వహించడానికి సూపర్‌పొజిషన్, ఇంటర్‌ఫరెన్స్ మరియు ఎంటాంగిల్‌మెంట్ వంటి క్వాంటం స్టేట్‌ల యొక్క సామూహిక లక్షణాలను ఉపయోగిస్తుంది. క్వాంటం గణనలను నిర్వహించే పరికరాలను క్వాంటం కంప్యూటర్‌లు అంటారు.[1]: I-5  ప్రస్తుత క్వాంటం కంప్యూటర్‌లు ఆచరణాత్మక అనువర్తనాల కోసం సాధారణ (క్లాసికల్) కంప్యూటర్‌లను అధిగమించలేనంత చిన్నవి అయినప్పటికీ, అవి కొన్ని గణన సమస్యలను పరిష్కరించగలవని నమ్ముతారు. పూర్ణాంకాల కారకం (ఇది RSA ఎన్‌క్రిప్షన్‌లో ఉంది), క్లాసికల్ కంప్యూటర్‌ల కంటే గణనీయంగా వేగంగా ఉంటుంది.[2] క్వాంటం కంప్యూటింగ్ అధ్యయనం క్వాంటం ఇన్ఫర్మేషన్ సైన్స్ యొక్క ఉపవిభాగం. క్వాంటం సర్క్యూట్ మోడల్, క్వాంటం ట్యూరింగ్ మెషిన్, అడియాబాటిక్ క్వాంటం కంప్యూటర్, వన్-వే క్వాంటం కంప్యూటర్ మరియు వివిధ క్వాంటం సెల్యులార్ ఆటోమేటా వంటి అనేక రకాల క్వాంటం కంప్యూటర్‌లు (క్వాంటం కంప్యూటింగ్ సిస్టమ్స్ అని కూడా పిలుస్తారు) ఉన్నాయి. అత్యంత విస్తృతంగా ఉపయోగించే మోడల్ క్వాంటం సర్క్యూట్, ఇది క్వాంటం బిట్ లేదా "క్విట్" ఆధారంగా ఉంటుంది, ఇది క్లాసికల్ కంప్యూటేషన్‌లో బిట్‌కి కొంత సారూప్యంగా ఉంటుంది. ఒక క్విట్ 1 లేదా 0 క్వాంటం స్థితిలో లేదా 1 మరియు 0 రాష్ట్రాల సూపర్‌పొజిషన్‌లో ఉండవచ్చు. ఇది కొలిచినప్పుడు, అయితే, ఇది ఎల్లప్పుడూ 0 లేదా 1; ఫలితం యొక్క సంభావ్యత కొలతకు ముందు క్విట్ యొక్క క్వాంటం స్థితిపై ఆధారపడి ఉంటుంది. భౌతిక క్వాంటం కంప్యూటర్‌ను రూపొందించే ప్రయత్నాలు ట్రాన్స్‌మోన్‌లు, అయాన్ ట్రాప్‌లు మరియు టోపోలాజికల్ క్వాంటం కంప్యూటర్‌లు వంటి సాంకేతికతలపై దృష్టి సారించాయి, ఇవి అధిక-నాణ్యత క్విట్‌లను రూపొందించడం లక్ష్యంగా పెట్టుకున్నాయి.[1]: 2–13  ఈ క్విట్‌లు పూర్తి క్వాంటం కంప్యూటర్‌ల ఆధారంగా విభిన్నంగా రూపొందించబడతాయి. కంప్యూటింగ్ మోడల్, క్వాంటం లాజిక్ గేట్‌లు, క్వాంటం ఎనియలింగ్ లేదా అడియాబాటిక్ క్వాంటం కంప్యూటేషన్ ఉపయోగించబడుతుందా. ఉపయోగకరమైన క్వాంటం కంప్యూటర్‌లను నిర్మించడానికి ప్రస్తుతం అనేక ముఖ్యమైన అడ్డంకులు ఉన్నాయి. క్విట్‌ల క్వాంటం స్థితులను నిర్వహించడం చాలా కష్టం, ఎందుకంటే అవి క్వాంటం డీకోహెరెన్స్ మరియు స్టేట్ ఫిడిలిటీతో బాధపడుతున్నాయి. క్వాంటం కంప్యూటర్లకు దోష సవరణ అవసరం.[3][4] 2022 నాటికి, క్వాంటం కంప్యూటింగ్ అనేది ప్రపంచవ్యాప్తంగా విద్యా సంస్థలు మరియు ప్రైవేట్ రంగంలో ఉన్నత స్థాయి పరిశోధన మరియు అభివృద్ధి కార్యకలాపం. మెకిన్సే & కంపెనీ విశ్లేషణ ప్రకారం "..పెట్టుబడి డాలర్లు వెల్లువెత్తుతున్నాయి మరియు క్వాంటం-కంప్యూటింగ్ స్టార్ట్-అప్‌లు విస్తరిస్తున్నాయి". "సాంప్రదాయమైన అధిక-పనితీరు గల కంప్యూటర్‌ల పరిధి మరియు వేగానికి మించిన సమస్యలను పరిష్కరించడంలో వ్యాపారాలు సహాయపడతాయని క్వాంటం కంప్యూటింగ్ వాగ్దానం చేస్తున్నప్పటికీ, ఈ ప్రారంభ దశలో వినియోగ సందర్భాలు ఎక్కువగా ప్రయోగాత్మకంగా మరియు ఊహాజనితంగా ఉంటాయి" అని వారు గమనించారు.[5] క్లాసికల్ కంప్యూటర్ ద్వారా పరిష్కరించబడే ఏదైనా గణన సమస్య క్వాంటం కంప్యూటర్ ద్వారా కూడా పరిష్కరించబడుతుంది.[6] దీనికి విరుద్ధంగా, క్వాంటం కంప్యూటర్ ద్వారా పరిష్కరించబడే ఏదైనా సమస్యను క్లాసికల్ కంప్యూటర్ ద్వారా కూడా పరిష్కరించవచ్చు, కనీసం సూత్రప్రాయంగా తగినంత సమయం ఇవ్వబడుతుంది. మరో మాటలో చెప్పాలంటే, క్వాంటం కంప్యూటర్లు చర్చ్-ట్యూరింగ్ థీసిస్‌కు కట్టుబడి ఉంటాయి. దీని అర్థం క్వాంటం కంప్యూటర్లు కంప్యూటబిలిటీ పరంగా క్లాసికల్ కంప్యూటర్‌ల కంటే అదనపు ప్రయోజనాలను అందించనప్పటికీ, కొన్ని సమస్యల కోసం క్వాంటం అల్గారిథమ్‌లు సంబంధిత తెలిసిన క్లాసికల్ అల్గారిథమ్‌ల కంటే తక్కువ సమయ సంక్లిష్టతలను కలిగి ఉంటాయి. ముఖ్యంగా, క్వాంటం కంప్యూటర్లు కొన్ని సమస్యలను త్వరగా పరిష్కరించగలవని నమ్ముతారు, ఏ క్లాసికల్ కంప్యూటర్ కూడా సాధ్యమయ్యే సమయ వ్యవధిలో పరిష్కరించలేనిది-ఈ ఘనతను "క్వాంటం ఆధిపత్యం" అని పిలుస్తారు. క్వాంటం కంప్యూటర్‌లకు సంబంధించి సమస్యల గణన సంక్లిష్టత అధ్యయనాన్ని క్వాంటం సంక్లిష్టత సిద్ధాంతం అంటారు == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:కంప్యూటరు శాస్త్రం]] 9p3l9hc2b6z47zbbs4lat4ifwbe4wm4 10 69489 3614684 2579124 2022-08-03T14:13:34Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki {{Navbox generic |name = రెంజల్ మండలంలోని గ్రామాలు |titlestyle=background:#fc9; |title= [[రేంజల్ మండలం|రేంజల్ మండలం]] లోని గ్రామాలు |state={{{state|}}} |list1=[[కందకుర్తి]]{{·}} [[కల్యాపూర్]]{{·}} [[కూనేపల్లె]]{{·}} [[తాడ్‌బిలోలి]]{{·}} [[దూపల్లె]]{{·}} [[నీల]]{{·}} [[బోరేగావ్]]{{·}} [[భాగేపల్లె]]{{·}} [[రెంజల్]]{{·}} [[సాటాపూర్]]}}<includeonly>[[వర్గం:రెంజల్ మండలంలోని గ్రామాలు]]</includeonly><noinclude>[[వర్గం:నిజామాబాదు జిల్లాకు సంబంధించిన మూసలు|రెంజల్]]</noinclude> 4yy94qzs0v9fw8ionvbo3qnsm4pewd5 0 72552 3614721 3473678 2022-08-03T16:14:31Z స్వరలాసిక 13980 #WPWP, #WPWPTE, బొమ్మ చేర్చాను wikitext text/x-wiki {{సినిమా| image = Eduruleni Manishi (1975) Poster Design.jpg| caption = సినిమా పోస్టర్| name = ఎదురులేని మనిషి | producer = [[అశ్వనీ దత్]]| director = [[కె.బాపయ్య]] | year = 1975| language = తెలుగు| production_company = [[వైజయంతీ మూవీస్]] | music = | starring = [[నందమూరి తారక రామారావు]],<br>[[ప్రభాకర రెడ్డి]] | imdb_id = 0155399 | }} '''ఎదురులేని మనిషి''' 1975, డిసెంబర్ 12న విడుదలైన తెలుగు చిత్రం. నిర్మాత [[అశ్వనీ దత్|చలసాని అశ్వినీదత్]] తొలిచిత్రం. [[వైజయంతి మూవీస్]] పతాకం పై నిర్మించబడింది. రామారావు కొత్తపంధాలో ఈ చిత్రంలో [[కె.బాపయ్య]] చూపారు. దుస్తులు, పాటలు, డాన్సులు మూడింటిలోనూ అప్పటికి ఎన్.టి.ఆర్ ఇమేజికి భిన్నంగా చిత్రంలో చూపబడ్డారు.<ref name="ఎదురులేని మనిషి చిత్ర సమీక్ష">{{cite journal|last1=ఏపి ప్రెస్ అకాడమీ ఆర్కైవ్|title=ఎదురులేని మనిషి చిత్ర సమీక్ష|journal=విశాలాంధ్ర|date=14 December 1975|page=3|url=http://pressacademyarchives.ap.nic.in/newspaperframe.aspx?bookid=43127|accessdate=28 November 2017}}{{Dead link|date=జనవరి 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ఈ సినిమాకు మూలం "జానీ మేరా నామ్". == కథ == ఈ చిత్రం శేఖర్ (ఎన్. టి. రామారావు) తో ప్రారంభమవుతుంది. తన బాల్యంలో అతని తండ్రి (సత్యనారాయణ) ని ఇద్దరు భయంకరమైన దుర్గార్గులైన రంగా (ప్రభాకర్ రెడ్డి) & సర్కార్ (కాంతారావు) లు హత్య చేస్తారు. ఆ హత్య జరిగినపుడు వారిని గుర్తించి తన తమ్ముడు గోపీతో సహా పారితోతాడు. కాలక్రమంలో వారు విడిపోతారు. తండ్రిని హత్య చేసిన వారిపై పగ సాధించాలన్న పట్టుదల, తమ్ముని కలుసుకోవాలన్న ఆవేదన పట్టుదల కలిగి అతను ఎవరికీ తలఒగ్గడు.స్మగ్లర్ల కార్యకలాపాలను అడుగడుగునా అడ్డు తగులుతాడు. అతనికి లత పరిచయమవుతుంది. ఆమె గత్యంతరంలేక స్మగ్లర్ల చేతిలో బందీ అయిందని పరిచయం పెరిగిన తర్వాత తెలుసుకుంటాడు. స్మగ్లర్ల బాధను ఆమెకు తప్పించడానికి ప్రయత్నం ప్రారంభించాడు. తన తండ్రిని హత్య చేసింది కూడా స్మగ్లర్లేనని తెలుసుకున్నాడు. చివరకు స్మగ్లర్ల అంతు చూసాడు. == తారాగణం == * [[నందమూరి తారక రామారావు|ఎన్.టి.రామారావు]] * [[వాణిశ్రీ]] * [[కొంగర జగ్గయ్య|జగ్గయ్య]] * [[కాంతారావు (నటుడు)|కాంతారావు]] - ప్రతినాయకుడు * [[మందాడి ప్రభాకర రెడ్డి|ప్రభాకరరెడ్డి]] - రంగారావుగా * [[రాజబాబు]] * [[అల్లు రామలింగయ్య]] * పద్మప్రియ * [[నిర్మలమ్మ|నిర్మల]] * గిరిజారాణి * శశిరేఖ * వాణి * నాగశ్రీ * జూనియర్ భానుమతి * జ్యోతిలక్ష్మి * వెంకటేశ్వరరావు * రామదాసు * ఆనంద్ మోహన్ * భీమరాజు * జగ్గారవు * కేశవరావు * తార కృష్ణ * [[నర్రా వెంకటేశ్వర రావు|నర్రా వెంకటేశ్వరరావు]] * మాస్టర్ రాము * [[కైకాల సత్యనారాయణ|సత్యనారాయణ]] * హేమలత == సాంకేతిక వర్గం == * పాటలు: [[ఆత్రేయ]] * కథ, సంభాషణలు: భమిడిపాటి రాధాకృష్ణమూర్తి * నేపథ్యగానం: [[పి.సుశీల]], [[ఎస్. పి. బాలసుబ్రహ్మణ్యం|ఎస్.పి.బాలసుబ్రహ్మణ్యం]] * సంగీతం: [[కె.వి.మహదేవన్|కె.వి. మహదేవన్]] * ఛాయాగ్రహణ: ఎస్.వెంకటరత్నం * కూర్పు: [[అక్కినేని సంజీవి]] * కళ: ఎస్.కృష్ణారావు * పోరాటాలు: మాధవన్ * నృత్యాలు: శ్రీను * మేకప్: మల్లిఖార్జునరావు, పీతాంబరం * దుస్తులు: కె.సూర్యారావు * ఎగ్జిక్యూటివ్ నిర్మాత: సి.ఆర్.మోహన్ * నిర్మాత[[అశ్వనీ దత్|: సి.అశ్వనీదత్]] - నిర్మాతగా ఇది అతని మొదటి చిత్రం * దర్శకుడు: కె.బాపయ్య * బ్యానర్: పల్లవి ఆర్ట్ పిక్చర్స్ * విడుదల తేదీ 1975 డిసెంబరు 12 ==పాటలు== * కసిగా ఉంది, కసికసిగా ఉంది, * కంగారు ఒకటే కంగారు == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} == బాహ్య లంకెలు == * {{IMDb title|id=tt0155399}} [[వర్గం:ఎన్టీఆర్‌ సినిమాలు]] [[వర్గం:అల్లు రామలింగయ్య నటించిన చిత్రాలు]] [[వర్గం:సత్యనారాయణ నటించిన చిత్రాలు]] 7tbmi81hfashry5rejrt0op7wp7s613 0 73740 3614707 3468897 2022-08-03T15:52:32Z Wiki3455 115652 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | honorific_prefix = | name = దివ్యవాణి | honorific_suffix = | native_name = | native_name_lang = | image = Divyavani Actress.jpeg | image_size = | alt = | caption = | birth_name = | birth_date = | birth_place = [[గుంటూరు జిల్లా]] [[తెనాలి]] | disappeared_date = <!-- {{Disappeared date and age|YYYY|MM|DD|YYYY|MM|DD}} (disappeared date then birth date) --> | disappeared_place = | disappeared_status = | death_date = | death_place = | death_cause = | body_discovered = | resting_place = | resting_place_coordinates = <!-- {{Coord|LAT|LONG|type:landmark|display=inline}} --> | monuments = | residence = | nationality = | other_names = | ethnicity = <!-- Ethnicity should be supported with a citation from a reliable source --> | citizenship = | education = 10వ తరగతి | alma_mater = | occupation = తెలుగు సినిమానటి | years_active = 1987-2018 | employer = | organization = | agent = | known_for = | notable_works = [[పెళ్ళి పుస్తకం]], <br>[[మొగుడు పెళ్ళాల దొంగాట]] | style = | influences = | influenced = | home_town = | salary = | net_worth = <!-- Net worth should be supported with a citation from a reliable source --> | height = <!-- {{height|m=}} --> | weight = <!-- {{convert|weight in kg|kg|lb}} --> | television = | title = | term = | predecessor = | successor = | party = | movement = | opponents = | boards = | religion = <!-- Religion should be supported with a citation from a reliable source --> | denomination = <!-- Denomination should be supported with a citation from a reliable source --> | criminal_charge = <!-- Criminality parameters should be supported with citations from reliable sources --> | criminal_penalty = | criminal_status = | partner = <!-- unmarried life partner; use ''Name (1950–present)'' --> | children = కిరణ్ కాంత్,<br>తరుణ్యాదేవి | parents = ఆదినారాయణరావు, <br>విజయలక్ష్మి | relatives = | callsign = | awards = | signature = | signature_alt = | signature_size = | module = | module2 = | module3 = | module4 = | module5 = | module6 = | website = <!-- {{URL|Example.com}} --> | footnotes = | box_width = }} '''దివ్యవాణి''' తెలుగు సినిమా నటి. ఈమె అసలు పేరు ఉషారాణి. ఈమె [[సర్దార్ కృష్ణమనాయుడు]] చిత్రంలో బాలనటిగా సినీరంగ ప్రవేశం చేసింది. [[ఎ.కోదండరామిరెడ్డి]] దర్శకత్వంలో వెలువడిన ఈ సినిమాలో ఈమె [[ఘట్టమనేని కృష్ణ|కృష్ణ]] కూతురుగా నటించింది. తరువాత ఒక కన్నడ చిత్రంలో నటించింది. ఆ చిత్రదర్శకుడు ద్వారకేష్ ఈమె పేరును '''దివ్యవాణి'''గా మార్చాడు. DIVYA VANI JOINED TELUGU DESAM PARTY IN 2019 . DIVYAVANI RESIGNED TO TELUGU DESAM PARTY IN 2022 . ==జీవిత విశేషాలు== ఈమె స్వగ్రామం [[తెనాలి]]. ఈమె తండ్రి ఆదినారాయణరావు, తల్లి విజయలక్ష్మి<ref>{{cite web |last1=వందన శేషగిరిరావు |title=దివ్య వాణి , Divyavani |url=http://tollywoodphotoprofiles.blogspot.com/2008/04/divyavani.html |website=Tollywood Photo Profiles |accessdate=11 June 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200611073329/http://tollywoodphotoprofiles.blogspot.com/2008/04/divyavani.html |archive-date=11 జూన్ 2020 |url-status=dead }}</ref>. ఈమె [[గుంటూరు]]లో పదవ తరగతి వరకు చదువుకుంది.ఈమెకు ఒక సోదరి, ఒక సోదరుడు ఉన్నారు. సోదరి బేబీ రాణి నృత్యకళాకారిణి. చిన్నవయసులోనే అంటే 17యేళ్ళ వయసులోనే ఈమెకు దేవానంద్ అనే పారిశ్రామిక వేత్తతో వివాహం జరిగింది. వీరికి కిరణ్ కాంత్ అనే కుమారుడు, తరుణ్యాదేవి అనే కుమార్తె కలిగారు. దివ్యవాణి భర్త యుక్తవయసులోనే మరణించాడు. ఈమె సుమారు 40 తెలుగు సినిమాలలో నటించింది. వివాహం తరువాత సినిమాలకు కొంత విరామమిచ్చి తరువాత [[రాధా గోపాళం]] సినిమాతో మళ్ళీ నటించడం ప్రారంభించింది. [[వీర]] మొదలైన సినిమాలలో దుష్టపాత్రలలో నటించింది. ఈమె పుత్తడిబొమ్మ (ఈటీవి తెలుగు) వంటి కొన్ని టెలివిజన్ సీరియళ్లలో కూడా నటించింది<ref>{{cite web |last1=వెబ్ మాస్టర్ |title=Divya Vani |url=https://nettv4u.com/celebrity/telugu/movie-actress/divya-vani |website=nettv4u |accessdate=11 June 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200611072411/https://nettv4u.com/celebrity/telugu/movie-actress/divya-vani |archive-date=11 జూన్ 2020 |url-status=dead }}</ref>. ==దివ్యవాణి నటించిన తెలుగు చిత్రాలు== *[[సర్దార్ కృష్ణమనాయుడు]] (1987) *[[మా తెలుగుతల్లి]] (1988) *[[అడవిలో అర్ధరాత్రి]] (1989) *[[ముత్యమంత ముద్దు]] (1989) - విశాలి *[[కొండవీటి దొంగ]] (1990) *[[ఇద్దరు పెళ్లాల ముద్దుల పోలీస్]] (1991) - రుక్మిణి *[[ఎదురింటి మొగుడు పక్కింటి పెళ్లాం]] (1991) - జయలక్ష్మి *[[పెళ్ళి పుస్తకం]] (1991) - సత్యభామ *[[లేడీస్ స్పెషల్]] (1991) - దుర్గ *[[గౌరమ్మ]] (1992) *[[పెళ్ళినీకు శుభం నాకు]] (1992) *[[మొగుడు పెళ్ళాల దొంగాట]] (1992) *[[రగులుతున్న భారతం]] (1992) - శ్వేత *[[సంసారాల మెకానిక్]] (1992) *[[పిల్లలు దిద్దిన కాపురం]] (1993) - పద్మ *[[దొంగ రాస్కెల్]] (1994) *[[పెళ్ళికొడుకు]] (1994) - వాణి *[[కవి సార్వభౌమ]] *[[రాధా గోపాళం]] (2005) - *[[పంచాక్షరి (సినిమా)|పంచాక్షరి]] (2010) *[[వీర]] (2011) - పెదరాయుడు భార్య *[[మహానటి (2018 సినిమా)|మహానటి]] (2018) - సుభద్రమ్మ ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటిలింకులు== *{{IMDb name|id=0228685}} [[వర్గం:తెలుగు సినిమా నటీమణులు]] [[వర్గం:టెలివిజన్ నటీమణులు]] [[వర్గం:గుంటూరు జిల్లా సినిమా నటీమణులు]] aflxbff125fp7d5j6khjbu4qjplik7a 3614793 3614707 2022-08-03T17:41:28Z రవిచంద్ర 3079 ఆంగ్ల వాక్యం తర్జుమా, మూలం చేర్పు wikitext text/x-wiki {{Infobox person | honorific_prefix = | name = దివ్యవాణి | honorific_suffix = | native_name = | native_name_lang = | image = Divyavani Actress.jpeg | image_size = | alt = | caption = | birth_name = | birth_date = | birth_place = [[గుంటూరు జిల్లా]] [[తెనాలి]] | disappeared_date = <!-- {{Disappeared date and age|YYYY|MM|DD|YYYY|MM|DD}} (disappeared date then birth date) --> | disappeared_place = | disappeared_status = | death_date = | death_place = | death_cause = | body_discovered = | resting_place = | resting_place_coordinates = <!-- {{Coord|LAT|LONG|type:landmark|display=inline}} --> | monuments = | residence = | nationality = | other_names = | ethnicity = <!-- Ethnicity should be supported with a citation from a reliable source --> | citizenship = | education = 10వ తరగతి | alma_mater = | occupation = తెలుగు సినిమానటి | years_active = 1987-2018 | employer = | organization = | agent = | known_for = | notable_works = [[పెళ్ళి పుస్తకం]], <br>[[మొగుడు పెళ్ళాల దొంగాట]] | style = | influences = | influenced = | home_town = | salary = | net_worth = <!-- Net worth should be supported with a citation from a reliable source --> | height = <!-- {{height|m=}} --> | weight = <!-- {{convert|weight in kg|kg|lb}} --> | television = | title = | term = | predecessor = | successor = | party = | movement = | opponents = | boards = | religion = <!-- Religion should be supported with a citation from a reliable source --> | denomination = <!-- Denomination should be supported with a citation from a reliable source --> | criminal_charge = <!-- Criminality parameters should be supported with citations from reliable sources --> | criminal_penalty = | criminal_status = | partner = <!-- unmarried life partner; use ''Name (1950–present)'' --> | children = కిరణ్ కాంత్,<br>తరుణ్యాదేవి | parents = ఆదినారాయణరావు, <br>విజయలక్ష్మి | relatives = | callsign = | awards = | signature = | signature_alt = | signature_size = | module = | module2 = | module3 = | module4 = | module5 = | module6 = | website = <!-- {{URL|Example.com}} --> | footnotes = | box_width = }} '''దివ్యవాణి''' తెలుగు సినిమా నటి. ఈమె అసలు పేరు ఉషారాణి. ఈమె [[సర్దార్ కృష్ణమనాయుడు]] చిత్రంలో బాలనటిగా సినీరంగ ప్రవేశం చేసింది. [[ఎ.కోదండరామిరెడ్డి]] దర్శకత్వంలో వెలువడిన ఈ సినిమాలో ఈమె [[ఘట్టమనేని కృష్ణ|కృష్ణ]] కూతురుగా నటించింది. తరువాత ఒక కన్నడ చిత్రంలో నటించింది. ఆ చిత్రదర్శకుడు ద్వారకేష్ ఈమె పేరును '''దివ్యవాణి'''గా మార్చాడు. 2019 లో ఈమె తెలుగు దేశం పార్టీలో చేరింది. 2022 లో ఆ పార్టీకి రాజీనామా చేస్తున్నట్లు ప్రకటించింది.<ref>{{Cite web|last=May 31|first=Samdani MN / TNN /|last2=2022|last3=Ist|first3=17:35|title=Actress Divyavani quits Telugu Desam Party {{!}} Amaravati News - Times of India|url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/amaravati/actress-divyavani-quits-telugu-desam-party/articleshow/91918147.cms|access-date=2022-08-03|website=The Times of India|language=en}}</ref> ==జీవిత విశేషాలు== ఈమె స్వగ్రామం [[తెనాలి]]. ఈమె తండ్రి ఆదినారాయణరావు, తల్లి విజయలక్ష్మి<ref>{{cite web |last1=వందన శేషగిరిరావు |title=దివ్య వాణి , Divyavani |url=http://tollywoodphotoprofiles.blogspot.com/2008/04/divyavani.html |website=Tollywood Photo Profiles |accessdate=11 June 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200611073329/http://tollywoodphotoprofiles.blogspot.com/2008/04/divyavani.html |archive-date=11 జూన్ 2020 |url-status=dead }}</ref>. ఈమె [[గుంటూరు]]లో పదవ తరగతి వరకు చదువుకుంది.ఈమెకు ఒక సోదరి, ఒక సోదరుడు ఉన్నారు. సోదరి బేబీ రాణి నృత్యకళాకారిణి. చిన్నవయసులోనే అంటే 17యేళ్ళ వయసులోనే ఈమెకు దేవానంద్ అనే పారిశ్రామిక వేత్తతో వివాహం జరిగింది. వీరికి కిరణ్ కాంత్ అనే కుమారుడు, తరుణ్యాదేవి అనే కుమార్తె కలిగారు. దివ్యవాణి భర్త యుక్తవయసులోనే మరణించాడు. ఈమె సుమారు 40 తెలుగు సినిమాలలో నటించింది. వివాహం తరువాత సినిమాలకు కొంత విరామమిచ్చి తరువాత [[రాధా గోపాళం]] సినిమాతో మళ్ళీ నటించడం ప్రారంభించింది. [[వీర]] మొదలైన సినిమాలలో దుష్టపాత్రలలో నటించింది. ఈమె పుత్తడిబొమ్మ (ఈటీవి తెలుగు) వంటి కొన్ని టెలివిజన్ సీరియళ్లలో కూడా నటించింది.<ref>{{cite web |last1=వెబ్ మాస్టర్ |title=Divya Vani |url=https://nettv4u.com/celebrity/telugu/movie-actress/divya-vani |website=nettv4u |accessdate=11 June 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200611072411/https://nettv4u.com/celebrity/telugu/movie-actress/divya-vani |archive-date=11 జూన్ 2020 |url-status=dead }}</ref> ==దివ్యవాణి నటించిన తెలుగు చిత్రాలు== *[[సర్దార్ కృష్ణమనాయుడు]] (1987) *[[మా తెలుగుతల్లి]] (1988) *[[అడవిలో అర్ధరాత్రి]] (1989) *[[ముత్యమంత ముద్దు]] (1989) - విశాలి *[[కొండవీటి దొంగ]] (1990) *[[ఇద్దరు పెళ్లాల ముద్దుల పోలీస్]] (1991) - రుక్మిణి *[[ఎదురింటి మొగుడు పక్కింటి పెళ్లాం]] (1991) - జయలక్ష్మి *[[పెళ్ళి పుస్తకం]] (1991) - సత్యభామ *[[లేడీస్ స్పెషల్]] (1991) - దుర్గ *[[గౌరమ్మ]] (1992) *[[పెళ్ళినీకు శుభం నాకు]] (1992) *[[మొగుడు పెళ్ళాల దొంగాట]] (1992) *[[రగులుతున్న భారతం]] (1992) - శ్వేత *[[సంసారాల మెకానిక్]] (1992) *[[పిల్లలు దిద్దిన కాపురం]] (1993) - పద్మ *[[దొంగ రాస్కెల్]] (1994) *[[పెళ్ళికొడుకు]] (1994) - వాణి *[[కవి సార్వభౌమ]] *[[రాధా గోపాళం]] (2005) - *[[పంచాక్షరి (సినిమా)|పంచాక్షరి]] (2010) *[[వీర]] (2011) - పెదరాయుడు భార్య *[[మహానటి (2018 సినిమా)|మహానటి]] (2018) - సుభద్రమ్మ ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటిలింకులు== *{{IMDb name|id=0228685}} [[వర్గం:తెలుగు సినిమా నటీమణులు]] [[వర్గం:టెలివిజన్ నటీమణులు]] [[వర్గం:గుంటూరు జిల్లా సినిమా నటీమణులు]] 1p0t7utk05yguwew5k21x7n80buil8e 0 75622 3614646 3602765 2022-08-03T12:37:58Z 2409:4070:4191:34B7:0:0:61:58A4 /* మూలాలు */ wikitext text/x-wiki {{వికీకరణ }} {{Infobox revolution biography |name=మంగళ్ పాండే |image=[[ఫైలు:Mangal pandey gimp.jpg|150px]] |lived= c.[[19 జూలై]] [[1827]]–[[8 ఏప్రిల్]] [[1857]] |placeofbirth=[[నగ్వా]], [[బల్లియా]], [[అవధ్]] |placeofdeath=[[బారక్ పూర్]], [[కోల్కతా]], [[భారతదేశం]] }} '''మంగళ్ పాండే''' ([[19 జూలై]], [[1827]] – [[8 ఏప్రిల్]], [[1857]]) ([[హిందీ]] : मंगल पांडे), [[ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ]], 34వ [[బెంగాల్ రెజిమెంట్]] యందు ఒక సిపాయి. మంగళ్ పాండే 1831 సంవత్సరం జనవరి 30 తేదీన ఉత్తర్ ప్రదేశ్ లోని నాగ్వాద దివాకర్ పాండే కి పుత్రుడిగా జన్మించాడు. చిన్నతనంలో శాస్త్రాధ్యయనం వద్దనుకొని శస్త్ర విద్యను అభ్యసించాడు. తాను 9 సంవత్సరాల వయస్సులో ఉన్నప్పుడే బ్రిటీషు వారి సైన్యంలో చేరాడు. తాను చూపించిన అద్వితీయ ప్రతిభతో అనదికాలంలోనే తాను సైనిక దళ నాయకుడా ఎన్నుకోబడ్డాడు. == 1857 సిపాయిల తిరుగుబాటు == [[కలకత్తా]] దగ్గర [[బారక్ పూర్]] వద్ద [[మార్చి 29]], [[1857]], మధ్యాహ్నం, ల్యూటినెంట్ బాగ్ వద్ద, బ్రిటిష్ అధికారిని కాల్చి చంపాడు. ఇందుకు కారణం బ్రిటిషు వారు సిపాయిలకు ఆవు కొవ్వు, పంది కొవ్వును పూసి తయారుచేసిన తూటాలు (cartridges) ఇచ్చేవారు. ఆ తూటాలని నోటితో కొరికి తొక్క తొలిగిస్తేనే పేలుతాయి. హిందూ ముస్లిం ఇద్దరికీ ఇవి నచ్చలేదు. [[ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ]], 34వ బెంగాల్ రెజిమెంట్ యందు ఒక సిపాయి. ప్రప్రథమ స్వాతంత్ర్య సమర యోధుడు . సుమారు రెండుశతాబ్దాలు మన దేశాన్ని తమ గుప్పెట్లో పెట్టుకుని పరిపాలించిన బ్రిటిష్ వారిపై యుద్ధాన్ని ప్రకటించిన తొలి స్వాతంత్ర్య సమర యోధుడు మంగళ్ పాండే. . అప్పటివరకూ బ్రిటిష్ వారి పెత్తనానికి తలొగ్గి వాళ్ళు చేస్తున్న అరాచకాలు, అవమానాలు మౌనంగా భరించిన భారతీయుల ఆలోచనలను స్వేచ్ఛా స్వాతంత్ర్యాల సాధన వైపు మళ్లించిన ఘనత మంగళ్ పాండేదే ! బాగ్ ను చంపినందుకుగాను ఆతనిని బ్రిటీషువారి న్యాయాలయానికి తీసుకువెళ్తాం అనే నాటకం చెప్పి బహిరంగంగా అత్యంత కిరాతకంగా చంపారు. == మంగళ్ పాండేపై సినిమాలు == 2005 లో మంగళ్ పాండే పై ఒక హిందీ సినిమా తీసారు. ఇందులో సతనాయకుడిగా ఆమీర్ ఖాన్ నటించాడు. === తపాళా బిళ్ళ === భారత ప్రభుత్వం మంగళ్ పాండే గౌరవార్థం, 1984 అక్టోబరు 5 న ఒక తపాళాబిళ్ళను విడుదల చేసింది. దీని చిత్రకారుడు ఢిల్లీకి చెందిన సి.ఆర్. ప్రకాశ్. == మూలాలు == {{reflist|2}}bi == ఇవీ చూడండి == * [[1857 సిపాయిల తిరుగుబాటు]] ==మూలాలు== == బయటి లింకులు == * [https://web.archive.org/web/20070928181016/http://www.bhagatsingh.com/mangal_pandey.htm Mangal Pandey] * [https://web.archive.org/web/20070208165635/http://freeindia.org/freedom_fighters/page31.htm Freedom Fighters - Mangal Pandey] * [http://www.hindu.com/lr/2005/07/03/stories/2005070300100200.htm Between fact and fiction - A newspaper article on Rudrangshu Mukherjee's book] * [https://web.archive.org/web/20080409180830/http://www.indianpost.com/viewstamp.php/Alpha/M/MANGAL%20PANDEY Indian Postal Service's commemorative stamp on Mangal Pandey] * [http://www.tribuneindia.com/2005/20050814/spectrum/book10.htm Man who led the mutiny] * [http://www.hindu.com/mp/2003/12/08/stories/2003120800340200.htm The man who started the Revolt] * [http://www.indianexpress.com/res/web/pIe/print.php?content_id=72790 In the Footsteps of Mangal Pandey] * [https://web.archive.org/web/20060821093728/http://www.india-world.net/india/history/modern/1857.html The Great Mutiny: India's War for Freedom] * [http://www.hindu.com/mp/2005/06/08/stories/2005060800760400.htm Review of ''The Roti Rebellion'' in ''The Hindu'' (June 8, 2005)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070207142808/http://www.hindu.com/mp/2005/06/08/stories/2005060800760400.htm |date=2007-02-07 }} [[వర్గం:1827 జననాలు]] [[వర్గం:1857 మరణాలు]] [[వర్గం:1857 మొదటి భారత స్వాతంత్ర్య యుద్ధంలో పాల్గొన్న యోధులు]] 7nj25idjjeg87zco6kgw09pbah5gjq5 3614647 3614646 2022-08-03T12:38:28Z 2409:4070:4191:34B7:0:0:61:58A4 wikitext text/x-wiki {{వికీకరణ }} {{Infobox revolution biography |name=మంగళ్ పాండే |image=[[ఫైలు:Mangal pandey gimp.jpg|150px]] |lived= c.[[19 జూలై]] [[1827]]–[[8 ఏప్రిల్]] [[1857]] |placeofbirth=[[నగ్వా]], [[బల్లియా]], [[అవధ్]] |placeofdeath=[[బారక్ పూర్]], [[కోల్కతా]], [[భారతదేశం]] }} '''మంగళ్ పాండే''' ([[19 జూలై]], [[1827]] – [[8 ఏప్రిల్]], [[1857]]) ([[హిందీ]] : मंगल पांडे), [[ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ]], 34వ [[బెంగాల్ రెజిమెంట్]] యందు ఒక సిపాయి. మంగళ్ పాండే 1831 సంవత్సరం జనవరి 30 తేదీన ఉత్తర్ ప్రదేశ్ లోని నాగ్వాద దివాకర్ పాండే కి పుత్రుడిగా జన్మించాడు. చిన్నతనంలో శాస్త్రాధ్యయనం వద్దనుకొని శస్త్ర విద్యను అభ్యసించాడు. తాను 9 సంవత్సరాల వయస్సులో ఉన్నప్పుడే బ్రిటీషు వారి సైన్యంలో చేరాడు. తాను చూపించిన అద్వితీయ ప్రతిభతో అనదికాలంలోనే తాను సైనిక దళ నాయకుడా ఎన్నుకోబడ్డాడు. == 1857 సిపాయిల తిరుగుబాటు == [[కలకత్తా]] దగ్గర [[బారక్ పూర్]] వద్ద [[మార్చి 29]], [[1857]], మధ్యాహ్నం, ల్యూటినెంట్ బాగ్ వద్ద, బ్రిటిష్ అధికారిని కాల్చి చంపాడు. ఇందుకు కారణం బ్రిటిషు వారు సిపాయిలకు ఆవు కొవ్వు, పంది కొవ్వును పూసి తయారుచేసిన తూటాలు (cartridges) ఇచ్చేవారు. ఆ తూటాలని నోటితో కొరికి తొక్క తొలిగిస్తేనే పేలుతాయి. హిందూ ముస్లిం ఇద్దరికీ ఇవి నచ్చలేదు. [[ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ]], 34వ బెంగాల్ రెజిమెంట్ యందు ఒక సిపాయి. ప్రప్రథమ స్వాతంత్ర్య సమర యోధుడు . సుమారు రెండుశతాబ్దాలు మన దేశాన్ని తమ గుప్పెట్లో పెట్టుకుని పరిపాలించిన బ్రిటిష్ వారిపై యుద్ధాన్ని ప్రకటించిన తొలి స్వాతంత్ర్య సమర యోధుడు మంగళ్ పాండే. . అప్పటివరకూ బ్రిటిష్ వారి పెత్తనానికి తలొగ్గి వాళ్ళు చేస్తున్న అరాచకాలు, అవమానాలు మౌనంగా భరించిన భారతీయుల ఆలోచనలను స్వేచ్ఛా స్వాతంత్ర్యాల సాధన వైపు మళ్లించిన ఘనత మంగళ్ పాండేదే ! బాగ్ ను చంపినందుకుగాను ఆతనిని బ్రిటీషువారి న్యాయాలయానికి తీసుకువెళ్తాం అనే నాటకం చెప్పి బహిరంగంగా అత్యంత కిరాతకంగా చంపారు. == మంగళ్ పాండేపై సినిమాలు == 2005 లో మంగళ్ పాండే పై ఒక హిందీ సినిమా తీసారు. ఇందులో సతనాయకుడిగా ఆమీర్ ఖాన్ నటించాడు. === తపాళా బిళ్ళ === భారత ప్రభుత్వం మంగళ్ పాండే గౌరవార్థం, 1984 అక్టోబరు 5 న ఒక తపాళాబిళ్ళను విడుదల చేసింది. దీని చిత్రకారుడు ఢిల్లీకి చెందిన సి.ఆర్. ప్రకాశ్. == ఇవీ చూడండి == * [[1857 సిపాయిల తిరుగుబాటు]] ==మూలాలు== == బయటి లింకులు == * [https://web.archive.org/web/20070928181016/http://www.bhagatsingh.com/mangal_pandey.htm Mangal Pandey] * [https://web.archive.org/web/20070208165635/http://freeindia.org/freedom_fighters/page31.htm Freedom Fighters - Mangal Pandey] * [http://www.hindu.com/lr/2005/07/03/stories/2005070300100200.htm Between fact and fiction - A newspaper article on Rudrangshu Mukherjee's book] * [https://web.archive.org/web/20080409180830/http://www.indianpost.com/viewstamp.php/Alpha/M/MANGAL%20PANDEY Indian Postal Service's commemorative stamp on Mangal Pandey] * [http://www.tribuneindia.com/2005/20050814/spectrum/book10.htm Man who led the mutiny] * [http://www.hindu.com/mp/2003/12/08/stories/2003120800340200.htm The man who started the Revolt] * [http://www.indianexpress.com/res/web/pIe/print.php?content_id=72790 In the Footsteps of Mangal Pandey] * [https://web.archive.org/web/20060821093728/http://www.india-world.net/india/history/modern/1857.html The Great Mutiny: India's War for Freedom] * [http://www.hindu.com/mp/2005/06/08/stories/2005060800760400.htm Review of ''The Roti Rebellion'' in ''The Hindu'' (June 8, 2005)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070207142808/http://www.hindu.com/mp/2005/06/08/stories/2005060800760400.htm |date=2007-02-07 }} [[వర్గం:1827 జననాలు]] [[వర్గం:1857 మరణాలు]] [[వర్గం:1857 మొదటి భారత స్వాతంత్ర్య యుద్ధంలో పాల్గొన్న యోధులు]] nrik3pr6e33j1mo1g3edfrr57oflmhk 3614714 3614647 2022-08-03T16:05:28Z యర్రా రామారావు 28161 [[Special:Contributions/2409:4070:4191:34B7:0:0:61:58A4|2409:4070:4191:34B7:0:0:61:58A4]] ([[User talk:2409:4070:4191:34B7:0:0:61:58A4|చర్చ]]) చేసిన మార్పులను [[User:2401:4900:35F8:7501:1:2:2EFD:65A1|2401:4900:35F8:7501:1:2:2EFD:65A1]] చివరి కూర్పు వరకు తిరగ్గొట్టారు. wikitext text/x-wiki {{వికీకరణ }} {{Infobox revolution biography |name=మంగళ్ పాండే |image=[[ఫైలు:Mangal pandey gimp.jpg|150px]] |lived= c.[[19 జూలై]] [[1827]]–[[8 ఏప్రిల్]] [[1857]] |placeofbirth=[[నగ్వా]], [[బల్లియా]], [[అవధ్]] |placeofdeath=[[బారక్ పూర్]], [[కోల్కతా]], [[భారతదేశం]] }} '''మంగళ్ పాండే''' ([[19 జూలై]], [[1827]] – [[8 ఏప్రిల్]], [[1857]]) ([[హిందీ]] : मंगल पांडे), [[ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ]], 34వ [[బెంగాల్ రెజిమెంట్]] యందు ఒక సిపాయి. మంగళ్ పాండే 1831 సంవత్సరం జనవరి 30 తేదీన ఉత్తర్ ప్రదేశ్ లోని నాగ్వాద దివాకర్ పాండే కి పుత్రుడిగా జన్మించాడు. చిన్నతనంలో శాస్త్రాధ్యయనం వద్దనుకొని శస్త్ర విద్యను అభ్యసించాడు. తాను 9 సంవత్సరాల వయస్సులో ఉన్నప్పుడే బ్రిటీషు వారి సైన్యంలో చేరాడు. తాను చూపించిన అద్వితీయ ప్రతిభతో అనదికాలంలోనే తాను సైనిక దళ నాయకుడా ఎన్నుకోబడ్డాడు. == 1857 సిపాయిల తిరుగుబాటు == [[కలకత్తా]] దగ్గర [[బారక్ పూర్]] వద్ద [[మార్చి 29]], [[1857]], మధ్యాహ్నం, ల్యూటినెంట్ బాగ్ వద్ద, బ్రిటిష్ అధికారిని కాల్చి చంపాడు. ఇందుకు కారణం బ్రిటిషు వారు సిపాయిలకు ఆవు కొవ్వు, పంది కొవ్వును పూసి తయారుచేసిన తూటాలు (cartridges) ఇచ్చేవారు. ఆ తూటాలని నోటితో కొరికి తొక్క తొలిగిస్తేనే పేలుతాయి. హిందూ ముస్లిం ఇద్దరికీ ఇవి నచ్చలేదు. [[ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ]], 34వ బెంగాల్ రెజిమెంట్ యందు ఒక సిపాయి. ప్రప్రథమ స్వాతంత్ర్య సమర యోధుడు . సుమారు రెండుశతాబ్దాలు మన దేశాన్ని తమ గుప్పెట్లో పెట్టుకుని పరిపాలించిన బ్రిటిష్ వారిపై యుద్ధాన్ని ప్రకటించిన తొలి స్వాతంత్ర్య సమర యోధుడు మంగళ్ పాండే. . అప్పటివరకూ బ్రిటిష్ వారి పెత్తనానికి తలొగ్గి వాళ్ళు చేస్తున్న అరాచకాలు, అవమానాలు మౌనంగా భరించిన భారతీయుల ఆలోచనలను స్వేచ్ఛా స్వాతంత్ర్యాల సాధన వైపు మళ్లించిన ఘనత మంగళ్ పాండేదే ! బాగ్ ను చంపినందుకుగాను ఆతనిని బ్రిటీషువారి న్యాయాలయానికి తీసుకువెళ్తాం అనే నాటకం చెప్పి బహిరంగంగా అత్యంత కిరాతకంగా చంపారు. == మంగళ్ పాండేపై సినిమాలు == 2005 లో మంగళ్ పాండే పై ఒక హిందీ సినిమా తీసారు. ఇందులో సతనాయకుడిగా ఆమీర్ ఖాన్ నటించాడు. === తపాళా బిళ్ళ === భారత ప్రభుత్వం మంగళ్ పాండే గౌరవార్థం, 1984 అక్టోబరు 5 న ఒక తపాళాబిళ్ళను విడుదల చేసింది. దీని చిత్రకారుడు ఢిల్లీకి చెందిన సి.ఆర్. ప్రకాశ్. == మూలాలు == {{reflist|2}} == ఇవీ చూడండి == * [[1857 సిపాయిల తిరుగుబాటు]] ==మూలాలు== == బయటి లింకులు == * [https://web.archive.org/web/20070928181016/http://www.bhagatsingh.com/mangal_pandey.htm Mangal Pandey] * [https://web.archive.org/web/20070208165635/http://freeindia.org/freedom_fighters/page31.htm Freedom Fighters - Mangal Pandey] * [http://www.hindu.com/lr/2005/07/03/stories/2005070300100200.htm Between fact and fiction - A newspaper article on Rudrangshu Mukherjee's book] * [https://web.archive.org/web/20080409180830/http://www.indianpost.com/viewstamp.php/Alpha/M/MANGAL%20PANDEY Indian Postal Service's commemorative stamp on Mangal Pandey] * [http://www.tribuneindia.com/2005/20050814/spectrum/book10.htm Man who led the mutiny] * [http://www.hindu.com/mp/2003/12/08/stories/2003120800340200.htm The man who started the Revolt] * [http://www.indianexpress.com/res/web/pIe/print.php?content_id=72790 In the Footsteps of Mangal Pandey] * [https://web.archive.org/web/20060821093728/http://www.india-world.net/india/history/modern/1857.html The Great Mutiny: India's War for Freedom] * [http://www.hindu.com/mp/2005/06/08/stories/2005060800760400.htm Review of ''The Roti Rebellion'' in ''The Hindu'' (June 8, 2005)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070207142808/http://www.hindu.com/mp/2005/06/08/stories/2005060800760400.htm |date=2007-02-07 }} [[వర్గం:1827 జననాలు]] [[వర్గం:1857 మరణాలు]] [[వర్గం:1857 మొదటి భారత స్వాతంత్ర్య యుద్ధంలో పాల్గొన్న యోధులు]] essre5hs2qlotwiy8u60ql6horej5db 3614716 3614714 2022-08-03T16:06:26Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki {{వికీకరణ }} {{Infobox revolution biography |name=మంగళ్ పాండే |image=[[ఫైలు:Mangal pandey gimp.jpg|150px]] |lived= c.[[19 జూలై]] [[1827]]–[[8 ఏప్రిల్]] [[1857]] |placeofbirth=[[నగ్వా]], [[బల్లియా]], [[అవధ్]] |placeofdeath=[[బారక్ పూర్]], [[కోల్కతా]], [[భారతదేశం]] }} '''మంగళ్ పాండే''' ([[19 జూలై]], [[1827]] – [[8 ఏప్రిల్]], [[1857]]) ([[హిందీ]] : मंगल पांडे), [[ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ]], 34వ [[బెంగాల్ రెజిమెంట్]] యందు ఒక సిపాయి. మంగళ్ పాండే 1831 సంవత్సరం జనవరి 30 తేదీన ఉత్తర్ ప్రదేశ్ లోని నాగ్వాద దివాకర్ పాండే కి పుత్రుడిగా జన్మించాడు. చిన్నతనంలో శాస్త్రాధ్యయనం వద్దనుకొని శస్త్ర విద్యను అభ్యసించాడు. తాను 9 సంవత్సరాల వయస్సులో ఉన్నప్పుడే బ్రిటీషు వారి సైన్యంలో చేరాడు. తాను చూపించిన అద్వితీయ ప్రతిభతో అనదికాలంలోనే తాను సైనిక దళ నాయకుడా ఎన్నుకోబడ్డాడు. == 1857 సిపాయిల తిరుగుబాటు == [[కలకత్తా]] దగ్గర [[బారక్ పూర్]] వద్ద [[మార్చి 29]], [[1857]], మధ్యాహ్నం, ల్యూటినెంట్ బాగ్ వద్ద, బ్రిటిష్ అధికారిని కాల్చి చంపాడు. ఇందుకు కారణం బ్రిటిషు వారు సిపాయిలకు ఆవు కొవ్వు, పంది కొవ్వును పూసి తయారుచేసిన తూటాలు (cartridges) ఇచ్చేవారు. ఆ తూటాలని నోటితో కొరికి తొక్క తొలిగిస్తేనే పేలుతాయి. హిందూ ముస్లిం ఇద్దరికీ ఇవి నచ్చలేదు. [[ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ]], 34వ బెంగాల్ రెజిమెంట్ యందు ఒక సిపాయి. ప్రప్రథమ స్వాతంత్ర్య సమర యోధుడు . సుమారు రెండుశతాబ్దాలు మన దేశాన్ని తమ గుప్పెట్లో పెట్టుకుని పరిపాలించిన బ్రిటిష్ వారిపై యుద్ధాన్ని ప్రకటించిన తొలి స్వాతంత్ర్య సమర యోధుడు మంగళ్ పాండే. . అప్పటివరకూ బ్రిటిష్ వారి పెత్తనానికి తలొగ్గి వాళ్ళు చేస్తున్న అరాచకాలు, అవమానాలు మౌనంగా భరించిన భారతీయుల ఆలోచనలను స్వేచ్ఛా స్వాతంత్ర్యాల సాధన వైపు మళ్లించిన ఘనత మంగళ్ పాండేదే ! బాగ్ ను చంపినందుకుగాను ఆతనిని బ్రిటీషువారి న్యాయాలయానికి తీసుకువెళ్తాం అనే నాటకం చెప్పి బహిరంగంగా అత్యంత కిరాతకంగా చంపారు. == మంగళ్ పాండేపై సినిమాలు == 2005 లో మంగళ్ పాండే పై ఒక హిందీ సినిమా తీసారు. ఇందులో సతనాయకుడిగా ఆమీర్ ఖాన్ నటించాడు. === తపాళా బిళ్ళ === భారత ప్రభుత్వం మంగళ్ పాండే గౌరవార్థం, 1984 అక్టోబరు 5 న ఒక తపాళాబిళ్ళను విడుదల చేసింది. దీని చిత్రకారుడు ఢిల్లీకి చెందిన సి.ఆర్. ప్రకాశ్. == మూలాలు == {{reflist|2}} == ఇవీ చూడండి == * [[1857 సిపాయిల తిరుగుబాటు]] ==బయటి లింకులు== * [https://web.archive.org/web/20070928181016/http://www.bhagatsingh.com/mangal_pandey.htm Mangal Pandey] * [https://web.archive.org/web/20070208165635/http://freeindia.org/freedom_fighters/page31.htm Freedom Fighters - Mangal Pandey] * [http://www.hindu.com/lr/2005/07/03/stories/2005070300100200.htm Between fact and fiction - A newspaper article on Rudrangshu Mukherjee's book] * [https://web.archive.org/web/20080409180830/http://www.indianpost.com/viewstamp.php/Alpha/M/MANGAL%20PANDEY Indian Postal Service's commemorative stamp on Mangal Pandey] * [http://www.tribuneindia.com/2005/20050814/spectrum/book10.htm Man who led the mutiny] * [http://www.hindu.com/mp/2003/12/08/stories/2003120800340200.htm The man who started the Revolt] * [http://www.indianexpress.com/res/web/pIe/print.php?content_id=72790 In the Footsteps of Mangal Pandey] * [https://web.archive.org/web/20060821093728/http://www.india-world.net/india/history/modern/1857.html The Great Mutiny: India's War for Freedom] * [http://www.hindu.com/mp/2005/06/08/stories/2005060800760400.htm Review of ''The Roti Rebellion'' in ''The Hindu'' (June 8, 2005)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070207142808/http://www.hindu.com/mp/2005/06/08/stories/2005060800760400.htm |date=2007-02-07 }} [[వర్గం:1827 జననాలు]] [[వర్గం:1857 మరణాలు]] [[వర్గం:1857 మొదటి భారత స్వాతంత్ర్య యుద్ధంలో పాల్గొన్న యోధులు]] 7zq1ll99mtjdshk1f96gb7665qp9wbd 0 84935 3615100 3484704 2022-08-04T09:53:28Z CommonsDelinker 608 [[బొమ్మ:ZZZ_wiki13.jpg]]ను [[బొమ్మ:Che_Guevara_-_flag.jpg]]తో మార్చాను. మార్చింది: [[commons:User:CommonsDelinker]]; కారణం: ([[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name) · better description). wikitext text/x-wiki {{యాంత్రికానువాదం భాషను శుద్ధి చేస్తాను}} <references/> {{Infobox revolution biography |name = ఏర్నేస్తో "చే" గువేరా |lived = <!-- Note: Please do not change birth date June 14 without discussing on talk page first. -->June 14, 1928 – October 9, 1967 |dateofbirth = <!-- Note: Please do not change birth date June 14 without discussing on talk page first. -->June 14, 1928<ref name=birthdate/> |placeofbirth = [[:en:Rosario, Santa Fe|Rosario]], [[Argentina]] |dateofdeath = {{death date and age|1967|10|9|1928|6|14}} |placeofdeath = [[బోలీవియా]] |religion = None<ref>[[#refHall2004|Hall 2004]]</ref> |image = [[File:GuerrilleroHeroico.jpg|290px]] |caption = "''[[:en:Guerrillero Heroico|Guerrillero Heroico]]''" <br> Che Guevara at the [[:en:La Coubre explosion|La Coubre]] memorial service. Taken by [[:en:Alberto Korda|Alberto Korda]] on'' March 5, 1960. |organizations = [[26th of July Movement]], United Party of the Cuban Socialist Revolution,<ref>Partido Unido de la Revolución Socialista de Cuba, aka PURSC</ref> [[:en:National Liberation Army (Bolivia)]] }} '''ఏర్నెస్టో"చే" గువేరా''' (ఆంగ్లం: Che Guevara) (జూన్ 14,<ref name="birthdate">[[మీడియా:Ernesto Guevara Acta de Nacimiento.jpg|అతని జన్మ ధృవీకరణ పత్రము]] పై జనన తేది జూన్ 14, 1928, అని నమోదు అయినప్పటికీ వేరు ఒక సమాచార ఆధారంగా (జూలియా కాన్స్టేన్ల, జోన్ లీ అండెర్సన్ చే ఉటంకించబడినది), ఆయన వాస్తవంగా అదే సంవత్సరం మే 14 న జన్మించినట్లుగా ప్రకటించబడినది. అతని తల్లి సెలియా డి ల సేమా, ఎర్నేస్టో గువేరా లించ్ తో పెళ్లినాటికే గర్భవతి అని, కాని ఈ అపవాదును తొలగించుకోవడానికి అతని పుట్టిన తేది వాస్తవ పుట్టిన తేది కంటే ఒక నెల తరువాత పుట్టినట్లుగా నకిలీ జన్మ ధృవీకరణ పత్రాన్ని పొందినట్లు ఒక గుర్తు తెలియని జ్యోతిష్యుడు తనకు చెప్పినట్లుగా కాన్స్టేన్ల ఆరోపించింది. (అండెర్సన్ 1997, pp. 3, 769.)</ref> 1928 – అక్టోబరు 9, 1967) '''చే గువేరా''' , '''ఎల్ చే''' , '''చే''' అని పిలుస్తారు. ఈయన ఒక [[అర్జెంటినా]] మార్క్సిస్ట్ విప్లవకారుడు, వైద్యుడు, రచయిత, [[మేధావి]], గెరిల్లా నాయకుడు, సైనిక సిద్ధాంతకుడు, క్యూబన్ విప్లవములో ప్రముఖవ్యక్తి. ఆయన మరణించిన తరువాత, అతడి విలక్షణ శైలి కలిగిన ముఖాకృతి ప్రపంచవ్యాప్తంగా విప్లవభావాల సంస్కృతికి ప్రపంచ చిహ్నంగా మారింది.<ref>కేసీ 2009, p. 128.</ref> యుక్తవయసులో మెడికల్ విద్యార్థిగా ఉన్న గువేరా [[లాటిన్ అమెరికా ]]అంతా పర్యటించారు, అక్కడ ఉన్న బీదరికం చూసి పరివర్తన చెందారు. ఈ పర్యటనలలో అతని పరిశీలనలతో దేశంలో దృఢంగా ఉన్న ఆర్థిక తారతమ్యాలు, ఏకస్వామ్య పెట్టుబడిదారీ వ్యవస్థ, నూతన వలసవాదం, సామ్రాజ్యవాద ఫలితమేనని తుదినిర్ణయానికి వచ్చారు, దీనికి ఒకేఒక్క పరిష్కారం ప్రపంచ తిరుగుబాటు అని భావించారు. ఈ నమ్మకం అతనిని అధ్యక్షుడు జకబో అర్బెంజ్ గుజ్మన్ ఆధ్వర్యంలోని గ్వాటిమాల యొక్క సాంఘిక సవరణలలో పాలుపంచుకునేందుకు ప్రేరణనిచ్చింది, అంతిమంగా అధ్యక్షునిపై CIA-ప్రోద్బలంతో జరిగిన పదవీచ్యుతి గువేరా యొక్క తీవ్రవాద భావజాలాన్ని దృఢపరచింది. తర్వాత [[మెక్సికో నగరం]]లో నివసిస్తున్నప్పుడు, అతను రౌల్, ఫిడేల్ కాస్ట్రోలను కలిసారు, వారి జూలై 26 ఉద్యమంలో చేరి, U.S.-మద్దతు ఇచ్చిన క్యూబా యొక్క నియంత ఫుల్జెన్సియో బాటిస్టాను పదవీచ్యుతిని చేసేందుకు, గ్రాన్మాను అధిరోహించి క్యూబాను ఆక్రమించారు. గువేరా త్వరలోనే విప్లవకారులలో ప్రముఖుడై, సైన్యంలో రెండవస్థానానికి పదోన్నుతుడై, బాటిస్టా పాలనను తొలగించడానికి చేసిన రెండు సంవత్సరాల గెరిల్లా పోరాటంలో ప్రముఖపాత్ర వహించారు. క్యూబా తిరుగుబాటు తరువాత, గువేరా నూతన ప్రభుత్వంలో అనేక ప్రధానపాత్రలను పోషించారు. రెవల్యూషనరీ ట్రిబ్యునల్స్ లో యుద్ధ నేరస్థులుగా పరిగణింపబడిన వారియొక్క వినతులు, ఫైరింగ్ దళాలను సమీక్షించడం, పరిశ్రమలశాఖా మంత్రిగా వ్యవసాయ సంస్కరణలను ప్రవేశపెట్టడం, జాతీయ బ్యాంకు అధ్యక్షునిగా, క్యూబా సైనికదళాల బోధనానిర్దేశకునిగా, క్యూబన్ [[సామ్యవాదం]] తరపున దౌత్యవేత్తగా ప్రపంచపర్యటనలు చేయడం వంటివి వీటిలో ఉన్నాయి. ఈ విధమైన హోదాలు అతనిని బే ఆఫ్ పిగ్స్ దాడిని తిప్పికొట్టిన సైన్యానికి శిక్షణనివ్వడంలో, 1962 క్యూబన్ మిస్సైల్ సందిగ్ధతలో పాత్ర పోషించిన సోవియెట్ అణు-ఆయుధ బాల్లిస్టిక్ మిస్సైళ్ళను క్యూబాకు తీసుకురావడంలో కీలకపాత్ర పోషించేటట్లు చేసాయి. అంతేకాక, ఆయన ఒక నైపుణ్యంగల రచయిత, డైరిస్ట్, గెరిల్లా యుద్ధతంత్రంపై ఒక మూలాధార పుస్తకాన్ని రూపొందించారు, దానితో పాటు దక్షిణ అమెరికాలో ఆయన జరిపిన యూత్ మోటర్ సైకిల్ యాత్ర జ్ఞాపకాల ఆధారంగా అధిక ప్రజాదరణ పొందిన గ్రంథాన్నికూడా రచించారు. గువేరా 1965లో క్యూబాను వదలి కాంగో-కిన్షాసా లోను తరువాత [[బొలీవియా]]లోను యుద్దాలను ప్రేరేపించారు, అక్కడ ఆయన [[:en:CIA|CIA]]-సహకార బొలీవియన్ దళాలతో బంధింపబడి ఉరితీయబడ్డారు.<ref>[[ర్యాన్ 1998]], p. 4</ref> గువేరా మంచిగా, చెడుగా కీరించబడ్దాడు. అసంఖ్యాకంగా వ్రాయబడిన జీవితచరిత్రలు, జ్ఞాపకాలు, వ్యాసాలు, డాక్యుమెంటరీలు, పాటలు, చిత్రాలలో భిన్న దృష్టికోణాలలో ధ్రువీకరించబడ్డారు. ''టైం'' మగజైన్ 20వ శతాబ్దపు [[:en:Time 100: The Most Important People of the Century|100మంది అతిప్రభావవంతమైన వ్యక్తుల]]లో ఒకరిగా ఆయనను పేర్కొంది,<ref>[[డొర్ఫ్మాన్ 1999]].</ref> అల్బెర్టో కొర్డా తీసిన ఆయన ఛాయాచిత్రం ''గ్యుఎర్రిల్లెరో హీరోఇకో'' (చూపించబడింది), "ప్రపంచంలో అత్యంత ప్రఖ్యాత ఫొటోగ్రాఫ్"గా ప్రకటించబడింది.<ref>మేరీల్యాండ్ ఇన్స్టిట్యూట్ అఫ్ ఆర్ట్, BBC న్యూస్ మే 26, 2001 సూచించినది</ref> ==ప్రారంభ జీవితం== [[File:Chefamily.jpg|thumb|left|230px|(టీనేజ్) యువకునిగా ఏర్నేస్టో (ఎడమ) తన తల్లితండ్రులు, తోడబుట్టిన వారితో, ca. 1944. ఆయన పక్కన కూర్చున్న వారు, ఎడమ నుండి కుడికి: సెలియా(తల్లి), సెలియా (సోదరి), రోబెర్టో, జున్ మార్టిన్, ఏర్నేస్టో (తండ్రి), అన మేరియా.]] ఏర్నెస్టో గువేరా, సెలియాడిల సేర్న వైల్లోసా, ఏర్నెస్టో గువేరా లించ్ లకు జూన్ 14, 1928 న<ref name="birthdate" /> [[అర్జెంటీనా]]లోని రోసారియోలో, ఐదుగురు సంతానంలో పెద్దవాడుగా బాస్క్, ఐరిష్ మూలాలుగల స్పానిష్ కుటుంబంలో జన్మించారు.<ref>చే యొక్క చివరి పేరు''"గువేరా"'' జాతిపరంగా బస్క్ ''"గేబర"'' , ఇంటిపేరు అలావా రాష్ట్ర ప్రాంతానికి చెందినది. ఆయన తన నాయనమ్మ, అనా లించ్, ద్వారా ఆయన పాట్రిక్ లించ్ వారసుడు , గాల్వే, [[ఐర్లాండ్]] నుండి 1740లలో వలసవచ్చారు.</ref> అతని తల్లితండ్రుల ఇంటిపేరు వలన, అతని చట్టనామం (ఏర్నెస్టో గువేరా) కొన్నిసార్లు డిల సేర్న, లేదా లించ్ తో పాటుగా వస్తుంది. "విరామం లేని" చే యొక్క స్వభావానికి సూచనగా, ఆయన తండ్రి "గమనించదగ్గ మొదటి విషయం నా కొడుకు యొక్క నరాలలో ప్రవహించే రక్తం ఐరిష్ తిరుగుబాటు దారులకు చెందినది" అని ప్రకటించారు.<ref>[[లవ్రేత్స్కి 1976]]</ref> చాలా చిన్నవయసులోనే ఏర్నెస్టిటో (అప్పట్లో అలా పిలువబడేవాడు) "పేదలతో సంబంధం" ఏర్పరచుకున్నారు.<ref>[[కేల్ల్నేర్ 1989]], p. 23.</ref> వామపక్షాల పట్ల మొగ్గిన కుటుంబంలో పెరగడం వలన, గువేరా బాలుడిగా ఉన్నప్పుడే విస్తారమైన రాజకీయ సంఘటనలతో పరిచయం పొందారు.<ref>[http://www.time.com/time/printout/0,8816,872604,00.html Argentina: Che's Red Mother] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130826054445/http://www.time.com/time/printout/0,8816,872604,00.html |date=2013-08-26 }} ''[[టైమ్ మగజైన్]]'' , July 14, 1961</ref> ఆయన తండ్రి, స్పానిష్ పౌర యుద్ధంలో రిపబ్లికన్స్ కు బలమైన మద్దతుదారు, పోరాటంలోని అనేకమంది అనుభవజ్ఞులకు తరచుగా గువేరా గృహంలో ఆతిధ్యం ఇస్తూ ఉండేవారు.<ref>[[అండర్సన్ 1997]], p. 22-23.</ref> జీవితాంతం తనను బాధపెట్టిన ఆస్తమా వలన వికలత్వంతో బాధపడినప్పటికీ, ఆయన ఒక అథ్లెట్గా రాణించారు, ఈత, సాకర్, గోల్ఫ్, షూటింగ్లతో ఆనందించే వారు; "అలుపులేని" సైక్లిస్ట్ గా కూడా తయారయ్యారు.<ref>[[సండిసన్ 1996]], p. 8.</ref><ref>[[కేల్ల్నేర్ 1989]], p. 24.</ref> ఆయన ఆసక్తిగల రగ్బీ యూనియన్ ఆటగాడు, బ్యూనస్ ఎయిర్స్ విశ్వవిద్యాలయ మొదటి XVలో ఫ్లయ్-హాఫ్ వద్ద ఆడేవారు.<ref>కైన్, నిక్ &amp; గ్రోవ్దేన్, గ్రెగ్ "చాప్టర్ 21: టెన్ పెక్యులియర్ ఫాక్ట్స్ అబౌట్ రగ్బీ" ఇన్ ''రగ్బీ యూనియన్ ఫర్ డమ్మీస్'' (2న్ద్ ఎడిసన్), జాన్ విలీ అండ్ సన్స్, ISBN 139780470035375, p. 293.</ref> ఆయన రగ్బీ ఆట ఆయనకు "ఫ్యూసర్" అనే మారుపేరు సంపాదించి పెట్టింది.<ref>[[అండర్సన్ 1997]], p. 28.</ref> అతని పాఠశాల సహాధ్యాయులు అతనిని ''"చాంచో"'' ("పంది") అనే మారుపేరుతో పిలిచేవారు, ఎందుకంటే ఆయన అరుదుగా స్నానం చేసేవాడు. వారం ఒకే చొక్కా ధరించేవారు. గువేరా తన తండ్రినుండి [[చెస్]]ఆటను నేర్చుకొని 12 సంవత్సరాల వయసునుండే స్థానిక పోటీలలో ఆడటం ప్రారంభించారు. యుక్త వయసులోనూ, జీవితాంతం ఆయన కవిత్వం పట్ల భవోద్వేగాలు కలిగి ఉండేవారు, ఆయనకు వయసువచ్చిన తరువాత, లాటిన్ అమెరికన్ రచయితలు హొరాసియో క్విరోగా, సిరో అలేగ్రియ, జోర్గ్ ఇకాజా, రుబెన్ డారియో, మిగయూల్ అస్తురిఅస్ ల రచనలలో ఆసక్తిని పెంచుకున్నారు.<ref name="ReferenceC">([[అండర్సన్ 1997]], p. 37–38)</ref> వీరిలో అనేకమంది రచయితల భావనలను ఆయన తన స్వంతదస్తూరి నోటుపుస్తకాలలో భావనలుగా, ప్రభావవంతమైన మేధావుల తత్వవిచారాలుగా జాబితాలు వ్రాసుకున్నారు. వీటిలో [[బుద్ధ]], [[అరిస్టాటిల్]] యొక్క విశ్లేషనాత్మక వర్ణనలతోపాటు, ప్రేమ, దేశభక్తి గురించి బెర్ట్రాండ్ రస్సెల్, సంఘం గురించి జాక్ లండన్, మరణభావన గురించి నీట్జే ఉన్నారు. [[సిగ్మండ్ ఫ్రాయిడ్]] యొక్క భావనలు ఆయనను ఆకర్షించాయి.<ref name="ReferenceC" /> పాఠశాలలో ఆయన అభిమాన విషయాలుగా [[తత్వశాస్త్రం]], [[గణితం]], [[ఇంజనీరింగ్]], [[రాజనీతి శాస్త్రం]], [[సమాజ శాస్త్రం]], [[చరిత్ర]], [[పురాతత్వ శాస్త్రం]] ఉన్నాయి.<ref>[[సండిసన్ 1996]], p. 10.</ref><ref>[[కేల్ల్నేర్ 1989]], p. 26.</ref> ===మోటర్ సైకిల్ యాత్ర === 1948లో గువేరా వైద్యశాస్త్రాన్ని అభ్యసించడానికి బ్యూనస్ యెయిర్స్ విశ్వవిద్యాలయంలో ప్రవేశించాడు. 1951లో తన స్నేహితుడు అల్బెర్టో గ్రనాడోతో కలిసి మోటర్ సైకిల్ పై దక్షిణఅమెరికా అంతా సంచరించడానికి చదువు నుండి ఒక సంవత్సరం తప్పుకున్నారు, దీని అంతిమఉద్దేశ్యం [[పెరు]]లో [[అమెజాన్ నది]] ఒడ్డునగల సాన్ పాబ్లో కుష్టువ్యాధి గ్రస్తుల ఆశ్రమంలో కొన్నివారాలు స్వచ్చందంగా సేవచేయడం. అండీస్ లోగల [[మాచు పిచ్చు]]కు వెళుతున్నపుడు, దూర గ్రామీణ ప్రాంతాలలో అణగద్రొక్కుతున్న పేదరికాన్నిచూసి ఆయన చలించిపోయారు, ఈప్రాంతంలో రైతుకూలీలు ధనికభూస్వాముల స్వంతమైన చిన్నకమతాలలో పనిచేసేవారు.<ref name="Kellner89pg27">[[కేల్ల్నేర్ 1989]], p. 27.</ref> తరువాత తన ప్రయాణంలో, గువేరా కుష్టు వ్యాధిగ్రస్తుల ఆశ్రమంలోని సహోదరత్వంతో ప్రత్యేకంగా ప్రభావితులయ్యారు.<ref name="Kellner89pg27" /> గువేరా ఈయాత్రలో తన అనుభవాలను రచించేందుకు తీసుకువెళ్ళిన నోట్స్ పేరు ''ది మోటర్ సైకిల్ డైరీస్'' , తరువాత అది ''న్యూ యార్క్ టైమ్స్'' అధికంగా-అమ్ముడైన పుస్తకాలలో నిలిచింది,<ref>NYT బెస్ట్ సెల్లెర్ జాబితా: [http://www.nytimes.com/2005/02/20/books/bestseller/0220bestpapernonfiction.html #38 Paperback Nonfiction on 2005-02-20], [http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9D03E5D6123DF934A35752C1A9629C8B63&amp;scp=5&amp;sq=motorcycle+diaries+Ernesto+%28Che%29+Guevara&amp;st=nyt #9 Nonfiction on 2004-10-07], చాలా సందర్భాలలో.</ref> అదేపేరుతో 2004లో పురస్కారం-పొందిన చిత్రం తీయబడింది. ఈయాత్ర ముగిసేనాటికి, ఆయన లాటిన్అమెరికాను భిన్నదేశాల కలయికగా కాక ఖండం-వంటి స్వతంత్రవ్యూహం కల ఒకే ప్రాంతంగా ఉండవలసిఉందని అనుకున్నాడు. అర్జెంటీనా తిరిగివచ్చిన తరువాత, ఆయన తన అధ్యయనాన్ని పూర్తిచేసి జూన్ 1953లో వైద్యపట్టా పొందారు, ఇది ఆయనను అధికారికంగా "Dr. ఏర్నెస్టో గువేరా"గా మార్చింది.<ref>[[అండర్సన్ 1997]], pp. 98.</ref><ref>గువేరా విశ్వవిద్యాలయం నుండి వైద్యశాస్త్రంలో డిప్లొమా పొందటాన్ని సూచించే వ్రాత ప్రతులను ''బికమింగ్ చే: గువేరాస్ సెకండ్ అండ్ ఫైనల్ ట్రిప్ త్రూ లాటిన్ అమెరికా '' , 75వ పేజిలో చూడవచ్చు, ఇది కార్లోస్ 'కాలికా' ఫెర్రెర్ ( స్పానిష్లో సారః L. స్మిత్ రచించిన దాని నుండి అనువాదం చేయబడింది), మరియా ఎడిటోరియల్, 2006, ISBN 9871307071. ఫెర్రెర్, గువేరా యొక్క చిన్ననాటి స్నేహితుడు, తన 12 పరీక్షలలో చివరిది 1953 లో ఉత్తీర్ణుడు అయినపుడు, అతను ఎన్నటికీ ఉత్తెర్నుడు కాలేడని చెపుతూ ఉండే ఫెర్రెర్కు తాను ఉత్తీర్ణుడు అయిన దానికి రుజువుగా ఒక నకలును ఇచాడు.</ref> గువేరా తన లాటిన్అమెరికా పర్యటనల వలన, తనకు [[పేదరికం]], [[ఆకలి]], వ్యాధులతో" దగ్గరి సంబంధం ఏర్పడిందని తెలిపారు వాటితోపాటు "డబ్బు లేకపోవడం వలన ఒకబిడ్డకు చికిత్స చేయించలేకపోవడం", "నిరంతర ఆకలి, శిక్షల వలన మూర్చపోవడం" వంటి వాటితో "కొడుకును కోల్పోవడం ఒక అప్రధానమైన యాదృచ్చికం"గా తండ్రిభావించడం చూసారు. ఈఅనుభవాలే తనను "ఈ ప్రజలకు సేవ" చేయడానికి ఒప్పించి, వైద్యరంగాన్ని వదలడానికి, సాయుధ రాజకీయ పోరాటరంగాన్ని పరిశీలించడానికి కారణంగా గువేరా చూపారు.<ref name="RevMedicine" /> ==గ్వాటెమాల, అర్బెంజ్, యునైటెడ్ ఫ్రూట్ కంపెనీ== [[File:Che Guevara - 2do Viaje - 1953-55.png|thumb|170px|1953, 1956 మధ్య చే గువేరా యొక్క ఉద్యమాలు, వీటిలో ఉత్తర గ్వాటేమాలకు ఆయన ప్రయాణం, మెక్సికో నివాసం, తూర్పున క్యూబాకు ఫైదల్ కాస్ట్రో, ఇతర విప్లవకారులతో పడవ ప్రయాణం ఉన్నాయి.]] జూలై 7, 1953న గువేరా తిరిగి బొలివియా, పెరు, ఈక్వెడార్, [[పనామా]], కోస్టారికా, [[నికారగువా]], [[హోండురాస్]], [[ఎల్ సాల్వడార్]]లకు బయలుదేరారు. డిసెంబరు 10, 1953న, గ్వాటెమాలాకు బయలుదేరే ముందు, గువేరా తన పినతల్లి బెట్రిజ్ కు సాన్ జోస్, కోస్టారికా నుండి ఒక సందేశం తెచ్చారు. ఈ ఉత్తరంలో గువేరా యునైటెడ్ ఫ్రూట్ కంపెనీ యొక్క పెట్టుబడిధారీ ఆలోచనలు ప్రయత్నాలు ఎంత భయంకరమైనవో తెలియచేసిందని చెప్పారు.<ref>[[అండెర్సన్ 1997]], p. 126.</ref> ఆ నెలలో గువేరా గ్వాటెమాలా వచ్చారు, అక్కడ అధ్యక్షుడు జకబో అర్బెంజ్ గుజ్మన్ ప్రజాస్వామ్యబద్ధంగా ఎన్నికైన ప్రభుత్వానికి నాయకత్వం వహిస్తూ, [[భూ సంస్కరణలు]], ఇతర యత్నాల ద్వారా, ''లాటిఫన్డియ'' వ్యవస్థను అంతమొందించడానికి ప్రయత్నిస్తున్నారు. దీనిని నెరవేర్చడానికి, అధ్యక్షుడు అర్బెంజ్ ఒక పెద్ద భూసంస్కరణ కార్యక్రమ చట్టం చేసారు, దానివలన సాగుచేయని పెద్ద భూకమతాలు చట్టబద్ధంగా స్వాధీనపరచుకొంటారు, భూమిలేని రైతుకూలీలకు పునఃపంపిణీ చేస్తారు. అతిపెద్ద భూస్వాములు ఈ సంస్కరణల వలన బాగా బాధపడ్డారు. యునైటెడ్ ఫ్రూట్ కంపెనీ, దానినుండి అర్బెంజ్ ప్రభుత్వం అప్పటికే 25,000 ఎకరాల సాగుచేయని భూమిని స్వాధీనం చేసుకుంది.<ref>[[కేల్ల్నేర్ 1989]], p. 31.</ref> ఆదేశం ముందుకు వెళుతున్న మార్గంతో తృప్తిచెంది గువేరా గ్వాటెమాలాలో స్థిరపడాలని నిశ్చయించారు అందువలన తాను పరిపూర్ణతచెంది నిజమైన ఉద్యమకారుడిగా తయారవడానికి అవసరమైన నైపుణ్యాన్ని పొందవచ్చు అని భావించారు.<ref name="Kellner89pg31">[[గువేరా లించ్ 2000]], p. 26.</ref> గ్వాటెమాలా నగరంలో గువేరా హిల్డా గడియా అకోస్టా, అనే పెరు దేశపు ఆర్థికవేత్తను కలిసారు ఆమె వామపక్షాల వాది. రాజకీయాలతో మంచిసంబంధాలు కలిగి ఉన్నారు. ఆమె గువేరాకు అర్బెంజ్ ప్రభుత్వం లోని అనేకమంది ఉన్నత-స్థాయి అధికారులను పరిచయం చేసారు. గువేరా అప్పుడు శాంటియాగో డి క్యూబాలోని మొన్కాడ బారక్స్ పై జూలై 26, 1953 నాటి దాడి ద్వారా జతకలిసిన క్యూబా దేశ బహిష్క్రుతులతో సంబంధం ఏర్పరచుకున్నారు.<ref>[[రేడియో కాడేన అగ్రమొంటే 2006]].</ref> సాధారణంగా మాటల నడుమ ఖాళీని పూరించడానికి వాడే "ఏ" లేదా "పాల్" తో వాడే అర్జంటినా చిన్న అక్షరం ''చే'' ని ఆయ్నతరచుగా ఉపయోగించడం వలన తన మారుపేరు "చే" ని పొందారు.<ref>[[ఇగ్నాసియో 2007]], పేజి. 172.</ref> వైద్యశాలలో జూనియర్ వైద్యుడిగా పనిచేయాలనే గువేరా ప్రయత్నాలు విజయవంతం కాలేదు, ఆయన ఆర్ధిక పరిస్థితి తరచూ అనిశ్చితంగా ఉండేది. మే 15, 1954లో స్కోడా అనే నౌక నిండా సైనిక, తేలికపాటి యుద్ధఆయుధాలు కమ్యూనిస్ట్ చేకోస్లోవకియా నుండి ప్యూర్టో బరియోస్ ద్వారా అర్బెంజ్ ప్రభుత్వానికి వచ్చాయి<ref name="usdepstate">[[U.S. డిపార్టుమెంటు అఫ్ స్టేట్ 2008]].</ref><ref>[[అండర్సన్ 1997]], p. 144.</ref>. దీనిఫలితంగా, U.S. CIA సైన్యం దేశాన్ని ముట్టడించి కార్లోస్ కేస్టిల్లో అర్మాస్ యొక్క నియంతృత్వాన్ని ఏర్పరిచింది.<ref name="Kellner89pg31" /> గువేరా, అర్బెంజ్ తరఫున పోరాడడానికి ఆసక్తిని చూపారు, ఆకార్యక్రమం కొరకు కమ్యూనిస్ట్ యువత ఏర్పాటుచేసిన [[మిలీషియా]]లో చేరారు, కానీ బృందంయొక్క నిశ్చలత్వంతో విసుగుచెంది, వెంటనే ఆయన వైద్యవిధులలో తిరిగిచేరారు. అధికారాన్ని కూలద్రోసినపుడు ఆయన వెంటనే పోరుకు సిద్ధమయ్యారు, కానీ అర్బెంజ్ మెక్సికన్ రాయబారకార్యాలయంలో రక్షణపొంది తన విదేశీమద్దతుదారులను దేశం విడిచివెళ్ళవలసిందిగా చెప్పారు. విద్రోహాన్ని ఎదిరించవలసిందిగా గువేరా అనేకపర్యాయాలు చేసిన విజ్ఞప్తులను విద్రోహ అనుకూలురు గుర్తించారు, ఆయనను చంపాలని గుర్తించారు.<ref name="Kellner89pg32">[[కేల్ల్నేర్ 1989]], p. 32.</ref> హిల్డ గడియ నిర్బంధం తరువాత, గువేరా అర్జెంటీనా రాయబార కార్యాలయంలో రక్షణకోరారు, కొన్ని వారాల తరువాత సురక్షిత-నడవడి పాస్ పొందే వరకూ అక్కడే ఉండి తరువాత మెక్సికోకు ప్రయాణమయ్యారు.<ref>[[తైబో 1999]], పేజి. 39.</ref> ఆయన గడియాను మెక్సికోలో సెప్టెంబర్ 1955లో వివాహం చేసుకున్నారు.<ref name="Memoira">స్నో, అనిత. "[http://www.firstcoastnews.com/life/books/news-article.aspx?storyid=116566&amp;catid=256 'My Life With Che' by Hilda Gadea] {{Webarchive|url=https://archive.is/20121205083407/http://www.firstcoastnews.com/life/books/news-article.aspx?storyid=116566&catid=256 |date=2012-12-05 }}." ''[[అససోసియెటేద్ ప్రెస్]]'' at ''[[WJXX-TV]]'' . ఆగష్టు 16, 2008. రెట్రీవ్ద్ ఫిబ్రవరి 23, 2008</ref> ==మెక్సికో నగరం, సన్నాహాలు == గువేరా సెప్టెంబరు 1954 ప్రారంభంలో [[మెక్సికో నగరం]] చేరారు, జనరల్ హాస్పిటల్లోని అలెర్జీ విభాగంలో పనిచేసారు. దీనితో పాటు నేషనల్ అటానమస్ యూనివర్సిటీ అఫ్ మెక్సికోలో వైద్యంపై ఉపన్యాసాలు ఇచ్చారు, లాటిన న్యూస్ ఏజెన్సీకి వార్తా ఛాయాచిత్రకారుడిగా పనిచేసారు.<ref>[[కేల్ల్నేర్ 1989]], పేజి. 33.</ref> తన మొదటి భార్య హిల్డా తన జ్ఞాపకాలు ''మై లైఫ్ విత్ చే''లో వ్రాస్తూ, కొంత కాలానికి, గువేరా [[ఆఫ్రికా]]లో వైద్యుడిగా వెళ్లాలని భావించారు, తన చుట్టూ ఉన్న పేదరికంపట్ల తీవ్రంగా బాధపడుతూ ఉండేవారని పేర్కొన్నారు.<ref name="RebelWife">[http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2008/10/09/AR2008100902413.html Rebel wife, A Review of'' My Life With Che :The Making Of a Revolutionary '' by Hilda Gadea] by Tom Gjelten, ''[[The Washington Post]]'' , October 12, 2008</ref> ఈకాలంలో తాను గ్వాటెమాలాలో కలుసుకున్న నికో లోపెజ్, ఇతర క్యూబన్ బహిష్కృతనాయకులతో స్నేహం పునరిద్ధరించుకున్నారు. జూన్ 1955లో లోపెజ్ ఆయనను రౌల్ కాస్ట్రోకు పరిచయం చేసారు. తరువాత ఆయన తన అన్న, ఫైడల్ కాస్ట్రోకు పరిచయం చేసాడు, ఈయన 26 జూలై పోరాటం ప్రారంభించిన విప్లవవీరుడు, ఫుల్గేన్సియో బాటిస్టా యొక్క నియంతృత్వాన్ని ధ్వంసం చేయడానికి పధక రచన చేస్తున్నారు. కాస్ట్రోతో ఆయన దీర్ఘసమావేశం జరిగినరోజు రాత్రి, గువేరా తాను వెదకుతున్నది క్యూబన్ కారణం కొరకేనని చెప్పారు, అదేరోజు 26J ఉద్యమసభ్యునిగా సంతకంచేసారు.<ref>[[తైబో 1999]], పేజి. 55.</ref> గువేరా వారిదళ పోరాట వైద్యునిగా ఉండాలని అనుకున్నప్పటికీ, ఇతర పోరాట సభ్యులతో కలసి సైనికశిక్షణ కార్యక్రమాలలో పాల్గొన్నారు. [[గెరిల్లా యుద్ధతంత్రం]] యొక్క దెబ్బతీసి పారిపోయే వ్యూహరచన శిక్షణయొక్క ముఖ్యభాగంగా అది. గువేరా ఇతరులు కఠినమైన 15 గంటల నడకను పర్వతాలమీద, నదులను దాటి, దట్టమైన అడవులగుండా, అకస్మాత్తుగా దాడిచేసి మరలా త్వరగా తిరిగి వెనుకకు వచ్చే పద్ధతులను నేర్చుకుంటూ, పరిపూర్ణత పొందడానికి వెళ్లారు. శిక్షణ పొందినవారిలో ప్రారంభం నుండి గువేరా అల్బెర్టో భయాస్ కు ఇష్టమైన వాడిగా ఉండేవారు, పెట్టిన అన్నిపరీక్షలలో అత్యధిక నమోదులు సాధించేవారు.<ref>[[కేల్ల్నేర్ 1989]], పేజి. 37.</ref> శిక్షణ చివరిలో, శిక్షకుడు కల్నల్ బాయో ఆయనను "అందరిలోకి ఉత్తమ గెరిల్లా"గా పేర్కొన్నారు.<ref>[[అండర్సన్ 1997]], పేజి. 194.</ref> ==క్యూబన్ విప్లవము == [[File:Che on Mule in Las Villas Nov 1958.jpg|thumb|left|170px|లాస్ విల్లాస్ ప్రావిన్స్, క్యూబా, నవంబర్ 1958లో కంచరగాడిదపై స్వారీ]] కాస్ట్రో యొక్క విప్లవ ప్రణాళికలో మొదటి అడుగు మెక్సికో నుండి ''గ్రాన్మా,'' అనే పాత, కారుతున్న చిన్న [[యుద్ధనౌక]] ద్వారా [[క్యూబా]]పై దాడిచేయడం. వారు నవంబర్ 25, 1956న క్యూబాకు బయలుదేరారు. దిగగానే బాటిస్టా సైన్యంచే ముట్టడించబడి, 82 మందిలో ఎక్కువమంది దాడిలో చంపబడ్డారు లేదా బంధింపబడి తరువాత ఉరితీయబడ్డారు; కేవలం 22 మందిమాత్రమే మిగిలారు.<ref>[[అండర్సన్ 1997]], పేజి. 213.</ref> ఈక్రూరమైన ముఖాముఖి సమయంలోనే తాను వైద్యసేవలు పక్కనపెట్టి, పారిపోతున్న ఒక సైనికుడు వదలిపెట్టిన ఆయుధాల పెట్టెను అందుకున్నానని గువేరా వ్రాసారు, వైద్యునినుండి పోరాటకునిగా అంతిమంగా ఆయన మార్పుని ప్రతీకాత్మకంగా సూచిస్తుంది. యుద్ధం కొనసాగడంతో, గువేరా తిరుగుబాటు సైన్యంలో అంతర్భాగంగా మారారు, "కాస్ట్రోను సామర్ధ్యం, దౌత్యం, శాంతిలతో తృప్తిపరచారు."<ref name="Castrosbrain1960" /> గువేరా గ్రనేడ్లను తయారుచేయడానికి కార్మాగారాలను స్థాపించారు, బ్రెడ్ తయారు చేసుకొనే ఒవెన్లను తయారుచేసారు, కొత్తగా సైన్యంలో చేర్పించుకున్న వారికి వ్యూహాలు బోధించారు, నిరక్షరాస్యులైన రైతుకూలీలకు చదవడం, వ్రాయడం నేర్పించారు.<ref name="Castrosbrain1960" /> అంతేకాక, గువేరా ఆరోగ్యశాలలను స్థాపించారు, సైనిక వ్యూహాలు నేర్పడానికి సృజనాత్మక సమావేశాలు ఏర్పాటుచేసారు, సమాచారవ్యాప్తికి వార్తాపత్రికను నడిపారు.<ref>[[కేల్ల్నేర్ 1989]], పేజి. 45.</ref> మూడు సంవత్సరాల తరువాత ''[[టైమ్ మాగజైన్]]'' ఈయనకు : "కాస్ట్రో యొక్క మెదడు" అని బిరుదునిచ్చింది, ఫీడెల్ కాస్ట్రో ఈసమయంలో ఆయనను రెండవసైనికదళ ''కమండంట్'' (కమాండర్)ను చేసారు.<ref name="Castrosbrain1960" /> ఫీడెల్ కాస్ట్రో స్థాయికలిగిన ఏకైక కమాన్డంట్ అయిన గువేరా తీవ్రమైన కఠినక్రమశిక్షణ కోరేవారు. అది లోపించినవారిని సంకోచంలేకుండా కాల్చేవారు. అయోగ్యులు మోసగాళ్ళుగా శిక్షించబడేవారు, AWOL కు వెళ్లాలనుకునే వారిని వెదకిపట్టుకోవడానికి కార్యనిర్వాహక బృందాలను పంపుతారని గువేరా గురించి అనుకొనేవారు.<ref>[[అండర్సన్ 1997]], పేజి. 269–270.</ref> ఫలితంగా, గువేరా కర్కశత్వం, నిర్దయతో భయపడేటట్లు తయారయ్యారు.<ref>[[కాస్తానేడ 1998]], పేజి. 105, 119.</ref> గెరిల్లా ప్రచారంలో, అనేకమందిని [[సమాచారకులు]], (ఉద్యమాన్ని) వదలివేసినవారు లేదా వేగులుగా భావించి తరచూచేసిన శీఘ్ర ఉరితీతలకు గువేరా కూడా బాధ్యుడు.<ref name="execution-squads">[[అండర్సన్ 1997]], పేజి. 237-238, 269–270, 277–278.</ref> [[File:Che Guevara June 2, 1959.jpg|thumb|right|150px|ఆయనకు ప్రత్యేకమైన ఆలివ్-గ్రీన్ యుద్ధపు ఉడుపులు, 1959 జూన్ 2]] గువేరా సైనికుల్పై తీవ్రస్వభావాన్ని చూపించినప్పటికీ, తనను తాను సైనికులకు ఒక ఉపాధ్యాయుడిగా కూడా భావించేవారు, .<ref>[[సాన్డిసన్ 1996]], పేజి. 35.</ref> అతని సేనాధికారి ఫిడల్ కాస్ట్రో గువేరాను తెలివితేటలు, ధైర్యంగలవానిగా, "తన జట్టుపై గొప్ప నైతిక అధికారం" గల శ్రేష్టమైన నాయకునిగా వర్ణించారు.<ref>[[ఇగ్నాసియో 2007]], పేజి. 177.</ref>గువేరా యొక్క బాల్య స్నేహితుడు, జోఎల్ ఇగ్లేశియాస్, అటువంటి చర్యల గురించి తన డైరీలో, గువేరా పోరాటప్రవర్తన శత్రువులనుండి కూడా మెప్పుపొందిందని పేర్కొన్నారు. ఇగ్లేశియాస్ పోరాటంలో తాను గాయపడ్డ అటువంటి ఒకసందర్భాన్ని గుర్తుచేసుకుంటూ, "చే,నా వద్దకు పరిగెత్తుకు వచ్చాడు, తూటాలను ఎదిరిస్తూ, నన్ను తనభుజంమీద వేసుకున్నాడు, అక్కడ నుండి బయటకు తీసుకువచ్చాడు. కావలి వాళ్ళు అతనిపై కాల్పులు జరుపలేద. ప్రమాదాన్ని లెక్క చేయకుండా బెల్ట్ లో తుపాకీ దోపుకొని అతను పరుగెత్తడం, వారిపై గొప్పప్రభావం చూపిందని వారు తరువాత నాతో చెప్పారు, వారు చే గొవేరాను కాల్చే ధైర్యం చేయలేకపోయారు."<ref>[http://www.washingtonpost.com/wp-srv/style/longterm/books/reviews/companero.htm Poster Boy of The Revolution] బై [[సౌల్ లందు]], ''[[ది వాషింగ్టన్ పోస్ట్]]'' , అక్టోబర్ 19, 1997, పేజి X01</ref> ఫిబ్రవరి 1958లో రహస్య రేడియో స్టేషను ''రేడియో రేబెల్దే'' ఏర్పాటుకు గువేరా ముఖ్యకారణం, ఇది క్యూబన్ ప్రజలకు 26జూలై ఉద్యమవార్తలను ప్రసారంచేస్తుంది, ద్వీపంలో పెరుగుతున్న విప్లవదళాల మధ్య సమాచారానికి రేడియో టెలిఫోన్ ఏర్పాటుచేశారు. గ్వాటేమాలలో జకబో అర్బెంజ్ గుజ్మన్ ప్రభుత్వాన్ని పదవినుండి తొలగించడంలో CIA ఇచ్చిన రేడియో సామర్ధ్యాన్ని గమనించిన గువేరా స్టేషను నిర్మాణానికి పూనుకున్నారు.<ref name="radio">{{cite web|url=http://www.pateplumaradio.com/central/cuba/rebel1.html|title=Revolution! Clandestine Radio and the Rise of Fidel Castro|first=Don|last=Moore|publisher=Patepluma Radio}}</ref> జూలై 1958 చివరిలో లాస్ మెర్సిడెస్ యుద్ధంలో కాస్ట్రో యొక్క సైన్యాన్ని చుట్టుముట్టి అంతమొందించే ప్రణాళికతో బాటిస్టా యొక్క సైనికదళ నాయకుడు కాన్టిల్లో తన 1,500 మంది సైన్యంతో వచ్చినపుడు గువేరా తన సైన్యంతో వారిని నిలువరించడంలో కీలకపాత్ర వహించారు. కొన్నిసంవత్సరాల తరువాత, యునైటెడ్ స్టేట్స్ మరైన్ కార్ప్స్ యొక్క మేజర్ లారీ బాక్మాన్, ఈయుద్ధంలో చే యొక్క వ్యూహాత్మక గుణాన్ని గొప్పగా మెచ్చుకున్నాడు.<ref>[[బోక్మన్ 1984]].</ref> ఈసమయానికి బాటిస్టా సైన్యంపై దాడిచేసి పారిపోయే వ్యూహాల నాయకత్వంలో గువేరా కూడా "అనుభవంగల" నాయకుడిగా ఎదిగారు, వారిసైన్యం తిరిగి దాడిచేసేలోగా పల్లెప్రాంతాల్లోకి కనుమరుగయ్యేవారు.<ref>[[కేల్ల్నేర్ 1989]], పేజి. 40.</ref> యుద్ధం పొడిగించడం వలన, పశ్చిమంలో [[హవానా]]వైపు పంపే కొత్తసైన్యదళానికి గువేరా నాయకత్వం వహించారు. కాలినడకన ప్రయాణిస్తూ, ఆకస్మికదాడిని తప్పించుకునేందుకు గువేరా 7 వారాల కష్టసాధ్యమైన ప్రయాణాన్ని రాత్రివేళల్లో కొనసాగించారు, తరచూ కొన్నిరోజులపాటు ఆహారం ఉండేదికాదు.<ref name="Kellner1989pg47">[[కేల్ల్నేర్ 1989]], పేజి. 47.</ref> డిసెంబరు 1958 అంతిమదినాల్లో, గువేరా యొక్క కార్యక్రమం లాస్ విల్లాస్ ప్రావిన్స్ తో ద్వీపాన్ని సగానికి విభజించడంగా ఉండేది. కొద్దిరోజుల వ్యవధిలోనే ఆయన సాధించిన "ఘనమైన వ్యూహాత్మక విజయాల" పరంపరలో ఆయన ప్రావిన్స్ రాజధాని అయిన [[సాంటా క్లారా]] తప్ప మిగిలిన భాగాన్నంతా స్వాధీనంచేసుకున్నారు.<ref name="Kellner1989pg47" /> గువేరా అప్పుడు తన "ఆత్మాహుతి దళాన్ని" శాంటా క్లారాపై దాడికి నిర్దేశించారు, అది పోరాటం యొక్క అంతిమ నిర్ణయాత్మక విజయమయ్యింది.<ref>[[కాస్ట్రో 1972]], పేజి. 439–442.</ref><ref>[[దోర్శ్నర్ 1980]], పేజి 41–47, 81–87.</ref> [[శాంటా క్లారా యుద్ధం]] జరగడానికి ఆరువారాల ముందు ఆయన మనుషులు అనేకసార్లు చుట్టుముట్టబడ్డారు, తుపాకులు లాక్కోవడం, పారిపోవడం జరిగింది. బలీయమైన వ్యతిరేకతలు, సంఖ్యా పరంగా తక్కువ 10:1 ఉన్నప్పటికీ చివరకు చే విజయంసాధించడం, పరిశీలకుల దృష్టిలో "ఆధునిక యుద్ధతంత్రం యొక్క అసాధారణమైన బలంలేని సైనికప్రయాణం."<ref>[[సాన్డిసన్ 1996]], పేజి. 39.</ref> [[File:Che SClara.jpg|thumb|150px|left| శాంటా క్లారా యుద్ధం తరువాత, జనవరి 1, 1959]] 1958 నూతనసంవత్సర సాయంకాలం గువేరా యొక్క సైనికదళం శాంటా క్లారాను లోబరచుకుందని ముందుగా రేడియో రేబెల్దే ప్రసారం చేసింది. ఒక దశలో పోరాటంలో గువేరా యొక్క మరణవార్తను అందించిన భారీ నియంత్రణలో నున్న జాతీయ వార్తామాధ్యమ నివేదికను ఇది ఖండించింది. తెల్లవారుఝాము 3 గంటలకు జనవరి 1, 1959న తన సైనికాధికారులు గువేరాతో ప్రత్యేక శాంతిచర్చలు జరుపుతున్నారని తెలుసుకొని, [[ఫుల్జెన్సియో బాటిస్టా]] హవానాలో విమానమెక్కి [[డొమినికన్ రిపబ్లిక్]]కు, తాను పోగుచేసిన "లంచాల ద్వారా, చెల్లింపుల ద్వారా $ 300,000,000 పైన ఉన్నఅదృష్టాన్ని" కూడా తనతోపాటు తరలించారు.<ref>[[కేల్ల్నేర్ 1989]], పేజి. 48.</ref> మరుసటిరోజు జనవరి 2 న, గువేరా అంతిమంగా శాసనసభను లోబరుచుకోవడానికి [[హవానా]]లో ప్రవేశించారు.<ref>[[కేల్ల్నేర్ 1989]], పేజి. 13.</ref> ఫిడల్ కాస్ట్రో రావడానికి మరొక ఆరురోజుల సమయం తీసుకున్నారు, జనవరి8, 1959న హవానాలోనికి విజయవంతంగా ప్రవేశించడానికి ముందు అనేక పెద్ద నగరాలలో మద్దతను కూడదీసుకొనుటకు ఆగారు. ఫిబ్రవరిలో, విప్లవ ప్రభుత్వం గువేరాను విజయంలో ఆయన పాత్రనుగుర్తిస్తూ "జన్మతః క్యూబా పౌరుడు" అని ప్రకటించింది.<ref>[[అండర్సన్ 1997]], 397.</ref> జనవరి చివరిలో హిల్డ గడియా క్యూబా వచ్చినపుడు, గువేరా తాను మరొకమహిళతో ఉన్నట్లు ఆమెకు తెలిపారు, వారిద్దరూ విడాకులకు ఒప్పుకున్నారు,<ref>[[అండర్సన్ 1997]], పేజి. 400–401.</ref> అవి మే 22న పూర్తయ్యాయి.<ref>[[అండర్సన్ 1997]], పేజి. 424.</ref> జూన్2, 1959న ఆయన అలేడ మార్చిను వివాహంచేసుకున్నారు, క్యూబాలో-జన్మించిన 26 జూలై పోరాటసభ్యురాలైన ఈమెతో ఆయన 1958 చివరినుండి కలిసి జీవిస్తున్నారు.<ref>గువేరాకు రెండు వివాహాల ద్వారా పిల్లలు ఉన్నారు, ఒక అక్రమ సంతానం, క్రింది విధంగా: హిల్డ గాడియతో ( ఆగష్టు 18, 1955 న వివాహం:విడాకులు మే 22, 1959), హిల్డ బెట్రిజ్ గువేరా గాడియ, ఫిబ్రవరి 15, 1956 న [[మెక్సికో సిటీ]]లో జననం; ఆగష్టు 21, 1995న [[హవానా]], [[క్యూబా]]లో మరణం; అలేడ మార్చ్ ( జూన్ 2, 1959న వివాహం), [[అలేడ గువేరా మార్చ్]], నవంబర్ 24, 1960 హవానా, క్యూబాలో జననం, కేమిలో గువేరా మార్చ్, మే 20, 1962 న హవానా, క్యూబాలో జననం, సెలియా గువేరా మార్చ్, జూన్ 14, 1963 హవానా, క్యూబాలో జననం, ఎర్నేస్టో గువేరా మార్చ్, ఫిబ్రవరి 24, 1965 హవానా, క్యూబాలో జననం; లిలియా రోసా లోపెజ్ (వివాహేతర), ఒమర్ పెరెజ్, మార్చ్ 19, 1964 హవానా, క్యూబా (కాస్తానేడ 1998, పేజిలు . 264–265).</ref> ===లా కాబన, భూ సంస్కరణ, అక్షరాస్యత === బాటిస్టా యొక్క నియంతృత్వానికి వ్యతిరేకంగా జరిగిన తిరుగుబాటులో, ఫిడల్ కాస్ట్రో నాయకత్వంలోని తిరుగుబాటుదళం స్వతంత్ర్యం సాధించిన భాగాలలో 19 శతాబ్దపు శిక్షాస్మృతిని ప్రవేశపెట్టారు ఇది సాధారణంగా ''లీ దే లా సిఎర్ర''గా పిలువబడుతుంది.<ref>[[గోమేజ్ త్రేతో 1991]], పేజి. 115. "ది పీనల్ లా అఫ్ ది వార్ అఫ్ ఇండిపెండెన్స్ (జూలై 28, 1896) రూల్ 1 పీనల్ రెగ్యులేషన్స్ అఫ్ ది రెబల్ ఆర్మీ, సియెర్రా మాస్టర ఫిబ్రవరి 21, 1958, లో ఆమోదించబడి సైన్యం యొక్క అధికారిక బులెటిన్లో ప్రచురింపబడింది. (Ley penal de Cuba en armas, 1959)" ([[గోమేజ్ త్రేతో 1991]], పేజి. 123).</ref> ఈచట్టంప్రకారం నియంతృత్వం లేదా తిరుగుబాటు ఎవరు జరిపించినా మరణదండన విధించబడుతుంది. 1959లో, విప్లవప్రభుత్వం దీనిని రిపబ్లిక్ మొత్తానికి అన్వయించింది, తాను యుద్ధనేరస్థులుగా పరిగణించినవారిని విప్లవంతరువాత బంధించి ఉరితీసింది. క్యూబన్ న్యాయ మంత్రిత్వశాఖ ప్రకారం, అధికశాతం ప్రజలు ఈతరువాత పొడిగింపుకు మద్దతునిచ్చారు, ఇదేపద్ధతిని రెండవప్రపంచయుద్ధం తరువాత మిత్ర దేశాలు నిర్వహించిన నురేమ్బెర్గ్ ట్రైల్స్ లో కూడా అనుసరించారు.<ref>[[గోమేజ్ ట్రేతో 1991]], పేజి. 115–116).</ref> ఈప్రణాళికలో కొంతభాగాన్ని అమలుపరచడానికి కాస్ట్రో, గువేరా పేరును లా కాబాన కోట జైలుకు ఐదునెలల కాలానికి (జనవరి2 నుండి జూన్ 12, 1959)సైనికాధికారిగా ప్రతిపాదించారు [[File:Manuel Urrutia2.jpg|thumb|200px|left| (కుడి నుండి ఎడమకు) తిరుగుబాటు నాయకుడు కేమిలో సీన్ఫుగోస్, క్యూబన్ అధ్యక్షుడు మన్యయూల్ ఉర్రుటియా, గువేరా (జనవరి 1959)]] "విప్లవ న్యాయం", సాధించడంతో పాటు గువేరా యొక్క మరొక ముఖ్య ఆరంభవేదిక వ్యవసాయ భూసంస్కరణ. జనవరి 27, 1959 పోరాటంలో విజయం సాధించిన వెంటనే గువేరా తన అత్యంత ముఖ్యమైన ఉపన్యాసాలలో "తిరుగుబాటు సైన్యం యొక్క సామ్యవాద భావాల" గురించి మాట్లాడారు. ఈ ఉపన్యాసంలో, ఆయన క్యూబన్ నూతన ప్రభుత్వం యొక్క ముఖ్యఆలోచన "భూమి పునఃపంపిణీ ద్వారా సాధించగలిగే సామాజికన్యాయం" అని ప్రకటించారు.<ref>[[కేల్ల్నేర్ 1989]], పేజి. 54.</ref> కొన్నినెలల తరువాత మే 17 1959న గువేరాచే ఆలోచింపబడి రూపొందింపబడిన వ్యవసాయ సంస్కరణల చట్టం అమలులోకి వచ్చింది, అన్ని వ్యవసాయ భూములకు 1,000 ఎకరాల పరిమితి విధించబడింది. ఈ పరిమితిని దాటిన కమతాలు ప్రభుత్వంచే తీసుకోనబడి పేదరైతులకు 67 ఎకరాల భాగాలుగా పునఃపంపిణీ చేయబడతాయి లేదా ప్రభుత్వంచే కమ్యూన్లుగా నడుపబడతాయి.<ref>[[కేల్ల్నేర్ 1989]], పేజి. 57.</ref> ఈ చట్టం చెరకు తోటలను విదేశీయులు స్వంతం చేసుకోరాదని నిర్దేశించింది.<ref name="Kellner58" /> సెప్టెంబరు 1959లో క్యూబా తిరిగి వచ్చినపుడు కాస్ట్రో ఎక్కువ రాజకీయఅధికారం కలిగిఉన్నాడు. ప్రభుత్వం, భూమి వ్యవసాయసంస్కరణల చట్టం ప్రకారం భూమిని స్వాధీనం చేసుకోవడం మొదలు పెట్టింది, కానీ తక్కువవడ్డీ పత్రాలకు బదులు, భూస్వాములకు పరిహారం చెల్లించడంలో పరిమితులను చూపింది, ఇది U.S.ను జాగరూకతతో ఉండేటట్లుగా చేసింది. ఈసమయంలో బాధితులైన కామాగేకి చెందిన సంపన్నులైన పశుపోషణదారులు భూమి పునఃపంపిణీకి వ్యతిరేకంగా ఉద్యమం చేపట్టారు, {{Quote box | quote = Guevara was like a father to me ... he educated me. He taught me to think. He taught me the most beautiful thing which is to be human. | source = &nbsp;Urbano <small>(aka Leonardo Tamayo)</small>, <br>fought with Che in Cuba and Bolivia <ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7034953.stm Latin America's New Look at Che] by Daniel Schweimler, ''[[BBC News]]'', October 9, 2007</ref> | width = 27% | align = right }} భూ సంస్కరణలతో పాటు, దేశం పురోభివృద్ధికై ప్రాధమిక రంగాలలో ఒకటిగా [[అక్షరాస్యత]]పై దృష్టిపెట్టారు. 1959కి ముందు క్యూబాలో అధికారిక అక్షరాస్యత రేటు 60-76 % మధ్య ఉండేది, గ్రామీణప్రాంతాలలో విద్యాసౌకర్యాలు, బోధకులు లేకపోవడం దీనికి ముఖ్య కారణం.<ref name="Kellnerpg61">[[కేల్ల్నేర్ 1989]], పేజి. 61.</ref> దీనిఫలితంగా, గువేరా ఉత్తర్వులతో క్యూబా ప్రభుత్వం 1961ని "విద్యా సంవత్సరం"గా ప్రకటించింది, గ్రామీణ ప్రాంతాలలో బడులను నిర్మించడానికి, కొత్త ఉపాధ్యాయులను తయారు చేయడానికి, ముఖ్యంగా నిరక్షరాస్యులైన ''గుజిరోస్'' కు (రైతు కూలీలకు) చదవడం, వ్రాయడం నేర్పడానికి "అక్షరాస్యత పటాలాలను" పంపింది. గువేరా యొక్క తరువాత ఆర్థికయత్నాలవలెకాక, ఈ ఉద్యమం "చెప్పుకోదగిన విజయాన్ని" సాధించింది.<ref name="Kellnerpg61" /> ఈ ఉద్యమం పూర్తయేనాటికి 707,212 పెద్దలు చదవడం, వ్రాయడం నేర్చుకున్నారు, దీనితో జాతీయ అక్షరాస్యతరేటు 96 % నికి పెరిగింది.<ref name="Kellnerpg61" /> ==="నూతన వ్యక్తి", బే ఆఫ్ పిగ్స్ క్షిపణి సంక్షోభం === నేషనల్ బ్యాంకుకు అధ్యక్షునిగా ఉండటం వలన గువేరా పరిశ్రమలశాఖతో పాటుగా ఆర్థికమంత్రిగా కూడా అదనపుహోదా లభించింది, ఇది చేను అతని అధికారంలో అత్యున్నత స్థాయికి తీసుకొని వెళ్లి క్యూబా ఆర్థికవ్యవస్థలో అతనిని "సిసలైన జార్"గా నిలిపింది.<ref name="Kellner55" /> అతని నూతన హోదా ఫలితంగా, క్యూబన్ కరెన్సీపై సాంప్రదాయం ప్రకారం సంతకం చేయవలసి వచ్చింది. అయితే, హుందా అయిన తన పూర్తి పేరును ఉపయోగించకుండా అతను బిల్లుమీద కేవలం "''చే'' " అని మాత్రమే సంతకంచేసేవాడు.<ref name="Crompton2009">[[క్రోమప్టెన్ 2009]], పేజి. 71.</ref> ఈప్రతీకాత్మక చర్య ద్వారా, ధనము, అది తెచ్చే అంతరాలకు దూరంగాఉండాలనే గువేరా యొక్క తత్వం క్యూబా ఆర్థికరంగంలోని చాల మందిని ఆందోళనకు గురిచేసింది.<ref name="Crompton2009" /> గువేరా దీర్ఘకాలమిత్రుడు రికార్డో రోజో ఈవిధంగా స్పందించారు "బిల్లులపై ''చే'' అని సంతకం చేసిన రోజునుండి, (అతను) ధనము పవిత్రమైనదనే నమ్మకం యొక్క పునాదులపై దెబ్బతీసాడు."<ref name="ReferenceC">[[కేల్ల్నేర్ 1989]], పేజి. 60.</ref> [[File:Beauvoir Sartre - Che Guevara -1960 - Cuba.jpg|thumb|220px|మార్చి 1960లో ఫ్రెంచ్ వ్యక్తివాద తత్వవేత్త జీన్-పాల్ సార్త్రే, సైమొన్ డి బెవోఇర్లతో సమావేశం. స్పానిష్ తో పాటు గువేరా ఫ్రెంచ్లో కూడా నిష్ణాతులు.<ref>డుముర్ 1964 చే గువేరా ఫ్రెంచ్ లో మాట్లాడం చూపుతున్నారు.</ref>]] గువేరా అభిప్రాయంప్రకారం అతను అసహ్యించుకునే[[పెట్టుబడిదారీ వ్యవస్థల]] వ్యక్తుల యొక్క లక్షణమైన [[అహంకారము]], స్వార్ధాలను]క్యూబా యొక్క నూతనవ్యక్తి అధిగమించగలిగేవాడిగా ఉండాలి.<ref name="Kellner62">[[కేల్ల్నేర్ 1989]], పేజి. 62.</ref> "అభివృద్ధి యొక్క ఈ నూతనపద్ధతిని గువేరా ఈవిధంగా వివరించారు: {{quote|"There is a great difference between free-enterprise development and revolutionary development. In one of them, wealth is concentrated in the hands of a fortunate few, the friends of the government, the best wheeler-dealers. In the other, wealth is the people’s patrimony."<ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], p. 59.</ref>}}వ్యక్తికి, సమూహానికి సంతులనం చేయడానికి మరొకప్రయత్నం స్వచ్చందంగా పనిచేయడం, తీవ్రప్రయత్నంగా గువేరా నమ్మారు. దీనికి తానే ఒక ఉదాహరణగానిలిచి అతను తనమంత్రిత్వశాఖలో అవిశ్రాంతంగా పనిచేయడమేగాక నిర్మాణంలోను ఇంకా సెలవురోజులలో చెరకునరకడం ద్వారా ఆచరించి చూపేవారు.<ref>[http://www.pbs.org/wgbh/amex/castro/peopleevents/p_guevara.html PBS: Che Guevara, Popular but Ineffective]</ref> ఏకథాటిగా 36 గంటలు పనిచేయడం, అర్ధరాత్రి తరువాత కూడా సమావేశాలను ఏర్పాటుచేయడం, పనిచేస్తూనే భుజించడం జరిగేవి.<ref name="Kellner62" /> గువేరా యొక్క ఈ ప్రవర్తన అతను ప్రవచించిన నూతన కార్యక్రమమైన నైతిక ప్రతిఫలాలను అందించడానికి తగినట్లుగా ఉండేది, దీనివలన ప్రతికార్మికుడు తన వాటాకు నిర్దేశించిన విధంగా వస్తువులను ఉత్పత్తిచేయవలసి ఉంటుంది. ఏదేమైనా, గువేరా నిషేధించిన చెల్లింపుల పెరుగుదలకు బదులుగా, వారి వాటాకు మించిన కార్మికులకు కేవలం ప్రశంసాపత్రం అందుకుంటారు, తమ వాటాను పూర్తి చేయని కార్మికుల చెల్లింపులో కోత విధించబడుతుంది.<ref name="Kellner62" /> ప్రేరణ, పని గురించి తన వ్యక్తిగత తత్వాన్ని గువేరా నిర్మొహమాటంగా సమర్ధించుకునేవారు, దానిని గురించి: {{quote|"This is not a matter of how many pounds of meat one might be able to eat, or how many times a year someone can go to the beach, or how many ornaments from abroad one might be able to buy with his current salary. What really matters is that the individual feels more complete, with much more internal richness and much more responsibility."<ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], p. 75.</ref>}} గువేరా యొక్క ఆర్ధిక సూత్రాలలో లాభాలు లేదా నష్టాలు ఎలా ఉన్నప్పటికీ, ఆయన కార్యక్రమాలు త్వరలోనే అపజయం పాలయ్యాయి.<ref name="Kellner63">[[కేల్ల్నేర్ 1989]], పేజి. 63.</ref> కార్మికులకు "నైతిక ప్రతిఫలాలను" అందించే గువేరా యొక్క కార్యక్రమం వలన ఉత్పత్తి గణనీయంగా పడిపోయింది, పనికి హాజరు కాకపోవడం విపరీతంగా పెరిగింది.<ref>[[కేల్ల్నేర్ 1989]], పేజి. 74.</ref> గువేరా యొక్క అభిప్రాయాలు అనేకం అపజయం పాలవడం పట్ల, ఆ కాలంలో గువేరాను రెండుసార్లు ముఖాముఖీ ప్రశ్నించిన పాత్రికేయుడు [[I.F. స్టోన్]] ఆయన "గలహాడ్ కాదు రోబ్ స్పిఎర్రే" అని వ్యాఖ్యానించారు, "ఒక భావనలో ఆయన ఎడారిలో శరణు తీసుకునే పూర్వకాలపు ఋషి అని అభిప్రాయపడ్డారు. మానవ స్వభావం జ్ఞానహీనత సంస్కరణ జరిగినపుడు మాత్రమే స్వచ్ఛమైన నమ్మకం కాపాడబడుతుంది."<ref>[http://www.newstatesman.com/society/2007/09/che-revolutionary-american The Spirit of Che Guevara] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303180834/http://www.newstatesman.com/society/2007/09/che-revolutionary-american |date=2016-03-03 }} బై [[I.F. స్టోన్]], ''[[న్యూ స్టేట్స్మాన్]]'' , అక్టోబర్ 20, 1967</ref> ఏప్రిల్ 17, 1961లో, [[బే అఫ్ పిగ్స్ దాడి]]లో U.S.లో శిక్షణ పొందిన 1400 మంది క్యూబన్ బహిష్కృతులు ద్వీపాన్ని ముట్టడించారు. ఈ దాడికి ఒకరోజు ముందు నౌకాదళ సామాగ్రిని తీసుకువెళుతున్న ఒక యుద్ధనౌక పినార్ డెల్ రియో పశ్చిమతీరంపై ముట్టడి చేస్తుందనే నకిలీవార్తలు రావడంతో గువేరా సైనికులతో ఆప్రాంతానికి తరలివెళ్ళడం వలన ఈపోరులో ప్రముఖపాత్ర వహించలేకపోయారు. ఏమైనప్పటికీ చరిత్రకారులు, ఆ సమయంలో క్యూబా సైనికదళాలకు నిర్దేశకుడుగా పనిచేసిన గువేరాకు ఈవిజయంలో తగినపాత్ర కల్పించారు.<ref name="Kellner89pg69" /> టాడ్ స్జుల్క్ అనే రచయిత ఈ విజయంలో గువేరాకు పాక్షిక పాత్రను ఇస్తూ:"విప్లవకారులు గెలవడానికి కారణం రివల్యూషనరీ ఆర్మ్డ్ ఫోర్సెస్ యొక్క నాయకుడిగా, యుద్ధ శిక్షణాకార్యక్రమానికి 200,000 మంది పురుషులు, స్త్రీలను సన్నద్ధం చేయడం."<ref name="Kellner89pg69" /> ఈ పన్నాగంలోనే అతని ఒరనుండి ఒక తుపాకీ పడిపోయి ప్రమాదవశాత్తు పేలడంవలన ఒకతూటా బుగ్గను రాసుకుంటూవెళ్లి అతను గాయపడ్డాడు.<ref>[[అండర్సన్ 1997]], పేజి. 507.</ref> ఆగస్టు 1961లో [[ఉరుగ్వే]]లోని పుంటా డెల్ ఎస్టేలో ఆర్గనైజేషన్ అఫ్ అమెరికన్ స్టేట్స్ యొక్క ఆర్థికసమావేశంలో చే గువేరా U.S. అధ్యక్షుడు [[జాన్ F. కెన్నెడీ]]కి వైట్ హౌస్ యొక్క ఒక యువకార్యదర్శి అయిన రిచర్డ్ N. గాడ్విన్ద్వారా ఒక "కృతజ్ఞతా"పత్రాన్ని పంపాడు. దీనిలో "థాంక్స్ ఫర్ ప్లయ గిరాన్(బే అఫ్ పిగ్స్) అని ఉంది. ఈముట్టడికి ముందు విప్లవం అస్థిమితంగాఉంది. ఇప్పుడు అది ఎప్పటికంటే బలోపేతమైంది."<ref>[[అండర్సన్ 1997]], పేజి. 509.</ref> U.S.[[ట్రెజరీ సెక్రటరీ]] [[డగ్లస్ డిల్లాన్]][[అలయన్స్ ఫర్ ప్రోగ్రెస్]]ని బలపరచేప్రయత్నంలో జరిగిన సమావేశానికి ప్రతిస్పందనగా, గువేరా యునైటెడ్ స్టేట్స్ ను "[[ప్రజాస్వామ్య దేశం]]"గా చెప్పుకోవడాన్ని విరోధభావంతో ప్రతిస్పందిస్తూ అలాంటివ్యవస్థ "ఆర్ధికఅల్పసంఖ్యాకవర్గాల అధికారానికి, నల్లజాతీయుల పట్ల వివక్షతకు, కు క్లుక్స్ క్లాన్" లచే దౌర్జన్యంచేయబడే వ్యవస్థకు పొసగదని జవాబిచ్చారు.<ref name="PuntaDelEsteChe">[http://www.marxists.org/archive/guevara/1961/08/08.htm "Economics Cannot be Separated from Politics"] ఆగష్టు 8, 1961న ఉరుగ్వేలోని పుంటా డెల్ ఎస్టే ఇంటర్-అమెరికన్ ఎకనామిక్ అండ్ సోషల్ కౌన్సిల్ (CIES), మంత్రిత్వ సమావేశంలో చే గువేరా ఉపన్యాసం. 1</ref> దీనికి కొనసాగింపుగా, "పీడనకు" వ్యతిరేకంగా తనఅభిప్రాయాన్ని వ్యక్తంచేస్తూ ఓపెన్హీమర్ వంటి శాస్త్రవేత్తలను వారి పదవులనుండి తొలగించి, పాల్ రోబ్సన్ వంటి అద్భుతవక్తలను సంవత్సరాలపాటు ప్రపంచానికి దూరంచేసి, నిశ్చేష్టమైన ప్రపంచపు అభిప్రాయానికి విరుద్ధంగా రోసేన్బెర్గ్స్ ను చంపించినదని చెప్పాడు."<ref name="PuntaDelEsteChe" /> యునైటెడ్ స్టేట్స్ కి నిజమైన సంస్కరణల పట్ల ఆసక్తిలేదని పరోక్షంగా అపహాస్యం చేస్తూ గువేరా "U.S. నిపుణులు వ్యవసాయ సంస్కరణల గురించి ఎప్పుడూ మాట్లాడరు; దానికంటే వారు సురక్షిత విషయమైన నీటిసరఫరా గురించి మాట్లాడతారని వ్యంగంగా అన్నారు. ఇంకాతేలికగా చెప్పాలంటే వారు పాకీదొడ్ల విప్లవానికి సిద్ధపడుతున్నట్లుగా ఉందని అన్నారు."<ref name="ReferenceC">[[కేల్ల్నేర్ 1989]], పేజి. 78.</ref> [[సోవియట్-క్యూబా సంబంధానికి]],<ref>[[అండర్సన్ 1997]], పేజి. 492.</ref> వాస్తవరూపకర్త అయిన గువేరా, అక్టోబరు 1962లో క్యూబా క్షిపణి సంక్షోభాన్నితొలగిస్తూ [[సోవియట్]]యొక్క అణ్వాయుధ బాలిస్టిక్ క్షిపణులను క్యూబాకు తెప్పించి ప్రపంచాన్ని అణుయుద్ధపు అంచుకి తీసుకువెళ్ళాడు.<ref>[[అండర్సన్ 1997]], పేజి. 530.</ref> ఆసంక్షోభం ముగిసిన కొన్నివారాల తరువాత బ్రిటిష్ కమ్మ్యునిస్ట్ పత్రిక అయిన ''[[డైలీ వర్కర్]]''కు ఇంటర్వ్యూ ఇస్తూ, సోవియట్ మోసాన్ని గ్రహించిన ఆగ్రహంలో ఉన్నగువేరా, క్షిపణులు గనుక క్యూబా అధీనంలో ఉన్నట్లయితే వాటిని తాము పేల్చేవారమనిచెప్పాడు.<ref name="Anderson 1997 p 545">[[అండర్సన్ 1997]], పేజి. 545.</ref> ఈసందర్భంలో గువేరాతో మాట్లాడిన బ్రిటిష్ ప్రతినిధి సామ్ రస్సెల్, గువేరాపట్ల తనకుకలిగిన మిశ్రమభావాలను చెపుతూ అతనిని ఒక"ఆవేశపూరిత వ్యక్తి", "నిజమైన గొప్ప మేధావి", కానీ "క్షిపణులను గురించి అతను వెళ్ళిన త్రోవలో టపాసులు పేలినాయి" అని వ్యాఖ్యానించారు.<ref name="Anderson 1997 p 545" /> ప్రపంచపు అగ్రరాజ్యాలు (U.S. & U.S.S.R.) క్యూబాను వారి వ్యూహాలలోఒక పావుగా వాడుకున్నట్లు ఈక్షిపణిసంక్షోభం నుండి గువేరా అభిప్రాయపడ్డారు, అప్పటినుంచే అమెరికన్లను విమర్శించినపుడల్లా అంటే తరచుగా రష్యన్లను కూడా విమర్శించేవాడు.<ref>[[కేల్ల్నేర్ 1989]], పేజి. 73.</ref> ==అంతర్జాతీయ దౌత్యం == డిసెంబరు 1964 నాటికి, చే గువేరా ఒక "ప్రపంచస్థాయి విప్లవరాజనీతి వేత్తగా" ఎదిగి క్యూబా బృందానికి నాయకునిగా [[ఐక్యరాజ్యసమితి]]లో ప్రసంగించేందుకు [[న్యూయార్క్]] నగరానికి ప్రయాణమయ్యారు.<ref name="ReferenceC" /> ఉద్వేగభరితమైన అతని ప్రసంగంలో దక్షిణఆఫ్రికాలో జరుగుతున్న "హింసాత్మక వర్ణవివక్ష విధానం" అదుపుచేయలేని ఐక్యరాజ్యసమితి అశక్తతను విమర్శిస్తూ, "దీనిని అదుపు చేయుటకు ఐక్యరాజ్యసమితి ఏమీ చేయలేదా?" అని ప్రశ్నించాడు.<ref name="GuevaraUnitedNations">[http://www.marxists.org/archive/guevara/1964/12/11.htm "Colonialism is Doomed"] speech to the 19th General Assembly of the United Nations in New York City by Cuban representative Che Guevara on December 11, 1964</ref> తదుపరి తమ నల్లజాతీయుల పట్ల ఐక్యరాజ్యసమితి వైఖరిని ఖండిస్తూ, ఈ విధంగా చెప్పారు: {{quote|"Those who kill their own children and discriminate daily against them because of the color of their skin; those who let the murderers of blacks remain free, protecting them, and furthermore punishing the black population because they demand their legitimate rights as free men — how can those who do this consider themselves guardians of freedom?"<ref name="GuevaraUnitedNations"/>}} తీవ్ర కోపంతో గువేరా ''సెకండ్ డిక్లేరేషన్ అఫ్ హవానా''ను వినిపిస్తూ, లాటిన్ అమెరికాను "ఒకే ఈతిబాధల్తో ఉన్న 200 మిలియన్ల సోదరుల కుటుంబం"గా నిర్ణయిస్తూ తన ప్రసంగాన్ని ముగించాడు.<ref name="GuevaraUnitedNations" /> ఈ"ఇతిహాసం" ఆకలితో అలమటించే భారతీయుల చేత, భూమిలేని నిరుపేదలచేత, దోచుకోబడుతున్న కార్మికులచేత, పురోగామిశక్తుల చేత రచింపబడుతుందని ప్రకటించారు.<ref name="GuevaraUnitedNations" /> ఆతరువాత U.N. సముదాయంలో ఉండగా తనజీవితంపై క్యూబా దేశ బహిష్క్రుతుల చే రెండు విఫలహత్యాయత్నాలు జరిగాయని గువేరాకుతెలిసింది.<ref name="NYTDec1964">[http://www.latinamericanstudies.org/belligerence/bazooka.htm Bazooka Fired at U.N. as Cuban Speaks] by [[Homer Bigart]], ''[[The New York Times]]'' , December 12, 1964 - page 1</ref> మొదటిది మోల్లీ గొంజాలేస్ అవరోధాలను ఛేదించుకొని గువేరా ప్రవేశించగానే అతనిపై ఏడు-అంగుళాల వేట కత్తితో దాడి చేయడానికి ప్రయత్నించడం, తరువాత [[ఐక్యరాజ్య సమితి ప్రధానకార్యాలయం]]లో గువేరా ప్రసంగిస్తున్నపుడు గుల్లెర్మో నోవో ఈస్ట్ నదిలోని ఒక పడవ పైనుండి టైమర్తో పెల్చివేయకలిగే బజూకాతో దాడిచేయడం.<ref name="NYTDec1964" /><ref>[http://www.spartacus.schoolnet.co.uk/JFKnovoG.htm Guillermo Novo Biography] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140419004008/http://www.spartacus.schoolnet.co.uk/JFKnovoG.htm |date=2014-04-19 }} by ''Spartacus Educational Encyclopedia''</ref> తరువాత గువేరా ఈరెండు సంఘటనలపై స్పందిస్తూ "తుపాకీతో ఉన్న పురుషుని చేతిలోకంటే కత్తితో ఉన్న స్త్రీ చేతిలో చావడం ఉత్తమం," అని వ్యాఖ్యానిస్తూ, తన సిగార్ ను నిదానంగా వదలుతూ ఈప్రేలుడు "మొత్తం సంఘటనకు కొత్త రుచి జోడించింది" అని జతచేశారు.<ref name="NYTDec1964" /> [[File:CheinMoscow.jpg|thumb|right|180px|1964 నవంబరులో మాస్కో లోని రెడ్ స్క్వేర్లో నడుస్తున్నపుడు]] డిసెంబరు 17న గువేరా పారిస్ కు బయలుదేరారు, పీపుల్స్ రిపబ్లిక్ అఫ్ [[చైనా]], ది [[యునైటెడ్ అరబ్ రిపబ్లిక్]] ([[ఈజిప్టు]]), [[అల్జీరియా]], [[ఘనా]], [[గినియా]], [[మాలి]], [[దహోమే]], [[కాంగో-బ్రజ్జావిల్లె]], [[టాంజానియా]]లలో మూడునెలల ప్రయాణానికి ఓడ ఎక్కి మధ్యలో [[ఐర్లాండ్]], [[ప్రేగ్]]లలో ఆగారు. ఐర్లాండ్లో ఉన్నపుడు గువేరా లైంరిక్ నగరంలో సెయింట్ పాట్రిక్స్ డే ఉత్సవాలలో తన ఐరిష్ వారసత్వాన్ని స్వయంగా అంగీకరించారు.<ref>http://www.fantompowa.net/Flame/che_guevara_irish_roots.htm</ref> తనపర్యటన గురించి తండ్రికివ్రాస్తూ, హాస్యంతో "నేను మీపూర్వీకుల ఆకుపచ్చటి ద్వీపంలో ఉన్నాను. నాగురించి కనుగొన్నపుడు, టెలివిజన్[స్టేషను]వారు నావద్దకు వచ్చి లించ్ వారసత్వాన్ని గురించి అడిగారు, కానీ ఒకవేళ వారు గుర్రపుదొంగల వంటి వారైతే, నేను ఎక్కువచెప్పను" అని వ్రాసారు.<ref>[http://www.irishecho.com/archives/archivestory.cfm?newspaperid=16187&amp;issueid=406 St. Patrick's Day 2005: Che Lives] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080511235900/http://www.irishecho.com/archives/archivestory.cfm?newspaperid=16187&issueid=406 |date=2008-05-11 }} by Peter McDermott, ''The Irish Echo'' , March 16-22 2005 edition</ref> తన ప్రయాణంలో ఆయన [[ఉరుగ్వే]]లోని ఒక వారపత్రిక సంపాదకుడైన కార్లోస్ క్విజానోకు ఒక ఉత్తరంవ్రాసారు, ఇదే తరువాత ''సోషలిజం అండ్ మాన్ ఇన్ క్యూబా''గా పేరు పెట్టబడింది.<ref name="SocialismAndMan">[http://www.marxists.org/archive/guevara/1965/03/man-socialism.htm "Socialism and Man in Cuba"] A letter to Carlos Quijano, editor of ''Marcha'' , a weekly published in Montevideo, Uruguay; published as "From Algiers, for Marcha: The Cuban Revolution Today" by Che Guevara on March 12, 1965</ref> నూతన చేతనత్వం, పనిహోదా, వ్యక్తియొక్క పాత్రగురించి గువేరా యొక్క అభిప్రాయలు ఈపుస్తకంలో ప్రస్తావించబడ్డాయి. తన పెట్టుబడిదారీ-వ్యతిరేక భావాల వెనుకగల కారణాలనుకూడా వివరిస్తూ: {{quote|"The laws of capitalism, blind and invisible to the majority, act upon the individual without his thinking about it. He sees only the vastness of a seemingly infinite horizon before him. That is how it is painted by capitalist propagandists, who purport to draw a lesson from the example of [[John D. Rockefeller|Rockefeller]] — whether or not it is true — about the possibilities of success. The amount of poverty and suffering required for the emergence of [[Rockefeller family|a Rockefeller]], and the amount of depravity that the accumulation of a fortune of such magnitude entails, are left out of the picture, and it is not always possible to make the people in general see this."<ref name="SocialismAndMan" />}} [[అల్జీర్స్]]లో ఫిబ్రవరి 24, 1965 ఆఫ్రో -ఆసియన్ <ref>[[గువేరా 1969]], పేజి. 350.</ref> ఐక్యతపై ఒక ఆర్థిక సమావేశంలో చేసిన ప్రసంగం అంతర్జాతీయవేదికపై ఆయన కనబడిన చివరి బహింరంగవేదికగా మారింది. పశ్చిమదేశాల దోపిడీతో మమేకమవడంపై నిందిస్తూ, ఆయన సామ్యవాద దేశాల నైతిక బాధ్యతను వివరించారు. సామ్రాజ్యవాదాన్ని అంతమొందించడానికి కమ్యూనిస్ట్-కూటమి దేశాలు తప్పనిసరిగా చేపట్టవలసిన అనేకచర్యలను ఆయన ప్రస్తావించారు.<ref>[[గువేరా 1969]], పేజి. 352–59.</ref> సోవియట్ యునియన్ (క్యూబా యొక్క ప్రాథమిక ఆర్థిక బలం) ఆవిధంగా బహిరంగంగా విమర్శించిన తరువాత, మార్చి 14న ఆయన క్యూబాకు తిరిగి వచ్చి ఫిడేల్, రౌల్ కాస్ట్రో, ఒస్వల్దో డొర్తికొస్, కార్లోస్ రాఫేల్ రోడ్రిగ్జ్ లచే హవానా విమానాశ్రయంలో యధాపూర్వక స్వాగతం అందుకున్నారు. రెండువారాల తరువాత, 1965లో ఆయన బహిరంగజీవితం నిండి నిష్క్రమించారు ఆ తరువాత పూర్తిగా కనిపించకుండాపోయారు. కాస్ట్రో తరువాత రెండవ అధికారకేంద్రంగా భావింప బడటంవలన, ఆయన ఉనికి ఒక పెద్ద రహస్యంగా మారింది. ఆయన పారిశ్రామికమంత్రిగా ఉన్నపుడు ప్రవేశపెట్టిన పారిశ్రామీకరణ విధానం అపజయం చెందటం, గువేరా సైనో-సోవియట్ విభేదంలో చైనా-కమ్యూనిస్ట్ అనుకూలవైఖరిని అవలంబించడం వలన సోవియట్ అధికారులు కాస్ట్రోపై ఒత్తిడితేవడం, క్యూబా యొక్క ఆర్థికఅభివృద్ధి, భావధృక్పదం గురించి గువేరా, అతివాద కాస్ట్రోకు మధ్య తీవ్రవిభేదాలు ఆయన అదృశ్యానికి అనేకకారణాలుగా చెప్పబడ్డాయి. [[File:Che-mao.jpg|thumb|left|200px|గువేరా చైనా-సోవియట్ విభేదంలో కమ్యునిస్ట్ చైనా అనుకూల వైఖరి అవలంబించారు.నవంబరు 1960 లో కమ్యూనిస్ట్ చైనా యొక్క ఛైర్మన్ మావో జెడాంగ్ ప్రభుత్వ కోటలో అధికారికంగా స్వాగతించారు.|link=Special:FilePath/Che-mao.jpg]] దేశం యొక్క ఆర్థికవ్యవస్థ ఎక్కువగా సోవియట్ యూనియన్ పై ఆధారపడటంవలన, గువేరా యొక్క అభిప్రాయలు చైనా కమ్యూనిస్ట్ నాయకుల అభిప్రాయలు యాదృచ్ఛికంగా కలవడం క్యూబాకు మరింత సమస్యాత్మకంగా మారింది. క్యూబన్ పోరాట తోలిరోజుల నుండి, అనేకమందిచే గువేరా లాటిన్ అమెరికాలో [[మావోయిస్ట్]] సిద్ధాంతవ్యూహకర్తగా, చైనా యొక్క "గ్రేట్ లీప్ ఫార్వర్డ్"తో పోల్చదగిన క్యూబా యొక్క త్వరిత పారిశ్రామికీకరణ ప్రణాళిక ప్రారంభకుడిగా అనేకమందిచే భావించబడతారు. కాస్ట్రో జాతికి సంబంధించి అవసరమని భావించిన సోవియట్ యూనియన్ పరిస్థితులు, సిఫారసులను గువేరా వ్యతిరేకించడం వలన కాస్ట్రో అలసిపోయారు. గువేరా దీనిని "ఏకస్వామ్య-పూర్వ" అవినీతిగా వివరించారు.<ref>http://www.google.co.uk/url?sa=t&amp;source=web&amp;ct=res&amp;cd=3&amp;url=http%3A%2F%2Fwww.globalresearch.ca%2Findex.php%3Fcontext%3Dva%26aid%3D9315&amp;ei=SPZ8StKDDsv2-Ab034hR&amp;usg=AFQjCNHqDzcWGSLQab_RR8CmnNWZYhrEYA&amp;sig2=RBPGr8ZVFfdjO_rRoJjCSg</ref> ఏదేమైనా, గువేరా, కాస్ట్రో ఇద్దరూకూడా ఐక్యవేదిక భావనకు బహిరంగంగా బలపరచబడ్డారు. క్యూబన్ మిస్సైల్ సంక్షోభం తరువాత నికితా కృశ్చెవ్ క్యూబన్ భూభాగం నుండి మిస్సైళ్ళను ఉపసంహరించుకున్నపుడు గువేరా దానిని సోవియెట్ యునియన్ ద్రోహంగా భావించారు, సోవియట్ యునియన్ పై గువేరా సందేహం మరింతపెరిగింది. తన చివరి అల్జీర్స్ ఉపన్యాసంలో చెప్పినట్లుగా, ఆయన ఉత్తరార్ధగోళ పశ్చిమ భాగంలో U.S.ను, తూర్పుభాగంలో సోవియట్ యూనియన్ను, దక్షిణార్ధగోళ దోపిడీదారుగా భావించారు. ఆయన కమ్యూనిస్ట్ [[ఉత్తర వియత్నాం]]ను [[వియత్నాం యుద్ధం]]లో గట్టిగా సమర్ధించారు, ఇతర అభివృద్ధిచెందుతున్న దేశాలప్రజలను ఆయుధాలు చేపట్టి "అనేక వియత్నాం"లు తయారుచేయవలసిందిగా కోరారు.<ref name="MessTricont1967">[http://www.marxists.org/archive/guevara/1967/04/16.htm Message to the Tricontinental] A letter sent by Che Guevara from his jungle camp in Bolivia, to the Tricontinental Solidarity Organisation in Havana, Cuba, in the Spring of 1967</ref> గువేరా ఉనికిపై అంతర్జాతీయ ఊహాగానాల వత్తిడులవలన, కాస్ట్రో జూన్16, 1965న ప్రజలకు, తన గురించి తెలపాలని గువేరా భావించినపుడే వారికి ఆయన గురించి తెలుస్తుందని ప్రకటించారు. కానీ, క్యూబా లోపల, బయట కూడా గాలివార్తలు వ్యాపించాయి. అక్టోబర్ 3న, కాస్ట్రో కొద్ది నెలలముందు తనను ఉద్దేశించి గువేరావ్రాసిన ఒక తారీకులేని ఉత్తరాన్ని బయటపెట్టారు: దానిలో, గువేరా తాను క్యూబన్ విప్లవంతో కలసిఉన్నట్లుగా తిరిగి ఉద్ఘాటించారు కానీ క్యూబానువదలి విదేశాలలో విప్లవపోరాటం కొరకు వెళ్ళాలనే ఆకాంక్షను ప్రకటించారు. అదనంగా, ప్రభుత్వంలోను, పార్టీలోను అన్ని పదవులకూ రాజీనామా చేసారు, క్యూబా గౌరవ పౌరసత్వాన్ని పరిత్యజించారు.<ref>[[గువేరా 1965]].</ref> గువేరా యొక్క కదలికలు తరువాత రెండు సంవత్సరాల వరకు నిశితంగా పరిశీలించబడ్డాయి. ==డెమోక్రాటిక్ రిపబ్లిక్ అఫ్ కాంగో== [[File:CheinCongo2.gif|thumb|185px|left|1965లో కాంగో ప్రమాదంలో 37-సంవత్సరాల గువేరా.]] 1965లో గువేరా [[ఆఫ్రికా]]లో ప్రవేశించి అప్పటికే కొనసాగుతున్న [[కాంగో యుద్ధానికి]] తన జ్ఞానాన్ని, గెరిల్లాగా తన అనుభవాన్ని అందించడానికి నిశ్చయించుకున్నారు. [[అల్జీరియా]] అధ్యక్షుడు అహ్మద్ బెన్ బెల్లా ప్రకారం, గువేరా ఆఫ్రికాను సామ్రాజ్యవాదం యొక్క బలహీనమైన అతుకుగా భావించారు అందువలన తిరుగుబాటు శక్తి అధికంగా ఉంటుంది.<ref>[[బెన్ బెల్లా 1997]].</ref> చే తో భ్రాతృసంబంధాలు కలిగిఉన్న ఈజిప్టు అధ్యక్షుడు గమల్ అబ్దేల్ నాసర్, 1959లో తన పర్యటనలో, కాంగోలో పోరాడాలన్న గువేరా ప్రణాలికలను "తెలివితక్కువ"విగా చూసారు, ఆ ప్రణాళికల ఓటమి ఎదుర్కొంటారని హెచ్చరించారు.<ref>[[అండర్సన్ 1997]], పేజి. 624.</ref> మరొక అదనపు అడ్డంకిగా, శ్వేత [[దక్షిణ ఆఫ్రికా]] బాడుగ సైనికులు మైక్ హార్ నేతృత్వంలో క్యూబా బహిష్కృతులు, CIAతో కలిసి, గువేరాను [[ఫిజి]] గ్రామం వద్ద లేక్ టంగ్యానిక వద్దగల పర్వతాలలో అడ్డగించడానికి కాంగో నేషనల్ ఆర్మీతో కలిసి పనిచేసారు. వారు ఆయన సమాచార ప్రసారాలను గమనించగలిగారు, అందువలన ఆయన దాడులను ముందే-నిష్ఫలం చేసేవారు, ఆయన పంపిణీ దారులను అడ్డగించేవారు. గువేరా కాంగోలో తన ఉనికిని దాచిఉంచాలని కోరుకున్నప్పటికీ, U.S. ప్రభుత్వానికి ఆయన స్థావరం, కార్యక్రమాల గురించి తెలుసు: నేషనల్ సెక్యూరిటీ ఏజెన్సీ], [[దార్ ఎస్ సలాం]] ప్రక్కన [[హిందూ మహా సముద్రం]]లో ఆపనికోసం నిరంతరం తేలియాడే శ్రవణకేంద్రం USNS Pvt జోస్ F. వాల్డెజ్ (T-AG-169)|USNS ''Pvt జోస్ F. వాల్డెజ్'' (T-AG-169) ద్వారా ఆయన ప్రసారం చేసే గ్రహిస్తున్న, పంపుతున్న వార్తలను అడ్డగించేది. [[File:Cheguevaracongo.jpg|thumb|right|170px|జెనిత్ ట్రాన్స్-ఓషియానిక్ షార్ట్ వేవ్ రిసీవర్ వింటున్న (ఎడమ నుండి కూర్చున్నవారు) రోజిలియో ఒలివ, జోస్ మరియా మార్టినేజ్ టమాయో ("ఎమ్బిలి"గా కాంగోలో, "రికార్డో"గా బొలివియాలో పిలువబడుతోంది), గువేరా. వారి వెనకాల నిల్చున్న వారు రోబెర్టో సంచెజ్ ("లాటన్" అని క్యూబాలో, "చంగా" అని కాంగోలో).]] స్థానిక మొబుటు సింబ వ్యతిరేకయోధులకు [[మార్క్సిస్ట్]] భావజాలం, గెరిల్లా యుద్ధతంత్ర వ్యూహాలయొక్క ఫోకో సిద్ధాంతంలను బోధించడంద్వారా విప్లవాన్ని వ్యాప్తి చేయడం గువేరా యొక్క లక్ష్యం. తన ''కాంగో డైరీ'' లో, స్థానిక కాంగోలీయుల అసమర్ధత, మారలేకపోవడం, పోరాడలేకపోవడం పోరాటం యొక్క అపజయానికి ముఖ్యకారణాలుగా పేర్కొన్నారు.<ref>[[ఐరెలండ్స్ వోన్ 2000]].</ref> అదే సంవత్సరంలో, [[అతిసారం]], తీవ్రమైన అస్త్మాల బారినపడి, ఏడునెలల నిస్పృహతో మనస్తాపం చెంది, తన మిగిలినసైన్యంతో గువేరా కాంగో వదలివెళ్లారు. (ఆయన దళంలో ఆరుగురు మరణించారు). ఒక దశలో గాయపడ్డవారిని క్యూబాకు పంపి ఒక విప్లవవీరునికి ఉదాహరణగా తాను మరణించేవరకు కాంగోలో పోరాటంజరపాలని గువేరా భావించారు; ఏదేమైనా, దళసభ్యుల విన్నపం, కాస్ట్రో పంపిన ఇద్దరుదూతల వత్తిడులకు లోబడి, అయిష్టంగానే వెనుకకు మళ్ళారు. కాంగో గురించి గువేరా, "మానవకారకం ఓడిపోయింది. అక్కడ పోరాటపటిమ లేదు, నాయకులు లంచగొండులు, ఒకమాటలో, అక్కడ చేయడానికి ఏమీలేదు" అని ముగించారు.<ref name="కేల్ల్నేర్ 1989, పేజి. 87">[[కేల్ల్నేర్ 1989]], పేజి. 87.</ref><ref name="కేల్ల్నేర్ 1989, పేజి. 87"/> కొన్నివారాల తరువాత, కాంగో సాహసకాలంలోని తన డైరీకి ముందుమాట వ్రాస్తూ: "ఇది పరాజయం యొక్క చరిత్ర" అనిప్రారంభించారు.<ref>[[గువేరా 2000]], పేజి. 1.</ref> గువేరా అన్ని బంధాలను తెంచుకొని పోరాటానికి అంకితం కావాలని అనుకున్నపుడు-కేవలం తాను మరణించినపుడు మాత్రమే బహిర్గతం చేయాలని కోరిన-వీడ్కోలు లేఖను కాస్ట్రో బహిర్గతం చేసినందువలన గువేరా క్యూబా తిరిగి రావడానికి ఇష్టపడలేదు.<ref>[[కాస్టానెడ 1998]], పేజి. 316.</ref> ఈ కారణంతో,గువేరా తరువాతి ఆరునెలలు దార్ ఎస్ సలాం, ప్రేగ్ లలో రహస్యంగా గడిపారు. ఈసమయంలో ఆయన కాంగో అనుభవంలో తన జ్ఞాపకాలను సంకలనం చేసారు, మరో రెండు పుస్తకాల చిత్తుప్రతులను వ్రాసారు, వీటిలో ఒకటి తత్వశాస్త్రం కాగా మరొకటి అర్ధశాస్త్రం. క్యూబన్ నిఘా వ్యవస్థ ద్వారా తన దక్షిణ అమెరికా పర్యటన కొరకు సృష్టించబడిన నకిలీ నిర్ధారణపత్రాలను పరీక్షించేందుకు అనేక పశ్చిమ యూరోపియన్ దేశాలు పర్యటించారు. గువేరా బోలీవియాకి సిద్ధంఅవుతూ, తన ఐదుగురి పిల్లలకీ తన మరణం తరువాత చదవవలసిందిగా సూచిస్తూ ఒక ఉత్తరంవ్రాసారు, వారికి ఆయన సూచనలతో అది ముగిసింది: {{quote|"Above all, always be capable of feeling deeply any injustice committed against anyone, anywhere in the world. This is the most beautiful quality in a revolutionary."<ref>[[#refGuevara2009|Guevara 2009]], p. 167.</ref>}} ==బొలీవియా== [[File:CheinBolivia1.jpg|thumb|left|250px|మరణానికి కొద్దికాలానికి ముందు గ్రామీణ బోలివియాలో (1967)]] గువేరా ఉనికి ఇంకా ప్రజలకు తెలియలేదు. [[మొజాంబిక్]] యొక్క స్వాంతంత్ర్య పోరాట ప్రతినిధులు, ది[[FRELIMO]], తాము 1966 చివరిలో లేదా 1967 ప్రారంభంలో దార్ ఎస్ సలాంలో వారిపోరాటానికి సహాయం అందించవలసిందిగా కలిసామని ప్రకటించారు, ఇది అంతిమంగా తిరస్కరించబడింది.<ref>[[మిటిల్మాన్ 1981]], పేజి. 38.</ref> 1967 లో హవానలోని అంతర్జాతీయ శ్రామికుల దినోత్సవ ఊరేగింపు ప్రసంగంలో, సాయుధదళాల మంత్రి, మేజర్ జాన్ అల్మెడా, గువేరా "లాటిన్ అమెరికాలో ఏదో ఒకచోట పోరాటానికి సహాయం చేసారు" అని ప్రకటించారు. బోలివియాలో గెరిల్లా పోరాటానికి ఆయన నాయకత్వం వహిస్తున్నారనే నిరంతర నివేదికలు అంతిమంగా నిజమయ్యాయి. కాస్ట్రో ఆజ్ఞ మీద,మారుమూల నాన్కాహుజు ప్రాంతంలో [[పొడి అడవుల పర్వతాల]]లో ఒక భాగాన్ని నివాసిత బొలీవియన్ కమ్యూనిస్టులు గువేరా కొరకు ఒక శిక్షణ, ఆవాస కేంద్రాన్ని కొనుగోలు చేసారు. ఈనాన్కాహుఅజు లోయలో శిక్షణ గువేరా, అతని సహచరక్యూబన్లకు పోరాటం కంటే అపాయకరంగా మారింది. గెరిల్లాసైన్యాన్ని తయారుచేసే ప్రయత్నం చాలా కొద్దిగామాత్రమే నేరవేర్చబడింది. ఇంతకుముందు స్టాసి కార్యకర్త హాయ్డీ తమరా బున్కే బీదర్, తన ''నామ దే గుర్రే'' "తానియా"గా ప్రసిద్ధిచెందారు, ఇంతకుముందు లా పాజ్ లో అతని ముఖ్యఏజెంట్, [[:en:KGB|KGB]]తో పనిచేస్తున్నట్లు నివేదికఇవ్వబడింది, అనేక పశ్చిమఆధారాల ప్రకారం బొలీవియన్ అధికారులను గువేరా యొక్క విచారణకు నడిపించడం ద్వారా ఆమె సోవియట్ ఆసక్తులకు తెలియకుండానే పనిచేసినట్లు అనుమానింపబడ్డారు.<ref name="#refSelvage1985|Selvage 1985">[[సేల్వేజ్ 1985]].</ref><ref>[[అండర్సన్ 1997]], పేజి. 693.</ref> [[File:Vallegrande location.png|thumb|160px|right|బొలివియాలోని వల్లెగ్రేడ్ ప్రాంతం]] 50 మంది సభ్యులుగల గువేరా గెరిల్లాసైన్యం ELN(''Ejército de Liberación Nacional de Bolivia'' అనేపేరుతో పనిచేసేది; "నేషనల్ లిబరేషన్ ఆర్మీ అఫ్ బొలీవియా"), మంచి ఆయుధసంపత్తిని కలిగి ఉండేది, ప్రారంభంలో బొలీవియన్ సైనికులపై దుర్గమమైన కామిరి పర్వతప్రాంతంలో విజయాలను సాధించింది. 1966 వసంతకాలం, వేసవులలో గువేరాదళాలు బొలీవియన్ పటాలాలపై అనేక చిన్నయుద్ధాలు గెలవడంవలన బొలీవియన్ ప్రభుత్వం గెరిల్లాదళం పరిమాణాన్ని అతిగా అంచనావేయడం ప్రారంభించింది.<ref>[[కేల్ల్నేర్ 1989]], పేజి. 97.</ref> కానీ సెప్టెంబరులో , సైన్యం ఒక హింసాత్మకయుద్ధంలో రెండు గెరిల్లాసమూహాలను నిర్మూలించగలిగింది, నాయకులలో ఒకరు చంపబడ్డట్లు చెప్పబడింది. బొలీవియాలో విప్లవాన్ని ప్రోత్సాహించాలన్న గువేరా ప్రణాళిక నెరవేరక పోవడానికి ముఖ్య కారణాలు: * తక్కువ శిక్షణ, ఆయుధాలు కలిగిన బొలీవియన్ సైనికులతో మాత్రమే తాను పోరాడవలసి వస్తుందని గువేరా భావించారు. U.S. ప్రభుత్వం CIA యొక్క స్పెషల్ యాక్టివిటీస్ డివిజన్ సైనికులను, ఇతరకార్యకర్తలను బొలీవియాలో తిరుగుబాటు-వ్యతిరేక సహాయం కొరకు పంపించిన విషయం గువేరాకు తెలియదు. బొలీవియన్ సైన్యం యొక్క శిక్షణ, సలహాలు, సరఫరా U.S. ఆర్మీ స్పెషల్ ఫోర్సెస్ చేయడమేకాక రేంజర్స్ అనే అడవి యుద్ధతంత్ర శిష్టపటాలాన్ని వ్యవస్థీకరించింది అది దాని చిన్న స్థావరాన్ని లా ఎస్పెరంజాలో ఏర్పాటు చేసింది, ఆ స్థావరం గువేరా యొక్క గెరిల్లాలకు చాలా సమీపంలో ఉంది.<ref>[[U.S. ఆర్మీ 1967]]మరియు ర్యాన్ 1998, pp. 82–102, ''inter alia'' . బొలీవియా లోని "U.S. మిలిటరీ పెర్సొన్నెల్ లో పనామా కెనాల్ జోన్ లోని ఫోర్ట్ గ్యులిక్ స్థావరంగా పని చేసే 8వ స్పెషల్ ఫోర్సెస్ గ్రూప్ నుండి తీసుకోబడిన పదహారుమంది మొబైల్ ట్రైనింగ్ టీం (MTT)తో కలిపి 53 మంది సలహాదారులకుమించి ఉండరు"(సెల్వేజ్ 1985)).</ref> * గువేరా స్థానిక ప్రతికూలుర నుండి ఆశించిన సహాయాన్ని, సహకారాన్ని పొందలేకపోయారు, మారియో మొన్జే నాయకత్వంలోని బొలీవియా యొక్క కమ్యునిస్ట్ పార్టీ నుండి కూడా సహాయం అందలేదు, అది హవానాకి కాక మాస్కో వైపు మరలి ఉంది. గువేరా యొక్క మరణానంతరం వశపరచుకున్న ఆయన స్వంత డైరీలో, ఆయన కమ్యునిస్ట్ పార్టీ అఫ్ బొలీవియాపై పెళుసైన ఫిర్యాదులు చేసారు, దాని ప్రవర్తన "అవిశ్వాసం, అపనమ్మకం, బుద్ధిహీనమైనది" అని పేర్కొన్నారు.<ref>"[http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,837605,00.html బిడ్డింగ్ ఫర్ చే] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130826055852/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,837605,00.html |date=2013-08-26 }}", ''టైం మాగజిన్'' , డిశెంబర్ 15 1967</ref> * ఆయనకు హవానాతో రేడియో సంబంధాలు ఉండవలసి ఉంది. అయితే, ఆయనకు క్యూబాచే ఏర్పాటు చేయబడిన రెండు షార్ట్ వేవ్ ట్రాన్స్మీటర్లు దోషపూరితంగా ఉన్నాయి; అందువలన గెరిల్లాలు సమాచార ప్రసారం, సరఫరాలు పొందటం చేయలేక పోయారు, ఒంటరిగా వదిలివేయబడ్డారు. దీనికి తోడు, క్యూబాలో గెరిల్లా యుద్ధతంత్ర ప్రచారంలో ప్రకటితమైన, సంధికికాక పోరాటానికి మొగ్గు చూపే గువేరాయొక్క స్వభావం, ఆయన కాంగోలోవలె ఇక్కడ కూడా స్థానిక నాయకులతో విజయవంతమైన కార్యసంబంధాలు నెలకొల్పుకునేట్లు చేయలేకపోయింది.<ref>[[గువేరా 1972]].</ref> ఈవిధమైన వైఖరి క్యూబాలో కూడాఉంది, కానీ ఫిడేల్ కాస్ట్రో సమయానుకూల జోక్యం, మార్గదర్శకత్వంవలన అదుపులోఉంచబడింది.<ref>కాస్టనెడ 1998, పేజీలు. 107–112; 131–132.</ref> గువేరా తన 11 నెలల భర్తీ కార్యక్రమంలో స్థానిక నివాసితులను తన దళంలో చేరడానికి ఆకర్షించలేకపోవడం దీనికి తుదిఫలితం{{Citation needed|October 2009|date=October 2009}}. ఈప్రయత్నం చివరిలో గువేరా తన డైరీలో "రైతుకూలీలు మాకు సహాయం అందించడంలేదు, వారు వేగులు(ఇన్ఫార్మర్స్)గా మారుతున్నారు" అని ఫిర్యాదుచేసారు.<ref>[[రైట్ 2000]], పేజి. 86.</ref> ===పట్టివేత, మరణదండన === {{Quote box | quote = There was no person more feared by the company (CIA) than Che Guevara because he had the capacity and charisma necessary to direct the struggle against the political repression of the traditional hierarchies in power in the countries of Latin America. | source = &nbsp;[[Philip Agee]], CIA agent, <br>later defected to Cuba <ref name="ReferenceC">[[#refGuevara2009|Guevara 2009]], p. II.</ref> | width = 32% | align = right }} క్యూబా బహిష్కృతుడైన ఫెలిక్స్ రోడ్రిగ్జ్, CIA యొక్క స్పెషల్ అక్టివిటీస్ డివిజన్ కార్యార్ధిగా మారి, గువేరాను బొలీవియాలో పట్టుకోవడంలో బొలీవియన్ దళాలకు సలహాఇచ్చారు.<ref>''షాడో వారియర్: ది CIA హీరో ఆఫ్ 100 ఆన్నోన్ బేటిల్స్'' , ఫేలిక్స్ రోడ్రిగ్జ్, జాన్ వైస్మన్, సైమోన్&amp; షుస్తేర్, అక్టోబర్ 1989</ref> అక్టోబరు 7న, ఒక వేగు బొలీవియన్ ప్రత్యేకబలగాలకు గువేరా యొక్క యూరోలోయ గెరిల్లాస్థావరం యొక్క సమాచారాన్ని అందించాడు. వారు ఆప్రాంతాన్ని 1,800 మంది సైనికులతో చుట్టుముట్టారు, గువేరా గాయపడి ఖైదీగా సిమేయన్ క్యూబా సరబియాతో వేరుపడి వెళ్లారు. చే జీవిత చరిత్రకారుడు జోన్ లీ అండర్సన్ బొలీవియన్ సైనికఉద్యోగి బెర్నర్దినో హుంకాను ఉటంకిస్తూ : తన తుపాకీ పనికిరాక, రెండుసార్లు గాయపడిన గువేరా, అరుస్తూ "కాల్చకండి! నేను చే గువేరాని, మీకు చనిపోతేకంటే బ్రతికి ఉంటే ఎక్కువ విలువకలవాడిని" అన్నారు.<ref>[[అండర్సన్ 1997]], పేజి.733.</ref> గువేరా కట్టివేయబడి అక్టోబరు 7 రాత్రి సమయంలో దగ్గరలోని లా హిగుర గ్రామంలోని శిథిలమైన మట్టి పాఠశాల భవనంలోనికి తరలించబడ్డారు. తరువాత ఒకటిన్నర రోజు గువేరా బొలీవియన్ అధికారులతో ప్రశ్నించబడటానికి నిరాకరించి కేవలం సైనికులతో మాత్రం నిదానంగా మాట్లాడారు. ఆబొలీవియన్ సైనికులలో ఒకరైన, హెలికాప్టర్ చోదకుడు జైమ్ నినో డి గుజ్మన్, చే "భయంకరంగా" కనిపించారని వర్ణించాడు. డి గుజ్మన్ ప్రకారం, గువేరా కుడి పిక్కపై కాల్చబడ్డారు, ఆయన జుట్టు దుమ్ముతో అట్టకట్టుకొని ఉంది, ఆయన బట్టలు పేలికలుగా ఉన్నాయి, ఆయన పాదాలు ముతక జంతుచర్మాలతో కప్పబడి ఉన్నాయి. చేని గుర్తు చేసుకుంటూ, ఆయన, క్రుశించిపోయిన ఆకారంతో ఉన్నప్పటికీ "చే తల పైకి పెట్టుకున్నారు, ప్రతి ఒక్కరికళ్ళలోకి సూటిగా చూస్తూ మాట్లాడారు, పొగత్రాగడానికి మాత్రం ఏదైనా అడిగారు." డి గుజ్మన్ తాను "జాలి పడి" ఆయన పైప్ లోనికి చిన్నసంచి నిండా పొగాకు ఇచ్చానని, గువేరా అప్పుడు నవ్వి కృతజ్ఞత తెలిపారని పేర్కొన్నారు.<ref name="The Man Who Buried Che">"[http://www.fiu.edu/~fcf/cheremains111897.html ది మాన్ హూ బరీడ్ చే] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081207082403/http://www.fiu.edu/~fcf/cheremains111897.html |date=2008-12-07 }}" బై జుఆన్ వో. టమాయో, ''మియామి హెరాల్డ్'' , సెప్టెంబర్ 19, 1997</ref> తరువాత అక్టోబరు 8 రాత్రి గువేరా, తన చేతులు కట్టివేసి ఉన్నప్పటికీ, తన నోటినుండి ఒక జ్ఞాపకంగా పైప్ లాక్కోవడంకోసం ప్రవేశించిన బొలీవియన్అధికారి ఎస్పినోసను గోడ వరకూ తన్నారు.<ref name="Michèle">{{cite journal|title=In Cold Blood: The Execution of Che by the CIA|first=Michèle|last=Ray|journal=Ramparts Magazine|month=March|year=1968|page=33}}</ref> మరొక జగడపు సంఘటనలో, గువేరా తన ఉరితీతకు కొద్ది కాలానికి ముంది బొలీవియన్ రేర్ అడ్మిరల్ ఉగార్తెచే ముఖంపై ఉమ్మివేసారు.<ref name="Michèle" /> తెల్లవారిన తరువాత అక్టోబరు 9 ఉదయం గువేరా ఆ గ్రామ "మెస్త్ర" (ఉపాధ్యాయురాలు), 22-సంవత్సరాల జూలియా కార్తేజ్ ను చూడాలనికోరారు. కార్తేజ్ గువేరాను "మృదువైన విషాదభరిత చూపులతో ఉన్న అంగీకారమైన వ్యక్తి"గా ఉన్నారని, తమ సంభాషణలో "ఆయన కళ్ళలోకి చూడలేకపోయానని", ఎందుకంటే "రెప్పవేయని ఆయన చూపు భరించలేనిదిగా, గుచ్చుకునేటట్లు, మత్తుతో ఉంది" అని పేర్కొన్నారు.<ref name="Michèle" /> తమ స్వల్పసంభాషణలో గువేరా ఆమెకు, భవనం యొక్క దీనస్థితిపై, అది "బోధనకు - వ్యతిరేకంగా" ఉందని, కామ్పెసినో విద్యార్థులు అక్కడ విద్యాభ్యాసం చేస్తారని ఆశించడానికి లేకుండాఉందని ఆమెకు ఫిర్యాదు చేసారు, "ప్రభుత్వ అధికారులు మెర్సిడెస్ కార్లు నడుపుతున్నారు" ... "మేము దానికి వ్యతిరేకంగానే పోరాడుతున్నాము" అని ప్రకటించారు.<ref name="Michèle" /> తరువాత అక్టోబరు9 ఉదయం బొలీవియన్ అధ్యక్షుడు రెన్ బర్రిఎంతోస్ గువేరాను చంపవలసిందిగా ఆజ్ఞాపించారు. సగం-త్రాగి ఉన్న స్థితిలో మరణశిక్ష అమలుచేసిన మారియో టెరాన్ అనే బొలీవియన్ సైనికుడు, B కంపెనీకి చెందిన "మారియో"అనే పేరుగల తన ముగ్గురు స్నేహితులూ గువేరా యొక్క గెరిల్లా దళాల చేత ఇంతకుముందు జరిగిన పోరాటంలో చంపబడ్డారని, అందువలన చే ని తాను కాలుస్తానని అభ్యర్దించాడు.<ref name="ReferenceA" /> ఈ కథకు అతికేటట్లు బుల్లెట్ గాయాలను ప్రభుత్వం ప్రజలకు విడుదల చేయాలని ఆశించింది, ఫెలిక్స్ రోడ్రిగ్జ్, గువేరా బొలీవియన్ సైనిక దళాలతో జరిగిన పోరులో మరణించినట్లు కనిపించే విధంగా జాగ్రత్తగా గురిచూసి కాల్చవలసిందిగా టెరాన్ ను ఆజ్ఞాపించారు.<ref>[[గ్రాంట్ 2007]]. రెనే బారియేన్తోస్ గువేరాకు మరణశిక్ష విధించుటకు గల కారణాలను ఎప్పుడూ వెల్లడించలేదు.</ref> గువేరాను చంపే కొన్ని క్షణాలముందు ఆయనను తనకు మరణంఉండదని భావిస్తున్నారా అని ప్రశ్నించడం జరిగింది. "లేదు", "నేను పోరాటం యొక్క అమరత్వం గురించి ఆలోచిస్తున్నాను" అని ఆయన బదులిచ్చారు.<ref>[[టైం మాగజైన్ 1970|''టైం'' మాగజైన్ 1970]].</ref> గువేరా తన మరణశిక్షకుడితో, "నువ్వు నన్ను చంపడానికి వచ్చావని నాకు తెలుసు. కాల్చు, పిరికివాడా, నువ్వు కేవలం ఒక మనిషిని మాత్రమే చంపగలవు" అని చెప్పారు.<ref>[[అండర్సన్ 1997]], పేజి. 739.</ref> టెరాన్ తొలుత సందేహించాడు, తరువాత తన సెమిఆటోమాటిక్ తుపాకితో, గువేరాను చేతులు, కాళ్ళపై కాల్చాడు. గువేరా నేలకు ఒరిగిపోయారు, బయటకు అరవకుండా ఉండటానికి తన ముంజేతిని కొరుకుతూ కనిపించారు. టెరాన్ అప్పుడు అనేకసార్లు కాల్చాడు, గుండెలో ప్రాణాంతకంగా కాల్చారు ఇది మధ్యాహ్నం 1:10 కి జరిగిందని రోడ్రిగ్జ్ తెలిపారు.<ref>[[అండర్సన్ 1997]], పేజీలు. 739.</ref> గువేరా మొత్తం తొమ్మిదిసార్లు కాల్చబడ్డారు. దీనిలో కాళ్ళపై ఐదుసార్లు, కుడిభుజం, చేతిపై ఒకసారి, గుండెలో ఒకసారి, అంతిమంగా గొంతులో కాల్చినవి ఉన్నాయి.<ref name="Michèle" /> ===మరణశిక్ష-అనంతరం, పార్ధివ శరీరం, జ్ఞాపకార్ధం === [[File:FreddyAlbertoChe.jpg|thumb|left|240px|ఆయనను ఉరితీసిన తరువాత రోజు అక్టోబరు 10, 1967, గువేరా యొక్క శవం ప్రపంచ పాత్రికేయులకు వల్లెగ్రాండే ఆసుపత్రిలో ప్రదర్శించబడింది. (ఫోటో ఫ్రెడ్డి అల్బెర్టోచే తీయబడింది)[217][218]ముఖం [219] ప్రక్క నుండి [220]మేజోళ్ళు|link=Special:FilePath/FreddyAlbertoChe.jpg]] గువేరా యొక్క శరీరం హెలికాప్టర్ క్రిందకు దిగే భాగంలోని కమ్మీలకు త్రాడుతో కట్టబడి సమీపంలోని వల్లేగ్రాండేకు తరలించబడింది, అక్కడ ఆయనను నుఎస్త్ర సేనోర డి మాల్టా యొక్క బట్టలు ఉతికే గదిలోని సిమెంట్ బల్లపై పడుకోబెట్టి ఫోటోలు తీయబడ్డాయి.<ref>[[అల్ముదేవార్ 2007]], [[గాట్ 2005]].</ref> అనేక వందలమంది స్థానిక ప్రజలు గువేరా శరీరంవద్దకు రాగా, గువేరా శవం "క్రీస్తు-వంటి" ముఖాకృతి కలిగిఉందని వారిలో అనేకులు భావించారు, కొంతమంది మూఢనమ్మకంతో ఆయన జుట్టుపోగులను పవిత్ర అవశేషాలుగా కత్తిరించుకున్నారు.<ref>[[కేసే 2009]], p. 179.</ref> రెండువారాల తరువాత పోస్ట్-మార్టం ఛాయాచిత్రాలను పరిశీలించిన, ఆంగ్ల కళా విమర్శకుడు జాన్ బెర్గెర్ ఇవిరెండు ప్రముఖచిత్రాలు: రేమ్బ్రన్ద్ట్ యొక్క ''[[ది అనాటమీ లెసన్ అఫ్ Dr.నికోలస్ టుల్ప్]]'', ఆండ్రియా మంటేగ్న యొక్క ''లామెన్టేషన్ ఓవర్ ది డెడ్ క్రైస్ట్'' లను పొలిఉన్నాయని గమనించినపుడు ఈవిధమైన పోలికలు మరింతపెరిగాయి.<ref>[[కేసే 2009]], p. 183.</ref> అక్టోబరు 11, 1967నాటి ఒక అవర్గీకృత జ్ఞాపకార్ధంలో యునైటెడ్ స్టేట్స్ అధ్యక్షుడు లిండన్ B. జాన్సన్ తన జాతీయ భద్రత సలహాదారు, వాల్ట్ విట్మన్ రోస్టోతో, గువేరాను చంపాలనే నిర్ణయం "తెలివితక్కువదని" అన్నారు కానీ "బొలీవియన్ దృష్టికోణంలో అర్ధంచేసుకోతగినది" అని వ్యాఖ్యానించారు.<ref>[[లాసే 2007a]].</ref> మరణశిక్ష తరువాత గువేరాకు చెందిన అనేక వ్యక్తిగతవస్తువులను రోడ్రిగ్జ్ తీసుకున్నారు, వీటిలో [[రోలెక్స్ GMT మాస్టర్]] చేతిగడియారాన్ని ఆయన తరువాత అనేక సంవత్సరాలపాటు ధరించి<ref>{{Cite web |url=http://www.watchblog.dk/pictures/people/slides/cheGMT.jpg |title=Watch blog image of Guevara's GMT Master |website= |access-date=2009-12-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100524222707/http://www.watchblog.dk/pictures/people/slides/cheGMT.jpg |archive-date=2010-05-24 |url-status=dead }}</ref> విలేఖరులకు చూపుతూఉండేవారు.<ref>[http://www.spartacus.schoolnet.co.uk/JFKroderiguez.htm Felix Rodríguez entry] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140407224704/http://www.spartacus.schoolnet.co.uk/JFKroderiguez.htm |date=2014-04-07 }} from ''Spartacus Schoolnet Encyclopedia''</ref> ప్రస్తుతం, ఆయనకుచెందిన కొన్నివస్తువులు, ఆయన ఫ్లాష్ లైట్ తోపాటు CIA వద్ద ఉన్నాయి.<ref>[[కోర్నబ్లు 1997]].</ref> సైనికవైద్యుడు ఆయన చేతులను ఛేదించిన తరువాత, బొలీవియన్ సైనిక అధికారులు గువేరా శరీరాన్ని గుర్తుతెలియని ప్రదేశానికి తరలించారు, ఆయన శరీరాన్ని ఖననంచేసారో లేక దహనంచేసారో తెలపడానికి నిరాకరించారు. చేతులను ఫార్మాల్డిహైడ్లో భద్రపరచి వేలిముద్రల గుర్తింపుకు బ్యూనస్ ఎయిర్స్ తరలించారు. (ఆయన వేలిముద్రలు అర్జంటినా పోలీసు ఫైల్లో ఉన్నాయి.) తరువాత అవి క్యూబా పంపబడ్డాయి. [[File:SculptureCheGuevaraCuba.jpg|thumb|220px|right|క్యూబాలోని హవానాలో గల ప్లాజా డి ల రేవోలుసిన్ చేగువేరా ఒకప్పుడు పనిచేసిన అంతర్గత నిర్మాణ మంత్రిత్వ శాఖ ప్రక్కన, ఆయన ముఖం యొక్క 5 అంచెల స్టీల్ ఆకారం గువేరా ప్రతిమ క్రింద ఆయన మాటలు స్పానిష్లో: "Hasta la Victoria Siempre" (ఆంగ్లంలో: until the Everlasting victory always).]] అక్టోబరు15న ఫిడేల్ కాస్ట్రో గువేరా మరణాన్ని ధ్రువీకరించి ద్వీపంలో మూడురోజులు సంతాపదినాలుగా ప్రకటించారు.<ref>[[అండెర్సన్ 1997]], pp. 740.</ref> అక్టోబరు18న, కాస్ట్రో హవానాలోని [[ప్లాజా డి లా రివల్యూషన్]]లో ఒక మిలియన్ మంది సంతాపం ప్రకటిస్తున్న ప్రజలను ఉద్దేశించి ప్రసంగించారు, గువేరా స్వభావం విప్లవాత్మకమైనదిగా పేర్కొన్నారు.<ref>[[అండెర్సన్ 1997]], pp. 741.</ref> ఫిడేల్ కాస్ట్రో తన పరితపింపచేసే శ్లాఘనను ఆవిధంగా ముగించారు: {{quote|"If we wish to express what we want the men of future generations to be, we must say: Let them be like Che! If we wish to say how we want our children to be educated, we must say without hesitation: We want them to be educated in Che’s spirit! If we want the model of a man, who does not belong to our times but to the future, I say from the depths of my heart that such a model, without a single stain on his conduct, without a single stain on his action, is Che!"<ref>[[#refKellner1989|Kellner 1989]], p. 101.</ref>}} గువేరాతో బొలీవియాలో ఉన్నపుడు పట్టుబడిన ఫ్రెంచ్ [[మేధావి]] రేగిస్ డెబ్రే, జైలునుండి ఇచ్చిన ఒకముఖాముఖిలో గువేరా పట్టుబడిన పరిస్థితులను ఎత్తిచూపారు. గువేరా సైన్యంతో కొద్దికాలం కలసి ఉన్న డెబ్రే వారు తన దృష్టిలో "అడవి బాధితులని" ఆ విధంగా "అడవిచే తినబడ్డారని" అన్నారు.<ref name="Nadle">{{cite journal|title=Régis Debray Speaks from Prison|first=Marlene|last=Nadle|journal=Ramparts Magazine|date=August 24, 1968|page=42}}</ref> డెబ్రే గువేరా సైనికులు ఎదుర్కొన్న అసహాయస్థితిని వివరిస్తూ వారు పోషకాహారలోపంతో బాధపడ్డారని, నీళ్ళు లేక, బూట్లులేక, 22 మందికి కేవలం ఆరుదుప్పట్లను మాత్రమే కలిగిఉన్నారని చెప్పారు. గువేరా, ఇతరులు "వారి చేతులు, కాళ్ళు "మాంసపు ముద్దలు"గా ఉబ్బే వ్యాధితో బాధపడ్డారని ఆస్తితిలో మనం వారి చేతివేళ్ళను గుర్తించలేమని గుర్తుచేసుకున్నారు.<ref name="Nadle" /> ఈ విధమైన నిష్ఫలపరిస్థితులలో కూడా, గువేరాను "లాటిన్ అమెరికా భవిష్యత్తు గురించి ఆశావాదిగా" డెబ్రే వర్ణించారు, గువేరా "తనమరణం ఒకపునరుజ్జీవనంగా ఉంటుందని ఆశించి ఆయన మరణానికి లోబడ్డారు" అని పేర్కొన్నారు, గువేరా మరణాన్ని "తిరిగి పుట్టేందుకు ప్రమాణం"గా, "మారే సంస్కారం"గా భావిస్తారని అనారు.<ref name="Nadle" /> 1995 చివరిలో, పదవీవిరమణ చేసిన బొలీవియన్ జనరల్ మారియో వర్గాస్, ''చే గువేరా: ఎ రివల్యూషనరీ లైఫ్'' రచయిత జోన్ లీ అండర్సన్ కు, గువేరా శరీరం వల్లేగ్రాండే ఎయిర్ స్ట్రిప్ సమీపంలో ఉంచబడిందిఅని బయటపెట్టారు. దీనిఫలితంగా అనేకదేశాలు శరీరభాగాల కోసం సంవత్సరంపైన వెదికాయి. జూలై 1997 లో, క్యూబా భూగర్భ శాస్త్రవేత్తలు, అర్జంటినా న్యాయ మానవశరీరవేత్తల సమూహం రెండు సమాధులలో ఏడుగురి దేహాల భాగాలను కనుగొంది, వారిలో ఒకరి చేతులు చేదించబడి ఉన్నాయి ( గువేరా వలె). కాంగో దండయాత్రకుముందు తయారుచేసిన చే యొక్క దంతాల అచ్చుతో ఈవెలికితీసిన పళ్ళు సరిగా జతకలవడంతో అంతర్గత మంత్రిత్వశాఖతో బొలీవియన్ అధికారులు ఆశరీరం గువేరాదేనని ధ్రువీకరించారు. అర్జంటినా న్యాయ మానవ శరీరవేత్త అలెజాండ్రో ఇంచుర్రేగి చేతులు లేని శవం ప్రక్కన దాచి ఉంచిన నీలంరంగు కోటులో ఒక చిన్నపైప్ పొగాకును పరిశీలించినపుడు "అంతిమ వివాదం" మొదలైంది. బొలీవియన్ హెలికాప్టర్ చోదకుడు, చేకి చిన్నసంచిలో పొగాకును ఇచ్చిన నినో డి గుజ్మన్, మొదట "తనకు తీవ్ర అనుమానలున్నాయని" "క్యూబన్లు కొన్ని పాత ఎముకలను కనుగొని అవి చే వి అంటారని ఆలోచించానని" పేర్కొన్నారు : ఏదేమైనా "ఈ పొగాకుసంచి గురించి విన్న తరువాత, నాకు సందేహాలు లేవు"అని తెలిపారు.<ref name="The Man Who Buried Che" /> అక్టోబర్17, 1997న గువేరా, అతని సహచర పోరాటయోధుల శరీరాలు, సైనిక గౌరవంతో క్యూబన్ విప్లవ సమయంలో గువేరా నిర్ణయాత్మక సైనిక విజయం సాధించిన క్యూబా నగరం శాంటాక్లారాలో ప్రత్యేకంగా నిర్మించబడిన [[గోరి]]లో ఉంచబడ్డాయి.<ref>[http://www.cnn.com/WORLD/9710/17/cuba.che/ క్యూబా సాల్యుట్స్ 'చే' గువేరా: రేవోల్యుషనరీ ఐకన్ ఫైనల్లీ లైడ్ టూ రెస్ట్] CNN, అక్టోబర్ 17, 1997 [https://web.archive.org/web/20060420151037/http://www.cnn.com/WORLD/9710/17/cuba.che/cuba.17.mov CNN వీడియో]</ref> [[File:Che Guevara - Grab in Santa Clara, Kuba.jpg|thumb|200px|left|సాంటా క్లారా, క్యూబాలో చే గువేరా యొక్క జ్ఞాపకార్ధ కట్టడం, గోరి.]] గువేరా బంధింపబడి ఉన్నపుడు 30,000-పదాల, చేతివ్రాత డైరీ, ఆయన వ్యక్తిగత కవిత్వ సంకలనం, ఒక యువ కమ్మ్యూనిస్ట్ గెరిల్లా తన భయాలను అధిగమించడం గురించి ఆయన వ్రాసిన ఒక చిన్నకథ తీసివేయబడ్డాయి.<ref>"[http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,837605,00.html Bidding for Che] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130826055852/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,837605,00.html |date=2013-08-26 }}", టైం మాగజైన్, డిసెంబర్ 15 1967</ref> తన డైరీలో ఆయన నన్కాహుజు క్షేత్రంలో నవంబర్ 7, 1966 బొలీవియా <ref>[[గువేరా 1967b]].</ref> గెరిల్లా పోరాట ప్రచారంలో తాను ప్రవేశించినది మొదలు, తాను పట్టుబడిన తేదీకి ఒకరోజు ముందు, అక్టోబర్ 7, 1967 వరకు జరిగిన సంఘటనలను నమోదుచేసారు. బొలీవియన్ సైన్యంచే కనుగొనబడటంవలన పూర్తిగా సిద్ధంకాకుండానే గెరిల్లాలు కార్యకలాపాలను బలవంతంగా ఎందుకు ప్రారంభించవలసివచ్చిందో, దళాలనురెండుగా విభజించాలనే గువేరా నిర్ణయం, తరువాత వాటి మధ్య సంబంధాలునెలకొల్పుకోలేక చివరికి వారిప్రయత్నం అపజయం పాలవడం గురించి ఈడైరీ తెలుపుతుంది. గువేరకు, బొలీవియా కమ్యూనిస్ట్ పార్టీకి మధ్య విభేదంవలన ముందుగా ఆశించిన దానికంటే గువేరా తక్కువసైనికులను పొందటం గురించి తెలియచేస్తుంది, గెరిల్లా దళం స్థానికుల భాష తుపి-గురని అని తెలియక క్వేచువ నేర్చుకోవడం పాక్షికంగా స్థానిక జనాభాను భర్తీ చేసుకోవడానికి పెద్ద ఇబ్బందిని కలిగించిందని తెలుపుతుంది.<ref>[[ర్యాన్ 1998]], పేజి. 45</ref> ఈపోరాటం ఊహించని విధంగా ముగియడంవలన గువేరా అస్వస్థత పెరిగింది. ఆయన ఆస్త్మా యొక్క అత్యంత తీవ్ర-దాడులకు గురయ్యేవారు, ఔషధాలు సేకరించడానికి ఆయన శక్తులన్నీ సరిపోయేవి.<ref>[[ర్యాన్ 1998]], పేజి. 104</ref> బొలీవియన్ డైరీ త్వరితంగా, సంస్కరింపబడకుండా ''[[రాంప్ఆర్ట్స్]]'' పత్రికచే అనువదింపబడి ప్రపంచవ్యాప్తంగా పంపిణీ చేయబడింది.<ref>[[ర్యాన్ 1998]], పేజి. 148</ref> ఇస్రాయెల్ రేయేస్ జాయాస్ (అలియాస్ "బ్రలియో"), హర్రి విల్లెగాస్ తమయో ("పోమ్బో"), ఎలిసియో రేయేస్ రోడ్రిగ్జ్ ("రోలండో")<ref name="#refSelvage1985|Selvage 1985" />, దారియేల్ అలర్కాన్ రామిరేజ్ ("బెనిగ్నో")<ref>[[రామిరేజ్ 1997]].</ref>—లచే వ్రాయబడిన కనీసం నాలుగు అదనపుడైరీలు ఈ సంఘటనలపై అదనపు సమాచారాన్ని బయటపెడుతున్నాయి. జూలై 2008లో ఇవో మొరలేస్ యొక్క బొలీవియన్ ప్రభుత్వం ఇంతకుముందు బయటపెట్టని శిథిలమైన రెండునోటుపుస్తకాలలో సంకలనం చేసిన గువేరా యొక్క డైరీలను, దానితోపాటు ఒక కార్యక్రమాల నమోదు పుస్తకం, అనేక బ్లాక్-అండ్-వైట్ ఛాయాచిత్రాలను బహిర్గతంచేసింది. ఈ సందర్భంలో, బొలీవియా సాంస్కృతికశాఖ ఉపమంత్రి, పాబ్లో గ్రౌక్స్, అదే సంవత్సరంలో ప్రతిచేతివ్రాత పేజిని ఫోటోగా ముద్రించాలనే ప్రణాళికను ప్రకటించారు.<ref>[http://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSN0743477420080707?pageNumber=1&amp;virtualBrandChannel=0 Bolivia unveils original Che Guevara diary] బై ఎడ్వర్డో గార్సియా, రాయ్టర్స్, జూలై 7, 2008</ref> ఇంతలోనే, ఆగస్టు 2009లో బొలీవియా న్యాయమంత్రిత్వశాఖలో పనిచేసే మానవ శరీర శాస్త్రవేత్తలు గువేరా యొక్క ఐదుగురు సహచర గెరిల్లాల శరీరాలను తియూపొంటే అనే బొలీవియన్ పట్టణానికి సమీపంలో కనుగొని వెలికితీశారు.<ref>[http://news.nationalgeographic.com/news/2009/08/090821-che-guevara-find-video-ap.html Slain Che Guevara Soldiers Found?] వీడియో రిపోర్ట్ బై ''[[నేషనల్ జియోగ్రఫిక్]]'' , ఆగష్టు 21, 2009</ref> == మారియో టెరాన్‌ సలాజర్‌ మృతి == విప్లవ వీరుడు చెగువేరాను కాల్చి చంపిన బొలీవియా మాజీ సైనికుడు 80 ఏండ్ల వయస్సులో [[మారియో టెరాన్‌ సలాజర్]] సియెర్రాలో 2022 మార్చి 10న మృతిచెందాడు. బొలీవియా సైన్యంలో పనిచేసిన టెరాన్‌ 1967, అక్టోబర్‌ 9న చెగువేరాను కాల్చిచంపాడు.<ref>{{Citation|title=Mario Terán|date=2022-03-10|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Mario_Ter%C3%A1n&oldid=1076398876|work=Wikipedia|language=en|access-date=2022-03-11}}</ref> ==వారసత్వం == {{Main|Legacy of Che Guevara|Che Guevara in popular culture}} {{quotation|The current court of opinion places Che on a continuum that teeters between viewing him as a misguided rebel, a coruscatingly brilliant guerrilla philosopher, a poet-warrior jousting at windmills, a brazen warrior who threw down the gauntlet to the bourgeoisie, the object of fervent paeans to his sainthood, or a mass murderer clothed in the guise of an avenging angel whose every action is imbricated in violence – the archetypal fanatical terrorist.| [[Peter McLaren|Dr. Peter McLaren]], author of ''Che Guevara, Paulo Freire, and the Pedagogy of Revolution'' <ref>[[#refMcLaren2000|McLaren 2000]], p. 7.</ref>}} [[File:Che Guevara - flag.jpg|thumb|200px|left|ఒక జెండాపై గువేరా ముఖం యొక్క ఆధునిక చిత్రం పైన "El Che Vive" ( చే జీవిస్తాడు) అనే మాటలతో.]] ఆయనకు మరణశిక్ష విధించిన నలభైసంవత్సరాల తరువాత, చే యొక్క జీవితము, వారసత్వం ఇంకా కలహకారకంగానే ఉన్నాయి. జీవితంలోని వివిధ సందర్భాలలో ఆయన సంస్కృతి యొక్క భిన్నాభిప్రాయాలు ద్వంద్వ ప్రవృత్తిగల సంక్లిష్ట వ్యక్తిత్వంగా ఆయనను తయారుచేసాయి. అమరత్వంగురించి ఆయన భావనలు, వర్గ పోరాటం గురించి ఆయన కవిత్వంలో పిలుపులు, నూతన మానవుడు భౌతిక ప్రతిఫలాల వలనకాక నైతిక ప్రతిఫలాల వలన నడిపింపబడాలనే కోరికల పర్యవసానంగా,<ref>[[గువేరా 2005]]</ref> గువేరా వామపక్ష-ప్రేరేపిత ఉద్యమాలలో అత్యంతఅవసరమైన విగ్రహంగా రూపొందారు. అనేకరంగాలకు చెందిన ప్రసిద్ధవ్యక్తులు చే గువేరాను నాయకునిగా భావించారు;<ref>[http://www.nytimes.com/2005/11/20/magazine/20bolivia.html?_r=1&amp;pagewanted=all&amp;oref=slogin Che's Second Coming?] బై డేవిడ్ రిఎఫ్ఫ్, నవంబర్ 20, 2005, న్యూ యార్క్ టైమ్స్</ref> ఉదాహరణకు, [[నెల్సన్ మండేలా]] ఆయనను "స్వేచ్ఛను ప్రేమించే ప్రతిమానవునికీ ప్రోత్సాహం"అని అభివర్ణించారు<ref name="ReferenceC" />, [[జీన్-పాల్ సార్త్రే]] "మేధావి మాత్రమే కాక మనకాలానికి చెందిన పరిపూర్ణపురుషుడు" అని ఆయనను వర్ణించారు.<ref>[[మోయ్నిహన్ 2006]].</ref> ఆయనను శ్లాఘించిన ఇతరులలో రచయితలు [[గ్రాహం గ్రీన్]] చేను "శౌర్యం, పరాక్రమం, సాహసభావాల ప్రతీక"గా పేర్కొనారు<ref>[[సింక్లైర్ 1968 / 2006]], పేజి. 80.</ref>, సుసాన్ సొంటాగ్ " (చే యొక్క) లక్ష్యం మానవత్వం కంటే తక్కువది మరేదీ కాదు" అని వ్యాఖ్యానించారు."<ref>[[సింక్లైర్ 1968 / 2006]], పేజి. 127.</ref> నల్లజాతివారిలో, తత్వవేత్త అయిన ఫ్రాన్త్జ్ ఫనోన్ గువేరాను "ఒక మనిషిలో ఉండగల అన్నిలక్షణాలను ప్రోదిచేసిన ప్రపంచప్రతీక"<ref>[[మక్ లారెన్ 2000]], పేజి. 3.</ref> అని విశ్వసించారు, [[బ్లాక్ పాన్ధర్ పార్టీ]] అధ్యక్షుడు [[స్టోక్లీ కార్మిచెల్]] "చే గువేరా మరణించలేదు, అతని ఆలోచనలు మనతోనేఉన్నాయి" అనిశ్లాఘించారు.<ref>[[సింక్లైర్ 1968 / 2006]], పేజి. 67.</ref> వివిధ రాజకీయవర్గాలన్నీ అతనిని కొనియాడాయి, అరాచక -పెట్టుబడిదారుడు స్వేచ్ఛా సిద్ధాంతకర్త ముర్రే రోత్బార్డ్ గువేరాను ఒక "నాయకుని రూపం"గా పొగడుతూ, గువేరా చనిపోయిన తరువాత శోకిస్తూ "మన శకము లేదా శతాబ్దం లోనే మరే వ్యక్తికన్నా (చే) విప్లవసిద్ధాంతానికి మూర్తీభవించిన జీవం", అన్నారు<ref>[http://mises.org/journals/lar/pdfs/3_3/3_3_1.pdf ''Ernesto Che Guevara R.I.P.'' ] బై [[ముర్రే రోత్బార్డ్]], లెఫ్ట్ అండ్ రైట్: ఎ జర్నల్ అఫ్ లిబెర్టరియన్ థాట్, వాల్యూం 3, నెంబర్ 3 (స్ప్రింగ్ -ఆటుం 1967)</ref> పాత్రికేయుడు క్రిస్టఫర్ హిచెన్స్ "[చే యొక్క] మరణం నన్ను, నాలాంటి అనేకులను కలచివేసింది, ఆయన ఒక ఆదర్శవ్యక్తి, అయితే మాలాంటి [[బూర్జువా]] కాల్పనికులకు అసాధ్యమైన వాటికి ఆయన వెళ్లి విప్లవకారులు చేయవలసిన వాటిని చేసాడు-తాను నమ్మినవాటికోసం పోరాడాడు, మరణించాడు" అని వ్యాఖ్యానించారు.<ref>[http://www.guardian.co.uk/film/2004/jul/11/features.review Just a Pretty Face?] బై సీన్ ఓ'హగాన్, ''ది అబ్జర్వర్'' , జూలై 11, 2004</ref> గువేరాను క్యూబాలో చాలామంది జాతీయ నాయకుడిగా ప్రేమిస్తారు, $3 క్యూబన్ పెసోపై ఆయనచిత్రం అలంకరించబడి ఉంటుంది, ప్రతిఉదయం పాఠశాల విద్యార్థులు "మేము చే లాగ తయారవుతాము", అని ప్రతిజ్ఞచేస్తారు.<ref>[[పీపుల్స్ వీక్లీ 2004]].</ref> ఆయన మాతృదేశమైన అర్జంటినాలో, ఉన్నతపాఠశాలలు ఆయన పేరుమీద ఉన్నాయి,<ref>[http://www.reuters.com/article/worldNews/idUSN1446436420080614?sp=true Argentina pays belated homage to "Che" Guevara] బై హెలెన్ పోప్పేర్, రాయిటర్స్, జూన్ 14, 2008</ref> అనేక చే సంగ్రహాలయాలు దేశవ్యాప్తంగాఉన్నాయి, ఆయన జన్మించిన రోసారియ నగరంలో 2008లో 12అడుగుల కంచువిగ్రహం ఆవిష్కరించబడింది.<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7455196.stm Statue for Che's '80th birthday'] బై డేనియల్ స్ఖ్వేమ్లర్, BBC న్యూస్, జూన్ 15, 2008</ref> అదనంగా, గువేరా కొంతమంది బొలీవియన్ కామ్పెసినోస్చే "సెయింట్ ఏర్నేస్టో"గా పవిత్రీకరించబడ్డారు,<ref name="Tobar2004">[http://www.boston.com/travel/articles/2004/10/17/on_a_tourist_trail_in_bolivias_hills_ches_fame_lives_on/ On a tourist trail in Bolivia's hills, Che's fame lives on] బై హెక్టర్ తొబార్, ''లోస్ అన్జేల్స్ టైమ్స్'' , అక్టోబర్ 17, 2004</ref> వారు ఆయనను సహాయంకొరకు ప్రార్ధిస్తారు.<ref>[[స్కిపని 2007]].</ref> దీనికి విరుద్ధంగా, ఆయన జీవితచరిత్రకారులలో ఒకరైన మఖోవార్, ఆయనను నాయకునిగా కొలవడాన్ని త్రోసిపుచ్చారు, ఆయనను నిర్దయుడైన అమలు పరచేవానిగా చిత్రీకరించారు.<ref>[http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/us_and_americas/article2461399.ece Behind Che Guevara's Mask, the cold executioner] ''టైమ్స్ ఆన్ లైన్'' , సెప్టెంబర్ 16, 2007</ref> లాటిన్ అమెరికాలో చే రగిల్చిన విపల్వాలలో చాలావరకు క్రూరమైన సైనికవాదం, అనేక సంవత్సరాలపాటు ఎడతెగని వివాదాలను అంతిమఫలితంగా పొందాయని తక్కువచేసేవారంటారు.<ref name="ReferenceB">[[వర్గాస్ ల్లోస 2005]].</ref> [[బ్రిటిష్]] చరిత్రకారుడు హాగ్ థోమస్ ఒకమదింపులో చే "ధైర్యం, విశ్వాసం, అంకితభావాలతో పాటు మూర్ఖపుపట్టుదల, సంకుచితమైన, ఆహేతుకత"లు కలవాడిగా పేర్కొన్నారు.<ref name="Kellner106">[[కేల్ల్నేర్ 1989]], p. 106.</ref> థామస్ మాటలలో, జీవితం చివరిరోజులలో "హింస యొక్క పాపాలు వాటికవే వస్తాయని నమ్మారు", అయితే ఫిడేల్ ఆయనఆలోచనలలో చాలావాటిని అమలుపరచినందువలన, మరణించిన తరువాత "మంచికిగానీ లేదా చెడుకుగానీ కాస్ట్రోపై ఆయనప్రభావం" పెరిగింది. థామస్ అంచనాలో "మార్టి, లేదా లారెన్స్ అఫ్ అరేబియా, కేసులోలాగా అపజయం ఈఇతిహాసాన్ని కాంతివిహీనంగా కాక కాంతివంతంగాచేసింది."<ref name="Kellner106" /> ది ఇండిపెండెంట్ ఇన్స్టిట్యూట్ కి చెందిన [[అల్వరో వర్గాస్ లోస]] గువేరా యొక్క సమకాలీన అనుచరులను "ఒక మిధ్యను పట్టుకొని వ్రేలాడుతూ భ్రమపడుతున్నవారు" అని సిద్ధాంతీకరించారు, గువేరాను "మార్క్సిస్ట్ [[ప్యూరిటన్]]"గా వర్ణించి తన ద్రుఢమైన అధికారాన్ని ప్రతికూలతను అణచడానికి ఉపయోగించి, "కోల్డ్-బ్లడెడ్ కిల్లింగ్ మెషిన్"వలె పనిచేశారని పేర్కొన్నారు.<ref name="ReferenceB" /> లోస గువేరా యొక్క "ఆర్ధికస్వభావం" క్యూబన్ విప్లవం "సోవియటైజేషన్"కు ఇరుసుగా పనిచేసిందని, "అంధ భావవాద సాంప్రదాయాన్ని వాస్తవంపై పూర్తిగా పెత్తనం చేయించగలిగానని ఊహించారు." <ref name="ReferenceB" /> క్యూబన్ బహిష్కృత సమాజంలో అనేకమంది గువేరాను అసహ్యించుకుంటారు, వారు ఆయనను "[[లా కాబాన]] కసాయివాని"గా భావిస్తారు.<ref>[[డి'రివేరా 2005]].</ref> బహిష్కృతుడైన గువేరా మనుమడు కనేక్ సంచేజ్ గువేరా కూడా ఇటీవల కాలంలో ప్రస్తుత క్యూబా పరిపాలనగురించి బహిరంగంగా విమర్శించడం మొదలుపెట్టారు.<ref>{{cite web|url=http://el-nacional.com/www/site/p_contenido.php?q=nodo/76704/Internacional/Canek-S%C3%A1nchez-Guevara:-Ch%C3%A1vez-es-una-mezcla-de-caudillo,-peronista-y-guerrillero-en-tiempos-de-paz|title="Chávez es díficil de encasillar, pero a final de cuentas queda claro que es un pobre rico"|publisher=El Nacional}}</ref> ఆయనకు ఉన్న ధ్రువస్థాయితోపాటు, ఆయన ముఖంయొక్క ఉన్నత-స్థాయి [[మోనోక్రోమ్]] చిత్రం ప్రపంచంలో అధిక సార్వత్రికంగా అమ్ముడైన వస్తూకరించిన చిత్రంగామారింది,<ref>[[BBC న్యూస్ మే 26, 2001]]</ref><ref>[[చే గువేరా (ఫోటో)]]కూడా చూడండి</ref> అనేకరకాల వస్తుశ్రేణులైన t-షర్టులు, టోపీలు, పోస్టర్లు, టాటూలు, బికినీలపై దీనిని చూడవచ్చు,<ref>[[లాసీ 2007b]].</ref> పరిహాసపూర్వకంగా ఇది ఆయన ద్వేషించిన[[వినియోగ సంస్కృతి]] కి దోహదంచేస్తుంది. గువేరా ప్రత్యేకించి రాజకీయ సందర్భాలకు అతీతమైనవ్యక్తిగా ఇప్పటికీ నిలిచిఉన్నారు<ref>[[BBC న్యూస్ 2007]].</ref> యువత తిరుగుబాటుకు ప్రజాదరణ పొందిన విస్తృతచిహ్నం.<ref name="myth">[[ఓ'హగాన్ 2004]].</ref> ==కాలక్రమం == {{cgtimeline}} ==మాధ్యమ సంగ్రహం == ===వీడియో ప్రమాణాలు === * 1964 లో [[డబ్లిన్]],[[ఐర్లాండ్]] పర్యటన సందర్భంగా గువేరా ముఖాముఖి, (2:53), ఆంగ్ల అనువాదం, RTÉ లైబ్రరీస్ అండ్ ఆర్కైవ్స్, '''[http://www.rte.ie/laweb/smil/t01/t01g_cguevara_tv.smil వీడియో క్లిప్]''' * పద్యాన్ని వల్లెవేస్తున్న గువేరా, (1:00), ఇంగ్లీష్ సబ్ టైటిల్స్, ఫ్రమ్ ''ఎల్ చే: ఇన్వెస్టిగేటింగ్ ఎ లెజెండ్'' - కుల్తుర్ వీడియో 2001, వీడియో క్లిప్ * ఫిడేల్ కాస్ట్రోకు మద్దతు సూచిస్తున్న గువేరా, (0:22), ఇంగ్లీష్ సబ్ టైటిల్స్, ఫ్రమ్ ''ఎల్ చే: ఇన్వెస్టిగేటింగ్ ఎ లెజెండ్'' - కుల్తుర్ వీడియో 2001, '''[http://www.che-lives.com/home/modules.php?name=Downloads&amp;d_op=getit&amp;lid=6 వీడియో క్లిప్] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111011064345/http://www.che-lives.com/home/modules.php?name=Downloads |date=2011-10-11 }}''' * శ్రమ గురించి ప్రసంగిస్తున్న గువేరా, (0:28), ఇంగ్లీష్ సబ్ టైటిల్స్, ఫ్రమ్ ''ఎల్ చే: ఇన్వెస్టిగేటింగ్ ఎ లెజెండ్'' - కుల్తుర్ వీడియో 2001, '''[http://www.che-lives.com/home/modules.php?name=Downloads&amp;d_op=getit&amp;lid=10 వీడియో క్లిప్] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111011064345/http://www.che-lives.com/home/modules.php?name=Downloads |date=2011-10-11 }}''' * [[బే అఫ్ పిగ్స్]] గురించి ప్రసంగిస్తున్న గువేరా, (0:17), ఇంగ్లీష్ సబ్ టైటిల్స్, ఫ్రమ్ ''ఎల్ చే:ఇన్వెస్టిగేటింగ్ ఎ లెజెండ్'' - కుల్తుర్ వీడియో 2001, '''[http://www.che-lives.com/home/modules.php?name=Downloads&amp;d_op=getit&amp;lid=8 వీడియో క్లిప్] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111011064345/http://www.che-lives.com/home/modules.php?name=Downloads |date=2011-10-11 }}''' * [[సామ్రాజ్యవాదం]]కు వ్యతిరేకంగా ప్రసంగిస్తున్న గువేరా, (1:20), ఇంగ్లీష్ సబ్ టైటిల్స్, ఫ్రమ్ ''ఎల్ చే: ఇన్వెస్టిగేటింగ్ ఎ లెజెండ్'' - కుల్తుర్ వీడియో 2001, '''[http://www.che-lives.com/home/modules.php?name=Downloads&amp;d_op=getit&amp;lid=11 వీడియో క్లిప్] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110708142003/http://www.che-lives.com/home/modules.php?name=Downloads&d_op=getit&lid=11 |date=2011-07-08 }}''' ===ఆడియో రికార్డింగ్ === * గువేరా ఇంటర్వ్యూడ్ ఆన్ ABCs ''[[ఇష్యూస్ అండ్ అన్సర్స్]]'' , (23:53), ఇంగ్లీష్ ట్రాన్స్లేషన్, నరేటేడ్ బై [[లిసా హోవార్డ్]], మార్చ్ 24 1964, '''[https://web.archive.org/web/20110723035733/http://crooksandliars.com/medialoader/7922/000a1/mp3/Che_Guevara_-_1964.mp3 ఆడియో క్లిప్]''' ==రచనల జాబితా == {{Main|List of works related to Che Guevara}} '''మాతృకలు స్పానిష్ భాషలో ఏర్నేస్టో "చే" గువేరా చే రచింపబడి, తరువాత అంగలంలోకి అనువదించబడ్డాయి ''' * ''ఎ న్యూ సొసైటీ: రిఫ్లెక్షన్స్ ఫర్ టుడేస్ వరల్డ్'' , {{nbsp|2}}ఓషన్ ప్రెస్, 1996, ISBN 1-875284-06-0 * ''బ్యాక్ ఆన్ ది రోడ్: ఎ జర్నీ త్రు లాటిన్ అమెరికా'' , {{nbsp|2}}గ్రోవ్ ప్రెస్, 2002, ISBN 0-8021-3942-6 * ''చే గువేరా, క్యూబా, అండ్ ది రోడ్ టు సోషలిజం'' , {{nbsp|2}}పాత్ఫైండర్ ప్రెస్, 1991, ISBN 0-87348-643-9 * ''చే గువేరా ఆన్ గ్లోబల్ జస్టిస్'' , {{nbsp|2}}ఓషన్ ప్రెస్ (AU), 2002, ISBN 1-876175-45-1 * ''చే గువేరా: రాడికల్ రైటింగ్స్ ఆన్ గెరిల్లా వార్ఫేర్, పాలిటిక్స్ అండ్ రివల్యూషన్,'' {{nbsp|2}}ఫైలిక్వరియన్ పబ్లిషింగ్, 2006, ISBN 1-59986-999-3 * ''చే గువేరా రీడర్: రైటింగ్స్ ఆన్ పాలిటిక్స్ & రివల్యూషన్'' , {{nbsp|2}}ఓషన్ ప్రెస్, 2003, ISBN 1-876175-69-9 * ''చే గువేరా స్పీక్స్: సెలెక్టెడ్ స్పీచెస్ అండ్ రైటింగ్స్'' , {{nbsp|2}}పాత్ఫైండర్ ప్రెస్ (NY), 1980, ISBN 0-87348-602-1 * ''చే గువేరా టాక్స్ టు యంగ్ పీపుల్'' , {{nbsp|2}}పాత్ఫైండర్ 2000,ISBN 0-87348-911-X * ''చే:ది డైరీస్ అఫ్ ఏర్నేస్టో చే గువేరా'' , {{nbsp|2}}ఓషన్ ప్రెస్ (AU), 2008, ISBN 1-920888-93-4 * ''కలోనియలిసం ఈజ్ డూమడ్'' , {{nbsp|2}}మినిస్ట్రీ అఫ్ ఎక్స్టర్నల్ రిలేషన్స్: రిపబ్లిక్ అఫ్ క్యూబా, 1964, ASIN B0010AAN1K * ''క్రిటికల్ నోట్స్ ఆన్ పొలిటికల్ ఎకానమీ: ఎ రెవల్యూషనరీ హుమనిస్ట్ అప్ప్రోచ్ టు మార్క్సిస్టు ఎకనామిక్స్'' {{nbsp|2}}ఓషన్ ప్రెస్, 2008, ISBN 1-876175-55-9 * ''ఎపిసోడ్స్ అఫ్ ది క్యూబన్ రివల్యూషనరీ వార్, 1956–58'' , {{nbsp|2}}పాత్ఫైండర్ ప్రెస్ (NY), 1996, ISBN 0-87348-824-5 * ''[[గెరిల్లా వార్ఫేర్]]: ఆధరైజ్డ్ ఎడిషన్'' {{nbsp|2}}ఓషన్ ప్రెస్, 2006, ISBN 1-920888-28-4 * ''లాటిన్ అమెరికా: అవేకేనింగ్ అఫ్ ఎ కాంటినెంట్'' , {{nbsp|2}}ఓషన్ ప్రెస్, 2005, ISBN 1-876175-73-7 * ''మార్క్స్ & ఎంగెల్స్: ఏన్ ఇంట్రడక్షన్'' , {{nbsp|2}}ఓషన్ ప్రెస్, 2007, ISBN 1-920888-92-6 * ''అవర్ అమెరికా అండ్ దెయిర్స్: కెన్నెడీ అండ్ ది అలయన్స్ ఫర్ ప్రొగ్రెస్స్'' , {{nbsp|2}}ఓషన్ ప్రెస్, 2006, ISBN 1-876175-81-8 * ''[[రెమినిసెన్సెస్ అఫ్ ది క్యూబన్ రివల్యూషనరీ వార్]]: ఆధరైజ్డ్ ఎడిషన్'' {{nbsp|2}}ఓషన్ ప్రెస్, 2005, ISBN 1-920888-33-0 * ''సెల్ఫ్ పోర్త్రైట్ చే గువేరా'' , {{nbsp|2}}ఓషన్ ప్రెస్ (AU), 2004, ISBN 1-876175-82-6 * ''సోషలిజం అండ్ మాన్ ఇన్ క్యూబా'' , {{nbsp|2}}పాత్ఫైండర్ ప్రెస్ (NY), 1989, ISBN 0-87348-577-7 * ''ది ఆఫ్రికన్ డ్రీమ్: ది డైరీస్ అఫ్ ది రివల్యూషనరీ వార్ ఇన్ ది కాంగో'' {{nbsp|2}}గ్రోవ్ ప్రెస్, 2001, ISBN 0-8021-3834-9 * ''ది అర్జన్టైన్'' , {{nbsp|2}}ఓషన్ ప్రెస్ (AU), 2008, ISBN 1-920888-93-4 * ''ది బొలివియన్ డైరీ అఫ్ ఏర్నేస్టో చే గువేరా'' {{nbsp|2}}పాత్ఫైండర్ ప్రెస్, 1994, ISBN 0-87348-766-4 * ''ది డైరీ అఫ్ చే గువేరా: ది సీక్రెట్ పేపర్స్ అఫ్ ఎ రెవల్యూషనరీ'' , {{nbsp|2}}అమెరేయోన్ Ltd, ISBN 0-89190-224-4 * ''ది గ్రేట్ డిబేట్ ఆన్ పొలిటికల్ ఎకానమీ'' , {{nbsp|2}}ఓషన్ ప్రెస్, 2006, ISBN 1-876175-54-0 * ''[[ది మోటర్ సైకిల్ డైరీస్]]: ఎ జర్నీ అరౌండ్ సౌత్ అమెరికా'' {{nbsp|2}}లండన్: వేర్సో, 1996, ISBN 1-85702-399-4 * ''టు స్పీక్ ది ట్రూత్: వై వాషింగ్టన్స్ "కోల్డ్ వార్" అగైన్స్త్ క్యూబా డస్న్ట్ ఎండ్'' , {{nbsp|2}}పాత్ ఫైండర్, 1993, ISBN 0-87348-633-1 ==గమనికలు== {{reflist|colwidth=30em}} ==సూచనలు== {{refbegin|colwidth=30em}} * <cite id="refAlekseev1984"> Alekseev, Aleksandr (October 1984). </cite><cite id="refAlekseev1984">"Cuba después del triunfo de la revolución" ("విప్లవ విజయానంతరం క్యూబా"). </cite><cite id="refAlekseev1984">మాస్కో:''అమెరికా లాటిన'' .</cite> * <cite id="refAlmudevar2007"> [[అల్ముదేవర్ , లోల]] (అక్టోబర్ 9, 2007). </cite><cite id="refAlmudevar2007">"[http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/c/a/2007/10/09/MNVASLK4R.DTL&amp;feed=rss.news బొలివియా మార్క్స్ కాప్చర్, ఎక్జిక్యూషన్ అఫ్ 'చే 'గువేరా 40 యియర్స్ ఎగో"]. </cite><cite id="refAlmudevar2007">సాన్ ఫ్రాన్సిస్కో క్రానికల్</cite> * <cite id="refAnderson1997">[[అండెర్సన్, లీ]] (1997). </cite><cite id="refAnderson1997">''చే గువేరా : ఏ రేవోల్యుషనరీ లైఫ్'' . </cite><cite id="refAnderson1997">న్యూ యార్క్ : గ్రోవ్ ప్రెస్ . </cite><cite id="refAnderson1997">ISBN 0-8021-1600-0.</cite> * <cite id="refBamford2002"> [[బంఫోర్డ్ , జేమ్స్]] (2002). </cite><cite id="refBamford2002">''బాడీ అఫ్ సీక్రెట్స్ : ఎనాటమీ అఫ్ ది అల్ట్రా -సీక్రెట్ నేషనల్ సెక్యూరిటీ ఏజెన్సీ '' (రీప్రింట్ ఎడిషన్) </cite><cite id="refBamford2002">న్యూ యార్క్ : యాంకర్ బుక్స్. </cite><cite id="refBamford2002">ISBN 0-19-512350-6 ISBN 0-19-512350-6</cite> * <cite id="refBBCNews2001a"> BBC న్యూస్ (జనవరి 17, 2001). </cite><cite id="refBBCNews2001a">"[http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/1121068.stm ప్రొఫైల్: లురెంట్ కాబిల]". </cite><cite id="refBBCNews2001a">యాక్సేస్స్డ్ ఏప్రిల్ 22 2007</cite> * <cite id="refBBCNews2001b"> [[BBC న్యూస్]] (మే 26, 2001). </cite><cite id="refBBCNews2001b">''[http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/americas/1352650.stm చే గువేరా ఫోటోగ్రాఫర్ డైస్]'' . </cite><cite id="refBBCNews2001b">అక్సెస్సేడ్ జనవరి 4, 2006.</cite> * <cite id="refBBCNews2007"> BBC వార్త, అక్టోబర్ 29, 1998. </cite><cite id="refBBCNews2007">"[http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7033880.stm క్యూబా పేస్ ట్రిబ్యూట్ టు చే Guvrr]". </cite><cite id="refBBCNews2007">''BBC న్యూస్ , ఇంటర్నేషనల్ వెర్షన్ '' .</cite> * <cite id="refBeaubien2009">{{cite book|title=Cuba Marks 50 Years Since 'Triumphant Revolution'|last=Beaubien|first=Jason|authorlink=|coauthors=|year=2009|publisher=''NPR: All Things Considered'', Audio Report|location=|isbn=|pages=|url=http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=98937598}}</cite> * <cite id="refBenBella1997"> బెన్ బెల్ల , అహ్మద్ (అక్టోబర్ 1997). </cite><cite id="refBenBella1997">"[http://mondediplo.com/1997/10/che చే యాస్ ఐ న్యూ హిమ్]". </cite><cite id="refBenBella1997">''Le Monde diplomatique'' . mondediplo.com. </cite><cite id="refBenBella1997">అక్సెస్సేడ్ ఫిబ్రవరి 28, 2008.</cite> * <cite id="refBockman1984"> బోక్మన్, USMC మేజర్ లర్రీ జేమ్స్ (ఏప్రిల్ 1, 1984). </cite><cite id="refBockman1984">''[http://www.globalsecurity.org/military/library/report/1984/BLJ.htm ది స్పిరిట్ అఫ్ మోన్కాడా: ఫిడేల్ కాస్ట్రోస్ రైస్ టు పవర్ 1953-1959]'' . </cite><cite id="refBockman1984">యునైటెడ్ స్టేట్స్ : మరైన్ కార్ప్స్ కమాండ్ అండ్ స్టాఫ్ కాలేజ్.</cite> * <cite id="refCasey2009">{{cite book|title=Che's Afterlife: The Legacy of an Image|last=Casey|first=Michael|authorlink=|coauthors=|year=2009|publisher=Vintage|location=|isbn=0307279308|pages=|url=https://archive.org/details/chesafterlifeleg0000case}}</cite> * <cite id="refCastaneda1998"> Castañeda, జార్జ్ G (1998). </cite><cite id="refCastaneda1998">''చే గువేరా : Compañero'' . </cite><cite id="refCastaneda1998">న్యూ యార్క్ : రాండం హౌస్ . </cite><cite id="refCastaneda1998">ISBN 0-679-75940-9.</cite> * <cite id="refCastro1972"> [[కాస్ట్రో , ఫిడేల్]] (సంపాదకులు బొనచ్య, రోలండో E. నెల్సన్ P. Valdés; 1972). </cite><cite id="refCastro1972">''రేవోల్యుషనరీ స్ట్రగుల్ 1947–1958'' . </cite><cite id="refCastro1972">కేంబ్రిడ్జి , మస్సచుసేట్ట్స్, లండన్ : MIT ప్రెస్ . </cite><cite id="refCastro1972">ISBN 0-262-02065-3.</cite> *<cite id="refCrompton2009">{{cite book |title=Che Guevara: The Making of a Revolutionary |last=Crompton |first=Samuel |authorlink= |coauthors= |year=2009 |publisher=Gareth Stevens |isbn=143390053X |pages= |url=https://archive.org/details/cheguevaramaking00crom }}</cite> * <cite id="refCubanArchives"> క్యూబన్ ఇన్ఫర్మేషన్ ఆర్చివ్స్. </cite><cite id="refCubanArchives">"[http://cuban-exile.com/doc_151-175/doc0166.html La Coubre explodes in Havana 1960]". </cite><cite id="refCubanArchives">అక్సెస్సేడ్ ఫిబ్రవరి 26, 2006; క్యూబన్ సైట్ [http://www.fotospl.com/Default.aspx?Class=23&amp;Epig=001~01&amp;PA=18 fotospl.com].లో చిత్రములు చూడవచ్చు </cite> * <cite id="refDePalma2006"> డేపల్మ , ఆంథోనీ(2006). </cite><cite id="refDePalma2006">''ది మాన్ హూ ఇన్వెన్టెడ్ ఫిడేల్ : కాస్ట్రో , క్యూబా,అండ్ హెర్బర్ట్ L.మాథ్యుస్ అఫ్ ది న్యూ యార్క్ టైమ్స్ '' . </cite><cite id="refDePalma2006">న్యూ యార్క్ : పబ్లిక్ అఫ్ఫైర్స్ . </cite><cite id="refDePalma2006">ISBN 1-59376-097-3 ISBN 1-59376-097-3</cite> * <cite id="refDorfman1999"> [[డొర్ఫ్మన్,ఏరియల్]] (జూన్ 14,1999). </cite><cite id="refDorfman1999">''[http://www.time.com/time/time100/heroes/profile/guevara01.html టైం 100: చే గువేరా] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20000409003739/http://www.time.com/time/time100/heroes/profile/Guevara01.html |date=2000-04-09 }}'' . </cite><cite id="refDorfman1999">టైం ఇంక్ .</cite> * <cite id="refDorschner1980"> దొర్స్చనేర్, జాన్ అండ్ రోబెర్ట్తో ఫబ్రిసియో (1980). </cite><cite id="refDorschner1980">''ది విండ్స్ అఫ్ డిసెంబర్:ది క్యూబన్ రివోల్యుషన్ అఫ్ 1958'' . </cite><cite id="refDorschner1980">న్యూ యార్క్:కవార్డ్,మక్కన్న్&amp; జియోఘేజేన్. </cite><cite id="refDorschner1980">ISBN 0-698-10993-7.</cite> * <cite id="refDRivera2005"> [[డి'రివేరా, పక్వితో]](మార్చ్ 25, 2005). </cite><cite id="refDRivera2005">"[http://www.findarticles.com/p/articles/mi_m0FXV/is_4_15/ai_n13801099 ఓపెన్ లెటర్ టు కార్లోస్ సంటన బై పక్విటో D'రివేరా ]". </cite><cite id="refDRivera2005">''లాటిన్ బీట్ మాగజైన్'' . </cite><cite id="refDRivera2005">అక్సేస్స్ద్ June 1, 2007.</cite> * <cite id="refDumur1964"> డుముర్, జీన్ (ఇంటర్వ్యూయర్) (1964). </cite><cite id="refDumur1964">''[http://www.youtube.com/watch?v=y5X0L_SPgoE L'interview de Che Guevara]'' (వీడియో క్లిప్; 9:43).</cite> * <cite id="refGalvez1999"> గాల్వేజ్, విలియం (1999). </cite><cite id="refGalvez1999">''చే ఇన్ ఆఫ్రికా: చే గువేరాస్ కాంగో డైరీ'' . </cite><cite id="refGalvez1999">మేల్బౌర్న్: ఓషన్ ప్రెస్, 1999. </cite><cite id="refGalvez1999">ISBN 1-876175-08-7.</cite> * <cite id="refTreto1991"> గోమేజ్ ట్రెటో, రౌల్ (స్ప్రింగ్ 1991). </cite><cite id="refTreto1991">"[http://www.jstor.org/stable/2633612 థర్టీ యియర్స్ అఫ్ క్యూబన్ రివల్యూషనరీ పీనల్ లా]". </cite><cite id="refTreto1991">''లాటిన్ అమెరికన్ పెర్స్పెక్టివ్స్'' '''18(2)''' , క్యూబన్ వ్యూస్ ఆన్ ది రివల్యూషన్. </cite><cite id="refTreto1991">114-125.</cite> *<cite id="refGott2004">{{cite book |title=''Cuba: A New History'' |last=Gott |first=Richard |authorlink= |coauthors= |year=2004 |publisher=Yale University Press |location= |isbn=0300104111 |pages= |url=https://archive.org/details/cubanewhistory0000gott }}</cite> * <cite id="refGott2005"> గోట్, రిచర్డ్ (ఆగష్టు 11, 2005). </cite><cite id="refGott2005">"[https://web.archive.org/web/20051126071737/http://www.mindfully.org/Reform/2005/Che-Guevara-Gott11aug05.htm బొలీవియా ఆన్ ది డే అఫ్ ది డెత్ అఫ్ చే గువేరా]". </cite><cite id="refGott2005">''Le Monde diplomatique'' . </cite><cite id="refGott2005">అక్సేస్ద్ ఫిబ్రవరి 26, 2006.</cite> * <cite id="refGrant2007"> గ్రాంట్, విల్(అక్టోబర్ 8, 2007). </cite><cite id="refGrant2007">"[http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7027619.stm CIA మాన్ రికౌంట్స్ చే గువేరాస్ డెత్]". </cite><cite id="refGrant2007">BBC న్యూస్ </cite><cite id="refGrant2007">యాక్సేస్ద్ ఫిబ్రవరి 29, 2008.</cite> * <cite id="refGuevara1995"> గువేరా, ఏర్నెస్టో "చే" (1995). </cite><cite id="refGuevara1995">''మోటార్సైకిల్ డైరీస్'' . </cite><cite id="refGuevara1995">లండన్: వేర్సో బుక్స్.</cite> * <cite id="refGuevara1996"> గువేరా, ఏర్నెస్టో "చే" (ఎడిటర్ వాటర్స్, మేరీ ఆలిస్) (1996). </cite><cite id="refGuevara1996">''ఎపిసోడ్స్ అఫ్ ది క్యూబన్ రివల్యూషనరీ వార్ 1956–1958'' . </cite><cite id="refGuevara1996">న్యూయార్క్: పాత్ఫైండర్. </cite><cite id="refGuevara1996">ISBN 0-312-25391-5 ISBN 0-312-25391-5</cite> * <cite id="refGuevara1965"> గువేరా, ఏర్నెస్టో "చే" (1965). </cite><cite id="refGuevara1965">"చే గువేరాస్ ఫేర్వెల్ లెటర్".</cite> * <cite id="refGuevara1967a"> గువేరా, ఏర్నెస్టో "చే" (1967a). </cite><cite id="refGuevara1967a">"''మెసేజ్ టు ది ట్రైకాంటినెంటల్'' పూర్తి పాఠానికి ఆంగ్లానువాదం"</cite> * <cite id="refGuevara1967b"> గువేరా, ఏర్నెస్టో "చే" (1967b). </cite><cite id="refGuevara1967b">''"డైరియో (బొలీవియా)"'' . </cite><cite id="refGuevara1967b">Written 1966–1967. </cite> * <cite id="refGuevara1969"> గువేరా, ఏర్నెస్టో "చే" (ఎడిటర్స్ బొనకియ, రోలండో E. అండ్ నెల్సన్ P. వల్డ్స్; 1969). </cite><cite id="refGuevara1969">''చే: సెలెక్టెడ్ వర్క్స్ అఫ్ ఏర్నెస్టో గువేరా'' , కేంబ్రిడ్జి, మస్సాచుసెట్స్: MIT ప్రెస్. </cite><cite id="refGuevara1969">ISBN 0-306-80768-8 ISBN 0-306-80768-8</cite> *<cite id="refGuevara2009">{{cite book |title=Che: The Diaries of Ernesto Che Guevara |last=Guevara |first=Ernesto |authorlink= |coauthors= |year=2009 |publisher=Ocean Press |location= |isbn=1920888934 |pages= |url=https://archive.org/details/chediariesoferne00guev }}</cite> * <cite id="refGuevara1972"> గువేరా, ఏర్నెస్టో "చే" (1972). </cite><cite id="refGuevara1972">''Pasajes de la guerra revolucionaria'' .</cite> * <cite id="refGuevara2000"> గువేరా , ఏర్నేస్టో "చే"(పాట్రిక్ కామిల్లెర్ చే స్పానిష్ నుండి అనువాదము ; 2000). </cite><cite id="refGuevara2000">''ది ఆఫ్రికన్ డ్రీం'' . </cite><cite id="refGuevara2000">న్యూ యార్క్ : గ్రోవ్ పబ్లిషర్స్. </cite><cite id="refGuevara2000">ISBN 0-8021-3834-9.</cite> * <cite id="refGuevara2005"> గువేరా,ఏర్నేస్టో "చే" (2005). </cite><cite id="refGuevara2005">"[http://www.marxists.org/archive/guevara/1965/03/man-socialism.htm సోషలిజం అండ్ మాన్ ఇన్ క్యూబా]" (ఫ్రమ్ అల్జిఎర్స్ ఫర్ మార్చా గా ,మొదటి ప్రచురణ మార్చ్ 12,1965". </cite><cite id="refGuevara2005">ది క్యూబన్ రివోల్యుషన్ టుడే"). </cite><cite id="refGuevara2005">''చే గువేరా రీడర్ '' . </cite><cite id="refGuevara2005">దిన్షా కారోలిన్ (1997). </cite><cite id="refGuevara2005">ఓషన్ ప్రెస్ . </cite><cite id="refGuevara2005">ఐఎస్ బిఎన్ 9057024071</cite> * <cite id="refGuevaraLynch2000"> గువేరా లించ్,ఏర్నేస్టో (2000). </cite><cite id="refGuevaraLynch2000">''Aquí va un soldado de América'' . </cite><cite id="refGuevaraLynch2000">Barcelona: Plaza y Janés Editores, S.A. ISBN 84-01-01327-5.</cite> * <cite id="refHall2004"> హాల్, కెవిన్ (2004). </cite><cite id="refHall2004">"[https://web.archive.org/web/20071121023354/http://www.commondreams.org/headlines04/0817-07.htm ఇన్ బొలీవియా, పుష్ ఫర్ చే టూరిజం ఫాలోస్ లోకల్స్' రెవేరేన్స్]". </cite><cite id="refHall2004">''కామన్ డ్రీమ్స్'' . commondreams.org. </cite><cite id="refHall2004">నవంబరు 12, 2008న తీయబడినది</cite> * <cite id="refHaney2005"> హనీ, రిచ్(2005). </cite><cite id="refHaney2005">''సెలియా సంచేజ్:ది లెజెండ్ అఫ్ క్యూబ్స్ రివల్యూషనరీ హార్ట్'' . </cite><cite id="refHaney2005">న్యూ యార్క్: అల్గోర పబ్లిషింగ్. ISBN 0875863957.</cite> * <cite id="refHari2007"> [[హారి, జోహాన్న్]] (అక్టోబర్ 6, 2007). </cite><cite id="refHari2007">"[http://www.independent.co.uk/opinion/commentators/johann-hari/johann-hari-should-che-be-an-icon-no-394336.html జోహాన్న్ హరి: షుడ్ చే బి యాన్ ఐకాన్? ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120523032626/http://www.independent.co.uk/opinion/commentators/johann-hari/johann-hari-should-che-be-an-icon-no-394336.html |date=2012-05-23 }}</cite><cite id="refHari2007">No". </cite><cite id="refHari2007">ది ఇండిపెండెంట్.</cite> * <cite id="refHart2004"> హార్ట్, జోసెఫ్ (2004). </cite><cite id="refHart2004">''చే: ది లైఫ్, డెత్, అండ్ ఆఫ్టర్లైఫ్ అఫ్ ఎ రివల్యూషనరీ'' . </cite><cite id="refHart2004">న్యూ యార్క్: థన్డర్స్ మౌత్ ప్రెస్. </cite><cite id="refHart2004">ISBN 9057024071</cite> * <cite id="refIgnacio2007"> రామోనేజ్, ఇగ్నాసియో (2007). </cite><cite id="refIgnacio2007">ట్రాన్స్లేటేడ్ బై ఆండ్రూ హార్లీ. </cite><cite id="refIgnacio2007">''ఫిడేల్ కాస్ట్రో: మై లైఫ్'' లండన్: పెంగ్విన్ బుక్స్. </cite><cite id="refIgnacio2007">ISBN 978-0-1410-2626-8</cite> * <cite id="refIrelandsOwn2000"> ఐర్లాండ్స్ ఓన్ (ఆగష్టు 12, 2000). </cite><cite id="refIrelandsOwn2000">''[http://irelandsown.net/Che2.html ఫ్రం క్యూబా టు కాంగో, డ్రీం టు డిసాస్టర్ ఫర్ చే గువేరా]'' . </cite><cite id="refIrelandsOwn2000">అక్సేస్స్ద్ జనవరి 11, 2006.</cite> *<cite id="refKellner1989">{{cite book |title=Ernesto “Che” Guevara (World Leaders Past & Present) |last=Kellner |first=Douglas |authorlink= |coauthors= |year=1989 |publisher=Chelsea House Publishers (Library Binding edition) |isbn=1555468357 |pages=[https://archive.org/details/ernestocheguevar0000kell/page/112 112] |url=https://archive.org/details/ernestocheguevar0000kell }}</cite> * <cite id="refKornbluh1997"> C0}కోర్న్బ్లు, పీటర్ (1997). </cite><cite id="refKornbluh1997">''[http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB5/index.html ఎలెక్ట్రానిక్ బ్రీఫింగ్ బుక్ నెం. 5]'' . </cite><cite id="refKornbluh1997">నేషనల్ సెక్యూరిటీ అర్ఖైవ్ </cite><cite id="refKornbluh1997">అక్సేస్స్ద్ మార్చ్ 25, 2007.</cite> * <cite id="refLacey2007a"> లాసీ, మార్క్ (అక్టోబర్ 26, 2007). </cite><cite id="refLacey2007a">"[http://www.nytimes.com/2007/10/26/world/americas/26che.html?_r=2&amp;oref=slogin&amp;oref=slogin లోన్ బిడ్దర్ బయ్స్ స్త్రాన్డ్స్ అఫ్ చేస్ హెయిర్ ఎట్ U.S. ఆక్షన్]". </cite><cite id="refLacey2007a">న్యూ యార్క్ టైమ్స్</cite> * <cite id="refLacey2007b"> లాసీ, మార్క్ (అక్టోబర్ 9, 2007). </cite><cite id="refLacey2007b">"[http://www.nytimes.com/2007/10/09/world/americas/09che.html?_r=1&amp;oref=slogin ఎ రెవల్యూషనరీ ఐకాన్, అండ్ నౌ, ఎ బికిని]". </cite><cite id="refLacey2007b">ది న్యూ యార్క్ టైమ్స్</cite> * <cite id="refLago">లాగో, అర్మండో M (సెప్టెంబర్ 2005). </cite><cite id="refLago">APJ '''32''' (1910)313 </cite><cite id="refLago">''క్యూబా: ది హ్యూమన్ కాస్ట్ అఫ్ సోషల్ రివల్యూషన్'' . </cite><cite id="refLago">(మానుస్క్రిప్ట్ పెండింగ్ పబ్లికేషన్.) </cite><cite id="refLago">సమ్మిట్, న్యూ జెర్సీ: ఫ్రీ సొసైటీ ప్రాజెక్ట్. </cite> * <cite id="refLavretsky1976">{{cite book|last=Lavretsky|first=Iosif|authorlink=Iosif Grigulevich|others=translated by A. B. Eklof|title=Ernesto Che Guevara|accessdate=2008-12-31|year=1976|publisher=Progress|location=Moscow|oclc=22746662|id={{ASIN|B000B9V7AW}}|page=5}}</cite> *<cite id="refMcLaren2000">{{cite book |title=Che Guevara, Paulo Freire, and the Pedagogy of Revolution |last=McLaren |first=Peter |authorlink= |coauthors= |year=2000 |publisher=Rowman & Littlefield |location= |isbn=0847695336 |pages= |url=https://archive.org/details/cheguevarapaulof0000mcla}}</cite> * <cite id="refMittleman1981"> మిట్టల్ మాన్, జేమ్స్ H (1981). </cite><cite id="refMittleman1981">''అండర్ డెవలప్మెంట్ అండ్ ది ట్రాన్సిషన్ టు సోషలిజం– మొజాంబిక్ అండ్ టాంజానియా'' . </cite><cite id="refMittleman1981">న్యూ యార్క్: అకడమిక్ ప్రెస్. </cite><cite id="refMittleman1981">ISBN 0-306-80768-8 ISBN 0-306-80768-8</cite> * <cite id="refMoynihan2006"> మోయ్నిహన్, మిచెల్. </cite><cite id="refMoynihan2006">"Neutering Sartre at Dagens Nyheter". </cite><cite id="refMoynihan2006">''స్టాక్ హోమ్ స్పేక్టేటర్'' . </cite><cite id="refMoynihan2006">అక్సేస్స్ద్ ఫిబ్రవరి 26, 2006.</cite> * <cite id="refMurray2007">[[ముర్రే, ఎడ్మున్డో]](నవంబర్-డిసెంబర్ 2005). "[http://www.irlandeses.org/dilab_guevarae.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090801145606/http://www.irlandeses.org/dilab_guevarae.htm |date=2009-08-01 }} Guevara, Ernesto [Che<nowiki>]</nowiki> (1928–1967)]". </cite><cite id="refMurray2007">''ఐరిష్ మైగ్రేషన్ స్టడీస్ ఇన్ లాటిన్ అమెరికా'' (www.irlandeses.org).</cite> * <cite id="refNiess2007"> చే గువేరా, బై ఫ్రాంక్ నీస్, హుస్ పబ్లిషర్స్ లిమిటెడ్, 2007, ISBN 1-904341-99-3 </cite> * <cite id="refNiwata2007">నివాత, మనబు, మైనిచి కరస్పాండెంట్ (అక్టోబర్ 14, 2007). </cite><cite id="refNiwata2007">''[https://web.archive.org/web/20090215141505/http://www.hdrjapan.com/japan/japan-news/aide-reveals-che-guevara%27s-secret-trip-to-hiroshima/ ఎయిడ్ రివీల్స్ చే గువేరాస్ సీక్రెట్ ట్రిప్ టు హిరోషిమా]'' . </cite><cite id="refNiwata2007">HDR జపాన్.</cite> * <cite id="refOHagan2004"> ఓ'హగాన్, సీన్ (జూలై 11, 2004). </cite><cite id="refOHagan2004">"[http://observer.guardian.co.uk/review/story/0,6903,1258340,00.html జస్ట్ ఎ ప్రెట్టి ఫేస్?]". </cite><cite id="refOHagan2004">''[[ది గార్డియన్]]'' . </cite><cite id="refOHagan2004">ఆక్సేసేడ్ అక్టోబర్ 25, 2006.</cite> * <cite id="refRadioCadena2006"> Radio Cadena Agramonte, "[https://web.archive.org/web/20090418032227/http://www.cadenagramonte.cubaweb.cu/historia/cuartel_bayamo.asp Ataque al cuartel del Bayamo]". </cite><cite id="refRadioCadena2006">Accessed February 25, 2006.</cite> * <cite id="refRamirez1997"> {{cite book |title=Le Che en Bolivie |last=Ramírez |first=Dariel Alarcón |authorlink= |coauthors= |year=1997 |publisher=Éditions du Rocher |location=Paris |isbn=2-268-02437-7 |pages= |url= }}</cite> * <cite id="refIgnacio2007"> Ramonez, Ignacio (2007). </cite><cite id="refIgnacio2007">Translated by Andrew Hurley. </cite><cite id="refIgnacio2007">''ఫిడేల్ కాస్ట్రో: మై లైఫ్'' లండన్: పెంగ్విన్ బుక్స్. </cite><cite id="refIgnacio2007">ISBN 978-0-1410-2626-8</cite> *<cite id="refRatner1997">{{cite book |title=Che Guevara and the FBI: The U.S. Political Police Dossier on the Latin American Revolutionary |last=Ratner |first=Michael |authorlink= |coauthors= |year=1997 |publisher=Ocean Press |location= |isbn=1875284761 |pages= |url= }}</cite> * <cite id="refRodriguez1989">[[రోడ్రిగ్జ్, ఫెలిక్స్ I.]] అండ్ జాన్ వీస్మన్ (1989). </cite><cite id="refRodriguez1989">''Shado వారియర్/ది CIA హీరో అఫ్ ఎ హండ్రెడ్ అన్నోన్ బేటిల్స్'' . </cite><cite id="refRodriguez1989">న్యూ యార్క్: సైమన్ &amp; షుస్టర్ . </cite><cite id="refRodriguez1989">ISBN 0-7407-5029-1 ISBN 0-7407-5029-1</cite> * <cite id="refRyan1998"> ర్యాన్, హెన్రీ బటర్ఫీల్డ్ (1998). </cite><cite id="refRyan1998">''ది ఫాల్ అఫ్ చే గువేరా: ఎ స్టొరీ అఫ్ సోల్జర్స్, స్పైస్, అండ్ డిప్లమాట్స్'' . </cite><cite id="refRyan1998">న్యూయార్క్ : ఆక్స్ఫర్డ్ యూనివర్సిటీ ప్రెస్ </cite><cite id="refRyan1998">ISBN 0-19-512350-6 ISBN 0-19-512350-6</cite> * <cite id="refSandison1996">{{cite book |title=The Life & Times of Che Guevara |last=Sandison |first=David |authorlink= |coauthors= |year=1996 |publisher=Paragon |location= |isbn=0752517767 |pages= |url=https://archive.org/details/lifetimesofchegu0000sand }}</cite> * <cite id="refSchipani2007"> స్ఖిపని, ఆండ్రెస్ (సెప్టెంబర్ 23, 2007). </cite><cite id="refSchipani2007">"[http://www.guardian.co.uk/world/2007/sep/23/theobserver.worldnews ది ఫైనల్ ట్రైయమ్ఫ్ అఫ్ సెయింట్ చే]". </cite><cite id="refSchipani2007">ది అబ్జర్వర్ </cite><cite id="refSchipani2007">(రిపోర్టింగ్ ఫ్రమ్ లా హిగుఎర.)</cite> * <cite id="refSelvage1985"> సేల్వాజ్, మేజర్ డోనాల్డ్ R. – USMC (ఏప్రిల్ 1, 1985). </cite><cite id="refSelvage1985">''[http://www.globalsecurity.org/military/library/report/1985/SDR.htm చే గువేరా ఇన్ బొలీవియా]'' . </cite><cite id="refSelvage1985">Globalsecurity.org. </cite><cite id="refSelvage1985">అక్సేస్ద్ జనవరి 5, 2006.</cite> *<cite id=refSinclair1968/06>{{cite book |title=Viva Che!: The Strange Death and Life of Che Guevara |last=Sinclair |first=Andrew |authorlink= |coauthors= |year=1968 / re-released in 2006 |publisher=Sutton publishing |location= |isbn=0750943106 |pages= |url=https://archive.org/details/vivachestrangede0000unse }} * <cite id="refSnow2007"> స్నో, అనిత (అక్టోబర్ 8, 2007). </cite><cite id="refSnow2007">"[http://abcnews.go.com/International/wireStory?id=3703557 కాస్ట్రో పేస్ హోమేజ్ టు చే గువేరా]". </cite><cite id="refSnow2007">ABC న్యూస్ (ఆస్ట్రేలియా )</cite> * <cite id="refTaibo1999">{{cite book |title=Guevara, Also Known as Che|last=Taibo II |first=Paco Ignacio|authorlink= |coauthors= |year=1999 |publisher=St Martin's Griffin. 2nd edition |location= |isbn= 312206526|pages= 691|url= }}</cite> * <cite id="refTime1970"> టైం పత్రిక (అక్టోబర్12,1970). </cite><cite id="refTime1970">"[http://www.time.com/time/printout/0,8816,942333,00.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130826060200/http://www.time.com/time/printout/0,8816,942333,00.html |date=2013-08-26 }} చే: ఎ మిత్ ఏమ్బామ్ద్ ఇన్ ఎ మాట్రిక్స్ అఫ్ ఇగ్నోరన్స్]".</cite> * <cite id="refCastrosbrain1960"> టైం పత్రిక ముఖచిత్ర కథ (ఆగష్టు 8, 1960). </cite><cite id="refCastrosbrain1960">"[http://www.time.com/time/printout/0,8816,869742,00.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070217195935/http://www.time.com/time/printout/0,8816,869742,00.html |date=2007-02-17 }} కాస్ట్రోస్ బ్రెయిన్]".</cite> * <cite id="refUSArmy1967"> U.S. ఆర్మీ (ఏప్రిల్ 28, 1967). </cite><cite id="refUSArmy1967">''[http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB5/che14_1.htm బొలీవియన్ సైన్యం-2 వ బెటాలియన్ రూపకల్పన, స్థాపన, శిక్షనల్కు సంబంధించిన మెమొరాండం అఫ్ అండర్ స్టాండింగ్]'' . </cite><cite id="refUSArmy1967">జూన్ 1,2007 న పొందుపరచబడినది.</cite> * <cite id="refUSDeptState2008"> U.S. డిపార్టుమెంటు అఫ్ స్టేట్. </cite><cite id="refUSDeptState2008">''[https://web.archive.org/web/20030526195636/http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/ike/guat/20179.htm ఫారిన్ రిలేషన్స్, గ్వాటిమాల, 1952–1954]'' . </cite><cite id="refUSDeptState2008">ఆఫీస్ ఆఫ్ ఎలక్ట్రానిక్ ఇన్ఫర్మేషన్, బ్యూరో ఆఫ్ పబ్లిక్ అఫ్ఫైర్స్. </cite><cite id="refUSDeptState2008">ఫిబ్రవరి 29, 2008న పొందుపరచబడినది.</cite> * <cite id="refLlosa2005"> [[వర్గాస్ ల్లోసా, అల్వరో]](జూలై 11, 2005). </cite><cite id="refLlosa2005">"[http://www.independent.org/newsroom/article.asp?id=1535 ది కిల్లింగ్ మెషిన్: చే గువేర, ఫ్రమ్ కమ్యూనిస్ట్ ఫైర్ బ్రాండ్ టు కాపిటలిస్ట్ బ్రాండ్]". </cite><cite id="refLlosa2005">''ది ఇండేపెందేంట్ ఇన్స్టిట్యూట్'' . </cite><cite id="refLlosa2005">నవంబరు 10, 2006 న పొందుపరచబడినది </cite> * <cite id="refPeoplesWeekly2004"> "వరల్డ్ కంబైండ్ సౌర్సెస్" (అక్టోబర్ 2, 2004). </cite><cite id="refPeoplesWeekly2004">"[https://web.archive.org/web/20090527011514/http://www.pww.org/article/view/5880/1/234 చే గువేరా రిమైన్స్ ఎ హీరో టు క్యూబన్స్]". </cite><cite id="refPeoplesWeekly2004">''పీపుల్స్ వీక్లీ వరల్డ్'' .</cite> * <cite id="refWright2000">{{cite book |title= Latin America in the Era of the Cuban Revolution |last=Wright |first=Thomas C. |authorlink= |coauthors= |year=2000 Revised edition |publisher= Praeger |location= |isbn= 0275967069|pages= |url= }}</cite> {{refend}} ==వెలుపటి వలయము== {{Multicol}} * BBC: చే గువేరా చిత్రపటములు : &nbsp;[http://news.bbc.co.uk/2/hi/in_pictures/7029522.stm Set 1], [http://news.bbc.co.uk/2/hi/in_pictures/7034237.stm Set 2], [http://news.bbc.co.uk/2/hi/in_pictures/7035498.stm Set 3] * చే గువేరా ఇంటర్నెట్ ఆర్చివ్ : [http://www.marxists.org/archive/guevara/works.htm ఉపన్యాసాలు],[https://web.archive.org/web/20080709051258/http://cheguevara.bravehost.com/gallery.htm చిత్ర పటములు] * CNN (వీడియో): "[http://www.cnn.com/video/#/video/world/2008/05/29/black.uk.che.guevera.cnn చే గువేరా, సూపర్ స్టార్]" * డెమోక్రసి నౌ: "[http://play.rbn.com/?url=demnow/demnow/demand/2007/oct/video/dnB20071009a.rm&amp;proto=rtsp లైఫ్ &amp; లెగసి ఆఫ్ చే గువేరా] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130826044759/http://play.rbn.com/?url=demnow%2Fdemnow%2Fdemand%2F2007%2Foct%2Fvideo%2FdnB20071009a.rm&proto=rtsp |date=2013-08-26 }}" * డిస్కవరీ ఛానల్: ''[http://video.google.com/videoplay?docid=2623926387575468019 ఏర్నేస్తో "చే"గువేరా]'' * డాక్యుమెంటరీ:''[https://web.archive.org/web/20111115213747/http://video.google.com/videoplay?docid=-3460639443903684555 చే గువేరా, ది బాడీ & ది లెజెండ్]'' * డాక్యుమెంటరీ:''[http://video.google.com/videoplay?docid=-8008270432750882980 ఎల్ చే ఇన్వెస్ట్ గేటింగ్ ఎ లెజెండ్]{{Dead link|date=జనవరి 2020 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}'' * హిస్టరీ ఇంటర్నేషనల్:''[https://web.archive.org/web/20111115231353/http://video.google.com/videoplay?docid=-2146818297408673747 ట్రేసింగ్ చే: ఎ మోటర్ సైకిల్ జర్నీ ]'' * లైఫ్ మాగజైన్ గేలరీ: [https://web.archive.org/web/20100329111543/http://www.life.com/image/first/in-gallery/23017/che-guevara-revolutionary-life చే గువేరా, రివల్యుషనరీ లైఫ్] {{Multicol-break}} * MSNBC స్లైడ్ షో: "[http://www.msnbc.msn.com/id/21151097/displaymode/1107/framenumber/1/s/2/ ఇన్ క్యూబా, చే స్టిల్ సెల్ల్స్ రివల్యుషన్] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090929123027/http://www.msnbc.msn.com/id/21151097/displaymode/1107/framenumber/1/s/2 |date=2009-09-29 }}" * నేషనల్ సెక్యూరిటీ ఆర్చివ్: [http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB5/index.html ది డెత్ ఆఫ్ చే గువేరా] * న్యూ యార్క్ పోస్ట్: [https://web.archive.org/web/20090827101305/http://www.nypost.com/photos/galleries/news/worldnews/pp_20081210_ernesto_che/photo01.htm ఎర్నేస్టో "చే" గువేరా ఫోటో గేలరీ] * NPR ఆడియో రిపోర్ట్: [http://www.npr.org/templates/dmg/dmg.php?prgCode=TOTN&amp;showDate=09-Oct-1997&amp;segNum=1&amp;NPRMediaPref=RAM చే గువేరా] * NY టైమ్స్ ఇంటర్ఆక్టివ్ గేలరీ: "[http://www.nytimes.com/interactive/2007/10/08/world/americas/20071008_CHE_AUDIO_GRAPHIC.html# ఎ రివల్యుషనరి ఆఫ్టర్ లైఫ్ ]" * రాయిటర్స్ స్లైడ్ షో: "[http://www.reuters.com/news/pictures/slideshow?collectionId=1138#a=1 ఆనరింగ్ చే] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100528152011/http://www.reuters.com/news/pictures/slideshow?collectionId=1138#a=1 |date=2010-05-28 }}" * స్లేట్ మాగజిన్: [http://todayspictures.slate.com/20080610/ పిక్చర్ ఎస్సే ఆఫ్ చే] * ది గార్డియన్: [http://www.guardian.co.uk/education/2001/jun/16/socialsciences.highereducation "మేకింగ్ ఆఫ్ ఎ మార్క్సిస్ట్" ~ చేస్ ఎర్లీ జర్నల్స్] * ది హిస్టరీ ఛానల్: ''[https://web.archive.org/web/20111115213434/http://video.google.com/videoplay?docid=5762714709014580290 ది ట్రూ స్టొరీ ఆఫ్ చే గువేరా]'' {{Multicol-end}} [[be-x-old:Чэ Ґевара]] [[వర్గం:1928 జననాలు]] [[వర్గం:1967 మరణాలు]] [[వర్గం:విప్లవ సిద్ధాంతకర్తలు]] [[వర్గం:మార్క్సిజం]] [[వర్గం:సామ్యవాదం]] [[వర్గం:సామ్రాజ్య వ్యతిరేక వాదం]] [[వర్గం:నూతన వలసవాదం]] [[వర్గం:జాతీయ స్వేచ్చా ఉద్యమాలు]] [[వర్గం:అర్జంటినా]] [[వర్గం:ఉరిశిక్ష ద్వారా మరణాలు]] [[ar:إرنستو تشي جيفارا]] [[hy:Չե Գեվարա]] lhhiwjaxa15f4ouq00stlrc49ygeexq 0 93647 3614933 3588025 2022-08-04T04:04:34Z యర్రా రామారావు 28161 యర్రా రామారావు, [[మహబూబ్ నగర్]] పేజీని [[మహబూబ్​నగర్]] కు తరలించారు: మరింత మెరుగైన పేరు wikitext text/x-wiki {{అయోమయం|పాలమూరు}}'''మహబూబ్ నగర్,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం,[[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]], [[మహబూబ్ నగర్ మండలం (అర్బన్)|మహబూబ్ నగర్]] మండలానికి చెందిన పట్టణం.<ref name="మేరా పాలమూరు.. మహాన్‌!">{{cite news |last1=Sakshi |title=మేరా పాలమూరు.. మహాన్‌! |url=https://www.sakshi.com/telugu-news/telangana/town-mahabubnagar-131-years-old-1416956 |accessdate=4 December 2021 |date=4 December 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20211204094151/https://www.sakshi.com/telugu-news/telangana/town-mahabubnagar-131-years-old-1416956 |archivedate=4 December 2021 |language=te}}</ref><ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 241  Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref>{{Infobox settlement | name = పాలమూరు | native_name = | native_name_lang = | other_name = | nickname = | settlement_type = [[నగరం]] | image_skyline = Mahabubnagar Toorpu Kaman.JPG | image_alt = | image_caption = పాలమూరు తూర్పు కమాన్ | pushpin_map = తెలంగాణ | pushpin_label_position = right | pushpin_map_alt = | pushpin_map_caption = | latd = 16.75 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.00 | longm = | longs = | longEW = E | coordinates_display = inline,title | subdivision_type = Country | subdivision_name = [[India]] | subdivision_type1 = [[రాష్ట్రం]] | subdivision_name1 = [[తెలంగాణ]] | subdivision_type2 = [[జిల్లా]] | subdivision_name2 = [[పాలమూరు జిల్లా|పాలమూరు]] | established_title = <!-- Established --> | established_date = | founder = | named_for = | government_footnotes = | government_type = | governing_body = | leader_party = | leader_title = | leader_name = | unit_pref = Metric | area_footnotes = <ref name="stats">{{cite web|title=Basic Information|url=http://manakmc.com/basic-information/|website=Official website of Khammam Municipal Corporation|accessdate=18 February 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160211114843/http://manakmc.com/basic-information/|archive-date=11 February 2016|url-status=dead}}</ref> | area_rank = | area_total_km2 = | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_total = 157733 | population_as_of = 2011 | population_rank = | population_density_km2 = auto | population_demonym = | population_footnotes = <ref name="stats" /> | demographics_type1 = Languages | demographics1_title1 = Official | demographics1_info1 = [[తెలుగు]] | postal_code_type = [[Postal Index Number|PIN]] | postal_code = |area_code = |blank_name = |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} == భౌగోళిక స్థితి == [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] కేంద్ర స్థానమైన '''మహబూబ్‌నగర్‌''' పట్టణం భౌగోళికంగా జిల్లా మధ్యలో రాష్ట్ర రాజధాని [[హైదరాబాదు]]కు నైరుతి వైపున 100 కిలోమీటర్ల దూరంలో 16°74" ఉత్తర అక్షాంశం, 78°00" తూర్పు రేఖాంశంపై ఉంది. చుట్టూ ఎత్తయిన కొండలు, గుట్టలచే ఆవరించబడిన ఈ పట్టణానికి రవాణా పరంగా రోడ్డు, రైలు మార్గాన మంచి వసతులున్నాయి.వ్యవసాయకంగా, పారిశ్రామికంగా ఈ పట్టణం అంతగా అభివృద్ధి చెందలేదు. == పట్టణ పరిపాలన == [[File:Office of District Educational Officer, Mahabubnagar.jpg|thumb|జిల్లా విద్యాశాఖాధికారి కార్యాలయం, మహబూబ్ నగర్]] మహబూబ్‌నగర్‌ పట్టణ పాలన స్పెషల్ గ్రేడు పురపాలక సంఘంచే నిర్వహించ బడుతుంది. పట్టణంలో నీటిసరఫరా, వీధిదీపముల నిర్వహణ, డ్రైనేజీ నిర్వహణ, పారిశుద్ధ్యం తదితర కార్యకలాపాలు పురపాలక సంఘముచే చేపట్టబడుతుంది. రజాకారుల కాలంలో "ధరోగా సఫాయి"గా పిల్వబడిన పట్టణ పురపాలక స్థాయి అంచెలంచెలుగా పెరుగుతూ వచ్చింది. [[1952]]లో మహబూబ్‌నగర్‌కు మున్సీపాలిటీగా గుర్తింపునిచ్చారు.<ref>ఈనాడు దినపత్రిక, మహబూబ్ నగర్ జిల్లా ఎడిషన్, తేది 02-04-2009</ref> అప్పుడు పురపాలక సంఘంలో 15 వార్డులు ఉండగా, ఆతరువాత 38 వార్డులుకు పెరిగినవి. ప్రారంభంలో మున్సీపాలిటీ స్థాయి మూడవగ్రేడు ఉండగా, ఇది కూడా క్రమక్రమంగా పెరుగుతూ ప్రస్తుతం స్పెషల్ గ్రేడు స్థాయికి పెరిగింది.ప్రస్తుతం సుమారు 2 లక్షల జనాభా కల ఈ పట్టణంలో 41 వార్డులు ఉన్నాయి.[[1883]] నుండి ఈ పట్టణం జిల్లా కేంద్రంగా సేవలందిస్తుంది.తలపండిన మేధావులు, రాజకీయ ఉద్ధండులు ఈ పురపాలక సంఘానికి చైర్మెన్లుగా వ్యవహరించారు. జిల్లా కేంద్రం కావడంతో మండల, డివిజన్ స్థాయి కార్యాలయాలతో పాటు అన్ని శాఖలకు చెందిన జిల్లా స్థాయి ప్రభుత్వ కార్యాలయాలు పట్టణంలో ఉన్నాయి. ==పట్టణ చరిత్ర== ఈ ప్రాంతంలో [[పాలు]], [[పెరుగు]] సమృద్ధిగా లభించుట కారణంగా ఈ పట్టణానికి '''పాలమూరు''' అని పేరు ఉండేది.పాలమూరు అని కూడా పిల్వబడే ఈ పట్టణానికి చరిత్రలో రుక్కమ్మపేట అని పేరు ఉండేది. హైదరాబాదును పాలిస్తున్న ఆరవ నిజాం మీర్ మహబూబ్ అలీ ఖాన్ పేరు మీదుగా ఈ పట్టణ నామాన్ని మహబూబ్ నగర్‌గా మార్చబడింది. ఇప్పటికీ గ్రామీణ ప్రజలు పాలమూరు నామంతోనే వ్యవహరిస్తారు. మొదట చిన్న పట్టణంగా ఉన్న మహబూబ్ నగర్‌ను జిల్లా కేంద్రం చేయడంతో క్రమక్రమంగా అభివృద్ధి చెందింది.1883లో జిల్లా ప్రధానకేంద్రం నాగర్‌కర్నూలు నుంచి మహబూబ్‌నగర్‌కు మార్చబడింది.<ref>పెద్ద బాలశిక్ష ప్రథమభాగము, గాజుల సత్యనారాయణ, 100వ ముద్రణ, పేజీ 755</ref> నాగర్‌కర్నూలు జిల్లా కేంద్రంగా ఉన్న సమయంలో ఇక్కడ రైలు మార్గం ఏర్పాటు కావడంతో సౌలభ్యం దృష్ట్యా జిల్లా కేంద్రాన్ని ఇక్కడికి మార్చారు. ప్రారంభంలో లోకాయపల్లి సంస్థానంలో ఉన్న ఈ ప్రాంతం చుక్కాయపల్లిగా కూడా పిలువబడింది. ఈ ప్రాంతానికి అనేక ప్రాంతాల నుంచి వచ్చినవారు స్థిరపడడంతో పాలమూరు, పాతపాలమూరు, న్యూటౌన్ అనే మూడు ప్రాంతాలు ఏర్పడ్డాయి. నిజాం ప్రభుత్వానికి వ్యతిరేకంగా రజాకర్లపై జరిగిన ఉద్యమంలో ఈ ప్రాంతానికి చెందిన పలువులు పాల్గొన్నారు. ఆ సమయంలో ఇక్కడ ఆర్యసమాజ్ శాఖ బలంగా ఉండేది. క్రమేణా ఈ మూడు ప్రాంతాలు ఏకమైనాయి. ==వాతావరణం== ఈ పట్టణ వాతావరణం ప్రధానంగా పొడిగా ఉండటం వలన ఏడాదిలో 9 నెలలు (మార్చి, ఏప్రిల్, మే మినహా) ఆహ్లాదకరంగా ఉంటుంది. వేడిమి, ఇతర ప్రధాన నగరాలలాగానే కనిపించినా, వాస్తవ వేడిమి, ఏ మాత్రం తేడా లేకుండా ఉంటుంది. ఇతర జిల్లా ప్రధాన నగరాల్లో కర్నూలు, వరంగల్ నగరాలలో కనిపించే వాతావరణం కన్నా సుమారు 10 డిగ్రీలు ఉష్ణోగ్రత అధికంగా ఉంటుంది. ==రవాణా వ్యవస్థ== [[ఫైలు:Mahabubnagar Bus Station.jpg|220x220px|thumb|<center>మహబూబ్‌నగర్ పట్టణంలోని కొత్త బస్సుస్టేషను</center>]] === రోడ్డు రవాణా === రాష్ట్ర రాజధాని హైదరాబాదుకు కేవలం 100 కిలోమీటర్ల దూరంలోనే ఉండుట, హైదరాబాదు నుంచి [[కర్ణాటక]] రాష్ట్రపు ప్రముఖ నగరాలకు వెళ్ళు రహదారి ఈ పట్టణం గుండా పోవుటచే రోడ్డు రవాణా సౌకర్యవంతంగా ఉంది. 7వ నెంబరు జాతీయ రహదారి పట్టణానికి 8 కిలోమీటర్ల దూరం నుంచి (భూత్పూర్ వైపు) వెళ్ళుచున్నది. హైదరాబాదు నుంచి కర్ణాటక రాష్ట్రపు ప్రధాన నగరాలైన [[రాయచూరు]], [[ఉడిపి]], [[మంగళూరు]], [[బళ్ళారి]], [[గదగ్]], గోవా-పనాజీ వైపు వెళ్ళు బస్సులు మహబూబ్ నగర్ పట్టణం గుండా వెళ్తాయి. == రైలు రవాణా == [[ఫైలు:Mahabubnagar Railway Station 02.JPG|220x220px|thumb|<center>మహబూబ్‌నగర్ పట్టణపు ప్రధాన రైల్వే స్టేషను లోపలి దృశ్యం</center>]] [[దక్షిణ మధ్య రైల్వే]]లోని ప్రధాన రైల్వే స్టేషనులలో ఒకటైన మహబూబ్‌నగర్‌ [[సికింద్రాబాదు]] - [[ద్రోణాచలం]] మార్గంలో ఉంది. సికింద్రాబాదు నుంచి 100 కిలోమీటర్ల దూరంలోనూ, [[కర్నూలు]] నుంచి 130 కిలోమీటర్ల దూరంలో ఉంది. మహబూబ్ నగర్, [[కాచిగూడ]] మధ్య నడిచే ఇంటర్‌సిటీ రైలుబండితో సహా మొత్తం 24 రైళ్ళు రోజూ ప్రయాణిస్తాయి. ఇవి కాకుండా వారానికి రెండు, మూడు సార్లు ప్రయాణించు సూపర్‌ఫాస్ట్ ఎక్స్‌ప్రెస్ రైళ్ళు 8 సార్లు ప్రయాణిస్తాయి. మహబూబ్ నగర్ పట్టణంలో 2 రైల్వే స్టేషన్లు, పట్టణ శివారులో ఒక రైల్వే స్టేషను ఉంది. ప్రధాన రైల్వే స్టేషను మినహా మిగితా రెండు రైల్వే స్టేషనులలో ఎక్స్‌ప్రెస్ రైళ్ళు ఆగవు. ప్రధాన రైల్వే స్టేషను‌లో నాలుగు ప్లాట్‌ఫారములు ఉన్నాయి. ప్రారంభంలో మీటరు గేజిగా ఉన్న ఈ మార్గం తొలుత సికింద్రాబాదు-మహబూబ్‌నగర్ వరకు ఆ తర్వాత 1996లో మహబూబ్‌నగర్ నుంచి ద్రోణాచలం వలకు బ్రాడ్‌గేజీగా మార్చబడింది. === వాయు రవాణా === మహబూబ్‌నగర్‌ పట్టణంలో వాయు రవాణా సదుపాయము లేదు. సమీపంలోని విమానాశ్రయము శంషాబాద్ అంతర్జాతీయ విమానాశ్రయము.ఇది పట్టణానికి 80 కిలోమీటర్ల దూరంలో ఉంది. == శాంతి భద్రతలు == మహబూబ్‌నగర్‌ పట్టణంలో శాంతిభద్రతలకై 3 పోలీస్ స్టేషన్లు, ఒక ట్రాఫిక్ పోలీస్ స్టేషను ఉన్నాయి. వన్‌టౌన్ పోలీస్ స్టేషను రాయచూరు, భూత్‌పూర్ వెళ్ళే కూడలి అయిన పరదేశీనాయుడు చౌక్ వద్ద, టూటౌన్ పోలీస్ స్టేషను న్యూటౌన్ ప్రాంతంలోనూ, రూరల్ పోలీస్ స్టేషను హైదరాబాదు వెళ్ళు మార్గంలో ఉండగా, ట్రాఫిక్ పోలీస్ స్టేషను న్యూటౌన్ ప్రాంతంలో టూటౌన్ పోలీస్ స్టేషను ప్రక్కనే ఉంది. ==విద్యుత్తు సరఫరా== మహబూబ్‌నగర్‌ పట్టణంలో విద్యుత్తు సరఫరాకై 350 ట్రాన్స్‌ఫార్మర్లు ఉండగా, వీటి ద్వారా 40,000 కనెక్షన్లకు విద్యుత్తు సరఫరా అవుతుంది.<ref>ఈనాడు దినపత్రిక, మహబూబ్ నగర్ జిల్లా ఎడిషన్, తేది 27-04-2009</ref> విద్యుత్తు సరఫరాకై పట్టణాన్ని 3 విభాగాలుగా చేసి, ప్రతి విభాగంలోనూ ఎస్.ఇ.స్థాయి అధికారి నేతృత్వంలో కార్యాలయాలు ఏర్పాటుచేయబడినవి. ప్రధాన విద్యుత్ కార్యాలయము పద్మావతి కాలనీలో [[హైదరాబాదు]] వెళ్ళు మార్గంలో ఉంది. ==రాజకీయాలు== {{main|మహబూబ్‌నగర్ అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం}} {{main|మహబూబ్‌నగర్ లోకసభ నియోజకవర్గం}} మహబూబ్ నగర్ పట్టణం మహబూబ్‌నగర్ అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం, మహబూబ్‌నగర్ లోక్‌సభ నియోజకవర్గంలో భాగంగా ఉంది. లక్షకు పైగా పట్టణ ఓటర్లు ఉండుటచే శాసనసభ స్థానంలో ఈ పట్టణం తన ఉనికిని నిరూపించుకుంటోంది. ప్రధాన రాజకీయ పక్షాలు [[తెలుగుదేశం పార్టీ]], [[కాంగ్రెస్ పార్టీ]]లు ఉండగా, [[భారతీయ జనతా పార్టీ]]కి కూడా పట్టణంలో గుర్తింపు ఉంది. 2012 మార్చిలో జరిగిన మహబూబ్ నగర్ అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం ఉప ఎన్నికలలో పట్టణ ప్రాంతం నుంచి భారతీయ జనతా పార్టీ, తెరాసలకు తెలుగుదేశం, కాంగ్రెస్ పార్టీక కంటే అధికంగా ఓట్లు లభించాయి. == రాజకీయం == రాజకీయంగా ఈ పట్టణం నుంచి పలువురు నాయకులు ప్రసిద్ధి చెందారు. 2009 శాసనసభ ఎన్నికలలో [[మహబూబ్‌నగర్ అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం|మహబూబ్ నగర్ స్థానం]] నుంచి గెలుపొందిన ఎన్.రాజేశ్వర్ రెడ్డి ఈ పట్టణానికి చెందిన వ్యక్తే. పట్టణంలో [[కాంగ్రెస్ పార్టీ]], [[తెలుగుదేశం పార్టీ]], [[భారతీయ జనతా పార్టీ]], తెరాసలు బలంగా ఉన్నాయి. ==క్రీడలు== మహబూబ్‌నగర్‌ పట్టణంలో [[క్రికెట్]] క్రీడకు మంచి జనాదరణ ఉంది. ఇవే కాకుండా వాలీబాల్, ఫుట్‌బాల్, కబడ్డీ తదితర క్రీడలకు కూడా గుర్తింపు ఉంది. పట్టణం మధ్యలో బస్టాండు సమీపంలో ఉన్న క్రికెట్ స్టేడియంలో అంతర్‌జిల్లా క్రికెట్ పోటీలు, ఇతర పోటీలు నిర్వహించబడుతాయి. బాలుర జూనియర్ కళాశాల మైదానంలో కూడా క్రికెట్, ఫుట్‌బాల్ పోటీలు నిర్వహించబడుతాయి. ఇవే కాకుండా జిల్లా పరిషత్తు మైదానంలో వాలీబాల్, బ్యాడ్మింటన్, టెన్నికాయిట్ తదితర అంతర్రాష్ట్ర పోటీలు నిర్వహిస్తారు. స్టేడియంలో 30 లక్షల రూపాయలతో నిర్మించిన స్విమ్మింగ్ పూల్, బాస్కెట్‌బాల్, ఆర్చరీ కోర్టులను 2022 జూన్ 6న తెలంగాణ రాష్ట్ర పర్యాటక-సాంస్కృతిక, క్రీడా శాఖలమంత్రి [[వి. శ్రీనివాస్ గౌడ్]] ప్రారంభించాడు. ఈ కార్యక్రమంలో మున్సిపల్ చైర్మన్ నర్సింహులు, వైస్ చైర్మన్ గణేష్, కౌన్సిలర్స్ రాము, రవికిషన్ రెడ్డి, పటేల్ ప్రవీణ్, జిల్లా అడిషనల్ కలెక్టర్ తేజస్ నందలాల్ పవార్ తదితరులు పాల్గొన్నారు.<ref>{{Cite web|last=telugu|first=NT News|date=2022-06-06|title=క్రీడలకు ప్రాధాన్యతనిస్తున్న సీఎం కేసీఆర్: మంత్రి శ్రీనివాస్ గౌడ్|url=https://www.ntnews.com/telangana/minister-srinivas-goud-inaugurated-stadium-in-mahabubnagar-616329|archive-url=https://web.archive.org/web/20220606132636/https://www.ntnews.com/telangana/minister-srinivas-goud-inaugurated-stadium-in-mahabubnagar-616329|archive-date=2022-06-06|access-date=2022-06-06|website=Namasthe Telangana|language=te}}</ref> ==పర్యాటక ప్రదేశాలు== [[ఫైలు:Pillalamarry 05.JPG|220x220px|thumb|<center>750 సంవత్సరాల వయస్సు కల పిల్లలమర్రి వృక్షం</center>]] మహబూబ్‌నగర్ పట్టణానికి సమీపంలోని పర్యాటక ప్రదేశాలు: పట్టణ సమీపంలో పర్యాటక ప్రాంతంగా ప్రసిద్ధి చెందిన [[పిల్లలమర్రి (వృక్షం)|పిల్లలమర్రి]] పేరుతో 700 సంవత్సరాల చరిత్ర ఉన్న పురాతనమైన, విశాలమైన మర్రి చెట్టు ఉంది.<ref>ఆంధ్రప్రదేశ్ దర్శిని, 1982 ప్రచురణ, పేజీ 140</ref> .పిల్లలమర్రి సమీపంలో పురావస్తు మ్యూజియం, జింకలపార్కు ఉన్నాయి.<ref>నా దక్షిణ భారత యాత్రా విశేషాలు, పాటిబండ్ల వెంకటపతిరాయలు, 2005 ముద్రణ, పేజీ 248</ref> *[[పిల్లలమర్రి (వృక్షం)]] *[[మన్యంకొండ]] *వట్టెం శ్రీవెంకటేశ్వరస్వామి దేవాలయం *[[కోయిల్ సాగర్ ప్రాజెక్టు]] *బీచుపల్లి క్షేత్రం *[[కేసీఆర్ ఎకో అర్బన్ పార్క్]] ==ప్రధాన వీధులు== '''మెట్టుగడ్డ''' ప్రారంభంలో మహబూబ్‌నగర్‌ పట్టణానికి ఇది చివరి ప్రాంతం కావడంతో మెట్టు, ఎత్తయిన ప్రాంతంలో ఉండుటచే గడ్డ రెండు పదాలు కల్సి మెట్టుగడ్డగా పేరువచ్చింది.<ref>ఈనాడు దినపత్రిక, మహబూబ్‌నగర్‌ జిల్లా ఎడిషన్, తేది 25-03-2009</ref> ప్రస్తుతం ఈ ప్రాంతంలో ప్రభుత్వ బి.ఎడ్.కళాశాల, విద్యుత్తు కార్యాలయం, జిల్లా గ్రంథాలయ సంస్థ, పలు బ్యాంకులు ఉన్నాయి. మెట్టుగడ్డ చౌరస్తాలో [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] మాజీ [[ముఖ్యమంత్రి]] [[మర్రి చెన్నారెడ్డి]] విగ్రహం ఉంది. ఇది చెన్నారెడ్డి కూడలిగా పేరుపొందింది. [[పిల్లలమర్రి (వృక్షం)|పిల్లలమర్రి]] వెళ్ళడానికి మార్గం ఇక్కడి నుంచే ప్రారంభమౌతుంది. '''రాజేంద్రనగర్''' మహబూబ్‌నగర్‌ రైల్వేస్టేషను పరిసర ప్రాంతాల నుంచి జిల్లా ఆసుపత్రి వరకు కల ప్రాంతము రాజేంద్రనగర్‌గా పిల్వబడుతుంది. రైల్వేస్టేషను‌తో పాటు, పలు విద్యాసంస్థలు ఈ ప్రాంతంలో ఉన్నాయి. ఇటీవలికాలంలో అపార్టుమెంటు నిర్మాణాలు జోరందుకున్నాయి. పలు ప్రైవేటు విద్యాసంస్థలు, బి.ఎస్.ఎన్.ఎల్.కార్యాలయము, ఈ-సేవ కేంద్రము ఈ ప్రాంతములో ఉంది. '''న్యూటౌన్''' పట్టణంలో వ్యాపారపరంగా అభువృద్ధి చెందిన ప్రాంతము న్యూటౌన్. ప్రారంభంలో పట్టణ శివారులో ఉండేది కాబట్టి ఈ ప్రాంతాన్ని న్యూటౌన్‌గా వ్యవహరించబడింది, కాని నేడు ఈ ప్రాంతం బాగా అభివృద్ధి చెంది పట్టణంలో కలిసిపోయింది. పలు బ్యాంకులు, ఏ.టి.ఎం.కేంద్రాలు, వ్యాపార సంస్థలకు ఇది కేంద్రస్థానంగా ఉంది. '''క్లాక్ టవర్''' గడియారం చౌరస్తా అని కూడా పిలువబడే ఈ ప్రాంతం పట్టణంలో బాగా అభివృద్ధి చెందిన ప్రాంతాలలో ఒకటి. ఈ ప్రాంతము పాత పాలమూరుకు, కొత్త పట్టణానికి అనుసంధానంగా ఉంది. పట్టణ పురపాలక సంఘము ఈ ప్రాంతంలోనే ఉంది. వాణిజ్యపరంగా ఈ ప్రాంతము అభివృద్ధి చెందినది. సామాన్య అవసరాల నుండి, శుభ కార్యాలకు అవసరమయ్యే అన్ని రకాల వస్తువులు ఇక్కడ లభిస్తాయి. పట్టణంలోనే ఇది అతిపెద్ద కూడలి. '''పద్మావతి కాలని''' పట్టణంలో అభివృద్ధి చెందిన ప్రాంతాలలో ఒకటైన పద్మావతి కాలని హైదరాబాదు వెళ్ళు మార్గంలో ఉంది. ఇక్కడ విద్యావంతులు అధికం.<ref>ఈనాడు దినపత్రిక, మహబూబ్ నగర్ జిల్లా ఎడిషన్, తేది 24-04-2009</ref> శ్రీకృష్ణ దేవాలయం, అయ్యప్పస్వామి దేవాలయం, ఆంజనేయస్వామి దేవాలయం ఈ ప్రాంతంలోనే ఉన్నాయి. '''వీరన్నపేట''' ఈ ప్రాంతపు అసలుపేరు గుండ్లగుట్ట. వీరశైవులు వీరభద్రస్వామిని ప్రతిష్ఠాపనచేసిన పిదప వీరన్నగుట్టగా పేరు వచ్చింది. క్రమేణా ఈ పేరు వీరన్నపేటగా వాడుకలోకి వచ్చింది. ఈ ప్రాంతంలో పూర్వకాలాల నుంచి శ్రీనీలకంఠేశ్వస్వామి ఉత్సవాలు ప్రతి శ్రావణమాసంలో ఘనంగా నిర్వహిస్తున్నారు. ప్రభుత్వ డిగ్రీకళాశాల, టౌన్ రైల్వేస్టేషను తదితర సదుపాయాలు ఈ ప్రాంతంలో ఉన్నాయి. '''పుట్నాలబట్టి''' పాలమూరు "కోఠి" ప్రాంతంగా పేరుపొందిన మార్కెట్ రోడ్‌కే వాడుకలో పుట్నాలబట్టిగా పిలుస్తారు. ఈ ప్రాంతంలో పూర్వకాలం నుంచి సంతలకు ప్రసిద్ధి. ఇక్కడ అన్ని రకాల వస్తువులు లభ్యమౌతాయి. వేడి వేడి పుట్నాలు, బొరుగులు రాశులుగా పోసి అమ్ముతుంటారు. పిల్లలకు, పెద్దలకు, మహిళలకు, విద్యార్థులకు కావలసిన ప్రతి సరకే కాకుండా వ్యాపారవేత్తలకు కావలసిన తక్కెడలు, తూనికరాళ్ళు కూడా ఈ ప్రాంతంలో లభ్యమౌతాయి. దీనికి సమీపంలోనే కూరగాయల మార్కెట్ ఉంది. '''షాషాబ్ గుట్ట''' షాసహాబ్ దర్గా ఉన్న కారణంగా ఈ ప్రాంతం షాషాబ్ గుట్టగా పేరుపొందింది. పెద్దచెరువుని ఆనుకొని ఉన్న ఈ ప్రాంతంలో అనేక ప్రైవేటు కళాశాలలు, ఆసుపత్రులు ఉన్నాయి. ఇది పట్టణంలోని 13వ వార్డు పరిధిలోకి వస్తుంది. '''తిరుమల దేవుని గుట్ట''' టి.డి.గుట్టగా పిల్వబడే ఈ ప్రాంతం [[తాండూరు]] వెళ్ళే మార్గంలో ఉన్న రైల్వేగేట్ నుంచి ప్రారంభమౌతుంది. చిన్న చిన్న వ్యాపార సంస్థలు, పలు పాఠశాలలు, దేవాలయాలు ఈ ప్రాతంలో ఉన్నాయి. ఈ ప్రాంతంలో పురాతనమైన శ్రీ తిరుమలనాథస్వామి ఆలయం వెలిసినందున తిరుమలదేవుని గుట్టగా పిలుస్తుంటారు. సుమారు 300 సంవత్సరాల క్రిందటే లోకాయపల్లి సంస్థానాధీశుల కాలంలోనే ఈ ఆలయం వెలిసినట్లు చరిత్రకారుల కథనం.<ref>ఈనాడు దినపత్రిక, మహబూబ్ నగర్ జిల్లా తాబ్లాయిడ్, తేది 09-07-2009</ref> ఇక్కడ ఏటా దసరా ఉత్సవాలు ఘనంగా నిర్వహిస్తారు. ప్రసిద్ధిగాంచిన శ్రీబాలాంజనేయస్వామి ఆలయం కూడా ఈ ప్రాంతంలో ఉంది. ==పట్టణంలోని ముఖ్య కార్యాలయాలు== [[ఫైలు:Mahabubnagar ZP.jpg|thumb|220x220px|<center>మహబూబ్ నగర్ జిల్లా పరిషత్తు కార్యాలయము</center>]] '''కలెక్టరు కార్యాలయం''' [[1930]]లో మహబూబ్ నగర్‌లో కలెక్టరు కార్యాలయం స్థాపించబడింది. [[1960]]-[[1961|61]]లో తొలి ఐ.ఎ.ఎస్. కలెక్టరుగా డి.శంకరగురుస్వామి పనిచేశాడు. ప్రస్తుత కలెక్టరు దమయంతి. కలెక్టరు కార్యాలయం కొత్త బస్సుస్టేషను‌కు ఎదురుగా ఉంది. దీనితో జిల్లాలోని వివిధ ప్రాంతాల నుంచి వచ్చే ప్రజలకు మంచి సౌకర్యవంతంగా ఉంది. '''జిల్లా ప్రజా పరిషత్తు కార్యాలయం''' కలెక్టరు కార్యాలయమునకు సమీపంలోనే మూడంస్తుల భవనంలో జిల్లా పరిషత్తు కార్యాలయము ఉంది. ఇందులో కల పెద్ద సమావేశమందిరములోనే జిల్లా పరిషత్తు సమావేశం, పలు ప్రభుత్వ సమావేశాలు నిర్వహించబడతాయి. జిల్లా పరిషత్తు ఎదురుగా పాతికేళ్ళ క్రితం మినీ స్టేడియం నిర్మించబడింది. ఈ స్టేడియంలో పలు క్రీడా పోటీలు, సమావేశాలు, పాఠశాలల వార్షికోత్సవాలు నిర్వహించబడతాయి. జడ్పీ ఆవరణలోనే మండల ప్రజాపరిషత్తు కార్యాలయం కూడా ఉంది. '''జిల్లా గ్రంథాలయ సంస్థ''' మహబూబ్ నగర్ జిల్లాలోని అన్ని శాఖా గ్రంథాలయాలకు సమన్వయసంస్థగా ఇది పనిచేస్తుంది. దీని కిందుగా 80 శాఖా గ్రంథాలయాలు ఉన్నాయి. శాఖా గ్రంథాలయాలకు కాలవసిన గ్రంథాల ఎంపిక, అధికారుల జీతభత్యములు, నిధుల విడుదల తదితర కార్యకలాపాలు ఈ సంస్థచే నిర్వహించబడుతుంది. ఇది వరకు వన్‌టౌన్ పోలీస్ స్టేషను వద్ద పాతభవనం ఉన్న ఈ సంస్థ ఇటీవలే పిల్లలమర్రి రోడ్డులోని నూతన భవనములోకి మార్చబడింది. '''పోలీస్ సూపరిండెంట్ కార్యాలయం''' క్లాక్‌టవర్ నుంచి బోయపల్లి రైల్వే గేటు వెళ్ళు రహదారిలో విశాలమైదానంలో ఎస్.పి.కార్యాలయము ఉంది. జిల్లాలోని అన్ని పోలీస్ స్టేషన్లు దీని పరిధిలోకి వస్తాయి. ప్రతిఏటా స్వాతంత్ర్య దినోత్సవం, రిపబ్లిక్ దినోత్సవం నాడు పరేడ్ ఈ కార్యాలయపు గ్రౌండ్‌లో నిర్వహిస్తారు. పరేడ్ అనంతరం ప్రభుత్వ శాఖల ఉత్తమ అధికారులకు సన్మానం కూడా చేయబడుతుంది. '''జిల్లా రెడ్‌క్రాస్ సొసైటీకార్యాలయం''' పట్టణంలోని మాడ్రన్ స్కూల్ కూడలివద్ద జిల్లా రెడ్‌క్రాస్ సొసైటీ కార్యాలయం ఉంది. దీని పరిధిలో 5 సంచార వైద్యశాలలు, 2 రక్తనిధి కేంద్రాలు (మహబూబ్ నగర్, వనపర్తి), 3 రక్తనిల్వ కేంద్రాలు (నారాయణపేట, నాగర్‌కర్నూలు, షాద్‌నగర్) ఉన్నాయి.<ref>ఈనాడు దినపత్రిక, మహబూబ్ నగర్ జిల్లా ఎడిషన్, తేది 08-05-2009</ref> పట్టణంలోని పాతపాలమూరులో జిల్లా రెడ్‌క్రాస్ సొసైటీ ఆధ్వర్యంలో ఆరోగ్యకేంద్రం ద్వారా మురికివాడ ప్రజలకు ఆరోగ్యసేవలందిస్తున్నారు. పట్టణ శివారులోని ఏనుగొండ గ్రామంలో జిల్లా రెడ్‌క్రాస్ సొసైటీ ద్వారా అనాథ శరణాలయాన్ని నిర్వహిస్తున్నారు. ==పండుగలు, సంస్కృతి== మహబూబ్‌నగర్ పట్టణంలో ప్రజలు తెలుగువారు జరుపుకొనే అన్నిరకాల పండుగలు జరుపుకుంటారు. జనవరి మాసంలో సంక్రాంతి పండుగ నుంచి డిసెంబరులో క్రిస్‌మస్ పండుగ వరకు అన్ని మతస్థులు, అన్ని రకాల పర్వదినాలను ఘనంగా భక్తిశ్రద్ధలతో నిర్వహిస్తారు. '''గణేశ్ చతుర్థి''' ప్రతి ఏటా గణేశ్ చతుర్థినాడు పట్టణంలోని అన్ని ప్రధాన వీధులలో గణేశ్ విగ్రహాలను ప్రతిష్ఠించి మూడురోజుల పూజల అనంతరం నిమజ్జనం చేస్తారు. మొదట ఒక మోస్తరుగా ప్రారంభమైన ఈ పండుగ ఇటీవల కాలంలో ఘనంగా జరుపబడుతుంది. పూజలు నిర్వహించే మూడు రోజులే కాకుండా నిమజ్జనానికి ముందు జరిపే గణేశ్ ఊరేగింపులో వేలసంఖ్యలో ప్రజలు హాజరౌతారు. పట్టణంలోని క్లాక్ టవర్ వద్ద అన్ని వీధుల గణేశ్ విగ్రహాలు కలుస్తాయి. ఇక్కడే గణేశ్ విగ్రహ ప్రతిష్ఠపన సంఘము, అధికారులు కలిసి వేదికపై నుంచి బహుమతులు అందజేయడం జరుగుతుంది. '''శ్రీరామనవమి''' పట్టణ ప్రజలు ఉత్సాహంగా జరుపుకొనే మరో పర్వదినం [[శ్రీరామనవమి]]. ఆ రోజు పట్టణంలోని [[శ్రీరాముడు|శ్రీరామ]] ఆలయాలన్నీ అలంకరించబడి పూజలు, భజనలతో భక్తులను ఆకర్షిస్తాయి. భజనలు, కీర్తనలు ముఖ్యంగా టీచర్స్ కాలనీలోని శ్రీరామమందిరంలో ప్రతి ఏటా చక్కగా నిర్వహిస్తారు. ==దేవాలయాలు== [[ఫైలు:Ram Mandir, Mahabubnagar.JPG|thumb|220x220px|<center>మహబూబ్ నగర్ పట్టణంలోని శ్రీరామమందిరం, శ్రీరామనవమి నాటి దృశ్యం</center>]] *శ్రీవెంకటేశ్వరస్వామి దేవాలయం (పిల్లలమర్రి రైల్వే గేట్ వద్ద) *శ్రీ రాఘవేంద్రస్వామి దేవాలయం (పరిమళగిరి గుట్ట) *శ్రీవీరాంజనేయస్వామి ఆలయం (పరిమళగిరి గుట్ట) *శ్రీవెంకటేశ్వరస్వామి దేవాలయం (కొత్త గంజ్) *శ్రీ రేణుకాఎల్లమ్మ దేవాలయం (కొత్త బస్టాండు వద్ద) *శ్రీరామాలయం (టీచర్స్ కాలనీ) *శ్రీఅయ్యప్ప దేవాలయం (అయ్యప్ప గుట్ట) *శ్రీకృష్ణమందిరము (కాలని) *శ్రీఆంజనేయస్వామి దేవాలయం (రైల్వేస్టేషను వద్ద) ==చారిత్రక కట్టడాలు== [[ఫైలు:Mahabubnagar Toorpu Kaman.JPG|220x220px|thumb|<center>నిరంకుశ నిజాం పాలనకు, దాష్టీక రజాకార్ల ఆగడాలకు వ్యతిరేకంగా మహబూబ్ నగర్ పట్టణ ఉద్యమకారులకు వేదికగా నిలిచిన తూర్పుకమాన్</center>]] === తూర్పు కమాన్ === పట్టణంలోని చారిత్రాత్మక కట్టడం తూర్పు కమాన్ ఎంతో ప్రసిద్ధి చెందింది. నాటి స్వాతంత్ర్యోద్యమ స్ఫూర్తికి ఇది చిహ్నం. దేశానికి స్వాతంత్ర్యం వచ్చాక ఇంకనూ నిజాం నిరంకుశ పాలనలో ఉన్న రోజుల్లో కొందరు దేశభక్తి కల ఉద్యమకారులు తూర్పుకమాన్ పై జాతీయ జెండాను ఎగురవేయాలని ప్రయత్నించారు. ఇది గ్రహించిన నిజాం సైనికులు, పోలీసులు ఈ ప్రయత్నాన్ని వమ్ము చేయాలని పహరాకాశారు. అయిననూ పోలీసుల కళ్ళుగప్పి ఉద్యమకారులు తూర్పుకమాన్ పై జాతీయజెండాను రెపరెపలాడించి తమ పంతం నెగ్గించుకున్నారు. పోలీసులు సమీపించగా కమాన్‌పై నుంచి దూకి ఉద్యమకారులు పోలీసులకు దొరకకుండా తప్పించుకున్నారు. నిజాం రాజ్యం భారత యూనియన్‌లో విలీనమైన పిదప జాతీయ జెండాని ఇక్కడే ఎగురవేసేవారు.<ref>ఈనాడు దినపత్రిక, మహబూబ్ నగర్ జిల్లా ఎడిషన్, తేది 27-03-2009</ref> సంస్థానాధీశులచే నిర్మించిన మూడు కమాన్లు, రాజప్రసాదం కట్టడాలలో ఇది ఒకటి. మిగితావి మట్టిలో కలిసిపోగా ఇది మాత్రమే మిగిలింది. హైదరాబాదు-రాయచూరు రహదారిపై నుంచి వెళ్ళేవారికి ఇది కనిపిస్తుంది. ==వినోదం== మహబూబ్‌నగర్ పట్టణంలోని సినిమా థియేటర్లు *తిరుమల థియేటర్ *బాలాజీ థియేటర్ *మహేశ్వరి థియేటర్ *వెంకటాద్రి థియేటర్ *వెంకటేశ్వర థియేటర్ *శ్రీకృష్ణ థియేటర్ *శ్రీనివాస థియేటర్ ==విద్యాసంస్థలు== {{col-begin}} {{col-2}} ;పట్టణంలోని డిగ్రీ కళాశాలలు: [[File:Govt. College of Teacher Education, Mahabubnagar.jpg|220x220px|thumb|ప్రభుత్వ ఉపాధ్యాయ విద్యా కళాశాల, మహబూబ్ నగర్]] *ఎం.వి.ఎస్.డిగ్రీ కళాశాల *ఆదర్శ డిగ్రీ కళాశాల *గౌతమి డిగ్రీ కళాశాల *వనిత డిగ్రీ కళాశాల *వాసవి డిగ్రీ కళాశాల *స్వామి వివేకానంద డిగ్రీ కళాశాల *తక్షశిల డిగ్రీ కళాశాల {{col-2}} ;విశ్వవిద్యాలయాలు: *[[పాలమూరు విశ్వవిద్యాలయం]] ;బి.ఎడ్, వృత్తి విద్యా, వైద్య కళాశాలలు *ఆదర్శ కాలేజీ ఆఫ్ టీచర్స్. *అల్ మదీనా కాలేజీ ఆఫ్ ఎడ్యుకేషన్ *కాలేజి ఆఫ్ టీచర్స్ ఎడ్యుకేషన్ *శారద కాలేజి ఆఫ్ ఎడ్యుకేషన్ *సరోజినీ రాములమ్మ కాలేజీ ఆఫ్ ఫార్మసి *వైష్ణవి కాలేజి ఆఫ్ ఎడ్యుకేషన్ *[[మహబూబ్‌నగర్ ప్రభుత్వ వైద్య కళాశాల]] {{col-2}} {{col-end}} ==పట్టణ ప్రముఖులు== *ఎన్.రాజేశ్వర్ రెడ్డి: మహబూబ్ నగర్ పట్టణానికి చెందిన ఎన్.రాజేశ్వర్ రెడ్డి పట్టణ రాజకీయ నాయకులలో ప్రముఖుడు. [[1991]] నుండి రాజకీయాలలో ఉంటూ ప్రముఖ పదవులను అలంకరించాడు. [[భారతీయ జనతా పార్టీ]] జిల్లా అధ్యక్షపదవిని కూడా చేపట్టినాడు. ఇటీవల భారతీయ జనతా పార్టీకు రాజీనామా చేసి [[ప్రజారాజ్యం పార్టీ]]లో చేరిననూ శాసనసభ ఎన్నికలలో టికెట్టు లభించలేదు. స్వంతంత్య్ర అభ్యర్థిగా పోటీచేసి [[మహబూబ్‌నగర్ అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం]] నుండి ఎమ్మేల్యేగా ఎన్నికైనాడు.<ref>ఈనాడు దినపత్రిక, మహబూబ్ నగర్ జిల్లా ఎడిషన్, తేది 17-05-2009</ref> 2011 అక్టోబరు 30న మరణించాడు. * డా. [[మంజులారెడ్డి]]: [[శాస్త్రవేత్త]]<ref name="సరిలేరు మీకెవ్వరు">{{cite news|url=https://www.ntnews.com/zindagi/2020-03-08-15436|title=సరిలేరు మీకెవ్వరు|last1=నమస్తే తెలంగాణ|first1=జిందగీ|date=8 March 2020|work=www.ntnews.com|accessdate=1 April 2020|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200308182700/https://www.ntnews.com/zindagi/2020-03-08-15436|archivedate=8 March 2020}}</ref> * [[జలజం సత్యనారాయణ]]: విద్యావేత్త, సాహిత్యవేత్త, అనువాదకుడు, తెలంగాణ ఉద్యమనాయకుడు. * [[కాసోజు సురేందర్‌]]: [[తెలంగాణ ఉన్నత న్యాయస్థానం|తెలంగాణ హైకోర్టు]] న్యాయమూర్తి<ref>{{Cite web|url=https://www.ntnews.com/news/12-more-judges-to-telangana-high-court-434379|title=తెలంగాణ హైకోర్టుకు మరో 12 మంది జడ్జిలు!|last=telugu|first=NT News|date=2022-02-02|website=Namasthe Telangana|language=te|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220203175334/https://www.ntnews.com/news/12-more-judges-to-telangana-high-court-434379|archive-date=2022-02-03|access-date=2022-02-03}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.sakshi.com/telugu-news/telangana/supreme-court-collegium-recommends-12-judges-telangana-high-court-1431776|title=హైకోర్టుకు 12 మంది జడ్జీలు!|date=2022-02-03|website=Sakshi|language=te|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220203175509/https://www.sakshi.com/telugu-news/telangana/supreme-court-collegium-recommends-12-judges-telangana-high-court-1431776|archive-date=2022-02-03|access-date=2022-02-03}}</ref> ==ఇటీవలి సంఘటనలు== *'''2011, అక్టోబరు 30''': మహబూబ్ నగర్ శాసనసభ్యుడు ఎన్.రాజేశ్వర్ రెడ్డి మరణం. *'''2012, ఏప్రిల్ 3''': మహబూబ్‌నగర్ పట్టణ పరిధి విస్తరించబడింది. సమీపంలోని గ్రామాలు పురపాలకసంఘంలో విలీనం చేయబడ్డాయి. == సంగీత, నృత్య కళాశాల == [[తెలంగాణ రాష్ట్ర భాషా సాంస్కృతిక శాఖ|తెలంగాణ ప్రభుత్వ భాషా సాంస్కృతిక శాఖ]] అధ్వర్యంలో మహబూబ్ నగర్ బాలభవన్ వద్ద ఏర్పాటుచేసిన సంగీత, నృత్య కళాశాలను 2022 జూన్ 25న తెలంగాణ రాష్ట్ర ఎక్సైజ్, క్రీడలు, యువజన, పర్యాటక, సాంస్కృతిక శాఖామంత్రి [[వి. శ్రీనివాస్ గౌడ్]] ప్రారంభించాడు. ఈ కార్యక్రమంలో జెడ్పీ చైర్ పర్సన్ స్వర్ణ సుధాకర్ రెడ్డి, మున్సిపల్ చైర్మన్ కేసీ నర్సింహులు, కలెక్టర్ వెంట్రావు, సాంస్కృతిక శాఖ డైరెక్టర్ [[మామిడి హరికృష్ణ]], ప్రిన్సిపల్ రాఘవ రాజ్ భట్, రామచంద్రయ్య తదితరులు పాల్గొన్నారు.<ref>{{Cite web|last=telugu|first=NT News|date=2022-06-24|title=కళలను ప్రోత్సహిస్తున్న టీఆర్‌ఎస్ ప్రభుత్వం : మంత్రి శ్రీనివాస్‌ గౌడ్|url=https://www.ntnews.com/telangana/minister-srinivas-goud-said-the-trs-government-was-promoting-the-arts-643248|archive-url=https://web.archive.org/web/20220625060453/https://www.ntnews.com/telangana/minister-srinivas-goud-said-the-trs-government-was-promoting-the-arts-643248|archive-date=2022-06-25|access-date=2022-06-25|website=Namasthe Telangana|language=te}}</ref> ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} == వెలుపలి లింకులు == {{తెలంగాణ జిల్లాల ముఖ్యపట్టణాలు}}{{మహబూబ్ నగర్ (అర్బన్) మండలంలోని గ్రామాలు}} {{తెలంగాణ}} {{మహబూబ్ నగర్ జిల్లాకు సంబంధించిన విషయాలు|state=collapsed}} {{మహబూబ్‌నగర్ జిల్లా రైల్వే స్టేషన్లు|state=collapsed}} {{మహబూబ్ నగర్ పట్టణం}} [[వర్గం:తెలంగాణ నగరాలు, పట్టణాలు]] [[వర్గం:మహబూబ్ నగర్ జిల్లా రైల్వేస్టేషన్లు]] [[వర్గం:మహబూబ్ నగర్ జిల్లా పట్టణాలు]] [[వర్గం:ఈ వారం వ్యాసాలు]] tr953m0hce6ysenyopm2nn2apjevjme 3614939 3614933 2022-08-04T04:06:28Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki {{అయోమయం|పాలమూరు}} '''మహబూబ్ నగర్,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం,[[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]], [[మహబూబ్ నగర్ మండలం (అర్బన్)|మహబూబ్ నగర్]] మండలానికి చెందిన పట్టణం.<ref name="మేరా పాలమూరు.. మహాన్‌!">{{cite news |last1=Sakshi |title=మేరా పాలమూరు.. మహాన్‌! |url=https://www.sakshi.com/telugu-news/telangana/town-mahabubnagar-131-years-old-1416956 |accessdate=4 December 2021 |date=4 December 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20211204094151/https://www.sakshi.com/telugu-news/telangana/town-mahabubnagar-131-years-old-1416956 |archivedate=4 December 2021 |language=te}}</ref><ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 241  Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref>{{Infobox settlement | name = మహబూబ్​నగర్ | native_name = | native_name_lang = | other_name = | nickname = పాలమూరు | settlement_type = [[నగరం]] | image_skyline = Mahabubnagar Toorpu Kaman.JPG | image_alt = | image_caption = పాలమూరు తూర్పు కమాన్ | pushpin_map = తెలంగాణ | pushpin_label_position = right | pushpin_map_alt = | pushpin_map_caption = | latd = 16.75 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.00 | longm = | longs = | longEW = E | coordinates_display = inline,title | subdivision_type = దేశం | subdivision_name = [[భారతదేశం]] | subdivision_type1 = [[రాష్ట్రం]] | subdivision_name1 = [[తెలంగాణ]] | subdivision_type2 = [[జిల్లా]] | subdivision_name2 = [[మహబూబ్​నగర్ జిల్లా|మహబూబ్​నగర్]] | established_title = <!-- Established --> | established_date = | founder = | named_for = | government_footnotes = | government_type = | governing_body = | leader_party = | leader_title = | leader_name = | unit_pref = Metric | area_footnotes = <ref name="stats">{{cite web|title=Basic Information|url=http://manakmc.com/basic-information/|website=Official website of Khammam Municipal Corporation|accessdate=18 February 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160211114843/http://manakmc.com/basic-information/|archive-date=11 February 2016|url-status=dead}}</ref> | area_rank = | area_total_km2 = | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_total = 157733 | population_as_of = 2011 | population_rank = | population_density_km2 = auto | population_demonym = | population_footnotes = <ref name="stats" /> | demographics_type1 = Languages | demographics1_title1 = Official | demographics1_info1 = [[తెలుగు]] | postal_code_type = [[Postal Index Number|PIN]] | postal_code = |area_code = |blank_name = |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} == భౌగోళిక స్థితి == [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] కేంద్ర స్థానమైన '''మహబూబ్‌నగర్‌''' పట్టణం భౌగోళికంగా జిల్లా మధ్యలో రాష్ట్ర రాజధాని [[హైదరాబాదు]]కు నైరుతి వైపున 100 కిలోమీటర్ల దూరంలో 16°74" ఉత్తర అక్షాంశం, 78°00" తూర్పు రేఖాంశంపై ఉంది. చుట్టూ ఎత్తయిన కొండలు, గుట్టలచే ఆవరించబడిన ఈ పట్టణానికి రవాణా పరంగా రోడ్డు, రైలు మార్గాన మంచి వసతులున్నాయి.వ్యవసాయకంగా, పారిశ్రామికంగా ఈ పట్టణం అంతగా అభివృద్ధి చెందలేదు. == పట్టణ పరిపాలన == [[File:Office of District Educational Officer, Mahabubnagar.jpg|thumb|జిల్లా విద్యాశాఖాధికారి కార్యాలయం, మహబూబ్ నగర్]] మహబూబ్‌నగర్‌ పట్టణ పాలన స్పెషల్ గ్రేడు పురపాలక సంఘంచే నిర్వహించ బడుతుంది. పట్టణంలో నీటిసరఫరా, వీధిదీపముల నిర్వహణ, డ్రైనేజీ నిర్వహణ, పారిశుద్ధ్యం తదితర కార్యకలాపాలు పురపాలక సంఘముచే చేపట్టబడుతుంది. రజాకారుల కాలంలో "ధరోగా సఫాయి"గా పిల్వబడిన పట్టణ పురపాలక స్థాయి అంచెలంచెలుగా పెరుగుతూ వచ్చింది. [[1952]]లో మహబూబ్‌నగర్‌కు మున్సీపాలిటీగా గుర్తింపునిచ్చారు.<ref>ఈనాడు దినపత్రిక, మహబూబ్ నగర్ జిల్లా ఎడిషన్, తేది 02-04-2009</ref> అప్పుడు పురపాలక సంఘంలో 15 వార్డులు ఉండగా, ఆతరువాత 38 వార్డులుకు పెరిగినవి. ప్రారంభంలో మున్సీపాలిటీ స్థాయి మూడవగ్రేడు ఉండగా, ఇది కూడా క్రమక్రమంగా పెరుగుతూ ప్రస్తుతం స్పెషల్ గ్రేడు స్థాయికి పెరిగింది.ప్రస్తుతం సుమారు 2 లక్షల జనాభా కల ఈ పట్టణంలో 41 వార్డులు ఉన్నాయి.[[1883]] నుండి ఈ పట్టణం జిల్లా కేంద్రంగా సేవలందిస్తుంది.తలపండిన మేధావులు, రాజకీయ ఉద్ధండులు ఈ పురపాలక సంఘానికి చైర్మెన్లుగా వ్యవహరించారు. జిల్లా కేంద్రం కావడంతో మండల, డివిజన్ స్థాయి కార్యాలయాలతో పాటు అన్ని శాఖలకు చెందిన జిల్లా స్థాయి ప్రభుత్వ కార్యాలయాలు పట్టణంలో ఉన్నాయి. ==పట్టణ చరిత్ర== ఈ ప్రాంతంలో [[పాలు]], [[పెరుగు]] సమృద్ధిగా లభించుట కారణంగా ఈ పట్టణానికి '''పాలమూరు''' అని పేరు ఉండేది.పాలమూరు అని కూడా పిల్వబడే ఈ పట్టణానికి చరిత్రలో రుక్కమ్మపేట అని పేరు ఉండేది. హైదరాబాదును పాలిస్తున్న ఆరవ నిజాం మీర్ మహబూబ్ అలీ ఖాన్ పేరు మీదుగా ఈ పట్టణ నామాన్ని మహబూబ్ నగర్‌గా మార్చబడింది. ఇప్పటికీ గ్రామీణ ప్రజలు పాలమూరు నామంతోనే వ్యవహరిస్తారు. మొదట చిన్న పట్టణంగా ఉన్న మహబూబ్ నగర్‌ను జిల్లా కేంద్రం చేయడంతో క్రమక్రమంగా అభివృద్ధి చెందింది.1883లో జిల్లా ప్రధానకేంద్రం నాగర్‌కర్నూలు నుంచి మహబూబ్‌నగర్‌కు మార్చబడింది.<ref>పెద్ద బాలశిక్ష ప్రథమభాగము, గాజుల సత్యనారాయణ, 100వ ముద్రణ, పేజీ 755</ref> నాగర్‌కర్నూలు జిల్లా కేంద్రంగా ఉన్న సమయంలో ఇక్కడ రైలు మార్గం ఏర్పాటు కావడంతో సౌలభ్యం దృష్ట్యా జిల్లా కేంద్రాన్ని ఇక్కడికి మార్చారు. ప్రారంభంలో లోకాయపల్లి సంస్థానంలో ఉన్న ఈ ప్రాంతం చుక్కాయపల్లిగా కూడా పిలువబడింది. ఈ ప్రాంతానికి అనేక ప్రాంతాల నుంచి వచ్చినవారు స్థిరపడడంతో పాలమూరు, పాతపాలమూరు, న్యూటౌన్ అనే మూడు ప్రాంతాలు ఏర్పడ్డాయి. నిజాం ప్రభుత్వానికి వ్యతిరేకంగా రజాకర్లపై జరిగిన ఉద్యమంలో ఈ ప్రాంతానికి చెందిన పలువులు పాల్గొన్నారు. ఆ సమయంలో ఇక్కడ ఆర్యసమాజ్ శాఖ బలంగా ఉండేది. క్రమేణా ఈ మూడు ప్రాంతాలు ఏకమైనాయి. ==వాతావరణం== ఈ పట్టణ వాతావరణం ప్రధానంగా పొడిగా ఉండటం వలన ఏడాదిలో 9 నెలలు (మార్చి, ఏప్రిల్, మే మినహా) ఆహ్లాదకరంగా ఉంటుంది. వేడిమి, ఇతర ప్రధాన నగరాలలాగానే కనిపించినా, వాస్తవ వేడిమి, ఏ మాత్రం తేడా లేకుండా ఉంటుంది. ఇతర జిల్లా ప్రధాన నగరాల్లో కర్నూలు, వరంగల్ నగరాలలో కనిపించే వాతావరణం కన్నా సుమారు 10 డిగ్రీలు ఉష్ణోగ్రత అధికంగా ఉంటుంది. ==రవాణా వ్యవస్థ== [[ఫైలు:Mahabubnagar Bus Station.jpg|220x220px|thumb|<center>మహబూబ్‌నగర్ పట్టణంలోని కొత్త బస్సుస్టేషను</center>]] === రోడ్డు రవాణా === రాష్ట్ర రాజధాని హైదరాబాదుకు కేవలం 100 కిలోమీటర్ల దూరంలోనే ఉండుట, హైదరాబాదు నుంచి [[కర్ణాటక]] రాష్ట్రపు ప్రముఖ నగరాలకు వెళ్ళు రహదారి ఈ పట్టణం గుండా పోవుటచే రోడ్డు రవాణా సౌకర్యవంతంగా ఉంది. 7వ నెంబరు జాతీయ రహదారి పట్టణానికి 8 కిలోమీటర్ల దూరం నుంచి (భూత్పూర్ వైపు) వెళ్ళుచున్నది. హైదరాబాదు నుంచి కర్ణాటక రాష్ట్రపు ప్రధాన నగరాలైన [[రాయచూరు]], [[ఉడిపి]], [[మంగళూరు]], [[బళ్ళారి]], [[గదగ్]], గోవా-పనాజీ వైపు వెళ్ళు బస్సులు మహబూబ్ నగర్ పట్టణం గుండా వెళ్తాయి. == రైలు రవాణా == [[ఫైలు:Mahabubnagar Railway Station 02.JPG|220x220px|thumb|<center>మహబూబ్‌నగర్ పట్టణపు ప్రధాన రైల్వే స్టేషను లోపలి దృశ్యం</center>]] [[దక్షిణ మధ్య రైల్వే]]లోని ప్రధాన రైల్వే స్టేషనులలో ఒకటైన మహబూబ్‌నగర్‌ [[సికింద్రాబాదు]] - [[ద్రోణాచలం]] మార్గంలో ఉంది. సికింద్రాబాదు నుంచి 100 కిలోమీటర్ల దూరంలోనూ, [[కర్నూలు]] నుంచి 130 కిలోమీటర్ల దూరంలో ఉంది. మహబూబ్ నగర్, [[కాచిగూడ]] మధ్య నడిచే ఇంటర్‌సిటీ రైలుబండితో సహా మొత్తం 24 రైళ్ళు రోజూ ప్రయాణిస్తాయి. ఇవి కాకుండా వారానికి రెండు, మూడు సార్లు ప్రయాణించు సూపర్‌ఫాస్ట్ ఎక్స్‌ప్రెస్ రైళ్ళు 8 సార్లు ప్రయాణిస్తాయి. మహబూబ్ నగర్ పట్టణంలో 2 రైల్వే స్టేషన్లు, పట్టణ శివారులో ఒక రైల్వే స్టేషను ఉంది. ప్రధాన రైల్వే స్టేషను మినహా మిగితా రెండు రైల్వే స్టేషనులలో ఎక్స్‌ప్రెస్ రైళ్ళు ఆగవు. ప్రధాన రైల్వే స్టేషను‌లో నాలుగు ప్లాట్‌ఫారములు ఉన్నాయి. ప్రారంభంలో మీటరు గేజిగా ఉన్న ఈ మార్గం తొలుత సికింద్రాబాదు-మహబూబ్‌నగర్ వరకు ఆ తర్వాత 1996లో మహబూబ్‌నగర్ నుంచి ద్రోణాచలం వలకు బ్రాడ్‌గేజీగా మార్చబడింది. === వాయు రవాణా === మహబూబ్‌నగర్‌ పట్టణంలో వాయు రవాణా సదుపాయము లేదు. సమీపంలోని విమానాశ్రయము శంషాబాద్ అంతర్జాతీయ విమానాశ్రయము.ఇది పట్టణానికి 80 కిలోమీటర్ల దూరంలో ఉంది. == శాంతి భద్రతలు == మహబూబ్‌నగర్‌ పట్టణంలో శాంతిభద్రతలకై 3 పోలీస్ స్టేషన్లు, ఒక ట్రాఫిక్ పోలీస్ స్టేషను ఉన్నాయి. వన్‌టౌన్ పోలీస్ స్టేషను రాయచూరు, భూత్‌పూర్ వెళ్ళే కూడలి అయిన పరదేశీనాయుడు చౌక్ వద్ద, టూటౌన్ పోలీస్ స్టేషను న్యూటౌన్ ప్రాంతంలోనూ, రూరల్ పోలీస్ స్టేషను హైదరాబాదు వెళ్ళు మార్గంలో ఉండగా, ట్రాఫిక్ పోలీస్ స్టేషను న్యూటౌన్ ప్రాంతంలో టూటౌన్ పోలీస్ స్టేషను ప్రక్కనే ఉంది. ==విద్యుత్తు సరఫరా== మహబూబ్‌నగర్‌ పట్టణంలో విద్యుత్తు సరఫరాకై 350 ట్రాన్స్‌ఫార్మర్లు ఉండగా, వీటి ద్వారా 40,000 కనెక్షన్లకు విద్యుత్తు సరఫరా అవుతుంది.<ref>ఈనాడు దినపత్రిక, మహబూబ్ నగర్ జిల్లా ఎడిషన్, తేది 27-04-2009</ref> విద్యుత్తు సరఫరాకై పట్టణాన్ని 3 విభాగాలుగా చేసి, ప్రతి విభాగంలోనూ ఎస్.ఇ.స్థాయి అధికారి నేతృత్వంలో కార్యాలయాలు ఏర్పాటుచేయబడినవి. ప్రధాన విద్యుత్ కార్యాలయము పద్మావతి కాలనీలో [[హైదరాబాదు]] వెళ్ళు మార్గంలో ఉంది. ==రాజకీయాలు== {{main|మహబూబ్‌నగర్ అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం}} {{main|మహబూబ్‌నగర్ లోకసభ నియోజకవర్గం}} మహబూబ్ నగర్ పట్టణం మహబూబ్‌నగర్ అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం, మహబూబ్‌నగర్ లోక్‌సభ నియోజకవర్గంలో భాగంగా ఉంది. లక్షకు పైగా పట్టణ ఓటర్లు ఉండుటచే శాసనసభ స్థానంలో ఈ పట్టణం తన ఉనికిని నిరూపించుకుంటోంది. ప్రధాన రాజకీయ పక్షాలు [[తెలుగుదేశం పార్టీ]], [[కాంగ్రెస్ పార్టీ]]లు ఉండగా, [[భారతీయ జనతా పార్టీ]]కి కూడా పట్టణంలో గుర్తింపు ఉంది. 2012 మార్చిలో జరిగిన మహబూబ్ నగర్ అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం ఉప ఎన్నికలలో పట్టణ ప్రాంతం నుంచి భారతీయ జనతా పార్టీ, తెరాసలకు తెలుగుదేశం, కాంగ్రెస్ పార్టీక కంటే అధికంగా ఓట్లు లభించాయి. == రాజకీయం == రాజకీయంగా ఈ పట్టణం నుంచి పలువురు నాయకులు ప్రసిద్ధి చెందారు. 2009 శాసనసభ ఎన్నికలలో [[మహబూబ్‌నగర్ అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం|మహబూబ్ నగర్ స్థానం]] నుంచి గెలుపొందిన ఎన్.రాజేశ్వర్ రెడ్డి ఈ పట్టణానికి చెందిన వ్యక్తే. పట్టణంలో [[కాంగ్రెస్ పార్టీ]], [[తెలుగుదేశం పార్టీ]], [[భారతీయ జనతా పార్టీ]], తెరాసలు బలంగా ఉన్నాయి. ==క్రీడలు== మహబూబ్‌నగర్‌ పట్టణంలో [[క్రికెట్]] క్రీడకు మంచి జనాదరణ ఉంది. ఇవే కాకుండా వాలీబాల్, ఫుట్‌బాల్, కబడ్డీ తదితర క్రీడలకు కూడా గుర్తింపు ఉంది. పట్టణం మధ్యలో బస్టాండు సమీపంలో ఉన్న క్రికెట్ స్టేడియంలో అంతర్‌జిల్లా క్రికెట్ పోటీలు, ఇతర పోటీలు నిర్వహించబడుతాయి. బాలుర జూనియర్ కళాశాల మైదానంలో కూడా క్రికెట్, ఫుట్‌బాల్ పోటీలు నిర్వహించబడుతాయి. ఇవే కాకుండా జిల్లా పరిషత్తు మైదానంలో వాలీబాల్, బ్యాడ్మింటన్, టెన్నికాయిట్ తదితర అంతర్రాష్ట్ర పోటీలు నిర్వహిస్తారు. స్టేడియంలో 30 లక్షల రూపాయలతో నిర్మించిన స్విమ్మింగ్ పూల్, బాస్కెట్‌బాల్, ఆర్చరీ కోర్టులను 2022 జూన్ 6న తెలంగాణ రాష్ట్ర పర్యాటక-సాంస్కృతిక, క్రీడా శాఖలమంత్రి [[వి. శ్రీనివాస్ గౌడ్]] ప్రారంభించాడు. ఈ కార్యక్రమంలో మున్సిపల్ చైర్మన్ నర్సింహులు, వైస్ చైర్మన్ గణేష్, కౌన్సిలర్స్ రాము, రవికిషన్ రెడ్డి, పటేల్ ప్రవీణ్, జిల్లా అడిషనల్ కలెక్టర్ తేజస్ నందలాల్ పవార్ తదితరులు పాల్గొన్నారు.<ref>{{Cite web|last=telugu|first=NT News|date=2022-06-06|title=క్రీడలకు ప్రాధాన్యతనిస్తున్న సీఎం కేసీఆర్: మంత్రి శ్రీనివాస్ గౌడ్|url=https://www.ntnews.com/telangana/minister-srinivas-goud-inaugurated-stadium-in-mahabubnagar-616329|archive-url=https://web.archive.org/web/20220606132636/https://www.ntnews.com/telangana/minister-srinivas-goud-inaugurated-stadium-in-mahabubnagar-616329|archive-date=2022-06-06|access-date=2022-06-06|website=Namasthe Telangana|language=te}}</ref> ==పర్యాటక ప్రదేశాలు== [[ఫైలు:Pillalamarry 05.JPG|220x220px|thumb|<center>750 సంవత్సరాల వయస్సు కల పిల్లలమర్రి వృక్షం</center>]] మహబూబ్‌నగర్ పట్టణానికి సమీపంలోని పర్యాటక ప్రదేశాలు: పట్టణ సమీపంలో పర్యాటక ప్రాంతంగా ప్రసిద్ధి చెందిన [[పిల్లలమర్రి (వృక్షం)|పిల్లలమర్రి]] పేరుతో 700 సంవత్సరాల చరిత్ర ఉన్న పురాతనమైన, విశాలమైన మర్రి చెట్టు ఉంది.<ref>ఆంధ్రప్రదేశ్ దర్శిని, 1982 ప్రచురణ, పేజీ 140</ref> .పిల్లలమర్రి సమీపంలో పురావస్తు మ్యూజియం, జింకలపార్కు ఉన్నాయి.<ref>నా దక్షిణ భారత యాత్రా విశేషాలు, పాటిబండ్ల వెంకటపతిరాయలు, 2005 ముద్రణ, పేజీ 248</ref> *[[పిల్లలమర్రి (వృక్షం)]] *[[మన్యంకొండ]] *వట్టెం శ్రీవెంకటేశ్వరస్వామి దేవాలయం *[[కోయిల్ సాగర్ ప్రాజెక్టు]] *బీచుపల్లి క్షేత్రం *[[కేసీఆర్ ఎకో అర్బన్ పార్క్]] ==ప్రధాన వీధులు== '''మెట్టుగడ్డ''' ప్రారంభంలో మహబూబ్‌నగర్‌ పట్టణానికి ఇది చివరి ప్రాంతం కావడంతో మెట్టు, ఎత్తయిన ప్రాంతంలో ఉండుటచే గడ్డ రెండు పదాలు కల్సి మెట్టుగడ్డగా పేరువచ్చింది.<ref>ఈనాడు దినపత్రిక, మహబూబ్‌నగర్‌ జిల్లా ఎడిషన్, తేది 25-03-2009</ref> ప్రస్తుతం ఈ ప్రాంతంలో ప్రభుత్వ బి.ఎడ్.కళాశాల, విద్యుత్తు కార్యాలయం, జిల్లా గ్రంథాలయ సంస్థ, పలు బ్యాంకులు ఉన్నాయి. మెట్టుగడ్డ చౌరస్తాలో [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] మాజీ [[ముఖ్యమంత్రి]] [[మర్రి చెన్నారెడ్డి]] విగ్రహం ఉంది. ఇది చెన్నారెడ్డి కూడలిగా పేరుపొందింది. [[పిల్లలమర్రి (వృక్షం)|పిల్లలమర్రి]] వెళ్ళడానికి మార్గం ఇక్కడి నుంచే ప్రారంభమౌతుంది. '''రాజేంద్రనగర్''' మహబూబ్‌నగర్‌ రైల్వేస్టేషను పరిసర ప్రాంతాల నుంచి జిల్లా ఆసుపత్రి వరకు కల ప్రాంతము రాజేంద్రనగర్‌గా పిల్వబడుతుంది. రైల్వేస్టేషను‌తో పాటు, పలు విద్యాసంస్థలు ఈ ప్రాంతంలో ఉన్నాయి. ఇటీవలికాలంలో అపార్టుమెంటు నిర్మాణాలు జోరందుకున్నాయి. పలు ప్రైవేటు విద్యాసంస్థలు, బి.ఎస్.ఎన్.ఎల్.కార్యాలయము, ఈ-సేవ కేంద్రము ఈ ప్రాంతములో ఉంది. '''న్యూటౌన్''' పట్టణంలో వ్యాపారపరంగా అభువృద్ధి చెందిన ప్రాంతము న్యూటౌన్. ప్రారంభంలో పట్టణ శివారులో ఉండేది కాబట్టి ఈ ప్రాంతాన్ని న్యూటౌన్‌గా వ్యవహరించబడింది, కాని నేడు ఈ ప్రాంతం బాగా అభివృద్ధి చెంది పట్టణంలో కలిసిపోయింది. పలు బ్యాంకులు, ఏ.టి.ఎం.కేంద్రాలు, వ్యాపార సంస్థలకు ఇది కేంద్రస్థానంగా ఉంది. '''క్లాక్ టవర్''' గడియారం చౌరస్తా అని కూడా పిలువబడే ఈ ప్రాంతం పట్టణంలో బాగా అభివృద్ధి చెందిన ప్రాంతాలలో ఒకటి. ఈ ప్రాంతము పాత పాలమూరుకు, కొత్త పట్టణానికి అనుసంధానంగా ఉంది. పట్టణ పురపాలక సంఘము ఈ ప్రాంతంలోనే ఉంది. వాణిజ్యపరంగా ఈ ప్రాంతము అభివృద్ధి చెందినది. సామాన్య అవసరాల నుండి, శుభ కార్యాలకు అవసరమయ్యే అన్ని రకాల వస్తువులు ఇక్కడ లభిస్తాయి. పట్టణంలోనే ఇది అతిపెద్ద కూడలి. '''పద్మావతి కాలని''' పట్టణంలో అభివృద్ధి చెందిన ప్రాంతాలలో ఒకటైన పద్మావతి కాలని హైదరాబాదు వెళ్ళు మార్గంలో ఉంది. ఇక్కడ విద్యావంతులు అధికం.<ref>ఈనాడు దినపత్రిక, మహబూబ్ నగర్ జిల్లా ఎడిషన్, తేది 24-04-2009</ref> శ్రీకృష్ణ దేవాలయం, అయ్యప్పస్వామి దేవాలయం, ఆంజనేయస్వామి దేవాలయం ఈ ప్రాంతంలోనే ఉన్నాయి. '''వీరన్నపేట''' ఈ ప్రాంతపు అసలుపేరు గుండ్లగుట్ట. వీరశైవులు వీరభద్రస్వామిని ప్రతిష్ఠాపనచేసిన పిదప వీరన్నగుట్టగా పేరు వచ్చింది. క్రమేణా ఈ పేరు వీరన్నపేటగా వాడుకలోకి వచ్చింది. ఈ ప్రాంతంలో పూర్వకాలాల నుంచి శ్రీనీలకంఠేశ్వస్వామి ఉత్సవాలు ప్రతి శ్రావణమాసంలో ఘనంగా నిర్వహిస్తున్నారు. ప్రభుత్వ డిగ్రీకళాశాల, టౌన్ రైల్వేస్టేషను తదితర సదుపాయాలు ఈ ప్రాంతంలో ఉన్నాయి. '''పుట్నాలబట్టి''' పాలమూరు "కోఠి" ప్రాంతంగా పేరుపొందిన మార్కెట్ రోడ్‌కే వాడుకలో పుట్నాలబట్టిగా పిలుస్తారు. ఈ ప్రాంతంలో పూర్వకాలం నుంచి సంతలకు ప్రసిద్ధి. ఇక్కడ అన్ని రకాల వస్తువులు లభ్యమౌతాయి. వేడి వేడి పుట్నాలు, బొరుగులు రాశులుగా పోసి అమ్ముతుంటారు. పిల్లలకు, పెద్దలకు, మహిళలకు, విద్యార్థులకు కావలసిన ప్రతి సరకే కాకుండా వ్యాపారవేత్తలకు కావలసిన తక్కెడలు, తూనికరాళ్ళు కూడా ఈ ప్రాంతంలో లభ్యమౌతాయి. దీనికి సమీపంలోనే కూరగాయల మార్కెట్ ఉంది. '''షాషాబ్ గుట్ట''' షాసహాబ్ దర్గా ఉన్న కారణంగా ఈ ప్రాంతం షాషాబ్ గుట్టగా పేరుపొందింది. పెద్దచెరువుని ఆనుకొని ఉన్న ఈ ప్రాంతంలో అనేక ప్రైవేటు కళాశాలలు, ఆసుపత్రులు ఉన్నాయి. ఇది పట్టణంలోని 13వ వార్డు పరిధిలోకి వస్తుంది. '''తిరుమల దేవుని గుట్ట''' టి.డి.గుట్టగా పిల్వబడే ఈ ప్రాంతం [[తాండూరు]] వెళ్ళే మార్గంలో ఉన్న రైల్వేగేట్ నుంచి ప్రారంభమౌతుంది. చిన్న చిన్న వ్యాపార సంస్థలు, పలు పాఠశాలలు, దేవాలయాలు ఈ ప్రాతంలో ఉన్నాయి. ఈ ప్రాంతంలో పురాతనమైన శ్రీ తిరుమలనాథస్వామి ఆలయం వెలిసినందున తిరుమలదేవుని గుట్టగా పిలుస్తుంటారు. సుమారు 300 సంవత్సరాల క్రిందటే లోకాయపల్లి సంస్థానాధీశుల కాలంలోనే ఈ ఆలయం వెలిసినట్లు చరిత్రకారుల కథనం.<ref>ఈనాడు దినపత్రిక, మహబూబ్ నగర్ జిల్లా తాబ్లాయిడ్, తేది 09-07-2009</ref> ఇక్కడ ఏటా దసరా ఉత్సవాలు ఘనంగా నిర్వహిస్తారు. ప్రసిద్ధిగాంచిన శ్రీబాలాంజనేయస్వామి ఆలయం కూడా ఈ ప్రాంతంలో ఉంది. ==పట్టణంలోని ముఖ్య కార్యాలయాలు== [[ఫైలు:Mahabubnagar ZP.jpg|thumb|220x220px|<center>మహబూబ్ నగర్ జిల్లా పరిషత్తు కార్యాలయము</center>]] '''కలెక్టరు కార్యాలయం''' [[1930]]లో మహబూబ్ నగర్‌లో కలెక్టరు కార్యాలయం స్థాపించబడింది. [[1960]]-[[1961|61]]లో తొలి ఐ.ఎ.ఎస్. కలెక్టరుగా డి.శంకరగురుస్వామి పనిచేశాడు. ప్రస్తుత కలెక్టరు దమయంతి. కలెక్టరు కార్యాలయం కొత్త బస్సుస్టేషను‌కు ఎదురుగా ఉంది. దీనితో జిల్లాలోని వివిధ ప్రాంతాల నుంచి వచ్చే ప్రజలకు మంచి సౌకర్యవంతంగా ఉంది. '''జిల్లా ప్రజా పరిషత్తు కార్యాలయం''' కలెక్టరు కార్యాలయమునకు సమీపంలోనే మూడంస్తుల భవనంలో జిల్లా పరిషత్తు కార్యాలయము ఉంది. ఇందులో కల పెద్ద సమావేశమందిరములోనే జిల్లా పరిషత్తు సమావేశం, పలు ప్రభుత్వ సమావేశాలు నిర్వహించబడతాయి. జిల్లా పరిషత్తు ఎదురుగా పాతికేళ్ళ క్రితం మినీ స్టేడియం నిర్మించబడింది. ఈ స్టేడియంలో పలు క్రీడా పోటీలు, సమావేశాలు, పాఠశాలల వార్షికోత్సవాలు నిర్వహించబడతాయి. జడ్పీ ఆవరణలోనే మండల ప్రజాపరిషత్తు కార్యాలయం కూడా ఉంది. '''జిల్లా గ్రంథాలయ సంస్థ''' మహబూబ్ నగర్ జిల్లాలోని అన్ని శాఖా గ్రంథాలయాలకు సమన్వయసంస్థగా ఇది పనిచేస్తుంది. దీని కిందుగా 80 శాఖా గ్రంథాలయాలు ఉన్నాయి. శాఖా గ్రంథాలయాలకు కాలవసిన గ్రంథాల ఎంపిక, అధికారుల జీతభత్యములు, నిధుల విడుదల తదితర కార్యకలాపాలు ఈ సంస్థచే నిర్వహించబడుతుంది. ఇది వరకు వన్‌టౌన్ పోలీస్ స్టేషను వద్ద పాతభవనం ఉన్న ఈ సంస్థ ఇటీవలే పిల్లలమర్రి రోడ్డులోని నూతన భవనములోకి మార్చబడింది. '''పోలీస్ సూపరిండెంట్ కార్యాలయం''' క్లాక్‌టవర్ నుంచి బోయపల్లి రైల్వే గేటు వెళ్ళు రహదారిలో విశాలమైదానంలో ఎస్.పి.కార్యాలయము ఉంది. జిల్లాలోని అన్ని పోలీస్ స్టేషన్లు దీని పరిధిలోకి వస్తాయి. ప్రతిఏటా స్వాతంత్ర్య దినోత్సవం, రిపబ్లిక్ దినోత్సవం నాడు పరేడ్ ఈ కార్యాలయపు గ్రౌండ్‌లో నిర్వహిస్తారు. పరేడ్ అనంతరం ప్రభుత్వ శాఖల ఉత్తమ అధికారులకు సన్మానం కూడా చేయబడుతుంది. '''జిల్లా రెడ్‌క్రాస్ సొసైటీకార్యాలయం''' పట్టణంలోని మాడ్రన్ స్కూల్ కూడలివద్ద జిల్లా రెడ్‌క్రాస్ సొసైటీ కార్యాలయం ఉంది. దీని పరిధిలో 5 సంచార వైద్యశాలలు, 2 రక్తనిధి కేంద్రాలు (మహబూబ్ నగర్, వనపర్తి), 3 రక్తనిల్వ కేంద్రాలు (నారాయణపేట, నాగర్‌కర్నూలు, షాద్‌నగర్) ఉన్నాయి.<ref>ఈనాడు దినపత్రిక, మహబూబ్ నగర్ జిల్లా ఎడిషన్, తేది 08-05-2009</ref> పట్టణంలోని పాతపాలమూరులో జిల్లా రెడ్‌క్రాస్ సొసైటీ ఆధ్వర్యంలో ఆరోగ్యకేంద్రం ద్వారా మురికివాడ ప్రజలకు ఆరోగ్యసేవలందిస్తున్నారు. పట్టణ శివారులోని ఏనుగొండ గ్రామంలో జిల్లా రెడ్‌క్రాస్ సొసైటీ ద్వారా అనాథ శరణాలయాన్ని నిర్వహిస్తున్నారు. ==పండుగలు, సంస్కృతి== మహబూబ్‌నగర్ పట్టణంలో ప్రజలు తెలుగువారు జరుపుకొనే అన్నిరకాల పండుగలు జరుపుకుంటారు. జనవరి మాసంలో సంక్రాంతి పండుగ నుంచి డిసెంబరులో క్రిస్‌మస్ పండుగ వరకు అన్ని మతస్థులు, అన్ని రకాల పర్వదినాలను ఘనంగా భక్తిశ్రద్ధలతో నిర్వహిస్తారు. '''గణేశ్ చతుర్థి''' ప్రతి ఏటా గణేశ్ చతుర్థినాడు పట్టణంలోని అన్ని ప్రధాన వీధులలో గణేశ్ విగ్రహాలను ప్రతిష్ఠించి మూడురోజుల పూజల అనంతరం నిమజ్జనం చేస్తారు. మొదట ఒక మోస్తరుగా ప్రారంభమైన ఈ పండుగ ఇటీవల కాలంలో ఘనంగా జరుపబడుతుంది. పూజలు నిర్వహించే మూడు రోజులే కాకుండా నిమజ్జనానికి ముందు జరిపే గణేశ్ ఊరేగింపులో వేలసంఖ్యలో ప్రజలు హాజరౌతారు. పట్టణంలోని క్లాక్ టవర్ వద్ద అన్ని వీధుల గణేశ్ విగ్రహాలు కలుస్తాయి. ఇక్కడే గణేశ్ విగ్రహ ప్రతిష్ఠపన సంఘము, అధికారులు కలిసి వేదికపై నుంచి బహుమతులు అందజేయడం జరుగుతుంది. '''శ్రీరామనవమి''' పట్టణ ప్రజలు ఉత్సాహంగా జరుపుకొనే మరో పర్వదినం [[శ్రీరామనవమి]]. ఆ రోజు పట్టణంలోని [[శ్రీరాముడు|శ్రీరామ]] ఆలయాలన్నీ అలంకరించబడి పూజలు, భజనలతో భక్తులను ఆకర్షిస్తాయి. భజనలు, కీర్తనలు ముఖ్యంగా టీచర్స్ కాలనీలోని శ్రీరామమందిరంలో ప్రతి ఏటా చక్కగా నిర్వహిస్తారు. ==దేవాలయాలు== [[ఫైలు:Ram Mandir, Mahabubnagar.JPG|thumb|220x220px|<center>మహబూబ్ నగర్ పట్టణంలోని శ్రీరామమందిరం, శ్రీరామనవమి నాటి దృశ్యం</center>]] *శ్రీవెంకటేశ్వరస్వామి దేవాలయం (పిల్లలమర్రి రైల్వే గేట్ వద్ద) *శ్రీ రాఘవేంద్రస్వామి దేవాలయం (పరిమళగిరి గుట్ట) *శ్రీవీరాంజనేయస్వామి ఆలయం (పరిమళగిరి గుట్ట) *శ్రీవెంకటేశ్వరస్వామి దేవాలయం (కొత్త గంజ్) *శ్రీ రేణుకాఎల్లమ్మ దేవాలయం (కొత్త బస్టాండు వద్ద) *శ్రీరామాలయం (టీచర్స్ కాలనీ) *శ్రీఅయ్యప్ప దేవాలయం (అయ్యప్ప గుట్ట) *శ్రీకృష్ణమందిరము (కాలని) *శ్రీఆంజనేయస్వామి దేవాలయం (రైల్వేస్టేషను వద్ద) ==చారిత్రక కట్టడాలు== [[ఫైలు:Mahabubnagar Toorpu Kaman.JPG|220x220px|thumb|<center>నిరంకుశ నిజాం పాలనకు, దాష్టీక రజాకార్ల ఆగడాలకు వ్యతిరేకంగా మహబూబ్ నగర్ పట్టణ ఉద్యమకారులకు వేదికగా నిలిచిన తూర్పుకమాన్</center>]] === తూర్పు కమాన్ === పట్టణంలోని చారిత్రాత్మక కట్టడం తూర్పు కమాన్ ఎంతో ప్రసిద్ధి చెందింది. నాటి స్వాతంత్ర్యోద్యమ స్ఫూర్తికి ఇది చిహ్నం. దేశానికి స్వాతంత్ర్యం వచ్చాక ఇంకనూ నిజాం నిరంకుశ పాలనలో ఉన్న రోజుల్లో కొందరు దేశభక్తి కల ఉద్యమకారులు తూర్పుకమాన్ పై జాతీయ జెండాను ఎగురవేయాలని ప్రయత్నించారు. ఇది గ్రహించిన నిజాం సైనికులు, పోలీసులు ఈ ప్రయత్నాన్ని వమ్ము చేయాలని పహరాకాశారు. అయిననూ పోలీసుల కళ్ళుగప్పి ఉద్యమకారులు తూర్పుకమాన్ పై జాతీయజెండాను రెపరెపలాడించి తమ పంతం నెగ్గించుకున్నారు. పోలీసులు సమీపించగా కమాన్‌పై నుంచి దూకి ఉద్యమకారులు పోలీసులకు దొరకకుండా తప్పించుకున్నారు. నిజాం రాజ్యం భారత యూనియన్‌లో విలీనమైన పిదప జాతీయ జెండాని ఇక్కడే ఎగురవేసేవారు.<ref>ఈనాడు దినపత్రిక, మహబూబ్ నగర్ జిల్లా ఎడిషన్, తేది 27-03-2009</ref> సంస్థానాధీశులచే నిర్మించిన మూడు కమాన్లు, రాజప్రసాదం కట్టడాలలో ఇది ఒకటి. మిగితావి మట్టిలో కలిసిపోగా ఇది మాత్రమే మిగిలింది. హైదరాబాదు-రాయచూరు రహదారిపై నుంచి వెళ్ళేవారికి ఇది కనిపిస్తుంది. ==వినోదం== మహబూబ్‌నగర్ పట్టణంలోని సినిమా థియేటర్లు *తిరుమల థియేటర్ *బాలాజీ థియేటర్ *మహేశ్వరి థియేటర్ *వెంకటాద్రి థియేటర్ *వెంకటేశ్వర థియేటర్ *శ్రీకృష్ణ థియేటర్ *శ్రీనివాస థియేటర్ ==విద్యాసంస్థలు== {{col-begin}} {{col-2}} ;పట్టణంలోని డిగ్రీ కళాశాలలు: [[File:Govt. College of Teacher Education, Mahabubnagar.jpg|220x220px|thumb|ప్రభుత్వ ఉపాధ్యాయ విద్యా కళాశాల, మహబూబ్ నగర్]] *ఎం.వి.ఎస్.డిగ్రీ కళాశాల *ఆదర్శ డిగ్రీ కళాశాల *గౌతమి డిగ్రీ కళాశాల *వనిత డిగ్రీ కళాశాల *వాసవి డిగ్రీ కళాశాల *స్వామి వివేకానంద డిగ్రీ కళాశాల *తక్షశిల డిగ్రీ కళాశాల {{col-2}} ;విశ్వవిద్యాలయాలు: *[[పాలమూరు విశ్వవిద్యాలయం]] ;బి.ఎడ్, వృత్తి విద్యా, వైద్య కళాశాలలు *ఆదర్శ కాలేజీ ఆఫ్ టీచర్స్. *అల్ మదీనా కాలేజీ ఆఫ్ ఎడ్యుకేషన్ *కాలేజి ఆఫ్ టీచర్స్ ఎడ్యుకేషన్ *శారద కాలేజి ఆఫ్ ఎడ్యుకేషన్ *సరోజినీ రాములమ్మ కాలేజీ ఆఫ్ ఫార్మసి *వైష్ణవి కాలేజి ఆఫ్ ఎడ్యుకేషన్ *[[మహబూబ్‌నగర్ ప్రభుత్వ వైద్య కళాశాల]] {{col-2}} {{col-end}} ==పట్టణ ప్రముఖులు== *ఎన్.రాజేశ్వర్ రెడ్డి: మహబూబ్ నగర్ పట్టణానికి చెందిన ఎన్.రాజేశ్వర్ రెడ్డి పట్టణ రాజకీయ నాయకులలో ప్రముఖుడు. [[1991]] నుండి రాజకీయాలలో ఉంటూ ప్రముఖ పదవులను అలంకరించాడు. [[భారతీయ జనతా పార్టీ]] జిల్లా అధ్యక్షపదవిని కూడా చేపట్టినాడు. ఇటీవల భారతీయ జనతా పార్టీకు రాజీనామా చేసి [[ప్రజారాజ్యం పార్టీ]]లో చేరిననూ శాసనసభ ఎన్నికలలో టికెట్టు లభించలేదు. స్వంతంత్య్ర అభ్యర్థిగా పోటీచేసి [[మహబూబ్‌నగర్ అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం]] నుండి ఎమ్మేల్యేగా ఎన్నికైనాడు.<ref>ఈనాడు దినపత్రిక, మహబూబ్ నగర్ జిల్లా ఎడిషన్, తేది 17-05-2009</ref> 2011 అక్టోబరు 30న మరణించాడు. * డా. [[మంజులారెడ్డి]]: [[శాస్త్రవేత్త]]<ref name="సరిలేరు మీకెవ్వరు">{{cite news|url=https://www.ntnews.com/zindagi/2020-03-08-15436|title=సరిలేరు మీకెవ్వరు|last1=నమస్తే తెలంగాణ|first1=జిందగీ|date=8 March 2020|work=www.ntnews.com|accessdate=1 April 2020|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200308182700/https://www.ntnews.com/zindagi/2020-03-08-15436|archivedate=8 March 2020}}</ref> * [[జలజం సత్యనారాయణ]]: విద్యావేత్త, సాహిత్యవేత్త, అనువాదకుడు, తెలంగాణ ఉద్యమనాయకుడు. * [[కాసోజు సురేందర్‌]]: [[తెలంగాణ ఉన్నత న్యాయస్థానం|తెలంగాణ హైకోర్టు]] న్యాయమూర్తి<ref>{{Cite web|url=https://www.ntnews.com/news/12-more-judges-to-telangana-high-court-434379|title=తెలంగాణ హైకోర్టుకు మరో 12 మంది జడ్జిలు!|last=telugu|first=NT News|date=2022-02-02|website=Namasthe Telangana|language=te|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220203175334/https://www.ntnews.com/news/12-more-judges-to-telangana-high-court-434379|archive-date=2022-02-03|access-date=2022-02-03}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.sakshi.com/telugu-news/telangana/supreme-court-collegium-recommends-12-judges-telangana-high-court-1431776|title=హైకోర్టుకు 12 మంది జడ్జీలు!|date=2022-02-03|website=Sakshi|language=te|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220203175509/https://www.sakshi.com/telugu-news/telangana/supreme-court-collegium-recommends-12-judges-telangana-high-court-1431776|archive-date=2022-02-03|access-date=2022-02-03}}</ref> ==ఇటీవలి సంఘటనలు== *'''2011, అక్టోబరు 30''': మహబూబ్ నగర్ శాసనసభ్యుడు ఎన్.రాజేశ్వర్ రెడ్డి మరణం. *'''2012, ఏప్రిల్ 3''': మహబూబ్‌నగర్ పట్టణ పరిధి విస్తరించబడింది. సమీపంలోని గ్రామాలు పురపాలకసంఘంలో విలీనం చేయబడ్డాయి. == సంగీత, నృత్య కళాశాల == [[తెలంగాణ రాష్ట్ర భాషా సాంస్కృతిక శాఖ|తెలంగాణ ప్రభుత్వ భాషా సాంస్కృతిక శాఖ]] అధ్వర్యంలో మహబూబ్ నగర్ బాలభవన్ వద్ద ఏర్పాటుచేసిన సంగీత, నృత్య కళాశాలను 2022 జూన్ 25న తెలంగాణ రాష్ట్ర ఎక్సైజ్, క్రీడలు, యువజన, పర్యాటక, సాంస్కృతిక శాఖామంత్రి [[వి. శ్రీనివాస్ గౌడ్]] ప్రారంభించాడు. ఈ కార్యక్రమంలో జెడ్పీ చైర్ పర్సన్ స్వర్ణ సుధాకర్ రెడ్డి, మున్సిపల్ చైర్మన్ కేసీ నర్సింహులు, కలెక్టర్ వెంట్రావు, సాంస్కృతిక శాఖ డైరెక్టర్ [[మామిడి హరికృష్ణ]], ప్రిన్సిపల్ రాఘవ రాజ్ భట్, రామచంద్రయ్య తదితరులు పాల్గొన్నారు.<ref>{{Cite web|last=telugu|first=NT News|date=2022-06-24|title=కళలను ప్రోత్సహిస్తున్న టీఆర్‌ఎస్ ప్రభుత్వం : మంత్రి శ్రీనివాస్‌ గౌడ్|url=https://www.ntnews.com/telangana/minister-srinivas-goud-said-the-trs-government-was-promoting-the-arts-643248|archive-url=https://web.archive.org/web/20220625060453/https://www.ntnews.com/telangana/minister-srinivas-goud-said-the-trs-government-was-promoting-the-arts-643248|archive-date=2022-06-25|access-date=2022-06-25|website=Namasthe Telangana|language=te}}</ref> ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} == వెలుపలి లింకులు == {{తెలంగాణ జిల్లాల ముఖ్యపట్టణాలు}}{{మహబూబ్ నగర్ (అర్బన్) మండలంలోని గ్రామాలు}} {{తెలంగాణ}} {{మహబూబ్ నగర్ జిల్లాకు సంబంధించిన విషయాలు|state=collapsed}} {{మహబూబ్‌నగర్ జిల్లా రైల్వే స్టేషన్లు|state=collapsed}} {{మహబూబ్ నగర్ పట్టణం}} [[వర్గం:తెలంగాణ నగరాలు, పట్టణాలు]] [[వర్గం:మహబూబ్ నగర్ జిల్లా రైల్వేస్టేషన్లు]] [[వర్గం:మహబూబ్ నగర్ జిల్లా పట్టణాలు]] [[వర్గం:ఈ వారం వ్యాసాలు]] sxs2nkwq6x0hytm7l855hd6690sfvfy 0 93813 3614691 3031318 2022-08-03T14:32:47Z Reo kwon 80455 Reo kwon, పేజీ [[సారధీ పిక్చర్స్]] ను [[సారథి స్టూడియో]] కు దారిమార్పు ద్వారా తరలించారు: https://en.wikipedia.org/wiki/Saradhi_Studios#/media/File:Sarathi_studios,_Ameerpet.jpg wikitext text/x-wiki '''సారధీ స్టూడియోస్''' లేదా '''సారధీ పిక్చర్స్''' [[సినిమా]] నిర్మాణ సంస్థ. తెలుగు సినిమా తొలిరోజుల్లో ఉన్నత ఆదర్శభావాలతో, సామాజిక చైతన్యానికి విలువనిచ్చి చిత్ర నిర్మాణం సాగించిన సంస్థ. ఇది ముందు [[మద్రాసు]]లో ఉండి తర్వాత కాలంలో [[హైదరాబాదు]]లో స్టుడియో నిర్మాణం జరిగింది. ఇది హైదరాబాదులో నిర్మించిన తొలి స్టూడియో. [[గుత్తా రామినీడు]] దర్శకత్వంతో వచ్చిన [[మా ఇంటి మహాలక్ష్మి (1959 సినిమా)|మా ఇంటి మహాలక్ష్మీ]] సినిమా ఇందులో చిత్రీకరణ జరుపుకున్న తొలిచిత్రం.<ref>http://www.totaltollywood.com/articles/history/index.php?id=4</ref> ప్రస్తుతం ఇక్కడ సినిమాలు, సీరియళ్ళు, షార్ట్ ఫిల్మ్స్ యాడ్ ఫిల్మ్స్ షూటింగ్ జరుపుకుంటున్నాయి.<ref name="సారథిలో ‘నంబర్‌ వన్‌ కోడలు’ షూటింగ్‌">{{cite news |last1=సాక్షి |first1=సినిమా |title=సారథిలో ‘నంబర్‌ వన్‌ కోడలు’ షూటింగ్‌ |url=https://www.sakshi.com/news/movies/no-1-kodalu-serial-shooting-begins-after-lockdown-exemptions-sarathi-studio-1293546 |accessdate=10 September 2020 |work=Sakshi |date=11 June 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200910155900/https://www.sakshi.com/news/movies/no-1-kodalu-serial-shooting-begins-after-lockdown-exemptions-sarathi-studio-1293546 |archivedate=10 September 2020 |language=te}}</ref> [[File:Sarathi studios, Ameerpet.jpg|thumb|'''సారధీ స్టూడియోస్ గేటు''']] ==నిర్మించిన సినిమాలు== {{Div col|colwidth=20em|gap=2em}} * [[జైలుపక్షి]] (1986) * [[మూడు ముళ్ళు]] (1983) * [[పెళ్ళి చూపులు (సినిమా)|పెళ్ళిచూపులు]] (1982) * [[రాధా కళ్యాణం]] (1981) * [[సీతే రాముడైతే]] (1980) * [[ఇద్దరూ అసాధ్యులే]] (1979) * [[అన్నాదమ్ముల సవాల్|అన్నాదమ్మలు సవాల్]] (1978) * [[ఆత్మ బంధువు]] (1962) * [[కలసివుంటే కలదుసుఖం]] (1961) * [[కుంకుమ రేఖ ]] (1960) * [[భాగ్యదేవత]] (1959) * [[పెద్దరికాలు]] (1957) * [[రోజులు మారాయి (1955 సినిమా)|రోజులు మారాయి]] (1955) * [[అంతా మనవాళ్ళే]] (1954) * [[గృహప్రవేశం (1946 సినిమా)|గృహప్రవేశం]] (1946) * [[మాయలోకం]] (1945) * [[పంతులమ్మ (1943 సినిమా)|పంతులమ్మ]] (1943) * [[పత్ని (సినిమా)|పత్ని]] (1942) * [[రైతుబిడ్డ (1939 సినిమా)|రైతుబిడ్డ]] (1939) * [[మాల పిల్ల]] (1938) {{div col end}} ==చిత్రీకరించిన సినిమాలు== {{Div col|colwidth=20em|gap=2em}} * [[యాత్ర (2019 సినిమా)|యాత్ర]] (2019) * ఒక్క ఛాన్స్ (2016) * [[జనతా గ్యారేజ్]] (2016) * యశ్వంత్ వర్మ (2015) * [[ఆత్మీయులు]] (1969) * [[బంగారు గాజులు]] (1968) * [[నవరాత్రి (సినిమా)|నవరాత్రి]] (1966) * [[ప్రేమించి చూడు (1965 సినిమా)|ప్రేమించి చూడు]] (1965) * [[మురళీకృష్ణ]] (1964) * [[మా ఇంటి మహాలక్ష్మి (1959 సినిమా)|మా ఇంటి మహాలక్ష్మీ]] (1959) {{div col end}} == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== *[http://www.imdb.com/company/co0058630/ ఐ.ఎమ్.డి.బి.లో సారధీ స్టుడియో పేజీ.] [[వర్గం:సినీ నిర్మాణ సంస్థలు]] [[వర్గం:తెలుగు సినిమా]] [[వర్గం:సంస్థలు]] 1essv6m4lckdk709gefy8a6d53uoc1v 3614697 3614691 2022-08-03T14:35:35Z Reo kwon 80455 టైపోలను సరిచేశాను wikitext text/x-wiki '''సారథి స్టూడియోస్''' లేదా '''సారథి పిక్చర్స్''' [[సినిమా]] నిర్మాణ సంస్థ. తెలుగు సినిమా తొలిరోజుల్లో ఉన్నత ఆదర్శభావాలతో, సామాజిక చైతన్యానికి విలువనిచ్చి చిత్ర నిర్మాణం సాగించిన సంస్థ. ఇది ముందు [[మద్రాసు]]లో ఉండి తర్వాత కాలంలో [[హైదరాబాదు]]లో స్టుడియో నిర్మాణం జరిగింది. ఇది హైదరాబాదులో నిర్మించిన తొలి స్టూడియో. [[గుత్తా రామినీడు]] దర్శకత్వంతో వచ్చిన [[మా ఇంటి మహాలక్ష్మి (1959 సినిమా)|మా ఇంటి మహాలక్ష్మీ]] సినిమా ఇందులో చిత్రీకరణ జరుపుకున్న తొలిచిత్రం.<ref>http://www.totaltollywood.com/articles/history/index.php?id=4</ref> ప్రస్తుతం ఇక్కడ సినిమాలు, సీరియళ్ళు, షార్ట్ ఫిల్మ్స్ యాడ్ ఫిల్మ్స్ షూటింగ్ జరుపుకుంటున్నాయి.<ref name="సారథిలో ‘నంబర్‌ వన్‌ కోడలు’ షూటింగ్‌">{{cite news |last1=సాక్షి |first1=సినిమా |title=సారథిలో ‘నంబర్‌ వన్‌ కోడలు’ షూటింగ్‌ |url=https://www.sakshi.com/news/movies/no-1-kodalu-serial-shooting-begins-after-lockdown-exemptions-sarathi-studio-1293546 |accessdate=10 September 2020 |work=Sakshi |date=11 June 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200910155900/https://www.sakshi.com/news/movies/no-1-kodalu-serial-shooting-begins-after-lockdown-exemptions-sarathi-studio-1293546 |archivedate=10 September 2020 |language=te}}</ref> [[File:Sarathi studios, Ameerpet.jpg|thumb|'''సారథి స్టూడియోస్ గేటు''']] ==నిర్మించిన సినిమాలు== {{Div col|colwidth=20em|gap=2em}} * [[జైలుపక్షి]] (1986) * [[మూడు ముళ్ళు]] (1983) * [[పెళ్ళి చూపులు (సినిమా)|పెళ్ళిచూపులు]] (1982) * [[రాధా కళ్యాణం]] (1981) * [[సీతే రాముడైతే]] (1980) * [[ఇద్దరూ అసాధ్యులే]] (1979) * [[అన్నాదమ్ముల సవాల్|అన్నాదమ్మలు సవాల్]] (1978) * [[ఆత్మ బంధువు]] (1962) * [[కలసివుంటే కలదుసుఖం]] (1961) * [[కుంకుమ రేఖ ]] (1960) * [[భాగ్యదేవత]] (1959) * [[పెద్దరికాలు]] (1957) * [[రోజులు మారాయి (1955 సినిమా)|రోజులు మారాయి]] (1955) * [[అంతా మనవాళ్ళే]] (1954) * [[గృహప్రవేశం (1946 సినిమా)|గృహప్రవేశం]] (1946) * [[మాయలోకం]] (1945) * [[పంతులమ్మ (1943 సినిమా)|పంతులమ్మ]] (1943) * [[పత్ని (సినిమా)|పత్ని]] (1942) * [[రైతుబిడ్డ (1939 సినిమా)|రైతుబిడ్డ]] (1939) * [[మాల పిల్ల]] (1938) {{div col end}} ==చిత్రీకరించిన సినిమాలు== {{Div col|colwidth=20em|gap=2em}} * [[యాత్ర (2019 సినిమా)|యాత్ర]] (2019) * ఒక్క ఛాన్స్ (2016) * [[జనతా గ్యారేజ్]] (2016) * యశ్వంత్ వర్మ (2015) * [[ఆత్మీయులు]] (1969) * [[బంగారు గాజులు]] (1968) * [[నవరాత్రి (సినిమా)|నవరాత్రి]] (1966) * [[ప్రేమించి చూడు (1965 సినిమా)|ప్రేమించి చూడు]] (1965) * [[మురళీకృష్ణ]] (1964) * [[మా ఇంటి మహాలక్ష్మి (1959 సినిమా)|మా ఇంటి మహాలక్ష్మీ]] (1959) {{div col end}} == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== *[http://www.imdb.com/company/co0058630/ ఐ.ఎమ్.డి.బి.లో సారథి స్టుడియో పేజీ.] [[వర్గం:సినీ నిర్మాణ సంస్థలు]] [[వర్గం:తెలుగు సినిమా]] [[వర్గం:సంస్థలు]] 3a59n2wcvet7q8i7015tpjs499y4bsk 0 99587 3614953 464671 2022-08-04T04:50:44Z Muralikrishna m 106628 wikitext text/x-wiki [[శివ సహస్రనామ స్తోత్రము]]లోని తరువాతి నూరు నామముల అర్ధాలు: [[దస్త్రం:Lord Shiva statue at Murudeshwara.jpg|thumb|మురుడేశ్వరంలోని శివుని విగ్రహం]] ===శ్లోకము 71=== సయజ్ఞారిః = యజ్ఞశత్రువుతో కూడియుండువాడు సకామారిః = మన్మధుని శత్రువుతో కూడియుండువాడు మహాదంష్ట్రః = గొప్ప దంతములు కలవాడు మహాయుధః = గొప్పదైన ఆయుధము కలవాడు బహుధా నిందితః = అనేక విధముల నిందింపబడినవాడు సర్వః = సమస్తము తానే అయినవాడు శంకరః = సుఖమును కలుగజేయువాడు చంద్రశేఖరః = చంద్రుని శిరస్సునందు కలవాడు ===శ్లోకము 72=== అమరేశః = దేవతలకు అధిపతి అయినవాడు మహాదేవః = దేవతలలో గొప్పవాడు విశ్వదేవః = ప్రపంచమునకు దేవుడు సురారిహా = దేవతల శత్రువులను చంపినవాడు అహిర్భుధ్న్యః = నాగాభరణం కలవాడు అనిలాభః = గాలివంటి వాడు చేకితానః = సర్వజ్ఞుడు; అత్యంత జ్ఞానయుక్తుడు హరిః = తానే విష్ణురూపమైనవాడు ===శ్లోకము 73=== అజైకపాత్ = విష్ణువు ముఖ్యమైన పాదముగా కలవాడు కాపాలీ = కపాలమును ధరించినవాడు త్రిశంకుః = త్రిశంకువను రాజు తానే అయినవాడు అజితః = జయింపబడనివాడు శివః = భద్రమైనవాడు ధన్వంతరిః = దేవ వైద్యుడైన ధన్వంతరి యొక్క రూపం తానే అయినవాడు ధూమకేతుః = గణపతి తానైనవాడు స్కందః = కుమారస్వామి తానైనవాడు వైశ్రవణః = కుబేరుడు తానే అయినవాడు ===శ్లోకము 74=== ధాతా = బ్రహ్మ తానే అయినవాడు శక్రః = ఇంద్రుడు తానే అయినవాడు విష్ణుః = విష్ణువు తానే అయినవాడు మిత్రః = సూర్యుడు తానే అయినవాడు త్వష్టా = బ్రహ్మ తానే అయినవాడు ధ్రువః = ధ్రువుడు తానే అయినవాడు ధరః = ప్రపంచమును ధరించినవాడు ప్రభావః = గొప్ప పుట్టుక కలవాడు సర్వగః = అన్నింటియందు ఉండువాడు వాయుః = వాయు రూపము తానే అయినవాడు అర్యమా, సవితా = సూర్యుని రూపము తానే అయినవాడు రవిః = సూర్యుడు తానే అయినవాడు ===శ్లోకము 75=== ఉషంగుః = ఉషస్సును కలుగజేయు సూర్యుని రూపము తానే అయినవాడు విధాతా = బ్రహ్మ తానే అయినవాడు మాంధాతా = సృష్టికి ఆదియందు గల మాంధాత అనే రాజు తానే అయినవాడు భూతభావనః = ప్రాణుల యొక్క క్షేమమును గూర్చి ఆలోచించువాడు విభుః = అధిపతి అయినవాడు వర్ణవిభావీ = వర్ణముల యొక్క విశేషములను గూర్చి భావించువాడు సర్వకామగుణావహః = సమస్తమైన కోరికల గుణములను ఆవహించి యుండువాడు ===శ్లోకము 76=== పద్మనాభః = పద్మము నాభియందు గల విష్ణువు తానే అయినవాడు మహాగర్భ = గొప్పదైన గర్భము కలవాడు చంద్రవక్తః = చంద్రునివంటి ముఖము కలవాడు అనిలః = వాయువు తానే అయినవాడు అనలః = అగ్ని రూపము తానే అయినవాడు బలవాన్ = మిక్కిలి బలము కలవాడు ఉపశాంతః = మిక్కిలిగా శాంతించువాడు పురాణః = ప్రాచీనుడు పుణ్యచంచురీ = పుణ్యము చేత ప్రసిద్ధమైన వాడు. ===శ్లోకము 77=== కురుకర్తా = కురుక్షేత్రమును సృష్టించినవాడు, కురువాసీ = కురు భూముల యందు నివసించువాడు కురుభూతః = కురు భూములందు పుట్టినవాడు గుణౌషధః = మంచి గుణములు ఔషధములుగా కలవాడు సర్వాశయః = సమస్తమైన అభిప్రాయములు తానే అయినవాడు గర్భచారీ = సమస్త గర్భములందు సంచరించువాడు సర్వేషాం ప్రాణీనాం పతిః = సమస్తమైన ప్రాణులకు అధిపతి అయినవాడు. ===శ్లోకము 78=== దేవదేవః = దేవతలకు దేవుడైనవాడు సుఖాసక్తః = సుఖమునందు ఆసక్తి కలవాడు సదసత్ సర్వరత్నవిత్ = మంచి చెండు అను సమస్తమైన రత్నముల యొక్క జ్ఞానము కలవాడు కైలాసగిరివాసీ = కైలాస పర్వతమునందు నివసించువాడు హిమవత్ గిరి సంశ్రయః = హిమవత్ పర్వతమునందు నివసించువాడు. ===శ్లోకము 79=== కూలహారీ = ప్రవాహరూపములో నదుల దరులను కూల్చువాడు కులకర్తా = పుష్కరము మొదలైన పెద్ద సరస్సులను నిర్మించువాడు. బహువిద్యః = అనేకమైన విద్యలు కలవాడు బహుప్రదః = అనేకములు ఇచ్చువాడు వణిజః వ్యాపారమునకు మూలపురుషుడు వర్ధకీ = వృద్ధి పొందినవాడు వృక్షః = వృక్షము తానే అయినవాడు వకుళః = పొగడ చెట్టు తానే అయినవాడు చందనచ్ఛదః = చందనము యొక్క మైపూత కలవాడు. ===శ్లోకము 80=== సారగ్రీవః = బలముతో కూడిన కంఠము కలవాడు మహాశత్రుః = గొప్పవారైన శత్రువులు కలవాడు అలోలః = ఆసక్తి లేనివాడు మహౌషధః = గొప్ప ఔషధము వంటివాడు సిద్ధార్థకారీ = అర్థసిద్ధిని కలుగజేయువాడు సిద్ధార్థః = ప్రయోజనముల సిద్ధిని పొందినవాడు ఛందో వ్యాకరణోత్తరః = ఛందస్సు, వ్యాకరణములను బాగుగా పఠించినవాడు. [[వర్గం:శివ సహస్రనామ స్తోత్రము]] 20wey8z8f2919r74g2241sgtgft3nee 0 103647 3614990 3591679 2022-08-04T05:46:38Z 122.150.8.143 /* ఇతర లింకులు */ wikitext text/x-wiki {{Infobox Person | name = అడిగోపుల వెంకటరత్నం | residence = తిరుపతి, అంధ్రప్రదేశ్ | other_names = | image = ADIGOPULA.jpg | imagesize = 200px | caption = అడిగోపుల వెంకటరత్నం | birth_name = అడిగోపుల వెంకటరత్నం | birth_date = | birth_place = కొత్తవంగల్లు గ్రామం, కొడవలూరు మండలం, నెల్లూరు జిల్లా (నివాసం: తిరుపతి, అంధ్రప్రదేశ్) | native_place = కొత్తవంగల్లు | death_date = | death_place = | death_cause = | known = | occupation = సివిల్ ఇంజనీరు | title = | salary = | term = | predecessor = | successor = | party = | boards = | religion = | spouse = అడిగోపుల పద్మజ | partner = | children = అడిగోపుల మాధవి, అడిగోపుల శ్రీకాంత్, అడిగోపుల శాంతి | father = అడిగోపుల వెంకయ్య | mother = అడిగోపుల వెంకట సుబ్బమ్మ|| | website = http://adigopula.com | footnotes = | employer = | height = | weight = }} '''అడిగోపుల వెంకటరత్నం,''' ఒక ప్రఖ్యాత కవి, రచయిత. ఆయన రచించిన కవితలు అవధులు లేని ఆలోచనాశక్తి తో, బలమైన భావవ్యక్తీకరణతో , ప్రజలు ఎదుర్కొంటున్న సమస్యలను ప్రస్తావించి, తనదైన మార్గంలో వాటికి పరిష్కార మార్గాలను ప్రతిపాదించాడు. అపూర్వమైన భావ చిత్రాలతో సర్వాంగీకారంగా ప్రతీకాత్మికలు పరుచుకుని ప్రతి కవితా సరళసుందరం, అర్ధవంతం, సమాజస్థాపన, పేదరికం నిర్మూలన, పురుషాధిక్యత, అంటరాని వ్యధ మొదలైన వాటిని గురించి ఉంటుంది. మంచి మనిషిగా వుండి కావాల్సినంత కవిత్వం రాయొచ్చు అన్న జర్మన్ తత్త్వజ్ఞుడు 'గోధే' మాటల్ని అడిగోపుల నిజం చేశాడు. వీరి కవిత్వంలో నిబద్ధత, నిరాడంబరత, వృత్తి పట్ల నిజాయితీ, ప్రవృత్తి పట్ల అభిరుచితో కూడిన ఒక పెద్ద బాధ్యత కనిపిస్తాయి. ఈ సందర్భంగా 'ఎరిక్ ఫామ్' అన్న మాటలు గుర్తొస్తాయి - " The affirmation of one's own life, happy, growth, freedom is rooted in once capacity to love ie., in care, respect, responsibility and knowledge". తన జీవితాన్ని, సమాజాన్ని, మనుషుల్ని ఎంతగా ప్రేమిస్తాడో, అభిమానిస్తాడో తను కవిత్వాన్ని అంతే ప్రేమిస్తాడు. == బాల్యం, విద్యాభ్యాసం == వెంకటరత్నం నెల్లూరు జిల్లా, [[కొడవలూరు]] మండలం, [[గండవరం]] గ్రామంలో ఉన్నత పాఠశాల విద్య నభ్యసించాడు. కావలి లోని జవహర్ భారతిలో కళాశాల విద్యను పూర్తి చేశాడు. తిరుపతి, చెన్నైలో ఇంజనీరింగ్ పూర్తి చేసాడు. ==మొత్తం ప్రచురించిన రచనలు 26== కవితా సంపుటాలు - 25<br />కథా సంపుటి - 1 1.సూర్యోదయం (కవితా సంపుటి) 1984<br />2.ఎన్నాళ్లీచరిత్ర (కవితా సంపుటి) 1985<br />3.పురోగతి అంచున (కథా సంపుటి) 1985<br />4.జీవన పోరాటం (కవితా సంపుటి) 1986<br />5.బానిసత్వం అమ్మబడును (కవితా సంపుటి) 1987<br />6.మరణానికి రెండు ముఖాలు (కవితా సంపుటి) 1988<br />7.విప్లవానికి పురిటిగది (కవితా సంపుటి) 1990<br />8.అశ్రువీధిలో అగ్నిగానం (కవితా సంపుటి) 1991<br />9.యుద్ధమంటే మాకు భయం లేదు (కవితా సంపుటి) 1992<br />10.మట్టి మౌనం వహించదు (కవితా సంపుటి) 1994<br />11.మహాపథం (కవితా సంపుటి) 1996<br />12.రాతిచిగుళ్ళు (కవితా సంపుటి) 1998<br />13.అదృశ్యకుడ్యం (కవితా సంపుటి) 2000<br />14.సంకెళ్ళు తెగిన చప్పుళ్ళు (కవితా సంపుటి) 2002<br />15.శ్వేతపత్రం (కవితా సంపుటి) 2004<br />16.విశ్వగీతం (కవితా సంపుటి) 2006<br />17.రంగుల చీకటి (కవితా సంపుటి) 2009<br />18.రేపటి వర్తమానం (కవితా సంపుటి) 2011<br />19.రెక్క విప్పిన రాగం (కవితా సంపుటి) 2013<br />20.రేపటి జ్ఞాపకం (కవితా సంపుటి) 2016<br />21.ముందడుగు (కవితా సంపుటి) 2017<br />22.ముందడి (కన్నడం కవితా సంపుటి) 2018<br />23.కన్నీరిన్ నిరంగళ్ (తమిళం కవితా సంపుటి) 2018<br />24.పదండి ముందుకు (కవితా సంపుటి) 2019 25.కాలం నా చేతిలో వుంది (కవితా సంపుటి) 2020 26.జయభేరి (కవితా సంపుటి) 2021 ==అవార్డులు == 1985 లో కుందుర్తి స్మారక అవార్డు<br />1988 లో కుందుర్తి స్మారక అవార్డు<br />1990 లో శ్రీశ్రీ స్మారక అవార్డు<br />1990 లో తానా అవార్డు<br />1991 లో శ్రీశ్రీ స్మారక అవార్డు<br />1992 లో కరుణశ్రీ అవార్డు <br />1993 లో రంజని - కుందుర్తి స్మారక అవార్డు<br />1995 లో వాసిరెడ్డి - సుంకర అవార్డు <br />2000 లో శ్రీశ్రీ స్మారక అవార్డు<br />2002 లో సాహితీరత్న అవార్డు<br />2002 లో పొట్టిశ్రీరాములు తెలుగు విశ్వవిద్యాలయం వారి ప్రతిష్ఠాకర ప్రతిభా పురస్కారం.<br />2004 లో హర్యానా రాష్ట్ర జెమిని అకాడెమీ వారి సుభద్రాకుమారి చౌహాన్ జన్మ శతాబ్ది సమ్మాన్ అవార్డు<br />2009 లో భీమనాథం రాఘవరెడ్డి స్మారక సాహిత్య పురస్కారం.<br />2014 లో ఆంధ్రప్రదేశ్ ముఖ్యమంత్రి నారా చంద్రబాబు నాయిడు చే "కవిరత్న" బిరుదు ప్రదానం.2015 లో ఆంధ్రప్రదేశ్ ముఖ్యమంత్రి నారా చంద్రబాబు నాయిడు చే ఉగాది అవార్డు. 2016 లో ఆగష్టు 29 న గిడుగు రామమూర్తి (జయంతి తెెెెెలుగు బాషా దినోత్సవం సందర్భంగా ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్ర విశిష్ట సేవా పురస్కారం ,ఆంధ్రప్రదేశ్ ముఖ్యమంత్రి నారా చంద్రబాబు నాయిడు చే ప్రదానం.) 2017 లో నూతలపాటి గంగాధరం సాహితీ పురస్కారం . 2018 లో కొలకలూరి భాగీరథీ కవితా పురస్కారం. 2018 లో ఉమ్మడి శెట్టి సాహితీ ప్రతిభా పురస్కారం. 2021 లో గార్లపాటి సిద్ధమనాయుడు పురస్కారం. 2022 లో వచన కవితా పితామహుడు కుందుర్తి ఆంజనేయులుగారి శతజయంతి సందర్భంగా ఫ్రీవెర్స్ ఫ్రంట్ పురస్కారం. ==సాహితీ కృషికి గుర్తింపు== # 1994, 1996, 1998, 2000, 2002, 2004, 2006, 2009 మద్రాసు, హైదరాబాదు, ఢిల్లీ, విశాఖపట్నం, సింగపూర్, బెంగళూరు, విజయవాడ లలో జరిగిన ప్రపంచ తెలుగు మహాసభలలో ప్రతినిధిగా పాల్గొనటం జరిగింది. మొదటి ఐదు సభలకు నాగార్జున యూనివర్శిటి తన ప్రతినిధిగా పంపబడ్డారు. # వీరి కథలు తమిళం, మలయాళం, కన్నడంలోకి తర్జుమా చేశారు. కవితలు దేశం లోని 18భాషల్లోకి తర్జుమా చేశారు. # 'జాతీయ కవి'గా ప్రసార భారతి ద్వారా ఎంపికై 2000 సంవత్సరంలో గణతంత్ర దినోత్సవం సందర్భంగా పూణేలో జరిగిన జాతీయ కవి సమ్మేళనంలో పాల్గొన్నాడు. # అదృశ్యకుడ్యం కవిత 18 భాషల్లోకి తర్జుమా చెయ్యబడింది # భారత ప్రభుత్వపు సాంకేతిక మంత్రిత్వ శాఖచే యూనివర్శిటి ఆఫ్ హైదరాబాదులో అన్ని రచనలు వారి వెబ్ సైట్ లోను, కార్సస్ లోను భద్రపరచారు. # 2008 లో ఆస్ట్రేలియా తెలుగు సంఘం వార్షికోత్సవం సందర్భంగా సన్మానించబడ్డారు. ఈ సందర్భంగా 'సమకాలీన తెలుగు తీరుతెన్నులు' అనే అంశం పై సిడ్నీలో ప్రసంగం చేశారు. ==అవార్డు పొందిన పుస్తకాలు== 1990లో 'విప్లవానికి పురిటిగది' సమతా రచయితల సంఘం ఉత్తమ కవితా సంపుటి అవార్డు పొందినది. <br />1991 లో 'పురోగతి అంచున' ఉత్తమ కథా సంపుటిగా నాగార్జున యూనివర్శిటి శ్రీశ్రీ స్మారక గోల్డు మెడల్ పొందినది.<br />1992 లో 'యుద్ధమంటే మాకు భయం లేదు' ఉత్తమ కవితా సంపుటిగా కిన్నెర ఆర్ట్ థియేటర్, అయ్యగారి చారిటబుల్ ట్రస్టు అవార్డు పొందినది. ==సంఘ సేవకు ప్రశంసలు== *1986 లో విజయవాడ లయన్స్ క్లబ్ వారి ప్రశంసాపత్రం లభించింది. *1986-87 నాగార్జున యూనివర్శిటిలో ఆంధ్రప్రదేశ్ ప్రభుత్వం వారి తెలుగు గ్రామీణ క్రాంతి పథకం కింద అభివృద్ధి పనులు చేసినందుకు గాను ప్రశంసాపత్రం లభించింది. *1987-88 నాగార్జున యూనివర్శిటిలో ఎన్.ఎస్.ఎస్. కార్యక్రమాలు సమర్ధవంతంగా నిర్వహించినందుకు కేంద్ర ప్రభుత్వ మానవవనరుల శాఖ నుండి ప్రశంసాపత్రం లభించింది. ==ప్రత్యేక గుర్తింపులు== # 'మర్రిచెట్టు కింద మల్లెతీగ' ఉత్తమ కవితగా ఎంపిక చేసి నేషనల్ బుక్ ట్రస్ట్ ఆఫ్ ఇండియా వారు '20వ శతాబ్దపు తెలుగు కవిత్వం' అనే గ్రంథంలో ప్రచురించారు. # అమెరికన్ బయోగ్రాఫికల్ ఇన్స్టిట్యూట్ వారి కాంటెంపరరీ 'హు ఈజ్ హు'కు ఎంపిక కాబడి అడిగోపుల సంగ్రహ జీవితం ప్రచురించబడింది. ఆసియా పసిఫిక్ 'హు ఈజ్ హు'కు ఎంపిక కాబడి సంగ్రహ జీవితం ప్రచురించబడింది. # భారత్ ఎక్స్ లెన్సీగా 'ఫ్రెండ్ షిఫ్ ఫోరం ఆఫ్ ఇండియా' వారిచే 2000వ సంవత్సరంలో ఎంపిక చెయ్యటం జరిగింది. # ఆసియా పసిఫిక్ "హూ ఈజ్  హూ" కు ఎంపిక కాబడి సంగ్రహ జీవితం ప్రచురించబడింది   ==అడిగోపుల పై పరిశోధనలు== # నాగార్జున యూనివర్శిటి ప్రొఫెసర్ గోగినేని యోగప్రభావతి దేవి ఆధ్వర్యాన 'అడిగోపుల వారి కథలు - ఒక పరిశీలన' అనే పరిశోధనకు ఎన్. త్రివిక్రమ సూరికి ఎం.ఫిల్ డిగ్రీ 2005సంవత్సరంలో ప్రధానం చెయ్యటం జరిగింది. # శ్రీ వెంకటేశ్వర యూనివర్శిటిలో ప్రొఫెసర్ మేడిపల్లి రవికుమార్ పర్యవేక్షణలో 'అడిగోపుల వెంకటరత్నమ్ కవిత్వం - పరిశీలన ' అనే పరిశోధనకు ఎన్.భీమన్నకు 2012 సంవత్సరంలో పి.హెచ్ డి. ఇవ్వబడింది. నాగార్జున యూనివర్శిటిలో అడిగోపుల వెంకటరత్నమ్ కవిత్వం పై పి.హెచ్ డి. కోసం పరిశోధనలు జరుగుతున్నాయి. # ఆంధ్రా యూనివర్సిటిలో ఆచార్య M.జయదేవ్ ఆధ్వర్యాన " అడిగోపుల వెంకటరత్నమ్ రచనలు - పరిశీలన"అనే అంశంపై నక్కెళ్ళ వెంకట పద్మకుమారి పి.హెచ్.డి కోసం పరిశోధనలు చేస్తూ వుంది. ==అడిగోపుల గురించి ప్రముఖులు== ;డాక్టర్ ఆరుద్ర పిడికిలి బిగించి ప్రజలు<br /> మ్మడిగా మన ఈ వ్యవస్థ మార్చేదాకా<br /> పెడబొబ్బ సింహనాదం<br /> అడిగోపుల హోరుగాలి ఆగవు సుమ్మీ! మన పూర్వులు 'వాక్యం రసాత్మకం కావ్యం' అన్నారు. కానీ 'భావం రసాత్మకం కావ్యం' అన్న సంగతిని అడిగోపుల అభ్యుదయ కవితలు తేటతెల్లం చేసి చాటుతున్నాయి. ;ఆచార్య ఆత్రేయ అడిగోపులకి సామాజిక రాజకీయ స్పృహచైతన్యం ఎంతో గాఢంగా ఉంది. ఆయన కవిత్వం మనకు లోకం చూపుతాయి. లోకంలో జరిగే అన్యాయాల్ని ఎదుర్కొనే దారులు నేర్పుతాయి. ;డాక్టర్ [[సి. నారాయణ రెడ్డి]] అపూర్వమైన భావచిత్రాలతో సాముదాయకంగా అడిగోపుల వెంకటరత్నానిది ప్రతీతాత్మక కవిత్వం. అనువాదానికి ఒదిగే సారమూలికలన్నీ వీరి కవిత్వంలో ఉన్నాయి. వీరు అగ్రకవుల సరసన నిలుస్తారు. ;డాక్టర్ [[ఎన్.గోపి]] అడిగోపుల వెంకటరత్నం పరమ భావుకుడు. ఏది రాసినా సమయస్ఫూర్తితో రాస్తారు. వీరి కవిత్వంలో ఒక ఆల్కెమీ చదివేవారిని, రాసేవారిని క్షాలితం చేస్తుంది. ;ప్రొఫెసర్ రాచపాళెం చంద్రశేఖర రెడ్డి నెల్లూరు జిల్లా అనగానే మనకు వెంటనే గుర్తుకొచ్చేది సంప్రదాయవాదుల్లో వేదం వెంకటరాయ శాస్త్రి, దీపాల పిచ్చయ్య శాస్త్రి, ఆధునికుల్లో పట్టాభి, దువ్వూరి రామిరెడ్డి వంటి కవులు, కరుణకుమార్ వంటి కథకులు. కే.వి.ఆర్ వంటి విమర్శకులు, బంగూరి వంటి పరిశోధకులు, పుచ్చలపల్లి సుందరయ్య వంటి నిబద్థ రాజకీయ నాయకులు, వర్ధమాన సమాజం వంటి సాహితీ సాంస్కృతిక సంస్థలు..మొదలైనవి. ఈ వరుసలో చెప్పుకోవాల్సిన కవి అడిగోపుల వెంకటరత్నం. ;డాక్టర్ రావూరి భరద్వాజ ఒక సాధారణ దృశ్యాన్ని అసాధారణమైన కోణం నుండి వీక్షించి, అలా చూసినప్పుడు గోచరమయ్యే సౌందర్యం మీద ఎక్కడా మసకంటని పారదర్శకమైన పదాలను ఎన్నుకుని వాటి సాయంతో రంగు గీతలతో ఆలోచనల ఆటల్ని పాటల్ని చిత్రించడం తెలిసినవారు అడిగోపుల. ఆ కవిత్వంలో వర్తమాన సమాజం అంతా కనబడుతుంది. కొత్తగా, వెచ్చగా, కారంగా, పరిమళంగా, మట్టి వాసనగా, సూచనంగా, సమగ్రంగా ఇంకా చాల చాల వాటిగా... ;డాక్టర్ ఎస్.వి.భుజంగరాయ శర్మ ఈ సమాజాన్ని మార్చటానికి రచయతగా తనకున్న బాధ్యతను గుర్తించటానికి చాల దాఖలాలు అన్ని రచనల్లో కనబడతాయి. ;డా.సంజీవదేవ్ కవితలు చదువుతున్నంత సేపు ఆలోచననిస్తాయి. అనుభూతినిస్తాయి. చదివి ముగించిన తర్వాత వాటి ఛాయలు దగ్గరనుండి దూరానికి, దూరం నుండి సుదూరానికి పొడవయ్యి పోతూ పోతూ ఇంకొంత సేపటికి పొడవు లోతుగా మారిపోతుంది. పొడవు నీడలు లోతు నీడలై హృదయాన్ని తొలుస్తాయి. అడిగోపుల ఒక విలక్షణమైన కవి. ఆయనవి విశిష్ట కవితలు. ;డాక్టర్ గుంటూరు శేషేంద్ర శర్మ అడిగోపుల కావ్యాల్ని ఎంత గొప్ప రచనలుగా రూపొందించారంటే మన వర్తమాన దేశానికి ఇంతకంటే శక్తిశాలి చిత్రం మరొకటి వుండబోదనుకోవచ్చు. ఈయన కవిత్వం మనకు జ్ఞాపకం చేయని బాధ అంటూ లేదు. ఇలాంటి కావ్యాలే దేశాన్ని మార్చి మనిషి దుఖాన్ని హరిస్తాయి. ఇలాంటి కవులకి మనుషులు రుణగ్రస్తులై వుంటారు. ;కళాప్రపూర్ణ కొండవీటి వెంకటకవి అడిగోపుల కథలు ఒక ప్రత్యేకత సంతరించుకున్నాయి. ఇవి పరభాషలైన కన్నడం, మలయాళం, తమిళంలోకి అనువాదం అవ్వడమే వీటి ప్రత్యేకత. అడిగోపుల పురోగతి అంచున నుంచి తిరోగమనం సాగిస్తున్న ప్రజానీకానికి జీవితం పూల పాన్పు కాదని విప్పి చెప్పారు. ;పెద్దిభొట్ల సుబ్బరామయ్య అడిగోపులకు అవసరమైనంత కథన శక్తి ఉంది. కథా రచన పట్ల ప్రేమ ఉంది. చుట్టూ వున్నజీవితాన్ని నిశితంగా సానుభూతితో పరిశీలించగల హృదయం ఉంది. సమాజం పట్ల, వ్యక్తుల పట్ల అపారమైన సానుభూతి ఉంది. అవసరమైనంత చక్కని భాషా సంపద ఉంది. కథలలో వైలక్షణ్యం ఉంది. ;రావెల సాంబశివరావు రెండు సహస్రాబ్దాల సాక్షిగా రెండు శతాబ్దాలకు చెందిన ఈ కవి కొత్త మిలీనియంలో మనముందు నిలబెట్టిన సరికొత్త మహోదయం ఇదిగో...సోషలిజం రాల్చిన విత్తనాలతో నారుమళ్ళు పెంచి విశ్వ వినువీధిన అరుణపతాకం రెపరెపలాడిస్తూ ఈయన వేసిన కేకకు- కూతమరిచిన రైలుకూ పెట్టాల్సిందే. విచ్చుకున్న నిశ్శబ్దం రక్తాశ్రువై జారాల్సిందే. అడ్డుగోడలు ఎక్కడ తలెత్తినా బదాబదలు కావాల్సిందే. ;డాక్టర్ నాగభైరవ కోటేశ్వరరావు జీవితంలోను, కవిత్వంలోను సిన్సియారిటీకి ఎంత విలువుందో సి.నారాయణ రెడ్డికి తెలుసు. చిరంజీవి వెంకటరత్నానికి తెలుసు. శిల్ప సుందరం కానిదీ, జీవిత సంపర్కం లేనిదీ కవిత్వం ఎంత గొప్పదైనా నిరుపయోగం అన్న సంగతి ఆరుద్రకీ, అతడి ఏకలవ్యుడు అడిగోపులకీ తెలుసు. అడిగోపుల కవిత్వంలో ఆ తపన తీవ్రత ఉంది. ఆమ్రఫలపు రుచీ ఉంది. తీవ్రత భావానికి, రుచి శిల్పానిది. అడిగోపుల కవిత్వంలో విల్లంబు గురీ ఉంది. వైవిధ్యపు సిరీ ఉంది. గురి గమ్యం కోసం సిరి రమ్యం కోసం. అడిగోపుల తన్ను తాను ఆవిష్కరించుకున్న సందర్భాలని పాఠకుడు పరికించి, పులకించి, కదలి, కంపించి, కరాలెత్తి.. కంగ్రాట్స్ కవీ అంటాడు. వెంకటరత్నానికి సెల్యూట్ చేస్తాడు. ;రాచకొండ విశ్వనాధశాస్త్రి గాయాలే గేయాలని అడిగోపుల గారిని చదివితే తెలుస్తుంది. ;కాటూరు రవీంద్ర త్రివిక్రమ్ అడిగోపులది స్పష్టమైన కవితా ముద్ర. ఈయన సొంత గొంతుతోనే సాధించుకున్నాడు. ఆయనకు జాతీయ, అంతర్జాతీయ గౌరవాలు దక్కాలని నా ఆకాంక్ష. దక్కుతాయని నా తిరుగులేని నమ్మకం. ;వీరాజి అడిగోపుల గారిని నేను అల్లంత దూరాన చూస్తూనే.. అదిగో.. పులి వస్తున్నాడంటాను. అవును అడిగోపుల పులి లాంటి కవి. అచ్చమైన అభ్యుదయ కవి. అడిగోపుల ఒక్క కార్మికుడ్ని లేదా మరో కర్షకుడ్నిమాత్రమే భుజాన వేసుకున్న అభ్యుదయ కవి కాదు. సమాజంలోని అన్ని వర్గాల అంతరాల పోరలలోకి పంపించాలని నిరూపిస్తున్నాడు. అడిగోపుల రేపటి సుఖశాంతుల వైపు పోయే మార్గాన్ని కనిపెట్టాలని, ప్రచారం చెయ్యాలని కంకణం కట్టుకున్న ఇవాల్టి మేటి కవి. ;కళాప్రపూర్ణ మరుపూరు కోదండరామిరెడ్డి అడిగోపుల మధుర కవియై భావస్ఫూర్తితో అధిక్షేపణ రూపమైనా, మార్గదర్శకమైన కవిత్వం చెప్పి ఇంపు కలిగిస్తున్నాడు. ఎక్కిరింపుతో దెబ్బతిన్న వ్యక్తి చేతనే నవ్వించే ఈ కవి నేర్పు వేమన బాణితో వియ్యమందుతున్నది. ;ప్రొఫెసర్ జి.ఎన్.రెడ్డి, వైస్ చాన్సెలర్, శ్రీ వెంకటేశ్వర విశ్వవిద్యాలయం అడిగోపుల గారికి ఉత్తమ ఆధునికాభ్యుదయ కవుల్లో ఒకరిగా రాణించే కవి హృదయం, ప్రతిభ, రచనా పాటవం వుండటం అభినందించదక్క విషయం. వీరిది ఆవేశంలో కన్నా ఆలోచనలో పుట్టిన కవిత. '''డాక్టర్ జె. బాపురెడ్డి :''' "కాలపురుషుడొకండె త్రికాలవేది అతని దివ్యాంశం అడిగోపులాఖ్యా సుకవి కాన రేపటి చూపతన్ కవిత కబ్బి భావ భౌతిక సత్య సంబరితమయ్యె ! " '''విహారి :''' వాక్యాన్ని వ్యంగ్య విలసితం చేయటం, వక్రోక్తి,అభివ్యక్తి చాతుర్యం, అలంకార ప్రయోగం, ప్రతీకల్ని సంధించటం, ధ్వని ప్రసరణ వంటి అనేక గుణవిశేషాల సమాహారం శిల్ప మర్మజ్ఞుడైన వెంకటరత్నమ్ గారి కవిత్వం. '''ఆచార్య మేడిపల్లి రవి కుమార్ :''' అడిగోపుల కవిత్వం ఒక హోరుగాలి. సమాజంలో అసమానతలూ , దోపిడీలు, దౌర్జన్యాలు, మోసాలు వంటి ఇతరేతర అవలక్షణాలన్నీ సమసిపోనంత వరకూ.. ఈ హోరుగాలిలోని అగ్గి ఆరదు   అలుపెరుగని అడిగోపుల కలం ఆగదు! '''ఆచార్య కోలకనూరి ఇనాక్ :''' భవిష్యత్తును స్వప్నించే సామాజికుడు. అసంబద్దతలను తిరస్కరించే వేదనాశీలి, మాధుర్యం ఆహ్వానించే రసహృదయుడు, మానవ వికాస భావజాలం సంభవించే ఉన్నతకవి శ్రీ అడిగోపుల వెంకటరత్నం సాహిత్యంలో జవం, జీవం, వడి, వేడి, ఉన్నతంగా ఉన్నవని సహృదయులు గ్రహిస్తారు == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==ఇతర లింకులు== *http://www.adigopula.com/ *[https://www.facebook.com/%E0%B0%85%E0%B0%A1%E0%B0%BF%E0%B0%97%E0%B1%8B%E0%B0%AA%E0%B1%81%E0%B0%B2-%E0%B0%85%E0%B0%AD%E0%B1%8D%E0%B0%AF%E0%B1%81%E0%B0%A6%E0%B0%AF-%E0%B0%95%E0%B0%B5%E0%B0%BF%E0%B0%A4%E0%B1%8D%E0%B0%B5%E0%B0%82-489008681847737 Facebook.com/adigopula] *[https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=pfbid035U9NSBGdVZuCmihtuYzGNKmxzvQ3NvofnXTC8JWw5HNzV3CUBKrNwHQ976g9z43yl&id=489008681847737 కొండ్రెడ్డి వెంకటేశ్వర రెడ్డిగారి వ్యాసం] *http://www.avkf.org/BookLink/display_author_books.php?author_id=1082&PHPSESSID=59672fac64c58d48a57b9ff8e12601fd *http://www.archive.org/download/raatichigullu022513mbp/raatichigullu022513mbp.pdf *http://www.archive.org/download/marnanikirendumu021281mbp/marnanikirendumu021281mbp.pdf *http://www.archive.org/download/jivanaporatam020502mbp/jivanaporatam020502mbp.pdf *https://web.archive.org/web/20100211100559/http://indiaclub.com/shop/SearchResults.asp?ProdStock=19965 *https://web.archive.org/web/20100619052439/http://tirumala.org/svartscollege/telugu1.htm [[వర్గం:జనన సంవత్సరం తప్పిపోయినవి]] [[వర్గం:జీవిస్తున్న ప్రజలు]] [[వర్గం:నెల్లూరు జిల్లా కవులు]] g0edlsr8hkpokmijul3vhsaghyxduo4 3614991 3614990 2022-08-04T05:48:04Z 122.150.8.143 /* ఇతర లింకులు */ wikitext text/x-wiki {{Infobox Person | name = అడిగోపుల వెంకటరత్నం | residence = తిరుపతి, అంధ్రప్రదేశ్ | other_names = | image = ADIGOPULA.jpg | imagesize = 200px | caption = అడిగోపుల వెంకటరత్నం | birth_name = అడిగోపుల వెంకటరత్నం | birth_date = | birth_place = కొత్తవంగల్లు గ్రామం, కొడవలూరు మండలం, నెల్లూరు జిల్లా (నివాసం: తిరుపతి, అంధ్రప్రదేశ్) | native_place = కొత్తవంగల్లు | death_date = | death_place = | death_cause = | known = | occupation = సివిల్ ఇంజనీరు | title = | salary = | term = | predecessor = | successor = | party = | boards = | religion = | spouse = అడిగోపుల పద్మజ | partner = | children = అడిగోపుల మాధవి, అడిగోపుల శ్రీకాంత్, అడిగోపుల శాంతి | father = అడిగోపుల వెంకయ్య | mother = అడిగోపుల వెంకట సుబ్బమ్మ|| | website = http://adigopula.com | footnotes = | employer = | height = | weight = }} '''అడిగోపుల వెంకటరత్నం,''' ఒక ప్రఖ్యాత కవి, రచయిత. ఆయన రచించిన కవితలు అవధులు లేని ఆలోచనాశక్తి తో, బలమైన భావవ్యక్తీకరణతో , ప్రజలు ఎదుర్కొంటున్న సమస్యలను ప్రస్తావించి, తనదైన మార్గంలో వాటికి పరిష్కార మార్గాలను ప్రతిపాదించాడు. అపూర్వమైన భావ చిత్రాలతో సర్వాంగీకారంగా ప్రతీకాత్మికలు పరుచుకుని ప్రతి కవితా సరళసుందరం, అర్ధవంతం, సమాజస్థాపన, పేదరికం నిర్మూలన, పురుషాధిక్యత, అంటరాని వ్యధ మొదలైన వాటిని గురించి ఉంటుంది. మంచి మనిషిగా వుండి కావాల్సినంత కవిత్వం రాయొచ్చు అన్న జర్మన్ తత్త్వజ్ఞుడు 'గోధే' మాటల్ని అడిగోపుల నిజం చేశాడు. వీరి కవిత్వంలో నిబద్ధత, నిరాడంబరత, వృత్తి పట్ల నిజాయితీ, ప్రవృత్తి పట్ల అభిరుచితో కూడిన ఒక పెద్ద బాధ్యత కనిపిస్తాయి. ఈ సందర్భంగా 'ఎరిక్ ఫామ్' అన్న మాటలు గుర్తొస్తాయి - " The affirmation of one's own life, happy, growth, freedom is rooted in once capacity to love ie., in care, respect, responsibility and knowledge". తన జీవితాన్ని, సమాజాన్ని, మనుషుల్ని ఎంతగా ప్రేమిస్తాడో, అభిమానిస్తాడో తను కవిత్వాన్ని అంతే ప్రేమిస్తాడు. == బాల్యం, విద్యాభ్యాసం == వెంకటరత్నం నెల్లూరు జిల్లా, [[కొడవలూరు]] మండలం, [[గండవరం]] గ్రామంలో ఉన్నత పాఠశాల విద్య నభ్యసించాడు. కావలి లోని జవహర్ భారతిలో కళాశాల విద్యను పూర్తి చేశాడు. తిరుపతి, చెన్నైలో ఇంజనీరింగ్ పూర్తి చేసాడు. ==మొత్తం ప్రచురించిన రచనలు 26== కవితా సంపుటాలు - 25<br />కథా సంపుటి - 1 1.సూర్యోదయం (కవితా సంపుటి) 1984<br />2.ఎన్నాళ్లీచరిత్ర (కవితా సంపుటి) 1985<br />3.పురోగతి అంచున (కథా సంపుటి) 1985<br />4.జీవన పోరాటం (కవితా సంపుటి) 1986<br />5.బానిసత్వం అమ్మబడును (కవితా సంపుటి) 1987<br />6.మరణానికి రెండు ముఖాలు (కవితా సంపుటి) 1988<br />7.విప్లవానికి పురిటిగది (కవితా సంపుటి) 1990<br />8.అశ్రువీధిలో అగ్నిగానం (కవితా సంపుటి) 1991<br />9.యుద్ధమంటే మాకు భయం లేదు (కవితా సంపుటి) 1992<br />10.మట్టి మౌనం వహించదు (కవితా సంపుటి) 1994<br />11.మహాపథం (కవితా సంపుటి) 1996<br />12.రాతిచిగుళ్ళు (కవితా సంపుటి) 1998<br />13.అదృశ్యకుడ్యం (కవితా సంపుటి) 2000<br />14.సంకెళ్ళు తెగిన చప్పుళ్ళు (కవితా సంపుటి) 2002<br />15.శ్వేతపత్రం (కవితా సంపుటి) 2004<br />16.విశ్వగీతం (కవితా సంపుటి) 2006<br />17.రంగుల చీకటి (కవితా సంపుటి) 2009<br />18.రేపటి వర్తమానం (కవితా సంపుటి) 2011<br />19.రెక్క విప్పిన రాగం (కవితా సంపుటి) 2013<br />20.రేపటి జ్ఞాపకం (కవితా సంపుటి) 2016<br />21.ముందడుగు (కవితా సంపుటి) 2017<br />22.ముందడి (కన్నడం కవితా సంపుటి) 2018<br />23.కన్నీరిన్ నిరంగళ్ (తమిళం కవితా సంపుటి) 2018<br />24.పదండి ముందుకు (కవితా సంపుటి) 2019 25.కాలం నా చేతిలో వుంది (కవితా సంపుటి) 2020 26.జయభేరి (కవితా సంపుటి) 2021 ==అవార్డులు == 1985 లో కుందుర్తి స్మారక అవార్డు<br />1988 లో కుందుర్తి స్మారక అవార్డు<br />1990 లో శ్రీశ్రీ స్మారక అవార్డు<br />1990 లో తానా అవార్డు<br />1991 లో శ్రీశ్రీ స్మారక అవార్డు<br />1992 లో కరుణశ్రీ అవార్డు <br />1993 లో రంజని - కుందుర్తి స్మారక అవార్డు<br />1995 లో వాసిరెడ్డి - సుంకర అవార్డు <br />2000 లో శ్రీశ్రీ స్మారక అవార్డు<br />2002 లో సాహితీరత్న అవార్డు<br />2002 లో పొట్టిశ్రీరాములు తెలుగు విశ్వవిద్యాలయం వారి ప్రతిష్ఠాకర ప్రతిభా పురస్కారం.<br />2004 లో హర్యానా రాష్ట్ర జెమిని అకాడెమీ వారి సుభద్రాకుమారి చౌహాన్ జన్మ శతాబ్ది సమ్మాన్ అవార్డు<br />2009 లో భీమనాథం రాఘవరెడ్డి స్మారక సాహిత్య పురస్కారం.<br />2014 లో ఆంధ్రప్రదేశ్ ముఖ్యమంత్రి నారా చంద్రబాబు నాయిడు చే "కవిరత్న" బిరుదు ప్రదానం.2015 లో ఆంధ్రప్రదేశ్ ముఖ్యమంత్రి నారా చంద్రబాబు నాయిడు చే ఉగాది అవార్డు. 2016 లో ఆగష్టు 29 న గిడుగు రామమూర్తి (జయంతి తెెెెెలుగు బాషా దినోత్సవం సందర్భంగా ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్ర విశిష్ట సేవా పురస్కారం ,ఆంధ్రప్రదేశ్ ముఖ్యమంత్రి నారా చంద్రబాబు నాయిడు చే ప్రదానం.) 2017 లో నూతలపాటి గంగాధరం సాహితీ పురస్కారం . 2018 లో కొలకలూరి భాగీరథీ కవితా పురస్కారం. 2018 లో ఉమ్మడి శెట్టి సాహితీ ప్రతిభా పురస్కారం. 2021 లో గార్లపాటి సిద్ధమనాయుడు పురస్కారం. 2022 లో వచన కవితా పితామహుడు కుందుర్తి ఆంజనేయులుగారి శతజయంతి సందర్భంగా ఫ్రీవెర్స్ ఫ్రంట్ పురస్కారం. ==సాహితీ కృషికి గుర్తింపు== # 1994, 1996, 1998, 2000, 2002, 2004, 2006, 2009 మద్రాసు, హైదరాబాదు, ఢిల్లీ, విశాఖపట్నం, సింగపూర్, బెంగళూరు, విజయవాడ లలో జరిగిన ప్రపంచ తెలుగు మహాసభలలో ప్రతినిధిగా పాల్గొనటం జరిగింది. మొదటి ఐదు సభలకు నాగార్జున యూనివర్శిటి తన ప్రతినిధిగా పంపబడ్డారు. # వీరి కథలు తమిళం, మలయాళం, కన్నడంలోకి తర్జుమా చేశారు. కవితలు దేశం లోని 18భాషల్లోకి తర్జుమా చేశారు. # 'జాతీయ కవి'గా ప్రసార భారతి ద్వారా ఎంపికై 2000 సంవత్సరంలో గణతంత్ర దినోత్సవం సందర్భంగా పూణేలో జరిగిన జాతీయ కవి సమ్మేళనంలో పాల్గొన్నాడు. # అదృశ్యకుడ్యం కవిత 18 భాషల్లోకి తర్జుమా చెయ్యబడింది # భారత ప్రభుత్వపు సాంకేతిక మంత్రిత్వ శాఖచే యూనివర్శిటి ఆఫ్ హైదరాబాదులో అన్ని రచనలు వారి వెబ్ సైట్ లోను, కార్సస్ లోను భద్రపరచారు. # 2008 లో ఆస్ట్రేలియా తెలుగు సంఘం వార్షికోత్సవం సందర్భంగా సన్మానించబడ్డారు. ఈ సందర్భంగా 'సమకాలీన తెలుగు తీరుతెన్నులు' అనే అంశం పై సిడ్నీలో ప్రసంగం చేశారు. ==అవార్డు పొందిన పుస్తకాలు== 1990లో 'విప్లవానికి పురిటిగది' సమతా రచయితల సంఘం ఉత్తమ కవితా సంపుటి అవార్డు పొందినది. <br />1991 లో 'పురోగతి అంచున' ఉత్తమ కథా సంపుటిగా నాగార్జున యూనివర్శిటి శ్రీశ్రీ స్మారక గోల్డు మెడల్ పొందినది.<br />1992 లో 'యుద్ధమంటే మాకు భయం లేదు' ఉత్తమ కవితా సంపుటిగా కిన్నెర ఆర్ట్ థియేటర్, అయ్యగారి చారిటబుల్ ట్రస్టు అవార్డు పొందినది. ==సంఘ సేవకు ప్రశంసలు== *1986 లో విజయవాడ లయన్స్ క్లబ్ వారి ప్రశంసాపత్రం లభించింది. *1986-87 నాగార్జున యూనివర్శిటిలో ఆంధ్రప్రదేశ్ ప్రభుత్వం వారి తెలుగు గ్రామీణ క్రాంతి పథకం కింద అభివృద్ధి పనులు చేసినందుకు గాను ప్రశంసాపత్రం లభించింది. *1987-88 నాగార్జున యూనివర్శిటిలో ఎన్.ఎస్.ఎస్. కార్యక్రమాలు సమర్ధవంతంగా నిర్వహించినందుకు కేంద్ర ప్రభుత్వ మానవవనరుల శాఖ నుండి ప్రశంసాపత్రం లభించింది. ==ప్రత్యేక గుర్తింపులు== # 'మర్రిచెట్టు కింద మల్లెతీగ' ఉత్తమ కవితగా ఎంపిక చేసి నేషనల్ బుక్ ట్రస్ట్ ఆఫ్ ఇండియా వారు '20వ శతాబ్దపు తెలుగు కవిత్వం' అనే గ్రంథంలో ప్రచురించారు. # అమెరికన్ బయోగ్రాఫికల్ ఇన్స్టిట్యూట్ వారి కాంటెంపరరీ 'హు ఈజ్ హు'కు ఎంపిక కాబడి అడిగోపుల సంగ్రహ జీవితం ప్రచురించబడింది. ఆసియా పసిఫిక్ 'హు ఈజ్ హు'కు ఎంపిక కాబడి సంగ్రహ జీవితం ప్రచురించబడింది. # భారత్ ఎక్స్ లెన్సీగా 'ఫ్రెండ్ షిఫ్ ఫోరం ఆఫ్ ఇండియా' వారిచే 2000వ సంవత్సరంలో ఎంపిక చెయ్యటం జరిగింది. # ఆసియా పసిఫిక్ "హూ ఈజ్  హూ" కు ఎంపిక కాబడి సంగ్రహ జీవితం ప్రచురించబడింది   ==అడిగోపుల పై పరిశోధనలు== # నాగార్జున యూనివర్శిటి ప్రొఫెసర్ గోగినేని యోగప్రభావతి దేవి ఆధ్వర్యాన 'అడిగోపుల వారి కథలు - ఒక పరిశీలన' అనే పరిశోధనకు ఎన్. త్రివిక్రమ సూరికి ఎం.ఫిల్ డిగ్రీ 2005సంవత్సరంలో ప్రధానం చెయ్యటం జరిగింది. # శ్రీ వెంకటేశ్వర యూనివర్శిటిలో ప్రొఫెసర్ మేడిపల్లి రవికుమార్ పర్యవేక్షణలో 'అడిగోపుల వెంకటరత్నమ్ కవిత్వం - పరిశీలన ' అనే పరిశోధనకు ఎన్.భీమన్నకు 2012 సంవత్సరంలో పి.హెచ్ డి. ఇవ్వబడింది. నాగార్జున యూనివర్శిటిలో అడిగోపుల వెంకటరత్నమ్ కవిత్వం పై పి.హెచ్ డి. కోసం పరిశోధనలు జరుగుతున్నాయి. # ఆంధ్రా యూనివర్సిటిలో ఆచార్య M.జయదేవ్ ఆధ్వర్యాన " అడిగోపుల వెంకటరత్నమ్ రచనలు - పరిశీలన"అనే అంశంపై నక్కెళ్ళ వెంకట పద్మకుమారి పి.హెచ్.డి కోసం పరిశోధనలు చేస్తూ వుంది. ==అడిగోపుల గురించి ప్రముఖులు== ;డాక్టర్ ఆరుద్ర పిడికిలి బిగించి ప్రజలు<br /> మ్మడిగా మన ఈ వ్యవస్థ మార్చేదాకా<br /> పెడబొబ్బ సింహనాదం<br /> అడిగోపుల హోరుగాలి ఆగవు సుమ్మీ! మన పూర్వులు 'వాక్యం రసాత్మకం కావ్యం' అన్నారు. కానీ 'భావం రసాత్మకం కావ్యం' అన్న సంగతిని అడిగోపుల అభ్యుదయ కవితలు తేటతెల్లం చేసి చాటుతున్నాయి. ;ఆచార్య ఆత్రేయ అడిగోపులకి సామాజిక రాజకీయ స్పృహచైతన్యం ఎంతో గాఢంగా ఉంది. ఆయన కవిత్వం మనకు లోకం చూపుతాయి. లోకంలో జరిగే అన్యాయాల్ని ఎదుర్కొనే దారులు నేర్పుతాయి. ;డాక్టర్ [[సి. నారాయణ రెడ్డి]] అపూర్వమైన భావచిత్రాలతో సాముదాయకంగా అడిగోపుల వెంకటరత్నానిది ప్రతీతాత్మక కవిత్వం. అనువాదానికి ఒదిగే సారమూలికలన్నీ వీరి కవిత్వంలో ఉన్నాయి. వీరు అగ్రకవుల సరసన నిలుస్తారు. ;డాక్టర్ [[ఎన్.గోపి]] అడిగోపుల వెంకటరత్నం పరమ భావుకుడు. ఏది రాసినా సమయస్ఫూర్తితో రాస్తారు. వీరి కవిత్వంలో ఒక ఆల్కెమీ చదివేవారిని, రాసేవారిని క్షాలితం చేస్తుంది. ;ప్రొఫెసర్ రాచపాళెం చంద్రశేఖర రెడ్డి నెల్లూరు జిల్లా అనగానే మనకు వెంటనే గుర్తుకొచ్చేది సంప్రదాయవాదుల్లో వేదం వెంకటరాయ శాస్త్రి, దీపాల పిచ్చయ్య శాస్త్రి, ఆధునికుల్లో పట్టాభి, దువ్వూరి రామిరెడ్డి వంటి కవులు, కరుణకుమార్ వంటి కథకులు. కే.వి.ఆర్ వంటి విమర్శకులు, బంగూరి వంటి పరిశోధకులు, పుచ్చలపల్లి సుందరయ్య వంటి నిబద్థ రాజకీయ నాయకులు, వర్ధమాన సమాజం వంటి సాహితీ సాంస్కృతిక సంస్థలు..మొదలైనవి. ఈ వరుసలో చెప్పుకోవాల్సిన కవి అడిగోపుల వెంకటరత్నం. ;డాక్టర్ రావూరి భరద్వాజ ఒక సాధారణ దృశ్యాన్ని అసాధారణమైన కోణం నుండి వీక్షించి, అలా చూసినప్పుడు గోచరమయ్యే సౌందర్యం మీద ఎక్కడా మసకంటని పారదర్శకమైన పదాలను ఎన్నుకుని వాటి సాయంతో రంగు గీతలతో ఆలోచనల ఆటల్ని పాటల్ని చిత్రించడం తెలిసినవారు అడిగోపుల. ఆ కవిత్వంలో వర్తమాన సమాజం అంతా కనబడుతుంది. కొత్తగా, వెచ్చగా, కారంగా, పరిమళంగా, మట్టి వాసనగా, సూచనంగా, సమగ్రంగా ఇంకా చాల చాల వాటిగా... ;డాక్టర్ ఎస్.వి.భుజంగరాయ శర్మ ఈ సమాజాన్ని మార్చటానికి రచయతగా తనకున్న బాధ్యతను గుర్తించటానికి చాల దాఖలాలు అన్ని రచనల్లో కనబడతాయి. ;డా.సంజీవదేవ్ కవితలు చదువుతున్నంత సేపు ఆలోచననిస్తాయి. అనుభూతినిస్తాయి. చదివి ముగించిన తర్వాత వాటి ఛాయలు దగ్గరనుండి దూరానికి, దూరం నుండి సుదూరానికి పొడవయ్యి పోతూ పోతూ ఇంకొంత సేపటికి పొడవు లోతుగా మారిపోతుంది. పొడవు నీడలు లోతు నీడలై హృదయాన్ని తొలుస్తాయి. అడిగోపుల ఒక విలక్షణమైన కవి. ఆయనవి విశిష్ట కవితలు. ;డాక్టర్ గుంటూరు శేషేంద్ర శర్మ అడిగోపుల కావ్యాల్ని ఎంత గొప్ప రచనలుగా రూపొందించారంటే మన వర్తమాన దేశానికి ఇంతకంటే శక్తిశాలి చిత్రం మరొకటి వుండబోదనుకోవచ్చు. ఈయన కవిత్వం మనకు జ్ఞాపకం చేయని బాధ అంటూ లేదు. ఇలాంటి కావ్యాలే దేశాన్ని మార్చి మనిషి దుఖాన్ని హరిస్తాయి. ఇలాంటి కవులకి మనుషులు రుణగ్రస్తులై వుంటారు. ;కళాప్రపూర్ణ కొండవీటి వెంకటకవి అడిగోపుల కథలు ఒక ప్రత్యేకత సంతరించుకున్నాయి. ఇవి పరభాషలైన కన్నడం, మలయాళం, తమిళంలోకి అనువాదం అవ్వడమే వీటి ప్రత్యేకత. అడిగోపుల పురోగతి అంచున నుంచి తిరోగమనం సాగిస్తున్న ప్రజానీకానికి జీవితం పూల పాన్పు కాదని విప్పి చెప్పారు. ;పెద్దిభొట్ల సుబ్బరామయ్య అడిగోపులకు అవసరమైనంత కథన శక్తి ఉంది. కథా రచన పట్ల ప్రేమ ఉంది. చుట్టూ వున్నజీవితాన్ని నిశితంగా సానుభూతితో పరిశీలించగల హృదయం ఉంది. సమాజం పట్ల, వ్యక్తుల పట్ల అపారమైన సానుభూతి ఉంది. అవసరమైనంత చక్కని భాషా సంపద ఉంది. కథలలో వైలక్షణ్యం ఉంది. ;రావెల సాంబశివరావు రెండు సహస్రాబ్దాల సాక్షిగా రెండు శతాబ్దాలకు చెందిన ఈ కవి కొత్త మిలీనియంలో మనముందు నిలబెట్టిన సరికొత్త మహోదయం ఇదిగో...సోషలిజం రాల్చిన విత్తనాలతో నారుమళ్ళు పెంచి విశ్వ వినువీధిన అరుణపతాకం రెపరెపలాడిస్తూ ఈయన వేసిన కేకకు- కూతమరిచిన రైలుకూ పెట్టాల్సిందే. విచ్చుకున్న నిశ్శబ్దం రక్తాశ్రువై జారాల్సిందే. అడ్డుగోడలు ఎక్కడ తలెత్తినా బదాబదలు కావాల్సిందే. ;డాక్టర్ నాగభైరవ కోటేశ్వరరావు జీవితంలోను, కవిత్వంలోను సిన్సియారిటీకి ఎంత విలువుందో సి.నారాయణ రెడ్డికి తెలుసు. చిరంజీవి వెంకటరత్నానికి తెలుసు. శిల్ప సుందరం కానిదీ, జీవిత సంపర్కం లేనిదీ కవిత్వం ఎంత గొప్పదైనా నిరుపయోగం అన్న సంగతి ఆరుద్రకీ, అతడి ఏకలవ్యుడు అడిగోపులకీ తెలుసు. అడిగోపుల కవిత్వంలో ఆ తపన తీవ్రత ఉంది. ఆమ్రఫలపు రుచీ ఉంది. తీవ్రత భావానికి, రుచి శిల్పానిది. అడిగోపుల కవిత్వంలో విల్లంబు గురీ ఉంది. వైవిధ్యపు సిరీ ఉంది. గురి గమ్యం కోసం సిరి రమ్యం కోసం. అడిగోపుల తన్ను తాను ఆవిష్కరించుకున్న సందర్భాలని పాఠకుడు పరికించి, పులకించి, కదలి, కంపించి, కరాలెత్తి.. కంగ్రాట్స్ కవీ అంటాడు. వెంకటరత్నానికి సెల్యూట్ చేస్తాడు. ;రాచకొండ విశ్వనాధశాస్త్రి గాయాలే గేయాలని అడిగోపుల గారిని చదివితే తెలుస్తుంది. ;కాటూరు రవీంద్ర త్రివిక్రమ్ అడిగోపులది స్పష్టమైన కవితా ముద్ర. ఈయన సొంత గొంతుతోనే సాధించుకున్నాడు. ఆయనకు జాతీయ, అంతర్జాతీయ గౌరవాలు దక్కాలని నా ఆకాంక్ష. దక్కుతాయని నా తిరుగులేని నమ్మకం. ;వీరాజి అడిగోపుల గారిని నేను అల్లంత దూరాన చూస్తూనే.. అదిగో.. పులి వస్తున్నాడంటాను. అవును అడిగోపుల పులి లాంటి కవి. అచ్చమైన అభ్యుదయ కవి. అడిగోపుల ఒక్క కార్మికుడ్ని లేదా మరో కర్షకుడ్నిమాత్రమే భుజాన వేసుకున్న అభ్యుదయ కవి కాదు. సమాజంలోని అన్ని వర్గాల అంతరాల పోరలలోకి పంపించాలని నిరూపిస్తున్నాడు. అడిగోపుల రేపటి సుఖశాంతుల వైపు పోయే మార్గాన్ని కనిపెట్టాలని, ప్రచారం చెయ్యాలని కంకణం కట్టుకున్న ఇవాల్టి మేటి కవి. ;కళాప్రపూర్ణ మరుపూరు కోదండరామిరెడ్డి అడిగోపుల మధుర కవియై భావస్ఫూర్తితో అధిక్షేపణ రూపమైనా, మార్గదర్శకమైన కవిత్వం చెప్పి ఇంపు కలిగిస్తున్నాడు. ఎక్కిరింపుతో దెబ్బతిన్న వ్యక్తి చేతనే నవ్వించే ఈ కవి నేర్పు వేమన బాణితో వియ్యమందుతున్నది. ;ప్రొఫెసర్ జి.ఎన్.రెడ్డి, వైస్ చాన్సెలర్, శ్రీ వెంకటేశ్వర విశ్వవిద్యాలయం అడిగోపుల గారికి ఉత్తమ ఆధునికాభ్యుదయ కవుల్లో ఒకరిగా రాణించే కవి హృదయం, ప్రతిభ, రచనా పాటవం వుండటం అభినందించదక్క విషయం. వీరిది ఆవేశంలో కన్నా ఆలోచనలో పుట్టిన కవిత. '''డాక్టర్ జె. బాపురెడ్డి :''' "కాలపురుషుడొకండె త్రికాలవేది అతని దివ్యాంశం అడిగోపులాఖ్యా సుకవి కాన రేపటి చూపతన్ కవిత కబ్బి భావ భౌతిక సత్య సంబరితమయ్యె ! " '''విహారి :''' వాక్యాన్ని వ్యంగ్య విలసితం చేయటం, వక్రోక్తి,అభివ్యక్తి చాతుర్యం, అలంకార ప్రయోగం, ప్రతీకల్ని సంధించటం, ధ్వని ప్రసరణ వంటి అనేక గుణవిశేషాల సమాహారం శిల్ప మర్మజ్ఞుడైన వెంకటరత్నమ్ గారి కవిత్వం. '''ఆచార్య మేడిపల్లి రవి కుమార్ :''' అడిగోపుల కవిత్వం ఒక హోరుగాలి. సమాజంలో అసమానతలూ , దోపిడీలు, దౌర్జన్యాలు, మోసాలు వంటి ఇతరేతర అవలక్షణాలన్నీ సమసిపోనంత వరకూ.. ఈ హోరుగాలిలోని అగ్గి ఆరదు   అలుపెరుగని అడిగోపుల కలం ఆగదు! '''ఆచార్య కోలకనూరి ఇనాక్ :''' భవిష్యత్తును స్వప్నించే సామాజికుడు. అసంబద్దతలను తిరస్కరించే వేదనాశీలి, మాధుర్యం ఆహ్వానించే రసహృదయుడు, మానవ వికాస భావజాలం సంభవించే ఉన్నతకవి శ్రీ అడిగోపుల వెంకటరత్నం సాహిత్యంలో జవం, జీవం, వడి, వేడి, ఉన్నతంగా ఉన్నవని సహృదయులు గ్రహిస్తారు == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==ఇతర లింకులు== *[https://kavithvam.blogspot.com/ http://www.adigopula.com/] *[https://www.facebook.com/%E0%B0%85%E0%B0%A1%E0%B0%BF%E0%B0%97%E0%B1%8B%E0%B0%AA%E0%B1%81%E0%B0%B2-%E0%B0%85%E0%B0%AD%E0%B1%8D%E0%B0%AF%E0%B1%81%E0%B0%A6%E0%B0%AF-%E0%B0%95%E0%B0%B5%E0%B0%BF%E0%B0%A4%E0%B1%8D%E0%B0%B5%E0%B0%82-489008681847737 Facebook.com/adigopula] *[https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=pfbid035U9NSBGdVZuCmihtuYzGNKmxzvQ3NvofnXTC8JWw5HNzV3CUBKrNwHQ976g9z43yl&id=489008681847737 కొండ్రెడ్డి వెంకటేశ్వర రెడ్డిగారి వ్యాసం] *http://www.avkf.org/BookLink/display_author_books.php?author_id=1082&PHPSESSID=59672fac64c58d48a57b9ff8e12601fd *http://www.archive.org/download/raatichigullu022513mbp/raatichigullu022513mbp.pdf *http://www.archive.org/download/marnanikirendumu021281mbp/marnanikirendumu021281mbp.pdf *http://www.archive.org/download/jivanaporatam020502mbp/jivanaporatam020502mbp.pdf *https://web.archive.org/web/20100211100559/http://indiaclub.com/shop/SearchResults.asp?ProdStock=19965 *https://web.archive.org/web/20100619052439/http://tirumala.org/svartscollege/telugu1.htm [[వర్గం:జనన సంవత్సరం తప్పిపోయినవి]] [[వర్గం:జీవిస్తున్న ప్రజలు]] [[వర్గం:నెల్లూరు జిల్లా కవులు]] hpns9tw1qeeci943ucu4s17pqqj6pr3 0 118522 3614770 2890297 2022-08-03T17:27:45Z MYADAM ABHILASH 104188 /* 4వ భాగం */ wikitext text/x-wiki '''శ్రీ వేంకటేశ్వర పంచరత్నమాల''' వాగ్గేయకారుడు [[అన్నమాచార్య]] రచించిన కొన్ని [[కీర్తన]]ల సముదాయం. వీటిని సంగీతకళానిధి [[ఎమ్.ఎస్.సుబ్బలక్ష్మి]] గానం చేశారు. రాధా విశ్వనాథన్ గాత్ర సహకారాన్ని అందించారు. ఆమెకు కందదేవి అళగిరిస్వామి (వయోలిన్), గురువాయూర్ దొరై (మృదంగం), టి.హెచ్.వినాయకరం (ఘటం) వాద్య సహకారాన్ని అందించారు. దీనిని [[తిరుమల తిరుపతి దేవస్థానములు]] ఆర్థిక సహాయాన్ని అందించగా స రి గా మ (హెచ్.ఎమ్.వి) సంస్థ రికార్డు చేశారు. ==కీర్తనలు== ===1వ భాగం=== # శ్రీమన్నారాయణ = భౌళి రాగం # మనుజుడై పుట్టి = అభోగి రాగం # భావము లోన = శుద్ధ ధన్యాసి రాగం # క్షీరాబ్ధి కన్యకకు = కురంజి రాగం # డోలాయాం = [[ఖమస్ రాగం|ఖమాస్ రాగం]] # చేరి యశోదకు శిశువితడు = మోహన రాగం # దేవ దేవం భజే = హిందోళ రాగం # నానాటి బదుకు నాటకము = రేవతి రాగం ===2వ భాగం=== # వందే వాసుదేవం = శ్రీ రాగం # తాఝ్ సదైయుమ్ - పేయాళ్వార్ పాశురం = సింహేంద్ర మధ్యమం రాగం # ఎంత మాత్రము = రాగమాలిక # తొల్లియును = నీలాంబరి రాగం # భావయామి గోపాలబాలం = యమన్ కళ్యాణి రాగం # నటనల భ్రమయకు = లలితా రాగం # ఒకపరికొకపరి = ఖరహరప్రియ రాగం # కురై ఒన్రుమ్ ఇల్లయ్ - రాజాజీ = రాగమాలిక ===3వ భాగం=== # గణేష పంచరత్నం - శ్రీ ఆదిశంకరాచార్య - రాగమాలిక # మధురాష్టకం - శ్రీ వల్లభాచార్య - మిశ్ర [[ఖమస్ రాగం|ఖమాజ్]] # దశావతారం - గీత గోవిందం - శ్రీ జయదేవ - రాగమాలిక # నామ రామాయణం - రాగమాలిక # హనుమాన్ చాలీసా - గోస్వామి శ్రీ తులసీదాస్ ===4వ భాగం=== # శ్రీ వేంకటేశ్వర కరావలంబ స్తోత్రం - జగద్గురు శ్రీ నృసింహ భారతి స్వామిగళ్ # కనకథారా స్తవం - శ్రీ ఆదిశంకర భగవత్పాదులు # లక్ష్మీ అష్టోత్తరం # దుర్గా పంచరత్నం - జగద్గురు శ్రీ చంద్రశేఖరేంద్ర సరస్వతి స్వామిగళ్ # గోవిందాష్టకం - శ్రీ ఆదిశంకర భగవత్పాదులు # శ్రీ రంగనాథ గద్యం - శ్రీ రామానుజాచార్య # [[ద్వాదశ స్తోత్రం]] - శ్రీ మద్వాచార్య # శిక్షాష్టకం - శ్రీ చైతన్య మహాప్రభు ===5వ భాగం=== # నమో నమో రఘుకుల నాయక = నాట రాగం # కొలువుడీ భక్తి కొండల కోనేటి = కేదారగౌళ రాగం # పరమ పురుష నిరుపమాన = షణ్ముఖప్రియ రాగం # దీనుడనేను దేవుడవు నీవు = సావేరి రాగం # జో అత్యుతానంద జో జో ముకుందా = కాపీ రాగం # మరళి మరళి జయమంగళం = రాగమాలిక [[వర్గం:కీర్తనలు]] mafgaunwbwr2qcp0l9bmar7x3medzp2 1 123846 3614935 1395876 2022-08-04T04:04:35Z యర్రా రామారావు 28161 యర్రా రామారావు, [[చర్చ:మహబూబ్ నగర్]] పేజీని [[చర్చ:మహబూబ్​నగర్]] కు తరలించారు: మరింత మెరుగైన పేరు wikitext text/x-wiki {{వికీప్రాజెక్టు తెలంగాణ|జిల్లా=అవును|తరగతి=మంచిఅయ్యేది|ముఖ్యం=అతి}} fh169ddqz4wugpbn4u2to3m8sq0wv24 1 123847 3614937 717938 2022-08-04T04:04:35Z యర్రా రామారావు 28161 యర్రా రామారావు, [[చర్చ:మహబూబ్ నగర్/చేయవలసిన పనులు]] పేజీని [[చర్చ:మహబూబ్​నగర్/చేయవలసిన పనులు]] కు తరలించారు: మరింత మెరుగైన పేరు wikitext text/x-wiki #దారిమార్పు [[చర్చ:మహబూబ్ నగర్ జిల్లా/చేయవలసిన పనులు]] 5ajuoqemcwpsvxqxh3t6cdr0h6j89z3 0 127155 3614779 3470102 2022-08-03T17:33:38Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* తారాగణం */ wikitext text/x-wiki {{Infobox film | name = రచ్చ | image = Rachcha poster.jpg | caption = | director = [[సంపత్ నంది]] | producer =[[ఆర్. బి. చౌదరి]] | writer = పరుచూరి సోదరులు | starring = [[రాంచరణ్ తేజ]]<br />[[తమన్నా]]<br />[[ముఖేశ్ రిషి]] | music = [[మణిశర్మ]] | cinematography =[[సమీర్ రెడ్డి]] | art = ఆనందసాయి | editing = [[గౌతంరాజు]] | studio =మెగా సూపర్ గుడ్ ఫిలింస్ | released = {{Film date|2012|04|05|ref1=<ref name="ref1">{{cite web|url=http://www.muvi.com/movies/rachcha|title=Rachcha Movie Releasedate|publisher=muvi.com|accessdate=July 18, 2012|website=|archive-url=https://web.archive.org/web/20120822063649/http://www.muvi.com/movies/rachcha|archive-date=2012-08-22|url-status=dead}}</ref>}} | country = భారతదేశం | language = తెలుగు | runtime = 144 నిమిషాలు | budget = {{INRConvert|30|c}}<ref>{{cite web|url=http://www.muvi.com/movies/rachcha|title=Rachcha Movie Budget|publisher=muvi.com|accessdate=July 14, 2012|website=|archive-url=https://web.archive.org/web/20120822063649/http://www.muvi.com/movies/rachcha|archive-date=2012-08-22|url-status=dead}}</ref> | gross = {{INRConvert|45|c}}<ref>{{cite web|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-05-23/news-interviews/31825985_1_centers-collections-vizag|title=Racha collects over 45 crores in 50 days|publisher=[[The Times of India]]|accessdate=May 23, 2012, 11.54AM IST|website=|archive-date=2013-10-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20131004011446/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-05-23/news-interviews/31825985_1_centers-collections-vizag|url-status=dead}}</ref> }} '''రచ్చ ''' 2012 లో విడుదలైన తెలుగు చిత్రం. మెగా సూపర్ గుడ్ మూవీస్ పతాకంపై ఆర్. బి. చౌదరి ఈ సినిమాని నిర్మించారు. సంపత్ నంది దర్శకత్వం వహించిన ఈ సినిమాలో [[రాంచరణ్ తేజ]] మరియూ [[తమన్నా]] కథానాయక-నాయికలుగా నటించగా మణిశర్మ సంగీతాన్ని అందించారు. ఈ సినిమా 2012 ఏప్రిల్ 5న విడుదలైంది. తమిళ్ మరియూ మలయాళంలో అనువదించబడిన ఈ సినిమా మూడు భాషల్లో అనూహ్యవిజయాన్ని సాధించింది. ==కథ== బెట్టింగ్ రాజ్ ([[రాంచరణ్ తేజ]]) హైదరాబాదులో ఒక బస్తిలో ఉండే ఒక యువకుడు. బెట్టింగుల్లో గెలిచి తనని పెంచిన పెంపుడు తల్లిదండ్రులతో కలిసి ఒక సాధారణ జీవితం గడుపుతుంటాడు. తన పెంపుడు తండ్రి ([[ఎం. ఎస్. నారాయణ]]) తాగుబోతు అవడంచేత ఒక ప్రమాదకరమైన కాలేయ సంబంధిత వ్యాధితో బాధపడుతుంటాడు. నెలలోపు చికిత్స చేసి 20 లక్షల రూపాయలను రుసుముగా చెల్లించాలి. ఆ డబ్బును ఎలా సంపాదించాలని రాజు ఆలోచిస్తుండగా జేమ్స్ (అజ్మల్) అనే కుర్రాడు తనకు సహాయం చేస్తానంటాడు. బెట్ నియమం ప్రకారం ప్రమాదకరమైన డాన్ బళ్ళారి (ముఖేష్ రిషి) కూతురైన చైత్ర ([[తమన్నా]])ను డిసెంబరు 31లోపు ప్రేమలో పడేయాలి. అలా చెయ్యగలిగితే జేమ్స్ రాజుకు 20 లక్షలు ఇస్తాడు. ఈ ఛాలెంజిని రాజు స్వీకరిస్తాడు. చైత్రను ప్రేమలో పడేయడానికి రాజు చాలా కష్టపడతాడు. తను పెట్టిన షరతులన్నిటినీ నెగ్గి చివరికి తన ప్రేమను పొందుతాడు. కాని దురదృష్టవశాత్తూ వీళ్ళ ప్రేమవ్యవహారం గురించి బళ్ళారి తెలుసుకుంటాడు. డిసెంబరు 31 రాత్రి బళ్ళారి తన మనుషులని రాజును చంపమని పంపుతాడు. వారందిరినీ ఎదుర్కుని చైత్రతో కలిసి శ్రీశైలం పారిపోతాడు. తన స్నేహితుడు బైర్రెడ్డన్న ([[కోట శ్రీనివాసరావు]]), బైర్రెడ్డన్న కొడుకు (దేవ్ గిల్)తో కలిసి బళ్ళారి వారిని వెతకడం మొదలుపెడతాడు. అడవుల్లో బళ్ళారి మనుషుల నుంచి తప్పించుకు పారిపోతున్న రాజు, చైత్రలను జేమ్స్ కాపాడి ఒక చోటికి తీసుకెళ్తాడు. అక్కడ అనుకోకుండా బైర్రెడ్డన్న కొడుకు జేమ్స్ మరియూ రాజులను గాయపరిచి చైత్రను తీసుకుని వెళ్ళిపోతాడు. రాజుకి జేమ్స్ అసలు నిజం చెప్పడం మొదలుపెడతాడు. రాయదుర్గానికి చెందిన సూర్యనారాయణ (ఆర్. పార్థిబన్) ఆ ఊరిలో అందరిచే అభిమానించబడే పెద్దమనిషి. అతని కొడుకే రాజు. తన స్నేహితుడైన రామ్మూర్తి ([[నాజర్ (నటుడు)|నాజర్]]) కూతురే చైత్ర. అప్పటికే రామ్మూర్తి ఆస్తిపై కన్నేసిన తన బావమరిది బళ్ళారి రాజు, చైత్రల కుటుంబాలని చంపించి చైత్రని దత్తత తీసుకుంటాడు. అప్పుడు చిన్నవాడైన రాజు ఆ ప్రమాద స్థలం నుంచి పారిపోతాడు. చైత్ర మేజరయ్యాక తనని చంపి ఆస్తిని కాజేయాలని బళ్ళారి కుట్రపన్నుతాడు. బళ్ళారి గురించి పూర్తిగా తెలిసిన చైత్ర తన మిత్రుడైన జేమ్స్ ద్వారా బెట్టింగ్ రాజు గురించి తెలుసుకుని ఒక పక్కా ప్రణాళిక ద్వారా రాజుని ఈ ఆటలోకి లాగుతారు. జేమ్స్ ఆసుపత్రిలో జేరాక రాజు చైత్ర రాయదుర్గంలో ప్రమాదకరమైన పరిస్థితుల్లో ఉందని తెలుసుకున్న రాజు అక్కడికి చేరుకుంటాడు. అప్పటికే తమ కుటుంబాల చావులకి పగతో రగులుతున్న రాజుకి చైత్ర చేతిని గాయపరిచి చంపే ప్రయత్నం చేస్తున్నారని తెలిసి మరింత ఆగ్రహానికి లోనవుతాడు. బళ్ళారి, బైర్రెడ్డన్న, బైర్రెడ్డన్న కొడుకులను చంపి చైత్రను కాపాడిన రాజు తనని పెళ్ళి చేసుకుని తమ తల్లిదండ్రుల ఆశయాల ప్రకారం రామ్మూర్తి ఆస్తిని రాయదుర్గం ప్రజలకు పంచేస్తారు. ==తారాగణం== *[[రాంచరణ్ తేజ]] - బెట్టింగ్ రాజు *[[తమన్నా]] - చైత్ర *[[అజ్మల్ అమీర్]] - జేమ్స్ *ముఖేష్ రిషి - బళ్ళారి *[[కోట శ్రీనివాసరావు]] - బైర్రెడ్డన్న *దేవ్ గిల్ - బైర్రెడ్డన్న కొడుకు *[[ఆర్. పార్థిబన్]] - సూర్యనారాయణ *[[నాజర్ (నటుడు)|నాజర్]] - రామ్మూర్తి *పరుచూరి వెంకటేశ్వరరావు - జేమ్స్ తండ్రి *[[కన్నెగంటి బ్రహ్మానందం|బ్రహ్మానందం]] - రంగీలా *[[ఆలీ (నటుడు)|ఆలీ]] - పాపారావు *[[వేణు మాధవ్]] - రాజు స్నేహితుడు *రవిబాబు - సత్తి *జయప్రకాష్ రెడ్డి - శ్రీశైలం సి.ఐ. ==పాటలు== [[మణిశర్మ]] ఈ సినిమాకి సంగీతాన్ని అందించారు. రాంచరణ్ తేజతో ఇది ఆయన రెండో సినిమా. వేలాది అభిమానుల మధ్య ఈ సినిమా ఆడియో విడుదల ఘనంగా జరిగింది. 2012 మార్చి 11న హైదరాబాద్ నెక్లెస్ రోడ్డులోని పీపుల్స్ ప్లాజా ప్రాంతంలో జరిగిన ఈ కార్యక్రమానికి చిరంజీవి, రాంచరణ్ తేజ, తమన్నా, అల్లు అరవింద్, నాగేంద్రబాబు, రాజమౌళి, వినాయక్, వంశీ పైడిపల్లి తదితరులు వచ్చారు.<ref>{{citeweb|url=http://www.namastheamerica.com/?p=9006|title=ఘనంగా రచ్చ ఆడియో విడుదల|publisher=నమస్తే అమెరికా|accessdate=మార్చి 11, 2012}}</ref> ఈ సినిమాలో చిరంజీవి గారి [[గ్యాంగ్ లీడర్]] సినిమాలోని ''వానా వానా వెల్లువాయే'' పాటని రీమిక్స్ చేసారు. ఆ పాటతో పాటు మిగిలిన పాటలకు కూడా ప్రేక్షకులనుంచి మంచి ఆదరణ లభించింది. [[దస్త్రం:Vaana Vaana Racha.jpg|thumb|240px|''వానా వానా వెల్లువాయే'' పాటలో రాంచరణ్ తేజ మరియూ తమన్నా]] {| class="wikitable" style="width:70%;" |- ! పాట !! గానం !! రచన |- | ''రచ్చ'' || దీపు, రేవంత్, పృధ్వి || [[చంద్రబోస్ (రచయిత)|చంద్రబోస్]] |- | ''వానా వానా వెల్లువాయే''|| రాహుల్ నంబియర్, చైత్ర || [[భువనచంద్ర]] |- | ''ఢిల్లకు ఢిల్లకు'' || టిప్పు, [[గీతా మాధురి]] || [[చిన్ని చరణ్]] |- | ''ఒక పాదం'' || హేమచంద్ర, మాళవిక || చంద్రబోస్ |- | ''సింగరేణి ఉంది'' || సుఖ్విందర్ సింగ్, [[రాహుల్ సిప్లిగంజ్]], సాహితి || [[సుద్దాల అశోక్ తేజ]] |} ==విమర్శకుల స్పందన== 123తెలుగు.కామ్ వారు తమ సమీక్షలో "రచ్చ పూర్తి మాస్ జనం ని లక్ష్యంగా చేసుకొని చేసిన ఈ చిత్రం ఆ విషయంలో పూర్తి న్యాయం చేసింది. కమ్మర్షియల్ అంశాలు నిండుగా ఉన్న ఈ చిత్రం బి, సి కేంద్రాలలో భారీ విజయం సాదిస్తుంది. తమన్నా, రామ్ చరణ్ తేజ్ లు వారి నటనతో ఆకట్టుకున్నారు" అని వ్యాఖ్యానించారు.<ref>{{cite web|url=http://www.123telugu.com/telugu/reviews/review-racha-mass-masala-entertainer.html|title=సమీక్ష: “రచ్చ” – మాస్ మసాలా ఎంటర్ టైనర్|publisher=123తెలుగు.కామ్|accessdate=ఏప్రిల్ 5 2012}}</ref> వన్ ఇండియా వారు తమ సమీక్షలో "ఏదైమైనా మొదటి నుంచి ఈ చిత్రం రూపకర్తలు తమ టార్గెట్ మాస్ ఆడియన్స్, ఫ్యాన్స్ అని స్పష్టంగా చెప్తున్నారు. వారి అంచనాలకు తగినట్లే తయారైన ఈ చిత్రం వారిని రీచ్ అయ్యే అవకాశం ఉంది. పాటలు, పోరాటాలు మిగతా జనాలకి కూడా పడితే సినిమా ఎక్కువ కాలం నిలబడే అవకాశం ఉంది" అని వ్యాఖ్యానించారు.<ref>{{cite web|url=http://telugu.oneindia.in/movies/review/2012/04/ram-charan-rachcha-film-review-aid0071.html|title=వన్ మ్యాన్ షో ('రచ్చ' రివ్యూ)|publisher=వన్ ఇండియా|accessdate=ఏప్రిల్ 5 2012}}</ref> నమస్తే అమెరికా వారు తమ సమీక్షలో "రచ్చ ఓ తెలుగు సినిమా. ఒక సారి చూస్తే తప్పులేదు. కానీ, సినిమా చూశాక ఏ ఉద్వేగాలూ ఉండవు. ఓ రెండున్నర గంటల టైంపాస్ అంతే" అని వ్యాఖ్యానించారు.<ref>{{cite web|url=http://www.namastheamerica.com/?p=10096|title=రచ్చ రివ్యూ|publisher=నమస్తే అమెరికా|accessdate=ఏప్రిల్ 5 2012}}</ref> ==బాక్సాఫీస్ ఫలితం== ఈ చిత్రం {{INR}}700 మిలియన్ రూపాయల వసూళ్ళు సాధించి అందరినీ అబ్బురపరిచింది. ఈ చిత్రం {{INR}}850 మిలియన్ రూపాయల గ్రాస్ మరియూ విదేశాల్లో {{INR}}600 మిలియన్ రూపాయల గ్రాస్ కలెక్షన్లు వసూలు చేసింది. రచ్చ తమిళ్ అనువాద వర్షన్ {{INR}}149 మిలియన్ రూపాయలు మరియూ మలయాళం వర్షన్ {{INR}}10 మిలియన్ రూపాయలు వసూలు చేసాయి. 5 రోజుల్లో ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్రంలో {{INR}}140 మిలియన్ రూపాయలు మరియూ ప్రపంచవ్యాప్తంగా {{INR}}190 మిలియన్ రూపాయలు గ్రాస్ వసూలు చేసింది.<ref name="BO TOI">{{cite web|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-05-04/news-interviews/31572351_1_crore-mark-tollywood-magic-figure|title=Ram Charan's Racha crosses 45 crore mark|publisher=[[The Times of India]]|accessdate=4 May 2012|website=|archive-date=2013-08-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20130831084543/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-05-04/news-interviews/31572351_1_crore-mark-tollywood-magic-figure|url-status=dead}}</ref> ఈ సినిమా 2012 మే 24న 127 సెంటర్లలో 50 రోజులు పూర్తి చేసుకుంది.<ref>{{cite web|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-05-23/news-interviews/31825985_1_centers-collections-vizag|title=Ram Charan's Racha completes 50 days in 127 centers|publisher=[[The Times of India]]|accessdate=23 May 2012|website=|archive-date=2013-10-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20131004011446/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-05-23/news-interviews/31825985_1_centers-collections-vizag|url-status=dead}}</ref> ఆపై 2012 జూలై 13న 38 సెంటర్లలో 100 రోజులు పూర్తి చేసుకుంది.<ref>{{cite web|url=http://www.suryaa.com/entertainment/article-2-89538|title=38 కేంద్రాల్లో 100 రచ్చ|publisher=సూర్య దినపత్రిక|accessdate=జులై 13, 2012}}{{Dead link|date=జనవరి 2020 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ==మూలాలు== <references/> {{తెలుగు సినిమా వసూళ్లు}} [[వర్గం:2012 తెలుగు సినిమాలు]] [[వర్గం:కోట శ్రీనివాసరావు నటించిన సినిమాలు]] [[వర్గం:బ్రహ్మానందం నటించిన సినిమాలు]] n6x1v7bufay1gnna1pvmcelfswh9xte 0 141947 3614942 2888239 2022-08-04T04:39:47Z Muralikrishna m 106628 wikitext text/x-wiki {{Dead end|date=అక్టోబరు 2016}} {{Orphan|date=అక్టోబరు 2016}} {{ వికీకరణ}} [[దస్త్రం:Pipoon (fiber rich) eaten raw or added in any dish in Tharparkar.jpg|thumb|ఫైబర్ రిచ్ ఫుడ్ - పిపూన్]] '''పీచు పదార్ధమున్న ఆహారము''' పీచు పదార్ధమున్న ఆహారము, fiber rich foods పండ్లు, కాయగూరలు, గింజలు, పప్పులు, కందమూలాలు, సుగంధద్రవ్యాలు మానవుడికి ప్రకృతి ప్రసాదించిన అపురూపమైన వరము .ఆయా సీజన్లలో పండే పండ్లను ఆరగించడం మనకు తరతరాలుగా తెలుసును అన్నంతో కూడా ప్రకృతిసిద్ధమైన పండ్లు, కూరగాయలు ఇతర త్రునధన్యాలను ఆహారంగా ఆహారముగా తీసుకుని జీవించినట్లయితే శరీరానికి కావససిన అన్నిరకాల పోషకాలు లభిస్తాయి ... ఇదే అసలు ఉత్తమమైన జీవన విధానమని పకృతి వైద్యుల నమ్మకం..... fiber rich foods are five basic categories: * కాయకూరలు --Vegetables. * గింజ దాన్యాలు --Whole grains. * నట్స్, సీడ్స్ --Nuts and seeds. * బీన్స్, లెగూమ్స్ -- Beans & legumes. * తాజా & ఎండిన పండ్లు Fresh & dried fruits. పదార్ధాలలో ఉన్న ఫైబర్ రెండు రకాలు : కరిగే ఫైబర్ (soluble fiber) : ఇది బ్లడ్ కొలెస్టిరాల్ ను తగ్గిస్తుంది ..తద్వారా గుండె జబ్బులు వచ్చే అవకాశము తక్కువ చేయును .ఇవి గ్లూకోజ్ అబ్సార్ప్షన్‌ (glucose absorption) నెమ్మది చేయుటచేత రక్తములో సుగరు లెవల్ తగ్గును . ఓట్స్, ఓట్స్ తవుడు, బార్లీ, బ్రౌన్‌ రైస్, చిక్కుడు, పండ్లు, కాయకూరలు ఉదా: యాపిల్, ఆరెంజ్, కారెట్స్ మున్నగునవి . కరగని పీచు పదార్ధము (insoluble fiber) : దీనినే రఫేజ్ అని అంటాము . కడుపు నిండేందుకు ఉపయోగపడుతుంది . విరోచనము సాఫీగా జరుగును . తొక్కతీయని దాన్యాలు, అన్ని రకాల అపరాలు (చోళు, పెసలు, ఉలవలు) గోధుమ పొట్టు, జొన్న పొట్టు, పండ్లు తొక్కలు (outer peels), కాయల తొక్కలు, Here is presented a high fiber food list, so check out: * Grain Products: o Whole grain breads o Buns o Bagels o Muffins * Bran Flakes: o All Bran. o Red River cereal. o Corn bran cereal. o Whole wheat. * Shreddies: o Whole-wheat pastas. o Whole grains such as barley, popcorn, corn and brown rice. * Fruits: o Dried fruits such as apricots, dates, prunes and raisins o Berries such as blackberries, blueberries, raspberries and strawberries o Oranges, apple with skin and pear. * Vegetables: o Broccoli, spinach, Swiss chard and green peas. o Dried peas and beans such as kidney beans, lima beans, black-eyed beans, chick peas and lentils. o Nuts and seeds such as almonds, whole flaxseed and soynuts. ==మూలాలు== r8mhkuuuf5aas5341cq6qa0yfq3b233 3614945 3614942 2022-08-04T04:42:55Z Muralikrishna m 106628 wikitext text/x-wiki {{Dead end|date=అక్టోబరు 2016}} {{Orphan|date=అక్టోబరు 2016}} {{ వికీకరణ}} [[దస్త్రం:Pipoon (fiber rich) eaten raw or added in any dish in Tharparkar.jpg|thumb|ఫైబర్ రిచ్ ఫుడ్ - పిపూన్]] '''పీచు పదార్ధమున్న ఆహారము (ఆంగ్లం:''' fiber rich foods) పండ్లు, కాయగూరలు, గింజలు, పప్పులు, కందమూలాలు, సుగంధద్రవ్యాలు మానవుడికి ప్రకృతి ప్రసాదించిన అపురూపమైన వరము .ఆయా సీజన్లలో పండే పండ్లను ఆరగించడం మనకు తరతరాలుగా తెలుసును అన్నంతో కూడా ప్రకృతిసిద్ధమైన పండ్లు, కూరగాయలు ఇతర త్రునధన్యాలను ఆహారంగా ఆహారముగా తీసుకుని జీవించినట్లయితే శరీరానికి కావససిన అన్నిరకాల పోషకాలు లభిస్తాయి ... ఇదే అసలు ఉత్తమమైన జీవన విధానమని పకృతి వైద్యుల నమ్మకం..... fiber rich foods are five basic categories: * కాయకూరలు --Vegetables. * గింజ దాన్యాలు --Whole grains. * నట్స్, సీడ్స్ --Nuts and seeds. * బీన్స్, లెగూమ్స్ -- Beans & legumes. * తాజా & ఎండిన పండ్లు Fresh & dried fruits. పదార్ధాలలో ఉన్న ఫైబర్ రెండు రకాలు : కరిగే ఫైబర్ (soluble fiber) : ఇది బ్లడ్ కొలెస్టిరాల్ ను తగ్గిస్తుంది ..తద్వారా గుండె జబ్బులు వచ్చే అవకాశము తక్కువ చేయును .ఇవి గ్లూకోజ్ అబ్సార్ప్షన్‌ (glucose absorption) నెమ్మది చేయుటచేత రక్తములో సుగరు లెవల్ తగ్గును . ఓట్స్, ఓట్స్ తవుడు, బార్లీ, బ్రౌన్‌ రైస్, చిక్కుడు, పండ్లు, కాయకూరలు ఉదా: యాపిల్, ఆరెంజ్, కారెట్స్ మున్నగునవి . కరగని పీచు పదార్ధము (insoluble fiber) : దీనినే రఫేజ్ అని అంటాము . కడుపు నిండేందుకు ఉపయోగపడుతుంది . విరోచనము సాఫీగా జరుగును . తొక్కతీయని దాన్యాలు, అన్ని రకాల అపరాలు (చోళు, పెసలు, ఉలవలు) గోధుమ పొట్టు, జొన్న పొట్టు, పండ్లు తొక్కలు (outer peels), కాయల తొక్కలు, ==మూలాలు== 1m4iqugiol1c3epm20mv2aagg5b7od6 3614947 3614945 2022-08-04T04:44:08Z Muralikrishna m 106628 wikitext text/x-wiki {{విలీనం | పీచు}} {{Dead end|date=అక్టోబరు 2016}} {{Orphan|date=అక్టోబరు 2016}} {{ వికీకరణ}} [[దస్త్రం:Pipoon (fiber rich) eaten raw or added in any dish in Tharparkar.jpg|thumb|ఫైబర్ రిచ్ ఫుడ్ - పిపూన్]] '''పీచు పదార్ధమున్న ఆహారము (ఆంగ్లం:''' fiber rich foods) పండ్లు, కాయగూరలు, గింజలు, పప్పులు, కందమూలాలు, సుగంధద్రవ్యాలు మానవుడికి ప్రకృతి ప్రసాదించిన అపురూపమైన వరము .ఆయా సీజన్లలో పండే పండ్లను ఆరగించడం మనకు తరతరాలుగా తెలుసును అన్నంతో కూడా ప్రకృతిసిద్ధమైన పండ్లు, కూరగాయలు ఇతర త్రునధన్యాలను ఆహారంగా ఆహారముగా తీసుకుని జీవించినట్లయితే శరీరానికి కావససిన అన్నిరకాల పోషకాలు లభిస్తాయి ... ఇదే అసలు ఉత్తమమైన జీవన విధానమని పకృతి వైద్యుల నమ్మకం..... fiber rich foods are five basic categories: * కాయకూరలు --Vegetables. * గింజ దాన్యాలు --Whole grains. * నట్స్, సీడ్స్ --Nuts and seeds. * బీన్స్, లెగూమ్స్ -- Beans & legumes. * తాజా & ఎండిన పండ్లు Fresh & dried fruits. పదార్ధాలలో ఉన్న ఫైబర్ రెండు రకాలు : కరిగే ఫైబర్ (soluble fiber) : ఇది బ్లడ్ కొలెస్టిరాల్ ను తగ్గిస్తుంది ..తద్వారా గుండె జబ్బులు వచ్చే అవకాశము తక్కువ చేయును .ఇవి గ్లూకోజ్ అబ్సార్ప్షన్‌ (glucose absorption) నెమ్మది చేయుటచేత రక్తములో సుగరు లెవల్ తగ్గును . ఓట్స్, ఓట్స్ తవుడు, బార్లీ, బ్రౌన్‌ రైస్, చిక్కుడు, పండ్లు, కాయకూరలు ఉదా: యాపిల్, ఆరెంజ్, కారెట్స్ మున్నగునవి . కరగని పీచు పదార్ధము (insoluble fiber) : దీనినే రఫేజ్ అని అంటాము . కడుపు నిండేందుకు ఉపయోగపడుతుంది . విరోచనము సాఫీగా జరుగును . తొక్కతీయని దాన్యాలు, అన్ని రకాల అపరాలు (చోళు, పెసలు, ఉలవలు) గోధుమ పొట్టు, జొన్న పొట్టు, పండ్లు తొక్కలు (outer peels), కాయల తొక్కలు, ==మూలాలు== aia64me6c2avh6hqzu9hwnd0cqku3ax 0 151827 3614840 2987693 2022-08-03T18:37:11Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox film | name = మిణుగురులు | image = | caption = | director = [[అయోధ్యకుమార్‌ కృష్ణంశెట్టి]] | producer = అయోధ్యకుమార్‌ కృష్ణంశెట్టి | writer = ఎన్.వీ.బీ.చౌదరి , అయోధ్యకుమార్‌ కృష్ణంశెట్టి | starring = [[ఆశిష్‌ విద్యార్థి]],<br/> [[సుహాసిని]], <br/> [[రఘుబీర్ యాదవ్]], <br/>[[జయవాణి]] | music = రాజశేఖర్‌ శర్మ | editing = | studio = రెస్పెక్ట్‌ క్రియేషన్స్‌ | distributor = | released = జనవరి 14, 2014 | runtime = | country = భారతదేశం | language = తెలుగు | budget = | gross = }} మిణుగురులు అనేది 2014 లో వచ్చిన ఒక [[తెలుగు]] సినిమా. ఈ సినిమా కథాంశం ఒక అంధ విద్యార్థుల జీవితంలో జరిగే అన్యాయాల గురించి తెలుపుతుంది.అయోధ్య కుమార్ కృష్ణమశెట్టి ఈ చిత్రానికి నిర్మాత, దర్శకుడు.14 వ అంతర్జాతీయ బాలల చిత్రోత్సవాలలో ఎంపికైన ఏకైక తెలుగు సినిమా ఇది. ==చిత్ర కథ== రాజు అనే 14 ఏళ్ళ బాలుడు ప్రమాదంలో కంటి చూపును కోల్పోతాడు, కొడుకును చూసి అతడు తమ మధ్య నివసించలేడని భావించిన తండ్రి అతడిని ఒక అంధ విద్యార్థుల వసతిగృహంలో వదిలేస్తాడు. ఇక్కడ ఇన్‌చార్జుగా ఉన్న ఆశిష్ విద్యార్థి, తాగుడుకు, జూదాలకు బానిస అయ్యి తప్పు మీద తప్పులు చేస్తూ వాటి నుండి బయటపడటానికి అప్పులు చేస్తూ వాటిని తీర్చుటకు వసతిగృహ నిర్వహణకై వచ్చే నిధులను దుర్వినియోగం చేస్తాడు. అనాథ శరణాలయంలో ఉంటూ ఎన్నో అన్యాయాలను చేస్తున్న సిబ్బందిని గమనించిన రాజు, ఈ విషయాన్ని ఎలాగైనా కలెక్టరుకు చేరవేసి వారి సహాయాన్ని పొందాలనుకుంటాడు. రాజు కనుచూపును కోల్పోకముందు అతనికి వ్రాయడం వచ్చు కనుక ఆ అనుభవంతోటి మిత్రులతో కలిసి ఒక ఉత్తరాన్ని వ్రాసి దానిని రోజూ పాలు పోయడానికి వచ్చే అతడి బాల్య మిత్రుడికి ఇచ్చి జిల్లా కలెక్టరు కార్యాలయానికి చేరవేస్తాడు. విషయం తెలుసుకున్న కలెక్టరు గారు వెంటనే దానిపై నివేదిక ఇవ్వాల్సిందిగా సంబంధిత అధికారులను ఆదేశిస్తారు. వెనువెంటనే హాస్టలులో ఇన్స్పెక్షన్ నిర్వహించబడబోతోంది అనే విషయాన్ని తెలుసుకున్న సిబ్బంది జాగ్రత్తపడి తూతూమంత్రంగా ఏర్పాట్లు చేసి పర్యవేక్షణకు వచ్చిన అధికారిని మభ్యపెట్టుటకు ప్రయత్నించి ఇన్‌చార్జ్ విఫలమవుతాడు. ఈ క్రమంలో కొంత ధనంతో అధికారిని ప్రలోభపెట్టి విషయాన్ని పైకి చేరకుండా చేస్తాడు. రాజు తన మిత్రుల బృందం చేసిన యత్నం విఫలం కావడంతో నిరాశకు గురవుతారు. వసతిగృహంలో జరిగే విషయాలను పై అధికారులకు ఉత్తరం వ్రాసింది ఎవరో కనుక్కునే ప్రయత్నంలో ఉన్న ఇన్‌చార్జు కొత్తగా చేరిన రాజే చేసాడని తెలుసుకుని అతడిని చితకబాదుతాడు. ఆ తరువాత ఒక రోజు పాఠశాలలో ఉపాధ్యాయుడు కాంతి పాఠంలో కెమేరా అంశాన్ని బోధిస్తాడు. ఆ సందర్భంలో కెమేరా ఉంటే ఇక్కడ జరిగే విషయాలను బంధించి వాటిని కలెక్టరు గారికి చేరవేయడం చాలా సులభం అనే ఆలోచన తడుతుంది రాజుకు. అందుకు కెమేరా అవసరమని గ్రహించిన రాజు కెమేరాను పొందే యోచనలో పడతాడు. ఈ విషయాన్ని మిత్రులకు చెబితే వారు ఇది మనవల్ల కాదని రాజుని నిరాశపరుస్తారు. అయితే ఛాయాచిత్రగ్రహణంలో మంచి పట్టువున్న రాజు పట్టువదలని విక్రమార్కుని వలె అందరిని ఒప్పించి అందుకు అవసరమైన కెమేరాను తోటి మిత్రురాలి సహాయంతో పాలుపోసే తన మిత్రుని నుండి సంపాదిస్తాడు. అయితే ఏవిధంగా చిత్రీకరించాలో ముందుగానే సన్నద్ధమైన రాజు, అతని మిత్రబృందం ప్రణాళికా బద్ధంగా ఒక్కొక్క సమస్యను చిత్రీకరించి అది తన బాల్యమిత్రుడైన పాలవాడికి ఇచ్చి అందులో ఉన్న విషయాన్ని డీవీడీగా మార్చి అందజేయమని అభ్యర్థిస్తాడు. ఆ [[డీవీడీ]] కోసం ఆతృతగా ఎదురుచూస్తున్న వారికి, కేమేరా రికార్డింగులో ఏమీలేదని చెప్పి రాజు మిత్రుడు వాపోతాడు. తన మిత్రుడు అబద్ధం చెప్పాడని గ్రహించిన రాజు గృహం నుండి తప్పించుకుని తన మిత్రుడు ఒకనాడు చెప్పిన గుర్తుల ఆధారంగా అతడిని కలుసుకుని డీవీడీని సేకరించి కలెక్టరు గారి కార్యాలయానికి పయనమవుతారు. కార్య నిమఘ్నులైన కలెక్టరు గారిని అంత తొందరగా కలవడం వీలుపడదు అని తెలుసుకున్న రాజు కార్యాలయ భవనంపైకి చేరి కలెక్టరు గారిని వెంటనే తనను కలిసేలా ఆత్మహత్యాయత్నానికి ప్రయత్నించగా వెనువెంటనే [[కలెక్టరు]] గారు బయటికి వచ్చి జరిగిందంతా తెలుసుకుంటారు. వివరాలు తెలుసుకున్న కలెక్టరు గారు అందుకు కారణమైన ఇన్‌చార్జుపై తగు చర్యలు తీసుకుని అక్కడ ఉన్న అంధ విద్యార్థులకు విముక్తి కల్పిస్తారు. ==నటవర్గం== *[[ఆశిష్ విద్యార్థి]] ==పురస్కారాలు== # [[నంది పురస్కారం]] - [[2012 నంది పురస్కారాలు]]లో ద్వితీయ ఉత్తమ చిత్రం, ఉత్తమ తొలి చిత్ర దర్శకుడు (కృష్ణంశెట్టి అయోధ్య కుమార్), ఉత్తమ కథా రచయిత (కృష్ణంశెట్టి అయోధ్య కుమార్), ఉత్తమ పాత్రోచిత నటుడు ([[ఆశిష్ విద్యార్థి]]), ఉత్తమ బాల నటుడు (దీపక్ సరోజ్), ఉత్తమ బాల నటి (రుషిణి), ఉత్తమ డబ్బింగ్ ఆర్టిస్టు మేల్ ([[ఆర్.సి.యం. రాజు]]) విభాగంలో అవార్డులు వచ్చాయి.<ref>{{Cite news|url=http://www.hindustantimes.com/regional-movies/nandi-awards-here-s-the-complete-list-of-winners-for-2012-and-2013/story-98h1g3ETtYipb4qGVgcgaM.html|title=Nandi Awards: Here’s the complete list of winners for 2012 and 2013|date=2017-03-01|work=hindustantimes.com/|access-date=30 June 2020|language=en}}</ref><ref name="బెస్ట్ హీరో అవార్డ్ ను సొంతం చేసుకున్న బాహుబలి ప్రభాస్..!!">{{cite news |last1=మన తెలంగాణ |first1=ప్రత్యేక వార్తలు |title=బెస్ట్ హీరో అవార్డ్ ను సొంతం చేసుకున్న బాహుబలి ప్రభాస్..!! |url=https://www.manatelangana.news/ap-govt-announces-nandi-awards-for-2012-and-2013/ |accessdate=30 June 2020 |date=1 March 2017 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200626033718/https://www.manatelangana.news/ap-govt-announces-nandi-awards-for-2012-and-2013/ |archivedate=26 June 2020}}</ref><ref name="నంది అవార్డులు 2012, 2013">{{cite news |last1=సాక్షి |first1=ఎడ్యుకేషన్ |title=నంది అవార్డులు 2012, 2013 |url=https://www.sakshieducation.com/Ca/TStory.aspx?cid=1&sid=298&chid=1495&nid=157657 |accessdate=30 June 2020 |work=www.sakshieducation.com |date=2 March 2017 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200626033421/http://www.sakshieducation.com/Ca/TStory.aspx?cid=1&sid=298&chid=1495&nid=157657 |archivedate=26 June 2020}}</ref><ref name="2012, 2013 నంది అవార్డుల ప్రకటన">{{cite news |last1=నవ తెలంగాణ |first1=నవచిత్రం |title=2012, 2013 నంది అవార్డుల ప్రకటన |url=https://www.navatelangana.com/article/nava-chitram/513169 |accessdate=30 June 2020 |work=NavaTelangana |date=2 March 2017 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200626034527/http://www.navatelangana.com/article/nava-chitram/513169 |archivedate=26 June 2020}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లంకెలు== *[http://www.youtube.com/watch?v=CL0s0hftlMg ప్రచార చిత్రం] *[http://timesofindia.indiatimes.com/movie-review/29343265.cms చిత్ర సమీక్ష 1] *[http://www.indiaglitz.com/channels/telugu/review/17056.html చిత్ర సమీక్ష 2] [[వర్గం:2014 తెలుగు సినిమాలు]] lti1261rlabiz4sel8ohvxym7tzm10m 10 157121 3614662 1026092 2022-08-03T13:27:17Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki {{Navbox |name = తెలంగాణ జైనమత క్షేత్రాలు |title = [[తెలంగాణ]] జైనమత క్షేత్రాలు |titlestyle = background:#75FDC5; |groupstyle = background:#ffeb7f; |liststyle = padding:0.25em 0; line-height:1.4em; <!--otherwise lists can appear to form continuous whole--> background:#fffbe5; |group1 = |list1 = [[కుల్చారం]] * [[కొలనుపాక]] * [[గొల్లత్తగుడి]] * [[పూడూరు (గద్వాల)|పూడూరు]] * [[ప్రాగటూర్]] * [[బోధన్ (పట్టణ)|బోధన్]] * [[హనుమకొండ]] * <noinclude> [[వర్గం:తెలంగాణకు సంబంధించిన మూసలు]] </noinclude> }} 7gqwhnwr3ynp1yqngbirjreurwtgq5m 0 160924 3614918 3584544 2022-08-04T03:47:03Z Nagarani Bethi 60383 wikitext text/x-wiki {{Infobox Settlement | name = కొత్తపేట | native_name = | native_name_lang = | other_name = | nickname = | settlement_type = సమీపప్రాంతం | image_skyline = Victoria Memorial Home, Hyderabad.png | image_alt = | image_caption = కొత్తపేటలోని విక్టోరియా మెమోరియల్ హోం | pushpin_map = తెలంగాణ | pushpin_label_position = right | pushpin_map_alt = | pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో గ్రామ స్థానం | latd = 17.376197 | latNS = N | longd = 78.546053 | longEW = E | coordinates_display = inline,title | subdivision_type = దేశం | subdivision_name = {{flag|భారతదేశం}} | subdivision_type1 = [[రాష్ట్రం]] | subdivision_name1 = [[తెలంగాణ]] | subdivision_type2 = [[జిల్లా]] | subdivision_name2 = [[హైదరాబాదు]] | subdivision_type3 = మెట్రో | subdivision_name3 = [[హైదరాబాదు]] | established_title = <!-- Established --> | subdivision_type4 = జోన్ | subdivision_name4 = తూర్పు | subdivision_type5 = పరిధి | subdivision_name5 = [[ఎల్.బి.నగర్]]/[[గడ్డి అన్నారం]] | subdivision_type6 = వార్డు | subdivision_name6 = 8 | established_date = | founder = | named_for = | government_type = | governing_body = [[హైదరాబాదు మహానగరపాలక సంస్థ]]<ref>{{Cite web|url=https://www.hmda.gov.in/Gos/2008MAUD_MS-570.PDF|title=Abstract of Govt of Andhra Pradesh order dated 25th Aug 2008|last=|first=|date=|website=www.hmda.gov.in|publisher=Government of Andhra Pradesh|access-date=2020-09-27|archive-date=2018-05-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20180516160516/http://www.hmda.gov.in/Gos/2008MAUD_MS-570.PDF|url-status=dead}}</ref> | unit_pref = మెట్రీక్ | area_footnotes = | area_rank = | area_total_km2 = | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_total = 33864 | population_as_of = 2011 | population_rank = | population_density_km2 = ఆటో | population_demonym = | population_footnotes = <ref name="ward">{{cite web|title=Delimitation of Election Wards|url=http://www.ghmc.gov.in/tender%20pdfs/election_wards.pdf|website=Greater Hyderabad Municipal Corporation|format=PDF|url-status=dead|df=dmy-all|access-date=27 సెప్టెంబర్ 2020|archive-date=10 నవంబర్ 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20111110083915/http://www.ghmc.gov.in/tender%20pdfs/election_wards.pdf}}</ref> | demographics_type1 = భాషలు | demographics1_title1 = అధికారిక | demographics1_info1 = [[తెలుగు]] | timezone1 = భారత కాలమానం | utc_offset1 = +5:30 | postal_code_type = [[పిన్‌కోడ్]] | postal_code = 500 060 | registration_plate = | blank1_name_sec1 = [[లోకసభ]] నియోజకవర్గం | blank1_info_sec1 = [[మల్కాజ్‌గిరి లోకసభ నియోజకవర్గం]] | blank2_name_sec1 = [[శాసనసభ]] నియోజకవర్గం | blank2_info_sec1 = [[ఎల్బీనగర్ శాసనసభ నియోజకవర్గం]] | blank3_name_sec1 = ప్రణాళిక సంస్థ | blank3_info_sec1 = [[హైదరాబాదు మహానగరపాలక సంస్థ]] | website = | footnotes = }} '''కొత్తపేట,''' [[తెలంగాణ రాష్ట్రం]], [[రంగారెడ్డి జిల్లా]], [[బాలాపూర్ మండలం]]లోని గ్రామం. [[దిల్‍సుఖ్‍నగర్]] నుండి [[ఎల్.బి.నగర్]] కి వెళ్ళేదారిలో ఈ కొత్తపేట ఉంది. ఇది [[జనగణన పట్టణం]]. == జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో == 2016 అక్టోబరు 11న చేసిన తెలంగాణ జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ గ్రామం పాత రంగారెడ్డి జిల్లాలోని [[సరూర్‌నగర్‌ మండలం|సరూర్‌నగర్‌ మండలంలో]] ఉండేది. పునర్వ్యవస్థీకరణలో దీన్ని కొత్తగా ఏర్పాటుచేసిన బాలాపూర్ మండలంలోకి చేర్చారు.<ref>{{Cite web|title=రంగారెడ్డి జిల్లా|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211227084046/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2022-08-04|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ}}</ref> ==చరిత్ర== బ్రిటీషుకాలంలో నిర్మించిన [[విక్టోరియా మెమోరియల్ హోం]] భవనం కొత్తపేటలోనే ఉంది. ఇక్కడ ప్రధాన జిల్లా కోర్టు కూడా ఉంది. ==కమర్షియల్స్ ప్రాంతంలో== ప్రధాన రహదారి వెంట షాపులు, బ్యాంకులు, అన్ని రకాల షాపింగ్ కాంప్లెక్సులు ఉన్నాయి. ఇక్కడ కొత్తపేట పండ్ల మార్కెట్ ఉంది.<ref>{{Cite news|url=http://www.newindianexpress.com/cities/hyderabad/2017/mar/09/ahead-of-summer-fruits-flood-hyderabad-markets-1579339.html|title=Fruits flood Hyderabad Markets}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.realtycompass.com/upcoming-apartments-around-kothapet-in-hyderabad-south?page=1|title=Kothapet - Realty Compass|last=|first=|date=|website=|access-date=|archive-date=2018-06-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20180618203126/https://www.realtycompass.com/upcoming-apartments-around-kothapet-in-hyderabad-south?page=1|url-status=dead}}</ref> ఇది రాష్ట్రంలోనే అతిపెద్ద పండ్ల మార్కెట్.<ref>{{Cite news|url=http://www.newindianexpress.com/cities/hyderabad/2017/mar/23/gaddiannaram-market-to-be-shifted-to-koheda-to-ease-traffic-snarls-1584692.html|title=Gaddiannaram market to be shifted to Koheda to ease traffic snarls}}</ref> రైతు బజార్, స్వర్ణ కంచి, సౌత్ ఇండియా షాపింగ్ మాల్, చెన్నై షాపింగ్ మాల్, రిలయన్స్ డిజిటల్ వంటివి ఉన్నాయి. సరూర్ నగర్ ఇండోర్ స్టేడియం, విక్టోరియా మొమోరియల్ హోం ప్లే గ్రౌండ్ ప్లే ఉన్నాయి. ==రవాణా== [[తెలంగాణ రాష్ట్ర రోడ్డు రవాణా సంస్థ]] ఆధ్వర్యంలో కొత్తపేట నుండి నగరంలోని అన్ని ప్రాంతాలకు బస్సులు నడపబడుతున్నాయి. కొత్తపేటకు సమీపంలోని చైతన్యపురిలో [[హైదరాబాదు మెట్రో రైలు ప్రాజెక్టు|మెట్రో స్టేషను]] కూడా ఉంది.<ref>{{Cite web|url=http://www.ltmetro.in/hyderabad-metro-rail/project-highlights/stations/|title=Victoria Memorial - Kothapet Metro Station L&T metro|last=|first=|date=|website=|access-date=2020-09-27}}</ref> ==ప్రసిద్ధ ప్రదేశాలు== [[File:Dusk at Saroornagar lake.jpg|thumb|రాత్రి వేళలో సరూర్‌నగర్‌ చెరువు|alt=|280x280px]] * బిఎస్ఎన్ఎల్ టెలిఫోన్ ఎక్స్చేంజ్ * కొత్తపేట ఫ్రూట్ మార్కెట్ * పివిటి మార్కెట్ * [[విక్టోరియా మెమోరియల్ హోం]] * [[సరూర్‌నగర్‌ చెరువు]] * మహాలక్ష్మి థియేటర్ ==కొత్తపేటలో, దాని చుట్టూ ఉన్న కాలనీలు== లక్ష్మీ నగర్ కాలనీ, గాయత్రీపురం కాలనీ, శ్రీ రామలింగేశ్వర కాలనీ, విజయపురి కాలనీ, కమలా నగర్, చైత్యన్యపురి, నేతాజీ నగర్, మారుతి నగర్, కృష్ణవేణి నగర్,ఉదయనగర్ కాలనీ, సరస్వతి నగర్, మాతాలక్ష్మీ నగర్, న్యూ మారుతి నగర్, గ్రీన్ హిల్స్ కాలనీ, వాసవి కాలనీ, వివేకానంద నగర్, విద్యుత్ నగర్,హనుమాన్ నగర్, అల్కానగర్, టెలిఫోన్ కాలనీ, ఇందిరా నగర్ కాలనీ, సౌభాగ్యపురం కాలనీ, సిండికేట్ బ్యాంక్ కాలనీ, ఎస్బిఐ కాలనీ, హుడా కాంప్లెక్స్, క్రాంతి నగర్ కాలనీ, వైద్యులు కాలనీ, హరిపురి కాలనీ, ఆర్బిఐ కాలనీ, మారుతీ నగర్, న్యూ మారుతీ నగర్ ఈస్ట్ శ్రీ సాయి బాబా కాలనీ, (పాత మద్దతు కాలనీ), న్యూ ఆర్బిఐ కాలనీ, రత్నానగర్, మొయ్యానగర్, సత్యానగర్ == టిమ్స్ ఆసుపత్రి == కొత్తపేట పరిధిలోని గడ్డి‌అన్నారం (కొత్తపేట) పండ్ల మార్కె‌ట్‌లో 21.36 ఎక‌రాల్లో జీ ప్ల‌స్ 14 అంత‌స్తుల్లో వెయ్యి ప‌డ‌క‌ల మ‌ల్టీ సూప‌ర్ స్పెషాలిటీ ఆసుప‌త్రి నిర్మాణానికి 2022 ఏప్రిల్ 26న ఉదయం 11 గంటల 50 నిమిషాలకు ముఖ్య‌మంత్రి [[కల్వకుంట్ల చంద్రశేఖరరావు|క‌ల్వ‌కుంట్ల చంద్ర‌శేఖ‌ర్ రావు]] భూమిపూజ చేశాడు. 900 కోట్లు రూపాయలతో నిర్మించనున్న ఈ మ‌ల్టీ సూప‌ర్‌ స్పె‌షా‌లిటీ హాస్పి‌ట‌ల్‌లో వెయ్యి ప‌డ‌క‌లను (300 ఐసీయూ బెడ్స్), 16 ఆప‌రేష‌న్ థియేట‌ర్లు ఏర్పాటు చేయనున్నారు. ఈ కార్య‌క్ర‌మంలో మంత్రులు [[తన్నీరు హరీశ్ రావు|టి. హ‌రీశ్‌రావు]], [[వేముల ప్ర‌శాంత్ రెడ్డి]], [[సబితా ఇంద్రారెడ్డి|స‌బితా ఇంద్రారెడ్డి]], ఎమ్మెల్యేలు [[దేవిరెడ్డి సుధీర్ రెడ్డి]], [[మంచిరెడ్డి కిషన్‌రెడ్డి|మంచిరెడ్డి కిష‌న్ రెడ్డి]], [[గుర్కా జైపాల్ యాదవ్|జైపాల్ యాద‌వ్]], జీహెచ్ఎంసీ మేయ‌ర్ [[గద్వాల విజయలక్ష్మి|గ‌ద్వాల విజ‌య‌ల‌క్ష్మి]], ఇతర ప్ర‌జాప్ర‌తినిధులు, అధికారులు పాల్గొన్నారు.<ref>{{Cite web|last=telugu|first=NT News|date=2022-04-26|title=ఎల్బీన‌గ‌ర్ టిమ్స్‌కు ముఖ్య‌మంత్రి కేసీఆర్ భూమిపూజ‌|url=https://www.ntnews.com/hyderabad/cm-kcr-laid-foundation-stone-to-lb-nagar-tims-at-gaddi-annaram-557648|archive-url=https://web.archive.org/web/20220426121105/https://www.ntnews.com/hyderabad/cm-kcr-laid-foundation-stone-to-lb-nagar-tims-at-gaddi-annaram-557648|archive-date=2022-04-26|access-date=2022-04-26|website=Namasthe Telangana|language=te}}</ref><ref>{{Cite web|date=2022-04-26|title=CM KCR: హైదరాబాద్‌లో టిమ్స్‌ ఆస్పత్రులకు సీఎం కేసీఆర్‌ భూమి పూజ|url=https://www.eenadu.net/telugu-news/telangana/cm-kcr-bhumipooja-for-lb-nagar-tims/1800/122082128|archive-url=https://web.archive.org/web/20220426195432/https://www.eenadu.net/telugu-news/telangana/cm-kcr-bhumipooja-for-lb-nagar-tims/1800/122082128|archive-date=2022-04-26|access-date=2022-04-26|website=EENADU|language=te}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} == వెలుపలి లంకెలు == {{బాలాపూర్ (రంగారెడ్డి) మండలంలోని గ్రామాలు}} [[వర్గం:హైదరాబాదు]] [[వర్గం:హైదరాబాదులోని ప్రాంతాలు]] [[వర్గం:జనగణన పట్టణాలు]] rm8db4f8tb4fioszetawufyeo29k5wa 0 168807 3615056 3391024 2022-08-04T08:17:37Z Muralikrishna m 106628 wikitext text/x-wiki {{Infobox dot-com company | name = గూగుల్ పటములు (Google Maps) | logo = [[File:Logo 2013 Google.png|frameless|alt=Google logo]] | screenshot = | caption = Screenshot of classic Google Maps street map view. | url = {{URL|https://maps.google.com}}, {{URL|https://maps.google.com/preview}} | commercial = అవును | type = [[Web mapping]] | key_people = [[Jens Eilstrup Rasmussen]]<br><small>([[Inventor]] & [[Entrepreneur|Co-Founder]])</small><br>[[Lars Rasmussen (software developer)|Lars Rasmussen]] <small>([[Entrepreneur|Co-Founder]])</small> | language = బహుభాషలు | registration = Optional, included with a Google Account | owner = [[గూగుల్]] | launch date = {{start date and age|2005|2|8}} | current status = Active | revenue = }} '''గూగుల్ పటములు ''' లేదా '''గూగుల్ మ్యాప్స్ ''' (Google Maps) [[గూగుల్]] సంస్థ అందిస్తున్న ఒక రకమైన సేవలు. దీని ద్వారా భౌగోళిక ప్రదేశాలను గుర్తించడం వీలవుతుంది. ==ఇవి కూడా చూడండి== *[[ఓపెన్‌స్ట్రీట్‌మేప్(OSM)]] *[[గూగుల్ ఎర్త్]] [[File:Google Maps zusammenhängende Regionen (1).png|thumb|గూగుల్ మ్యాప్స్|260x260px]] ==బయటి లంకెలు== * [https://maps.google.com గూగుల్ పటములు] ** [https://www.google.com/mobile/maps/ గూగుల్ పటములు - [[మొబైల్ యాప్స్|మొబైల్ ఫోన్ వెర్షన్]]] ** [https://www.google.com/sky/ గూగుల్ స్కై] ** [https://www.google.com/moon/ గూగుల్ మూన్] ** [https://www.google.com/mars/ గూగుల్ మార్స్] ** [https://www.google.com/intl/en/landing/transit/ గూగుల్ ట్రాన్సిట్] * [https://sites.google.com/site/gmapsdevelopment/ గూగుల్ పటములు అబివృద్ది] * [https://web.archive.org/web/20070708030513/http://mapki.com/wiki/Google_Map_Parameters గూగుల్ పటములు చరరాశులు] [[వర్గం:గూగుల్ సేవలు]] [[వర్గం:గూగుల్]] ahpz66fywkmpnuulyq9plqvk4zu6r1c 0 178675 3614989 2127052 2022-08-04T05:19:06Z Muralikrishna m 106628 wikitext text/x-wiki {{Infobox organization | name = సాహితీమేఖల | native_name = సాహితీమేఖల | image = | image_size = 213px | alt = <!-- see [[WP:ALT]] --> | caption = | map = <!-- map image --> | map_size = <!-- defaults to 250px --> | map_alt = | map_caption = | map2 = <!-- second map image, if required --> | map2_size = | map2_alt = | map2_caption = | abbreviation = | motto = | predecessor = | merged = <!-- Any other organizations with which the organization was merged --> | successor = | formation = [[1934]] | founder = [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]]<!-- or: | founders = --> | extinction = <!-- or: | dissolved = --> <!--e.g. use {{end date and age|YYYY|MM|DD}}--> | merger = <!-- Other organizations (if any) merged to constitute the organization --> | type = <!-- e.g. [[Governmental organization]], [[Non-governmental organization|NGO]], … --> | status = <!-- Organization's legal status and/or description (company, charity, foundation, …) --> | purpose = సాహిత్య, సాంస్కృతిక సంస్థ <!-- or: | focus = --> <!--(humanitarian, activism, peacekeeping, …)--> | professional_title = <!-- for professional associations --> | headquarters = | location = [[చండూరు]],[[నల్లగొండ]]జిల్లా, [[తెలంగాణ రాష్ట్రం]] | coords = <!-- location's {{coord}}s --> | region = <!-- or: | region_served = --> <!--Any particular region or regions associated with or served by the organization--> | services = గ్రంథ ప్రచురణ | membership = | language = <!-- or: | languages = --> <!--Any official language or languages used by the organization--> | sec_gen = <!-- Name of the organization's Secretary General (if post exists) --> | leader_title = <!-- defaults to "Leader" --> | leader_name = | leader_title2 = | leader_name2 = | leader_title3 = | leader_name3 = | leader_title4 = | leader_name4 = | board_of_directors = | key_people = [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] | main_organ = <!-- or: | publication = --> <!--Organization's principal body (assembly, committee, board, …) or publication--> | parent_organization = <!-- or: | parent_organisation = --> | subsidiaries = | secessions = | affiliations = | budget = | staff = <!--Numbers and/or types of staff--> | volunteers = <!--Numbers and/or types of volunteers--> | slogan = | website = <!-- e.g. {{url|example.com}} --> | remarks = | formerly = <!-- Any former names by which the organization known --> | footnotes = }} ==చరిత్ర== '''సాహితీమేఖల''' 1934లో [[చండూరు]] గ్రామంలో [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] స్థాపించాడు.<ref>{{cite book|last1=నిష్టల|first1=సుబ్రహ్మణ్యం|title=రత్నకవి సాహిత్యానుశీలనము|date=1986|publisher=సాహితీమేఖల|location=చండూరు, ఏదుబాడు|pages=23-32|url=https://archive.org/details/RatnakaviSahityanushilanmAmbatipudiVenkataratnam|accessdate=31 December 2014}}</ref> చండూరు గ్రామంలో ఉన్న ప్రజలంతా ఈ సంస్థ సభ్యులు. [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] తన కావ్యము మైనాదేవిని చదివినప్పుడు, అది విన్న సిరిప్రెగడ వెంకటరాయ లక్ష్మీనరసింహారావు అనే వ్యక్తికి సాహితీమేఖల స్థాపించాలన్న సంకల్పం కలిగింది. అతని సోదరుడు రామారావు కూడా ఈ సంస్థకు చేయూతను అందించాడు. పులిజాల హనుమంతరావు, ధవళా శ్రీనివాసరావు ఈసంస్థకు వ్యవహర్తలుగా వ్యవహరించారు. సాహితీపిపాస కలిగిన జిజ్ఞాసువులందరూ ఈ సంస్థలో సభ్యులే. 1982 నుండి సాహితీమేఖల అనే మాసపత్రిక ఈ సంస్థ తరఫున పున్న అంజయ్య సంపాదకత్వంలో ప్రారంభమైంది. 1946లో ఈ సంస్థ దశమ వార్షికోత్సవాలకు [[వానమామలై వరదాచార్యులు]], [[దేవులపల్లి రామానుజరావు]], [[కొప్పరపు సోదరకవులు]], [[సత్యదుర్గేశ్వర కవులు]], [[మాడపాటి హనుమంతరావు]], [[సురవరం ప్రతాపరెడ్డి]], [[దాశరథి రంగాచార్య]], [[సి.నారాయణ రెడ్డి]], [[బిరుదురాజు రామరాజు]] మొదలైన వారిని ఆహ్వానించి సత్కరించారు. ఈ సంస్థ ద్వారా [[జమ్మలమడక మాధవరామశర్మ]] మొదలైన వారి ప్రసంగాలను, దూపాటి సంపత్కుమారాచార్యచే అష్టావధానాలు ఏర్పాటు చేయబడింది. ==పండిత ప్రశంస== ఈ సంస్థ గురించి దీని కార్యకలాపాల గురించి పలువురు ప్రముఖులు అనేక సందర్భాలలో ప్రశంసించారు. [[దేవులపల్లి రామానుజరావు]] తన గ్రంథము తెలుగుదేశములో సాహితీమేఖల గురించి ఈవిధంగా స్తుతించాడు. <poem> యిల నైజాము యిలానులో తెలుగులో యీ పల్లె గ్రామాలలో పల సస్యాటవులన్ కృషీవలుల రూపంబొంది నెవ్వారికిన్ తెలియన్ రాక వసించు తెల్గు కవులందే దృష్టిసారించి ర చ్చల కీడ్పించితివమ్మ నీవు గురుదీక్షన్ సాహితీమేఖలా తెలువుల్గల్గియు లేని వారివలె హృత్తేజంబు గోల్ఫోయి మూ లల పన్నుండిన మా తెలుంగు కవులన్ లాలించి పాలించు త ల్లుల ఠేవన్ మధురాంధ్ర కావ్యరసమున్ గ్రోలింపగా జేసి ము ద్దుల పల్కుల్ బలికించి కుల్కెదవు గాదో సాహితీమేఖలా </poem> ==ప్రచురణలు== ఈ సంస్థ ముఖ్యకార్యకలాపాలలో పుస్తక ప్రచురణ ఒకటి. ఈ సంస్థ ప్రచురించిన గ్రంథాల జాబితా: {| class="wikitable sortable" style="margin: 1ex auto 1ex auto;width:100%" |- ! ప్రచురణ సంఖ్య !! గ్రంథం పేరు !! గ్రంథకర్త పేరు !! వివరాలు |- style="background:SandyBrown;" | 1 || భార్గవానందలహరి || [[భార్గవరావు (కవి)|సిరిప్రెగడ భార్గవరావు]]|| ఖండకావ్య సంపుటి |- style="background:GreenYellow;" | 2 || ప్రబోధ మంజరి || రావిలాల వీరయ్య || గేయ సంపుటి. ఆంధ్రదేశ ప్రాశస్త్యము దీనిలో వర్ణింపబడింది. |- style="background:SandyBrown;" | 3 || వేంకటేశ్వర, భద్రాద్రిరామ, రామయతండ్రి శతకములు || పులిజాల గోపాలరావు || |- style="background:GreenYellow;" | 4 || తెలుగుదేశము || [[దేవులపల్లి రామానుజరావు]] || |- style="background:SandyBrown;" | 5 || రాగవీణ || రామడుగు శ్రీమన్నారాయణశర్మ || |- style="background:GreenYellow;" | 6 || గుంటూరు కాలేజీ శతావధానము || [[వేలూరి శివరామశాస్త్రి]] || శివరామశాస్త్రి గుంటూరులో చేసిన శతావధాన పద్యాలన్నీ దీనిలో కూర్చబడింది. దీనిలో వేపకాయపై పంచచామరము, గండుచీమపై కవిరాజ విరాజితము, అలుకుగుడ్డపై సీసము, సమస్యలు, వర్ణనలు ఉన్నాయి. |- style="background:SandyBrown;" | 7 || శాంతి తీరాలకు || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:GreenYellow;" | 8 || ఇందిరావిజయమ్‌ || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || సంస్కృత నాటకమ్‌ |- style="background:SandyBrown;" | 9 || చంద్రశాలా || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || సంస్కృత కావ్యమ్‌ |- style="background:GreenYellow;" | 10 || ఇంద్రధనువు || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:SandyBrown;" | 11 || ప్రభుసప్తతి || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || కృష్ణప్రభూ అనే మకుటంతో వెలువడిన 70 భక్తి పద్యాలు. |- style="background:GreenYellow;" | 12 || మధురయాత్ర || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:SandyBrown;" | 13 || వివేకశిఖరాలు || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:GreenYellow;" | 14 || తర్కభాష || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:SandyBrown;" | 15 || ప్రణయవాహిని || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:GreenYellow;" | 16 || మైనాదేవి || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:SandyBrown;" | 17 || మొరాన్‌కన్య || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:GreenYellow;" | 18 || వత్సలుడు || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:SandyBrown;" | 19 || వనవాటి || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:GreenYellow;" | 20 || దక్షిణ || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:SandyBrown;" | 21 || వీరాంజలి || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:GreenYellow;" | 22 || చంద్రశాల (తెలుగు) || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:SandyBrown;" | 23 || కథాకళి || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:GreenYellow;" | 24 || కౌమోదకి || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:SandyBrown;" | 25 || కృష్ణకథ || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:GreenYellow;" | 26 || ఓటర్లకొకమాట || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:SandyBrown;" | 27 || సంధ్యావిద్య || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] ||ఇది ఒక ఆధ్యాత్మిక గద్య గ్రంథము. సంధ్యావందన ప్రక్రియకు సరళ గద్యానువాదము. |- style="background:GreenYellow;" | 28 || భారతీయ సంస్కృతి || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:SandyBrown;" | 29 || అగ్నిధార || [[దాశరథి కృష్ణమాచార్య]] || |- style="background:GreenYellow;" | 30 || నెహ్రూ || [[దేవులపల్లి రామానుజరావు]] || |- style="background:SandyBrown;" | 31 || ఖడ్గతిక్కన || పులిజాల గోపాలరావు || |- style="background:GreenYellow;" | 32 || అహల్య || వంగల వెంకట చలపతిరావు || ఈ కావ్యంలో అహల్య, శ్రీరామ విజయము, పాదుకా ప్రదానము, సీతాపహరణము, హనుమద్విక్రాంతి, తిరస్కృతి, ముద్రికా ప్రదానము, శ్రీరామ పట్టాభిషేకము అనే రామకథలు ఉన్నాయి. ఈ రామకథామంజరిలో మొదటి గాథ అహల్యది అగుటచేత ఈ కావ్యానికి అహల్య అనే పేరు పెట్టారు. |- style="background:SandyBrown;" | 33 || ఉన్మాది || వంగల వెంకట చలపతిరావు || విధవా పునర్వివాహము అశాస్త్రీయమని దీనిలో ప్రతిపాదింపబడింది. |- style="background:GreenYellow;" | 34 || తెలుగుసిరి (ఆంధ్రలక్ష్మి) || అంబటిపూడి నరసింహశర్మ || ఆంధ్రభాషాభిమానమును, ఆంధ్రదేశభక్తిని చాటిచెప్పిన కావ్యము. |- style="background:SandyBrown;" | 35 || రత్నకవి సాహిత్యానుశీలనము<ref>{{cite book|last1=నిష్టల|first1=సుబ్రహ్మణ్యం|title=రత్నకవి సాహిత్యానుశీలనము|date=1986|publisher=సాహితీమేఖల|location=చండూరు, ఏదుబాడు|url=https://archive.org/details/RatnakaviSahityanushilanmAmbatipudiVenkataratnam|accessdate=31 December 2014}}</ref> || నిష్టల సుబ్రహ్మణ్యం || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] జీవిత సాహిత్యాలపై నిర్వహించిన పోటీలో 1500 రూపాయల బహుమతి పొందిన గ్రంథం. |- style="background:GreenYellow;" | 36 || సంధ్యావిద్య (పద్యం) || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:SandyBrown;" | 37 || ప్రభు సప్తతి (వచనము) || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:GreenYellow;" | 38 || ఇందిరా విజయమ్‌ (తెలుగు) || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:SandyBrown;" | 39 || Reflections || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:GreenYellow;" | 40 || వజ్రనవకము || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:SandyBrown;" | 41 || వ్యాసావళి || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:GreenYellow;" | 42 || కావ్యవిచారం || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:SandyBrown;" | 43 || ఒడిదుడుకులు || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:GreenYellow;" | 44 || చూడాల || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:SandyBrown;" | 45 || హితోపదేశం || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:GreenYellow;" | 46 || గోపీకావ్యం || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:SandyBrown;" | 47 || తూర్పుపడమరలు || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:GreenYellow;" | 48 || తాత్విక తరంగాలు || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:SandyBrown;" | 49 || ధర్మజనిర్వేదం || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:GreenYellow;" | 50 || నేనెరిగిన కవులు || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:SandyBrown;" | 51 || వేదాంతసారములు || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:GreenYellow;" | 52 || షడ్దర్శనములు || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:SandyBrown;" | 53 || భాగవతమహాత్మ్యం || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:GreenYellow;" | 54 || అకృతజోనరః || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:SandyBrown;" | 55 || భగవద్గీత || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:GreenYellow;" | 56 || కృష్ణబోధ || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:SandyBrown;" | 57 || తెలుగుతల్లి || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:GreenYellow;" | 58 || భావరేఖలు || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:SandyBrown;" | 59 || గాంధీస్మృతి || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:GreenYellow;" | 60 || చైతన్యస్పృహ || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:SandyBrown;" | 61 || వర్తమానకవిత || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:GreenYellow;" | 62 || శతకానువాదాలు|| [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |- style="background:SandyBrown;" | 63 || ఏరినపూలు || [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] || |} ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:సాహిత్య సంస్థలు]] [[వర్గం:1934 స్థాపితాలు]] [[వర్గం:ప్రచురణ సంస్థలు]] joghxc7juzdy66ushqp3kiadxj0gc0q 1 190916 3614908 3349268 2022-08-04T03:27:07Z యర్రా రామారావు 28161 యర్రా రామారావు, [[చర్చ:ఉర్కొండ]] పేజీని [[చర్చ:ఊర్కొండ]] కు తరలించారు wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 0 209476 3614644 3610837 2022-08-03T12:08:08Z Kalidasu purushotham k 103244 wikitext text/x-wiki {{మూలాలు సమీక్షించండి}} '''కాళిదాసు పురుషోత్తం''' [[నెల్లూరు]]లో నివసిస్తున్నాడు<ref>{{citeweb|url=http://prabhanews.com/2017/07/%E0%B0%A8%E0%B1%86%E0%B0%B2%E0%B1%8D%E0%B0%B2%E0%B1%82%E0%B0%B0%E0%B1%81-6%E0%B0%A8-%E0%B0%AA%E0%B1%8D%E0%B0%B0%E0%B0%9C%E0%B0%BE%E0%B0%95%E0%B0%B5%E0%B0%BF-%E0%B0%B5%E0%B1%87%E0%B0%AE%E0%B0%A8/|title=నెల్లూరు: 6న ప్రజాకవి వేమన సాహితీ సమాలోచన|publisher=prabhanews.com|accessdate=29-08-2018|archive-date=2018-08-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20180829064407/http://prabhanews.com/2017/07/%E0%B0%A8%E0%B1%86%E0%B0%B2%E0%B1%8D%E0%B0%B2%E0%B1%82%E0%B0%B0%E0%B1%81-6%E0%B0%A8-%E0%B0%AA%E0%B1%8D%E0%B0%B0%E0%B0%9C%E0%B0%BE%E0%B0%95%E0%B0%B5%E0%B0%BF-%E0%B0%B5%E0%B1%87%E0%B0%AE%E0%B0%A8/|url-status=bot: unknown}}</ref>. తల్లి రమణమ్మ, తండ్రి. విద్యావాచస్పతులు [[కాళిదాసు వెంకటసుబ్బాశాస్త్రి]], తల్లి రమణమ్మ.ఇతని జనం 1942 మే 1వ తారకు. ఇతని తండ్రి నెల్లూరు కాశిఖేలవారి అగ్రహారం లోని వేదాంతమందిరంలో షుమారు యిరవైరెండేళ్ళు ప్రతిదినం ఉదయం ప్రవచనం చేశారు. . వెంకటసుబ్బాశాస్త్రి గారి కుమారులు పురుషోత్తం నెల్లూరు వి. ఆర్. హైస్ల్కూలు విద్యార్థి. వి.ఆర్ కళాశాలలో బి.ఎ చదివాడు. హైదరాబాదు ఉస్మానియా విశ్వవిద్యాలయంలో తెలుగు ఎం.ఏ లో ఫస్ట్ క్లాసులో, క్లాసులొ ఫస్ట్ గా మార్కులు సంపాదించుకొని, విశ్వవిద్యాలయం నుండి "గురజాడ అప్పారావు స్వర్ణపతక పురస్కారం" పొందాడు. ఆంధ్రప్రదేశ్ ప్రభుత్వం వారి జాతీయ స్కాలర్షిప్ తో ఉస్మానియా విశ్వవవిద్యాలయంలో ప్రొఫెసర్ బిరుదురాజు రామరాజుగారి పర్యవేక్షణలో వెంకటగిరి సంస్థానం(నెల్లూరు జిల్లా) చరిత్ర, సాహిత్యం మీద పరిశోధించి డాక్టరేట్ పట్టా పొందాడు.నెల్లూరు శ్రీ సర్వోదయ డిగ్రీ కళాశాలలో తెలుగు డిపార్ట్మెంట్ అధిపతిగా, ఆ కళాశాల ప్రిన్సిపాల్ గా పనిచేసి 2000లో పదవీవిరమణ చేసాడు. నెల్లూరు సాంస్కృతిక జీవితంలో ముప్ఫయి సంవత్సరాలు క్రియాశీలంగా పనిచేసాడు. నెల్లూరు కెమెరా క్లబ్, కార్యదర్శిగా, ది ప్రోగ్రేసివ్ ఫిల్మ్ అసొసియేషన్ (ప్రో ఫిల్మ్)పేరుతొ మిత్రులతో కలసి పదేళ్ళు సినిమా సొసైటీ నిర్వహించాడు. దీన్ని ఫెడరేషన్ అఫ్ ఫిలిం అసోసియేషన్, నేషనల్ ఫిల్మ్ Archives, పూనేకి అనుబంధించి అపూర్వ మయిన చిత్రాలను నెల్లూరు కలాభిమానులకు ప్రదర్శించదమేకాక, ఈ సంస్థల సహకారంతో లొ సహకారంతో నెల్లూరు లో 10 రోజుల పాటు ఫిల్మ్ అప్రీసియేషన్ కోర్సు నిర్వహించాడు.ఈ కృషిలో సింగరాజు రాజేంద్రప్రసాద్, కే.పెంచలయ్య, ఎం.టి. శేఖర్ రెడ్డి , డాక్టర్ ఎం. శివరామప్రసాద్, డాక్టర్ పి.మధుసుదశాస్త్రి, డాక్టర్ సి.పి. శాస్త్రి, సి. సంజీవరావు, బాబు వంటి సహృదయులు ఎందరో సహకరించారు. నెల్లురు వర్ధమాన సమాజ కార్యవర్గ సభ్యులుగా కవిత్రయ కవితావైజయంతి, ఫిడేలు రాగాల డజన్, కయిత నా దయిత పుస్తకాల ప్రచురణలో సహకరించాడు. కవిత్రయ కవితా వైజయంతి-వర్ధమాన సమాజం నిర్వహించిన కవిత్రయజయంతుల్లో పండితులు చేసిన ఉపన్యాసాలను కవిత్రయ కవితావైజయంతి పేరుతో పెన్నేపల్లి గోపాలకృష్ణ మరి ఇద్దదరు మిత్రులతో కలిసి సహసంపాదకుడుగా ఒక సంకలనం తయారు చేయగా, వర్ధమాన సమాజం ఈ గ్రంథాన్ని ప్రచురించింది. దుర్భా సుబ్రహ్మణ్యశర్మ రచనలను పెన్నేపల్లి గోపాలకృష్ణతో కలిసి కావ్యపంచమి పేరుతో సంకలనంచేయగా, దుర్భా రామమూర్తి దాన్ని ప్రచురించారు. ఆధారాలు, మూలాలు(References) భారతి, ఉదయం, వార్త, ఆంధ్రప్రభ, ఆంధ్రజ్యోతి, సాక్షి, జమీన్ రైతు, యూత్ కాంగ్రెస్, మిసిమి, జనసాహితి, చైతన్య మానవి, అమ్మనుడి, గ్రంథాలయ సర్వస్వం వంటి పత్రికల్లో సాహిత్యం, సినిమా, యాత్రాచరిత్రలు(travelogues) మీద కాళిదాసు పురుషోత్తం రాసిన వ్యాసాలు, 1980లో పూనే ఫిల్మ్ & టి.వి. ఇన్స్టిట్యూట్ లో 5వారాలు ఫిల్మ్ appreciation కోర్సు(1980) certificate, కావలి జవహర్ భారతి కళాశాల ప్రిన్సిపాల్ డాక్టర్ ఎం. పట్టాభిరామిరెడ్డి గారికి సహకరించి, ఆంధ్రప్రదేశ్ చరిత్ర సభలు(A.P.History Congress)స్థాపించడంలో సహకారం అందించాడు. తను ఈ సంస్థ స్థాపక సభ్యుదు కూడా. 1986 నుండి Indian History Congress సభలకు హాజరువుతూ, పరిశోధన పత్రాలు సమర్పించాడు. ఫోటోగ్రఫీ, చరిత్ర, సినిమా, పర్యటనలు, గురజాడ అప్పారావు గారి రాతప్రతులు (manuscripts) పరిశోధించడం తనకు ఇష్టమైన విషయాలు. 1988లో "గోపినాథుని వెంకయ్యశాస్త్రి జీవితం, సాహిత్యం" పుస్తకం తిరుమల తిరుపతి దేవస్థానం వారి ఆర్థిక సహకారంతో ప్రచురించాడు. వీరేశలింగం పంతులు సమకాలికులు, పీపుల్స్ ఫ్రండ్ ఆంగ్ల వారపత్రికా సంపాదకులు దంపురు నరసయ్యగారి జీవితం, కృషిమీద పరిశోధించి "ఇంగ్లిషు జర్నలిజంలొ తొలి తెలుగు వెలుగు దంపూరు నరసయ్య" పుస్తం రచించాడు. తను, డాక్టర్ మాచవోలు శివరామప్రసాద్ సహసంపాదకులుగా పూండ్ల రామకృష్ణయ్య సంపాదకత్వంలో వెలువడిన అముద్రిత గ్రంథచింతామణి మాసపత్రిక లోని వ్యాసాలలో ఎంపికచేసిన వ్యాసాలతో "అలనాటి సాహిత్య విమర్శ" గ్రంథాన్ని తయారు చేశారు. దీన్ని ఆంధ్రప్రదేశ్ Research and Oriental Manuscripts Library, Hyd వారు 2008లో ప్రచురించారు. పెన్నేపల్లి గోపాలకృష్ణతో కలిసి గురజాడ అప్పారావు పంతులుగారి రాతప్రతులు, రికార్డు పరిశీలించి, గురజాడ సమగ్రరచనల సంకలనం "గురుజాడలు" సంకలనానికి కృషిచేశాడు. దీనికి డాక్టర్. ఎం.వి.రాయుడుతో పాటు సహసంపాదకులుగా వ్యవహరించాడు. ఈ గ్రంథాన్ని మనసు ఫౌండేషన్ స్వచ్ఛందసంస్థ ప్రచు రించింది. మనసు ఫౌండేషన్ గుర్రం జాషువ సమగ్ర రచనల సంంకలనం తీసుకొని వచ్చిన సందర్భంలో మధ్రాసు, ఇతరచోట్ల గ్రంథాలయాలన్నీ శోధించి జాషువ గ్రంథాల తొలిముద్రణలు సేకరించి సహకరించాడు. ఈ సంపుటాన్ని హైదరాబాదులో ఏర్పాటు చేసిన సభలో శ్రీ కాళీపట్నం రామారావు మాస్టారు ఆవిష్కరించారు. ఈ ఆవిష్కరణ సభకు కాళిదాసు పురుషోత్తం అధ్యక్షత వహించాడు. సాక్షి దినపత్రిక నెల్లూరు టాబ్లాయిడ్ లో 2009-10 సంవత్సరంలో 13 నెలలపాటు "పెన్న ముచ్చట్లు" పేరుతో నెల్లూరు జిల్లా చరిత్ర, సంస్కృతి, సాహిత్యం వంటి ఆంశాలమీద 62 వ్యాసాలు రాశాడు. ఇవి "పెన్న ముచ్పంచట్లు" పేరుతో పుస్తక రూపంలో వెలువడ్డాయి. మనసు ఫౌండేషన్ డాక్టర్ ఎం.వి.రాయుడుగారి సహకారంతో ఆచార్య ఆర్.వి.యస్. సుందరం, పారా అశోక్.లు సహసంపాదకులుగా ఆధునిక తెలుగుకవి పఠాభి(తిక్కవరపు పట్టాభిరామరెడ్డి)"లభ్య సమగ్ర రచనల సంకల"నానికి సంపాదకులుగా వ్యవహరించాడు.ఈ గ్రంథాన్ని మనసు ఫౌండేషన్ 2019 ఫిబ్రవరి 19న పఠాభి శతజయంతి రోజు, నెల్లూరు టౌన్ హాల్ లో విడుదలచేసింది. 2019లోనే బంగోరె(బండి గోపాలరెడ్డి)జాబులను "బంగోరె జాబులు" పేరుతో డాక్టర్ మాచవోలు శివరామప్రసాద్ తో కలిసి, పరిష్కరించి, ప్రచురించాడు. బంగోరె సాహిత్యకృషి, జీవితం గురించి ఈపుస్తకం కొత్తవిషయాలను తెలియజేస్తుంది. ఈయన పర్యవేక్షణలో అముద్రిత గ్రంథచింతామణి సంపాదకులు పూండ్ల రామకృష్ణయ్య మీద మాచవోలు శివరామప్రసాద్, అల్లం రాజయ్యగారి నవలలు, కథలమీద కుమారి ఉభయభారతి పరిశోధించి డాక్టరేటీ పట్టాలు పొందారు.జూలియా థామస్ అనే బ్రిటిష్ వనిత రాజమండ్రి నుంచి ఇంగ్లండ్ కు 27 లేఖలు రాసింది 1936-39 మధ్య.పెన్నేపల్లి గోపాలకృష్ణ గోపాలకృష్ణ ఈ లేఖలను అనువదిస్తూ అనువాదం పూర్తికాకుండానే మరణిస్తే ఇతను ఆ ఆనువాదాన్ని "ఆమె లేఖలు" పేరుతో పూర్తి చేయగా ఎం.ఎస్.కో, ఆంధ్రప్రదేశ్ చరిత్ర సభల సంఘం దాన్ని1920 లో ప్రచురించి వెలుగులోకి తెచ్చింది. పోతంసెట్టి జానకమ్మ 1873లో ఇంగ్లండ్ పర్యటించి ఆ యాత్రానుభవాలను Pictures of England పేరుతో1876లో పుస్తక రూపంలో తెచ్చింది. ఈ అరుదైన పుస్తకాన్ని ఇతను తెలుగుచేసి 2022 జూలై లో "జానకమ్మ ఇంగ్లండ్ యాత్ర" పేరుతో అనువదించి, ప్రచురించాడు. ==రచనలు== # కనక పుష్యరాగం - [[పొణకా కనకమ్మ]] స్వీయచరిత్ర (సంపాదకత్వం) సునయన క్రియేషన్స్, శ్రీ యం,వి.రాయుడు, బెంగుళూరు, 2011 <ref>{{citeweb|url=http://pustakam.net/?p=11253|title=కనకపుష్యరాగం – పొణకా కనకమ్మ స్వీయచరిత్ర|publisher=pustakam.net|accessdate=29-08-2018|archive-date=2016-07-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20160730155322/http://pustakam.net/?p=11253|url-status=bot: unknown}}</ref> # ఇంగ్లీషు జర్నలిజంలో తొలి తెలుగు వెలుగు దంపూరు నరసయ్య (జీవితచరిత్ర, కృషి. -పరిశోధన)సొసైటీ ఫర్ సోషల్ చేంజ్,నెల్లూరు,2007 # వెంకటగిరి సంస్థాన చరిత్ర - సాహిత్యం(ఉస్మానియా విశ్వవిద్యాలం నుంచి డాక్టరేట్ పట్టా పొందిన గ్రంథం-1971-ప్రథమ ముద్రణ2014)<ref>{{citeweb|url=https://www.prasthanam.com/node/935|title=వెంకటగిరి సంస్థాన చరిత్ర - సాహిత్యం|publisher=prasthanam.com|accessdate=29-08-2018|archive-date=2016-04-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20160402015629/https://www.prasthanam.com/node/935|url-status=bot: unknown}}</ref> # కవిత్రయ కవితా వైజయంతి (పెన్నేపల్లి గోపాలకృష్ణతో కలిసి సంపాదకత్వం)నెల్లూరు వర్ధమాన సమాజం ప్రచురణ,1974.) # కావ్యపంచమి (సంపాదకత్వం దుర్భా సుబ్రమణ్య శర్మగారి రచనలు.)1975 ప్రచురణ. # శివారెడ్డి పద్యాలు (పెన్నేపల్లి గోపాలకృష్ణ, బండి నాగారాజు, బ్రహ్మారెడ్డి లతో కలిసి సంపాదకత్వం)1980 # అలనాటి సాహిత్య విమర్శ (.సంపాదకులు: కాళిదాసు పురుషోత్తం, Dr M. శివరామప్రసాద్), ఆంధ్రప్రదేశ్ ప్రభుత్వ ప్రాచ్యలిఖిత గ్రంథాలయం, పరిశోధనాలయం, హైదరాబాద్.2008. # గురుజాడలు (సంపాదకులు: పెన్నేపల్లి గోపాలకృష్ణ, కాళిదాసు పురుషోత్తం, యం.వి.రాయుడు. మనసు ఫౌండేషన్ , బెంగుళూరు2012. # గోపినాథుని వెంకయ్యశాస్త్రి జీవితం, సాహిత్యం,TTD ఆర్ధికసహకారం తో ప్రచురణ.1988. #పెన్న ముచ్చట్లు, (నెల్లూరు మండల చరిత్ర, సంస్కృతి మీద వ్యాసాలు) పల్లవి పబ్లికేషన్స్ , విజయవాడ, 2018. #తెలుగు సంస్కృతి, రెండవ సంపుటం (కొన్ని వ్యాసాలు), తెలుగు విశ్వవిద్యాలయం ప్రచురణ.1988. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}}4. కవిత్రయ కవితా వైజయంతి, నెల్లూరు వర్ధమాన సమాజం ప్రచురణ.1974. 5శివారెడ్డి పద్యాలు, శివారెడ్డి సొంత ప్రచురణ.1980. 6. హిందుబంధవి పక్షపత్రిక,సంపాదకులు: చతుర్వేదుల వెంకటరాఘవయ్య. [[వర్గం:తెలుగు రచయితలు]] [[వర్గం:నెల్లూరు జిల్లా రచయితలు]] qvwhwt91lgb715hkciaknkshqby3qjn 3614648 3614644 2022-08-03T12:49:57Z Kalidasu purushotham k 103244 wikitext text/x-wiki {{మూలాలు సమీక్షించండి}} '''కాళిదాసు పురుషోత్తం''' [[నెల్లూరు]]లో నివసిస్తున్నాడు<ref>{{citeweb|url=http://prabhanews.com/2017/07/%E0%B0%A8%E0%B1%86%E0%B0%B2%E0%B1%8D%E0%B0%B2%E0%B1%82%E0%B0%B0%E0%B1%81-6%E0%B0%A8-%E0%B0%AA%E0%B1%8D%E0%B0%B0%E0%B0%9C%E0%B0%BE%E0%B0%95%E0%B0%B5%E0%B0%BF-%E0%B0%B5%E0%B1%87%E0%B0%AE%E0%B0%A8/|title=నెల్లూరు: 6న ప్రజాకవి వేమన సాహితీ సమాలోచన|publisher=prabhanews.com|accessdate=29-08-2018|archive-date=2018-08-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20180829064407/http://prabhanews.com/2017/07/%E0%B0%A8%E0%B1%86%E0%B0%B2%E0%B1%8D%E0%B0%B2%E0%B1%82%E0%B0%B0%E0%B1%81-6%E0%B0%A8-%E0%B0%AA%E0%B1%8D%E0%B0%B0%E0%B0%9C%E0%B0%BE%E0%B0%95%E0%B0%B5%E0%B0%BF-%E0%B0%B5%E0%B1%87%E0%B0%AE%E0%B0%A8/|url-status=bot: unknown}}</ref>. తల్లి రమణమ్మ, తండ్రి. విద్యావాచస్పతులు [[కాళిదాసు వెంకటసుబ్బాశాస్త్రి]], ఇతని జనం 1942 మే 1వ తారీకు. ఇతని తండ్రి నెల్లూరు కాశిఖేలవారి అగ్రహారం లోని వేదాంత మందిరంలో షుమారు యిరవైరెండేళ్ళు ప్రతిదినం ఉదయం ప్రవచనం చేశారు. . వెంకటసుబ్బాశాస్త్రి గారి కుమారులు పురుషోత్తం నెల్లూరు వి. ఆర్. హైస్ల్కూలు విద్యార్థి. వి.ఆర్ కళాశాలలో బి.ఎ చదివాడు. హైదరాబాదు ఉస్మానియా విశ్వవిద్యాలయంలో తెలుగు ఎం.ఏ లో ఫస్ట్ క్లాసులో, క్లాసులొ ఫస్ట్ గా మార్కులు సంపాదించుకొని, విశ్వవిద్యాలయం నుండి "గురజాడ అప్పారావు స్వర్ణపతక పురస్కారం" పొందాడు. ఆంధ్రప్రదేశ్ ప్రభుత్వం వారి జాతీయ స్కాలర్షిప్ తో ఉస్మానియా విశ్వవవిద్యాలయంలో ప్రొఫెసర్ బిరుదురాజు రామరాజుగారి పర్యవేక్షణలో వెంకటగిరి సంస్థానం(నెల్లూరు జిల్లా) చరిత్ర, సాహిత్యం మీద పరిశోధించి డాక్టరేట్ పట్టా పొందాడు.నెల్లూరు శ్రీ సర్వోదయ డిగ్రీ కళాశాలలో తెలుగు డిపార్ట్మెంట్ అధిపతిగా, ఆ కళాశాల ప్రిన్సిపాల్ గా పనిచేసి 2000లో పదవీవిరమణ చేశాడు. నెల్లూరు సాంస్కృతిక జీవితంలో ముప్ఫయి సంవత్సరాలు క్రియాశీలంగా పనిచేశాడు. నెల్లూరు కెమెరా క్లబ్, కార్యదర్శిగా, ది ప్రోగ్రేసివ్ ఫిల్మ్ అసొసియేషన్ (ప్రో ఫిల్మ్)పేరుతొ మిత్రులతో కలసి పదేళ్ళు సినిమా సొసైటీ నిర్వహించాడు. దీన్ని ఫెడరేషన్ అఫ్ ఫిలిం సొసైటీస్, నేషనల్ ఫిల్మ్ Archives, పూనేకి అనుబంధించి అపూర్వ మయిన చిత్రాలను నెల్లూరు కలాభిమానులకు ప్రదర్శించదమేకాక, ఈ సంస్థల సహకారంతో నెల్లూరులో 10 రోజుల పాటు ఫిల్మ్ అప్రీసియేషన్ కోర్సు నిర్వహించాడు.ఈ కృషిలో సింగరాజు రాజేంద్రప్రసాద్, కే.పెంచలయ్య, ఎం.టి. శేఖర్ రెడ్డి , డాక్టర్ ఎం. శివరామప్రసాద్, డాక్టర్ పి.మధుసుదశాస్త్రి, డాక్టర్ సి.పి. శాస్త్రి, సి. సంజీవరావు, బాబు వంటి సహృదయులు ఎందరో సహకరించారు. నెల్లురు వర్ధమాన సమాజ కార్యవర్గ సభ్యులుగా కవిత్రయ కవితావైజయంతి, ఫిడేలు రాగాల డజన్, కయిత నా దయిత పుస్తకాల ప్రచురణలో సహకరించాడు. కవిత్రయ కవితా వైజయంతి-వర్ధమాన సమాజం నిర్వహించిన కవిత్రయజయంతుల్లో పండితులు చేసిన ఉపన్యాసాలను కవిత్రయ కవితావైజయంతి పేరుతో పెన్నేపల్లి గోపాలకృష్ణ మరి ఇద్దదరు మిత్రులతో కలిసి సహసంపాదకుడుగా ఒక సంకలనం తయారు చేయగా, వర్ధమాన సమాజం ఈ గ్రంథాన్ని ప్రచురించింది. దుర్భా సుబ్రహ్మణ్యశర్మ రచనలను పెన్నేపల్లి గోపాలకృష్ణతో కలిసి కావ్యపంచమి పేరుతో సంకలనంచేయగా, దుర్భా రామమూర్తి దాన్ని ప్రచురించారు. ఆధారాలు, మూలాలు(References) భారతి, ఉదయం, వార్త, ఆంధ్రప్రభ, ఆంధ్రజ్యోతి, సాక్షి, జమీన్ రైతు, యూత్ కాంగ్రెస్, మిసిమి, జనసాహితి, చైతన్య మానవి, అమ్మనుడి, గ్రంథాలయ సర్వస్వం వంటి పత్రికల్లో సాహిత్యం, సినిమా, యాత్రాచరిత్రలు(travelogues) మీద కాళిదాసు పురుషోత్తం రాసిన వ్యాసాలు, 1980లో పూనే ఫిల్మ్ & టి.వి. ఇన్స్టిట్యూట్ లో 5వారాలు ఫిల్మ్ appreciation కోర్సు(1980) certificate, కావలి జవహర్ భారతి కళాశాల ప్రిన్సిపాల్ డాక్టర్ ఎం. పట్టాభిరామిరెడ్డి గారికి సహకరించి, ఆంధ్రప్రదేశ్ చరిత్ర సభలు(A.P.History Congress)స్థాపించడంలో సహకారం అందించాడు. తను ఈ సంస్థ స్థాపక సభ్యుదు కూడా. 1986 నుండి Indian History Congress సభలకు హాజరువుతూ, పరిశోధన పత్రాలు సమర్పించాడు. ఫోటోగ్రఫీ, చరిత్ర, సినిమా, పర్యటనలు, గురజాడ అప్పారావు గారి రాతప్రతులు (manuscripts) పరిశోధించడం తనకు ఇష్టమైన విషయాలు. 1988లో "గోపినాథుని వెంకయ్యశాస్త్రి జీవితం, సాహిత్యం" పుస్తకం తిరుమల తిరుపతి దేవస్థానం వారి ఆర్థిక సహకారంతో ప్రచురించాడు. వీరేశలింగం పంతులు సమకాలికులు, పీపుల్స్ ఫ్రండ్ ఆంగ్ల వారపత్రికా సంపాదకులు దంపూరు నరసయ్యగారి జీవితం, కృషిమీద పరిశోధించి "ఇంగ్లిషు జర్నలిజంలొ తొలి తెలుగు వెలుగు దంపూరు నరసయ్య" పుస్తం రచించాడు. తను, డాక్టర్ మాచవోలు శివరామప్రసాద్ సహసంపాదకులుగా పూండ్ల రామకృష్ణయ్య సంపాదకత్వంలో వెలువడిన అముద్రిత గ్రంథ చింతామణి మాసపత్రిక లోని వ్యాసాలలో ఎంపికచేసిన వ్యాసాలతో "అలనాటి సాహిత్య విమర్శ" గ్రంథాన్ని తయారు చేశారు. దీన్ని ఆంధ్రప్రదేశ్ Research and Oriental Manuscripts Library, Hyd వారు 2008లో ప్రచురించారు. పెన్నేపల్లి గోపాలకృష్ణతో కలిసి గురజాడ అప్పారావు పంతులుగారి రాతప్రతులు, రికార్డు పరిశీలించి, గురజాడ సమగ్రరచనల సంకలనం "గురుజాడలు" సంకలనానికి కృషిచేశాడు. దీనికి డాక్టర్. ఎం.వి.రాయుడుతో పాటు సహసంపాదకులుగా వ్యవహరించాడు. ఈ గ్రంథాన్ని మనసు ఫౌండేషన్ స్వచ్ఛందసంస్థ ప్రచు రించింది. మనసు ఫౌండేషన్ గుర్రం జాషువ సమగ్ర రచనల సంంకలనం తీసుకొని వచ్చిన సందర్భంలో మధ్రాసు, ఇతరచోట్ల గ్రంథాలయాలన్నీ శోధించి జాషువ గ్రంథాల తొలిముద్రణలు సేకరించి సహకరించాడు. ఈ సంపుటాన్ని హైదరాబాదులో ఏర్పాటు చేసిన సభలో శ్రీ కాళీపట్నం రామారావు మాస్టారు ఆవిష్కరించారు. ఈ ఆవిష్కరణ సభకు కాళిదాసు పురుషోత్తం అధ్యక్షత వహించాడు. సాక్షి దినపత్రిక నెల్లూరు టాబ్లాయిడ్ లో 2009-10 సంవత్సరంలో 13 నెలలపాటు "పెన్న ముచ్చట్లు" పేరుతో నెల్లూరు జిల్లా చరిత్ర, సంస్కృతి, సాహిత్యం వంటి ఆంశాలమీద 62 వ్యాసాలు రాశాడు. ఇవి "పెన్న ముచ్పంచట్లు" పేరుతో పుస్తక రూపంలో వెలువడ్డాయి. మనసు ఫౌండేషన్ డాక్టర్ ఎం.వి.రాయుడుగారి సహకారంతో ఆచార్య ఆర్.వి.యస్. సుందరం, పారా అశోక్.లు సహ సంపాదకులుగా ఆధునిక తెలుగుకవి పఠాభి(తిక్కవరపు పట్టాభిరామరెడ్డి)"లభ్య సమగ్ర రచనల సంకల"నానికి సంపాదకులుగా వ్యవహరించాడు.ఈ గ్రంథాన్ని మనసు ఫౌండేషన్ 2019 ఫిబ్రవరి 19న పఠాభి శతజయంతి రోజు, నెల్లూరు టౌన్ హాల్ లో విడుదలచేసింది. 2019లోనే బంగోరె(బండి గోపాలరెడ్డి)జాబులను "బంగోరె జాబులు" పేరుతో డాక్టర్ మాచవోలు శివరామప్రసాద్ తో కలిసి, పరిష్కరించి, ప్రచురించాడు. బంగోరె సాహిత్యకృషి, జీవితం గురించి ఈ పుస్తకం కొత్తవిషయాలను తెలియజేస్తుంది. ఇతని పర్యవేక్షణలో అముద్రిత గ్రంథచింతామణి సంపాదకులు పూండ్ల రామకృష్ణయ్య మీద మాచవోలు శివరామప్రసాద్, అల్లం రాజయ్యగారి నవలలు, కథలమీద కుమారి ఉభయభారతి పరిశోధించి డాక్టరేటీ పట్టాలు పొందారు.జూలియా థామస్ అనే బ్రిటిష్ వనిత రాజమండ్రి నుంచి ఇంగ్లండ్ కు 27 లేఖలు రాసింది 1936-39 మధ్య. పెన్నేపల్లి గోపాలకృష్ణ ఈ లేఖలను అనువదిస్తూ అనువాదం పూర్తికాకుండానే మరణిస్తే ఇతను ఆ ఆనువాదాన్ని "ఆమె లేఖలు" పేరుతో పూర్తి చేయగా ఎం.ఎస్.కో, ఆంధ్రప్రదేశ్ చరిత్ర సభల సంఘం దాన్ని1920 లో ప్రచురించి వెలుగులోకి తెచ్చింది. ప్రొఫెసర్ వకుళాభరభణం ఈపుస్తకానికి ఉపోద్ఘాతం రాశారు. పోతంసెట్టి జానకమ్మ 1873లో ఇంగ్లండ్ పర్యటించి ఆ యాత్రానుభవాలను Pictures of England పేరుతో1876లో పుస్తక రూపంలో తెచ్చింది. ఈ అరుదైన పుస్తకాన్ని ఇతను తెలుగుచేసి 2022 జూలై లో "జానకమ్మ ఇంగ్లండ్ యాత్ర" పేరుతో ప్రచురించాడు. ==రచనలు== # కనక పుష్యరాగం - [[పొణకా కనకమ్మ]] స్వీయచరిత్ర (సంపాదకత్వం) సునయన క్రియేషన్స్, శ్రీ యం,వి.రాయుడు, బెంగుళూరు, 2011 <ref>{{citeweb|url=http://pustakam.net/?p=11253|title=కనకపుష్యరాగం – పొణకా కనకమ్మ స్వీయచరిత్ర|publisher=pustakam.net|accessdate=29-08-2018|archive-date=2016-07-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20160730155322/http://pustakam.net/?p=11253|url-status=bot: unknown}}</ref> # ఇంగ్లీషు జర్నలిజంలో తొలి తెలుగు వెలుగు దంపూరు నరసయ్య (జీవితచరిత్ర, కృషి. -పరిశోధన)సొసైటీ ఫర్ సోషల్ చేంజ్,నెల్లూరు,2007 # వెంకటగిరి సంస్థాన చరిత్ర - సాహిత్యం(ఉస్మానియా విశ్వవిద్యాలం నుంచి డాక్టరేట్ పట్టా పొందిన గ్రంథం-1971-ప్రథమ ముద్రణ2014)<ref>{{citeweb|url=https://www.prasthanam.com/node/935|title=వెంకటగిరి సంస్థాన చరిత్ర - సాహిత్యం|publisher=prasthanam.com|accessdate=29-08-2018|archive-date=2016-04-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20160402015629/https://www.prasthanam.com/node/935|url-status=bot: unknown}}</ref> # కవిత్రయ కవితా వైజయంతి (పెన్నేపల్లి గోపాలకృష్ణతో కలిసి సంపాదకత్వం)నెల్లూరు వర్ధమాన సమాజం ప్రచురణ,1974.) # కావ్యపంచమి (సంపాదకత్వం దుర్భా సుబ్రమణ్య శర్మగారి రచనలు.)1975 ప్రచురణ. # శివారెడ్డి పద్యాలు (పెన్నేపల్లి గోపాలకృష్ణ, బండి నాగారాజు, బ్రహ్మారెడ్డి లతో కలిసి సంపాదకత్వం)1980 # అలనాటి సాహిత్య విమర్శ (.సంపాదకులు: కాళిదాసు పురుషోత్తం, Dr M. శివరామప్రసాద్), ఆంధ్రప్రదేశ్ ప్రభుత్వ ప్రాచ్యలిఖిత గ్రంథాలయం, పరిశోధనాలయం, హైదరాబాద్.2008. # గురుజాడలు (సంపాదకులు: పెన్నేపల్లి గోపాలకృష్ణ, కాళిదాసు పురుషోత్తం, యం.వి.రాయుడు. మనసు ఫౌండేషన్ , బెంగుళూరు2012. # గోపినాథుని వెంకయ్యశాస్త్రి జీవితం, సాహిత్యం,TTD ఆర్ధికసహకారం తో ప్రచురణ.1988. #పెన్న ముచ్చట్లు, (నెల్లూరు మండల చరిత్ర, సంస్కృతి మీద వ్యాసాలు) పల్లవి పబ్లికేషన్స్ , విజయవాడ, 2018. #తెలుగు సంస్కృతి, రెండవ సంపుటం (కొన్ని వ్యాసాలు), తెలుగు విశ్వవిద్యాలయం ప్రచురణ.1988. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}}4. కవిత్రయ కవితా వైజయంతి, నెల్లూరు వర్ధమాన సమాజం ప్రచురణ.1974. 5శివారెడ్డి పద్యాలు, శివారెడ్డి సొంత ప్రచురణ.1980. 6. హిందుబంధవి పక్షపత్రిక,సంపాదకులు: చతుర్వేదుల వెంకటరాఘవయ్య. [[వర్గం:తెలుగు రచయితలు]] [[వర్గం:నెల్లూరు జిల్లా రచయితలు]] jngg5v72dnyeygfqal43vze9a5oxgml 3614743 3614648 2022-08-03T16:55:10Z Kalidasu purushotham k 103244 wikitext text/x-wiki {{మూలాలు సమీక్షించండి}} '''కాళిదాసు పురుషోత్తం''' [[నెల్లూరు]]లో నివసిస్తున్నాడు<ref>{{citeweb|url=http://prabhanews.com/2017/07/%E0%B0%A8%E0%B1%86%E0%B0%B2%E0%B1%8D%E0%B0%B2%E0%B1%82%E0%B0%B0%E0%B1%81-6%E0%B0%A8-%E0%B0%AA%E0%B1%8D%E0%B0%B0%E0%B0%9C%E0%B0%BE%E0%B0%95%E0%B0%B5%E0%B0%BF-%E0%B0%B5%E0%B1%87%E0%B0%AE%E0%B0%A8/|title=నెల్లూరు: 6న ప్రజాకవి వేమన సాహితీ సమాలోచన|publisher=prabhanews.com|accessdate=29-08-2018|archive-date=2018-08-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20180829064407/http://prabhanews.com/2017/07/%E0%B0%A8%E0%B1%86%E0%B0%B2%E0%B1%8D%E0%B0%B2%E0%B1%82%E0%B0%B0%E0%B1%81-6%E0%B0%A8-%E0%B0%AA%E0%B1%8D%E0%B0%B0%E0%B0%9C%E0%B0%BE%E0%B0%95%E0%B0%B5%E0%B0%BF-%E0%B0%B5%E0%B1%87%E0%B0%AE%E0%B0%A8/|url-status=bot: unknown}}</ref>. తల్లి రమణమ్మ, తండ్రి విద్యావాచస్పతులు [[కాళిదాసు వెంకటసుబ్బాశాస్త్రి]], పురుషోత్తం జనం 1942 మే 1వ తారీకు. ఇతని తండ్రి వెంకట సుబ్బాశాస్త్రి నెల్లూరు కాశిఖేలవారి అగ్రహారంలోని వేదాంత మందిరంలో షుమారు యిరవైరెండేళ్ళు ప్రతిదినం ఉదయం ప్రవచనం చేశారు. . వెంకటసుబ్బాశాస్త్రి గారి కుమారులు పురుషోత్తం నెల్లూరు వి. ఆర్. హైస్ల్కూలు విద్యార్థి. వి.ఆర్ కళాశాలలో బి.ఎ చదివాడు. హైదరాబాదు ఉస్మానియా విశ్వవిద్యాలయంలో తెలుగు ఎం.ఏ లో ఫస్ట్ క్లాసులో క్లాసు ఫస్టుగి అత్యధిక మార్కులు సంపాదించుకొని విశ్వవిద్యాలయం నుండి "గురజాడ అప్పారావు స్వర్ణపతక పురస్కారం" పొందాడు. ఆంధ్రప్రదేశ్ ప్రభుత్వ జాతీయ స్కాలర్షిప్ తో ఉస్మానియా విశ్వవిద్యాలయంలో ప్రొఫెసర్ బిరుదురాజు రామరాజుగారి పర్యవేక్షణలో వెంకటగిరి సంస్థానం(నెల్లూరు జిల్లా) చరిత్ర, సాహిత్యం మీద పరిశోధించి డాక్టరేట్ పట్టా పొందాడు.నెల్లూరు శ్రీ సర్వోదయ డిగ్రీ కళాశాలలో తెలుగు డిపార్ట్మెంట్ అధిపతిగా, ఆ కళాశాల ప్రిన్సిపాల్ గా పనిచేసి 2000లో పదవీవిరమణ చేశాడు. నెల్లూరు సాంస్కృతిక జీవితంలో ముప్ఫయి సంవత్సరాలు క్రియాశీలంగా పనిచేశాడు. నెల్లూరు కెమెరా క్లబ్, కార్యదర్శిగా, ది ప్రొగ్రెసివ్ ఫిల్మ్ అసొసియేషన్ (ప్రో ఫిల్మ్)పేరుతొ మిత్రులతో కలసి పదేళ్ళు ఫిల్మ్ సొసైటి నిర్వహించాడు. దీన్ని ఫెడరేషన్ అఫ్ ఫిలిం సొసైటీస్, నేషనల్ ఫిల్మ్ Archives, పూనేకి అనుబంధించి అపూర్వ మయిన చిత్రాలను నెల్లూరు కళాభిమానులకు ప్రదర్శించదమేకాక, ఈ సంస్థల సహకారంతో నెల్లూరులో 10 రోజుల పాటు ఫిల్మ్ అప్రీసియేషన్ కోర్సు నిర్వహించాడు.ఈ కృషిలో సింగరాజు రాజేంద్రప్రసాద్, కె.పెంచలయ్య, ఎం.టి. శేఖర్ రెడ్డి , డాక్టర్ ఎం. శివరామప్రసాద్, డాక్టర్ పి.మధుసూదశాస్త్రి, డాక్టర్ సి.పి. శాస్త్రి, సి. సంజీవరావు, బాబు వంటి సహృదయులు ఎందరో సహకరించారు. నెల్లురు వర్ధమాన సమాజ కార్యవర్గ సభ్యులుగా కవిత్రయ కవితావైజయంతి, ఫిడేలు రాగాల డజన్, కయిత నా దయిత పుస్తకాల ప్రచురణలో సహకరించాడు. -వర్ధమాన సమాజం నిర్వహించిన కవిత్రయ జయంతుల్లో పండితులు చేసిన ఉపన్యాసాలను కవిత్రయ కవితావైజయంతి పేరుతో పెన్నేపల్లి గోపాలకృష్ణ కాళిదాసు పురుషోత్తం మరి ఇద్దదరు మిత్రులతో కలిసి హసంపాదకులుగా ఒక సంకలనం తయారు చేయగా,వర్ధమాన సమాజం ఈ గ్రంథాన్ని ప్రచురించింది. దుర్భా సుబ్రహ్మణ్యశర్మ రచనలను పురుషోత్తం పెన్నేపల్లి గోపాలకృష్ణతో కలిసి కావ్యపంచమి పేరుతో సంకలనంచేయగా, దుర్భా రామమూర్తి దాన్ని ప్రచురించారు. ఆధారాలు, మూలాలు(References) భారతి, ఉదయం, వార్త, ఆంధ్రప్రభ, ఆంధ్రజ్యోతి, సాక్షి, జమీన్ రైతు, యూత్ కాంగ్రెస్, మిసిమి, జనసాహితి, చైతన్య మానవి, అమ్మనుడి, గ్రంథాలయ సర్వస్వం వంటి పత్రికల్లో సాహిత్యం, సినిమా, యాత్రాచరిత్రలు(travelogues) మీద కాళిదాసు పురుషోత్తం రాసిన వ్యాసాలు, 1980లో పూనే ఫిల్మ్ & టి.వి. ఇన్స్టిట్యూట్ లో 5వారాలు ఫిల్మ్ appreciation కోర్సు(1980) certificate, కావలి జవహర్ భారతి కళాశాల ప్రిన్సిపాల్ డాక్టర్ ఎం. పట్టాభిరామిరెడ్డి గారికి సహకరించి, ఆంధ్రప్రదేశ్ చరిత్ర సభలు(A.P.History Congress)స్థాపించడంలో సహకారం అందించాడు. తను ఈ సంస్థ స్థాపక సభ్యుదు కూడా. 1986 నుండి Indian History Congress సభలకు హాజరువుతూ, పరిశోధన పత్రాలు సమర్పించాడు. ఫోటోగ్రఫీ, చరిత్ర, సినిమా, పర్యటనలు, గురజాడ అప్పారావు గారి రాతప్రతులు (manuscripts) పరిశోధించడం తనకు ఇష్టమైన విషయాలు. 1988లో "గోపినాథుని వెంకయ్యశాస్త్రి జీవితం, సాహిత్యం" పుస్తకం తిరుమల తిరుపతి దేవస్థానం వారి ఆర్థిక సహకారంతో ప్రచురించాడు. వీరేశలింగం పంతులు సమకాలికులు, పీపుల్స్ ఫ్రండ్ ఆంగ్ల వారపత్రికా సంపాదకులు దంపూరు నరసయ్యగారి జీవితం, కృషిమీద పరిశోధించి "ఇంగ్లిషు జర్నలిజంలొ తొలి తెలుగు వెలుగు దంపూరు నరసయ్య" పుస్తం రచించాడు. తను, డాక్టర్ మాచవోలు శివరామప్రసాద్ సహసంపాదకులుగా పూండ్ల రామకృష్ణయ్య సంపాదకత్వంలో వెలువడిన అముద్రిత గ్రంథ చింతామణి మాసపత్రిక లోని వ్యాసాలలో ఎంపికచేసిన వ్యాసాలతో "అలనాటి సాహిత్య విమర్శ" గ్రంథాన్ని తయారు చేశారు. దీన్ని ఆంధ్రప్రదేశ్ Research and Oriental Manuscripts Library, Hyd వారు 2008లో ప్రచురించారు. పెన్నేపల్లి గోపాలకృష్ణతో కలిసి గురజాడ అప్పారావు పంతులుగారి రాతప్రతులు, రికార్డు పరిశీలించి, గురజాడ సమగ్రరచనల సంకలనం "గురుజాడలు" సంకలనానికి కృషిచేశాడు. దీనికి డాక్టర్. ఎం.వి.రాయుడుతో పాటు సహసంపాదకులుగా వ్యవహరించాడు. ఈ గ్రంథాన్ని మనసు ఫౌండేషన్ స్వచ్ఛందసంస్థ ప్రచు రించింది. మనసు ఫౌండేషన్ గుర్రం జాషువ సమగ్ర రచనల సంంకలనం తీసుకొని వచ్చిన సందర్భంలో మధ్రాసు, ఇతరచోట్ల గ్రంథాలయాలన్నీ శోధించి జాషువ గ్రంథాల తొలిముద్రణలు సేకరించి సహకరించాడు. ఈ సంపుటాన్ని హైదరాబాదులో ఏర్పాటు చేసిన సభలో శ్రీ కాళీపట్నం రామారావు మాస్టారు ఆవిష్కరించారు. ఈ ఆవిష్కరణ సభకు కాళిదాసు పురుషోత్తం అధ్యక్షత వహించాడు. సాక్షి దినపత్రిక నెల్లూరు టాబ్లాయిడ్ లో 2009-10 సంవత్సరంలో 13 నెలలపాటు "పెన్న ముచ్చట్లు" పేరుతో నెల్లూరు జిల్లా చరిత్ర, సంస్కృతి, సాహిత్యం వంటి ఆంశాలమీద 62 వ్యాసాలు రాశాడు. ఇవి "పెన్న ముచ్పంచట్లు" పేరుతో పుస్తక రూపంలో వెలువడ్డాయి. మనసు ఫౌండేషన్ డాక్టర్ ఎం.వి.రాయుడుగారి సహకారంతో ఆచార్య ఆర్.వి.యస్. సుందరం, పారా అశోక్.లు సహ సంపాదకులుగా ఆధునిక తెలుగుకవి పఠాభి(తిక్కవరపు పట్టాభిరామరెడ్డి)"లభ్య సమగ్ర రచనల సంకల"నానికి సంపాదకులుగా వ్యవహరించాడు.ఈ గ్రంథాన్ని మనసు ఫౌండేషన్ 2019 ఫిబ్రవరి 19న పఠాభి శతజయంతి రోజు, నెల్లూరు టౌన్ హాల్ లో విడుదలచేసింది. 2019లోనే బంగోరె(బండి గోపాలరెడ్డి)జాబులను "బంగోరె జాబులు" పేరుతో డాక్టర్ మాచవోలు శివరామప్రసాద్ తో కలిసి, పరిష్కరించి, ప్రచురించాడు. బంగోరె సాహిత్యకృషి, జీవితం గురించి ఈ పుస్తకం కొత్తవిషయాలను తెలియజేస్తుంది. ఇతని పర్యవేక్షణలో అముద్రిత గ్రంథచింతామణి సంపాదకులు పూండ్ల రామకృష్ణయ్య మీద మాచవోలు శివరామప్రసాద్, అల్లం రాజయ్యగారి నవలలు, కథలమీద కుమారి ఉభయభారతి పరిశోధించి డాక్టరేటీ పట్టాలు పొందారు.జూలియా థామస్ అనే బ్రిటిష్ వనిత రాజమండ్రి నుంచి ఇంగ్లండ్ కు 27 లేఖలు రాసింది 1936-39 మధ్య. పెన్నేపల్లి గోపాలకృష్ణ ఈ లేఖలను అనువదిస్తూ అనువాదం పూర్తికాకుండానే మరణిస్తే ఇతను ఆ ఆనువాదాన్ని "ఆమె లేఖలు" పేరుతో పూర్తి చేయగా ఎం.ఎస్.కో, ఆంధ్రప్రదేశ్ చరిత్ర సభల సంఘం దాన్ని1920 లో ప్రచురించి వెలుగులోకి తెచ్చింది. ప్రొఫెసర్ వకుళాభరభణం ఈపుస్తకానికి ఉపోద్ఘాతం రాశారు. పోతంసెట్టి జానకమ్మ 1873లో ఇంగ్లండ్ పర్యటించి ఆ యాత్రానుభవాలను Pictures of England పేరుతో1876లో పుస్తక రూపంలో తెచ్చింది. ఈ అరుదైన పుస్తకాన్ని ఇతను తెలుగుచేసి 2022 జూలై లో "జానకమ్మ ఇంగ్లండ్ యాత్ర" పేరుతో ప్రచురించాడు. ==రచనలు== # కనక పుష్యరాగం - [[పొణకా కనకమ్మ]] స్వీయచరిత్ర (సంపాదకత్వం) సునయన క్రియేషన్స్, శ్రీ యం,వి.రాయుడు, బెంగుళూరు, 2011 <ref>{{citeweb|url=http://pustakam.net/?p=11253|title=కనకపుష్యరాగం – పొణకా కనకమ్మ స్వీయచరిత్ర|publisher=pustakam.net|accessdate=29-08-2018|archive-date=2016-07-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20160730155322/http://pustakam.net/?p=11253|url-status=bot: unknown}}</ref> # ఇంగ్లీషు జర్నలిజంలో తొలి తెలుగు వెలుగు దంపూరు నరసయ్య (జీవితచరిత్ర, కృషి. -పరిశోధన)సొసైటీ ఫర్ సోషల్ చేంజ్,నెల్లూరు,2007 # వెంకటగిరి సంస్థాన చరిత్ర - సాహిత్యం(ఉస్మానియా విశ్వవిద్యాలం నుంచి డాక్టరేట్ పట్టా పొందిన గ్రంథం-1971-ప్రథమ ముద్రణ2014)<ref>{{citeweb|url=https://www.prasthanam.com/node/935|title=వెంకటగిరి సంస్థాన చరిత్ర - సాహిత్యం|publisher=prasthanam.com|accessdate=29-08-2018|archive-date=2016-04-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20160402015629/https://www.prasthanam.com/node/935|url-status=bot: unknown}}</ref> # కవిత్రయ కవితా వైజయంతి (పెన్నేపల్లి గోపాలకృష్ణతో కలిసి సంపాదకత్వం)నెల్లూరు వర్ధమాన సమాజం ప్రచురణ,1974.) # కావ్యపంచమి (సంపాదకత్వం దుర్భా సుబ్రమణ్య శర్మగారి రచనలు.)1975 ప్రచురణ. # శివారెడ్డి పద్యాలు (పెన్నేపల్లి గోపాలకృష్ణ, బండి నాగారాజు, బ్రహ్మారెడ్డి లతో కలిసి సంపాదకత్వం)1980 # అలనాటి సాహిత్య విమర్శ (.సంపాదకులు: కాళిదాసు పురుషోత్తం, Dr M. శివరామప్రసాద్), ఆంధ్రప్రదేశ్ ప్రభుత్వ ప్రాచ్యలిఖిత గ్రంథాలయం, పరిశోధనాలయం, హైదరాబాద్.2008. # గురుజాడలు (సంపాదకులు: పెన్నేపల్లి గోపాలకృష్ణ, కాళిదాసు పురుషోత్తం, యం.వి.రాయుడు. మనసు ఫౌండేషన్ , బెంగుళూరు2012. # గోపినాథుని వెంకయ్యశాస్త్రి జీవితం, సాహిత్యం,TTD ఆర్ధికసహకారం తో ప్రచురణ.1988. #పెన్న ముచ్చట్లు, (నెల్లూరు మండల చరిత్ర, సంస్కృతి మీద వ్యాసాలు) పల్లవి పబ్లికేషన్స్ , విజయవాడ, 2018. #తెలుగు సంస్కృతి, రెండవ సంపుటం (కొన్ని వ్యాసాలు), తెలుగు విశ్వవిద్యాలయం ప్రచురణ.1988. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}}4. కవిత్రయ కవితా వైజయంతి, నెల్లూరు వర్ధమాన సమాజం ప్రచురణ.1974. 5శివారెడ్డి పద్యాలు, శివారెడ్డి సొంత ప్రచురణ.1980. 6. హిందుబంధవి పక్షపత్రిక,సంపాదకులు: చతుర్వేదుల వెంకటరాఘవయ్య. [[వర్గం:తెలుగు రచయితలు]] [[వర్గం:నెల్లూరు జిల్లా రచయితలు]] clz9lkfvatc1elwe8gkauwmq7bbzxe1 0 211179 3615055 3270231 2022-08-04T08:13:22Z Muralikrishna m 106628 wikitext text/x-wiki '''దాసు విష్ణు రావు (1876-1939)''' బి.ఎ.,బి.యల్. [[బందరు]]లో వారి అన్నయ్య వద్ద [[న్యాయవాది]]గా పని ప్రారంభించి తరువాత 1905 నుండి [[విజయవాడ|బెజవాడ]]లో 1939 దాకా సుప్రసిధ్ధ న్యాయవాదిగా ఎదిగారు. 1938లో ముగించిన వీరి స్వీయ చరిత్ర అపూర్వ విశేషములతో కూడినది దురదృష్టవశాత్తు ప్రచురించబడలేదు. కానీ దాని చేతి వ్రాత ప్రతి చదివిన సాహిత్యవేత్తలు, చరిత్రకారులు ఆ పుస్తకములోని విశేషములు అనేక సందర్భములలో ఉల్లేఖించారు.<ref>"The Rule of Law and the Bezawada Bar (A HISTORY OF THE BEZAWADA BAR ASSOCIATION" (1975)D.V.SIVA RAO</ref> ==విష్ణు రావు గారి బాల్యం, విద్యాభ్యాసం== దాసు విష్ణురావు సుప్రసిధ్ధ మహా కవి [[దాసు శ్రీరాములు]] అయిదవ కుమారుడు. వీరు [[1876]] [[అక్టోబరు 1]]<nowiki/>వ తేదీన జన్మించారు. బందరు వీధి బడిలోను, తరువాత తండ్రిగారు వకీలుగా నుండిన ఏలూరు హిందూ పాఠశాలలో చదివి తరువాత [[చెన్నై|మద్రాసు]]లోని హిందూ స్కూలులో [[మెట్రిక్యులేషన్]] చదివారు. అటు తరువాత 1892లో [[రాజమహేంద్రవరం]] ఆర్ట్సు కాలేజీలో ఎఫ్.ఎ చదివారు. అప్పటికి మెట్కాఫ్ దొరగారు ఆ కాలేజీకి ప్రధోనేపాద్యాయులు గాను,[[కందుకూరి వీరేశలింగం]] గారు తెలుగు పండితులుగానుండిరి. 1893లో ఎఫ్.ఎ సీనియర్ క్లాసుకు మద్రాసులోని ప్రెసిడెన్సీ కాలేజీలో చేరారు. అప్పడు బిల్డర్బెన్ దొరగారు ప్రధానోపాద్యాయుడుగాని, [[కొక్కొండ వెంకటరత్నం]]గారు తెలుగు పండితులు. దాసు విష్ణు రావు గారు తమ స్వీయచరిత్రలో వీరెశలింగం గారిని గూర్చి, [[కొక్కొండ వెంకటరత్నం]] గార్ల గురించి వ్రాశారు. 1897లో విష్ణు రావు గారు బి.ఎ ప్యాసైనారు. ప్రఖ్యాతి గాంచిన ప్రెసిడెన్సీ కాలీజీలో బౌర్డల్లన్ వ్యాసరచనపోటీ బహుమతి 20 రూపాయలు లభించిన ప్రముఖలులో దాసు విష్ణు రావు గారు ఒకరు. 1895 సంవత్సరపు బహుమతి వీరిది. వారికి ముందు ఆ బహుమతి వచ్చిన ప్రముఖులు 1875 లో [[తల్లాప్రగడ సుబ్బారావు]], 1891 లో[[వేపా రామేశం ]], 1894లో [[పెద్దిభొట్ల వీరయ్య ]]. వీరి తరువాత ఆ బహుమతి గెలుచుకున్న ప్రముఖులు 1919లో [[దిగవల్లి వేంకట శివరావు ]]. ==జీవిత విశేషాలు== 1897 తరువాత విద్యాబ్యాసానికి కొంత విరామమునిచ్చి బెజవాడలోని వారి అన్నగారైన [[దాసు కేశవ రావు]] గారి వాణీ ముద్రాక్షరశాల [[(వాణి ప్రెస్సు)]]లో 1897 నుండి 1901 దాకా పనిచేశారు. 1901లో దాసు కేశవరావుగారు మలబారులో కొత్తగా రైలు మార్గమును వేయుటకు కాంట్రాక్టు కూడా చేశారు. ఆ సమయంలో 1901లో విష్ణురావుగారు వారితో పాటు వెళ్లి మలబారు అడవులలో పనిచేశారు. 1905 లో బి.ఎల్ పట్టభద్రులై బెజవాడలో న్యాయ వాదిగా వృత్తి ప్రారంభించారు 1910 లో డిస్ట్రిక్టు అడిషనల్ మునసబు కోర్టు బందరుకు మార్చగా వారు 1913 వరకూ బందరులో ప్రాక్టీస్ చేశారు 1913 లో సబ్ కోర్టు బెజవాడలో ప్రారంభించగా విష్ణురావుగారు తిరిగి బెజవాడలో ప్రాక్టీసు చేశారు. 1920లో విష్ణురావు గారు [[నాగపూరు]] అఖిలభారత కాంగ్రెస్సు మహా సదస్సుకు వెళ్ళారు. విష్ణురావుగారు బహుకుటుంబీకులు. వారి 64 వ ఏట గొంతులో కాన్సర్ కురుపు కారణంగా 1939 సెప్టెంబరు 27 తేదీన పరమదించారు. వారి సంతానములో కుమారులు దామోదర రావు, డి.పి నారాయణరావు, అనిరుధ్ధ రావు. దాసు వారి ది చాల పెద్ద నంశ వృక్షము ఈ వెబ్సైటులో చూడవచ్చు.http://www.dasufamily.com/site/home.html . ==వీరి స్వీయచరిత్ర విశిష్టత== ప్రముఖ సాహిత్యకారులు, చరిత్రకారుల స్వీయచరిత్ర చెప్పకనే ప్రముఖమవును. సాధారణముగా స్వీయచరిత్రలలో వారి వారి జీవిత స్వనిషయములతోనే ముగియును. 19- 20 శతాబ్దపు రాజకీయ, సాంఘిక చారిత్రక విశేషములు ఆ కాలపు నాటి ప్రముఖుల జీవిత ఘటనా ఉల్లేఖనలు కలిగిన స్వీయచరిత్ర దాసు విష్ణు రావు గారిది, 700 పుటలు. విష్ణు రావు గారు సాహిత్యముగా గానీ రాజకీయముగా గానీ ప్రసిధ్ధి కాకపోయినను వారు వృత్తిరీత్యాను, మేధాశక్తి రీత్యా నిశితమైన సాహిత్య జ్ఞానము, సాహిత్యదృష్టి కలిగి వారి జీవిత ఘటనా విశేషములు పత్రికావిలేఖరుల సాటిగా రచించి 1938 లో ముగించారు. దురదృష్టవశాత్తు ఆ రచన ముద్రించబడలేదు. ఆ స్వీయచరిత్ర వ్రాత ప్రతి చదివిన దిగవల్లి వేంకట శివరావు గారు అందులోని కొన్ని భాగములను పుటల వారీగా నోట్సు వ్రాసుకున్నారు. జస్టిస్ పార్టీ పుట్టు పూర్వోత్తరాలు(పుట 428-429),అలనాటి మద్రాసు ప్రోవిన్సులో ఆంధ్రులు-ఆంధ్రోద్యమము(పుట 430), ఆ ఉద్యమములో ప్రముఖ పాత్రవహించిన ఆంధ్ర ప్రముఖులు [[కాశీనాధుని నాగేశ్వర రావు]], [[కొండా వెంకటప్పయ్య]], [[న్యాపతి సుబ్బారావు]] మొదలగు వారల పాత్రలు, 1913 లో బాపట్లలో జరిగిన ప్రథమ ఆంధ్రోద్యమ సంఘసమావేశము నకు [[బయ్యన నరసింహ శర్మ]]గారి అధ్యక్షతననూ 1914 లో న్యాపతి సుబ్బారావు గారి అధ్యక్షతన బెజవాడలో జరిగిన ఆంధ్రోద్యమ సమావేశము మొదలగు అంశములు, బెజవాడలో ఆ కాలమునాటి ప్లీడర్లు, మునసబులు, బెజవాడ పట్టణ అభివృధ్ధి వృత్తాంతము రైలు, రవాణా పురోగతి, మొదలగు అంశములు కలిగియున్నది విష్ణు రావు గారి స్వీయచరిత్ర. అంతేకాక వారు చదివిన [[చారిత్రక]] పుస్తకములలోని అపురూప విశేషములు గూడా విశదీకరించారు. వీరి స్వీయ చరిత్ర పుటలు 568-574 లోవారు 1934లో చేసిన శ్రీశైల యాత్ర విశేషములు వర్ణించారు. ఆ సందర్భములోనే 18 వ శతాభ్దపు ఆంధ్ర ప్రముఖుడు [[కావలి వెంకట బొర్రయ్య]] గారి యొక్క ఉల్లేఖనముచేశారు. వీరి స్వీయచరిత్రలోనే విష్ణూరావుగారి విద్యాభ్యాస కాలమునాటి ప్రముఖ ఆంధ్ర మహా పురుషుడు, [[శ్రీకాకుళం]] కాపురస్తులు సుప్రసిధ్ధ [[ఇంగ్లీషు-తెలుగు శంకరనాయణ వ్యవహార కోశము]] రచించిన పాలూరు శంకరనారాయణ సెట్టి ([[పి.శంకరనారాయణ]]) గారు ప్రెసిడెన్సీ కాలేజీలో వీరు చదువుతున్న కాలములో లెఖ్ఖల ఉపాధ్యాయులుగానుండిరనీనూ వారిని గురించి గూడా విష్ణు రావు గారు స్వీయ చరిత్రలో వ్రాశారు. ఇంకనూ ఎందరెందరో ఆంధ్ర ప్రముఖులు వెనుకటి తరంవారిని గురించి తెలుసుకొనలాంటే విష్ణు రావు గారి స్వీయ చరిత్ర ఒక సాహిత్య గని. 1891లో వారి అన్నగారు దాసు కేశవ రావు గారు స్థాపించి నడిపించిన జ్ఞానోదయము అను వార పత్రిక గురించి విష్ణురావు గారు వ్రాశారు ఆ వార పత్రిక చాల ప్రఖ్యాతి గాంచింది. ఆ పత్రిక ముఖమున "శ్లోకార్ధేన వక్ల్యామి య దుక్తం గ్రంధకోటి భిః పరోపకార పుణ్యాయ పాపాయ పర పీడనమ్" అను ఒక గొప్ప గౌతమ నీతి వాక్యమైన సంస్కృత శ్లోకముండేదని [[దిగవల్లి వేంకట శివరావు]]గారు తమ జ్ఞాపకాలు అను అప్రచురిత రచనలో వ్రాశారు. విష్ణరావు అన్నయ్య [[దాసు నారాయణ రావు]] [[కృష్ణా పత్రిక]] వ్యవస్థాపకులు. కృష్ణాపత్రిక వ్వవస్దాపక సంపాదుకులు [[కొండా వెంకటప్పయ్య]]గారు 1902 ఫిబ్రవరి 1వ తేదీనాడు దాసు నారాయణరావు గారితో కలసి ఆ పత్రికను ప్రారంభించారు.<ref>"Chronological Notes" దిగవల్లి వేంకట శివరావు అప్రచురిత రచన</ref>. ==మూలాధారాలు== <references/> {{Authority control}} [[వర్గం:1876 జననాలు]] [[వర్గం:1939 మరణాలు]] [[వర్గం:కృష్ణా జిల్లా న్యాయవాదులు]] [[వర్గం:తెలుగువారిలో న్యాయవాదులు]] [[వర్గం:ఆత్మకథ రాసుకున్న ఆంధ్రప్రదేశ్ వ్యక్తులు]] [[వర్గం:ఆంధ్ర రాష్ట్ర ఉద్యమంలో పాల్గొన్నవారు]] 8fff6npf9e5cfuh80es35pbvkna1gc3 0 226753 3614969 2952078 2022-08-04T05:01:12Z Muralikrishna m 106628 wikitext text/x-wiki [[Image:Soldering gun.jpg|thumb|ఎలక్ట్రిక్ సాల్డరింగ్ ఐరన్]] [[File:Gas soldering iron.jpeg|thumb|గ్యాస్-ఫైర్డ్ సాల్డరింగ్ ఐరన్]] [[File:Solder_on_spool.jpeg|thumbnail|right|సాల్డర్ చుట్ట. 1.6mm.]] '''సోల్డరింగ్ ఐరన్''' ('''ఆంగ్లం: Soldering iron''') అనేది [[సాల్డరింగ్|సోల్డరింగ్]] ప్రక్రియలో సోల్డర్ తో కలిపి [[లోహం]] ముక్కలను అతుకుటకు ఉపయోగించు ఒక పరికరం. సోల్డరింగ్ ఐరన్ లను ప్రధానంగా సర్క్యూట్ బోర్డులలోని ఎలక్ట్రానిక్ భాగాలను అతుకుటకు ఉపయోగిస్తారు, అయితే [[ఆభరణాలు|నగలను]] అతుకుట వంటి ఇతర పనులలో కూడా ఉపయోగించవచ్చు. [[వర్గం:సాల్డరింగ్]] {{మొలక-పరికరం}} ciphsk0fuhiyto0fe11sx1uy33t1qhw 0 226825 3614971 2953441 2022-08-04T05:01:27Z Muralikrishna m 106628 wikitext text/x-wiki [[File:Solder.jpg|thumb|వివిధ టంకములు]] [[File:Through-Hole Mounted Component-te.svg|thumb| ప్రింటెడ్ సర్క్యూట్ బోర్డ్ బొమ్మ]] [[File:Solderedjoint.jpg|thumb|ప్రింటెడ్ సర్క్యూట్ బోర్డ్ కు సోల్డర్ తో అతికించిన ఒక తీగ.]] [[File:Solder on spool.jpeg|thumbnail|right|సోల్డర్ చుట్ట. 1.6 mm.]] [[దస్త్రం:Soldering_gun.jpg|thumb|ఎలక్ట్రిక్ సాల్డరింగ్ ఐరన్]] '''టంకం''' లేదా '''సోల్డర్''' ('''Solder''') అనగా తక్కువ [[ఉష్ణోగ్రత]] వద్ద కరిగే [[లోహం]] లేదా మిశ్రలోహం. టంకము రెండు రకాలు; సాఫ్ట్ టంకము, హార్డ్ టంకము. సాఫ్ట్ టంకము [[సోల్డరింగ్ ఐరన్]]<nowiki/>తో సులభంగా కరుగుతుంది, ఎలెక్ట్రానిక్స్, ఎలెక్ట్రికల్ పని కోసం ఉపయోగిస్తారు. హార్డ్ టంకము మంటతో అధిక ఉష్ణోగ్రత వద్ద కరుగుతుంది. టంకమును ఉపయోగించి చేయు పనిని [[సాల్డరింగ్]] అంటారు. {{మొలక-పరికరం}} [[వర్గం:సాల్డరింగ్]] matakl9s04cnzvkcmxkpdjldh728oml 0 228932 3614914 3611914 2022-08-04T03:41:23Z 2409:4070:2E1E:F562:6A70:CA75:7B76:2B6A /* కలెక్టర్లు */ wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = Siddipet district | settlement_type = [[Districts of Telangana|District of Telangana]] | total_type = Total | native_name = | image_skyline = {{maplink|type=shape||text=సిద్ధిపేట జిల్లా|frame=yes|frame-width=250|frame-height=250|zoom=8}} | image_caption = | image_map = Siddipet in Telangana (India).svg | map_caption = Location of Siddipet district in Telangana | coordinates = | coor_pinpoint = Siddipet | subdivision_type = Country | subdivision_name = [[India]] | subdivision_type1 = [[States and union territories of India|State]] | subdivision_name1 = [[Telangana]] | subdivision_type2 = | subdivision_name2 = | established_title = Formation | established_date = {{start date|2016|10|11|df=y}} | seat_type = Headquarters | seat = [[Siddipet]] | parts_type = [[Tehsils of India|Tehsils]] | parts_style = para | p1 = | area_total_km2 = 3842.33 | area_footnotes = | population_as_of = 2011 | population_total = 1012065 | population_footnotes = <ref>{{cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/pca/SearchDetails.aspx?Id=647336|title=Search Details Here:|publisher=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India; Ministry of Home Affairs, Government of India |website=Census of India 2011 |access-date=10 September 2019}}</ref> | population_urban = | population_density_km2 = auto | demographics_type1 = | demographics1_title1 = [[Literacy in India|Literacy]] | demographics1_info1 = | demographics1_title2 = Sex ratio | demographics1_info2 = | leader_title = [[District collector]] | leader_name = ఎం. హన్మంత రావు | leader_title1 = | leader_name1 = | leader_title2 = | leader_name2 = | timezone1 = [[Indian Standard Time|IST]] | utc_offset1 = +05:30 | registration_plate = | blank_name_sec1 = | blank_info_sec1 = | blank_name_sec2 = | blank_info_sec2 = | website = {{URL|http://siddipet.telangana.gov.in/}} | official_name = }} [[దస్త్రం:Municipal corporation of siddipet.jpg|thumb|సిద్దిపేట మునిసిపల్ కార్పొరేషన్ కార్యాలయం]] '''సిద్దిపేట జిల్లా,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రంలోని 33 జిల్లాలలో ఒకటి.<ref>{{Cite web|url=https://siddipet.telangana.gov.in/te/|title=తెలంగాణా ప్రభుత్వం, సిద్దిపేట జిల్లా {{!}} సిద్దిపేట జిల్లా తెలంగాణా, ఇండియా {{!}} భారతదేశం|language=te|access-date=2021-08-22}}</ref> సిద్దిపేట పట్టణం ఈ జిల్లాకు [[పరిపాలనా కేంద్రం|పరిపాలన కేంద్రం]].2016 అక్టోబరు 11, న నూతనంగా ఏర్పడిన ఈ జిల్లాలో 3 రెవెన్యూ డివిజన్లు, 22 మండలాలు, నిర్జన గ్రామాలు (6) తో కలుపుకుని 381 రెవిన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి.<ref>తెలంగాణ రాష్ట్ర ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 240 Revenue (DA-CMRF)Department,Dt: 11-10-2016 </ref> జిల్లాలోని 22 మండలాలలో (పాతవి 17 + కొత్తవి 5) పూర్వపు మెదక్ జిల్లాలోనివి పాతవి 13 మండలాలు, పూర్వపు కరీంనగర్ జిల్లా నుంచి 3 మండలాలు, పూర్వపు వరంగల్ జిల్లా నుండి ఒక మండలం మొత్తం 17 పాత మండలాలు కాగా, కొత్తగా ఏర్పడిన మండలాలు పూర్వపు మెదక్ జిల్లా గ్రామాల నుండి 4, పూర్వపు కరీంనగర్ జిల్లా గ్రామాల నుండి 1 మొత్తం 5 కొత్త మండలాలతో కొత్త జిల్లాగా అవతరించింది.జిల్లాలో ఏర్పడిన కొత్త పంచాయితీలతో కలుపుకొని 499 గ్రామ పంచాయితీలు ఉన్నాయి.<ref>{{Cite web|url=http://telugu.v6news.tv/%E0%B0%B2%E0%B0%BF%E0%B0%B8%E0%B1%8D%E0%B0%9F%E0%B1%81-%E0%B0%B5%E0%B0%BF%E0%B0%A1%E0%B1%81%E0%B0%A6%E0%B0%B2-%E0%B0%A4%E0%B1%86%E0%B0%B2%E0%B0%82%E0%B0%97%E0%B0%BE%E0%B0%A3%E0%B0%B2%E0%B1%8B|title=లిస్టు విడుదల : తెలంగాణలో పంచాయితీల లెక్క ఇదే {{!}} V6 Telugu News|date=2018-03-31|website=web.archive.org|access-date=2021-08-22|archive-date=2018-03-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20180331192739/http://telugu.v6news.tv/%E0%B0%B2%E0%B0%BF%E0%B0%B8%E0%B1%8D%E0%B0%9F%E0%B1%81-%E0%B0%B5%E0%B0%BF%E0%B0%A1%E0%B1%81%E0%B0%A6%E0%B0%B2-%E0%B0%A4%E0%B1%86%E0%B0%B2%E0%B0%82%E0%B0%97%E0%B0%BE%E0%B0%A3%E0%B0%B2%E0%B1%8B|url-status=bot: unknown}}</ref> 100శాతం వాక్సినేషన్ ''మిషన్‌ ఇంద్రధనుష్‌'' కార్యక్రమంలో భాగంగా 2019 సంవత్సరానికి ప్రధానమంత్రి అవార్డును అందుకుంది.<ref>{{Cite web|last=telugu|first=NT News|date=2022-04-13|title=సిద్దిపేట జిల్లాకు ‘పీఎం’ అవార్డు|url=https://www.ntnews.com/telangana/siddipet-district-gets-pm-award-539454|archive-url=https://web.archive.org/web/20220413014028/https://www.ntnews.com/telangana/siddipet-district-gets-pm-award-539454|archive-date=2022-04-13|access-date=2022-04-13|website=Namasthe Telangana|language=te}}</ref> ==నీటిపారుదల== సిద్దిపేటపట్టణ పరిసరప్రాంతాలలో ఇంటింటికీ నల్లాల ద్వారా నీటిసరఫరా జరుగుతుంది. వ్యవసాయరంగానికి బావుల ద్వారా , బోర్ల ద్వారా నీరు అందుతుంది. [[కాళేశ్వరం]] ఎత్తిపోతల పథకం కింద నిర్మించిన [[రంగనాయకసాగర్ జలాశయం]] సిద్దిపేటకు 4 కి.మీ.దూరంలో ఉంది . ==రెవెన్యూడివిజన్ లు== [[దస్త్రం:Siddipet District Revenue divisions.png|thumb|సిద్దిపేట జిల్లా రెవెన్యూ డివిజన్లు రేఖా చిత్రం]] # [[సిద్దిపేట]] # [[గజ్వేల్]] # [[హుస్నాబాద్]] == పునర్య్వస్థీకరణ తరువాత ఏర్పడిన కొత్త మండలాలు == * ఆ తరువాత సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను పరిధిలోని, సిద్ధిపేట గామీణ మండలానికి చెందిన నారాయణరావుపేట మండలాన్ని ఐదు రెవెన్యూ గ్రామాలతో మండలం కొత్తగా ఏర్పడింది.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 28, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 07.03.2019</ref> * [[దూల్‌మిట్ట|దూల్​మిట్ట]] గ్రామం మండల కేంద్రంగా [[మద్దూరు మండలం (సిద్ధిపేట జిల్లా)|మద్దూర్ మండలం]] లోని 8 గ్రామాలతో [[దూల్‌మిట్ట మండలం|దూల్​మిట్ట మండలం]] కొత్తగా ఏర్పడింది.<ref>{{Cite web|url=https://www.newindianexpress.com/states/telangana/2020/dec/09/new-mandal-formed-in-husnabad-revenue-division-2233763.html|title=New mandal formed in Husnabad revenue division|website=The New Indian Express|access-date=2021-08-22}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://telugu.news18.com/news/telangana/telangana-government-formed-dhoolimitta-as-new-mandal-in-siddipet-district-of-telangana-ak-685148.html|title=Telangana: తెలంగాణలో కొత్త మండలం.. ఆ జిల్లాలో.. సీఎం కేసీఆర్ పర్యటనకు ముందే ఉత్తర్వులు..|website=News18 Telugu|language=te|access-date=2021-08-22}}</ref> == జిల్లా లోని మండలాల జాబితా == {{Div col|colwidth=15em|rules=yes|gap=2em}} # [[సిద్దిపేట గ్రామీణ మండలం]] * # [[సిద్దిపేట పట్టణ మండలం]] # [[నంగునూరు మండలం]] # [[చిన్న కోడూరు మండలం (సిద్దిపేట జిల్లా)|చిన్నకోడూర్ మండలం]] # [[తొగుట మండలం]] # [[దౌలతాబాద్ మండలం (సిద్ధిపేట)|దౌలతాబాద్ మండలం]] # [[మిరుదొడ్డి మండలం]] # [[దుబ్బాక మండలం]] # [[చేర్యాల మండలం]] # [[కొమురవెల్లి మండలం (సిద్దిపేట జిల్లా)|కొమురవెల్లి మంండలం]] * # [[గజ్వేల్ మండలం]] # [[జగ్దేవ్‌పూర్ మండలం]] # [[కొండపాక మండలం]] # [[ములుగు మండలం (సిద్ధిపేట జిల్లా)|ములుగు మండలం]] # [[మర్కూక్ మండలం]] * # [[వర్గల్ మండలం]] # [[రాయపోల్ మండలం]] * # [[హుస్నాబాద్ మండలం]] # [[అక్కన్నపేట మండలం]] * # [[కోహెడ మండలం]] # [[బెజ్జంకి మండలం]] # [[మద్దూరు మండలం (సిద్ధిపేట జిల్లా)|మద్దూరు మండలం]] # [[నారాయణరావుపేట్ మండలం (సిద్ధిపేట జిల్లా)|నారాయణరావుపేట మండలం]] * # [[దూళిమిట్ట మండలం]] * {{Div end}} గమనిక:* పునర్య్వస్థీకరణలో భాగంగా జిల్లాలో  కొత్తగా ఏర్పడిన మండలాలు (5) గమనిక:* పునర్య్వస్థీకరణ తరువాత కొత్తగా ఏర్పడిన మండలాలు (2) ==కలెక్టర్లు== *[[పి.వెంక‌ట్రామి రెడ్డి]] * యం. హనుమంత రావు ప్రశాంత్ జీవన్ పాటిల్ ==సిద్దిపేట జిల్లా ప్రజా పరిషత్‌ చైర్మన్== * [[వేలేటి రోజాశర్మ]]<ref name="తెలంగాణలో ఎన్నికైన జెడ్పీ చైర్మన్లు వీరే">{{cite news |last1=Sakshi |title=తెలంగాణలో ఎన్నికైన జెడ్పీ చైర్మన్లు వీరే |url=https://m.sakshi.com/news/politics/telangana-zilla-parishad-chairman-elections-live-updates-1196311 |accessdate=9 March 2022 |work= |date=8 June 2019 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220309105837/https://m.sakshi.com/news/politics/telangana-zilla-parishad-chairman-elections-live-updates-1196311 |archivedate=9 March 2022 |language=te}}</ref> == ప్రధానమంత్రి అవార్డు-2019 == చిన్నారులకు 100శాతం వ్యాధి నిరోధక టీకాలు వేసిన జిల్లాగా సిద్ధిపేట జిల్లా జాతీయ స్థాయిలో అరుదైన రికార్డు సృష్టించింది. అంతేకకాకుండా, నూటికి నూరు శాతం వ్యాక్సినేషన్‌ పూర్తిచేసి, మిషన్‌ ఇంద్రధనుష్‌ కార్యక్రమంలో భాగంగా ఉత్తమ పనితీరు కనబరిచినందుకు కేంద్ర ప్రభుత్వం, ఈ జిల్లాకు ప్రధానమంత్రి అవార్డు-2019ను ప్రకటించింది. 2022 ఏప్రిల్ 20-21 తేదీల్లో ఢిల్లీలో నిర్వహించిన సివిల్‌ సర్వీసెస్‌ డే కార్యక్రమంలో ట్రోఫీ, ప్రశంసాపత్రంతోపాటు రూ.10 లక్షల నగదు ప్రోత్సాహాన్ని కేంద్రం అందజేసింది.<ref>{{Cite web|date=2022-04-13|title=సిద్దిపేట జిల్లాకు ‘మిషన్‌ ఇంద్రధనుష్‌’ పురస్కారం|url=https://www.eenadu.net/telugu-news/ts-state-news/general/2602/122072470|archive-url=https://web.archive.org/web/20220413002352/https://www.eenadu.net/telugu-news/ts-state-news/general/2602/122072470|archive-date=2022-04-13|access-date=2022-04-13|website=EENADU|language=te}}</ref><ref>{{Cite web|date=2022-04-13|title=సిద్దిపేట జిల్లాకు ప్రధాన మంత్రి అవార్డు|url=https://www.andhrajyothy.com/telugunews/prime-minister-award-for-siddipet-district-ngts-telangana-182204130215690|archive-url=https://web.archive.org/web/20220413125506/https://www.andhrajyothy.com/telugunews/prime-minister-award-for-siddipet-district-ngts-telangana-182204130215690|archive-date=2022-04-13|access-date=2022-04-13|website=www.andhrajyothy.com|language=en}}</ref> == ఇవి కూడా చూడండి == * [[సిద్దిపేట జిల్లా గ్రామాల జాబితా|జిల్లా గ్రామాల జాబితా]] == మూలాలు == <references /> == వెలుపలి లింకులు == {{తెలంగాణ}} {{తెలంగాణలోని ప్రముఖ దేవాలయాలు}} [[వర్గం:తెలంగాణ జిల్లాలు]] [[వర్గం:సిద్దిపేట జిల్లా]] 7it8mah6gkuny639fm3tn0dunhb8oos 10 231611 3614913 2629322 2022-08-04T03:38:20Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki {{Navbox |name = నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా మండలాలు |title= [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా]] మండలాలు |state={{{state|}}} |list1= [[అచ్చంపేట మండలం (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|అచ్చంపేట]] -[[అమ్రాబాద్ మండలం (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|అమ్రాబాద్]] - [[ఉప్పునుంతల మండలం|ఉప్పునుంతల]] - [[ఊర్కొండ మండలం|ఊర్కొండ]] - [[కల్వకుర్తి మండలం|కల్వకుర్తి]] - [[కొల్లాపూర్ మండలం|కొల్లాపూర్]] - [[కోడేరు మండలం (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|కోడేరు]] - [[చారకొండ మండలం|చారకొండ]] - [[తాడూరు మండలం|తాడూరు]] - [[తిమ్మాజిపేట మండలం|తిమ్మాజిపేట]] - [[తెల్కపల్లి మండలం|తెల్కపల్లి]] - [[నాగర్‌కర్నూల్ మండలం|నాగర్‌కర్నూల్]] - [[పదర మండలం|పదర]] - [[పెంట్లవెల్లి మండలం|పెంట్లవెల్లి]] - [[పెద్దకొత్తపల్లి మండలం|పెద్దకొత్తపల్లి]] - [[బల్మూర్ మండలం|బల్మూర్]] - [[బిజినేపల్లి మండలం|బిజినేపల్లి]] - [[లింగాల మండలం (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|లింగాల]] - [[వంగూరు మండలం|వంగూరు]] - [[వెల్దండ మండలం|వెల్దండ]]}}<includeonly>[[వర్గం:నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా మండలాలు]]</includeonly><noinclude>[[వర్గం:తెలంగాణకు సంబంధించిన మూసలు]]</noinclude> 1e25m733zbuv5vmqzqv6j0lxg7pnb8s 10 231685 3615054 3455048 2022-08-04T07:57:31Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki {{Navbox |name=నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాకు సంబంధించిన విషయాలు |title=[[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా]]కు సంబంధించిన విషయాలు |image=[[image:Nagarkurnool_District_Revenue_divisions.png|150px]] |state = {{{state}}} |group1=ప్రముఖ పట్టణాలు |list1=[[నాగర్‌కర్నూల్]] {{·}} [[కొల్లాపూర్]] {{·}} [[కల్వకుర్తి]] {{·}} [[అచ్చంపేట]] |group2=ప్రముఖ దేవాలయాలు |list2= [[వట్టెం|వట్టెం వెంకటేశ్వర స్వామి దేవాలయం]]{{·}} [[మల్లెలతీర్థం]]{{·}} [[శ్రీ వాసవీ కన్యకా పరమేశ్వరి దేవాలయం కల్వకుర్తి]]{{·}}[[సోమశిల]]{{·}}[[ఉర్కొండ|ఊర్కొండ అభయాంజనేయ స్వామి దేవాలయం]]{{·}} [[ఉమామహేశ్వరం (మహబూబ్ నగర్)|ఉమామహేశ్వరం]]{{·}} [[సిర్సనగండ్ల ఆలయం]] |group3=ప్రాజెక్టులు |list3= [[కల్వకుర్తి లిఫ్ట్ ఇరిగేషన్]] {{·}} |group4=నదులు |list4=[[కృష్ణా నది]] {{·}} [[దిండి నది]] (దుంధుభి నది) {{·}} |group5=లోకసభ నియోజకవర్గాలు |list5=[[నాగర్‌కర్నూల్ లోకసభ నియోజకవర్గం|నాగర్‌కర్నూల్]] |group6=శాసనసభ నియోజకవర్గాలు |list6= [[నాగర్‌కర్నూల్ అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం|నాగర్‌కర్నూల్]] {{·}} [[అచ్చంపేట అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం|అచ్చంపేట]] {{·}} [[కల్వకుర్తి అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం|కల్వకుర్తి]] {{·}} [[కొల్లాపూర్ అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం|కొల్లాపూర్]] |group7=రెవెన్యూ డివిజన్లు |list7=[[నాగర్‌కర్నూల్ రెవెన్యూ డివిజను]] {{·}} [[కల్వకుర్తి రెవెన్యూ డివిజను]] {{·}} [[అచ్చంపేట రెవెన్యూ డివిజను]] {{·}} [[కొల్లాపూర్ రెవెన్యూ డివిజను]] |group8=ప్రముఖ వ్యక్తులు |list8=[[కపిలవాయి లింగమూర్తి]] {{·}} {{·}} [[:వర్గం:నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా ప్రముఖులు|ఇంకా ...]] }} <noinclude>[[వర్గం:నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాకు సంబంధించిన మూసలు]]</noinclude> pcskhlog4pwc8vywcqih5mduq8gjd59 0 231897 3614976 3516196 2022-08-04T05:05:19Z Muralikrishna m 106628 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = రణ్ వీర్ సింగ్ | image = Ranveer Singh promoting Bajirao Mastani.jpg | caption = 2015 లో బాజీరావ్ మస్తానీ ప్రచార కార్యక్రమంలో రణ్ వీర్ | birth_name = రణ్ వీర్ సింగ్ భావ్నాని | birth_date = {{Birth date and age|1985|7|6|df=y}}<ref name="ht2013-03-18"/> | birth_place = [[ముంబై]], [[మహారాష్ట్ర]] | alma_mater = ఇండియానా విశ్వవిద్యాలయం | occupation = నటుడు | yearsactive = 2010–ప్రస్తుతం | spouse = {{marriage|[[దీపికా పడుకోణె]]|2018}} | awards = }} '''రణ్ వీర్ సింగ్ భవ్నాని''', (జననం 1985 జూలై 6) ఒక[[బాలీవుడ్]] నటుడు. 2010లో యశ్ రాజ్ ఫిలింస్ నిర్మాణంలో వచ్చిన బాండ్ బాజా బారాత్ సినిమాతో తెరంగేట్రం చేశాడు. ఈ సినిమా కమర్షియల్ గా మంచి విజయం సాధించడమే కాక, విమర్శకుల ప్రశంసలు కూడా అందుకుంది. ఈ సినిమాలోని నటనకు గాను, ఫిలింఫేర్ ఉత్తమ నూతన నటుడిగా పురస్కారాన్ని అందుకున్నాడు. 2018లో నటి [[దీపికా పడుకోణె|దీపిక పదుకొణె]]ను వివాహం చేసుకున్నాడు. == బాల్యం, విద్యాభ్యాసం == రణ్ వీర్ సింగ్ [[ముంబై]] లోని బాంద్రా ఈస్ట్ ప్రాంతంలో పుట్టి పెరిగాడు. [[అమెరికా సంయుక్త రాష్ట్రాలు|అమెరికా]]లోని ఇండియానా యూనివర్శిటీలో బి. ఎ కాపీరైటింగ్ లో చేరాడు. నటనకు సంబంధించిన తరగతులకు హాజరయ్యాడు. <ref name="eenadu sunday article">{{Cite web|url=https://www.eenadu.net/sundaymagazine/inner_page/12496|title=పెళ్లి కోసం మూడేళ్లు వేచి చూశాను!|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190403181158/https://www.eenadu.net/sundaymagazine/inner_page/12496|archivedate=3 April 2019|website=eenadu.net|publisher=ఈనాడు}}</ref> == సినిమా అవకాశాలు == అమెరికా నుంచి తిరిగి వచ్చిన తరువాత ముంబైలోని ఓ యాడ్ ఏజెన్సీ లో కాపీరైటర్ గా చేరి సినిమా ప్రయత్నాలు ప్రారంభించాడు. యశ్ రాజ్ ఫిల్మ్స్ తాము నిర్వహిస్తున్న [[బ్యాండ్ బాజా బారాత్]] సినిమా కోసం నటీనటుల ఎంపిక జరుగుతుందని తెలిసి అందులో పాల్గొన్నాడు. అందులో ఇతనికి అవకాశం వచ్చింది. 2010లో విడుదలైన చిత్రం ఇతనికి శుభారంభాన్నిచ్చింది.<ref name="eenadu sunday article"/> [[జయేశ్ భాయ్ జోర్దార్]] == దాదాసాహెబ్ ఫాల్కే అవార్డు == 2022 ఫిబ్రవరి 20న [[ముంబై]]<nowiki/>లో నిర్వహించిన [[దాదాసాహెబ్ ఫాల్కే ఇంటర్నేషనల్ ఫిల్మ్ ఫెస్టివల్ అవార్డ్స్ - 2022]] లో [[83 (సినిమా)|83]] సినిమాలో నటించిన [[రణ్ వీర్ సింగ్|రణవీర్ సింగ్]]<nowiki/>కు [[ఉత్తమ నటుడు]] గా ఎంపికయ్యాడు. == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:1985 జననాలు]] [[వర్గం:జీవిస్తున్న ప్రజలు]] [[వర్గం:హిందీ సినిమా నటులు]] f5kc6eatm6gli7bub4qgizyohnqpsd0 3614978 3614976 2022-08-04T05:06:12Z Muralikrishna m 106628 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = రణ్ వీర్ సింగ్ | image = Ranveer Singh promoting Bajirao Mastani.jpg | caption = 2015 లో బాజీరావ్ మస్తానీ ప్రచార కార్యక్రమంలో రణ్ వీర్ | birth_name = రణ్ వీర్ సింగ్ భావ్నాని | birth_date = {{Birth date and age|1985|7|6|df=y}}<ref name="ht2013-03-18"/> | birth_place = [[ముంబై]], [[మహారాష్ట్ర]] | alma_mater = ఇండియానా విశ్వవిద్యాలయం | occupation = నటుడు | yearsactive = 2010–ప్రస్తుతం | spouse = {{marriage|[[దీపికా పడుకోణె]]|2018}} | awards = }} '''రణ్ వీర్ సింగ్ భవ్నాని''', (జననం 1985 జూలై 6) ఒక [[బాలీవుడ్]] నటుడు. 2010లో యశ్ రాజ్ ఫిలింస్ నిర్మాణంలో వచ్చిన బాండ్ బాజా బారాత్ సినిమాతో తెరంగేట్రం చేశాడు. ఈ సినిమా కమర్షియల్ గా మంచి విజయం సాధించడమే కాక, విమర్శకుల ప్రశంసలు కూడా అందుకుంది. ఈ సినిమాలోని నటనకు గాను, ఫిలింఫేర్ ఉత్తమ నూతన నటుడిగా పురస్కారాన్ని అందుకున్నాడు. 2018లో నటి [[దీపికా పడుకోణె|దీపిక పదుకొణె]]ను వివాహం చేసుకున్నాడు. == బాల్యం, విద్యాభ్యాసం == రణ్ వీర్ సింగ్ [[ముంబై]] లోని బాంద్రా ఈస్ట్ ప్రాంతంలో పుట్టి పెరిగాడు. [[అమెరికా సంయుక్త రాష్ట్రాలు|అమెరికా]]లోని ఇండియానా యూనివర్శిటీలో బి. ఎ కాపీరైటింగ్ లో చేరాడు. నటనకు సంబంధించిన తరగతులకు హాజరయ్యాడు. <ref name="eenadu sunday article">{{Cite web|url=https://www.eenadu.net/sundaymagazine/inner_page/12496|title=పెళ్లి కోసం మూడేళ్లు వేచి చూశాను!|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190403181158/https://www.eenadu.net/sundaymagazine/inner_page/12496|archivedate=3 April 2019|website=eenadu.net|publisher=ఈనాడు}}</ref> == సినిమా అవకాశాలు == అమెరికా నుంచి తిరిగి వచ్చిన తరువాత ముంబైలోని ఓ యాడ్ ఏజెన్సీ లో కాపీరైటర్ గా చేరి సినిమా ప్రయత్నాలు ప్రారంభించాడు. యశ్ రాజ్ ఫిల్మ్స్ తాము నిర్వహిస్తున్న [[బ్యాండ్ బాజా బారాత్]] సినిమా కోసం నటీనటుల ఎంపిక జరుగుతుందని తెలిసి అందులో పాల్గొన్నాడు. అందులో ఇతనికి అవకాశం వచ్చింది. 2010లో విడుదలైన చిత్రం ఇతనికి శుభారంభాన్నిచ్చింది.<ref name="eenadu sunday article"/> [[జయేశ్ భాయ్ జోర్దార్]] == దాదాసాహెబ్ ఫాల్కే అవార్డు == 2022 ఫిబ్రవరి 20న [[ముంబై]]<nowiki/>లో నిర్వహించిన [[దాదాసాహెబ్ ఫాల్కే ఇంటర్నేషనల్ ఫిల్మ్ ఫెస్టివల్ అవార్డ్స్ - 2022]] లో [[83 (సినిమా)|83]] సినిమాలో నటించిన [[రణ్ వీర్ సింగ్|రణవీర్ సింగ్]]<nowiki/>కు [[ఉత్తమ నటుడు]] గా ఎంపికయ్యాడు. == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:1985 జననాలు]] [[వర్గం:జీవిస్తున్న ప్రజలు]] [[వర్గం:హిందీ సినిమా నటులు]] kc5h7lggl0nvq9p4fi0nuhm81dyo0nl 0 232128 3614983 3184907 2022-08-04T05:10:05Z Muralikrishna m 106628 wikitext text/x-wiki [[దస్త్రం:Lord Irvin.jpg|right|thumb|250px|లార్డ్ ఇర్విన్]] '''లార్డు ఇర్విన్''' గా ప్రసిధ్ధిచెందిన ఎడ్వర్డు ఫ్రెడరిక్ లిండ్లే వుడ్ (Edward Frederick Lindley Wood) బ్రిటిష్ ఇండియాకు 30వ గవర్నర్ జనరల్ (వైస్రాయి). అతని కార్యకాలము 1926 - నుండీ1931. ఇర్విన్ దొర కార్యకాలములో జరిగిన చరిత్రాత్మక విశేషములలో ముఖ్యమైనవి (1) 1928,1929 సంవత్సరములలో [[సైమన్ కమీషన్]] భారతదేశానికి వచ్చెను (2) భారతదేశానికి [[అధినివేశ స్వరాజ్యము]] వచ్చునను ఆశాభావము తలెత్తెను (3) జాతీయ కాంగ్రెస్సు మిగత రాజకీయపార్టీలు కలసి [[మోతీలాల్ నెహ్రూ]] ఆద్వర్యములో భారతదేశ రాజ్యాంగము ముసాయిదా ప్రతి నిర్మించెను. (4) మహ్మద్ అలీ జిన్నాహ కోరిన 14 అంశములు (5) మహాత్మా గాంధీ జీ 1930 మార్చిలో స్వరాజ్య పోరాటములో భాగముగా [[ఉప్పు సత్యాగ్రహం]] ఉద్యమంగా ప్రారాంభము చేసి దండికి పాదయాత్ర (6) ఇర్విన్ పరిపాలనా కాలమున లండన్ నగరములో రౌండ్ టెేబుల్ సమావేశములు జరిగినవి. నవంబరు 1930 లో మొదటి [[రౌండు టేబులు సమావేశాలు|రౌండ్ టేబుల్ సమావేశము]]. జాతీయ కాంగ్రెస్సు ఉపస్థితికాలేదు. రెండవ రౌండ్ టేబుల్ సమావేశము సెప్టంబరు 1931 లో గాందీ-ఇర్విన్ సంధి వడంబడికలవలన మహాత్మా గాంధీ ఉపస్థితి (7) [[లాలా లజపతి రాయ్]] మరణించెను, [[భగత్ సింగ్]] మరి యిద్దరు ఉగ్రవాద స్వాతంత్ర్యసమరయోధులు ఉరితీయబడెను (మార్చి 1931) (8) [[గాంధీ-ఇర్విన్ సంధి]] (Gandhi-Irwin Pact) అనబడు వడంబడిక మార్చి 1931 లో జరిగింది. లార్డు ఇర్విన్ వైస్రాయి కార్యకాలములోని ఈ ఎనిమిది ప్రముఖమైన బ్రిటిష్ ఇండియా చరిత్రాంశములు.<ref>"The British Ruled in India" D.V. Siva Rao (1938) ఆంధ్ర గ్రంధాలయ ముద్రాక్షరశాల బెజవాడ pp353-417</ref> ==జీవిత ముఖ్యాంశములు== కెనడాలోని నవోస్కోటియాకు విస్కౌంట్ అను రాజకీయహోదా కలిగిన కుటుంబములో 2వ విస్కౌంట్ ఛార్ల్స వుడ్ కుమారుడు లార్డు ఇర్విన్. ఇతని జీవిత కాలం (1881-1959). ఇంగ్లండు లోని ఈటన్ లోనూ ఆక్సఫొర్డు విద్యాసంస్థలలో విద్యాభ్యాసము చేసి 1910 నుండి 1925 వరకూ బ్రిటిష్పార్లమెంటు సభ్యుడుగా ఇంగ్లండు లోని కన్సరవేటివ్ రాజకీయపార్టీలో నుండెను. 1934లో తండ్రితదనంతరం విస్కౌంట్ ఆఫ్ హెలిఫాక్స్ గా రాజకీయ హోదా కలిగెను ( అంతకు ముందు ఎరల్ (Earlf of Halifax) అను హోదా కలిగియుండెను). లార్డు ఇర్విన్ జీవితకాలములో అనేక పదవీ బాధ్యతలు స్వీకరించి గొప్ప అనభవము పలుకుబడి కలిగియుండెను. మొదిటి ప్రపంచ యుద్ధము (1914-1916) లో అసైనిక అధికారబాధ్యతలు వహించి మేజర్ స్థాయి అధికారిగానయ్యెను. భారతదేశానికి వైస్రాయిగా 1926 నుండి 1931 దాకా చేసినతరువాత 1932 లో ఇంగ్లండులో విద్య కార్యలోచన సభ ( ఎడ్యుకేషన్ బోర్డు) కు అధ్యక్షునిగాను 1933లో ఆక్సఫర్డు విశ్వవిద్యాలయమునకు ఛాన్సలర్ గనూ, స్వల్పకాలము యుధ్ద వ్యవహారాల మంత్రిగ కూడా బాధ్యతలు నిర్వహించెను. రెండవ ప్రపంచ యుద్దకాలములో (1938-1945) చేంబర్లేన్ (Neville Chamberlain), [[విన్స్టన్ చర్చిల్]] (Winston Churchill) బ్రిటిష్ ప్రధాన మంత్రులుగా నుండినప్పుడు లార్డు ఇర్విన్ విదేశాంగ మంత్రిగా 1938-41 నుం డెను. రెండవ ప్రపంచయుద్ధం మొదలైన తొలిరోజులలో [[జర్మనీ]]దేశ నిరంకుశ పాలకుడైన [[అడాల్ఫ్ హిట్లర్]] ( [[హిట్లర్]] ) తో శాంతియుత పరిష్కార సూత్రము ఘోషించి యుండుటవలన 1939 వరకూ చెర్చిల్ అభిమతాలతో విభేదములేర్పడినవి. ఛేంబర్లేన్ ప్రధానమంత్రిత్వము తరువాత లార్డు ఇర్విన్ కు ప్రధానమంత్రిగా బ్రిటిష్ రాజైన జార్జి యొక్క ఆమోదముకూడా యుండినప్పటికీ లార్డు ఇర్విన్ ఆ యుద్దపరిస్థితులలో లేబర్ పార్టీకి చెందిన విన్స్టన్ చెర్చిల్ ఆ పదవికి తగినవాడని కన్సర్వేటివ్ పార్టీ సభ్యులను వప్పించిన విశాలహృదయుడు. విన్స్టన్ చెర్చిల్ ప్రభుత్వం కార్యకాలములో రెండవ ప్రపంచయుద్ద సమయములో వార్ కేబినెట్ లో నుండిన ఇద్దరేయిద్దరు కన్సరవేటివ్పార్టీ సభ్యులలో లార్డు ఇర్విన్ ఒకడు. తదుపరి 1941 నుండి 1946 దాకా అమెరికాలో బ్రిటన్ రాజదూతగా యుండెను. 1946 లో పూర్తిగా రాజకీయములనుండి విరమించి షెఫీల్డ్ విశ్వవిద్యాలయమునకు ఛాన్సలర్ గాచేసి 1959 డిసెంబరులో మరణించాడు. ఇర్విన్ సతీమణి డొరొతి ఇర్విన్ పేరట ఢిల్లీలో 1931 లో నెలకొల్పిన [[లేడీఇర్విన్ కాలేజి]] ఇప్పటికీ ఇర్విన పరిపాలనా కాలపు చిహ్నముగానున్నది. ==బయటి లింకులు== https://en.wikipedia.org/wiki/Edward_Wood,_1st_Earl_of_Halifax ==మూలాలు== [[వర్గం:భారతదేశంలో బ్రిటిషు పాలన]] 5vbztck1nau6tjw5vbqmzv20zjdqz6w 0 239891 3615048 3583528 2022-08-04T07:21:10Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki '''నాగర్‌కర్నూల్, ''' [[తెలంగాణ|తెలంగాణ రాష్ట్రం]], [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా]], [[నాగర్‌కర్నూల్ మండలం|నాగర్‌కర్నూల్]] మండలానికి చెందిన [[జనగణన పట్టణం]].<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 243, REVENUE (DA-CMRF) DEPARTMENT, Date: 11.10.2016</ref> ఇది రెవెన్యూ డివిజన్, అసెంబ్లీ, లోకసభ నియోజకవర్గాలకు కేంద్రంగా ఉంది.ఇది రాష్ట్రంలోని జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు మహబూబ్ నగర్ జిల్లాలో భాగంగా ఉంది.ఈ పట్టణానికి [[నల్గొండ జిల్లా|నల్గొండ]], [[రంగారెడ్డి జిల్లా|రంగారెడ్డి]], [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా|మహబూబ్ నగర్]], [[వనపర్తి జిల్లా|వనపర్తి]] జిల్లాలు సరిహద్దులుగా ఉన్నాయి.తెలంగాణ రాష్ట్రం ఏర్పడిన తరువాత నాగర్‌కర్నూల్ ఒక జిల్లాగా మారింది, ఇది జిల్లా పరిపాలన కేంద్రం.ఇది చుట్టుపక్క గ్రామాలకు ఈ మండల కేంద్రం ఒక పెద్ద వ్యాపార కూడలి. చుట్టుపక్క గ్రామాల ప్రజలు వారాంతంలో సేద తీర్చుకొనుటకు ఇక్కడికి వచ్చి సినిమా చూసి పొతారు.ఒక్కపుడు ఇక్కడ 5 సినిమా హాళ్ళు వుండేవి. కానీ ఇప్పుడు 3 సినిమా హాళ్లు మాత్రమే ఉన్నాయి. చిన్నా పెద్ద పాఠశాలలు మొత్తం 50 దాక ఉన్నాయి. == సరిహద్దులు == ఈ మండలానికి ఉత్తరాన తాడూరు మండలం, తూర్పున టెల్కపల్లి మండలం, దక్షిణాన పెద్దకొత్తపల్లి, గోపాలపేట మండలాలు, పశ్చిమాన బిజినేపల్లి మండలం సరిహద్దులుగా ఉన్నాయి. == జనాభా == 2001 లెక్కల ప్రకారం మండల జనాభా 68538. ఇందులో పురుషులు 34960, మహిళలు 33578. 2011 లెక్కల ప్రకారం మండల జనాభా 74692. ఇందులో పురుషులు 37731, మహిళలు 36961. పట్టణ జనాభా 26759, గ్రామీణ జనాభా 47933. జనాభాలో ఇది జిల్లాలో 9వ స్థానంలో ఉంది. == రవాణా సౌకర్యాలు == మహబూబ్ నగర్ నుంచి శ్రీశైలం వెళ్ళు రహదారి మండలం గుండా వెళ్ళుచున్నది. మండల కేంద్రం నుంచి కొల్లాపూర్, కల్వకుర్తి, గోపాలపేట్ లకు కూడా రహదారి సౌకర్యం ఉంది. == చరిత్ర == నాగర్‌కర్నూల్ పూర్వనామం నాగనవోలు. 1883 వరకు ఈ పట్టణం జిల్లా కేంద్రంగా పనిచేసింది. నాగన, కందన సోదరులు ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించారు.వారి పేరిట ఈ పట్టణానికి ప్రస్తుతనామం వచ్చినట్లు కథనం ప్రచారంలో ఉంది. == రాజకీయాలు == ఈ మండలం నాగర్‌కర్నూల్ అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం, నాగర్‌కర్నూల్ లోకసభ నియోజకవర్గంలో భాగంగా ఉంది. 2006 జడ్పీటీసి ఎన్నికలలో కాంగ్రెస్ పార్టీకి చెందిన వెంకటేశ్వరం మణెమ్మ విజయం సాధించింది.నాగర్ కర్నూల్ నియోజకవర్గంలో నాగర్ కర్నూల్ మండల స్థానం (ఎరుపు రంగు) == విద్యాసంస్థలు: == 2008-09 నాటికి మండలంలో 54 ప్రాథమిక పాఠశాలలు (1 ప్రభుత్వ, 34 మండల పరిషత్తు, 4 ప్రైవేట్ ఎయిడెడ్, 15 ప్రైవేట్ అన్-ఎయిడెడ్), 20 ప్రాథమికోన్నత పాఠశాలలు (10 మండల పరిషత్తు, 10 ప్రైవేట్ అన్-ఎయిడెడ్), 30 ఉన్నత పాఠశాలలు (3 ప్రభుత్వ, 9 జడ్పీ, 3 ప్రైవేట్ ఎయిడెడ్, 15 ప్రైవేట్ అన్-ఎయిడెడ్), 8 జూనియర్ కళాశాలలు (2 ప్రభుత్వ, 6 ప్రైవేట్) ఉన్నాయి. == వ్యవసాయం, నీటిపారుదల: == మండలంలో పండించే ప్రధాన పంట మొక్కజొన్న. ప్రత్తి, వరి, వేరుశనగ, జొన్నలు కూడా పండిస్తారు. మండల సాధారణ వర్షపాతం 628 మిమీ. మండలంలో సుమారు 1800 హెక్టార్లకు నీటిపారుదల సౌకర్యం ఉంది. == కాలరేఖ == * 1972: నాగర్‌కర్నూలులో కొత్త బస్టాండు ప్రారంభమైంది. * 1979 మార్చి 10: పుట్టపర్తి సాయిబాబా పట్టణానికి విచ్చేసి సాయిబాబా విగ్రహ ప్రతిష్ఠ చేశారు. * 2011: నాగర్‌కర్నూల్‌ను మేజర్ గ్రామపంచాయతి నుంచి పురపాలక సంఘంగా హోదా పెంచబడింది * 2016, అక్టోబరు 11: ఈ మండలం మహబూబ్‌నగర్ జిల్లా నుంచి నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాలో చేరింది. == అభివృద్ధి కార్యక్రమాలు == 2022 జూన్ 18న తేదీన తెలంగాణ రాష్ట్ర [[తెలంగాణ సమాచార, సాంకేతిక శాఖ|ఐటీ]]-మున్సిపల్‌ శాఖామంత్రి [[కల్వకుంట్ల తారక రామారావు]] నాగర్‌కర్నూల్ పట్టణంలో 17 కోట్ల రూపాయలతో నిర్మించిన ట్యాంక్‌బండ్‌, 60 కోట్ల రూపాయలతో చేపట్టిన జడ్చర్ల-నాగర్‌కర్నూల్‌ ఆర్‌అండ్‌బీ రోడ్డు (వయా సిర్సవాడ), 1.20 కోట్ల రూపాయలతో నిర్మించిన కొత్త మున్సిపల్‌ భవనం, 1.20 కోట్ల రూపాయలతో మహేంద్రనాథ్‌ చౌరస్తాలో ఏర్పాటుచేసిన సైడ్‌ లైటింగ్‌ లను ప్రారంభించాడు. 35లక్షల రూపాయలతో కలెక్టరేట్‌ వద్ద ఏర్పాటుచేసిన మిషన్‌ భగీరథ పైలాన్‌ ను, 25 లక్షల రూపాయలతో ఏర్పాటుచేసిన జాతీయ జెండాను ఆవిష్కరించాడు. 4.50 కోట్ల రూపాయలతో ఏర్పాటు చేసిన నాన్‌వెజ్‌ మార్కెట్‌, 2 కోట్ల రూపాయలతో పాత మార్కెట్‌ వద్ద ఏర్పాటుచేసిన డంపింగ్‌ యార్డు, వైకుంఠధామాలకు శంకుస్థాపన చేశాడు. ఈ కార్యక్రమంలో రాష్ట్ర [[తెలంగాణ రాష్ట్ర వ్యవసాయ శాఖ|వ్యవసాయ శాఖ]]<nowiki/>మంత్రి [[సింగిరెడ్డి నిరంజన్ రెడ్డి]], రాష్ట్ర [[తెలంగాణ పర్యాటక శాఖ|పర్యాటక]]-[[తెలంగాణ రాష్ట్ర భాషా సాంస్కృతిక శాఖ|సాంస్కృతిక శాఖ]] మంత్రి [[వి. శ్రీనివాస్ గౌడ్]], [[నాగర్‌కర్నూల్ అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం|నాగర్ కర్నూల్‌]] ఎమ్మెల్యే [[మర్రి జనార్దన్ రెడ్డి|మ‌ర్రి జ‌నార్ధ‌న్ రెడ్డి]], [[నాగర్‌కర్నూల్ లోకసభ నియోజకవర్గం|నాగర్‌కర్నూల్]] ఎంపీ [[పి.రాములు|పోతుగంటి రాములు]], [[అచ్చంపేట అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం|అచ్చంపేట]] ఎమ్మెల్యే [[గువ్వల బాలరాజు]], ఎమ్మెల్సీలు [[సురభి వాణి దేవి|సురభి వాణీదేవి]], [[గోరటి వెంకన్న]], స్థానిక నాయకులు, ప్రజా ప్రతినిధులు పాల్గొన్నారు.<ref>{{Cite web|last=telugu|first=NT News|date=2022-06-17|title=అభివృద్ధికి అంకురార్పణ|url=https://www.ntnews.com/mahabubnagar/mahabubnagar-district-news-761-631906|archive-url=https://web.archive.org/web/20220618190650/https://www.ntnews.com/mahabubnagar/mahabubnagar-district-news-761-631906|archive-date=2022-06-18|access-date=2022-06-18|website=Namasthe Telangana|language=te}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == {{తెలంగాణ జిల్లాల ముఖ్యపట్టణాలు}} {{నాగర్‌కర్నూల్ మండలంలోని గ్రామాలు}} [[వర్గం:జనగణన పట్టణాలు]] mujiksuv9i9pw8somi8yfkj6ez4cwy6 3615049 3615048 2022-08-04T07:21:38Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki '''నాగర్‌కర్నూల్, ''' [[తెలంగాణ|తెలంగాణ రాష్ట్రం]], [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా]], [[నాగర్‌కర్నూల్ మండలం|నాగర్‌కర్నూల్]] మండలానికి చెందిన [[జనగణన పట్టణం]].<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 243, REVENUE (DA-CMRF) DEPARTMENT, Date: 11.10.2016</ref> ఇది రెవెన్యూ డివిజన్, అసెంబ్లీ, లోకసభ నియోజకవర్గాలకు కేంద్రంగా ఉంది.ఇది రాష్ట్రంలోని జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు మహబూబ్ నగర్ జిల్లాలో భాగంగా ఉంది.ఈ పట్టణానికి [[నల్గొండ జిల్లా|నల్గొండ]], [[రంగారెడ్డి జిల్లా|రంగారెడ్డి]], [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా|మహబూబ్ నగర్]], [[వనపర్తి జిల్లా|వనపర్తి]] జిల్లాలు సరిహద్దులుగా ఉన్నాయి.తెలంగాణ రాష్ట్రం ఏర్పడిన తరువాత నాగర్‌కర్నూల్ ఒక జిల్లాగా మారింది, ఇది జిల్లా పరిపాలన కేంద్రం.ఇది చుట్టుపక్క గ్రామాలకు ఈ మండల కేంద్రం ఒక పెద్ద వ్యాపార కూడలి. చుట్టుపక్క గ్రామాల ప్రజలు వారాంతంలో సేద తీర్చుకొనుటకు ఇక్కడికి వచ్చి సినిమా చూసి పొతారు.ఒక్కపుడు ఇక్కడ 5 సినిమా హాళ్ళు వుండేవి. కానీ ఇప్పుడు 3 సినిమా హాళ్లు మాత్రమే ఉన్నాయి. చిన్నా పెద్ద పాఠశాలలు మొత్తం 50 దాక ఉన్నాయి. == సరిహద్దులు == ఈ మండలానికి ఉత్తరాన తాడూరు మండలం, తూర్పున టెల్కపల్లి మండలం, దక్షిణాన పెద్దకొత్తపల్లి, గోపాలపేట మండలాలు, పశ్చిమాన బిజినేపల్లి మండలం సరిహద్దులుగా ఉన్నాయి. == గణాంకాలు == 2001 లెక్కల ప్రకారం మండల జనాభా 68538. ఇందులో పురుషులు 34960, మహిళలు 33578. 2011 లెక్కల ప్రకారం మండల జనాభా 74692. ఇందులో పురుషులు 37731, మహిళలు 36961. పట్టణ జనాభా 26759, గ్రామీణ జనాభా 47933. జనాభాలో ఇది జిల్లాలో 9వ స్థానంలో ఉంది. == రవాణా సౌకర్యాలు == మహబూబ్ నగర్ నుంచి శ్రీశైలం వెళ్ళు రహదారి మండలం గుండా వెళ్ళుచున్నది. మండల కేంద్రం నుంచి కొల్లాపూర్, కల్వకుర్తి, గోపాలపేట్ లకు కూడా రహదారి సౌకర్యం ఉంది. == చరిత్ర == నాగర్‌కర్నూల్ పూర్వనామం నాగనవోలు. 1883 వరకు ఈ పట్టణం జిల్లా కేంద్రంగా పనిచేసింది. నాగన, కందన సోదరులు ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించారు.వారి పేరిట ఈ పట్టణానికి ప్రస్తుతనామం వచ్చినట్లు కథనం ప్రచారంలో ఉంది. == రాజకీయాలు == ఈ మండలం నాగర్‌కర్నూల్ అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం, నాగర్‌కర్నూల్ లోకసభ నియోజకవర్గంలో భాగంగా ఉంది. 2006 జడ్పీటీసి ఎన్నికలలో కాంగ్రెస్ పార్టీకి చెందిన వెంకటేశ్వరం మణెమ్మ విజయం సాధించింది.నాగర్ కర్నూల్ నియోజకవర్గంలో నాగర్ కర్నూల్ మండల స్థానం (ఎరుపు రంగు) == విద్యాసంస్థలు: == 2008-09 నాటికి మండలంలో 54 ప్రాథమిక పాఠశాలలు (1 ప్రభుత్వ, 34 మండల పరిషత్తు, 4 ప్రైవేట్ ఎయిడెడ్, 15 ప్రైవేట్ అన్-ఎయిడెడ్), 20 ప్రాథమికోన్నత పాఠశాలలు (10 మండల పరిషత్తు, 10 ప్రైవేట్ అన్-ఎయిడెడ్), 30 ఉన్నత పాఠశాలలు (3 ప్రభుత్వ, 9 జడ్పీ, 3 ప్రైవేట్ ఎయిడెడ్, 15 ప్రైవేట్ అన్-ఎయిడెడ్), 8 జూనియర్ కళాశాలలు (2 ప్రభుత్వ, 6 ప్రైవేట్) ఉన్నాయి. == వ్యవసాయం, నీటిపారుదల: == మండలంలో పండించే ప్రధాన పంట మొక్కజొన్న. ప్రత్తి, వరి, వేరుశనగ, జొన్నలు కూడా పండిస్తారు. మండల సాధారణ వర్షపాతం 628 మిమీ. మండలంలో సుమారు 1800 హెక్టార్లకు నీటిపారుదల సౌకర్యం ఉంది. == కాలరేఖ == * 1972: నాగర్‌కర్నూలులో కొత్త బస్టాండు ప్రారంభమైంది. * 1979 మార్చి 10: పుట్టపర్తి సాయిబాబా పట్టణానికి విచ్చేసి సాయిబాబా విగ్రహ ప్రతిష్ఠ చేశారు. * 2011: నాగర్‌కర్నూల్‌ను మేజర్ గ్రామపంచాయతి నుంచి పురపాలక సంఘంగా హోదా పెంచబడింది * 2016, అక్టోబరు 11: ఈ మండలం మహబూబ్‌నగర్ జిల్లా నుంచి నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాలో చేరింది. == అభివృద్ధి కార్యక్రమాలు == 2022 జూన్ 18న తేదీన తెలంగాణ రాష్ట్ర [[తెలంగాణ సమాచార, సాంకేతిక శాఖ|ఐటీ]]-మున్సిపల్‌ శాఖామంత్రి [[కల్వకుంట్ల తారక రామారావు]] నాగర్‌కర్నూల్ పట్టణంలో 17 కోట్ల రూపాయలతో నిర్మించిన ట్యాంక్‌బండ్‌, 60 కోట్ల రూపాయలతో చేపట్టిన జడ్చర్ల-నాగర్‌కర్నూల్‌ ఆర్‌అండ్‌బీ రోడ్డు (వయా సిర్సవాడ), 1.20 కోట్ల రూపాయలతో నిర్మించిన కొత్త మున్సిపల్‌ భవనం, 1.20 కోట్ల రూపాయలతో మహేంద్రనాథ్‌ చౌరస్తాలో ఏర్పాటుచేసిన సైడ్‌ లైటింగ్‌ లను ప్రారంభించాడు. 35లక్షల రూపాయలతో కలెక్టరేట్‌ వద్ద ఏర్పాటుచేసిన మిషన్‌ భగీరథ పైలాన్‌ ను, 25 లక్షల రూపాయలతో ఏర్పాటుచేసిన జాతీయ జెండాను ఆవిష్కరించాడు. 4.50 కోట్ల రూపాయలతో ఏర్పాటు చేసిన నాన్‌వెజ్‌ మార్కెట్‌, 2 కోట్ల రూపాయలతో పాత మార్కెట్‌ వద్ద ఏర్పాటుచేసిన డంపింగ్‌ యార్డు, వైకుంఠధామాలకు శంకుస్థాపన చేశాడు. ఈ కార్యక్రమంలో రాష్ట్ర [[తెలంగాణ రాష్ట్ర వ్యవసాయ శాఖ|వ్యవసాయ శాఖ]]<nowiki/>మంత్రి [[సింగిరెడ్డి నిరంజన్ రెడ్డి]], రాష్ట్ర [[తెలంగాణ పర్యాటక శాఖ|పర్యాటక]]-[[తెలంగాణ రాష్ట్ర భాషా సాంస్కృతిక శాఖ|సాంస్కృతిక శాఖ]] మంత్రి [[వి. శ్రీనివాస్ గౌడ్]], [[నాగర్‌కర్నూల్ అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం|నాగర్ కర్నూల్‌]] ఎమ్మెల్యే [[మర్రి జనార్దన్ రెడ్డి|మ‌ర్రి జ‌నార్ధ‌న్ రెడ్డి]], [[నాగర్‌కర్నూల్ లోకసభ నియోజకవర్గం|నాగర్‌కర్నూల్]] ఎంపీ [[పి.రాములు|పోతుగంటి రాములు]], [[అచ్చంపేట అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం|అచ్చంపేట]] ఎమ్మెల్యే [[గువ్వల బాలరాజు]], ఎమ్మెల్సీలు [[సురభి వాణి దేవి|సురభి వాణీదేవి]], [[గోరటి వెంకన్న]], స్థానిక నాయకులు, ప్రజా ప్రతినిధులు పాల్గొన్నారు.<ref>{{Cite web|last=telugu|first=NT News|date=2022-06-17|title=అభివృద్ధికి అంకురార్పణ|url=https://www.ntnews.com/mahabubnagar/mahabubnagar-district-news-761-631906|archive-url=https://web.archive.org/web/20220618190650/https://www.ntnews.com/mahabubnagar/mahabubnagar-district-news-761-631906|archive-date=2022-06-18|access-date=2022-06-18|website=Namasthe Telangana|language=te}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == {{తెలంగాణ జిల్లాల ముఖ్యపట్టణాలు}} {{నాగర్‌కర్నూల్ మండలంలోని గ్రామాలు}} [[వర్గం:జనగణన పట్టణాలు]] 3p059g3niajsvftvlkgpkabzj07r113 0 247056 3614972 3575609 2022-08-04T05:02:31Z Muralikrishna m 106628 wikitext text/x-wiki {{Infobox Mandir | name = ఐశన్యేశ్వర శివాలయం | native_name = '''[[:or:ଐଶାଣେଶ୍ଵର ଶିବ ମନ୍ଦିର|ଐଶାଣେଶ୍ଵର ଶିବ ମନ୍ଦିର]]''' | native_name_lang = or | map_type = India Odisha#India | map_caption = Location in [[Odisha]] | coordinates = {{coord|20|14|N|85|49|E|type:landmark_region:IN|display=inline,title}} | other_names = | proper_name = | country = [[భారత దేశము]] | state = [[ఒరిస్సా]] | district = | location = [[భువనేశ్వర్]] | elevation_m = | deity = Aisanyesvara([[Shiva|Siva]]) | primary_deity_Godess = | utsava_deity_God = | utsava_deity_Godess= | Direction_posture = | Pushakarani = | Vimanam = | Poets = | Prathyaksham = | festivals= | architecture = కళింగ నిర్మాణం | temple_quantity = | monument_quantity= | inscriptions = | year_completed = 13th century A.D. | creator = }} ఐశన్యేశ్వర శివ దేవాలయం 13 వ శతాబ్దపు [[ఒడిషా]] రాష్ట్ర రాజధాని [[భువనేశ్వర్]]<nowiki/>లో ఉన్న శివునికి అంకితం చేసిన హిందూ ఆలయం<ref>''The forgotten monuments of Odisha. Volume 2''. Kamalā Ratnam, India. Ministry of Information and Broadcasting. Publications Division, Indian National Trust for Art and Cultural Heritage</ref>. మునిసిపల్ కార్పొరేషన్ ఆస్పత్రి, శ్రీరామ్ నగర్, ఓల్డ్ టౌన్, భువనేశ్వర్ ఆవరణలో ఈ ఆలయం ఉంది. ఇది లింగరాజ ఆలయం యొక్క పశ్చిమ గోడకు దగ్గరగా ఉంది. ఇది తూర్పు ముఖంగా ఉన్న ఆలయం. వృత్తాకార యోనిపీఠం (బేస్‌మెంట్) లోపల శివలింగం ఉంది. శివరాత్రి, జలాభిషేకం, రుద్రాభిషేకం, సంక్రాంతి వంటి ఆచారాలు ఇక్కడ గమనించవచ్చు. శివరాత్రి యొక్క 6 వ రోజు తర్వాత లింగరాజ స్వామి పండుగ నాడు ఉత్సవ విగ్రహాన్ని ఈ ఆలయానికి తీసుకువస్తారు. == చరిత్ర== మెగెల్‌స్వర్ దేవాలయాలతో సన్నిహిత సంబంధాన్ని కలిగి ఉన్న సప్తారథ (ఏడు రథాల) ప్రణాళిక వంటి నిర్మాణ లక్షణాలుతో 13వ శతాబ్దంలో ఐసన్యేశ్వర శివాలయాన్ని నిర్మించారని సూచిస్తుంది. ఇతర నిర్మాణ విశేషాలు దీనిని గంగాలు (గాంగులు) నిర్మించారని సూచిస్తున్నాయి. ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[:en:List of temples in Bhubaneswar|భువనేశ్వర్ లోని దేవాలయాలు]] == మూలాలు == {{మూలాల జాబితా}} ==ఇతర లింకులు== *{{cite book|last=Pradhan|first=Sadasiba|title=Lesser Known Monuments Of Bhubaneswar|year=2009|publisher=Lark Books|location=Bhubaneswar|isbn=81-7375-164-1|pages=1–2 | website = }} {{శైవం}} {{ఒడిశా}} [[వర్గం:హిందూ దేవాలయాలు]] [[వర్గం:13వ శతాబ్దపు హిందూ దేవాలయాలు]] [[వర్గం:శివాలయాలు]] [[వర్గం:ఒడిశా దేవాలయాలు]] [[వర్గం:భువనేశ్వర్ లోని హిందూ దేవాలయాలు]] krkj23ykbuzb8cyey27vfx78ygcpt7m 0 254155 3614919 3546094 2022-08-04T03:47:09Z Nagarani Bethi 60383 wikitext text/x-wiki '''బాలాపూర్''',[[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[రంగారెడ్డి జిల్లా]], [[బాలాపూర్ మండలం|బాలాపూర్]] మండలానికి చెందిన గ్రామం<ref>{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2018-04-16 |website= |archive-date=2019-06-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612075802/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> == జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో == 2016 అక్టోబరు 11న చేసిన తెలంగాణ జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ గ్రామం పాత రంగారెడ్డి జిల్లాలోని [[సరూర్‌నగర్‌ మండలం|సరూర్‌నగర్‌ మండలంలో]] ఉండేది. పునర్వ్యవస్థీకరణలో దీన్ని కొత్తగా ఏర్పాటుచేసిన బాలాపూర్ మండలంలోకి చేర్చారు.<ref>{{Cite web|title=రంగారెడ్డి జిల్లా|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211227084046/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2022-08-04|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ}}</ref>{{Infobox Settlement|‎ | name = [[బాలాపూర్]] | native_name = | nickname = | settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps ----------->| image_skyline = | imagesize = | image_caption = | image_map = | mapsize = 200px | map_caption = | image_map1 = | mapsize1 = | map_caption1 = | image_dot_map = | dot_mapsize = | dot_map_caption = | dot_x = | dot_y = | pushpin_map = తెలంగాణ | pushpin_label_position = right | pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో గ్రామ స్థానం | pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------>| subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] | subdivision_name = [[తెలంగాణ]] | subdivision_type1 = [[జిల్లా]] | subdivision_name1 = [[రంగారెడ్డి జిల్లా]] | subdivision_type2 = [[మండలం]] | subdivision_name2 = [[బాలాపూర్]] <!-- Politics ----------------->| government_footnotes = | government_type = | leader_title = [[సర్పంచి]] | leader_name = | leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> | leader_name1 = | leader_title2 = | leader_name2 = | established_title = | established_date = <!-- Area ---------------------> | area_magnitude = చ.కి.మీ | unit_pref = | area_footnotes = | area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> | population_as_of = 2011 | population_footnotes = | population_note = | population_total = | population_density_km2 = | population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య | population_blank1 = | population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య | population_blank2 = | population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య | population_blank3 = <!-- literacy -----------------------> | literacy_as_of = 2001 | literacy_footnotes = | literacy_total = | literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య | literacy_blank1 = | literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య | literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> | timezone = | utc_offset = | timezone_DST = | utc_offset_DST = | latd = 17.3011557 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.4862333 | longm = | longs = | longEW = E | elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> | elevation_m = | elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> | postal_code_type = పిన్ కోడ్ | postal_code = | area_code = | blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ | blank_info = | blank1_name = | website = | footnotes = }} == నూతన మండల కేంద్రంగా గుర్తింపు == లోగడ బాలాపూర్  గ్రామం రంగారెడ్డి జిల్లా,సరూర్‌నగర్ రెవిన్యూ డివిజను పరిధిలోని సరూర్‌నగర్ మండలానికి చెందింది.2014 లో తెలంగాణా ప్రత్యేక రాష్ట్రంగా ఏర్పడిన తరువాత మొదటిసారిగా 2016 లో ప్రభుత్వం నూతన జిల్లాలు, రెవెన్యూ డివిజన్లు, మండలాల పునర్య్వస్థీకరణలో భాగంగా బాలాపూర్ గ్రామాన్ని (1+16) పదిహేడు గ్రామాలుతో నూతన మండల కేంధ్రంగా రంగారెడ్డి జిల్లా,కందుకూరు రెవెన్యూ డివిజను పరిధిలో చేర్చుతూ ది.11.10.2016 నుండి అమలులోకి తెస్తూ ప్రభుత్వం ఉత్తర్వు జారీచేసింది.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 250 Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> ==మూలాలు== {{Reflist}} == వెలుపలి లింకులు == {{బాలాపూర్ (రంగారెడ్డి) మండలంలోని గ్రామాలు}} as5ku7nibnzq8xhm1wog605ryhvz9ki 1 254288 3614681 3341636 2022-08-03T14:12:24Z యర్రా రామారావు 28161 యర్రా రామారావు, పేజీ [[చర్చ:రేంజల్]] ను [[చర్చ:రెంజల్]] కు దారిమార్పు ద్వారా తరలించారు: మరింత మెరుగైన పేరు wikitext text/x-wiki {{Infobox requested|వ్యాసం రకం=గ్రామం}} వ్యాసం బాగుంది. సరైన మూలాలు చేర్చడం జరిగినది. "సకలజనుల సమ్మె" విభాగం అవసరమో కాదో పరిశీలించగలరు. ఈ సకల జనుల సమ్మె అందరు ప్రభుత్వోద్యోగులు చేసారు కనుక "తెలంగాణ" వ్యాసంలో ఉన్నది. ప్రతీ మండల వ్యాసంలో ఉండవలసిన అవసరాన్ని పరిశీలించగలరు. అది ఉండాలంటే ఆంధ్ర ప్రదేశ్ లోని ఉద్యోగులందరు చేసిన [[సమైక్యాంధ్ర ఉద్యమము]] ను కూడా ఆయా మండల వ్యాసాలలో చేర్చాలా? పరిశీలించగలరు. <span style="white-space:nowrap;text-shadow:#00BFFF 0em 0em 0.8em,#EE82EE -0.8em -0.8em 0.9em,#1D6B00 0.7em 0.7em 0.8em;color:#FF0000">'''--[[User:kvr.lohith|కె.వెంకటరమణ]]⇒[[User talk:kvr.lohith|చర్చ]]'''</span> 16:05, 17 ఏప్రిల్ 2018 (UTC) : ఉండక్కరలేదు. ఉండాలంటే ప్రత్యేకించి ఆ గ్రామంలోనే జరిగిన గుర్తించదగ్గ సంఘటనను వార్తాపత్రికలు లేక పుస్తకాల మద్దతుతో ఏ గ్రామానికి ఆ గ్రామం విడివిడిగా మూలాలనిస్తూ రాసుకోవాలి. ఉదాహరణకు 1942లో దేశమంతటా క్విట్ ఇండియా ఉద్యమం జరిగింది, 1947లో స్వాతంత్రం వచ్చింది ప్రతీ గ్రామంలోనూ ఆయా సంఘటనలను రాసుకుంటూ పోలేం. అదే ఫలానా గ్రామంలో క్విట్ ఇండియా ఉద్యమం సందర్భంగా ఫలానా సంఘటన జరిగింది అని ఏదైనా పుస్తకంలో ఉంటే రిఫర్ చేస్తూ ఆ గ్రామం వరకూ రాసుకోవచ్చు. ఇదీ అంతే. తొలగించడమే యుక్తం. --[[వాడుకరి:Pavan santhosh.s|పవన్ సంతోష్]] ([[వాడుకరి చర్చ:Pavan santhosh.s|చర్చ]]) 16:19, 17 ఏప్రిల్ 2018 (UTC) :::మీరన్నట్లు ఆ ఉద్యమంలో ఆ గ్రామంలో ఏదైనా ప్రత్యేక సంఘటనలు జరిగితే మూలాలనుదహరించి చేర్చవచ్చు.<span style="white-space:nowrap;text-shadow:#00BFFF 0em 0em 0.8em,#EE82EE -0.8em -0.8em 0.9em,#1D6B00 0.7em 0.7em 0.8em;color:#FF0000">'''--[[User:kvr.lohith|కె.వెంకటరమణ]]⇒[[User talk:kvr.lohith|చర్చ]]'''</span> 16:24, 17 ఏప్రిల్ 2018 (UTC) ::::ఉదాహరణకు [[పెంటపాడు#చరిత్ర|పెంటపాడు వ్యాసం చరిత్ర విభాగంలో]] క్విట్ ఇండియా ఉద్యమంలో జరిగిన ఓ ప్రత్యేకమైన ఘటన గురించి మూలాల ఆధారంగా రాశాను చూడండి. ఆవిధంగా రాస్తే ఫర్వాలేదు. --[[వాడుకరి:Pavan santhosh.s|పవన్ సంతోష్]] ([[వాడుకరి చర్చ:Pavan santhosh.s|చర్చ]]) 19:09, 17 ఏప్రిల్ 2018 (UTC) 8ffyqgetsl7jah3hpnqo2jwqvi21sw9 0 266196 3614650 3568169 2022-08-03T13:04:07Z Pranayraj1985 29393 /* మాతా- శిశు అరోగ్య కేంద్రం */ wikitext text/x-wiki [[దస్త్రం:Edupayala.jpg|thumb|250x250px|ఏడుపాయల ఆలయం,మెదక్]] '''మెదక్,''' తెలంగాణలోని మెదక్ జిల్లాలోని ఒక పట్టణం. ఇది మెదక్ పురపాలక సంఘం పరిపాలనా కేంద్రం. మెదక్ రెవెన్యూ విభాగంలో ఉన్న పట్టణం. మెదక్ మండలానికి ప్రధాన కేంద్రం. == భౌగోళికం == మెదక్ 18.03 ° N 78.27 ° E వద్ద ఉంది. దీని సగటు ఎత్తు 442 మీటర్లు (1450 అడుగులు). == జనాభా == భారతదేశం యొక్క 2011 జనాభా లెక్కల ప్రకారం, ఈ పట్టణంలో 9011 గృహాలతో 44,255 జనాభా ఉంది. మొత్తం జనాభాలో, 21,336 మంది పురుషులు, 22,919 మంది మహిళలు ఉన్నారు. లింగ నిష్పత్తి ప్రతి 1000 మంది పురుషులకు 1074 మంది మహిళలు. 0 – 6 సంవత్సరాల వయస్సులోపు 4,815 మంది పిల్లలు ఉన్నారు, వీరిలో 2,418 మంది బాలురు, 2,397 మంది బాలికలు -వీరిలో నిష్పత్తి ప్రతి 1000 కి 991. సగటు అక్షరాస్యత రేటు 30,984 మందికిగాను అక్షరాస్యులతో 78.56% వద్ద ఉంది, ఇది రాష్ట్ర సగటు 66.46 కన్నా గణనీయంగా ఎక్కువ %. == పరిపాలన == మెదక్ పట్టణ పరిపాలన మెదక్ మునిసిపాలిటీ నిర్వహిస్తుంది.మెదక్ పరపాలక సంఘం 1953 సంవత్సరంలో ఏర్పడింది. ఇది 22.00 కిమీ 2 (8.49 చ. మై) విస్తీర్ణంలో ఉంది. == పరిశ్రమలు == మెదక్‌లో అతిపెద్ద పరిశ్రమ ఆర్డినెన్స్ ఫ్యాక్టరీ ఉంది.ఇది భారత సాయుధ దళాల అవసరాల కోసం ఉత్పత్తులను తయారు చేస్తుంది. మెదక్ యొక్క ఆర్ధికవ్యవస్థకు ఈ ప్యాక్టరీ అతిపెద్ద సహకారి. == పర్యాటక రంగం == [[దస్త్రం:Famous medak church.jpg|thumb|250x250px|ప్రసిద్ధి పొందిన మెదక్ చర్చి]] * పోచరం వన్యప్రాణుల అభయారణ్యం, పోచరం సరస్సు,పోచారం అటవీ దర్శించతగినవి. * [[మెదక్ చర్చి|మెదక్ కేథలిక్ చర్చి]] ఇది చూపురులను ఆకట్టుకునే కట్టడాలలో ఇది ఒక కట్టడం.ఆసియాలోనే అతిపెద్ద క్రైస్తవ ప్రార్థనా మందిరం.<ref>{{Cite web|url=https://telugu.nativeplanet.com/travel-guide/asia-s-biggest-church-now-at-medak-telangana-001331.html|title=ఆసియా ఖండంలోనే అతి పెద్ద చర్చి మన రాష్ట్రంలో ..!!|last=Staff|date=2016-12-22|website=www.telugu.nativeplanet.com|language=te|access-date=2020-01-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20161224191511/http://telugu.nativeplanet.com/travel-guide/asia-s-biggest-church-now-at-medak-telangana-001331.html|archive-date=2016-12-24|url-status=dead}}</ref> * [[మెదక్ కోట]]<ref>{{Cite web|url=http://magazine.telangana.gov.in/%E0%B0%AE%E0%B1%86%E0%B0%A6%E0%B0%95%E0%B1%8D%E2%80%8C-%E0%B0%95%E0%B1%8B%E0%B0%9F-2/|title=మెదక్‌ కోట|website=magazine.telangana.gov.in|access-date=2020-01-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20170810183152/http://magazine.telangana.gov.in/%E0%B0%AE%E0%B1%86%E0%B0%A6%E0%B0%95%E0%B1%8D%E2%80%8C-%E0%B0%95%E0%B1%8B%E0%B0%9F-2/|archive-date=2017-08-10|url-status=dead}}</ref> ఈ కోటను మొదట కాకతీయ రాజులు నిర్మించారు. తరువాత కుతుబ్ షాహి రాజులు అభివృద్ధి చేశారు. * [[కూచన్‌పల్లి (మెదక్)|కుచన్‌పల్లి]]లోని కుచాద్రి వెంకటేశ్వర స్వామి పురాతన ఆలయం. == మాతా- శిశు అరోగ్య కేంద్రం == ప్రభుత్వ దవాఖానల్లో ప్రసవాల సంఖ్య మరింతగా పెంచేందుకు మాతా- శిశు అరోగ్య కేంద్రాల ఏర్పాటులో భాగంగా మెదక్‌లో 17 కోట్ల రూపాయలతో ఏర్పాటుచేసిన 100 పడకల మాతా- శిశు అరోగ్య కేంద్రాన్ని 2022 మే 27న తెలంగాణ రాష్ట్ర వైద్య, ఆరోగ్య శాఖ మంత్రి [[తన్నీరు హరీశ్ రావు|టి. హరీశ్‌ రావు]] ప్రారంభించాడు. ఇందులో మెటర్నిటీ వార్డ్, లేబర్ రూం, ఆపరేషన్ థియేటర్, పీడియాట్రిక్‌ వార్డ్, పీఐసీయూ, ఎస్‌ఎన్‌సీయూ, ఆంటి నాటల్ వార్డ్, పోస్ట్ నాటల్ వార్డ్ వంటి సదుపాయాలను ఏర్పాటుచేశారు. ఈ కార్యక్రమంలో [[మెదక్ శాసనసభ నియోజకవర్గం|మెదక్]] ఎమ్మెల్యే [[పద్మా దేవేందర్ రెడ్డి]] ఎమ్మెల్సీ [[శేరి సుభాష్‌రెడ్డి|శేరి సుభాష్ రెడ్డి]], జెడ్పీ చైర్ పర్సన్ హేమలత, జిల్లా కలెక్టర్ హరీశ్ తదితరులు పాల్గొన్నారు.<ref>{{Cite web|last=telugu|first=NT News|date=2022-05-27|title=మెదక్‌లో 100 పడకల దవాఖానను ప్రారంభించిన మంత్రి హరీశ్ రావు|url=https://www.ntnews.com/medak/minister-harish-rao-inaugurated-a-100-bed-hospital-in-medak-602149|archive-url=https://web.archive.org/web/20220529193402/https://www.ntnews.com/medak/minister-harish-rao-inaugurated-a-100-bed-hospital-in-medak-602149|archive-date=2022-05-29|access-date=2022-05-29|website=Namasthe Telangana|language=te}}</ref> == రైల్వే రేక్ పాయింట్ == స్థానిక రైల్వే స్టేషన్ లో ఏర్పాటుచేసిన రైల్వే రేక్ పాయింట్ ను 2022 ఆగస్టు 1న రాష్ట్ర మంత్రులు తన్నీరు హరీశ్ రావు, [[సింగిరెడ్డి నిరంజన్ రెడ్డి]], ఎంపీ [[కొత్త ప్రభాకర్ రెడ్డి]] ప్రారంభించారు. ఈ కార్యక్రమంలో ఎమ్మెల్యేలు పద్మా దేవేందర్ రెడ్డి, [[చిలుముల మదన్ రెడ్డి]], జిల్లా పరిషత్ చైర్ పర్సన్ హేమలత, ఎమ్మెల్సీలు శేరి సుభాష్ రెడ్డి, యాదవ రెడ్డి , ఫారూఖ్ హుస్సేన్, రాష్ట్ర గిడ్డంగుల సంస్థ చైర్మన్ [[సాయిచంద్]], జిల్లా కలెక్టర్ హరీష్, అడిషనల్ కలెక్టర్ ప్రతిమ సింగ్ లు పాల్గొన్నారు. ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[మెదక్ పురపాలక సంఘం|మెదక్ పురపాలకసంఘం]] == మూలాలు == {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == {{తెలంగాణ జిల్లాల ముఖ్యపట్టణాలు}} {{మెదక్ జిల్లాకు చెందిన విషయాలు}} [[వర్గం:తెలంగాణ నగరాలు, పట్టణాలు]] 0cccjt1htgfrv5k6f7muffzw3iwacrf 3614651 3614650 2022-08-03T13:08:38Z Pranayraj1985 29393 /* రైల్వే రేక్ పాయింట్ */ wikitext text/x-wiki [[దస్త్రం:Edupayala.jpg|thumb|250x250px|ఏడుపాయల ఆలయం,మెదక్]] '''మెదక్,''' తెలంగాణలోని మెదక్ జిల్లాలోని ఒక పట్టణం. ఇది మెదక్ పురపాలక సంఘం పరిపాలనా కేంద్రం. మెదక్ రెవెన్యూ విభాగంలో ఉన్న పట్టణం. మెదక్ మండలానికి ప్రధాన కేంద్రం. == భౌగోళికం == మెదక్ 18.03 ° N 78.27 ° E వద్ద ఉంది. దీని సగటు ఎత్తు 442 మీటర్లు (1450 అడుగులు). == జనాభా == భారతదేశం యొక్క 2011 జనాభా లెక్కల ప్రకారం, ఈ పట్టణంలో 9011 గృహాలతో 44,255 జనాభా ఉంది. మొత్తం జనాభాలో, 21,336 మంది పురుషులు, 22,919 మంది మహిళలు ఉన్నారు. లింగ నిష్పత్తి ప్రతి 1000 మంది పురుషులకు 1074 మంది మహిళలు. 0 – 6 సంవత్సరాల వయస్సులోపు 4,815 మంది పిల్లలు ఉన్నారు, వీరిలో 2,418 మంది బాలురు, 2,397 మంది బాలికలు -వీరిలో నిష్పత్తి ప్రతి 1000 కి 991. సగటు అక్షరాస్యత రేటు 30,984 మందికిగాను అక్షరాస్యులతో 78.56% వద్ద ఉంది, ఇది రాష్ట్ర సగటు 66.46 కన్నా గణనీయంగా ఎక్కువ %. == పరిపాలన == మెదక్ పట్టణ పరిపాలన మెదక్ మునిసిపాలిటీ నిర్వహిస్తుంది.మెదక్ పరపాలక సంఘం 1953 సంవత్సరంలో ఏర్పడింది. ఇది 22.00 కిమీ 2 (8.49 చ. మై) విస్తీర్ణంలో ఉంది. == పరిశ్రమలు == మెదక్‌లో అతిపెద్ద పరిశ్రమ ఆర్డినెన్స్ ఫ్యాక్టరీ ఉంది.ఇది భారత సాయుధ దళాల అవసరాల కోసం ఉత్పత్తులను తయారు చేస్తుంది. మెదక్ యొక్క ఆర్ధికవ్యవస్థకు ఈ ప్యాక్టరీ అతిపెద్ద సహకారి. == పర్యాటక రంగం == [[దస్త్రం:Famous medak church.jpg|thumb|250x250px|ప్రసిద్ధి పొందిన మెదక్ చర్చి]] * పోచరం వన్యప్రాణుల అభయారణ్యం, పోచరం సరస్సు,పోచారం అటవీ దర్శించతగినవి. * [[మెదక్ చర్చి|మెదక్ కేథలిక్ చర్చి]] ఇది చూపురులను ఆకట్టుకునే కట్టడాలలో ఇది ఒక కట్టడం.ఆసియాలోనే అతిపెద్ద క్రైస్తవ ప్రార్థనా మందిరం.<ref>{{Cite web|url=https://telugu.nativeplanet.com/travel-guide/asia-s-biggest-church-now-at-medak-telangana-001331.html|title=ఆసియా ఖండంలోనే అతి పెద్ద చర్చి మన రాష్ట్రంలో ..!!|last=Staff|date=2016-12-22|website=www.telugu.nativeplanet.com|language=te|access-date=2020-01-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20161224191511/http://telugu.nativeplanet.com/travel-guide/asia-s-biggest-church-now-at-medak-telangana-001331.html|archive-date=2016-12-24|url-status=dead}}</ref> * [[మెదక్ కోట]]<ref>{{Cite web|url=http://magazine.telangana.gov.in/%E0%B0%AE%E0%B1%86%E0%B0%A6%E0%B0%95%E0%B1%8D%E2%80%8C-%E0%B0%95%E0%B1%8B%E0%B0%9F-2/|title=మెదక్‌ కోట|website=magazine.telangana.gov.in|access-date=2020-01-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20170810183152/http://magazine.telangana.gov.in/%E0%B0%AE%E0%B1%86%E0%B0%A6%E0%B0%95%E0%B1%8D%E2%80%8C-%E0%B0%95%E0%B1%8B%E0%B0%9F-2/|archive-date=2017-08-10|url-status=dead}}</ref> ఈ కోటను మొదట కాకతీయ రాజులు నిర్మించారు. తరువాత కుతుబ్ షాహి రాజులు అభివృద్ధి చేశారు. * [[కూచన్‌పల్లి (మెదక్)|కుచన్‌పల్లి]]లోని కుచాద్రి వెంకటేశ్వర స్వామి పురాతన ఆలయం. == మాతా- శిశు అరోగ్య కేంద్రం == ప్రభుత్వ దవాఖానల్లో ప్రసవాల సంఖ్య మరింతగా పెంచేందుకు మాతా- శిశు అరోగ్య కేంద్రాల ఏర్పాటులో భాగంగా మెదక్‌లో 17 కోట్ల రూపాయలతో ఏర్పాటుచేసిన 100 పడకల మాతా- శిశు అరోగ్య కేంద్రాన్ని 2022 మే 27న తెలంగాణ రాష్ట్ర వైద్య, ఆరోగ్య శాఖ మంత్రి [[తన్నీరు హరీశ్ రావు|టి. హరీశ్‌ రావు]] ప్రారంభించాడు. ఇందులో మెటర్నిటీ వార్డ్, లేబర్ రూం, ఆపరేషన్ థియేటర్, పీడియాట్రిక్‌ వార్డ్, పీఐసీయూ, ఎస్‌ఎన్‌సీయూ, ఆంటి నాటల్ వార్డ్, పోస్ట్ నాటల్ వార్డ్ వంటి సదుపాయాలను ఏర్పాటుచేశారు. ఈ కార్యక్రమంలో [[మెదక్ శాసనసభ నియోజకవర్గం|మెదక్]] ఎమ్మెల్యే [[పద్మా దేవేందర్ రెడ్డి]] ఎమ్మెల్సీ [[శేరి సుభాష్‌రెడ్డి|శేరి సుభాష్ రెడ్డి]], జెడ్పీ చైర్ పర్సన్ హేమలత, జిల్లా కలెక్టర్ హరీశ్ తదితరులు పాల్గొన్నారు.<ref>{{Cite web|last=telugu|first=NT News|date=2022-05-27|title=మెదక్‌లో 100 పడకల దవాఖానను ప్రారంభించిన మంత్రి హరీశ్ రావు|url=https://www.ntnews.com/medak/minister-harish-rao-inaugurated-a-100-bed-hospital-in-medak-602149|archive-url=https://web.archive.org/web/20220529193402/https://www.ntnews.com/medak/minister-harish-rao-inaugurated-a-100-bed-hospital-in-medak-602149|archive-date=2022-05-29|access-date=2022-05-29|website=Namasthe Telangana|language=te}}</ref> == రైల్వే రేక్ పాయింట్ == స్థానిక రైల్వే స్టేషన్ లో ఏర్పాటుచేసిన రైల్వే రేక్ పాయింట్ ను 2022 ఆగస్టు 1న రాష్ట్ర మంత్రులు తన్నీరు హరీశ్ రావు, [[సింగిరెడ్డి నిరంజన్ రెడ్డి]], ఎంపీ [[కొత్త ప్రభాకర్ రెడ్డి]] ప్రారంభించారు. ఈ కార్యక్రమంలో ఎమ్మెల్యేలు పద్మా దేవేందర్ రెడ్డి, [[చిలుముల మదన్ రెడ్డి]], జిల్లా పరిషత్ చైర్ పర్సన్ హేమలత, ఎమ్మెల్సీలు శేరి సుభాష్ రెడ్డి, యాదవ రెడ్డి , ఫారూఖ్ హుస్సేన్, రాష్ట్ర గిడ్డంగుల సంస్థ చైర్మన్ [[సాయిచంద్]], జిల్లా కలెక్టర్ హరీష్, అడిషనల్ కలెక్టర్ ప్రతిమ సింగ్ లు పాల్గొన్నారు.<ref>{{Cite web|last=Desk|first=HT Telugu|date=2022-08-01|title=Railway rake point: మెదక్ లో రైల్వే రేక్ పాయింట్ ప్రారంభం|url=https://telugu.hindustantimes.com/telangana/railway-rake-point-starts-in-medak-121659349379161.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20220803130509/https://telugu.hindustantimes.com/telangana/railway-rake-point-starts-in-medak-121659349379161.html|archive-date=2022-08-03|access-date=2022-08-03|website=Hindustantimes Telugu|language=te}}</ref> ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[మెదక్ పురపాలక సంఘం|మెదక్ పురపాలకసంఘం]] == మూలాలు == {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == {{తెలంగాణ జిల్లాల ముఖ్యపట్టణాలు}} {{మెదక్ జిల్లాకు చెందిన విషయాలు}} [[వర్గం:తెలంగాణ నగరాలు, పట్టణాలు]] pgzb3zjtrpb4iqv5twlzmp7z2l28mdu 3614655 3614651 2022-08-03T13:16:56Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = మెదక్ | native_name = | other_name = మెతుకుదుర్గం, మెతుకు | settlement_type = [[పట్టణం]] | image_skyline = {{photomontage | photo2a = Edupayala.jpg }} | image_alt = | image_caption = ఏడుపాయల దేవాలయం, మెదక్ | nickname = | image_map = | map_alt = | map_caption = | pushpin_map = India Telangana#India | pushpin_label_position = right | pushpin_map_alt = | pushpin_map_caption = Location in Telangana, India | coordinates = {{coord|18.046|N|78.263|E|display=inline,title}} | subdivision_type = దేశం | subdivision_name = [[భారతదేశం]] | subdivision_type1 = [[రాష్ట్రం]] | subdivision_name1 = [[తెలంగాణ]] | subdivision_type2 = [[జిల్లా]] | subdivision_name2 = [[మెదక్ జిల్లా]] | established_title = <!-- Established --> | established_date = | founder = | named_for = | government_type = పురపాలక సంఘం | governing_body = మెదక్ కౌన్సిల్ | unit_pref = మెట్రిక్ | area_footnotes = | area_rank = | area_total_km2 = 22 | elevation_footnotes = | elevation_m = 442 | population_total = 44255 | population_as_of = 2011 | population_rank = | population_density_km2 =auto | population_demonym = Medakakar | population_footnotes = <ref name=population>{{cite web|title=Census 2011|url=http://www.censusindia.gov.in/pca/SearchDetails.aspx?Id=611525|publisher=The Registrar General & Census Commissioner, India|access-date=25 July 2014}}</ref> | demographics_type1 = భాషలు | demographics1_title1 = అధికారిక | demographics1_info1 = [[తెలుగు]], [[ఉర్దూ]] | timezone1 = [[భారత ప్రామాణిక కాలమానం]] | utc_offset1 = +5:30 | postal_code_type = [[పిన్ కోడ్]] | postal_code = 502110 | area_code_type = టెలిఫోన్ కోడ్ | area_code = 08452 | registration_plate = '''టిఎస్-35'''<ref>{{cite web|title=District Codes|url=http://www.transport.telangana.gov.in/html/registration-districtcodes.html|publisher=Government of Telangana Transport Department|access-date=4 September 2014}}</ref> | website = {{URL|http://cdma.telangana.gov.in/Medak/|మెదక్ పురపాలక సంఘం}} | iso_code =[[ISO 3166-2:IN|ఐఎన్-టిజి]] | footnotes = }} '''మెదక్,''' తెలంగాణలోని మెదక్ జిల్లాలోని ఒక పట్టణం. ఇది [[మెదక్ పురపాలకసంఘం|మెదక్ పురపాలక సంఘం]] పరిపాలనా కేంద్రం. మెదక్ రెవెన్యూ విభాగంలో ఉన్న పట్టణం. మెదక్ మండలానికి ప్రధాన కేంద్రం. == భౌగోళికం == మెదక్ 18.03 ° N 78.27 ° E వద్ద ఉంది. దీని సగటు ఎత్తు 442 మీటర్లు (1450 అడుగులు). == జనాభా == భారతదేశం యొక్క 2011 జనాభా లెక్కల ప్రకారం, ఈ పట్టణంలో 9011 గృహాలతో 44,255 జనాభా ఉంది. మొత్తం జనాభాలో, 21,336 మంది పురుషులు, 22,919 మంది మహిళలు ఉన్నారు. లింగ నిష్పత్తి ప్రతి 1000 మంది పురుషులకు 1074 మంది మహిళలు. 0 – 6 సంవత్సరాల వయస్సులోపు 4,815 మంది పిల్లలు ఉన్నారు, వీరిలో 2,418 మంది బాలురు, 2,397 మంది బాలికలు -వీరిలో నిష్పత్తి ప్రతి 1000 కి 991. సగటు అక్షరాస్యత రేటు 30,984 మందికిగాను అక్షరాస్యులతో 78.56% వద్ద ఉంది, ఇది రాష్ట్ర సగటు 66.46 కన్నా గణనీయంగా ఎక్కువ %. == పరిపాలన == మెదక్ పట్టణ పరిపాలన మెదక్ మునిసిపాలిటీ నిర్వహిస్తుంది.మెదక్ పరపాలక సంఘం 1953 సంవత్సరంలో ఏర్పడింది. ఇది 22.00 కిమీ 2 (8.49 చ. మై) విస్తీర్ణంలో ఉంది. == పరిశ్రమలు == మెదక్‌లో అతిపెద్ద పరిశ్రమ ఆర్డినెన్స్ ఫ్యాక్టరీ ఉంది.ఇది భారత సాయుధ దళాల అవసరాల కోసం ఉత్పత్తులను తయారు చేస్తుంది. మెదక్ యొక్క ఆర్ధికవ్యవస్థకు ఈ ప్యాక్టరీ అతిపెద్ద సహకారి. == పర్యాటక రంగం == [[దస్త్రం:Famous medak church.jpg|thumb|250x250px|ప్రసిద్ధి పొందిన మెదక్ చర్చి]] * పోచరం వన్యప్రాణుల అభయారణ్యం, పోచరం సరస్సు,పోచారం అటవీ దర్శించతగినవి. * [[మెదక్ చర్చి|మెదక్ కేథలిక్ చర్చి]] ఇది చూపురులను ఆకట్టుకునే కట్టడాలలో ఇది ఒక కట్టడం.ఆసియాలోనే అతిపెద్ద క్రైస్తవ ప్రార్థనా మందిరం.<ref>{{Cite web|url=https://telugu.nativeplanet.com/travel-guide/asia-s-biggest-church-now-at-medak-telangana-001331.html|title=ఆసియా ఖండంలోనే అతి పెద్ద చర్చి మన రాష్ట్రంలో ..!!|last=Staff|date=2016-12-22|website=www.telugu.nativeplanet.com|language=te|access-date=2020-01-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20161224191511/http://telugu.nativeplanet.com/travel-guide/asia-s-biggest-church-now-at-medak-telangana-001331.html|archive-date=2016-12-24|url-status=dead}}</ref> * [[మెదక్ కోట]]<ref>{{Cite web|url=http://magazine.telangana.gov.in/%E0%B0%AE%E0%B1%86%E0%B0%A6%E0%B0%95%E0%B1%8D%E2%80%8C-%E0%B0%95%E0%B1%8B%E0%B0%9F-2/|title=మెదక్‌ కోట|website=magazine.telangana.gov.in|access-date=2020-01-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20170810183152/http://magazine.telangana.gov.in/%E0%B0%AE%E0%B1%86%E0%B0%A6%E0%B0%95%E0%B1%8D%E2%80%8C-%E0%B0%95%E0%B1%8B%E0%B0%9F-2/|archive-date=2017-08-10|url-status=dead}}</ref> ఈ కోటను మొదట కాకతీయ రాజులు నిర్మించారు. తరువాత కుతుబ్ షాహి రాజులు అభివృద్ధి చేశారు. * [[కూచన్‌పల్లి (మెదక్)|కుచన్‌పల్లి]]లోని కుచాద్రి వెంకటేశ్వర స్వామి పురాతన ఆలయం. == మాతా- శిశు అరోగ్య కేంద్రం == ప్రభుత్వ దవాఖానల్లో ప్రసవాల సంఖ్య మరింతగా పెంచేందుకు మాతా- శిశు అరోగ్య కేంద్రాల ఏర్పాటులో భాగంగా మెదక్‌లో 17 కోట్ల రూపాయలతో ఏర్పాటుచేసిన 100 పడకల మాతా- శిశు అరోగ్య కేంద్రాన్ని 2022 మే 27న తెలంగాణ రాష్ట్ర వైద్య, ఆరోగ్య శాఖ మంత్రి [[తన్నీరు హరీశ్ రావు|టి. హరీశ్‌ రావు]] ప్రారంభించాడు. ఇందులో మెటర్నిటీ వార్డ్, లేబర్ రూం, ఆపరేషన్ థియేటర్, పీడియాట్రిక్‌ వార్డ్, పీఐసీయూ, ఎస్‌ఎన్‌సీయూ, ఆంటి నాటల్ వార్డ్, పోస్ట్ నాటల్ వార్డ్ వంటి సదుపాయాలను ఏర్పాటుచేశారు. ఈ కార్యక్రమంలో [[మెదక్ శాసనసభ నియోజకవర్గం|మెదక్]] ఎమ్మెల్యే [[పద్మా దేవేందర్ రెడ్డి]] ఎమ్మెల్సీ [[శేరి సుభాష్‌రెడ్డి|శేరి సుభాష్ రెడ్డి]], జెడ్పీ చైర్ పర్సన్ హేమలత, జిల్లా కలెక్టర్ హరీశ్ తదితరులు పాల్గొన్నారు.<ref>{{Cite web|last=telugu|first=NT News|date=2022-05-27|title=మెదక్‌లో 100 పడకల దవాఖానను ప్రారంభించిన మంత్రి హరీశ్ రావు|url=https://www.ntnews.com/medak/minister-harish-rao-inaugurated-a-100-bed-hospital-in-medak-602149|archive-url=https://web.archive.org/web/20220529193402/https://www.ntnews.com/medak/minister-harish-rao-inaugurated-a-100-bed-hospital-in-medak-602149|archive-date=2022-05-29|access-date=2022-05-29|website=Namasthe Telangana|language=te}}</ref> == రైల్వే రేక్ పాయింట్ == స్థానిక రైల్వే స్టేషన్ లో ఏర్పాటుచేసిన రైల్వే రేక్ పాయింట్ ను 2022 ఆగస్టు 1న రాష్ట్ర మంత్రులు తన్నీరు హరీశ్ రావు, [[సింగిరెడ్డి నిరంజన్ రెడ్డి]], ఎంపీ [[కొత్త ప్రభాకర్ రెడ్డి]] ప్రారంభించారు. ఈ కార్యక్రమంలో ఎమ్మెల్యేలు పద్మా దేవేందర్ రెడ్డి, [[చిలుముల మదన్ రెడ్డి]], జిల్లా పరిషత్ చైర్ పర్సన్ హేమలత, ఎమ్మెల్సీలు శేరి సుభాష్ రెడ్డి, యాదవ రెడ్డి , ఫారూఖ్ హుస్సేన్, రాష్ట్ర గిడ్డంగుల సంస్థ చైర్మన్ [[సాయిచంద్]], జిల్లా కలెక్టర్ హరీష్, అడిషనల్ కలెక్టర్ ప్రతిమ సింగ్ లు పాల్గొన్నారు.<ref>{{Cite web|last=Desk|first=HT Telugu|date=2022-08-01|title=Railway rake point: మెదక్ లో రైల్వే రేక్ పాయింట్ ప్రారంభం|url=https://telugu.hindustantimes.com/telangana/railway-rake-point-starts-in-medak-121659349379161.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20220803130509/https://telugu.hindustantimes.com/telangana/railway-rake-point-starts-in-medak-121659349379161.html|archive-date=2022-08-03|access-date=2022-08-03|website=Hindustantimes Telugu|language=te}}</ref> ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[మెదక్ పురపాలక సంఘం|మెదక్ పురపాలకసంఘం]] == మూలాలు == {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == {{తెలంగాణ జిల్లాల ముఖ్యపట్టణాలు}} {{మెదక్ జిల్లాకు చెందిన విషయాలు}} [[వర్గం:తెలంగాణ నగరాలు, పట్టణాలు]] mpnt3oo7ckjsztpctlm7mckwj5xphc6 0 268627 3615073 3603045 2022-08-04T08:59:52Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki {{Infobox Settlement| ‎|name = సిద్దిపేట పట్టణ మండలం |native_name = |nickname = |settlement_type = మండలం <!-- images and maps -----------> |image_skyline =|thumb |imagesize = |image_caption =సిద్దిపేట పురపాలకసంఘం |image_map =Telangana-mandal-Siddipet Siddipet Urban-2022.svg |mapsize = 200px |map_caption =తెలంగాణ పటంలో సిద్దిపేట జిల్లా, సిద్దిపేట పట్టణ మండలం స్థానాలు |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 250 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[సిద్దిపేట జిల్లా|సిద్దిపేట]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = సిద్దిపేట (పట్టణ) <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population ----------------------->140 |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total =140075 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 =69500 |population_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 =70575 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title =స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 18.10 | latm = | lats = | latNS = N | longd =78.85 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} '''సిద్దిపేట పట్టణ మండలం ,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సిద్దిపేట జిల్లా|సిద్దిపేట జిల్లాకు]] చెందిన మండలం.<ref name=":0">https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Siddipet.pdf</ref>.ఈ మండలం [[మెదక్ లోకసభ నియోజకవర్గం|మెదక్ లోకసభ నియోజకవర్గంలోని,]] [[సిద్దిపేట శాసనసభ నియోజకవర్గం|సిద్ధిపేట శాసనసభ నియోజకవర్గం]] లలో భాగం. 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ మండలం [[మెదక్ జిల్లా]] లో ఉండేది.<ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Siddipet.pdf|title=సిద్దిపేట జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211224165002/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Siddipet.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం [[సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను]]<nowiki/>లో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు కూడా ఇదే డివిజనులో ఉండేది. ఈ మండలంలో 12   రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. నిర్జన గ్రామాలు లేవు. [[సిద్దిపేట]], ఈ మండలానికి కేంద్రం. == మెదక్ జిల్లా నుండి మార్పు == లోగడ సిద్ధిపేట పట్టణ మండలం [[మెదక్ జిల్లా]], [[సిద్ధిపేట రెవిన్యూ డివిజను]] పరిధిలో ఉంది. 2014 లో తెలంగాణా ప్రత్యేక రాష్ట్రంగా ఏర్పడిన తరువాత మొదటిసారిగా 2016 లో ప్రభుత్వం నూతన జిల్లాలు, రెవిన్యూ డివిజన్లు, మండలాల ఏర్పాటులో భాగంగా , సిద్ధిపేట మండలాన్ని కొత్తగా ఏర్పడిన సిద్ధిపేట జిల్లా, సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను పరిధిలోకి ఈ మండలాన్ని12 (1+11) గ్రామాలుతో చేర్చుతూ ది.11.10.2016 నుండి అమలులోకి తెస్తూ ప్రభుత్వం ఉత్తర్వులు జారీ చేసింది.<ref name=":0" /> 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 140 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 140,075. జనాభాలో పురుషులు 69,500 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 70,575. మండలంలో 31,985 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == మండలంలోని పట్టణాలు == * సిద్ధిపేట (ఎమ్) ఇది క్లాస్ 2 హోదా మున్సిపాలిటీ.<ref name="census">{{cite web|url=http://censusindia.gov.in/towns/ap_towns.pdf|title=Alphabetical List of Towns and their Population|accessdate=2013-03-04|publisher=www.censusindia.gov.in|website=|archive-url=https://web.archive.org/web/20110520042232/http://www.censusindia.gov.in/towns/ap_towns.pdf|archive-date=2011-05-20|url-status=dead}}</ref>. == మండలంలోని రెవెన్యూ గ్రామాలు == # [[తడకపల్లి (సిద్ధిపేట)|తడకపల్లి]] # [[ఎన్సాన్‌పల్లి]] # [[బూరుగుపల్లి (సిద్ధిపేట మండలం)|బూరుగుపల్లి]] # [[మిట్టపల్లి (సిద్ధిపేట)|మిట్టపల్లి]] # [[పొన్నాల (సిద్ధిపేట)|పొన్నాల]] # [[నాచర్‌పల్లి]] # [[బక్రి చెప్యాల]] # [[ఇమాంబాద్]] # [[సిద్దిపేట]] # [[నర్సాపూర్ (సిద్ధిపేట)|నర్సాపూర్]] # [[మందపల్లి (చిన్నకోడూరు మండలం)|మందపల్లి]] # [[వెల్కటూరు]] == మూలాలు == {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == {{సిద్దిపేట జిల్లా మండలాలు}} qaff6wq8phnhmvkzf977exm7bdhp4jp 0 268685 3614927 3566852 2022-08-04T03:48:25Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎|||type=mandal|native_name=కల్వకుర్తి|district=నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|latd=16.65|latm=|lats=|latNS=N|longd=78.48|longm=|longs=|longEW=E|mandal_map=Telangana-mandal-Nagarkurnool Kalwakurthy-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=కల్వకుర్తి|villages=19|area_total=291|population_total=64095|population_male=32642|population_female=31453|population_density=|population_as_of=2011|area_magnitude=చ.కి.మీ=|literacy=56.09|literacy_male=68.21|literacy_female=43.37|pincode=509324}}'''కల్వకుర్తి మండలం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రంలోని [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 243, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 11.10.2016  </ref> 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ మండలం [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] లో ఉండేది. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం కల్వకుర్తి రెవిన్యూ డివిజనులో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఇది మహబూబ్ నగర్ డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో  19  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. మండల కేంద్రం [[కల్వకుర్తి]]. == గణాంకాలు == [[దస్త్రం:Mahabubnagar mandals Kalwakurthy pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు అవిభక్త మహబూబ్ నగర్ జిల్లా పటంలో మండల స్థానం]] 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 291 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 66,388. జనాభాలో పురుషులు 33,783 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 32,605. మండలంలో 15,545 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[కల్వకుర్తి]] # [[మార్చాల]] # [[తర్నికల్]] # [[జిళ్ళేళ్ళ|జిళ్లేళ్ళ]] # [[పంజుగల్]] # [[ఎల్లికల్]] # [[కుర్మిద్ద (కల్వకుర్తి)|కుర్మిద్ద]] # [[గుండూర్ (కల్వకుర్తి)|గుండూర్]] # [[జీడిపల్లి (కల్వకుర్తి)|జీడిపల్లి]] # [[వేపూరు]] #[[మొకురాల]] # [[సుద్దకల్]] #[[లింగసానిపల్లి (కల్వకుర్తి)|లింగసానిపల్లి]] # [[వెంకటాపూర్ (పట్టిమలిగర)|వెంకటాపూర్]] #[[ఎల్లికట్ట]] # [[రఘుపతిపేట]] # [[తోటపల్లి (కల్వకుర్తి)|తోటపల్లి]] # [[బెక్కర]] # [[తాండ్ర (వెల్దండ)|తాండ్ర]] == మూలాలు == {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == {{నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా మండలాలు}} 1dy7g2iu90y94jjtj3a0fqpqoovluo1 3614930 3614927 2022-08-04T03:51:03Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎|||type=mandal|native_name=కల్వకుర్తి|district=నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|latd=16.65|latm=|lats=|latNS=N|longd=78.48|longm=|longs=|longEW=E|mandal_map=Telangana-mandal-Nagarkurnool Kalwakurthy-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=కల్వకుర్తి|villages=19|area_total=291|population_total=64095|population_male=32642|population_female=31453|population_density=|population_as_of=2011|area_magnitude=చ.కి.మీ=|literacy=56.09|literacy_male=68.21|literacy_female=43.37|pincode=509324}}'''కల్వకుర్తి మండలం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రంలోని [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 243, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 11.10.2016  </ref> 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ మండలం [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] లో ఉండేది. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం కల్వకుర్తి రెవిన్యూ డివిజనులో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఇది మహబూబ్ నగర్ డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో  19  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. మండల కేంద్రం [[కల్వకుర్తి]]. == గణాంకాలు == [[దస్త్రం:Mahabubnagar mandals Kalwakurthy pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు అవిభక్త మహబూబ్​నగర్​ జిల్లా పటంలో మండల స్థానం]] 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 291 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 66,388. జనాభాలో పురుషులు 33,783 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 32,605. మండలంలో 15,545 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[కల్వకుర్తి]] # [[మార్చాల]] # [[తర్నికల్]] # [[జిళ్ళేళ్ళ|జిళ్లేళ్ళ]] # [[పంజుగల్]] # [[ఎల్లికల్]] # [[కుర్మిద్ద (కల్వకుర్తి)|కుర్మిద్ద]] # [[గుండూర్ (కల్వకుర్తి)|గుండూర్]] # [[జీడిపల్లి (కల్వకుర్తి)|జీడిపల్లి]] # [[వేపూరు]] #[[మొకురాల]] # [[సుద్దకల్]] #[[లింగసానిపల్లి (కల్వకుర్తి)|లింగసానిపల్లి]] # [[వెంకటాపూర్ (పట్టిమలిగర)|వెంకటాపూర్]] #[[ఎల్లికట్ట]] # [[రఘుపతిపేట]] # [[తోటపల్లి (కల్వకుర్తి)|తోటపల్లి]] # [[బెక్కర]] # [[తాండ్ర (వెల్దండ)|తాండ్ర]] == మూలాలు == {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == {{నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా మండలాలు}} 4h2u37xft9qkcrk5llz42tkww9r9hlr 3614959 3614930 2022-08-04T04:56:53Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎|||type=mandal|native_name=కల్వకుర్తి|district=నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|latd=16.65|latm=|lats=|latNS=N|longd=78.48|longm=|longs=|longEW=E|mandal_map=Telangana-mandal-Nagarkurnool Kalwakurthy-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=కల్వకుర్తి|villages=19|area_total=291|population_total=64095|population_male=32642|population_female=31453|population_density=|population_as_of=2011|area_magnitude=చ.కి.మీ=|literacy=56.09|literacy_male=68.21|literacy_female=43.37|pincode=509324}}'''కల్వకుర్తి మండలం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రంలోని [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 243, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 11.10.2016  </ref> 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ మండలం [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] లో ఉండేది. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం కల్వకుర్తి రెవిన్యూ డివిజనులో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఇది మహబూబ్ నగర్ డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో  19  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. మండల కేంద్రం [[కల్వకుర్తి]]. == గణాంకాలు == [[దస్త్రం:Mahabubnagar mandals Kalwakurthy pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు అవిభక్త మహబూబ్​నగర్​ జిల్లా పటంలో మండల స్థానం]] 2011 జనాభా లెక్కల ప్రకారం మండల జనాభా 64,095. ఇందులో పురుషుల సంఖ్య 32,642, స్త్రీల సంఖ్య 31,453. అక్షరాస్యత మొత్తం 56.09%, పురుషుల అక్షరాస్యత 68.21%, స్త్రీల అక్షరాస్యత 43.37%,2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 291 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 66,388. జనాభాలో పురుషులు 33,783 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 32,605. మండలంలో 15,545 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[కల్వకుర్తి]] # [[మార్చాల]] # [[తర్నికల్]] # [[జిళ్ళేళ్ళ|జిళ్లేళ్ళ]] # [[పంజుగల్]] # [[ఎల్లికల్]] # [[కుర్మిద్ద (కల్వకుర్తి)|కుర్మిద్ద]] # [[గుండూర్ (కల్వకుర్తి)|గుండూర్]] # [[జీడిపల్లి (కల్వకుర్తి)|జీడిపల్లి]] # [[వేపూరు]] #[[మొకురాల]] # [[సుద్దకల్]] #[[లింగసానిపల్లి (కల్వకుర్తి)|లింగసానిపల్లి]] # [[వెంకటాపూర్ (పట్టిమలిగర)|వెంకటాపూర్]] #[[ఎల్లికట్ట]] # [[రఘుపతిపేట]] # [[తోటపల్లి (కల్వకుర్తి)|తోటపల్లి]] # [[బెక్కర]] # [[తాండ్ర (వెల్దండ)|తాండ్ర]] == మూలాలు == {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == {{నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా మండలాలు}} q25t7fz7sknvzt7upg39joh2cj36ms6 0 268687 3614898 3566874 2022-08-04T02:55:49Z యర్రా రామారావు 28161 కొత్త మ్యాపు ఎక్కింపు, తాజా గణాంకాలు కూర్పు wikitext text/x-wiki {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎|||type=mandal|native_name=అచ్చంపేట|district=నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|latd=16.43872|latm=|lats=|latNS=N|longd=78.725853|longm=|longs=|longEW=E|mandal_map=Telangana-mandal-Nagarkurnool Achampet-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=అచ్చంపేట (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|villages=22|area_total=502|population_total=69875|population_male=36019|population_female=33856|population_density=|population_as_of=2011|area_magnitude=చ.కి.మీ=|literacy=53.57|literacy_male=65.82|literacy_female=40.75|pincode=509375}} '''అచ్చంపేట మండలం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రంలోని [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం<ref>https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf</ref> 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ మండలం [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] లో ఉండేది. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం కొత్తగా ఏర్పాటైన అచ్చంపేట రెవిన్యూ డివిజనులో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఇది నాగర్‌కర్నూల్ డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో  22  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. ఈ మండలానికి కేంద్రం [[అచ్చంపేట (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|అచ్చంపేట]] [[దస్త్రం:Mahabubnagar mandals Atchampeta pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు అవిభక్త నిజామాబాదు జిల్లా పటంలో మండల స్థానం]] == గణాంకాలు == 2011 భారత జనాభా గణాంకాల ప్రకారం మండల జనాభా - మొత్తం 69,875 - పురుషులు 36,019 - స్త్రీలు 33,856. అక్షరాస్యుల సంఖ్య 35883.<ref>Census of India 2011, Provisional Population Totals, Anadhra Pradesh, Published by Director of Census Operations AP, Page No.127</ref> 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 502 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 69,875. జనాభాలో పురుషులు 36,019 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 33,856. మండలంలో 15,679 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === {{Div col|colwidth=15em|rules=yes|gap=2em}} # [[లింగోటం]] # [[తంగాపూర్]] # [[నడింపల్లి (అచ్చంపేట మండలం)|నడింపల్లి]] # [[అచ్చంపేట (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|అచ్చంపేట]] # [[చౌటపల్లి (అచ్చంపేట)|చౌటపల్లి]] # [[గుంపంపల్లి]] # [[లక్ష్మాపూర్ (పి.ఎన్)]] # [[పల్కపల్లి]] # [[బోల్ఘాట్‌పల్లి]] # [[బ్రాహ్మణపల్లి (అచ్చంపేట మండలం)|బ్రాహ్మణపల్లి]] # [[పులిజాల]] # [[హాజీపూర్ (అచ్చంపేట)|హాజీపూర్]] # [[రంగాపూర్ (అచ్చంపేట)|రంగాపూర్]] # [[చందాపూర్ (అచ్చంపేట)|చందాపూర్]] # [[చన్నారం (సబక్)]] # [[సింగవరం (అచ్చంపేట మండలం|సింగవరం]] # [[ఐనోల్ (అచ్చంపేట)|ఐనోల్]] # [[బొమ్మెనపల్లి]] # [[సిద్దపూర్|సిద్దాపూర్]] # [[మన్నావారిపల్లి]] # [[ఘనాపూర్ (అచ్చంపేట)|ఘనాపూర్]] # [[అక్కవరం (అచ్చంపేట)|అక్కవరం]] {{Div end}} == మూలాలు == {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == {{నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా మండలాలు}} iwvrzk490aumic1lgc5zuyqw2g7hzfs 3614928 3614898 2022-08-04T03:49:34Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎|||type=mandal|native_name=అచ్చంపేట|district=నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|latd=16.43872|latm=|lats=|latNS=N|longd=78.725853|longm=|longs=|longEW=E|mandal_map=Telangana-mandal-Nagarkurnool Achampet-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=అచ్చంపేట (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|villages=22|area_total=502|population_total=69875|population_male=36019|population_female=33856|population_density=|population_as_of=2011|area_magnitude=చ.కి.మీ=|literacy=53.57|literacy_male=65.82|literacy_female=40.75|pincode=509375}} '''అచ్చంపేట మండలం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రంలోని [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం<ref>https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf</ref> 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ మండలం [[మహబూబ్​నగర్​ జిల్లా|మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] లో ఉండేది. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం కొత్తగా ఏర్పాటైన అచ్చంపేట రెవిన్యూ డివిజనులో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఇది నాగర్‌కర్నూల్ డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో  22  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. ఈ మండలానికి కేంద్రం [[అచ్చంపేట (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|అచ్చంపేట]] [[దస్త్రం:Mahabubnagar mandals Atchampeta pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు అవిభక్త మహబూబ్​నగర్​ జిల్లా పటంలో మండల స్థానం]] == గణాంకాలు == 2011 భారత జనాభా గణాంకాల ప్రకారం మండల జనాభా - మొత్తం 69,875 - పురుషులు 36,019 - స్త్రీలు 33,856. అక్షరాస్యుల సంఖ్య 35883.<ref>Census of India 2011, Provisional Population Totals, Anadhra Pradesh, Published by Director of Census Operations AP, Page No.127</ref> 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 502 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 69,875. జనాభాలో పురుషులు 36,019 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 33,856. మండలంలో 15,679 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === {{Div col|colwidth=15em|rules=yes|gap=2em}} # [[లింగోటం]] # [[తంగాపూర్]] # [[నడింపల్లి (అచ్చంపేట మండలం)|నడింపల్లి]] # [[అచ్చంపేట (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|అచ్చంపేట]] # [[చౌటపల్లి (అచ్చంపేట)|చౌటపల్లి]] # [[గుంపంపల్లి]] # [[లక్ష్మాపూర్ (పి.ఎన్)]] # [[పల్కపల్లి]] # [[బోల్ఘాట్‌పల్లి]] # [[బ్రాహ్మణపల్లి (అచ్చంపేట మండలం)|బ్రాహ్మణపల్లి]] # [[పులిజాల]] # [[హాజీపూర్ (అచ్చంపేట)|హాజీపూర్]] # [[రంగాపూర్ (అచ్చంపేట)|రంగాపూర్]] # [[చందాపూర్ (అచ్చంపేట)|చందాపూర్]] # [[చన్నారం (సబక్)]] # [[సింగవరం (అచ్చంపేట మండలం|సింగవరం]] # [[ఐనోల్ (అచ్చంపేట)|ఐనోల్]] # [[బొమ్మెనపల్లి]] # [[సిద్దపూర్|సిద్దాపూర్]] # [[మన్నావారిపల్లి]] # [[ఘనాపూర్ (అచ్చంపేట)|ఘనాపూర్]] # [[అక్కవరం (అచ్చంపేట)|అక్కవరం]] {{Div end}} == మూలాలు == {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == {{నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా మండలాలు}} h4y8400jqj6yjgftzu4nedkfy2m1ljb 0 270032 3615079 3614462 2022-08-04T09:02:32Z Inquisitive creature 49670 /* అకేడు సామ్రాజ్యం */ లింకులు చేర్చబడ్డాయి wikitext text/x-wiki {{Ancient history}} సుమేరు <ref group="గమనిక"></ref> [[నాగరికత]] [[తామ్ర శిలా యుగం]], మొదటి [[కంచుయుగం|కంచు యుగ]] కాలాల్లో, సుమారు క్రీ.పూ. 5–6 సహస్రాబ్దుల్లో, దక్షిణ [[మెసొపొటేమియా]] (ఆధునిక దక్షిణ-మధ్య [[ఇరాక్]]) ప్రాంతములో మొదలైంది. ఇది మెసొపొటేమియాలోని నాగరికతల్లో మొదటిది. [[సింధు లోయ నాగరికత|సింధూ నాగరికత]], [[:en:Ancient Egypt|ప్రాచీన ఈజిప్టు]], [[:en:Elam|ఈలము]], [[:en:ancient china|ప్రాచీన చైనా]], [[:en:Minoan civilization|మనోవు నాగరికత]], [[:en:Caral-Supe civilization|కారలు నాగరికత]]లతో పాటు [[:en:Cradle of civilization|ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి నాగరికతలలో]] ఇది కూడా ఒకటి. [[:en:Tigris|టైగ్రిసూ]], [[యూఫ్రటీస్|యూఫ్రెటీసు]] లోయలలో నివసించిన సుమేరు రైతులు ధాన్యం, ఇతర పంటలను విస్తారంగా సాగుచేసారు. ఆ పంట మిగులు వారు పట్టణావాసాలు ఏర్పరిచేందుకు దోహదపడింది. క్రీ.పూ 3000 నాటికీ [[:en:Proto-writing|ఆదిలేఖన పద్ధతులు]] ఈ నాగరికతలో కనిపిస్తాయి. ఈ నాగరికత యొక్క అత్యంత పురాతన రచనలు [[:en:uruk|ఉరుక్]], [[:en:Jemdet Nasr|జెమ్డేట్ నస్ర్]] నగరాలలో లభించాయి‌. ఇవీ క్రీ.పూ 3500–3000 నాటివి. ==ఉచ్చారణ== సుమేరు అనే పదాన్ని బ్రిటిష్ ఆంగ్లములో సూమర్ (రకారము పలుకబడదు. సూమహ్‌కీ సూమర్‌కీ మధ్యస్థంగా ఉంటుంది. ([[Help:IPA/English|/ˈsuːmər/]])) అని పలుకగా, అమెరికా వారు సూమఱ్(దాదాపుగా) అని పలుకుతారు. భారతీయ ఆంగ్ల ఉచ్ఛారణలో సుమేరు కీ సుమాహ్‌కీ మధ్యస్థంగా పలుకబడుతుంది. ==పుట్టుపూర్వోత్తరాలు== సుమేరు లో సుమారు క్రీ.పూ. 5500–4000 మధ్యన మనుషులు స్థిరనివాసాలు ఏర్పర్చుకున్నారని చరిత్రకారుల అంచనా. వీరు [[:en: Western Asia|పశ్చిమాసియా]] వాసులయ్యుండొచ్చు. పట్టణాలూ, నదులూ, వృత్తులకు ఉన్న పేర్ల ఆధారంగా వీరు సుమేరు భాష మాట్లాడేవారని తెలుస్తోంది. ఈ భాష [[:en:language isolate|ఏ కుటుంబానికీ చెందినది కాదు]]. తరువాతి సెమిట భాషల వలె కాక ఇది ఒక అగ్లూటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ ({{ill|agglutinative language|en}}). <ref>{{Cite web|url=http://oi.uchicago.edu/OI/MUS/ED/TRC/MESO/writing.html|title=Ancient Mesopotamia. Teaching materials|publisher=Oriental Institute in collaboration with Chicago Web Docent and eCUIP, The Digital Library|access-date=5 March 2015}}</ref><ref> [http://www.metmuseum.org/toah/hd/ubai/hd_ubai.htm "The Ubaid Period (5500–4000 B.C.)" In Heilbrunn Timeline of Art History. Department of Ancient Near Eastern Art. The Metropolitan Museum of Art, New York (October 2003)]</ref><ref>[https://www.britishmuseum.org/explore/highlights/articles/u/ubaid_culture.aspx "Ubaid Culture", The British Museum]</ref><ref>[http://oi.uchicago.edu/pdf/saoc63.pdf "Beyond the Ubaid", (Carter, Rober A. and Graham, Philip, eds.), University of Durham, April 2006]</ref> [[File:Blau Monuments (front).jpg|thumb|upright=1.5|[[:en:Blau Monuments|బ్లౌ స్మారక చిహ్నాలు]]. ప్రస్తుతం బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్న ఇవి జెమ్డెట్ నస్ర్ కాలంలో క్రీ.పూ 3100–2700 మధ్యలో చెక్కబడినవి. వీటిలో ఆ కాలం నాటి సుమేరుల బొమ్మలూ అలాగే ఆదిమ శరాకార లిపిలో ఉన్న గుర్తులూ కనిపిస్తాయి.]] ఐతే [[:en:North Africa|ఉత్తర ఆఫ్రికా]]లోని అలనాటి [[:en:African humid period|పచ్చటి సహారా]]లో నివసించిన వారే [[మధ్యప్రాచ్యం|మధ్యప్రాచ్యము]]లోని సుమేరుకు వలస వచ్చి అక్కడ వ్యవసాయాన్ని వ్యాపింపజేసారని మరికొందరి పరిశోధకుల వాదన.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=MJWcSRSz9wEC&pg=PA22|title=Prehistoric Iberia: Genetics, Anthropology, and Linguistics : [proceedings of an International Conference on Prehistoric Iberia : Genetics, Anthropology, and Linguistics, Held November 16–17, 1998, in Madrid, Spain]|last1=Arnaiz-Villena|first1=Antonio|last2=Martínez-Laso|first2=Jorge|last3=Gómez-Casado|first3=Eduardo|date=2000|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=978-0-306-46364-8|pages=22}}</ref> కానీ వ్యవసాయము మొదట [[:en:Fertile Crescent|ఫెర్టైల్ క్రిసెంట్‌]]లో<ref group="గమనిక">అనువాదము=సారవంతమైన నెలవంక. ఆ నేల నెలవంక ఆకారములో ఉన్నందున ఈ పేరు వచ్చినది</ref>మొదలైందని బలమైన ఆధారాలున్నందున ఈ పరికల్పనకు పెద్దగా మద్దతు లభించలేదు.<ref name="Genomic insights into the origin of">{{cite journal |last1=Lazaridis |first1=I. |last2=Nadel |first2=D. |last3=Rollefson |first3=G. |title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East |journal=Nature |date=2016 |volume=536 |issue=7617 |pages=419–424 |doi=10.1038/nature19310 |pmid=27459054 |url= |pmc=5003663 |bibcode=2016Natur.536..419L }}</ref> ప్రత్యేకించి సుమేరులను గూర్చి చెప్పనప్పటికీ, 2016లో లౙారిడిస్ బృందము మధ్యప్రాచ్యములోని సెమిట సంస్కృతి మొదలవ్వడానికి ముందు నివసించిన వారిలో, ముఖ్యంగా [[:en:Natufian culture|నాటూఫుల్లో]], [[:en:Haplogroup E-M215 (Y-DNA)|కొంత ఉత్తర ఆఫ్రికా సంతతి]] ఉందని ప్రతాపాదించారు. వీరు నాటూఫులూ, [[:en:Pre-Pottery Neolithic|ప్రీ పోటరీ నియోలిథిక్ కాలపు]] వారి పై జన్యు పరిశోధనలు చేసి, ఈ నిర్ణయానికి వచ్చారు.<ref name="Genomic insights into the origin of"/><ref>"Craniometric analyses have suggested an affinity between the Natufians and populations of north or sub-Saharan Africa, a result that finds some support from Y chromosome analysis which shows that the Natufians and successor Levantine Neolithic populations carried haplogroup E, of likely ultimate African origin, which has not been detected in other ancient males from West Eurasia. However, no affinity of Natufians to sub-Saharan Africans is evident in our genome-wide analysis, as present-day sub-Saharan Africans do not share more alleles with Natufians than with other ancient Eurasians" (తెలుగు అనువాదము: కపాలమాపన విశ్లేషణల్లో నాటూఫులకూ, ఉత్తర సహారా అలాగే సహారాకు దక్షిణాన ఉండే వారితో కూడా జన్యు సంబంధాలుండే అవకాశముందని తెలిసింది. పురుష వర్ణగ్రాహక విశ్లేషణలు కూడా నాటూఫులూ, వారి వారసులైన నవీన శిలా యుగపు లెవాంటు సమాజాల్లో ఆఫ్రికా సంతతికి చెందిన యుగ్మ వికల్పాలు ఉన్నట్లుగా తేల్చాయి. ఈ వికల్పములు పడమటి యురాసియుల్లో లేవు. కానీ మా విశ్లేషణల్లో సహారాకు దక్షిణాన ఉండే ఆధునిక ఆఫ్రికా వాసులకు, నాటూఫులతో ఇతర యురాసియులకంటే దగ్గరి జన్యు సంబంధములున్నాయనడానికి ఆధారాలేమీ లభించలేదు.) in {{Cite journal|last1=Reich|first1=David|last2=Pinhasi|first2=Ron|last3=Patterson|first3=Nick|last4=Hovhannisyan|first4=Nelli A.|last5=Yengo|first5=Loic|last6=Wilson|first6=James F.|last7=Torroni|first7=Antonio|last8=Tönjes|first8=Anke|last9=Stumvoll|first9=Michael|date=August 2016|title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East|journal=Nature|volume=536|issue=7617|pages=419–424|doi=10.1038/nature19310|pmid=27459054|pmc=5003663|issn=1476-4687|bibcode=2016Natur.536..419L}}</ref> ఇది కాక 2013లో నాలుగు సుమేరు అస్థిపంజరాల నుండి సేకరించిన డి.ఎన్.ఎ నమూనాలపై జన్యు విశ్లేషణ పరీక్షలు జరుపగా, వారికీ సింధు నాగరికత వారికీ సారూప్యతలున్నట్లు తెలిసింది. పురాతన [[:en:Indus–Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియా సంబంధాల]] వల్ల ఇది జరిగి ఉండవచ్చు.<ref name="EBA">{{cite journal |last1=Płoszaj |first1=Tomasz |last2=Chaubey |first2=Gyaneshwer |last3=Jędrychowska-Dańska |first3=Krystyna |last4=Tomczyk |first4=Jacek |last5=Witas |first5=Henryk W. |title=mtDNA from the Early Bronze Age to the Roman Period Suggests a Genetic Link between the Indian Subcontinent and Mesopotamian Cradle of Civilization |journal=PLOS ONE |date=11 September 2013 |volume=8 |issue=9 |pages=e73682 |doi=10.1371/journal.pone.0073682 |pmid=24040024 |language=en |issn=1932-6203|pmc=3770703 |bibcode=2013PLoSO...873682W |doi-access=free }}</ref> ఇవికాక సుమేరులలో [[:en:Hurrians|హరియులూ]], ఇంకా [[:en:Urartu|ఉరాట్యుల]] సంతతి కూడా ఉందనడానికీ, తద్వారా వీరు [[:en:Caucasus|కోకసస్]] నుండి వలస వచ్చారనీ చెప్పేందుకు కూడా ఆధారాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Sumerians had connections with the Caucasus|url=https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20210415032734/https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|archive-date=2021-04-15|access-date=|website=|publisher=scientificrussia}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|year=2014|title=Lexical Matches between Sumerian and Hurro-Urartian: Possible Historical Scenarios|url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlj/2014/cdlj2014_004.html|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|publisher=Cuneiform Digital Library Journal}}</ref><ref>{{Cite book|last=|first=|title=The Diversity of the Chechen culture: from historical roots to the present|url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000186004|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|year=2009|publisher=UNESCO|page=14|isbn=978-5-904549-01-5}}</ref> సుమేరులకు ముందు ఈ ప్రాంతములో నివాసమున్న ఆది మానవులని [[:en:Proto-Euphratean language|ప్రోటో-యూఫ్రెటీయన్స్]] లేదా ఉబైడులుగా పిలుస్తారు.<ref name="britannica">{{cite web| url= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/573176/Sumer |title=Sumer (ancient region, Iraq) |publisher= Britannica.com | work=Britannica Online Encyclopedia |accessdate=2012-03-29}}</ref> ఉత్తర మెసొపొటేమియా [[:en:samarra culture|సామర్రా సంస్కృతి]] వారి నుండి వీరు ఉద్భవించారని సిద్ధాంతీకరించారు.<ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=dWuQ70MtnIQC&pg=PA51&dq=samarra+culture#v=snippet&q=%22As%20the%20Samarra%20culture%20spread%20south%2C%20it%20evolved%20into%20the%20Ubaid%20culture%22&f=false | title = Cities, Change, and Conflict: A Political Economy of Urban Life | isbn = 978-0495812227 | author1 = Kleniewski | first1 = Nancy | last2 = Thomas | first2 = Alexander R | date = 2010-03-26}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=tupSM5y9yEkC&pg=PA139&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22cultural%20descendants%20of%20the%20originating%20Samarran%20culture%22&f=false | title = The Near East: Archaeology in the "Cradle of Civilization" | isbn = 978-0415047425 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 1993}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=i7_hcCxJd9AC&pg=PA147&dq=ubaid+samarra#v=snippet&q=%22Ubaid%200%20is%20thus%20clearly%20derived%20from%20the%20earliest%20culture%20to%20move%20into%20lower%20mesopotamia%2C%20the%20Samarra%22&f=false | title = Early Civilizations of the Old World: The Formative Histories of Egypt, the Levant, Mesopotamia, India and China | isbn = 978-0415109765 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 2001}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=zmvNogJO2ZgC&pg=PA505&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22similar%20to%20those%20of%20the%20ubaid%20period%22&f=false | title = A dictionary of archaeology | isbn = 978-0631235835 | author1 = Shaw | first1 = Ian | last2 = Jameson | first2 = Robert | year = 2002}}</ref> సుమేరులు ఎన్నడూ ఉబైడుల గురించి ప్రస్తావించ లేదు కానీ వీరే సుమేర్లోని మొట్టమొదటి నాగరిక శక్తి అని అనేక ఆధునిక పరిశోధకుల అభిప్రాయం. వారు చిత్తడి నేల నుండి నీటిని బయటకు పారించి [[వ్యవసాయం|వ్యవసాయానికి]] అనువుగా మలిచారు, వాణిజ్యం అభివృద్ధి చేసి, [[చేనేత|నేతపనీ]], [[:en:Leather crafting|తోలుపని]], [[లోహక్రియ| లోహపు పని]], [[:en:Masonry|తాపీపనీ]], [[మృణ్మయ పాత్రలు| మృణ్మయకళలలో]] నైపుణ్యం సాధించారు.<ref name="britannica" /> [[File:Enthroned King of Ur.jpg|thumb|upright=1.5|ఇది సుమారు క్రీ.పూ 2600లో చెక్కబడ్డ [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనం]]. ఇందులో పరిచారకుల మధ్యన సింహాసనం పై కూర్చున్న [[:en:Ur|ఉర్]] రాజును మనం చూడవచ్చు. ఇతడు [[:en:Ur-Pabilsag|ఉర్-పబిల్సాగ్]] అయ్యుంటాడని శాస్త్రీయ అంచనా.]] కొంతమంది పరిశోధకులు మాత్రము ప్రోటో-యూఫ్రెటియన్ భాష నుండి సుమేరు భాష వచ్చిందనే సిద్ధాంతముతో విభేదిస్తారు. అలాగే మరొక భాష ప్రభావము సుమేరు భాషపై ఉందనే ([[:en:Substratum (linguistics)|substrate effect]]) సిద్ధాంతముతో కూడా వీరు ఏకీభవించరు. [[వేట|వేటాడటమూ]], [[:en:Fishing|చేపలు పట్టడమూ]] జీవనాధారాలుగా అరేబియా సముద్రానికి [[:en:Eastern Arabia|తూర్పున]] తీర ప్రాంతాల్లోనూ, చిత్తడి నేలల్లోనూ కొందరు జనాలుండేవారు. రెండు వైపులా చదును చేయబడ్డ పనిముట్ల వాడకము వీరి ప్రత్యేకత. వీరి భాషే సుమేరు భాష అని ఈ విభేదించే వర్గాల వారి అభిప్రాయము.<ref>Margarethe Uepermann (2007), "Structuring the Late Stone Age of Southeastern Arabia" (Arabian Archaeology and Epigraphy Arabian Archaeology and Epigraphy Volume 3, Issue 2, pp. 65–109)</ref> చరిత్ర గ్రంథస్తమవ్వడమనే ప్రక్రియ సుమేరు నాగరికత ఏర్పడ్డ చాలా కాలానికి మొదలైంది. తొట్టతొలి లిఖితపూర్వక చరిత్ర [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసీ]] కాలములోనిది (అంటే ఆదివంశపు కాలము). [[:en:Last Glacial Period|మంచు యుగం]] చివరిలో వరదల్లో మునిగిపోక ముందు తూర్పు అరేబియా ప్రాంత (నేటి పర్షియా గల్ఫ్ ప్రాంతం) తీరాన సుమేరులు నివసించేవారని [[:en:Juris Zarins|జురిస్ ౙరిఞ్శ]] అభిప్రాయము.<ref>{{cite journal |last=Hamblin |first=Dora Jane |date=May 1987 |title=Has the Garden of Eden been located at last? |url=http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |format=PDF |journal=Smithsonian Magazine |volume=18 |issue=2 |pages= |doi= |accessdate=8 January 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140109135715/http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |archivedate=9 January 2014 |df= }}</ref> సుమేరు నాగరికత ఉరుక్ కాలం (క్రీ.పూ.4 వ సహస్రాబ్ది) లో ప్రారంభమై, జెమ్డిట్ నస్ర్, ఆది వంశపు కాలాల వరకు కొనసాగింది. క్రీ.పూ. 3 వ సహస్రాబ్దిలో సుమేరు, అకేడు భాషలు ఒకదాని వలన మరొకటి ప్రభావితమయ్యాయి. పదజాలమూ, వ్యాకరణమూ, ఉచ్చారణా వంటి అన్ని అంశాల్లోనూ ఈ పరస్పర ప్రభావాన్ని గమనించవచ్చు. కనుక ఈ రెండు భాషలనూ శ్ప్రాఖ్బుంట్ ({{ill|Sprachbund|en}}-భౌగోళిక దగ్గరితనము కారణంగా పరస్పర ప్రభావానికి గురైన భాషలు)గా చెప్పవచ్చు.<ref name="Deutscher">{{cite book|title=Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation|author=Deutscher, Guy|authorlink=Guy Deutscher (linguist)|publisher=[[Oxford University Press|Oxford University Press US]]|year=2007|isbn=978-0199532223|pages=20–21|url=https://books.google.com/books?id=XFwUxmCdG94C}}</ref> సుమారు క్రీ.పూ 2270లో ([[:en:chronology of the ancient Near East|కురచ కాలవృత్తాంతము ప్రకారము]]) వాయువ్య దిశన అకేడు రాజుల ఆక్రమణ మొదలైంది. క్రమంగా సుమేరు మొత్తాన్నీ వారు స్వాధీనము చేసుకున్నారు. రాజ్యాధికారము సుమేరుల చేతి నుండి అకేడుల చేతిలోకి వచ్చింది. ఈ సమయములో సుమేరు భాష వాడుక తగ్గినప్పటికీ, అది [[:en:sacred language|ధార్మిక భాష]]గా కొనసాగింది. మరల సుమారు క్రీ.పూ. 2100–2000 నాటికి రాజ్యాధికారము సుమేరులైన ఉర్ మూడో రాజవంశము చేతికి వచ్చింది. శతాబ్దము పాటు కొనసాగిన వీరి పాలనలో కూడా అకేడు భాషే వాడుక భాషగా చెలామణీ అయ్యింది.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003">Leick, Gwendolyn (2003), "Mesopotamia, the Invention of the City" (Penguin)</ref> పెర్షియన్ గల్ఫ్ తీరంలోని సుమేరు నగరమైన ఎరిడు, [[:en:List of oldest continuously inhabited cities|ప్రపంచంలోని అతి పురాతన నగరాల్లో]] ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది. ఇక్కడ మూడు వేర్వేరు సంస్కృతుల కలయిక జరిగి ఉండవచ్చు. అవి: # మట్టి ఇటుకల గుడిసెల్లో నివసిస్తూ, నీటిపారుదల మెళకువల పై పట్టు సాధించిన ఉబైడు రైతులు, # నల్ల గుడారాలలో నివసిస్తూ గొర్రెలూ, మేకల మందలను కాచుకుంటూ బతికే సెమిట సంచార జాతీ # చిత్తడి నేలల్లో పూరిళ్ళలో బ్రతికే మత్స్యకారులూ. ఈ మత్స్యకార గుంపే సుమేరుల పూర్వికులయ్యుండొచ్చు<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==పేరు వెనుక చరిత్ర == {{multiple image|perrow=2|total_width=350|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరులు | image1 = Head of Gudea (Metropolitan Museum of Art).jpg | image2 = Saĝ-gíg (cuneiforms).jpg | footer=ఎడమ వైపు: సుమారు క్రీ.పూ 2150లో చెక్కబడ్డ సుమేరు రాజు [[:en:Gudea|గుడియా]] తల. కుడి వైపు: [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడ్డ సాంగ్ గిగ్ (𒊕𒈪). నల్ల తల గలవారు అని దీని అర్థం. ఇది సుమేరులు తమని తాము పిలుచుకున్న పేరు. మొదటిది తలకు పద సంజ్ఞ(తలకు సంకేత చిత్రమైన[[File:Saĝ (linear script, head).jpg|14px]]పదసంజ్ఞగా మారి ఇలా అయ్యింది- [[File:Saĝ (Sumero-Akkadian cuneiform, head).jpg|12px]]), రెండవది నలుపుకూ, రాత్రికీ సంజ్ఞ(సంకేత చిత్రం[[File:Gíg (linear script, night-black).jpg|14px]] నుండి వచ్చిన సంజ్ఞ- [[File:Gíg (Sumero-Akkadian cuneiform, night-black).jpg|12px]]).<ref name="DAF">{{cite book |last1=Foxvog |first1=Daniel A. |title=Elementary Sumerian Glossary |date=2016 |publisher=University of California at Berkeley |page=52 |url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlp/cdlp0003_20160104.pdf}}</ref><ref name="PUSD">{{cite web |title=The Pennsylvania Sumerian Dictionary: saĝgiga[humankind] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e4703.html |website=psd.museum.upenn.edu}}</ref><ref name="IMD">{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |last2=D'I︠A︡konov |first2=Igor' Mik︠h︡aílovich |title=Early Antiquity |date=1991 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14465-8 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JSRAUIYENZoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref name="GF">{{cite book |last1=Feuerstein |first1=Georg |last2=Kak |first2=Subhash |last3=Frawley |first3=David |date=2005 |title=The Search of the Cradle of Civilization: New Light on Ancient India |edition=Second Revised |publisher=Motilal Banarsidass Publishers |isbn=978-81-208-2037-1 |page=117 |url=https://books.google.com/books?id=wNlsRZh3rwgC&pg=PA117 |language=en}}</ref>}} దక్షిణ మెసొపొటేమియాకు చెందిన సెమిటేతర భాషలు మాట్లాడే పురాతన నివాసుల భాషను, వారి తరువాత అక్కడ తూర్పు మెసొపొటేమియాలో స్థిరపడ్డ అకేడులు షుమేరు (𒋗𒈨𒊒-షుమేరు/శుమేరు/చుమేరు)<ref>{{cite web |title=emeĝir [SUMERIAN] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e1283.html |website=The Pennsylvania Sumerian Dictionary |publisher=University of Pennsylvania Museum of Anthropology and Archaeology |access-date=14 July 2021}}</ref> అని పిలిచినందున సుమేరు అనే పదం పుటిందని భావిస్తున్నారు.<ref name="ANE29"/><ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy A. |last2=George |first2=A. R. |last3=Postgate |first3=J. N. |last4=Breckwoldt |first4=Tina |title=A Concise Dictionary of Akkadian |date=2000 |publisher=Otto Harrassowitz Verlag |isbn=978-3-447-04264-2 |page=384 |url=https://books.google.com/books?id=-qIuVCsRb98C&pg=PA384 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Miller |first1=Douglas B. |last2=Shipp |first2=R. Mark |title=An Akkadian Handbook: Paradigms, Helps, Glossary, Logograms, and Sign List |date=1996 |publisher=Eisenbrauns |isbn=978-0-931464-86-7 |page=68 |url=https://books.google.com/books?id=27m3y6MNRzYC&pg=PA68 |language=en}}</ref> సుమేరులు తమ భాషను ఎమెగిర్‌గా పిలుచుకున్నారు. సుమేరులు తమని తాము " సాంగ్ గిగ్/సాంగ్ గిగ్ గా " అని చెప్పుకున్నారు. దీనికి అర్థం "నల్ల-తల గల ప్రజలు."<ref name="ANE29"/><ref>"The origin of the Sumerians is unknown; they described themselves as the 'black-headed people'" {{cite book |last1=Haywood |first1=John |title=The Penguin Historical Atlas of Ancient Civilizations |date=2005 |publisher=Penguin |isbn=978-0-14-101448-7 |page=28 |url=https://books.google.com/books?id=xtjtAAAAMAAJ |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |title=Early Antiquity |date=2013 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14467-2 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JU8pegs94uoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Finer |first1=Samuel Edward |last2=Finer |first2=S. E. |title=The History of Government from the Earliest Times: Ancient monarchies and empires |date=1997 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-820664-4 |page=99 |url=https://books.google.com/books?id=aEziNfjinnMC&pg=PA99 |language=en}}</ref> సుమేరు రాజు షుల్గీ/శుల్గీ/చుల్గీ తనను తాను నాలుగు పావు భాగాలకూ రాజుగా, నల్ల తల గల ప్రజలకు కాపరిగా చెప్పుకున్నాడు.<ref>"I am the king of the four quarters, I am a shepherd, the pastor of the "black-headed people (అనువాదము: నేను నాలుగు పావులకూ రాజును, నేను గొల్లవాడను, నల్ల తలగల జనాలకు కాపరిని"" in {{cite book |last1=Liverani |first1=Mario |title=The Ancient Near East: History, Society and Economy |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-134-75084-9 |page=167 |url=https://books.google.com/books?id=0d1JAgAAQBAJ&pg=PA167 |language=en}}</ref> అకేడ్లు కూడా సుమేరులను అకేడు భాషలో 'నల్ల తల గల వారు' అనే అర్థము వచ్చే 'సల్మాత్ కక్కడీ' అనే పేరుతో పిలిచేవారు.<ref name="PUSD"/><ref name="IMD" /> అలాగే సుమేరులు వారి భూమిని కి- ఎన్-గిర్ ('స్థలం' + 'ప్రభువులు' + 'ప్రముఖులు')గా పిలుచుకున్నారని నాటి శాసనాలను బట్టి తెలుస్తోంది. దీని అర్థం "ఉన్నత ప్రభువుల ప్రదేశం".<ref name="ANE29">"The area in question (the extreme south of Mesopotamia) may now be called Sumer, and its inhabitants Sumerians, although these names are only English approximations of the Akkadian designations; the Sumerians themselves called their land Kengir, their language Emegir, and themselves Sag-giga, "black-headed ones. (అనువాదము: ఇక్కడ చర్చించబడుతున్న ఈ ప్రాంతమును (మెసొపొటేమియా దక్షిణ కొన) ఇక సుమేరని పిలవవచ్చు. అలాగే ఆ ప్రాంతపు వారిని సుమేరులుగా పిలవవచ్చు. ఐతే ఈ పేర్లు నాటి అకేడు పదాలకు అంగ్లీకరణలు మాత్రమే. సుమేరులు తమ ప్రాంతాన్ని కెంగిర్ అనీ, తమ భాషను ఎమెగిర్ అనీ తమను తాము సాంగ్-గిగా, అనగా నల్ల తల గాళ్ళు అనీ పిలుచుకున్నారు)" in {{cite book|title=The Ancient Near East|url=https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall|author1=W. Hallo|author2=W. Simpson|publisher=New York: Harcourt, Brace, Jovanovich|year=1971|page=[https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall/page/29 29]}}</ref><ref>{{cite book |last1=Toorn |first1=Karel van der |last2=Becking |first2=Bob |last3=Horst |first3=Pieter Willem van der |title=Dictionary of Deities and Demons in the Bible |date=1999 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |isbn=978-0-8028-2491-2 |page=32 |url=https://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&pg=PA32 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Edzard |first1=Dietz Otto |title=Sumerian Grammar |date=2003 |publisher=Brill |isbn=978-90-474-0340-1 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=HOx5DwAAQBAJ&pg=PA1 |language=en}}</ref> అకేడు భాషలో ఈ సుమర్ పదము వ్యుత్పత్తి ఏమిటన్నది తెలియదు.<ref name="Nimrod">{{cite journal|title=Nimrod before and after the Bible|author=K. van der Toorn, P.W. van der Horst|journal=The Harvard Theological Review|year=Jan 1990| volume=83| issue=1| pages=1–29|doi=10.1017/S0017816000005502}}</ref> దక్షిణ మెసొపొటేమియాను హిబ్రూలో [[:en:Shinar|షైనార్ (శైనార్)]] అనీ, [[:en:Egyptian language|ఈజిప్టు భాష]]లో సింగ్ర్ అనీ, [[:en:Hittite|హిటైట్‌]]లో షన్హర్(ర) అనీ పిలుస్తారు. ఈ పదాలన్నీ సుమేరు పదంలో మార్పుల వల్ల వచ్చుండొచ్చు.<ref name="Nimrod"/> ==మెసపొటేమియా లోని నగర రాజ్యాలు == {{Further|{{ill|List of cities of the ancient Near East|en}}|{{ill|Geography of Mesopotamia|en}}}} క్రీ.పూ. 4 వ సహస్రాబ్ది ఆఖరుకు సుమేరు అనేక స్వతంత్ర [[:en:city-state|నగర-రాజ్యాల]] సమాహారంగా ఉండేది. సరిహద్దు గుర్తులుగా కాలువలూ, సరిహద్దు రాళ్ళూ ఉండేవి. ప్రతి నగరం మధ్యలో ఆ నగర దేవత లేదా దేవునికి అంకితం చేయబడిన ఒక ఆలయం ఉంటుంది. ఈ నగర-రాజ్యాలూ పూజారి ఐన గవర్నరు ([[:en:Ensi (Sumerian)|ఎన్సీ]]) పాలనలో గానీ లేదా మతపరమైన కార్యకలాపాలతో మమేకవుతూ ఉండే రాజు ([[:en:Lugal|లుగల్]]) పాలనలో గానీ ఉండేవి. {{multiple image|perrow=2|total_width=300|caption_align=center | align = right | direction =vertical | header=అను ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ | image2 = The White Temple 'E at Uruk, 3500-3000 BCE.jpg | image1 = White Temple ziggurat in Uruk.jpg | footer=ఉరుక్‌లో ఉన్న అనూ ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ. పిరమిడ్ ఆకృతిలో కట్టబడ్డ అను ౙిగ్గురత్తు క్రీ.పూ 4000 నాటిది. సుమారు క్రీ.పూ 3500లో దాని పైన తెల్ల గుడి కట్టబడింది.<ref>{{cite book |last1=Crüsemann |first1=Nicola |last2=Ess |first2=Margarete van |last3=Hilgert |first3=Markus |last4=Salje |first4=Beate |last5=Potts |first5=Timothy |title=Uruk: First City of the Ancient World |date=2019 |publisher=Getty Publications |isbn=978-1-60606-444-3 |page=325 |url=https://books.google.com/books?id=muCvDwAAQBAJ&pg=PT325 |language=en}}</ref> [[ఈజిప్టు పిరమిడ్లు|ఈజిప్టు పిరమిడ్లలో]] అత్యంత పురాతనమైనది సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది. వాటి ఆకృతికి ౙిగ్గురత్తులే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.<ref>"The stepped design of the Pyramid of Zoser at Saqqara, the oldest known pyramid along the Nile, suggests that it was borrowed from the Mesopotamian ziggurat concept.(అనువాదము: నైలు నదీ తీరాన అత్యంత పురాతన పిరమిడ్ ఐన సక్కారాలోని జోసర్ పిరమిడ్ యొక్క శ్రేణీకృత నిర్మాణ శైలికి మెసొపొటేమియా ౙిగ్గురత్తుల నిర్మాణ శైలే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.)" in {{cite book |last1=Held |first1=Colbert C. (University of Nebraska)|title=Middle East Patterns, Student Economy Edition: Places, People, and Politics |date=2018 |publisher=Routledge |isbn=978-0-429-96199-1 |page=63 |url=https://books.google.com/books?id=fOlgDwAAQBAJ&pg=PA63 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Samuels |first1=Charlie |title=Ancient Science (Prehistory – A.D. 500): Prehistory-A.D. 500 |date=2010 |publisher=Gareth Stevens Publishing LLLP |isbn=978-1-4339-4137-5 |page=23 |url=https://books.google.com/books?id=0KQCscrPDgUC&pg=PA23 |language=en}}</ref> }} నగర-రాజ్యాలు: * [[:en:Eridu|ఎరిదు]] (టెల్ అబు షహ్రెయిన్) * [[:en:Bad-tibira|బాడ్-టిబిరా]] (బహుశా టెల్ అల్-మడైన్) * [[:en:Larak|లారక్]] <sup>1<sup> * [[:en:Sippar|సిప్పర్]] (టెల్ అబూ హబ్బహ్) * [[:en:Shuruppak|షురుపక్]] (టెల్ ఫారా) పై 5 నగరాలు జలప్రళయానికి ముందు అధికార కేంద్రాలుగా ఉండేవనీ, జలప్రళయము తరువాత ఆదివంశపు కాలము మొదలైందనీ సుమేరులు నమ్మేవారు. ఇతర ప్రధాన నగర-రాజ్యాలు: * ఉరుక్ (వార్క) * కిష్ (టెల్ ఉహీమిర్, ఇన్గార్రా) * ఉర్ (టెల్ అల్ ముకయార్) * నిప్పూర్ (అఫాక్) * లగష్ (టెల్ అల్ హిబా) * గిర్సు (టెల్లో లేదా టెలోహ్) * ఉమ్మా (టెల్ జోఖా) * హమాౙీ <sup>1<sup> * అడాబ్ (టెల్ బిస్మాయ) * మారి (టెల్ హరిరి) <sup>2<sup> * అక్షక్ <sup>1<sup> * అక్కాడ్ <sup>1<sup> * ఇసిన్ (ఇషాన్ అల్-బహ్రియాత్) * లార్సా ({{sup|1}}సంబంధిత ఆధునిక ప్రదేశము తెలియరాలేదు)<br> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) చిన్న నగరాలు (దక్షిణము నుండి ఉత్తరము వరకు వరసక్రమములో): * కురా (టెల్ అల్ లాహ్మ్) * జబాలా (టెల్ ఇబ్జీఖ్కు) * కిసుర్రా (టెల్ అబు హతాబ్) * మరాడ్ (టెల్ వన్నత్ ఎస్-సడుం) * డిల్బాట్ (టెల్ ఎడ్-దెలిం) * బోర్సిప్ప (బీర్స్ నిమ్రుడ్) * కుతః (ఇబ్రాహీం చెప్పండి) * డెర్ (అల్-బద్ర) * ఎష్నన్న (టెల్ అస్మార్) * నగర్ (టెల్ బ్రాక్) <sup>2<sup> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) ఆగేడ్‌కు నైరుతి వైపున 330 కి.మీ (205 మైళ్ళ) దూరములో మారీ నగరము ఉండేది. ఇదీనూ, మారుమూల నగరమైన నగర్‌ను మినహాయిస్తే మిగిలిన నగరాలన్నీ బాగ్దాదుకు దక్షిణాన ఉన్న యూఫ్రేటీసు-టైగ్రిసు సారవంత మైదానంలో ఉన్నాయి. వీటి ప్రస్తుత పేర్లు బాబిల్, దియాలా, వాసిట్, దిహ ఖర్, బస్రా, అల్ ముత్తానా, అల్-ఖాడిసియ్యా (ఇరాక్ గవర్నరేట్స్). ==చరిత్ర విభజన== {{main|[[:en:History of Sumer|సుమేరు చరిత్ర]]}} [[File:Portrait of a Sumerian prisoner on a victory stele of Sargon of Akkad.jpg|thumb|[[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను మహావీరుడి]] విజయఫలకంపైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీ బొమ్మ. సుమారు క్రీ.పూ 2300లో చెక్కబడ్డ ఈ ఫలకం ఇప్పుడు [[లౌవ్రే మ్యూజియం|లూవ సంగ్రహశాల]]లో ఉంది.<ref name="ArchaeologyofElam">{{cite book |last1=Potts |first1=D. T. |title=The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State |date=1999 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-56496-0 |page=104 |url=https://books.google.com/books?id=mc4cfzkRVj4C&pg=PA104 }}</ref> ఖైదీల యొక్క కేశాలంకరణ సుమేరుల శైలిలో ఉంది (నెత్తి మీద ఉంగరాల జుట్టూ, పక్కలన కురచ వెంట్రుకలూ). ఈ శైలి ఉర్ కేతనం పైన కూడా కనిపిస్తుంది.<ref name="TwoSteles">{{cite journal |last1=Nigro |first1=Lorenzo |title=The Two Steles of Sargon: Iconology and Visual Propaganda at the Beginning of Royal Akkadian Relief |journal=Iraq |volume=60 |date=1998 |pages=85–102 |publisher=British Institute for the Study of Iraq |doi=10.2307/4200454 |jstor=4200454 }}</ref>]] [[File:Mesopotamia male worshiper 2750-2600 B.C.jpg|thumb|టెల్ అస్మార్‌లోని ఈ విగ్రహం దేవునికి సమర్పణగా ఇచ్చినది. ఇది క్రీ.పూ 2750–2600 కాలానికి చెందినది.]] చరిత్రపూర్వ ఉబైడు, ఉరుక్ కాలాలలో సుమేరు నగర-రాజ్యాలు అధికారంలోకి వచ్చాయి. సుమేరు లిఖితచరిత్ర క్రీ.పూ. 27 వ శతాబ్దం నుండి మొదలైంది. అయితే మూడవ ఆదివంశపు కాలం వరకు అనగా సుమారు క్రీ.పూ 23 వ శతాబ్దం వరకు చరిత్ర అస్పష్టంగానే ఉంది. ఆ తరువాత నుండి శాసనాలకు ఆధునిక కాలములో పరిష్కరింపబడ్డ సుమేరు లిపి వాడబడింది. క్రీ.పూ. 23 వ శతాబ్దిలో అకేడు సామ్రాజ్య పాలనలో మొదటిసారిగా మెసొపొటేమియా మొత్తం ఒక్క త్రాటి పైకి తీసుకురాబడింది. అలాగే గూట్య కాలం తరువాత మూడవ ఉర్ రాజ్యము ఇలాగే మెసొపొటెమియా ఉత్తర, దక్షిణ భాగాలను ఏకము చేసింది. క్రీ.పూ.2వ సహస్రాబ్దిలో అమోరీయుల దండయాత్రలతో ఈ సామ్రాజ్యము పడిపోయింది. ఆ తరువాత క్రీ.పూ. 1700 వరకు అమోరీయుల "ఇసిన్ రాజవంశం" కొనసాగింది. మెసొపొటేమియా బాబిలోనియ పాలనలో సమైక్యంగా ఉన్న కాలములో, అనగా క్రీ.పూ. 1700 వరకు, కూడా అమొరీయ ఇసిన్ రాజవంశము మిగిలి ఉంది. సుమేరులు చివరకు అకేడు (అస్సీర-బాబిలోనియ) జనాభాలో కలిసిపోయారు.{{Citation needed|date=October 2017}} * ఉబైడు కాలం: క్రీ.పూ. 6500–4100 (మట్టిపాత్రల కొత్తరాతియుగం నుండి తామ్రశిలా యుగము వరకు) * ఉరుక్ కాలవ్యవధి: క్రీ.పూ. 4100–2900 (చివరి తామ్రశిలా యుగము నుండి మొదటి కంచు యుగం I వరకు) ** ఉరుక్ XIV–V : క్రీ.పూ. 4100–3300 ** ఉరుక్ IV కాలం: క్రీ.పూ. 3300–3100 ** జెమ్డిట్ నస్ర్ కాలం (ఉరుక్ III ): 3100–2900 క్రీ.పూ * ఆదివంశపు కాలం (మొదటి కంచు యుగము II–IV) ** మొదటి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2900–2800 ** రెండవ ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2800–2600 (గిల్గమేష్) ** మూడవ ఎ ఆదివంశపు కాలం: 2600–2500 ** మూడవ బి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2500–2334 * అకేడు సామ్రాజ్య కాలం: సుమారు క్రీ.పూ 2334–2218 (సర్గోన్) * గూట్యపు కాలం: క్రీ.పూ. 2218–2047 (ప్రారంభ నాలుగవ కాంస్య యుగం) * మూడవ ఉర్ కాలం: క్రీ.పూ. 2047–1940. [[File:Samarra bowl.jpg|thumb|బెర్లిన్‌లోని పర్గమన్ సంగ్రహశాలలోనున్న సామర్రా పాత్ర. పాత్రకు మధ్యన ఉన్న స్వస్తికం పునర్నిర్మాణము ద్వారా చేర్చబడింది.<ref> Stanley A. Freed, ''Research Pitfalls as a Result of the Restoration of Museum Specimens'', Annals of the New York Academy of Sciences, Volume 376, The Research Potential of Anthropological Museum Collections pp. 229–245, December 1981.</ref>]] ==ఉబైడు కాలం == {{main|[[:en:Ubaid period|ఉబైడు కాలం]]}} [[Image:Frieze-group-3-example1.jpg|thumb|right|ఉబైడు కాలం నాటి మృణ్మయ పాత్ర]] చక్కటి చిత్రాలతో అలంకరింపబడి, విలక్షణ శైలిలో తయారు చేయబడ్డ, మృణ్మయ పాత్రలు ఈ కాలములో మనకి కనిపించే ప్రముఖ అంశము. ఉబైడు కాలములో ఈ కుమ్మర శైలి మెసొపొటేమియా, పెర్షియన్ గల్ఫ్ ప్రాంతాల్లో ప్రాచుర్యంలో ఉండేది. అత్యంత పురాతన మానవ నివాసాలు [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ ఎల్ ఒఎలీ]]లో ఉన్నట్లుగా ఆధారాలు ఉన్నాయి. ఐతే ఉబైడు కాలానికంటే చాలా ముందు నుండే దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని పరిస్థితులూ, వాతావరణమూ మానవ నివాసానికి అనుకూలంగా ఉండేవి. కనుక ఇప్పటికింకా కనుగొనని మరింత పురాతన నివాస స్థలాలు ఉండే అవకాశము మెండుగా ఉంది. ఈ ఉబైడు కాలపు సంస్కృతిని పరిశీలిస్తే, ఈ సంస్కృతి ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సామర్రపు సంస్కృతి ప్రభావముతో ఏర్పడినట్లుగా అనిపిస్తుంది. ఈ కాలపు తరువాతిదైన ఉరుక్ కాలము వారిని సుమేరులుగా గుర్తించారు. ఉరుక్ కాలపు వారు ఉబైడు కాలపు ప్రజల తరువాతి తరాలా లేక వారు వేరే సంస్కృతికి చెందినవారా అన్నది తెలియదు. ఉబైడు కాలములో ముఖ్య రాజకీయ, సాంస్కృతిక కేంద్రముగా ఎరీడు ఉండేది. నాగరిక జ్ఞానాన్ని ([[:en:Me (mythology)| మీ]]) ఎరీడు గ్రామ దైవమూ, జ్ఞానానికి ప్రతీక ఐన [[:en:Enki|ఎంకీ]], ఉరుక్ గ్రామ దేవతా, ప్రేమకూ యుద్ధానికీ ప్రతీక ఐన [[:en:Inanna|ఇనానా]]కు ఇచ్చే కథ, బహుశా ఎరీడు ప్రాభవము తగ్గి ఉరుక్ వైభవము యొక్క ఆరంభాన్ని సూచిస్తుండవచ్చు.<ref name=WolksteinKramer1983>{{cite book|last1=Wolkstein|first1=Diane|last2=Kramer|first2=Samuel Noah|title=Inanna: Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer|url=https://archive.org/details/inannaqueenofhea00wolk|date=1983|publisher=Harper & Row|location=New York|isbn=978-0060147136}}</ref>{{rp|174}} ==ఉరుక్ కాలం == ఉబైడు కాలములో కుమ్మర పరిశ్రమ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. నెమ్మదిగా కదిలే [[కుమ్మరి చక్రం|కుమ్మరి చక్రాల]]తో పాత్రలను తయారు చేసీ, వాటిని అందమైన చిత్రాలతో అలంకరించేవారు. క్రమంగా ఈ పాత్రలు, వేగంగా కదిలే చక్రాలపై నిపుణుల చేత భారీ మొత్తములో ఉత్పత్తి చేయబడ్డాయి. ఈ పాత్రలకు అలంకరణలుండేవి కాదు. ఈ కుమ్మర పరిశ్రమ విధానాల్లో వచ్చిన మార్పే ఉరుక్ కాలానికీ, ఉబైడు కాలనికీ మధ్య ప్రముఖ వ్యత్యాసము. <ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=gnpyREWsfG0C&pg=PA353#v=onepage&q&f=false|title= Upon this Foundation: The N̜baid Reconsidered : Proceedings from the U̜baid Symposium, Elsinore, May 30th-June 1st 1988|author1=Elizabeth F. Henrickson |author2=Ingolf Thuesen |author3=I. Thuesen |page= 353|year= 1989|isbn= 978-8772890708}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=fhMTRcUm9WsC&pg=PA31#v=onepage&q&f=false|title= The Invention of Cuneiform: Writing in Sumer|author= Jean-Jacques Glassner|page= 31|year= 2003|isbn= 978-0801873898}}</ref> {{multiple image | perrow = 2 | total_width = 250 | caption_align = center | align = left | direction = vertical | header = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజు (మతాధికారి) | image1 = Yale University. Uruk period priest-king.jpg | caption1 = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజూ, అతని శిష్యుడూ. సుమారు క్రీ.పూ 3200 నాటి చిత్రం | image2 = Uruk King priest feeding the sacred herd.jpg | caption2 = క్రీ.పూ 3100 నాటి ఉరుక్ కాలపు ముద్ర. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది. }} ఉరుక్ కాలంలో (సుమారుగా 4100-2900 క్రీ.పూ.) దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని నదులూ, కాలువల గుండా పెద్ద మొత్తంలో వ్యాపార సరుకుల రవాణా జరిగేది. ఈ వ్యాపారాలు పెద్ద, పెద్ద పట్టణాల ఆవిర్భావానికి తోడ్పడ్డాయి. నగర-సామ్రాజ్యాల వలె ఈ నగరాల నడిబొడ్డున కూడా ఒక ఆలయము ఉండేది. 10,000కు పైగా జనాభా కల ఈ నగరాల్లో [[:en:Social stratification|అన్ని సామాజిక వర్గాలకు చెందిన ప్రజలూ]] ఉండేవారు. ఈ నగరాల్లో కేంద్రీకృత పాలనా యంత్రాంగము ఉండేది. ఈ యంత్రాంగము నగర నిర్వహణ కొరకు వివిధ శాఖల్లో సిబ్బంది నియామకాలు జరిపేది. ఉరుక్ కాలంలోనే పర్వతదేశం నుండి పట్టుబడ్డ వారిని [[:en:Slavery in antiquity|బానిస కార్మికులు]]గా ఉపయోగించుకోవడం ప్రారంభం అయింది. పురాతన గ్రంథాలలో ఈ పట్టుబడ్డ బానిసలతో పనులు చేయించారనడానికి తగినన్ని సాక్ష్యాధారాలున్నాయి. [[టర్కీ]]లోని [[:en:Taurus Mountains|టౌరసు పర్వతాల]] నుండి పశ్చిమాన [[మధ్యధరా సముద్రం|మధ్యధరా సముద్రమూ]], తూర్పున [[ఇరాన్|ఇరాను]] వరకు ఉరుక్ నాగరికతకు చెందిన గుర్తులూ, కాలనీలు కనుగొనబడ్డాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005">[[Guillermo Algaze|Algaze, Guillermo]] (2005). ''[[iarchive:urukworldsystemd0000alga|The Uruk World System: The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamian Civilization]]'', Second Edition, University of Chicago Press.</ref>{{Rp|2–3}} ఉరుక్ కాలంనాటి నాగరికత పరిసర ప్రాంతాలలో ఉన్న ప్రజల మీద ప్రభావం చూపించింది. సుమేరు వ్యాపారస్తులూ, ద్వారా సుమేరు సంస్కృతి ఈ చుట్టుపక్కల జనాలకు పరిచయమైంది. ఫలితంగా వీరు కూడా క్రమంగా ఇదే తరహాలో ఉన్న వారి స్వంత ఆర్థికవ్యస్థను, సంస్కృతులను అభివృద్ధి చేసుకున్నారు (ఉదా: [[:en:Tell Brak|టెల్ బ్రాక్]]). దీనితో సుమేరు నగరాలు సుదూర కాలనీలను సైనిక బలగముతో తమ గుప్పిట్లో ఉంచుకోలేకపోయాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005"/> ఉరుక్ కాలంలో సుమేరు నగరాల పాలనావ్యవస్థ [[:en:Theocracy|మతరాజ్యవ్యవస్థ]] అయ్యి ఉండి, మతాధికారి (పురోహిత రాజు) పాలనలో ఉండుండవచ్చు. ఈ విధానములో నగరములోని మందిరము, పురుషులూ, మహిళలతో కూడుకుని ఉండే ఒక పెద్దల మండలి ఆధీనములో ఉండేది. ప్రతీ మండలికీ అధ్యక్షునిగా ఒక మతాధికారి (ఎస్సి) ఉండేవారు. ఈ మతాధికారి నేతృత్వములో మండలి నగరపాలన చేసేది. నగర దైవము పురుషుడైతే మహిళా, స్త్రీ ఐతే పురుషుడూ, మతాధికారులుగా ఉండేవారు.<ref name=Jacobsen>Jacobsen, Thorkild (Ed) (1939),"The Sumerian King List" (Oriental Institute of the University of Chicago; Assyriological Studies, No. 11., 1939)</ref> ఈ రాజకీయ నిర్మాణం ఆధారంగానే తరువాతి కాలములో సుమేరు [[:en:pantheon|దేవగణము]] రూపుదిద్దుకుని ఉండవచ్చు. ఉరుక్ కాలంలో యుద్ధాలు, సుశిక్షితులైన సైనిక బలగమూ ఉన్నాయనడానికి పెద్దగా ఆధారాలు లేవు. పట్టణాలకు కూడా సాధారణంగా ప్రకారాలు ఉండేవి కాదు. ఈ కాలములో ఉరుక్ ప్రపంచంలోనే అత్యంత పట్టణీకరణ గల నగరముగా అవతరించింది. నగర జనాభా సంఖ్య మొదటిసారి 50,000ను దాటింది. పురాతన సుమేరు రాజ జాబితాలో ఈ కాలములోని అనేక ప్రముఖ నగరాలను పాలించిన రాజవంశాల పేర్లు ఉన్నాయి. ఈ మొదటి దఫాలో ఉన్న రాజులందరూ జలప్రళయం సంభవించే ముందు ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించినట్లు చెప్పబడింది. వీరు కాల్పనిక వ్యక్తులు అయ్యుండవచ్చు. ప్రసిద్ధ పౌరాణిక వ్యక్తులైన [[:en:Alulim|ఆల్యులిమ్]], [[:en:Dumuzid|డూమిౙిడ్]] వంటివాళ్ళ పేర్లు కూడా ఈ దఫాలో ఉన్నాయి.<ref name=Jacobsen/> 9000–5000 ఏళ్ళ క్రితము భూమిపై వెచ్చటి, తేమపూరిత వాతావరణము ఏర్పడింది. దీన్ని హోలోసీన్ క్లైమాటిక్ ఆప్టిమమ్‌గా ({{ill|Holocene climatic optimum|en}}) వ్యవహరిస్తారు. ఈ వాతావరణము పోయి, భూమిపై పొడి వాతావరణము ఏర్పడ్డ చర్యను పియొర ఆసిలేషన్ ({{ill|Piora Oscillation|en}}) అంటారు. పియొర ఆసిలేషన్ సుమారు క్రీ.పూ 3200–2900 మధ్యకాలంలో జరిగింది. సరిగ్గా ఈ పియొర ఆసిలేషన్ సమయానికే ఉరుక్ కాలము ముగిసింది.<ref>Lamb, Hubert H. (1995). Climate, History, and the Modern World. London: Routledge. {{ISBN|0415127351}}</ref> ==ఆది వంశపు కాలం == {{Main|[[:en:Early Dynastic Period (Mesopotamia)|ఆది వంశపు కాలం]]|[[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశం]]}} [[File:Meskalamdug helmet British Museum electrotype copy original is in the Iraq Museum, Bagdad.jpg|thumb|క్రీ.పూ 26వ శతాబ్దం నాటి బంగారు శిరస్త్రాణం. ఇది [[:en:Meskalamdug|మిస్కలమ్డగ్‌]] అనే రాజుది. ఇతడు [[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశపు]] వ్యవస్థాపకుడు అయ్యుండొచ్చు.]] క్రీ.పూ. 2900తో పెద్దల మండలి పాలనావిధానము పోయి, సుమేరులో రాచరికము మొదలైంది. దీనితో పాలనావ్యవహారాల్లో మతానికున్న ప్రాముఖ్యత తగ్గింది.<ref>Jacobsen, Thorkild (1976), "The Harps that Once...; Sumerian Poetry in Translation" and "Treasures of Darkness: a history of Mesopotamian Religion"</ref> రాజును సుమేరు భాషలో లూగల్ (లు = మనిషి, గాల్ = గొప్ప) గా వ్యవహరించేవారు. ఈ కాలపు రాజులలో, సుమేరు సంప్రదాయాలలో పితృసమాన గౌరవము కల, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్]], [[:en:Lugalbanda|లుగల్బాండ]], [[గిల్గమేష్]] వంటి ప్రముఖులు కూడా ఉన్నారు. వీరి పాలన సంకేత చిత్రాల లిపి నుండి ఇప్పుడు మనము చదవగలిగే అక్షర చిహ్నాల లిపి అభివృద్ధికి కొన్ని శతాబ్దాల ముందు, అనగా కీ.పూ.2900లో నడిచింది. ఈ సమయములో సుమేరు సాంస్కృతిక కేంద్రముగా దక్షిణ మెసొపొటేమియా ఉన్నప్పటికీ, పాలకులు తమ రాజ్యాలను పొరుగు ప్రాంతాలకు విస్తరింపజేయడముతో, అక్కడి సెమిట వాసులు సుమేరు సంస్కృతిని చాలా వరకు తమ ఆచార వ్యవహారాల్లో భాగము చేసుకున్నారు. సుమేరు రాజ జాబితాలో ఉన్నవారిలో, వీరగాథల్లో ప్రస్తావించబడ్డ మొదటి రాజు [[:en:Etana|ఎథనా]]. ఇతడు [[:en:Kish (Sumer)|కిషు]] మొదటి రాజవంశంలో 13 వ రాజు. పురావస్తు పరిశోధనల ఆధారంగా ధ్రువీకరింపబడిన వాళ్ళలో అత్యంత పురతనమైనవాడు కిషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసి]]. ఇతడి పేరూ [[:en:Epic of Gilgamesh|గిల్గమేష్ పురాణకావ్యంలో]] కూడా పేర్కొనబడింది. ఈ విషయాన్ని ఆధారము చేసుకుని, గిల్గమేష్ కూడా చారిత్రాక ఉరుక్ రాజు అనే ప్రతిపాదన చేయబడింది. ఈ కాలములో యుద్ధాలు పెరిగాయి. ఈ మార్పు గిల్గమేషు కావ్యములో కూడా ప్రతిబింబిస్తుంది. నగరాల విస్తీర్ణము పెరిగీ, రక్షణగా ప్రాకారాలు నిర్మించబడ్డాయి. ప్రాకారాల పరిమాణం అధికరించబడింది. దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని ప్రాకారాలు లేని పల్లెలు కనుమరుగైపోయాయి. (ఎన్మర్కర్, గిల్గమేషులిరువురూ కూడా ఉరుక్ పట్టణానికి ప్రకారాలు నిర్మించినట్లు గాథల్లో చెప్పబడింది.)<ref>George, Andrew (Translator)(2003), "The Epic of Gilgamesh" (Penguin Classics)</ref>. ====లగాషు మొదటి రాజవంశం ==== [[File:Stele of Vultures detail 02.jpg|thumb|left|[[:en:Eannatum|ఎన్నాటుము]] [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఒక ముక్క]] {{Main|[[:en:Lagash|లగాషు]]}} లగాషు రాజవంశాన్ని (సుమారు క్రీ.పూ. 2500–2270) రాజుల జాబితాలో పేర్కొననప్పటికీ అనేక ముఖ్యమైన స్మారక కట్టడాలూ, పురావస్తు పరిశోధనా ఫలితాల ద్వారా ఆ వంశపు ఉనికి ధ్రువీకరించబడింది. కొంతకాలం మాత్రమే ఉనికిలో ఉన్నప్పటికీ చరిత్రకు తెలిసిన మొట్టమొదటి చక్రవర్తులలో ఒకరుగా లాఘాషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Eannatum|ఎన్నాటం]] ప్రత్యేకత సంతరించుకున్నాడు. ఇతడు కిష్, ఉరుక్, [[:en:Ur|ఉర్]], [[:en:Larsa|లార్సా]]లతో సహా మొత్తం సుమేరును ఆక్రమించి తన సామ్రాజ్యములో కలుపుకున్నాడు. అలాగే లగషు చిరకాల ప్రత్యర్థి ఐన [[:en:Umma|ఉమ్మా]]ను తన సామంత రాజ్యంగా మార్చాడు. అంతేకాక ఆయన రాజ్యం [[:en:Elam|ఈలం]], పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతాలకు కూడా విస్తరించి ఉండేది. అందరినీ భయభ్రాంతులను చేసి అదుపులో పెట్టడమే ఆయన విధానమని అనిపిస్తుంది.<ref name=roux1993>{{cite book |last=Roux |first=Georges |authorlink=Georges Roux (assyriologist) |year=1993 |title=Ancient Iraq |url=https://archive.org/details/ancientiraq00roux |location= Harmondsworth |publisher=Penguin |isbn=978-0140125238}}</ref> అతని [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఖండఖండాలుగా నరికిన ప్రత్యర్థుల శరీరాలను రాబందులు పీక్కు తింటున్నట్లు చెక్కబడింది. అతను మరణంచిన కొద్దికాలానికే ఆ సామ్రాజ్యం చిన్నాభిన్నమైపోయింది. తరువాత ఉమా మతాధికారి-రాజు [[:en:Lugal-Zage-Si|లాగాల్-జాగే-సి]] ఉరుక్‌ను జయించడంతో లగషు రాజవంశ వైభవము మగిసింది. ఉరుక్ అతని రాజధానిగా మారింది. తరువాత ఆయన పర్షియన్ గల్ఫు నుండి మధ్యధరా వరకు విస్తరించి ఉన్న సామ్రాజ్యాన్ని పాలించాడు. అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను]] అధికారములోకి రావడానికి ముందు ఉన్న సుమేరు జాతి రాజులలో ఇతను చివరివాడు.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==అకేడు సామ్రాజ్యం == [[File:Prisoners on the victory stele of an Akkadian king circa 2300 BCE Louvre Museum Sb 3.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2300 నాటి అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను]] విజయఫలకం పైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీలు.<ref name="ArchaeologyofElam" /><ref name="TwoSteles" /> లూవ సంగ్రహశాలలోనిది]] అకేడు సామ్రాజ్యము క్రీ.పూ. 2234–2154 మధ్య కాలములో ఉండినది. తూర్పు సెమిటపు అకేడు భాష కిషు రాజుల పేర్లు వ్రాయడానికి మొదటిసారి, క్రీ.పూ. 2800లో వాడబడింది.<ref name=roux1993/> ఈ భాషలోనే ఆ పేర్లు తదుపరి రాజుల జాబితాలలో కూడా వ్రాయబడ్డాయి. క్రీ.పూ. 2500 నుండి పూర్తిగా ప్రాచీన అకేడు భాషలో వ్రాసిన రచనలు ఉన్నాయి. సర్గోను మహావీరుడి (క్రీస్తుపూర్వం 2270-2215) పాలనలో ప్రాచీన అకేడు భాష వాడకము శిఖరాగ్రమును చేరుకుంది. అయినప్పటికీ పరిపాలనా కార్యకలాపాలకు సంబంధించిన ఫలకాలను వ్రాయడానికి రాయసగాళ్ళు సుమేరు భాషనే ఎక్కువ వాడేవారు. అకేడు, సుమేరు భాషలు రెండూ కూడా సుమారు వెయ్యి సంవత్సరాల వలకు వాడుక భాషలుగా ఉన్నాయి. కానీ క్రీ.పూ. 1800 నాటికి సుమేరు భాష ప్రధానంగా పండితులకూ, వ్రాయసగాళ్ళకూ మాత్రమే తెలిసిన గ్రాంథిక భాషగా మారింది. సర్గోనుకు ముందూ, తరువాతి కాలాలను పోల్చి చూస్తే చారిత్రక పరిస్థితుల్లో పెద్దగా అసంబద్దత లేదనీ, సెమిటులు సుమేరుల మధ్య కలహాలకు చరిత్రాకారులు ఆ కలహము చూపిన ప్రభావము కంటే ఎక్కువ ప్రాధాన్యత ఇస్తున్నారని థార్కిద్ద్ జాకబ్సెన్‌ వాదించాడు.<ref>''Toward the Image of Tammuz and Other Essays on Mesopotamian History and Culture'' by T. Jacobsen</ref> ఐతే, సర్గోను ఆక్రమించుకున్న ఏలాము భాగాలలో కొంతకాలం అకేడు భాష అక్కడి వారిపై రుద్దబడిందనడానికి తిరుగులేని ఆధారాలున్నాయి. ==గూట్యపు కాలం == క్రీ.పూ. 2083–2050 (స్వల్పకాలం ఉనికిలో ఉంది). ====లగాషు 2 వ రాజవంశం ==== [[File:Gudea of Lagash Girsu.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా. ఇతనివి అనేక ప్రతిమలు మనకు దొరికాయి.]] [[File:Ur-Ningirsu ruler of Lagash portrait circa 2110 BCE.jpg|thumb|right|గుడియా కుమారుడు ఉర్-నింగిర్సూ ప్రతిమ. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Head Gudea Louvre AO13.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా]] క్రీ.పూ. 2093–2046 (స్వల్పకాల చరిత్ర) క్రీ.పూ. 2093-2046 (స్వల్పకాలం)గూట్యుల చేతిలో అకేడు సామ్రాజ్యం పతనమైన తరువాత సుమేరు జాతి పాలకుడైన లాఘాషుకు చెందిన గుడియా ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్నాడు. తమకి తాము దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకునే సార్గోనిక రాజుల విధానాన్ని ఇతడు కూడా కొనసాగించాడు. మునుపటి లాగాషు రాజవంశీకుల వలె గుడియా ఇంకా ఆయన వారసులు కూడా కళలకు ప్రోత్సాహం అందించడముతో, వీరి కాలానికి చెందిన అనేక కళాఖండాలూ, ఉత్పత్తులూ పెద్ద సంఖ్యలో పురావస్తు పరిశోధనల్లో లభ్యమయ్యాయి. ==మూడవ ఉర్ కాలం== [[File:Ziggurat of ur.jpg|thumb|left|ఇరాక్‌లోని నాస్రీయాహ్ దగ్గరున్న ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]] క్రీ.పూ. 2047-1940 (స్వల్పకాల చరిత్ర) తరువాత, ఉర్ యొక్క 3 వ రాజవంశస్తులైన ఉర్-నమ్ము, అతని వారసుడు షుల్గీలు సుమేరును పాలించారు. వీరి సామ్రాజ్యము దక్షిణ అస్సీరియా వరకు విస్తరించి ఉండేది. ఇందుమూలాన ఇంతకు ముందు కొందరు చరిత్రకారులు, ఈ కాలానికి సుమేరు పునరుజ్జీవ కాలమని తప్పుడు పేరు ఇచ్చారు.<ref>{{Cite book|last=Cooper|first=Jerrold S.|url=https://www.worldcat.org/oclc/944087535|title=Problems of canonicity and identity formation in ancient Egypt and Mesopotamia|date=2016|others=Kim Ryholt, Gojko Barjamovic, Københavns universitet, Denmark) Problems of Canonicity and Identity Formation in Ancient Egypt and Mesopotamia (2010 : Copenhagen, Denmark) Literature and Identity Formation (2010 : Copenhagen|isbn=978-87-635-4372-9|location=Copenhagen|pages=1–18|chapter=Sumerian literature and Sumerian identity|oclc=944087535}}</ref> ఎందుకంటే అప్పటికే ఈ ప్రాంతంలో సుమేరు కంటే సెమిట సంస్కృతులే ఎక్కువ ఉన్నాయి. అస్సీరియా, తదితర ప్రాంతాల్లో అకేడ్ల జనాభా పెరగడమే కాక సెమిటులైన మార్టులు (అమొరులు) అనేక దఫాల్లో ఇక్కడికి వలస వచ్చారు. వీరు దక్షిణప్రాంతంలో ఇసిన్, లార్సా, ఎష్నున్న మరి కొంతకాలం తర్వాత బాబిలోనియా వంటి స్థానిక రాజ్యాలను స్థాపించారు. క్రీ.పూ. 21వ శతాబ్దిలో ఉత్తర భాగములో పురాతన అస్సిరియా సామ్రాజ్యము వలె దక్షిణాన బాబిలోనియా సామ్రాజ్యము కూడా కొంత కాలము ప్రధాన శక్తిగా నిలబడింది. మధ్యయుగములో లాటిను భాషలాగే, శరాకార లిపి వాడుకలో ఉన్నంత కాలము సుమేరు భాష బాబిలోనియా, ఇంకా అస్సీరియా పాఠశాలల్లో ధార్మిక భాషగా నేర్పబడేది. ==పతనం == ఈ కాలములో దక్షిణ మెసొపొటేమియా నుండి ప్రజలు ఉత్తరభాగానికి అధిక సంఖ్యలలో వలసవెళ్ళడం జరిగింది. మట్టిలో క్రమంగా పెరుగుతున్న లవణీయత కారణంగా సుమేరు భూముల వ్యవసాయ ఉత్పాదకత తగ్గుముఖం పట్టింది. ఈ ప్రాంతంలో ముందునుండే మట్టి లవణీయత ప్రధాన సమస్యగా గుర్తించబడింది.<ref>{{cite journal|last=Jacobsen T |first=Adams RM. |year=1958 |title=Salt and Silt in Ancient Mesopotamian Agriculture: Progressive changes in soil salinity and sedimentation contributed to the breakup of past civilizations. |url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.128.3334.1251|journal=Science |doi= 10.1126/science.128.3334.1251 |volume= 128| pages=1251–8|issue=3334}}.</ref> పేలవమైన డ్రైనేజ్ కారణంగా వ్యవసాయ భూముల్లో నీరు నిలబడిపోయేది. అక్కడి పొడి వాతావరణములో ఈ నీరు ఆవిరవగా, నీటిలోని లవణాలు నేలలో మిగిలిపోయి, క్రమంగా భూలవణీయత పెరగసాగింది. అకేడు సామ్రాజ్య కాలమూ, తదుపరి ఉర్ మూడవ వంశపు కాలాలలో గోధుమల పంట వేయడము నుండి లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలపంట సాగుకు రైతులు మారారు. కానీ అది ప్రజలకు తగినంత ఆహారం అందించ లేదు. దీనివలన క్రీ.పూ 2100 నుండి క్రీ.పూ. 1700 మధ్యలో ఈ ప్రాంతంలో జనాభా దాదాపు ఐదింట మూడు వంతులు తగ్గిందని అంచనా.<ref>{{cite journal|last=Thompson |first=William R. |year=2004 |title=Complexity, Diminishing Marginal Returns and Serial Mesopotamian Fragmentation |journal=Journal of World Systems Research |url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |format=PDF |doi=10.5195/jwsr.2004.288 |volume=10 |pages=612–652 |issue=3 |url-status=unfit |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120219134627/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |archivedate=February 19, 2012 }}</ref> దీనితో అకేడు భాష మాట్లాడే ప్రాంతాల్లో జనాభా పెరిగి, సుమేరు భాష ప్రధానంగా ఉన్న ప్రాంతాలలో జనాభా గణనీయముగా తగ్గినది. క్రమంగా సుమేరు మాతృభాషగా అంతరించిపోయి గ్రాంథిక భాషా, ధార్మిక భాషగా మిగిలింది. ఇబ్బి-సిన్ (క్రీ.పూ 2028–2004) పాలనలో ఈలములు దండయాత్రతో ఊర్ స్వాధీనం చేసుకున్న తరువాత {{citation needed|reason=Doesn't cite any evidence of sack of Ur?|date=October 2015}}, సుమెర్ అమోరీయుల పాలనలోకి వచ్చింది. 20 – 18 వ శతాబ్దాల్లో స్వతంత్ర అమోరు రాజ్యాలు "ఇసిన్ రాజవంశం"గా రాజ జాబితాలో చేర్చబడ్డాయి. క్రీ.పూ. 1800లో హమ్మురాబి ఆధ్వర్యంలో బాబిలోనియా విస్తరణతో ఈ వంశము యొక్క శకం ముగిసింది. తరువాతి కాలాల్లో అస్సిరియా, బాబిలోనియాలను పాలించిన రాజుల్లో కొంతమంది అరుదుగా సార్గోనిక రాజుల బిరుదు ఐన "సుమేరూ, అకేడు ప్రాంతాలకు రాజు"ను తమకు ఆపాదించుకున్నారు. ఇందుకు ఒక ఉదాహరణ సుమారు క్రీ.పూ 1225లో అస్సిరియాను పాలించిన మొదటి టుకుల్టీ నినుర్టా‌. ==జనాభా== సుమేర్లోని అతిపెద్ద నగరాల్లో ఒకటైన ఉరుక్ వైభవము తారాస్థాయిలో ఉన్నప్పుడు, నగర జనాభా 50,000-80,000 ఉండేదని అంచనా వేయబడింది. <ref>[https://archive.is/20150411005800/http://proteus.brown.edu/mesopotamianarchaeology/ Harmansah, Ömür, The Archaeology of Mesopotamia: Ceremonial centers, urbanization and state formation in Southern Mesopotamia, 2007, p.699]</ref> సుమేర్లో ఇతర ప్రముఖ నగరాలు ఉండడమూ, పెద్దసంఖ్యలో వ్యవసాయ జనాభా ఉండడాన్నీ బట్టి చూస్తే, సుమేరు జనాభా సుమారుగా 8 నుండి 15 లక్షల దాకా ఉండుంటుందని అంచనా. ఇదే సమయంలో ప్రపంచ జనాభా 2.7 కోట్లుగా అంచనా వేయబడింది.<ref>Colin McEvedy and Richard Jones, 1978, ''Atlas of World Population History'', Facts on File, New York, {{ISBN|0713910313}}.</ref> సుమేరు భాషకు వేరే ఏ భాషతోను పోలికలూ, సంబంధాలూ లేవు (లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్). ఐతే ఆ కాలములో తక్కువ సాంస్కృతికంగా తక్కువ ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడిన వేరే భాష ఉండేదనీ (substrate), ఆ భాష ఏమిటో ఈనాడు మనకి తెలియనప్పటికీ, సుమేరు భాషపై దాని ప్రభావాము తెలుస్తోందనీ (substrate effect), అనేక భాషాశాస్త్రవేత్తలు అభిప్రాయపడ్డారు. సుమేరులోని కొన్ని ప్రధాన నగరాలకు సుమేరు భాషకు చెందని పేర్లు ఉన్నాయి. ఇదే వీరి ప్రతిపాదనకు ఆధారము. ఈ పేర్లూ, వీరికి ముందు ఇక్కడ నివసించిన జనాల భాషలోనివని వీరి అభిప్రాయము.<ref name="Nemet-Nejat1998">{{cite book|author=Karen Rhea Nemet-Nejat|title=Daily life in ancient Mesopotamia|url=https://books.google.com/books?id=lbmXsaTGNKUC&pg=PA13|accessdate=29 November 2011|year=1998|publisher=Greenwood Publishing Group| isbn= 978-0313294976| page=13}}</ref> ఏదేమైనా దక్షిణ మెసొపొటేమియాలో ఉబైడు కాలం (క్రీ.పూ.5300–4700) నుండి మొదలుకొని సంస్కృతిలో పెను మార్పులేవీ చోటుచేసుకోలేదని పురావస్తు పరిశోధనలు తెలియజేస్తున్నాయి. ఇక్కడ స్థిరపడిన సుమేరు ప్రజలు టైగ్రిసు, యూఫ్రేటీసు నదుల కారణంగా సారవంతమైన ఈ ప్రాంతపు భూములను సాగుచేసి వ్యవసాయక్షేత్రాలుగా మార్చారు. ప్రాచీన సుమేరు భాషను మాట్లాడిన పురాతన సుమేరులు, ఉత్తర భాగాన నివసించిన రైతులని కొందరు పరిశోధకులు భావిస్తున్నారు. నీటిపారుదల వ్యవసాయ విధానాలను ఆకళింపు చేసుకున్న తరువాత వీరు దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చి ఉంటారని వారి భావన. సామర్రులు ఆదిమ నీటి పారదుల పద్ధతుల నుపయోగించి వ్యవసాయము చేసేవారు. టైగ్రీసూ, దాని ఉపనదుల పరీవాహక ప్రాంతాల్లో ఈ పద్ధతి వాడిన వారిలో వీళ్ళే మొదటివారు. క్రీ.పూ 5700–4900 ప్రాంతములో వీరికి మృణ్మయ పరిశ్రమలుండేవని తెలుస్తోంది. చోగ మామీ మృణ్మయ పాత్రల్లో సామర్రపు పద్ధతులూ, సుమేరు పద్ధతులూ (డు కాలమునాటి) కూడా కనిపిస్తాయి. 1980 లలో ఫ్రెంచివారు జరిపిన త్రవ్వకాలలో లాస్సాకు సమీపంలోని టెల్ అవేలి (ఓయిల్లె, ఓయులి) వద్ద ఉబైడు కాలనికి పూర్వము తయారైన పాత్రలు ఎనిమిది స్థాయిలలో లభ్యమయ్యాయి. ఇవి సామర్రపు పాతరలను పోలి ఉన్నాయి. కనుక ఉత్తరాన వ్యవసాయ సంస్కృతిని అలవర్చుకున్న సామర్రులు, నీటి పారదుల నైపుణ్యమూ, శ్రామికుల చేత సేద్యాన్ని నడిపించడానికి కావలసిన సామాజిక వర్గీకరణా పొందాక, దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చుంటారని సిద్దాంతీకరించడమైనది. {{Citation needed|date=June 2011}} అరేబియా సముద్రతీరాన లభ్యమైన పనిముట్ల ఆధారంగా వేటాడడము, చేపలు పట్టడము ద్వారా బతుకుతున్న అక్కడి స్థానికులే నెమ్మదిగా వ్యవసాయాధారిత సమాజాన్ని నిర్మించుకున్నారని మరికొందరు అభిప్రాయపడ్డారు. మంచుయుగానికి చివరిలో జలప్రళయానికి ముందు పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతంలో నివసించిన ప్రజలే సుమేరులని జురిస్ ౙరిఞ్శ విశ్వసిస్తున్నారు.<ref>{{Cite web | url=http://www.ldolphin.org/eden/ | title=Has the Garden of Eden been located at last? | website= | access-date=2018-12-21 | archive-url=https://web.archive.org/web/20051029101558/http://www.ldolphin.org/eden/ | archive-date=2005-10-29 | url-status=dead }}</ref> ==సంస్కృతి == ===సాంఘిక, కుటుంబజీవితం === [[File:Upper part of a gypsum statue of a Sumerian woman. The hands are folds in worship. Circa 2400 BCE. From Mesopotamia, Iraq. The British Museum, London.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2400 నాటి ఈ హరశోఠపు శిల్పంలో చేతులు జోడించి ప్రార్థిస్తున్న సుమేరు మహిళను చూడవచ్చు. ఇది ప్రస్తుతం లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] [[File:Reconstructed sumerian headgear necklaces british museum.JPG|thumb|right|సుమేరు మహిళల సమాధుల్లో దొరికిన వస్తువుల ఆధారంగా పునర్నిర్మించిన శిరోభూషణమూ, కంఠహారాలూ.]] సుమేరు కాల ఆరంభ దశలో ఆదిమ చిత్రాలు ఆధారంగా ఈ క్రింది విషయాలు తెలుస్తున్నాయి:<ref name="Sayce"/> * "మృణ్మయ పాత్రల వాడుక చాలా ఎక్కువగా ఉండేది. గిన్నెలు, పూల జాడీలూ, వివిధరకాల వంటపాత్రలూ తయారు చేయబడుతూ ఉండేవి. తేనె, వెన్న, మద్యము, ద్రాక్షారసం వంటి ఒక్కొక పదార్థానికీ ప్రత్యేకంగా వాటిని నిల్వ చేసుకోవడానికి తయారైన పాత్రలుండేవి. మద్యాన్ని ఖర్జూర పళ్ళ నుండి తయారుచేసుండొచ్చు. కొన్ని పూల జాడీలకు కొనదేలిన కాళ్ళు ఉండేవి. x ఆకారములో ఉన్న కాళ్ళుండే బల్లలపై ఈ జాడీలనుంచేవారు. సమంగా నిలబడే జాడీలను చతుస్ర లేదా దీర్ఘ చతుస్రాకారాల్లో ఉండే చెక్క బల్లల పై ఉంచేవాణరు. నూనె జాడి, బహుశా పదార్థాలను నిల్వ ఉంచే ఇతర జాడిలకు కూడా, మట్టితో మూతచుట్టూ మూసివేసేవారు. ఈ పద్ధతి ప్రాచీన ఈజిప్టులో కూడా ఉంది. ఈ మట్టి పాత్రలను అనుకరిస్తూ, రాతితో పూలజాడీలనూ, గిన్నెలనూ తయారుచేసేవారు." * "ఈకలతో చేసిన తురాయిని పెట్టుకునేవారు. మంచాలూ, ఎత్తుపీటలు, కుర్చీలూ వాడేవారు. వీటి కాళ్ళు ఎద్దు కాళ్ళలాగా ఉండేవి. అగ్ని-స్థలాలు, హోమగుండాలు ఉండేవి." * "కత్తులు, పిడిసాన, ఉలి, ఇంకా ఒక రంపం లాంటి పరికరమూ వీరు వాడేవారు. ఈటెలు, బాణాలు, ధనుస్సులూ, బాకులు (గురిచూసి విసిరే చిన్న కత్తి) యుద్ధంలో ఉపయోగించబడ్డాయి కానీ ఖడ్గాలు వాడారనడానికి ఆధారాలు లేవు. " * "వ్రాసేందుకు ఫలకాలు వాడేవారు. చురకత్తి (బాకు) అలుగును లోహముతో చేయగా, పిడి చెక్కతో తయారుచేసేవారు. బంగారు హారాలు వాడేవారు." * "చంద్రమానంతో కాలగణన లెక్కించబడింది." సుమేరు సంగీతానికి సంబంధించి చాలా సమాచారము లభించింది. వేణువూ, లైరు అనే ఒక తంత్రీ వాయిద్యము ఉపయోగించబడ్డాయి. లైరు అనగా ప్రాచీన వీణ (ఆధునిక వీణ కాదు) వంటిది. వీరి వాయిద్యాలలో నేటి కాలములో అందరూ ఎరిగినవి ఉర్ లైరులు.<ref name="Goss_2017_mesopotamian_flutes">{{cite web |last=Goss |first=Clint |title=Flutes of Gilgamesh and Ancient Mesopotamia |url=http://www.Flutopedia.com/mesopotamian_flutes.htm |date=15 April 2017 |website=Flutopedia |access-date=14 June 2017 }}</ref> లాఘాష్ రాజు ఉరుకాగినా (సుమారు క్రీ.పూ. 2300) అప్పటి ఆచారమైన బహుభర్త్రుత్వాన్ని రద్దు చేశారని శాసనాలు తెలియజేస్తున్నాయి. బహుభర్త్రుత్వానికి పాల్పడిన స్త్రీని ఆమె నేరము చెక్కబడ్డ రాళ్ళతో కొట్టి చంపాలని ఆయన చట్టము చేసారు. .<ref>[https://books.google.com/books?id=mpjk74blFDgC&pg=PA62&dq=urukagina+%22two+men%22&client=firefox-a&sig=29we4cFBrgMpJ9qsy4zjpCywAQY ''Gender and the Journal: Diaries and Academic Discourse'' p. 62] by Cinthia Gannett, 1992</ref> {{multiple image | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరు యువరాణీ (సుమారు క్రీ.పూ 2150) | total_width=350 | image1 = Sumerian princess of the time of Gudea circa 2150 BCE.jpg | caption1 = {{center|గుడియా కాలము నాటి (సుమారు క్రీ.పూ 2150) సుమేరు యువరాణీ.}} | image2 = Sumerian princess of the time of Gudea 2150 BCE. Louvre Museum AO 295.jpg | caption2 = {{center|శిల్పం యొక్క ముందు భాగము<br />లూవ సంగ్రహశాల AO 295.}} | footer= }} సుమేరు సమాజము పురుషాధిక్య సమాజము. అలాగే సామాజిక వర్గీకరణ ఉండేది. సుమేరు స్మృతులలో మనకి దొరికిన వాటిలో పురాతనమైనది ఉర్-నమ్ము స్మృతి. ఇది మూడవ ఉర్ కాలము నాటిది. ఈ స్మృతిని అధ్యయనము చేయడము ద్వారా ఆనాటి సామాజిక నిర్మాణము పై ఒక మౌలిక అవగాహన వస్తుంది. లు-గాలు ("గొప్ప వ్యక్తి" లేదా రాజు) కింద రెండు ప్రాథమిక వర్గాలుగా సమాజంలోని వారందరూ వర్గీకరించబడ్డారు: "లు" లేదా స్వేచ్ఛకలిగిన వ్యక్తీ, బానిస (పురుషుడు ఐతే ఆరాడ్, స్త్రీ ఐతే జెమి). 'లు' కొడుకును పెళ్ళికి ముందు డుము-నిటగా పిలుస్తారు. ఒక స్త్రీ (మునుస్)ను పెళ్ళికి ముందు కూతురిగా (డూము-మి), పెళ్ళి తర్వాత భార్య (డామ్)గా, భర్త చనిపోతే విధవగా (నుమసు) గుర్తిస్తారు. ఒక విధవ అదే తెగకు చెందిన మరో వ్యక్తిని మళ్ళీ పెళ్ళి చేసుకోవచ్చు. వివాహాలు సాధారణంగా వధూవరుల తల్లితండ్రుల చేత నిర్ణయించబడేవి<ref name=Kramer1963>{{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=The Sumerians: Their History, Culture, and Character|date=1963|publisher=The Univ. of Chicago Press|isbn=978-0-226-45238-8|url=https://archive.org/details/sumerianstheirhi00samu|url-access=registration}}</ref>{{rp|78}}. నిశ్చితార్థములో ఇరు పక్షాలూ పెళ్ళి నిశ్చయమైనట్లు మట్టి ఫలకాలపై నమోదు చేయించేవారు.<ref name=Kramer1963/> పెళ్ళికొడుకు పెళ్ళికూతురి తండ్రికి కానుకలివ్వగానే పెళ్ళికి చట్టబద్దత వస్తుంది.<ref name=Kramer1963/> సంతోషకరమైన దాంపత్యాన్ని వర్ణిస్తూ ఒక భర్త, తన భార్య తనకు ఎనిమిది మంది కొడుకులనిచ్చినప్పటికీ, ఇంకా తనతో సంభోగించడానికి ఆసక్తి చూపుతుందని చెప్పాడని ఒక సుమేరు నానుడి.<ref name="NemetNejat">{{citation|last=Nemet-Nejat|first=Karen Rhea|author-link=Karen Rhea Nemet-Nejat|date=1998|title=Daily Life in Ancient Mesopotamia|publisher=Greenwood|series=Daily Life|isbn=978-0-313-29497-6|page=[https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132 132]|url=https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132}}</ref> సుమేరులు పెళ్ళికి ముందు లైంగిక సంబంధాలను ఆమోదించినట్లుగా కనిపించదు.<ref>''Celibacy in the Ancient World: Its Ideal and Practice in Pre-Hellenistic Israel, Mesopotamia, and Greece'' by Dale Launderville, p. 28</ref> సుమేరు భాషలో కానీ, అకేడు భాషలో కానీ, కన్యత్వము అనే పదానికి సమానార్థకము లేదు. వీరు కన్యత్వం అనే భావనను సంభోగింపబడని, సంభోగానికి గురికాబడని, పురుషాంగము తెలియని స్త్రీ అనే వాక్యాలు వాడి వ్యక్తపరిచేవారు.<ref name="Cooper">{{cite book|last1=Cooper|first1=Jerrold S.|article=Virginity in Ancient Mesopotamia|title=Sex and Gender in the Ancient Near East: Proceedings of the 47th Rencontre Assyriologique Internationale, Helsinki|year=2001|location=Baltimore, Maryland|publisher=Johns Hopkins University Press|url=http://krieger2.jhu.edu/neareast/pdf/jcooper/jc%20Virginity.pdf|isbn=978-951-45-9054-2}}</ref>{{rp|91–93}} అకేడు వైద్య గ్రంథాల్లో పేర్కొనబడిన షిషితు అనే పదము కన్నెపొరను సూచిస్తుందా లేక మరేదైనా అర్థముందా అనేదానిపై స్పష్టత లేదు. ఐతే మహిళ కన్యత్వాన్ని నిర్ణయించడములో తరువాతి కాలపు మధ్యప్రాచ్య సంస్కృతులతో పోల్చితే కన్నెపొర పాత్ర చాలా తక్కువ అనిపిస్తుంది.<ref name="Cooper"/>{{rp|92}} కన్యత్వము విషయములో స్త్రీ మాటలకే ప్రాధాన్యత ఎక్కువ ఉండేది.<ref name="Cooper"/>{{rp|91–92}} ప్రాచీన ఆధారాలను బట్టి సుమేరులు శృంగారము పట్ల చాలా ఉదార వైఖరి కలిగియున్నారని తెలుస్తోంది.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> లైంగిక కట్టుబాట్లు నైతికత మీదకంటే, ఫలానా సంబంధము వారిని మతకర్మలలో పాల్గొనలేని విధంగా మైలు పరిచే అవకాశమెంత అనే విషయము మీద ఆధారపడి ఉండేవి.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఇక వీరు స్వయంతృప్తి లైంగిక పటుత్వాన్ని పెంచుతుందని నమ్మేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> సొంతంగానూ, అలాగే వారి లైంగిక భాగస్వాములతో కలిసీ కూడా స్వయంతృప్తి పొందేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> గుదమైదునము కూడా వీరికి ఆమోదయోగ్యమే.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఎంతూకు పూజారులైన స్త్రీలకు పిల్లల్ని కనడము నిషిద్దము.<ref name="Leick2013">{{citation|last=Leick|first=Gwendolyn|title=Sex and Eroticism in Mesopotamian Literature|publisher=Routledge|year=2013|isbn=978-1-134-92074-7|location=New York |page=219|orig-year=1994|url=https://books.google.com/books?id=WKoWblE4pd0C&pg=PA64}}</ref><ref name="NemetNejat"/> కనుక వీరు గుదమైదునములో ఎక్కువగా పాల్గొనేవారు.<ref name="Leick2013"/><ref name="Dening1996"/><ref name="NemetNejat"/> ===భాష, లిపి === [[File:Early writing tablet recording the allocation of beer.jpg|thumb|బీరు కేటాయింపులను నమోదు చేయడానికి వాడిన వ్రాత ఫలకం. క్రీ.పూ 3100–3000 కాలం నాటిది.]] [[File:P1150884_Louvre_Uruk_III_tablette_écriture_précunéiforme_AO19936_rwk.jpg|thumb|శరాకార లిపికి ఆధారమైన సంకేత చిత్రాలు గల సున్నపురాతి ఫలకం. క్రీ.పూ 4వ సహస్రాబ్ది నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Development of writing.jpg|thumb|వ్రాత అభివృద్ధి ప్రక్రియ యొక్క ప్రామాణిక శాస్త్రీయ పునర్నిర్మాణం. నేటి లిపుల పుట్టుకలో శరాకార లిపి పాత్రను కూడా ఇందులో మనం చూడవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Barraclough |first1=Geoffrey |last2=Stone |first2=Norman |title=The Times Atlas of World History |date=1989 |publisher=Hammond Incorporated |isbn=978-0-7230-0304-5 |page=[https://archive.org/details/isbn_9780723003045/page/53 53] |url=https://archive.org/details/isbn_9780723003045 |url-access=registration }}</ref><ref>{{cite book |last1=Senner |first1=Wayne M. |title=The Origins of Writing |date=1991 |publisher=University of Nebraska Press |isbn=978-0-8032-9167-6 |page=77 |url=https://books.google.com/books?id=Kc4xAlunCSEC&pg=PA77 }}</ref>]] సుమేరు పురావస్తు పరిశోధనల్లో కనుగొన్నవాటిల్లో అన్నిటికంటే ముఖ్యమైనవి, శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉన్న మట్టి ఫలకాలు. ఇవి పెద్ద సంఖ్యలో దొరికాయి. సుమేరు సంస్కృతిలో వ్రాత అభివృద్ధి అవ్వడము అనేది చారిత్రకాంశాలను పొందుపరచడములోనే కాక, ఇతిహాస కవితలూ, కథలూ అలాగే ప్రార్థనలూ, చట్టాల వంటి వివిధ రకాల సాహిత్యాన్ని సృష్టించే క్రమములో మానవాళి చరిత్రలోనే గొప్ప మైలురాయిగా పరిగణించబడుతుంది. మొదట్లో బొమ్మలు, అనగా గూఢచిత్రాలు వాడినప్పటికీ, కొద్ది కాలములోనే శరాకార లిపీ, ఆ తదుపరి పదసంజ్ఞలూ (ఆలోచనలను వ్యక్తపరిచేందుకు గుర్తులు) వాడబడ్డాయి. తడి మట్టిపై త్రిభుజాకారపు రెల్లుతో వ్రాసేవారు. సుమేరు భాషలో కొన్ని వేల వ్రాతలు బయటపడ్డాయి. వ్యక్తిగత, వ్యాపార లేఖలు, రసీదులు, పద కోశాలూ, చట్టాలు, శ్లోకాలు, ప్రార్థనలు, కథలు, రోజువారీ లెక్కల వంటివి ఉన్నాయి. మట్టి పలకల గ్రంథాలయాలు కనుగొనబడ్డాయి. స్మారక శాసనాలూ, అలాగే విగ్రహాలు లేదా ఇటుకలు వంటి వివిధ వస్తువులపై వ్రాతలూ సర్వసాధారణము. శిక్షణలో భాగంగా లేఖకులు (వ్రాయసగాళ్ళు) ఒక్కొక గ్రంథాన్నీ అనేక సార్లు గ్రంథస్తము చేయడముతో, చాలా గ్రంథాలవి అనేక ప్రతులు మనకు దొరికాయి. సెమిట సమాజములో కూడా వాడుక భాష సెమిట భాష ఐనప్పటికీ చాలా కాలము పాటు మతసంబంధ అలాగే చట్టసంబంధ కార్యకలాపాలకు సుమేరు భాష వాడుకలో ఉంది. శరాకార లిపిలో వ్రాయబడ్డ వాటిల్లో ముఖ్యమైనది 'గిల్గమేష్' అనే ఒక సుదీర్ఘ కావ్యము. ఉరుక్ శిథిలాల్లో లభ్యమైన ఈ కావ్యము ప్రామాణిక శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉంది. ఇది రెండవ ఆదిమ వంశపు కాలంలో పాలించిన గిల్గమేష్ (అకేడు భాషలో) ("బిల్గమేష్ (సుమేరులో)") అనే రాజు గురించి చెబుతుంది. ఈ కథలో గిల్గమేషు, అతని సహచరుడు ఎన్కిడుల కాల్పనిక సాహసాలు ఉన్నాయి. అనేక మట్టి పలకలపై వ్రాయబడ్డ ఈ కథ మనకు తెలిసినంతలో చరిత్రలోనే మొట్టమొదటి సారి వ్రాయబడ్డ కాల్పనిక సాహిత్యముగా గుర్తింపు పొందింది. సుమేరు భాషకు దగ్గరగా ఉన్న భాష ఏదీ లేదు. కనుక ఇది ఏ భాషా కుటుంబానికీ చెందదు. ఇలాంటి భాషను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్‌గా పిలుస్తారు (ఒంటరి భాష అని అర్థము).అకేడు భాష మాత్రము ఆఫ్రోయాసియాటిక్ భాషా కుటుంబంలో సెమిటిక్ విభాగానికి చెందినది. సుమేరు భాష యొక్క భాషా కుటుంబాన్ని కనుక్కోవడానికి జరిగిన అనేక ప్రయత్నాలు ఫలించలేదు. సుమేరు భాషలో పదముకు ఉపసర్గలూ, ప్రత్యయాలు వంటివి చేరడము ద్వారా అర్థము మారుతుంది. ఇలాంటి భాషలను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో అగ్లుటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ అంటారు. అనేక శాస్త్రజ్ఞులు సుమేరు భౌగోళిక అంశాలూ, వివిధ కళలూ, వ్యవసాయ విధానాలూ పరిశీలించి ఒక తక్కువ (substratum) లేదా సమాన పలుకుబడి (adstratum) కలిగిన భాష యొక్క ప్రభావమీ సుమేరు భాషపై ఉందని ప్రతిపాదించారు. ఈ ఊహాజనిత భాషకి ప్రోటో-యుఫ్రేటీయ భాష లేదా ప్రోటో-టైగ్రీయ భాషగా పేరు పెట్టారు. ఐతే ఈ ప్రతిపాదనను వ్యతిరేకించే శాస్త్రవేత్తలు కూడా చాలా మంది ఉన్నారు. ప్రాచీన సుమేరు వ్రాతలు, వ్రాయసగాళ్ళు తాము విషయాన్ని గుర్తుపెట్టుకోవడానికి ఊతంగా కొన్ని ముఖ్య పదాలు మాత్రము వ్రాసిపెట్టుకున్న సంగ్రహ రూపాలు. వీటిని వ్రాసేది తమ వ్యక్తిగత వాడుకకే కనుక ఇవి వ్యాకరణ నియమాలననుసరించక, గజిబిజిగా ఉంటాయి. అందువలన ఈ ప్రాచీన వ్రాతలనర్థము చేసుకోవడము చాలా కష్టము<ref>{{Cite book|title=The Oxford Handbook of the History of Linguistics|last=Allan|first=Keith|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0191643439|location=Oxford|pages=56–57}}</ref> క్రీ.పూ. 3 వ–2 వ సహస్రాబ్ది సమయానికి క్రమంగా వాడుక భాషగా సుమేరు స్థానాన్ని అకేడు భాష ఆక్రమించుకుంది .<ref name="woods">Woods C. 2006 [http://oi.uchicago.edu/pdf/OIS2.pdf “Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian”]. In S.L. Sanders (ed) ''Margins of Writing, Origins of Culture'': 91–120 Chicago</ref> అయితే సా.శ.. 1 వ శతాబ్దం వరకు సుమేరు భాష బాబిలోనియా, అస్సీరియాలో పవిత్ర, గ్రాంథిక, శాస్త్రీయ భాషగా వాడబడింది.<ref>{{cite book|last=Campbell|first=Lyle|title=A glossary of historical linguistics|url=https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191|year=2007|publisher=Edinburgh University Press| isbn=978-0748623792|author2=Mauricio J. Mixco |page=[https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191/page/n202 196]}}</ref> <gallery widths="170px" heights="170px"> Cuneiform tablet- administrative account with entries concerning malt and barley groats MET DP293245.jpg|శరాకార లిపిలో యవ నాణేల లెక్కలు వ్రాసి ఉన్న లెక్కలఫలకము. క్రీ.పూ 3100–2900 నాటిది. న్యూయార్క్ ‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. Bill of sale Louvre AO3766.jpg|షురుప్పక్‌లో పొలాన్నీ, ఇంటినీ అమ్మకానికి పెడుతూ ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది Stele of Vultures detail 02.jpg|'సున్నపురాతిపై చెక్కబడ్డ రాబందుల శిలాఫలకం. సుమారు క్రీ.పూ 2450 లోనిది‌. దీన్ని 1881లో గిర్సూలో (ఇరాక్‌లోని ఆధునిక టెల్ టెలోహ్) జరిపిన తవ్వకాల్లో ఎడ్వర్డ్ డీ సార్ౙెక్ కనుగొన్నారు. లూవ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. </gallery> ===మతం === [[File:Ebih-Il Louvre AO17551 n01.jpg|upright=0.8|thumb|క్రీ.పూ 24వ శతాబ్ది నాటి ప్రార్థనలో ఉన్న సుమేరు పురుషుడి శిల్పం (ఆధునిక తూర్పు సిరియాలో దొరికింది)]] {{multiple image|perrow=2|total_width=400|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header =సుమేరు మతము | image1 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (adjusted for perspective).jpg | caption1 = ఉర్ గుడిలో ఆసీనుడైన దేవునికి అర్ఘ్యము సమర్పణను చూపిస్తున్న శిల్పము. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | image2 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (libation detail).jpg | caption2 = ఉర్‌లోని గుడిలో అర్ఘ్యమును సమర్పిస్తున్న నగ్న పూజారి. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | footer= }} సుమేరులు వారికి సంబంధించిన అన్ని విషయాలనూ దైవానికి ఆపాదించేవారు. మరణం, దైవాగ్రహము వంటి విషయాలలో తాము అశక్తులమని విశ్వసించేవారు.<ref name=Kramer1963/> సుమేరు మతవిశ్వాసాల ప్రకారము విశ్వసృష్టికి మూలమైన వృత్తాంతాలు రెండు. ఈ వృత్తాంతాలే వీరి మతానికి మూలస్తంభాలు. మొదటి వృత్తాంతము ప్రకారము సృష్టి అనేది కొన్ని పవిత్రమైన వివాహాలు ఫలితంగా ఉద్భవించింది. ఈ వివాహాల ఫలితంగా వ్యతిరేక శక్తులకు ప్రతీకలైన స్త్రీ, పురుష దైవిక అంశల సంగమము జరిగింది. ఈ సంగమమే సృష్టికి మూలము. ఈ పవిత్ర వివాహ నమ్మకము యొక్క ప్రభావము మెసొపొటేమియలో తర్వాతి నాగరికతల్లోని మత విశ్వాసాలపై ఉంది. అకేడు మతములో సృష్టి వృత్తాంతాన్ని ఎనుమ ఎలిష్‌గా వ్యవహరిస్తారు. దీని ప్రకారము మంచినీటి దేవుడూ, పురషాంశ ఐన అబ్ౙు, ఉప్పునీటి దైవమూ, స్త్రీ అంశ ఐన తియామత్‌ల కలయిక సృష్టికి మూలము. ఈ కలయికతో జనియించిన వారు లాహ్మ్, లహ్మూలు. వీరిని బురదమయమైన వారు/మట్టితో నిండినవారిగా పిలుస్తారు. ఈ పేర్లను ఎరీడులో ఎంకి దేవాలయమైన ఈ-అబ్ౙులోని ద్వారపాలకులకు బిరుదులుగా ఇచ్చేవారు. యుఫ్రటీసు సముద్రములో కలిసే చోట, నదిలో కొట్టుకొచ్చిన మట్టితో చిన్న, చిన్న దీవులు ఏర్పడతాయి. ఈ ప్రక్రియను తలపించేలా రెండో పవిత్ర వివాహ జరిగింది. ఈ వివాహ ప్రతిఫలాలే అన్షార్ (ఆకాశపు ఇరుసు), కిషార్‌లు (భూమి యొక్క ఇరుసు). వీరిద్దరి పసంతానమే అను (ఆకాశము), కీ (భూమి)లు. మరో ముఖ్యమైన పవిత్ర వివాహము పర్వతాలకు దేవి ఐన నిన్హుర్సాగ్‌కు, మంచినీటికి అధిపతీ, ఎరీడు నగర దైవమైన ఎంకికీ మధ్య జరిగింది. వీరి కలయిక భూమికి పచ్చదనాన్నీ, పచ్చిక బయళ్ళనూ ప్రసాదించింది. సుమేరు సంస్కృతి ఏర్పడ్డ తొలి దశలో దక్షిణాన ఉన్న ఎరీడు ముఖ్య ఆధ్యాత్మిక కేంద్రంగా ఉండేది. ఐతే చరిత్ర వ్రాయబడడము మొదలైన తొలినాళ్ళలోనే మధ్య భాగములోని నిప్పూరు నగరము ఎరీడు స్థానాన్ని ఆక్రమించుకుంది. తర్వాత సుమేరు నాగరికత ఉన్నంత కాలమూ, ఈ నగరము తన స్థానాన్ని నిలుపుకుంది. ఇక్కడి పూజారులకు ఇతర నగర-రాజ్యాలమీద రాజకీయ అజమాయిషీ ఉండేది. ====దేవుళ్ళు ==== [[File:Ea (Babilonian) - EnKi (Sumerian).jpg|thumb|upright=1.3|క్రీ.పూ 2300 ప్రాంతం నాటి అకేడు ముద్ర. ఇందులో మనం వారి దేవుళ్ళైన ఇనానా, ఉటు, ఎంకీ, ఇసిముద్‌లను చూడవచ్చు.]] సుమేరులు దేవుళ్ళు అనేకులనీ (బహుదేవతావాదము), మానవ రూపాలు కలవారనీ విశ్వసించారు. ప్రతీ నగర రాజ్యానికీ ప్రత్యేకముగా నగర దేవతలూ, వారికి అంకితమైన నగర రాజులూ, మతాధికారులూ ఉండేవారు. ఐతే ఆయా నగర దేవతల ఆరాధన, ఆ నగరానికే పరిమతమవ్వాలని లేదు. ఒకే దైవము వివిధ నగరాల్లో పూజలందుకునేవారు. మతవిశ్వాసాలను గ్రంథస్తము చేసిన మొట్టమొదటి సమాజాల్లో సుమేరులు కూడా ఒకరు. కనుక వీరి విశ్వాసాలు మెసొపొటేమియాలోని తదుపరి నాగరికతల మతం, నమ్మకాలూ, జ్యోతిషశాస్త్రాలను ప్రభావితము చేసాయి. సుమేరులు ఆరాధించే దేవుళ్ళు: * వీరు స్వర్గాధిపతిని 'ఆన్‌'గా పిలుస్తారు. ఆకాశాన్ని కూడా సుమేరు భాషలో ఆన్ అనే అంటారు. ఆన్ దేవేరి 'కీ' (భూమికి ప్రతీక) * దక్షిణాన ఉన్న ఎరిదులోని ఆలయంలో ఉండే ఎంకి. సంక్షేమానికీ, జ్ఞానానికి దైవంగా, భూగర్భ జలాలకు అధిపతిగా, వ్యాధుల నుండి స్వస్థత చేకూర్చే శక్తి కలవాడిగా ఆరాధించబడ్డాడు. మానవాళికి మిత్రుడైన అతడు, మనుష్యులకు కళలు, శాస్త్రాలూ, నాగరిక బుద్ధులూ ప్రసాదించాడు. మొట్టమొదటి చట్టస్మృతి కూడా ఇతని సృష్టిగా భావించబడింది. * ఎన్లిల్ తుఫాను, వాయువూ, వర్షాలకు దేవుడు.<ref name=ColemanDavidson2015>{{citation|last1=Coleman|first1=J.A.|last2=Davidson|first2=George|title=The Dictionary of Mythology: An A–Z of Themes, Legends, and Heroes|date=2015|publisher=Arcturus Publishing Limited|location=London, England|isbn=978-1784044787}}</ref> నిప్పూరు నగర దేవుడైన ఆయన సుమేరుల ప్రధానదైవంగా ఆరాధించబడ్డాడు.<ref name=ColemanDavidson2015 />{{rp|108}}<ref>{{citation|first=Samuel Noah|last=Kramer|title=The Sumerian Deluge Myth: Reviewed and Revised|journal=Anatolian Studies|volume=33|date=1983|pages= 115–121|jstor=3642699|doi=10.2307/3642699}}</ref>{{rp|115–121}} ఆయన దేవేరి నిన్లిల్. ఈమె దక్షిణపవనాలకు దేవత.<ref>{{citation|last1=Black|first1=Jeremy A.|last2=Cunningham|first2=Graham|last3=Robson|first3=Eleanor|title=The Literature of Ancient Sumer|url=https://books.google.com/books?id=a1W2mTtGVV4C&pg=PA106|date=2006|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0199296330}}</ref>{{rp|106}} * ఇనాన ప్రేమకు, శృంగారానికి, యుద్ధానికి దేవత.;<ref name=WolksteinKramer1983/>{{page needed|date=July 2017}}<ref name="Black">Black, Jeremy; Green, Anthony (1992), ''[[iarchive:gods-demons-and-symbols-of-ancient-mesopotamia-an-illustrated-dictionary 202012|Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary]]'', University of Texas Press, {{ISBN|0-292-70794-0}}</ref>{{rp|109}}శుక్ర గ్రహానికి ఈమె దేవ రూపము. ఉరుక్ నగర మందిరములో ఆన్‌తో పాటు ఈమె కూడా పూజలందుకునేది. తమకు దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకున్న రాజులు, ఇనానా, డుముౙిడ్‌ల వివాహ ఘట్టాన్ని, తాము పూజారిణులను వివాహమాడడము ద్వారా ప్రదర్శించి ఉండవచ్చు.<ref name=Black/> * సూర్య భగవానుడు ఐన ఉతు. ఇతడు దక్షిణాన లార్సా, ఉత్తరాన సిప్పర్లలో నగరదేవునిగా కొలవబడేవాడు. * ఉర్ నగరదేవుడూ, చంద్రభగవానుడూ ఐన సిన్ [[File:Genealogy of Sumero-Akkadian Gods.jpg|thumb|upright=2.05|left|సుమేరులూ, తొలినాటి అకేడ్ల దేవగణము]] వీరంతా ప్రధాన దేవుళ్ళు. ఆపైన వందల కొద్దీ చిన్న, చిన్న దేవతలు ఉన్నారు. సుమేరు దేవతలు వివిధ నగరాలతో అనుసంధానించబడి ఉంటారు. ఈ నగరాల రాజకీయ ప్రాముఖ్యతతో పాటే మతపరంగా వారి ప్రాముఖ్యతా మారుతుండేది. దేవుళ్ళు వారికి సేవ చేయించుకొనుటకై బంకమట్టితో మనుష్యులను సృష్టించారు అని సుమేరుల విశ్వాసము. దేవాలయాలు నీటిపారుదల వ్యవసాయానికి అవసరమైన శ్రమదాన కార్యక్రమాలు నిర్వహించేవి. పౌరులందరూ ఆలయానికి కొంత శ్రమదానం చేయడము తప్పనిసరి. ఐతే వెండి చెల్లించడం ద్వారా వారు ఈ బాధ్యత నుండి విముక్తులవ్వవచ్చు. ====విశ్వము ==== విశ్వము ఒక పెద్ద గుమ్మటంతో కప్పబడ్డ సమాంతర బింబమని సుమేరులు నమ్మేవారు. మరణము తరువాత మనిషి శోకతప్తమైన అధోలోకములోకి కుప్పకూలి, అక్కడ అనంతకాలాల పాటు గిడిమ్ అనే ఒక అధమ ప్రేతము వలె పడి ఉండవలెనని నమ్మేవారు.<ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy |authorlink1=Jeremy Black (assyriologist) |last2=Green | first2=Anthony |title= Gods, Demons, and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary |date=1992 |publisher=University of Texas Press |isbn=978-0292707948}}</ref> విశ్వం వీరిచే నాలుగు భాగాలుగా విభజించబడింది: * ఉత్తరాన కొండప్రాంతంలో నివసిస్తున్న సుబర్తులు. వీరిపై బానిసలు, కలప, ఇతర ముడి పదార్థాల కొరకు అడపాదడపా దాడులు చేసేవారు. * పశ్చిమాన గుడార వాసులైన మార్టులు. వీరు పురాతన సెమిట భాష మాట్లాడే ఆదిమానవులు. వీరు మేకలూ, గొర్రెలను కాచుకుంటూ బ్రతికే ఒక సంచార జాతి. * దక్షిణాన డిల్మున్ అనే వాణిజ్య రాజ్యము. ఇది మరణించిన వారి భూమిగా, సృష్టి జరుగు ప్రదేశముగా చెప్పబడింది.<ref name="Carl Phillips 2013">Geoffrey Bibby and Carl Phillips, ''Looking for Dilmun'' (London: Stacey International, 1996; reprinted London: Knopf, 2013). {{ISBN|978-0-905743-90-5}}</ref> * తూర్పున ఈలములు. ప్రత్యర్థులైన వీరితో సుమేరులకు తరచూ యుద్ధాలు జరిగేవి. వారికి తెలిసిన ప్రపంచపు సరిహద్దులు: ఎగువ సముద్రం (మధ్యధరా సముద్రతీరం), దిగువ సముద్రం (పెర్షియన్ గల్ఫ్), మెలుహ్హా (బహుశా సింధూ లోయ), రాగి నిక్షేపాలకు ప్రసిద్ధి చెందిన మగన్ (ఒమన్). ====ఆలయాలు ==== ప్రతి ౙీగ్గురాట్టుకూ (సుమేరుల దేవాలయాలు) ఒక ప్రత్యేకమైన పేరు ఉండేది. ౙిగ్గురాట్టుకు ఒక ముంగిలి ఉంటుంది. ముంగిలికి మధ్య భాగాన పరిశుద్ధులయ్యేందుకు ఒక కొలను ఉంటుంది.<ref>Leick, Gwendolyn (2003), Mesopotamia: The Invention of the City' (Penguin)</ref> దేవాలయానికి ఒక నడిమిసాల్పూ, దానికి ఇరువైపులా పక్కసాల్పులూ ఉంటాయి. పక్కసాల్పులకు చివరన పూజారులకు గదులుంటాయి. ఒక మూలన జంతుబలికి బలిపీఠం, శాకాహార సమర్పణ కొరకు ఒక బల్లా ఉంటాయి. ధాన్యాగారాలూ, గోదాములూ సాధారణంగా ఆలయాల సమీపంలో ఉండేవి. కొంతకాలం తర్వాత సుమేరులు అనేక పెద్ద పేద్ద దిమ్మలను ఒకదానిపైనొకటి కట్టి వాటిపైన గర్భగుడిని ఉంచసాగారు. ఇది నిర్మాణ విధానాల్లో ౙిగ్గురత్తు శైలిగా చెప్పబడుతుంది.<ref>Mark M. Jarzombek and Vikramaditya Prakash, ''A Global History of Architecture'' (London: Wiley, 2011), 33–39. {{ISBN|978-0-470-90248-6}}</ref><ref>Crawford, Harriet (1993), "Sumer and the Sumerians" (Cambridge University Press, (New York 1993)), {{ISBN|0521388503}}.</ref> ====అంత్యక్రియలు==== మరణము తరువాత మనుషులు శోకతప్తమైన అధోలోకములో మగ్గుతారని వీరి నమ్మకము. ఈ లోకము ఎరిష్కిగాల్ అనే దేవత పాలనలో ఉంటుంది. రాకపోకలను నిరోధించడానికి, వివిధ భూతాలు ఆరాజ్య ముఖద్వారంలో ఉండి కాపలా కాస్తుంటాయని విశ్వసించేవారు. మృతదేహాలను నగరం వెలుపల ఖననం చేసేవారు. అక్కడ మృతదేహాలను ఒక చిన్న మట్టిదిబ్బతో కింద పూడ్చి, భూతాలకి కొంత ఆహారమూ, ఇతర సమర్పణలను ప్రదానము చేసేవారు. సంపన్నులు డిల్మున్‌లో ఖననం చేసేవారు.<ref>Bibby Geoffrey and Carl Phillips (2013), "Looking for Dilmun" (Alfred A. Knopf)</ref> ఉర్ రాజశ్మశానములో ప్వాబి రాణిని పూడ్చినప్పుడు, ఆమె పరివారాన్ని కూడా నరబలిగా సమర్పించారని మనకు తెలుస్తోంది. ===వ్యవసాయం, వేట === సుమేరలు సుమారుగా క్రీ.పూ. 5000–4500 కాలములో వ్యవసాయ జీవనాన్ని అలవర్చుకున్నారు. అభివృద్ధి చెందిన నీటిపారుదల వ్యవస్థా, పెద్ద మొత్తములో సాగు, నాగలి వాడకము, సంవత్సరము పొడుగూతా ఒకే పంటను వెయ్యడమూ, నగరపాలక వ్యవస్థ నేతృత్వములో ప్రత్యేక వ్యవసాయ కార్మిక శక్తి నిర్వహణా వంటి అనేక ప్రధాన వ్యవసాయ విధానాలు ఈ ప్రాంతంలో వాడుకలో ఉండేవి. ఈ వ్యవస్థ కారణంగా దేవాలయ ఖాతాలను నిర్వహించాల్సి రావడమే వ్రాత అభివృద్ధికి దారితీసింది (సుమారుగా క్రీ.పూ.3500లో). [[File:Ur mosaic.jpg|thumb|upright=1.35|ఉర్ రాజ సమాధులలో దొరికిన కళాకృతి. లాపిస్ లజూలీ, నత్త గుల్లలతో తయారు చేయబడిన దీనిలో సుమేరు సమాజపు దైనందిన వ్యవహారాన్ని చూడవచ్చు.]] ఉరుక్ కాలంలోని చిత్రాల ఆధారంగా గొర్రెలు, మేకలు, పశువులు, పందుల వంటి పెంపుడు జంతువులను పెంచేవారని తెలుస్తోంది. వారు వారి ప్రాథమిక వాహనముగా గాడిదనూ ఇతర ఈక్విడ్‌లనూ, బరువులు లాగడానికి ఎద్దులనూ ఉపయోగించారు. "జంతువుల ఉన్ని (వెంట్రుకలతో)తో ఉన్ని దుస్తులు, తివాచీలూ తయారు చేయబడ్డాయి. ఇంటి చుట్టూ పరివేష్టిత తోటలలో చెట్లు, ఇతర మొక్కలు పెంచుకునేవారు. పొలాల్లో గోధుమలూ, బహుశా ఇతర ధాన్యాలు కూడా, సాగుచేయబడ్డాయి. నీరు పెట్టేందుకు [[ఏతాము]] ఉపయోగించబడింది. కుండీలూ, జాడీలలో కూడా మొక్కలను పెంచుకునేవారు "<ref name="Sayce"/> [[File:Issue of barley rations.JPG|thumb|ఉరుకాగినా రాజా ఏలుబడిలోని నాలుగో ఏటన (అనగా సుమారు క్రీ.పూ 2350) వ్రాయబడ్డ మట్టి ఫలకము. ఇందులో పిల్లలకూ, పెద్దలకూ మంజూరవుతున్న నెలవారీ యవ కేటాయింపుల వివరాలను శరాకార లిపిలో పొందుపరిచారు‌‌.]] బీరు త్రాగడము మొదలుపెటిన మొట్టమొదటి వారిలో సుమేరులొకరు. వీరు మద్యాన్ని తమ ముఖ్య పంట ఐన ధాన్యపు గింజలతో చేసేవారు. వారు గోధుమ, యవలూ, అలాగే మిశ్రమ ధాన్యాలతో కూడా బీర్లను తయారుచేశావారు. బీర్ల తయారీ వారి సంస్కృతిలో ముఖ్య భాగము. గిల్గమేష్ కావ్యములో ఎంకిడుకీ గిల్గమేష్ రాజ్యపు ఆహారాన్నీ, బీరునీ పరిచయము చేసే ఘట్టము ఇలా వర్ణించబడింది: "ఈ నేల ఆచారాన్ని అనుసరించి బీరును పుచ్చుకో ... అతను ఏడు చెంబుల బీరు త్రాగి బెరుకును వదిలి, ఆనందంతో పాడ సాగాడు "<ref>{{cite book|last1=Gately|first1=Iain|title=Drink: A Cultural History of Alcohol|url=https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0|publisher=Gotham Books|isbn=978-1592403035|page=[https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0/page/5 5]|year=2008}}</ref> సుమేరుల నీటిపారుదల పద్ధతులు ఈజిప్టులో వాడబడ్డ పద్ధతుల లాంటివే.<ref>{{cite book| last = Mackenzie| first = Donald Alexander| year = 1927 | title = Footprints of Early Man| url = https://archive.org/details/b2982767x| publisher = Blackie & Son Limited}}</ref> పట్టణీకరణకూ, నీటిపారుదల పద్ధతుల అభివృద్ధికీ అనుబంధం ఉందనీ, 89% జనాభా నగరాల్లోనే నివసించారనీ అమెరికా ఆంత్రొపాలజిస్టు రాబర్ట్ మెక్కార్మిక్ ఆడమ్స్ పేర్కొన్నాడు.<ref>{{cite book| last = Adams| first = R. McC.| year = 1981 | title = Heartland of Cities| publisher = University of Chicago Press}}</ref> వారు యవలూ, శనగలూ, కాయధాన్యాలూ, గోధుమలూ, ఖర్జూరాలూ, ఉల్లిపాయలూ, వెల్లుల్లీ, ఆకుకోసులూ, లీకులూ (ఉల్లిపాయ లాంటి ఒక రకమైన కూరగాయ), ఆవాలూ పండించేవారు. సుమేరులు విరివిరిగా చేపలను పట్టడమే కాక, రకరకాల కోళ్ళనూ, జింకలనూ వేటాడేవారు.<ref>{{cite book|title=The fine art of food | first=Reay |last=Tannahill | publisher=Folio Society| year=1968}}{{Page needed|date=March 2012}}</ref> సుమేరులు వారి వ్యవసాయానికి నీటిపారుదల పద్ధతులపై ఎక్కువగా ఆధారపడేవారు. ఏతాలు వాడీ, కాలువలూ, కరకట్టలూ, వలకట్టులూ, జలాశయాలూ కట్టి తగినంత నీటి సరఫరా ఉండేలా చూసుకునే వారు. యుఫ్రేటీసు కొంచెము తక్కువే ఐనప్పటికీ, టైగ్రీసు తరుచూ భారీ వరదలతో సుమేరును ముంచెత్తేది. కనుక కాలువలకు తరుచుగా మరమ్మత్తులు చేసి, వండలిని తీసి, భూమికొలత గుర్తులనూ, సరిహద్దు రాళ్ళనూ మాటిమాటికీ పాతవలసి వచ్చేది. అందుచేత పౌరులందరూ వంతుల వారీగా కాలువల నిర్వహణ పనులు చేయాలని ప్రభుత్వ నియమము ఉండేది. ఐతే డబ్బు చెల్లించి ఈ నియమము నుండి మినహాయింపు పొందవచ్చు. "సుమేరు రైతు పంచాంగము" మనకి వీరి వ్యవసాయ పద్ధతులపై కొంత అవగాహన ఇస్తుంది. వీరు మొత్తము మూడు సార్లు కాలువల నుండి పొలాలకు నీళ్ళు వదిలేవారు. ఒకటి వరదల కాలం తరువాత, రెండు వసంత విషువత్తు తరువాత, మూడు వీరి సంవత్సరాది ఐన అకిటు నాట. ఇలా కాలువలలోని నీళ్ళను పొలాల్లో నింపి, మళ్ళీ నీళ్ళను బయటికి వదిలేసేవారు. తరువాత ఎద్దులను నేలలో నడిపించి కలుపు మొక్కలను నాశనం చేసేవారు. తదుపరీ, గుద్దళ్ళతో చదును చేసేవారు. నేల బాగా ఎండాక వరుసగా మూడు సార్లు దున్ని, పులక చేసి, కెల్లగించేవారు. ఆ పిమ్మట తొలికలతో మట్టిగడ్డలూ, రాళ్ళూ పగలగొట్టి తదుపరి విత్తనాలు నాటేవారు. వీరికి కాలువల్లో నుండి పొలాల్లోకి వదిలిన నీటిని మరల బయటికి పంపేందుకు సరైన వ్యవస్థ లేదు. కనుక నీరు వదిలాక అది ఆవిరయ్యేవరకు, నీళ్ళలాగే నిలిచి ఉండేవీ. నీరు ఆవిరవగా వాటిలోని ఉప్పులు మట్టిలో కలిసిపోయేవి. దురదృష్టవశాత్తు దీని వల్ల వారి పొలాల్లో మట్టి లవణీయత క్రమంగా పెరిగింది. మూడవ ఉర్ కాలానికి, గోధుమ బదులు లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలు వారి ప్రధాన పంటగా ఉండేవి. వీరు వసంతంలో కోతలు కోసేవారు. ఇందుకు గానూ ముగ్గురు కలసి ఒకటిగా జట్టు కట్టేవారు. వీరిలో కోతలు కోయువారొకరూ, పనలను కట్టలుగా కట్టువారొకరూ, కట్టలను చూసుకొను వారొకరూనూ.<ref>By the sweat of thy brow: Work in the Western world, Melvin Kranzberg, Joseph Gies, Putnam, 1975</ref> ఈ కుప్పలను మొదట ఎద్దులతో నులియజేసి కంకులను వేరుచేసేవారు‌. ఆ పిమ్మట బల్లపై నూర్చి గింజలను వేరుచేసేవారు. ఆ పొట్టుతో పాటున్న గింజల్ని చెరిగి, పొట్టును వదిలించే వారు. ===కళాఖండాలు=== [[File:Royal Tombs of Ur Objects from tomb PG 580.jpg|thumb|upright=1.2|ఉర్ రాచశ్మశానములో (వ్యక్తిగత సమాధి 580) దొరికిన బంగారు బాకు.]] సుమేరులో రాతికి కొరత ఉండేది కనుక, దాన్ని కేవలం శిల్పాలకే వాడేవారు. ఇతర కళాకృతులన్నిటికీ మట్టిని వాడేవారు. వీరు కళాఖండాలను ఇతర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్న లాపిస్ లౙూలీ, పాలరాయి, డయొరైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు బంగారం వంటి విలువైన లోహాలతో కూడా అలంకరించేవారు. బంగారం, రాగీ, కంచూ వంటి లోహాలతో పాటు ఆల్చిప్పలూ, రత్నాలను కొన్ని ప్రత్యేకమైన శిల్పాలకూ అలాగే ఇతర కళాకృతులలో తాపేందుకూ వాడేవారు. లాపిస్, అలబాస్టర్, సర్పెంటినైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు రకరకాల చిన్న చిన్న రాళ్ళను ముద్రలు తయారుచేసేందుకు వాడారు. వీరి కళాకృతుల్లో అత్యంత ప్రసిద్ధమైనవి ఉర్ లైరులు. ఇవి మనకు తెలిసినంతలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత పురాతన తంత్రీ వాయిద్యాలు. 1922–24 వరకు జరిగిన ఉర్ రాచ శ్మశానము యొక్క తవ్వకాల్లో, వీటిని లెనర్డ్ వులీ కనుగొన్నారు. <gallery widths="170px" heights="170px"> Cylinder seal and modern impression- ritual scene before a temple facade MET DP270679.jpg|గుడి ముంగిట జరుగుతున్న ఉత్సవాన్ని తలపిస్తున్న మట్టితైలపు సున్నపురాతి ముద్రా, దాని అచ్చూ. క్రీ.పూ 3500–3100 నాటిది. న్యుయార్క్‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూౙియం ఆఫ్ ఆర్ట్‌లోనిది. Raminathicket2.jpg|''పొదల్లో పొట్టేలు. క్రీ.పూ 2600–2400 నాటిది; బంగారమూ, రాగీ, నత్తగుల్లలూ, లాపిస్, సున్నపురాతిలతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచ శ్మశానములోనిది (దీ ఖార్ గవర్నరేట్; ఇరాక్‌లో). ప్రస్తుతము లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Denis Bourez - British Museum, London (8747049029) (2).jpg|'క్రీ.పూ 2600–2400 నాటి ఉర్ కేతనము. చెక్కపై నత్తగుల్లలూ, ఎర్రటి సున్నపురాయీ, లాపిస్‌లతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచశ్మశానములో దొరికిన ఈ కళాకృతీ పరస్తుతము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Bull's head ornament for a lyre MET DP260070.jpg|లైరుకు అలంకరణగా ఉన్న ఎద్దు తల. కంచులో నత్తగుల్లలనూ, లాపిస్‌నూ పొదిగి తయారు చేయబడ్డది. క్రీ.పూ 2600–2350 నాటిది. మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. </gallery> ===నిర్మాణశైలి === [[File:Ancient ziggurat at Ali Air Base Iraq 2005.jpg|300px|thumb|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తుగా పిలవబడే ఈ కట్టడాన్ని ఉర్ మూడవ రాజవంశపు కాలములో (సుమారు క్రీ.పూ 2100) కట్టారు. ఇందులో ప్రధాన దైవం చంద్దదేవుడు నాన్నా. ఇది ఆధునిక ఇరాక్‌లోని దీ ఖార్ గవర్నరేట్ ‌లో ఉంది.]] టైగ్రిస్-యుఫ్రేటీసు మైదానములో ఖనిజాలు కానీ, చెట్లు కానీ లేవు. సుమేరుల నిర్మాణాలు అర్ధగోళాకారపు మట్టి ఇటుకలతో నిర్మించబడ్డాయి. వీటిని మాలుతో కానీ సిమెంటుతో కానీ స్థిరపరచే పద్ధతి లేదు. మట్టి ఇటుకలతో కట్టిన కట్టడాలు కొంచెము కొంచెముగా కూలిపోవాల్సిందే. కనుక వాటిని అప్పుడప్పుడూ కూల్చేసి, మళ్ళీ అదే చోటులో కట్టేవారు. ఈ నిరంతర పునర్నిర్మాణంతో క్రమంగా నగరాలు నేల కంటే కొంత ఎత్తులోకి వచ్చి, ప్రతీ నగరము ఒక కొండ లాగా తయారయ్యింది. ఈ కొండలను టెల్‌లు (tells) అంటారు. ఇవి మధ్యప్రాచ్యమంతా మనకి కనిపిస్తూ ఉంటాయి. ఆర్చిబాల్డ్ సేస్ ప్రకారము ఉరుక్ కాలం నాటి చిత్రగుర్తులను బట్టి చూస్తే "రాతికి కొరత ఉండేది. ఉన్న కాస్తను మాత్రము దిమ్మలుగా కోయడమో, ముద్రలుగా మార్చడమో చేసేవారు. నిర్మాణమంతా ఇటుకలతో జరిగేది. నగరాలు, కోటలు, గుళ్ళూ, ఇళ్ళూ అన్నీ ఇటుకలతోటే కట్టేవారు. నగరానికి స్థూపాలుండేవి. నగరాన్ని ఒక మానవ నిర్మితమైన మెరకపై కట్టేవారు. నివాస గృహాలు కూడా స్థూపము వంటి ఆకృతిని కలిగి ఉండేవి. ఇంటి తలుపులు కీలు ఆధారంగా తిరుగుతుండేవి. ఒక విధమైన తాళంచెవితో ఇవి తెరవబడి ఉండవచ్చు అని భావిస్తున్నారు. పురద్వారము పెద్ద ఎత్తున నిర్మితమై ఉండేది. బహుశ రెండు రెండు ద్వారాలు ఉండి ఉండవచ్చు. పునాది రాళ్ళ (ఇటుకల) కింద కొన్ని వస్తువులను ఉంచి, పునాదులను వాటిపై ప్రతిష్ఠించేవారు ".<ref name="Sayce">{{cite book| authorlink=Archibald Sayce| last=Sayce | first=Rev. A. H.| url=https://archive.org/stream/archaeologyofcun00sayc/archaeologyofcun00sayc_djvu.txt |title= The Archaeology of the Cuneiform Inscriptions|edition=2nd revised | year=1908 | publisher=Society for Promoting Christian Knowledge | location=London, Brighton, New York |pages=98–100}}</ref> సుమేరుల కట్టడాల్లోకెల్లా అత్యంత ఆకర్షణీయమైన, ప్రసిద్ధమైన భవనాలు ౙిగ్గురత్తులు. కొన్ని అంతస్తుల వరకు కట్టిన పెద్ద పెద్ద దిమ్మలపై ఒక గుడి ఉంచితే అది ౙిగ్గురత్తు. సుమేరు లోహపు అచ్చులలో రెళ్ళతో కట్టిన ఇళ్ళను చూడవచ్చు. ఇవి దాదాపు సా.శ 400 వరకు కూడా దక్షిణ ఇరాక్‌లో మార్ష్ అరబ్బుల ఇళ్ళకి దగ్గరగానే ఉన్నాయి. సుమేరులకు కమాను నిర్మాణము గురించి తెలుసు. కనుక వారు బలమైన గుమ్మటాల్ని కట్టగలిగారు. అనేక కమానులు కట్టి, వాటిని ఒకటిగా కలిపి, వాటి సహాయముతో గుమ్మటాలు కట్టేవారు. సుమేరు దేవాలయాలు, రాజభవనాలు నిర్మించడానికి సంక్లిష్ట పదార్థాలు, పద్ధతులు ఉపయోగించబడ్డాయి. వాటిలో ముఖ్యమైనవి అండగోడ, గర్భాగారము, పోటు కంబమూ. వీటితో పాటు వీరు దేవాలయాలు లాంటి ముఖ్య కట్టడాల్లోకి మట్టితో చేసిన మేకులు దిగ్గొట్టేవారు. ఈ మేకులపై రాజునో, దేవుణ్ణో కీర్తిస్తూ శాసనాలుండేవి. [[File:Sumerian - Dedication Nail - Walters 481457 - View A.jpg|thumb|అంకితమివ్వబడ్డ మేకు. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది.]] ===గణితం === సుమారు క్రీ.పూ 4000కు సుమేరులు ఒక సంక్లిష్ట కొలతల వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేసారు. దీని ఆసరాతో అంకగణితం, రేఖాగణితము, బీజగణితములను సూత్రీకరించారు. క్రీ.పూ. 2600 తరువాత నుండి సుమేరులు మట్టి పలకలపై గుణకార పట్టికలు (ఎక్కాలు) రచించటమూ, రేఖాగణిత అభ్యాసాలూ, సమస్యలను పరిష్కరించడము మొదలుపెట్టారు. బాబిలోనియా అంకెల తొలి జాడలు కూడా ఈ కాలములో చూడవచ్చు.<ref>Duncan J. Melville (2003). [http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html Third Millennium Chronology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180707213616/http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html |date=2018-07-07 }}, ''Third Millennium Mathematics''. [[St. Lawrence University]].</ref> సుమారు క్రీ.పూ. 2700–2300 సమయానికి వీరు పూసలపాటీని కనుగొన్నారు. అలాగే మొట్టమొదటి వరుస స్తంభాల పట్టిక తయారైంది. ఇది వారి సెగెజెస్మేల్ నంబర్ సిస్టం పరిమాణం వరుస ఆదేశాలు వేరు చేసింది.<ref>Ifrah, Georges (2001), The Universal History of Computing: From the Abacus to the Quantum Computer, New York: John Wiley & Sons, ISBN 0-471-39671-0</ref>{{rp|11}} సుమేరులు మొట్టమొదటిగా స్థలం విలువను లెక్కించడానికి సంఖ్యా వ్యవస్థను ఉపయోగించారు. ఖగోళ గణితములో వీరు స్లైడ్ రూల్ లాంటి ఒక గణన యంత్రాన్ని ఉపయోగించినట్లు ఆధారాలున్నాయి. త్రిభుజము యొక్క వైశాల్యాన్నీ, ఘనము యొక్క ఘనపరిమాణాన్నీ లెక్కగట్టిన మొదటి సంస్కృతి వీరిదే.<ref>{{cite book| url= https://books.google.com/?id=BKRE5AjRM3AC&printsec=frontcover&dq=sherlock+holmes+in+babylon#PPA7,M1 |title=Sherlock Holmes in Babylon: and other tales of mathematical history | first1=Marlow |last1=Anderson | first2=Robin J. |last2=Wilson |year= 2004 |accessdate=2012-03-29| isbn= 978-0883855461}}</ref> ===ఆర్థిక స్థితీ, వాణిజ్యమూ === [[File:Bill of sale Louvre AO3765.jpg|thumb|షురుప్పక్‌లో ఒక మగ బానిసనూ, కట్టడాన్నీ అమ్మకానికి పెడుతూ ఇచ్చిన ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది.]] అనటోలియాలోని (ఆధునిక టర్కీ) సుదూర ప్రాంతాల నుండి వచ్చిన అబ్సిడియన్ (శిలాద్రవము చల్లబడగా తయారయ్యే స్ఫటికము), ఈశాన్య ఆఫ్ఘనిస్థాన్‌లోని బదక్షన్‌కు చెందిన లాపిస్ లౙూలీ (రాజావర్తము వంటి రాయి), డిల్మున్ (ఆధునిక బహ్రైన్)కు చెందిన పూసలూ, సింధూ లిపి చెక్కబడి ఉన్న అనేక ముద్రలూ సుమేరులో లభించాయి. వీటిని బట్టి పర్షియన్ గల్ఫ్ కేంద్రంగా జరిగిన నాటి సుమేరు వాణిజ్య కార్యకలాపాల విస్తృతిని మనము అర్థము చేసుకోవచ్చు. ఉదాహరణకు ప్రపంచంలోని అనేక ప్రాంతాల నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగేవీ. ముఖ్యంగా అన్ని రకాల లోహాలను అక్కడి వారు దిగుమతి చేసుకున్నారు. మెసొపొటేమియాలో అరుదుగా లభించే చెక్క వంటి సరుకులను సుదూరప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గిల్గమేషు కావ్యంలో ఉంది. లెబనన్ సీడరుకు (భారతీయ సీడరుకు తెలుగులో సమానార్థకము దేవదారు. కనుక లెబనన్ సీడరును తెలుగులో లెబనన్ దేవదారు అనుకోవచ్చు. ఇవన్నీ ఒకే కుటుంబానికి చెందిన వేర్వేరు చెట్లు. అన్నీ కూడా చెక్కకు ప్రసిద్ధములే) సుమేరులో చాలా విలువ ఉండేది. ఉర్‌లోని ప్వాబీ రాణి సమాధిలో చెట్టు బంక (వేష్టము) కనుగొనబడింది. సుమేరులు వేష్టమును ముౙాంబీకు వంటి సుదూర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకునేవారు. సుమేరులో బానిసలు ఉన్నప్పటికీ ఆర్థిక వ్యవస్థకు వారి సేవలు పెద్ద ఎక్కువేమీ కాదు. బానిస స్త్రీలు నేతగత్తెలూ, గానుగల్లోనూ, మరల్లోనూ కార్మికులుగా, బరువులు మోసే కూలీలుగా పనిచేసేవారు. సుమేరు కుమ్మరులు వారి కుండలను దేవదారు నూనెతో గీసిన బొమ్మలతో అలంకరించేవారు. కుమ్మరిపనికి అవసరమైన అగ్నిని ఉత్పత్తి చేయడానికి వీరు బౌ డ్రిల్ అనే యంత్రము వాడేవారు. సుమేరు తాపీవారూ, మణికారులూ తమ పనుల్లో అలబాస్టర్ (ఒక రకమైన హరశోఠము), (ఏనుగు)దంతం, ఇనుము, బంగారం, వెండి, కార్నీలియన్, లపిస్ లౙులీలను వాడేవారు.<ref>Diplomacy by design: Luxury arts and an "international style" in the ancient Near East, 1400–1200 BC, Marian H. Feldman, University of Chicago Press, 2006, pp. 120–121</ref> ====సింధూలోయ వాసులతో వ్యాపార సంబంధాలు==== [[File:British Museum Middle East 14022019 Gold and carnelian beads 2600-2300 BC Royal cemetery of Ur (composite).jpg|thumb|తెల్లటి ఆకృతులు నిక్షారితము చేయబడ్డ ఈ కార్నీలియన్ పూసల హారము ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికింది. ఆదివంశపు కాలానికి చెందిన ఈ కళాకృతి సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసుకొనబడిందని చరిత్తకారుల అభిప్రాయం. ప్రస్తుతము ఈ హారము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది.<ref name="BM Carnelian">British Museum notice: "Gold and carnelians beads. The two beads etched with patterns in white were probably imported from the Indus Valley. They were made by a technique developed by the Harappan civilization" [[:File:Ur Grave gold and carnelian beads necklace.jpg|Photograph of the necklace in question]]</ref>]] [[File:Mesopotamia-Indus.jpg|thumb|left|క్రీ.పూ 3వ సహస్రాబ్దిలో సముద్ర మట్టాలు తక్కువగా ఉన్న కారణంగా సముద్ర మార్గాన సింధూ లోయకూ మెసొపొటేమియాకూ మధ్య దూరము ఇప్పటి కంటే చాలా తక్కువగా ఉండి ఉండవచ్చు.<ref name="JR12">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=12–14 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref>]] సుమారు క్రీ.పూ 2350 నుండి సింధు నాగరికత నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగినట్లుగా ఆధారాలున్నాయి.<ref name="JR14">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=14–17 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref> సింధూ తీరాన కనబడే నత్తల గుల్లలతో చేసిన వివిధ వస్తువులు పురావస్తు పరిశోధనల్లో దొరికాయి. ఇవన్నీ క్రీ.పూ 2500–2000 మధ్య కాలంలో తయారైనవని శాస్త్రవేత్తల అంచనా.<ref>{{cite journal |last1=Gensheimer |first1=T. R. |title=The Role of shell in Mesopotamia : evidence for trade exchange with Oman and the Indus Valley |journal=Paléorient |date=1984 |volume=10 |pages=71–72 |doi=10.3406/paleo.1984.4350 |url=https://www.persee.fr/doc/paleo_0153-9345_1984_num_10_1_4350}}</ref> క్రీ.పూ 2600–2450 కాలంలో సింధూ లోయలో తయారైన కార్నీలియన్ పూసలు సుమేరులోని సమాధుల్లో, ముఖ్యంగా ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికాయి.<ref name="JMI">{{cite book |last1=McIntosh |first1=Jane |title=The Ancient Indus Valley: New Perspectives |date=2008 |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-1-57607-907-2 |pages=182–190 |url=https://books.google.com/books?id=1AJO2A-CbccC&pg=PA189 }}</ref> కొన్ని కార్నీలియన్ పూసలపై తెల్లటి రంగులో ఉన్న ఆకృతులు నిక్షారితం చేయబడ్డాయి. ఇలా ఆమ్లంతో నిక్షారితం చేసే ప్రక్రియను అభివృద్ధి చేసింది సింధూ వాసులు కనుక, వీటిని సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసి ఉండవచ్చు.<ref>నిక్షారణ పద్ధతి వివరాలకు {{cite journal |last1=MacKay |first1=Ernest |title=Sumerian Connexions with Ancient India |journal=The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland |issue=4 |date=1925 |pages=699 |jstor=25220818 }} చూడండి</ref><ref name="BM Carnelian" /><ref>{{cite book |last1=Guimet |first1=Musée |title=Les Cités oubliées de l'Indus: Archéologie du Pakistan |date=2016 |publisher=FeniXX réédition numérique |isbn=978-2-402-05246-7 |page=355 |url=https://books.google.com/books?id=-HpYDwAAQBAJ&pg=PA355 |language=fr}}</ref> లాపిస్ లౙులీ రెండవ నకాదా కాలంలోని (సుమారు క్రీ.పూ 3200) అనేక సమాధుల్లో దొరికాయి. లాపిస్‌ను సుమేరు నుండి ఈజిప్టు వారు దిగుమతి చేసుకునే వారు. ఆఫ్ఘనిస్తాన్‌లో తప్ప వేరెక్కడా లాపిస్ ఉన్నట్లు ఆధారాలు లేవు కనుక, ఈ రాయి అక్కడి నుండి ఇరాన్ పీఠభూమి మీదుగా సుమేరుకు రవాణా చేయబడి ఉండవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Demand |first1=Nancy H. |title=The Mediterranean Context of Early Greek History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1-4443-4234-5 |pages=71–72 |url=https://books.google.com/books?id=YVSg-DOHzJMC&pg=PA71 }}</ref><ref name="CP">{{cite book |last1=Rowlands |first1=Michael J. |title=Centre and Periphery in the Ancient World |date=1987 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-25103-7 |page=37 |url=https://books.google.com/books?id=YDs9AAAAIAAJ&pg=PA37 }}</ref> సింధూ లిపిలో ఉన్న ఎన్నో ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో, ముఖ్యంగా ఉర్, బాబిలోనియా, కిష్‌లలో, దొరికాయి.<ref>మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల పూర్తి జాబితా కొరకు {{cite book |last1=Reade |first1=Julian |title=Indian Ocean In Antiquity |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-15531-4 |pages=148–152 |url=https://books.google.com/books?id=PtzWAQAAQBAJ&pg=PA148 }}చూడండి</ref><ref>ఇంకో మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల జాబితా: {{cite book |last1=Possehl |first1=Gregory L. |title=The Indus Civilization: A Contemporary Perspective |date=2002 |publisher=Rowman Altamira |isbn=978-0-7591-0172-2 |page=221 |url=https://books.google.com/books?id=pmAuAsi4ePIC&pg=PA221 }}</ref><ref>{{cite web |title=Indus stamp-seal found in Ur BM 122187 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805148&partId=1&images=true |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 123208 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=804667&partId=1&museumno=1932.1008.178&page=2 |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 120228 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805338&partId=1&images=true |website=British Museum}}</ref><ref>{{cite book |last1=Gadd |first1=G. J. |title=Seals of Ancient Indian style found at Ur |date=1958 |url=https://archive.org/details/in.gov.ignca.33779/page/n11}}</ref><ref>{{cite book|title=Brotherhood of Kings: How International Relations Shaped the Ancient Near East|page=49|url=https://books.google.com/books?id=JTvRCwAAQBAJ&pg=PA49|first=Amanda H.|last=Podany|publisher=Oxford University Press|year=2012|isbn=978-0-19-971829-0}}</ref><ref>{{cite book|title=Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus|url=https://books.google.com/books?id=8l9X_3rHFdEC&pg=PA246|quote=Square-shaped Indus seals of fired steatite have been found at a few sites in Mesopotamia.|author1=Joan Aruz|author2=Ronald Wallenfels|page=246|isbn=978-1-58839-043-1|year=2003}}(అనువాదము: చతురస్రాకృతిలోనున్న కాల్చిన బలపపురాతి సింధూ లోయ ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో కొన్ని చోట్ల దొరికాయి)</ref> మూడవ ఉర్ కాలం నాటి రాజైన గుడియా, ప్రకాశభేద్యమైన కార్నీలియన్‌ను మెలూహ్హా నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గ్రంథస్తము చేయబడి ఉంది. ఈ మెలుహ్హా సింధూ లోయేనని చాలామంది నిపుణుల అభిప్రాయం.<ref name="JMI"/> మెలూహ్హా నుండి వచ్చిన వ్యాపారులూ, తుపాసీలు మెసొపొటేమియాలో ఉన్న విషయం చాలా శాసనాల్లో చెప్పబడినది.<ref name="JMI"/> అకేడూ ఇంకా మూడవ ఉర్ ప్రాంతాలలో సింధూ లిపితో ఉన్నవి కానీ సింధూ లోయతో సంబంధాన్ని సూచించేవి కానీ మొత్తం కలిపి సుమారు ఇరవై ముద్రలు దాకా దొరికాయి.<ref name="JMI"/> సింధూ నాగరికత క్రీ.పూ 2400–1800 వరకు తారాస్థాయిలో విలసిల్లింది. ఐతే ఈ వ్యాపార లావాదేవీలు నెరపిన నాటికి ఇది సుమేరు నాగరికత కన్నా చాలా పెద్దది. 65,000 చదరపు అడుగుల వైశాల్యము గల సుమేరుతో పోల్చితే సింధూ నాగరికత 12 లక్షల చ.అ లో విస్తరించి ఉండి, కొన్ని వేల నివాసాలకు అలవాలంగా ఉండేది. రెండు నాగరికతల్లోనూ అతిపెద్ద నగరాలు మాత్రం ఒకే విధమైన వైశాల్యంతో, దాదాపుగా 30–40 వేల జనాభాతో ఉండేవి.<ref>{{cite book |last1=Cotterell |first1=Arthur |title=Asia: A Concise History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0-470-82959-2 |page=42 |url=https://books.google.com/books?id=9_vVTWXK5kQC&pg=PT42 }}</ref> ====ధనం, ఋణం ==== వీరు యవలనూ, వెండినీ ద్రవ్యముగా వాడేవారు. పెద్ద పెద్ద సంస్థలన్నీ వాటి లెక్కలను యవలూ, వెండిలలో నమోదు చేసేవి. ఆ రెంటికీ మధ్య ఒక స్థిరమైన మారక విలువ ఉండేది. సుంకాలూ, అప్పులూ, ధరవరలన్నీ ఆ రెంటిలో ఏదో ఒక దానిలో లెక్కగట్టబడేవి. చాలా లావాదేవీల్లో అప్పుల పాత్ర ఎక్కువగా ఉండేది. ఉదాహరణకు వర్తకులకు గుళ్ళచే కేటాయింపబడ్డ సరుకులు, అలాగే మద్యము వ్యాపారుల దగ్గర ఖాతాలో వ్రాయించుకుని మద్యము తీసుకోగా పడ్డ బాకీలూ వంటివి.<ref name = debt>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Hudson|first= Michael|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|pages= 23–35}}</ref> సుమేరులో మద్యము తయారీ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. ఈ తయారీదారులు ఎక్కువగా స్త్రీలు. వీరే బేరసారాలు కూడా జరిపేవారు. సుమేరులో రెండు రకాల ఋణాలు ఎక్కువగా ఉండేవి. ఒకటి వాణిజ్య ఋణాలూ, ఇంకొకటి వ్యక్తిగత వ్యవసాయ ఋణాలూ. వాణిజ్యమును ప్రోత్సహించుటకు దేవాలయాలు ఈ వ్యాపార ఋణాలు మంజూరు చేసేవి. సుమేరు వ్యాపారులు సముద్ర ప్రయాణాలు చేసి, ఇతర ప్రదేశాల్లో కూడా వ్యాపారము చేసేవారు. వ్యాపార ఋణాలను ఎక్కువగా ఈ ప్రయాణ ఖర్చులకై వీరు తీసుకునేవారు. వీటి మారకము వెండి. సుమారు క్రీ.పూ.2000 ముందు వడ్డీ నెలకి అసలులో అరవయ్యో వంతు(1/60)గా (ఒక మినాకు ఒక షెకెల్ చొప్పున) నిర్ణయింపబడింది. తరువాతి రెండు వేల సంవత్సరాల పాటు వడ్డీ మొత్తము ఈ స్థాయిలోనే ఉంది.<ref name = debt/> ఈ రెండూ కాక మరో రకమైన ఋణాలు గ్రామీణ ఋణాలు. ప్రజలెవరైనా తమ సుంకాలను చెల్లించకపోతే ఆ బకాయిలను వారు రాజ్యము నుండి తీసుకున్న అప్పుగా పరిగణించేవారు. ఈ బకాయిలు ఎక్కువగా దేవాలయాలకు కట్టని సుంకముల మూలంగా పడేవి.<ref name = debt2>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Van De Mieroop|first= Marc|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|page= 63}}</ref>వీటికి వడ్డీలు ఎక్కువగా ఉండేవి—అసలులో మూడోవంతు (1/3) నుండి సగము (1/2) దాకా. ఈ అప్పుల లావాదేవీలకు మారకంగా యవలూ, ఇతర పంటలూ వాడబడేవి.<ref name = debt/> ఈ గ్రామీణ ఋణాలను పాలకులు మధ్య మధ్యలో మాఫీ చేసి, ఋణగ్రస్తులను వదలివేసేవారు. సాధారణంగా ఏడాదికొకసారి, వారు పట్టాభిషిక్తులైన రోజున, ఇది జరిగేది. ఇది కాక యుద్ధాలూ, కరువుకాటకాలూ వచ్చి పడినప్పుడు కూడా ఋణమాఫీ జరిగేది. మనకి తెలిసినంతవరకు, మొదటిసారి ఋణమాఫీ చేసిన వారు లగాషు రాజులైన ఎన్మెటెనా, ఉరుకాగినాలు. జరిగిన కాలం క్రీ.పూ 2400–2350లో. హడ్సన్ ప్రకారం ఈ అప్పులు పేరుకుపోతే సన్నకారు రైతులు భూములన్నా కోల్పోతారు లేక వెట్టిచాకిరీలో చిక్కుకుంటారు. వీటిలో ఏది జరిగినా యుద్ధానికి సైనికబలం తగ్గుతుంది. అలా జరగకుండా ఉండేందుకే ఈ మాఫీలు.<ref name = debt/> ===సైన్యం === [[File:Standard of Ur chariots.jpg|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటి ఉర్ కేతనముపై చెక్కబడ్డ తొలినాటి రథాలు.]] [[File:Stele of Vultures detail 01-transparent.png|thumb|రాబందుల ఫలకముపై చెక్కబడ్డ యుద్ధ అమరికలు. సుమేరు రాజు ఎన్నాటుం నేతృత్వంలో ఫాలాంక్స్ అను యుద్ధ వ్యూహములో అమరి ఉన్న సైనికులు.]] [[File:Silver model of a boat, tomb PG 789, Royal Cemetery of UR, 2600-2500 BCE.jpg|thumb|నాటి పడవ యొక్క వెండి నమూనా. క్రీ.పూ 2600–2500 నాటిది. ఉర్ రాచశ్మశానములో 789వ వ్యక్తిగత సమాధిలో దొరికింది.]] సుమేరు నగర-రాజ్యాల మధ్య 2000 ఏళ్ళ పాటుగా జరిగిన దాదాపు ఎడతెరపి లేని పోరాటాలు అక్కడ యుద్ధ పద్ధతులూ, సాంకేతికతా అభివృద్ధి చెందేందుకు దోహదపడచడాయి.<ref>Roux, Georges (1992), "Ancient Iraq" (Penguin)</ref>గ్రంథస్థమైన మొదటి యుద్ధము లగాషూ, ఉమ్మా రాజ్యాల మధ్య సుమారు క్రీ.పూ 2450లో జరిగిన పోరాటము. ఇది రాబందుల శిలాశాసనము పైన చెక్కబడింది. దీనిలో పదాతి దళాలకు లగాషు రాజు నాయకత్వము వహించడము మనము చూడవచ్చు. ఈ పదాతి దళం ఈటెలూ, దీర్ఘచతుస్రాకారపు డాలుతో సన్నద్దమయ్యి, రాగి శిరస్త్రాణాలను ను ధరించి, ఉన్నట్లుగా చెక్కబడి ఉంది. ఈ శాసనములో వీరందరూ ఫాలాంక్స్ వంటి ఒక అమరికలో నిలబడినట్లు తెలుస్తోంది. ఇలాంటి వ్యూహనిర్మాణానికి శిక్షణా, క్రమశిక్షణా అవసరము కనుక, సుమేరులో సుశిక్షితులైన సైనిక బలగము ఉండేదని తెలుస్తోంది.<ref>Winter, Irene J. (1985). "After the Battle is Over: The 'Stele of the Vultures' and the Beginning of Historical Narrative in the Art of the Ancient Near East". In Kessler, Herbert L.; Simpson, Marianna Shreve. Pictorial Narrative in Antiquity and the Middle Ages. Center for Advanced Study in the Visual Arts, Symposium Series IV 16. Washington, DC: National Gallery of Art. pp. 11–32. {{ISSN|0091-7338}}</ref> సుమేరు సైన్యం ఒనేజర్లను పూన్చిన బళ్ళను రథాలుగా వాడేది. ఈ తొలినాటి రథాలు యుద్ధములో వాడేందుకు తరువాతి కాలపు వాటంత అనువైనవి కావు. కొంతమంది ఈ రథాలు ప్రధానంగా రవాణాకు వాడేవారని సూచించారు. ఐతే ఈ రథాల్లోని పరివారము గొడ్డళ్ళూ, ఈటెలూ పూని ఉండేవారని తెలుస్తోంది. రథాలకు నాలుగు లేదా రెండు చక్రాలు ఉండేవి. నాలుగు ఒనేజర్లు పూన్చబడ్డ వీటికి ఇద్దరు సారథులుండేవారు. ఇక రథము యొక్క బండిగా చెకడాబండి ఉండేది. బండి చక్రాలకు మూడు భాగాలుండేవి; మధ్యలో దిండూ, చుట్టూ దాకళ్ళూ, వాటిని చుట్టేస్తూ బయటన ఒక కమ్మి. అలాగే బండికి నేత జల్ల ఉండేది. సుమేరు నగరాలకు రక్షణ ప్రాకారాలు ఉండేవి. నగర-రాజ్యాల మధ్య యుద్ధాలు ఎక్కువగా ముట్టుకోళ్ళ యుద్ధాలు. ఐతే ఆనాటి మట్టి ఇటుకల గోడలు కొందరు శత్రువులను అడ్డుకోగలిగాయి. ===సాంకేతిక పరిజ్ఞానం === సుమేరుల సాంకేతిక పరిజ్ఞానానికి ఉదాహరణలు: చక్రం, శరాకార లిపీ, అంకగణితం, రేఖాగణితము, నీటిపారుదల వ్యవస్థలు, పడవలు, చాంద్ర-సౌరమాన కాలగణనము, కంచు, జంతుతోలు, రంపం, ఉలి, సుత్తి, పిడిసాన, కళ్ళెం, మేకులు, గుండుసూదులు, ఉంగరాలు, తవ్వుకోలా, గొడ్డలి, కత్తులు, ఈటెలు, బాణములు, బాణం ములుకులు, ఖడ్గం, బంక, నీటితిత్తి, సంచి, కవచం, అంబులపొది, యుద్ధ రథాలు, ఒర, బూట్లు, చెప్పులు, పంట్రకోల, బీరు. సుమేరులకు మూడు రకాల పడవలు ఉండేవి: * మొదటి రకము తెరచాప పడవలు. జుట్టుతో కుట్టబడ్డ వీటిని క్లింకర్ పద్ధతిలో తయారు చేసేవారు. నీరు లోపలికి ఇంకకుండా మట్టి తైలపు పూత పూసేవారు. * జంతు తోలూ, రెల్లు గడ్డితో చేసిన తోలు పడవలు రెండో రకము * తెడ్డు నౌకలు మూడో రకము. వీటిని చెక్క తెడ్లతో నడుపుతారు. కొన్నిసార్లు ఇవి రాదారి పడవలుగా వాడబడేవి—అనగా తీరం వెంబడి నడుస్తున్న జనాలూ, జంతువులచే ప్రవాహానికి ఎదురు లాగబడేవి. ==వారసత్వం == [[File:Sumer map.jpg|thumb|సుమేరు పటము]] ఇప్పటి వరకూ జరిగిన పరిశోధనల ప్రకారము చక్రవాహనాల వాడకము క్రీ.పూ 4 వ సహస్రాబ్ది మధ్యభాగములో మొదలైంది. దాదాపు ఒకేసారి మూడు వేర్వేరు సమాజాల్లో వీటి మొదటి వాడకము కనిపిస్తోంది. అవీ మెసొపొటేమియా, ఉత్తర కాకసస్ (మైకాప్ సంస్కృతి), మధ్య ఐరోపాలు. చక్రం కనుగొన్న మొదట్లో దాన్ని కుమ్మరి చక్రంగా వాడారు. నెమ్మదిగా వాహనాలకూ, కర్మాగారాలకూ దీని వాడకము విస్తరించింది. పరిష్కృత లిపుల్లో ఈజిప్టు గూఢచిత్ర లిపి తరువాత అతి పురాతనమైనది సుమేరు శరాకార లిపి (దానికంటే పురాతనమైన జియాహూ గుర్తులు, టార్టరియా పలకలు వంటివాటిపై అనేక వివాదాలు ఉన్నాయి). సుమేరులు మొట్టమొదటి ఖగోళ శాస్త్రవేత్తలలో ఒకరు. వీరు నక్షత్రాలను నక్షత్ర సముదాయాలుగా విభజించారు. ఈ సముదాయాలలో చాలా వాటిని పురాతన గ్రీకులు కూడా గుర్తించారు. కొన్ని సముదాయాలు నేటి రాశి చక్రములో కూడా వాడుకలో ఉన్నాయి.<ref name="Thompson">{{cite web |author=Gary Thompson |url=http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |title=History of Constellation and Star Names |publisher=Members.optusnet.com.au |access-date=2012-03-29 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120821025411/http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |archive-date=2012-08-21 }}</ref>{{Unreliable source?|failed=y|date=March 2012}} కంటికి కనిపించే ఐదు గ్రహాల గురించి కూడా వారికి తెలుసు.<ref name="SumerFAQ2">{{cite web |url=http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |title=Sumerian Questions and Answers |publisher=Sumerian.org |accessdate=2012-03-29 |website= |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414150755/http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |archive-date=2012-04-14 |url-status=dead }}</ref> వారు ఒక ప్రత్యామ్నాయ బేస్ 10, బేస్ 6 తో ఒక మిశ్రమ రేడిక్స్ వ్యవస్థతో సహా అనేక విభిన్న సంఖ్యా వ్యవస్థలను ఉపయోగించి అంకగణితం అభివృద్ధి చేసారు. సుమేరు, బాబిలోనియాలో ఈ సెక్స్మేసిమల్ సిస్టమ్ ప్రామాణిక సంఖ్యా వ్యవస్థగా మారింది. వీరు సైనిక నిర్మాణాలను (యుద్ధ వ్యూహాలను) కనుగొని ఉండవచ్చు. సైనికులను అంగాలుగా విభజించే పద్ధతిని కనుగొన్నారు. వీరి సైనిక అంగాలు: పదాతి, అశ్వికదళం, విలుకాండ్రు. వారు మొట్టమొదటిగా న్యాయ వ్యవస్థ, పరిపాలనా వ్యవస్థలను క్రోడీకరించి అభివృద్ధి చేశారు. వీరి వ్యవస్థ న్యాయస్థానాలు, కారాగారాలూ, ప్రభుత్వ కవిలెలతో సంపూర్ణంగా ఉండేది. మొట్టమొదటి నగర రాజ్యాలు సుమేరులో వెలిసాయి. ఐతే ఆధునిక సిరియా, లెబనన్ ప్రాంతాల్లో కూడా అదే సమయానికి నగర రాజ్యాల లాంటి వ్యవస్థలు ఏర్పడ్డాయి. శరాకార లిపి తయారుచేసాక కొన్ని శతాబ్దాల పాటు దాన్ని అప్పులూ, జమా ఖర్చుల లెక్కలకే వాడేవారు. నెమ్మదిగా సుమారు క్రీ.పూ. 2600 నాటికి సందేశాలు, వర్తమానాలు, చరిత్ర, కథలూ, గణితం, ఖగోళ విశేషాలూ, ఇతర విషయాలను లిపిని ఉపయోగించి నమోదు చేయడము మొదలైంది. వ్రాత సమాజములో వ్యాప్తి చెందడముతో, గ్రామ దేవాలయాల నిర్వహణలో మొట్టమొదటి బడులు ఏర్పడ్డాయి. ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[:en:History of Iraq|ఇరాక్ చరిత్ర]] * [[:en:History of writing numbers|అంకము]] * [[:en:Ancient Mesopotamian units of measurement|ప్రాచీన మెసొపొటేమియాలో కొలమానాలు]] * [[:en:Ancient Mesopotamian religion|ప్రాచీన మెసొపొటేమియా యొక్క మత సంప్రదాయాలు]] * [[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియాల మధ్య సంబంధాలు]]   ==గమనికలు== <references group="గమనిక"/> ==మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==మరింత సమాచారము కోసము== {{refbegin|35em}} * Ascalone, Enrico. 2007. ''Mesopotamia: Assyrians, Sumerians, Babylonians (Dictionaries of Civilizations; 1)''. Berkeley: University of California Press. {{ISBN|0-520-25266-7}} (paperback). * Bottéro, Jean, André Finet, Bertrand Lafont, and George Roux. 2001. ''Everyday Life in Ancient Mesopotamia''. Edinburgh: Edinburgh University Press, Baltimore: Johns Hopkins University Press. * Crawford, Harriet E. W. 2004. ''Sumer and the Sumerians''. Cambridge: Cambridge University Press. * Leick, Gwendolyn. 2002. ''Mesopotamia: Invention of the City''. London and New York: Penguin. * Lloyd, Seton. 1978. ''The Archaeology of Mesopotamia: From the Old Stone Age to the Persian Conquest''. London: Thames and Hudson. * Nemet-Nejat, Karen Rhea. 1998. ''Daily Life in Ancient Mesopotamia''. London and Westport, Conn.: Greenwood Press. * {{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=Sumerian Mythology: A Study of Spiritual and Literary Achievement in the Third Millennium B.C.|url=https://archive.org/details/sumerianmytholog0000kram|date=1972|publisher=University of Pennsylvania Press|location=Philadelphia|isbn=978-0-8122-1047-7|edition=Rev.}} * Roux, Georges. 1992. ''Ancient Iraq'', 560 pages. London: Penguin (earlier printings may have different pagination: 1966, 480 pages, Pelican; 1964, 431 pages, London: Allen and Urwin). * Schomp, Virginia. ''Ancient Mesopotamia: The Sumerians, Babylonians, and Assyrians''. * ''Sumer: Cities of Eden (Timelife Lost Civilizations)''. Alexandria, VA: [[:en:Time Life|Time-Life Books]], 1993 (hardcover, {{ISBN|0-8094-9887-1}}). * [[Leonard Woolley|Woolley, C. Leonard]]. 1929. ''[https://www.fadedpage.com/books/20170924/html.php The Sumerians]''. Oxford: Clarendon Press. {{refend}} cwqto1ei2loc3nzigffdi6s4u2r3td3 3615081 3615079 2022-08-04T09:09:17Z Inquisitive creature 49670 /* అకేడు సామ్రాజ్యం */ అక్షర దోషం స్థిరం, వ్యాకరణం స్థిరం wikitext text/x-wiki {{Ancient history}} సుమేరు <ref group="గమనిక"></ref> [[నాగరికత]] [[తామ్ర శిలా యుగం]], మొదటి [[కంచుయుగం|కంచు యుగ]] కాలాల్లో, సుమారు క్రీ.పూ. 5–6 సహస్రాబ్దుల్లో, దక్షిణ [[మెసొపొటేమియా]] (ఆధునిక దక్షిణ-మధ్య [[ఇరాక్]]) ప్రాంతములో మొదలైంది. ఇది మెసొపొటేమియాలోని నాగరికతల్లో మొదటిది. [[సింధు లోయ నాగరికత|సింధూ నాగరికత]], [[:en:Ancient Egypt|ప్రాచీన ఈజిప్టు]], [[:en:Elam|ఈలము]], [[:en:ancient china|ప్రాచీన చైనా]], [[:en:Minoan civilization|మనోవు నాగరికత]], [[:en:Caral-Supe civilization|కారలు నాగరికత]]లతో పాటు [[:en:Cradle of civilization|ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి నాగరికతలలో]] ఇది కూడా ఒకటి. [[:en:Tigris|టైగ్రిసూ]], [[యూఫ్రటీస్|యూఫ్రెటీసు]] లోయలలో నివసించిన సుమేరు రైతులు ధాన్యం, ఇతర పంటలను విస్తారంగా సాగుచేసారు. ఆ పంట మిగులు వారు పట్టణావాసాలు ఏర్పరిచేందుకు దోహదపడింది. క్రీ.పూ 3000 నాటికీ [[:en:Proto-writing|ఆదిలేఖన పద్ధతులు]] ఈ నాగరికతలో కనిపిస్తాయి. ఈ నాగరికత యొక్క అత్యంత పురాతన రచనలు [[:en:uruk|ఉరుక్]], [[:en:Jemdet Nasr|జెమ్డేట్ నస్ర్]] నగరాలలో లభించాయి‌. ఇవీ క్రీ.పూ 3500–3000 నాటివి. ==ఉచ్చారణ== సుమేరు అనే పదాన్ని బ్రిటిష్ ఆంగ్లములో సూమర్ (రకారము పలుకబడదు. సూమహ్‌కీ సూమర్‌కీ మధ్యస్థంగా ఉంటుంది. ([[Help:IPA/English|/ˈsuːmər/]])) అని పలుకగా, అమెరికా వారు సూమఱ్(దాదాపుగా) అని పలుకుతారు. భారతీయ ఆంగ్ల ఉచ్ఛారణలో సుమేరు కీ సుమాహ్‌కీ మధ్యస్థంగా పలుకబడుతుంది. ==పుట్టుపూర్వోత్తరాలు== సుమేరు లో సుమారు క్రీ.పూ. 5500–4000 మధ్యన మనుషులు స్థిరనివాసాలు ఏర్పర్చుకున్నారని చరిత్రకారుల అంచనా. వీరు [[:en: Western Asia|పశ్చిమాసియా]] వాసులయ్యుండొచ్చు. పట్టణాలూ, నదులూ, వృత్తులకు ఉన్న పేర్ల ఆధారంగా వీరు సుమేరు భాష మాట్లాడేవారని తెలుస్తోంది. ఈ భాష [[:en:language isolate|ఏ కుటుంబానికీ చెందినది కాదు]]. తరువాతి సెమిట భాషల వలె కాక ఇది ఒక అగ్లూటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ ({{ill|agglutinative language|en}}). <ref>{{Cite web|url=http://oi.uchicago.edu/OI/MUS/ED/TRC/MESO/writing.html|title=Ancient Mesopotamia. Teaching materials|publisher=Oriental Institute in collaboration with Chicago Web Docent and eCUIP, The Digital Library|access-date=5 March 2015}}</ref><ref> [http://www.metmuseum.org/toah/hd/ubai/hd_ubai.htm "The Ubaid Period (5500–4000 B.C.)" In Heilbrunn Timeline of Art History. Department of Ancient Near Eastern Art. The Metropolitan Museum of Art, New York (October 2003)]</ref><ref>[https://www.britishmuseum.org/explore/highlights/articles/u/ubaid_culture.aspx "Ubaid Culture", The British Museum]</ref><ref>[http://oi.uchicago.edu/pdf/saoc63.pdf "Beyond the Ubaid", (Carter, Rober A. and Graham, Philip, eds.), University of Durham, April 2006]</ref> [[File:Blau Monuments (front).jpg|thumb|upright=1.5|[[:en:Blau Monuments|బ్లౌ స్మారక చిహ్నాలు]]. ప్రస్తుతం బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్న ఇవి జెమ్డెట్ నస్ర్ కాలంలో క్రీ.పూ 3100–2700 మధ్యలో చెక్కబడినవి. వీటిలో ఆ కాలం నాటి సుమేరుల బొమ్మలూ అలాగే ఆదిమ శరాకార లిపిలో ఉన్న గుర్తులూ కనిపిస్తాయి.]] ఐతే [[:en:North Africa|ఉత్తర ఆఫ్రికా]]లోని అలనాటి [[:en:African humid period|పచ్చటి సహారా]]లో నివసించిన వారే [[మధ్యప్రాచ్యం|మధ్యప్రాచ్యము]]లోని సుమేరుకు వలస వచ్చి అక్కడ వ్యవసాయాన్ని వ్యాపింపజేసారని మరికొందరి పరిశోధకుల వాదన.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=MJWcSRSz9wEC&pg=PA22|title=Prehistoric Iberia: Genetics, Anthropology, and Linguistics : [proceedings of an International Conference on Prehistoric Iberia : Genetics, Anthropology, and Linguistics, Held November 16–17, 1998, in Madrid, Spain]|last1=Arnaiz-Villena|first1=Antonio|last2=Martínez-Laso|first2=Jorge|last3=Gómez-Casado|first3=Eduardo|date=2000|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=978-0-306-46364-8|pages=22}}</ref> కానీ వ్యవసాయము మొదట [[:en:Fertile Crescent|ఫెర్టైల్ క్రిసెంట్‌]]లో<ref group="గమనిక">అనువాదము=సారవంతమైన నెలవంక. ఆ నేల నెలవంక ఆకారములో ఉన్నందున ఈ పేరు వచ్చినది</ref>మొదలైందని బలమైన ఆధారాలున్నందున ఈ పరికల్పనకు పెద్దగా మద్దతు లభించలేదు.<ref name="Genomic insights into the origin of">{{cite journal |last1=Lazaridis |first1=I. |last2=Nadel |first2=D. |last3=Rollefson |first3=G. |title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East |journal=Nature |date=2016 |volume=536 |issue=7617 |pages=419–424 |doi=10.1038/nature19310 |pmid=27459054 |url= |pmc=5003663 |bibcode=2016Natur.536..419L }}</ref> ప్రత్యేకించి సుమేరులను గూర్చి చెప్పనప్పటికీ, 2016లో లౙారిడిస్ బృందము మధ్యప్రాచ్యములోని సెమిట సంస్కృతి మొదలవ్వడానికి ముందు నివసించిన వారిలో, ముఖ్యంగా [[:en:Natufian culture|నాటూఫుల్లో]], [[:en:Haplogroup E-M215 (Y-DNA)|కొంత ఉత్తర ఆఫ్రికా సంతతి]] ఉందని ప్రతాపాదించారు. వీరు నాటూఫులూ, [[:en:Pre-Pottery Neolithic|ప్రీ పోటరీ నియోలిథిక్ కాలపు]] వారి పై జన్యు పరిశోధనలు చేసి, ఈ నిర్ణయానికి వచ్చారు.<ref name="Genomic insights into the origin of"/><ref>"Craniometric analyses have suggested an affinity between the Natufians and populations of north or sub-Saharan Africa, a result that finds some support from Y chromosome analysis which shows that the Natufians and successor Levantine Neolithic populations carried haplogroup E, of likely ultimate African origin, which has not been detected in other ancient males from West Eurasia. However, no affinity of Natufians to sub-Saharan Africans is evident in our genome-wide analysis, as present-day sub-Saharan Africans do not share more alleles with Natufians than with other ancient Eurasians" (తెలుగు అనువాదము: కపాలమాపన విశ్లేషణల్లో నాటూఫులకూ, ఉత్తర సహారా అలాగే సహారాకు దక్షిణాన ఉండే వారితో కూడా జన్యు సంబంధాలుండే అవకాశముందని తెలిసింది. పురుష వర్ణగ్రాహక విశ్లేషణలు కూడా నాటూఫులూ, వారి వారసులైన నవీన శిలా యుగపు లెవాంటు సమాజాల్లో ఆఫ్రికా సంతతికి చెందిన యుగ్మ వికల్పాలు ఉన్నట్లుగా తేల్చాయి. ఈ వికల్పములు పడమటి యురాసియుల్లో లేవు. కానీ మా విశ్లేషణల్లో సహారాకు దక్షిణాన ఉండే ఆధునిక ఆఫ్రికా వాసులకు, నాటూఫులతో ఇతర యురాసియులకంటే దగ్గరి జన్యు సంబంధములున్నాయనడానికి ఆధారాలేమీ లభించలేదు.) in {{Cite journal|last1=Reich|first1=David|last2=Pinhasi|first2=Ron|last3=Patterson|first3=Nick|last4=Hovhannisyan|first4=Nelli A.|last5=Yengo|first5=Loic|last6=Wilson|first6=James F.|last7=Torroni|first7=Antonio|last8=Tönjes|first8=Anke|last9=Stumvoll|first9=Michael|date=August 2016|title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East|journal=Nature|volume=536|issue=7617|pages=419–424|doi=10.1038/nature19310|pmid=27459054|pmc=5003663|issn=1476-4687|bibcode=2016Natur.536..419L}}</ref> ఇది కాక 2013లో నాలుగు సుమేరు అస్థిపంజరాల నుండి సేకరించిన డి.ఎన్.ఎ నమూనాలపై జన్యు విశ్లేషణ పరీక్షలు జరుపగా, వారికీ సింధు నాగరికత వారికీ సారూప్యతలున్నట్లు తెలిసింది. పురాతన [[:en:Indus–Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియా సంబంధాల]] వల్ల ఇది జరిగి ఉండవచ్చు.<ref name="EBA">{{cite journal |last1=Płoszaj |first1=Tomasz |last2=Chaubey |first2=Gyaneshwer |last3=Jędrychowska-Dańska |first3=Krystyna |last4=Tomczyk |first4=Jacek |last5=Witas |first5=Henryk W. |title=mtDNA from the Early Bronze Age to the Roman Period Suggests a Genetic Link between the Indian Subcontinent and Mesopotamian Cradle of Civilization |journal=PLOS ONE |date=11 September 2013 |volume=8 |issue=9 |pages=e73682 |doi=10.1371/journal.pone.0073682 |pmid=24040024 |language=en |issn=1932-6203|pmc=3770703 |bibcode=2013PLoSO...873682W |doi-access=free }}</ref> ఇవికాక సుమేరులలో [[:en:Hurrians|హరియులూ]], ఇంకా [[:en:Urartu|ఉరాట్యుల]] సంతతి కూడా ఉందనడానికీ, తద్వారా వీరు [[:en:Caucasus|కోకసస్]] నుండి వలస వచ్చారనీ చెప్పేందుకు కూడా ఆధారాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Sumerians had connections with the Caucasus|url=https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20210415032734/https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|archive-date=2021-04-15|access-date=|website=|publisher=scientificrussia}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|year=2014|title=Lexical Matches between Sumerian and Hurro-Urartian: Possible Historical Scenarios|url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlj/2014/cdlj2014_004.html|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|publisher=Cuneiform Digital Library Journal}}</ref><ref>{{Cite book|last=|first=|title=The Diversity of the Chechen culture: from historical roots to the present|url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000186004|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|year=2009|publisher=UNESCO|page=14|isbn=978-5-904549-01-5}}</ref> సుమేరులకు ముందు ఈ ప్రాంతములో నివాసమున్న ఆది మానవులని [[:en:Proto-Euphratean language|ప్రోటో-యూఫ్రెటీయన్స్]] లేదా ఉబైడులుగా పిలుస్తారు.<ref name="britannica">{{cite web| url= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/573176/Sumer |title=Sumer (ancient region, Iraq) |publisher= Britannica.com | work=Britannica Online Encyclopedia |accessdate=2012-03-29}}</ref> ఉత్తర మెసొపొటేమియా [[:en:samarra culture|సామర్రా సంస్కృతి]] వారి నుండి వీరు ఉద్భవించారని సిద్ధాంతీకరించారు.<ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=dWuQ70MtnIQC&pg=PA51&dq=samarra+culture#v=snippet&q=%22As%20the%20Samarra%20culture%20spread%20south%2C%20it%20evolved%20into%20the%20Ubaid%20culture%22&f=false | title = Cities, Change, and Conflict: A Political Economy of Urban Life | isbn = 978-0495812227 | author1 = Kleniewski | first1 = Nancy | last2 = Thomas | first2 = Alexander R | date = 2010-03-26}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=tupSM5y9yEkC&pg=PA139&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22cultural%20descendants%20of%20the%20originating%20Samarran%20culture%22&f=false | title = The Near East: Archaeology in the "Cradle of Civilization" | isbn = 978-0415047425 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 1993}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=i7_hcCxJd9AC&pg=PA147&dq=ubaid+samarra#v=snippet&q=%22Ubaid%200%20is%20thus%20clearly%20derived%20from%20the%20earliest%20culture%20to%20move%20into%20lower%20mesopotamia%2C%20the%20Samarra%22&f=false | title = Early Civilizations of the Old World: The Formative Histories of Egypt, the Levant, Mesopotamia, India and China | isbn = 978-0415109765 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 2001}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=zmvNogJO2ZgC&pg=PA505&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22similar%20to%20those%20of%20the%20ubaid%20period%22&f=false | title = A dictionary of archaeology | isbn = 978-0631235835 | author1 = Shaw | first1 = Ian | last2 = Jameson | first2 = Robert | year = 2002}}</ref> సుమేరులు ఎన్నడూ ఉబైడుల గురించి ప్రస్తావించ లేదు కానీ వీరే సుమేర్లోని మొట్టమొదటి నాగరిక శక్తి అని అనేక ఆధునిక పరిశోధకుల అభిప్రాయం. వారు చిత్తడి నేల నుండి నీటిని బయటకు పారించి [[వ్యవసాయం|వ్యవసాయానికి]] అనువుగా మలిచారు, వాణిజ్యం అభివృద్ధి చేసి, [[చేనేత|నేతపనీ]], [[:en:Leather crafting|తోలుపని]], [[లోహక్రియ| లోహపు పని]], [[:en:Masonry|తాపీపనీ]], [[మృణ్మయ పాత్రలు| మృణ్మయకళలలో]] నైపుణ్యం సాధించారు.<ref name="britannica" /> [[File:Enthroned King of Ur.jpg|thumb|upright=1.5|ఇది సుమారు క్రీ.పూ 2600లో చెక్కబడ్డ [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనం]]. ఇందులో పరిచారకుల మధ్యన సింహాసనం పై కూర్చున్న [[:en:Ur|ఉర్]] రాజును మనం చూడవచ్చు. ఇతడు [[:en:Ur-Pabilsag|ఉర్-పబిల్సాగ్]] అయ్యుంటాడని శాస్త్రీయ అంచనా.]] కొంతమంది పరిశోధకులు మాత్రము ప్రోటో-యూఫ్రెటియన్ భాష నుండి సుమేరు భాష వచ్చిందనే సిద్ధాంతముతో విభేదిస్తారు. అలాగే మరొక భాష ప్రభావము సుమేరు భాషపై ఉందనే ([[:en:Substratum (linguistics)|substrate effect]]) సిద్ధాంతముతో కూడా వీరు ఏకీభవించరు. [[వేట|వేటాడటమూ]], [[:en:Fishing|చేపలు పట్టడమూ]] జీవనాధారాలుగా అరేబియా సముద్రానికి [[:en:Eastern Arabia|తూర్పున]] తీర ప్రాంతాల్లోనూ, చిత్తడి నేలల్లోనూ కొందరు జనాలుండేవారు. రెండు వైపులా చదును చేయబడ్డ పనిముట్ల వాడకము వీరి ప్రత్యేకత. వీరి భాషే సుమేరు భాష అని ఈ విభేదించే వర్గాల వారి అభిప్రాయము.<ref>Margarethe Uepermann (2007), "Structuring the Late Stone Age of Southeastern Arabia" (Arabian Archaeology and Epigraphy Arabian Archaeology and Epigraphy Volume 3, Issue 2, pp. 65–109)</ref> చరిత్ర గ్రంథస్తమవ్వడమనే ప్రక్రియ సుమేరు నాగరికత ఏర్పడ్డ చాలా కాలానికి మొదలైంది. తొట్టతొలి లిఖితపూర్వక చరిత్ర [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసీ]] కాలములోనిది (అంటే ఆదివంశపు కాలము). [[:en:Last Glacial Period|మంచు యుగం]] చివరిలో వరదల్లో మునిగిపోక ముందు తూర్పు అరేబియా ప్రాంత (నేటి పర్షియా గల్ఫ్ ప్రాంతం) తీరాన సుమేరులు నివసించేవారని [[:en:Juris Zarins|జురిస్ ౙరిఞ్శ]] అభిప్రాయము.<ref>{{cite journal |last=Hamblin |first=Dora Jane |date=May 1987 |title=Has the Garden of Eden been located at last? |url=http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |format=PDF |journal=Smithsonian Magazine |volume=18 |issue=2 |pages= |doi= |accessdate=8 January 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140109135715/http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |archivedate=9 January 2014 |df= }}</ref> సుమేరు నాగరికత ఉరుక్ కాలం (క్రీ.పూ.4 వ సహస్రాబ్ది) లో ప్రారంభమై, జెమ్డిట్ నస్ర్, ఆది వంశపు కాలాల వరకు కొనసాగింది. క్రీ.పూ. 3 వ సహస్రాబ్దిలో సుమేరు, అకేడు భాషలు ఒకదాని వలన మరొకటి ప్రభావితమయ్యాయి. పదజాలమూ, వ్యాకరణమూ, ఉచ్చారణా వంటి అన్ని అంశాల్లోనూ ఈ పరస్పర ప్రభావాన్ని గమనించవచ్చు. కనుక ఈ రెండు భాషలనూ శ్ప్రాఖ్బుంట్ ({{ill|Sprachbund|en}}-భౌగోళిక దగ్గరితనము కారణంగా పరస్పర ప్రభావానికి గురైన భాషలు)గా చెప్పవచ్చు.<ref name="Deutscher">{{cite book|title=Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation|author=Deutscher, Guy|authorlink=Guy Deutscher (linguist)|publisher=[[Oxford University Press|Oxford University Press US]]|year=2007|isbn=978-0199532223|pages=20–21|url=https://books.google.com/books?id=XFwUxmCdG94C}}</ref> సుమారు క్రీ.పూ 2270లో ([[:en:chronology of the ancient Near East|కురచ కాలవృత్తాంతము ప్రకారము]]) వాయువ్య దిశన అకేడు రాజుల ఆక్రమణ మొదలైంది. క్రమంగా సుమేరు మొత్తాన్నీ వారు స్వాధీనము చేసుకున్నారు. రాజ్యాధికారము సుమేరుల చేతి నుండి అకేడుల చేతిలోకి వచ్చింది. ఈ సమయములో సుమేరు భాష వాడుక తగ్గినప్పటికీ, అది [[:en:sacred language|ధార్మిక భాష]]గా కొనసాగింది. మరల సుమారు క్రీ.పూ. 2100–2000 నాటికి రాజ్యాధికారము సుమేరులైన ఉర్ మూడో రాజవంశము చేతికి వచ్చింది. శతాబ్దము పాటు కొనసాగిన వీరి పాలనలో కూడా అకేడు భాషే వాడుక భాషగా చెలామణీ అయ్యింది.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003">Leick, Gwendolyn (2003), "Mesopotamia, the Invention of the City" (Penguin)</ref> పెర్షియన్ గల్ఫ్ తీరంలోని సుమేరు నగరమైన ఎరిడు, [[:en:List of oldest continuously inhabited cities|ప్రపంచంలోని అతి పురాతన నగరాల్లో]] ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది. ఇక్కడ మూడు వేర్వేరు సంస్కృతుల కలయిక జరిగి ఉండవచ్చు. అవి: # మట్టి ఇటుకల గుడిసెల్లో నివసిస్తూ, నీటిపారుదల మెళకువల పై పట్టు సాధించిన ఉబైడు రైతులు, # నల్ల గుడారాలలో నివసిస్తూ గొర్రెలూ, మేకల మందలను కాచుకుంటూ బతికే సెమిట సంచార జాతీ # చిత్తడి నేలల్లో పూరిళ్ళలో బ్రతికే మత్స్యకారులూ. ఈ మత్స్యకార గుంపే సుమేరుల పూర్వికులయ్యుండొచ్చు<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==పేరు వెనుక చరిత్ర == {{multiple image|perrow=2|total_width=350|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరులు | image1 = Head of Gudea (Metropolitan Museum of Art).jpg | image2 = Saĝ-gíg (cuneiforms).jpg | footer=ఎడమ వైపు: సుమారు క్రీ.పూ 2150లో చెక్కబడ్డ సుమేరు రాజు [[:en:Gudea|గుడియా]] తల. కుడి వైపు: [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడ్డ సాంగ్ గిగ్ (𒊕𒈪). నల్ల తల గలవారు అని దీని అర్థం. ఇది సుమేరులు తమని తాము పిలుచుకున్న పేరు. మొదటిది తలకు పద సంజ్ఞ(తలకు సంకేత చిత్రమైన[[File:Saĝ (linear script, head).jpg|14px]]పదసంజ్ఞగా మారి ఇలా అయ్యింది- [[File:Saĝ (Sumero-Akkadian cuneiform, head).jpg|12px]]), రెండవది నలుపుకూ, రాత్రికీ సంజ్ఞ(సంకేత చిత్రం[[File:Gíg (linear script, night-black).jpg|14px]] నుండి వచ్చిన సంజ్ఞ- [[File:Gíg (Sumero-Akkadian cuneiform, night-black).jpg|12px]]).<ref name="DAF">{{cite book |last1=Foxvog |first1=Daniel A. |title=Elementary Sumerian Glossary |date=2016 |publisher=University of California at Berkeley |page=52 |url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlp/cdlp0003_20160104.pdf}}</ref><ref name="PUSD">{{cite web |title=The Pennsylvania Sumerian Dictionary: saĝgiga[humankind] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e4703.html |website=psd.museum.upenn.edu}}</ref><ref name="IMD">{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |last2=D'I︠A︡konov |first2=Igor' Mik︠h︡aílovich |title=Early Antiquity |date=1991 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14465-8 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JSRAUIYENZoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref name="GF">{{cite book |last1=Feuerstein |first1=Georg |last2=Kak |first2=Subhash |last3=Frawley |first3=David |date=2005 |title=The Search of the Cradle of Civilization: New Light on Ancient India |edition=Second Revised |publisher=Motilal Banarsidass Publishers |isbn=978-81-208-2037-1 |page=117 |url=https://books.google.com/books?id=wNlsRZh3rwgC&pg=PA117 |language=en}}</ref>}} దక్షిణ మెసొపొటేమియాకు చెందిన సెమిటేతర భాషలు మాట్లాడే పురాతన నివాసుల భాషను, వారి తరువాత అక్కడ తూర్పు మెసొపొటేమియాలో స్థిరపడ్డ అకేడులు షుమేరు (𒋗𒈨𒊒-షుమేరు/శుమేరు/చుమేరు)<ref>{{cite web |title=emeĝir [SUMERIAN] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e1283.html |website=The Pennsylvania Sumerian Dictionary |publisher=University of Pennsylvania Museum of Anthropology and Archaeology |access-date=14 July 2021}}</ref> అని పిలిచినందున సుమేరు అనే పదం పుటిందని భావిస్తున్నారు.<ref name="ANE29"/><ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy A. |last2=George |first2=A. R. |last3=Postgate |first3=J. N. |last4=Breckwoldt |first4=Tina |title=A Concise Dictionary of Akkadian |date=2000 |publisher=Otto Harrassowitz Verlag |isbn=978-3-447-04264-2 |page=384 |url=https://books.google.com/books?id=-qIuVCsRb98C&pg=PA384 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Miller |first1=Douglas B. |last2=Shipp |first2=R. Mark |title=An Akkadian Handbook: Paradigms, Helps, Glossary, Logograms, and Sign List |date=1996 |publisher=Eisenbrauns |isbn=978-0-931464-86-7 |page=68 |url=https://books.google.com/books?id=27m3y6MNRzYC&pg=PA68 |language=en}}</ref> సుమేరులు తమ భాషను ఎమెగిర్‌గా పిలుచుకున్నారు. సుమేరులు తమని తాము " సాంగ్ గిగ్/సాంగ్ గిగ్ గా " అని చెప్పుకున్నారు. దీనికి అర్థం "నల్ల-తల గల ప్రజలు."<ref name="ANE29"/><ref>"The origin of the Sumerians is unknown; they described themselves as the 'black-headed people'" {{cite book |last1=Haywood |first1=John |title=The Penguin Historical Atlas of Ancient Civilizations |date=2005 |publisher=Penguin |isbn=978-0-14-101448-7 |page=28 |url=https://books.google.com/books?id=xtjtAAAAMAAJ |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |title=Early Antiquity |date=2013 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14467-2 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JU8pegs94uoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Finer |first1=Samuel Edward |last2=Finer |first2=S. E. |title=The History of Government from the Earliest Times: Ancient monarchies and empires |date=1997 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-820664-4 |page=99 |url=https://books.google.com/books?id=aEziNfjinnMC&pg=PA99 |language=en}}</ref> సుమేరు రాజు షుల్గీ/శుల్గీ/చుల్గీ తనను తాను నాలుగు పావు భాగాలకూ రాజుగా, నల్ల తల గల ప్రజలకు కాపరిగా చెప్పుకున్నాడు.<ref>"I am the king of the four quarters, I am a shepherd, the pastor of the "black-headed people (అనువాదము: నేను నాలుగు పావులకూ రాజును, నేను గొల్లవాడను, నల్ల తలగల జనాలకు కాపరిని"" in {{cite book |last1=Liverani |first1=Mario |title=The Ancient Near East: History, Society and Economy |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-134-75084-9 |page=167 |url=https://books.google.com/books?id=0d1JAgAAQBAJ&pg=PA167 |language=en}}</ref> అకేడ్లు కూడా సుమేరులను అకేడు భాషలో 'నల్ల తల గల వారు' అనే అర్థము వచ్చే 'సల్మాత్ కక్కడీ' అనే పేరుతో పిలిచేవారు.<ref name="PUSD"/><ref name="IMD" /> అలాగే సుమేరులు వారి భూమిని కి- ఎన్-గిర్ ('స్థలం' + 'ప్రభువులు' + 'ప్రముఖులు')గా పిలుచుకున్నారని నాటి శాసనాలను బట్టి తెలుస్తోంది. దీని అర్థం "ఉన్నత ప్రభువుల ప్రదేశం".<ref name="ANE29">"The area in question (the extreme south of Mesopotamia) may now be called Sumer, and its inhabitants Sumerians, although these names are only English approximations of the Akkadian designations; the Sumerians themselves called their land Kengir, their language Emegir, and themselves Sag-giga, "black-headed ones. (అనువాదము: ఇక్కడ చర్చించబడుతున్న ఈ ప్రాంతమును (మెసొపొటేమియా దక్షిణ కొన) ఇక సుమేరని పిలవవచ్చు. అలాగే ఆ ప్రాంతపు వారిని సుమేరులుగా పిలవవచ్చు. ఐతే ఈ పేర్లు నాటి అకేడు పదాలకు అంగ్లీకరణలు మాత్రమే. సుమేరులు తమ ప్రాంతాన్ని కెంగిర్ అనీ, తమ భాషను ఎమెగిర్ అనీ తమను తాము సాంగ్-గిగా, అనగా నల్ల తల గాళ్ళు అనీ పిలుచుకున్నారు)" in {{cite book|title=The Ancient Near East|url=https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall|author1=W. Hallo|author2=W. Simpson|publisher=New York: Harcourt, Brace, Jovanovich|year=1971|page=[https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall/page/29 29]}}</ref><ref>{{cite book |last1=Toorn |first1=Karel van der |last2=Becking |first2=Bob |last3=Horst |first3=Pieter Willem van der |title=Dictionary of Deities and Demons in the Bible |date=1999 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |isbn=978-0-8028-2491-2 |page=32 |url=https://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&pg=PA32 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Edzard |first1=Dietz Otto |title=Sumerian Grammar |date=2003 |publisher=Brill |isbn=978-90-474-0340-1 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=HOx5DwAAQBAJ&pg=PA1 |language=en}}</ref> అకేడు భాషలో ఈ సుమర్ పదము వ్యుత్పత్తి ఏమిటన్నది తెలియదు.<ref name="Nimrod">{{cite journal|title=Nimrod before and after the Bible|author=K. van der Toorn, P.W. van der Horst|journal=The Harvard Theological Review|year=Jan 1990| volume=83| issue=1| pages=1–29|doi=10.1017/S0017816000005502}}</ref> దక్షిణ మెసొపొటేమియాను హిబ్రూలో [[:en:Shinar|షైనార్ (శైనార్)]] అనీ, [[:en:Egyptian language|ఈజిప్టు భాష]]లో సింగ్ర్ అనీ, [[:en:Hittite|హిటైట్‌]]లో షన్హర్(ర) అనీ పిలుస్తారు. ఈ పదాలన్నీ సుమేరు పదంలో మార్పుల వల్ల వచ్చుండొచ్చు.<ref name="Nimrod"/> ==మెసపొటేమియా లోని నగర రాజ్యాలు == {{Further|{{ill|List of cities of the ancient Near East|en}}|{{ill|Geography of Mesopotamia|en}}}} క్రీ.పూ. 4 వ సహస్రాబ్ది ఆఖరుకు సుమేరు అనేక స్వతంత్ర [[:en:city-state|నగర-రాజ్యాల]] సమాహారంగా ఉండేది. సరిహద్దు గుర్తులుగా కాలువలూ, సరిహద్దు రాళ్ళూ ఉండేవి. ప్రతి నగరం మధ్యలో ఆ నగర దేవత లేదా దేవునికి అంకితం చేయబడిన ఒక ఆలయం ఉంటుంది. ఈ నగర-రాజ్యాలూ పూజారి ఐన గవర్నరు ([[:en:Ensi (Sumerian)|ఎన్సీ]]) పాలనలో గానీ లేదా మతపరమైన కార్యకలాపాలతో మమేకవుతూ ఉండే రాజు ([[:en:Lugal|లుగల్]]) పాలనలో గానీ ఉండేవి. {{multiple image|perrow=2|total_width=300|caption_align=center | align = right | direction =vertical | header=అను ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ | image2 = The White Temple 'E at Uruk, 3500-3000 BCE.jpg | image1 = White Temple ziggurat in Uruk.jpg | footer=ఉరుక్‌లో ఉన్న అనూ ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ. పిరమిడ్ ఆకృతిలో కట్టబడ్డ అను ౙిగ్గురత్తు క్రీ.పూ 4000 నాటిది. సుమారు క్రీ.పూ 3500లో దాని పైన తెల్ల గుడి కట్టబడింది.<ref>{{cite book |last1=Crüsemann |first1=Nicola |last2=Ess |first2=Margarete van |last3=Hilgert |first3=Markus |last4=Salje |first4=Beate |last5=Potts |first5=Timothy |title=Uruk: First City of the Ancient World |date=2019 |publisher=Getty Publications |isbn=978-1-60606-444-3 |page=325 |url=https://books.google.com/books?id=muCvDwAAQBAJ&pg=PT325 |language=en}}</ref> [[ఈజిప్టు పిరమిడ్లు|ఈజిప్టు పిరమిడ్లలో]] అత్యంత పురాతనమైనది సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది. వాటి ఆకృతికి ౙిగ్గురత్తులే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.<ref>"The stepped design of the Pyramid of Zoser at Saqqara, the oldest known pyramid along the Nile, suggests that it was borrowed from the Mesopotamian ziggurat concept.(అనువాదము: నైలు నదీ తీరాన అత్యంత పురాతన పిరమిడ్ ఐన సక్కారాలోని జోసర్ పిరమిడ్ యొక్క శ్రేణీకృత నిర్మాణ శైలికి మెసొపొటేమియా ౙిగ్గురత్తుల నిర్మాణ శైలే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.)" in {{cite book |last1=Held |first1=Colbert C. (University of Nebraska)|title=Middle East Patterns, Student Economy Edition: Places, People, and Politics |date=2018 |publisher=Routledge |isbn=978-0-429-96199-1 |page=63 |url=https://books.google.com/books?id=fOlgDwAAQBAJ&pg=PA63 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Samuels |first1=Charlie |title=Ancient Science (Prehistory – A.D. 500): Prehistory-A.D. 500 |date=2010 |publisher=Gareth Stevens Publishing LLLP |isbn=978-1-4339-4137-5 |page=23 |url=https://books.google.com/books?id=0KQCscrPDgUC&pg=PA23 |language=en}}</ref> }} నగర-రాజ్యాలు: * [[:en:Eridu|ఎరిదు]] (టెల్ అబు షహ్రెయిన్) * [[:en:Bad-tibira|బాడ్-టిబిరా]] (బహుశా టెల్ అల్-మడైన్) * [[:en:Larak|లారక్]] <sup>1<sup> * [[:en:Sippar|సిప్పర్]] (టెల్ అబూ హబ్బహ్) * [[:en:Shuruppak|షురుపక్]] (టెల్ ఫారా) పై 5 నగరాలు జలప్రళయానికి ముందు అధికార కేంద్రాలుగా ఉండేవనీ, జలప్రళయము తరువాత ఆదివంశపు కాలము మొదలైందనీ సుమేరులు నమ్మేవారు. ఇతర ప్రధాన నగర-రాజ్యాలు: * ఉరుక్ (వార్క) * కిష్ (టెల్ ఉహీమిర్, ఇన్గార్రా) * ఉర్ (టెల్ అల్ ముకయార్) * నిప్పూర్ (అఫాక్) * లగష్ (టెల్ అల్ హిబా) * గిర్సు (టెల్లో లేదా టెలోహ్) * ఉమ్మా (టెల్ జోఖా) * హమాౙీ <sup>1<sup> * అడాబ్ (టెల్ బిస్మాయ) * మారి (టెల్ హరిరి) <sup>2<sup> * అక్షక్ <sup>1<sup> * అక్కాడ్ <sup>1<sup> * ఇసిన్ (ఇషాన్ అల్-బహ్రియాత్) * లార్సా ({{sup|1}}సంబంధిత ఆధునిక ప్రదేశము తెలియరాలేదు)<br> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) చిన్న నగరాలు (దక్షిణము నుండి ఉత్తరము వరకు వరసక్రమములో): * కురా (టెల్ అల్ లాహ్మ్) * జబాలా (టెల్ ఇబ్జీఖ్కు) * కిసుర్రా (టెల్ అబు హతాబ్) * మరాడ్ (టెల్ వన్నత్ ఎస్-సడుం) * డిల్బాట్ (టెల్ ఎడ్-దెలిం) * బోర్సిప్ప (బీర్స్ నిమ్రుడ్) * కుతః (ఇబ్రాహీం చెప్పండి) * డెర్ (అల్-బద్ర) * ఎష్నన్న (టెల్ అస్మార్) * నగర్ (టెల్ బ్రాక్) <sup>2<sup> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) ఆగేడ్‌కు నైరుతి వైపున 330 కి.మీ (205 మైళ్ళ) దూరములో మారీ నగరము ఉండేది. ఇదీనూ, మారుమూల నగరమైన నగర్‌ను మినహాయిస్తే మిగిలిన నగరాలన్నీ బాగ్దాదుకు దక్షిణాన ఉన్న యూఫ్రేటీసు-టైగ్రిసు సారవంత మైదానంలో ఉన్నాయి. వీటి ప్రస్తుత పేర్లు బాబిల్, దియాలా, వాసిట్, దిహ ఖర్, బస్రా, అల్ ముత్తానా, అల్-ఖాడిసియ్యా (ఇరాక్ గవర్నరేట్స్). ==చరిత్ర విభజన== {{main|[[:en:History of Sumer|సుమేరు చరిత్ర]]}} [[File:Portrait of a Sumerian prisoner on a victory stele of Sargon of Akkad.jpg|thumb|[[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను మహావీరుడి]] విజయఫలకంపైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీ బొమ్మ. సుమారు క్రీ.పూ 2300లో చెక్కబడ్డ ఈ ఫలకం ఇప్పుడు [[లౌవ్రే మ్యూజియం|లూవ సంగ్రహశాల]]లో ఉంది.<ref name="ArchaeologyofElam">{{cite book |last1=Potts |first1=D. T. |title=The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State |date=1999 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-56496-0 |page=104 |url=https://books.google.com/books?id=mc4cfzkRVj4C&pg=PA104 }}</ref> ఖైదీల యొక్క కేశాలంకరణ సుమేరుల శైలిలో ఉంది (నెత్తి మీద ఉంగరాల జుట్టూ, పక్కలన కురచ వెంట్రుకలూ). ఈ శైలి ఉర్ కేతనం పైన కూడా కనిపిస్తుంది.<ref name="TwoSteles">{{cite journal |last1=Nigro |first1=Lorenzo |title=The Two Steles of Sargon: Iconology and Visual Propaganda at the Beginning of Royal Akkadian Relief |journal=Iraq |volume=60 |date=1998 |pages=85–102 |publisher=British Institute for the Study of Iraq |doi=10.2307/4200454 |jstor=4200454 }}</ref>]] [[File:Mesopotamia male worshiper 2750-2600 B.C.jpg|thumb|టెల్ అస్మార్‌లోని ఈ విగ్రహం దేవునికి సమర్పణగా ఇచ్చినది. ఇది క్రీ.పూ 2750–2600 కాలానికి చెందినది.]] చరిత్రపూర్వ ఉబైడు, ఉరుక్ కాలాలలో సుమేరు నగర-రాజ్యాలు అధికారంలోకి వచ్చాయి. సుమేరు లిఖితచరిత్ర క్రీ.పూ. 27 వ శతాబ్దం నుండి మొదలైంది. అయితే మూడవ ఆదివంశపు కాలం వరకు అనగా సుమారు క్రీ.పూ 23 వ శతాబ్దం వరకు చరిత్ర అస్పష్టంగానే ఉంది. ఆ తరువాత నుండి శాసనాలకు ఆధునిక కాలములో పరిష్కరింపబడ్డ సుమేరు లిపి వాడబడింది. క్రీ.పూ. 23 వ శతాబ్దిలో అకేడు సామ్రాజ్య పాలనలో మొదటిసారిగా మెసొపొటేమియా మొత్తం ఒక్క త్రాటి పైకి తీసుకురాబడింది. అలాగే గూట్య కాలం తరువాత మూడవ ఉర్ రాజ్యము ఇలాగే మెసొపొటెమియా ఉత్తర, దక్షిణ భాగాలను ఏకము చేసింది. క్రీ.పూ.2వ సహస్రాబ్దిలో అమోరీయుల దండయాత్రలతో ఈ సామ్రాజ్యము పడిపోయింది. ఆ తరువాత క్రీ.పూ. 1700 వరకు అమోరీయుల "ఇసిన్ రాజవంశం" కొనసాగింది. మెసొపొటేమియా బాబిలోనియ పాలనలో సమైక్యంగా ఉన్న కాలములో, అనగా క్రీ.పూ. 1700 వరకు, కూడా అమొరీయ ఇసిన్ రాజవంశము మిగిలి ఉంది. సుమేరులు చివరకు అకేడు (అస్సీర-బాబిలోనియ) జనాభాలో కలిసిపోయారు.{{Citation needed|date=October 2017}} * ఉబైడు కాలం: క్రీ.పూ. 6500–4100 (మట్టిపాత్రల కొత్తరాతియుగం నుండి తామ్రశిలా యుగము వరకు) * ఉరుక్ కాలవ్యవధి: క్రీ.పూ. 4100–2900 (చివరి తామ్రశిలా యుగము నుండి మొదటి కంచు యుగం I వరకు) ** ఉరుక్ XIV–V : క్రీ.పూ. 4100–3300 ** ఉరుక్ IV కాలం: క్రీ.పూ. 3300–3100 ** జెమ్డిట్ నస్ర్ కాలం (ఉరుక్ III ): 3100–2900 క్రీ.పూ * ఆదివంశపు కాలం (మొదటి కంచు యుగము II–IV) ** మొదటి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2900–2800 ** రెండవ ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2800–2600 (గిల్గమేష్) ** మూడవ ఎ ఆదివంశపు కాలం: 2600–2500 ** మూడవ బి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2500–2334 * అకేడు సామ్రాజ్య కాలం: సుమారు క్రీ.పూ 2334–2218 (సర్గోన్) * గూట్యపు కాలం: క్రీ.పూ. 2218–2047 (ప్రారంభ నాలుగవ కాంస్య యుగం) * మూడవ ఉర్ కాలం: క్రీ.పూ. 2047–1940. [[File:Samarra bowl.jpg|thumb|బెర్లిన్‌లోని పర్గమన్ సంగ్రహశాలలోనున్న సామర్రా పాత్ర. పాత్రకు మధ్యన ఉన్న స్వస్తికం పునర్నిర్మాణము ద్వారా చేర్చబడింది.<ref> Stanley A. Freed, ''Research Pitfalls as a Result of the Restoration of Museum Specimens'', Annals of the New York Academy of Sciences, Volume 376, The Research Potential of Anthropological Museum Collections pp. 229–245, December 1981.</ref>]] ==ఉబైడు కాలం == {{main|[[:en:Ubaid period|ఉబైడు కాలం]]}} [[Image:Frieze-group-3-example1.jpg|thumb|right|ఉబైడు కాలం నాటి మృణ్మయ పాత్ర]] చక్కటి చిత్రాలతో అలంకరింపబడి, విలక్షణ శైలిలో తయారు చేయబడ్డ, మృణ్మయ పాత్రలు ఈ కాలములో మనకి కనిపించే ప్రముఖ అంశము. ఉబైడు కాలములో ఈ కుమ్మర శైలి మెసొపొటేమియా, పెర్షియన్ గల్ఫ్ ప్రాంతాల్లో ప్రాచుర్యంలో ఉండేది. అత్యంత పురాతన మానవ నివాసాలు [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ ఎల్ ఒఎలీ]]లో ఉన్నట్లుగా ఆధారాలు ఉన్నాయి. ఐతే ఉబైడు కాలానికంటే చాలా ముందు నుండే దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని పరిస్థితులూ, వాతావరణమూ మానవ నివాసానికి అనుకూలంగా ఉండేవి. కనుక ఇప్పటికింకా కనుగొనని మరింత పురాతన నివాస స్థలాలు ఉండే అవకాశము మెండుగా ఉంది. ఈ ఉబైడు కాలపు సంస్కృతిని పరిశీలిస్తే, ఈ సంస్కృతి ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సామర్రపు సంస్కృతి ప్రభావముతో ఏర్పడినట్లుగా అనిపిస్తుంది. ఈ కాలపు తరువాతిదైన ఉరుక్ కాలము వారిని సుమేరులుగా గుర్తించారు. ఉరుక్ కాలపు వారు ఉబైడు కాలపు ప్రజల తరువాతి తరాలా లేక వారు వేరే సంస్కృతికి చెందినవారా అన్నది తెలియదు. ఉబైడు కాలములో ముఖ్య రాజకీయ, సాంస్కృతిక కేంద్రముగా ఎరీడు ఉండేది. నాగరిక జ్ఞానాన్ని ([[:en:Me (mythology)| మీ]]) ఎరీడు గ్రామ దైవమూ, జ్ఞానానికి ప్రతీక ఐన [[:en:Enki|ఎంకీ]], ఉరుక్ గ్రామ దేవతా, ప్రేమకూ యుద్ధానికీ ప్రతీక ఐన [[:en:Inanna|ఇనానా]]కు ఇచ్చే కథ, బహుశా ఎరీడు ప్రాభవము తగ్గి ఉరుక్ వైభవము యొక్క ఆరంభాన్ని సూచిస్తుండవచ్చు.<ref name=WolksteinKramer1983>{{cite book|last1=Wolkstein|first1=Diane|last2=Kramer|first2=Samuel Noah|title=Inanna: Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer|url=https://archive.org/details/inannaqueenofhea00wolk|date=1983|publisher=Harper & Row|location=New York|isbn=978-0060147136}}</ref>{{rp|174}} ==ఉరుక్ కాలం == ఉబైడు కాలములో కుమ్మర పరిశ్రమ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. నెమ్మదిగా కదిలే [[కుమ్మరి చక్రం|కుమ్మరి చక్రాల]]తో పాత్రలను తయారు చేసీ, వాటిని అందమైన చిత్రాలతో అలంకరించేవారు. క్రమంగా ఈ పాత్రలు, వేగంగా కదిలే చక్రాలపై నిపుణుల చేత భారీ మొత్తములో ఉత్పత్తి చేయబడ్డాయి. ఈ పాత్రలకు అలంకరణలుండేవి కాదు. ఈ కుమ్మర పరిశ్రమ విధానాల్లో వచ్చిన మార్పే ఉరుక్ కాలానికీ, ఉబైడు కాలనికీ మధ్య ప్రముఖ వ్యత్యాసము. <ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=gnpyREWsfG0C&pg=PA353#v=onepage&q&f=false|title= Upon this Foundation: The N̜baid Reconsidered : Proceedings from the U̜baid Symposium, Elsinore, May 30th-June 1st 1988|author1=Elizabeth F. Henrickson |author2=Ingolf Thuesen |author3=I. Thuesen |page= 353|year= 1989|isbn= 978-8772890708}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=fhMTRcUm9WsC&pg=PA31#v=onepage&q&f=false|title= The Invention of Cuneiform: Writing in Sumer|author= Jean-Jacques Glassner|page= 31|year= 2003|isbn= 978-0801873898}}</ref> {{multiple image | perrow = 2 | total_width = 250 | caption_align = center | align = left | direction = vertical | header = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజు (మతాధికారి) | image1 = Yale University. Uruk period priest-king.jpg | caption1 = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజూ, అతని శిష్యుడూ. సుమారు క్రీ.పూ 3200 నాటి చిత్రం | image2 = Uruk King priest feeding the sacred herd.jpg | caption2 = క్రీ.పూ 3100 నాటి ఉరుక్ కాలపు ముద్ర. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది. }} ఉరుక్ కాలంలో (సుమారుగా 4100-2900 క్రీ.పూ.) దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని నదులూ, కాలువల గుండా పెద్ద మొత్తంలో వ్యాపార సరుకుల రవాణా జరిగేది. ఈ వ్యాపారాలు పెద్ద, పెద్ద పట్టణాల ఆవిర్భావానికి తోడ్పడ్డాయి. నగర-సామ్రాజ్యాల వలె ఈ నగరాల నడిబొడ్డున కూడా ఒక ఆలయము ఉండేది. 10,000కు పైగా జనాభా కల ఈ నగరాల్లో [[:en:Social stratification|అన్ని సామాజిక వర్గాలకు చెందిన ప్రజలూ]] ఉండేవారు. ఈ నగరాల్లో కేంద్రీకృత పాలనా యంత్రాంగము ఉండేది. ఈ యంత్రాంగము నగర నిర్వహణ కొరకు వివిధ శాఖల్లో సిబ్బంది నియామకాలు జరిపేది. ఉరుక్ కాలంలోనే పర్వతదేశం నుండి పట్టుబడ్డ వారిని [[:en:Slavery in antiquity|బానిస కార్మికులు]]గా ఉపయోగించుకోవడం ప్రారంభం అయింది. పురాతన గ్రంథాలలో ఈ పట్టుబడ్డ బానిసలతో పనులు చేయించారనడానికి తగినన్ని సాక్ష్యాధారాలున్నాయి. [[టర్కీ]]లోని [[:en:Taurus Mountains|టౌరసు పర్వతాల]] నుండి పశ్చిమాన [[మధ్యధరా సముద్రం|మధ్యధరా సముద్రమూ]], తూర్పున [[ఇరాన్|ఇరాను]] వరకు ఉరుక్ నాగరికతకు చెందిన గుర్తులూ, కాలనీలు కనుగొనబడ్డాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005">[[Guillermo Algaze|Algaze, Guillermo]] (2005). ''[[iarchive:urukworldsystemd0000alga|The Uruk World System: The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamian Civilization]]'', Second Edition, University of Chicago Press.</ref>{{Rp|2–3}} ఉరుక్ కాలంనాటి నాగరికత పరిసర ప్రాంతాలలో ఉన్న ప్రజల మీద ప్రభావం చూపించింది. సుమేరు వ్యాపారస్తులూ, ద్వారా సుమేరు సంస్కృతి ఈ చుట్టుపక్కల జనాలకు పరిచయమైంది. ఫలితంగా వీరు కూడా క్రమంగా ఇదే తరహాలో ఉన్న వారి స్వంత ఆర్థికవ్యస్థను, సంస్కృతులను అభివృద్ధి చేసుకున్నారు (ఉదా: [[:en:Tell Brak|టెల్ బ్రాక్]]). దీనితో సుమేరు నగరాలు సుదూర కాలనీలను సైనిక బలగముతో తమ గుప్పిట్లో ఉంచుకోలేకపోయాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005"/> ఉరుక్ కాలంలో సుమేరు నగరాల పాలనావ్యవస్థ [[:en:Theocracy|మతరాజ్యవ్యవస్థ]] అయ్యి ఉండి, మతాధికారి (పురోహిత రాజు) పాలనలో ఉండుండవచ్చు. ఈ విధానములో నగరములోని మందిరము, పురుషులూ, మహిళలతో కూడుకుని ఉండే ఒక పెద్దల మండలి ఆధీనములో ఉండేది. ప్రతీ మండలికీ అధ్యక్షునిగా ఒక మతాధికారి (ఎస్సి) ఉండేవారు. ఈ మతాధికారి నేతృత్వములో మండలి నగరపాలన చేసేది. నగర దైవము పురుషుడైతే మహిళా, స్త్రీ ఐతే పురుషుడూ, మతాధికారులుగా ఉండేవారు.<ref name=Jacobsen>Jacobsen, Thorkild (Ed) (1939),"The Sumerian King List" (Oriental Institute of the University of Chicago; Assyriological Studies, No. 11., 1939)</ref> ఈ రాజకీయ నిర్మాణం ఆధారంగానే తరువాతి కాలములో సుమేరు [[:en:pantheon|దేవగణము]] రూపుదిద్దుకుని ఉండవచ్చు. ఉరుక్ కాలంలో యుద్ధాలు, సుశిక్షితులైన సైనిక బలగమూ ఉన్నాయనడానికి పెద్దగా ఆధారాలు లేవు. పట్టణాలకు కూడా సాధారణంగా ప్రకారాలు ఉండేవి కాదు. ఈ కాలములో ఉరుక్ ప్రపంచంలోనే అత్యంత పట్టణీకరణ గల నగరముగా అవతరించింది. నగర జనాభా సంఖ్య మొదటిసారి 50,000ను దాటింది. పురాతన సుమేరు రాజ జాబితాలో ఈ కాలములోని అనేక ప్రముఖ నగరాలను పాలించిన రాజవంశాల పేర్లు ఉన్నాయి. ఈ మొదటి దఫాలో ఉన్న రాజులందరూ జలప్రళయం సంభవించే ముందు ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించినట్లు చెప్పబడింది. వీరు కాల్పనిక వ్యక్తులు అయ్యుండవచ్చు. ప్రసిద్ధ పౌరాణిక వ్యక్తులైన [[:en:Alulim|ఆల్యులిమ్]], [[:en:Dumuzid|డూమిౙిడ్]] వంటివాళ్ళ పేర్లు కూడా ఈ దఫాలో ఉన్నాయి.<ref name=Jacobsen/> 9000–5000 ఏళ్ళ క్రితము భూమిపై వెచ్చటి, తేమపూరిత వాతావరణము ఏర్పడింది. దీన్ని హోలోసీన్ క్లైమాటిక్ ఆప్టిమమ్‌గా ({{ill|Holocene climatic optimum|en}}) వ్యవహరిస్తారు. ఈ వాతావరణము పోయి, భూమిపై పొడి వాతావరణము ఏర్పడ్డ చర్యను పియొర ఆసిలేషన్ ({{ill|Piora Oscillation|en}}) అంటారు. పియొర ఆసిలేషన్ సుమారు క్రీ.పూ 3200–2900 మధ్యకాలంలో జరిగింది. సరిగ్గా ఈ పియొర ఆసిలేషన్ సమయానికే ఉరుక్ కాలము ముగిసింది.<ref>Lamb, Hubert H. (1995). Climate, History, and the Modern World. London: Routledge. {{ISBN|0415127351}}</ref> ==ఆది వంశపు కాలం == {{Main|[[:en:Early Dynastic Period (Mesopotamia)|ఆది వంశపు కాలం]]|[[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశం]]}} [[File:Meskalamdug helmet British Museum electrotype copy original is in the Iraq Museum, Bagdad.jpg|thumb|క్రీ.పూ 26వ శతాబ్దం నాటి బంగారు శిరస్త్రాణం. ఇది [[:en:Meskalamdug|మిస్కలమ్డగ్‌]] అనే రాజుది. ఇతడు [[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశపు]] వ్యవస్థాపకుడు అయ్యుండొచ్చు.]] క్రీ.పూ. 2900తో పెద్దల మండలి పాలనావిధానము పోయి, సుమేరులో రాచరికము మొదలైంది. దీనితో పాలనావ్యవహారాల్లో మతానికున్న ప్రాముఖ్యత తగ్గింది.<ref>Jacobsen, Thorkild (1976), "The Harps that Once...; Sumerian Poetry in Translation" and "Treasures of Darkness: a history of Mesopotamian Religion"</ref> రాజును సుమేరు భాషలో లూగల్ (లు = మనిషి, గాల్ = గొప్ప) గా వ్యవహరించేవారు. ఈ కాలపు రాజులలో, సుమేరు సంప్రదాయాలలో పితృసమాన గౌరవము కల, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్]], [[:en:Lugalbanda|లుగల్బాండ]], [[గిల్గమేష్]] వంటి ప్రముఖులు కూడా ఉన్నారు. వీరి పాలన సంకేత చిత్రాల లిపి నుండి ఇప్పుడు మనము చదవగలిగే అక్షర చిహ్నాల లిపి అభివృద్ధికి కొన్ని శతాబ్దాల ముందు, అనగా కీ.పూ.2900లో నడిచింది. ఈ సమయములో సుమేరు సాంస్కృతిక కేంద్రముగా దక్షిణ మెసొపొటేమియా ఉన్నప్పటికీ, పాలకులు తమ రాజ్యాలను పొరుగు ప్రాంతాలకు విస్తరింపజేయడముతో, అక్కడి సెమిట వాసులు సుమేరు సంస్కృతిని చాలా వరకు తమ ఆచార వ్యవహారాల్లో భాగము చేసుకున్నారు. సుమేరు రాజ జాబితాలో ఉన్నవారిలో, వీరగాథల్లో ప్రస్తావించబడ్డ మొదటి రాజు [[:en:Etana|ఎథనా]]. ఇతడు [[:en:Kish (Sumer)|కిషు]] మొదటి రాజవంశంలో 13 వ రాజు. పురావస్తు పరిశోధనల ఆధారంగా ధ్రువీకరింపబడిన వాళ్ళలో అత్యంత పురతనమైనవాడు కిషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసి]]. ఇతడి పేరూ [[:en:Epic of Gilgamesh|గిల్గమేష్ పురాణకావ్యంలో]] కూడా పేర్కొనబడింది. ఈ విషయాన్ని ఆధారము చేసుకుని, గిల్గమేష్ కూడా చారిత్రాక ఉరుక్ రాజు అనే ప్రతిపాదన చేయబడింది. ఈ కాలములో యుద్ధాలు పెరిగాయి. ఈ మార్పు గిల్గమేషు కావ్యములో కూడా ప్రతిబింబిస్తుంది. నగరాల విస్తీర్ణము పెరిగీ, రక్షణగా ప్రాకారాలు నిర్మించబడ్డాయి. ప్రాకారాల పరిమాణం అధికరించబడింది. దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని ప్రాకారాలు లేని పల్లెలు కనుమరుగైపోయాయి. (ఎన్మర్కర్, గిల్గమేషులిరువురూ కూడా ఉరుక్ పట్టణానికి ప్రకారాలు నిర్మించినట్లు గాథల్లో చెప్పబడింది.)<ref>George, Andrew (Translator)(2003), "The Epic of Gilgamesh" (Penguin Classics)</ref>. ====లగాషు మొదటి రాజవంశం ==== [[File:Stele of Vultures detail 02.jpg|thumb|left|[[:en:Eannatum|ఎన్నాటుము]] [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఒక ముక్క]] {{Main|[[:en:Lagash|లగాషు]]}} లగాషు రాజవంశాన్ని (సుమారు క్రీ.పూ. 2500–2270) రాజుల జాబితాలో పేర్కొననప్పటికీ అనేక ముఖ్యమైన స్మారక కట్టడాలూ, పురావస్తు పరిశోధనా ఫలితాల ద్వారా ఆ వంశపు ఉనికి ధ్రువీకరించబడింది. కొంతకాలం మాత్రమే ఉనికిలో ఉన్నప్పటికీ చరిత్రకు తెలిసిన మొట్టమొదటి చక్రవర్తులలో ఒకరుగా లాఘాషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Eannatum|ఎన్నాటం]] ప్రత్యేకత సంతరించుకున్నాడు. ఇతడు కిష్, ఉరుక్, [[:en:Ur|ఉర్]], [[:en:Larsa|లార్సా]]లతో సహా మొత్తం సుమేరును ఆక్రమించి తన సామ్రాజ్యములో కలుపుకున్నాడు. అలాగే లగషు చిరకాల ప్రత్యర్థి ఐన [[:en:Umma|ఉమ్మా]]ను తన సామంత రాజ్యంగా మార్చాడు. అంతేకాక ఆయన రాజ్యం [[:en:Elam|ఈలం]], పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతాలకు కూడా విస్తరించి ఉండేది. అందరినీ భయభ్రాంతులను చేసి అదుపులో పెట్టడమే ఆయన విధానమని అనిపిస్తుంది.<ref name=roux1993>{{cite book |last=Roux |first=Georges |authorlink=Georges Roux (assyriologist) |year=1993 |title=Ancient Iraq |url=https://archive.org/details/ancientiraq00roux |location= Harmondsworth |publisher=Penguin |isbn=978-0140125238}}</ref> అతని [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఖండఖండాలుగా నరికిన ప్రత్యర్థుల శరీరాలను రాబందులు పీక్కు తింటున్నట్లు చెక్కబడింది. అతను మరణంచిన కొద్దికాలానికే ఆ సామ్రాజ్యం చిన్నాభిన్నమైపోయింది. తరువాత ఉమా మతాధికారి-రాజు [[:en:Lugal-Zage-Si|లాగాల్-జాగే-సి]] ఉరుక్‌ను జయించడంతో లగషు రాజవంశ వైభవము మగిసింది. ఉరుక్ అతని రాజధానిగా మారింది. తరువాత ఆయన పర్షియన్ గల్ఫు నుండి మధ్యధరా వరకు విస్తరించి ఉన్న సామ్రాజ్యాన్ని పాలించాడు. అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను]] అధికారములోకి రావడానికి ముందు ఉన్న సుమేరు జాతి రాజులలో ఇతను చివరివాడు.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==అకేడు సామ్రాజ్యం == [[File:Prisoners on the victory stele of an Akkadian king circa 2300 BCE Louvre Museum Sb 3.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2300 నాటి అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను]] విజయఫలకం పైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీలు.<ref name="ArchaeologyofElam" /><ref name="TwoSteles" /> లూవ సంగ్రహశాలలోనిది]] అకేడు సామ్రాజ్యము క్రీ.పూ. 2234–2154 మధ్య కాలములో నడిచింది. తూర్పు సెమిటపు అకేడు భాష కిషు రాజుల పేర్లు వ్రాయడానికి, మొదటిసారి క్రీ.పూ. 2800లో, వాడబడింది.<ref name=roux1993/> ఈ భాషలోనే ఆ పేర్లు తదుపరి రాజ జాబితాలలో కూడా వ్రాయబడ్డాయి. పూర్తిగా ప్రాచీన అకేడు భాషలో వ్రాసిన రచనలు క్రీ.పూ.2500 నుండి ఉన్నాయి. సర్గోను మహావీరుడి (క్రీస్తుపూర్వం 2270-2215) పాలనలో ప్రాచీన అకేడు భాష వాడకము శిఖరాగ్రమును చేరుకుంది. అయినప్పటికీ పరిపాలనా కార్యకలాపాలకు సంబంధించిన ఫలకాలను వ్రాయడానికి రాయసగాళ్ళు సుమేరు భాషనే ఎక్కువ వాడేవారు. అకేడు, సుమేరు భాషలు రెండూ కూడా సుమారు వెయ్యి సంవత్సరాల వరకు వాడుక భాషలుగా ఉన్నాయి. కానీ క్రీ.పూ. 1800 నాటికి సుమేరు భాష ప్రధానంగా పండితులకూ, వ్రాయసగాళ్ళకూ మాత్రమే తెలిసిన గ్రాంథిక భాషగా మారింది. సర్గోనుకు ముందూ, తరువాతి కాలాలను పోల్చి చూస్తే చారిత్రక పరిస్థితుల్లో పెద్దగా అసంబద్ధత లేదనీ, సెమిటులూ, సుమేరుల మధ్య కలహాలకు, చరిత్రాకారులు ఆ కలహము చూపిన ప్రభావము కంటే ఎక్కువ ప్రాధాన్యత ఇస్తున్నారని థార్కిద్ద్ జాకబ్సెన్‌ వాదించాడు.<ref>''Toward the Image of Tammuz and Other Essays on Mesopotamian History and Culture'' by T. Jacobsen</ref> ఐతే, సర్గోను ఆక్రమించుకున్న ఈలము భాగాలలో కొంతకాలం అకేడు భాష అక్కడి వారిపై రుద్దబడిందనడానికి తిరుగులేని ఆధారాలున్నాయి. ==గూట్యపు కాలం == క్రీ.పూ. 2083–2050 (స్వల్పకాలం ఉనికిలో ఉంది). ====లగాషు 2 వ రాజవంశం ==== [[File:Gudea of Lagash Girsu.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా. ఇతనివి అనేక ప్రతిమలు మనకు దొరికాయి.]] [[File:Ur-Ningirsu ruler of Lagash portrait circa 2110 BCE.jpg|thumb|right|గుడియా కుమారుడు ఉర్-నింగిర్సూ ప్రతిమ. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Head Gudea Louvre AO13.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా]] క్రీ.పూ. 2093–2046 (స్వల్పకాల చరిత్ర) క్రీ.పూ. 2093-2046 (స్వల్పకాలం)గూట్యుల చేతిలో అకేడు సామ్రాజ్యం పతనమైన తరువాత సుమేరు జాతి పాలకుడైన లాఘాషుకు చెందిన గుడియా ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్నాడు. తమకి తాము దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకునే సార్గోనిక రాజుల విధానాన్ని ఇతడు కూడా కొనసాగించాడు. మునుపటి లాగాషు రాజవంశీకుల వలె గుడియా ఇంకా ఆయన వారసులు కూడా కళలకు ప్రోత్సాహం అందించడముతో, వీరి కాలానికి చెందిన అనేక కళాఖండాలూ, ఉత్పత్తులూ పెద్ద సంఖ్యలో పురావస్తు పరిశోధనల్లో లభ్యమయ్యాయి. ==మూడవ ఉర్ కాలం== [[File:Ziggurat of ur.jpg|thumb|left|ఇరాక్‌లోని నాస్రీయాహ్ దగ్గరున్న ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]] క్రీ.పూ. 2047-1940 (స్వల్పకాల చరిత్ర) తరువాత, ఉర్ యొక్క 3 వ రాజవంశస్తులైన ఉర్-నమ్ము, అతని వారసుడు షుల్గీలు సుమేరును పాలించారు. వీరి సామ్రాజ్యము దక్షిణ అస్సీరియా వరకు విస్తరించి ఉండేది. ఇందుమూలాన ఇంతకు ముందు కొందరు చరిత్రకారులు, ఈ కాలానికి సుమేరు పునరుజ్జీవ కాలమని తప్పుడు పేరు ఇచ్చారు.<ref>{{Cite book|last=Cooper|first=Jerrold S.|url=https://www.worldcat.org/oclc/944087535|title=Problems of canonicity and identity formation in ancient Egypt and Mesopotamia|date=2016|others=Kim Ryholt, Gojko Barjamovic, Københavns universitet, Denmark) Problems of Canonicity and Identity Formation in Ancient Egypt and Mesopotamia (2010 : Copenhagen, Denmark) Literature and Identity Formation (2010 : Copenhagen|isbn=978-87-635-4372-9|location=Copenhagen|pages=1–18|chapter=Sumerian literature and Sumerian identity|oclc=944087535}}</ref> ఎందుకంటే అప్పటికే ఈ ప్రాంతంలో సుమేరు కంటే సెమిట సంస్కృతులే ఎక్కువ ఉన్నాయి. అస్సీరియా, తదితర ప్రాంతాల్లో అకేడ్ల జనాభా పెరగడమే కాక సెమిటులైన మార్టులు (అమొరులు) అనేక దఫాల్లో ఇక్కడికి వలస వచ్చారు. వీరు దక్షిణప్రాంతంలో ఇసిన్, లార్సా, ఎష్నున్న మరి కొంతకాలం తర్వాత బాబిలోనియా వంటి స్థానిక రాజ్యాలను స్థాపించారు. క్రీ.పూ. 21వ శతాబ్దిలో ఉత్తర భాగములో పురాతన అస్సిరియా సామ్రాజ్యము వలె దక్షిణాన బాబిలోనియా సామ్రాజ్యము కూడా కొంత కాలము ప్రధాన శక్తిగా నిలబడింది. మధ్యయుగములో లాటిను భాషలాగే, శరాకార లిపి వాడుకలో ఉన్నంత కాలము సుమేరు భాష బాబిలోనియా, ఇంకా అస్సీరియా పాఠశాలల్లో ధార్మిక భాషగా నేర్పబడేది. ==పతనం == ఈ కాలములో దక్షిణ మెసొపొటేమియా నుండి ప్రజలు ఉత్తరభాగానికి అధిక సంఖ్యలలో వలసవెళ్ళడం జరిగింది. మట్టిలో క్రమంగా పెరుగుతున్న లవణీయత కారణంగా సుమేరు భూముల వ్యవసాయ ఉత్పాదకత తగ్గుముఖం పట్టింది. ఈ ప్రాంతంలో ముందునుండే మట్టి లవణీయత ప్రధాన సమస్యగా గుర్తించబడింది.<ref>{{cite journal|last=Jacobsen T |first=Adams RM. |year=1958 |title=Salt and Silt in Ancient Mesopotamian Agriculture: Progressive changes in soil salinity and sedimentation contributed to the breakup of past civilizations. |url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.128.3334.1251|journal=Science |doi= 10.1126/science.128.3334.1251 |volume= 128| pages=1251–8|issue=3334}}.</ref> పేలవమైన డ్రైనేజ్ కారణంగా వ్యవసాయ భూముల్లో నీరు నిలబడిపోయేది. అక్కడి పొడి వాతావరణములో ఈ నీరు ఆవిరవగా, నీటిలోని లవణాలు నేలలో మిగిలిపోయి, క్రమంగా భూలవణీయత పెరగసాగింది. అకేడు సామ్రాజ్య కాలమూ, తదుపరి ఉర్ మూడవ వంశపు కాలాలలో గోధుమల పంట వేయడము నుండి లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలపంట సాగుకు రైతులు మారారు. కానీ అది ప్రజలకు తగినంత ఆహారం అందించ లేదు. దీనివలన క్రీ.పూ 2100 నుండి క్రీ.పూ. 1700 మధ్యలో ఈ ప్రాంతంలో జనాభా దాదాపు ఐదింట మూడు వంతులు తగ్గిందని అంచనా.<ref>{{cite journal|last=Thompson |first=William R. |year=2004 |title=Complexity, Diminishing Marginal Returns and Serial Mesopotamian Fragmentation |journal=Journal of World Systems Research |url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |format=PDF |doi=10.5195/jwsr.2004.288 |volume=10 |pages=612–652 |issue=3 |url-status=unfit |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120219134627/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |archivedate=February 19, 2012 }}</ref> దీనితో అకేడు భాష మాట్లాడే ప్రాంతాల్లో జనాభా పెరిగి, సుమేరు భాష ప్రధానంగా ఉన్న ప్రాంతాలలో జనాభా గణనీయముగా తగ్గినది. క్రమంగా సుమేరు మాతృభాషగా అంతరించిపోయి గ్రాంథిక భాషా, ధార్మిక భాషగా మిగిలింది. ఇబ్బి-సిన్ (క్రీ.పూ 2028–2004) పాలనలో ఈలములు దండయాత్రతో ఊర్ స్వాధీనం చేసుకున్న తరువాత {{citation needed|reason=Doesn't cite any evidence of sack of Ur?|date=October 2015}}, సుమెర్ అమోరీయుల పాలనలోకి వచ్చింది. 20 – 18 వ శతాబ్దాల్లో స్వతంత్ర అమోరు రాజ్యాలు "ఇసిన్ రాజవంశం"గా రాజ జాబితాలో చేర్చబడ్డాయి. క్రీ.పూ. 1800లో హమ్మురాబి ఆధ్వర్యంలో బాబిలోనియా విస్తరణతో ఈ వంశము యొక్క శకం ముగిసింది. తరువాతి కాలాల్లో అస్సిరియా, బాబిలోనియాలను పాలించిన రాజుల్లో కొంతమంది అరుదుగా సార్గోనిక రాజుల బిరుదు ఐన "సుమేరూ, అకేడు ప్రాంతాలకు రాజు"ను తమకు ఆపాదించుకున్నారు. ఇందుకు ఒక ఉదాహరణ సుమారు క్రీ.పూ 1225లో అస్సిరియాను పాలించిన మొదటి టుకుల్టీ నినుర్టా‌. ==జనాభా== సుమేర్లోని అతిపెద్ద నగరాల్లో ఒకటైన ఉరుక్ వైభవము తారాస్థాయిలో ఉన్నప్పుడు, నగర జనాభా 50,000-80,000 ఉండేదని అంచనా వేయబడింది. <ref>[https://archive.is/20150411005800/http://proteus.brown.edu/mesopotamianarchaeology/ Harmansah, Ömür, The Archaeology of Mesopotamia: Ceremonial centers, urbanization and state formation in Southern Mesopotamia, 2007, p.699]</ref> సుమేర్లో ఇతర ప్రముఖ నగరాలు ఉండడమూ, పెద్దసంఖ్యలో వ్యవసాయ జనాభా ఉండడాన్నీ బట్టి చూస్తే, సుమేరు జనాభా సుమారుగా 8 నుండి 15 లక్షల దాకా ఉండుంటుందని అంచనా. ఇదే సమయంలో ప్రపంచ జనాభా 2.7 కోట్లుగా అంచనా వేయబడింది.<ref>Colin McEvedy and Richard Jones, 1978, ''Atlas of World Population History'', Facts on File, New York, {{ISBN|0713910313}}.</ref> సుమేరు భాషకు వేరే ఏ భాషతోను పోలికలూ, సంబంధాలూ లేవు (లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్). ఐతే ఆ కాలములో తక్కువ సాంస్కృతికంగా తక్కువ ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడిన వేరే భాష ఉండేదనీ (substrate), ఆ భాష ఏమిటో ఈనాడు మనకి తెలియనప్పటికీ, సుమేరు భాషపై దాని ప్రభావాము తెలుస్తోందనీ (substrate effect), అనేక భాషాశాస్త్రవేత్తలు అభిప్రాయపడ్డారు. సుమేరులోని కొన్ని ప్రధాన నగరాలకు సుమేరు భాషకు చెందని పేర్లు ఉన్నాయి. ఇదే వీరి ప్రతిపాదనకు ఆధారము. ఈ పేర్లూ, వీరికి ముందు ఇక్కడ నివసించిన జనాల భాషలోనివని వీరి అభిప్రాయము.<ref name="Nemet-Nejat1998">{{cite book|author=Karen Rhea Nemet-Nejat|title=Daily life in ancient Mesopotamia|url=https://books.google.com/books?id=lbmXsaTGNKUC&pg=PA13|accessdate=29 November 2011|year=1998|publisher=Greenwood Publishing Group| isbn= 978-0313294976| page=13}}</ref> ఏదేమైనా దక్షిణ మెసొపొటేమియాలో ఉబైడు కాలం (క్రీ.పూ.5300–4700) నుండి మొదలుకొని సంస్కృతిలో పెను మార్పులేవీ చోటుచేసుకోలేదని పురావస్తు పరిశోధనలు తెలియజేస్తున్నాయి. ఇక్కడ స్థిరపడిన సుమేరు ప్రజలు టైగ్రిసు, యూఫ్రేటీసు నదుల కారణంగా సారవంతమైన ఈ ప్రాంతపు భూములను సాగుచేసి వ్యవసాయక్షేత్రాలుగా మార్చారు. ప్రాచీన సుమేరు భాషను మాట్లాడిన పురాతన సుమేరులు, ఉత్తర భాగాన నివసించిన రైతులని కొందరు పరిశోధకులు భావిస్తున్నారు. నీటిపారుదల వ్యవసాయ విధానాలను ఆకళింపు చేసుకున్న తరువాత వీరు దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చి ఉంటారని వారి భావన. సామర్రులు ఆదిమ నీటి పారదుల పద్ధతుల నుపయోగించి వ్యవసాయము చేసేవారు. టైగ్రీసూ, దాని ఉపనదుల పరీవాహక ప్రాంతాల్లో ఈ పద్ధతి వాడిన వారిలో వీళ్ళే మొదటివారు. క్రీ.పూ 5700–4900 ప్రాంతములో వీరికి మృణ్మయ పరిశ్రమలుండేవని తెలుస్తోంది. చోగ మామీ మృణ్మయ పాత్రల్లో సామర్రపు పద్ధతులూ, సుమేరు పద్ధతులూ (డు కాలమునాటి) కూడా కనిపిస్తాయి. 1980 లలో ఫ్రెంచివారు జరిపిన త్రవ్వకాలలో లాస్సాకు సమీపంలోని టెల్ అవేలి (ఓయిల్లె, ఓయులి) వద్ద ఉబైడు కాలనికి పూర్వము తయారైన పాత్రలు ఎనిమిది స్థాయిలలో లభ్యమయ్యాయి. ఇవి సామర్రపు పాతరలను పోలి ఉన్నాయి. కనుక ఉత్తరాన వ్యవసాయ సంస్కృతిని అలవర్చుకున్న సామర్రులు, నీటి పారదుల నైపుణ్యమూ, శ్రామికుల చేత సేద్యాన్ని నడిపించడానికి కావలసిన సామాజిక వర్గీకరణా పొందాక, దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చుంటారని సిద్దాంతీకరించడమైనది. {{Citation needed|date=June 2011}} అరేబియా సముద్రతీరాన లభ్యమైన పనిముట్ల ఆధారంగా వేటాడడము, చేపలు పట్టడము ద్వారా బతుకుతున్న అక్కడి స్థానికులే నెమ్మదిగా వ్యవసాయాధారిత సమాజాన్ని నిర్మించుకున్నారని మరికొందరు అభిప్రాయపడ్డారు. మంచుయుగానికి చివరిలో జలప్రళయానికి ముందు పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతంలో నివసించిన ప్రజలే సుమేరులని జురిస్ ౙరిఞ్శ విశ్వసిస్తున్నారు.<ref>{{Cite web | url=http://www.ldolphin.org/eden/ | title=Has the Garden of Eden been located at last? | website= | access-date=2018-12-21 | archive-url=https://web.archive.org/web/20051029101558/http://www.ldolphin.org/eden/ | archive-date=2005-10-29 | url-status=dead }}</ref> ==సంస్కృతి == ===సాంఘిక, కుటుంబజీవితం === [[File:Upper part of a gypsum statue of a Sumerian woman. The hands are folds in worship. Circa 2400 BCE. From Mesopotamia, Iraq. The British Museum, London.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2400 నాటి ఈ హరశోఠపు శిల్పంలో చేతులు జోడించి ప్రార్థిస్తున్న సుమేరు మహిళను చూడవచ్చు. ఇది ప్రస్తుతం లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] [[File:Reconstructed sumerian headgear necklaces british museum.JPG|thumb|right|సుమేరు మహిళల సమాధుల్లో దొరికిన వస్తువుల ఆధారంగా పునర్నిర్మించిన శిరోభూషణమూ, కంఠహారాలూ.]] సుమేరు కాల ఆరంభ దశలో ఆదిమ చిత్రాలు ఆధారంగా ఈ క్రింది విషయాలు తెలుస్తున్నాయి:<ref name="Sayce"/> * "మృణ్మయ పాత్రల వాడుక చాలా ఎక్కువగా ఉండేది. గిన్నెలు, పూల జాడీలూ, వివిధరకాల వంటపాత్రలూ తయారు చేయబడుతూ ఉండేవి. తేనె, వెన్న, మద్యము, ద్రాక్షారసం వంటి ఒక్కొక పదార్థానికీ ప్రత్యేకంగా వాటిని నిల్వ చేసుకోవడానికి తయారైన పాత్రలుండేవి. మద్యాన్ని ఖర్జూర పళ్ళ నుండి తయారుచేసుండొచ్చు. కొన్ని పూల జాడీలకు కొనదేలిన కాళ్ళు ఉండేవి. x ఆకారములో ఉన్న కాళ్ళుండే బల్లలపై ఈ జాడీలనుంచేవారు. సమంగా నిలబడే జాడీలను చతుస్ర లేదా దీర్ఘ చతుస్రాకారాల్లో ఉండే చెక్క బల్లల పై ఉంచేవాణరు. నూనె జాడి, బహుశా పదార్థాలను నిల్వ ఉంచే ఇతర జాడిలకు కూడా, మట్టితో మూతచుట్టూ మూసివేసేవారు. ఈ పద్ధతి ప్రాచీన ఈజిప్టులో కూడా ఉంది. ఈ మట్టి పాత్రలను అనుకరిస్తూ, రాతితో పూలజాడీలనూ, గిన్నెలనూ తయారుచేసేవారు." * "ఈకలతో చేసిన తురాయిని పెట్టుకునేవారు. మంచాలూ, ఎత్తుపీటలు, కుర్చీలూ వాడేవారు. వీటి కాళ్ళు ఎద్దు కాళ్ళలాగా ఉండేవి. అగ్ని-స్థలాలు, హోమగుండాలు ఉండేవి." * "కత్తులు, పిడిసాన, ఉలి, ఇంకా ఒక రంపం లాంటి పరికరమూ వీరు వాడేవారు. ఈటెలు, బాణాలు, ధనుస్సులూ, బాకులు (గురిచూసి విసిరే చిన్న కత్తి) యుద్ధంలో ఉపయోగించబడ్డాయి కానీ ఖడ్గాలు వాడారనడానికి ఆధారాలు లేవు. " * "వ్రాసేందుకు ఫలకాలు వాడేవారు. చురకత్తి (బాకు) అలుగును లోహముతో చేయగా, పిడి చెక్కతో తయారుచేసేవారు. బంగారు హారాలు వాడేవారు." * "చంద్రమానంతో కాలగణన లెక్కించబడింది." సుమేరు సంగీతానికి సంబంధించి చాలా సమాచారము లభించింది. వేణువూ, లైరు అనే ఒక తంత్రీ వాయిద్యము ఉపయోగించబడ్డాయి. లైరు అనగా ప్రాచీన వీణ (ఆధునిక వీణ కాదు) వంటిది. వీరి వాయిద్యాలలో నేటి కాలములో అందరూ ఎరిగినవి ఉర్ లైరులు.<ref name="Goss_2017_mesopotamian_flutes">{{cite web |last=Goss |first=Clint |title=Flutes of Gilgamesh and Ancient Mesopotamia |url=http://www.Flutopedia.com/mesopotamian_flutes.htm |date=15 April 2017 |website=Flutopedia |access-date=14 June 2017 }}</ref> లాఘాష్ రాజు ఉరుకాగినా (సుమారు క్రీ.పూ. 2300) అప్పటి ఆచారమైన బహుభర్త్రుత్వాన్ని రద్దు చేశారని శాసనాలు తెలియజేస్తున్నాయి. బహుభర్త్రుత్వానికి పాల్పడిన స్త్రీని ఆమె నేరము చెక్కబడ్డ రాళ్ళతో కొట్టి చంపాలని ఆయన చట్టము చేసారు. .<ref>[https://books.google.com/books?id=mpjk74blFDgC&pg=PA62&dq=urukagina+%22two+men%22&client=firefox-a&sig=29we4cFBrgMpJ9qsy4zjpCywAQY ''Gender and the Journal: Diaries and Academic Discourse'' p. 62] by Cinthia Gannett, 1992</ref> {{multiple image | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరు యువరాణీ (సుమారు క్రీ.పూ 2150) | total_width=350 | image1 = Sumerian princess of the time of Gudea circa 2150 BCE.jpg | caption1 = {{center|గుడియా కాలము నాటి (సుమారు క్రీ.పూ 2150) సుమేరు యువరాణీ.}} | image2 = Sumerian princess of the time of Gudea 2150 BCE. Louvre Museum AO 295.jpg | caption2 = {{center|శిల్పం యొక్క ముందు భాగము<br />లూవ సంగ్రహశాల AO 295.}} | footer= }} సుమేరు సమాజము పురుషాధిక్య సమాజము. అలాగే సామాజిక వర్గీకరణ ఉండేది. సుమేరు స్మృతులలో మనకి దొరికిన వాటిలో పురాతనమైనది ఉర్-నమ్ము స్మృతి. ఇది మూడవ ఉర్ కాలము నాటిది. ఈ స్మృతిని అధ్యయనము చేయడము ద్వారా ఆనాటి సామాజిక నిర్మాణము పై ఒక మౌలిక అవగాహన వస్తుంది. లు-గాలు ("గొప్ప వ్యక్తి" లేదా రాజు) కింద రెండు ప్రాథమిక వర్గాలుగా సమాజంలోని వారందరూ వర్గీకరించబడ్డారు: "లు" లేదా స్వేచ్ఛకలిగిన వ్యక్తీ, బానిస (పురుషుడు ఐతే ఆరాడ్, స్త్రీ ఐతే జెమి). 'లు' కొడుకును పెళ్ళికి ముందు డుము-నిటగా పిలుస్తారు. ఒక స్త్రీ (మునుస్)ను పెళ్ళికి ముందు కూతురిగా (డూము-మి), పెళ్ళి తర్వాత భార్య (డామ్)గా, భర్త చనిపోతే విధవగా (నుమసు) గుర్తిస్తారు. ఒక విధవ అదే తెగకు చెందిన మరో వ్యక్తిని మళ్ళీ పెళ్ళి చేసుకోవచ్చు. వివాహాలు సాధారణంగా వధూవరుల తల్లితండ్రుల చేత నిర్ణయించబడేవి<ref name=Kramer1963>{{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=The Sumerians: Their History, Culture, and Character|date=1963|publisher=The Univ. of Chicago Press|isbn=978-0-226-45238-8|url=https://archive.org/details/sumerianstheirhi00samu|url-access=registration}}</ref>{{rp|78}}. నిశ్చితార్థములో ఇరు పక్షాలూ పెళ్ళి నిశ్చయమైనట్లు మట్టి ఫలకాలపై నమోదు చేయించేవారు.<ref name=Kramer1963/> పెళ్ళికొడుకు పెళ్ళికూతురి తండ్రికి కానుకలివ్వగానే పెళ్ళికి చట్టబద్దత వస్తుంది.<ref name=Kramer1963/> సంతోషకరమైన దాంపత్యాన్ని వర్ణిస్తూ ఒక భర్త, తన భార్య తనకు ఎనిమిది మంది కొడుకులనిచ్చినప్పటికీ, ఇంకా తనతో సంభోగించడానికి ఆసక్తి చూపుతుందని చెప్పాడని ఒక సుమేరు నానుడి.<ref name="NemetNejat">{{citation|last=Nemet-Nejat|first=Karen Rhea|author-link=Karen Rhea Nemet-Nejat|date=1998|title=Daily Life in Ancient Mesopotamia|publisher=Greenwood|series=Daily Life|isbn=978-0-313-29497-6|page=[https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132 132]|url=https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132}}</ref> సుమేరులు పెళ్ళికి ముందు లైంగిక సంబంధాలను ఆమోదించినట్లుగా కనిపించదు.<ref>''Celibacy in the Ancient World: Its Ideal and Practice in Pre-Hellenistic Israel, Mesopotamia, and Greece'' by Dale Launderville, p. 28</ref> సుమేరు భాషలో కానీ, అకేడు భాషలో కానీ, కన్యత్వము అనే పదానికి సమానార్థకము లేదు. వీరు కన్యత్వం అనే భావనను సంభోగింపబడని, సంభోగానికి గురికాబడని, పురుషాంగము తెలియని స్త్రీ అనే వాక్యాలు వాడి వ్యక్తపరిచేవారు.<ref name="Cooper">{{cite book|last1=Cooper|first1=Jerrold S.|article=Virginity in Ancient Mesopotamia|title=Sex and Gender in the Ancient Near East: Proceedings of the 47th Rencontre Assyriologique Internationale, Helsinki|year=2001|location=Baltimore, Maryland|publisher=Johns Hopkins University Press|url=http://krieger2.jhu.edu/neareast/pdf/jcooper/jc%20Virginity.pdf|isbn=978-951-45-9054-2}}</ref>{{rp|91–93}} అకేడు వైద్య గ్రంథాల్లో పేర్కొనబడిన షిషితు అనే పదము కన్నెపొరను సూచిస్తుందా లేక మరేదైనా అర్థముందా అనేదానిపై స్పష్టత లేదు. ఐతే మహిళ కన్యత్వాన్ని నిర్ణయించడములో తరువాతి కాలపు మధ్యప్రాచ్య సంస్కృతులతో పోల్చితే కన్నెపొర పాత్ర చాలా తక్కువ అనిపిస్తుంది.<ref name="Cooper"/>{{rp|92}} కన్యత్వము విషయములో స్త్రీ మాటలకే ప్రాధాన్యత ఎక్కువ ఉండేది.<ref name="Cooper"/>{{rp|91–92}} ప్రాచీన ఆధారాలను బట్టి సుమేరులు శృంగారము పట్ల చాలా ఉదార వైఖరి కలిగియున్నారని తెలుస్తోంది.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> లైంగిక కట్టుబాట్లు నైతికత మీదకంటే, ఫలానా సంబంధము వారిని మతకర్మలలో పాల్గొనలేని విధంగా మైలు పరిచే అవకాశమెంత అనే విషయము మీద ఆధారపడి ఉండేవి.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఇక వీరు స్వయంతృప్తి లైంగిక పటుత్వాన్ని పెంచుతుందని నమ్మేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> సొంతంగానూ, అలాగే వారి లైంగిక భాగస్వాములతో కలిసీ కూడా స్వయంతృప్తి పొందేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> గుదమైదునము కూడా వీరికి ఆమోదయోగ్యమే.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఎంతూకు పూజారులైన స్త్రీలకు పిల్లల్ని కనడము నిషిద్దము.<ref name="Leick2013">{{citation|last=Leick|first=Gwendolyn|title=Sex and Eroticism in Mesopotamian Literature|publisher=Routledge|year=2013|isbn=978-1-134-92074-7|location=New York |page=219|orig-year=1994|url=https://books.google.com/books?id=WKoWblE4pd0C&pg=PA64}}</ref><ref name="NemetNejat"/> కనుక వీరు గుదమైదునములో ఎక్కువగా పాల్గొనేవారు.<ref name="Leick2013"/><ref name="Dening1996"/><ref name="NemetNejat"/> ===భాష, లిపి === [[File:Early writing tablet recording the allocation of beer.jpg|thumb|బీరు కేటాయింపులను నమోదు చేయడానికి వాడిన వ్రాత ఫలకం. క్రీ.పూ 3100–3000 కాలం నాటిది.]] [[File:P1150884_Louvre_Uruk_III_tablette_écriture_précunéiforme_AO19936_rwk.jpg|thumb|శరాకార లిపికి ఆధారమైన సంకేత చిత్రాలు గల సున్నపురాతి ఫలకం. క్రీ.పూ 4వ సహస్రాబ్ది నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Development of writing.jpg|thumb|వ్రాత అభివృద్ధి ప్రక్రియ యొక్క ప్రామాణిక శాస్త్రీయ పునర్నిర్మాణం. నేటి లిపుల పుట్టుకలో శరాకార లిపి పాత్రను కూడా ఇందులో మనం చూడవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Barraclough |first1=Geoffrey |last2=Stone |first2=Norman |title=The Times Atlas of World History |date=1989 |publisher=Hammond Incorporated |isbn=978-0-7230-0304-5 |page=[https://archive.org/details/isbn_9780723003045/page/53 53] |url=https://archive.org/details/isbn_9780723003045 |url-access=registration }}</ref><ref>{{cite book |last1=Senner |first1=Wayne M. |title=The Origins of Writing |date=1991 |publisher=University of Nebraska Press |isbn=978-0-8032-9167-6 |page=77 |url=https://books.google.com/books?id=Kc4xAlunCSEC&pg=PA77 }}</ref>]] సుమేరు పురావస్తు పరిశోధనల్లో కనుగొన్నవాటిల్లో అన్నిటికంటే ముఖ్యమైనవి, శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉన్న మట్టి ఫలకాలు. ఇవి పెద్ద సంఖ్యలో దొరికాయి. సుమేరు సంస్కృతిలో వ్రాత అభివృద్ధి అవ్వడము అనేది చారిత్రకాంశాలను పొందుపరచడములోనే కాక, ఇతిహాస కవితలూ, కథలూ అలాగే ప్రార్థనలూ, చట్టాల వంటి వివిధ రకాల సాహిత్యాన్ని సృష్టించే క్రమములో మానవాళి చరిత్రలోనే గొప్ప మైలురాయిగా పరిగణించబడుతుంది. మొదట్లో బొమ్మలు, అనగా గూఢచిత్రాలు వాడినప్పటికీ, కొద్ది కాలములోనే శరాకార లిపీ, ఆ తదుపరి పదసంజ్ఞలూ (ఆలోచనలను వ్యక్తపరిచేందుకు గుర్తులు) వాడబడ్డాయి. తడి మట్టిపై త్రిభుజాకారపు రెల్లుతో వ్రాసేవారు. సుమేరు భాషలో కొన్ని వేల వ్రాతలు బయటపడ్డాయి. వ్యక్తిగత, వ్యాపార లేఖలు, రసీదులు, పద కోశాలూ, చట్టాలు, శ్లోకాలు, ప్రార్థనలు, కథలు, రోజువారీ లెక్కల వంటివి ఉన్నాయి. మట్టి పలకల గ్రంథాలయాలు కనుగొనబడ్డాయి. స్మారక శాసనాలూ, అలాగే విగ్రహాలు లేదా ఇటుకలు వంటి వివిధ వస్తువులపై వ్రాతలూ సర్వసాధారణము. శిక్షణలో భాగంగా లేఖకులు (వ్రాయసగాళ్ళు) ఒక్కొక గ్రంథాన్నీ అనేక సార్లు గ్రంథస్తము చేయడముతో, చాలా గ్రంథాలవి అనేక ప్రతులు మనకు దొరికాయి. సెమిట సమాజములో కూడా వాడుక భాష సెమిట భాష ఐనప్పటికీ చాలా కాలము పాటు మతసంబంధ అలాగే చట్టసంబంధ కార్యకలాపాలకు సుమేరు భాష వాడుకలో ఉంది. శరాకార లిపిలో వ్రాయబడ్డ వాటిల్లో ముఖ్యమైనది 'గిల్గమేష్' అనే ఒక సుదీర్ఘ కావ్యము. ఉరుక్ శిథిలాల్లో లభ్యమైన ఈ కావ్యము ప్రామాణిక శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉంది. ఇది రెండవ ఆదిమ వంశపు కాలంలో పాలించిన గిల్గమేష్ (అకేడు భాషలో) ("బిల్గమేష్ (సుమేరులో)") అనే రాజు గురించి చెబుతుంది. ఈ కథలో గిల్గమేషు, అతని సహచరుడు ఎన్కిడుల కాల్పనిక సాహసాలు ఉన్నాయి. అనేక మట్టి పలకలపై వ్రాయబడ్డ ఈ కథ మనకు తెలిసినంతలో చరిత్రలోనే మొట్టమొదటి సారి వ్రాయబడ్డ కాల్పనిక సాహిత్యముగా గుర్తింపు పొందింది. సుమేరు భాషకు దగ్గరగా ఉన్న భాష ఏదీ లేదు. కనుక ఇది ఏ భాషా కుటుంబానికీ చెందదు. ఇలాంటి భాషను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్‌గా పిలుస్తారు (ఒంటరి భాష అని అర్థము).అకేడు భాష మాత్రము ఆఫ్రోయాసియాటిక్ భాషా కుటుంబంలో సెమిటిక్ విభాగానికి చెందినది. సుమేరు భాష యొక్క భాషా కుటుంబాన్ని కనుక్కోవడానికి జరిగిన అనేక ప్రయత్నాలు ఫలించలేదు. సుమేరు భాషలో పదముకు ఉపసర్గలూ, ప్రత్యయాలు వంటివి చేరడము ద్వారా అర్థము మారుతుంది. ఇలాంటి భాషలను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో అగ్లుటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ అంటారు. అనేక శాస్త్రజ్ఞులు సుమేరు భౌగోళిక అంశాలూ, వివిధ కళలూ, వ్యవసాయ విధానాలూ పరిశీలించి ఒక తక్కువ (substratum) లేదా సమాన పలుకుబడి (adstratum) కలిగిన భాష యొక్క ప్రభావమీ సుమేరు భాషపై ఉందని ప్రతిపాదించారు. ఈ ఊహాజనిత భాషకి ప్రోటో-యుఫ్రేటీయ భాష లేదా ప్రోటో-టైగ్రీయ భాషగా పేరు పెట్టారు. ఐతే ఈ ప్రతిపాదనను వ్యతిరేకించే శాస్త్రవేత్తలు కూడా చాలా మంది ఉన్నారు. ప్రాచీన సుమేరు వ్రాతలు, వ్రాయసగాళ్ళు తాము విషయాన్ని గుర్తుపెట్టుకోవడానికి ఊతంగా కొన్ని ముఖ్య పదాలు మాత్రము వ్రాసిపెట్టుకున్న సంగ్రహ రూపాలు. వీటిని వ్రాసేది తమ వ్యక్తిగత వాడుకకే కనుక ఇవి వ్యాకరణ నియమాలననుసరించక, గజిబిజిగా ఉంటాయి. అందువలన ఈ ప్రాచీన వ్రాతలనర్థము చేసుకోవడము చాలా కష్టము<ref>{{Cite book|title=The Oxford Handbook of the History of Linguistics|last=Allan|first=Keith|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0191643439|location=Oxford|pages=56–57}}</ref> క్రీ.పూ. 3 వ–2 వ సహస్రాబ్ది సమయానికి క్రమంగా వాడుక భాషగా సుమేరు స్థానాన్ని అకేడు భాష ఆక్రమించుకుంది .<ref name="woods">Woods C. 2006 [http://oi.uchicago.edu/pdf/OIS2.pdf “Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian”]. In S.L. Sanders (ed) ''Margins of Writing, Origins of Culture'': 91–120 Chicago</ref> అయితే సా.శ.. 1 వ శతాబ్దం వరకు సుమేరు భాష బాబిలోనియా, అస్సీరియాలో పవిత్ర, గ్రాంథిక, శాస్త్రీయ భాషగా వాడబడింది.<ref>{{cite book|last=Campbell|first=Lyle|title=A glossary of historical linguistics|url=https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191|year=2007|publisher=Edinburgh University Press| isbn=978-0748623792|author2=Mauricio J. Mixco |page=[https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191/page/n202 196]}}</ref> <gallery widths="170px" heights="170px"> Cuneiform tablet- administrative account with entries concerning malt and barley groats MET DP293245.jpg|శరాకార లిపిలో యవ నాణేల లెక్కలు వ్రాసి ఉన్న లెక్కలఫలకము. క్రీ.పూ 3100–2900 నాటిది. న్యూయార్క్ ‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. Bill of sale Louvre AO3766.jpg|షురుప్పక్‌లో పొలాన్నీ, ఇంటినీ అమ్మకానికి పెడుతూ ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది Stele of Vultures detail 02.jpg|'సున్నపురాతిపై చెక్కబడ్డ రాబందుల శిలాఫలకం. సుమారు క్రీ.పూ 2450 లోనిది‌. దీన్ని 1881లో గిర్సూలో (ఇరాక్‌లోని ఆధునిక టెల్ టెలోహ్) జరిపిన తవ్వకాల్లో ఎడ్వర్డ్ డీ సార్ౙెక్ కనుగొన్నారు. లూవ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. </gallery> ===మతం === [[File:Ebih-Il Louvre AO17551 n01.jpg|upright=0.8|thumb|క్రీ.పూ 24వ శతాబ్ది నాటి ప్రార్థనలో ఉన్న సుమేరు పురుషుడి శిల్పం (ఆధునిక తూర్పు సిరియాలో దొరికింది)]] {{multiple image|perrow=2|total_width=400|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header =సుమేరు మతము | image1 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (adjusted for perspective).jpg | caption1 = ఉర్ గుడిలో ఆసీనుడైన దేవునికి అర్ఘ్యము సమర్పణను చూపిస్తున్న శిల్పము. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | image2 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (libation detail).jpg | caption2 = ఉర్‌లోని గుడిలో అర్ఘ్యమును సమర్పిస్తున్న నగ్న పూజారి. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | footer= }} సుమేరులు వారికి సంబంధించిన అన్ని విషయాలనూ దైవానికి ఆపాదించేవారు. మరణం, దైవాగ్రహము వంటి విషయాలలో తాము అశక్తులమని విశ్వసించేవారు.<ref name=Kramer1963/> సుమేరు మతవిశ్వాసాల ప్రకారము విశ్వసృష్టికి మూలమైన వృత్తాంతాలు రెండు. ఈ వృత్తాంతాలే వీరి మతానికి మూలస్తంభాలు. మొదటి వృత్తాంతము ప్రకారము సృష్టి అనేది కొన్ని పవిత్రమైన వివాహాలు ఫలితంగా ఉద్భవించింది. ఈ వివాహాల ఫలితంగా వ్యతిరేక శక్తులకు ప్రతీకలైన స్త్రీ, పురుష దైవిక అంశల సంగమము జరిగింది. ఈ సంగమమే సృష్టికి మూలము. ఈ పవిత్ర వివాహ నమ్మకము యొక్క ప్రభావము మెసొపొటేమియలో తర్వాతి నాగరికతల్లోని మత విశ్వాసాలపై ఉంది. అకేడు మతములో సృష్టి వృత్తాంతాన్ని ఎనుమ ఎలిష్‌గా వ్యవహరిస్తారు. దీని ప్రకారము మంచినీటి దేవుడూ, పురషాంశ ఐన అబ్ౙు, ఉప్పునీటి దైవమూ, స్త్రీ అంశ ఐన తియామత్‌ల కలయిక సృష్టికి మూలము. ఈ కలయికతో జనియించిన వారు లాహ్మ్, లహ్మూలు. వీరిని బురదమయమైన వారు/మట్టితో నిండినవారిగా పిలుస్తారు. ఈ పేర్లను ఎరీడులో ఎంకి దేవాలయమైన ఈ-అబ్ౙులోని ద్వారపాలకులకు బిరుదులుగా ఇచ్చేవారు. యుఫ్రటీసు సముద్రములో కలిసే చోట, నదిలో కొట్టుకొచ్చిన మట్టితో చిన్న, చిన్న దీవులు ఏర్పడతాయి. ఈ ప్రక్రియను తలపించేలా రెండో పవిత్ర వివాహ జరిగింది. ఈ వివాహ ప్రతిఫలాలే అన్షార్ (ఆకాశపు ఇరుసు), కిషార్‌లు (భూమి యొక్క ఇరుసు). వీరిద్దరి పసంతానమే అను (ఆకాశము), కీ (భూమి)లు. మరో ముఖ్యమైన పవిత్ర వివాహము పర్వతాలకు దేవి ఐన నిన్హుర్సాగ్‌కు, మంచినీటికి అధిపతీ, ఎరీడు నగర దైవమైన ఎంకికీ మధ్య జరిగింది. వీరి కలయిక భూమికి పచ్చదనాన్నీ, పచ్చిక బయళ్ళనూ ప్రసాదించింది. సుమేరు సంస్కృతి ఏర్పడ్డ తొలి దశలో దక్షిణాన ఉన్న ఎరీడు ముఖ్య ఆధ్యాత్మిక కేంద్రంగా ఉండేది. ఐతే చరిత్ర వ్రాయబడడము మొదలైన తొలినాళ్ళలోనే మధ్య భాగములోని నిప్పూరు నగరము ఎరీడు స్థానాన్ని ఆక్రమించుకుంది. తర్వాత సుమేరు నాగరికత ఉన్నంత కాలమూ, ఈ నగరము తన స్థానాన్ని నిలుపుకుంది. ఇక్కడి పూజారులకు ఇతర నగర-రాజ్యాలమీద రాజకీయ అజమాయిషీ ఉండేది. ====దేవుళ్ళు ==== [[File:Ea (Babilonian) - EnKi (Sumerian).jpg|thumb|upright=1.3|క్రీ.పూ 2300 ప్రాంతం నాటి అకేడు ముద్ర. ఇందులో మనం వారి దేవుళ్ళైన ఇనానా, ఉటు, ఎంకీ, ఇసిముద్‌లను చూడవచ్చు.]] సుమేరులు దేవుళ్ళు అనేకులనీ (బహుదేవతావాదము), మానవ రూపాలు కలవారనీ విశ్వసించారు. ప్రతీ నగర రాజ్యానికీ ప్రత్యేకముగా నగర దేవతలూ, వారికి అంకితమైన నగర రాజులూ, మతాధికారులూ ఉండేవారు. ఐతే ఆయా నగర దేవతల ఆరాధన, ఆ నగరానికే పరిమతమవ్వాలని లేదు. ఒకే దైవము వివిధ నగరాల్లో పూజలందుకునేవారు. మతవిశ్వాసాలను గ్రంథస్తము చేసిన మొట్టమొదటి సమాజాల్లో సుమేరులు కూడా ఒకరు. కనుక వీరి విశ్వాసాలు మెసొపొటేమియాలోని తదుపరి నాగరికతల మతం, నమ్మకాలూ, జ్యోతిషశాస్త్రాలను ప్రభావితము చేసాయి. సుమేరులు ఆరాధించే దేవుళ్ళు: * వీరు స్వర్గాధిపతిని 'ఆన్‌'గా పిలుస్తారు. ఆకాశాన్ని కూడా సుమేరు భాషలో ఆన్ అనే అంటారు. ఆన్ దేవేరి 'కీ' (భూమికి ప్రతీక) * దక్షిణాన ఉన్న ఎరిదులోని ఆలయంలో ఉండే ఎంకి. సంక్షేమానికీ, జ్ఞానానికి దైవంగా, భూగర్భ జలాలకు అధిపతిగా, వ్యాధుల నుండి స్వస్థత చేకూర్చే శక్తి కలవాడిగా ఆరాధించబడ్డాడు. మానవాళికి మిత్రుడైన అతడు, మనుష్యులకు కళలు, శాస్త్రాలూ, నాగరిక బుద్ధులూ ప్రసాదించాడు. మొట్టమొదటి చట్టస్మృతి కూడా ఇతని సృష్టిగా భావించబడింది. * ఎన్లిల్ తుఫాను, వాయువూ, వర్షాలకు దేవుడు.<ref name=ColemanDavidson2015>{{citation|last1=Coleman|first1=J.A.|last2=Davidson|first2=George|title=The Dictionary of Mythology: An A–Z of Themes, Legends, and Heroes|date=2015|publisher=Arcturus Publishing Limited|location=London, England|isbn=978-1784044787}}</ref> నిప్పూరు నగర దేవుడైన ఆయన సుమేరుల ప్రధానదైవంగా ఆరాధించబడ్డాడు.<ref name=ColemanDavidson2015 />{{rp|108}}<ref>{{citation|first=Samuel Noah|last=Kramer|title=The Sumerian Deluge Myth: Reviewed and Revised|journal=Anatolian Studies|volume=33|date=1983|pages= 115–121|jstor=3642699|doi=10.2307/3642699}}</ref>{{rp|115–121}} ఆయన దేవేరి నిన్లిల్. ఈమె దక్షిణపవనాలకు దేవత.<ref>{{citation|last1=Black|first1=Jeremy A.|last2=Cunningham|first2=Graham|last3=Robson|first3=Eleanor|title=The Literature of Ancient Sumer|url=https://books.google.com/books?id=a1W2mTtGVV4C&pg=PA106|date=2006|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0199296330}}</ref>{{rp|106}} * ఇనాన ప్రేమకు, శృంగారానికి, యుద్ధానికి దేవత.;<ref name=WolksteinKramer1983/>{{page needed|date=July 2017}}<ref name="Black">Black, Jeremy; Green, Anthony (1992), ''[[iarchive:gods-demons-and-symbols-of-ancient-mesopotamia-an-illustrated-dictionary 202012|Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary]]'', University of Texas Press, {{ISBN|0-292-70794-0}}</ref>{{rp|109}}శుక్ర గ్రహానికి ఈమె దేవ రూపము. ఉరుక్ నగర మందిరములో ఆన్‌తో పాటు ఈమె కూడా పూజలందుకునేది. తమకు దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకున్న రాజులు, ఇనానా, డుముౙిడ్‌ల వివాహ ఘట్టాన్ని, తాము పూజారిణులను వివాహమాడడము ద్వారా ప్రదర్శించి ఉండవచ్చు.<ref name=Black/> * సూర్య భగవానుడు ఐన ఉతు. ఇతడు దక్షిణాన లార్సా, ఉత్తరాన సిప్పర్లలో నగరదేవునిగా కొలవబడేవాడు. * ఉర్ నగరదేవుడూ, చంద్రభగవానుడూ ఐన సిన్ [[File:Genealogy of Sumero-Akkadian Gods.jpg|thumb|upright=2.05|left|సుమేరులూ, తొలినాటి అకేడ్ల దేవగణము]] వీరంతా ప్రధాన దేవుళ్ళు. ఆపైన వందల కొద్దీ చిన్న, చిన్న దేవతలు ఉన్నారు. సుమేరు దేవతలు వివిధ నగరాలతో అనుసంధానించబడి ఉంటారు. ఈ నగరాల రాజకీయ ప్రాముఖ్యతతో పాటే మతపరంగా వారి ప్రాముఖ్యతా మారుతుండేది. దేవుళ్ళు వారికి సేవ చేయించుకొనుటకై బంకమట్టితో మనుష్యులను సృష్టించారు అని సుమేరుల విశ్వాసము. దేవాలయాలు నీటిపారుదల వ్యవసాయానికి అవసరమైన శ్రమదాన కార్యక్రమాలు నిర్వహించేవి. పౌరులందరూ ఆలయానికి కొంత శ్రమదానం చేయడము తప్పనిసరి. ఐతే వెండి చెల్లించడం ద్వారా వారు ఈ బాధ్యత నుండి విముక్తులవ్వవచ్చు. ====విశ్వము ==== విశ్వము ఒక పెద్ద గుమ్మటంతో కప్పబడ్డ సమాంతర బింబమని సుమేరులు నమ్మేవారు. మరణము తరువాత మనిషి శోకతప్తమైన అధోలోకములోకి కుప్పకూలి, అక్కడ అనంతకాలాల పాటు గిడిమ్ అనే ఒక అధమ ప్రేతము వలె పడి ఉండవలెనని నమ్మేవారు.<ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy |authorlink1=Jeremy Black (assyriologist) |last2=Green | first2=Anthony |title= Gods, Demons, and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary |date=1992 |publisher=University of Texas Press |isbn=978-0292707948}}</ref> విశ్వం వీరిచే నాలుగు భాగాలుగా విభజించబడింది: * ఉత్తరాన కొండప్రాంతంలో నివసిస్తున్న సుబర్తులు. వీరిపై బానిసలు, కలప, ఇతర ముడి పదార్థాల కొరకు అడపాదడపా దాడులు చేసేవారు. * పశ్చిమాన గుడార వాసులైన మార్టులు. వీరు పురాతన సెమిట భాష మాట్లాడే ఆదిమానవులు. వీరు మేకలూ, గొర్రెలను కాచుకుంటూ బ్రతికే ఒక సంచార జాతి. * దక్షిణాన డిల్మున్ అనే వాణిజ్య రాజ్యము. ఇది మరణించిన వారి భూమిగా, సృష్టి జరుగు ప్రదేశముగా చెప్పబడింది.<ref name="Carl Phillips 2013">Geoffrey Bibby and Carl Phillips, ''Looking for Dilmun'' (London: Stacey International, 1996; reprinted London: Knopf, 2013). {{ISBN|978-0-905743-90-5}}</ref> * తూర్పున ఈలములు. ప్రత్యర్థులైన వీరితో సుమేరులకు తరచూ యుద్ధాలు జరిగేవి. వారికి తెలిసిన ప్రపంచపు సరిహద్దులు: ఎగువ సముద్రం (మధ్యధరా సముద్రతీరం), దిగువ సముద్రం (పెర్షియన్ గల్ఫ్), మెలుహ్హా (బహుశా సింధూ లోయ), రాగి నిక్షేపాలకు ప్రసిద్ధి చెందిన మగన్ (ఒమన్). ====ఆలయాలు ==== ప్రతి ౙీగ్గురాట్టుకూ (సుమేరుల దేవాలయాలు) ఒక ప్రత్యేకమైన పేరు ఉండేది. ౙిగ్గురాట్టుకు ఒక ముంగిలి ఉంటుంది. ముంగిలికి మధ్య భాగాన పరిశుద్ధులయ్యేందుకు ఒక కొలను ఉంటుంది.<ref>Leick, Gwendolyn (2003), Mesopotamia: The Invention of the City' (Penguin)</ref> దేవాలయానికి ఒక నడిమిసాల్పూ, దానికి ఇరువైపులా పక్కసాల్పులూ ఉంటాయి. పక్కసాల్పులకు చివరన పూజారులకు గదులుంటాయి. ఒక మూలన జంతుబలికి బలిపీఠం, శాకాహార సమర్పణ కొరకు ఒక బల్లా ఉంటాయి. ధాన్యాగారాలూ, గోదాములూ సాధారణంగా ఆలయాల సమీపంలో ఉండేవి. కొంతకాలం తర్వాత సుమేరులు అనేక పెద్ద పేద్ద దిమ్మలను ఒకదానిపైనొకటి కట్టి వాటిపైన గర్భగుడిని ఉంచసాగారు. ఇది నిర్మాణ విధానాల్లో ౙిగ్గురత్తు శైలిగా చెప్పబడుతుంది.<ref>Mark M. Jarzombek and Vikramaditya Prakash, ''A Global History of Architecture'' (London: Wiley, 2011), 33–39. {{ISBN|978-0-470-90248-6}}</ref><ref>Crawford, Harriet (1993), "Sumer and the Sumerians" (Cambridge University Press, (New York 1993)), {{ISBN|0521388503}}.</ref> ====అంత్యక్రియలు==== మరణము తరువాత మనుషులు శోకతప్తమైన అధోలోకములో మగ్గుతారని వీరి నమ్మకము. ఈ లోకము ఎరిష్కిగాల్ అనే దేవత పాలనలో ఉంటుంది. రాకపోకలను నిరోధించడానికి, వివిధ భూతాలు ఆరాజ్య ముఖద్వారంలో ఉండి కాపలా కాస్తుంటాయని విశ్వసించేవారు. మృతదేహాలను నగరం వెలుపల ఖననం చేసేవారు. అక్కడ మృతదేహాలను ఒక చిన్న మట్టిదిబ్బతో కింద పూడ్చి, భూతాలకి కొంత ఆహారమూ, ఇతర సమర్పణలను ప్రదానము చేసేవారు. సంపన్నులు డిల్మున్‌లో ఖననం చేసేవారు.<ref>Bibby Geoffrey and Carl Phillips (2013), "Looking for Dilmun" (Alfred A. Knopf)</ref> ఉర్ రాజశ్మశానములో ప్వాబి రాణిని పూడ్చినప్పుడు, ఆమె పరివారాన్ని కూడా నరబలిగా సమర్పించారని మనకు తెలుస్తోంది. ===వ్యవసాయం, వేట === సుమేరలు సుమారుగా క్రీ.పూ. 5000–4500 కాలములో వ్యవసాయ జీవనాన్ని అలవర్చుకున్నారు. అభివృద్ధి చెందిన నీటిపారుదల వ్యవస్థా, పెద్ద మొత్తములో సాగు, నాగలి వాడకము, సంవత్సరము పొడుగూతా ఒకే పంటను వెయ్యడమూ, నగరపాలక వ్యవస్థ నేతృత్వములో ప్రత్యేక వ్యవసాయ కార్మిక శక్తి నిర్వహణా వంటి అనేక ప్రధాన వ్యవసాయ విధానాలు ఈ ప్రాంతంలో వాడుకలో ఉండేవి. ఈ వ్యవస్థ కారణంగా దేవాలయ ఖాతాలను నిర్వహించాల్సి రావడమే వ్రాత అభివృద్ధికి దారితీసింది (సుమారుగా క్రీ.పూ.3500లో). [[File:Ur mosaic.jpg|thumb|upright=1.35|ఉర్ రాజ సమాధులలో దొరికిన కళాకృతి. లాపిస్ లజూలీ, నత్త గుల్లలతో తయారు చేయబడిన దీనిలో సుమేరు సమాజపు దైనందిన వ్యవహారాన్ని చూడవచ్చు.]] ఉరుక్ కాలంలోని చిత్రాల ఆధారంగా గొర్రెలు, మేకలు, పశువులు, పందుల వంటి పెంపుడు జంతువులను పెంచేవారని తెలుస్తోంది. వారు వారి ప్రాథమిక వాహనముగా గాడిదనూ ఇతర ఈక్విడ్‌లనూ, బరువులు లాగడానికి ఎద్దులనూ ఉపయోగించారు. "జంతువుల ఉన్ని (వెంట్రుకలతో)తో ఉన్ని దుస్తులు, తివాచీలూ తయారు చేయబడ్డాయి. ఇంటి చుట్టూ పరివేష్టిత తోటలలో చెట్లు, ఇతర మొక్కలు పెంచుకునేవారు. పొలాల్లో గోధుమలూ, బహుశా ఇతర ధాన్యాలు కూడా, సాగుచేయబడ్డాయి. నీరు పెట్టేందుకు [[ఏతాము]] ఉపయోగించబడింది. కుండీలూ, జాడీలలో కూడా మొక్కలను పెంచుకునేవారు "<ref name="Sayce"/> [[File:Issue of barley rations.JPG|thumb|ఉరుకాగినా రాజా ఏలుబడిలోని నాలుగో ఏటన (అనగా సుమారు క్రీ.పూ 2350) వ్రాయబడ్డ మట్టి ఫలకము. ఇందులో పిల్లలకూ, పెద్దలకూ మంజూరవుతున్న నెలవారీ యవ కేటాయింపుల వివరాలను శరాకార లిపిలో పొందుపరిచారు‌‌.]] బీరు త్రాగడము మొదలుపెటిన మొట్టమొదటి వారిలో సుమేరులొకరు. వీరు మద్యాన్ని తమ ముఖ్య పంట ఐన ధాన్యపు గింజలతో చేసేవారు. వారు గోధుమ, యవలూ, అలాగే మిశ్రమ ధాన్యాలతో కూడా బీర్లను తయారుచేశావారు. బీర్ల తయారీ వారి సంస్కృతిలో ముఖ్య భాగము. గిల్గమేష్ కావ్యములో ఎంకిడుకీ గిల్గమేష్ రాజ్యపు ఆహారాన్నీ, బీరునీ పరిచయము చేసే ఘట్టము ఇలా వర్ణించబడింది: "ఈ నేల ఆచారాన్ని అనుసరించి బీరును పుచ్చుకో ... అతను ఏడు చెంబుల బీరు త్రాగి బెరుకును వదిలి, ఆనందంతో పాడ సాగాడు "<ref>{{cite book|last1=Gately|first1=Iain|title=Drink: A Cultural History of Alcohol|url=https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0|publisher=Gotham Books|isbn=978-1592403035|page=[https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0/page/5 5]|year=2008}}</ref> సుమేరుల నీటిపారుదల పద్ధతులు ఈజిప్టులో వాడబడ్డ పద్ధతుల లాంటివే.<ref>{{cite book| last = Mackenzie| first = Donald Alexander| year = 1927 | title = Footprints of Early Man| url = https://archive.org/details/b2982767x| publisher = Blackie & Son Limited}}</ref> పట్టణీకరణకూ, నీటిపారుదల పద్ధతుల అభివృద్ధికీ అనుబంధం ఉందనీ, 89% జనాభా నగరాల్లోనే నివసించారనీ అమెరికా ఆంత్రొపాలజిస్టు రాబర్ట్ మెక్కార్మిక్ ఆడమ్స్ పేర్కొన్నాడు.<ref>{{cite book| last = Adams| first = R. McC.| year = 1981 | title = Heartland of Cities| publisher = University of Chicago Press}}</ref> వారు యవలూ, శనగలూ, కాయధాన్యాలూ, గోధుమలూ, ఖర్జూరాలూ, ఉల్లిపాయలూ, వెల్లుల్లీ, ఆకుకోసులూ, లీకులూ (ఉల్లిపాయ లాంటి ఒక రకమైన కూరగాయ), ఆవాలూ పండించేవారు. సుమేరులు విరివిరిగా చేపలను పట్టడమే కాక, రకరకాల కోళ్ళనూ, జింకలనూ వేటాడేవారు.<ref>{{cite book|title=The fine art of food | first=Reay |last=Tannahill | publisher=Folio Society| year=1968}}{{Page needed|date=March 2012}}</ref> సుమేరులు వారి వ్యవసాయానికి నీటిపారుదల పద్ధతులపై ఎక్కువగా ఆధారపడేవారు. ఏతాలు వాడీ, కాలువలూ, కరకట్టలూ, వలకట్టులూ, జలాశయాలూ కట్టి తగినంత నీటి సరఫరా ఉండేలా చూసుకునే వారు. యుఫ్రేటీసు కొంచెము తక్కువే ఐనప్పటికీ, టైగ్రీసు తరుచూ భారీ వరదలతో సుమేరును ముంచెత్తేది. కనుక కాలువలకు తరుచుగా మరమ్మత్తులు చేసి, వండలిని తీసి, భూమికొలత గుర్తులనూ, సరిహద్దు రాళ్ళనూ మాటిమాటికీ పాతవలసి వచ్చేది. అందుచేత పౌరులందరూ వంతుల వారీగా కాలువల నిర్వహణ పనులు చేయాలని ప్రభుత్వ నియమము ఉండేది. ఐతే డబ్బు చెల్లించి ఈ నియమము నుండి మినహాయింపు పొందవచ్చు. "సుమేరు రైతు పంచాంగము" మనకి వీరి వ్యవసాయ పద్ధతులపై కొంత అవగాహన ఇస్తుంది. వీరు మొత్తము మూడు సార్లు కాలువల నుండి పొలాలకు నీళ్ళు వదిలేవారు. ఒకటి వరదల కాలం తరువాత, రెండు వసంత విషువత్తు తరువాత, మూడు వీరి సంవత్సరాది ఐన అకిటు నాట. ఇలా కాలువలలోని నీళ్ళను పొలాల్లో నింపి, మళ్ళీ నీళ్ళను బయటికి వదిలేసేవారు. తరువాత ఎద్దులను నేలలో నడిపించి కలుపు మొక్కలను నాశనం చేసేవారు. తదుపరీ, గుద్దళ్ళతో చదును చేసేవారు. నేల బాగా ఎండాక వరుసగా మూడు సార్లు దున్ని, పులక చేసి, కెల్లగించేవారు. ఆ పిమ్మట తొలికలతో మట్టిగడ్డలూ, రాళ్ళూ పగలగొట్టి తదుపరి విత్తనాలు నాటేవారు. వీరికి కాలువల్లో నుండి పొలాల్లోకి వదిలిన నీటిని మరల బయటికి పంపేందుకు సరైన వ్యవస్థ లేదు. కనుక నీరు వదిలాక అది ఆవిరయ్యేవరకు, నీళ్ళలాగే నిలిచి ఉండేవీ. నీరు ఆవిరవగా వాటిలోని ఉప్పులు మట్టిలో కలిసిపోయేవి. దురదృష్టవశాత్తు దీని వల్ల వారి పొలాల్లో మట్టి లవణీయత క్రమంగా పెరిగింది. మూడవ ఉర్ కాలానికి, గోధుమ బదులు లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలు వారి ప్రధాన పంటగా ఉండేవి. వీరు వసంతంలో కోతలు కోసేవారు. ఇందుకు గానూ ముగ్గురు కలసి ఒకటిగా జట్టు కట్టేవారు. వీరిలో కోతలు కోయువారొకరూ, పనలను కట్టలుగా కట్టువారొకరూ, కట్టలను చూసుకొను వారొకరూనూ.<ref>By the sweat of thy brow: Work in the Western world, Melvin Kranzberg, Joseph Gies, Putnam, 1975</ref> ఈ కుప్పలను మొదట ఎద్దులతో నులియజేసి కంకులను వేరుచేసేవారు‌. ఆ పిమ్మట బల్లపై నూర్చి గింజలను వేరుచేసేవారు. ఆ పొట్టుతో పాటున్న గింజల్ని చెరిగి, పొట్టును వదిలించే వారు. ===కళాఖండాలు=== [[File:Royal Tombs of Ur Objects from tomb PG 580.jpg|thumb|upright=1.2|ఉర్ రాచశ్మశానములో (వ్యక్తిగత సమాధి 580) దొరికిన బంగారు బాకు.]] సుమేరులో రాతికి కొరత ఉండేది కనుక, దాన్ని కేవలం శిల్పాలకే వాడేవారు. ఇతర కళాకృతులన్నిటికీ మట్టిని వాడేవారు. వీరు కళాఖండాలను ఇతర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్న లాపిస్ లౙూలీ, పాలరాయి, డయొరైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు బంగారం వంటి విలువైన లోహాలతో కూడా అలంకరించేవారు. బంగారం, రాగీ, కంచూ వంటి లోహాలతో పాటు ఆల్చిప్పలూ, రత్నాలను కొన్ని ప్రత్యేకమైన శిల్పాలకూ అలాగే ఇతర కళాకృతులలో తాపేందుకూ వాడేవారు. లాపిస్, అలబాస్టర్, సర్పెంటినైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు రకరకాల చిన్న చిన్న రాళ్ళను ముద్రలు తయారుచేసేందుకు వాడారు. వీరి కళాకృతుల్లో అత్యంత ప్రసిద్ధమైనవి ఉర్ లైరులు. ఇవి మనకు తెలిసినంతలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత పురాతన తంత్రీ వాయిద్యాలు. 1922–24 వరకు జరిగిన ఉర్ రాచ శ్మశానము యొక్క తవ్వకాల్లో, వీటిని లెనర్డ్ వులీ కనుగొన్నారు. <gallery widths="170px" heights="170px"> Cylinder seal and modern impression- ritual scene before a temple facade MET DP270679.jpg|గుడి ముంగిట జరుగుతున్న ఉత్సవాన్ని తలపిస్తున్న మట్టితైలపు సున్నపురాతి ముద్రా, దాని అచ్చూ. క్రీ.పూ 3500–3100 నాటిది. న్యుయార్క్‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూౙియం ఆఫ్ ఆర్ట్‌లోనిది. Raminathicket2.jpg|''పొదల్లో పొట్టేలు. క్రీ.పూ 2600–2400 నాటిది; బంగారమూ, రాగీ, నత్తగుల్లలూ, లాపిస్, సున్నపురాతిలతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచ శ్మశానములోనిది (దీ ఖార్ గవర్నరేట్; ఇరాక్‌లో). ప్రస్తుతము లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Denis Bourez - British Museum, London (8747049029) (2).jpg|'క్రీ.పూ 2600–2400 నాటి ఉర్ కేతనము. చెక్కపై నత్తగుల్లలూ, ఎర్రటి సున్నపురాయీ, లాపిస్‌లతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచశ్మశానములో దొరికిన ఈ కళాకృతీ పరస్తుతము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Bull's head ornament for a lyre MET DP260070.jpg|లైరుకు అలంకరణగా ఉన్న ఎద్దు తల. కంచులో నత్తగుల్లలనూ, లాపిస్‌నూ పొదిగి తయారు చేయబడ్డది. క్రీ.పూ 2600–2350 నాటిది. మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. </gallery> ===నిర్మాణశైలి === [[File:Ancient ziggurat at Ali Air Base Iraq 2005.jpg|300px|thumb|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తుగా పిలవబడే ఈ కట్టడాన్ని ఉర్ మూడవ రాజవంశపు కాలములో (సుమారు క్రీ.పూ 2100) కట్టారు. ఇందులో ప్రధాన దైవం చంద్దదేవుడు నాన్నా. ఇది ఆధునిక ఇరాక్‌లోని దీ ఖార్ గవర్నరేట్ ‌లో ఉంది.]] టైగ్రిస్-యుఫ్రేటీసు మైదానములో ఖనిజాలు కానీ, చెట్లు కానీ లేవు. సుమేరుల నిర్మాణాలు అర్ధగోళాకారపు మట్టి ఇటుకలతో నిర్మించబడ్డాయి. వీటిని మాలుతో కానీ సిమెంటుతో కానీ స్థిరపరచే పద్ధతి లేదు. మట్టి ఇటుకలతో కట్టిన కట్టడాలు కొంచెము కొంచెముగా కూలిపోవాల్సిందే. కనుక వాటిని అప్పుడప్పుడూ కూల్చేసి, మళ్ళీ అదే చోటులో కట్టేవారు. ఈ నిరంతర పునర్నిర్మాణంతో క్రమంగా నగరాలు నేల కంటే కొంత ఎత్తులోకి వచ్చి, ప్రతీ నగరము ఒక కొండ లాగా తయారయ్యింది. ఈ కొండలను టెల్‌లు (tells) అంటారు. ఇవి మధ్యప్రాచ్యమంతా మనకి కనిపిస్తూ ఉంటాయి. ఆర్చిబాల్డ్ సేస్ ప్రకారము ఉరుక్ కాలం నాటి చిత్రగుర్తులను బట్టి చూస్తే "రాతికి కొరత ఉండేది. ఉన్న కాస్తను మాత్రము దిమ్మలుగా కోయడమో, ముద్రలుగా మార్చడమో చేసేవారు. నిర్మాణమంతా ఇటుకలతో జరిగేది. నగరాలు, కోటలు, గుళ్ళూ, ఇళ్ళూ అన్నీ ఇటుకలతోటే కట్టేవారు. నగరానికి స్థూపాలుండేవి. నగరాన్ని ఒక మానవ నిర్మితమైన మెరకపై కట్టేవారు. నివాస గృహాలు కూడా స్థూపము వంటి ఆకృతిని కలిగి ఉండేవి. ఇంటి తలుపులు కీలు ఆధారంగా తిరుగుతుండేవి. ఒక విధమైన తాళంచెవితో ఇవి తెరవబడి ఉండవచ్చు అని భావిస్తున్నారు. పురద్వారము పెద్ద ఎత్తున నిర్మితమై ఉండేది. బహుశ రెండు రెండు ద్వారాలు ఉండి ఉండవచ్చు. పునాది రాళ్ళ (ఇటుకల) కింద కొన్ని వస్తువులను ఉంచి, పునాదులను వాటిపై ప్రతిష్ఠించేవారు ".<ref name="Sayce">{{cite book| authorlink=Archibald Sayce| last=Sayce | first=Rev. A. H.| url=https://archive.org/stream/archaeologyofcun00sayc/archaeologyofcun00sayc_djvu.txt |title= The Archaeology of the Cuneiform Inscriptions|edition=2nd revised | year=1908 | publisher=Society for Promoting Christian Knowledge | location=London, Brighton, New York |pages=98–100}}</ref> సుమేరుల కట్టడాల్లోకెల్లా అత్యంత ఆకర్షణీయమైన, ప్రసిద్ధమైన భవనాలు ౙిగ్గురత్తులు. కొన్ని అంతస్తుల వరకు కట్టిన పెద్ద పెద్ద దిమ్మలపై ఒక గుడి ఉంచితే అది ౙిగ్గురత్తు. సుమేరు లోహపు అచ్చులలో రెళ్ళతో కట్టిన ఇళ్ళను చూడవచ్చు. ఇవి దాదాపు సా.శ 400 వరకు కూడా దక్షిణ ఇరాక్‌లో మార్ష్ అరబ్బుల ఇళ్ళకి దగ్గరగానే ఉన్నాయి. సుమేరులకు కమాను నిర్మాణము గురించి తెలుసు. కనుక వారు బలమైన గుమ్మటాల్ని కట్టగలిగారు. అనేక కమానులు కట్టి, వాటిని ఒకటిగా కలిపి, వాటి సహాయముతో గుమ్మటాలు కట్టేవారు. సుమేరు దేవాలయాలు, రాజభవనాలు నిర్మించడానికి సంక్లిష్ట పదార్థాలు, పద్ధతులు ఉపయోగించబడ్డాయి. వాటిలో ముఖ్యమైనవి అండగోడ, గర్భాగారము, పోటు కంబమూ. వీటితో పాటు వీరు దేవాలయాలు లాంటి ముఖ్య కట్టడాల్లోకి మట్టితో చేసిన మేకులు దిగ్గొట్టేవారు. ఈ మేకులపై రాజునో, దేవుణ్ణో కీర్తిస్తూ శాసనాలుండేవి. [[File:Sumerian - Dedication Nail - Walters 481457 - View A.jpg|thumb|అంకితమివ్వబడ్డ మేకు. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది.]] ===గణితం === సుమారు క్రీ.పూ 4000కు సుమేరులు ఒక సంక్లిష్ట కొలతల వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేసారు. దీని ఆసరాతో అంకగణితం, రేఖాగణితము, బీజగణితములను సూత్రీకరించారు. క్రీ.పూ. 2600 తరువాత నుండి సుమేరులు మట్టి పలకలపై గుణకార పట్టికలు (ఎక్కాలు) రచించటమూ, రేఖాగణిత అభ్యాసాలూ, సమస్యలను పరిష్కరించడము మొదలుపెట్టారు. బాబిలోనియా అంకెల తొలి జాడలు కూడా ఈ కాలములో చూడవచ్చు.<ref>Duncan J. Melville (2003). [http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html Third Millennium Chronology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180707213616/http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html |date=2018-07-07 }}, ''Third Millennium Mathematics''. [[St. Lawrence University]].</ref> సుమారు క్రీ.పూ. 2700–2300 సమయానికి వీరు పూసలపాటీని కనుగొన్నారు. అలాగే మొట్టమొదటి వరుస స్తంభాల పట్టిక తయారైంది. ఇది వారి సెగెజెస్మేల్ నంబర్ సిస్టం పరిమాణం వరుస ఆదేశాలు వేరు చేసింది.<ref>Ifrah, Georges (2001), The Universal History of Computing: From the Abacus to the Quantum Computer, New York: John Wiley & Sons, ISBN 0-471-39671-0</ref>{{rp|11}} సుమేరులు మొట్టమొదటిగా స్థలం విలువను లెక్కించడానికి సంఖ్యా వ్యవస్థను ఉపయోగించారు. ఖగోళ గణితములో వీరు స్లైడ్ రూల్ లాంటి ఒక గణన యంత్రాన్ని ఉపయోగించినట్లు ఆధారాలున్నాయి. త్రిభుజము యొక్క వైశాల్యాన్నీ, ఘనము యొక్క ఘనపరిమాణాన్నీ లెక్కగట్టిన మొదటి సంస్కృతి వీరిదే.<ref>{{cite book| url= https://books.google.com/?id=BKRE5AjRM3AC&printsec=frontcover&dq=sherlock+holmes+in+babylon#PPA7,M1 |title=Sherlock Holmes in Babylon: and other tales of mathematical history | first1=Marlow |last1=Anderson | first2=Robin J. |last2=Wilson |year= 2004 |accessdate=2012-03-29| isbn= 978-0883855461}}</ref> ===ఆర్థిక స్థితీ, వాణిజ్యమూ === [[File:Bill of sale Louvre AO3765.jpg|thumb|షురుప్పక్‌లో ఒక మగ బానిసనూ, కట్టడాన్నీ అమ్మకానికి పెడుతూ ఇచ్చిన ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది.]] అనటోలియాలోని (ఆధునిక టర్కీ) సుదూర ప్రాంతాల నుండి వచ్చిన అబ్సిడియన్ (శిలాద్రవము చల్లబడగా తయారయ్యే స్ఫటికము), ఈశాన్య ఆఫ్ఘనిస్థాన్‌లోని బదక్షన్‌కు చెందిన లాపిస్ లౙూలీ (రాజావర్తము వంటి రాయి), డిల్మున్ (ఆధునిక బహ్రైన్)కు చెందిన పూసలూ, సింధూ లిపి చెక్కబడి ఉన్న అనేక ముద్రలూ సుమేరులో లభించాయి. వీటిని బట్టి పర్షియన్ గల్ఫ్ కేంద్రంగా జరిగిన నాటి సుమేరు వాణిజ్య కార్యకలాపాల విస్తృతిని మనము అర్థము చేసుకోవచ్చు. ఉదాహరణకు ప్రపంచంలోని అనేక ప్రాంతాల నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగేవీ. ముఖ్యంగా అన్ని రకాల లోహాలను అక్కడి వారు దిగుమతి చేసుకున్నారు. మెసొపొటేమియాలో అరుదుగా లభించే చెక్క వంటి సరుకులను సుదూరప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గిల్గమేషు కావ్యంలో ఉంది. లెబనన్ సీడరుకు (భారతీయ సీడరుకు తెలుగులో సమానార్థకము దేవదారు. కనుక లెబనన్ సీడరును తెలుగులో లెబనన్ దేవదారు అనుకోవచ్చు. ఇవన్నీ ఒకే కుటుంబానికి చెందిన వేర్వేరు చెట్లు. అన్నీ కూడా చెక్కకు ప్రసిద్ధములే) సుమేరులో చాలా విలువ ఉండేది. ఉర్‌లోని ప్వాబీ రాణి సమాధిలో చెట్టు బంక (వేష్టము) కనుగొనబడింది. సుమేరులు వేష్టమును ముౙాంబీకు వంటి సుదూర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకునేవారు. సుమేరులో బానిసలు ఉన్నప్పటికీ ఆర్థిక వ్యవస్థకు వారి సేవలు పెద్ద ఎక్కువేమీ కాదు. బానిస స్త్రీలు నేతగత్తెలూ, గానుగల్లోనూ, మరల్లోనూ కార్మికులుగా, బరువులు మోసే కూలీలుగా పనిచేసేవారు. సుమేరు కుమ్మరులు వారి కుండలను దేవదారు నూనెతో గీసిన బొమ్మలతో అలంకరించేవారు. కుమ్మరిపనికి అవసరమైన అగ్నిని ఉత్పత్తి చేయడానికి వీరు బౌ డ్రిల్ అనే యంత్రము వాడేవారు. సుమేరు తాపీవారూ, మణికారులూ తమ పనుల్లో అలబాస్టర్ (ఒక రకమైన హరశోఠము), (ఏనుగు)దంతం, ఇనుము, బంగారం, వెండి, కార్నీలియన్, లపిస్ లౙులీలను వాడేవారు.<ref>Diplomacy by design: Luxury arts and an "international style" in the ancient Near East, 1400–1200 BC, Marian H. Feldman, University of Chicago Press, 2006, pp. 120–121</ref> ====సింధూలోయ వాసులతో వ్యాపార సంబంధాలు==== [[File:British Museum Middle East 14022019 Gold and carnelian beads 2600-2300 BC Royal cemetery of Ur (composite).jpg|thumb|తెల్లటి ఆకృతులు నిక్షారితము చేయబడ్డ ఈ కార్నీలియన్ పూసల హారము ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికింది. ఆదివంశపు కాలానికి చెందిన ఈ కళాకృతి సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసుకొనబడిందని చరిత్తకారుల అభిప్రాయం. ప్రస్తుతము ఈ హారము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది.<ref name="BM Carnelian">British Museum notice: "Gold and carnelians beads. The two beads etched with patterns in white were probably imported from the Indus Valley. They were made by a technique developed by the Harappan civilization" [[:File:Ur Grave gold and carnelian beads necklace.jpg|Photograph of the necklace in question]]</ref>]] [[File:Mesopotamia-Indus.jpg|thumb|left|క్రీ.పూ 3వ సహస్రాబ్దిలో సముద్ర మట్టాలు తక్కువగా ఉన్న కారణంగా సముద్ర మార్గాన సింధూ లోయకూ మెసొపొటేమియాకూ మధ్య దూరము ఇప్పటి కంటే చాలా తక్కువగా ఉండి ఉండవచ్చు.<ref name="JR12">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=12–14 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref>]] సుమారు క్రీ.పూ 2350 నుండి సింధు నాగరికత నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగినట్లుగా ఆధారాలున్నాయి.<ref name="JR14">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=14–17 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref> సింధూ తీరాన కనబడే నత్తల గుల్లలతో చేసిన వివిధ వస్తువులు పురావస్తు పరిశోధనల్లో దొరికాయి. ఇవన్నీ క్రీ.పూ 2500–2000 మధ్య కాలంలో తయారైనవని శాస్త్రవేత్తల అంచనా.<ref>{{cite journal |last1=Gensheimer |first1=T. R. |title=The Role of shell in Mesopotamia : evidence for trade exchange with Oman and the Indus Valley |journal=Paléorient |date=1984 |volume=10 |pages=71–72 |doi=10.3406/paleo.1984.4350 |url=https://www.persee.fr/doc/paleo_0153-9345_1984_num_10_1_4350}}</ref> క్రీ.పూ 2600–2450 కాలంలో సింధూ లోయలో తయారైన కార్నీలియన్ పూసలు సుమేరులోని సమాధుల్లో, ముఖ్యంగా ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికాయి.<ref name="JMI">{{cite book |last1=McIntosh |first1=Jane |title=The Ancient Indus Valley: New Perspectives |date=2008 |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-1-57607-907-2 |pages=182–190 |url=https://books.google.com/books?id=1AJO2A-CbccC&pg=PA189 }}</ref> కొన్ని కార్నీలియన్ పూసలపై తెల్లటి రంగులో ఉన్న ఆకృతులు నిక్షారితం చేయబడ్డాయి. ఇలా ఆమ్లంతో నిక్షారితం చేసే ప్రక్రియను అభివృద్ధి చేసింది సింధూ వాసులు కనుక, వీటిని సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసి ఉండవచ్చు.<ref>నిక్షారణ పద్ధతి వివరాలకు {{cite journal |last1=MacKay |first1=Ernest |title=Sumerian Connexions with Ancient India |journal=The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland |issue=4 |date=1925 |pages=699 |jstor=25220818 }} చూడండి</ref><ref name="BM Carnelian" /><ref>{{cite book |last1=Guimet |first1=Musée |title=Les Cités oubliées de l'Indus: Archéologie du Pakistan |date=2016 |publisher=FeniXX réédition numérique |isbn=978-2-402-05246-7 |page=355 |url=https://books.google.com/books?id=-HpYDwAAQBAJ&pg=PA355 |language=fr}}</ref> లాపిస్ లౙులీ రెండవ నకాదా కాలంలోని (సుమారు క్రీ.పూ 3200) అనేక సమాధుల్లో దొరికాయి. లాపిస్‌ను సుమేరు నుండి ఈజిప్టు వారు దిగుమతి చేసుకునే వారు. ఆఫ్ఘనిస్తాన్‌లో తప్ప వేరెక్కడా లాపిస్ ఉన్నట్లు ఆధారాలు లేవు కనుక, ఈ రాయి అక్కడి నుండి ఇరాన్ పీఠభూమి మీదుగా సుమేరుకు రవాణా చేయబడి ఉండవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Demand |first1=Nancy H. |title=The Mediterranean Context of Early Greek History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1-4443-4234-5 |pages=71–72 |url=https://books.google.com/books?id=YVSg-DOHzJMC&pg=PA71 }}</ref><ref name="CP">{{cite book |last1=Rowlands |first1=Michael J. |title=Centre and Periphery in the Ancient World |date=1987 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-25103-7 |page=37 |url=https://books.google.com/books?id=YDs9AAAAIAAJ&pg=PA37 }}</ref> సింధూ లిపిలో ఉన్న ఎన్నో ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో, ముఖ్యంగా ఉర్, బాబిలోనియా, కిష్‌లలో, దొరికాయి.<ref>మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల పూర్తి జాబితా కొరకు {{cite book |last1=Reade |first1=Julian |title=Indian Ocean In Antiquity |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-15531-4 |pages=148–152 |url=https://books.google.com/books?id=PtzWAQAAQBAJ&pg=PA148 }}చూడండి</ref><ref>ఇంకో మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల జాబితా: {{cite book |last1=Possehl |first1=Gregory L. |title=The Indus Civilization: A Contemporary Perspective |date=2002 |publisher=Rowman Altamira |isbn=978-0-7591-0172-2 |page=221 |url=https://books.google.com/books?id=pmAuAsi4ePIC&pg=PA221 }}</ref><ref>{{cite web |title=Indus stamp-seal found in Ur BM 122187 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805148&partId=1&images=true |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 123208 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=804667&partId=1&museumno=1932.1008.178&page=2 |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 120228 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805338&partId=1&images=true |website=British Museum}}</ref><ref>{{cite book |last1=Gadd |first1=G. J. |title=Seals of Ancient Indian style found at Ur |date=1958 |url=https://archive.org/details/in.gov.ignca.33779/page/n11}}</ref><ref>{{cite book|title=Brotherhood of Kings: How International Relations Shaped the Ancient Near East|page=49|url=https://books.google.com/books?id=JTvRCwAAQBAJ&pg=PA49|first=Amanda H.|last=Podany|publisher=Oxford University Press|year=2012|isbn=978-0-19-971829-0}}</ref><ref>{{cite book|title=Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus|url=https://books.google.com/books?id=8l9X_3rHFdEC&pg=PA246|quote=Square-shaped Indus seals of fired steatite have been found at a few sites in Mesopotamia.|author1=Joan Aruz|author2=Ronald Wallenfels|page=246|isbn=978-1-58839-043-1|year=2003}}(అనువాదము: చతురస్రాకృతిలోనున్న కాల్చిన బలపపురాతి సింధూ లోయ ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో కొన్ని చోట్ల దొరికాయి)</ref> మూడవ ఉర్ కాలం నాటి రాజైన గుడియా, ప్రకాశభేద్యమైన కార్నీలియన్‌ను మెలూహ్హా నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గ్రంథస్తము చేయబడి ఉంది. ఈ మెలుహ్హా సింధూ లోయేనని చాలామంది నిపుణుల అభిప్రాయం.<ref name="JMI"/> మెలూహ్హా నుండి వచ్చిన వ్యాపారులూ, తుపాసీలు మెసొపొటేమియాలో ఉన్న విషయం చాలా శాసనాల్లో చెప్పబడినది.<ref name="JMI"/> అకేడూ ఇంకా మూడవ ఉర్ ప్రాంతాలలో సింధూ లిపితో ఉన్నవి కానీ సింధూ లోయతో సంబంధాన్ని సూచించేవి కానీ మొత్తం కలిపి సుమారు ఇరవై ముద్రలు దాకా దొరికాయి.<ref name="JMI"/> సింధూ నాగరికత క్రీ.పూ 2400–1800 వరకు తారాస్థాయిలో విలసిల్లింది. ఐతే ఈ వ్యాపార లావాదేవీలు నెరపిన నాటికి ఇది సుమేరు నాగరికత కన్నా చాలా పెద్దది. 65,000 చదరపు అడుగుల వైశాల్యము గల సుమేరుతో పోల్చితే సింధూ నాగరికత 12 లక్షల చ.అ లో విస్తరించి ఉండి, కొన్ని వేల నివాసాలకు అలవాలంగా ఉండేది. రెండు నాగరికతల్లోనూ అతిపెద్ద నగరాలు మాత్రం ఒకే విధమైన వైశాల్యంతో, దాదాపుగా 30–40 వేల జనాభాతో ఉండేవి.<ref>{{cite book |last1=Cotterell |first1=Arthur |title=Asia: A Concise History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0-470-82959-2 |page=42 |url=https://books.google.com/books?id=9_vVTWXK5kQC&pg=PT42 }}</ref> ====ధనం, ఋణం ==== వీరు యవలనూ, వెండినీ ద్రవ్యముగా వాడేవారు. పెద్ద పెద్ద సంస్థలన్నీ వాటి లెక్కలను యవలూ, వెండిలలో నమోదు చేసేవి. ఆ రెంటికీ మధ్య ఒక స్థిరమైన మారక విలువ ఉండేది. సుంకాలూ, అప్పులూ, ధరవరలన్నీ ఆ రెంటిలో ఏదో ఒక దానిలో లెక్కగట్టబడేవి. చాలా లావాదేవీల్లో అప్పుల పాత్ర ఎక్కువగా ఉండేది. ఉదాహరణకు వర్తకులకు గుళ్ళచే కేటాయింపబడ్డ సరుకులు, అలాగే మద్యము వ్యాపారుల దగ్గర ఖాతాలో వ్రాయించుకుని మద్యము తీసుకోగా పడ్డ బాకీలూ వంటివి.<ref name = debt>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Hudson|first= Michael|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|pages= 23–35}}</ref> సుమేరులో మద్యము తయారీ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. ఈ తయారీదారులు ఎక్కువగా స్త్రీలు. వీరే బేరసారాలు కూడా జరిపేవారు. సుమేరులో రెండు రకాల ఋణాలు ఎక్కువగా ఉండేవి. ఒకటి వాణిజ్య ఋణాలూ, ఇంకొకటి వ్యక్తిగత వ్యవసాయ ఋణాలూ. వాణిజ్యమును ప్రోత్సహించుటకు దేవాలయాలు ఈ వ్యాపార ఋణాలు మంజూరు చేసేవి. సుమేరు వ్యాపారులు సముద్ర ప్రయాణాలు చేసి, ఇతర ప్రదేశాల్లో కూడా వ్యాపారము చేసేవారు. వ్యాపార ఋణాలను ఎక్కువగా ఈ ప్రయాణ ఖర్చులకై వీరు తీసుకునేవారు. వీటి మారకము వెండి. సుమారు క్రీ.పూ.2000 ముందు వడ్డీ నెలకి అసలులో అరవయ్యో వంతు(1/60)గా (ఒక మినాకు ఒక షెకెల్ చొప్పున) నిర్ణయింపబడింది. తరువాతి రెండు వేల సంవత్సరాల పాటు వడ్డీ మొత్తము ఈ స్థాయిలోనే ఉంది.<ref name = debt/> ఈ రెండూ కాక మరో రకమైన ఋణాలు గ్రామీణ ఋణాలు. ప్రజలెవరైనా తమ సుంకాలను చెల్లించకపోతే ఆ బకాయిలను వారు రాజ్యము నుండి తీసుకున్న అప్పుగా పరిగణించేవారు. ఈ బకాయిలు ఎక్కువగా దేవాలయాలకు కట్టని సుంకముల మూలంగా పడేవి.<ref name = debt2>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Van De Mieroop|first= Marc|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|page= 63}}</ref>వీటికి వడ్డీలు ఎక్కువగా ఉండేవి—అసలులో మూడోవంతు (1/3) నుండి సగము (1/2) దాకా. ఈ అప్పుల లావాదేవీలకు మారకంగా యవలూ, ఇతర పంటలూ వాడబడేవి.<ref name = debt/> ఈ గ్రామీణ ఋణాలను పాలకులు మధ్య మధ్యలో మాఫీ చేసి, ఋణగ్రస్తులను వదలివేసేవారు. సాధారణంగా ఏడాదికొకసారి, వారు పట్టాభిషిక్తులైన రోజున, ఇది జరిగేది. ఇది కాక యుద్ధాలూ, కరువుకాటకాలూ వచ్చి పడినప్పుడు కూడా ఋణమాఫీ జరిగేది. మనకి తెలిసినంతవరకు, మొదటిసారి ఋణమాఫీ చేసిన వారు లగాషు రాజులైన ఎన్మెటెనా, ఉరుకాగినాలు. జరిగిన కాలం క్రీ.పూ 2400–2350లో. హడ్సన్ ప్రకారం ఈ అప్పులు పేరుకుపోతే సన్నకారు రైతులు భూములన్నా కోల్పోతారు లేక వెట్టిచాకిరీలో చిక్కుకుంటారు. వీటిలో ఏది జరిగినా యుద్ధానికి సైనికబలం తగ్గుతుంది. అలా జరగకుండా ఉండేందుకే ఈ మాఫీలు.<ref name = debt/> ===సైన్యం === [[File:Standard of Ur chariots.jpg|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటి ఉర్ కేతనముపై చెక్కబడ్డ తొలినాటి రథాలు.]] [[File:Stele of Vultures detail 01-transparent.png|thumb|రాబందుల ఫలకముపై చెక్కబడ్డ యుద్ధ అమరికలు. సుమేరు రాజు ఎన్నాటుం నేతృత్వంలో ఫాలాంక్స్ అను యుద్ధ వ్యూహములో అమరి ఉన్న సైనికులు.]] [[File:Silver model of a boat, tomb PG 789, Royal Cemetery of UR, 2600-2500 BCE.jpg|thumb|నాటి పడవ యొక్క వెండి నమూనా. క్రీ.పూ 2600–2500 నాటిది. ఉర్ రాచశ్మశానములో 789వ వ్యక్తిగత సమాధిలో దొరికింది.]] సుమేరు నగర-రాజ్యాల మధ్య 2000 ఏళ్ళ పాటుగా జరిగిన దాదాపు ఎడతెరపి లేని పోరాటాలు అక్కడ యుద్ధ పద్ధతులూ, సాంకేతికతా అభివృద్ధి చెందేందుకు దోహదపడచడాయి.<ref>Roux, Georges (1992), "Ancient Iraq" (Penguin)</ref>గ్రంథస్థమైన మొదటి యుద్ధము లగాషూ, ఉమ్మా రాజ్యాల మధ్య సుమారు క్రీ.పూ 2450లో జరిగిన పోరాటము. ఇది రాబందుల శిలాశాసనము పైన చెక్కబడింది. దీనిలో పదాతి దళాలకు లగాషు రాజు నాయకత్వము వహించడము మనము చూడవచ్చు. ఈ పదాతి దళం ఈటెలూ, దీర్ఘచతుస్రాకారపు డాలుతో సన్నద్దమయ్యి, రాగి శిరస్త్రాణాలను ను ధరించి, ఉన్నట్లుగా చెక్కబడి ఉంది. ఈ శాసనములో వీరందరూ ఫాలాంక్స్ వంటి ఒక అమరికలో నిలబడినట్లు తెలుస్తోంది. ఇలాంటి వ్యూహనిర్మాణానికి శిక్షణా, క్రమశిక్షణా అవసరము కనుక, సుమేరులో సుశిక్షితులైన సైనిక బలగము ఉండేదని తెలుస్తోంది.<ref>Winter, Irene J. (1985). "After the Battle is Over: The 'Stele of the Vultures' and the Beginning of Historical Narrative in the Art of the Ancient Near East". In Kessler, Herbert L.; Simpson, Marianna Shreve. Pictorial Narrative in Antiquity and the Middle Ages. Center for Advanced Study in the Visual Arts, Symposium Series IV 16. Washington, DC: National Gallery of Art. pp. 11–32. {{ISSN|0091-7338}}</ref> సుమేరు సైన్యం ఒనేజర్లను పూన్చిన బళ్ళను రథాలుగా వాడేది. ఈ తొలినాటి రథాలు యుద్ధములో వాడేందుకు తరువాతి కాలపు వాటంత అనువైనవి కావు. కొంతమంది ఈ రథాలు ప్రధానంగా రవాణాకు వాడేవారని సూచించారు. ఐతే ఈ రథాల్లోని పరివారము గొడ్డళ్ళూ, ఈటెలూ పూని ఉండేవారని తెలుస్తోంది. రథాలకు నాలుగు లేదా రెండు చక్రాలు ఉండేవి. నాలుగు ఒనేజర్లు పూన్చబడ్డ వీటికి ఇద్దరు సారథులుండేవారు. ఇక రథము యొక్క బండిగా చెకడాబండి ఉండేది. బండి చక్రాలకు మూడు భాగాలుండేవి; మధ్యలో దిండూ, చుట్టూ దాకళ్ళూ, వాటిని చుట్టేస్తూ బయటన ఒక కమ్మి. అలాగే బండికి నేత జల్ల ఉండేది. సుమేరు నగరాలకు రక్షణ ప్రాకారాలు ఉండేవి. నగర-రాజ్యాల మధ్య యుద్ధాలు ఎక్కువగా ముట్టుకోళ్ళ యుద్ధాలు. ఐతే ఆనాటి మట్టి ఇటుకల గోడలు కొందరు శత్రువులను అడ్డుకోగలిగాయి. ===సాంకేతిక పరిజ్ఞానం === సుమేరుల సాంకేతిక పరిజ్ఞానానికి ఉదాహరణలు: చక్రం, శరాకార లిపీ, అంకగణితం, రేఖాగణితము, నీటిపారుదల వ్యవస్థలు, పడవలు, చాంద్ర-సౌరమాన కాలగణనము, కంచు, జంతుతోలు, రంపం, ఉలి, సుత్తి, పిడిసాన, కళ్ళెం, మేకులు, గుండుసూదులు, ఉంగరాలు, తవ్వుకోలా, గొడ్డలి, కత్తులు, ఈటెలు, బాణములు, బాణం ములుకులు, ఖడ్గం, బంక, నీటితిత్తి, సంచి, కవచం, అంబులపొది, యుద్ధ రథాలు, ఒర, బూట్లు, చెప్పులు, పంట్రకోల, బీరు. సుమేరులకు మూడు రకాల పడవలు ఉండేవి: * మొదటి రకము తెరచాప పడవలు. జుట్టుతో కుట్టబడ్డ వీటిని క్లింకర్ పద్ధతిలో తయారు చేసేవారు. నీరు లోపలికి ఇంకకుండా మట్టి తైలపు పూత పూసేవారు. * జంతు తోలూ, రెల్లు గడ్డితో చేసిన తోలు పడవలు రెండో రకము * తెడ్డు నౌకలు మూడో రకము. వీటిని చెక్క తెడ్లతో నడుపుతారు. కొన్నిసార్లు ఇవి రాదారి పడవలుగా వాడబడేవి—అనగా తీరం వెంబడి నడుస్తున్న జనాలూ, జంతువులచే ప్రవాహానికి ఎదురు లాగబడేవి. ==వారసత్వం == [[File:Sumer map.jpg|thumb|సుమేరు పటము]] ఇప్పటి వరకూ జరిగిన పరిశోధనల ప్రకారము చక్రవాహనాల వాడకము క్రీ.పూ 4 వ సహస్రాబ్ది మధ్యభాగములో మొదలైంది. దాదాపు ఒకేసారి మూడు వేర్వేరు సమాజాల్లో వీటి మొదటి వాడకము కనిపిస్తోంది. అవీ మెసొపొటేమియా, ఉత్తర కాకసస్ (మైకాప్ సంస్కృతి), మధ్య ఐరోపాలు. చక్రం కనుగొన్న మొదట్లో దాన్ని కుమ్మరి చక్రంగా వాడారు. నెమ్మదిగా వాహనాలకూ, కర్మాగారాలకూ దీని వాడకము విస్తరించింది. పరిష్కృత లిపుల్లో ఈజిప్టు గూఢచిత్ర లిపి తరువాత అతి పురాతనమైనది సుమేరు శరాకార లిపి (దానికంటే పురాతనమైన జియాహూ గుర్తులు, టార్టరియా పలకలు వంటివాటిపై అనేక వివాదాలు ఉన్నాయి). సుమేరులు మొట్టమొదటి ఖగోళ శాస్త్రవేత్తలలో ఒకరు. వీరు నక్షత్రాలను నక్షత్ర సముదాయాలుగా విభజించారు. ఈ సముదాయాలలో చాలా వాటిని పురాతన గ్రీకులు కూడా గుర్తించారు. కొన్ని సముదాయాలు నేటి రాశి చక్రములో కూడా వాడుకలో ఉన్నాయి.<ref name="Thompson">{{cite web |author=Gary Thompson |url=http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |title=History of Constellation and Star Names |publisher=Members.optusnet.com.au |access-date=2012-03-29 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120821025411/http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |archive-date=2012-08-21 }}</ref>{{Unreliable source?|failed=y|date=March 2012}} కంటికి కనిపించే ఐదు గ్రహాల గురించి కూడా వారికి తెలుసు.<ref name="SumerFAQ2">{{cite web |url=http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |title=Sumerian Questions and Answers |publisher=Sumerian.org |accessdate=2012-03-29 |website= |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414150755/http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |archive-date=2012-04-14 |url-status=dead }}</ref> వారు ఒక ప్రత్యామ్నాయ బేస్ 10, బేస్ 6 తో ఒక మిశ్రమ రేడిక్స్ వ్యవస్థతో సహా అనేక విభిన్న సంఖ్యా వ్యవస్థలను ఉపయోగించి అంకగణితం అభివృద్ధి చేసారు. సుమేరు, బాబిలోనియాలో ఈ సెక్స్మేసిమల్ సిస్టమ్ ప్రామాణిక సంఖ్యా వ్యవస్థగా మారింది. వీరు సైనిక నిర్మాణాలను (యుద్ధ వ్యూహాలను) కనుగొని ఉండవచ్చు. సైనికులను అంగాలుగా విభజించే పద్ధతిని కనుగొన్నారు. వీరి సైనిక అంగాలు: పదాతి, అశ్వికదళం, విలుకాండ్రు. వారు మొట్టమొదటిగా న్యాయ వ్యవస్థ, పరిపాలనా వ్యవస్థలను క్రోడీకరించి అభివృద్ధి చేశారు. వీరి వ్యవస్థ న్యాయస్థానాలు, కారాగారాలూ, ప్రభుత్వ కవిలెలతో సంపూర్ణంగా ఉండేది. మొట్టమొదటి నగర రాజ్యాలు సుమేరులో వెలిసాయి. ఐతే ఆధునిక సిరియా, లెబనన్ ప్రాంతాల్లో కూడా అదే సమయానికి నగర రాజ్యాల లాంటి వ్యవస్థలు ఏర్పడ్డాయి. శరాకార లిపి తయారుచేసాక కొన్ని శతాబ్దాల పాటు దాన్ని అప్పులూ, జమా ఖర్చుల లెక్కలకే వాడేవారు. నెమ్మదిగా సుమారు క్రీ.పూ. 2600 నాటికి సందేశాలు, వర్తమానాలు, చరిత్ర, కథలూ, గణితం, ఖగోళ విశేషాలూ, ఇతర విషయాలను లిపిని ఉపయోగించి నమోదు చేయడము మొదలైంది. వ్రాత సమాజములో వ్యాప్తి చెందడముతో, గ్రామ దేవాలయాల నిర్వహణలో మొట్టమొదటి బడులు ఏర్పడ్డాయి. ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[:en:History of Iraq|ఇరాక్ చరిత్ర]] * [[:en:History of writing numbers|అంకము]] * [[:en:Ancient Mesopotamian units of measurement|ప్రాచీన మెసొపొటేమియాలో కొలమానాలు]] * [[:en:Ancient Mesopotamian religion|ప్రాచీన మెసొపొటేమియా యొక్క మత సంప్రదాయాలు]] * [[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియాల మధ్య సంబంధాలు]]   ==గమనికలు== <references group="గమనిక"/> ==మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==మరింత సమాచారము కోసము== {{refbegin|35em}} * Ascalone, Enrico. 2007. ''Mesopotamia: Assyrians, Sumerians, Babylonians (Dictionaries of Civilizations; 1)''. Berkeley: University of California Press. {{ISBN|0-520-25266-7}} (paperback). * Bottéro, Jean, André Finet, Bertrand Lafont, and George Roux. 2001. ''Everyday Life in Ancient Mesopotamia''. Edinburgh: Edinburgh University Press, Baltimore: Johns Hopkins University Press. * Crawford, Harriet E. W. 2004. ''Sumer and the Sumerians''. Cambridge: Cambridge University Press. * Leick, Gwendolyn. 2002. ''Mesopotamia: Invention of the City''. London and New York: Penguin. * Lloyd, Seton. 1978. ''The Archaeology of Mesopotamia: From the Old Stone Age to the Persian Conquest''. London: Thames and Hudson. * Nemet-Nejat, Karen Rhea. 1998. ''Daily Life in Ancient Mesopotamia''. London and Westport, Conn.: Greenwood Press. * {{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=Sumerian Mythology: A Study of Spiritual and Literary Achievement in the Third Millennium B.C.|url=https://archive.org/details/sumerianmytholog0000kram|date=1972|publisher=University of Pennsylvania Press|location=Philadelphia|isbn=978-0-8122-1047-7|edition=Rev.}} * Roux, Georges. 1992. ''Ancient Iraq'', 560 pages. London: Penguin (earlier printings may have different pagination: 1966, 480 pages, Pelican; 1964, 431 pages, London: Allen and Urwin). * Schomp, Virginia. ''Ancient Mesopotamia: The Sumerians, Babylonians, and Assyrians''. * ''Sumer: Cities of Eden (Timelife Lost Civilizations)''. Alexandria, VA: [[:en:Time Life|Time-Life Books]], 1993 (hardcover, {{ISBN|0-8094-9887-1}}). * [[Leonard Woolley|Woolley, C. Leonard]]. 1929. ''[https://www.fadedpage.com/books/20170924/html.php The Sumerians]''. Oxford: Clarendon Press. {{refend}} hleaxyxi6i9dj145wpu7hfinz2fv73q 3615082 3615081 2022-08-04T09:10:57Z Inquisitive creature 49670 /* అకేడు సామ్రాజ్యం */ wikitext text/x-wiki {{Ancient history}} సుమేరు <ref group="గమనిక"></ref> [[నాగరికత]] [[తామ్ర శిలా యుగం]], మొదటి [[కంచుయుగం|కంచు యుగ]] కాలాల్లో, సుమారు క్రీ.పూ. 5–6 సహస్రాబ్దుల్లో, దక్షిణ [[మెసొపొటేమియా]] (ఆధునిక దక్షిణ-మధ్య [[ఇరాక్]]) ప్రాంతములో మొదలైంది. ఇది మెసొపొటేమియాలోని నాగరికతల్లో మొదటిది. [[సింధు లోయ నాగరికత|సింధూ నాగరికత]], [[:en:Ancient Egypt|ప్రాచీన ఈజిప్టు]], [[:en:Elam|ఈలము]], [[:en:ancient china|ప్రాచీన చైనా]], [[:en:Minoan civilization|మనోవు నాగరికత]], [[:en:Caral-Supe civilization|కారలు నాగరికత]]లతో పాటు [[:en:Cradle of civilization|ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి నాగరికతలలో]] ఇది కూడా ఒకటి. [[:en:Tigris|టైగ్రిసూ]], [[యూఫ్రటీస్|యూఫ్రెటీసు]] లోయలలో నివసించిన సుమేరు రైతులు ధాన్యం, ఇతర పంటలను విస్తారంగా సాగుచేసారు. ఆ పంట మిగులు వారు పట్టణావాసాలు ఏర్పరిచేందుకు దోహదపడింది. క్రీ.పూ 3000 నాటికీ [[:en:Proto-writing|ఆదిలేఖన పద్ధతులు]] ఈ నాగరికతలో కనిపిస్తాయి. ఈ నాగరికత యొక్క అత్యంత పురాతన రచనలు [[:en:uruk|ఉరుక్]], [[:en:Jemdet Nasr|జెమ్డేట్ నస్ర్]] నగరాలలో లభించాయి‌. ఇవీ క్రీ.పూ 3500–3000 నాటివి. ==ఉచ్చారణ== సుమేరు అనే పదాన్ని బ్రిటిష్ ఆంగ్లములో సూమర్ (రకారము పలుకబడదు. సూమహ్‌కీ సూమర్‌కీ మధ్యస్థంగా ఉంటుంది. ([[Help:IPA/English|/ˈsuːmər/]])) అని పలుకగా, అమెరికా వారు సూమఱ్(దాదాపుగా) అని పలుకుతారు. భారతీయ ఆంగ్ల ఉచ్ఛారణలో సుమేరు కీ సుమాహ్‌కీ మధ్యస్థంగా పలుకబడుతుంది. ==పుట్టుపూర్వోత్తరాలు== సుమేరు లో సుమారు క్రీ.పూ. 5500–4000 మధ్యన మనుషులు స్థిరనివాసాలు ఏర్పర్చుకున్నారని చరిత్రకారుల అంచనా. వీరు [[:en: Western Asia|పశ్చిమాసియా]] వాసులయ్యుండొచ్చు. పట్టణాలూ, నదులూ, వృత్తులకు ఉన్న పేర్ల ఆధారంగా వీరు సుమేరు భాష మాట్లాడేవారని తెలుస్తోంది. ఈ భాష [[:en:language isolate|ఏ కుటుంబానికీ చెందినది కాదు]]. తరువాతి సెమిట భాషల వలె కాక ఇది ఒక అగ్లూటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ ({{ill|agglutinative language|en}}). <ref>{{Cite web|url=http://oi.uchicago.edu/OI/MUS/ED/TRC/MESO/writing.html|title=Ancient Mesopotamia. Teaching materials|publisher=Oriental Institute in collaboration with Chicago Web Docent and eCUIP, The Digital Library|access-date=5 March 2015}}</ref><ref> [http://www.metmuseum.org/toah/hd/ubai/hd_ubai.htm "The Ubaid Period (5500–4000 B.C.)" In Heilbrunn Timeline of Art History. Department of Ancient Near Eastern Art. The Metropolitan Museum of Art, New York (October 2003)]</ref><ref>[https://www.britishmuseum.org/explore/highlights/articles/u/ubaid_culture.aspx "Ubaid Culture", The British Museum]</ref><ref>[http://oi.uchicago.edu/pdf/saoc63.pdf "Beyond the Ubaid", (Carter, Rober A. and Graham, Philip, eds.), University of Durham, April 2006]</ref> [[File:Blau Monuments (front).jpg|thumb|upright=1.5|[[:en:Blau Monuments|బ్లౌ స్మారక చిహ్నాలు]]. ప్రస్తుతం బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్న ఇవి జెమ్డెట్ నస్ర్ కాలంలో క్రీ.పూ 3100–2700 మధ్యలో చెక్కబడినవి. వీటిలో ఆ కాలం నాటి సుమేరుల బొమ్మలూ అలాగే ఆదిమ శరాకార లిపిలో ఉన్న గుర్తులూ కనిపిస్తాయి.]] ఐతే [[:en:North Africa|ఉత్తర ఆఫ్రికా]]లోని అలనాటి [[:en:African humid period|పచ్చటి సహారా]]లో నివసించిన వారే [[మధ్యప్రాచ్యం|మధ్యప్రాచ్యము]]లోని సుమేరుకు వలస వచ్చి అక్కడ వ్యవసాయాన్ని వ్యాపింపజేసారని మరికొందరి పరిశోధకుల వాదన.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=MJWcSRSz9wEC&pg=PA22|title=Prehistoric Iberia: Genetics, Anthropology, and Linguistics : [proceedings of an International Conference on Prehistoric Iberia : Genetics, Anthropology, and Linguistics, Held November 16–17, 1998, in Madrid, Spain]|last1=Arnaiz-Villena|first1=Antonio|last2=Martínez-Laso|first2=Jorge|last3=Gómez-Casado|first3=Eduardo|date=2000|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=978-0-306-46364-8|pages=22}}</ref> కానీ వ్యవసాయము మొదట [[:en:Fertile Crescent|ఫెర్టైల్ క్రిసెంట్‌]]లో<ref group="గమనిక">అనువాదము=సారవంతమైన నెలవంక. ఆ నేల నెలవంక ఆకారములో ఉన్నందున ఈ పేరు వచ్చినది</ref>మొదలైందని బలమైన ఆధారాలున్నందున ఈ పరికల్పనకు పెద్దగా మద్దతు లభించలేదు.<ref name="Genomic insights into the origin of">{{cite journal |last1=Lazaridis |first1=I. |last2=Nadel |first2=D. |last3=Rollefson |first3=G. |title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East |journal=Nature |date=2016 |volume=536 |issue=7617 |pages=419–424 |doi=10.1038/nature19310 |pmid=27459054 |url= |pmc=5003663 |bibcode=2016Natur.536..419L }}</ref> ప్రత్యేకించి సుమేరులను గూర్చి చెప్పనప్పటికీ, 2016లో లౙారిడిస్ బృందము మధ్యప్రాచ్యములోని సెమిట సంస్కృతి మొదలవ్వడానికి ముందు నివసించిన వారిలో, ముఖ్యంగా [[:en:Natufian culture|నాటూఫుల్లో]], [[:en:Haplogroup E-M215 (Y-DNA)|కొంత ఉత్తర ఆఫ్రికా సంతతి]] ఉందని ప్రతాపాదించారు. వీరు నాటూఫులూ, [[:en:Pre-Pottery Neolithic|ప్రీ పోటరీ నియోలిథిక్ కాలపు]] వారి పై జన్యు పరిశోధనలు చేసి, ఈ నిర్ణయానికి వచ్చారు.<ref name="Genomic insights into the origin of"/><ref>"Craniometric analyses have suggested an affinity between the Natufians and populations of north or sub-Saharan Africa, a result that finds some support from Y chromosome analysis which shows that the Natufians and successor Levantine Neolithic populations carried haplogroup E, of likely ultimate African origin, which has not been detected in other ancient males from West Eurasia. However, no affinity of Natufians to sub-Saharan Africans is evident in our genome-wide analysis, as present-day sub-Saharan Africans do not share more alleles with Natufians than with other ancient Eurasians" (తెలుగు అనువాదము: కపాలమాపన విశ్లేషణల్లో నాటూఫులకూ, ఉత్తర సహారా అలాగే సహారాకు దక్షిణాన ఉండే వారితో కూడా జన్యు సంబంధాలుండే అవకాశముందని తెలిసింది. పురుష వర్ణగ్రాహక విశ్లేషణలు కూడా నాటూఫులూ, వారి వారసులైన నవీన శిలా యుగపు లెవాంటు సమాజాల్లో ఆఫ్రికా సంతతికి చెందిన యుగ్మ వికల్పాలు ఉన్నట్లుగా తేల్చాయి. ఈ వికల్పములు పడమటి యురాసియుల్లో లేవు. కానీ మా విశ్లేషణల్లో సహారాకు దక్షిణాన ఉండే ఆధునిక ఆఫ్రికా వాసులకు, నాటూఫులతో ఇతర యురాసియులకంటే దగ్గరి జన్యు సంబంధములున్నాయనడానికి ఆధారాలేమీ లభించలేదు.) in {{Cite journal|last1=Reich|first1=David|last2=Pinhasi|first2=Ron|last3=Patterson|first3=Nick|last4=Hovhannisyan|first4=Nelli A.|last5=Yengo|first5=Loic|last6=Wilson|first6=James F.|last7=Torroni|first7=Antonio|last8=Tönjes|first8=Anke|last9=Stumvoll|first9=Michael|date=August 2016|title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East|journal=Nature|volume=536|issue=7617|pages=419–424|doi=10.1038/nature19310|pmid=27459054|pmc=5003663|issn=1476-4687|bibcode=2016Natur.536..419L}}</ref> ఇది కాక 2013లో నాలుగు సుమేరు అస్థిపంజరాల నుండి సేకరించిన డి.ఎన్.ఎ నమూనాలపై జన్యు విశ్లేషణ పరీక్షలు జరుపగా, వారికీ సింధు నాగరికత వారికీ సారూప్యతలున్నట్లు తెలిసింది. పురాతన [[:en:Indus–Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియా సంబంధాల]] వల్ల ఇది జరిగి ఉండవచ్చు.<ref name="EBA">{{cite journal |last1=Płoszaj |first1=Tomasz |last2=Chaubey |first2=Gyaneshwer |last3=Jędrychowska-Dańska |first3=Krystyna |last4=Tomczyk |first4=Jacek |last5=Witas |first5=Henryk W. |title=mtDNA from the Early Bronze Age to the Roman Period Suggests a Genetic Link between the Indian Subcontinent and Mesopotamian Cradle of Civilization |journal=PLOS ONE |date=11 September 2013 |volume=8 |issue=9 |pages=e73682 |doi=10.1371/journal.pone.0073682 |pmid=24040024 |language=en |issn=1932-6203|pmc=3770703 |bibcode=2013PLoSO...873682W |doi-access=free }}</ref> ఇవికాక సుమేరులలో [[:en:Hurrians|హరియులూ]], ఇంకా [[:en:Urartu|ఉరాట్యుల]] సంతతి కూడా ఉందనడానికీ, తద్వారా వీరు [[:en:Caucasus|కోకసస్]] నుండి వలస వచ్చారనీ చెప్పేందుకు కూడా ఆధారాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Sumerians had connections with the Caucasus|url=https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20210415032734/https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|archive-date=2021-04-15|access-date=|website=|publisher=scientificrussia}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|year=2014|title=Lexical Matches between Sumerian and Hurro-Urartian: Possible Historical Scenarios|url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlj/2014/cdlj2014_004.html|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|publisher=Cuneiform Digital Library Journal}}</ref><ref>{{Cite book|last=|first=|title=The Diversity of the Chechen culture: from historical roots to the present|url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000186004|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|year=2009|publisher=UNESCO|page=14|isbn=978-5-904549-01-5}}</ref> సుమేరులకు ముందు ఈ ప్రాంతములో నివాసమున్న ఆది మానవులని [[:en:Proto-Euphratean language|ప్రోటో-యూఫ్రెటీయన్స్]] లేదా ఉబైడులుగా పిలుస్తారు.<ref name="britannica">{{cite web| url= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/573176/Sumer |title=Sumer (ancient region, Iraq) |publisher= Britannica.com | work=Britannica Online Encyclopedia |accessdate=2012-03-29}}</ref> ఉత్తర మెసొపొటేమియా [[:en:samarra culture|సామర్రా సంస్కృతి]] వారి నుండి వీరు ఉద్భవించారని సిద్ధాంతీకరించారు.<ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=dWuQ70MtnIQC&pg=PA51&dq=samarra+culture#v=snippet&q=%22As%20the%20Samarra%20culture%20spread%20south%2C%20it%20evolved%20into%20the%20Ubaid%20culture%22&f=false | title = Cities, Change, and Conflict: A Political Economy of Urban Life | isbn = 978-0495812227 | author1 = Kleniewski | first1 = Nancy | last2 = Thomas | first2 = Alexander R | date = 2010-03-26}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=tupSM5y9yEkC&pg=PA139&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22cultural%20descendants%20of%20the%20originating%20Samarran%20culture%22&f=false | title = The Near East: Archaeology in the "Cradle of Civilization" | isbn = 978-0415047425 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 1993}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=i7_hcCxJd9AC&pg=PA147&dq=ubaid+samarra#v=snippet&q=%22Ubaid%200%20is%20thus%20clearly%20derived%20from%20the%20earliest%20culture%20to%20move%20into%20lower%20mesopotamia%2C%20the%20Samarra%22&f=false | title = Early Civilizations of the Old World: The Formative Histories of Egypt, the Levant, Mesopotamia, India and China | isbn = 978-0415109765 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 2001}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=zmvNogJO2ZgC&pg=PA505&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22similar%20to%20those%20of%20the%20ubaid%20period%22&f=false | title = A dictionary of archaeology | isbn = 978-0631235835 | author1 = Shaw | first1 = Ian | last2 = Jameson | first2 = Robert | year = 2002}}</ref> సుమేరులు ఎన్నడూ ఉబైడుల గురించి ప్రస్తావించ లేదు కానీ వీరే సుమేర్లోని మొట్టమొదటి నాగరిక శక్తి అని అనేక ఆధునిక పరిశోధకుల అభిప్రాయం. వారు చిత్తడి నేల నుండి నీటిని బయటకు పారించి [[వ్యవసాయం|వ్యవసాయానికి]] అనువుగా మలిచారు, వాణిజ్యం అభివృద్ధి చేసి, [[చేనేత|నేతపనీ]], [[:en:Leather crafting|తోలుపని]], [[లోహక్రియ| లోహపు పని]], [[:en:Masonry|తాపీపనీ]], [[మృణ్మయ పాత్రలు| మృణ్మయకళలలో]] నైపుణ్యం సాధించారు.<ref name="britannica" /> [[File:Enthroned King of Ur.jpg|thumb|upright=1.5|ఇది సుమారు క్రీ.పూ 2600లో చెక్కబడ్డ [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనం]]. ఇందులో పరిచారకుల మధ్యన సింహాసనం పై కూర్చున్న [[:en:Ur|ఉర్]] రాజును మనం చూడవచ్చు. ఇతడు [[:en:Ur-Pabilsag|ఉర్-పబిల్సాగ్]] అయ్యుంటాడని శాస్త్రీయ అంచనా.]] కొంతమంది పరిశోధకులు మాత్రము ప్రోటో-యూఫ్రెటియన్ భాష నుండి సుమేరు భాష వచ్చిందనే సిద్ధాంతముతో విభేదిస్తారు. అలాగే మరొక భాష ప్రభావము సుమేరు భాషపై ఉందనే ([[:en:Substratum (linguistics)|substrate effect]]) సిద్ధాంతముతో కూడా వీరు ఏకీభవించరు. [[వేట|వేటాడటమూ]], [[:en:Fishing|చేపలు పట్టడమూ]] జీవనాధారాలుగా అరేబియా సముద్రానికి [[:en:Eastern Arabia|తూర్పున]] తీర ప్రాంతాల్లోనూ, చిత్తడి నేలల్లోనూ కొందరు జనాలుండేవారు. రెండు వైపులా చదును చేయబడ్డ పనిముట్ల వాడకము వీరి ప్రత్యేకత. వీరి భాషే సుమేరు భాష అని ఈ విభేదించే వర్గాల వారి అభిప్రాయము.<ref>Margarethe Uepermann (2007), "Structuring the Late Stone Age of Southeastern Arabia" (Arabian Archaeology and Epigraphy Arabian Archaeology and Epigraphy Volume 3, Issue 2, pp. 65–109)</ref> చరిత్ర గ్రంథస్తమవ్వడమనే ప్రక్రియ సుమేరు నాగరికత ఏర్పడ్డ చాలా కాలానికి మొదలైంది. తొట్టతొలి లిఖితపూర్వక చరిత్ర [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసీ]] కాలములోనిది (అంటే ఆదివంశపు కాలము). [[:en:Last Glacial Period|మంచు యుగం]] చివరిలో వరదల్లో మునిగిపోక ముందు తూర్పు అరేబియా ప్రాంత (నేటి పర్షియా గల్ఫ్ ప్రాంతం) తీరాన సుమేరులు నివసించేవారని [[:en:Juris Zarins|జురిస్ ౙరిఞ్శ]] అభిప్రాయము.<ref>{{cite journal |last=Hamblin |first=Dora Jane |date=May 1987 |title=Has the Garden of Eden been located at last? |url=http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |format=PDF |journal=Smithsonian Magazine |volume=18 |issue=2 |pages= |doi= |accessdate=8 January 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140109135715/http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |archivedate=9 January 2014 |df= }}</ref> సుమేరు నాగరికత ఉరుక్ కాలం (క్రీ.పూ.4 వ సహస్రాబ్ది) లో ప్రారంభమై, జెమ్డిట్ నస్ర్, ఆది వంశపు కాలాల వరకు కొనసాగింది. క్రీ.పూ. 3 వ సహస్రాబ్దిలో సుమేరు, అకేడు భాషలు ఒకదాని వలన మరొకటి ప్రభావితమయ్యాయి. పదజాలమూ, వ్యాకరణమూ, ఉచ్చారణా వంటి అన్ని అంశాల్లోనూ ఈ పరస్పర ప్రభావాన్ని గమనించవచ్చు. కనుక ఈ రెండు భాషలనూ శ్ప్రాఖ్బుంట్ ({{ill|Sprachbund|en}}-భౌగోళిక దగ్గరితనము కారణంగా పరస్పర ప్రభావానికి గురైన భాషలు)గా చెప్పవచ్చు.<ref name="Deutscher">{{cite book|title=Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation|author=Deutscher, Guy|authorlink=Guy Deutscher (linguist)|publisher=[[Oxford University Press|Oxford University Press US]]|year=2007|isbn=978-0199532223|pages=20–21|url=https://books.google.com/books?id=XFwUxmCdG94C}}</ref> సుమారు క్రీ.పూ 2270లో ([[:en:chronology of the ancient Near East|కురచ కాలవృత్తాంతము ప్రకారము]]) వాయువ్య దిశన అకేడు రాజుల ఆక్రమణ మొదలైంది. క్రమంగా సుమేరు మొత్తాన్నీ వారు స్వాధీనము చేసుకున్నారు. రాజ్యాధికారము సుమేరుల చేతి నుండి అకేడుల చేతిలోకి వచ్చింది. ఈ సమయములో సుమేరు భాష వాడుక తగ్గినప్పటికీ, అది [[:en:sacred language|ధార్మిక భాష]]గా కొనసాగింది. మరల సుమారు క్రీ.పూ. 2100–2000 నాటికి రాజ్యాధికారము సుమేరులైన ఉర్ మూడో రాజవంశము చేతికి వచ్చింది. శతాబ్దము పాటు కొనసాగిన వీరి పాలనలో కూడా అకేడు భాషే వాడుక భాషగా చెలామణీ అయ్యింది.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003">Leick, Gwendolyn (2003), "Mesopotamia, the Invention of the City" (Penguin)</ref> పెర్షియన్ గల్ఫ్ తీరంలోని సుమేరు నగరమైన ఎరిడు, [[:en:List of oldest continuously inhabited cities|ప్రపంచంలోని అతి పురాతన నగరాల్లో]] ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది. ఇక్కడ మూడు వేర్వేరు సంస్కృతుల కలయిక జరిగి ఉండవచ్చు. అవి: # మట్టి ఇటుకల గుడిసెల్లో నివసిస్తూ, నీటిపారుదల మెళకువల పై పట్టు సాధించిన ఉబైడు రైతులు, # నల్ల గుడారాలలో నివసిస్తూ గొర్రెలూ, మేకల మందలను కాచుకుంటూ బతికే సెమిట సంచార జాతీ # చిత్తడి నేలల్లో పూరిళ్ళలో బ్రతికే మత్స్యకారులూ. ఈ మత్స్యకార గుంపే సుమేరుల పూర్వికులయ్యుండొచ్చు<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==పేరు వెనుక చరిత్ర == {{multiple image|perrow=2|total_width=350|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరులు | image1 = Head of Gudea (Metropolitan Museum of Art).jpg | image2 = Saĝ-gíg (cuneiforms).jpg | footer=ఎడమ వైపు: సుమారు క్రీ.పూ 2150లో చెక్కబడ్డ సుమేరు రాజు [[:en:Gudea|గుడియా]] తల. కుడి వైపు: [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడ్డ సాంగ్ గిగ్ (𒊕𒈪). నల్ల తల గలవారు అని దీని అర్థం. ఇది సుమేరులు తమని తాము పిలుచుకున్న పేరు. మొదటిది తలకు పద సంజ్ఞ(తలకు సంకేత చిత్రమైన[[File:Saĝ (linear script, head).jpg|14px]]పదసంజ్ఞగా మారి ఇలా అయ్యింది- [[File:Saĝ (Sumero-Akkadian cuneiform, head).jpg|12px]]), రెండవది నలుపుకూ, రాత్రికీ సంజ్ఞ(సంకేత చిత్రం[[File:Gíg (linear script, night-black).jpg|14px]] నుండి వచ్చిన సంజ్ఞ- [[File:Gíg (Sumero-Akkadian cuneiform, night-black).jpg|12px]]).<ref name="DAF">{{cite book |last1=Foxvog |first1=Daniel A. |title=Elementary Sumerian Glossary |date=2016 |publisher=University of California at Berkeley |page=52 |url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlp/cdlp0003_20160104.pdf}}</ref><ref name="PUSD">{{cite web |title=The Pennsylvania Sumerian Dictionary: saĝgiga[humankind] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e4703.html |website=psd.museum.upenn.edu}}</ref><ref name="IMD">{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |last2=D'I︠A︡konov |first2=Igor' Mik︠h︡aílovich |title=Early Antiquity |date=1991 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14465-8 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JSRAUIYENZoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref name="GF">{{cite book |last1=Feuerstein |first1=Georg |last2=Kak |first2=Subhash |last3=Frawley |first3=David |date=2005 |title=The Search of the Cradle of Civilization: New Light on Ancient India |edition=Second Revised |publisher=Motilal Banarsidass Publishers |isbn=978-81-208-2037-1 |page=117 |url=https://books.google.com/books?id=wNlsRZh3rwgC&pg=PA117 |language=en}}</ref>}} దక్షిణ మెసొపొటేమియాకు చెందిన సెమిటేతర భాషలు మాట్లాడే పురాతన నివాసుల భాషను, వారి తరువాత అక్కడ తూర్పు మెసొపొటేమియాలో స్థిరపడ్డ అకేడులు షుమేరు (𒋗𒈨𒊒-షుమేరు/శుమేరు/చుమేరు)<ref>{{cite web |title=emeĝir [SUMERIAN] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e1283.html |website=The Pennsylvania Sumerian Dictionary |publisher=University of Pennsylvania Museum of Anthropology and Archaeology |access-date=14 July 2021}}</ref> అని పిలిచినందున సుమేరు అనే పదం పుటిందని భావిస్తున్నారు.<ref name="ANE29"/><ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy A. |last2=George |first2=A. R. |last3=Postgate |first3=J. N. |last4=Breckwoldt |first4=Tina |title=A Concise Dictionary of Akkadian |date=2000 |publisher=Otto Harrassowitz Verlag |isbn=978-3-447-04264-2 |page=384 |url=https://books.google.com/books?id=-qIuVCsRb98C&pg=PA384 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Miller |first1=Douglas B. |last2=Shipp |first2=R. Mark |title=An Akkadian Handbook: Paradigms, Helps, Glossary, Logograms, and Sign List |date=1996 |publisher=Eisenbrauns |isbn=978-0-931464-86-7 |page=68 |url=https://books.google.com/books?id=27m3y6MNRzYC&pg=PA68 |language=en}}</ref> సుమేరులు తమ భాషను ఎమెగిర్‌గా పిలుచుకున్నారు. సుమేరులు తమని తాము " సాంగ్ గిగ్/సాంగ్ గిగ్ గా " అని చెప్పుకున్నారు. దీనికి అర్థం "నల్ల-తల గల ప్రజలు."<ref name="ANE29"/><ref>"The origin of the Sumerians is unknown; they described themselves as the 'black-headed people'" {{cite book |last1=Haywood |first1=John |title=The Penguin Historical Atlas of Ancient Civilizations |date=2005 |publisher=Penguin |isbn=978-0-14-101448-7 |page=28 |url=https://books.google.com/books?id=xtjtAAAAMAAJ |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |title=Early Antiquity |date=2013 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14467-2 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JU8pegs94uoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Finer |first1=Samuel Edward |last2=Finer |first2=S. E. |title=The History of Government from the Earliest Times: Ancient monarchies and empires |date=1997 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-820664-4 |page=99 |url=https://books.google.com/books?id=aEziNfjinnMC&pg=PA99 |language=en}}</ref> సుమేరు రాజు షుల్గీ/శుల్గీ/చుల్గీ తనను తాను నాలుగు పావు భాగాలకూ రాజుగా, నల్ల తల గల ప్రజలకు కాపరిగా చెప్పుకున్నాడు.<ref>"I am the king of the four quarters, I am a shepherd, the pastor of the "black-headed people (అనువాదము: నేను నాలుగు పావులకూ రాజును, నేను గొల్లవాడను, నల్ల తలగల జనాలకు కాపరిని"" in {{cite book |last1=Liverani |first1=Mario |title=The Ancient Near East: History, Society and Economy |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-134-75084-9 |page=167 |url=https://books.google.com/books?id=0d1JAgAAQBAJ&pg=PA167 |language=en}}</ref> అకేడ్లు కూడా సుమేరులను అకేడు భాషలో 'నల్ల తల గల వారు' అనే అర్థము వచ్చే 'సల్మాత్ కక్కడీ' అనే పేరుతో పిలిచేవారు.<ref name="PUSD"/><ref name="IMD" /> అలాగే సుమేరులు వారి భూమిని కి- ఎన్-గిర్ ('స్థలం' + 'ప్రభువులు' + 'ప్రముఖులు')గా పిలుచుకున్నారని నాటి శాసనాలను బట్టి తెలుస్తోంది. దీని అర్థం "ఉన్నత ప్రభువుల ప్రదేశం".<ref name="ANE29">"The area in question (the extreme south of Mesopotamia) may now be called Sumer, and its inhabitants Sumerians, although these names are only English approximations of the Akkadian designations; the Sumerians themselves called their land Kengir, their language Emegir, and themselves Sag-giga, "black-headed ones. (అనువాదము: ఇక్కడ చర్చించబడుతున్న ఈ ప్రాంతమును (మెసొపొటేమియా దక్షిణ కొన) ఇక సుమేరని పిలవవచ్చు. అలాగే ఆ ప్రాంతపు వారిని సుమేరులుగా పిలవవచ్చు. ఐతే ఈ పేర్లు నాటి అకేడు పదాలకు అంగ్లీకరణలు మాత్రమే. సుమేరులు తమ ప్రాంతాన్ని కెంగిర్ అనీ, తమ భాషను ఎమెగిర్ అనీ తమను తాము సాంగ్-గిగా, అనగా నల్ల తల గాళ్ళు అనీ పిలుచుకున్నారు)" in {{cite book|title=The Ancient Near East|url=https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall|author1=W. Hallo|author2=W. Simpson|publisher=New York: Harcourt, Brace, Jovanovich|year=1971|page=[https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall/page/29 29]}}</ref><ref>{{cite book |last1=Toorn |first1=Karel van der |last2=Becking |first2=Bob |last3=Horst |first3=Pieter Willem van der |title=Dictionary of Deities and Demons in the Bible |date=1999 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |isbn=978-0-8028-2491-2 |page=32 |url=https://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&pg=PA32 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Edzard |first1=Dietz Otto |title=Sumerian Grammar |date=2003 |publisher=Brill |isbn=978-90-474-0340-1 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=HOx5DwAAQBAJ&pg=PA1 |language=en}}</ref> అకేడు భాషలో ఈ సుమర్ పదము వ్యుత్పత్తి ఏమిటన్నది తెలియదు.<ref name="Nimrod">{{cite journal|title=Nimrod before and after the Bible|author=K. van der Toorn, P.W. van der Horst|journal=The Harvard Theological Review|year=Jan 1990| volume=83| issue=1| pages=1–29|doi=10.1017/S0017816000005502}}</ref> దక్షిణ మెసొపొటేమియాను హిబ్రూలో [[:en:Shinar|షైనార్ (శైనార్)]] అనీ, [[:en:Egyptian language|ఈజిప్టు భాష]]లో సింగ్ర్ అనీ, [[:en:Hittite|హిటైట్‌]]లో షన్హర్(ర) అనీ పిలుస్తారు. ఈ పదాలన్నీ సుమేరు పదంలో మార్పుల వల్ల వచ్చుండొచ్చు.<ref name="Nimrod"/> ==మెసపొటేమియా లోని నగర రాజ్యాలు == {{Further|{{ill|List of cities of the ancient Near East|en}}|{{ill|Geography of Mesopotamia|en}}}} క్రీ.పూ. 4 వ సహస్రాబ్ది ఆఖరుకు సుమేరు అనేక స్వతంత్ర [[:en:city-state|నగర-రాజ్యాల]] సమాహారంగా ఉండేది. సరిహద్దు గుర్తులుగా కాలువలూ, సరిహద్దు రాళ్ళూ ఉండేవి. ప్రతి నగరం మధ్యలో ఆ నగర దేవత లేదా దేవునికి అంకితం చేయబడిన ఒక ఆలయం ఉంటుంది. ఈ నగర-రాజ్యాలూ పూజారి ఐన గవర్నరు ([[:en:Ensi (Sumerian)|ఎన్సీ]]) పాలనలో గానీ లేదా మతపరమైన కార్యకలాపాలతో మమేకవుతూ ఉండే రాజు ([[:en:Lugal|లుగల్]]) పాలనలో గానీ ఉండేవి. {{multiple image|perrow=2|total_width=300|caption_align=center | align = right | direction =vertical | header=అను ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ | image2 = The White Temple 'E at Uruk, 3500-3000 BCE.jpg | image1 = White Temple ziggurat in Uruk.jpg | footer=ఉరుక్‌లో ఉన్న అనూ ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ. పిరమిడ్ ఆకృతిలో కట్టబడ్డ అను ౙిగ్గురత్తు క్రీ.పూ 4000 నాటిది. సుమారు క్రీ.పూ 3500లో దాని పైన తెల్ల గుడి కట్టబడింది.<ref>{{cite book |last1=Crüsemann |first1=Nicola |last2=Ess |first2=Margarete van |last3=Hilgert |first3=Markus |last4=Salje |first4=Beate |last5=Potts |first5=Timothy |title=Uruk: First City of the Ancient World |date=2019 |publisher=Getty Publications |isbn=978-1-60606-444-3 |page=325 |url=https://books.google.com/books?id=muCvDwAAQBAJ&pg=PT325 |language=en}}</ref> [[ఈజిప్టు పిరమిడ్లు|ఈజిప్టు పిరమిడ్లలో]] అత్యంత పురాతనమైనది సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది. వాటి ఆకృతికి ౙిగ్గురత్తులే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.<ref>"The stepped design of the Pyramid of Zoser at Saqqara, the oldest known pyramid along the Nile, suggests that it was borrowed from the Mesopotamian ziggurat concept.(అనువాదము: నైలు నదీ తీరాన అత్యంత పురాతన పిరమిడ్ ఐన సక్కారాలోని జోసర్ పిరమిడ్ యొక్క శ్రేణీకృత నిర్మాణ శైలికి మెసొపొటేమియా ౙిగ్గురత్తుల నిర్మాణ శైలే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.)" in {{cite book |last1=Held |first1=Colbert C. (University of Nebraska)|title=Middle East Patterns, Student Economy Edition: Places, People, and Politics |date=2018 |publisher=Routledge |isbn=978-0-429-96199-1 |page=63 |url=https://books.google.com/books?id=fOlgDwAAQBAJ&pg=PA63 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Samuels |first1=Charlie |title=Ancient Science (Prehistory – A.D. 500): Prehistory-A.D. 500 |date=2010 |publisher=Gareth Stevens Publishing LLLP |isbn=978-1-4339-4137-5 |page=23 |url=https://books.google.com/books?id=0KQCscrPDgUC&pg=PA23 |language=en}}</ref> }} నగర-రాజ్యాలు: * [[:en:Eridu|ఎరిదు]] (టెల్ అబు షహ్రెయిన్) * [[:en:Bad-tibira|బాడ్-టిబిరా]] (బహుశా టెల్ అల్-మడైన్) * [[:en:Larak|లారక్]] <sup>1<sup> * [[:en:Sippar|సిప్పర్]] (టెల్ అబూ హబ్బహ్) * [[:en:Shuruppak|షురుపక్]] (టెల్ ఫారా) పై 5 నగరాలు జలప్రళయానికి ముందు అధికార కేంద్రాలుగా ఉండేవనీ, జలప్రళయము తరువాత ఆదివంశపు కాలము మొదలైందనీ సుమేరులు నమ్మేవారు. ఇతర ప్రధాన నగర-రాజ్యాలు: * ఉరుక్ (వార్క) * కిష్ (టెల్ ఉహీమిర్, ఇన్గార్రా) * ఉర్ (టెల్ అల్ ముకయార్) * నిప్పూర్ (అఫాక్) * లగష్ (టెల్ అల్ హిబా) * గిర్సు (టెల్లో లేదా టెలోహ్) * ఉమ్మా (టెల్ జోఖా) * హమాౙీ <sup>1<sup> * అడాబ్ (టెల్ బిస్మాయ) * మారి (టెల్ హరిరి) <sup>2<sup> * అక్షక్ <sup>1<sup> * అక్కాడ్ <sup>1<sup> * ఇసిన్ (ఇషాన్ అల్-బహ్రియాత్) * లార్సా ({{sup|1}}సంబంధిత ఆధునిక ప్రదేశము తెలియరాలేదు)<br> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) చిన్న నగరాలు (దక్షిణము నుండి ఉత్తరము వరకు వరసక్రమములో): * కురా (టెల్ అల్ లాహ్మ్) * జబాలా (టెల్ ఇబ్జీఖ్కు) * కిసుర్రా (టెల్ అబు హతాబ్) * మరాడ్ (టెల్ వన్నత్ ఎస్-సడుం) * డిల్బాట్ (టెల్ ఎడ్-దెలిం) * బోర్సిప్ప (బీర్స్ నిమ్రుడ్) * కుతః (ఇబ్రాహీం చెప్పండి) * డెర్ (అల్-బద్ర) * ఎష్నన్న (టెల్ అస్మార్) * నగర్ (టెల్ బ్రాక్) <sup>2<sup> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) ఆగేడ్‌కు నైరుతి వైపున 330 కి.మీ (205 మైళ్ళ) దూరములో మారీ నగరము ఉండేది. ఇదీనూ, మారుమూల నగరమైన నగర్‌ను మినహాయిస్తే మిగిలిన నగరాలన్నీ బాగ్దాదుకు దక్షిణాన ఉన్న యూఫ్రేటీసు-టైగ్రిసు సారవంత మైదానంలో ఉన్నాయి. వీటి ప్రస్తుత పేర్లు బాబిల్, దియాలా, వాసిట్, దిహ ఖర్, బస్రా, అల్ ముత్తానా, అల్-ఖాడిసియ్యా (ఇరాక్ గవర్నరేట్స్). ==చరిత్ర విభజన== {{main|[[:en:History of Sumer|సుమేరు చరిత్ర]]}} [[File:Portrait of a Sumerian prisoner on a victory stele of Sargon of Akkad.jpg|thumb|[[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను మహావీరుడి]] విజయఫలకంపైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీ బొమ్మ. సుమారు క్రీ.పూ 2300లో చెక్కబడ్డ ఈ ఫలకం ఇప్పుడు [[లౌవ్రే మ్యూజియం|లూవ సంగ్రహశాల]]లో ఉంది.<ref name="ArchaeologyofElam">{{cite book |last1=Potts |first1=D. T. |title=The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State |date=1999 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-56496-0 |page=104 |url=https://books.google.com/books?id=mc4cfzkRVj4C&pg=PA104 }}</ref> ఖైదీల యొక్క కేశాలంకరణ సుమేరుల శైలిలో ఉంది (నెత్తి మీద ఉంగరాల జుట్టూ, పక్కలన కురచ వెంట్రుకలూ). ఈ శైలి ఉర్ కేతనం పైన కూడా కనిపిస్తుంది.<ref name="TwoSteles">{{cite journal |last1=Nigro |first1=Lorenzo |title=The Two Steles of Sargon: Iconology and Visual Propaganda at the Beginning of Royal Akkadian Relief |journal=Iraq |volume=60 |date=1998 |pages=85–102 |publisher=British Institute for the Study of Iraq |doi=10.2307/4200454 |jstor=4200454 }}</ref>]] [[File:Mesopotamia male worshiper 2750-2600 B.C.jpg|thumb|టెల్ అస్మార్‌లోని ఈ విగ్రహం దేవునికి సమర్పణగా ఇచ్చినది. ఇది క్రీ.పూ 2750–2600 కాలానికి చెందినది.]] చరిత్రపూర్వ ఉబైడు, ఉరుక్ కాలాలలో సుమేరు నగర-రాజ్యాలు అధికారంలోకి వచ్చాయి. సుమేరు లిఖితచరిత్ర క్రీ.పూ. 27 వ శతాబ్దం నుండి మొదలైంది. అయితే మూడవ ఆదివంశపు కాలం వరకు అనగా సుమారు క్రీ.పూ 23 వ శతాబ్దం వరకు చరిత్ర అస్పష్టంగానే ఉంది. ఆ తరువాత నుండి శాసనాలకు ఆధునిక కాలములో పరిష్కరింపబడ్డ సుమేరు లిపి వాడబడింది. క్రీ.పూ. 23 వ శతాబ్దిలో అకేడు సామ్రాజ్య పాలనలో మొదటిసారిగా మెసొపొటేమియా మొత్తం ఒక్క త్రాటి పైకి తీసుకురాబడింది. అలాగే గూట్య కాలం తరువాత మూడవ ఉర్ రాజ్యము ఇలాగే మెసొపొటెమియా ఉత్తర, దక్షిణ భాగాలను ఏకము చేసింది. క్రీ.పూ.2వ సహస్రాబ్దిలో అమోరీయుల దండయాత్రలతో ఈ సామ్రాజ్యము పడిపోయింది. ఆ తరువాత క్రీ.పూ. 1700 వరకు అమోరీయుల "ఇసిన్ రాజవంశం" కొనసాగింది. మెసొపొటేమియా బాబిలోనియ పాలనలో సమైక్యంగా ఉన్న కాలములో, అనగా క్రీ.పూ. 1700 వరకు, కూడా అమొరీయ ఇసిన్ రాజవంశము మిగిలి ఉంది. సుమేరులు చివరకు అకేడు (అస్సీర-బాబిలోనియ) జనాభాలో కలిసిపోయారు.{{Citation needed|date=October 2017}} * ఉబైడు కాలం: క్రీ.పూ. 6500–4100 (మట్టిపాత్రల కొత్తరాతియుగం నుండి తామ్రశిలా యుగము వరకు) * ఉరుక్ కాలవ్యవధి: క్రీ.పూ. 4100–2900 (చివరి తామ్రశిలా యుగము నుండి మొదటి కంచు యుగం I వరకు) ** ఉరుక్ XIV–V : క్రీ.పూ. 4100–3300 ** ఉరుక్ IV కాలం: క్రీ.పూ. 3300–3100 ** జెమ్డిట్ నస్ర్ కాలం (ఉరుక్ III ): 3100–2900 క్రీ.పూ * ఆదివంశపు కాలం (మొదటి కంచు యుగము II–IV) ** మొదటి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2900–2800 ** రెండవ ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2800–2600 (గిల్గమేష్) ** మూడవ ఎ ఆదివంశపు కాలం: 2600–2500 ** మూడవ బి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2500–2334 * అకేడు సామ్రాజ్య కాలం: సుమారు క్రీ.పూ 2334–2218 (సర్గోన్) * గూట్యపు కాలం: క్రీ.పూ. 2218–2047 (ప్రారంభ నాలుగవ కాంస్య యుగం) * మూడవ ఉర్ కాలం: క్రీ.పూ. 2047–1940. [[File:Samarra bowl.jpg|thumb|బెర్లిన్‌లోని పర్గమన్ సంగ్రహశాలలోనున్న సామర్రా పాత్ర. పాత్రకు మధ్యన ఉన్న స్వస్తికం పునర్నిర్మాణము ద్వారా చేర్చబడింది.<ref> Stanley A. Freed, ''Research Pitfalls as a Result of the Restoration of Museum Specimens'', Annals of the New York Academy of Sciences, Volume 376, The Research Potential of Anthropological Museum Collections pp. 229–245, December 1981.</ref>]] ==ఉబైడు కాలం == {{main|[[:en:Ubaid period|ఉబైడు కాలం]]}} [[Image:Frieze-group-3-example1.jpg|thumb|right|ఉబైడు కాలం నాటి మృణ్మయ పాత్ర]] చక్కటి చిత్రాలతో అలంకరింపబడి, విలక్షణ శైలిలో తయారు చేయబడ్డ, మృణ్మయ పాత్రలు ఈ కాలములో మనకి కనిపించే ప్రముఖ అంశము. ఉబైడు కాలములో ఈ కుమ్మర శైలి మెసొపొటేమియా, పెర్షియన్ గల్ఫ్ ప్రాంతాల్లో ప్రాచుర్యంలో ఉండేది. అత్యంత పురాతన మానవ నివాసాలు [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ ఎల్ ఒఎలీ]]లో ఉన్నట్లుగా ఆధారాలు ఉన్నాయి. ఐతే ఉబైడు కాలానికంటే చాలా ముందు నుండే దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని పరిస్థితులూ, వాతావరణమూ మానవ నివాసానికి అనుకూలంగా ఉండేవి. కనుక ఇప్పటికింకా కనుగొనని మరింత పురాతన నివాస స్థలాలు ఉండే అవకాశము మెండుగా ఉంది. ఈ ఉబైడు కాలపు సంస్కృతిని పరిశీలిస్తే, ఈ సంస్కృతి ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సామర్రపు సంస్కృతి ప్రభావముతో ఏర్పడినట్లుగా అనిపిస్తుంది. ఈ కాలపు తరువాతిదైన ఉరుక్ కాలము వారిని సుమేరులుగా గుర్తించారు. ఉరుక్ కాలపు వారు ఉబైడు కాలపు ప్రజల తరువాతి తరాలా లేక వారు వేరే సంస్కృతికి చెందినవారా అన్నది తెలియదు. ఉబైడు కాలములో ముఖ్య రాజకీయ, సాంస్కృతిక కేంద్రముగా ఎరీడు ఉండేది. నాగరిక జ్ఞానాన్ని ([[:en:Me (mythology)| మీ]]) ఎరీడు గ్రామ దైవమూ, జ్ఞానానికి ప్రతీక ఐన [[:en:Enki|ఎంకీ]], ఉరుక్ గ్రామ దేవతా, ప్రేమకూ యుద్ధానికీ ప్రతీక ఐన [[:en:Inanna|ఇనానా]]కు ఇచ్చే కథ, బహుశా ఎరీడు ప్రాభవము తగ్గి ఉరుక్ వైభవము యొక్క ఆరంభాన్ని సూచిస్తుండవచ్చు.<ref name=WolksteinKramer1983>{{cite book|last1=Wolkstein|first1=Diane|last2=Kramer|first2=Samuel Noah|title=Inanna: Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer|url=https://archive.org/details/inannaqueenofhea00wolk|date=1983|publisher=Harper & Row|location=New York|isbn=978-0060147136}}</ref>{{rp|174}} ==ఉరుక్ కాలం == ఉబైడు కాలములో కుమ్మర పరిశ్రమ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. నెమ్మదిగా కదిలే [[కుమ్మరి చక్రం|కుమ్మరి చక్రాల]]తో పాత్రలను తయారు చేసీ, వాటిని అందమైన చిత్రాలతో అలంకరించేవారు. క్రమంగా ఈ పాత్రలు, వేగంగా కదిలే చక్రాలపై నిపుణుల చేత భారీ మొత్తములో ఉత్పత్తి చేయబడ్డాయి. ఈ పాత్రలకు అలంకరణలుండేవి కాదు. ఈ కుమ్మర పరిశ్రమ విధానాల్లో వచ్చిన మార్పే ఉరుక్ కాలానికీ, ఉబైడు కాలనికీ మధ్య ప్రముఖ వ్యత్యాసము. <ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=gnpyREWsfG0C&pg=PA353#v=onepage&q&f=false|title= Upon this Foundation: The N̜baid Reconsidered : Proceedings from the U̜baid Symposium, Elsinore, May 30th-June 1st 1988|author1=Elizabeth F. Henrickson |author2=Ingolf Thuesen |author3=I. Thuesen |page= 353|year= 1989|isbn= 978-8772890708}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=fhMTRcUm9WsC&pg=PA31#v=onepage&q&f=false|title= The Invention of Cuneiform: Writing in Sumer|author= Jean-Jacques Glassner|page= 31|year= 2003|isbn= 978-0801873898}}</ref> {{multiple image | perrow = 2 | total_width = 250 | caption_align = center | align = left | direction = vertical | header = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజు (మతాధికారి) | image1 = Yale University. Uruk period priest-king.jpg | caption1 = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజూ, అతని శిష్యుడూ. సుమారు క్రీ.పూ 3200 నాటి చిత్రం | image2 = Uruk King priest feeding the sacred herd.jpg | caption2 = క్రీ.పూ 3100 నాటి ఉరుక్ కాలపు ముద్ర. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది. }} ఉరుక్ కాలంలో (సుమారుగా 4100-2900 క్రీ.పూ.) దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని నదులూ, కాలువల గుండా పెద్ద మొత్తంలో వ్యాపార సరుకుల రవాణా జరిగేది. ఈ వ్యాపారాలు పెద్ద, పెద్ద పట్టణాల ఆవిర్భావానికి తోడ్పడ్డాయి. నగర-సామ్రాజ్యాల వలె ఈ నగరాల నడిబొడ్డున కూడా ఒక ఆలయము ఉండేది. 10,000కు పైగా జనాభా కల ఈ నగరాల్లో [[:en:Social stratification|అన్ని సామాజిక వర్గాలకు చెందిన ప్రజలూ]] ఉండేవారు. ఈ నగరాల్లో కేంద్రీకృత పాలనా యంత్రాంగము ఉండేది. ఈ యంత్రాంగము నగర నిర్వహణ కొరకు వివిధ శాఖల్లో సిబ్బంది నియామకాలు జరిపేది. ఉరుక్ కాలంలోనే పర్వతదేశం నుండి పట్టుబడ్డ వారిని [[:en:Slavery in antiquity|బానిస కార్మికులు]]గా ఉపయోగించుకోవడం ప్రారంభం అయింది. పురాతన గ్రంథాలలో ఈ పట్టుబడ్డ బానిసలతో పనులు చేయించారనడానికి తగినన్ని సాక్ష్యాధారాలున్నాయి. [[టర్కీ]]లోని [[:en:Taurus Mountains|టౌరసు పర్వతాల]] నుండి పశ్చిమాన [[మధ్యధరా సముద్రం|మధ్యధరా సముద్రమూ]], తూర్పున [[ఇరాన్|ఇరాను]] వరకు ఉరుక్ నాగరికతకు చెందిన గుర్తులూ, కాలనీలు కనుగొనబడ్డాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005">[[Guillermo Algaze|Algaze, Guillermo]] (2005). ''[[iarchive:urukworldsystemd0000alga|The Uruk World System: The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamian Civilization]]'', Second Edition, University of Chicago Press.</ref>{{Rp|2–3}} ఉరుక్ కాలంనాటి నాగరికత పరిసర ప్రాంతాలలో ఉన్న ప్రజల మీద ప్రభావం చూపించింది. సుమేరు వ్యాపారస్తులూ, ద్వారా సుమేరు సంస్కృతి ఈ చుట్టుపక్కల జనాలకు పరిచయమైంది. ఫలితంగా వీరు కూడా క్రమంగా ఇదే తరహాలో ఉన్న వారి స్వంత ఆర్థికవ్యస్థను, సంస్కృతులను అభివృద్ధి చేసుకున్నారు (ఉదా: [[:en:Tell Brak|టెల్ బ్రాక్]]). దీనితో సుమేరు నగరాలు సుదూర కాలనీలను సైనిక బలగముతో తమ గుప్పిట్లో ఉంచుకోలేకపోయాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005"/> ఉరుక్ కాలంలో సుమేరు నగరాల పాలనావ్యవస్థ [[:en:Theocracy|మతరాజ్యవ్యవస్థ]] అయ్యి ఉండి, మతాధికారి (పురోహిత రాజు) పాలనలో ఉండుండవచ్చు. ఈ విధానములో నగరములోని మందిరము, పురుషులూ, మహిళలతో కూడుకుని ఉండే ఒక పెద్దల మండలి ఆధీనములో ఉండేది. ప్రతీ మండలికీ అధ్యక్షునిగా ఒక మతాధికారి (ఎస్సి) ఉండేవారు. ఈ మతాధికారి నేతృత్వములో మండలి నగరపాలన చేసేది. నగర దైవము పురుషుడైతే మహిళా, స్త్రీ ఐతే పురుషుడూ, మతాధికారులుగా ఉండేవారు.<ref name=Jacobsen>Jacobsen, Thorkild (Ed) (1939),"The Sumerian King List" (Oriental Institute of the University of Chicago; Assyriological Studies, No. 11., 1939)</ref> ఈ రాజకీయ నిర్మాణం ఆధారంగానే తరువాతి కాలములో సుమేరు [[:en:pantheon|దేవగణము]] రూపుదిద్దుకుని ఉండవచ్చు. ఉరుక్ కాలంలో యుద్ధాలు, సుశిక్షితులైన సైనిక బలగమూ ఉన్నాయనడానికి పెద్దగా ఆధారాలు లేవు. పట్టణాలకు కూడా సాధారణంగా ప్రకారాలు ఉండేవి కాదు. ఈ కాలములో ఉరుక్ ప్రపంచంలోనే అత్యంత పట్టణీకరణ గల నగరముగా అవతరించింది. నగర జనాభా సంఖ్య మొదటిసారి 50,000ను దాటింది. పురాతన సుమేరు రాజ జాబితాలో ఈ కాలములోని అనేక ప్రముఖ నగరాలను పాలించిన రాజవంశాల పేర్లు ఉన్నాయి. ఈ మొదటి దఫాలో ఉన్న రాజులందరూ జలప్రళయం సంభవించే ముందు ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించినట్లు చెప్పబడింది. వీరు కాల్పనిక వ్యక్తులు అయ్యుండవచ్చు. ప్రసిద్ధ పౌరాణిక వ్యక్తులైన [[:en:Alulim|ఆల్యులిమ్]], [[:en:Dumuzid|డూమిౙిడ్]] వంటివాళ్ళ పేర్లు కూడా ఈ దఫాలో ఉన్నాయి.<ref name=Jacobsen/> 9000–5000 ఏళ్ళ క్రితము భూమిపై వెచ్చటి, తేమపూరిత వాతావరణము ఏర్పడింది. దీన్ని హోలోసీన్ క్లైమాటిక్ ఆప్టిమమ్‌గా ({{ill|Holocene climatic optimum|en}}) వ్యవహరిస్తారు. ఈ వాతావరణము పోయి, భూమిపై పొడి వాతావరణము ఏర్పడ్డ చర్యను పియొర ఆసిలేషన్ ({{ill|Piora Oscillation|en}}) అంటారు. పియొర ఆసిలేషన్ సుమారు క్రీ.పూ 3200–2900 మధ్యకాలంలో జరిగింది. సరిగ్గా ఈ పియొర ఆసిలేషన్ సమయానికే ఉరుక్ కాలము ముగిసింది.<ref>Lamb, Hubert H. (1995). Climate, History, and the Modern World. London: Routledge. {{ISBN|0415127351}}</ref> ==ఆది వంశపు కాలం == {{Main|[[:en:Early Dynastic Period (Mesopotamia)|ఆది వంశపు కాలం]]|[[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశం]]}} [[File:Meskalamdug helmet British Museum electrotype copy original is in the Iraq Museum, Bagdad.jpg|thumb|క్రీ.పూ 26వ శతాబ్దం నాటి బంగారు శిరస్త్రాణం. ఇది [[:en:Meskalamdug|మిస్కలమ్డగ్‌]] అనే రాజుది. ఇతడు [[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశపు]] వ్యవస్థాపకుడు అయ్యుండొచ్చు.]] క్రీ.పూ. 2900తో పెద్దల మండలి పాలనావిధానము పోయి, సుమేరులో రాచరికము మొదలైంది. దీనితో పాలనావ్యవహారాల్లో మతానికున్న ప్రాముఖ్యత తగ్గింది.<ref>Jacobsen, Thorkild (1976), "The Harps that Once...; Sumerian Poetry in Translation" and "Treasures of Darkness: a history of Mesopotamian Religion"</ref> రాజును సుమేరు భాషలో లూగల్ (లు = మనిషి, గాల్ = గొప్ప) గా వ్యవహరించేవారు. ఈ కాలపు రాజులలో, సుమేరు సంప్రదాయాలలో పితృసమాన గౌరవము కల, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్]], [[:en:Lugalbanda|లుగల్బాండ]], [[గిల్గమేష్]] వంటి ప్రముఖులు కూడా ఉన్నారు. వీరి పాలన సంకేత చిత్రాల లిపి నుండి ఇప్పుడు మనము చదవగలిగే అక్షర చిహ్నాల లిపి అభివృద్ధికి కొన్ని శతాబ్దాల ముందు, అనగా కీ.పూ.2900లో నడిచింది. ఈ సమయములో సుమేరు సాంస్కృతిక కేంద్రముగా దక్షిణ మెసొపొటేమియా ఉన్నప్పటికీ, పాలకులు తమ రాజ్యాలను పొరుగు ప్రాంతాలకు విస్తరింపజేయడముతో, అక్కడి సెమిట వాసులు సుమేరు సంస్కృతిని చాలా వరకు తమ ఆచార వ్యవహారాల్లో భాగము చేసుకున్నారు. సుమేరు రాజ జాబితాలో ఉన్నవారిలో, వీరగాథల్లో ప్రస్తావించబడ్డ మొదటి రాజు [[:en:Etana|ఎథనా]]. ఇతడు [[:en:Kish (Sumer)|కిషు]] మొదటి రాజవంశంలో 13 వ రాజు. పురావస్తు పరిశోధనల ఆధారంగా ధ్రువీకరింపబడిన వాళ్ళలో అత్యంత పురతనమైనవాడు కిషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసి]]. ఇతడి పేరూ [[:en:Epic of Gilgamesh|గిల్గమేష్ పురాణకావ్యంలో]] కూడా పేర్కొనబడింది. ఈ విషయాన్ని ఆధారము చేసుకుని, గిల్గమేష్ కూడా చారిత్రాక ఉరుక్ రాజు అనే ప్రతిపాదన చేయబడింది. ఈ కాలములో యుద్ధాలు పెరిగాయి. ఈ మార్పు గిల్గమేషు కావ్యములో కూడా ప్రతిబింబిస్తుంది. నగరాల విస్తీర్ణము పెరిగీ, రక్షణగా ప్రాకారాలు నిర్మించబడ్డాయి. ప్రాకారాల పరిమాణం అధికరించబడింది. దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని ప్రాకారాలు లేని పల్లెలు కనుమరుగైపోయాయి. (ఎన్మర్కర్, గిల్గమేషులిరువురూ కూడా ఉరుక్ పట్టణానికి ప్రకారాలు నిర్మించినట్లు గాథల్లో చెప్పబడింది.)<ref>George, Andrew (Translator)(2003), "The Epic of Gilgamesh" (Penguin Classics)</ref>. ====లగాషు మొదటి రాజవంశం ==== [[File:Stele of Vultures detail 02.jpg|thumb|left|[[:en:Eannatum|ఎన్నాటుము]] [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఒక ముక్క]] {{Main|[[:en:Lagash|లగాషు]]}} లగాషు రాజవంశాన్ని (సుమారు క్రీ.పూ. 2500–2270) రాజుల జాబితాలో పేర్కొననప్పటికీ అనేక ముఖ్యమైన స్మారక కట్టడాలూ, పురావస్తు పరిశోధనా ఫలితాల ద్వారా ఆ వంశపు ఉనికి ధ్రువీకరించబడింది. కొంతకాలం మాత్రమే ఉనికిలో ఉన్నప్పటికీ చరిత్రకు తెలిసిన మొట్టమొదటి చక్రవర్తులలో ఒకరుగా లాఘాషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Eannatum|ఎన్నాటం]] ప్రత్యేకత సంతరించుకున్నాడు. ఇతడు కిష్, ఉరుక్, [[:en:Ur|ఉర్]], [[:en:Larsa|లార్సా]]లతో సహా మొత్తం సుమేరును ఆక్రమించి తన సామ్రాజ్యములో కలుపుకున్నాడు. అలాగే లగషు చిరకాల ప్రత్యర్థి ఐన [[:en:Umma|ఉమ్మా]]ను తన సామంత రాజ్యంగా మార్చాడు. అంతేకాక ఆయన రాజ్యం [[:en:Elam|ఈలం]], పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతాలకు కూడా విస్తరించి ఉండేది. అందరినీ భయభ్రాంతులను చేసి అదుపులో పెట్టడమే ఆయన విధానమని అనిపిస్తుంది.<ref name=roux1993>{{cite book |last=Roux |first=Georges |authorlink=Georges Roux (assyriologist) |year=1993 |title=Ancient Iraq |url=https://archive.org/details/ancientiraq00roux |location= Harmondsworth |publisher=Penguin |isbn=978-0140125238}}</ref> అతని [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఖండఖండాలుగా నరికిన ప్రత్యర్థుల శరీరాలను రాబందులు పీక్కు తింటున్నట్లు చెక్కబడింది. అతను మరణంచిన కొద్దికాలానికే ఆ సామ్రాజ్యం చిన్నాభిన్నమైపోయింది. తరువాత ఉమా మతాధికారి-రాజు [[:en:Lugal-Zage-Si|లాగాల్-జాగే-సి]] ఉరుక్‌ను జయించడంతో లగషు రాజవంశ వైభవము మగిసింది. ఉరుక్ అతని రాజధానిగా మారింది. తరువాత ఆయన పర్షియన్ గల్ఫు నుండి మధ్యధరా వరకు విస్తరించి ఉన్న సామ్రాజ్యాన్ని పాలించాడు. అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను]] అధికారములోకి రావడానికి ముందు ఉన్న సుమేరు జాతి రాజులలో ఇతను చివరివాడు.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==అకేడు సామ్రాజ్యం == {{Main|[[:en:}} [[File:Prisoners on the victory stele of an Akkadian king circa 2300 BCE Louvre Museum Sb 3.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2300 నాటి అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను]] విజయఫలకం పైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీలు.<ref name="ArchaeologyofElam" /><ref name="TwoSteles" /> లూవ సంగ్రహశాలలోనిది]] అకేడు సామ్రాజ్యము క్రీ.పూ. 2234–2154 మధ్య కాలములో నడిచింది. తూర్పు సెమిటపు అకేడు భాష కిషు రాజుల పేర్లు వ్రాయడానికి, మొదటిసారి క్రీ.పూ. 2800లో, వాడబడింది.<ref name=roux1993/> ఈ భాషలోనే ఆ పేర్లు తదుపరి రాజ జాబితాలలో కూడా వ్రాయబడ్డాయి. పూర్తిగా ప్రాచీన అకేడు భాషలో వ్రాసిన రచనలు క్రీ.పూ.2500 నుండి ఉన్నాయి. సర్గోను మహావీరుడి (క్రీస్తుపూర్వం 2270-2215) పాలనలో ప్రాచీన అకేడు భాష వాడకము శిఖరాగ్రమును చేరుకుంది. అయినప్పటికీ పరిపాలనా కార్యకలాపాలకు సంబంధించిన ఫలకాలను వ్రాయడానికి రాయసగాళ్ళు సుమేరు భాషనే ఎక్కువ వాడేవారు. అకేడు, సుమేరు భాషలు రెండూ కూడా సుమారు వెయ్యి సంవత్సరాల వరకు వాడుక భాషలుగా ఉన్నాయి. కానీ క్రీ.పూ. 1800 నాటికి సుమేరు భాష ప్రధానంగా పండితులకూ, వ్రాయసగాళ్ళకూ మాత్రమే తెలిసిన గ్రాంథిక భాషగా మారింది. సర్గోనుకు ముందూ, తరువాతి కాలాలను పోల్చి చూస్తే చారిత్రక పరిస్థితుల్లో పెద్దగా అసంబద్ధత లేదనీ, సెమిటులూ, సుమేరుల మధ్య కలహాలకు, చరిత్రాకారులు ఆ కలహము చూపిన ప్రభావము కంటే ఎక్కువ ప్రాధాన్యత ఇస్తున్నారని థార్కిద్ద్ జాకబ్సెన్‌ వాదించాడు.<ref>''Toward the Image of Tammuz and Other Essays on Mesopotamian History and Culture'' by T. Jacobsen</ref> ఐతే, సర్గోను ఆక్రమించుకున్న ఈలము భాగాలలో కొంతకాలం అకేడు భాష అక్కడి వారిపై రుద్దబడిందనడానికి తిరుగులేని ఆధారాలున్నాయి. ==గూట్యపు కాలం == క్రీ.పూ. 2083–2050 (స్వల్పకాలం ఉనికిలో ఉంది). ====లగాషు 2 వ రాజవంశం ==== [[File:Gudea of Lagash Girsu.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా. ఇతనివి అనేక ప్రతిమలు మనకు దొరికాయి.]] [[File:Ur-Ningirsu ruler of Lagash portrait circa 2110 BCE.jpg|thumb|right|గుడియా కుమారుడు ఉర్-నింగిర్సూ ప్రతిమ. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Head Gudea Louvre AO13.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా]] క్రీ.పూ. 2093–2046 (స్వల్పకాల చరిత్ర) క్రీ.పూ. 2093-2046 (స్వల్పకాలం)గూట్యుల చేతిలో అకేడు సామ్రాజ్యం పతనమైన తరువాత సుమేరు జాతి పాలకుడైన లాఘాషుకు చెందిన గుడియా ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్నాడు. తమకి తాము దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకునే సార్గోనిక రాజుల విధానాన్ని ఇతడు కూడా కొనసాగించాడు. మునుపటి లాగాషు రాజవంశీకుల వలె గుడియా ఇంకా ఆయన వారసులు కూడా కళలకు ప్రోత్సాహం అందించడముతో, వీరి కాలానికి చెందిన అనేక కళాఖండాలూ, ఉత్పత్తులూ పెద్ద సంఖ్యలో పురావస్తు పరిశోధనల్లో లభ్యమయ్యాయి. ==మూడవ ఉర్ కాలం== [[File:Ziggurat of ur.jpg|thumb|left|ఇరాక్‌లోని నాస్రీయాహ్ దగ్గరున్న ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]] క్రీ.పూ. 2047-1940 (స్వల్పకాల చరిత్ర) తరువాత, ఉర్ యొక్క 3 వ రాజవంశస్తులైన ఉర్-నమ్ము, అతని వారసుడు షుల్గీలు సుమేరును పాలించారు. వీరి సామ్రాజ్యము దక్షిణ అస్సీరియా వరకు విస్తరించి ఉండేది. ఇందుమూలాన ఇంతకు ముందు కొందరు చరిత్రకారులు, ఈ కాలానికి సుమేరు పునరుజ్జీవ కాలమని తప్పుడు పేరు ఇచ్చారు.<ref>{{Cite book|last=Cooper|first=Jerrold S.|url=https://www.worldcat.org/oclc/944087535|title=Problems of canonicity and identity formation in ancient Egypt and Mesopotamia|date=2016|others=Kim Ryholt, Gojko Barjamovic, Københavns universitet, Denmark) Problems of Canonicity and Identity Formation in Ancient Egypt and Mesopotamia (2010 : Copenhagen, Denmark) Literature and Identity Formation (2010 : Copenhagen|isbn=978-87-635-4372-9|location=Copenhagen|pages=1–18|chapter=Sumerian literature and Sumerian identity|oclc=944087535}}</ref> ఎందుకంటే అప్పటికే ఈ ప్రాంతంలో సుమేరు కంటే సెమిట సంస్కృతులే ఎక్కువ ఉన్నాయి. అస్సీరియా, తదితర ప్రాంతాల్లో అకేడ్ల జనాభా పెరగడమే కాక సెమిటులైన మార్టులు (అమొరులు) అనేక దఫాల్లో ఇక్కడికి వలస వచ్చారు. వీరు దక్షిణప్రాంతంలో ఇసిన్, లార్సా, ఎష్నున్న మరి కొంతకాలం తర్వాత బాబిలోనియా వంటి స్థానిక రాజ్యాలను స్థాపించారు. క్రీ.పూ. 21వ శతాబ్దిలో ఉత్తర భాగములో పురాతన అస్సిరియా సామ్రాజ్యము వలె దక్షిణాన బాబిలోనియా సామ్రాజ్యము కూడా కొంత కాలము ప్రధాన శక్తిగా నిలబడింది. మధ్యయుగములో లాటిను భాషలాగే, శరాకార లిపి వాడుకలో ఉన్నంత కాలము సుమేరు భాష బాబిలోనియా, ఇంకా అస్సీరియా పాఠశాలల్లో ధార్మిక భాషగా నేర్పబడేది. ==పతనం == ఈ కాలములో దక్షిణ మెసొపొటేమియా నుండి ప్రజలు ఉత్తరభాగానికి అధిక సంఖ్యలలో వలసవెళ్ళడం జరిగింది. మట్టిలో క్రమంగా పెరుగుతున్న లవణీయత కారణంగా సుమేరు భూముల వ్యవసాయ ఉత్పాదకత తగ్గుముఖం పట్టింది. ఈ ప్రాంతంలో ముందునుండే మట్టి లవణీయత ప్రధాన సమస్యగా గుర్తించబడింది.<ref>{{cite journal|last=Jacobsen T |first=Adams RM. |year=1958 |title=Salt and Silt in Ancient Mesopotamian Agriculture: Progressive changes in soil salinity and sedimentation contributed to the breakup of past civilizations. |url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.128.3334.1251|journal=Science |doi= 10.1126/science.128.3334.1251 |volume= 128| pages=1251–8|issue=3334}}.</ref> పేలవమైన డ్రైనేజ్ కారణంగా వ్యవసాయ భూముల్లో నీరు నిలబడిపోయేది. అక్కడి పొడి వాతావరణములో ఈ నీరు ఆవిరవగా, నీటిలోని లవణాలు నేలలో మిగిలిపోయి, క్రమంగా భూలవణీయత పెరగసాగింది. అకేడు సామ్రాజ్య కాలమూ, తదుపరి ఉర్ మూడవ వంశపు కాలాలలో గోధుమల పంట వేయడము నుండి లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలపంట సాగుకు రైతులు మారారు. కానీ అది ప్రజలకు తగినంత ఆహారం అందించ లేదు. దీనివలన క్రీ.పూ 2100 నుండి క్రీ.పూ. 1700 మధ్యలో ఈ ప్రాంతంలో జనాభా దాదాపు ఐదింట మూడు వంతులు తగ్గిందని అంచనా.<ref>{{cite journal|last=Thompson |first=William R. |year=2004 |title=Complexity, Diminishing Marginal Returns and Serial Mesopotamian Fragmentation |journal=Journal of World Systems Research |url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |format=PDF |doi=10.5195/jwsr.2004.288 |volume=10 |pages=612–652 |issue=3 |url-status=unfit |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120219134627/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |archivedate=February 19, 2012 }}</ref> దీనితో అకేడు భాష మాట్లాడే ప్రాంతాల్లో జనాభా పెరిగి, సుమేరు భాష ప్రధానంగా ఉన్న ప్రాంతాలలో జనాభా గణనీయముగా తగ్గినది. క్రమంగా సుమేరు మాతృభాషగా అంతరించిపోయి గ్రాంథిక భాషా, ధార్మిక భాషగా మిగిలింది. ఇబ్బి-సిన్ (క్రీ.పూ 2028–2004) పాలనలో ఈలములు దండయాత్రతో ఊర్ స్వాధీనం చేసుకున్న తరువాత {{citation needed|reason=Doesn't cite any evidence of sack of Ur?|date=October 2015}}, సుమెర్ అమోరీయుల పాలనలోకి వచ్చింది. 20 – 18 వ శతాబ్దాల్లో స్వతంత్ర అమోరు రాజ్యాలు "ఇసిన్ రాజవంశం"గా రాజ జాబితాలో చేర్చబడ్డాయి. క్రీ.పూ. 1800లో హమ్మురాబి ఆధ్వర్యంలో బాబిలోనియా విస్తరణతో ఈ వంశము యొక్క శకం ముగిసింది. తరువాతి కాలాల్లో అస్సిరియా, బాబిలోనియాలను పాలించిన రాజుల్లో కొంతమంది అరుదుగా సార్గోనిక రాజుల బిరుదు ఐన "సుమేరూ, అకేడు ప్రాంతాలకు రాజు"ను తమకు ఆపాదించుకున్నారు. ఇందుకు ఒక ఉదాహరణ సుమారు క్రీ.పూ 1225లో అస్సిరియాను పాలించిన మొదటి టుకుల్టీ నినుర్టా‌. ==జనాభా== సుమేర్లోని అతిపెద్ద నగరాల్లో ఒకటైన ఉరుక్ వైభవము తారాస్థాయిలో ఉన్నప్పుడు, నగర జనాభా 50,000-80,000 ఉండేదని అంచనా వేయబడింది. <ref>[https://archive.is/20150411005800/http://proteus.brown.edu/mesopotamianarchaeology/ Harmansah, Ömür, The Archaeology of Mesopotamia: Ceremonial centers, urbanization and state formation in Southern Mesopotamia, 2007, p.699]</ref> సుమేర్లో ఇతర ప్రముఖ నగరాలు ఉండడమూ, పెద్దసంఖ్యలో వ్యవసాయ జనాభా ఉండడాన్నీ బట్టి చూస్తే, సుమేరు జనాభా సుమారుగా 8 నుండి 15 లక్షల దాకా ఉండుంటుందని అంచనా. ఇదే సమయంలో ప్రపంచ జనాభా 2.7 కోట్లుగా అంచనా వేయబడింది.<ref>Colin McEvedy and Richard Jones, 1978, ''Atlas of World Population History'', Facts on File, New York, {{ISBN|0713910313}}.</ref> సుమేరు భాషకు వేరే ఏ భాషతోను పోలికలూ, సంబంధాలూ లేవు (లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్). ఐతే ఆ కాలములో తక్కువ సాంస్కృతికంగా తక్కువ ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడిన వేరే భాష ఉండేదనీ (substrate), ఆ భాష ఏమిటో ఈనాడు మనకి తెలియనప్పటికీ, సుమేరు భాషపై దాని ప్రభావాము తెలుస్తోందనీ (substrate effect), అనేక భాషాశాస్త్రవేత్తలు అభిప్రాయపడ్డారు. సుమేరులోని కొన్ని ప్రధాన నగరాలకు సుమేరు భాషకు చెందని పేర్లు ఉన్నాయి. ఇదే వీరి ప్రతిపాదనకు ఆధారము. ఈ పేర్లూ, వీరికి ముందు ఇక్కడ నివసించిన జనాల భాషలోనివని వీరి అభిప్రాయము.<ref name="Nemet-Nejat1998">{{cite book|author=Karen Rhea Nemet-Nejat|title=Daily life in ancient Mesopotamia|url=https://books.google.com/books?id=lbmXsaTGNKUC&pg=PA13|accessdate=29 November 2011|year=1998|publisher=Greenwood Publishing Group| isbn= 978-0313294976| page=13}}</ref> ఏదేమైనా దక్షిణ మెసొపొటేమియాలో ఉబైడు కాలం (క్రీ.పూ.5300–4700) నుండి మొదలుకొని సంస్కృతిలో పెను మార్పులేవీ చోటుచేసుకోలేదని పురావస్తు పరిశోధనలు తెలియజేస్తున్నాయి. ఇక్కడ స్థిరపడిన సుమేరు ప్రజలు టైగ్రిసు, యూఫ్రేటీసు నదుల కారణంగా సారవంతమైన ఈ ప్రాంతపు భూములను సాగుచేసి వ్యవసాయక్షేత్రాలుగా మార్చారు. ప్రాచీన సుమేరు భాషను మాట్లాడిన పురాతన సుమేరులు, ఉత్తర భాగాన నివసించిన రైతులని కొందరు పరిశోధకులు భావిస్తున్నారు. నీటిపారుదల వ్యవసాయ విధానాలను ఆకళింపు చేసుకున్న తరువాత వీరు దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చి ఉంటారని వారి భావన. సామర్రులు ఆదిమ నీటి పారదుల పద్ధతుల నుపయోగించి వ్యవసాయము చేసేవారు. టైగ్రీసూ, దాని ఉపనదుల పరీవాహక ప్రాంతాల్లో ఈ పద్ధతి వాడిన వారిలో వీళ్ళే మొదటివారు. క్రీ.పూ 5700–4900 ప్రాంతములో వీరికి మృణ్మయ పరిశ్రమలుండేవని తెలుస్తోంది. చోగ మామీ మృణ్మయ పాత్రల్లో సామర్రపు పద్ధతులూ, సుమేరు పద్ధతులూ (డు కాలమునాటి) కూడా కనిపిస్తాయి. 1980 లలో ఫ్రెంచివారు జరిపిన త్రవ్వకాలలో లాస్సాకు సమీపంలోని టెల్ అవేలి (ఓయిల్లె, ఓయులి) వద్ద ఉబైడు కాలనికి పూర్వము తయారైన పాత్రలు ఎనిమిది స్థాయిలలో లభ్యమయ్యాయి. ఇవి సామర్రపు పాతరలను పోలి ఉన్నాయి. కనుక ఉత్తరాన వ్యవసాయ సంస్కృతిని అలవర్చుకున్న సామర్రులు, నీటి పారదుల నైపుణ్యమూ, శ్రామికుల చేత సేద్యాన్ని నడిపించడానికి కావలసిన సామాజిక వర్గీకరణా పొందాక, దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చుంటారని సిద్దాంతీకరించడమైనది. {{Citation needed|date=June 2011}} అరేబియా సముద్రతీరాన లభ్యమైన పనిముట్ల ఆధారంగా వేటాడడము, చేపలు పట్టడము ద్వారా బతుకుతున్న అక్కడి స్థానికులే నెమ్మదిగా వ్యవసాయాధారిత సమాజాన్ని నిర్మించుకున్నారని మరికొందరు అభిప్రాయపడ్డారు. మంచుయుగానికి చివరిలో జలప్రళయానికి ముందు పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతంలో నివసించిన ప్రజలే సుమేరులని జురిస్ ౙరిఞ్శ విశ్వసిస్తున్నారు.<ref>{{Cite web | url=http://www.ldolphin.org/eden/ | title=Has the Garden of Eden been located at last? | website= | access-date=2018-12-21 | archive-url=https://web.archive.org/web/20051029101558/http://www.ldolphin.org/eden/ | archive-date=2005-10-29 | url-status=dead }}</ref> ==సంస్కృతి == ===సాంఘిక, కుటుంబజీవితం === [[File:Upper part of a gypsum statue of a Sumerian woman. The hands are folds in worship. Circa 2400 BCE. From Mesopotamia, Iraq. The British Museum, London.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2400 నాటి ఈ హరశోఠపు శిల్పంలో చేతులు జోడించి ప్రార్థిస్తున్న సుమేరు మహిళను చూడవచ్చు. ఇది ప్రస్తుతం లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] [[File:Reconstructed sumerian headgear necklaces british museum.JPG|thumb|right|సుమేరు మహిళల సమాధుల్లో దొరికిన వస్తువుల ఆధారంగా పునర్నిర్మించిన శిరోభూషణమూ, కంఠహారాలూ.]] సుమేరు కాల ఆరంభ దశలో ఆదిమ చిత్రాలు ఆధారంగా ఈ క్రింది విషయాలు తెలుస్తున్నాయి:<ref name="Sayce"/> * "మృణ్మయ పాత్రల వాడుక చాలా ఎక్కువగా ఉండేది. గిన్నెలు, పూల జాడీలూ, వివిధరకాల వంటపాత్రలూ తయారు చేయబడుతూ ఉండేవి. తేనె, వెన్న, మద్యము, ద్రాక్షారసం వంటి ఒక్కొక పదార్థానికీ ప్రత్యేకంగా వాటిని నిల్వ చేసుకోవడానికి తయారైన పాత్రలుండేవి. మద్యాన్ని ఖర్జూర పళ్ళ నుండి తయారుచేసుండొచ్చు. కొన్ని పూల జాడీలకు కొనదేలిన కాళ్ళు ఉండేవి. x ఆకారములో ఉన్న కాళ్ళుండే బల్లలపై ఈ జాడీలనుంచేవారు. సమంగా నిలబడే జాడీలను చతుస్ర లేదా దీర్ఘ చతుస్రాకారాల్లో ఉండే చెక్క బల్లల పై ఉంచేవాణరు. నూనె జాడి, బహుశా పదార్థాలను నిల్వ ఉంచే ఇతర జాడిలకు కూడా, మట్టితో మూతచుట్టూ మూసివేసేవారు. ఈ పద్ధతి ప్రాచీన ఈజిప్టులో కూడా ఉంది. ఈ మట్టి పాత్రలను అనుకరిస్తూ, రాతితో పూలజాడీలనూ, గిన్నెలనూ తయారుచేసేవారు." * "ఈకలతో చేసిన తురాయిని పెట్టుకునేవారు. మంచాలూ, ఎత్తుపీటలు, కుర్చీలూ వాడేవారు. వీటి కాళ్ళు ఎద్దు కాళ్ళలాగా ఉండేవి. అగ్ని-స్థలాలు, హోమగుండాలు ఉండేవి." * "కత్తులు, పిడిసాన, ఉలి, ఇంకా ఒక రంపం లాంటి పరికరమూ వీరు వాడేవారు. ఈటెలు, బాణాలు, ధనుస్సులూ, బాకులు (గురిచూసి విసిరే చిన్న కత్తి) యుద్ధంలో ఉపయోగించబడ్డాయి కానీ ఖడ్గాలు వాడారనడానికి ఆధారాలు లేవు. " * "వ్రాసేందుకు ఫలకాలు వాడేవారు. చురకత్తి (బాకు) అలుగును లోహముతో చేయగా, పిడి చెక్కతో తయారుచేసేవారు. బంగారు హారాలు వాడేవారు." * "చంద్రమానంతో కాలగణన లెక్కించబడింది." సుమేరు సంగీతానికి సంబంధించి చాలా సమాచారము లభించింది. వేణువూ, లైరు అనే ఒక తంత్రీ వాయిద్యము ఉపయోగించబడ్డాయి. లైరు అనగా ప్రాచీన వీణ (ఆధునిక వీణ కాదు) వంటిది. వీరి వాయిద్యాలలో నేటి కాలములో అందరూ ఎరిగినవి ఉర్ లైరులు.<ref name="Goss_2017_mesopotamian_flutes">{{cite web |last=Goss |first=Clint |title=Flutes of Gilgamesh and Ancient Mesopotamia |url=http://www.Flutopedia.com/mesopotamian_flutes.htm |date=15 April 2017 |website=Flutopedia |access-date=14 June 2017 }}</ref> లాఘాష్ రాజు ఉరుకాగినా (సుమారు క్రీ.పూ. 2300) అప్పటి ఆచారమైన బహుభర్త్రుత్వాన్ని రద్దు చేశారని శాసనాలు తెలియజేస్తున్నాయి. బహుభర్త్రుత్వానికి పాల్పడిన స్త్రీని ఆమె నేరము చెక్కబడ్డ రాళ్ళతో కొట్టి చంపాలని ఆయన చట్టము చేసారు. .<ref>[https://books.google.com/books?id=mpjk74blFDgC&pg=PA62&dq=urukagina+%22two+men%22&client=firefox-a&sig=29we4cFBrgMpJ9qsy4zjpCywAQY ''Gender and the Journal: Diaries and Academic Discourse'' p. 62] by Cinthia Gannett, 1992</ref> {{multiple image | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరు యువరాణీ (సుమారు క్రీ.పూ 2150) | total_width=350 | image1 = Sumerian princess of the time of Gudea circa 2150 BCE.jpg | caption1 = {{center|గుడియా కాలము నాటి (సుమారు క్రీ.పూ 2150) సుమేరు యువరాణీ.}} | image2 = Sumerian princess of the time of Gudea 2150 BCE. Louvre Museum AO 295.jpg | caption2 = {{center|శిల్పం యొక్క ముందు భాగము<br />లూవ సంగ్రహశాల AO 295.}} | footer= }} సుమేరు సమాజము పురుషాధిక్య సమాజము. అలాగే సామాజిక వర్గీకరణ ఉండేది. సుమేరు స్మృతులలో మనకి దొరికిన వాటిలో పురాతనమైనది ఉర్-నమ్ము స్మృతి. ఇది మూడవ ఉర్ కాలము నాటిది. ఈ స్మృతిని అధ్యయనము చేయడము ద్వారా ఆనాటి సామాజిక నిర్మాణము పై ఒక మౌలిక అవగాహన వస్తుంది. లు-గాలు ("గొప్ప వ్యక్తి" లేదా రాజు) కింద రెండు ప్రాథమిక వర్గాలుగా సమాజంలోని వారందరూ వర్గీకరించబడ్డారు: "లు" లేదా స్వేచ్ఛకలిగిన వ్యక్తీ, బానిస (పురుషుడు ఐతే ఆరాడ్, స్త్రీ ఐతే జెమి). 'లు' కొడుకును పెళ్ళికి ముందు డుము-నిటగా పిలుస్తారు. ఒక స్త్రీ (మునుస్)ను పెళ్ళికి ముందు కూతురిగా (డూము-మి), పెళ్ళి తర్వాత భార్య (డామ్)గా, భర్త చనిపోతే విధవగా (నుమసు) గుర్తిస్తారు. ఒక విధవ అదే తెగకు చెందిన మరో వ్యక్తిని మళ్ళీ పెళ్ళి చేసుకోవచ్చు. వివాహాలు సాధారణంగా వధూవరుల తల్లితండ్రుల చేత నిర్ణయించబడేవి<ref name=Kramer1963>{{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=The Sumerians: Their History, Culture, and Character|date=1963|publisher=The Univ. of Chicago Press|isbn=978-0-226-45238-8|url=https://archive.org/details/sumerianstheirhi00samu|url-access=registration}}</ref>{{rp|78}}. నిశ్చితార్థములో ఇరు పక్షాలూ పెళ్ళి నిశ్చయమైనట్లు మట్టి ఫలకాలపై నమోదు చేయించేవారు.<ref name=Kramer1963/> పెళ్ళికొడుకు పెళ్ళికూతురి తండ్రికి కానుకలివ్వగానే పెళ్ళికి చట్టబద్దత వస్తుంది.<ref name=Kramer1963/> సంతోషకరమైన దాంపత్యాన్ని వర్ణిస్తూ ఒక భర్త, తన భార్య తనకు ఎనిమిది మంది కొడుకులనిచ్చినప్పటికీ, ఇంకా తనతో సంభోగించడానికి ఆసక్తి చూపుతుందని చెప్పాడని ఒక సుమేరు నానుడి.<ref name="NemetNejat">{{citation|last=Nemet-Nejat|first=Karen Rhea|author-link=Karen Rhea Nemet-Nejat|date=1998|title=Daily Life in Ancient Mesopotamia|publisher=Greenwood|series=Daily Life|isbn=978-0-313-29497-6|page=[https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132 132]|url=https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132}}</ref> సుమేరులు పెళ్ళికి ముందు లైంగిక సంబంధాలను ఆమోదించినట్లుగా కనిపించదు.<ref>''Celibacy in the Ancient World: Its Ideal and Practice in Pre-Hellenistic Israel, Mesopotamia, and Greece'' by Dale Launderville, p. 28</ref> సుమేరు భాషలో కానీ, అకేడు భాషలో కానీ, కన్యత్వము అనే పదానికి సమానార్థకము లేదు. వీరు కన్యత్వం అనే భావనను సంభోగింపబడని, సంభోగానికి గురికాబడని, పురుషాంగము తెలియని స్త్రీ అనే వాక్యాలు వాడి వ్యక్తపరిచేవారు.<ref name="Cooper">{{cite book|last1=Cooper|first1=Jerrold S.|article=Virginity in Ancient Mesopotamia|title=Sex and Gender in the Ancient Near East: Proceedings of the 47th Rencontre Assyriologique Internationale, Helsinki|year=2001|location=Baltimore, Maryland|publisher=Johns Hopkins University Press|url=http://krieger2.jhu.edu/neareast/pdf/jcooper/jc%20Virginity.pdf|isbn=978-951-45-9054-2}}</ref>{{rp|91–93}} అకేడు వైద్య గ్రంథాల్లో పేర్కొనబడిన షిషితు అనే పదము కన్నెపొరను సూచిస్తుందా లేక మరేదైనా అర్థముందా అనేదానిపై స్పష్టత లేదు. ఐతే మహిళ కన్యత్వాన్ని నిర్ణయించడములో తరువాతి కాలపు మధ్యప్రాచ్య సంస్కృతులతో పోల్చితే కన్నెపొర పాత్ర చాలా తక్కువ అనిపిస్తుంది.<ref name="Cooper"/>{{rp|92}} కన్యత్వము విషయములో స్త్రీ మాటలకే ప్రాధాన్యత ఎక్కువ ఉండేది.<ref name="Cooper"/>{{rp|91–92}} ప్రాచీన ఆధారాలను బట్టి సుమేరులు శృంగారము పట్ల చాలా ఉదార వైఖరి కలిగియున్నారని తెలుస్తోంది.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> లైంగిక కట్టుబాట్లు నైతికత మీదకంటే, ఫలానా సంబంధము వారిని మతకర్మలలో పాల్గొనలేని విధంగా మైలు పరిచే అవకాశమెంత అనే విషయము మీద ఆధారపడి ఉండేవి.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఇక వీరు స్వయంతృప్తి లైంగిక పటుత్వాన్ని పెంచుతుందని నమ్మేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> సొంతంగానూ, అలాగే వారి లైంగిక భాగస్వాములతో కలిసీ కూడా స్వయంతృప్తి పొందేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> గుదమైదునము కూడా వీరికి ఆమోదయోగ్యమే.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఎంతూకు పూజారులైన స్త్రీలకు పిల్లల్ని కనడము నిషిద్దము.<ref name="Leick2013">{{citation|last=Leick|first=Gwendolyn|title=Sex and Eroticism in Mesopotamian Literature|publisher=Routledge|year=2013|isbn=978-1-134-92074-7|location=New York |page=219|orig-year=1994|url=https://books.google.com/books?id=WKoWblE4pd0C&pg=PA64}}</ref><ref name="NemetNejat"/> కనుక వీరు గుదమైదునములో ఎక్కువగా పాల్గొనేవారు.<ref name="Leick2013"/><ref name="Dening1996"/><ref name="NemetNejat"/> ===భాష, లిపి === [[File:Early writing tablet recording the allocation of beer.jpg|thumb|బీరు కేటాయింపులను నమోదు చేయడానికి వాడిన వ్రాత ఫలకం. క్రీ.పూ 3100–3000 కాలం నాటిది.]] [[File:P1150884_Louvre_Uruk_III_tablette_écriture_précunéiforme_AO19936_rwk.jpg|thumb|శరాకార లిపికి ఆధారమైన సంకేత చిత్రాలు గల సున్నపురాతి ఫలకం. క్రీ.పూ 4వ సహస్రాబ్ది నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Development of writing.jpg|thumb|వ్రాత అభివృద్ధి ప్రక్రియ యొక్క ప్రామాణిక శాస్త్రీయ పునర్నిర్మాణం. నేటి లిపుల పుట్టుకలో శరాకార లిపి పాత్రను కూడా ఇందులో మనం చూడవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Barraclough |first1=Geoffrey |last2=Stone |first2=Norman |title=The Times Atlas of World History |date=1989 |publisher=Hammond Incorporated |isbn=978-0-7230-0304-5 |page=[https://archive.org/details/isbn_9780723003045/page/53 53] |url=https://archive.org/details/isbn_9780723003045 |url-access=registration }}</ref><ref>{{cite book |last1=Senner |first1=Wayne M. |title=The Origins of Writing |date=1991 |publisher=University of Nebraska Press |isbn=978-0-8032-9167-6 |page=77 |url=https://books.google.com/books?id=Kc4xAlunCSEC&pg=PA77 }}</ref>]] సుమేరు పురావస్తు పరిశోధనల్లో కనుగొన్నవాటిల్లో అన్నిటికంటే ముఖ్యమైనవి, శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉన్న మట్టి ఫలకాలు. ఇవి పెద్ద సంఖ్యలో దొరికాయి. సుమేరు సంస్కృతిలో వ్రాత అభివృద్ధి అవ్వడము అనేది చారిత్రకాంశాలను పొందుపరచడములోనే కాక, ఇతిహాస కవితలూ, కథలూ అలాగే ప్రార్థనలూ, చట్టాల వంటి వివిధ రకాల సాహిత్యాన్ని సృష్టించే క్రమములో మానవాళి చరిత్రలోనే గొప్ప మైలురాయిగా పరిగణించబడుతుంది. మొదట్లో బొమ్మలు, అనగా గూఢచిత్రాలు వాడినప్పటికీ, కొద్ది కాలములోనే శరాకార లిపీ, ఆ తదుపరి పదసంజ్ఞలూ (ఆలోచనలను వ్యక్తపరిచేందుకు గుర్తులు) వాడబడ్డాయి. తడి మట్టిపై త్రిభుజాకారపు రెల్లుతో వ్రాసేవారు. సుమేరు భాషలో కొన్ని వేల వ్రాతలు బయటపడ్డాయి. వ్యక్తిగత, వ్యాపార లేఖలు, రసీదులు, పద కోశాలూ, చట్టాలు, శ్లోకాలు, ప్రార్థనలు, కథలు, రోజువారీ లెక్కల వంటివి ఉన్నాయి. మట్టి పలకల గ్రంథాలయాలు కనుగొనబడ్డాయి. స్మారక శాసనాలూ, అలాగే విగ్రహాలు లేదా ఇటుకలు వంటి వివిధ వస్తువులపై వ్రాతలూ సర్వసాధారణము. శిక్షణలో భాగంగా లేఖకులు (వ్రాయసగాళ్ళు) ఒక్కొక గ్రంథాన్నీ అనేక సార్లు గ్రంథస్తము చేయడముతో, చాలా గ్రంథాలవి అనేక ప్రతులు మనకు దొరికాయి. సెమిట సమాజములో కూడా వాడుక భాష సెమిట భాష ఐనప్పటికీ చాలా కాలము పాటు మతసంబంధ అలాగే చట్టసంబంధ కార్యకలాపాలకు సుమేరు భాష వాడుకలో ఉంది. శరాకార లిపిలో వ్రాయబడ్డ వాటిల్లో ముఖ్యమైనది 'గిల్గమేష్' అనే ఒక సుదీర్ఘ కావ్యము. ఉరుక్ శిథిలాల్లో లభ్యమైన ఈ కావ్యము ప్రామాణిక శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉంది. ఇది రెండవ ఆదిమ వంశపు కాలంలో పాలించిన గిల్గమేష్ (అకేడు భాషలో) ("బిల్గమేష్ (సుమేరులో)") అనే రాజు గురించి చెబుతుంది. ఈ కథలో గిల్గమేషు, అతని సహచరుడు ఎన్కిడుల కాల్పనిక సాహసాలు ఉన్నాయి. అనేక మట్టి పలకలపై వ్రాయబడ్డ ఈ కథ మనకు తెలిసినంతలో చరిత్రలోనే మొట్టమొదటి సారి వ్రాయబడ్డ కాల్పనిక సాహిత్యముగా గుర్తింపు పొందింది. సుమేరు భాషకు దగ్గరగా ఉన్న భాష ఏదీ లేదు. కనుక ఇది ఏ భాషా కుటుంబానికీ చెందదు. ఇలాంటి భాషను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్‌గా పిలుస్తారు (ఒంటరి భాష అని అర్థము).అకేడు భాష మాత్రము ఆఫ్రోయాసియాటిక్ భాషా కుటుంబంలో సెమిటిక్ విభాగానికి చెందినది. సుమేరు భాష యొక్క భాషా కుటుంబాన్ని కనుక్కోవడానికి జరిగిన అనేక ప్రయత్నాలు ఫలించలేదు. సుమేరు భాషలో పదముకు ఉపసర్గలూ, ప్రత్యయాలు వంటివి చేరడము ద్వారా అర్థము మారుతుంది. ఇలాంటి భాషలను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో అగ్లుటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ అంటారు. అనేక శాస్త్రజ్ఞులు సుమేరు భౌగోళిక అంశాలూ, వివిధ కళలూ, వ్యవసాయ విధానాలూ పరిశీలించి ఒక తక్కువ (substratum) లేదా సమాన పలుకుబడి (adstratum) కలిగిన భాష యొక్క ప్రభావమీ సుమేరు భాషపై ఉందని ప్రతిపాదించారు. ఈ ఊహాజనిత భాషకి ప్రోటో-యుఫ్రేటీయ భాష లేదా ప్రోటో-టైగ్రీయ భాషగా పేరు పెట్టారు. ఐతే ఈ ప్రతిపాదనను వ్యతిరేకించే శాస్త్రవేత్తలు కూడా చాలా మంది ఉన్నారు. ప్రాచీన సుమేరు వ్రాతలు, వ్రాయసగాళ్ళు తాము విషయాన్ని గుర్తుపెట్టుకోవడానికి ఊతంగా కొన్ని ముఖ్య పదాలు మాత్రము వ్రాసిపెట్టుకున్న సంగ్రహ రూపాలు. వీటిని వ్రాసేది తమ వ్యక్తిగత వాడుకకే కనుక ఇవి వ్యాకరణ నియమాలననుసరించక, గజిబిజిగా ఉంటాయి. అందువలన ఈ ప్రాచీన వ్రాతలనర్థము చేసుకోవడము చాలా కష్టము<ref>{{Cite book|title=The Oxford Handbook of the History of Linguistics|last=Allan|first=Keith|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0191643439|location=Oxford|pages=56–57}}</ref> క్రీ.పూ. 3 వ–2 వ సహస్రాబ్ది సమయానికి క్రమంగా వాడుక భాషగా సుమేరు స్థానాన్ని అకేడు భాష ఆక్రమించుకుంది .<ref name="woods">Woods C. 2006 [http://oi.uchicago.edu/pdf/OIS2.pdf “Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian”]. In S.L. Sanders (ed) ''Margins of Writing, Origins of Culture'': 91–120 Chicago</ref> అయితే సా.శ.. 1 వ శతాబ్దం వరకు సుమేరు భాష బాబిలోనియా, అస్సీరియాలో పవిత్ర, గ్రాంథిక, శాస్త్రీయ భాషగా వాడబడింది.<ref>{{cite book|last=Campbell|first=Lyle|title=A glossary of historical linguistics|url=https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191|year=2007|publisher=Edinburgh University Press| isbn=978-0748623792|author2=Mauricio J. Mixco |page=[https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191/page/n202 196]}}</ref> <gallery widths="170px" heights="170px"> Cuneiform tablet- administrative account with entries concerning malt and barley groats MET DP293245.jpg|శరాకార లిపిలో యవ నాణేల లెక్కలు వ్రాసి ఉన్న లెక్కలఫలకము. క్రీ.పూ 3100–2900 నాటిది. న్యూయార్క్ ‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. Bill of sale Louvre AO3766.jpg|షురుప్పక్‌లో పొలాన్నీ, ఇంటినీ అమ్మకానికి పెడుతూ ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది Stele of Vultures detail 02.jpg|'సున్నపురాతిపై చెక్కబడ్డ రాబందుల శిలాఫలకం. సుమారు క్రీ.పూ 2450 లోనిది‌. దీన్ని 1881లో గిర్సూలో (ఇరాక్‌లోని ఆధునిక టెల్ టెలోహ్) జరిపిన తవ్వకాల్లో ఎడ్వర్డ్ డీ సార్ౙెక్ కనుగొన్నారు. లూవ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. </gallery> ===మతం === [[File:Ebih-Il Louvre AO17551 n01.jpg|upright=0.8|thumb|క్రీ.పూ 24వ శతాబ్ది నాటి ప్రార్థనలో ఉన్న సుమేరు పురుషుడి శిల్పం (ఆధునిక తూర్పు సిరియాలో దొరికింది)]] {{multiple image|perrow=2|total_width=400|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header =సుమేరు మతము | image1 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (adjusted for perspective).jpg | caption1 = ఉర్ గుడిలో ఆసీనుడైన దేవునికి అర్ఘ్యము సమర్పణను చూపిస్తున్న శిల్పము. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | image2 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (libation detail).jpg | caption2 = ఉర్‌లోని గుడిలో అర్ఘ్యమును సమర్పిస్తున్న నగ్న పూజారి. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | footer= }} సుమేరులు వారికి సంబంధించిన అన్ని విషయాలనూ దైవానికి ఆపాదించేవారు. మరణం, దైవాగ్రహము వంటి విషయాలలో తాము అశక్తులమని విశ్వసించేవారు.<ref name=Kramer1963/> సుమేరు మతవిశ్వాసాల ప్రకారము విశ్వసృష్టికి మూలమైన వృత్తాంతాలు రెండు. ఈ వృత్తాంతాలే వీరి మతానికి మూలస్తంభాలు. మొదటి వృత్తాంతము ప్రకారము సృష్టి అనేది కొన్ని పవిత్రమైన వివాహాలు ఫలితంగా ఉద్భవించింది. ఈ వివాహాల ఫలితంగా వ్యతిరేక శక్తులకు ప్రతీకలైన స్త్రీ, పురుష దైవిక అంశల సంగమము జరిగింది. ఈ సంగమమే సృష్టికి మూలము. ఈ పవిత్ర వివాహ నమ్మకము యొక్క ప్రభావము మెసొపొటేమియలో తర్వాతి నాగరికతల్లోని మత విశ్వాసాలపై ఉంది. అకేడు మతములో సృష్టి వృత్తాంతాన్ని ఎనుమ ఎలిష్‌గా వ్యవహరిస్తారు. దీని ప్రకారము మంచినీటి దేవుడూ, పురషాంశ ఐన అబ్ౙు, ఉప్పునీటి దైవమూ, స్త్రీ అంశ ఐన తియామత్‌ల కలయిక సృష్టికి మూలము. ఈ కలయికతో జనియించిన వారు లాహ్మ్, లహ్మూలు. వీరిని బురదమయమైన వారు/మట్టితో నిండినవారిగా పిలుస్తారు. ఈ పేర్లను ఎరీడులో ఎంకి దేవాలయమైన ఈ-అబ్ౙులోని ద్వారపాలకులకు బిరుదులుగా ఇచ్చేవారు. యుఫ్రటీసు సముద్రములో కలిసే చోట, నదిలో కొట్టుకొచ్చిన మట్టితో చిన్న, చిన్న దీవులు ఏర్పడతాయి. ఈ ప్రక్రియను తలపించేలా రెండో పవిత్ర వివాహ జరిగింది. ఈ వివాహ ప్రతిఫలాలే అన్షార్ (ఆకాశపు ఇరుసు), కిషార్‌లు (భూమి యొక్క ఇరుసు). వీరిద్దరి పసంతానమే అను (ఆకాశము), కీ (భూమి)లు. మరో ముఖ్యమైన పవిత్ర వివాహము పర్వతాలకు దేవి ఐన నిన్హుర్సాగ్‌కు, మంచినీటికి అధిపతీ, ఎరీడు నగర దైవమైన ఎంకికీ మధ్య జరిగింది. వీరి కలయిక భూమికి పచ్చదనాన్నీ, పచ్చిక బయళ్ళనూ ప్రసాదించింది. సుమేరు సంస్కృతి ఏర్పడ్డ తొలి దశలో దక్షిణాన ఉన్న ఎరీడు ముఖ్య ఆధ్యాత్మిక కేంద్రంగా ఉండేది. ఐతే చరిత్ర వ్రాయబడడము మొదలైన తొలినాళ్ళలోనే మధ్య భాగములోని నిప్పూరు నగరము ఎరీడు స్థానాన్ని ఆక్రమించుకుంది. తర్వాత సుమేరు నాగరికత ఉన్నంత కాలమూ, ఈ నగరము తన స్థానాన్ని నిలుపుకుంది. ఇక్కడి పూజారులకు ఇతర నగర-రాజ్యాలమీద రాజకీయ అజమాయిషీ ఉండేది. ====దేవుళ్ళు ==== [[File:Ea (Babilonian) - EnKi (Sumerian).jpg|thumb|upright=1.3|క్రీ.పూ 2300 ప్రాంతం నాటి అకేడు ముద్ర. ఇందులో మనం వారి దేవుళ్ళైన ఇనానా, ఉటు, ఎంకీ, ఇసిముద్‌లను చూడవచ్చు.]] సుమేరులు దేవుళ్ళు అనేకులనీ (బహుదేవతావాదము), మానవ రూపాలు కలవారనీ విశ్వసించారు. ప్రతీ నగర రాజ్యానికీ ప్రత్యేకముగా నగర దేవతలూ, వారికి అంకితమైన నగర రాజులూ, మతాధికారులూ ఉండేవారు. ఐతే ఆయా నగర దేవతల ఆరాధన, ఆ నగరానికే పరిమతమవ్వాలని లేదు. ఒకే దైవము వివిధ నగరాల్లో పూజలందుకునేవారు. మతవిశ్వాసాలను గ్రంథస్తము చేసిన మొట్టమొదటి సమాజాల్లో సుమేరులు కూడా ఒకరు. కనుక వీరి విశ్వాసాలు మెసొపొటేమియాలోని తదుపరి నాగరికతల మతం, నమ్మకాలూ, జ్యోతిషశాస్త్రాలను ప్రభావితము చేసాయి. సుమేరులు ఆరాధించే దేవుళ్ళు: * వీరు స్వర్గాధిపతిని 'ఆన్‌'గా పిలుస్తారు. ఆకాశాన్ని కూడా సుమేరు భాషలో ఆన్ అనే అంటారు. ఆన్ దేవేరి 'కీ' (భూమికి ప్రతీక) * దక్షిణాన ఉన్న ఎరిదులోని ఆలయంలో ఉండే ఎంకి. సంక్షేమానికీ, జ్ఞానానికి దైవంగా, భూగర్భ జలాలకు అధిపతిగా, వ్యాధుల నుండి స్వస్థత చేకూర్చే శక్తి కలవాడిగా ఆరాధించబడ్డాడు. మానవాళికి మిత్రుడైన అతడు, మనుష్యులకు కళలు, శాస్త్రాలూ, నాగరిక బుద్ధులూ ప్రసాదించాడు. మొట్టమొదటి చట్టస్మృతి కూడా ఇతని సృష్టిగా భావించబడింది. * ఎన్లిల్ తుఫాను, వాయువూ, వర్షాలకు దేవుడు.<ref name=ColemanDavidson2015>{{citation|last1=Coleman|first1=J.A.|last2=Davidson|first2=George|title=The Dictionary of Mythology: An A–Z of Themes, Legends, and Heroes|date=2015|publisher=Arcturus Publishing Limited|location=London, England|isbn=978-1784044787}}</ref> నిప్పూరు నగర దేవుడైన ఆయన సుమేరుల ప్రధానదైవంగా ఆరాధించబడ్డాడు.<ref name=ColemanDavidson2015 />{{rp|108}}<ref>{{citation|first=Samuel Noah|last=Kramer|title=The Sumerian Deluge Myth: Reviewed and Revised|journal=Anatolian Studies|volume=33|date=1983|pages= 115–121|jstor=3642699|doi=10.2307/3642699}}</ref>{{rp|115–121}} ఆయన దేవేరి నిన్లిల్. ఈమె దక్షిణపవనాలకు దేవత.<ref>{{citation|last1=Black|first1=Jeremy A.|last2=Cunningham|first2=Graham|last3=Robson|first3=Eleanor|title=The Literature of Ancient Sumer|url=https://books.google.com/books?id=a1W2mTtGVV4C&pg=PA106|date=2006|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0199296330}}</ref>{{rp|106}} * ఇనాన ప్రేమకు, శృంగారానికి, యుద్ధానికి దేవత.;<ref name=WolksteinKramer1983/>{{page needed|date=July 2017}}<ref name="Black">Black, Jeremy; Green, Anthony (1992), ''[[iarchive:gods-demons-and-symbols-of-ancient-mesopotamia-an-illustrated-dictionary 202012|Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary]]'', University of Texas Press, {{ISBN|0-292-70794-0}}</ref>{{rp|109}}శుక్ర గ్రహానికి ఈమె దేవ రూపము. ఉరుక్ నగర మందిరములో ఆన్‌తో పాటు ఈమె కూడా పూజలందుకునేది. తమకు దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకున్న రాజులు, ఇనానా, డుముౙిడ్‌ల వివాహ ఘట్టాన్ని, తాము పూజారిణులను వివాహమాడడము ద్వారా ప్రదర్శించి ఉండవచ్చు.<ref name=Black/> * సూర్య భగవానుడు ఐన ఉతు. ఇతడు దక్షిణాన లార్సా, ఉత్తరాన సిప్పర్లలో నగరదేవునిగా కొలవబడేవాడు. * ఉర్ నగరదేవుడూ, చంద్రభగవానుడూ ఐన సిన్ [[File:Genealogy of Sumero-Akkadian Gods.jpg|thumb|upright=2.05|left|సుమేరులూ, తొలినాటి అకేడ్ల దేవగణము]] వీరంతా ప్రధాన దేవుళ్ళు. ఆపైన వందల కొద్దీ చిన్న, చిన్న దేవతలు ఉన్నారు. సుమేరు దేవతలు వివిధ నగరాలతో అనుసంధానించబడి ఉంటారు. ఈ నగరాల రాజకీయ ప్రాముఖ్యతతో పాటే మతపరంగా వారి ప్రాముఖ్యతా మారుతుండేది. దేవుళ్ళు వారికి సేవ చేయించుకొనుటకై బంకమట్టితో మనుష్యులను సృష్టించారు అని సుమేరుల విశ్వాసము. దేవాలయాలు నీటిపారుదల వ్యవసాయానికి అవసరమైన శ్రమదాన కార్యక్రమాలు నిర్వహించేవి. పౌరులందరూ ఆలయానికి కొంత శ్రమదానం చేయడము తప్పనిసరి. ఐతే వెండి చెల్లించడం ద్వారా వారు ఈ బాధ్యత నుండి విముక్తులవ్వవచ్చు. ====విశ్వము ==== విశ్వము ఒక పెద్ద గుమ్మటంతో కప్పబడ్డ సమాంతర బింబమని సుమేరులు నమ్మేవారు. మరణము తరువాత మనిషి శోకతప్తమైన అధోలోకములోకి కుప్పకూలి, అక్కడ అనంతకాలాల పాటు గిడిమ్ అనే ఒక అధమ ప్రేతము వలె పడి ఉండవలెనని నమ్మేవారు.<ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy |authorlink1=Jeremy Black (assyriologist) |last2=Green | first2=Anthony |title= Gods, Demons, and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary |date=1992 |publisher=University of Texas Press |isbn=978-0292707948}}</ref> విశ్వం వీరిచే నాలుగు భాగాలుగా విభజించబడింది: * ఉత్తరాన కొండప్రాంతంలో నివసిస్తున్న సుబర్తులు. వీరిపై బానిసలు, కలప, ఇతర ముడి పదార్థాల కొరకు అడపాదడపా దాడులు చేసేవారు. * పశ్చిమాన గుడార వాసులైన మార్టులు. వీరు పురాతన సెమిట భాష మాట్లాడే ఆదిమానవులు. వీరు మేకలూ, గొర్రెలను కాచుకుంటూ బ్రతికే ఒక సంచార జాతి. * దక్షిణాన డిల్మున్ అనే వాణిజ్య రాజ్యము. ఇది మరణించిన వారి భూమిగా, సృష్టి జరుగు ప్రదేశముగా చెప్పబడింది.<ref name="Carl Phillips 2013">Geoffrey Bibby and Carl Phillips, ''Looking for Dilmun'' (London: Stacey International, 1996; reprinted London: Knopf, 2013). {{ISBN|978-0-905743-90-5}}</ref> * తూర్పున ఈలములు. ప్రత్యర్థులైన వీరితో సుమేరులకు తరచూ యుద్ధాలు జరిగేవి. వారికి తెలిసిన ప్రపంచపు సరిహద్దులు: ఎగువ సముద్రం (మధ్యధరా సముద్రతీరం), దిగువ సముద్రం (పెర్షియన్ గల్ఫ్), మెలుహ్హా (బహుశా సింధూ లోయ), రాగి నిక్షేపాలకు ప్రసిద్ధి చెందిన మగన్ (ఒమన్). ====ఆలయాలు ==== ప్రతి ౙీగ్గురాట్టుకూ (సుమేరుల దేవాలయాలు) ఒక ప్రత్యేకమైన పేరు ఉండేది. ౙిగ్గురాట్టుకు ఒక ముంగిలి ఉంటుంది. ముంగిలికి మధ్య భాగాన పరిశుద్ధులయ్యేందుకు ఒక కొలను ఉంటుంది.<ref>Leick, Gwendolyn (2003), Mesopotamia: The Invention of the City' (Penguin)</ref> దేవాలయానికి ఒక నడిమిసాల్పూ, దానికి ఇరువైపులా పక్కసాల్పులూ ఉంటాయి. పక్కసాల్పులకు చివరన పూజారులకు గదులుంటాయి. ఒక మూలన జంతుబలికి బలిపీఠం, శాకాహార సమర్పణ కొరకు ఒక బల్లా ఉంటాయి. ధాన్యాగారాలూ, గోదాములూ సాధారణంగా ఆలయాల సమీపంలో ఉండేవి. కొంతకాలం తర్వాత సుమేరులు అనేక పెద్ద పేద్ద దిమ్మలను ఒకదానిపైనొకటి కట్టి వాటిపైన గర్భగుడిని ఉంచసాగారు. ఇది నిర్మాణ విధానాల్లో ౙిగ్గురత్తు శైలిగా చెప్పబడుతుంది.<ref>Mark M. Jarzombek and Vikramaditya Prakash, ''A Global History of Architecture'' (London: Wiley, 2011), 33–39. {{ISBN|978-0-470-90248-6}}</ref><ref>Crawford, Harriet (1993), "Sumer and the Sumerians" (Cambridge University Press, (New York 1993)), {{ISBN|0521388503}}.</ref> ====అంత్యక్రియలు==== మరణము తరువాత మనుషులు శోకతప్తమైన అధోలోకములో మగ్గుతారని వీరి నమ్మకము. ఈ లోకము ఎరిష్కిగాల్ అనే దేవత పాలనలో ఉంటుంది. రాకపోకలను నిరోధించడానికి, వివిధ భూతాలు ఆరాజ్య ముఖద్వారంలో ఉండి కాపలా కాస్తుంటాయని విశ్వసించేవారు. మృతదేహాలను నగరం వెలుపల ఖననం చేసేవారు. అక్కడ మృతదేహాలను ఒక చిన్న మట్టిదిబ్బతో కింద పూడ్చి, భూతాలకి కొంత ఆహారమూ, ఇతర సమర్పణలను ప్రదానము చేసేవారు. సంపన్నులు డిల్మున్‌లో ఖననం చేసేవారు.<ref>Bibby Geoffrey and Carl Phillips (2013), "Looking for Dilmun" (Alfred A. Knopf)</ref> ఉర్ రాజశ్మశానములో ప్వాబి రాణిని పూడ్చినప్పుడు, ఆమె పరివారాన్ని కూడా నరబలిగా సమర్పించారని మనకు తెలుస్తోంది. ===వ్యవసాయం, వేట === సుమేరలు సుమారుగా క్రీ.పూ. 5000–4500 కాలములో వ్యవసాయ జీవనాన్ని అలవర్చుకున్నారు. అభివృద్ధి చెందిన నీటిపారుదల వ్యవస్థా, పెద్ద మొత్తములో సాగు, నాగలి వాడకము, సంవత్సరము పొడుగూతా ఒకే పంటను వెయ్యడమూ, నగరపాలక వ్యవస్థ నేతృత్వములో ప్రత్యేక వ్యవసాయ కార్మిక శక్తి నిర్వహణా వంటి అనేక ప్రధాన వ్యవసాయ విధానాలు ఈ ప్రాంతంలో వాడుకలో ఉండేవి. ఈ వ్యవస్థ కారణంగా దేవాలయ ఖాతాలను నిర్వహించాల్సి రావడమే వ్రాత అభివృద్ధికి దారితీసింది (సుమారుగా క్రీ.పూ.3500లో). [[File:Ur mosaic.jpg|thumb|upright=1.35|ఉర్ రాజ సమాధులలో దొరికిన కళాకృతి. లాపిస్ లజూలీ, నత్త గుల్లలతో తయారు చేయబడిన దీనిలో సుమేరు సమాజపు దైనందిన వ్యవహారాన్ని చూడవచ్చు.]] ఉరుక్ కాలంలోని చిత్రాల ఆధారంగా గొర్రెలు, మేకలు, పశువులు, పందుల వంటి పెంపుడు జంతువులను పెంచేవారని తెలుస్తోంది. వారు వారి ప్రాథమిక వాహనముగా గాడిదనూ ఇతర ఈక్విడ్‌లనూ, బరువులు లాగడానికి ఎద్దులనూ ఉపయోగించారు. "జంతువుల ఉన్ని (వెంట్రుకలతో)తో ఉన్ని దుస్తులు, తివాచీలూ తయారు చేయబడ్డాయి. ఇంటి చుట్టూ పరివేష్టిత తోటలలో చెట్లు, ఇతర మొక్కలు పెంచుకునేవారు. పొలాల్లో గోధుమలూ, బహుశా ఇతర ధాన్యాలు కూడా, సాగుచేయబడ్డాయి. నీరు పెట్టేందుకు [[ఏతాము]] ఉపయోగించబడింది. కుండీలూ, జాడీలలో కూడా మొక్కలను పెంచుకునేవారు "<ref name="Sayce"/> [[File:Issue of barley rations.JPG|thumb|ఉరుకాగినా రాజా ఏలుబడిలోని నాలుగో ఏటన (అనగా సుమారు క్రీ.పూ 2350) వ్రాయబడ్డ మట్టి ఫలకము. ఇందులో పిల్లలకూ, పెద్దలకూ మంజూరవుతున్న నెలవారీ యవ కేటాయింపుల వివరాలను శరాకార లిపిలో పొందుపరిచారు‌‌.]] బీరు త్రాగడము మొదలుపెటిన మొట్టమొదటి వారిలో సుమేరులొకరు. వీరు మద్యాన్ని తమ ముఖ్య పంట ఐన ధాన్యపు గింజలతో చేసేవారు. వారు గోధుమ, యవలూ, అలాగే మిశ్రమ ధాన్యాలతో కూడా బీర్లను తయారుచేశావారు. బీర్ల తయారీ వారి సంస్కృతిలో ముఖ్య భాగము. గిల్గమేష్ కావ్యములో ఎంకిడుకీ గిల్గమేష్ రాజ్యపు ఆహారాన్నీ, బీరునీ పరిచయము చేసే ఘట్టము ఇలా వర్ణించబడింది: "ఈ నేల ఆచారాన్ని అనుసరించి బీరును పుచ్చుకో ... అతను ఏడు చెంబుల బీరు త్రాగి బెరుకును వదిలి, ఆనందంతో పాడ సాగాడు "<ref>{{cite book|last1=Gately|first1=Iain|title=Drink: A Cultural History of Alcohol|url=https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0|publisher=Gotham Books|isbn=978-1592403035|page=[https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0/page/5 5]|year=2008}}</ref> సుమేరుల నీటిపారుదల పద్ధతులు ఈజిప్టులో వాడబడ్డ పద్ధతుల లాంటివే.<ref>{{cite book| last = Mackenzie| first = Donald Alexander| year = 1927 | title = Footprints of Early Man| url = https://archive.org/details/b2982767x| publisher = Blackie & Son Limited}}</ref> పట్టణీకరణకూ, నీటిపారుదల పద్ధతుల అభివృద్ధికీ అనుబంధం ఉందనీ, 89% జనాభా నగరాల్లోనే నివసించారనీ అమెరికా ఆంత్రొపాలజిస్టు రాబర్ట్ మెక్కార్మిక్ ఆడమ్స్ పేర్కొన్నాడు.<ref>{{cite book| last = Adams| first = R. McC.| year = 1981 | title = Heartland of Cities| publisher = University of Chicago Press}}</ref> వారు యవలూ, శనగలూ, కాయధాన్యాలూ, గోధుమలూ, ఖర్జూరాలూ, ఉల్లిపాయలూ, వెల్లుల్లీ, ఆకుకోసులూ, లీకులూ (ఉల్లిపాయ లాంటి ఒక రకమైన కూరగాయ), ఆవాలూ పండించేవారు. సుమేరులు విరివిరిగా చేపలను పట్టడమే కాక, రకరకాల కోళ్ళనూ, జింకలనూ వేటాడేవారు.<ref>{{cite book|title=The fine art of food | first=Reay |last=Tannahill | publisher=Folio Society| year=1968}}{{Page needed|date=March 2012}}</ref> సుమేరులు వారి వ్యవసాయానికి నీటిపారుదల పద్ధతులపై ఎక్కువగా ఆధారపడేవారు. ఏతాలు వాడీ, కాలువలూ, కరకట్టలూ, వలకట్టులూ, జలాశయాలూ కట్టి తగినంత నీటి సరఫరా ఉండేలా చూసుకునే వారు. యుఫ్రేటీసు కొంచెము తక్కువే ఐనప్పటికీ, టైగ్రీసు తరుచూ భారీ వరదలతో సుమేరును ముంచెత్తేది. కనుక కాలువలకు తరుచుగా మరమ్మత్తులు చేసి, వండలిని తీసి, భూమికొలత గుర్తులనూ, సరిహద్దు రాళ్ళనూ మాటిమాటికీ పాతవలసి వచ్చేది. అందుచేత పౌరులందరూ వంతుల వారీగా కాలువల నిర్వహణ పనులు చేయాలని ప్రభుత్వ నియమము ఉండేది. ఐతే డబ్బు చెల్లించి ఈ నియమము నుండి మినహాయింపు పొందవచ్చు. "సుమేరు రైతు పంచాంగము" మనకి వీరి వ్యవసాయ పద్ధతులపై కొంత అవగాహన ఇస్తుంది. వీరు మొత్తము మూడు సార్లు కాలువల నుండి పొలాలకు నీళ్ళు వదిలేవారు. ఒకటి వరదల కాలం తరువాత, రెండు వసంత విషువత్తు తరువాత, మూడు వీరి సంవత్సరాది ఐన అకిటు నాట. ఇలా కాలువలలోని నీళ్ళను పొలాల్లో నింపి, మళ్ళీ నీళ్ళను బయటికి వదిలేసేవారు. తరువాత ఎద్దులను నేలలో నడిపించి కలుపు మొక్కలను నాశనం చేసేవారు. తదుపరీ, గుద్దళ్ళతో చదును చేసేవారు. నేల బాగా ఎండాక వరుసగా మూడు సార్లు దున్ని, పులక చేసి, కెల్లగించేవారు. ఆ పిమ్మట తొలికలతో మట్టిగడ్డలూ, రాళ్ళూ పగలగొట్టి తదుపరి విత్తనాలు నాటేవారు. వీరికి కాలువల్లో నుండి పొలాల్లోకి వదిలిన నీటిని మరల బయటికి పంపేందుకు సరైన వ్యవస్థ లేదు. కనుక నీరు వదిలాక అది ఆవిరయ్యేవరకు, నీళ్ళలాగే నిలిచి ఉండేవీ. నీరు ఆవిరవగా వాటిలోని ఉప్పులు మట్టిలో కలిసిపోయేవి. దురదృష్టవశాత్తు దీని వల్ల వారి పొలాల్లో మట్టి లవణీయత క్రమంగా పెరిగింది. మూడవ ఉర్ కాలానికి, గోధుమ బదులు లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలు వారి ప్రధాన పంటగా ఉండేవి. వీరు వసంతంలో కోతలు కోసేవారు. ఇందుకు గానూ ముగ్గురు కలసి ఒకటిగా జట్టు కట్టేవారు. వీరిలో కోతలు కోయువారొకరూ, పనలను కట్టలుగా కట్టువారొకరూ, కట్టలను చూసుకొను వారొకరూనూ.<ref>By the sweat of thy brow: Work in the Western world, Melvin Kranzberg, Joseph Gies, Putnam, 1975</ref> ఈ కుప్పలను మొదట ఎద్దులతో నులియజేసి కంకులను వేరుచేసేవారు‌. ఆ పిమ్మట బల్లపై నూర్చి గింజలను వేరుచేసేవారు. ఆ పొట్టుతో పాటున్న గింజల్ని చెరిగి, పొట్టును వదిలించే వారు. ===కళాఖండాలు=== [[File:Royal Tombs of Ur Objects from tomb PG 580.jpg|thumb|upright=1.2|ఉర్ రాచశ్మశానములో (వ్యక్తిగత సమాధి 580) దొరికిన బంగారు బాకు.]] సుమేరులో రాతికి కొరత ఉండేది కనుక, దాన్ని కేవలం శిల్పాలకే వాడేవారు. ఇతర కళాకృతులన్నిటికీ మట్టిని వాడేవారు. వీరు కళాఖండాలను ఇతర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్న లాపిస్ లౙూలీ, పాలరాయి, డయొరైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు బంగారం వంటి విలువైన లోహాలతో కూడా అలంకరించేవారు. బంగారం, రాగీ, కంచూ వంటి లోహాలతో పాటు ఆల్చిప్పలూ, రత్నాలను కొన్ని ప్రత్యేకమైన శిల్పాలకూ అలాగే ఇతర కళాకృతులలో తాపేందుకూ వాడేవారు. లాపిస్, అలబాస్టర్, సర్పెంటినైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు రకరకాల చిన్న చిన్న రాళ్ళను ముద్రలు తయారుచేసేందుకు వాడారు. వీరి కళాకృతుల్లో అత్యంత ప్రసిద్ధమైనవి ఉర్ లైరులు. ఇవి మనకు తెలిసినంతలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత పురాతన తంత్రీ వాయిద్యాలు. 1922–24 వరకు జరిగిన ఉర్ రాచ శ్మశానము యొక్క తవ్వకాల్లో, వీటిని లెనర్డ్ వులీ కనుగొన్నారు. <gallery widths="170px" heights="170px"> Cylinder seal and modern impression- ritual scene before a temple facade MET DP270679.jpg|గుడి ముంగిట జరుగుతున్న ఉత్సవాన్ని తలపిస్తున్న మట్టితైలపు సున్నపురాతి ముద్రా, దాని అచ్చూ. క్రీ.పూ 3500–3100 నాటిది. న్యుయార్క్‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూౙియం ఆఫ్ ఆర్ట్‌లోనిది. Raminathicket2.jpg|''పొదల్లో పొట్టేలు. క్రీ.పూ 2600–2400 నాటిది; బంగారమూ, రాగీ, నత్తగుల్లలూ, లాపిస్, సున్నపురాతిలతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచ శ్మశానములోనిది (దీ ఖార్ గవర్నరేట్; ఇరాక్‌లో). ప్రస్తుతము లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Denis Bourez - British Museum, London (8747049029) (2).jpg|'క్రీ.పూ 2600–2400 నాటి ఉర్ కేతనము. చెక్కపై నత్తగుల్లలూ, ఎర్రటి సున్నపురాయీ, లాపిస్‌లతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచశ్మశానములో దొరికిన ఈ కళాకృతీ పరస్తుతము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Bull's head ornament for a lyre MET DP260070.jpg|లైరుకు అలంకరణగా ఉన్న ఎద్దు తల. కంచులో నత్తగుల్లలనూ, లాపిస్‌నూ పొదిగి తయారు చేయబడ్డది. క్రీ.పూ 2600–2350 నాటిది. మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. </gallery> ===నిర్మాణశైలి === [[File:Ancient ziggurat at Ali Air Base Iraq 2005.jpg|300px|thumb|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తుగా పిలవబడే ఈ కట్టడాన్ని ఉర్ మూడవ రాజవంశపు కాలములో (సుమారు క్రీ.పూ 2100) కట్టారు. ఇందులో ప్రధాన దైవం చంద్దదేవుడు నాన్నా. ఇది ఆధునిక ఇరాక్‌లోని దీ ఖార్ గవర్నరేట్ ‌లో ఉంది.]] టైగ్రిస్-యుఫ్రేటీసు మైదానములో ఖనిజాలు కానీ, చెట్లు కానీ లేవు. సుమేరుల నిర్మాణాలు అర్ధగోళాకారపు మట్టి ఇటుకలతో నిర్మించబడ్డాయి. వీటిని మాలుతో కానీ సిమెంటుతో కానీ స్థిరపరచే పద్ధతి లేదు. మట్టి ఇటుకలతో కట్టిన కట్టడాలు కొంచెము కొంచెముగా కూలిపోవాల్సిందే. కనుక వాటిని అప్పుడప్పుడూ కూల్చేసి, మళ్ళీ అదే చోటులో కట్టేవారు. ఈ నిరంతర పునర్నిర్మాణంతో క్రమంగా నగరాలు నేల కంటే కొంత ఎత్తులోకి వచ్చి, ప్రతీ నగరము ఒక కొండ లాగా తయారయ్యింది. ఈ కొండలను టెల్‌లు (tells) అంటారు. ఇవి మధ్యప్రాచ్యమంతా మనకి కనిపిస్తూ ఉంటాయి. ఆర్చిబాల్డ్ సేస్ ప్రకారము ఉరుక్ కాలం నాటి చిత్రగుర్తులను బట్టి చూస్తే "రాతికి కొరత ఉండేది. ఉన్న కాస్తను మాత్రము దిమ్మలుగా కోయడమో, ముద్రలుగా మార్చడమో చేసేవారు. నిర్మాణమంతా ఇటుకలతో జరిగేది. నగరాలు, కోటలు, గుళ్ళూ, ఇళ్ళూ అన్నీ ఇటుకలతోటే కట్టేవారు. నగరానికి స్థూపాలుండేవి. నగరాన్ని ఒక మానవ నిర్మితమైన మెరకపై కట్టేవారు. నివాస గృహాలు కూడా స్థూపము వంటి ఆకృతిని కలిగి ఉండేవి. ఇంటి తలుపులు కీలు ఆధారంగా తిరుగుతుండేవి. ఒక విధమైన తాళంచెవితో ఇవి తెరవబడి ఉండవచ్చు అని భావిస్తున్నారు. పురద్వారము పెద్ద ఎత్తున నిర్మితమై ఉండేది. బహుశ రెండు రెండు ద్వారాలు ఉండి ఉండవచ్చు. పునాది రాళ్ళ (ఇటుకల) కింద కొన్ని వస్తువులను ఉంచి, పునాదులను వాటిపై ప్రతిష్ఠించేవారు ".<ref name="Sayce">{{cite book| authorlink=Archibald Sayce| last=Sayce | first=Rev. A. H.| url=https://archive.org/stream/archaeologyofcun00sayc/archaeologyofcun00sayc_djvu.txt |title= The Archaeology of the Cuneiform Inscriptions|edition=2nd revised | year=1908 | publisher=Society for Promoting Christian Knowledge | location=London, Brighton, New York |pages=98–100}}</ref> సుమేరుల కట్టడాల్లోకెల్లా అత్యంత ఆకర్షణీయమైన, ప్రసిద్ధమైన భవనాలు ౙిగ్గురత్తులు. కొన్ని అంతస్తుల వరకు కట్టిన పెద్ద పెద్ద దిమ్మలపై ఒక గుడి ఉంచితే అది ౙిగ్గురత్తు. సుమేరు లోహపు అచ్చులలో రెళ్ళతో కట్టిన ఇళ్ళను చూడవచ్చు. ఇవి దాదాపు సా.శ 400 వరకు కూడా దక్షిణ ఇరాక్‌లో మార్ష్ అరబ్బుల ఇళ్ళకి దగ్గరగానే ఉన్నాయి. సుమేరులకు కమాను నిర్మాణము గురించి తెలుసు. కనుక వారు బలమైన గుమ్మటాల్ని కట్టగలిగారు. అనేక కమానులు కట్టి, వాటిని ఒకటిగా కలిపి, వాటి సహాయముతో గుమ్మటాలు కట్టేవారు. సుమేరు దేవాలయాలు, రాజభవనాలు నిర్మించడానికి సంక్లిష్ట పదార్థాలు, పద్ధతులు ఉపయోగించబడ్డాయి. వాటిలో ముఖ్యమైనవి అండగోడ, గర్భాగారము, పోటు కంబమూ. వీటితో పాటు వీరు దేవాలయాలు లాంటి ముఖ్య కట్టడాల్లోకి మట్టితో చేసిన మేకులు దిగ్గొట్టేవారు. ఈ మేకులపై రాజునో, దేవుణ్ణో కీర్తిస్తూ శాసనాలుండేవి. [[File:Sumerian - Dedication Nail - Walters 481457 - View A.jpg|thumb|అంకితమివ్వబడ్డ మేకు. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది.]] ===గణితం === సుమారు క్రీ.పూ 4000కు సుమేరులు ఒక సంక్లిష్ట కొలతల వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేసారు. దీని ఆసరాతో అంకగణితం, రేఖాగణితము, బీజగణితములను సూత్రీకరించారు. క్రీ.పూ. 2600 తరువాత నుండి సుమేరులు మట్టి పలకలపై గుణకార పట్టికలు (ఎక్కాలు) రచించటమూ, రేఖాగణిత అభ్యాసాలూ, సమస్యలను పరిష్కరించడము మొదలుపెట్టారు. బాబిలోనియా అంకెల తొలి జాడలు కూడా ఈ కాలములో చూడవచ్చు.<ref>Duncan J. Melville (2003). [http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html Third Millennium Chronology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180707213616/http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html |date=2018-07-07 }}, ''Third Millennium Mathematics''. [[St. Lawrence University]].</ref> సుమారు క్రీ.పూ. 2700–2300 సమయానికి వీరు పూసలపాటీని కనుగొన్నారు. అలాగే మొట్టమొదటి వరుస స్తంభాల పట్టిక తయారైంది. ఇది వారి సెగెజెస్మేల్ నంబర్ సిస్టం పరిమాణం వరుస ఆదేశాలు వేరు చేసింది.<ref>Ifrah, Georges (2001), The Universal History of Computing: From the Abacus to the Quantum Computer, New York: John Wiley & Sons, ISBN 0-471-39671-0</ref>{{rp|11}} సుమేరులు మొట్టమొదటిగా స్థలం విలువను లెక్కించడానికి సంఖ్యా వ్యవస్థను ఉపయోగించారు. ఖగోళ గణితములో వీరు స్లైడ్ రూల్ లాంటి ఒక గణన యంత్రాన్ని ఉపయోగించినట్లు ఆధారాలున్నాయి. త్రిభుజము యొక్క వైశాల్యాన్నీ, ఘనము యొక్క ఘనపరిమాణాన్నీ లెక్కగట్టిన మొదటి సంస్కృతి వీరిదే.<ref>{{cite book| url= https://books.google.com/?id=BKRE5AjRM3AC&printsec=frontcover&dq=sherlock+holmes+in+babylon#PPA7,M1 |title=Sherlock Holmes in Babylon: and other tales of mathematical history | first1=Marlow |last1=Anderson | first2=Robin J. |last2=Wilson |year= 2004 |accessdate=2012-03-29| isbn= 978-0883855461}}</ref> ===ఆర్థిక స్థితీ, వాణిజ్యమూ === [[File:Bill of sale Louvre AO3765.jpg|thumb|షురుప్పక్‌లో ఒక మగ బానిసనూ, కట్టడాన్నీ అమ్మకానికి పెడుతూ ఇచ్చిన ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది.]] అనటోలియాలోని (ఆధునిక టర్కీ) సుదూర ప్రాంతాల నుండి వచ్చిన అబ్సిడియన్ (శిలాద్రవము చల్లబడగా తయారయ్యే స్ఫటికము), ఈశాన్య ఆఫ్ఘనిస్థాన్‌లోని బదక్షన్‌కు చెందిన లాపిస్ లౙూలీ (రాజావర్తము వంటి రాయి), డిల్మున్ (ఆధునిక బహ్రైన్)కు చెందిన పూసలూ, సింధూ లిపి చెక్కబడి ఉన్న అనేక ముద్రలూ సుమేరులో లభించాయి. వీటిని బట్టి పర్షియన్ గల్ఫ్ కేంద్రంగా జరిగిన నాటి సుమేరు వాణిజ్య కార్యకలాపాల విస్తృతిని మనము అర్థము చేసుకోవచ్చు. ఉదాహరణకు ప్రపంచంలోని అనేక ప్రాంతాల నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగేవీ. ముఖ్యంగా అన్ని రకాల లోహాలను అక్కడి వారు దిగుమతి చేసుకున్నారు. మెసొపొటేమియాలో అరుదుగా లభించే చెక్క వంటి సరుకులను సుదూరప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గిల్గమేషు కావ్యంలో ఉంది. లెబనన్ సీడరుకు (భారతీయ సీడరుకు తెలుగులో సమానార్థకము దేవదారు. కనుక లెబనన్ సీడరును తెలుగులో లెబనన్ దేవదారు అనుకోవచ్చు. ఇవన్నీ ఒకే కుటుంబానికి చెందిన వేర్వేరు చెట్లు. అన్నీ కూడా చెక్కకు ప్రసిద్ధములే) సుమేరులో చాలా విలువ ఉండేది. ఉర్‌లోని ప్వాబీ రాణి సమాధిలో చెట్టు బంక (వేష్టము) కనుగొనబడింది. సుమేరులు వేష్టమును ముౙాంబీకు వంటి సుదూర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకునేవారు. సుమేరులో బానిసలు ఉన్నప్పటికీ ఆర్థిక వ్యవస్థకు వారి సేవలు పెద్ద ఎక్కువేమీ కాదు. బానిస స్త్రీలు నేతగత్తెలూ, గానుగల్లోనూ, మరల్లోనూ కార్మికులుగా, బరువులు మోసే కూలీలుగా పనిచేసేవారు. సుమేరు కుమ్మరులు వారి కుండలను దేవదారు నూనెతో గీసిన బొమ్మలతో అలంకరించేవారు. కుమ్మరిపనికి అవసరమైన అగ్నిని ఉత్పత్తి చేయడానికి వీరు బౌ డ్రిల్ అనే యంత్రము వాడేవారు. సుమేరు తాపీవారూ, మణికారులూ తమ పనుల్లో అలబాస్టర్ (ఒక రకమైన హరశోఠము), (ఏనుగు)దంతం, ఇనుము, బంగారం, వెండి, కార్నీలియన్, లపిస్ లౙులీలను వాడేవారు.<ref>Diplomacy by design: Luxury arts and an "international style" in the ancient Near East, 1400–1200 BC, Marian H. Feldman, University of Chicago Press, 2006, pp. 120–121</ref> ====సింధూలోయ వాసులతో వ్యాపార సంబంధాలు==== [[File:British Museum Middle East 14022019 Gold and carnelian beads 2600-2300 BC Royal cemetery of Ur (composite).jpg|thumb|తెల్లటి ఆకృతులు నిక్షారితము చేయబడ్డ ఈ కార్నీలియన్ పూసల హారము ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికింది. ఆదివంశపు కాలానికి చెందిన ఈ కళాకృతి సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసుకొనబడిందని చరిత్తకారుల అభిప్రాయం. ప్రస్తుతము ఈ హారము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది.<ref name="BM Carnelian">British Museum notice: "Gold and carnelians beads. The two beads etched with patterns in white were probably imported from the Indus Valley. They were made by a technique developed by the Harappan civilization" [[:File:Ur Grave gold and carnelian beads necklace.jpg|Photograph of the necklace in question]]</ref>]] [[File:Mesopotamia-Indus.jpg|thumb|left|క్రీ.పూ 3వ సహస్రాబ్దిలో సముద్ర మట్టాలు తక్కువగా ఉన్న కారణంగా సముద్ర మార్గాన సింధూ లోయకూ మెసొపొటేమియాకూ మధ్య దూరము ఇప్పటి కంటే చాలా తక్కువగా ఉండి ఉండవచ్చు.<ref name="JR12">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=12–14 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref>]] సుమారు క్రీ.పూ 2350 నుండి సింధు నాగరికత నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగినట్లుగా ఆధారాలున్నాయి.<ref name="JR14">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=14–17 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref> సింధూ తీరాన కనబడే నత్తల గుల్లలతో చేసిన వివిధ వస్తువులు పురావస్తు పరిశోధనల్లో దొరికాయి. ఇవన్నీ క్రీ.పూ 2500–2000 మధ్య కాలంలో తయారైనవని శాస్త్రవేత్తల అంచనా.<ref>{{cite journal |last1=Gensheimer |first1=T. R. |title=The Role of shell in Mesopotamia : evidence for trade exchange with Oman and the Indus Valley |journal=Paléorient |date=1984 |volume=10 |pages=71–72 |doi=10.3406/paleo.1984.4350 |url=https://www.persee.fr/doc/paleo_0153-9345_1984_num_10_1_4350}}</ref> క్రీ.పూ 2600–2450 కాలంలో సింధూ లోయలో తయారైన కార్నీలియన్ పూసలు సుమేరులోని సమాధుల్లో, ముఖ్యంగా ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికాయి.<ref name="JMI">{{cite book |last1=McIntosh |first1=Jane |title=The Ancient Indus Valley: New Perspectives |date=2008 |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-1-57607-907-2 |pages=182–190 |url=https://books.google.com/books?id=1AJO2A-CbccC&pg=PA189 }}</ref> కొన్ని కార్నీలియన్ పూసలపై తెల్లటి రంగులో ఉన్న ఆకృతులు నిక్షారితం చేయబడ్డాయి. ఇలా ఆమ్లంతో నిక్షారితం చేసే ప్రక్రియను అభివృద్ధి చేసింది సింధూ వాసులు కనుక, వీటిని సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసి ఉండవచ్చు.<ref>నిక్షారణ పద్ధతి వివరాలకు {{cite journal |last1=MacKay |first1=Ernest |title=Sumerian Connexions with Ancient India |journal=The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland |issue=4 |date=1925 |pages=699 |jstor=25220818 }} చూడండి</ref><ref name="BM Carnelian" /><ref>{{cite book |last1=Guimet |first1=Musée |title=Les Cités oubliées de l'Indus: Archéologie du Pakistan |date=2016 |publisher=FeniXX réédition numérique |isbn=978-2-402-05246-7 |page=355 |url=https://books.google.com/books?id=-HpYDwAAQBAJ&pg=PA355 |language=fr}}</ref> లాపిస్ లౙులీ రెండవ నకాదా కాలంలోని (సుమారు క్రీ.పూ 3200) అనేక సమాధుల్లో దొరికాయి. లాపిస్‌ను సుమేరు నుండి ఈజిప్టు వారు దిగుమతి చేసుకునే వారు. ఆఫ్ఘనిస్తాన్‌లో తప్ప వేరెక్కడా లాపిస్ ఉన్నట్లు ఆధారాలు లేవు కనుక, ఈ రాయి అక్కడి నుండి ఇరాన్ పీఠభూమి మీదుగా సుమేరుకు రవాణా చేయబడి ఉండవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Demand |first1=Nancy H. |title=The Mediterranean Context of Early Greek History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1-4443-4234-5 |pages=71–72 |url=https://books.google.com/books?id=YVSg-DOHzJMC&pg=PA71 }}</ref><ref name="CP">{{cite book |last1=Rowlands |first1=Michael J. |title=Centre and Periphery in the Ancient World |date=1987 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-25103-7 |page=37 |url=https://books.google.com/books?id=YDs9AAAAIAAJ&pg=PA37 }}</ref> సింధూ లిపిలో ఉన్న ఎన్నో ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో, ముఖ్యంగా ఉర్, బాబిలోనియా, కిష్‌లలో, దొరికాయి.<ref>మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల పూర్తి జాబితా కొరకు {{cite book |last1=Reade |first1=Julian |title=Indian Ocean In Antiquity |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-15531-4 |pages=148–152 |url=https://books.google.com/books?id=PtzWAQAAQBAJ&pg=PA148 }}చూడండి</ref><ref>ఇంకో మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల జాబితా: {{cite book |last1=Possehl |first1=Gregory L. |title=The Indus Civilization: A Contemporary Perspective |date=2002 |publisher=Rowman Altamira |isbn=978-0-7591-0172-2 |page=221 |url=https://books.google.com/books?id=pmAuAsi4ePIC&pg=PA221 }}</ref><ref>{{cite web |title=Indus stamp-seal found in Ur BM 122187 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805148&partId=1&images=true |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 123208 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=804667&partId=1&museumno=1932.1008.178&page=2 |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 120228 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805338&partId=1&images=true |website=British Museum}}</ref><ref>{{cite book |last1=Gadd |first1=G. J. |title=Seals of Ancient Indian style found at Ur |date=1958 |url=https://archive.org/details/in.gov.ignca.33779/page/n11}}</ref><ref>{{cite book|title=Brotherhood of Kings: How International Relations Shaped the Ancient Near East|page=49|url=https://books.google.com/books?id=JTvRCwAAQBAJ&pg=PA49|first=Amanda H.|last=Podany|publisher=Oxford University Press|year=2012|isbn=978-0-19-971829-0}}</ref><ref>{{cite book|title=Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus|url=https://books.google.com/books?id=8l9X_3rHFdEC&pg=PA246|quote=Square-shaped Indus seals of fired steatite have been found at a few sites in Mesopotamia.|author1=Joan Aruz|author2=Ronald Wallenfels|page=246|isbn=978-1-58839-043-1|year=2003}}(అనువాదము: చతురస్రాకృతిలోనున్న కాల్చిన బలపపురాతి సింధూ లోయ ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో కొన్ని చోట్ల దొరికాయి)</ref> మూడవ ఉర్ కాలం నాటి రాజైన గుడియా, ప్రకాశభేద్యమైన కార్నీలియన్‌ను మెలూహ్హా నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గ్రంథస్తము చేయబడి ఉంది. ఈ మెలుహ్హా సింధూ లోయేనని చాలామంది నిపుణుల అభిప్రాయం.<ref name="JMI"/> మెలూహ్హా నుండి వచ్చిన వ్యాపారులూ, తుపాసీలు మెసొపొటేమియాలో ఉన్న విషయం చాలా శాసనాల్లో చెప్పబడినది.<ref name="JMI"/> అకేడూ ఇంకా మూడవ ఉర్ ప్రాంతాలలో సింధూ లిపితో ఉన్నవి కానీ సింధూ లోయతో సంబంధాన్ని సూచించేవి కానీ మొత్తం కలిపి సుమారు ఇరవై ముద్రలు దాకా దొరికాయి.<ref name="JMI"/> సింధూ నాగరికత క్రీ.పూ 2400–1800 వరకు తారాస్థాయిలో విలసిల్లింది. ఐతే ఈ వ్యాపార లావాదేవీలు నెరపిన నాటికి ఇది సుమేరు నాగరికత కన్నా చాలా పెద్దది. 65,000 చదరపు అడుగుల వైశాల్యము గల సుమేరుతో పోల్చితే సింధూ నాగరికత 12 లక్షల చ.అ లో విస్తరించి ఉండి, కొన్ని వేల నివాసాలకు అలవాలంగా ఉండేది. రెండు నాగరికతల్లోనూ అతిపెద్ద నగరాలు మాత్రం ఒకే విధమైన వైశాల్యంతో, దాదాపుగా 30–40 వేల జనాభాతో ఉండేవి.<ref>{{cite book |last1=Cotterell |first1=Arthur |title=Asia: A Concise History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0-470-82959-2 |page=42 |url=https://books.google.com/books?id=9_vVTWXK5kQC&pg=PT42 }}</ref> ====ధనం, ఋణం ==== వీరు యవలనూ, వెండినీ ద్రవ్యముగా వాడేవారు. పెద్ద పెద్ద సంస్థలన్నీ వాటి లెక్కలను యవలూ, వెండిలలో నమోదు చేసేవి. ఆ రెంటికీ మధ్య ఒక స్థిరమైన మారక విలువ ఉండేది. సుంకాలూ, అప్పులూ, ధరవరలన్నీ ఆ రెంటిలో ఏదో ఒక దానిలో లెక్కగట్టబడేవి. చాలా లావాదేవీల్లో అప్పుల పాత్ర ఎక్కువగా ఉండేది. ఉదాహరణకు వర్తకులకు గుళ్ళచే కేటాయింపబడ్డ సరుకులు, అలాగే మద్యము వ్యాపారుల దగ్గర ఖాతాలో వ్రాయించుకుని మద్యము తీసుకోగా పడ్డ బాకీలూ వంటివి.<ref name = debt>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Hudson|first= Michael|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|pages= 23–35}}</ref> సుమేరులో మద్యము తయారీ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. ఈ తయారీదారులు ఎక్కువగా స్త్రీలు. వీరే బేరసారాలు కూడా జరిపేవారు. సుమేరులో రెండు రకాల ఋణాలు ఎక్కువగా ఉండేవి. ఒకటి వాణిజ్య ఋణాలూ, ఇంకొకటి వ్యక్తిగత వ్యవసాయ ఋణాలూ. వాణిజ్యమును ప్రోత్సహించుటకు దేవాలయాలు ఈ వ్యాపార ఋణాలు మంజూరు చేసేవి. సుమేరు వ్యాపారులు సముద్ర ప్రయాణాలు చేసి, ఇతర ప్రదేశాల్లో కూడా వ్యాపారము చేసేవారు. వ్యాపార ఋణాలను ఎక్కువగా ఈ ప్రయాణ ఖర్చులకై వీరు తీసుకునేవారు. వీటి మారకము వెండి. సుమారు క్రీ.పూ.2000 ముందు వడ్డీ నెలకి అసలులో అరవయ్యో వంతు(1/60)గా (ఒక మినాకు ఒక షెకెల్ చొప్పున) నిర్ణయింపబడింది. తరువాతి రెండు వేల సంవత్సరాల పాటు వడ్డీ మొత్తము ఈ స్థాయిలోనే ఉంది.<ref name = debt/> ఈ రెండూ కాక మరో రకమైన ఋణాలు గ్రామీణ ఋణాలు. ప్రజలెవరైనా తమ సుంకాలను చెల్లించకపోతే ఆ బకాయిలను వారు రాజ్యము నుండి తీసుకున్న అప్పుగా పరిగణించేవారు. ఈ బకాయిలు ఎక్కువగా దేవాలయాలకు కట్టని సుంకముల మూలంగా పడేవి.<ref name = debt2>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Van De Mieroop|first= Marc|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|page= 63}}</ref>వీటికి వడ్డీలు ఎక్కువగా ఉండేవి—అసలులో మూడోవంతు (1/3) నుండి సగము (1/2) దాకా. ఈ అప్పుల లావాదేవీలకు మారకంగా యవలూ, ఇతర పంటలూ వాడబడేవి.<ref name = debt/> ఈ గ్రామీణ ఋణాలను పాలకులు మధ్య మధ్యలో మాఫీ చేసి, ఋణగ్రస్తులను వదలివేసేవారు. సాధారణంగా ఏడాదికొకసారి, వారు పట్టాభిషిక్తులైన రోజున, ఇది జరిగేది. ఇది కాక యుద్ధాలూ, కరువుకాటకాలూ వచ్చి పడినప్పుడు కూడా ఋణమాఫీ జరిగేది. మనకి తెలిసినంతవరకు, మొదటిసారి ఋణమాఫీ చేసిన వారు లగాషు రాజులైన ఎన్మెటెనా, ఉరుకాగినాలు. జరిగిన కాలం క్రీ.పూ 2400–2350లో. హడ్సన్ ప్రకారం ఈ అప్పులు పేరుకుపోతే సన్నకారు రైతులు భూములన్నా కోల్పోతారు లేక వెట్టిచాకిరీలో చిక్కుకుంటారు. వీటిలో ఏది జరిగినా యుద్ధానికి సైనికబలం తగ్గుతుంది. అలా జరగకుండా ఉండేందుకే ఈ మాఫీలు.<ref name = debt/> ===సైన్యం === [[File:Standard of Ur chariots.jpg|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటి ఉర్ కేతనముపై చెక్కబడ్డ తొలినాటి రథాలు.]] [[File:Stele of Vultures detail 01-transparent.png|thumb|రాబందుల ఫలకముపై చెక్కబడ్డ యుద్ధ అమరికలు. సుమేరు రాజు ఎన్నాటుం నేతృత్వంలో ఫాలాంక్స్ అను యుద్ధ వ్యూహములో అమరి ఉన్న సైనికులు.]] [[File:Silver model of a boat, tomb PG 789, Royal Cemetery of UR, 2600-2500 BCE.jpg|thumb|నాటి పడవ యొక్క వెండి నమూనా. క్రీ.పూ 2600–2500 నాటిది. ఉర్ రాచశ్మశానములో 789వ వ్యక్తిగత సమాధిలో దొరికింది.]] సుమేరు నగర-రాజ్యాల మధ్య 2000 ఏళ్ళ పాటుగా జరిగిన దాదాపు ఎడతెరపి లేని పోరాటాలు అక్కడ యుద్ధ పద్ధతులూ, సాంకేతికతా అభివృద్ధి చెందేందుకు దోహదపడచడాయి.<ref>Roux, Georges (1992), "Ancient Iraq" (Penguin)</ref>గ్రంథస్థమైన మొదటి యుద్ధము లగాషూ, ఉమ్మా రాజ్యాల మధ్య సుమారు క్రీ.పూ 2450లో జరిగిన పోరాటము. ఇది రాబందుల శిలాశాసనము పైన చెక్కబడింది. దీనిలో పదాతి దళాలకు లగాషు రాజు నాయకత్వము వహించడము మనము చూడవచ్చు. ఈ పదాతి దళం ఈటెలూ, దీర్ఘచతుస్రాకారపు డాలుతో సన్నద్దమయ్యి, రాగి శిరస్త్రాణాలను ను ధరించి, ఉన్నట్లుగా చెక్కబడి ఉంది. ఈ శాసనములో వీరందరూ ఫాలాంక్స్ వంటి ఒక అమరికలో నిలబడినట్లు తెలుస్తోంది. ఇలాంటి వ్యూహనిర్మాణానికి శిక్షణా, క్రమశిక్షణా అవసరము కనుక, సుమేరులో సుశిక్షితులైన సైనిక బలగము ఉండేదని తెలుస్తోంది.<ref>Winter, Irene J. (1985). "After the Battle is Over: The 'Stele of the Vultures' and the Beginning of Historical Narrative in the Art of the Ancient Near East". In Kessler, Herbert L.; Simpson, Marianna Shreve. Pictorial Narrative in Antiquity and the Middle Ages. Center for Advanced Study in the Visual Arts, Symposium Series IV 16. Washington, DC: National Gallery of Art. pp. 11–32. {{ISSN|0091-7338}}</ref> సుమేరు సైన్యం ఒనేజర్లను పూన్చిన బళ్ళను రథాలుగా వాడేది. ఈ తొలినాటి రథాలు యుద్ధములో వాడేందుకు తరువాతి కాలపు వాటంత అనువైనవి కావు. కొంతమంది ఈ రథాలు ప్రధానంగా రవాణాకు వాడేవారని సూచించారు. ఐతే ఈ రథాల్లోని పరివారము గొడ్డళ్ళూ, ఈటెలూ పూని ఉండేవారని తెలుస్తోంది. రథాలకు నాలుగు లేదా రెండు చక్రాలు ఉండేవి. నాలుగు ఒనేజర్లు పూన్చబడ్డ వీటికి ఇద్దరు సారథులుండేవారు. ఇక రథము యొక్క బండిగా చెకడాబండి ఉండేది. బండి చక్రాలకు మూడు భాగాలుండేవి; మధ్యలో దిండూ, చుట్టూ దాకళ్ళూ, వాటిని చుట్టేస్తూ బయటన ఒక కమ్మి. అలాగే బండికి నేత జల్ల ఉండేది. సుమేరు నగరాలకు రక్షణ ప్రాకారాలు ఉండేవి. నగర-రాజ్యాల మధ్య యుద్ధాలు ఎక్కువగా ముట్టుకోళ్ళ యుద్ధాలు. ఐతే ఆనాటి మట్టి ఇటుకల గోడలు కొందరు శత్రువులను అడ్డుకోగలిగాయి. ===సాంకేతిక పరిజ్ఞానం === సుమేరుల సాంకేతిక పరిజ్ఞానానికి ఉదాహరణలు: చక్రం, శరాకార లిపీ, అంకగణితం, రేఖాగణితము, నీటిపారుదల వ్యవస్థలు, పడవలు, చాంద్ర-సౌరమాన కాలగణనము, కంచు, జంతుతోలు, రంపం, ఉలి, సుత్తి, పిడిసాన, కళ్ళెం, మేకులు, గుండుసూదులు, ఉంగరాలు, తవ్వుకోలా, గొడ్డలి, కత్తులు, ఈటెలు, బాణములు, బాణం ములుకులు, ఖడ్గం, బంక, నీటితిత్తి, సంచి, కవచం, అంబులపొది, యుద్ధ రథాలు, ఒర, బూట్లు, చెప్పులు, పంట్రకోల, బీరు. సుమేరులకు మూడు రకాల పడవలు ఉండేవి: * మొదటి రకము తెరచాప పడవలు. జుట్టుతో కుట్టబడ్డ వీటిని క్లింకర్ పద్ధతిలో తయారు చేసేవారు. నీరు లోపలికి ఇంకకుండా మట్టి తైలపు పూత పూసేవారు. * జంతు తోలూ, రెల్లు గడ్డితో చేసిన తోలు పడవలు రెండో రకము * తెడ్డు నౌకలు మూడో రకము. వీటిని చెక్క తెడ్లతో నడుపుతారు. కొన్నిసార్లు ఇవి రాదారి పడవలుగా వాడబడేవి—అనగా తీరం వెంబడి నడుస్తున్న జనాలూ, జంతువులచే ప్రవాహానికి ఎదురు లాగబడేవి. ==వారసత్వం == [[File:Sumer map.jpg|thumb|సుమేరు పటము]] ఇప్పటి వరకూ జరిగిన పరిశోధనల ప్రకారము చక్రవాహనాల వాడకము క్రీ.పూ 4 వ సహస్రాబ్ది మధ్యభాగములో మొదలైంది. దాదాపు ఒకేసారి మూడు వేర్వేరు సమాజాల్లో వీటి మొదటి వాడకము కనిపిస్తోంది. అవీ మెసొపొటేమియా, ఉత్తర కాకసస్ (మైకాప్ సంస్కృతి), మధ్య ఐరోపాలు. చక్రం కనుగొన్న మొదట్లో దాన్ని కుమ్మరి చక్రంగా వాడారు. నెమ్మదిగా వాహనాలకూ, కర్మాగారాలకూ దీని వాడకము విస్తరించింది. పరిష్కృత లిపుల్లో ఈజిప్టు గూఢచిత్ర లిపి తరువాత అతి పురాతనమైనది సుమేరు శరాకార లిపి (దానికంటే పురాతనమైన జియాహూ గుర్తులు, టార్టరియా పలకలు వంటివాటిపై అనేక వివాదాలు ఉన్నాయి). సుమేరులు మొట్టమొదటి ఖగోళ శాస్త్రవేత్తలలో ఒకరు. వీరు నక్షత్రాలను నక్షత్ర సముదాయాలుగా విభజించారు. ఈ సముదాయాలలో చాలా వాటిని పురాతన గ్రీకులు కూడా గుర్తించారు. కొన్ని సముదాయాలు నేటి రాశి చక్రములో కూడా వాడుకలో ఉన్నాయి.<ref name="Thompson">{{cite web |author=Gary Thompson |url=http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |title=History of Constellation and Star Names |publisher=Members.optusnet.com.au |access-date=2012-03-29 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120821025411/http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |archive-date=2012-08-21 }}</ref>{{Unreliable source?|failed=y|date=March 2012}} కంటికి కనిపించే ఐదు గ్రహాల గురించి కూడా వారికి తెలుసు.<ref name="SumerFAQ2">{{cite web |url=http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |title=Sumerian Questions and Answers |publisher=Sumerian.org |accessdate=2012-03-29 |website= |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414150755/http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |archive-date=2012-04-14 |url-status=dead }}</ref> వారు ఒక ప్రత్యామ్నాయ బేస్ 10, బేస్ 6 తో ఒక మిశ్రమ రేడిక్స్ వ్యవస్థతో సహా అనేక విభిన్న సంఖ్యా వ్యవస్థలను ఉపయోగించి అంకగణితం అభివృద్ధి చేసారు. సుమేరు, బాబిలోనియాలో ఈ సెక్స్మేసిమల్ సిస్టమ్ ప్రామాణిక సంఖ్యా వ్యవస్థగా మారింది. వీరు సైనిక నిర్మాణాలను (యుద్ధ వ్యూహాలను) కనుగొని ఉండవచ్చు. సైనికులను అంగాలుగా విభజించే పద్ధతిని కనుగొన్నారు. వీరి సైనిక అంగాలు: పదాతి, అశ్వికదళం, విలుకాండ్రు. వారు మొట్టమొదటిగా న్యాయ వ్యవస్థ, పరిపాలనా వ్యవస్థలను క్రోడీకరించి అభివృద్ధి చేశారు. వీరి వ్యవస్థ న్యాయస్థానాలు, కారాగారాలూ, ప్రభుత్వ కవిలెలతో సంపూర్ణంగా ఉండేది. మొట్టమొదటి నగర రాజ్యాలు సుమేరులో వెలిసాయి. ఐతే ఆధునిక సిరియా, లెబనన్ ప్రాంతాల్లో కూడా అదే సమయానికి నగర రాజ్యాల లాంటి వ్యవస్థలు ఏర్పడ్డాయి. శరాకార లిపి తయారుచేసాక కొన్ని శతాబ్దాల పాటు దాన్ని అప్పులూ, జమా ఖర్చుల లెక్కలకే వాడేవారు. నెమ్మదిగా సుమారు క్రీ.పూ. 2600 నాటికి సందేశాలు, వర్తమానాలు, చరిత్ర, కథలూ, గణితం, ఖగోళ విశేషాలూ, ఇతర విషయాలను లిపిని ఉపయోగించి నమోదు చేయడము మొదలైంది. వ్రాత సమాజములో వ్యాప్తి చెందడముతో, గ్రామ దేవాలయాల నిర్వహణలో మొట్టమొదటి బడులు ఏర్పడ్డాయి. ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[:en:History of Iraq|ఇరాక్ చరిత్ర]] * [[:en:History of writing numbers|అంకము]] * [[:en:Ancient Mesopotamian units of measurement|ప్రాచీన మెసొపొటేమియాలో కొలమానాలు]] * [[:en:Ancient Mesopotamian religion|ప్రాచీన మెసొపొటేమియా యొక్క మత సంప్రదాయాలు]] * [[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియాల మధ్య సంబంధాలు]]   ==గమనికలు== <references group="గమనిక"/> ==మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==మరింత సమాచారము కోసము== {{refbegin|35em}} * Ascalone, Enrico. 2007. ''Mesopotamia: Assyrians, Sumerians, Babylonians (Dictionaries of Civilizations; 1)''. Berkeley: University of California Press. {{ISBN|0-520-25266-7}} (paperback). * Bottéro, Jean, André Finet, Bertrand Lafont, and George Roux. 2001. ''Everyday Life in Ancient Mesopotamia''. Edinburgh: Edinburgh University Press, Baltimore: Johns Hopkins University Press. * Crawford, Harriet E. W. 2004. ''Sumer and the Sumerians''. Cambridge: Cambridge University Press. * Leick, Gwendolyn. 2002. ''Mesopotamia: Invention of the City''. London and New York: Penguin. * Lloyd, Seton. 1978. ''The Archaeology of Mesopotamia: From the Old Stone Age to the Persian Conquest''. London: Thames and Hudson. * Nemet-Nejat, Karen Rhea. 1998. ''Daily Life in Ancient Mesopotamia''. London and Westport, Conn.: Greenwood Press. * {{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=Sumerian Mythology: A Study of Spiritual and Literary Achievement in the Third Millennium B.C.|url=https://archive.org/details/sumerianmytholog0000kram|date=1972|publisher=University of Pennsylvania Press|location=Philadelphia|isbn=978-0-8122-1047-7|edition=Rev.}} * Roux, Georges. 1992. ''Ancient Iraq'', 560 pages. London: Penguin (earlier printings may have different pagination: 1966, 480 pages, Pelican; 1964, 431 pages, London: Allen and Urwin). * Schomp, Virginia. ''Ancient Mesopotamia: The Sumerians, Babylonians, and Assyrians''. * ''Sumer: Cities of Eden (Timelife Lost Civilizations)''. Alexandria, VA: [[:en:Time Life|Time-Life Books]], 1993 (hardcover, {{ISBN|0-8094-9887-1}}). * [[Leonard Woolley|Woolley, C. Leonard]]. 1929. ''[https://www.fadedpage.com/books/20170924/html.php The Sumerians]''. Oxford: Clarendon Press. {{refend}} 2lc2w0o1y1eo9kto94pxr8710f6maju 3615085 3615082 2022-08-04T09:12:25Z Inquisitive creature 49670 /* అకేడు సామ్రాజ్యం */ లింకులు చేర్చబడ్డాయి wikitext text/x-wiki {{Ancient history}} సుమేరు <ref group="గమనిక"></ref> [[నాగరికత]] [[తామ్ర శిలా యుగం]], మొదటి [[కంచుయుగం|కంచు యుగ]] కాలాల్లో, సుమారు క్రీ.పూ. 5–6 సహస్రాబ్దుల్లో, దక్షిణ [[మెసొపొటేమియా]] (ఆధునిక దక్షిణ-మధ్య [[ఇరాక్]]) ప్రాంతములో మొదలైంది. ఇది మెసొపొటేమియాలోని నాగరికతల్లో మొదటిది. [[సింధు లోయ నాగరికత|సింధూ నాగరికత]], [[:en:Ancient Egypt|ప్రాచీన ఈజిప్టు]], [[:en:Elam|ఈలము]], [[:en:ancient china|ప్రాచీన చైనా]], [[:en:Minoan civilization|మనోవు నాగరికత]], [[:en:Caral-Supe civilization|కారలు నాగరికత]]లతో పాటు [[:en:Cradle of civilization|ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి నాగరికతలలో]] ఇది కూడా ఒకటి. [[:en:Tigris|టైగ్రిసూ]], [[యూఫ్రటీస్|యూఫ్రెటీసు]] లోయలలో నివసించిన సుమేరు రైతులు ధాన్యం, ఇతర పంటలను విస్తారంగా సాగుచేసారు. ఆ పంట మిగులు వారు పట్టణావాసాలు ఏర్పరిచేందుకు దోహదపడింది. క్రీ.పూ 3000 నాటికీ [[:en:Proto-writing|ఆదిలేఖన పద్ధతులు]] ఈ నాగరికతలో కనిపిస్తాయి. ఈ నాగరికత యొక్క అత్యంత పురాతన రచనలు [[:en:uruk|ఉరుక్]], [[:en:Jemdet Nasr|జెమ్డేట్ నస్ర్]] నగరాలలో లభించాయి‌. ఇవీ క్రీ.పూ 3500–3000 నాటివి. ==ఉచ్చారణ== సుమేరు అనే పదాన్ని బ్రిటిష్ ఆంగ్లములో సూమర్ (రకారము పలుకబడదు. సూమహ్‌కీ సూమర్‌కీ మధ్యస్థంగా ఉంటుంది. ([[Help:IPA/English|/ˈsuːmər/]])) అని పలుకగా, అమెరికా వారు సూమఱ్(దాదాపుగా) అని పలుకుతారు. భారతీయ ఆంగ్ల ఉచ్ఛారణలో సుమేరు కీ సుమాహ్‌కీ మధ్యస్థంగా పలుకబడుతుంది. ==పుట్టుపూర్వోత్తరాలు== సుమేరు లో సుమారు క్రీ.పూ. 5500–4000 మధ్యన మనుషులు స్థిరనివాసాలు ఏర్పర్చుకున్నారని చరిత్రకారుల అంచనా. వీరు [[:en: Western Asia|పశ్చిమాసియా]] వాసులయ్యుండొచ్చు. పట్టణాలూ, నదులూ, వృత్తులకు ఉన్న పేర్ల ఆధారంగా వీరు సుమేరు భాష మాట్లాడేవారని తెలుస్తోంది. ఈ భాష [[:en:language isolate|ఏ కుటుంబానికీ చెందినది కాదు]]. తరువాతి సెమిట భాషల వలె కాక ఇది ఒక అగ్లూటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ ({{ill|agglutinative language|en}}). <ref>{{Cite web|url=http://oi.uchicago.edu/OI/MUS/ED/TRC/MESO/writing.html|title=Ancient Mesopotamia. Teaching materials|publisher=Oriental Institute in collaboration with Chicago Web Docent and eCUIP, The Digital Library|access-date=5 March 2015}}</ref><ref> [http://www.metmuseum.org/toah/hd/ubai/hd_ubai.htm "The Ubaid Period (5500–4000 B.C.)" In Heilbrunn Timeline of Art History. Department of Ancient Near Eastern Art. The Metropolitan Museum of Art, New York (October 2003)]</ref><ref>[https://www.britishmuseum.org/explore/highlights/articles/u/ubaid_culture.aspx "Ubaid Culture", The British Museum]</ref><ref>[http://oi.uchicago.edu/pdf/saoc63.pdf "Beyond the Ubaid", (Carter, Rober A. and Graham, Philip, eds.), University of Durham, April 2006]</ref> [[File:Blau Monuments (front).jpg|thumb|upright=1.5|[[:en:Blau Monuments|బ్లౌ స్మారక చిహ్నాలు]]. ప్రస్తుతం బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్న ఇవి జెమ్డెట్ నస్ర్ కాలంలో క్రీ.పూ 3100–2700 మధ్యలో చెక్కబడినవి. వీటిలో ఆ కాలం నాటి సుమేరుల బొమ్మలూ అలాగే ఆదిమ శరాకార లిపిలో ఉన్న గుర్తులూ కనిపిస్తాయి.]] ఐతే [[:en:North Africa|ఉత్తర ఆఫ్రికా]]లోని అలనాటి [[:en:African humid period|పచ్చటి సహారా]]లో నివసించిన వారే [[మధ్యప్రాచ్యం|మధ్యప్రాచ్యము]]లోని సుమేరుకు వలస వచ్చి అక్కడ వ్యవసాయాన్ని వ్యాపింపజేసారని మరికొందరి పరిశోధకుల వాదన.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=MJWcSRSz9wEC&pg=PA22|title=Prehistoric Iberia: Genetics, Anthropology, and Linguistics : [proceedings of an International Conference on Prehistoric Iberia : Genetics, Anthropology, and Linguistics, Held November 16–17, 1998, in Madrid, Spain]|last1=Arnaiz-Villena|first1=Antonio|last2=Martínez-Laso|first2=Jorge|last3=Gómez-Casado|first3=Eduardo|date=2000|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=978-0-306-46364-8|pages=22}}</ref> కానీ వ్యవసాయము మొదట [[:en:Fertile Crescent|ఫెర్టైల్ క్రిసెంట్‌]]లో<ref group="గమనిక">అనువాదము=సారవంతమైన నెలవంక. ఆ నేల నెలవంక ఆకారములో ఉన్నందున ఈ పేరు వచ్చినది</ref>మొదలైందని బలమైన ఆధారాలున్నందున ఈ పరికల్పనకు పెద్దగా మద్దతు లభించలేదు.<ref name="Genomic insights into the origin of">{{cite journal |last1=Lazaridis |first1=I. |last2=Nadel |first2=D. |last3=Rollefson |first3=G. |title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East |journal=Nature |date=2016 |volume=536 |issue=7617 |pages=419–424 |doi=10.1038/nature19310 |pmid=27459054 |url= |pmc=5003663 |bibcode=2016Natur.536..419L }}</ref> ప్రత్యేకించి సుమేరులను గూర్చి చెప్పనప్పటికీ, 2016లో లౙారిడిస్ బృందము మధ్యప్రాచ్యములోని సెమిట సంస్కృతి మొదలవ్వడానికి ముందు నివసించిన వారిలో, ముఖ్యంగా [[:en:Natufian culture|నాటూఫుల్లో]], [[:en:Haplogroup E-M215 (Y-DNA)|కొంత ఉత్తర ఆఫ్రికా సంతతి]] ఉందని ప్రతాపాదించారు. వీరు నాటూఫులూ, [[:en:Pre-Pottery Neolithic|ప్రీ పోటరీ నియోలిథిక్ కాలపు]] వారి పై జన్యు పరిశోధనలు చేసి, ఈ నిర్ణయానికి వచ్చారు.<ref name="Genomic insights into the origin of"/><ref>"Craniometric analyses have suggested an affinity between the Natufians and populations of north or sub-Saharan Africa, a result that finds some support from Y chromosome analysis which shows that the Natufians and successor Levantine Neolithic populations carried haplogroup E, of likely ultimate African origin, which has not been detected in other ancient males from West Eurasia. However, no affinity of Natufians to sub-Saharan Africans is evident in our genome-wide analysis, as present-day sub-Saharan Africans do not share more alleles with Natufians than with other ancient Eurasians" (తెలుగు అనువాదము: కపాలమాపన విశ్లేషణల్లో నాటూఫులకూ, ఉత్తర సహారా అలాగే సహారాకు దక్షిణాన ఉండే వారితో కూడా జన్యు సంబంధాలుండే అవకాశముందని తెలిసింది. పురుష వర్ణగ్రాహక విశ్లేషణలు కూడా నాటూఫులూ, వారి వారసులైన నవీన శిలా యుగపు లెవాంటు సమాజాల్లో ఆఫ్రికా సంతతికి చెందిన యుగ్మ వికల్పాలు ఉన్నట్లుగా తేల్చాయి. ఈ వికల్పములు పడమటి యురాసియుల్లో లేవు. కానీ మా విశ్లేషణల్లో సహారాకు దక్షిణాన ఉండే ఆధునిక ఆఫ్రికా వాసులకు, నాటూఫులతో ఇతర యురాసియులకంటే దగ్గరి జన్యు సంబంధములున్నాయనడానికి ఆధారాలేమీ లభించలేదు.) in {{Cite journal|last1=Reich|first1=David|last2=Pinhasi|first2=Ron|last3=Patterson|first3=Nick|last4=Hovhannisyan|first4=Nelli A.|last5=Yengo|first5=Loic|last6=Wilson|first6=James F.|last7=Torroni|first7=Antonio|last8=Tönjes|first8=Anke|last9=Stumvoll|first9=Michael|date=August 2016|title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East|journal=Nature|volume=536|issue=7617|pages=419–424|doi=10.1038/nature19310|pmid=27459054|pmc=5003663|issn=1476-4687|bibcode=2016Natur.536..419L}}</ref> ఇది కాక 2013లో నాలుగు సుమేరు అస్థిపంజరాల నుండి సేకరించిన డి.ఎన్.ఎ నమూనాలపై జన్యు విశ్లేషణ పరీక్షలు జరుపగా, వారికీ సింధు నాగరికత వారికీ సారూప్యతలున్నట్లు తెలిసింది. పురాతన [[:en:Indus–Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియా సంబంధాల]] వల్ల ఇది జరిగి ఉండవచ్చు.<ref name="EBA">{{cite journal |last1=Płoszaj |first1=Tomasz |last2=Chaubey |first2=Gyaneshwer |last3=Jędrychowska-Dańska |first3=Krystyna |last4=Tomczyk |first4=Jacek |last5=Witas |first5=Henryk W. |title=mtDNA from the Early Bronze Age to the Roman Period Suggests a Genetic Link between the Indian Subcontinent and Mesopotamian Cradle of Civilization |journal=PLOS ONE |date=11 September 2013 |volume=8 |issue=9 |pages=e73682 |doi=10.1371/journal.pone.0073682 |pmid=24040024 |language=en |issn=1932-6203|pmc=3770703 |bibcode=2013PLoSO...873682W |doi-access=free }}</ref> ఇవికాక సుమేరులలో [[:en:Hurrians|హరియులూ]], ఇంకా [[:en:Urartu|ఉరాట్యుల]] సంతతి కూడా ఉందనడానికీ, తద్వారా వీరు [[:en:Caucasus|కోకసస్]] నుండి వలస వచ్చారనీ చెప్పేందుకు కూడా ఆధారాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Sumerians had connections with the Caucasus|url=https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20210415032734/https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|archive-date=2021-04-15|access-date=|website=|publisher=scientificrussia}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|year=2014|title=Lexical Matches between Sumerian and Hurro-Urartian: Possible Historical Scenarios|url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlj/2014/cdlj2014_004.html|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|publisher=Cuneiform Digital Library Journal}}</ref><ref>{{Cite book|last=|first=|title=The Diversity of the Chechen culture: from historical roots to the present|url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000186004|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|year=2009|publisher=UNESCO|page=14|isbn=978-5-904549-01-5}}</ref> సుమేరులకు ముందు ఈ ప్రాంతములో నివాసమున్న ఆది మానవులని [[:en:Proto-Euphratean language|ప్రోటో-యూఫ్రెటీయన్స్]] లేదా ఉబైడులుగా పిలుస్తారు.<ref name="britannica">{{cite web| url= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/573176/Sumer |title=Sumer (ancient region, Iraq) |publisher= Britannica.com | work=Britannica Online Encyclopedia |accessdate=2012-03-29}}</ref> ఉత్తర మెసొపొటేమియా [[:en:samarra culture|సామర్రా సంస్కృతి]] వారి నుండి వీరు ఉద్భవించారని సిద్ధాంతీకరించారు.<ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=dWuQ70MtnIQC&pg=PA51&dq=samarra+culture#v=snippet&q=%22As%20the%20Samarra%20culture%20spread%20south%2C%20it%20evolved%20into%20the%20Ubaid%20culture%22&f=false | title = Cities, Change, and Conflict: A Political Economy of Urban Life | isbn = 978-0495812227 | author1 = Kleniewski | first1 = Nancy | last2 = Thomas | first2 = Alexander R | date = 2010-03-26}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=tupSM5y9yEkC&pg=PA139&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22cultural%20descendants%20of%20the%20originating%20Samarran%20culture%22&f=false | title = The Near East: Archaeology in the "Cradle of Civilization" | isbn = 978-0415047425 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 1993}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=i7_hcCxJd9AC&pg=PA147&dq=ubaid+samarra#v=snippet&q=%22Ubaid%200%20is%20thus%20clearly%20derived%20from%20the%20earliest%20culture%20to%20move%20into%20lower%20mesopotamia%2C%20the%20Samarra%22&f=false | title = Early Civilizations of the Old World: The Formative Histories of Egypt, the Levant, Mesopotamia, India and China | isbn = 978-0415109765 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 2001}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=zmvNogJO2ZgC&pg=PA505&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22similar%20to%20those%20of%20the%20ubaid%20period%22&f=false | title = A dictionary of archaeology | isbn = 978-0631235835 | author1 = Shaw | first1 = Ian | last2 = Jameson | first2 = Robert | year = 2002}}</ref> సుమేరులు ఎన్నడూ ఉబైడుల గురించి ప్రస్తావించ లేదు కానీ వీరే సుమేర్లోని మొట్టమొదటి నాగరిక శక్తి అని అనేక ఆధునిక పరిశోధకుల అభిప్రాయం. వారు చిత్తడి నేల నుండి నీటిని బయటకు పారించి [[వ్యవసాయం|వ్యవసాయానికి]] అనువుగా మలిచారు, వాణిజ్యం అభివృద్ధి చేసి, [[చేనేత|నేతపనీ]], [[:en:Leather crafting|తోలుపని]], [[లోహక్రియ| లోహపు పని]], [[:en:Masonry|తాపీపనీ]], [[మృణ్మయ పాత్రలు| మృణ్మయకళలలో]] నైపుణ్యం సాధించారు.<ref name="britannica" /> [[File:Enthroned King of Ur.jpg|thumb|upright=1.5|ఇది సుమారు క్రీ.పూ 2600లో చెక్కబడ్డ [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనం]]. ఇందులో పరిచారకుల మధ్యన సింహాసనం పై కూర్చున్న [[:en:Ur|ఉర్]] రాజును మనం చూడవచ్చు. ఇతడు [[:en:Ur-Pabilsag|ఉర్-పబిల్సాగ్]] అయ్యుంటాడని శాస్త్రీయ అంచనా.]] కొంతమంది పరిశోధకులు మాత్రము ప్రోటో-యూఫ్రెటియన్ భాష నుండి సుమేరు భాష వచ్చిందనే సిద్ధాంతముతో విభేదిస్తారు. అలాగే మరొక భాష ప్రభావము సుమేరు భాషపై ఉందనే ([[:en:Substratum (linguistics)|substrate effect]]) సిద్ధాంతముతో కూడా వీరు ఏకీభవించరు. [[వేట|వేటాడటమూ]], [[:en:Fishing|చేపలు పట్టడమూ]] జీవనాధారాలుగా అరేబియా సముద్రానికి [[:en:Eastern Arabia|తూర్పున]] తీర ప్రాంతాల్లోనూ, చిత్తడి నేలల్లోనూ కొందరు జనాలుండేవారు. రెండు వైపులా చదును చేయబడ్డ పనిముట్ల వాడకము వీరి ప్రత్యేకత. వీరి భాషే సుమేరు భాష అని ఈ విభేదించే వర్గాల వారి అభిప్రాయము.<ref>Margarethe Uepermann (2007), "Structuring the Late Stone Age of Southeastern Arabia" (Arabian Archaeology and Epigraphy Arabian Archaeology and Epigraphy Volume 3, Issue 2, pp. 65–109)</ref> చరిత్ర గ్రంథస్తమవ్వడమనే ప్రక్రియ సుమేరు నాగరికత ఏర్పడ్డ చాలా కాలానికి మొదలైంది. తొట్టతొలి లిఖితపూర్వక చరిత్ర [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసీ]] కాలములోనిది (అంటే ఆదివంశపు కాలము). [[:en:Last Glacial Period|మంచు యుగం]] చివరిలో వరదల్లో మునిగిపోక ముందు తూర్పు అరేబియా ప్రాంత (నేటి పర్షియా గల్ఫ్ ప్రాంతం) తీరాన సుమేరులు నివసించేవారని [[:en:Juris Zarins|జురిస్ ౙరిఞ్శ]] అభిప్రాయము.<ref>{{cite journal |last=Hamblin |first=Dora Jane |date=May 1987 |title=Has the Garden of Eden been located at last? |url=http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |format=PDF |journal=Smithsonian Magazine |volume=18 |issue=2 |pages= |doi= |accessdate=8 January 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140109135715/http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |archivedate=9 January 2014 |df= }}</ref> సుమేరు నాగరికత ఉరుక్ కాలం (క్రీ.పూ.4 వ సహస్రాబ్ది) లో ప్రారంభమై, జెమ్డిట్ నస్ర్, ఆది వంశపు కాలాల వరకు కొనసాగింది. క్రీ.పూ. 3 వ సహస్రాబ్దిలో సుమేరు, అకేడు భాషలు ఒకదాని వలన మరొకటి ప్రభావితమయ్యాయి. పదజాలమూ, వ్యాకరణమూ, ఉచ్చారణా వంటి అన్ని అంశాల్లోనూ ఈ పరస్పర ప్రభావాన్ని గమనించవచ్చు. కనుక ఈ రెండు భాషలనూ శ్ప్రాఖ్బుంట్ ({{ill|Sprachbund|en}}-భౌగోళిక దగ్గరితనము కారణంగా పరస్పర ప్రభావానికి గురైన భాషలు)గా చెప్పవచ్చు.<ref name="Deutscher">{{cite book|title=Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation|author=Deutscher, Guy|authorlink=Guy Deutscher (linguist)|publisher=[[Oxford University Press|Oxford University Press US]]|year=2007|isbn=978-0199532223|pages=20–21|url=https://books.google.com/books?id=XFwUxmCdG94C}}</ref> సుమారు క్రీ.పూ 2270లో ([[:en:chronology of the ancient Near East|కురచ కాలవృత్తాంతము ప్రకారము]]) వాయువ్య దిశన అకేడు రాజుల ఆక్రమణ మొదలైంది. క్రమంగా సుమేరు మొత్తాన్నీ వారు స్వాధీనము చేసుకున్నారు. రాజ్యాధికారము సుమేరుల చేతి నుండి అకేడుల చేతిలోకి వచ్చింది. ఈ సమయములో సుమేరు భాష వాడుక తగ్గినప్పటికీ, అది [[:en:sacred language|ధార్మిక భాష]]గా కొనసాగింది. మరల సుమారు క్రీ.పూ. 2100–2000 నాటికి రాజ్యాధికారము సుమేరులైన ఉర్ మూడో రాజవంశము చేతికి వచ్చింది. శతాబ్దము పాటు కొనసాగిన వీరి పాలనలో కూడా అకేడు భాషే వాడుక భాషగా చెలామణీ అయ్యింది.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003">Leick, Gwendolyn (2003), "Mesopotamia, the Invention of the City" (Penguin)</ref> పెర్షియన్ గల్ఫ్ తీరంలోని సుమేరు నగరమైన ఎరిడు, [[:en:List of oldest continuously inhabited cities|ప్రపంచంలోని అతి పురాతన నగరాల్లో]] ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది. ఇక్కడ మూడు వేర్వేరు సంస్కృతుల కలయిక జరిగి ఉండవచ్చు. అవి: # మట్టి ఇటుకల గుడిసెల్లో నివసిస్తూ, నీటిపారుదల మెళకువల పై పట్టు సాధించిన ఉబైడు రైతులు, # నల్ల గుడారాలలో నివసిస్తూ గొర్రెలూ, మేకల మందలను కాచుకుంటూ బతికే సెమిట సంచార జాతీ # చిత్తడి నేలల్లో పూరిళ్ళలో బ్రతికే మత్స్యకారులూ. ఈ మత్స్యకార గుంపే సుమేరుల పూర్వికులయ్యుండొచ్చు<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==పేరు వెనుక చరిత్ర == {{multiple image|perrow=2|total_width=350|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరులు | image1 = Head of Gudea (Metropolitan Museum of Art).jpg | image2 = Saĝ-gíg (cuneiforms).jpg | footer=ఎడమ వైపు: సుమారు క్రీ.పూ 2150లో చెక్కబడ్డ సుమేరు రాజు [[:en:Gudea|గుడియా]] తల. కుడి వైపు: [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడ్డ సాంగ్ గిగ్ (𒊕𒈪). నల్ల తల గలవారు అని దీని అర్థం. ఇది సుమేరులు తమని తాము పిలుచుకున్న పేరు. మొదటిది తలకు పద సంజ్ఞ(తలకు సంకేత చిత్రమైన[[File:Saĝ (linear script, head).jpg|14px]]పదసంజ్ఞగా మారి ఇలా అయ్యింది- [[File:Saĝ (Sumero-Akkadian cuneiform, head).jpg|12px]]), రెండవది నలుపుకూ, రాత్రికీ సంజ్ఞ(సంకేత చిత్రం[[File:Gíg (linear script, night-black).jpg|14px]] నుండి వచ్చిన సంజ్ఞ- [[File:Gíg (Sumero-Akkadian cuneiform, night-black).jpg|12px]]).<ref name="DAF">{{cite book |last1=Foxvog |first1=Daniel A. |title=Elementary Sumerian Glossary |date=2016 |publisher=University of California at Berkeley |page=52 |url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlp/cdlp0003_20160104.pdf}}</ref><ref name="PUSD">{{cite web |title=The Pennsylvania Sumerian Dictionary: saĝgiga[humankind] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e4703.html |website=psd.museum.upenn.edu}}</ref><ref name="IMD">{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |last2=D'I︠A︡konov |first2=Igor' Mik︠h︡aílovich |title=Early Antiquity |date=1991 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14465-8 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JSRAUIYENZoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref name="GF">{{cite book |last1=Feuerstein |first1=Georg |last2=Kak |first2=Subhash |last3=Frawley |first3=David |date=2005 |title=The Search of the Cradle of Civilization: New Light on Ancient India |edition=Second Revised |publisher=Motilal Banarsidass Publishers |isbn=978-81-208-2037-1 |page=117 |url=https://books.google.com/books?id=wNlsRZh3rwgC&pg=PA117 |language=en}}</ref>}} దక్షిణ మెసొపొటేమియాకు చెందిన సెమిటేతర భాషలు మాట్లాడే పురాతన నివాసుల భాషను, వారి తరువాత అక్కడ తూర్పు మెసొపొటేమియాలో స్థిరపడ్డ అకేడులు షుమేరు (𒋗𒈨𒊒-షుమేరు/శుమేరు/చుమేరు)<ref>{{cite web |title=emeĝir [SUMERIAN] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e1283.html |website=The Pennsylvania Sumerian Dictionary |publisher=University of Pennsylvania Museum of Anthropology and Archaeology |access-date=14 July 2021}}</ref> అని పిలిచినందున సుమేరు అనే పదం పుటిందని భావిస్తున్నారు.<ref name="ANE29"/><ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy A. |last2=George |first2=A. R. |last3=Postgate |first3=J. N. |last4=Breckwoldt |first4=Tina |title=A Concise Dictionary of Akkadian |date=2000 |publisher=Otto Harrassowitz Verlag |isbn=978-3-447-04264-2 |page=384 |url=https://books.google.com/books?id=-qIuVCsRb98C&pg=PA384 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Miller |first1=Douglas B. |last2=Shipp |first2=R. Mark |title=An Akkadian Handbook: Paradigms, Helps, Glossary, Logograms, and Sign List |date=1996 |publisher=Eisenbrauns |isbn=978-0-931464-86-7 |page=68 |url=https://books.google.com/books?id=27m3y6MNRzYC&pg=PA68 |language=en}}</ref> సుమేరులు తమ భాషను ఎమెగిర్‌గా పిలుచుకున్నారు. సుమేరులు తమని తాము " సాంగ్ గిగ్/సాంగ్ గిగ్ గా " అని చెప్పుకున్నారు. దీనికి అర్థం "నల్ల-తల గల ప్రజలు."<ref name="ANE29"/><ref>"The origin of the Sumerians is unknown; they described themselves as the 'black-headed people'" {{cite book |last1=Haywood |first1=John |title=The Penguin Historical Atlas of Ancient Civilizations |date=2005 |publisher=Penguin |isbn=978-0-14-101448-7 |page=28 |url=https://books.google.com/books?id=xtjtAAAAMAAJ |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |title=Early Antiquity |date=2013 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14467-2 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JU8pegs94uoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Finer |first1=Samuel Edward |last2=Finer |first2=S. E. |title=The History of Government from the Earliest Times: Ancient monarchies and empires |date=1997 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-820664-4 |page=99 |url=https://books.google.com/books?id=aEziNfjinnMC&pg=PA99 |language=en}}</ref> సుమేరు రాజు షుల్గీ/శుల్గీ/చుల్గీ తనను తాను నాలుగు పావు భాగాలకూ రాజుగా, నల్ల తల గల ప్రజలకు కాపరిగా చెప్పుకున్నాడు.<ref>"I am the king of the four quarters, I am a shepherd, the pastor of the "black-headed people (అనువాదము: నేను నాలుగు పావులకూ రాజును, నేను గొల్లవాడను, నల్ల తలగల జనాలకు కాపరిని"" in {{cite book |last1=Liverani |first1=Mario |title=The Ancient Near East: History, Society and Economy |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-134-75084-9 |page=167 |url=https://books.google.com/books?id=0d1JAgAAQBAJ&pg=PA167 |language=en}}</ref> అకేడ్లు కూడా సుమేరులను అకేడు భాషలో 'నల్ల తల గల వారు' అనే అర్థము వచ్చే 'సల్మాత్ కక్కడీ' అనే పేరుతో పిలిచేవారు.<ref name="PUSD"/><ref name="IMD" /> అలాగే సుమేరులు వారి భూమిని కి- ఎన్-గిర్ ('స్థలం' + 'ప్రభువులు' + 'ప్రముఖులు')గా పిలుచుకున్నారని నాటి శాసనాలను బట్టి తెలుస్తోంది. దీని అర్థం "ఉన్నత ప్రభువుల ప్రదేశం".<ref name="ANE29">"The area in question (the extreme south of Mesopotamia) may now be called Sumer, and its inhabitants Sumerians, although these names are only English approximations of the Akkadian designations; the Sumerians themselves called their land Kengir, their language Emegir, and themselves Sag-giga, "black-headed ones. (అనువాదము: ఇక్కడ చర్చించబడుతున్న ఈ ప్రాంతమును (మెసొపొటేమియా దక్షిణ కొన) ఇక సుమేరని పిలవవచ్చు. అలాగే ఆ ప్రాంతపు వారిని సుమేరులుగా పిలవవచ్చు. ఐతే ఈ పేర్లు నాటి అకేడు పదాలకు అంగ్లీకరణలు మాత్రమే. సుమేరులు తమ ప్రాంతాన్ని కెంగిర్ అనీ, తమ భాషను ఎమెగిర్ అనీ తమను తాము సాంగ్-గిగా, అనగా నల్ల తల గాళ్ళు అనీ పిలుచుకున్నారు)" in {{cite book|title=The Ancient Near East|url=https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall|author1=W. Hallo|author2=W. Simpson|publisher=New York: Harcourt, Brace, Jovanovich|year=1971|page=[https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall/page/29 29]}}</ref><ref>{{cite book |last1=Toorn |first1=Karel van der |last2=Becking |first2=Bob |last3=Horst |first3=Pieter Willem van der |title=Dictionary of Deities and Demons in the Bible |date=1999 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |isbn=978-0-8028-2491-2 |page=32 |url=https://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&pg=PA32 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Edzard |first1=Dietz Otto |title=Sumerian Grammar |date=2003 |publisher=Brill |isbn=978-90-474-0340-1 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=HOx5DwAAQBAJ&pg=PA1 |language=en}}</ref> అకేడు భాషలో ఈ సుమర్ పదము వ్యుత్పత్తి ఏమిటన్నది తెలియదు.<ref name="Nimrod">{{cite journal|title=Nimrod before and after the Bible|author=K. van der Toorn, P.W. van der Horst|journal=The Harvard Theological Review|year=Jan 1990| volume=83| issue=1| pages=1–29|doi=10.1017/S0017816000005502}}</ref> దక్షిణ మెసొపొటేమియాను హిబ్రూలో [[:en:Shinar|షైనార్ (శైనార్)]] అనీ, [[:en:Egyptian language|ఈజిప్టు భాష]]లో సింగ్ర్ అనీ, [[:en:Hittite|హిటైట్‌]]లో షన్హర్(ర) అనీ పిలుస్తారు. ఈ పదాలన్నీ సుమేరు పదంలో మార్పుల వల్ల వచ్చుండొచ్చు.<ref name="Nimrod"/> ==మెసపొటేమియా లోని నగర రాజ్యాలు == {{Further|{{ill|List of cities of the ancient Near East|en}}|{{ill|Geography of Mesopotamia|en}}}} క్రీ.పూ. 4 వ సహస్రాబ్ది ఆఖరుకు సుమేరు అనేక స్వతంత్ర [[:en:city-state|నగర-రాజ్యాల]] సమాహారంగా ఉండేది. సరిహద్దు గుర్తులుగా కాలువలూ, సరిహద్దు రాళ్ళూ ఉండేవి. ప్రతి నగరం మధ్యలో ఆ నగర దేవత లేదా దేవునికి అంకితం చేయబడిన ఒక ఆలయం ఉంటుంది. ఈ నగర-రాజ్యాలూ పూజారి ఐన గవర్నరు ([[:en:Ensi (Sumerian)|ఎన్సీ]]) పాలనలో గానీ లేదా మతపరమైన కార్యకలాపాలతో మమేకవుతూ ఉండే రాజు ([[:en:Lugal|లుగల్]]) పాలనలో గానీ ఉండేవి. {{multiple image|perrow=2|total_width=300|caption_align=center | align = right | direction =vertical | header=అను ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ | image2 = The White Temple 'E at Uruk, 3500-3000 BCE.jpg | image1 = White Temple ziggurat in Uruk.jpg | footer=ఉరుక్‌లో ఉన్న అనూ ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ. పిరమిడ్ ఆకృతిలో కట్టబడ్డ అను ౙిగ్గురత్తు క్రీ.పూ 4000 నాటిది. సుమారు క్రీ.పూ 3500లో దాని పైన తెల్ల గుడి కట్టబడింది.<ref>{{cite book |last1=Crüsemann |first1=Nicola |last2=Ess |first2=Margarete van |last3=Hilgert |first3=Markus |last4=Salje |first4=Beate |last5=Potts |first5=Timothy |title=Uruk: First City of the Ancient World |date=2019 |publisher=Getty Publications |isbn=978-1-60606-444-3 |page=325 |url=https://books.google.com/books?id=muCvDwAAQBAJ&pg=PT325 |language=en}}</ref> [[ఈజిప్టు పిరమిడ్లు|ఈజిప్టు పిరమిడ్లలో]] అత్యంత పురాతనమైనది సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది. వాటి ఆకృతికి ౙిగ్గురత్తులే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.<ref>"The stepped design of the Pyramid of Zoser at Saqqara, the oldest known pyramid along the Nile, suggests that it was borrowed from the Mesopotamian ziggurat concept.(అనువాదము: నైలు నదీ తీరాన అత్యంత పురాతన పిరమిడ్ ఐన సక్కారాలోని జోసర్ పిరమిడ్ యొక్క శ్రేణీకృత నిర్మాణ శైలికి మెసొపొటేమియా ౙిగ్గురత్తుల నిర్మాణ శైలే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.)" in {{cite book |last1=Held |first1=Colbert C. (University of Nebraska)|title=Middle East Patterns, Student Economy Edition: Places, People, and Politics |date=2018 |publisher=Routledge |isbn=978-0-429-96199-1 |page=63 |url=https://books.google.com/books?id=fOlgDwAAQBAJ&pg=PA63 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Samuels |first1=Charlie |title=Ancient Science (Prehistory – A.D. 500): Prehistory-A.D. 500 |date=2010 |publisher=Gareth Stevens Publishing LLLP |isbn=978-1-4339-4137-5 |page=23 |url=https://books.google.com/books?id=0KQCscrPDgUC&pg=PA23 |language=en}}</ref> }} నగర-రాజ్యాలు: * [[:en:Eridu|ఎరిదు]] (టెల్ అబు షహ్రెయిన్) * [[:en:Bad-tibira|బాడ్-టిబిరా]] (బహుశా టెల్ అల్-మడైన్) * [[:en:Larak|లారక్]] <sup>1<sup> * [[:en:Sippar|సిప్పర్]] (టెల్ అబూ హబ్బహ్) * [[:en:Shuruppak|షురుపక్]] (టెల్ ఫారా) పై 5 నగరాలు జలప్రళయానికి ముందు అధికార కేంద్రాలుగా ఉండేవనీ, జలప్రళయము తరువాత ఆదివంశపు కాలము మొదలైందనీ సుమేరులు నమ్మేవారు. ఇతర ప్రధాన నగర-రాజ్యాలు: * ఉరుక్ (వార్క) * కిష్ (టెల్ ఉహీమిర్, ఇన్గార్రా) * ఉర్ (టెల్ అల్ ముకయార్) * నిప్పూర్ (అఫాక్) * లగష్ (టెల్ అల్ హిబా) * గిర్సు (టెల్లో లేదా టెలోహ్) * ఉమ్మా (టెల్ జోఖా) * హమాౙీ <sup>1<sup> * అడాబ్ (టెల్ బిస్మాయ) * మారి (టెల్ హరిరి) <sup>2<sup> * అక్షక్ <sup>1<sup> * అక్కాడ్ <sup>1<sup> * ఇసిన్ (ఇషాన్ అల్-బహ్రియాత్) * లార్సా ({{sup|1}}సంబంధిత ఆధునిక ప్రదేశము తెలియరాలేదు)<br> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) చిన్న నగరాలు (దక్షిణము నుండి ఉత్తరము వరకు వరసక్రమములో): * కురా (టెల్ అల్ లాహ్మ్) * జబాలా (టెల్ ఇబ్జీఖ్కు) * కిసుర్రా (టెల్ అబు హతాబ్) * మరాడ్ (టెల్ వన్నత్ ఎస్-సడుం) * డిల్బాట్ (టెల్ ఎడ్-దెలిం) * బోర్సిప్ప (బీర్స్ నిమ్రుడ్) * కుతః (ఇబ్రాహీం చెప్పండి) * డెర్ (అల్-బద్ర) * ఎష్నన్న (టెల్ అస్మార్) * నగర్ (టెల్ బ్రాక్) <sup>2<sup> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) ఆగేడ్‌కు నైరుతి వైపున 330 కి.మీ (205 మైళ్ళ) దూరములో మారీ నగరము ఉండేది. ఇదీనూ, మారుమూల నగరమైన నగర్‌ను మినహాయిస్తే మిగిలిన నగరాలన్నీ బాగ్దాదుకు దక్షిణాన ఉన్న యూఫ్రేటీసు-టైగ్రిసు సారవంత మైదానంలో ఉన్నాయి. వీటి ప్రస్తుత పేర్లు బాబిల్, దియాలా, వాసిట్, దిహ ఖర్, బస్రా, అల్ ముత్తానా, అల్-ఖాడిసియ్యా (ఇరాక్ గవర్నరేట్స్). ==చరిత్ర విభజన== {{main|[[:en:History of Sumer|సుమేరు చరిత్ర]]}} [[File:Portrait of a Sumerian prisoner on a victory stele of Sargon of Akkad.jpg|thumb|[[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను మహావీరుడి]] విజయఫలకంపైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీ బొమ్మ. సుమారు క్రీ.పూ 2300లో చెక్కబడ్డ ఈ ఫలకం ఇప్పుడు [[లౌవ్రే మ్యూజియం|లూవ సంగ్రహశాల]]లో ఉంది.<ref name="ArchaeologyofElam">{{cite book |last1=Potts |first1=D. T. |title=The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State |date=1999 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-56496-0 |page=104 |url=https://books.google.com/books?id=mc4cfzkRVj4C&pg=PA104 }}</ref> ఖైదీల యొక్క కేశాలంకరణ సుమేరుల శైలిలో ఉంది (నెత్తి మీద ఉంగరాల జుట్టూ, పక్కలన కురచ వెంట్రుకలూ). ఈ శైలి ఉర్ కేతనం పైన కూడా కనిపిస్తుంది.<ref name="TwoSteles">{{cite journal |last1=Nigro |first1=Lorenzo |title=The Two Steles of Sargon: Iconology and Visual Propaganda at the Beginning of Royal Akkadian Relief |journal=Iraq |volume=60 |date=1998 |pages=85–102 |publisher=British Institute for the Study of Iraq |doi=10.2307/4200454 |jstor=4200454 }}</ref>]] [[File:Mesopotamia male worshiper 2750-2600 B.C.jpg|thumb|టెల్ అస్మార్‌లోని ఈ విగ్రహం దేవునికి సమర్పణగా ఇచ్చినది. ఇది క్రీ.పూ 2750–2600 కాలానికి చెందినది.]] చరిత్రపూర్వ ఉబైడు, ఉరుక్ కాలాలలో సుమేరు నగర-రాజ్యాలు అధికారంలోకి వచ్చాయి. సుమేరు లిఖితచరిత్ర క్రీ.పూ. 27 వ శతాబ్దం నుండి మొదలైంది. అయితే మూడవ ఆదివంశపు కాలం వరకు అనగా సుమారు క్రీ.పూ 23 వ శతాబ్దం వరకు చరిత్ర అస్పష్టంగానే ఉంది. ఆ తరువాత నుండి శాసనాలకు ఆధునిక కాలములో పరిష్కరింపబడ్డ సుమేరు లిపి వాడబడింది. క్రీ.పూ. 23 వ శతాబ్దిలో అకేడు సామ్రాజ్య పాలనలో మొదటిసారిగా మెసొపొటేమియా మొత్తం ఒక్క త్రాటి పైకి తీసుకురాబడింది. అలాగే గూట్య కాలం తరువాత మూడవ ఉర్ రాజ్యము ఇలాగే మెసొపొటెమియా ఉత్తర, దక్షిణ భాగాలను ఏకము చేసింది. క్రీ.పూ.2వ సహస్రాబ్దిలో అమోరీయుల దండయాత్రలతో ఈ సామ్రాజ్యము పడిపోయింది. ఆ తరువాత క్రీ.పూ. 1700 వరకు అమోరీయుల "ఇసిన్ రాజవంశం" కొనసాగింది. మెసొపొటేమియా బాబిలోనియ పాలనలో సమైక్యంగా ఉన్న కాలములో, అనగా క్రీ.పూ. 1700 వరకు, కూడా అమొరీయ ఇసిన్ రాజవంశము మిగిలి ఉంది. సుమేరులు చివరకు అకేడు (అస్సీర-బాబిలోనియ) జనాభాలో కలిసిపోయారు.{{Citation needed|date=October 2017}} * ఉబైడు కాలం: క్రీ.పూ. 6500–4100 (మట్టిపాత్రల కొత్తరాతియుగం నుండి తామ్రశిలా యుగము వరకు) * ఉరుక్ కాలవ్యవధి: క్రీ.పూ. 4100–2900 (చివరి తామ్రశిలా యుగము నుండి మొదటి కంచు యుగం I వరకు) ** ఉరుక్ XIV–V : క్రీ.పూ. 4100–3300 ** ఉరుక్ IV కాలం: క్రీ.పూ. 3300–3100 ** జెమ్డిట్ నస్ర్ కాలం (ఉరుక్ III ): 3100–2900 క్రీ.పూ * ఆదివంశపు కాలం (మొదటి కంచు యుగము II–IV) ** మొదటి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2900–2800 ** రెండవ ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2800–2600 (గిల్గమేష్) ** మూడవ ఎ ఆదివంశపు కాలం: 2600–2500 ** మూడవ బి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2500–2334 * అకేడు సామ్రాజ్య కాలం: సుమారు క్రీ.పూ 2334–2218 (సర్గోన్) * గూట్యపు కాలం: క్రీ.పూ. 2218–2047 (ప్రారంభ నాలుగవ కాంస్య యుగం) * మూడవ ఉర్ కాలం: క్రీ.పూ. 2047–1940. [[File:Samarra bowl.jpg|thumb|బెర్లిన్‌లోని పర్గమన్ సంగ్రహశాలలోనున్న సామర్రా పాత్ర. పాత్రకు మధ్యన ఉన్న స్వస్తికం పునర్నిర్మాణము ద్వారా చేర్చబడింది.<ref> Stanley A. Freed, ''Research Pitfalls as a Result of the Restoration of Museum Specimens'', Annals of the New York Academy of Sciences, Volume 376, The Research Potential of Anthropological Museum Collections pp. 229–245, December 1981.</ref>]] ==ఉబైడు కాలం == {{main|[[:en:Ubaid period|ఉబైడు కాలం]]}} [[Image:Frieze-group-3-example1.jpg|thumb|right|ఉబైడు కాలం నాటి మృణ్మయ పాత్ర]] చక్కటి చిత్రాలతో అలంకరింపబడి, విలక్షణ శైలిలో తయారు చేయబడ్డ, మృణ్మయ పాత్రలు ఈ కాలములో మనకి కనిపించే ప్రముఖ అంశము. ఉబైడు కాలములో ఈ కుమ్మర శైలి మెసొపొటేమియా, పెర్షియన్ గల్ఫ్ ప్రాంతాల్లో ప్రాచుర్యంలో ఉండేది. అత్యంత పురాతన మానవ నివాసాలు [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ ఎల్ ఒఎలీ]]లో ఉన్నట్లుగా ఆధారాలు ఉన్నాయి. ఐతే ఉబైడు కాలానికంటే చాలా ముందు నుండే దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని పరిస్థితులూ, వాతావరణమూ మానవ నివాసానికి అనుకూలంగా ఉండేవి. కనుక ఇప్పటికింకా కనుగొనని మరింత పురాతన నివాస స్థలాలు ఉండే అవకాశము మెండుగా ఉంది. ఈ ఉబైడు కాలపు సంస్కృతిని పరిశీలిస్తే, ఈ సంస్కృతి ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సామర్రపు సంస్కృతి ప్రభావముతో ఏర్పడినట్లుగా అనిపిస్తుంది. ఈ కాలపు తరువాతిదైన ఉరుక్ కాలము వారిని సుమేరులుగా గుర్తించారు. ఉరుక్ కాలపు వారు ఉబైడు కాలపు ప్రజల తరువాతి తరాలా లేక వారు వేరే సంస్కృతికి చెందినవారా అన్నది తెలియదు. ఉబైడు కాలములో ముఖ్య రాజకీయ, సాంస్కృతిక కేంద్రముగా ఎరీడు ఉండేది. నాగరిక జ్ఞానాన్ని ([[:en:Me (mythology)| మీ]]) ఎరీడు గ్రామ దైవమూ, జ్ఞానానికి ప్రతీక ఐన [[:en:Enki|ఎంకీ]], ఉరుక్ గ్రామ దేవతా, ప్రేమకూ యుద్ధానికీ ప్రతీక ఐన [[:en:Inanna|ఇనానా]]కు ఇచ్చే కథ, బహుశా ఎరీడు ప్రాభవము తగ్గి ఉరుక్ వైభవము యొక్క ఆరంభాన్ని సూచిస్తుండవచ్చు.<ref name=WolksteinKramer1983>{{cite book|last1=Wolkstein|first1=Diane|last2=Kramer|first2=Samuel Noah|title=Inanna: Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer|url=https://archive.org/details/inannaqueenofhea00wolk|date=1983|publisher=Harper & Row|location=New York|isbn=978-0060147136}}</ref>{{rp|174}} ==ఉరుక్ కాలం == ఉబైడు కాలములో కుమ్మర పరిశ్రమ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. నెమ్మదిగా కదిలే [[కుమ్మరి చక్రం|కుమ్మరి చక్రాల]]తో పాత్రలను తయారు చేసీ, వాటిని అందమైన చిత్రాలతో అలంకరించేవారు. క్రమంగా ఈ పాత్రలు, వేగంగా కదిలే చక్రాలపై నిపుణుల చేత భారీ మొత్తములో ఉత్పత్తి చేయబడ్డాయి. ఈ పాత్రలకు అలంకరణలుండేవి కాదు. ఈ కుమ్మర పరిశ్రమ విధానాల్లో వచ్చిన మార్పే ఉరుక్ కాలానికీ, ఉబైడు కాలనికీ మధ్య ప్రముఖ వ్యత్యాసము. <ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=gnpyREWsfG0C&pg=PA353#v=onepage&q&f=false|title= Upon this Foundation: The N̜baid Reconsidered : Proceedings from the U̜baid Symposium, Elsinore, May 30th-June 1st 1988|author1=Elizabeth F. Henrickson |author2=Ingolf Thuesen |author3=I. Thuesen |page= 353|year= 1989|isbn= 978-8772890708}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=fhMTRcUm9WsC&pg=PA31#v=onepage&q&f=false|title= The Invention of Cuneiform: Writing in Sumer|author= Jean-Jacques Glassner|page= 31|year= 2003|isbn= 978-0801873898}}</ref> {{multiple image | perrow = 2 | total_width = 250 | caption_align = center | align = left | direction = vertical | header = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజు (మతాధికారి) | image1 = Yale University. Uruk period priest-king.jpg | caption1 = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజూ, అతని శిష్యుడూ. సుమారు క్రీ.పూ 3200 నాటి చిత్రం | image2 = Uruk King priest feeding the sacred herd.jpg | caption2 = క్రీ.పూ 3100 నాటి ఉరుక్ కాలపు ముద్ర. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది. }} ఉరుక్ కాలంలో (సుమారుగా 4100-2900 క్రీ.పూ.) దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని నదులూ, కాలువల గుండా పెద్ద మొత్తంలో వ్యాపార సరుకుల రవాణా జరిగేది. ఈ వ్యాపారాలు పెద్ద, పెద్ద పట్టణాల ఆవిర్భావానికి తోడ్పడ్డాయి. నగర-సామ్రాజ్యాల వలె ఈ నగరాల నడిబొడ్డున కూడా ఒక ఆలయము ఉండేది. 10,000కు పైగా జనాభా కల ఈ నగరాల్లో [[:en:Social stratification|అన్ని సామాజిక వర్గాలకు చెందిన ప్రజలూ]] ఉండేవారు. ఈ నగరాల్లో కేంద్రీకృత పాలనా యంత్రాంగము ఉండేది. ఈ యంత్రాంగము నగర నిర్వహణ కొరకు వివిధ శాఖల్లో సిబ్బంది నియామకాలు జరిపేది. ఉరుక్ కాలంలోనే పర్వతదేశం నుండి పట్టుబడ్డ వారిని [[:en:Slavery in antiquity|బానిస కార్మికులు]]గా ఉపయోగించుకోవడం ప్రారంభం అయింది. పురాతన గ్రంథాలలో ఈ పట్టుబడ్డ బానిసలతో పనులు చేయించారనడానికి తగినన్ని సాక్ష్యాధారాలున్నాయి. [[టర్కీ]]లోని [[:en:Taurus Mountains|టౌరసు పర్వతాల]] నుండి పశ్చిమాన [[మధ్యధరా సముద్రం|మధ్యధరా సముద్రమూ]], తూర్పున [[ఇరాన్|ఇరాను]] వరకు ఉరుక్ నాగరికతకు చెందిన గుర్తులూ, కాలనీలు కనుగొనబడ్డాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005">[[Guillermo Algaze|Algaze, Guillermo]] (2005). ''[[iarchive:urukworldsystemd0000alga|The Uruk World System: The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamian Civilization]]'', Second Edition, University of Chicago Press.</ref>{{Rp|2–3}} ఉరుక్ కాలంనాటి నాగరికత పరిసర ప్రాంతాలలో ఉన్న ప్రజల మీద ప్రభావం చూపించింది. సుమేరు వ్యాపారస్తులూ, ద్వారా సుమేరు సంస్కృతి ఈ చుట్టుపక్కల జనాలకు పరిచయమైంది. ఫలితంగా వీరు కూడా క్రమంగా ఇదే తరహాలో ఉన్న వారి స్వంత ఆర్థికవ్యస్థను, సంస్కృతులను అభివృద్ధి చేసుకున్నారు (ఉదా: [[:en:Tell Brak|టెల్ బ్రాక్]]). దీనితో సుమేరు నగరాలు సుదూర కాలనీలను సైనిక బలగముతో తమ గుప్పిట్లో ఉంచుకోలేకపోయాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005"/> ఉరుక్ కాలంలో సుమేరు నగరాల పాలనావ్యవస్థ [[:en:Theocracy|మతరాజ్యవ్యవస్థ]] అయ్యి ఉండి, మతాధికారి (పురోహిత రాజు) పాలనలో ఉండుండవచ్చు. ఈ విధానములో నగరములోని మందిరము, పురుషులూ, మహిళలతో కూడుకుని ఉండే ఒక పెద్దల మండలి ఆధీనములో ఉండేది. ప్రతీ మండలికీ అధ్యక్షునిగా ఒక మతాధికారి (ఎస్సి) ఉండేవారు. ఈ మతాధికారి నేతృత్వములో మండలి నగరపాలన చేసేది. నగర దైవము పురుషుడైతే మహిళా, స్త్రీ ఐతే పురుషుడూ, మతాధికారులుగా ఉండేవారు.<ref name=Jacobsen>Jacobsen, Thorkild (Ed) (1939),"The Sumerian King List" (Oriental Institute of the University of Chicago; Assyriological Studies, No. 11., 1939)</ref> ఈ రాజకీయ నిర్మాణం ఆధారంగానే తరువాతి కాలములో సుమేరు [[:en:pantheon|దేవగణము]] రూపుదిద్దుకుని ఉండవచ్చు. ఉరుక్ కాలంలో యుద్ధాలు, సుశిక్షితులైన సైనిక బలగమూ ఉన్నాయనడానికి పెద్దగా ఆధారాలు లేవు. పట్టణాలకు కూడా సాధారణంగా ప్రకారాలు ఉండేవి కాదు. ఈ కాలములో ఉరుక్ ప్రపంచంలోనే అత్యంత పట్టణీకరణ గల నగరముగా అవతరించింది. నగర జనాభా సంఖ్య మొదటిసారి 50,000ను దాటింది. పురాతన సుమేరు రాజ జాబితాలో ఈ కాలములోని అనేక ప్రముఖ నగరాలను పాలించిన రాజవంశాల పేర్లు ఉన్నాయి. ఈ మొదటి దఫాలో ఉన్న రాజులందరూ జలప్రళయం సంభవించే ముందు ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించినట్లు చెప్పబడింది. వీరు కాల్పనిక వ్యక్తులు అయ్యుండవచ్చు. ప్రసిద్ధ పౌరాణిక వ్యక్తులైన [[:en:Alulim|ఆల్యులిమ్]], [[:en:Dumuzid|డూమిౙిడ్]] వంటివాళ్ళ పేర్లు కూడా ఈ దఫాలో ఉన్నాయి.<ref name=Jacobsen/> 9000–5000 ఏళ్ళ క్రితము భూమిపై వెచ్చటి, తేమపూరిత వాతావరణము ఏర్పడింది. దీన్ని హోలోసీన్ క్లైమాటిక్ ఆప్టిమమ్‌గా ({{ill|Holocene climatic optimum|en}}) వ్యవహరిస్తారు. ఈ వాతావరణము పోయి, భూమిపై పొడి వాతావరణము ఏర్పడ్డ చర్యను పియొర ఆసిలేషన్ ({{ill|Piora Oscillation|en}}) అంటారు. పియొర ఆసిలేషన్ సుమారు క్రీ.పూ 3200–2900 మధ్యకాలంలో జరిగింది. సరిగ్గా ఈ పియొర ఆసిలేషన్ సమయానికే ఉరుక్ కాలము ముగిసింది.<ref>Lamb, Hubert H. (1995). Climate, History, and the Modern World. London: Routledge. {{ISBN|0415127351}}</ref> ==ఆది వంశపు కాలం == {{Main|[[:en:Early Dynastic Period (Mesopotamia)|ఆది వంశపు కాలం]]|[[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశం]]}} [[File:Meskalamdug helmet British Museum electrotype copy original is in the Iraq Museum, Bagdad.jpg|thumb|క్రీ.పూ 26వ శతాబ్దం నాటి బంగారు శిరస్త్రాణం. ఇది [[:en:Meskalamdug|మిస్కలమ్డగ్‌]] అనే రాజుది. ఇతడు [[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశపు]] వ్యవస్థాపకుడు అయ్యుండొచ్చు.]] క్రీ.పూ. 2900తో పెద్దల మండలి పాలనావిధానము పోయి, సుమేరులో రాచరికము మొదలైంది. దీనితో పాలనావ్యవహారాల్లో మతానికున్న ప్రాముఖ్యత తగ్గింది.<ref>Jacobsen, Thorkild (1976), "The Harps that Once...; Sumerian Poetry in Translation" and "Treasures of Darkness: a history of Mesopotamian Religion"</ref> రాజును సుమేరు భాషలో లూగల్ (లు = మనిషి, గాల్ = గొప్ప) గా వ్యవహరించేవారు. ఈ కాలపు రాజులలో, సుమేరు సంప్రదాయాలలో పితృసమాన గౌరవము కల, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్]], [[:en:Lugalbanda|లుగల్బాండ]], [[గిల్గమేష్]] వంటి ప్రముఖులు కూడా ఉన్నారు. వీరి పాలన సంకేత చిత్రాల లిపి నుండి ఇప్పుడు మనము చదవగలిగే అక్షర చిహ్నాల లిపి అభివృద్ధికి కొన్ని శతాబ్దాల ముందు, అనగా కీ.పూ.2900లో నడిచింది. ఈ సమయములో సుమేరు సాంస్కృతిక కేంద్రముగా దక్షిణ మెసొపొటేమియా ఉన్నప్పటికీ, పాలకులు తమ రాజ్యాలను పొరుగు ప్రాంతాలకు విస్తరింపజేయడముతో, అక్కడి సెమిట వాసులు సుమేరు సంస్కృతిని చాలా వరకు తమ ఆచార వ్యవహారాల్లో భాగము చేసుకున్నారు. సుమేరు రాజ జాబితాలో ఉన్నవారిలో, వీరగాథల్లో ప్రస్తావించబడ్డ మొదటి రాజు [[:en:Etana|ఎథనా]]. ఇతడు [[:en:Kish (Sumer)|కిషు]] మొదటి రాజవంశంలో 13 వ రాజు. పురావస్తు పరిశోధనల ఆధారంగా ధ్రువీకరింపబడిన వాళ్ళలో అత్యంత పురతనమైనవాడు కిషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసి]]. ఇతడి పేరూ [[:en:Epic of Gilgamesh|గిల్గమేష్ పురాణకావ్యంలో]] కూడా పేర్కొనబడింది. ఈ విషయాన్ని ఆధారము చేసుకుని, గిల్గమేష్ కూడా చారిత్రాక ఉరుక్ రాజు అనే ప్రతిపాదన చేయబడింది. ఈ కాలములో యుద్ధాలు పెరిగాయి. ఈ మార్పు గిల్గమేషు కావ్యములో కూడా ప్రతిబింబిస్తుంది. నగరాల విస్తీర్ణము పెరిగీ, రక్షణగా ప్రాకారాలు నిర్మించబడ్డాయి. ప్రాకారాల పరిమాణం అధికరించబడింది. దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని ప్రాకారాలు లేని పల్లెలు కనుమరుగైపోయాయి. (ఎన్మర్కర్, గిల్గమేషులిరువురూ కూడా ఉరుక్ పట్టణానికి ప్రకారాలు నిర్మించినట్లు గాథల్లో చెప్పబడింది.)<ref>George, Andrew (Translator)(2003), "The Epic of Gilgamesh" (Penguin Classics)</ref>. ====లగాషు మొదటి రాజవంశం ==== [[File:Stele of Vultures detail 02.jpg|thumb|left|[[:en:Eannatum|ఎన్నాటుము]] [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఒక ముక్క]] {{Main|[[:en:Lagash|లగాషు]]}} లగాషు రాజవంశాన్ని (సుమారు క్రీ.పూ. 2500–2270) రాజుల జాబితాలో పేర్కొననప్పటికీ అనేక ముఖ్యమైన స్మారక కట్టడాలూ, పురావస్తు పరిశోధనా ఫలితాల ద్వారా ఆ వంశపు ఉనికి ధ్రువీకరించబడింది. కొంతకాలం మాత్రమే ఉనికిలో ఉన్నప్పటికీ చరిత్రకు తెలిసిన మొట్టమొదటి చక్రవర్తులలో ఒకరుగా లాఘాషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Eannatum|ఎన్నాటం]] ప్రత్యేకత సంతరించుకున్నాడు. ఇతడు కిష్, ఉరుక్, [[:en:Ur|ఉర్]], [[:en:Larsa|లార్సా]]లతో సహా మొత్తం సుమేరును ఆక్రమించి తన సామ్రాజ్యములో కలుపుకున్నాడు. అలాగే లగషు చిరకాల ప్రత్యర్థి ఐన [[:en:Umma|ఉమ్మా]]ను తన సామంత రాజ్యంగా మార్చాడు. అంతేకాక ఆయన రాజ్యం [[:en:Elam|ఈలం]], పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతాలకు కూడా విస్తరించి ఉండేది. అందరినీ భయభ్రాంతులను చేసి అదుపులో పెట్టడమే ఆయన విధానమని అనిపిస్తుంది.<ref name=roux1993>{{cite book |last=Roux |first=Georges |authorlink=Georges Roux (assyriologist) |year=1993 |title=Ancient Iraq |url=https://archive.org/details/ancientiraq00roux |location= Harmondsworth |publisher=Penguin |isbn=978-0140125238}}</ref> అతని [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఖండఖండాలుగా నరికిన ప్రత్యర్థుల శరీరాలను రాబందులు పీక్కు తింటున్నట్లు చెక్కబడింది. అతను మరణంచిన కొద్దికాలానికే ఆ సామ్రాజ్యం చిన్నాభిన్నమైపోయింది. తరువాత ఉమా మతాధికారి-రాజు [[:en:Lugal-Zage-Si|లాగాల్-జాగే-సి]] ఉరుక్‌ను జయించడంతో లగషు రాజవంశ వైభవము మగిసింది. ఉరుక్ అతని రాజధానిగా మారింది. తరువాత ఆయన పర్షియన్ గల్ఫు నుండి మధ్యధరా వరకు విస్తరించి ఉన్న సామ్రాజ్యాన్ని పాలించాడు. అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను]] అధికారములోకి రావడానికి ముందు ఉన్న సుమేరు జాతి రాజులలో ఇతను చివరివాడు.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==అకేడు సామ్రాజ్యం == {{Main|[[:en:Akkadian Empire|అకేడు సామ్రాజ్యం]]}} [[File:Prisoners on the victory stele of an Akkadian king circa 2300 BCE Louvre Museum Sb 3.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2300 నాటి అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను]] విజయఫలకం పైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీలు.<ref name="ArchaeologyofElam" /><ref name="TwoSteles" /> లూవ సంగ్రహశాలలోనిది]] అకేడు సామ్రాజ్యము క్రీ.పూ. 2234–2154 మధ్య కాలములో నడిచింది. తూర్పు సెమిటపు అకేడు భాష కిషు రాజుల పేర్లు వ్రాయడానికి, మొదటిసారి క్రీ.పూ. 2800లో, వాడబడింది.<ref name=roux1993/> ఈ భాషలోనే ఆ పేర్లు తదుపరి రాజ జాబితాలలో కూడా వ్రాయబడ్డాయి. పూర్తిగా ప్రాచీన అకేడు భాషలో వ్రాసిన రచనలు క్రీ.పూ.2500 నుండి ఉన్నాయి. సర్గోను మహావీరుడి (క్రీస్తుపూర్వం 2270-2215) పాలనలో ప్రాచీన అకేడు భాష వాడకము శిఖరాగ్రమును చేరుకుంది. అయినప్పటికీ పరిపాలనా కార్యకలాపాలకు సంబంధించిన ఫలకాలను వ్రాయడానికి రాయసగాళ్ళు సుమేరు భాషనే ఎక్కువ వాడేవారు. అకేడు, సుమేరు భాషలు రెండూ కూడా సుమారు వెయ్యి సంవత్సరాల వరకు వాడుక భాషలుగా ఉన్నాయి. కానీ క్రీ.పూ. 1800 నాటికి సుమేరు భాష ప్రధానంగా పండితులకూ, వ్రాయసగాళ్ళకూ మాత్రమే తెలిసిన గ్రాంథిక భాషగా మారింది. సర్గోనుకు ముందూ, తరువాతి కాలాలను పోల్చి చూస్తే చారిత్రక పరిస్థితుల్లో పెద్దగా అసంబద్ధత లేదనీ, సెమిటులూ, సుమేరుల మధ్య కలహాలకు, చరిత్రాకారులు ఆ కలహము చూపిన ప్రభావము కంటే ఎక్కువ ప్రాధాన్యత ఇస్తున్నారని థార్కిద్ద్ జాకబ్సెన్‌ వాదించాడు.<ref>''Toward the Image of Tammuz and Other Essays on Mesopotamian History and Culture'' by T. Jacobsen</ref> ఐతే, సర్గోను ఆక్రమించుకున్న ఈలము భాగాలలో కొంతకాలం అకేడు భాష అక్కడి వారిపై రుద్దబడిందనడానికి తిరుగులేని ఆధారాలున్నాయి. ==గూట్యపు కాలం == క్రీ.పూ. 2083–2050 (స్వల్పకాలం ఉనికిలో ఉంది). ====లగాషు 2 వ రాజవంశం ==== [[File:Gudea of Lagash Girsu.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా. ఇతనివి అనేక ప్రతిమలు మనకు దొరికాయి.]] [[File:Ur-Ningirsu ruler of Lagash portrait circa 2110 BCE.jpg|thumb|right|గుడియా కుమారుడు ఉర్-నింగిర్సూ ప్రతిమ. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Head Gudea Louvre AO13.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా]] క్రీ.పూ. 2093–2046 (స్వల్పకాల చరిత్ర) క్రీ.పూ. 2093-2046 (స్వల్పకాలం)గూట్యుల చేతిలో అకేడు సామ్రాజ్యం పతనమైన తరువాత సుమేరు జాతి పాలకుడైన లాఘాషుకు చెందిన గుడియా ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్నాడు. తమకి తాము దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకునే సార్గోనిక రాజుల విధానాన్ని ఇతడు కూడా కొనసాగించాడు. మునుపటి లాగాషు రాజవంశీకుల వలె గుడియా ఇంకా ఆయన వారసులు కూడా కళలకు ప్రోత్సాహం అందించడముతో, వీరి కాలానికి చెందిన అనేక కళాఖండాలూ, ఉత్పత్తులూ పెద్ద సంఖ్యలో పురావస్తు పరిశోధనల్లో లభ్యమయ్యాయి. ==మూడవ ఉర్ కాలం== [[File:Ziggurat of ur.jpg|thumb|left|ఇరాక్‌లోని నాస్రీయాహ్ దగ్గరున్న ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]] క్రీ.పూ. 2047-1940 (స్వల్పకాల చరిత్ర) తరువాత, ఉర్ యొక్క 3 వ రాజవంశస్తులైన ఉర్-నమ్ము, అతని వారసుడు షుల్గీలు సుమేరును పాలించారు. వీరి సామ్రాజ్యము దక్షిణ అస్సీరియా వరకు విస్తరించి ఉండేది. ఇందుమూలాన ఇంతకు ముందు కొందరు చరిత్రకారులు, ఈ కాలానికి సుమేరు పునరుజ్జీవ కాలమని తప్పుడు పేరు ఇచ్చారు.<ref>{{Cite book|last=Cooper|first=Jerrold S.|url=https://www.worldcat.org/oclc/944087535|title=Problems of canonicity and identity formation in ancient Egypt and Mesopotamia|date=2016|others=Kim Ryholt, Gojko Barjamovic, Københavns universitet, Denmark) Problems of Canonicity and Identity Formation in Ancient Egypt and Mesopotamia (2010 : Copenhagen, Denmark) Literature and Identity Formation (2010 : Copenhagen|isbn=978-87-635-4372-9|location=Copenhagen|pages=1–18|chapter=Sumerian literature and Sumerian identity|oclc=944087535}}</ref> ఎందుకంటే అప్పటికే ఈ ప్రాంతంలో సుమేరు కంటే సెమిట సంస్కృతులే ఎక్కువ ఉన్నాయి. అస్సీరియా, తదితర ప్రాంతాల్లో అకేడ్ల జనాభా పెరగడమే కాక సెమిటులైన మార్టులు (అమొరులు) అనేక దఫాల్లో ఇక్కడికి వలస వచ్చారు. వీరు దక్షిణప్రాంతంలో ఇసిన్, లార్సా, ఎష్నున్న మరి కొంతకాలం తర్వాత బాబిలోనియా వంటి స్థానిక రాజ్యాలను స్థాపించారు. క్రీ.పూ. 21వ శతాబ్దిలో ఉత్తర భాగములో పురాతన అస్సిరియా సామ్రాజ్యము వలె దక్షిణాన బాబిలోనియా సామ్రాజ్యము కూడా కొంత కాలము ప్రధాన శక్తిగా నిలబడింది. మధ్యయుగములో లాటిను భాషలాగే, శరాకార లిపి వాడుకలో ఉన్నంత కాలము సుమేరు భాష బాబిలోనియా, ఇంకా అస్సీరియా పాఠశాలల్లో ధార్మిక భాషగా నేర్పబడేది. ==పతనం == ఈ కాలములో దక్షిణ మెసొపొటేమియా నుండి ప్రజలు ఉత్తరభాగానికి అధిక సంఖ్యలలో వలసవెళ్ళడం జరిగింది. మట్టిలో క్రమంగా పెరుగుతున్న లవణీయత కారణంగా సుమేరు భూముల వ్యవసాయ ఉత్పాదకత తగ్గుముఖం పట్టింది. ఈ ప్రాంతంలో ముందునుండే మట్టి లవణీయత ప్రధాన సమస్యగా గుర్తించబడింది.<ref>{{cite journal|last=Jacobsen T |first=Adams RM. |year=1958 |title=Salt and Silt in Ancient Mesopotamian Agriculture: Progressive changes in soil salinity and sedimentation contributed to the breakup of past civilizations. |url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.128.3334.1251|journal=Science |doi= 10.1126/science.128.3334.1251 |volume= 128| pages=1251–8|issue=3334}}.</ref> పేలవమైన డ్రైనేజ్ కారణంగా వ్యవసాయ భూముల్లో నీరు నిలబడిపోయేది. అక్కడి పొడి వాతావరణములో ఈ నీరు ఆవిరవగా, నీటిలోని లవణాలు నేలలో మిగిలిపోయి, క్రమంగా భూలవణీయత పెరగసాగింది. అకేడు సామ్రాజ్య కాలమూ, తదుపరి ఉర్ మూడవ వంశపు కాలాలలో గోధుమల పంట వేయడము నుండి లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలపంట సాగుకు రైతులు మారారు. కానీ అది ప్రజలకు తగినంత ఆహారం అందించ లేదు. దీనివలన క్రీ.పూ 2100 నుండి క్రీ.పూ. 1700 మధ్యలో ఈ ప్రాంతంలో జనాభా దాదాపు ఐదింట మూడు వంతులు తగ్గిందని అంచనా.<ref>{{cite journal|last=Thompson |first=William R. |year=2004 |title=Complexity, Diminishing Marginal Returns and Serial Mesopotamian Fragmentation |journal=Journal of World Systems Research |url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |format=PDF |doi=10.5195/jwsr.2004.288 |volume=10 |pages=612–652 |issue=3 |url-status=unfit |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120219134627/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |archivedate=February 19, 2012 }}</ref> దీనితో అకేడు భాష మాట్లాడే ప్రాంతాల్లో జనాభా పెరిగి, సుమేరు భాష ప్రధానంగా ఉన్న ప్రాంతాలలో జనాభా గణనీయముగా తగ్గినది. క్రమంగా సుమేరు మాతృభాషగా అంతరించిపోయి గ్రాంథిక భాషా, ధార్మిక భాషగా మిగిలింది. ఇబ్బి-సిన్ (క్రీ.పూ 2028–2004) పాలనలో ఈలములు దండయాత్రతో ఊర్ స్వాధీనం చేసుకున్న తరువాత {{citation needed|reason=Doesn't cite any evidence of sack of Ur?|date=October 2015}}, సుమెర్ అమోరీయుల పాలనలోకి వచ్చింది. 20 – 18 వ శతాబ్దాల్లో స్వతంత్ర అమోరు రాజ్యాలు "ఇసిన్ రాజవంశం"గా రాజ జాబితాలో చేర్చబడ్డాయి. క్రీ.పూ. 1800లో హమ్మురాబి ఆధ్వర్యంలో బాబిలోనియా విస్తరణతో ఈ వంశము యొక్క శకం ముగిసింది. తరువాతి కాలాల్లో అస్సిరియా, బాబిలోనియాలను పాలించిన రాజుల్లో కొంతమంది అరుదుగా సార్గోనిక రాజుల బిరుదు ఐన "సుమేరూ, అకేడు ప్రాంతాలకు రాజు"ను తమకు ఆపాదించుకున్నారు. ఇందుకు ఒక ఉదాహరణ సుమారు క్రీ.పూ 1225లో అస్సిరియాను పాలించిన మొదటి టుకుల్టీ నినుర్టా‌. ==జనాభా== సుమేర్లోని అతిపెద్ద నగరాల్లో ఒకటైన ఉరుక్ వైభవము తారాస్థాయిలో ఉన్నప్పుడు, నగర జనాభా 50,000-80,000 ఉండేదని అంచనా వేయబడింది. <ref>[https://archive.is/20150411005800/http://proteus.brown.edu/mesopotamianarchaeology/ Harmansah, Ömür, The Archaeology of Mesopotamia: Ceremonial centers, urbanization and state formation in Southern Mesopotamia, 2007, p.699]</ref> సుమేర్లో ఇతర ప్రముఖ నగరాలు ఉండడమూ, పెద్దసంఖ్యలో వ్యవసాయ జనాభా ఉండడాన్నీ బట్టి చూస్తే, సుమేరు జనాభా సుమారుగా 8 నుండి 15 లక్షల దాకా ఉండుంటుందని అంచనా. ఇదే సమయంలో ప్రపంచ జనాభా 2.7 కోట్లుగా అంచనా వేయబడింది.<ref>Colin McEvedy and Richard Jones, 1978, ''Atlas of World Population History'', Facts on File, New York, {{ISBN|0713910313}}.</ref> సుమేరు భాషకు వేరే ఏ భాషతోను పోలికలూ, సంబంధాలూ లేవు (లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్). ఐతే ఆ కాలములో తక్కువ సాంస్కృతికంగా తక్కువ ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడిన వేరే భాష ఉండేదనీ (substrate), ఆ భాష ఏమిటో ఈనాడు మనకి తెలియనప్పటికీ, సుమేరు భాషపై దాని ప్రభావాము తెలుస్తోందనీ (substrate effect), అనేక భాషాశాస్త్రవేత్తలు అభిప్రాయపడ్డారు. సుమేరులోని కొన్ని ప్రధాన నగరాలకు సుమేరు భాషకు చెందని పేర్లు ఉన్నాయి. ఇదే వీరి ప్రతిపాదనకు ఆధారము. ఈ పేర్లూ, వీరికి ముందు ఇక్కడ నివసించిన జనాల భాషలోనివని వీరి అభిప్రాయము.<ref name="Nemet-Nejat1998">{{cite book|author=Karen Rhea Nemet-Nejat|title=Daily life in ancient Mesopotamia|url=https://books.google.com/books?id=lbmXsaTGNKUC&pg=PA13|accessdate=29 November 2011|year=1998|publisher=Greenwood Publishing Group| isbn= 978-0313294976| page=13}}</ref> ఏదేమైనా దక్షిణ మెసొపొటేమియాలో ఉబైడు కాలం (క్రీ.పూ.5300–4700) నుండి మొదలుకొని సంస్కృతిలో పెను మార్పులేవీ చోటుచేసుకోలేదని పురావస్తు పరిశోధనలు తెలియజేస్తున్నాయి. ఇక్కడ స్థిరపడిన సుమేరు ప్రజలు టైగ్రిసు, యూఫ్రేటీసు నదుల కారణంగా సారవంతమైన ఈ ప్రాంతపు భూములను సాగుచేసి వ్యవసాయక్షేత్రాలుగా మార్చారు. ప్రాచీన సుమేరు భాషను మాట్లాడిన పురాతన సుమేరులు, ఉత్తర భాగాన నివసించిన రైతులని కొందరు పరిశోధకులు భావిస్తున్నారు. నీటిపారుదల వ్యవసాయ విధానాలను ఆకళింపు చేసుకున్న తరువాత వీరు దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చి ఉంటారని వారి భావన. సామర్రులు ఆదిమ నీటి పారదుల పద్ధతుల నుపయోగించి వ్యవసాయము చేసేవారు. టైగ్రీసూ, దాని ఉపనదుల పరీవాహక ప్రాంతాల్లో ఈ పద్ధతి వాడిన వారిలో వీళ్ళే మొదటివారు. క్రీ.పూ 5700–4900 ప్రాంతములో వీరికి మృణ్మయ పరిశ్రమలుండేవని తెలుస్తోంది. చోగ మామీ మృణ్మయ పాత్రల్లో సామర్రపు పద్ధతులూ, సుమేరు పద్ధతులూ (డు కాలమునాటి) కూడా కనిపిస్తాయి. 1980 లలో ఫ్రెంచివారు జరిపిన త్రవ్వకాలలో లాస్సాకు సమీపంలోని టెల్ అవేలి (ఓయిల్లె, ఓయులి) వద్ద ఉబైడు కాలనికి పూర్వము తయారైన పాత్రలు ఎనిమిది స్థాయిలలో లభ్యమయ్యాయి. ఇవి సామర్రపు పాతరలను పోలి ఉన్నాయి. కనుక ఉత్తరాన వ్యవసాయ సంస్కృతిని అలవర్చుకున్న సామర్రులు, నీటి పారదుల నైపుణ్యమూ, శ్రామికుల చేత సేద్యాన్ని నడిపించడానికి కావలసిన సామాజిక వర్గీకరణా పొందాక, దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చుంటారని సిద్దాంతీకరించడమైనది. {{Citation needed|date=June 2011}} అరేబియా సముద్రతీరాన లభ్యమైన పనిముట్ల ఆధారంగా వేటాడడము, చేపలు పట్టడము ద్వారా బతుకుతున్న అక్కడి స్థానికులే నెమ్మదిగా వ్యవసాయాధారిత సమాజాన్ని నిర్మించుకున్నారని మరికొందరు అభిప్రాయపడ్డారు. మంచుయుగానికి చివరిలో జలప్రళయానికి ముందు పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతంలో నివసించిన ప్రజలే సుమేరులని జురిస్ ౙరిఞ్శ విశ్వసిస్తున్నారు.<ref>{{Cite web | url=http://www.ldolphin.org/eden/ | title=Has the Garden of Eden been located at last? | website= | access-date=2018-12-21 | archive-url=https://web.archive.org/web/20051029101558/http://www.ldolphin.org/eden/ | archive-date=2005-10-29 | url-status=dead }}</ref> ==సంస్కృతి == ===సాంఘిక, కుటుంబజీవితం === [[File:Upper part of a gypsum statue of a Sumerian woman. The hands are folds in worship. Circa 2400 BCE. From Mesopotamia, Iraq. The British Museum, London.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2400 నాటి ఈ హరశోఠపు శిల్పంలో చేతులు జోడించి ప్రార్థిస్తున్న సుమేరు మహిళను చూడవచ్చు. ఇది ప్రస్తుతం లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] [[File:Reconstructed sumerian headgear necklaces british museum.JPG|thumb|right|సుమేరు మహిళల సమాధుల్లో దొరికిన వస్తువుల ఆధారంగా పునర్నిర్మించిన శిరోభూషణమూ, కంఠహారాలూ.]] సుమేరు కాల ఆరంభ దశలో ఆదిమ చిత్రాలు ఆధారంగా ఈ క్రింది విషయాలు తెలుస్తున్నాయి:<ref name="Sayce"/> * "మృణ్మయ పాత్రల వాడుక చాలా ఎక్కువగా ఉండేది. గిన్నెలు, పూల జాడీలూ, వివిధరకాల వంటపాత్రలూ తయారు చేయబడుతూ ఉండేవి. తేనె, వెన్న, మద్యము, ద్రాక్షారసం వంటి ఒక్కొక పదార్థానికీ ప్రత్యేకంగా వాటిని నిల్వ చేసుకోవడానికి తయారైన పాత్రలుండేవి. మద్యాన్ని ఖర్జూర పళ్ళ నుండి తయారుచేసుండొచ్చు. కొన్ని పూల జాడీలకు కొనదేలిన కాళ్ళు ఉండేవి. x ఆకారములో ఉన్న కాళ్ళుండే బల్లలపై ఈ జాడీలనుంచేవారు. సమంగా నిలబడే జాడీలను చతుస్ర లేదా దీర్ఘ చతుస్రాకారాల్లో ఉండే చెక్క బల్లల పై ఉంచేవాణరు. నూనె జాడి, బహుశా పదార్థాలను నిల్వ ఉంచే ఇతర జాడిలకు కూడా, మట్టితో మూతచుట్టూ మూసివేసేవారు. ఈ పద్ధతి ప్రాచీన ఈజిప్టులో కూడా ఉంది. ఈ మట్టి పాత్రలను అనుకరిస్తూ, రాతితో పూలజాడీలనూ, గిన్నెలనూ తయారుచేసేవారు." * "ఈకలతో చేసిన తురాయిని పెట్టుకునేవారు. మంచాలూ, ఎత్తుపీటలు, కుర్చీలూ వాడేవారు. వీటి కాళ్ళు ఎద్దు కాళ్ళలాగా ఉండేవి. అగ్ని-స్థలాలు, హోమగుండాలు ఉండేవి." * "కత్తులు, పిడిసాన, ఉలి, ఇంకా ఒక రంపం లాంటి పరికరమూ వీరు వాడేవారు. ఈటెలు, బాణాలు, ధనుస్సులూ, బాకులు (గురిచూసి విసిరే చిన్న కత్తి) యుద్ధంలో ఉపయోగించబడ్డాయి కానీ ఖడ్గాలు వాడారనడానికి ఆధారాలు లేవు. " * "వ్రాసేందుకు ఫలకాలు వాడేవారు. చురకత్తి (బాకు) అలుగును లోహముతో చేయగా, పిడి చెక్కతో తయారుచేసేవారు. బంగారు హారాలు వాడేవారు." * "చంద్రమానంతో కాలగణన లెక్కించబడింది." సుమేరు సంగీతానికి సంబంధించి చాలా సమాచారము లభించింది. వేణువూ, లైరు అనే ఒక తంత్రీ వాయిద్యము ఉపయోగించబడ్డాయి. లైరు అనగా ప్రాచీన వీణ (ఆధునిక వీణ కాదు) వంటిది. వీరి వాయిద్యాలలో నేటి కాలములో అందరూ ఎరిగినవి ఉర్ లైరులు.<ref name="Goss_2017_mesopotamian_flutes">{{cite web |last=Goss |first=Clint |title=Flutes of Gilgamesh and Ancient Mesopotamia |url=http://www.Flutopedia.com/mesopotamian_flutes.htm |date=15 April 2017 |website=Flutopedia |access-date=14 June 2017 }}</ref> లాఘాష్ రాజు ఉరుకాగినా (సుమారు క్రీ.పూ. 2300) అప్పటి ఆచారమైన బహుభర్త్రుత్వాన్ని రద్దు చేశారని శాసనాలు తెలియజేస్తున్నాయి. బహుభర్త్రుత్వానికి పాల్పడిన స్త్రీని ఆమె నేరము చెక్కబడ్డ రాళ్ళతో కొట్టి చంపాలని ఆయన చట్టము చేసారు. .<ref>[https://books.google.com/books?id=mpjk74blFDgC&pg=PA62&dq=urukagina+%22two+men%22&client=firefox-a&sig=29we4cFBrgMpJ9qsy4zjpCywAQY ''Gender and the Journal: Diaries and Academic Discourse'' p. 62] by Cinthia Gannett, 1992</ref> {{multiple image | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరు యువరాణీ (సుమారు క్రీ.పూ 2150) | total_width=350 | image1 = Sumerian princess of the time of Gudea circa 2150 BCE.jpg | caption1 = {{center|గుడియా కాలము నాటి (సుమారు క్రీ.పూ 2150) సుమేరు యువరాణీ.}} | image2 = Sumerian princess of the time of Gudea 2150 BCE. Louvre Museum AO 295.jpg | caption2 = {{center|శిల్పం యొక్క ముందు భాగము<br />లూవ సంగ్రహశాల AO 295.}} | footer= }} సుమేరు సమాజము పురుషాధిక్య సమాజము. అలాగే సామాజిక వర్గీకరణ ఉండేది. సుమేరు స్మృతులలో మనకి దొరికిన వాటిలో పురాతనమైనది ఉర్-నమ్ము స్మృతి. ఇది మూడవ ఉర్ కాలము నాటిది. ఈ స్మృతిని అధ్యయనము చేయడము ద్వారా ఆనాటి సామాజిక నిర్మాణము పై ఒక మౌలిక అవగాహన వస్తుంది. లు-గాలు ("గొప్ప వ్యక్తి" లేదా రాజు) కింద రెండు ప్రాథమిక వర్గాలుగా సమాజంలోని వారందరూ వర్గీకరించబడ్డారు: "లు" లేదా స్వేచ్ఛకలిగిన వ్యక్తీ, బానిస (పురుషుడు ఐతే ఆరాడ్, స్త్రీ ఐతే జెమి). 'లు' కొడుకును పెళ్ళికి ముందు డుము-నిటగా పిలుస్తారు. ఒక స్త్రీ (మునుస్)ను పెళ్ళికి ముందు కూతురిగా (డూము-మి), పెళ్ళి తర్వాత భార్య (డామ్)గా, భర్త చనిపోతే విధవగా (నుమసు) గుర్తిస్తారు. ఒక విధవ అదే తెగకు చెందిన మరో వ్యక్తిని మళ్ళీ పెళ్ళి చేసుకోవచ్చు. వివాహాలు సాధారణంగా వధూవరుల తల్లితండ్రుల చేత నిర్ణయించబడేవి<ref name=Kramer1963>{{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=The Sumerians: Their History, Culture, and Character|date=1963|publisher=The Univ. of Chicago Press|isbn=978-0-226-45238-8|url=https://archive.org/details/sumerianstheirhi00samu|url-access=registration}}</ref>{{rp|78}}. నిశ్చితార్థములో ఇరు పక్షాలూ పెళ్ళి నిశ్చయమైనట్లు మట్టి ఫలకాలపై నమోదు చేయించేవారు.<ref name=Kramer1963/> పెళ్ళికొడుకు పెళ్ళికూతురి తండ్రికి కానుకలివ్వగానే పెళ్ళికి చట్టబద్దత వస్తుంది.<ref name=Kramer1963/> సంతోషకరమైన దాంపత్యాన్ని వర్ణిస్తూ ఒక భర్త, తన భార్య తనకు ఎనిమిది మంది కొడుకులనిచ్చినప్పటికీ, ఇంకా తనతో సంభోగించడానికి ఆసక్తి చూపుతుందని చెప్పాడని ఒక సుమేరు నానుడి.<ref name="NemetNejat">{{citation|last=Nemet-Nejat|first=Karen Rhea|author-link=Karen Rhea Nemet-Nejat|date=1998|title=Daily Life in Ancient Mesopotamia|publisher=Greenwood|series=Daily Life|isbn=978-0-313-29497-6|page=[https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132 132]|url=https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132}}</ref> సుమేరులు పెళ్ళికి ముందు లైంగిక సంబంధాలను ఆమోదించినట్లుగా కనిపించదు.<ref>''Celibacy in the Ancient World: Its Ideal and Practice in Pre-Hellenistic Israel, Mesopotamia, and Greece'' by Dale Launderville, p. 28</ref> సుమేరు భాషలో కానీ, అకేడు భాషలో కానీ, కన్యత్వము అనే పదానికి సమానార్థకము లేదు. వీరు కన్యత్వం అనే భావనను సంభోగింపబడని, సంభోగానికి గురికాబడని, పురుషాంగము తెలియని స్త్రీ అనే వాక్యాలు వాడి వ్యక్తపరిచేవారు.<ref name="Cooper">{{cite book|last1=Cooper|first1=Jerrold S.|article=Virginity in Ancient Mesopotamia|title=Sex and Gender in the Ancient Near East: Proceedings of the 47th Rencontre Assyriologique Internationale, Helsinki|year=2001|location=Baltimore, Maryland|publisher=Johns Hopkins University Press|url=http://krieger2.jhu.edu/neareast/pdf/jcooper/jc%20Virginity.pdf|isbn=978-951-45-9054-2}}</ref>{{rp|91–93}} అకేడు వైద్య గ్రంథాల్లో పేర్కొనబడిన షిషితు అనే పదము కన్నెపొరను సూచిస్తుందా లేక మరేదైనా అర్థముందా అనేదానిపై స్పష్టత లేదు. ఐతే మహిళ కన్యత్వాన్ని నిర్ణయించడములో తరువాతి కాలపు మధ్యప్రాచ్య సంస్కృతులతో పోల్చితే కన్నెపొర పాత్ర చాలా తక్కువ అనిపిస్తుంది.<ref name="Cooper"/>{{rp|92}} కన్యత్వము విషయములో స్త్రీ మాటలకే ప్రాధాన్యత ఎక్కువ ఉండేది.<ref name="Cooper"/>{{rp|91–92}} ప్రాచీన ఆధారాలను బట్టి సుమేరులు శృంగారము పట్ల చాలా ఉదార వైఖరి కలిగియున్నారని తెలుస్తోంది.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> లైంగిక కట్టుబాట్లు నైతికత మీదకంటే, ఫలానా సంబంధము వారిని మతకర్మలలో పాల్గొనలేని విధంగా మైలు పరిచే అవకాశమెంత అనే విషయము మీద ఆధారపడి ఉండేవి.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఇక వీరు స్వయంతృప్తి లైంగిక పటుత్వాన్ని పెంచుతుందని నమ్మేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> సొంతంగానూ, అలాగే వారి లైంగిక భాగస్వాములతో కలిసీ కూడా స్వయంతృప్తి పొందేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> గుదమైదునము కూడా వీరికి ఆమోదయోగ్యమే.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఎంతూకు పూజారులైన స్త్రీలకు పిల్లల్ని కనడము నిషిద్దము.<ref name="Leick2013">{{citation|last=Leick|first=Gwendolyn|title=Sex and Eroticism in Mesopotamian Literature|publisher=Routledge|year=2013|isbn=978-1-134-92074-7|location=New York |page=219|orig-year=1994|url=https://books.google.com/books?id=WKoWblE4pd0C&pg=PA64}}</ref><ref name="NemetNejat"/> కనుక వీరు గుదమైదునములో ఎక్కువగా పాల్గొనేవారు.<ref name="Leick2013"/><ref name="Dening1996"/><ref name="NemetNejat"/> ===భాష, లిపి === [[File:Early writing tablet recording the allocation of beer.jpg|thumb|బీరు కేటాయింపులను నమోదు చేయడానికి వాడిన వ్రాత ఫలకం. క్రీ.పూ 3100–3000 కాలం నాటిది.]] [[File:P1150884_Louvre_Uruk_III_tablette_écriture_précunéiforme_AO19936_rwk.jpg|thumb|శరాకార లిపికి ఆధారమైన సంకేత చిత్రాలు గల సున్నపురాతి ఫలకం. క్రీ.పూ 4వ సహస్రాబ్ది నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Development of writing.jpg|thumb|వ్రాత అభివృద్ధి ప్రక్రియ యొక్క ప్రామాణిక శాస్త్రీయ పునర్నిర్మాణం. నేటి లిపుల పుట్టుకలో శరాకార లిపి పాత్రను కూడా ఇందులో మనం చూడవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Barraclough |first1=Geoffrey |last2=Stone |first2=Norman |title=The Times Atlas of World History |date=1989 |publisher=Hammond Incorporated |isbn=978-0-7230-0304-5 |page=[https://archive.org/details/isbn_9780723003045/page/53 53] |url=https://archive.org/details/isbn_9780723003045 |url-access=registration }}</ref><ref>{{cite book |last1=Senner |first1=Wayne M. |title=The Origins of Writing |date=1991 |publisher=University of Nebraska Press |isbn=978-0-8032-9167-6 |page=77 |url=https://books.google.com/books?id=Kc4xAlunCSEC&pg=PA77 }}</ref>]] సుమేరు పురావస్తు పరిశోధనల్లో కనుగొన్నవాటిల్లో అన్నిటికంటే ముఖ్యమైనవి, శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉన్న మట్టి ఫలకాలు. ఇవి పెద్ద సంఖ్యలో దొరికాయి. సుమేరు సంస్కృతిలో వ్రాత అభివృద్ధి అవ్వడము అనేది చారిత్రకాంశాలను పొందుపరచడములోనే కాక, ఇతిహాస కవితలూ, కథలూ అలాగే ప్రార్థనలూ, చట్టాల వంటి వివిధ రకాల సాహిత్యాన్ని సృష్టించే క్రమములో మానవాళి చరిత్రలోనే గొప్ప మైలురాయిగా పరిగణించబడుతుంది. మొదట్లో బొమ్మలు, అనగా గూఢచిత్రాలు వాడినప్పటికీ, కొద్ది కాలములోనే శరాకార లిపీ, ఆ తదుపరి పదసంజ్ఞలూ (ఆలోచనలను వ్యక్తపరిచేందుకు గుర్తులు) వాడబడ్డాయి. తడి మట్టిపై త్రిభుజాకారపు రెల్లుతో వ్రాసేవారు. సుమేరు భాషలో కొన్ని వేల వ్రాతలు బయటపడ్డాయి. వ్యక్తిగత, వ్యాపార లేఖలు, రసీదులు, పద కోశాలూ, చట్టాలు, శ్లోకాలు, ప్రార్థనలు, కథలు, రోజువారీ లెక్కల వంటివి ఉన్నాయి. మట్టి పలకల గ్రంథాలయాలు కనుగొనబడ్డాయి. స్మారక శాసనాలూ, అలాగే విగ్రహాలు లేదా ఇటుకలు వంటి వివిధ వస్తువులపై వ్రాతలూ సర్వసాధారణము. శిక్షణలో భాగంగా లేఖకులు (వ్రాయసగాళ్ళు) ఒక్కొక గ్రంథాన్నీ అనేక సార్లు గ్రంథస్తము చేయడముతో, చాలా గ్రంథాలవి అనేక ప్రతులు మనకు దొరికాయి. సెమిట సమాజములో కూడా వాడుక భాష సెమిట భాష ఐనప్పటికీ చాలా కాలము పాటు మతసంబంధ అలాగే చట్టసంబంధ కార్యకలాపాలకు సుమేరు భాష వాడుకలో ఉంది. శరాకార లిపిలో వ్రాయబడ్డ వాటిల్లో ముఖ్యమైనది 'గిల్గమేష్' అనే ఒక సుదీర్ఘ కావ్యము. ఉరుక్ శిథిలాల్లో లభ్యమైన ఈ కావ్యము ప్రామాణిక శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉంది. ఇది రెండవ ఆదిమ వంశపు కాలంలో పాలించిన గిల్గమేష్ (అకేడు భాషలో) ("బిల్గమేష్ (సుమేరులో)") అనే రాజు గురించి చెబుతుంది. ఈ కథలో గిల్గమేషు, అతని సహచరుడు ఎన్కిడుల కాల్పనిక సాహసాలు ఉన్నాయి. అనేక మట్టి పలకలపై వ్రాయబడ్డ ఈ కథ మనకు తెలిసినంతలో చరిత్రలోనే మొట్టమొదటి సారి వ్రాయబడ్డ కాల్పనిక సాహిత్యముగా గుర్తింపు పొందింది. సుమేరు భాషకు దగ్గరగా ఉన్న భాష ఏదీ లేదు. కనుక ఇది ఏ భాషా కుటుంబానికీ చెందదు. ఇలాంటి భాషను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్‌గా పిలుస్తారు (ఒంటరి భాష అని అర్థము).అకేడు భాష మాత్రము ఆఫ్రోయాసియాటిక్ భాషా కుటుంబంలో సెమిటిక్ విభాగానికి చెందినది. సుమేరు భాష యొక్క భాషా కుటుంబాన్ని కనుక్కోవడానికి జరిగిన అనేక ప్రయత్నాలు ఫలించలేదు. సుమేరు భాషలో పదముకు ఉపసర్గలూ, ప్రత్యయాలు వంటివి చేరడము ద్వారా అర్థము మారుతుంది. ఇలాంటి భాషలను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో అగ్లుటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ అంటారు. అనేక శాస్త్రజ్ఞులు సుమేరు భౌగోళిక అంశాలూ, వివిధ కళలూ, వ్యవసాయ విధానాలూ పరిశీలించి ఒక తక్కువ (substratum) లేదా సమాన పలుకుబడి (adstratum) కలిగిన భాష యొక్క ప్రభావమీ సుమేరు భాషపై ఉందని ప్రతిపాదించారు. ఈ ఊహాజనిత భాషకి ప్రోటో-యుఫ్రేటీయ భాష లేదా ప్రోటో-టైగ్రీయ భాషగా పేరు పెట్టారు. ఐతే ఈ ప్రతిపాదనను వ్యతిరేకించే శాస్త్రవేత్తలు కూడా చాలా మంది ఉన్నారు. ప్రాచీన సుమేరు వ్రాతలు, వ్రాయసగాళ్ళు తాము విషయాన్ని గుర్తుపెట్టుకోవడానికి ఊతంగా కొన్ని ముఖ్య పదాలు మాత్రము వ్రాసిపెట్టుకున్న సంగ్రహ రూపాలు. వీటిని వ్రాసేది తమ వ్యక్తిగత వాడుకకే కనుక ఇవి వ్యాకరణ నియమాలననుసరించక, గజిబిజిగా ఉంటాయి. అందువలన ఈ ప్రాచీన వ్రాతలనర్థము చేసుకోవడము చాలా కష్టము<ref>{{Cite book|title=The Oxford Handbook of the History of Linguistics|last=Allan|first=Keith|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0191643439|location=Oxford|pages=56–57}}</ref> క్రీ.పూ. 3 వ–2 వ సహస్రాబ్ది సమయానికి క్రమంగా వాడుక భాషగా సుమేరు స్థానాన్ని అకేడు భాష ఆక్రమించుకుంది .<ref name="woods">Woods C. 2006 [http://oi.uchicago.edu/pdf/OIS2.pdf “Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian”]. In S.L. Sanders (ed) ''Margins of Writing, Origins of Culture'': 91–120 Chicago</ref> అయితే సా.శ.. 1 వ శతాబ్దం వరకు సుమేరు భాష బాబిలోనియా, అస్సీరియాలో పవిత్ర, గ్రాంథిక, శాస్త్రీయ భాషగా వాడబడింది.<ref>{{cite book|last=Campbell|first=Lyle|title=A glossary of historical linguistics|url=https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191|year=2007|publisher=Edinburgh University Press| isbn=978-0748623792|author2=Mauricio J. Mixco |page=[https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191/page/n202 196]}}</ref> <gallery widths="170px" heights="170px"> Cuneiform tablet- administrative account with entries concerning malt and barley groats MET DP293245.jpg|శరాకార లిపిలో యవ నాణేల లెక్కలు వ్రాసి ఉన్న లెక్కలఫలకము. క్రీ.పూ 3100–2900 నాటిది. న్యూయార్క్ ‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. Bill of sale Louvre AO3766.jpg|షురుప్పక్‌లో పొలాన్నీ, ఇంటినీ అమ్మకానికి పెడుతూ ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది Stele of Vultures detail 02.jpg|'సున్నపురాతిపై చెక్కబడ్డ రాబందుల శిలాఫలకం. సుమారు క్రీ.పూ 2450 లోనిది‌. దీన్ని 1881లో గిర్సూలో (ఇరాక్‌లోని ఆధునిక టెల్ టెలోహ్) జరిపిన తవ్వకాల్లో ఎడ్వర్డ్ డీ సార్ౙెక్ కనుగొన్నారు. లూవ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. </gallery> ===మతం === [[File:Ebih-Il Louvre AO17551 n01.jpg|upright=0.8|thumb|క్రీ.పూ 24వ శతాబ్ది నాటి ప్రార్థనలో ఉన్న సుమేరు పురుషుడి శిల్పం (ఆధునిక తూర్పు సిరియాలో దొరికింది)]] {{multiple image|perrow=2|total_width=400|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header =సుమేరు మతము | image1 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (adjusted for perspective).jpg | caption1 = ఉర్ గుడిలో ఆసీనుడైన దేవునికి అర్ఘ్యము సమర్పణను చూపిస్తున్న శిల్పము. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | image2 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (libation detail).jpg | caption2 = ఉర్‌లోని గుడిలో అర్ఘ్యమును సమర్పిస్తున్న నగ్న పూజారి. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | footer= }} సుమేరులు వారికి సంబంధించిన అన్ని విషయాలనూ దైవానికి ఆపాదించేవారు. మరణం, దైవాగ్రహము వంటి విషయాలలో తాము అశక్తులమని విశ్వసించేవారు.<ref name=Kramer1963/> సుమేరు మతవిశ్వాసాల ప్రకారము విశ్వసృష్టికి మూలమైన వృత్తాంతాలు రెండు. ఈ వృత్తాంతాలే వీరి మతానికి మూలస్తంభాలు. మొదటి వృత్తాంతము ప్రకారము సృష్టి అనేది కొన్ని పవిత్రమైన వివాహాలు ఫలితంగా ఉద్భవించింది. ఈ వివాహాల ఫలితంగా వ్యతిరేక శక్తులకు ప్రతీకలైన స్త్రీ, పురుష దైవిక అంశల సంగమము జరిగింది. ఈ సంగమమే సృష్టికి మూలము. ఈ పవిత్ర వివాహ నమ్మకము యొక్క ప్రభావము మెసొపొటేమియలో తర్వాతి నాగరికతల్లోని మత విశ్వాసాలపై ఉంది. అకేడు మతములో సృష్టి వృత్తాంతాన్ని ఎనుమ ఎలిష్‌గా వ్యవహరిస్తారు. దీని ప్రకారము మంచినీటి దేవుడూ, పురషాంశ ఐన అబ్ౙు, ఉప్పునీటి దైవమూ, స్త్రీ అంశ ఐన తియామత్‌ల కలయిక సృష్టికి మూలము. ఈ కలయికతో జనియించిన వారు లాహ్మ్, లహ్మూలు. వీరిని బురదమయమైన వారు/మట్టితో నిండినవారిగా పిలుస్తారు. ఈ పేర్లను ఎరీడులో ఎంకి దేవాలయమైన ఈ-అబ్ౙులోని ద్వారపాలకులకు బిరుదులుగా ఇచ్చేవారు. యుఫ్రటీసు సముద్రములో కలిసే చోట, నదిలో కొట్టుకొచ్చిన మట్టితో చిన్న, చిన్న దీవులు ఏర్పడతాయి. ఈ ప్రక్రియను తలపించేలా రెండో పవిత్ర వివాహ జరిగింది. ఈ వివాహ ప్రతిఫలాలే అన్షార్ (ఆకాశపు ఇరుసు), కిషార్‌లు (భూమి యొక్క ఇరుసు). వీరిద్దరి పసంతానమే అను (ఆకాశము), కీ (భూమి)లు. మరో ముఖ్యమైన పవిత్ర వివాహము పర్వతాలకు దేవి ఐన నిన్హుర్సాగ్‌కు, మంచినీటికి అధిపతీ, ఎరీడు నగర దైవమైన ఎంకికీ మధ్య జరిగింది. వీరి కలయిక భూమికి పచ్చదనాన్నీ, పచ్చిక బయళ్ళనూ ప్రసాదించింది. సుమేరు సంస్కృతి ఏర్పడ్డ తొలి దశలో దక్షిణాన ఉన్న ఎరీడు ముఖ్య ఆధ్యాత్మిక కేంద్రంగా ఉండేది. ఐతే చరిత్ర వ్రాయబడడము మొదలైన తొలినాళ్ళలోనే మధ్య భాగములోని నిప్పూరు నగరము ఎరీడు స్థానాన్ని ఆక్రమించుకుంది. తర్వాత సుమేరు నాగరికత ఉన్నంత కాలమూ, ఈ నగరము తన స్థానాన్ని నిలుపుకుంది. ఇక్కడి పూజారులకు ఇతర నగర-రాజ్యాలమీద రాజకీయ అజమాయిషీ ఉండేది. ====దేవుళ్ళు ==== [[File:Ea (Babilonian) - EnKi (Sumerian).jpg|thumb|upright=1.3|క్రీ.పూ 2300 ప్రాంతం నాటి అకేడు ముద్ర. ఇందులో మనం వారి దేవుళ్ళైన ఇనానా, ఉటు, ఎంకీ, ఇసిముద్‌లను చూడవచ్చు.]] సుమేరులు దేవుళ్ళు అనేకులనీ (బహుదేవతావాదము), మానవ రూపాలు కలవారనీ విశ్వసించారు. ప్రతీ నగర రాజ్యానికీ ప్రత్యేకముగా నగర దేవతలూ, వారికి అంకితమైన నగర రాజులూ, మతాధికారులూ ఉండేవారు. ఐతే ఆయా నగర దేవతల ఆరాధన, ఆ నగరానికే పరిమతమవ్వాలని లేదు. ఒకే దైవము వివిధ నగరాల్లో పూజలందుకునేవారు. మతవిశ్వాసాలను గ్రంథస్తము చేసిన మొట్టమొదటి సమాజాల్లో సుమేరులు కూడా ఒకరు. కనుక వీరి విశ్వాసాలు మెసొపొటేమియాలోని తదుపరి నాగరికతల మతం, నమ్మకాలూ, జ్యోతిషశాస్త్రాలను ప్రభావితము చేసాయి. సుమేరులు ఆరాధించే దేవుళ్ళు: * వీరు స్వర్గాధిపతిని 'ఆన్‌'గా పిలుస్తారు. ఆకాశాన్ని కూడా సుమేరు భాషలో ఆన్ అనే అంటారు. ఆన్ దేవేరి 'కీ' (భూమికి ప్రతీక) * దక్షిణాన ఉన్న ఎరిదులోని ఆలయంలో ఉండే ఎంకి. సంక్షేమానికీ, జ్ఞానానికి దైవంగా, భూగర్భ జలాలకు అధిపతిగా, వ్యాధుల నుండి స్వస్థత చేకూర్చే శక్తి కలవాడిగా ఆరాధించబడ్డాడు. మానవాళికి మిత్రుడైన అతడు, మనుష్యులకు కళలు, శాస్త్రాలూ, నాగరిక బుద్ధులూ ప్రసాదించాడు. మొట్టమొదటి చట్టస్మృతి కూడా ఇతని సృష్టిగా భావించబడింది. * ఎన్లిల్ తుఫాను, వాయువూ, వర్షాలకు దేవుడు.<ref name=ColemanDavidson2015>{{citation|last1=Coleman|first1=J.A.|last2=Davidson|first2=George|title=The Dictionary of Mythology: An A–Z of Themes, Legends, and Heroes|date=2015|publisher=Arcturus Publishing Limited|location=London, England|isbn=978-1784044787}}</ref> నిప్పూరు నగర దేవుడైన ఆయన సుమేరుల ప్రధానదైవంగా ఆరాధించబడ్డాడు.<ref name=ColemanDavidson2015 />{{rp|108}}<ref>{{citation|first=Samuel Noah|last=Kramer|title=The Sumerian Deluge Myth: Reviewed and Revised|journal=Anatolian Studies|volume=33|date=1983|pages= 115–121|jstor=3642699|doi=10.2307/3642699}}</ref>{{rp|115–121}} ఆయన దేవేరి నిన్లిల్. ఈమె దక్షిణపవనాలకు దేవత.<ref>{{citation|last1=Black|first1=Jeremy A.|last2=Cunningham|first2=Graham|last3=Robson|first3=Eleanor|title=The Literature of Ancient Sumer|url=https://books.google.com/books?id=a1W2mTtGVV4C&pg=PA106|date=2006|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0199296330}}</ref>{{rp|106}} * ఇనాన ప్రేమకు, శృంగారానికి, యుద్ధానికి దేవత.;<ref name=WolksteinKramer1983/>{{page needed|date=July 2017}}<ref name="Black">Black, Jeremy; Green, Anthony (1992), ''[[iarchive:gods-demons-and-symbols-of-ancient-mesopotamia-an-illustrated-dictionary 202012|Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary]]'', University of Texas Press, {{ISBN|0-292-70794-0}}</ref>{{rp|109}}శుక్ర గ్రహానికి ఈమె దేవ రూపము. ఉరుక్ నగర మందిరములో ఆన్‌తో పాటు ఈమె కూడా పూజలందుకునేది. తమకు దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకున్న రాజులు, ఇనానా, డుముౙిడ్‌ల వివాహ ఘట్టాన్ని, తాము పూజారిణులను వివాహమాడడము ద్వారా ప్రదర్శించి ఉండవచ్చు.<ref name=Black/> * సూర్య భగవానుడు ఐన ఉతు. ఇతడు దక్షిణాన లార్సా, ఉత్తరాన సిప్పర్లలో నగరదేవునిగా కొలవబడేవాడు. * ఉర్ నగరదేవుడూ, చంద్రభగవానుడూ ఐన సిన్ [[File:Genealogy of Sumero-Akkadian Gods.jpg|thumb|upright=2.05|left|సుమేరులూ, తొలినాటి అకేడ్ల దేవగణము]] వీరంతా ప్రధాన దేవుళ్ళు. ఆపైన వందల కొద్దీ చిన్న, చిన్న దేవతలు ఉన్నారు. సుమేరు దేవతలు వివిధ నగరాలతో అనుసంధానించబడి ఉంటారు. ఈ నగరాల రాజకీయ ప్రాముఖ్యతతో పాటే మతపరంగా వారి ప్రాముఖ్యతా మారుతుండేది. దేవుళ్ళు వారికి సేవ చేయించుకొనుటకై బంకమట్టితో మనుష్యులను సృష్టించారు అని సుమేరుల విశ్వాసము. దేవాలయాలు నీటిపారుదల వ్యవసాయానికి అవసరమైన శ్రమదాన కార్యక్రమాలు నిర్వహించేవి. పౌరులందరూ ఆలయానికి కొంత శ్రమదానం చేయడము తప్పనిసరి. ఐతే వెండి చెల్లించడం ద్వారా వారు ఈ బాధ్యత నుండి విముక్తులవ్వవచ్చు. ====విశ్వము ==== విశ్వము ఒక పెద్ద గుమ్మటంతో కప్పబడ్డ సమాంతర బింబమని సుమేరులు నమ్మేవారు. మరణము తరువాత మనిషి శోకతప్తమైన అధోలోకములోకి కుప్పకూలి, అక్కడ అనంతకాలాల పాటు గిడిమ్ అనే ఒక అధమ ప్రేతము వలె పడి ఉండవలెనని నమ్మేవారు.<ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy |authorlink1=Jeremy Black (assyriologist) |last2=Green | first2=Anthony |title= Gods, Demons, and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary |date=1992 |publisher=University of Texas Press |isbn=978-0292707948}}</ref> విశ్వం వీరిచే నాలుగు భాగాలుగా విభజించబడింది: * ఉత్తరాన కొండప్రాంతంలో నివసిస్తున్న సుబర్తులు. వీరిపై బానిసలు, కలప, ఇతర ముడి పదార్థాల కొరకు అడపాదడపా దాడులు చేసేవారు. * పశ్చిమాన గుడార వాసులైన మార్టులు. వీరు పురాతన సెమిట భాష మాట్లాడే ఆదిమానవులు. వీరు మేకలూ, గొర్రెలను కాచుకుంటూ బ్రతికే ఒక సంచార జాతి. * దక్షిణాన డిల్మున్ అనే వాణిజ్య రాజ్యము. ఇది మరణించిన వారి భూమిగా, సృష్టి జరుగు ప్రదేశముగా చెప్పబడింది.<ref name="Carl Phillips 2013">Geoffrey Bibby and Carl Phillips, ''Looking for Dilmun'' (London: Stacey International, 1996; reprinted London: Knopf, 2013). {{ISBN|978-0-905743-90-5}}</ref> * తూర్పున ఈలములు. ప్రత్యర్థులైన వీరితో సుమేరులకు తరచూ యుద్ధాలు జరిగేవి. వారికి తెలిసిన ప్రపంచపు సరిహద్దులు: ఎగువ సముద్రం (మధ్యధరా సముద్రతీరం), దిగువ సముద్రం (పెర్షియన్ గల్ఫ్), మెలుహ్హా (బహుశా సింధూ లోయ), రాగి నిక్షేపాలకు ప్రసిద్ధి చెందిన మగన్ (ఒమన్). ====ఆలయాలు ==== ప్రతి ౙీగ్గురాట్టుకూ (సుమేరుల దేవాలయాలు) ఒక ప్రత్యేకమైన పేరు ఉండేది. ౙిగ్గురాట్టుకు ఒక ముంగిలి ఉంటుంది. ముంగిలికి మధ్య భాగాన పరిశుద్ధులయ్యేందుకు ఒక కొలను ఉంటుంది.<ref>Leick, Gwendolyn (2003), Mesopotamia: The Invention of the City' (Penguin)</ref> దేవాలయానికి ఒక నడిమిసాల్పూ, దానికి ఇరువైపులా పక్కసాల్పులూ ఉంటాయి. పక్కసాల్పులకు చివరన పూజారులకు గదులుంటాయి. ఒక మూలన జంతుబలికి బలిపీఠం, శాకాహార సమర్పణ కొరకు ఒక బల్లా ఉంటాయి. ధాన్యాగారాలూ, గోదాములూ సాధారణంగా ఆలయాల సమీపంలో ఉండేవి. కొంతకాలం తర్వాత సుమేరులు అనేక పెద్ద పేద్ద దిమ్మలను ఒకదానిపైనొకటి కట్టి వాటిపైన గర్భగుడిని ఉంచసాగారు. ఇది నిర్మాణ విధానాల్లో ౙిగ్గురత్తు శైలిగా చెప్పబడుతుంది.<ref>Mark M. Jarzombek and Vikramaditya Prakash, ''A Global History of Architecture'' (London: Wiley, 2011), 33–39. {{ISBN|978-0-470-90248-6}}</ref><ref>Crawford, Harriet (1993), "Sumer and the Sumerians" (Cambridge University Press, (New York 1993)), {{ISBN|0521388503}}.</ref> ====అంత్యక్రియలు==== మరణము తరువాత మనుషులు శోకతప్తమైన అధోలోకములో మగ్గుతారని వీరి నమ్మకము. ఈ లోకము ఎరిష్కిగాల్ అనే దేవత పాలనలో ఉంటుంది. రాకపోకలను నిరోధించడానికి, వివిధ భూతాలు ఆరాజ్య ముఖద్వారంలో ఉండి కాపలా కాస్తుంటాయని విశ్వసించేవారు. మృతదేహాలను నగరం వెలుపల ఖననం చేసేవారు. అక్కడ మృతదేహాలను ఒక చిన్న మట్టిదిబ్బతో కింద పూడ్చి, భూతాలకి కొంత ఆహారమూ, ఇతర సమర్పణలను ప్రదానము చేసేవారు. సంపన్నులు డిల్మున్‌లో ఖననం చేసేవారు.<ref>Bibby Geoffrey and Carl Phillips (2013), "Looking for Dilmun" (Alfred A. Knopf)</ref> ఉర్ రాజశ్మశానములో ప్వాబి రాణిని పూడ్చినప్పుడు, ఆమె పరివారాన్ని కూడా నరబలిగా సమర్పించారని మనకు తెలుస్తోంది. ===వ్యవసాయం, వేట === సుమేరలు సుమారుగా క్రీ.పూ. 5000–4500 కాలములో వ్యవసాయ జీవనాన్ని అలవర్చుకున్నారు. అభివృద్ధి చెందిన నీటిపారుదల వ్యవస్థా, పెద్ద మొత్తములో సాగు, నాగలి వాడకము, సంవత్సరము పొడుగూతా ఒకే పంటను వెయ్యడమూ, నగరపాలక వ్యవస్థ నేతృత్వములో ప్రత్యేక వ్యవసాయ కార్మిక శక్తి నిర్వహణా వంటి అనేక ప్రధాన వ్యవసాయ విధానాలు ఈ ప్రాంతంలో వాడుకలో ఉండేవి. ఈ వ్యవస్థ కారణంగా దేవాలయ ఖాతాలను నిర్వహించాల్సి రావడమే వ్రాత అభివృద్ధికి దారితీసింది (సుమారుగా క్రీ.పూ.3500లో). [[File:Ur mosaic.jpg|thumb|upright=1.35|ఉర్ రాజ సమాధులలో దొరికిన కళాకృతి. లాపిస్ లజూలీ, నత్త గుల్లలతో తయారు చేయబడిన దీనిలో సుమేరు సమాజపు దైనందిన వ్యవహారాన్ని చూడవచ్చు.]] ఉరుక్ కాలంలోని చిత్రాల ఆధారంగా గొర్రెలు, మేకలు, పశువులు, పందుల వంటి పెంపుడు జంతువులను పెంచేవారని తెలుస్తోంది. వారు వారి ప్రాథమిక వాహనముగా గాడిదనూ ఇతర ఈక్విడ్‌లనూ, బరువులు లాగడానికి ఎద్దులనూ ఉపయోగించారు. "జంతువుల ఉన్ని (వెంట్రుకలతో)తో ఉన్ని దుస్తులు, తివాచీలూ తయారు చేయబడ్డాయి. ఇంటి చుట్టూ పరివేష్టిత తోటలలో చెట్లు, ఇతర మొక్కలు పెంచుకునేవారు. పొలాల్లో గోధుమలూ, బహుశా ఇతర ధాన్యాలు కూడా, సాగుచేయబడ్డాయి. నీరు పెట్టేందుకు [[ఏతాము]] ఉపయోగించబడింది. కుండీలూ, జాడీలలో కూడా మొక్కలను పెంచుకునేవారు "<ref name="Sayce"/> [[File:Issue of barley rations.JPG|thumb|ఉరుకాగినా రాజా ఏలుబడిలోని నాలుగో ఏటన (అనగా సుమారు క్రీ.పూ 2350) వ్రాయబడ్డ మట్టి ఫలకము. ఇందులో పిల్లలకూ, పెద్దలకూ మంజూరవుతున్న నెలవారీ యవ కేటాయింపుల వివరాలను శరాకార లిపిలో పొందుపరిచారు‌‌.]] బీరు త్రాగడము మొదలుపెటిన మొట్టమొదటి వారిలో సుమేరులొకరు. వీరు మద్యాన్ని తమ ముఖ్య పంట ఐన ధాన్యపు గింజలతో చేసేవారు. వారు గోధుమ, యవలూ, అలాగే మిశ్రమ ధాన్యాలతో కూడా బీర్లను తయారుచేశావారు. బీర్ల తయారీ వారి సంస్కృతిలో ముఖ్య భాగము. గిల్గమేష్ కావ్యములో ఎంకిడుకీ గిల్గమేష్ రాజ్యపు ఆహారాన్నీ, బీరునీ పరిచయము చేసే ఘట్టము ఇలా వర్ణించబడింది: "ఈ నేల ఆచారాన్ని అనుసరించి బీరును పుచ్చుకో ... అతను ఏడు చెంబుల బీరు త్రాగి బెరుకును వదిలి, ఆనందంతో పాడ సాగాడు "<ref>{{cite book|last1=Gately|first1=Iain|title=Drink: A Cultural History of Alcohol|url=https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0|publisher=Gotham Books|isbn=978-1592403035|page=[https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0/page/5 5]|year=2008}}</ref> సుమేరుల నీటిపారుదల పద్ధతులు ఈజిప్టులో వాడబడ్డ పద్ధతుల లాంటివే.<ref>{{cite book| last = Mackenzie| first = Donald Alexander| year = 1927 | title = Footprints of Early Man| url = https://archive.org/details/b2982767x| publisher = Blackie & Son Limited}}</ref> పట్టణీకరణకూ, నీటిపారుదల పద్ధతుల అభివృద్ధికీ అనుబంధం ఉందనీ, 89% జనాభా నగరాల్లోనే నివసించారనీ అమెరికా ఆంత్రొపాలజిస్టు రాబర్ట్ మెక్కార్మిక్ ఆడమ్స్ పేర్కొన్నాడు.<ref>{{cite book| last = Adams| first = R. McC.| year = 1981 | title = Heartland of Cities| publisher = University of Chicago Press}}</ref> వారు యవలూ, శనగలూ, కాయధాన్యాలూ, గోధుమలూ, ఖర్జూరాలూ, ఉల్లిపాయలూ, వెల్లుల్లీ, ఆకుకోసులూ, లీకులూ (ఉల్లిపాయ లాంటి ఒక రకమైన కూరగాయ), ఆవాలూ పండించేవారు. సుమేరులు విరివిరిగా చేపలను పట్టడమే కాక, రకరకాల కోళ్ళనూ, జింకలనూ వేటాడేవారు.<ref>{{cite book|title=The fine art of food | first=Reay |last=Tannahill | publisher=Folio Society| year=1968}}{{Page needed|date=March 2012}}</ref> సుమేరులు వారి వ్యవసాయానికి నీటిపారుదల పద్ధతులపై ఎక్కువగా ఆధారపడేవారు. ఏతాలు వాడీ, కాలువలూ, కరకట్టలూ, వలకట్టులూ, జలాశయాలూ కట్టి తగినంత నీటి సరఫరా ఉండేలా చూసుకునే వారు. యుఫ్రేటీసు కొంచెము తక్కువే ఐనప్పటికీ, టైగ్రీసు తరుచూ భారీ వరదలతో సుమేరును ముంచెత్తేది. కనుక కాలువలకు తరుచుగా మరమ్మత్తులు చేసి, వండలిని తీసి, భూమికొలత గుర్తులనూ, సరిహద్దు రాళ్ళనూ మాటిమాటికీ పాతవలసి వచ్చేది. అందుచేత పౌరులందరూ వంతుల వారీగా కాలువల నిర్వహణ పనులు చేయాలని ప్రభుత్వ నియమము ఉండేది. ఐతే డబ్బు చెల్లించి ఈ నియమము నుండి మినహాయింపు పొందవచ్చు. "సుమేరు రైతు పంచాంగము" మనకి వీరి వ్యవసాయ పద్ధతులపై కొంత అవగాహన ఇస్తుంది. వీరు మొత్తము మూడు సార్లు కాలువల నుండి పొలాలకు నీళ్ళు వదిలేవారు. ఒకటి వరదల కాలం తరువాత, రెండు వసంత విషువత్తు తరువాత, మూడు వీరి సంవత్సరాది ఐన అకిటు నాట. ఇలా కాలువలలోని నీళ్ళను పొలాల్లో నింపి, మళ్ళీ నీళ్ళను బయటికి వదిలేసేవారు. తరువాత ఎద్దులను నేలలో నడిపించి కలుపు మొక్కలను నాశనం చేసేవారు. తదుపరీ, గుద్దళ్ళతో చదును చేసేవారు. నేల బాగా ఎండాక వరుసగా మూడు సార్లు దున్ని, పులక చేసి, కెల్లగించేవారు. ఆ పిమ్మట తొలికలతో మట్టిగడ్డలూ, రాళ్ళూ పగలగొట్టి తదుపరి విత్తనాలు నాటేవారు. వీరికి కాలువల్లో నుండి పొలాల్లోకి వదిలిన నీటిని మరల బయటికి పంపేందుకు సరైన వ్యవస్థ లేదు. కనుక నీరు వదిలాక అది ఆవిరయ్యేవరకు, నీళ్ళలాగే నిలిచి ఉండేవీ. నీరు ఆవిరవగా వాటిలోని ఉప్పులు మట్టిలో కలిసిపోయేవి. దురదృష్టవశాత్తు దీని వల్ల వారి పొలాల్లో మట్టి లవణీయత క్రమంగా పెరిగింది. మూడవ ఉర్ కాలానికి, గోధుమ బదులు లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలు వారి ప్రధాన పంటగా ఉండేవి. వీరు వసంతంలో కోతలు కోసేవారు. ఇందుకు గానూ ముగ్గురు కలసి ఒకటిగా జట్టు కట్టేవారు. వీరిలో కోతలు కోయువారొకరూ, పనలను కట్టలుగా కట్టువారొకరూ, కట్టలను చూసుకొను వారొకరూనూ.<ref>By the sweat of thy brow: Work in the Western world, Melvin Kranzberg, Joseph Gies, Putnam, 1975</ref> ఈ కుప్పలను మొదట ఎద్దులతో నులియజేసి కంకులను వేరుచేసేవారు‌. ఆ పిమ్మట బల్లపై నూర్చి గింజలను వేరుచేసేవారు. ఆ పొట్టుతో పాటున్న గింజల్ని చెరిగి, పొట్టును వదిలించే వారు. ===కళాఖండాలు=== [[File:Royal Tombs of Ur Objects from tomb PG 580.jpg|thumb|upright=1.2|ఉర్ రాచశ్మశానములో (వ్యక్తిగత సమాధి 580) దొరికిన బంగారు బాకు.]] సుమేరులో రాతికి కొరత ఉండేది కనుక, దాన్ని కేవలం శిల్పాలకే వాడేవారు. ఇతర కళాకృతులన్నిటికీ మట్టిని వాడేవారు. వీరు కళాఖండాలను ఇతర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్న లాపిస్ లౙూలీ, పాలరాయి, డయొరైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు బంగారం వంటి విలువైన లోహాలతో కూడా అలంకరించేవారు. బంగారం, రాగీ, కంచూ వంటి లోహాలతో పాటు ఆల్చిప్పలూ, రత్నాలను కొన్ని ప్రత్యేకమైన శిల్పాలకూ అలాగే ఇతర కళాకృతులలో తాపేందుకూ వాడేవారు. లాపిస్, అలబాస్టర్, సర్పెంటినైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు రకరకాల చిన్న చిన్న రాళ్ళను ముద్రలు తయారుచేసేందుకు వాడారు. వీరి కళాకృతుల్లో అత్యంత ప్రసిద్ధమైనవి ఉర్ లైరులు. ఇవి మనకు తెలిసినంతలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత పురాతన తంత్రీ వాయిద్యాలు. 1922–24 వరకు జరిగిన ఉర్ రాచ శ్మశానము యొక్క తవ్వకాల్లో, వీటిని లెనర్డ్ వులీ కనుగొన్నారు. <gallery widths="170px" heights="170px"> Cylinder seal and modern impression- ritual scene before a temple facade MET DP270679.jpg|గుడి ముంగిట జరుగుతున్న ఉత్సవాన్ని తలపిస్తున్న మట్టితైలపు సున్నపురాతి ముద్రా, దాని అచ్చూ. క్రీ.పూ 3500–3100 నాటిది. న్యుయార్క్‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూౙియం ఆఫ్ ఆర్ట్‌లోనిది. Raminathicket2.jpg|''పొదల్లో పొట్టేలు. క్రీ.పూ 2600–2400 నాటిది; బంగారమూ, రాగీ, నత్తగుల్లలూ, లాపిస్, సున్నపురాతిలతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచ శ్మశానములోనిది (దీ ఖార్ గవర్నరేట్; ఇరాక్‌లో). ప్రస్తుతము లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Denis Bourez - British Museum, London (8747049029) (2).jpg|'క్రీ.పూ 2600–2400 నాటి ఉర్ కేతనము. చెక్కపై నత్తగుల్లలూ, ఎర్రటి సున్నపురాయీ, లాపిస్‌లతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచశ్మశానములో దొరికిన ఈ కళాకృతీ పరస్తుతము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Bull's head ornament for a lyre MET DP260070.jpg|లైరుకు అలంకరణగా ఉన్న ఎద్దు తల. కంచులో నత్తగుల్లలనూ, లాపిస్‌నూ పొదిగి తయారు చేయబడ్డది. క్రీ.పూ 2600–2350 నాటిది. మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. </gallery> ===నిర్మాణశైలి === [[File:Ancient ziggurat at Ali Air Base Iraq 2005.jpg|300px|thumb|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తుగా పిలవబడే ఈ కట్టడాన్ని ఉర్ మూడవ రాజవంశపు కాలములో (సుమారు క్రీ.పూ 2100) కట్టారు. ఇందులో ప్రధాన దైవం చంద్దదేవుడు నాన్నా. ఇది ఆధునిక ఇరాక్‌లోని దీ ఖార్ గవర్నరేట్ ‌లో ఉంది.]] టైగ్రిస్-యుఫ్రేటీసు మైదానములో ఖనిజాలు కానీ, చెట్లు కానీ లేవు. సుమేరుల నిర్మాణాలు అర్ధగోళాకారపు మట్టి ఇటుకలతో నిర్మించబడ్డాయి. వీటిని మాలుతో కానీ సిమెంటుతో కానీ స్థిరపరచే పద్ధతి లేదు. మట్టి ఇటుకలతో కట్టిన కట్టడాలు కొంచెము కొంచెముగా కూలిపోవాల్సిందే. కనుక వాటిని అప్పుడప్పుడూ కూల్చేసి, మళ్ళీ అదే చోటులో కట్టేవారు. ఈ నిరంతర పునర్నిర్మాణంతో క్రమంగా నగరాలు నేల కంటే కొంత ఎత్తులోకి వచ్చి, ప్రతీ నగరము ఒక కొండ లాగా తయారయ్యింది. ఈ కొండలను టెల్‌లు (tells) అంటారు. ఇవి మధ్యప్రాచ్యమంతా మనకి కనిపిస్తూ ఉంటాయి. ఆర్చిబాల్డ్ సేస్ ప్రకారము ఉరుక్ కాలం నాటి చిత్రగుర్తులను బట్టి చూస్తే "రాతికి కొరత ఉండేది. ఉన్న కాస్తను మాత్రము దిమ్మలుగా కోయడమో, ముద్రలుగా మార్చడమో చేసేవారు. నిర్మాణమంతా ఇటుకలతో జరిగేది. నగరాలు, కోటలు, గుళ్ళూ, ఇళ్ళూ అన్నీ ఇటుకలతోటే కట్టేవారు. నగరానికి స్థూపాలుండేవి. నగరాన్ని ఒక మానవ నిర్మితమైన మెరకపై కట్టేవారు. నివాస గృహాలు కూడా స్థూపము వంటి ఆకృతిని కలిగి ఉండేవి. ఇంటి తలుపులు కీలు ఆధారంగా తిరుగుతుండేవి. ఒక విధమైన తాళంచెవితో ఇవి తెరవబడి ఉండవచ్చు అని భావిస్తున్నారు. పురద్వారము పెద్ద ఎత్తున నిర్మితమై ఉండేది. బహుశ రెండు రెండు ద్వారాలు ఉండి ఉండవచ్చు. పునాది రాళ్ళ (ఇటుకల) కింద కొన్ని వస్తువులను ఉంచి, పునాదులను వాటిపై ప్రతిష్ఠించేవారు ".<ref name="Sayce">{{cite book| authorlink=Archibald Sayce| last=Sayce | first=Rev. A. H.| url=https://archive.org/stream/archaeologyofcun00sayc/archaeologyofcun00sayc_djvu.txt |title= The Archaeology of the Cuneiform Inscriptions|edition=2nd revised | year=1908 | publisher=Society for Promoting Christian Knowledge | location=London, Brighton, New York |pages=98–100}}</ref> సుమేరుల కట్టడాల్లోకెల్లా అత్యంత ఆకర్షణీయమైన, ప్రసిద్ధమైన భవనాలు ౙిగ్గురత్తులు. కొన్ని అంతస్తుల వరకు కట్టిన పెద్ద పెద్ద దిమ్మలపై ఒక గుడి ఉంచితే అది ౙిగ్గురత్తు. సుమేరు లోహపు అచ్చులలో రెళ్ళతో కట్టిన ఇళ్ళను చూడవచ్చు. ఇవి దాదాపు సా.శ 400 వరకు కూడా దక్షిణ ఇరాక్‌లో మార్ష్ అరబ్బుల ఇళ్ళకి దగ్గరగానే ఉన్నాయి. సుమేరులకు కమాను నిర్మాణము గురించి తెలుసు. కనుక వారు బలమైన గుమ్మటాల్ని కట్టగలిగారు. అనేక కమానులు కట్టి, వాటిని ఒకటిగా కలిపి, వాటి సహాయముతో గుమ్మటాలు కట్టేవారు. సుమేరు దేవాలయాలు, రాజభవనాలు నిర్మించడానికి సంక్లిష్ట పదార్థాలు, పద్ధతులు ఉపయోగించబడ్డాయి. వాటిలో ముఖ్యమైనవి అండగోడ, గర్భాగారము, పోటు కంబమూ. వీటితో పాటు వీరు దేవాలయాలు లాంటి ముఖ్య కట్టడాల్లోకి మట్టితో చేసిన మేకులు దిగ్గొట్టేవారు. ఈ మేకులపై రాజునో, దేవుణ్ణో కీర్తిస్తూ శాసనాలుండేవి. [[File:Sumerian - Dedication Nail - Walters 481457 - View A.jpg|thumb|అంకితమివ్వబడ్డ మేకు. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది.]] ===గణితం === సుమారు క్రీ.పూ 4000కు సుమేరులు ఒక సంక్లిష్ట కొలతల వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేసారు. దీని ఆసరాతో అంకగణితం, రేఖాగణితము, బీజగణితములను సూత్రీకరించారు. క్రీ.పూ. 2600 తరువాత నుండి సుమేరులు మట్టి పలకలపై గుణకార పట్టికలు (ఎక్కాలు) రచించటమూ, రేఖాగణిత అభ్యాసాలూ, సమస్యలను పరిష్కరించడము మొదలుపెట్టారు. బాబిలోనియా అంకెల తొలి జాడలు కూడా ఈ కాలములో చూడవచ్చు.<ref>Duncan J. Melville (2003). [http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html Third Millennium Chronology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180707213616/http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html |date=2018-07-07 }}, ''Third Millennium Mathematics''. [[St. Lawrence University]].</ref> సుమారు క్రీ.పూ. 2700–2300 సమయానికి వీరు పూసలపాటీని కనుగొన్నారు. అలాగే మొట్టమొదటి వరుస స్తంభాల పట్టిక తయారైంది. ఇది వారి సెగెజెస్మేల్ నంబర్ సిస్టం పరిమాణం వరుస ఆదేశాలు వేరు చేసింది.<ref>Ifrah, Georges (2001), The Universal History of Computing: From the Abacus to the Quantum Computer, New York: John Wiley & Sons, ISBN 0-471-39671-0</ref>{{rp|11}} సుమేరులు మొట్టమొదటిగా స్థలం విలువను లెక్కించడానికి సంఖ్యా వ్యవస్థను ఉపయోగించారు. ఖగోళ గణితములో వీరు స్లైడ్ రూల్ లాంటి ఒక గణన యంత్రాన్ని ఉపయోగించినట్లు ఆధారాలున్నాయి. త్రిభుజము యొక్క వైశాల్యాన్నీ, ఘనము యొక్క ఘనపరిమాణాన్నీ లెక్కగట్టిన మొదటి సంస్కృతి వీరిదే.<ref>{{cite book| url= https://books.google.com/?id=BKRE5AjRM3AC&printsec=frontcover&dq=sherlock+holmes+in+babylon#PPA7,M1 |title=Sherlock Holmes in Babylon: and other tales of mathematical history | first1=Marlow |last1=Anderson | first2=Robin J. |last2=Wilson |year= 2004 |accessdate=2012-03-29| isbn= 978-0883855461}}</ref> ===ఆర్థిక స్థితీ, వాణిజ్యమూ === [[File:Bill of sale Louvre AO3765.jpg|thumb|షురుప్పక్‌లో ఒక మగ బానిసనూ, కట్టడాన్నీ అమ్మకానికి పెడుతూ ఇచ్చిన ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది.]] అనటోలియాలోని (ఆధునిక టర్కీ) సుదూర ప్రాంతాల నుండి వచ్చిన అబ్సిడియన్ (శిలాద్రవము చల్లబడగా తయారయ్యే స్ఫటికము), ఈశాన్య ఆఫ్ఘనిస్థాన్‌లోని బదక్షన్‌కు చెందిన లాపిస్ లౙూలీ (రాజావర్తము వంటి రాయి), డిల్మున్ (ఆధునిక బహ్రైన్)కు చెందిన పూసలూ, సింధూ లిపి చెక్కబడి ఉన్న అనేక ముద్రలూ సుమేరులో లభించాయి. వీటిని బట్టి పర్షియన్ గల్ఫ్ కేంద్రంగా జరిగిన నాటి సుమేరు వాణిజ్య కార్యకలాపాల విస్తృతిని మనము అర్థము చేసుకోవచ్చు. ఉదాహరణకు ప్రపంచంలోని అనేక ప్రాంతాల నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగేవీ. ముఖ్యంగా అన్ని రకాల లోహాలను అక్కడి వారు దిగుమతి చేసుకున్నారు. మెసొపొటేమియాలో అరుదుగా లభించే చెక్క వంటి సరుకులను సుదూరప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గిల్గమేషు కావ్యంలో ఉంది. లెబనన్ సీడరుకు (భారతీయ సీడరుకు తెలుగులో సమానార్థకము దేవదారు. కనుక లెబనన్ సీడరును తెలుగులో లెబనన్ దేవదారు అనుకోవచ్చు. ఇవన్నీ ఒకే కుటుంబానికి చెందిన వేర్వేరు చెట్లు. అన్నీ కూడా చెక్కకు ప్రసిద్ధములే) సుమేరులో చాలా విలువ ఉండేది. ఉర్‌లోని ప్వాబీ రాణి సమాధిలో చెట్టు బంక (వేష్టము) కనుగొనబడింది. సుమేరులు వేష్టమును ముౙాంబీకు వంటి సుదూర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకునేవారు. సుమేరులో బానిసలు ఉన్నప్పటికీ ఆర్థిక వ్యవస్థకు వారి సేవలు పెద్ద ఎక్కువేమీ కాదు. బానిస స్త్రీలు నేతగత్తెలూ, గానుగల్లోనూ, మరల్లోనూ కార్మికులుగా, బరువులు మోసే కూలీలుగా పనిచేసేవారు. సుమేరు కుమ్మరులు వారి కుండలను దేవదారు నూనెతో గీసిన బొమ్మలతో అలంకరించేవారు. కుమ్మరిపనికి అవసరమైన అగ్నిని ఉత్పత్తి చేయడానికి వీరు బౌ డ్రిల్ అనే యంత్రము వాడేవారు. సుమేరు తాపీవారూ, మణికారులూ తమ పనుల్లో అలబాస్టర్ (ఒక రకమైన హరశోఠము), (ఏనుగు)దంతం, ఇనుము, బంగారం, వెండి, కార్నీలియన్, లపిస్ లౙులీలను వాడేవారు.<ref>Diplomacy by design: Luxury arts and an "international style" in the ancient Near East, 1400–1200 BC, Marian H. Feldman, University of Chicago Press, 2006, pp. 120–121</ref> ====సింధూలోయ వాసులతో వ్యాపార సంబంధాలు==== [[File:British Museum Middle East 14022019 Gold and carnelian beads 2600-2300 BC Royal cemetery of Ur (composite).jpg|thumb|తెల్లటి ఆకృతులు నిక్షారితము చేయబడ్డ ఈ కార్నీలియన్ పూసల హారము ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికింది. ఆదివంశపు కాలానికి చెందిన ఈ కళాకృతి సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసుకొనబడిందని చరిత్తకారుల అభిప్రాయం. ప్రస్తుతము ఈ హారము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది.<ref name="BM Carnelian">British Museum notice: "Gold and carnelians beads. The two beads etched with patterns in white were probably imported from the Indus Valley. They were made by a technique developed by the Harappan civilization" [[:File:Ur Grave gold and carnelian beads necklace.jpg|Photograph of the necklace in question]]</ref>]] [[File:Mesopotamia-Indus.jpg|thumb|left|క్రీ.పూ 3వ సహస్రాబ్దిలో సముద్ర మట్టాలు తక్కువగా ఉన్న కారణంగా సముద్ర మార్గాన సింధూ లోయకూ మెసొపొటేమియాకూ మధ్య దూరము ఇప్పటి కంటే చాలా తక్కువగా ఉండి ఉండవచ్చు.<ref name="JR12">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=12–14 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref>]] సుమారు క్రీ.పూ 2350 నుండి సింధు నాగరికత నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగినట్లుగా ఆధారాలున్నాయి.<ref name="JR14">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=14–17 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref> సింధూ తీరాన కనబడే నత్తల గుల్లలతో చేసిన వివిధ వస్తువులు పురావస్తు పరిశోధనల్లో దొరికాయి. ఇవన్నీ క్రీ.పూ 2500–2000 మధ్య కాలంలో తయారైనవని శాస్త్రవేత్తల అంచనా.<ref>{{cite journal |last1=Gensheimer |first1=T. R. |title=The Role of shell in Mesopotamia : evidence for trade exchange with Oman and the Indus Valley |journal=Paléorient |date=1984 |volume=10 |pages=71–72 |doi=10.3406/paleo.1984.4350 |url=https://www.persee.fr/doc/paleo_0153-9345_1984_num_10_1_4350}}</ref> క్రీ.పూ 2600–2450 కాలంలో సింధూ లోయలో తయారైన కార్నీలియన్ పూసలు సుమేరులోని సమాధుల్లో, ముఖ్యంగా ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికాయి.<ref name="JMI">{{cite book |last1=McIntosh |first1=Jane |title=The Ancient Indus Valley: New Perspectives |date=2008 |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-1-57607-907-2 |pages=182–190 |url=https://books.google.com/books?id=1AJO2A-CbccC&pg=PA189 }}</ref> కొన్ని కార్నీలియన్ పూసలపై తెల్లటి రంగులో ఉన్న ఆకృతులు నిక్షారితం చేయబడ్డాయి. ఇలా ఆమ్లంతో నిక్షారితం చేసే ప్రక్రియను అభివృద్ధి చేసింది సింధూ వాసులు కనుక, వీటిని సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసి ఉండవచ్చు.<ref>నిక్షారణ పద్ధతి వివరాలకు {{cite journal |last1=MacKay |first1=Ernest |title=Sumerian Connexions with Ancient India |journal=The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland |issue=4 |date=1925 |pages=699 |jstor=25220818 }} చూడండి</ref><ref name="BM Carnelian" /><ref>{{cite book |last1=Guimet |first1=Musée |title=Les Cités oubliées de l'Indus: Archéologie du Pakistan |date=2016 |publisher=FeniXX réédition numérique |isbn=978-2-402-05246-7 |page=355 |url=https://books.google.com/books?id=-HpYDwAAQBAJ&pg=PA355 |language=fr}}</ref> లాపిస్ లౙులీ రెండవ నకాదా కాలంలోని (సుమారు క్రీ.పూ 3200) అనేక సమాధుల్లో దొరికాయి. లాపిస్‌ను సుమేరు నుండి ఈజిప్టు వారు దిగుమతి చేసుకునే వారు. ఆఫ్ఘనిస్తాన్‌లో తప్ప వేరెక్కడా లాపిస్ ఉన్నట్లు ఆధారాలు లేవు కనుక, ఈ రాయి అక్కడి నుండి ఇరాన్ పీఠభూమి మీదుగా సుమేరుకు రవాణా చేయబడి ఉండవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Demand |first1=Nancy H. |title=The Mediterranean Context of Early Greek History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1-4443-4234-5 |pages=71–72 |url=https://books.google.com/books?id=YVSg-DOHzJMC&pg=PA71 }}</ref><ref name="CP">{{cite book |last1=Rowlands |first1=Michael J. |title=Centre and Periphery in the Ancient World |date=1987 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-25103-7 |page=37 |url=https://books.google.com/books?id=YDs9AAAAIAAJ&pg=PA37 }}</ref> సింధూ లిపిలో ఉన్న ఎన్నో ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో, ముఖ్యంగా ఉర్, బాబిలోనియా, కిష్‌లలో, దొరికాయి.<ref>మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల పూర్తి జాబితా కొరకు {{cite book |last1=Reade |first1=Julian |title=Indian Ocean In Antiquity |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-15531-4 |pages=148–152 |url=https://books.google.com/books?id=PtzWAQAAQBAJ&pg=PA148 }}చూడండి</ref><ref>ఇంకో మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల జాబితా: {{cite book |last1=Possehl |first1=Gregory L. |title=The Indus Civilization: A Contemporary Perspective |date=2002 |publisher=Rowman Altamira |isbn=978-0-7591-0172-2 |page=221 |url=https://books.google.com/books?id=pmAuAsi4ePIC&pg=PA221 }}</ref><ref>{{cite web |title=Indus stamp-seal found in Ur BM 122187 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805148&partId=1&images=true |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 123208 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=804667&partId=1&museumno=1932.1008.178&page=2 |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 120228 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805338&partId=1&images=true |website=British Museum}}</ref><ref>{{cite book |last1=Gadd |first1=G. J. |title=Seals of Ancient Indian style found at Ur |date=1958 |url=https://archive.org/details/in.gov.ignca.33779/page/n11}}</ref><ref>{{cite book|title=Brotherhood of Kings: How International Relations Shaped the Ancient Near East|page=49|url=https://books.google.com/books?id=JTvRCwAAQBAJ&pg=PA49|first=Amanda H.|last=Podany|publisher=Oxford University Press|year=2012|isbn=978-0-19-971829-0}}</ref><ref>{{cite book|title=Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus|url=https://books.google.com/books?id=8l9X_3rHFdEC&pg=PA246|quote=Square-shaped Indus seals of fired steatite have been found at a few sites in Mesopotamia.|author1=Joan Aruz|author2=Ronald Wallenfels|page=246|isbn=978-1-58839-043-1|year=2003}}(అనువాదము: చతురస్రాకృతిలోనున్న కాల్చిన బలపపురాతి సింధూ లోయ ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో కొన్ని చోట్ల దొరికాయి)</ref> మూడవ ఉర్ కాలం నాటి రాజైన గుడియా, ప్రకాశభేద్యమైన కార్నీలియన్‌ను మెలూహ్హా నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గ్రంథస్తము చేయబడి ఉంది. ఈ మెలుహ్హా సింధూ లోయేనని చాలామంది నిపుణుల అభిప్రాయం.<ref name="JMI"/> మెలూహ్హా నుండి వచ్చిన వ్యాపారులూ, తుపాసీలు మెసొపొటేమియాలో ఉన్న విషయం చాలా శాసనాల్లో చెప్పబడినది.<ref name="JMI"/> అకేడూ ఇంకా మూడవ ఉర్ ప్రాంతాలలో సింధూ లిపితో ఉన్నవి కానీ సింధూ లోయతో సంబంధాన్ని సూచించేవి కానీ మొత్తం కలిపి సుమారు ఇరవై ముద్రలు దాకా దొరికాయి.<ref name="JMI"/> సింధూ నాగరికత క్రీ.పూ 2400–1800 వరకు తారాస్థాయిలో విలసిల్లింది. ఐతే ఈ వ్యాపార లావాదేవీలు నెరపిన నాటికి ఇది సుమేరు నాగరికత కన్నా చాలా పెద్దది. 65,000 చదరపు అడుగుల వైశాల్యము గల సుమేరుతో పోల్చితే సింధూ నాగరికత 12 లక్షల చ.అ లో విస్తరించి ఉండి, కొన్ని వేల నివాసాలకు అలవాలంగా ఉండేది. రెండు నాగరికతల్లోనూ అతిపెద్ద నగరాలు మాత్రం ఒకే విధమైన వైశాల్యంతో, దాదాపుగా 30–40 వేల జనాభాతో ఉండేవి.<ref>{{cite book |last1=Cotterell |first1=Arthur |title=Asia: A Concise History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0-470-82959-2 |page=42 |url=https://books.google.com/books?id=9_vVTWXK5kQC&pg=PT42 }}</ref> ====ధనం, ఋణం ==== వీరు యవలనూ, వెండినీ ద్రవ్యముగా వాడేవారు. పెద్ద పెద్ద సంస్థలన్నీ వాటి లెక్కలను యవలూ, వెండిలలో నమోదు చేసేవి. ఆ రెంటికీ మధ్య ఒక స్థిరమైన మారక విలువ ఉండేది. సుంకాలూ, అప్పులూ, ధరవరలన్నీ ఆ రెంటిలో ఏదో ఒక దానిలో లెక్కగట్టబడేవి. చాలా లావాదేవీల్లో అప్పుల పాత్ర ఎక్కువగా ఉండేది. ఉదాహరణకు వర్తకులకు గుళ్ళచే కేటాయింపబడ్డ సరుకులు, అలాగే మద్యము వ్యాపారుల దగ్గర ఖాతాలో వ్రాయించుకుని మద్యము తీసుకోగా పడ్డ బాకీలూ వంటివి.<ref name = debt>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Hudson|first= Michael|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|pages= 23–35}}</ref> సుమేరులో మద్యము తయారీ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. ఈ తయారీదారులు ఎక్కువగా స్త్రీలు. వీరే బేరసారాలు కూడా జరిపేవారు. సుమేరులో రెండు రకాల ఋణాలు ఎక్కువగా ఉండేవి. ఒకటి వాణిజ్య ఋణాలూ, ఇంకొకటి వ్యక్తిగత వ్యవసాయ ఋణాలూ. వాణిజ్యమును ప్రోత్సహించుటకు దేవాలయాలు ఈ వ్యాపార ఋణాలు మంజూరు చేసేవి. సుమేరు వ్యాపారులు సముద్ర ప్రయాణాలు చేసి, ఇతర ప్రదేశాల్లో కూడా వ్యాపారము చేసేవారు. వ్యాపార ఋణాలను ఎక్కువగా ఈ ప్రయాణ ఖర్చులకై వీరు తీసుకునేవారు. వీటి మారకము వెండి. సుమారు క్రీ.పూ.2000 ముందు వడ్డీ నెలకి అసలులో అరవయ్యో వంతు(1/60)గా (ఒక మినాకు ఒక షెకెల్ చొప్పున) నిర్ణయింపబడింది. తరువాతి రెండు వేల సంవత్సరాల పాటు వడ్డీ మొత్తము ఈ స్థాయిలోనే ఉంది.<ref name = debt/> ఈ రెండూ కాక మరో రకమైన ఋణాలు గ్రామీణ ఋణాలు. ప్రజలెవరైనా తమ సుంకాలను చెల్లించకపోతే ఆ బకాయిలను వారు రాజ్యము నుండి తీసుకున్న అప్పుగా పరిగణించేవారు. ఈ బకాయిలు ఎక్కువగా దేవాలయాలకు కట్టని సుంకముల మూలంగా పడేవి.<ref name = debt2>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Van De Mieroop|first= Marc|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|page= 63}}</ref>వీటికి వడ్డీలు ఎక్కువగా ఉండేవి—అసలులో మూడోవంతు (1/3) నుండి సగము (1/2) దాకా. ఈ అప్పుల లావాదేవీలకు మారకంగా యవలూ, ఇతర పంటలూ వాడబడేవి.<ref name = debt/> ఈ గ్రామీణ ఋణాలను పాలకులు మధ్య మధ్యలో మాఫీ చేసి, ఋణగ్రస్తులను వదలివేసేవారు. సాధారణంగా ఏడాదికొకసారి, వారు పట్టాభిషిక్తులైన రోజున, ఇది జరిగేది. ఇది కాక యుద్ధాలూ, కరువుకాటకాలూ వచ్చి పడినప్పుడు కూడా ఋణమాఫీ జరిగేది. మనకి తెలిసినంతవరకు, మొదటిసారి ఋణమాఫీ చేసిన వారు లగాషు రాజులైన ఎన్మెటెనా, ఉరుకాగినాలు. జరిగిన కాలం క్రీ.పూ 2400–2350లో. హడ్సన్ ప్రకారం ఈ అప్పులు పేరుకుపోతే సన్నకారు రైతులు భూములన్నా కోల్పోతారు లేక వెట్టిచాకిరీలో చిక్కుకుంటారు. వీటిలో ఏది జరిగినా యుద్ధానికి సైనికబలం తగ్గుతుంది. అలా జరగకుండా ఉండేందుకే ఈ మాఫీలు.<ref name = debt/> ===సైన్యం === [[File:Standard of Ur chariots.jpg|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటి ఉర్ కేతనముపై చెక్కబడ్డ తొలినాటి రథాలు.]] [[File:Stele of Vultures detail 01-transparent.png|thumb|రాబందుల ఫలకముపై చెక్కబడ్డ యుద్ధ అమరికలు. సుమేరు రాజు ఎన్నాటుం నేతృత్వంలో ఫాలాంక్స్ అను యుద్ధ వ్యూహములో అమరి ఉన్న సైనికులు.]] [[File:Silver model of a boat, tomb PG 789, Royal Cemetery of UR, 2600-2500 BCE.jpg|thumb|నాటి పడవ యొక్క వెండి నమూనా. క్రీ.పూ 2600–2500 నాటిది. ఉర్ రాచశ్మశానములో 789వ వ్యక్తిగత సమాధిలో దొరికింది.]] సుమేరు నగర-రాజ్యాల మధ్య 2000 ఏళ్ళ పాటుగా జరిగిన దాదాపు ఎడతెరపి లేని పోరాటాలు అక్కడ యుద్ధ పద్ధతులూ, సాంకేతికతా అభివృద్ధి చెందేందుకు దోహదపడచడాయి.<ref>Roux, Georges (1992), "Ancient Iraq" (Penguin)</ref>గ్రంథస్థమైన మొదటి యుద్ధము లగాషూ, ఉమ్మా రాజ్యాల మధ్య సుమారు క్రీ.పూ 2450లో జరిగిన పోరాటము. ఇది రాబందుల శిలాశాసనము పైన చెక్కబడింది. దీనిలో పదాతి దళాలకు లగాషు రాజు నాయకత్వము వహించడము మనము చూడవచ్చు. ఈ పదాతి దళం ఈటెలూ, దీర్ఘచతుస్రాకారపు డాలుతో సన్నద్దమయ్యి, రాగి శిరస్త్రాణాలను ను ధరించి, ఉన్నట్లుగా చెక్కబడి ఉంది. ఈ శాసనములో వీరందరూ ఫాలాంక్స్ వంటి ఒక అమరికలో నిలబడినట్లు తెలుస్తోంది. ఇలాంటి వ్యూహనిర్మాణానికి శిక్షణా, క్రమశిక్షణా అవసరము కనుక, సుమేరులో సుశిక్షితులైన సైనిక బలగము ఉండేదని తెలుస్తోంది.<ref>Winter, Irene J. (1985). "After the Battle is Over: The 'Stele of the Vultures' and the Beginning of Historical Narrative in the Art of the Ancient Near East". In Kessler, Herbert L.; Simpson, Marianna Shreve. Pictorial Narrative in Antiquity and the Middle Ages. Center for Advanced Study in the Visual Arts, Symposium Series IV 16. Washington, DC: National Gallery of Art. pp. 11–32. {{ISSN|0091-7338}}</ref> సుమేరు సైన్యం ఒనేజర్లను పూన్చిన బళ్ళను రథాలుగా వాడేది. ఈ తొలినాటి రథాలు యుద్ధములో వాడేందుకు తరువాతి కాలపు వాటంత అనువైనవి కావు. కొంతమంది ఈ రథాలు ప్రధానంగా రవాణాకు వాడేవారని సూచించారు. ఐతే ఈ రథాల్లోని పరివారము గొడ్డళ్ళూ, ఈటెలూ పూని ఉండేవారని తెలుస్తోంది. రథాలకు నాలుగు లేదా రెండు చక్రాలు ఉండేవి. నాలుగు ఒనేజర్లు పూన్చబడ్డ వీటికి ఇద్దరు సారథులుండేవారు. ఇక రథము యొక్క బండిగా చెకడాబండి ఉండేది. బండి చక్రాలకు మూడు భాగాలుండేవి; మధ్యలో దిండూ, చుట్టూ దాకళ్ళూ, వాటిని చుట్టేస్తూ బయటన ఒక కమ్మి. అలాగే బండికి నేత జల్ల ఉండేది. సుమేరు నగరాలకు రక్షణ ప్రాకారాలు ఉండేవి. నగర-రాజ్యాల మధ్య యుద్ధాలు ఎక్కువగా ముట్టుకోళ్ళ యుద్ధాలు. ఐతే ఆనాటి మట్టి ఇటుకల గోడలు కొందరు శత్రువులను అడ్డుకోగలిగాయి. ===సాంకేతిక పరిజ్ఞానం === సుమేరుల సాంకేతిక పరిజ్ఞానానికి ఉదాహరణలు: చక్రం, శరాకార లిపీ, అంకగణితం, రేఖాగణితము, నీటిపారుదల వ్యవస్థలు, పడవలు, చాంద్ర-సౌరమాన కాలగణనము, కంచు, జంతుతోలు, రంపం, ఉలి, సుత్తి, పిడిసాన, కళ్ళెం, మేకులు, గుండుసూదులు, ఉంగరాలు, తవ్వుకోలా, గొడ్డలి, కత్తులు, ఈటెలు, బాణములు, బాణం ములుకులు, ఖడ్గం, బంక, నీటితిత్తి, సంచి, కవచం, అంబులపొది, యుద్ధ రథాలు, ఒర, బూట్లు, చెప్పులు, పంట్రకోల, బీరు. సుమేరులకు మూడు రకాల పడవలు ఉండేవి: * మొదటి రకము తెరచాప పడవలు. జుట్టుతో కుట్టబడ్డ వీటిని క్లింకర్ పద్ధతిలో తయారు చేసేవారు. నీరు లోపలికి ఇంకకుండా మట్టి తైలపు పూత పూసేవారు. * జంతు తోలూ, రెల్లు గడ్డితో చేసిన తోలు పడవలు రెండో రకము * తెడ్డు నౌకలు మూడో రకము. వీటిని చెక్క తెడ్లతో నడుపుతారు. కొన్నిసార్లు ఇవి రాదారి పడవలుగా వాడబడేవి—అనగా తీరం వెంబడి నడుస్తున్న జనాలూ, జంతువులచే ప్రవాహానికి ఎదురు లాగబడేవి. ==వారసత్వం == [[File:Sumer map.jpg|thumb|సుమేరు పటము]] ఇప్పటి వరకూ జరిగిన పరిశోధనల ప్రకారము చక్రవాహనాల వాడకము క్రీ.పూ 4 వ సహస్రాబ్ది మధ్యభాగములో మొదలైంది. దాదాపు ఒకేసారి మూడు వేర్వేరు సమాజాల్లో వీటి మొదటి వాడకము కనిపిస్తోంది. అవీ మెసొపొటేమియా, ఉత్తర కాకసస్ (మైకాప్ సంస్కృతి), మధ్య ఐరోపాలు. చక్రం కనుగొన్న మొదట్లో దాన్ని కుమ్మరి చక్రంగా వాడారు. నెమ్మదిగా వాహనాలకూ, కర్మాగారాలకూ దీని వాడకము విస్తరించింది. పరిష్కృత లిపుల్లో ఈజిప్టు గూఢచిత్ర లిపి తరువాత అతి పురాతనమైనది సుమేరు శరాకార లిపి (దానికంటే పురాతనమైన జియాహూ గుర్తులు, టార్టరియా పలకలు వంటివాటిపై అనేక వివాదాలు ఉన్నాయి). సుమేరులు మొట్టమొదటి ఖగోళ శాస్త్రవేత్తలలో ఒకరు. వీరు నక్షత్రాలను నక్షత్ర సముదాయాలుగా విభజించారు. ఈ సముదాయాలలో చాలా వాటిని పురాతన గ్రీకులు కూడా గుర్తించారు. కొన్ని సముదాయాలు నేటి రాశి చక్రములో కూడా వాడుకలో ఉన్నాయి.<ref name="Thompson">{{cite web |author=Gary Thompson |url=http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |title=History of Constellation and Star Names |publisher=Members.optusnet.com.au |access-date=2012-03-29 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120821025411/http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |archive-date=2012-08-21 }}</ref>{{Unreliable source?|failed=y|date=March 2012}} కంటికి కనిపించే ఐదు గ్రహాల గురించి కూడా వారికి తెలుసు.<ref name="SumerFAQ2">{{cite web |url=http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |title=Sumerian Questions and Answers |publisher=Sumerian.org |accessdate=2012-03-29 |website= |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414150755/http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |archive-date=2012-04-14 |url-status=dead }}</ref> వారు ఒక ప్రత్యామ్నాయ బేస్ 10, బేస్ 6 తో ఒక మిశ్రమ రేడిక్స్ వ్యవస్థతో సహా అనేక విభిన్న సంఖ్యా వ్యవస్థలను ఉపయోగించి అంకగణితం అభివృద్ధి చేసారు. సుమేరు, బాబిలోనియాలో ఈ సెక్స్మేసిమల్ సిస్టమ్ ప్రామాణిక సంఖ్యా వ్యవస్థగా మారింది. వీరు సైనిక నిర్మాణాలను (యుద్ధ వ్యూహాలను) కనుగొని ఉండవచ్చు. సైనికులను అంగాలుగా విభజించే పద్ధతిని కనుగొన్నారు. వీరి సైనిక అంగాలు: పదాతి, అశ్వికదళం, విలుకాండ్రు. వారు మొట్టమొదటిగా న్యాయ వ్యవస్థ, పరిపాలనా వ్యవస్థలను క్రోడీకరించి అభివృద్ధి చేశారు. వీరి వ్యవస్థ న్యాయస్థానాలు, కారాగారాలూ, ప్రభుత్వ కవిలెలతో సంపూర్ణంగా ఉండేది. మొట్టమొదటి నగర రాజ్యాలు సుమేరులో వెలిసాయి. ఐతే ఆధునిక సిరియా, లెబనన్ ప్రాంతాల్లో కూడా అదే సమయానికి నగర రాజ్యాల లాంటి వ్యవస్థలు ఏర్పడ్డాయి. శరాకార లిపి తయారుచేసాక కొన్ని శతాబ్దాల పాటు దాన్ని అప్పులూ, జమా ఖర్చుల లెక్కలకే వాడేవారు. నెమ్మదిగా సుమారు క్రీ.పూ. 2600 నాటికి సందేశాలు, వర్తమానాలు, చరిత్ర, కథలూ, గణితం, ఖగోళ విశేషాలూ, ఇతర విషయాలను లిపిని ఉపయోగించి నమోదు చేయడము మొదలైంది. వ్రాత సమాజములో వ్యాప్తి చెందడముతో, గ్రామ దేవాలయాల నిర్వహణలో మొట్టమొదటి బడులు ఏర్పడ్డాయి. ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[:en:History of Iraq|ఇరాక్ చరిత్ర]] * [[:en:History of writing numbers|అంకము]] * [[:en:Ancient Mesopotamian units of measurement|ప్రాచీన మెసొపొటేమియాలో కొలమానాలు]] * [[:en:Ancient Mesopotamian religion|ప్రాచీన మెసొపొటేమియా యొక్క మత సంప్రదాయాలు]] * [[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియాల మధ్య సంబంధాలు]]   ==గమనికలు== <references group="గమనిక"/> ==మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==మరింత సమాచారము కోసము== {{refbegin|35em}} * Ascalone, Enrico. 2007. ''Mesopotamia: Assyrians, Sumerians, Babylonians (Dictionaries of Civilizations; 1)''. Berkeley: University of California Press. {{ISBN|0-520-25266-7}} (paperback). * Bottéro, Jean, André Finet, Bertrand Lafont, and George Roux. 2001. ''Everyday Life in Ancient Mesopotamia''. Edinburgh: Edinburgh University Press, Baltimore: Johns Hopkins University Press. * Crawford, Harriet E. W. 2004. ''Sumer and the Sumerians''. Cambridge: Cambridge University Press. * Leick, Gwendolyn. 2002. ''Mesopotamia: Invention of the City''. London and New York: Penguin. * Lloyd, Seton. 1978. ''The Archaeology of Mesopotamia: From the Old Stone Age to the Persian Conquest''. London: Thames and Hudson. * Nemet-Nejat, Karen Rhea. 1998. ''Daily Life in Ancient Mesopotamia''. London and Westport, Conn.: Greenwood Press. * {{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=Sumerian Mythology: A Study of Spiritual and Literary Achievement in the Third Millennium B.C.|url=https://archive.org/details/sumerianmytholog0000kram|date=1972|publisher=University of Pennsylvania Press|location=Philadelphia|isbn=978-0-8122-1047-7|edition=Rev.}} * Roux, Georges. 1992. ''Ancient Iraq'', 560 pages. London: Penguin (earlier printings may have different pagination: 1966, 480 pages, Pelican; 1964, 431 pages, London: Allen and Urwin). * Schomp, Virginia. ''Ancient Mesopotamia: The Sumerians, Babylonians, and Assyrians''. * ''Sumer: Cities of Eden (Timelife Lost Civilizations)''. Alexandria, VA: [[:en:Time Life|Time-Life Books]], 1993 (hardcover, {{ISBN|0-8094-9887-1}}). * [[Leonard Woolley|Woolley, C. Leonard]]. 1929. ''[https://www.fadedpage.com/books/20170924/html.php The Sumerians]''. Oxford: Clarendon Press. {{refend}} 9h0643c46942sqbnei2699n06oaq34f 3615087 3615085 2022-08-04T09:13:41Z Inquisitive creature 49670 /* అకేడు సామ్రాజ్యం */ wikitext text/x-wiki {{Ancient history}} సుమేరు <ref group="గమనిక"></ref> [[నాగరికత]] [[తామ్ర శిలా యుగం]], మొదటి [[కంచుయుగం|కంచు యుగ]] కాలాల్లో, సుమారు క్రీ.పూ. 5–6 సహస్రాబ్దుల్లో, దక్షిణ [[మెసొపొటేమియా]] (ఆధునిక దక్షిణ-మధ్య [[ఇరాక్]]) ప్రాంతములో మొదలైంది. ఇది మెసొపొటేమియాలోని నాగరికతల్లో మొదటిది. [[సింధు లోయ నాగరికత|సింధూ నాగరికత]], [[:en:Ancient Egypt|ప్రాచీన ఈజిప్టు]], [[:en:Elam|ఈలము]], [[:en:ancient china|ప్రాచీన చైనా]], [[:en:Minoan civilization|మనోవు నాగరికత]], [[:en:Caral-Supe civilization|కారలు నాగరికత]]లతో పాటు [[:en:Cradle of civilization|ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి నాగరికతలలో]] ఇది కూడా ఒకటి. [[:en:Tigris|టైగ్రిసూ]], [[యూఫ్రటీస్|యూఫ్రెటీసు]] లోయలలో నివసించిన సుమేరు రైతులు ధాన్యం, ఇతర పంటలను విస్తారంగా సాగుచేసారు. ఆ పంట మిగులు వారు పట్టణావాసాలు ఏర్పరిచేందుకు దోహదపడింది. క్రీ.పూ 3000 నాటికీ [[:en:Proto-writing|ఆదిలేఖన పద్ధతులు]] ఈ నాగరికతలో కనిపిస్తాయి. ఈ నాగరికత యొక్క అత్యంత పురాతన రచనలు [[:en:uruk|ఉరుక్]], [[:en:Jemdet Nasr|జెమ్డేట్ నస్ర్]] నగరాలలో లభించాయి‌. ఇవీ క్రీ.పూ 3500–3000 నాటివి. ==ఉచ్చారణ== సుమేరు అనే పదాన్ని బ్రిటిష్ ఆంగ్లములో సూమర్ (రకారము పలుకబడదు. సూమహ్‌కీ సూమర్‌కీ మధ్యస్థంగా ఉంటుంది. ([[Help:IPA/English|/ˈsuːmər/]])) అని పలుకగా, అమెరికా వారు సూమఱ్(దాదాపుగా) అని పలుకుతారు. భారతీయ ఆంగ్ల ఉచ్ఛారణలో సుమేరు కీ సుమాహ్‌కీ మధ్యస్థంగా పలుకబడుతుంది. ==పుట్టుపూర్వోత్తరాలు== సుమేరు లో సుమారు క్రీ.పూ. 5500–4000 మధ్యన మనుషులు స్థిరనివాసాలు ఏర్పర్చుకున్నారని చరిత్రకారుల అంచనా. వీరు [[:en: Western Asia|పశ్చిమాసియా]] వాసులయ్యుండొచ్చు. పట్టణాలూ, నదులూ, వృత్తులకు ఉన్న పేర్ల ఆధారంగా వీరు సుమేరు భాష మాట్లాడేవారని తెలుస్తోంది. ఈ భాష [[:en:language isolate|ఏ కుటుంబానికీ చెందినది కాదు]]. తరువాతి సెమిట భాషల వలె కాక ఇది ఒక అగ్లూటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ ({{ill|agglutinative language|en}}). <ref>{{Cite web|url=http://oi.uchicago.edu/OI/MUS/ED/TRC/MESO/writing.html|title=Ancient Mesopotamia. Teaching materials|publisher=Oriental Institute in collaboration with Chicago Web Docent and eCUIP, The Digital Library|access-date=5 March 2015}}</ref><ref> [http://www.metmuseum.org/toah/hd/ubai/hd_ubai.htm "The Ubaid Period (5500–4000 B.C.)" In Heilbrunn Timeline of Art History. Department of Ancient Near Eastern Art. The Metropolitan Museum of Art, New York (October 2003)]</ref><ref>[https://www.britishmuseum.org/explore/highlights/articles/u/ubaid_culture.aspx "Ubaid Culture", The British Museum]</ref><ref>[http://oi.uchicago.edu/pdf/saoc63.pdf "Beyond the Ubaid", (Carter, Rober A. and Graham, Philip, eds.), University of Durham, April 2006]</ref> [[File:Blau Monuments (front).jpg|thumb|upright=1.5|[[:en:Blau Monuments|బ్లౌ స్మారక చిహ్నాలు]]. ప్రస్తుతం బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్న ఇవి జెమ్డెట్ నస్ర్ కాలంలో క్రీ.పూ 3100–2700 మధ్యలో చెక్కబడినవి. వీటిలో ఆ కాలం నాటి సుమేరుల బొమ్మలూ అలాగే ఆదిమ శరాకార లిపిలో ఉన్న గుర్తులూ కనిపిస్తాయి.]] ఐతే [[:en:North Africa|ఉత్తర ఆఫ్రికా]]లోని అలనాటి [[:en:African humid period|పచ్చటి సహారా]]లో నివసించిన వారే [[మధ్యప్రాచ్యం|మధ్యప్రాచ్యము]]లోని సుమేరుకు వలస వచ్చి అక్కడ వ్యవసాయాన్ని వ్యాపింపజేసారని మరికొందరి పరిశోధకుల వాదన.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=MJWcSRSz9wEC&pg=PA22|title=Prehistoric Iberia: Genetics, Anthropology, and Linguistics : [proceedings of an International Conference on Prehistoric Iberia : Genetics, Anthropology, and Linguistics, Held November 16–17, 1998, in Madrid, Spain]|last1=Arnaiz-Villena|first1=Antonio|last2=Martínez-Laso|first2=Jorge|last3=Gómez-Casado|first3=Eduardo|date=2000|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=978-0-306-46364-8|pages=22}}</ref> కానీ వ్యవసాయము మొదట [[:en:Fertile Crescent|ఫెర్టైల్ క్రిసెంట్‌]]లో<ref group="గమనిక">అనువాదము=సారవంతమైన నెలవంక. ఆ నేల నెలవంక ఆకారములో ఉన్నందున ఈ పేరు వచ్చినది</ref>మొదలైందని బలమైన ఆధారాలున్నందున ఈ పరికల్పనకు పెద్దగా మద్దతు లభించలేదు.<ref name="Genomic insights into the origin of">{{cite journal |last1=Lazaridis |first1=I. |last2=Nadel |first2=D. |last3=Rollefson |first3=G. |title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East |journal=Nature |date=2016 |volume=536 |issue=7617 |pages=419–424 |doi=10.1038/nature19310 |pmid=27459054 |url= |pmc=5003663 |bibcode=2016Natur.536..419L }}</ref> ప్రత్యేకించి సుమేరులను గూర్చి చెప్పనప్పటికీ, 2016లో లౙారిడిస్ బృందము మధ్యప్రాచ్యములోని సెమిట సంస్కృతి మొదలవ్వడానికి ముందు నివసించిన వారిలో, ముఖ్యంగా [[:en:Natufian culture|నాటూఫుల్లో]], [[:en:Haplogroup E-M215 (Y-DNA)|కొంత ఉత్తర ఆఫ్రికా సంతతి]] ఉందని ప్రతాపాదించారు. వీరు నాటూఫులూ, [[:en:Pre-Pottery Neolithic|ప్రీ పోటరీ నియోలిథిక్ కాలపు]] వారి పై జన్యు పరిశోధనలు చేసి, ఈ నిర్ణయానికి వచ్చారు.<ref name="Genomic insights into the origin of"/><ref>"Craniometric analyses have suggested an affinity between the Natufians and populations of north or sub-Saharan Africa, a result that finds some support from Y chromosome analysis which shows that the Natufians and successor Levantine Neolithic populations carried haplogroup E, of likely ultimate African origin, which has not been detected in other ancient males from West Eurasia. However, no affinity of Natufians to sub-Saharan Africans is evident in our genome-wide analysis, as present-day sub-Saharan Africans do not share more alleles with Natufians than with other ancient Eurasians" (తెలుగు అనువాదము: కపాలమాపన విశ్లేషణల్లో నాటూఫులకూ, ఉత్తర సహారా అలాగే సహారాకు దక్షిణాన ఉండే వారితో కూడా జన్యు సంబంధాలుండే అవకాశముందని తెలిసింది. పురుష వర్ణగ్రాహక విశ్లేషణలు కూడా నాటూఫులూ, వారి వారసులైన నవీన శిలా యుగపు లెవాంటు సమాజాల్లో ఆఫ్రికా సంతతికి చెందిన యుగ్మ వికల్పాలు ఉన్నట్లుగా తేల్చాయి. ఈ వికల్పములు పడమటి యురాసియుల్లో లేవు. కానీ మా విశ్లేషణల్లో సహారాకు దక్షిణాన ఉండే ఆధునిక ఆఫ్రికా వాసులకు, నాటూఫులతో ఇతర యురాసియులకంటే దగ్గరి జన్యు సంబంధములున్నాయనడానికి ఆధారాలేమీ లభించలేదు.) in {{Cite journal|last1=Reich|first1=David|last2=Pinhasi|first2=Ron|last3=Patterson|first3=Nick|last4=Hovhannisyan|first4=Nelli A.|last5=Yengo|first5=Loic|last6=Wilson|first6=James F.|last7=Torroni|first7=Antonio|last8=Tönjes|first8=Anke|last9=Stumvoll|first9=Michael|date=August 2016|title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East|journal=Nature|volume=536|issue=7617|pages=419–424|doi=10.1038/nature19310|pmid=27459054|pmc=5003663|issn=1476-4687|bibcode=2016Natur.536..419L}}</ref> ఇది కాక 2013లో నాలుగు సుమేరు అస్థిపంజరాల నుండి సేకరించిన డి.ఎన్.ఎ నమూనాలపై జన్యు విశ్లేషణ పరీక్షలు జరుపగా, వారికీ సింధు నాగరికత వారికీ సారూప్యతలున్నట్లు తెలిసింది. పురాతన [[:en:Indus–Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియా సంబంధాల]] వల్ల ఇది జరిగి ఉండవచ్చు.<ref name="EBA">{{cite journal |last1=Płoszaj |first1=Tomasz |last2=Chaubey |first2=Gyaneshwer |last3=Jędrychowska-Dańska |first3=Krystyna |last4=Tomczyk |first4=Jacek |last5=Witas |first5=Henryk W. |title=mtDNA from the Early Bronze Age to the Roman Period Suggests a Genetic Link between the Indian Subcontinent and Mesopotamian Cradle of Civilization |journal=PLOS ONE |date=11 September 2013 |volume=8 |issue=9 |pages=e73682 |doi=10.1371/journal.pone.0073682 |pmid=24040024 |language=en |issn=1932-6203|pmc=3770703 |bibcode=2013PLoSO...873682W |doi-access=free }}</ref> ఇవికాక సుమేరులలో [[:en:Hurrians|హరియులూ]], ఇంకా [[:en:Urartu|ఉరాట్యుల]] సంతతి కూడా ఉందనడానికీ, తద్వారా వీరు [[:en:Caucasus|కోకసస్]] నుండి వలస వచ్చారనీ చెప్పేందుకు కూడా ఆధారాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Sumerians had connections with the Caucasus|url=https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20210415032734/https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|archive-date=2021-04-15|access-date=|website=|publisher=scientificrussia}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|year=2014|title=Lexical Matches between Sumerian and Hurro-Urartian: Possible Historical Scenarios|url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlj/2014/cdlj2014_004.html|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|publisher=Cuneiform Digital Library Journal}}</ref><ref>{{Cite book|last=|first=|title=The Diversity of the Chechen culture: from historical roots to the present|url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000186004|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|year=2009|publisher=UNESCO|page=14|isbn=978-5-904549-01-5}}</ref> సుమేరులకు ముందు ఈ ప్రాంతములో నివాసమున్న ఆది మానవులని [[:en:Proto-Euphratean language|ప్రోటో-యూఫ్రెటీయన్స్]] లేదా ఉబైడులుగా పిలుస్తారు.<ref name="britannica">{{cite web| url= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/573176/Sumer |title=Sumer (ancient region, Iraq) |publisher= Britannica.com | work=Britannica Online Encyclopedia |accessdate=2012-03-29}}</ref> ఉత్తర మెసొపొటేమియా [[:en:samarra culture|సామర్రా సంస్కృతి]] వారి నుండి వీరు ఉద్భవించారని సిద్ధాంతీకరించారు.<ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=dWuQ70MtnIQC&pg=PA51&dq=samarra+culture#v=snippet&q=%22As%20the%20Samarra%20culture%20spread%20south%2C%20it%20evolved%20into%20the%20Ubaid%20culture%22&f=false | title = Cities, Change, and Conflict: A Political Economy of Urban Life | isbn = 978-0495812227 | author1 = Kleniewski | first1 = Nancy | last2 = Thomas | first2 = Alexander R | date = 2010-03-26}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=tupSM5y9yEkC&pg=PA139&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22cultural%20descendants%20of%20the%20originating%20Samarran%20culture%22&f=false | title = The Near East: Archaeology in the "Cradle of Civilization" | isbn = 978-0415047425 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 1993}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=i7_hcCxJd9AC&pg=PA147&dq=ubaid+samarra#v=snippet&q=%22Ubaid%200%20is%20thus%20clearly%20derived%20from%20the%20earliest%20culture%20to%20move%20into%20lower%20mesopotamia%2C%20the%20Samarra%22&f=false | title = Early Civilizations of the Old World: The Formative Histories of Egypt, the Levant, Mesopotamia, India and China | isbn = 978-0415109765 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 2001}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=zmvNogJO2ZgC&pg=PA505&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22similar%20to%20those%20of%20the%20ubaid%20period%22&f=false | title = A dictionary of archaeology | isbn = 978-0631235835 | author1 = Shaw | first1 = Ian | last2 = Jameson | first2 = Robert | year = 2002}}</ref> సుమేరులు ఎన్నడూ ఉబైడుల గురించి ప్రస్తావించ లేదు కానీ వీరే సుమేర్లోని మొట్టమొదటి నాగరిక శక్తి అని అనేక ఆధునిక పరిశోధకుల అభిప్రాయం. వారు చిత్తడి నేల నుండి నీటిని బయటకు పారించి [[వ్యవసాయం|వ్యవసాయానికి]] అనువుగా మలిచారు, వాణిజ్యం అభివృద్ధి చేసి, [[చేనేత|నేతపనీ]], [[:en:Leather crafting|తోలుపని]], [[లోహక్రియ| లోహపు పని]], [[:en:Masonry|తాపీపనీ]], [[మృణ్మయ పాత్రలు| మృణ్మయకళలలో]] నైపుణ్యం సాధించారు.<ref name="britannica" /> [[File:Enthroned King of Ur.jpg|thumb|upright=1.5|ఇది సుమారు క్రీ.పూ 2600లో చెక్కబడ్డ [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనం]]. ఇందులో పరిచారకుల మధ్యన సింహాసనం పై కూర్చున్న [[:en:Ur|ఉర్]] రాజును మనం చూడవచ్చు. ఇతడు [[:en:Ur-Pabilsag|ఉర్-పబిల్సాగ్]] అయ్యుంటాడని శాస్త్రీయ అంచనా.]] కొంతమంది పరిశోధకులు మాత్రము ప్రోటో-యూఫ్రెటియన్ భాష నుండి సుమేరు భాష వచ్చిందనే సిద్ధాంతముతో విభేదిస్తారు. అలాగే మరొక భాష ప్రభావము సుమేరు భాషపై ఉందనే ([[:en:Substratum (linguistics)|substrate effect]]) సిద్ధాంతముతో కూడా వీరు ఏకీభవించరు. [[వేట|వేటాడటమూ]], [[:en:Fishing|చేపలు పట్టడమూ]] జీవనాధారాలుగా అరేబియా సముద్రానికి [[:en:Eastern Arabia|తూర్పున]] తీర ప్రాంతాల్లోనూ, చిత్తడి నేలల్లోనూ కొందరు జనాలుండేవారు. రెండు వైపులా చదును చేయబడ్డ పనిముట్ల వాడకము వీరి ప్రత్యేకత. వీరి భాషే సుమేరు భాష అని ఈ విభేదించే వర్గాల వారి అభిప్రాయము.<ref>Margarethe Uepermann (2007), "Structuring the Late Stone Age of Southeastern Arabia" (Arabian Archaeology and Epigraphy Arabian Archaeology and Epigraphy Volume 3, Issue 2, pp. 65–109)</ref> చరిత్ర గ్రంథస్తమవ్వడమనే ప్రక్రియ సుమేరు నాగరికత ఏర్పడ్డ చాలా కాలానికి మొదలైంది. తొట్టతొలి లిఖితపూర్వక చరిత్ర [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసీ]] కాలములోనిది (అంటే ఆదివంశపు కాలము). [[:en:Last Glacial Period|మంచు యుగం]] చివరిలో వరదల్లో మునిగిపోక ముందు తూర్పు అరేబియా ప్రాంత (నేటి పర్షియా గల్ఫ్ ప్రాంతం) తీరాన సుమేరులు నివసించేవారని [[:en:Juris Zarins|జురిస్ ౙరిఞ్శ]] అభిప్రాయము.<ref>{{cite journal |last=Hamblin |first=Dora Jane |date=May 1987 |title=Has the Garden of Eden been located at last? |url=http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |format=PDF |journal=Smithsonian Magazine |volume=18 |issue=2 |pages= |doi= |accessdate=8 January 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140109135715/http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |archivedate=9 January 2014 |df= }}</ref> సుమేరు నాగరికత ఉరుక్ కాలం (క్రీ.పూ.4 వ సహస్రాబ్ది) లో ప్రారంభమై, జెమ్డిట్ నస్ర్, ఆది వంశపు కాలాల వరకు కొనసాగింది. క్రీ.పూ. 3 వ సహస్రాబ్దిలో సుమేరు, అకేడు భాషలు ఒకదాని వలన మరొకటి ప్రభావితమయ్యాయి. పదజాలమూ, వ్యాకరణమూ, ఉచ్చారణా వంటి అన్ని అంశాల్లోనూ ఈ పరస్పర ప్రభావాన్ని గమనించవచ్చు. కనుక ఈ రెండు భాషలనూ శ్ప్రాఖ్బుంట్ ({{ill|Sprachbund|en}}-భౌగోళిక దగ్గరితనము కారణంగా పరస్పర ప్రభావానికి గురైన భాషలు)గా చెప్పవచ్చు.<ref name="Deutscher">{{cite book|title=Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation|author=Deutscher, Guy|authorlink=Guy Deutscher (linguist)|publisher=[[Oxford University Press|Oxford University Press US]]|year=2007|isbn=978-0199532223|pages=20–21|url=https://books.google.com/books?id=XFwUxmCdG94C}}</ref> సుమారు క్రీ.పూ 2270లో ([[:en:chronology of the ancient Near East|కురచ కాలవృత్తాంతము ప్రకారము]]) వాయువ్య దిశన అకేడు రాజుల ఆక్రమణ మొదలైంది. క్రమంగా సుమేరు మొత్తాన్నీ వారు స్వాధీనము చేసుకున్నారు. రాజ్యాధికారము సుమేరుల చేతి నుండి అకేడుల చేతిలోకి వచ్చింది. ఈ సమయములో సుమేరు భాష వాడుక తగ్గినప్పటికీ, అది [[:en:sacred language|ధార్మిక భాష]]గా కొనసాగింది. మరల సుమారు క్రీ.పూ. 2100–2000 నాటికి రాజ్యాధికారము సుమేరులైన ఉర్ మూడో రాజవంశము చేతికి వచ్చింది. శతాబ్దము పాటు కొనసాగిన వీరి పాలనలో కూడా అకేడు భాషే వాడుక భాషగా చెలామణీ అయ్యింది.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003">Leick, Gwendolyn (2003), "Mesopotamia, the Invention of the City" (Penguin)</ref> పెర్షియన్ గల్ఫ్ తీరంలోని సుమేరు నగరమైన ఎరిడు, [[:en:List of oldest continuously inhabited cities|ప్రపంచంలోని అతి పురాతన నగరాల్లో]] ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది. ఇక్కడ మూడు వేర్వేరు సంస్కృతుల కలయిక జరిగి ఉండవచ్చు. అవి: # మట్టి ఇటుకల గుడిసెల్లో నివసిస్తూ, నీటిపారుదల మెళకువల పై పట్టు సాధించిన ఉబైడు రైతులు, # నల్ల గుడారాలలో నివసిస్తూ గొర్రెలూ, మేకల మందలను కాచుకుంటూ బతికే సెమిట సంచార జాతీ # చిత్తడి నేలల్లో పూరిళ్ళలో బ్రతికే మత్స్యకారులూ. ఈ మత్స్యకార గుంపే సుమేరుల పూర్వికులయ్యుండొచ్చు<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==పేరు వెనుక చరిత్ర == {{multiple image|perrow=2|total_width=350|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరులు | image1 = Head of Gudea (Metropolitan Museum of Art).jpg | image2 = Saĝ-gíg (cuneiforms).jpg | footer=ఎడమ వైపు: సుమారు క్రీ.పూ 2150లో చెక్కబడ్డ సుమేరు రాజు [[:en:Gudea|గుడియా]] తల. కుడి వైపు: [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడ్డ సాంగ్ గిగ్ (𒊕𒈪). నల్ల తల గలవారు అని దీని అర్థం. ఇది సుమేరులు తమని తాము పిలుచుకున్న పేరు. మొదటిది తలకు పద సంజ్ఞ(తలకు సంకేత చిత్రమైన[[File:Saĝ (linear script, head).jpg|14px]]పదసంజ్ఞగా మారి ఇలా అయ్యింది- [[File:Saĝ (Sumero-Akkadian cuneiform, head).jpg|12px]]), రెండవది నలుపుకూ, రాత్రికీ సంజ్ఞ(సంకేత చిత్రం[[File:Gíg (linear script, night-black).jpg|14px]] నుండి వచ్చిన సంజ్ఞ- [[File:Gíg (Sumero-Akkadian cuneiform, night-black).jpg|12px]]).<ref name="DAF">{{cite book |last1=Foxvog |first1=Daniel A. |title=Elementary Sumerian Glossary |date=2016 |publisher=University of California at Berkeley |page=52 |url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlp/cdlp0003_20160104.pdf}}</ref><ref name="PUSD">{{cite web |title=The Pennsylvania Sumerian Dictionary: saĝgiga[humankind] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e4703.html |website=psd.museum.upenn.edu}}</ref><ref name="IMD">{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |last2=D'I︠A︡konov |first2=Igor' Mik︠h︡aílovich |title=Early Antiquity |date=1991 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14465-8 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JSRAUIYENZoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref name="GF">{{cite book |last1=Feuerstein |first1=Georg |last2=Kak |first2=Subhash |last3=Frawley |first3=David |date=2005 |title=The Search of the Cradle of Civilization: New Light on Ancient India |edition=Second Revised |publisher=Motilal Banarsidass Publishers |isbn=978-81-208-2037-1 |page=117 |url=https://books.google.com/books?id=wNlsRZh3rwgC&pg=PA117 |language=en}}</ref>}} దక్షిణ మెసొపొటేమియాకు చెందిన సెమిటేతర భాషలు మాట్లాడే పురాతన నివాసుల భాషను, వారి తరువాత అక్కడ తూర్పు మెసొపొటేమియాలో స్థిరపడ్డ అకేడులు షుమేరు (𒋗𒈨𒊒-షుమేరు/శుమేరు/చుమేరు)<ref>{{cite web |title=emeĝir [SUMERIAN] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e1283.html |website=The Pennsylvania Sumerian Dictionary |publisher=University of Pennsylvania Museum of Anthropology and Archaeology |access-date=14 July 2021}}</ref> అని పిలిచినందున సుమేరు అనే పదం పుటిందని భావిస్తున్నారు.<ref name="ANE29"/><ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy A. |last2=George |first2=A. R. |last3=Postgate |first3=J. N. |last4=Breckwoldt |first4=Tina |title=A Concise Dictionary of Akkadian |date=2000 |publisher=Otto Harrassowitz Verlag |isbn=978-3-447-04264-2 |page=384 |url=https://books.google.com/books?id=-qIuVCsRb98C&pg=PA384 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Miller |first1=Douglas B. |last2=Shipp |first2=R. Mark |title=An Akkadian Handbook: Paradigms, Helps, Glossary, Logograms, and Sign List |date=1996 |publisher=Eisenbrauns |isbn=978-0-931464-86-7 |page=68 |url=https://books.google.com/books?id=27m3y6MNRzYC&pg=PA68 |language=en}}</ref> సుమేరులు తమ భాషను ఎమెగిర్‌గా పిలుచుకున్నారు. సుమేరులు తమని తాము " సాంగ్ గిగ్/సాంగ్ గిగ్ గా " అని చెప్పుకున్నారు. దీనికి అర్థం "నల్ల-తల గల ప్రజలు."<ref name="ANE29"/><ref>"The origin of the Sumerians is unknown; they described themselves as the 'black-headed people'" {{cite book |last1=Haywood |first1=John |title=The Penguin Historical Atlas of Ancient Civilizations |date=2005 |publisher=Penguin |isbn=978-0-14-101448-7 |page=28 |url=https://books.google.com/books?id=xtjtAAAAMAAJ |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |title=Early Antiquity |date=2013 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14467-2 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JU8pegs94uoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Finer |first1=Samuel Edward |last2=Finer |first2=S. E. |title=The History of Government from the Earliest Times: Ancient monarchies and empires |date=1997 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-820664-4 |page=99 |url=https://books.google.com/books?id=aEziNfjinnMC&pg=PA99 |language=en}}</ref> సుమేరు రాజు షుల్గీ/శుల్గీ/చుల్గీ తనను తాను నాలుగు పావు భాగాలకూ రాజుగా, నల్ల తల గల ప్రజలకు కాపరిగా చెప్పుకున్నాడు.<ref>"I am the king of the four quarters, I am a shepherd, the pastor of the "black-headed people (అనువాదము: నేను నాలుగు పావులకూ రాజును, నేను గొల్లవాడను, నల్ల తలగల జనాలకు కాపరిని"" in {{cite book |last1=Liverani |first1=Mario |title=The Ancient Near East: History, Society and Economy |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-134-75084-9 |page=167 |url=https://books.google.com/books?id=0d1JAgAAQBAJ&pg=PA167 |language=en}}</ref> అకేడ్లు కూడా సుమేరులను అకేడు భాషలో 'నల్ల తల గల వారు' అనే అర్థము వచ్చే 'సల్మాత్ కక్కడీ' అనే పేరుతో పిలిచేవారు.<ref name="PUSD"/><ref name="IMD" /> అలాగే సుమేరులు వారి భూమిని కి- ఎన్-గిర్ ('స్థలం' + 'ప్రభువులు' + 'ప్రముఖులు')గా పిలుచుకున్నారని నాటి శాసనాలను బట్టి తెలుస్తోంది. దీని అర్థం "ఉన్నత ప్రభువుల ప్రదేశం".<ref name="ANE29">"The area in question (the extreme south of Mesopotamia) may now be called Sumer, and its inhabitants Sumerians, although these names are only English approximations of the Akkadian designations; the Sumerians themselves called their land Kengir, their language Emegir, and themselves Sag-giga, "black-headed ones. (అనువాదము: ఇక్కడ చర్చించబడుతున్న ఈ ప్రాంతమును (మెసొపొటేమియా దక్షిణ కొన) ఇక సుమేరని పిలవవచ్చు. అలాగే ఆ ప్రాంతపు వారిని సుమేరులుగా పిలవవచ్చు. ఐతే ఈ పేర్లు నాటి అకేడు పదాలకు అంగ్లీకరణలు మాత్రమే. సుమేరులు తమ ప్రాంతాన్ని కెంగిర్ అనీ, తమ భాషను ఎమెగిర్ అనీ తమను తాము సాంగ్-గిగా, అనగా నల్ల తల గాళ్ళు అనీ పిలుచుకున్నారు)" in {{cite book|title=The Ancient Near East|url=https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall|author1=W. Hallo|author2=W. Simpson|publisher=New York: Harcourt, Brace, Jovanovich|year=1971|page=[https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall/page/29 29]}}</ref><ref>{{cite book |last1=Toorn |first1=Karel van der |last2=Becking |first2=Bob |last3=Horst |first3=Pieter Willem van der |title=Dictionary of Deities and Demons in the Bible |date=1999 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |isbn=978-0-8028-2491-2 |page=32 |url=https://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&pg=PA32 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Edzard |first1=Dietz Otto |title=Sumerian Grammar |date=2003 |publisher=Brill |isbn=978-90-474-0340-1 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=HOx5DwAAQBAJ&pg=PA1 |language=en}}</ref> అకేడు భాషలో ఈ సుమర్ పదము వ్యుత్పత్తి ఏమిటన్నది తెలియదు.<ref name="Nimrod">{{cite journal|title=Nimrod before and after the Bible|author=K. van der Toorn, P.W. van der Horst|journal=The Harvard Theological Review|year=Jan 1990| volume=83| issue=1| pages=1–29|doi=10.1017/S0017816000005502}}</ref> దక్షిణ మెసొపొటేమియాను హిబ్రూలో [[:en:Shinar|షైనార్ (శైనార్)]] అనీ, [[:en:Egyptian language|ఈజిప్టు భాష]]లో సింగ్ర్ అనీ, [[:en:Hittite|హిటైట్‌]]లో షన్హర్(ర) అనీ పిలుస్తారు. ఈ పదాలన్నీ సుమేరు పదంలో మార్పుల వల్ల వచ్చుండొచ్చు.<ref name="Nimrod"/> ==మెసపొటేమియా లోని నగర రాజ్యాలు == {{Further|{{ill|List of cities of the ancient Near East|en}}|{{ill|Geography of Mesopotamia|en}}}} క్రీ.పూ. 4 వ సహస్రాబ్ది ఆఖరుకు సుమేరు అనేక స్వతంత్ర [[:en:city-state|నగర-రాజ్యాల]] సమాహారంగా ఉండేది. సరిహద్దు గుర్తులుగా కాలువలూ, సరిహద్దు రాళ్ళూ ఉండేవి. ప్రతి నగరం మధ్యలో ఆ నగర దేవత లేదా దేవునికి అంకితం చేయబడిన ఒక ఆలయం ఉంటుంది. ఈ నగర-రాజ్యాలూ పూజారి ఐన గవర్నరు ([[:en:Ensi (Sumerian)|ఎన్సీ]]) పాలనలో గానీ లేదా మతపరమైన కార్యకలాపాలతో మమేకవుతూ ఉండే రాజు ([[:en:Lugal|లుగల్]]) పాలనలో గానీ ఉండేవి. {{multiple image|perrow=2|total_width=300|caption_align=center | align = right | direction =vertical | header=అను ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ | image2 = The White Temple 'E at Uruk, 3500-3000 BCE.jpg | image1 = White Temple ziggurat in Uruk.jpg | footer=ఉరుక్‌లో ఉన్న అనూ ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ. పిరమిడ్ ఆకృతిలో కట్టబడ్డ అను ౙిగ్గురత్తు క్రీ.పూ 4000 నాటిది. సుమారు క్రీ.పూ 3500లో దాని పైన తెల్ల గుడి కట్టబడింది.<ref>{{cite book |last1=Crüsemann |first1=Nicola |last2=Ess |first2=Margarete van |last3=Hilgert |first3=Markus |last4=Salje |first4=Beate |last5=Potts |first5=Timothy |title=Uruk: First City of the Ancient World |date=2019 |publisher=Getty Publications |isbn=978-1-60606-444-3 |page=325 |url=https://books.google.com/books?id=muCvDwAAQBAJ&pg=PT325 |language=en}}</ref> [[ఈజిప్టు పిరమిడ్లు|ఈజిప్టు పిరమిడ్లలో]] అత్యంత పురాతనమైనది సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది. వాటి ఆకృతికి ౙిగ్గురత్తులే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.<ref>"The stepped design of the Pyramid of Zoser at Saqqara, the oldest known pyramid along the Nile, suggests that it was borrowed from the Mesopotamian ziggurat concept.(అనువాదము: నైలు నదీ తీరాన అత్యంత పురాతన పిరమిడ్ ఐన సక్కారాలోని జోసర్ పిరమిడ్ యొక్క శ్రేణీకృత నిర్మాణ శైలికి మెసొపొటేమియా ౙిగ్గురత్తుల నిర్మాణ శైలే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.)" in {{cite book |last1=Held |first1=Colbert C. (University of Nebraska)|title=Middle East Patterns, Student Economy Edition: Places, People, and Politics |date=2018 |publisher=Routledge |isbn=978-0-429-96199-1 |page=63 |url=https://books.google.com/books?id=fOlgDwAAQBAJ&pg=PA63 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Samuels |first1=Charlie |title=Ancient Science (Prehistory – A.D. 500): Prehistory-A.D. 500 |date=2010 |publisher=Gareth Stevens Publishing LLLP |isbn=978-1-4339-4137-5 |page=23 |url=https://books.google.com/books?id=0KQCscrPDgUC&pg=PA23 |language=en}}</ref> }} నగర-రాజ్యాలు: * [[:en:Eridu|ఎరిదు]] (టెల్ అబు షహ్రెయిన్) * [[:en:Bad-tibira|బాడ్-టిబిరా]] (బహుశా టెల్ అల్-మడైన్) * [[:en:Larak|లారక్]] <sup>1<sup> * [[:en:Sippar|సిప్పర్]] (టెల్ అబూ హబ్బహ్) * [[:en:Shuruppak|షురుపక్]] (టెల్ ఫారా) పై 5 నగరాలు జలప్రళయానికి ముందు అధికార కేంద్రాలుగా ఉండేవనీ, జలప్రళయము తరువాత ఆదివంశపు కాలము మొదలైందనీ సుమేరులు నమ్మేవారు. ఇతర ప్రధాన నగర-రాజ్యాలు: * ఉరుక్ (వార్క) * కిష్ (టెల్ ఉహీమిర్, ఇన్గార్రా) * ఉర్ (టెల్ అల్ ముకయార్) * నిప్పూర్ (అఫాక్) * లగష్ (టెల్ అల్ హిబా) * గిర్సు (టెల్లో లేదా టెలోహ్) * ఉమ్మా (టెల్ జోఖా) * హమాౙీ <sup>1<sup> * అడాబ్ (టెల్ బిస్మాయ) * మారి (టెల్ హరిరి) <sup>2<sup> * అక్షక్ <sup>1<sup> * అక్కాడ్ <sup>1<sup> * ఇసిన్ (ఇషాన్ అల్-బహ్రియాత్) * లార్సా ({{sup|1}}సంబంధిత ఆధునిక ప్రదేశము తెలియరాలేదు)<br> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) చిన్న నగరాలు (దక్షిణము నుండి ఉత్తరము వరకు వరసక్రమములో): * కురా (టెల్ అల్ లాహ్మ్) * జబాలా (టెల్ ఇబ్జీఖ్కు) * కిసుర్రా (టెల్ అబు హతాబ్) * మరాడ్ (టెల్ వన్నత్ ఎస్-సడుం) * డిల్బాట్ (టెల్ ఎడ్-దెలిం) * బోర్సిప్ప (బీర్స్ నిమ్రుడ్) * కుతః (ఇబ్రాహీం చెప్పండి) * డెర్ (అల్-బద్ర) * ఎష్నన్న (టెల్ అస్మార్) * నగర్ (టెల్ బ్రాక్) <sup>2<sup> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) ఆగేడ్‌కు నైరుతి వైపున 330 కి.మీ (205 మైళ్ళ) దూరములో మారీ నగరము ఉండేది. ఇదీనూ, మారుమూల నగరమైన నగర్‌ను మినహాయిస్తే మిగిలిన నగరాలన్నీ బాగ్దాదుకు దక్షిణాన ఉన్న యూఫ్రేటీసు-టైగ్రిసు సారవంత మైదానంలో ఉన్నాయి. వీటి ప్రస్తుత పేర్లు బాబిల్, దియాలా, వాసిట్, దిహ ఖర్, బస్రా, అల్ ముత్తానా, అల్-ఖాడిసియ్యా (ఇరాక్ గవర్నరేట్స్). ==చరిత్ర విభజన== {{main|[[:en:History of Sumer|సుమేరు చరిత్ర]]}} [[File:Portrait of a Sumerian prisoner on a victory stele of Sargon of Akkad.jpg|thumb|[[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను మహావీరుడి]] విజయఫలకంపైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీ బొమ్మ. సుమారు క్రీ.పూ 2300లో చెక్కబడ్డ ఈ ఫలకం ఇప్పుడు [[లౌవ్రే మ్యూజియం|లూవ సంగ్రహశాల]]లో ఉంది.<ref name="ArchaeologyofElam">{{cite book |last1=Potts |first1=D. T. |title=The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State |date=1999 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-56496-0 |page=104 |url=https://books.google.com/books?id=mc4cfzkRVj4C&pg=PA104 }}</ref> ఖైదీల యొక్క కేశాలంకరణ సుమేరుల శైలిలో ఉంది (నెత్తి మీద ఉంగరాల జుట్టూ, పక్కలన కురచ వెంట్రుకలూ). ఈ శైలి ఉర్ కేతనం పైన కూడా కనిపిస్తుంది.<ref name="TwoSteles">{{cite journal |last1=Nigro |first1=Lorenzo |title=The Two Steles of Sargon: Iconology and Visual Propaganda at the Beginning of Royal Akkadian Relief |journal=Iraq |volume=60 |date=1998 |pages=85–102 |publisher=British Institute for the Study of Iraq |doi=10.2307/4200454 |jstor=4200454 }}</ref>]] [[File:Mesopotamia male worshiper 2750-2600 B.C.jpg|thumb|టెల్ అస్మార్‌లోని ఈ విగ్రహం దేవునికి సమర్పణగా ఇచ్చినది. ఇది క్రీ.పూ 2750–2600 కాలానికి చెందినది.]] చరిత్రపూర్వ ఉబైడు, ఉరుక్ కాలాలలో సుమేరు నగర-రాజ్యాలు అధికారంలోకి వచ్చాయి. సుమేరు లిఖితచరిత్ర క్రీ.పూ. 27 వ శతాబ్దం నుండి మొదలైంది. అయితే మూడవ ఆదివంశపు కాలం వరకు అనగా సుమారు క్రీ.పూ 23 వ శతాబ్దం వరకు చరిత్ర అస్పష్టంగానే ఉంది. ఆ తరువాత నుండి శాసనాలకు ఆధునిక కాలములో పరిష్కరింపబడ్డ సుమేరు లిపి వాడబడింది. క్రీ.పూ. 23 వ శతాబ్దిలో అకేడు సామ్రాజ్య పాలనలో మొదటిసారిగా మెసొపొటేమియా మొత్తం ఒక్క త్రాటి పైకి తీసుకురాబడింది. అలాగే గూట్య కాలం తరువాత మూడవ ఉర్ రాజ్యము ఇలాగే మెసొపొటెమియా ఉత్తర, దక్షిణ భాగాలను ఏకము చేసింది. క్రీ.పూ.2వ సహస్రాబ్దిలో అమోరీయుల దండయాత్రలతో ఈ సామ్రాజ్యము పడిపోయింది. ఆ తరువాత క్రీ.పూ. 1700 వరకు అమోరీయుల "ఇసిన్ రాజవంశం" కొనసాగింది. మెసొపొటేమియా బాబిలోనియ పాలనలో సమైక్యంగా ఉన్న కాలములో, అనగా క్రీ.పూ. 1700 వరకు, కూడా అమొరీయ ఇసిన్ రాజవంశము మిగిలి ఉంది. సుమేరులు చివరకు అకేడు (అస్సీర-బాబిలోనియ) జనాభాలో కలిసిపోయారు.{{Citation needed|date=October 2017}} * ఉబైడు కాలం: క్రీ.పూ. 6500–4100 (మట్టిపాత్రల కొత్తరాతియుగం నుండి తామ్రశిలా యుగము వరకు) * ఉరుక్ కాలవ్యవధి: క్రీ.పూ. 4100–2900 (చివరి తామ్రశిలా యుగము నుండి మొదటి కంచు యుగం I వరకు) ** ఉరుక్ XIV–V : క్రీ.పూ. 4100–3300 ** ఉరుక్ IV కాలం: క్రీ.పూ. 3300–3100 ** జెమ్డిట్ నస్ర్ కాలం (ఉరుక్ III ): 3100–2900 క్రీ.పూ * ఆదివంశపు కాలం (మొదటి కంచు యుగము II–IV) ** మొదటి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2900–2800 ** రెండవ ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2800–2600 (గిల్గమేష్) ** మూడవ ఎ ఆదివంశపు కాలం: 2600–2500 ** మూడవ బి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2500–2334 * అకేడు సామ్రాజ్య కాలం: సుమారు క్రీ.పూ 2334–2218 (సర్గోన్) * గూట్యపు కాలం: క్రీ.పూ. 2218–2047 (ప్రారంభ నాలుగవ కాంస్య యుగం) * మూడవ ఉర్ కాలం: క్రీ.పూ. 2047–1940. [[File:Samarra bowl.jpg|thumb|బెర్లిన్‌లోని పర్గమన్ సంగ్రహశాలలోనున్న సామర్రా పాత్ర. పాత్రకు మధ్యన ఉన్న స్వస్తికం పునర్నిర్మాణము ద్వారా చేర్చబడింది.<ref> Stanley A. Freed, ''Research Pitfalls as a Result of the Restoration of Museum Specimens'', Annals of the New York Academy of Sciences, Volume 376, The Research Potential of Anthropological Museum Collections pp. 229–245, December 1981.</ref>]] ==ఉబైడు కాలం == {{main|[[:en:Ubaid period|ఉబైడు కాలం]]}} [[Image:Frieze-group-3-example1.jpg|thumb|right|ఉబైడు కాలం నాటి మృణ్మయ పాత్ర]] చక్కటి చిత్రాలతో అలంకరింపబడి, విలక్షణ శైలిలో తయారు చేయబడ్డ, మృణ్మయ పాత్రలు ఈ కాలములో మనకి కనిపించే ప్రముఖ అంశము. ఉబైడు కాలములో ఈ కుమ్మర శైలి మెసొపొటేమియా, పెర్షియన్ గల్ఫ్ ప్రాంతాల్లో ప్రాచుర్యంలో ఉండేది. అత్యంత పురాతన మానవ నివాసాలు [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ ఎల్ ఒఎలీ]]లో ఉన్నట్లుగా ఆధారాలు ఉన్నాయి. ఐతే ఉబైడు కాలానికంటే చాలా ముందు నుండే దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని పరిస్థితులూ, వాతావరణమూ మానవ నివాసానికి అనుకూలంగా ఉండేవి. కనుక ఇప్పటికింకా కనుగొనని మరింత పురాతన నివాస స్థలాలు ఉండే అవకాశము మెండుగా ఉంది. ఈ ఉబైడు కాలపు సంస్కృతిని పరిశీలిస్తే, ఈ సంస్కృతి ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సామర్రపు సంస్కృతి ప్రభావముతో ఏర్పడినట్లుగా అనిపిస్తుంది. ఈ కాలపు తరువాతిదైన ఉరుక్ కాలము వారిని సుమేరులుగా గుర్తించారు. ఉరుక్ కాలపు వారు ఉబైడు కాలపు ప్రజల తరువాతి తరాలా లేక వారు వేరే సంస్కృతికి చెందినవారా అన్నది తెలియదు. ఉబైడు కాలములో ముఖ్య రాజకీయ, సాంస్కృతిక కేంద్రముగా ఎరీడు ఉండేది. నాగరిక జ్ఞానాన్ని ([[:en:Me (mythology)| మీ]]) ఎరీడు గ్రామ దైవమూ, జ్ఞానానికి ప్రతీక ఐన [[:en:Enki|ఎంకీ]], ఉరుక్ గ్రామ దేవతా, ప్రేమకూ యుద్ధానికీ ప్రతీక ఐన [[:en:Inanna|ఇనానా]]కు ఇచ్చే కథ, బహుశా ఎరీడు ప్రాభవము తగ్గి ఉరుక్ వైభవము యొక్క ఆరంభాన్ని సూచిస్తుండవచ్చు.<ref name=WolksteinKramer1983>{{cite book|last1=Wolkstein|first1=Diane|last2=Kramer|first2=Samuel Noah|title=Inanna: Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer|url=https://archive.org/details/inannaqueenofhea00wolk|date=1983|publisher=Harper & Row|location=New York|isbn=978-0060147136}}</ref>{{rp|174}} ==ఉరుక్ కాలం == ఉబైడు కాలములో కుమ్మర పరిశ్రమ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. నెమ్మదిగా కదిలే [[కుమ్మరి చక్రం|కుమ్మరి చక్రాల]]తో పాత్రలను తయారు చేసీ, వాటిని అందమైన చిత్రాలతో అలంకరించేవారు. క్రమంగా ఈ పాత్రలు, వేగంగా కదిలే చక్రాలపై నిపుణుల చేత భారీ మొత్తములో ఉత్పత్తి చేయబడ్డాయి. ఈ పాత్రలకు అలంకరణలుండేవి కాదు. ఈ కుమ్మర పరిశ్రమ విధానాల్లో వచ్చిన మార్పే ఉరుక్ కాలానికీ, ఉబైడు కాలనికీ మధ్య ప్రముఖ వ్యత్యాసము. <ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=gnpyREWsfG0C&pg=PA353#v=onepage&q&f=false|title= Upon this Foundation: The N̜baid Reconsidered : Proceedings from the U̜baid Symposium, Elsinore, May 30th-June 1st 1988|author1=Elizabeth F. Henrickson |author2=Ingolf Thuesen |author3=I. Thuesen |page= 353|year= 1989|isbn= 978-8772890708}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=fhMTRcUm9WsC&pg=PA31#v=onepage&q&f=false|title= The Invention of Cuneiform: Writing in Sumer|author= Jean-Jacques Glassner|page= 31|year= 2003|isbn= 978-0801873898}}</ref> {{multiple image | perrow = 2 | total_width = 250 | caption_align = center | align = left | direction = vertical | header = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజు (మతాధికారి) | image1 = Yale University. Uruk period priest-king.jpg | caption1 = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజూ, అతని శిష్యుడూ. సుమారు క్రీ.పూ 3200 నాటి చిత్రం | image2 = Uruk King priest feeding the sacred herd.jpg | caption2 = క్రీ.పూ 3100 నాటి ఉరుక్ కాలపు ముద్ర. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది. }} ఉరుక్ కాలంలో (సుమారుగా 4100-2900 క్రీ.పూ.) దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని నదులూ, కాలువల గుండా పెద్ద మొత్తంలో వ్యాపార సరుకుల రవాణా జరిగేది. ఈ వ్యాపారాలు పెద్ద, పెద్ద పట్టణాల ఆవిర్భావానికి తోడ్పడ్డాయి. నగర-సామ్రాజ్యాల వలె ఈ నగరాల నడిబొడ్డున కూడా ఒక ఆలయము ఉండేది. 10,000కు పైగా జనాభా కల ఈ నగరాల్లో [[:en:Social stratification|అన్ని సామాజిక వర్గాలకు చెందిన ప్రజలూ]] ఉండేవారు. ఈ నగరాల్లో కేంద్రీకృత పాలనా యంత్రాంగము ఉండేది. ఈ యంత్రాంగము నగర నిర్వహణ కొరకు వివిధ శాఖల్లో సిబ్బంది నియామకాలు జరిపేది. ఉరుక్ కాలంలోనే పర్వతదేశం నుండి పట్టుబడ్డ వారిని [[:en:Slavery in antiquity|బానిస కార్మికులు]]గా ఉపయోగించుకోవడం ప్రారంభం అయింది. పురాతన గ్రంథాలలో ఈ పట్టుబడ్డ బానిసలతో పనులు చేయించారనడానికి తగినన్ని సాక్ష్యాధారాలున్నాయి. [[టర్కీ]]లోని [[:en:Taurus Mountains|టౌరసు పర్వతాల]] నుండి పశ్చిమాన [[మధ్యధరా సముద్రం|మధ్యధరా సముద్రమూ]], తూర్పున [[ఇరాన్|ఇరాను]] వరకు ఉరుక్ నాగరికతకు చెందిన గుర్తులూ, కాలనీలు కనుగొనబడ్డాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005">[[Guillermo Algaze|Algaze, Guillermo]] (2005). ''[[iarchive:urukworldsystemd0000alga|The Uruk World System: The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamian Civilization]]'', Second Edition, University of Chicago Press.</ref>{{Rp|2–3}} ఉరుక్ కాలంనాటి నాగరికత పరిసర ప్రాంతాలలో ఉన్న ప్రజల మీద ప్రభావం చూపించింది. సుమేరు వ్యాపారస్తులూ, ద్వారా సుమేరు సంస్కృతి ఈ చుట్టుపక్కల జనాలకు పరిచయమైంది. ఫలితంగా వీరు కూడా క్రమంగా ఇదే తరహాలో ఉన్న వారి స్వంత ఆర్థికవ్యస్థను, సంస్కృతులను అభివృద్ధి చేసుకున్నారు (ఉదా: [[:en:Tell Brak|టెల్ బ్రాక్]]). దీనితో సుమేరు నగరాలు సుదూర కాలనీలను సైనిక బలగముతో తమ గుప్పిట్లో ఉంచుకోలేకపోయాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005"/> ఉరుక్ కాలంలో సుమేరు నగరాల పాలనావ్యవస్థ [[:en:Theocracy|మతరాజ్యవ్యవస్థ]] అయ్యి ఉండి, మతాధికారి (పురోహిత రాజు) పాలనలో ఉండుండవచ్చు. ఈ విధానములో నగరములోని మందిరము, పురుషులూ, మహిళలతో కూడుకుని ఉండే ఒక పెద్దల మండలి ఆధీనములో ఉండేది. ప్రతీ మండలికీ అధ్యక్షునిగా ఒక మతాధికారి (ఎస్సి) ఉండేవారు. ఈ మతాధికారి నేతృత్వములో మండలి నగరపాలన చేసేది. నగర దైవము పురుషుడైతే మహిళా, స్త్రీ ఐతే పురుషుడూ, మతాధికారులుగా ఉండేవారు.<ref name=Jacobsen>Jacobsen, Thorkild (Ed) (1939),"The Sumerian King List" (Oriental Institute of the University of Chicago; Assyriological Studies, No. 11., 1939)</ref> ఈ రాజకీయ నిర్మాణం ఆధారంగానే తరువాతి కాలములో సుమేరు [[:en:pantheon|దేవగణము]] రూపుదిద్దుకుని ఉండవచ్చు. ఉరుక్ కాలంలో యుద్ధాలు, సుశిక్షితులైన సైనిక బలగమూ ఉన్నాయనడానికి పెద్దగా ఆధారాలు లేవు. పట్టణాలకు కూడా సాధారణంగా ప్రకారాలు ఉండేవి కాదు. ఈ కాలములో ఉరుక్ ప్రపంచంలోనే అత్యంత పట్టణీకరణ గల నగరముగా అవతరించింది. నగర జనాభా సంఖ్య మొదటిసారి 50,000ను దాటింది. పురాతన సుమేరు రాజ జాబితాలో ఈ కాలములోని అనేక ప్రముఖ నగరాలను పాలించిన రాజవంశాల పేర్లు ఉన్నాయి. ఈ మొదటి దఫాలో ఉన్న రాజులందరూ జలప్రళయం సంభవించే ముందు ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించినట్లు చెప్పబడింది. వీరు కాల్పనిక వ్యక్తులు అయ్యుండవచ్చు. ప్రసిద్ధ పౌరాణిక వ్యక్తులైన [[:en:Alulim|ఆల్యులిమ్]], [[:en:Dumuzid|డూమిౙిడ్]] వంటివాళ్ళ పేర్లు కూడా ఈ దఫాలో ఉన్నాయి.<ref name=Jacobsen/> 9000–5000 ఏళ్ళ క్రితము భూమిపై వెచ్చటి, తేమపూరిత వాతావరణము ఏర్పడింది. దీన్ని హోలోసీన్ క్లైమాటిక్ ఆప్టిమమ్‌గా ({{ill|Holocene climatic optimum|en}}) వ్యవహరిస్తారు. ఈ వాతావరణము పోయి, భూమిపై పొడి వాతావరణము ఏర్పడ్డ చర్యను పియొర ఆసిలేషన్ ({{ill|Piora Oscillation|en}}) అంటారు. పియొర ఆసిలేషన్ సుమారు క్రీ.పూ 3200–2900 మధ్యకాలంలో జరిగింది. సరిగ్గా ఈ పియొర ఆసిలేషన్ సమయానికే ఉరుక్ కాలము ముగిసింది.<ref>Lamb, Hubert H. (1995). Climate, History, and the Modern World. London: Routledge. {{ISBN|0415127351}}</ref> ==ఆది వంశపు కాలం == {{Main|[[:en:Early Dynastic Period (Mesopotamia)|ఆది వంశపు కాలం]]|[[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశం]]}} [[File:Meskalamdug helmet British Museum electrotype copy original is in the Iraq Museum, Bagdad.jpg|thumb|క్రీ.పూ 26వ శతాబ్దం నాటి బంగారు శిరస్త్రాణం. ఇది [[:en:Meskalamdug|మిస్కలమ్డగ్‌]] అనే రాజుది. ఇతడు [[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశపు]] వ్యవస్థాపకుడు అయ్యుండొచ్చు.]] క్రీ.పూ. 2900తో పెద్దల మండలి పాలనావిధానము పోయి, సుమేరులో రాచరికము మొదలైంది. దీనితో పాలనావ్యవహారాల్లో మతానికున్న ప్రాముఖ్యత తగ్గింది.<ref>Jacobsen, Thorkild (1976), "The Harps that Once...; Sumerian Poetry in Translation" and "Treasures of Darkness: a history of Mesopotamian Religion"</ref> రాజును సుమేరు భాషలో లూగల్ (లు = మనిషి, గాల్ = గొప్ప) గా వ్యవహరించేవారు. ఈ కాలపు రాజులలో, సుమేరు సంప్రదాయాలలో పితృసమాన గౌరవము కల, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్]], [[:en:Lugalbanda|లుగల్బాండ]], [[గిల్గమేష్]] వంటి ప్రముఖులు కూడా ఉన్నారు. వీరి పాలన సంకేత చిత్రాల లిపి నుండి ఇప్పుడు మనము చదవగలిగే అక్షర చిహ్నాల లిపి అభివృద్ధికి కొన్ని శతాబ్దాల ముందు, అనగా కీ.పూ.2900లో నడిచింది. ఈ సమయములో సుమేరు సాంస్కృతిక కేంద్రముగా దక్షిణ మెసొపొటేమియా ఉన్నప్పటికీ, పాలకులు తమ రాజ్యాలను పొరుగు ప్రాంతాలకు విస్తరింపజేయడముతో, అక్కడి సెమిట వాసులు సుమేరు సంస్కృతిని చాలా వరకు తమ ఆచార వ్యవహారాల్లో భాగము చేసుకున్నారు. సుమేరు రాజ జాబితాలో ఉన్నవారిలో, వీరగాథల్లో ప్రస్తావించబడ్డ మొదటి రాజు [[:en:Etana|ఎథనా]]. ఇతడు [[:en:Kish (Sumer)|కిషు]] మొదటి రాజవంశంలో 13 వ రాజు. పురావస్తు పరిశోధనల ఆధారంగా ధ్రువీకరింపబడిన వాళ్ళలో అత్యంత పురతనమైనవాడు కిషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసి]]. ఇతడి పేరూ [[:en:Epic of Gilgamesh|గిల్గమేష్ పురాణకావ్యంలో]] కూడా పేర్కొనబడింది. ఈ విషయాన్ని ఆధారము చేసుకుని, గిల్గమేష్ కూడా చారిత్రాక ఉరుక్ రాజు అనే ప్రతిపాదన చేయబడింది. ఈ కాలములో యుద్ధాలు పెరిగాయి. ఈ మార్పు గిల్గమేషు కావ్యములో కూడా ప్రతిబింబిస్తుంది. నగరాల విస్తీర్ణము పెరిగీ, రక్షణగా ప్రాకారాలు నిర్మించబడ్డాయి. ప్రాకారాల పరిమాణం అధికరించబడింది. దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని ప్రాకారాలు లేని పల్లెలు కనుమరుగైపోయాయి. (ఎన్మర్కర్, గిల్గమేషులిరువురూ కూడా ఉరుక్ పట్టణానికి ప్రకారాలు నిర్మించినట్లు గాథల్లో చెప్పబడింది.)<ref>George, Andrew (Translator)(2003), "The Epic of Gilgamesh" (Penguin Classics)</ref>. ====లగాషు మొదటి రాజవంశం ==== [[File:Stele of Vultures detail 02.jpg|thumb|left|[[:en:Eannatum|ఎన్నాటుము]] [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఒక ముక్క]] {{Main|[[:en:Lagash|లగాషు]]}} లగాషు రాజవంశాన్ని (సుమారు క్రీ.పూ. 2500–2270) రాజుల జాబితాలో పేర్కొననప్పటికీ అనేక ముఖ్యమైన స్మారక కట్టడాలూ, పురావస్తు పరిశోధనా ఫలితాల ద్వారా ఆ వంశపు ఉనికి ధ్రువీకరించబడింది. కొంతకాలం మాత్రమే ఉనికిలో ఉన్నప్పటికీ చరిత్రకు తెలిసిన మొట్టమొదటి చక్రవర్తులలో ఒకరుగా లాఘాషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Eannatum|ఎన్నాటం]] ప్రత్యేకత సంతరించుకున్నాడు. ఇతడు కిష్, ఉరుక్, [[:en:Ur|ఉర్]], [[:en:Larsa|లార్సా]]లతో సహా మొత్తం సుమేరును ఆక్రమించి తన సామ్రాజ్యములో కలుపుకున్నాడు. అలాగే లగషు చిరకాల ప్రత్యర్థి ఐన [[:en:Umma|ఉమ్మా]]ను తన సామంత రాజ్యంగా మార్చాడు. అంతేకాక ఆయన రాజ్యం [[:en:Elam|ఈలం]], పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతాలకు కూడా విస్తరించి ఉండేది. అందరినీ భయభ్రాంతులను చేసి అదుపులో పెట్టడమే ఆయన విధానమని అనిపిస్తుంది.<ref name=roux1993>{{cite book |last=Roux |first=Georges |authorlink=Georges Roux (assyriologist) |year=1993 |title=Ancient Iraq |url=https://archive.org/details/ancientiraq00roux |location= Harmondsworth |publisher=Penguin |isbn=978-0140125238}}</ref> అతని [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఖండఖండాలుగా నరికిన ప్రత్యర్థుల శరీరాలను రాబందులు పీక్కు తింటున్నట్లు చెక్కబడింది. అతను మరణంచిన కొద్దికాలానికే ఆ సామ్రాజ్యం చిన్నాభిన్నమైపోయింది. తరువాత ఉమా మతాధికారి-రాజు [[:en:Lugal-Zage-Si|లాగాల్-జాగే-సి]] ఉరుక్‌ను జయించడంతో లగషు రాజవంశ వైభవము మగిసింది. ఉరుక్ అతని రాజధానిగా మారింది. తరువాత ఆయన పర్షియన్ గల్ఫు నుండి మధ్యధరా వరకు విస్తరించి ఉన్న సామ్రాజ్యాన్ని పాలించాడు. అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను]] అధికారములోకి రావడానికి ముందు ఉన్న సుమేరు జాతి రాజులలో ఇతను చివరివాడు.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==అకేడు సామ్రాజ్యం == {{Main|[[:en:Akkadian Empire|అకేడు సామ్రాజ్యం]]}} [[File:Prisoners on the victory stele of an Akkadian king circa 2300 BCE Louvre Museum Sb 3.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2300 నాటి అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను]] విజయఫలకం పైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీలు.<ref name="ArchaeologyofElam" /><ref name="TwoSteles" /> లూవ సంగ్రహశాలలోనిది]] అకేడు సామ్రాజ్యము క్రీ.పూ. 2234–2154 మధ్య కాలములో నడిచింది. [[:en:తూర్పు సెమిటపు]] అకేడు భాష కిషు రాజుల పేర్లు వ్రాయడానికి, మొదటిసారి క్రీ.పూ. 2800లో, వాడబడింది.<ref name=roux1993/> ఈ భాషలోనే ఆ పేర్లు తదుపరి రాజ జాబితాలలో కూడా వ్రాయబడ్డాయి. పూర్తిగా ప్రాచీన అకేడు భాషలో వ్రాసిన రచనలు క్రీ.పూ.2500 నుండి ఉన్నాయి. సర్గోను మహావీరుడి (క్రీస్తుపూర్వం 2270-2215) పాలనలో ప్రాచీన అకేడు భాష వాడకము శిఖరాగ్రమును చేరుకుంది. అయినప్పటికీ పరిపాలనా కార్యకలాపాలకు సంబంధించిన ఫలకాలను వ్రాయడానికి రాయసగాళ్ళు సుమేరు భాషనే ఎక్కువ వాడేవారు. అకేడు, సుమేరు భాషలు రెండూ కూడా సుమారు వెయ్యి సంవత్సరాల వరకు వాడుక భాషలుగా ఉన్నాయి. కానీ క్రీ.పూ. 1800 నాటికి సుమేరు భాష ప్రధానంగా పండితులకూ, వ్రాయసగాళ్ళకూ మాత్రమే తెలిసిన గ్రాంథిక భాషగా మారింది. సర్గోనుకు ముందూ, తరువాతి కాలాలను పోల్చి చూస్తే చారిత్రక పరిస్థితుల్లో పెద్దగా అసంబద్ధత లేదనీ, సెమిటులూ, సుమేరుల మధ్య కలహాలకు, చరిత్రాకారులు ఆ కలహము చూపిన ప్రభావము కంటే ఎక్కువ ప్రాధాన్యత ఇస్తున్నారని థార్కిద్ద్ జాకబ్సెన్‌ వాదించాడు.<ref>''Toward the Image of Tammuz and Other Essays on Mesopotamian History and Culture'' by T. Jacobsen</ref> ఐతే, సర్గోను ఆక్రమించుకున్న ఈలము భాగాలలో కొంతకాలం అకేడు భాష అక్కడి వారిపై రుద్దబడిందనడానికి తిరుగులేని ఆధారాలున్నాయి. ==గూట్యపు కాలం == క్రీ.పూ. 2083–2050 (స్వల్పకాలం ఉనికిలో ఉంది). ====లగాషు 2 వ రాజవంశం ==== [[File:Gudea of Lagash Girsu.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా. ఇతనివి అనేక ప్రతిమలు మనకు దొరికాయి.]] [[File:Ur-Ningirsu ruler of Lagash portrait circa 2110 BCE.jpg|thumb|right|గుడియా కుమారుడు ఉర్-నింగిర్సూ ప్రతిమ. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Head Gudea Louvre AO13.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా]] క్రీ.పూ. 2093–2046 (స్వల్పకాల చరిత్ర) క్రీ.పూ. 2093-2046 (స్వల్పకాలం)గూట్యుల చేతిలో అకేడు సామ్రాజ్యం పతనమైన తరువాత సుమేరు జాతి పాలకుడైన లాఘాషుకు చెందిన గుడియా ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్నాడు. తమకి తాము దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకునే సార్గోనిక రాజుల విధానాన్ని ఇతడు కూడా కొనసాగించాడు. మునుపటి లాగాషు రాజవంశీకుల వలె గుడియా ఇంకా ఆయన వారసులు కూడా కళలకు ప్రోత్సాహం అందించడముతో, వీరి కాలానికి చెందిన అనేక కళాఖండాలూ, ఉత్పత్తులూ పెద్ద సంఖ్యలో పురావస్తు పరిశోధనల్లో లభ్యమయ్యాయి. ==మూడవ ఉర్ కాలం== [[File:Ziggurat of ur.jpg|thumb|left|ఇరాక్‌లోని నాస్రీయాహ్ దగ్గరున్న ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]] క్రీ.పూ. 2047-1940 (స్వల్పకాల చరిత్ర) తరువాత, ఉర్ యొక్క 3 వ రాజవంశస్తులైన ఉర్-నమ్ము, అతని వారసుడు షుల్గీలు సుమేరును పాలించారు. వీరి సామ్రాజ్యము దక్షిణ అస్సీరియా వరకు విస్తరించి ఉండేది. ఇందుమూలాన ఇంతకు ముందు కొందరు చరిత్రకారులు, ఈ కాలానికి సుమేరు పునరుజ్జీవ కాలమని తప్పుడు పేరు ఇచ్చారు.<ref>{{Cite book|last=Cooper|first=Jerrold S.|url=https://www.worldcat.org/oclc/944087535|title=Problems of canonicity and identity formation in ancient Egypt and Mesopotamia|date=2016|others=Kim Ryholt, Gojko Barjamovic, Københavns universitet, Denmark) Problems of Canonicity and Identity Formation in Ancient Egypt and Mesopotamia (2010 : Copenhagen, Denmark) Literature and Identity Formation (2010 : Copenhagen|isbn=978-87-635-4372-9|location=Copenhagen|pages=1–18|chapter=Sumerian literature and Sumerian identity|oclc=944087535}}</ref> ఎందుకంటే అప్పటికే ఈ ప్రాంతంలో సుమేరు కంటే సెమిట సంస్కృతులే ఎక్కువ ఉన్నాయి. అస్సీరియా, తదితర ప్రాంతాల్లో అకేడ్ల జనాభా పెరగడమే కాక సెమిటులైన మార్టులు (అమొరులు) అనేక దఫాల్లో ఇక్కడికి వలస వచ్చారు. వీరు దక్షిణప్రాంతంలో ఇసిన్, లార్సా, ఎష్నున్న మరి కొంతకాలం తర్వాత బాబిలోనియా వంటి స్థానిక రాజ్యాలను స్థాపించారు. క్రీ.పూ. 21వ శతాబ్దిలో ఉత్తర భాగములో పురాతన అస్సిరియా సామ్రాజ్యము వలె దక్షిణాన బాబిలోనియా సామ్రాజ్యము కూడా కొంత కాలము ప్రధాన శక్తిగా నిలబడింది. మధ్యయుగములో లాటిను భాషలాగే, శరాకార లిపి వాడుకలో ఉన్నంత కాలము సుమేరు భాష బాబిలోనియా, ఇంకా అస్సీరియా పాఠశాలల్లో ధార్మిక భాషగా నేర్పబడేది. ==పతనం == ఈ కాలములో దక్షిణ మెసొపొటేమియా నుండి ప్రజలు ఉత్తరభాగానికి అధిక సంఖ్యలలో వలసవెళ్ళడం జరిగింది. మట్టిలో క్రమంగా పెరుగుతున్న లవణీయత కారణంగా సుమేరు భూముల వ్యవసాయ ఉత్పాదకత తగ్గుముఖం పట్టింది. ఈ ప్రాంతంలో ముందునుండే మట్టి లవణీయత ప్రధాన సమస్యగా గుర్తించబడింది.<ref>{{cite journal|last=Jacobsen T |first=Adams RM. |year=1958 |title=Salt and Silt in Ancient Mesopotamian Agriculture: Progressive changes in soil salinity and sedimentation contributed to the breakup of past civilizations. |url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.128.3334.1251|journal=Science |doi= 10.1126/science.128.3334.1251 |volume= 128| pages=1251–8|issue=3334}}.</ref> పేలవమైన డ్రైనేజ్ కారణంగా వ్యవసాయ భూముల్లో నీరు నిలబడిపోయేది. అక్కడి పొడి వాతావరణములో ఈ నీరు ఆవిరవగా, నీటిలోని లవణాలు నేలలో మిగిలిపోయి, క్రమంగా భూలవణీయత పెరగసాగింది. అకేడు సామ్రాజ్య కాలమూ, తదుపరి ఉర్ మూడవ వంశపు కాలాలలో గోధుమల పంట వేయడము నుండి లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలపంట సాగుకు రైతులు మారారు. కానీ అది ప్రజలకు తగినంత ఆహారం అందించ లేదు. దీనివలన క్రీ.పూ 2100 నుండి క్రీ.పూ. 1700 మధ్యలో ఈ ప్రాంతంలో జనాభా దాదాపు ఐదింట మూడు వంతులు తగ్గిందని అంచనా.<ref>{{cite journal|last=Thompson |first=William R. |year=2004 |title=Complexity, Diminishing Marginal Returns and Serial Mesopotamian Fragmentation |journal=Journal of World Systems Research |url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |format=PDF |doi=10.5195/jwsr.2004.288 |volume=10 |pages=612–652 |issue=3 |url-status=unfit |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120219134627/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |archivedate=February 19, 2012 }}</ref> దీనితో అకేడు భాష మాట్లాడే ప్రాంతాల్లో జనాభా పెరిగి, సుమేరు భాష ప్రధానంగా ఉన్న ప్రాంతాలలో జనాభా గణనీయముగా తగ్గినది. క్రమంగా సుమేరు మాతృభాషగా అంతరించిపోయి గ్రాంథిక భాషా, ధార్మిక భాషగా మిగిలింది. ఇబ్బి-సిన్ (క్రీ.పూ 2028–2004) పాలనలో ఈలములు దండయాత్రతో ఊర్ స్వాధీనం చేసుకున్న తరువాత {{citation needed|reason=Doesn't cite any evidence of sack of Ur?|date=October 2015}}, సుమెర్ అమోరీయుల పాలనలోకి వచ్చింది. 20 – 18 వ శతాబ్దాల్లో స్వతంత్ర అమోరు రాజ్యాలు "ఇసిన్ రాజవంశం"గా రాజ జాబితాలో చేర్చబడ్డాయి. క్రీ.పూ. 1800లో హమ్మురాబి ఆధ్వర్యంలో బాబిలోనియా విస్తరణతో ఈ వంశము యొక్క శకం ముగిసింది. తరువాతి కాలాల్లో అస్సిరియా, బాబిలోనియాలను పాలించిన రాజుల్లో కొంతమంది అరుదుగా సార్గోనిక రాజుల బిరుదు ఐన "సుమేరూ, అకేడు ప్రాంతాలకు రాజు"ను తమకు ఆపాదించుకున్నారు. ఇందుకు ఒక ఉదాహరణ సుమారు క్రీ.పూ 1225లో అస్సిరియాను పాలించిన మొదటి టుకుల్టీ నినుర్టా‌. ==జనాభా== సుమేర్లోని అతిపెద్ద నగరాల్లో ఒకటైన ఉరుక్ వైభవము తారాస్థాయిలో ఉన్నప్పుడు, నగర జనాభా 50,000-80,000 ఉండేదని అంచనా వేయబడింది. <ref>[https://archive.is/20150411005800/http://proteus.brown.edu/mesopotamianarchaeology/ Harmansah, Ömür, The Archaeology of Mesopotamia: Ceremonial centers, urbanization and state formation in Southern Mesopotamia, 2007, p.699]</ref> సుమేర్లో ఇతర ప్రముఖ నగరాలు ఉండడమూ, పెద్దసంఖ్యలో వ్యవసాయ జనాభా ఉండడాన్నీ బట్టి చూస్తే, సుమేరు జనాభా సుమారుగా 8 నుండి 15 లక్షల దాకా ఉండుంటుందని అంచనా. ఇదే సమయంలో ప్రపంచ జనాభా 2.7 కోట్లుగా అంచనా వేయబడింది.<ref>Colin McEvedy and Richard Jones, 1978, ''Atlas of World Population History'', Facts on File, New York, {{ISBN|0713910313}}.</ref> సుమేరు భాషకు వేరే ఏ భాషతోను పోలికలూ, సంబంధాలూ లేవు (లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్). ఐతే ఆ కాలములో తక్కువ సాంస్కృతికంగా తక్కువ ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడిన వేరే భాష ఉండేదనీ (substrate), ఆ భాష ఏమిటో ఈనాడు మనకి తెలియనప్పటికీ, సుమేరు భాషపై దాని ప్రభావాము తెలుస్తోందనీ (substrate effect), అనేక భాషాశాస్త్రవేత్తలు అభిప్రాయపడ్డారు. సుమేరులోని కొన్ని ప్రధాన నగరాలకు సుమేరు భాషకు చెందని పేర్లు ఉన్నాయి. ఇదే వీరి ప్రతిపాదనకు ఆధారము. ఈ పేర్లూ, వీరికి ముందు ఇక్కడ నివసించిన జనాల భాషలోనివని వీరి అభిప్రాయము.<ref name="Nemet-Nejat1998">{{cite book|author=Karen Rhea Nemet-Nejat|title=Daily life in ancient Mesopotamia|url=https://books.google.com/books?id=lbmXsaTGNKUC&pg=PA13|accessdate=29 November 2011|year=1998|publisher=Greenwood Publishing Group| isbn= 978-0313294976| page=13}}</ref> ఏదేమైనా దక్షిణ మెసొపొటేమియాలో ఉబైడు కాలం (క్రీ.పూ.5300–4700) నుండి మొదలుకొని సంస్కృతిలో పెను మార్పులేవీ చోటుచేసుకోలేదని పురావస్తు పరిశోధనలు తెలియజేస్తున్నాయి. ఇక్కడ స్థిరపడిన సుమేరు ప్రజలు టైగ్రిసు, యూఫ్రేటీసు నదుల కారణంగా సారవంతమైన ఈ ప్రాంతపు భూములను సాగుచేసి వ్యవసాయక్షేత్రాలుగా మార్చారు. ప్రాచీన సుమేరు భాషను మాట్లాడిన పురాతన సుమేరులు, ఉత్తర భాగాన నివసించిన రైతులని కొందరు పరిశోధకులు భావిస్తున్నారు. నీటిపారుదల వ్యవసాయ విధానాలను ఆకళింపు చేసుకున్న తరువాత వీరు దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చి ఉంటారని వారి భావన. సామర్రులు ఆదిమ నీటి పారదుల పద్ధతుల నుపయోగించి వ్యవసాయము చేసేవారు. టైగ్రీసూ, దాని ఉపనదుల పరీవాహక ప్రాంతాల్లో ఈ పద్ధతి వాడిన వారిలో వీళ్ళే మొదటివారు. క్రీ.పూ 5700–4900 ప్రాంతములో వీరికి మృణ్మయ పరిశ్రమలుండేవని తెలుస్తోంది. చోగ మామీ మృణ్మయ పాత్రల్లో సామర్రపు పద్ధతులూ, సుమేరు పద్ధతులూ (డు కాలమునాటి) కూడా కనిపిస్తాయి. 1980 లలో ఫ్రెంచివారు జరిపిన త్రవ్వకాలలో లాస్సాకు సమీపంలోని టెల్ అవేలి (ఓయిల్లె, ఓయులి) వద్ద ఉబైడు కాలనికి పూర్వము తయారైన పాత్రలు ఎనిమిది స్థాయిలలో లభ్యమయ్యాయి. ఇవి సామర్రపు పాతరలను పోలి ఉన్నాయి. కనుక ఉత్తరాన వ్యవసాయ సంస్కృతిని అలవర్చుకున్న సామర్రులు, నీటి పారదుల నైపుణ్యమూ, శ్రామికుల చేత సేద్యాన్ని నడిపించడానికి కావలసిన సామాజిక వర్గీకరణా పొందాక, దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చుంటారని సిద్దాంతీకరించడమైనది. {{Citation needed|date=June 2011}} అరేబియా సముద్రతీరాన లభ్యమైన పనిముట్ల ఆధారంగా వేటాడడము, చేపలు పట్టడము ద్వారా బతుకుతున్న అక్కడి స్థానికులే నెమ్మదిగా వ్యవసాయాధారిత సమాజాన్ని నిర్మించుకున్నారని మరికొందరు అభిప్రాయపడ్డారు. మంచుయుగానికి చివరిలో జలప్రళయానికి ముందు పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతంలో నివసించిన ప్రజలే సుమేరులని జురిస్ ౙరిఞ్శ విశ్వసిస్తున్నారు.<ref>{{Cite web | url=http://www.ldolphin.org/eden/ | title=Has the Garden of Eden been located at last? | website= | access-date=2018-12-21 | archive-url=https://web.archive.org/web/20051029101558/http://www.ldolphin.org/eden/ | archive-date=2005-10-29 | url-status=dead }}</ref> ==సంస్కృతి == ===సాంఘిక, కుటుంబజీవితం === [[File:Upper part of a gypsum statue of a Sumerian woman. The hands are folds in worship. Circa 2400 BCE. From Mesopotamia, Iraq. The British Museum, London.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2400 నాటి ఈ హరశోఠపు శిల్పంలో చేతులు జోడించి ప్రార్థిస్తున్న సుమేరు మహిళను చూడవచ్చు. ఇది ప్రస్తుతం లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] [[File:Reconstructed sumerian headgear necklaces british museum.JPG|thumb|right|సుమేరు మహిళల సమాధుల్లో దొరికిన వస్తువుల ఆధారంగా పునర్నిర్మించిన శిరోభూషణమూ, కంఠహారాలూ.]] సుమేరు కాల ఆరంభ దశలో ఆదిమ చిత్రాలు ఆధారంగా ఈ క్రింది విషయాలు తెలుస్తున్నాయి:<ref name="Sayce"/> * "మృణ్మయ పాత్రల వాడుక చాలా ఎక్కువగా ఉండేది. గిన్నెలు, పూల జాడీలూ, వివిధరకాల వంటపాత్రలూ తయారు చేయబడుతూ ఉండేవి. తేనె, వెన్న, మద్యము, ద్రాక్షారసం వంటి ఒక్కొక పదార్థానికీ ప్రత్యేకంగా వాటిని నిల్వ చేసుకోవడానికి తయారైన పాత్రలుండేవి. మద్యాన్ని ఖర్జూర పళ్ళ నుండి తయారుచేసుండొచ్చు. కొన్ని పూల జాడీలకు కొనదేలిన కాళ్ళు ఉండేవి. x ఆకారములో ఉన్న కాళ్ళుండే బల్లలపై ఈ జాడీలనుంచేవారు. సమంగా నిలబడే జాడీలను చతుస్ర లేదా దీర్ఘ చతుస్రాకారాల్లో ఉండే చెక్క బల్లల పై ఉంచేవాణరు. నూనె జాడి, బహుశా పదార్థాలను నిల్వ ఉంచే ఇతర జాడిలకు కూడా, మట్టితో మూతచుట్టూ మూసివేసేవారు. ఈ పద్ధతి ప్రాచీన ఈజిప్టులో కూడా ఉంది. ఈ మట్టి పాత్రలను అనుకరిస్తూ, రాతితో పూలజాడీలనూ, గిన్నెలనూ తయారుచేసేవారు." * "ఈకలతో చేసిన తురాయిని పెట్టుకునేవారు. మంచాలూ, ఎత్తుపీటలు, కుర్చీలూ వాడేవారు. వీటి కాళ్ళు ఎద్దు కాళ్ళలాగా ఉండేవి. అగ్ని-స్థలాలు, హోమగుండాలు ఉండేవి." * "కత్తులు, పిడిసాన, ఉలి, ఇంకా ఒక రంపం లాంటి పరికరమూ వీరు వాడేవారు. ఈటెలు, బాణాలు, ధనుస్సులూ, బాకులు (గురిచూసి విసిరే చిన్న కత్తి) యుద్ధంలో ఉపయోగించబడ్డాయి కానీ ఖడ్గాలు వాడారనడానికి ఆధారాలు లేవు. " * "వ్రాసేందుకు ఫలకాలు వాడేవారు. చురకత్తి (బాకు) అలుగును లోహముతో చేయగా, పిడి చెక్కతో తయారుచేసేవారు. బంగారు హారాలు వాడేవారు." * "చంద్రమానంతో కాలగణన లెక్కించబడింది." సుమేరు సంగీతానికి సంబంధించి చాలా సమాచారము లభించింది. వేణువూ, లైరు అనే ఒక తంత్రీ వాయిద్యము ఉపయోగించబడ్డాయి. లైరు అనగా ప్రాచీన వీణ (ఆధునిక వీణ కాదు) వంటిది. వీరి వాయిద్యాలలో నేటి కాలములో అందరూ ఎరిగినవి ఉర్ లైరులు.<ref name="Goss_2017_mesopotamian_flutes">{{cite web |last=Goss |first=Clint |title=Flutes of Gilgamesh and Ancient Mesopotamia |url=http://www.Flutopedia.com/mesopotamian_flutes.htm |date=15 April 2017 |website=Flutopedia |access-date=14 June 2017 }}</ref> లాఘాష్ రాజు ఉరుకాగినా (సుమారు క్రీ.పూ. 2300) అప్పటి ఆచారమైన బహుభర్త్రుత్వాన్ని రద్దు చేశారని శాసనాలు తెలియజేస్తున్నాయి. బహుభర్త్రుత్వానికి పాల్పడిన స్త్రీని ఆమె నేరము చెక్కబడ్డ రాళ్ళతో కొట్టి చంపాలని ఆయన చట్టము చేసారు. .<ref>[https://books.google.com/books?id=mpjk74blFDgC&pg=PA62&dq=urukagina+%22two+men%22&client=firefox-a&sig=29we4cFBrgMpJ9qsy4zjpCywAQY ''Gender and the Journal: Diaries and Academic Discourse'' p. 62] by Cinthia Gannett, 1992</ref> {{multiple image | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరు యువరాణీ (సుమారు క్రీ.పూ 2150) | total_width=350 | image1 = Sumerian princess of the time of Gudea circa 2150 BCE.jpg | caption1 = {{center|గుడియా కాలము నాటి (సుమారు క్రీ.పూ 2150) సుమేరు యువరాణీ.}} | image2 = Sumerian princess of the time of Gudea 2150 BCE. Louvre Museum AO 295.jpg | caption2 = {{center|శిల్పం యొక్క ముందు భాగము<br />లూవ సంగ్రహశాల AO 295.}} | footer= }} సుమేరు సమాజము పురుషాధిక్య సమాజము. అలాగే సామాజిక వర్గీకరణ ఉండేది. సుమేరు స్మృతులలో మనకి దొరికిన వాటిలో పురాతనమైనది ఉర్-నమ్ము స్మృతి. ఇది మూడవ ఉర్ కాలము నాటిది. ఈ స్మృతిని అధ్యయనము చేయడము ద్వారా ఆనాటి సామాజిక నిర్మాణము పై ఒక మౌలిక అవగాహన వస్తుంది. లు-గాలు ("గొప్ప వ్యక్తి" లేదా రాజు) కింద రెండు ప్రాథమిక వర్గాలుగా సమాజంలోని వారందరూ వర్గీకరించబడ్డారు: "లు" లేదా స్వేచ్ఛకలిగిన వ్యక్తీ, బానిస (పురుషుడు ఐతే ఆరాడ్, స్త్రీ ఐతే జెమి). 'లు' కొడుకును పెళ్ళికి ముందు డుము-నిటగా పిలుస్తారు. ఒక స్త్రీ (మునుస్)ను పెళ్ళికి ముందు కూతురిగా (డూము-మి), పెళ్ళి తర్వాత భార్య (డామ్)గా, భర్త చనిపోతే విధవగా (నుమసు) గుర్తిస్తారు. ఒక విధవ అదే తెగకు చెందిన మరో వ్యక్తిని మళ్ళీ పెళ్ళి చేసుకోవచ్చు. వివాహాలు సాధారణంగా వధూవరుల తల్లితండ్రుల చేత నిర్ణయించబడేవి<ref name=Kramer1963>{{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=The Sumerians: Their History, Culture, and Character|date=1963|publisher=The Univ. of Chicago Press|isbn=978-0-226-45238-8|url=https://archive.org/details/sumerianstheirhi00samu|url-access=registration}}</ref>{{rp|78}}. నిశ్చితార్థములో ఇరు పక్షాలూ పెళ్ళి నిశ్చయమైనట్లు మట్టి ఫలకాలపై నమోదు చేయించేవారు.<ref name=Kramer1963/> పెళ్ళికొడుకు పెళ్ళికూతురి తండ్రికి కానుకలివ్వగానే పెళ్ళికి చట్టబద్దత వస్తుంది.<ref name=Kramer1963/> సంతోషకరమైన దాంపత్యాన్ని వర్ణిస్తూ ఒక భర్త, తన భార్య తనకు ఎనిమిది మంది కొడుకులనిచ్చినప్పటికీ, ఇంకా తనతో సంభోగించడానికి ఆసక్తి చూపుతుందని చెప్పాడని ఒక సుమేరు నానుడి.<ref name="NemetNejat">{{citation|last=Nemet-Nejat|first=Karen Rhea|author-link=Karen Rhea Nemet-Nejat|date=1998|title=Daily Life in Ancient Mesopotamia|publisher=Greenwood|series=Daily Life|isbn=978-0-313-29497-6|page=[https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132 132]|url=https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132}}</ref> సుమేరులు పెళ్ళికి ముందు లైంగిక సంబంధాలను ఆమోదించినట్లుగా కనిపించదు.<ref>''Celibacy in the Ancient World: Its Ideal and Practice in Pre-Hellenistic Israel, Mesopotamia, and Greece'' by Dale Launderville, p. 28</ref> సుమేరు భాషలో కానీ, అకేడు భాషలో కానీ, కన్యత్వము అనే పదానికి సమానార్థకము లేదు. వీరు కన్యత్వం అనే భావనను సంభోగింపబడని, సంభోగానికి గురికాబడని, పురుషాంగము తెలియని స్త్రీ అనే వాక్యాలు వాడి వ్యక్తపరిచేవారు.<ref name="Cooper">{{cite book|last1=Cooper|first1=Jerrold S.|article=Virginity in Ancient Mesopotamia|title=Sex and Gender in the Ancient Near East: Proceedings of the 47th Rencontre Assyriologique Internationale, Helsinki|year=2001|location=Baltimore, Maryland|publisher=Johns Hopkins University Press|url=http://krieger2.jhu.edu/neareast/pdf/jcooper/jc%20Virginity.pdf|isbn=978-951-45-9054-2}}</ref>{{rp|91–93}} అకేడు వైద్య గ్రంథాల్లో పేర్కొనబడిన షిషితు అనే పదము కన్నెపొరను సూచిస్తుందా లేక మరేదైనా అర్థముందా అనేదానిపై స్పష్టత లేదు. ఐతే మహిళ కన్యత్వాన్ని నిర్ణయించడములో తరువాతి కాలపు మధ్యప్రాచ్య సంస్కృతులతో పోల్చితే కన్నెపొర పాత్ర చాలా తక్కువ అనిపిస్తుంది.<ref name="Cooper"/>{{rp|92}} కన్యత్వము విషయములో స్త్రీ మాటలకే ప్రాధాన్యత ఎక్కువ ఉండేది.<ref name="Cooper"/>{{rp|91–92}} ప్రాచీన ఆధారాలను బట్టి సుమేరులు శృంగారము పట్ల చాలా ఉదార వైఖరి కలిగియున్నారని తెలుస్తోంది.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> లైంగిక కట్టుబాట్లు నైతికత మీదకంటే, ఫలానా సంబంధము వారిని మతకర్మలలో పాల్గొనలేని విధంగా మైలు పరిచే అవకాశమెంత అనే విషయము మీద ఆధారపడి ఉండేవి.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఇక వీరు స్వయంతృప్తి లైంగిక పటుత్వాన్ని పెంచుతుందని నమ్మేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> సొంతంగానూ, అలాగే వారి లైంగిక భాగస్వాములతో కలిసీ కూడా స్వయంతృప్తి పొందేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> గుదమైదునము కూడా వీరికి ఆమోదయోగ్యమే.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఎంతూకు పూజారులైన స్త్రీలకు పిల్లల్ని కనడము నిషిద్దము.<ref name="Leick2013">{{citation|last=Leick|first=Gwendolyn|title=Sex and Eroticism in Mesopotamian Literature|publisher=Routledge|year=2013|isbn=978-1-134-92074-7|location=New York |page=219|orig-year=1994|url=https://books.google.com/books?id=WKoWblE4pd0C&pg=PA64}}</ref><ref name="NemetNejat"/> కనుక వీరు గుదమైదునములో ఎక్కువగా పాల్గొనేవారు.<ref name="Leick2013"/><ref name="Dening1996"/><ref name="NemetNejat"/> ===భాష, లిపి === [[File:Early writing tablet recording the allocation of beer.jpg|thumb|బీరు కేటాయింపులను నమోదు చేయడానికి వాడిన వ్రాత ఫలకం. క్రీ.పూ 3100–3000 కాలం నాటిది.]] [[File:P1150884_Louvre_Uruk_III_tablette_écriture_précunéiforme_AO19936_rwk.jpg|thumb|శరాకార లిపికి ఆధారమైన సంకేత చిత్రాలు గల సున్నపురాతి ఫలకం. క్రీ.పూ 4వ సహస్రాబ్ది నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Development of writing.jpg|thumb|వ్రాత అభివృద్ధి ప్రక్రియ యొక్క ప్రామాణిక శాస్త్రీయ పునర్నిర్మాణం. నేటి లిపుల పుట్టుకలో శరాకార లిపి పాత్రను కూడా ఇందులో మనం చూడవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Barraclough |first1=Geoffrey |last2=Stone |first2=Norman |title=The Times Atlas of World History |date=1989 |publisher=Hammond Incorporated |isbn=978-0-7230-0304-5 |page=[https://archive.org/details/isbn_9780723003045/page/53 53] |url=https://archive.org/details/isbn_9780723003045 |url-access=registration }}</ref><ref>{{cite book |last1=Senner |first1=Wayne M. |title=The Origins of Writing |date=1991 |publisher=University of Nebraska Press |isbn=978-0-8032-9167-6 |page=77 |url=https://books.google.com/books?id=Kc4xAlunCSEC&pg=PA77 }}</ref>]] సుమేరు పురావస్తు పరిశోధనల్లో కనుగొన్నవాటిల్లో అన్నిటికంటే ముఖ్యమైనవి, శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉన్న మట్టి ఫలకాలు. ఇవి పెద్ద సంఖ్యలో దొరికాయి. సుమేరు సంస్కృతిలో వ్రాత అభివృద్ధి అవ్వడము అనేది చారిత్రకాంశాలను పొందుపరచడములోనే కాక, ఇతిహాస కవితలూ, కథలూ అలాగే ప్రార్థనలూ, చట్టాల వంటి వివిధ రకాల సాహిత్యాన్ని సృష్టించే క్రమములో మానవాళి చరిత్రలోనే గొప్ప మైలురాయిగా పరిగణించబడుతుంది. మొదట్లో బొమ్మలు, అనగా గూఢచిత్రాలు వాడినప్పటికీ, కొద్ది కాలములోనే శరాకార లిపీ, ఆ తదుపరి పదసంజ్ఞలూ (ఆలోచనలను వ్యక్తపరిచేందుకు గుర్తులు) వాడబడ్డాయి. తడి మట్టిపై త్రిభుజాకారపు రెల్లుతో వ్రాసేవారు. సుమేరు భాషలో కొన్ని వేల వ్రాతలు బయటపడ్డాయి. వ్యక్తిగత, వ్యాపార లేఖలు, రసీదులు, పద కోశాలూ, చట్టాలు, శ్లోకాలు, ప్రార్థనలు, కథలు, రోజువారీ లెక్కల వంటివి ఉన్నాయి. మట్టి పలకల గ్రంథాలయాలు కనుగొనబడ్డాయి. స్మారక శాసనాలూ, అలాగే విగ్రహాలు లేదా ఇటుకలు వంటి వివిధ వస్తువులపై వ్రాతలూ సర్వసాధారణము. శిక్షణలో భాగంగా లేఖకులు (వ్రాయసగాళ్ళు) ఒక్కొక గ్రంథాన్నీ అనేక సార్లు గ్రంథస్తము చేయడముతో, చాలా గ్రంథాలవి అనేక ప్రతులు మనకు దొరికాయి. సెమిట సమాజములో కూడా వాడుక భాష సెమిట భాష ఐనప్పటికీ చాలా కాలము పాటు మతసంబంధ అలాగే చట్టసంబంధ కార్యకలాపాలకు సుమేరు భాష వాడుకలో ఉంది. శరాకార లిపిలో వ్రాయబడ్డ వాటిల్లో ముఖ్యమైనది 'గిల్గమేష్' అనే ఒక సుదీర్ఘ కావ్యము. ఉరుక్ శిథిలాల్లో లభ్యమైన ఈ కావ్యము ప్రామాణిక శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉంది. ఇది రెండవ ఆదిమ వంశపు కాలంలో పాలించిన గిల్గమేష్ (అకేడు భాషలో) ("బిల్గమేష్ (సుమేరులో)") అనే రాజు గురించి చెబుతుంది. ఈ కథలో గిల్గమేషు, అతని సహచరుడు ఎన్కిడుల కాల్పనిక సాహసాలు ఉన్నాయి. అనేక మట్టి పలకలపై వ్రాయబడ్డ ఈ కథ మనకు తెలిసినంతలో చరిత్రలోనే మొట్టమొదటి సారి వ్రాయబడ్డ కాల్పనిక సాహిత్యముగా గుర్తింపు పొందింది. సుమేరు భాషకు దగ్గరగా ఉన్న భాష ఏదీ లేదు. కనుక ఇది ఏ భాషా కుటుంబానికీ చెందదు. ఇలాంటి భాషను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్‌గా పిలుస్తారు (ఒంటరి భాష అని అర్థము).అకేడు భాష మాత్రము ఆఫ్రోయాసియాటిక్ భాషా కుటుంబంలో సెమిటిక్ విభాగానికి చెందినది. సుమేరు భాష యొక్క భాషా కుటుంబాన్ని కనుక్కోవడానికి జరిగిన అనేక ప్రయత్నాలు ఫలించలేదు. సుమేరు భాషలో పదముకు ఉపసర్గలూ, ప్రత్యయాలు వంటివి చేరడము ద్వారా అర్థము మారుతుంది. ఇలాంటి భాషలను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో అగ్లుటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ అంటారు. అనేక శాస్త్రజ్ఞులు సుమేరు భౌగోళిక అంశాలూ, వివిధ కళలూ, వ్యవసాయ విధానాలూ పరిశీలించి ఒక తక్కువ (substratum) లేదా సమాన పలుకుబడి (adstratum) కలిగిన భాష యొక్క ప్రభావమీ సుమేరు భాషపై ఉందని ప్రతిపాదించారు. ఈ ఊహాజనిత భాషకి ప్రోటో-యుఫ్రేటీయ భాష లేదా ప్రోటో-టైగ్రీయ భాషగా పేరు పెట్టారు. ఐతే ఈ ప్రతిపాదనను వ్యతిరేకించే శాస్త్రవేత్తలు కూడా చాలా మంది ఉన్నారు. ప్రాచీన సుమేరు వ్రాతలు, వ్రాయసగాళ్ళు తాము విషయాన్ని గుర్తుపెట్టుకోవడానికి ఊతంగా కొన్ని ముఖ్య పదాలు మాత్రము వ్రాసిపెట్టుకున్న సంగ్రహ రూపాలు. వీటిని వ్రాసేది తమ వ్యక్తిగత వాడుకకే కనుక ఇవి వ్యాకరణ నియమాలననుసరించక, గజిబిజిగా ఉంటాయి. అందువలన ఈ ప్రాచీన వ్రాతలనర్థము చేసుకోవడము చాలా కష్టము<ref>{{Cite book|title=The Oxford Handbook of the History of Linguistics|last=Allan|first=Keith|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0191643439|location=Oxford|pages=56–57}}</ref> క్రీ.పూ. 3 వ–2 వ సహస్రాబ్ది సమయానికి క్రమంగా వాడుక భాషగా సుమేరు స్థానాన్ని అకేడు భాష ఆక్రమించుకుంది .<ref name="woods">Woods C. 2006 [http://oi.uchicago.edu/pdf/OIS2.pdf “Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian”]. In S.L. Sanders (ed) ''Margins of Writing, Origins of Culture'': 91–120 Chicago</ref> అయితే సా.శ.. 1 వ శతాబ్దం వరకు సుమేరు భాష బాబిలోనియా, అస్సీరియాలో పవిత్ర, గ్రాంథిక, శాస్త్రీయ భాషగా వాడబడింది.<ref>{{cite book|last=Campbell|first=Lyle|title=A glossary of historical linguistics|url=https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191|year=2007|publisher=Edinburgh University Press| isbn=978-0748623792|author2=Mauricio J. Mixco |page=[https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191/page/n202 196]}}</ref> <gallery widths="170px" heights="170px"> Cuneiform tablet- administrative account with entries concerning malt and barley groats MET DP293245.jpg|శరాకార లిపిలో యవ నాణేల లెక్కలు వ్రాసి ఉన్న లెక్కలఫలకము. క్రీ.పూ 3100–2900 నాటిది. న్యూయార్క్ ‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. Bill of sale Louvre AO3766.jpg|షురుప్పక్‌లో పొలాన్నీ, ఇంటినీ అమ్మకానికి పెడుతూ ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది Stele of Vultures detail 02.jpg|'సున్నపురాతిపై చెక్కబడ్డ రాబందుల శిలాఫలకం. సుమారు క్రీ.పూ 2450 లోనిది‌. దీన్ని 1881లో గిర్సూలో (ఇరాక్‌లోని ఆధునిక టెల్ టెలోహ్) జరిపిన తవ్వకాల్లో ఎడ్వర్డ్ డీ సార్ౙెక్ కనుగొన్నారు. లూవ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. </gallery> ===మతం === [[File:Ebih-Il Louvre AO17551 n01.jpg|upright=0.8|thumb|క్రీ.పూ 24వ శతాబ్ది నాటి ప్రార్థనలో ఉన్న సుమేరు పురుషుడి శిల్పం (ఆధునిక తూర్పు సిరియాలో దొరికింది)]] {{multiple image|perrow=2|total_width=400|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header =సుమేరు మతము | image1 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (adjusted for perspective).jpg | caption1 = ఉర్ గుడిలో ఆసీనుడైన దేవునికి అర్ఘ్యము సమర్పణను చూపిస్తున్న శిల్పము. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | image2 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (libation detail).jpg | caption2 = ఉర్‌లోని గుడిలో అర్ఘ్యమును సమర్పిస్తున్న నగ్న పూజారి. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | footer= }} సుమేరులు వారికి సంబంధించిన అన్ని విషయాలనూ దైవానికి ఆపాదించేవారు. మరణం, దైవాగ్రహము వంటి విషయాలలో తాము అశక్తులమని విశ్వసించేవారు.<ref name=Kramer1963/> సుమేరు మతవిశ్వాసాల ప్రకారము విశ్వసృష్టికి మూలమైన వృత్తాంతాలు రెండు. ఈ వృత్తాంతాలే వీరి మతానికి మూలస్తంభాలు. మొదటి వృత్తాంతము ప్రకారము సృష్టి అనేది కొన్ని పవిత్రమైన వివాహాలు ఫలితంగా ఉద్భవించింది. ఈ వివాహాల ఫలితంగా వ్యతిరేక శక్తులకు ప్రతీకలైన స్త్రీ, పురుష దైవిక అంశల సంగమము జరిగింది. ఈ సంగమమే సృష్టికి మూలము. ఈ పవిత్ర వివాహ నమ్మకము యొక్క ప్రభావము మెసొపొటేమియలో తర్వాతి నాగరికతల్లోని మత విశ్వాసాలపై ఉంది. అకేడు మతములో సృష్టి వృత్తాంతాన్ని ఎనుమ ఎలిష్‌గా వ్యవహరిస్తారు. దీని ప్రకారము మంచినీటి దేవుడూ, పురషాంశ ఐన అబ్ౙు, ఉప్పునీటి దైవమూ, స్త్రీ అంశ ఐన తియామత్‌ల కలయిక సృష్టికి మూలము. ఈ కలయికతో జనియించిన వారు లాహ్మ్, లహ్మూలు. వీరిని బురదమయమైన వారు/మట్టితో నిండినవారిగా పిలుస్తారు. ఈ పేర్లను ఎరీడులో ఎంకి దేవాలయమైన ఈ-అబ్ౙులోని ద్వారపాలకులకు బిరుదులుగా ఇచ్చేవారు. యుఫ్రటీసు సముద్రములో కలిసే చోట, నదిలో కొట్టుకొచ్చిన మట్టితో చిన్న, చిన్న దీవులు ఏర్పడతాయి. ఈ ప్రక్రియను తలపించేలా రెండో పవిత్ర వివాహ జరిగింది. ఈ వివాహ ప్రతిఫలాలే అన్షార్ (ఆకాశపు ఇరుసు), కిషార్‌లు (భూమి యొక్క ఇరుసు). వీరిద్దరి పసంతానమే అను (ఆకాశము), కీ (భూమి)లు. మరో ముఖ్యమైన పవిత్ర వివాహము పర్వతాలకు దేవి ఐన నిన్హుర్సాగ్‌కు, మంచినీటికి అధిపతీ, ఎరీడు నగర దైవమైన ఎంకికీ మధ్య జరిగింది. వీరి కలయిక భూమికి పచ్చదనాన్నీ, పచ్చిక బయళ్ళనూ ప్రసాదించింది. సుమేరు సంస్కృతి ఏర్పడ్డ తొలి దశలో దక్షిణాన ఉన్న ఎరీడు ముఖ్య ఆధ్యాత్మిక కేంద్రంగా ఉండేది. ఐతే చరిత్ర వ్రాయబడడము మొదలైన తొలినాళ్ళలోనే మధ్య భాగములోని నిప్పూరు నగరము ఎరీడు స్థానాన్ని ఆక్రమించుకుంది. తర్వాత సుమేరు నాగరికత ఉన్నంత కాలమూ, ఈ నగరము తన స్థానాన్ని నిలుపుకుంది. ఇక్కడి పూజారులకు ఇతర నగర-రాజ్యాలమీద రాజకీయ అజమాయిషీ ఉండేది. ====దేవుళ్ళు ==== [[File:Ea (Babilonian) - EnKi (Sumerian).jpg|thumb|upright=1.3|క్రీ.పూ 2300 ప్రాంతం నాటి అకేడు ముద్ర. ఇందులో మనం వారి దేవుళ్ళైన ఇనానా, ఉటు, ఎంకీ, ఇసిముద్‌లను చూడవచ్చు.]] సుమేరులు దేవుళ్ళు అనేకులనీ (బహుదేవతావాదము), మానవ రూపాలు కలవారనీ విశ్వసించారు. ప్రతీ నగర రాజ్యానికీ ప్రత్యేకముగా నగర దేవతలూ, వారికి అంకితమైన నగర రాజులూ, మతాధికారులూ ఉండేవారు. ఐతే ఆయా నగర దేవతల ఆరాధన, ఆ నగరానికే పరిమతమవ్వాలని లేదు. ఒకే దైవము వివిధ నగరాల్లో పూజలందుకునేవారు. మతవిశ్వాసాలను గ్రంథస్తము చేసిన మొట్టమొదటి సమాజాల్లో సుమేరులు కూడా ఒకరు. కనుక వీరి విశ్వాసాలు మెసొపొటేమియాలోని తదుపరి నాగరికతల మతం, నమ్మకాలూ, జ్యోతిషశాస్త్రాలను ప్రభావితము చేసాయి. సుమేరులు ఆరాధించే దేవుళ్ళు: * వీరు స్వర్గాధిపతిని 'ఆన్‌'గా పిలుస్తారు. ఆకాశాన్ని కూడా సుమేరు భాషలో ఆన్ అనే అంటారు. ఆన్ దేవేరి 'కీ' (భూమికి ప్రతీక) * దక్షిణాన ఉన్న ఎరిదులోని ఆలయంలో ఉండే ఎంకి. సంక్షేమానికీ, జ్ఞానానికి దైవంగా, భూగర్భ జలాలకు అధిపతిగా, వ్యాధుల నుండి స్వస్థత చేకూర్చే శక్తి కలవాడిగా ఆరాధించబడ్డాడు. మానవాళికి మిత్రుడైన అతడు, మనుష్యులకు కళలు, శాస్త్రాలూ, నాగరిక బుద్ధులూ ప్రసాదించాడు. మొట్టమొదటి చట్టస్మృతి కూడా ఇతని సృష్టిగా భావించబడింది. * ఎన్లిల్ తుఫాను, వాయువూ, వర్షాలకు దేవుడు.<ref name=ColemanDavidson2015>{{citation|last1=Coleman|first1=J.A.|last2=Davidson|first2=George|title=The Dictionary of Mythology: An A–Z of Themes, Legends, and Heroes|date=2015|publisher=Arcturus Publishing Limited|location=London, England|isbn=978-1784044787}}</ref> నిప్పూరు నగర దేవుడైన ఆయన సుమేరుల ప్రధానదైవంగా ఆరాధించబడ్డాడు.<ref name=ColemanDavidson2015 />{{rp|108}}<ref>{{citation|first=Samuel Noah|last=Kramer|title=The Sumerian Deluge Myth: Reviewed and Revised|journal=Anatolian Studies|volume=33|date=1983|pages= 115–121|jstor=3642699|doi=10.2307/3642699}}</ref>{{rp|115–121}} ఆయన దేవేరి నిన్లిల్. ఈమె దక్షిణపవనాలకు దేవత.<ref>{{citation|last1=Black|first1=Jeremy A.|last2=Cunningham|first2=Graham|last3=Robson|first3=Eleanor|title=The Literature of Ancient Sumer|url=https://books.google.com/books?id=a1W2mTtGVV4C&pg=PA106|date=2006|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0199296330}}</ref>{{rp|106}} * ఇనాన ప్రేమకు, శృంగారానికి, యుద్ధానికి దేవత.;<ref name=WolksteinKramer1983/>{{page needed|date=July 2017}}<ref name="Black">Black, Jeremy; Green, Anthony (1992), ''[[iarchive:gods-demons-and-symbols-of-ancient-mesopotamia-an-illustrated-dictionary 202012|Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary]]'', University of Texas Press, {{ISBN|0-292-70794-0}}</ref>{{rp|109}}శుక్ర గ్రహానికి ఈమె దేవ రూపము. ఉరుక్ నగర మందిరములో ఆన్‌తో పాటు ఈమె కూడా పూజలందుకునేది. తమకు దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకున్న రాజులు, ఇనానా, డుముౙిడ్‌ల వివాహ ఘట్టాన్ని, తాము పూజారిణులను వివాహమాడడము ద్వారా ప్రదర్శించి ఉండవచ్చు.<ref name=Black/> * సూర్య భగవానుడు ఐన ఉతు. ఇతడు దక్షిణాన లార్సా, ఉత్తరాన సిప్పర్లలో నగరదేవునిగా కొలవబడేవాడు. * ఉర్ నగరదేవుడూ, చంద్రభగవానుడూ ఐన సిన్ [[File:Genealogy of Sumero-Akkadian Gods.jpg|thumb|upright=2.05|left|సుమేరులూ, తొలినాటి అకేడ్ల దేవగణము]] వీరంతా ప్రధాన దేవుళ్ళు. ఆపైన వందల కొద్దీ చిన్న, చిన్న దేవతలు ఉన్నారు. సుమేరు దేవతలు వివిధ నగరాలతో అనుసంధానించబడి ఉంటారు. ఈ నగరాల రాజకీయ ప్రాముఖ్యతతో పాటే మతపరంగా వారి ప్రాముఖ్యతా మారుతుండేది. దేవుళ్ళు వారికి సేవ చేయించుకొనుటకై బంకమట్టితో మనుష్యులను సృష్టించారు అని సుమేరుల విశ్వాసము. దేవాలయాలు నీటిపారుదల వ్యవసాయానికి అవసరమైన శ్రమదాన కార్యక్రమాలు నిర్వహించేవి. పౌరులందరూ ఆలయానికి కొంత శ్రమదానం చేయడము తప్పనిసరి. ఐతే వెండి చెల్లించడం ద్వారా వారు ఈ బాధ్యత నుండి విముక్తులవ్వవచ్చు. ====విశ్వము ==== విశ్వము ఒక పెద్ద గుమ్మటంతో కప్పబడ్డ సమాంతర బింబమని సుమేరులు నమ్మేవారు. మరణము తరువాత మనిషి శోకతప్తమైన అధోలోకములోకి కుప్పకూలి, అక్కడ అనంతకాలాల పాటు గిడిమ్ అనే ఒక అధమ ప్రేతము వలె పడి ఉండవలెనని నమ్మేవారు.<ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy |authorlink1=Jeremy Black (assyriologist) |last2=Green | first2=Anthony |title= Gods, Demons, and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary |date=1992 |publisher=University of Texas Press |isbn=978-0292707948}}</ref> విశ్వం వీరిచే నాలుగు భాగాలుగా విభజించబడింది: * ఉత్తరాన కొండప్రాంతంలో నివసిస్తున్న సుబర్తులు. వీరిపై బానిసలు, కలప, ఇతర ముడి పదార్థాల కొరకు అడపాదడపా దాడులు చేసేవారు. * పశ్చిమాన గుడార వాసులైన మార్టులు. వీరు పురాతన సెమిట భాష మాట్లాడే ఆదిమానవులు. వీరు మేకలూ, గొర్రెలను కాచుకుంటూ బ్రతికే ఒక సంచార జాతి. * దక్షిణాన డిల్మున్ అనే వాణిజ్య రాజ్యము. ఇది మరణించిన వారి భూమిగా, సృష్టి జరుగు ప్రదేశముగా చెప్పబడింది.<ref name="Carl Phillips 2013">Geoffrey Bibby and Carl Phillips, ''Looking for Dilmun'' (London: Stacey International, 1996; reprinted London: Knopf, 2013). {{ISBN|978-0-905743-90-5}}</ref> * తూర్పున ఈలములు. ప్రత్యర్థులైన వీరితో సుమేరులకు తరచూ యుద్ధాలు జరిగేవి. వారికి తెలిసిన ప్రపంచపు సరిహద్దులు: ఎగువ సముద్రం (మధ్యధరా సముద్రతీరం), దిగువ సముద్రం (పెర్షియన్ గల్ఫ్), మెలుహ్హా (బహుశా సింధూ లోయ), రాగి నిక్షేపాలకు ప్రసిద్ధి చెందిన మగన్ (ఒమన్). ====ఆలయాలు ==== ప్రతి ౙీగ్గురాట్టుకూ (సుమేరుల దేవాలయాలు) ఒక ప్రత్యేకమైన పేరు ఉండేది. ౙిగ్గురాట్టుకు ఒక ముంగిలి ఉంటుంది. ముంగిలికి మధ్య భాగాన పరిశుద్ధులయ్యేందుకు ఒక కొలను ఉంటుంది.<ref>Leick, Gwendolyn (2003), Mesopotamia: The Invention of the City' (Penguin)</ref> దేవాలయానికి ఒక నడిమిసాల్పూ, దానికి ఇరువైపులా పక్కసాల్పులూ ఉంటాయి. పక్కసాల్పులకు చివరన పూజారులకు గదులుంటాయి. ఒక మూలన జంతుబలికి బలిపీఠం, శాకాహార సమర్పణ కొరకు ఒక బల్లా ఉంటాయి. ధాన్యాగారాలూ, గోదాములూ సాధారణంగా ఆలయాల సమీపంలో ఉండేవి. కొంతకాలం తర్వాత సుమేరులు అనేక పెద్ద పేద్ద దిమ్మలను ఒకదానిపైనొకటి కట్టి వాటిపైన గర్భగుడిని ఉంచసాగారు. ఇది నిర్మాణ విధానాల్లో ౙిగ్గురత్తు శైలిగా చెప్పబడుతుంది.<ref>Mark M. Jarzombek and Vikramaditya Prakash, ''A Global History of Architecture'' (London: Wiley, 2011), 33–39. {{ISBN|978-0-470-90248-6}}</ref><ref>Crawford, Harriet (1993), "Sumer and the Sumerians" (Cambridge University Press, (New York 1993)), {{ISBN|0521388503}}.</ref> ====అంత్యక్రియలు==== మరణము తరువాత మనుషులు శోకతప్తమైన అధోలోకములో మగ్గుతారని వీరి నమ్మకము. ఈ లోకము ఎరిష్కిగాల్ అనే దేవత పాలనలో ఉంటుంది. రాకపోకలను నిరోధించడానికి, వివిధ భూతాలు ఆరాజ్య ముఖద్వారంలో ఉండి కాపలా కాస్తుంటాయని విశ్వసించేవారు. మృతదేహాలను నగరం వెలుపల ఖననం చేసేవారు. అక్కడ మృతదేహాలను ఒక చిన్న మట్టిదిబ్బతో కింద పూడ్చి, భూతాలకి కొంత ఆహారమూ, ఇతర సమర్పణలను ప్రదానము చేసేవారు. సంపన్నులు డిల్మున్‌లో ఖననం చేసేవారు.<ref>Bibby Geoffrey and Carl Phillips (2013), "Looking for Dilmun" (Alfred A. Knopf)</ref> ఉర్ రాజశ్మశానములో ప్వాబి రాణిని పూడ్చినప్పుడు, ఆమె పరివారాన్ని కూడా నరబలిగా సమర్పించారని మనకు తెలుస్తోంది. ===వ్యవసాయం, వేట === సుమేరలు సుమారుగా క్రీ.పూ. 5000–4500 కాలములో వ్యవసాయ జీవనాన్ని అలవర్చుకున్నారు. అభివృద్ధి చెందిన నీటిపారుదల వ్యవస్థా, పెద్ద మొత్తములో సాగు, నాగలి వాడకము, సంవత్సరము పొడుగూతా ఒకే పంటను వెయ్యడమూ, నగరపాలక వ్యవస్థ నేతృత్వములో ప్రత్యేక వ్యవసాయ కార్మిక శక్తి నిర్వహణా వంటి అనేక ప్రధాన వ్యవసాయ విధానాలు ఈ ప్రాంతంలో వాడుకలో ఉండేవి. ఈ వ్యవస్థ కారణంగా దేవాలయ ఖాతాలను నిర్వహించాల్సి రావడమే వ్రాత అభివృద్ధికి దారితీసింది (సుమారుగా క్రీ.పూ.3500లో). [[File:Ur mosaic.jpg|thumb|upright=1.35|ఉర్ రాజ సమాధులలో దొరికిన కళాకృతి. లాపిస్ లజూలీ, నత్త గుల్లలతో తయారు చేయబడిన దీనిలో సుమేరు సమాజపు దైనందిన వ్యవహారాన్ని చూడవచ్చు.]] ఉరుక్ కాలంలోని చిత్రాల ఆధారంగా గొర్రెలు, మేకలు, పశువులు, పందుల వంటి పెంపుడు జంతువులను పెంచేవారని తెలుస్తోంది. వారు వారి ప్రాథమిక వాహనముగా గాడిదనూ ఇతర ఈక్విడ్‌లనూ, బరువులు లాగడానికి ఎద్దులనూ ఉపయోగించారు. "జంతువుల ఉన్ని (వెంట్రుకలతో)తో ఉన్ని దుస్తులు, తివాచీలూ తయారు చేయబడ్డాయి. ఇంటి చుట్టూ పరివేష్టిత తోటలలో చెట్లు, ఇతర మొక్కలు పెంచుకునేవారు. పొలాల్లో గోధుమలూ, బహుశా ఇతర ధాన్యాలు కూడా, సాగుచేయబడ్డాయి. నీరు పెట్టేందుకు [[ఏతాము]] ఉపయోగించబడింది. కుండీలూ, జాడీలలో కూడా మొక్కలను పెంచుకునేవారు "<ref name="Sayce"/> [[File:Issue of barley rations.JPG|thumb|ఉరుకాగినా రాజా ఏలుబడిలోని నాలుగో ఏటన (అనగా సుమారు క్రీ.పూ 2350) వ్రాయబడ్డ మట్టి ఫలకము. ఇందులో పిల్లలకూ, పెద్దలకూ మంజూరవుతున్న నెలవారీ యవ కేటాయింపుల వివరాలను శరాకార లిపిలో పొందుపరిచారు‌‌.]] బీరు త్రాగడము మొదలుపెటిన మొట్టమొదటి వారిలో సుమేరులొకరు. వీరు మద్యాన్ని తమ ముఖ్య పంట ఐన ధాన్యపు గింజలతో చేసేవారు. వారు గోధుమ, యవలూ, అలాగే మిశ్రమ ధాన్యాలతో కూడా బీర్లను తయారుచేశావారు. బీర్ల తయారీ వారి సంస్కృతిలో ముఖ్య భాగము. గిల్గమేష్ కావ్యములో ఎంకిడుకీ గిల్గమేష్ రాజ్యపు ఆహారాన్నీ, బీరునీ పరిచయము చేసే ఘట్టము ఇలా వర్ణించబడింది: "ఈ నేల ఆచారాన్ని అనుసరించి బీరును పుచ్చుకో ... అతను ఏడు చెంబుల బీరు త్రాగి బెరుకును వదిలి, ఆనందంతో పాడ సాగాడు "<ref>{{cite book|last1=Gately|first1=Iain|title=Drink: A Cultural History of Alcohol|url=https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0|publisher=Gotham Books|isbn=978-1592403035|page=[https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0/page/5 5]|year=2008}}</ref> సుమేరుల నీటిపారుదల పద్ధతులు ఈజిప్టులో వాడబడ్డ పద్ధతుల లాంటివే.<ref>{{cite book| last = Mackenzie| first = Donald Alexander| year = 1927 | title = Footprints of Early Man| url = https://archive.org/details/b2982767x| publisher = Blackie & Son Limited}}</ref> పట్టణీకరణకూ, నీటిపారుదల పద్ధతుల అభివృద్ధికీ అనుబంధం ఉందనీ, 89% జనాభా నగరాల్లోనే నివసించారనీ అమెరికా ఆంత్రొపాలజిస్టు రాబర్ట్ మెక్కార్మిక్ ఆడమ్స్ పేర్కొన్నాడు.<ref>{{cite book| last = Adams| first = R. McC.| year = 1981 | title = Heartland of Cities| publisher = University of Chicago Press}}</ref> వారు యవలూ, శనగలూ, కాయధాన్యాలూ, గోధుమలూ, ఖర్జూరాలూ, ఉల్లిపాయలూ, వెల్లుల్లీ, ఆకుకోసులూ, లీకులూ (ఉల్లిపాయ లాంటి ఒక రకమైన కూరగాయ), ఆవాలూ పండించేవారు. సుమేరులు విరివిరిగా చేపలను పట్టడమే కాక, రకరకాల కోళ్ళనూ, జింకలనూ వేటాడేవారు.<ref>{{cite book|title=The fine art of food | first=Reay |last=Tannahill | publisher=Folio Society| year=1968}}{{Page needed|date=March 2012}}</ref> సుమేరులు వారి వ్యవసాయానికి నీటిపారుదల పద్ధతులపై ఎక్కువగా ఆధారపడేవారు. ఏతాలు వాడీ, కాలువలూ, కరకట్టలూ, వలకట్టులూ, జలాశయాలూ కట్టి తగినంత నీటి సరఫరా ఉండేలా చూసుకునే వారు. యుఫ్రేటీసు కొంచెము తక్కువే ఐనప్పటికీ, టైగ్రీసు తరుచూ భారీ వరదలతో సుమేరును ముంచెత్తేది. కనుక కాలువలకు తరుచుగా మరమ్మత్తులు చేసి, వండలిని తీసి, భూమికొలత గుర్తులనూ, సరిహద్దు రాళ్ళనూ మాటిమాటికీ పాతవలసి వచ్చేది. అందుచేత పౌరులందరూ వంతుల వారీగా కాలువల నిర్వహణ పనులు చేయాలని ప్రభుత్వ నియమము ఉండేది. ఐతే డబ్బు చెల్లించి ఈ నియమము నుండి మినహాయింపు పొందవచ్చు. "సుమేరు రైతు పంచాంగము" మనకి వీరి వ్యవసాయ పద్ధతులపై కొంత అవగాహన ఇస్తుంది. వీరు మొత్తము మూడు సార్లు కాలువల నుండి పొలాలకు నీళ్ళు వదిలేవారు. ఒకటి వరదల కాలం తరువాత, రెండు వసంత విషువత్తు తరువాత, మూడు వీరి సంవత్సరాది ఐన అకిటు నాట. ఇలా కాలువలలోని నీళ్ళను పొలాల్లో నింపి, మళ్ళీ నీళ్ళను బయటికి వదిలేసేవారు. తరువాత ఎద్దులను నేలలో నడిపించి కలుపు మొక్కలను నాశనం చేసేవారు. తదుపరీ, గుద్దళ్ళతో చదును చేసేవారు. నేల బాగా ఎండాక వరుసగా మూడు సార్లు దున్ని, పులక చేసి, కెల్లగించేవారు. ఆ పిమ్మట తొలికలతో మట్టిగడ్డలూ, రాళ్ళూ పగలగొట్టి తదుపరి విత్తనాలు నాటేవారు. వీరికి కాలువల్లో నుండి పొలాల్లోకి వదిలిన నీటిని మరల బయటికి పంపేందుకు సరైన వ్యవస్థ లేదు. కనుక నీరు వదిలాక అది ఆవిరయ్యేవరకు, నీళ్ళలాగే నిలిచి ఉండేవీ. నీరు ఆవిరవగా వాటిలోని ఉప్పులు మట్టిలో కలిసిపోయేవి. దురదృష్టవశాత్తు దీని వల్ల వారి పొలాల్లో మట్టి లవణీయత క్రమంగా పెరిగింది. మూడవ ఉర్ కాలానికి, గోధుమ బదులు లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలు వారి ప్రధాన పంటగా ఉండేవి. వీరు వసంతంలో కోతలు కోసేవారు. ఇందుకు గానూ ముగ్గురు కలసి ఒకటిగా జట్టు కట్టేవారు. వీరిలో కోతలు కోయువారొకరూ, పనలను కట్టలుగా కట్టువారొకరూ, కట్టలను చూసుకొను వారొకరూనూ.<ref>By the sweat of thy brow: Work in the Western world, Melvin Kranzberg, Joseph Gies, Putnam, 1975</ref> ఈ కుప్పలను మొదట ఎద్దులతో నులియజేసి కంకులను వేరుచేసేవారు‌. ఆ పిమ్మట బల్లపై నూర్చి గింజలను వేరుచేసేవారు. ఆ పొట్టుతో పాటున్న గింజల్ని చెరిగి, పొట్టును వదిలించే వారు. ===కళాఖండాలు=== [[File:Royal Tombs of Ur Objects from tomb PG 580.jpg|thumb|upright=1.2|ఉర్ రాచశ్మశానములో (వ్యక్తిగత సమాధి 580) దొరికిన బంగారు బాకు.]] సుమేరులో రాతికి కొరత ఉండేది కనుక, దాన్ని కేవలం శిల్పాలకే వాడేవారు. ఇతర కళాకృతులన్నిటికీ మట్టిని వాడేవారు. వీరు కళాఖండాలను ఇతర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్న లాపిస్ లౙూలీ, పాలరాయి, డయొరైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు బంగారం వంటి విలువైన లోహాలతో కూడా అలంకరించేవారు. బంగారం, రాగీ, కంచూ వంటి లోహాలతో పాటు ఆల్చిప్పలూ, రత్నాలను కొన్ని ప్రత్యేకమైన శిల్పాలకూ అలాగే ఇతర కళాకృతులలో తాపేందుకూ వాడేవారు. లాపిస్, అలబాస్టర్, సర్పెంటినైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు రకరకాల చిన్న చిన్న రాళ్ళను ముద్రలు తయారుచేసేందుకు వాడారు. వీరి కళాకృతుల్లో అత్యంత ప్రసిద్ధమైనవి ఉర్ లైరులు. ఇవి మనకు తెలిసినంతలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత పురాతన తంత్రీ వాయిద్యాలు. 1922–24 వరకు జరిగిన ఉర్ రాచ శ్మశానము యొక్క తవ్వకాల్లో, వీటిని లెనర్డ్ వులీ కనుగొన్నారు. <gallery widths="170px" heights="170px"> Cylinder seal and modern impression- ritual scene before a temple facade MET DP270679.jpg|గుడి ముంగిట జరుగుతున్న ఉత్సవాన్ని తలపిస్తున్న మట్టితైలపు సున్నపురాతి ముద్రా, దాని అచ్చూ. క్రీ.పూ 3500–3100 నాటిది. న్యుయార్క్‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూౙియం ఆఫ్ ఆర్ట్‌లోనిది. Raminathicket2.jpg|''పొదల్లో పొట్టేలు. క్రీ.పూ 2600–2400 నాటిది; బంగారమూ, రాగీ, నత్తగుల్లలూ, లాపిస్, సున్నపురాతిలతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచ శ్మశానములోనిది (దీ ఖార్ గవర్నరేట్; ఇరాక్‌లో). ప్రస్తుతము లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Denis Bourez - British Museum, London (8747049029) (2).jpg|'క్రీ.పూ 2600–2400 నాటి ఉర్ కేతనము. చెక్కపై నత్తగుల్లలూ, ఎర్రటి సున్నపురాయీ, లాపిస్‌లతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచశ్మశానములో దొరికిన ఈ కళాకృతీ పరస్తుతము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Bull's head ornament for a lyre MET DP260070.jpg|లైరుకు అలంకరణగా ఉన్న ఎద్దు తల. కంచులో నత్తగుల్లలనూ, లాపిస్‌నూ పొదిగి తయారు చేయబడ్డది. క్రీ.పూ 2600–2350 నాటిది. మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. </gallery> ===నిర్మాణశైలి === [[File:Ancient ziggurat at Ali Air Base Iraq 2005.jpg|300px|thumb|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తుగా పిలవబడే ఈ కట్టడాన్ని ఉర్ మూడవ రాజవంశపు కాలములో (సుమారు క్రీ.పూ 2100) కట్టారు. ఇందులో ప్రధాన దైవం చంద్దదేవుడు నాన్నా. ఇది ఆధునిక ఇరాక్‌లోని దీ ఖార్ గవర్నరేట్ ‌లో ఉంది.]] టైగ్రిస్-యుఫ్రేటీసు మైదానములో ఖనిజాలు కానీ, చెట్లు కానీ లేవు. సుమేరుల నిర్మాణాలు అర్ధగోళాకారపు మట్టి ఇటుకలతో నిర్మించబడ్డాయి. వీటిని మాలుతో కానీ సిమెంటుతో కానీ స్థిరపరచే పద్ధతి లేదు. మట్టి ఇటుకలతో కట్టిన కట్టడాలు కొంచెము కొంచెముగా కూలిపోవాల్సిందే. కనుక వాటిని అప్పుడప్పుడూ కూల్చేసి, మళ్ళీ అదే చోటులో కట్టేవారు. ఈ నిరంతర పునర్నిర్మాణంతో క్రమంగా నగరాలు నేల కంటే కొంత ఎత్తులోకి వచ్చి, ప్రతీ నగరము ఒక కొండ లాగా తయారయ్యింది. ఈ కొండలను టెల్‌లు (tells) అంటారు. ఇవి మధ్యప్రాచ్యమంతా మనకి కనిపిస్తూ ఉంటాయి. ఆర్చిబాల్డ్ సేస్ ప్రకారము ఉరుక్ కాలం నాటి చిత్రగుర్తులను బట్టి చూస్తే "రాతికి కొరత ఉండేది. ఉన్న కాస్తను మాత్రము దిమ్మలుగా కోయడమో, ముద్రలుగా మార్చడమో చేసేవారు. నిర్మాణమంతా ఇటుకలతో జరిగేది. నగరాలు, కోటలు, గుళ్ళూ, ఇళ్ళూ అన్నీ ఇటుకలతోటే కట్టేవారు. నగరానికి స్థూపాలుండేవి. నగరాన్ని ఒక మానవ నిర్మితమైన మెరకపై కట్టేవారు. నివాస గృహాలు కూడా స్థూపము వంటి ఆకృతిని కలిగి ఉండేవి. ఇంటి తలుపులు కీలు ఆధారంగా తిరుగుతుండేవి. ఒక విధమైన తాళంచెవితో ఇవి తెరవబడి ఉండవచ్చు అని భావిస్తున్నారు. పురద్వారము పెద్ద ఎత్తున నిర్మితమై ఉండేది. బహుశ రెండు రెండు ద్వారాలు ఉండి ఉండవచ్చు. పునాది రాళ్ళ (ఇటుకల) కింద కొన్ని వస్తువులను ఉంచి, పునాదులను వాటిపై ప్రతిష్ఠించేవారు ".<ref name="Sayce">{{cite book| authorlink=Archibald Sayce| last=Sayce | first=Rev. A. H.| url=https://archive.org/stream/archaeologyofcun00sayc/archaeologyofcun00sayc_djvu.txt |title= The Archaeology of the Cuneiform Inscriptions|edition=2nd revised | year=1908 | publisher=Society for Promoting Christian Knowledge | location=London, Brighton, New York |pages=98–100}}</ref> సుమేరుల కట్టడాల్లోకెల్లా అత్యంత ఆకర్షణీయమైన, ప్రసిద్ధమైన భవనాలు ౙిగ్గురత్తులు. కొన్ని అంతస్తుల వరకు కట్టిన పెద్ద పెద్ద దిమ్మలపై ఒక గుడి ఉంచితే అది ౙిగ్గురత్తు. సుమేరు లోహపు అచ్చులలో రెళ్ళతో కట్టిన ఇళ్ళను చూడవచ్చు. ఇవి దాదాపు సా.శ 400 వరకు కూడా దక్షిణ ఇరాక్‌లో మార్ష్ అరబ్బుల ఇళ్ళకి దగ్గరగానే ఉన్నాయి. సుమేరులకు కమాను నిర్మాణము గురించి తెలుసు. కనుక వారు బలమైన గుమ్మటాల్ని కట్టగలిగారు. అనేక కమానులు కట్టి, వాటిని ఒకటిగా కలిపి, వాటి సహాయముతో గుమ్మటాలు కట్టేవారు. సుమేరు దేవాలయాలు, రాజభవనాలు నిర్మించడానికి సంక్లిష్ట పదార్థాలు, పద్ధతులు ఉపయోగించబడ్డాయి. వాటిలో ముఖ్యమైనవి అండగోడ, గర్భాగారము, పోటు కంబమూ. వీటితో పాటు వీరు దేవాలయాలు లాంటి ముఖ్య కట్టడాల్లోకి మట్టితో చేసిన మేకులు దిగ్గొట్టేవారు. ఈ మేకులపై రాజునో, దేవుణ్ణో కీర్తిస్తూ శాసనాలుండేవి. [[File:Sumerian - Dedication Nail - Walters 481457 - View A.jpg|thumb|అంకితమివ్వబడ్డ మేకు. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది.]] ===గణితం === సుమారు క్రీ.పూ 4000కు సుమేరులు ఒక సంక్లిష్ట కొలతల వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేసారు. దీని ఆసరాతో అంకగణితం, రేఖాగణితము, బీజగణితములను సూత్రీకరించారు. క్రీ.పూ. 2600 తరువాత నుండి సుమేరులు మట్టి పలకలపై గుణకార పట్టికలు (ఎక్కాలు) రచించటమూ, రేఖాగణిత అభ్యాసాలూ, సమస్యలను పరిష్కరించడము మొదలుపెట్టారు. బాబిలోనియా అంకెల తొలి జాడలు కూడా ఈ కాలములో చూడవచ్చు.<ref>Duncan J. Melville (2003). [http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html Third Millennium Chronology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180707213616/http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html |date=2018-07-07 }}, ''Third Millennium Mathematics''. [[St. Lawrence University]].</ref> సుమారు క్రీ.పూ. 2700–2300 సమయానికి వీరు పూసలపాటీని కనుగొన్నారు. అలాగే మొట్టమొదటి వరుస స్తంభాల పట్టిక తయారైంది. ఇది వారి సెగెజెస్మేల్ నంబర్ సిస్టం పరిమాణం వరుస ఆదేశాలు వేరు చేసింది.<ref>Ifrah, Georges (2001), The Universal History of Computing: From the Abacus to the Quantum Computer, New York: John Wiley & Sons, ISBN 0-471-39671-0</ref>{{rp|11}} సుమేరులు మొట్టమొదటిగా స్థలం విలువను లెక్కించడానికి సంఖ్యా వ్యవస్థను ఉపయోగించారు. ఖగోళ గణితములో వీరు స్లైడ్ రూల్ లాంటి ఒక గణన యంత్రాన్ని ఉపయోగించినట్లు ఆధారాలున్నాయి. త్రిభుజము యొక్క వైశాల్యాన్నీ, ఘనము యొక్క ఘనపరిమాణాన్నీ లెక్కగట్టిన మొదటి సంస్కృతి వీరిదే.<ref>{{cite book| url= https://books.google.com/?id=BKRE5AjRM3AC&printsec=frontcover&dq=sherlock+holmes+in+babylon#PPA7,M1 |title=Sherlock Holmes in Babylon: and other tales of mathematical history | first1=Marlow |last1=Anderson | first2=Robin J. |last2=Wilson |year= 2004 |accessdate=2012-03-29| isbn= 978-0883855461}}</ref> ===ఆర్థిక స్థితీ, వాణిజ్యమూ === [[File:Bill of sale Louvre AO3765.jpg|thumb|షురుప్పక్‌లో ఒక మగ బానిసనూ, కట్టడాన్నీ అమ్మకానికి పెడుతూ ఇచ్చిన ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది.]] అనటోలియాలోని (ఆధునిక టర్కీ) సుదూర ప్రాంతాల నుండి వచ్చిన అబ్సిడియన్ (శిలాద్రవము చల్లబడగా తయారయ్యే స్ఫటికము), ఈశాన్య ఆఫ్ఘనిస్థాన్‌లోని బదక్షన్‌కు చెందిన లాపిస్ లౙూలీ (రాజావర్తము వంటి రాయి), డిల్మున్ (ఆధునిక బహ్రైన్)కు చెందిన పూసలూ, సింధూ లిపి చెక్కబడి ఉన్న అనేక ముద్రలూ సుమేరులో లభించాయి. వీటిని బట్టి పర్షియన్ గల్ఫ్ కేంద్రంగా జరిగిన నాటి సుమేరు వాణిజ్య కార్యకలాపాల విస్తృతిని మనము అర్థము చేసుకోవచ్చు. ఉదాహరణకు ప్రపంచంలోని అనేక ప్రాంతాల నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగేవీ. ముఖ్యంగా అన్ని రకాల లోహాలను అక్కడి వారు దిగుమతి చేసుకున్నారు. మెసొపొటేమియాలో అరుదుగా లభించే చెక్క వంటి సరుకులను సుదూరప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గిల్గమేషు కావ్యంలో ఉంది. లెబనన్ సీడరుకు (భారతీయ సీడరుకు తెలుగులో సమానార్థకము దేవదారు. కనుక లెబనన్ సీడరును తెలుగులో లెబనన్ దేవదారు అనుకోవచ్చు. ఇవన్నీ ఒకే కుటుంబానికి చెందిన వేర్వేరు చెట్లు. అన్నీ కూడా చెక్కకు ప్రసిద్ధములే) సుమేరులో చాలా విలువ ఉండేది. ఉర్‌లోని ప్వాబీ రాణి సమాధిలో చెట్టు బంక (వేష్టము) కనుగొనబడింది. సుమేరులు వేష్టమును ముౙాంబీకు వంటి సుదూర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకునేవారు. సుమేరులో బానిసలు ఉన్నప్పటికీ ఆర్థిక వ్యవస్థకు వారి సేవలు పెద్ద ఎక్కువేమీ కాదు. బానిస స్త్రీలు నేతగత్తెలూ, గానుగల్లోనూ, మరల్లోనూ కార్మికులుగా, బరువులు మోసే కూలీలుగా పనిచేసేవారు. సుమేరు కుమ్మరులు వారి కుండలను దేవదారు నూనెతో గీసిన బొమ్మలతో అలంకరించేవారు. కుమ్మరిపనికి అవసరమైన అగ్నిని ఉత్పత్తి చేయడానికి వీరు బౌ డ్రిల్ అనే యంత్రము వాడేవారు. సుమేరు తాపీవారూ, మణికారులూ తమ పనుల్లో అలబాస్టర్ (ఒక రకమైన హరశోఠము), (ఏనుగు)దంతం, ఇనుము, బంగారం, వెండి, కార్నీలియన్, లపిస్ లౙులీలను వాడేవారు.<ref>Diplomacy by design: Luxury arts and an "international style" in the ancient Near East, 1400–1200 BC, Marian H. Feldman, University of Chicago Press, 2006, pp. 120–121</ref> ====సింధూలోయ వాసులతో వ్యాపార సంబంధాలు==== [[File:British Museum Middle East 14022019 Gold and carnelian beads 2600-2300 BC Royal cemetery of Ur (composite).jpg|thumb|తెల్లటి ఆకృతులు నిక్షారితము చేయబడ్డ ఈ కార్నీలియన్ పూసల హారము ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికింది. ఆదివంశపు కాలానికి చెందిన ఈ కళాకృతి సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసుకొనబడిందని చరిత్తకారుల అభిప్రాయం. ప్రస్తుతము ఈ హారము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది.<ref name="BM Carnelian">British Museum notice: "Gold and carnelians beads. The two beads etched with patterns in white were probably imported from the Indus Valley. They were made by a technique developed by the Harappan civilization" [[:File:Ur Grave gold and carnelian beads necklace.jpg|Photograph of the necklace in question]]</ref>]] [[File:Mesopotamia-Indus.jpg|thumb|left|క్రీ.పూ 3వ సహస్రాబ్దిలో సముద్ర మట్టాలు తక్కువగా ఉన్న కారణంగా సముద్ర మార్గాన సింధూ లోయకూ మెసొపొటేమియాకూ మధ్య దూరము ఇప్పటి కంటే చాలా తక్కువగా ఉండి ఉండవచ్చు.<ref name="JR12">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=12–14 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref>]] సుమారు క్రీ.పూ 2350 నుండి సింధు నాగరికత నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగినట్లుగా ఆధారాలున్నాయి.<ref name="JR14">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=14–17 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref> సింధూ తీరాన కనబడే నత్తల గుల్లలతో చేసిన వివిధ వస్తువులు పురావస్తు పరిశోధనల్లో దొరికాయి. ఇవన్నీ క్రీ.పూ 2500–2000 మధ్య కాలంలో తయారైనవని శాస్త్రవేత్తల అంచనా.<ref>{{cite journal |last1=Gensheimer |first1=T. R. |title=The Role of shell in Mesopotamia : evidence for trade exchange with Oman and the Indus Valley |journal=Paléorient |date=1984 |volume=10 |pages=71–72 |doi=10.3406/paleo.1984.4350 |url=https://www.persee.fr/doc/paleo_0153-9345_1984_num_10_1_4350}}</ref> క్రీ.పూ 2600–2450 కాలంలో సింధూ లోయలో తయారైన కార్నీలియన్ పూసలు సుమేరులోని సమాధుల్లో, ముఖ్యంగా ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికాయి.<ref name="JMI">{{cite book |last1=McIntosh |first1=Jane |title=The Ancient Indus Valley: New Perspectives |date=2008 |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-1-57607-907-2 |pages=182–190 |url=https://books.google.com/books?id=1AJO2A-CbccC&pg=PA189 }}</ref> కొన్ని కార్నీలియన్ పూసలపై తెల్లటి రంగులో ఉన్న ఆకృతులు నిక్షారితం చేయబడ్డాయి. ఇలా ఆమ్లంతో నిక్షారితం చేసే ప్రక్రియను అభివృద్ధి చేసింది సింధూ వాసులు కనుక, వీటిని సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసి ఉండవచ్చు.<ref>నిక్షారణ పద్ధతి వివరాలకు {{cite journal |last1=MacKay |first1=Ernest |title=Sumerian Connexions with Ancient India |journal=The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland |issue=4 |date=1925 |pages=699 |jstor=25220818 }} చూడండి</ref><ref name="BM Carnelian" /><ref>{{cite book |last1=Guimet |first1=Musée |title=Les Cités oubliées de l'Indus: Archéologie du Pakistan |date=2016 |publisher=FeniXX réédition numérique |isbn=978-2-402-05246-7 |page=355 |url=https://books.google.com/books?id=-HpYDwAAQBAJ&pg=PA355 |language=fr}}</ref> లాపిస్ లౙులీ రెండవ నకాదా కాలంలోని (సుమారు క్రీ.పూ 3200) అనేక సమాధుల్లో దొరికాయి. లాపిస్‌ను సుమేరు నుండి ఈజిప్టు వారు దిగుమతి చేసుకునే వారు. ఆఫ్ఘనిస్తాన్‌లో తప్ప వేరెక్కడా లాపిస్ ఉన్నట్లు ఆధారాలు లేవు కనుక, ఈ రాయి అక్కడి నుండి ఇరాన్ పీఠభూమి మీదుగా సుమేరుకు రవాణా చేయబడి ఉండవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Demand |first1=Nancy H. |title=The Mediterranean Context of Early Greek History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1-4443-4234-5 |pages=71–72 |url=https://books.google.com/books?id=YVSg-DOHzJMC&pg=PA71 }}</ref><ref name="CP">{{cite book |last1=Rowlands |first1=Michael J. |title=Centre and Periphery in the Ancient World |date=1987 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-25103-7 |page=37 |url=https://books.google.com/books?id=YDs9AAAAIAAJ&pg=PA37 }}</ref> సింధూ లిపిలో ఉన్న ఎన్నో ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో, ముఖ్యంగా ఉర్, బాబిలోనియా, కిష్‌లలో, దొరికాయి.<ref>మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల పూర్తి జాబితా కొరకు {{cite book |last1=Reade |first1=Julian |title=Indian Ocean In Antiquity |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-15531-4 |pages=148–152 |url=https://books.google.com/books?id=PtzWAQAAQBAJ&pg=PA148 }}చూడండి</ref><ref>ఇంకో మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల జాబితా: {{cite book |last1=Possehl |first1=Gregory L. |title=The Indus Civilization: A Contemporary Perspective |date=2002 |publisher=Rowman Altamira |isbn=978-0-7591-0172-2 |page=221 |url=https://books.google.com/books?id=pmAuAsi4ePIC&pg=PA221 }}</ref><ref>{{cite web |title=Indus stamp-seal found in Ur BM 122187 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805148&partId=1&images=true |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 123208 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=804667&partId=1&museumno=1932.1008.178&page=2 |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 120228 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805338&partId=1&images=true |website=British Museum}}</ref><ref>{{cite book |last1=Gadd |first1=G. J. |title=Seals of Ancient Indian style found at Ur |date=1958 |url=https://archive.org/details/in.gov.ignca.33779/page/n11}}</ref><ref>{{cite book|title=Brotherhood of Kings: How International Relations Shaped the Ancient Near East|page=49|url=https://books.google.com/books?id=JTvRCwAAQBAJ&pg=PA49|first=Amanda H.|last=Podany|publisher=Oxford University Press|year=2012|isbn=978-0-19-971829-0}}</ref><ref>{{cite book|title=Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus|url=https://books.google.com/books?id=8l9X_3rHFdEC&pg=PA246|quote=Square-shaped Indus seals of fired steatite have been found at a few sites in Mesopotamia.|author1=Joan Aruz|author2=Ronald Wallenfels|page=246|isbn=978-1-58839-043-1|year=2003}}(అనువాదము: చతురస్రాకృతిలోనున్న కాల్చిన బలపపురాతి సింధూ లోయ ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో కొన్ని చోట్ల దొరికాయి)</ref> మూడవ ఉర్ కాలం నాటి రాజైన గుడియా, ప్రకాశభేద్యమైన కార్నీలియన్‌ను మెలూహ్హా నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గ్రంథస్తము చేయబడి ఉంది. ఈ మెలుహ్హా సింధూ లోయేనని చాలామంది నిపుణుల అభిప్రాయం.<ref name="JMI"/> మెలూహ్హా నుండి వచ్చిన వ్యాపారులూ, తుపాసీలు మెసొపొటేమియాలో ఉన్న విషయం చాలా శాసనాల్లో చెప్పబడినది.<ref name="JMI"/> అకేడూ ఇంకా మూడవ ఉర్ ప్రాంతాలలో సింధూ లిపితో ఉన్నవి కానీ సింధూ లోయతో సంబంధాన్ని సూచించేవి కానీ మొత్తం కలిపి సుమారు ఇరవై ముద్రలు దాకా దొరికాయి.<ref name="JMI"/> సింధూ నాగరికత క్రీ.పూ 2400–1800 వరకు తారాస్థాయిలో విలసిల్లింది. ఐతే ఈ వ్యాపార లావాదేవీలు నెరపిన నాటికి ఇది సుమేరు నాగరికత కన్నా చాలా పెద్దది. 65,000 చదరపు అడుగుల వైశాల్యము గల సుమేరుతో పోల్చితే సింధూ నాగరికత 12 లక్షల చ.అ లో విస్తరించి ఉండి, కొన్ని వేల నివాసాలకు అలవాలంగా ఉండేది. రెండు నాగరికతల్లోనూ అతిపెద్ద నగరాలు మాత్రం ఒకే విధమైన వైశాల్యంతో, దాదాపుగా 30–40 వేల జనాభాతో ఉండేవి.<ref>{{cite book |last1=Cotterell |first1=Arthur |title=Asia: A Concise History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0-470-82959-2 |page=42 |url=https://books.google.com/books?id=9_vVTWXK5kQC&pg=PT42 }}</ref> ====ధనం, ఋణం ==== వీరు యవలనూ, వెండినీ ద్రవ్యముగా వాడేవారు. పెద్ద పెద్ద సంస్థలన్నీ వాటి లెక్కలను యవలూ, వెండిలలో నమోదు చేసేవి. ఆ రెంటికీ మధ్య ఒక స్థిరమైన మారక విలువ ఉండేది. సుంకాలూ, అప్పులూ, ధరవరలన్నీ ఆ రెంటిలో ఏదో ఒక దానిలో లెక్కగట్టబడేవి. చాలా లావాదేవీల్లో అప్పుల పాత్ర ఎక్కువగా ఉండేది. ఉదాహరణకు వర్తకులకు గుళ్ళచే కేటాయింపబడ్డ సరుకులు, అలాగే మద్యము వ్యాపారుల దగ్గర ఖాతాలో వ్రాయించుకుని మద్యము తీసుకోగా పడ్డ బాకీలూ వంటివి.<ref name = debt>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Hudson|first= Michael|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|pages= 23–35}}</ref> సుమేరులో మద్యము తయారీ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. ఈ తయారీదారులు ఎక్కువగా స్త్రీలు. వీరే బేరసారాలు కూడా జరిపేవారు. సుమేరులో రెండు రకాల ఋణాలు ఎక్కువగా ఉండేవి. ఒకటి వాణిజ్య ఋణాలూ, ఇంకొకటి వ్యక్తిగత వ్యవసాయ ఋణాలూ. వాణిజ్యమును ప్రోత్సహించుటకు దేవాలయాలు ఈ వ్యాపార ఋణాలు మంజూరు చేసేవి. సుమేరు వ్యాపారులు సముద్ర ప్రయాణాలు చేసి, ఇతర ప్రదేశాల్లో కూడా వ్యాపారము చేసేవారు. వ్యాపార ఋణాలను ఎక్కువగా ఈ ప్రయాణ ఖర్చులకై వీరు తీసుకునేవారు. వీటి మారకము వెండి. సుమారు క్రీ.పూ.2000 ముందు వడ్డీ నెలకి అసలులో అరవయ్యో వంతు(1/60)గా (ఒక మినాకు ఒక షెకెల్ చొప్పున) నిర్ణయింపబడింది. తరువాతి రెండు వేల సంవత్సరాల పాటు వడ్డీ మొత్తము ఈ స్థాయిలోనే ఉంది.<ref name = debt/> ఈ రెండూ కాక మరో రకమైన ఋణాలు గ్రామీణ ఋణాలు. ప్రజలెవరైనా తమ సుంకాలను చెల్లించకపోతే ఆ బకాయిలను వారు రాజ్యము నుండి తీసుకున్న అప్పుగా పరిగణించేవారు. ఈ బకాయిలు ఎక్కువగా దేవాలయాలకు కట్టని సుంకముల మూలంగా పడేవి.<ref name = debt2>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Van De Mieroop|first= Marc|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|page= 63}}</ref>వీటికి వడ్డీలు ఎక్కువగా ఉండేవి—అసలులో మూడోవంతు (1/3) నుండి సగము (1/2) దాకా. ఈ అప్పుల లావాదేవీలకు మారకంగా యవలూ, ఇతర పంటలూ వాడబడేవి.<ref name = debt/> ఈ గ్రామీణ ఋణాలను పాలకులు మధ్య మధ్యలో మాఫీ చేసి, ఋణగ్రస్తులను వదలివేసేవారు. సాధారణంగా ఏడాదికొకసారి, వారు పట్టాభిషిక్తులైన రోజున, ఇది జరిగేది. ఇది కాక యుద్ధాలూ, కరువుకాటకాలూ వచ్చి పడినప్పుడు కూడా ఋణమాఫీ జరిగేది. మనకి తెలిసినంతవరకు, మొదటిసారి ఋణమాఫీ చేసిన వారు లగాషు రాజులైన ఎన్మెటెనా, ఉరుకాగినాలు. జరిగిన కాలం క్రీ.పూ 2400–2350లో. హడ్సన్ ప్రకారం ఈ అప్పులు పేరుకుపోతే సన్నకారు రైతులు భూములన్నా కోల్పోతారు లేక వెట్టిచాకిరీలో చిక్కుకుంటారు. వీటిలో ఏది జరిగినా యుద్ధానికి సైనికబలం తగ్గుతుంది. అలా జరగకుండా ఉండేందుకే ఈ మాఫీలు.<ref name = debt/> ===సైన్యం === [[File:Standard of Ur chariots.jpg|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటి ఉర్ కేతనముపై చెక్కబడ్డ తొలినాటి రథాలు.]] [[File:Stele of Vultures detail 01-transparent.png|thumb|రాబందుల ఫలకముపై చెక్కబడ్డ యుద్ధ అమరికలు. సుమేరు రాజు ఎన్నాటుం నేతృత్వంలో ఫాలాంక్స్ అను యుద్ధ వ్యూహములో అమరి ఉన్న సైనికులు.]] [[File:Silver model of a boat, tomb PG 789, Royal Cemetery of UR, 2600-2500 BCE.jpg|thumb|నాటి పడవ యొక్క వెండి నమూనా. క్రీ.పూ 2600–2500 నాటిది. ఉర్ రాచశ్మశానములో 789వ వ్యక్తిగత సమాధిలో దొరికింది.]] సుమేరు నగర-రాజ్యాల మధ్య 2000 ఏళ్ళ పాటుగా జరిగిన దాదాపు ఎడతెరపి లేని పోరాటాలు అక్కడ యుద్ధ పద్ధతులూ, సాంకేతికతా అభివృద్ధి చెందేందుకు దోహదపడచడాయి.<ref>Roux, Georges (1992), "Ancient Iraq" (Penguin)</ref>గ్రంథస్థమైన మొదటి యుద్ధము లగాషూ, ఉమ్మా రాజ్యాల మధ్య సుమారు క్రీ.పూ 2450లో జరిగిన పోరాటము. ఇది రాబందుల శిలాశాసనము పైన చెక్కబడింది. దీనిలో పదాతి దళాలకు లగాషు రాజు నాయకత్వము వహించడము మనము చూడవచ్చు. ఈ పదాతి దళం ఈటెలూ, దీర్ఘచతుస్రాకారపు డాలుతో సన్నద్దమయ్యి, రాగి శిరస్త్రాణాలను ను ధరించి, ఉన్నట్లుగా చెక్కబడి ఉంది. ఈ శాసనములో వీరందరూ ఫాలాంక్స్ వంటి ఒక అమరికలో నిలబడినట్లు తెలుస్తోంది. ఇలాంటి వ్యూహనిర్మాణానికి శిక్షణా, క్రమశిక్షణా అవసరము కనుక, సుమేరులో సుశిక్షితులైన సైనిక బలగము ఉండేదని తెలుస్తోంది.<ref>Winter, Irene J. (1985). "After the Battle is Over: The 'Stele of the Vultures' and the Beginning of Historical Narrative in the Art of the Ancient Near East". In Kessler, Herbert L.; Simpson, Marianna Shreve. Pictorial Narrative in Antiquity and the Middle Ages. Center for Advanced Study in the Visual Arts, Symposium Series IV 16. Washington, DC: National Gallery of Art. pp. 11–32. {{ISSN|0091-7338}}</ref> సుమేరు సైన్యం ఒనేజర్లను పూన్చిన బళ్ళను రథాలుగా వాడేది. ఈ తొలినాటి రథాలు యుద్ధములో వాడేందుకు తరువాతి కాలపు వాటంత అనువైనవి కావు. కొంతమంది ఈ రథాలు ప్రధానంగా రవాణాకు వాడేవారని సూచించారు. ఐతే ఈ రథాల్లోని పరివారము గొడ్డళ్ళూ, ఈటెలూ పూని ఉండేవారని తెలుస్తోంది. రథాలకు నాలుగు లేదా రెండు చక్రాలు ఉండేవి. నాలుగు ఒనేజర్లు పూన్చబడ్డ వీటికి ఇద్దరు సారథులుండేవారు. ఇక రథము యొక్క బండిగా చెకడాబండి ఉండేది. బండి చక్రాలకు మూడు భాగాలుండేవి; మధ్యలో దిండూ, చుట్టూ దాకళ్ళూ, వాటిని చుట్టేస్తూ బయటన ఒక కమ్మి. అలాగే బండికి నేత జల్ల ఉండేది. సుమేరు నగరాలకు రక్షణ ప్రాకారాలు ఉండేవి. నగర-రాజ్యాల మధ్య యుద్ధాలు ఎక్కువగా ముట్టుకోళ్ళ యుద్ధాలు. ఐతే ఆనాటి మట్టి ఇటుకల గోడలు కొందరు శత్రువులను అడ్డుకోగలిగాయి. ===సాంకేతిక పరిజ్ఞానం === సుమేరుల సాంకేతిక పరిజ్ఞానానికి ఉదాహరణలు: చక్రం, శరాకార లిపీ, అంకగణితం, రేఖాగణితము, నీటిపారుదల వ్యవస్థలు, పడవలు, చాంద్ర-సౌరమాన కాలగణనము, కంచు, జంతుతోలు, రంపం, ఉలి, సుత్తి, పిడిసాన, కళ్ళెం, మేకులు, గుండుసూదులు, ఉంగరాలు, తవ్వుకోలా, గొడ్డలి, కత్తులు, ఈటెలు, బాణములు, బాణం ములుకులు, ఖడ్గం, బంక, నీటితిత్తి, సంచి, కవచం, అంబులపొది, యుద్ధ రథాలు, ఒర, బూట్లు, చెప్పులు, పంట్రకోల, బీరు. సుమేరులకు మూడు రకాల పడవలు ఉండేవి: * మొదటి రకము తెరచాప పడవలు. జుట్టుతో కుట్టబడ్డ వీటిని క్లింకర్ పద్ధతిలో తయారు చేసేవారు. నీరు లోపలికి ఇంకకుండా మట్టి తైలపు పూత పూసేవారు. * జంతు తోలూ, రెల్లు గడ్డితో చేసిన తోలు పడవలు రెండో రకము * తెడ్డు నౌకలు మూడో రకము. వీటిని చెక్క తెడ్లతో నడుపుతారు. కొన్నిసార్లు ఇవి రాదారి పడవలుగా వాడబడేవి—అనగా తీరం వెంబడి నడుస్తున్న జనాలూ, జంతువులచే ప్రవాహానికి ఎదురు లాగబడేవి. ==వారసత్వం == [[File:Sumer map.jpg|thumb|సుమేరు పటము]] ఇప్పటి వరకూ జరిగిన పరిశోధనల ప్రకారము చక్రవాహనాల వాడకము క్రీ.పూ 4 వ సహస్రాబ్ది మధ్యభాగములో మొదలైంది. దాదాపు ఒకేసారి మూడు వేర్వేరు సమాజాల్లో వీటి మొదటి వాడకము కనిపిస్తోంది. అవీ మెసొపొటేమియా, ఉత్తర కాకసస్ (మైకాప్ సంస్కృతి), మధ్య ఐరోపాలు. చక్రం కనుగొన్న మొదట్లో దాన్ని కుమ్మరి చక్రంగా వాడారు. నెమ్మదిగా వాహనాలకూ, కర్మాగారాలకూ దీని వాడకము విస్తరించింది. పరిష్కృత లిపుల్లో ఈజిప్టు గూఢచిత్ర లిపి తరువాత అతి పురాతనమైనది సుమేరు శరాకార లిపి (దానికంటే పురాతనమైన జియాహూ గుర్తులు, టార్టరియా పలకలు వంటివాటిపై అనేక వివాదాలు ఉన్నాయి). సుమేరులు మొట్టమొదటి ఖగోళ శాస్త్రవేత్తలలో ఒకరు. వీరు నక్షత్రాలను నక్షత్ర సముదాయాలుగా విభజించారు. ఈ సముదాయాలలో చాలా వాటిని పురాతన గ్రీకులు కూడా గుర్తించారు. కొన్ని సముదాయాలు నేటి రాశి చక్రములో కూడా వాడుకలో ఉన్నాయి.<ref name="Thompson">{{cite web |author=Gary Thompson |url=http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |title=History of Constellation and Star Names |publisher=Members.optusnet.com.au |access-date=2012-03-29 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120821025411/http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |archive-date=2012-08-21 }}</ref>{{Unreliable source?|failed=y|date=March 2012}} కంటికి కనిపించే ఐదు గ్రహాల గురించి కూడా వారికి తెలుసు.<ref name="SumerFAQ2">{{cite web |url=http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |title=Sumerian Questions and Answers |publisher=Sumerian.org |accessdate=2012-03-29 |website= |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414150755/http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |archive-date=2012-04-14 |url-status=dead }}</ref> వారు ఒక ప్రత్యామ్నాయ బేస్ 10, బేస్ 6 తో ఒక మిశ్రమ రేడిక్స్ వ్యవస్థతో సహా అనేక విభిన్న సంఖ్యా వ్యవస్థలను ఉపయోగించి అంకగణితం అభివృద్ధి చేసారు. సుమేరు, బాబిలోనియాలో ఈ సెక్స్మేసిమల్ సిస్టమ్ ప్రామాణిక సంఖ్యా వ్యవస్థగా మారింది. వీరు సైనిక నిర్మాణాలను (యుద్ధ వ్యూహాలను) కనుగొని ఉండవచ్చు. సైనికులను అంగాలుగా విభజించే పద్ధతిని కనుగొన్నారు. వీరి సైనిక అంగాలు: పదాతి, అశ్వికదళం, విలుకాండ్రు. వారు మొట్టమొదటిగా న్యాయ వ్యవస్థ, పరిపాలనా వ్యవస్థలను క్రోడీకరించి అభివృద్ధి చేశారు. వీరి వ్యవస్థ న్యాయస్థానాలు, కారాగారాలూ, ప్రభుత్వ కవిలెలతో సంపూర్ణంగా ఉండేది. మొట్టమొదటి నగర రాజ్యాలు సుమేరులో వెలిసాయి. ఐతే ఆధునిక సిరియా, లెబనన్ ప్రాంతాల్లో కూడా అదే సమయానికి నగర రాజ్యాల లాంటి వ్యవస్థలు ఏర్పడ్డాయి. శరాకార లిపి తయారుచేసాక కొన్ని శతాబ్దాల పాటు దాన్ని అప్పులూ, జమా ఖర్చుల లెక్కలకే వాడేవారు. నెమ్మదిగా సుమారు క్రీ.పూ. 2600 నాటికి సందేశాలు, వర్తమానాలు, చరిత్ర, కథలూ, గణితం, ఖగోళ విశేషాలూ, ఇతర విషయాలను లిపిని ఉపయోగించి నమోదు చేయడము మొదలైంది. వ్రాత సమాజములో వ్యాప్తి చెందడముతో, గ్రామ దేవాలయాల నిర్వహణలో మొట్టమొదటి బడులు ఏర్పడ్డాయి. ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[:en:History of Iraq|ఇరాక్ చరిత్ర]] * [[:en:History of writing numbers|అంకము]] * [[:en:Ancient Mesopotamian units of measurement|ప్రాచీన మెసొపొటేమియాలో కొలమానాలు]] * [[:en:Ancient Mesopotamian religion|ప్రాచీన మెసొపొటేమియా యొక్క మత సంప్రదాయాలు]] * [[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియాల మధ్య సంబంధాలు]]   ==గమనికలు== <references group="గమనిక"/> ==మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==మరింత సమాచారము కోసము== {{refbegin|35em}} * Ascalone, Enrico. 2007. ''Mesopotamia: Assyrians, Sumerians, Babylonians (Dictionaries of Civilizations; 1)''. Berkeley: University of California Press. {{ISBN|0-520-25266-7}} (paperback). * Bottéro, Jean, André Finet, Bertrand Lafont, and George Roux. 2001. ''Everyday Life in Ancient Mesopotamia''. Edinburgh: Edinburgh University Press, Baltimore: Johns Hopkins University Press. * Crawford, Harriet E. W. 2004. ''Sumer and the Sumerians''. Cambridge: Cambridge University Press. * Leick, Gwendolyn. 2002. ''Mesopotamia: Invention of the City''. London and New York: Penguin. * Lloyd, Seton. 1978. ''The Archaeology of Mesopotamia: From the Old Stone Age to the Persian Conquest''. London: Thames and Hudson. * Nemet-Nejat, Karen Rhea. 1998. ''Daily Life in Ancient Mesopotamia''. London and Westport, Conn.: Greenwood Press. * {{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=Sumerian Mythology: A Study of Spiritual and Literary Achievement in the Third Millennium B.C.|url=https://archive.org/details/sumerianmytholog0000kram|date=1972|publisher=University of Pennsylvania Press|location=Philadelphia|isbn=978-0-8122-1047-7|edition=Rev.}} * Roux, Georges. 1992. ''Ancient Iraq'', 560 pages. London: Penguin (earlier printings may have different pagination: 1966, 480 pages, Pelican; 1964, 431 pages, London: Allen and Urwin). * Schomp, Virginia. ''Ancient Mesopotamia: The Sumerians, Babylonians, and Assyrians''. * ''Sumer: Cities of Eden (Timelife Lost Civilizations)''. Alexandria, VA: [[:en:Time Life|Time-Life Books]], 1993 (hardcover, {{ISBN|0-8094-9887-1}}). * [[Leonard Woolley|Woolley, C. Leonard]]. 1929. ''[https://www.fadedpage.com/books/20170924/html.php The Sumerians]''. Oxford: Clarendon Press. {{refend}} b58jbe4b4c7oeh0d6ngthlmfqo6vzva 3615088 3615087 2022-08-04T09:14:29Z Inquisitive creature 49670 /* అకేడు సామ్రాజ్యం */ లింకులు చేర్చబడ్డాయి wikitext text/x-wiki {{Ancient history}} సుమేరు <ref group="గమనిక"></ref> [[నాగరికత]] [[తామ్ర శిలా యుగం]], మొదటి [[కంచుయుగం|కంచు యుగ]] కాలాల్లో, సుమారు క్రీ.పూ. 5–6 సహస్రాబ్దుల్లో, దక్షిణ [[మెసొపొటేమియా]] (ఆధునిక దక్షిణ-మధ్య [[ఇరాక్]]) ప్రాంతములో మొదలైంది. ఇది మెసొపొటేమియాలోని నాగరికతల్లో మొదటిది. [[సింధు లోయ నాగరికత|సింధూ నాగరికత]], [[:en:Ancient Egypt|ప్రాచీన ఈజిప్టు]], [[:en:Elam|ఈలము]], [[:en:ancient china|ప్రాచీన చైనా]], [[:en:Minoan civilization|మనోవు నాగరికత]], [[:en:Caral-Supe civilization|కారలు నాగరికత]]లతో పాటు [[:en:Cradle of civilization|ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి నాగరికతలలో]] ఇది కూడా ఒకటి. [[:en:Tigris|టైగ్రిసూ]], [[యూఫ్రటీస్|యూఫ్రెటీసు]] లోయలలో నివసించిన సుమేరు రైతులు ధాన్యం, ఇతర పంటలను విస్తారంగా సాగుచేసారు. ఆ పంట మిగులు వారు పట్టణావాసాలు ఏర్పరిచేందుకు దోహదపడింది. క్రీ.పూ 3000 నాటికీ [[:en:Proto-writing|ఆదిలేఖన పద్ధతులు]] ఈ నాగరికతలో కనిపిస్తాయి. ఈ నాగరికత యొక్క అత్యంత పురాతన రచనలు [[:en:uruk|ఉరుక్]], [[:en:Jemdet Nasr|జెమ్డేట్ నస్ర్]] నగరాలలో లభించాయి‌. ఇవీ క్రీ.పూ 3500–3000 నాటివి. ==ఉచ్చారణ== సుమేరు అనే పదాన్ని బ్రిటిష్ ఆంగ్లములో సూమర్ (రకారము పలుకబడదు. సూమహ్‌కీ సూమర్‌కీ మధ్యస్థంగా ఉంటుంది. ([[Help:IPA/English|/ˈsuːmər/]])) అని పలుకగా, అమెరికా వారు సూమఱ్(దాదాపుగా) అని పలుకుతారు. భారతీయ ఆంగ్ల ఉచ్ఛారణలో సుమేరు కీ సుమాహ్‌కీ మధ్యస్థంగా పలుకబడుతుంది. ==పుట్టుపూర్వోత్తరాలు== సుమేరు లో సుమారు క్రీ.పూ. 5500–4000 మధ్యన మనుషులు స్థిరనివాసాలు ఏర్పర్చుకున్నారని చరిత్రకారుల అంచనా. వీరు [[:en: Western Asia|పశ్చిమాసియా]] వాసులయ్యుండొచ్చు. పట్టణాలూ, నదులూ, వృత్తులకు ఉన్న పేర్ల ఆధారంగా వీరు సుమేరు భాష మాట్లాడేవారని తెలుస్తోంది. ఈ భాష [[:en:language isolate|ఏ కుటుంబానికీ చెందినది కాదు]]. తరువాతి సెమిట భాషల వలె కాక ఇది ఒక అగ్లూటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ ({{ill|agglutinative language|en}}). <ref>{{Cite web|url=http://oi.uchicago.edu/OI/MUS/ED/TRC/MESO/writing.html|title=Ancient Mesopotamia. Teaching materials|publisher=Oriental Institute in collaboration with Chicago Web Docent and eCUIP, The Digital Library|access-date=5 March 2015}}</ref><ref> [http://www.metmuseum.org/toah/hd/ubai/hd_ubai.htm "The Ubaid Period (5500–4000 B.C.)" In Heilbrunn Timeline of Art History. Department of Ancient Near Eastern Art. The Metropolitan Museum of Art, New York (October 2003)]</ref><ref>[https://www.britishmuseum.org/explore/highlights/articles/u/ubaid_culture.aspx "Ubaid Culture", The British Museum]</ref><ref>[http://oi.uchicago.edu/pdf/saoc63.pdf "Beyond the Ubaid", (Carter, Rober A. and Graham, Philip, eds.), University of Durham, April 2006]</ref> [[File:Blau Monuments (front).jpg|thumb|upright=1.5|[[:en:Blau Monuments|బ్లౌ స్మారక చిహ్నాలు]]. ప్రస్తుతం బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్న ఇవి జెమ్డెట్ నస్ర్ కాలంలో క్రీ.పూ 3100–2700 మధ్యలో చెక్కబడినవి. వీటిలో ఆ కాలం నాటి సుమేరుల బొమ్మలూ అలాగే ఆదిమ శరాకార లిపిలో ఉన్న గుర్తులూ కనిపిస్తాయి.]] ఐతే [[:en:North Africa|ఉత్తర ఆఫ్రికా]]లోని అలనాటి [[:en:African humid period|పచ్చటి సహారా]]లో నివసించిన వారే [[మధ్యప్రాచ్యం|మధ్యప్రాచ్యము]]లోని సుమేరుకు వలస వచ్చి అక్కడ వ్యవసాయాన్ని వ్యాపింపజేసారని మరికొందరి పరిశోధకుల వాదన.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=MJWcSRSz9wEC&pg=PA22|title=Prehistoric Iberia: Genetics, Anthropology, and Linguistics : [proceedings of an International Conference on Prehistoric Iberia : Genetics, Anthropology, and Linguistics, Held November 16–17, 1998, in Madrid, Spain]|last1=Arnaiz-Villena|first1=Antonio|last2=Martínez-Laso|first2=Jorge|last3=Gómez-Casado|first3=Eduardo|date=2000|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=978-0-306-46364-8|pages=22}}</ref> కానీ వ్యవసాయము మొదట [[:en:Fertile Crescent|ఫెర్టైల్ క్రిసెంట్‌]]లో<ref group="గమనిక">అనువాదము=సారవంతమైన నెలవంక. ఆ నేల నెలవంక ఆకారములో ఉన్నందున ఈ పేరు వచ్చినది</ref>మొదలైందని బలమైన ఆధారాలున్నందున ఈ పరికల్పనకు పెద్దగా మద్దతు లభించలేదు.<ref name="Genomic insights into the origin of">{{cite journal |last1=Lazaridis |first1=I. |last2=Nadel |first2=D. |last3=Rollefson |first3=G. |title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East |journal=Nature |date=2016 |volume=536 |issue=7617 |pages=419–424 |doi=10.1038/nature19310 |pmid=27459054 |url= |pmc=5003663 |bibcode=2016Natur.536..419L }}</ref> ప్రత్యేకించి సుమేరులను గూర్చి చెప్పనప్పటికీ, 2016లో లౙారిడిస్ బృందము మధ్యప్రాచ్యములోని సెమిట సంస్కృతి మొదలవ్వడానికి ముందు నివసించిన వారిలో, ముఖ్యంగా [[:en:Natufian culture|నాటూఫుల్లో]], [[:en:Haplogroup E-M215 (Y-DNA)|కొంత ఉత్తర ఆఫ్రికా సంతతి]] ఉందని ప్రతాపాదించారు. వీరు నాటూఫులూ, [[:en:Pre-Pottery Neolithic|ప్రీ పోటరీ నియోలిథిక్ కాలపు]] వారి పై జన్యు పరిశోధనలు చేసి, ఈ నిర్ణయానికి వచ్చారు.<ref name="Genomic insights into the origin of"/><ref>"Craniometric analyses have suggested an affinity between the Natufians and populations of north or sub-Saharan Africa, a result that finds some support from Y chromosome analysis which shows that the Natufians and successor Levantine Neolithic populations carried haplogroup E, of likely ultimate African origin, which has not been detected in other ancient males from West Eurasia. However, no affinity of Natufians to sub-Saharan Africans is evident in our genome-wide analysis, as present-day sub-Saharan Africans do not share more alleles with Natufians than with other ancient Eurasians" (తెలుగు అనువాదము: కపాలమాపన విశ్లేషణల్లో నాటూఫులకూ, ఉత్తర సహారా అలాగే సహారాకు దక్షిణాన ఉండే వారితో కూడా జన్యు సంబంధాలుండే అవకాశముందని తెలిసింది. పురుష వర్ణగ్రాహక విశ్లేషణలు కూడా నాటూఫులూ, వారి వారసులైన నవీన శిలా యుగపు లెవాంటు సమాజాల్లో ఆఫ్రికా సంతతికి చెందిన యుగ్మ వికల్పాలు ఉన్నట్లుగా తేల్చాయి. ఈ వికల్పములు పడమటి యురాసియుల్లో లేవు. కానీ మా విశ్లేషణల్లో సహారాకు దక్షిణాన ఉండే ఆధునిక ఆఫ్రికా వాసులకు, నాటూఫులతో ఇతర యురాసియులకంటే దగ్గరి జన్యు సంబంధములున్నాయనడానికి ఆధారాలేమీ లభించలేదు.) in {{Cite journal|last1=Reich|first1=David|last2=Pinhasi|first2=Ron|last3=Patterson|first3=Nick|last4=Hovhannisyan|first4=Nelli A.|last5=Yengo|first5=Loic|last6=Wilson|first6=James F.|last7=Torroni|first7=Antonio|last8=Tönjes|first8=Anke|last9=Stumvoll|first9=Michael|date=August 2016|title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East|journal=Nature|volume=536|issue=7617|pages=419–424|doi=10.1038/nature19310|pmid=27459054|pmc=5003663|issn=1476-4687|bibcode=2016Natur.536..419L}}</ref> ఇది కాక 2013లో నాలుగు సుమేరు అస్థిపంజరాల నుండి సేకరించిన డి.ఎన్.ఎ నమూనాలపై జన్యు విశ్లేషణ పరీక్షలు జరుపగా, వారికీ సింధు నాగరికత వారికీ సారూప్యతలున్నట్లు తెలిసింది. పురాతన [[:en:Indus–Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియా సంబంధాల]] వల్ల ఇది జరిగి ఉండవచ్చు.<ref name="EBA">{{cite journal |last1=Płoszaj |first1=Tomasz |last2=Chaubey |first2=Gyaneshwer |last3=Jędrychowska-Dańska |first3=Krystyna |last4=Tomczyk |first4=Jacek |last5=Witas |first5=Henryk W. |title=mtDNA from the Early Bronze Age to the Roman Period Suggests a Genetic Link between the Indian Subcontinent and Mesopotamian Cradle of Civilization |journal=PLOS ONE |date=11 September 2013 |volume=8 |issue=9 |pages=e73682 |doi=10.1371/journal.pone.0073682 |pmid=24040024 |language=en |issn=1932-6203|pmc=3770703 |bibcode=2013PLoSO...873682W |doi-access=free }}</ref> ఇవికాక సుమేరులలో [[:en:Hurrians|హరియులూ]], ఇంకా [[:en:Urartu|ఉరాట్యుల]] సంతతి కూడా ఉందనడానికీ, తద్వారా వీరు [[:en:Caucasus|కోకసస్]] నుండి వలస వచ్చారనీ చెప్పేందుకు కూడా ఆధారాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Sumerians had connections with the Caucasus|url=https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20210415032734/https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|archive-date=2021-04-15|access-date=|website=|publisher=scientificrussia}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|year=2014|title=Lexical Matches between Sumerian and Hurro-Urartian: Possible Historical Scenarios|url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlj/2014/cdlj2014_004.html|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|publisher=Cuneiform Digital Library Journal}}</ref><ref>{{Cite book|last=|first=|title=The Diversity of the Chechen culture: from historical roots to the present|url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000186004|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|year=2009|publisher=UNESCO|page=14|isbn=978-5-904549-01-5}}</ref> సుమేరులకు ముందు ఈ ప్రాంతములో నివాసమున్న ఆది మానవులని [[:en:Proto-Euphratean language|ప్రోటో-యూఫ్రెటీయన్స్]] లేదా ఉబైడులుగా పిలుస్తారు.<ref name="britannica">{{cite web| url= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/573176/Sumer |title=Sumer (ancient region, Iraq) |publisher= Britannica.com | work=Britannica Online Encyclopedia |accessdate=2012-03-29}}</ref> ఉత్తర మెసొపొటేమియా [[:en:samarra culture|సామర్రా సంస్కృతి]] వారి నుండి వీరు ఉద్భవించారని సిద్ధాంతీకరించారు.<ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=dWuQ70MtnIQC&pg=PA51&dq=samarra+culture#v=snippet&q=%22As%20the%20Samarra%20culture%20spread%20south%2C%20it%20evolved%20into%20the%20Ubaid%20culture%22&f=false | title = Cities, Change, and Conflict: A Political Economy of Urban Life | isbn = 978-0495812227 | author1 = Kleniewski | first1 = Nancy | last2 = Thomas | first2 = Alexander R | date = 2010-03-26}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=tupSM5y9yEkC&pg=PA139&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22cultural%20descendants%20of%20the%20originating%20Samarran%20culture%22&f=false | title = The Near East: Archaeology in the "Cradle of Civilization" | isbn = 978-0415047425 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 1993}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=i7_hcCxJd9AC&pg=PA147&dq=ubaid+samarra#v=snippet&q=%22Ubaid%200%20is%20thus%20clearly%20derived%20from%20the%20earliest%20culture%20to%20move%20into%20lower%20mesopotamia%2C%20the%20Samarra%22&f=false | title = Early Civilizations of the Old World: The Formative Histories of Egypt, the Levant, Mesopotamia, India and China | isbn = 978-0415109765 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 2001}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=zmvNogJO2ZgC&pg=PA505&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22similar%20to%20those%20of%20the%20ubaid%20period%22&f=false | title = A dictionary of archaeology | isbn = 978-0631235835 | author1 = Shaw | first1 = Ian | last2 = Jameson | first2 = Robert | year = 2002}}</ref> సుమేరులు ఎన్నడూ ఉబైడుల గురించి ప్రస్తావించ లేదు కానీ వీరే సుమేర్లోని మొట్టమొదటి నాగరిక శక్తి అని అనేక ఆధునిక పరిశోధకుల అభిప్రాయం. వారు చిత్తడి నేల నుండి నీటిని బయటకు పారించి [[వ్యవసాయం|వ్యవసాయానికి]] అనువుగా మలిచారు, వాణిజ్యం అభివృద్ధి చేసి, [[చేనేత|నేతపనీ]], [[:en:Leather crafting|తోలుపని]], [[లోహక్రియ| లోహపు పని]], [[:en:Masonry|తాపీపనీ]], [[మృణ్మయ పాత్రలు| మృణ్మయకళలలో]] నైపుణ్యం సాధించారు.<ref name="britannica" /> [[File:Enthroned King of Ur.jpg|thumb|upright=1.5|ఇది సుమారు క్రీ.పూ 2600లో చెక్కబడ్డ [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనం]]. ఇందులో పరిచారకుల మధ్యన సింహాసనం పై కూర్చున్న [[:en:Ur|ఉర్]] రాజును మనం చూడవచ్చు. ఇతడు [[:en:Ur-Pabilsag|ఉర్-పబిల్సాగ్]] అయ్యుంటాడని శాస్త్రీయ అంచనా.]] కొంతమంది పరిశోధకులు మాత్రము ప్రోటో-యూఫ్రెటియన్ భాష నుండి సుమేరు భాష వచ్చిందనే సిద్ధాంతముతో విభేదిస్తారు. అలాగే మరొక భాష ప్రభావము సుమేరు భాషపై ఉందనే ([[:en:Substratum (linguistics)|substrate effect]]) సిద్ధాంతముతో కూడా వీరు ఏకీభవించరు. [[వేట|వేటాడటమూ]], [[:en:Fishing|చేపలు పట్టడమూ]] జీవనాధారాలుగా అరేబియా సముద్రానికి [[:en:Eastern Arabia|తూర్పున]] తీర ప్రాంతాల్లోనూ, చిత్తడి నేలల్లోనూ కొందరు జనాలుండేవారు. రెండు వైపులా చదును చేయబడ్డ పనిముట్ల వాడకము వీరి ప్రత్యేకత. వీరి భాషే సుమేరు భాష అని ఈ విభేదించే వర్గాల వారి అభిప్రాయము.<ref>Margarethe Uepermann (2007), "Structuring the Late Stone Age of Southeastern Arabia" (Arabian Archaeology and Epigraphy Arabian Archaeology and Epigraphy Volume 3, Issue 2, pp. 65–109)</ref> చరిత్ర గ్రంథస్తమవ్వడమనే ప్రక్రియ సుమేరు నాగరికత ఏర్పడ్డ చాలా కాలానికి మొదలైంది. తొట్టతొలి లిఖితపూర్వక చరిత్ర [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసీ]] కాలములోనిది (అంటే ఆదివంశపు కాలము). [[:en:Last Glacial Period|మంచు యుగం]] చివరిలో వరదల్లో మునిగిపోక ముందు తూర్పు అరేబియా ప్రాంత (నేటి పర్షియా గల్ఫ్ ప్రాంతం) తీరాన సుమేరులు నివసించేవారని [[:en:Juris Zarins|జురిస్ ౙరిఞ్శ]] అభిప్రాయము.<ref>{{cite journal |last=Hamblin |first=Dora Jane |date=May 1987 |title=Has the Garden of Eden been located at last? |url=http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |format=PDF |journal=Smithsonian Magazine |volume=18 |issue=2 |pages= |doi= |accessdate=8 January 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140109135715/http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |archivedate=9 January 2014 |df= }}</ref> సుమేరు నాగరికత ఉరుక్ కాలం (క్రీ.పూ.4 వ సహస్రాబ్ది) లో ప్రారంభమై, జెమ్డిట్ నస్ర్, ఆది వంశపు కాలాల వరకు కొనసాగింది. క్రీ.పూ. 3 వ సహస్రాబ్దిలో సుమేరు, అకేడు భాషలు ఒకదాని వలన మరొకటి ప్రభావితమయ్యాయి. పదజాలమూ, వ్యాకరణమూ, ఉచ్చారణా వంటి అన్ని అంశాల్లోనూ ఈ పరస్పర ప్రభావాన్ని గమనించవచ్చు. కనుక ఈ రెండు భాషలనూ శ్ప్రాఖ్బుంట్ ({{ill|Sprachbund|en}}-భౌగోళిక దగ్గరితనము కారణంగా పరస్పర ప్రభావానికి గురైన భాషలు)గా చెప్పవచ్చు.<ref name="Deutscher">{{cite book|title=Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation|author=Deutscher, Guy|authorlink=Guy Deutscher (linguist)|publisher=[[Oxford University Press|Oxford University Press US]]|year=2007|isbn=978-0199532223|pages=20–21|url=https://books.google.com/books?id=XFwUxmCdG94C}}</ref> సుమారు క్రీ.పూ 2270లో ([[:en:chronology of the ancient Near East|కురచ కాలవృత్తాంతము ప్రకారము]]) వాయువ్య దిశన అకేడు రాజుల ఆక్రమణ మొదలైంది. క్రమంగా సుమేరు మొత్తాన్నీ వారు స్వాధీనము చేసుకున్నారు. రాజ్యాధికారము సుమేరుల చేతి నుండి అకేడుల చేతిలోకి వచ్చింది. ఈ సమయములో సుమేరు భాష వాడుక తగ్గినప్పటికీ, అది [[:en:sacred language|ధార్మిక భాష]]గా కొనసాగింది. మరల సుమారు క్రీ.పూ. 2100–2000 నాటికి రాజ్యాధికారము సుమేరులైన ఉర్ మూడో రాజవంశము చేతికి వచ్చింది. శతాబ్దము పాటు కొనసాగిన వీరి పాలనలో కూడా అకేడు భాషే వాడుక భాషగా చెలామణీ అయ్యింది.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003">Leick, Gwendolyn (2003), "Mesopotamia, the Invention of the City" (Penguin)</ref> పెర్షియన్ గల్ఫ్ తీరంలోని సుమేరు నగరమైన ఎరిడు, [[:en:List of oldest continuously inhabited cities|ప్రపంచంలోని అతి పురాతన నగరాల్లో]] ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది. ఇక్కడ మూడు వేర్వేరు సంస్కృతుల కలయిక జరిగి ఉండవచ్చు. అవి: # మట్టి ఇటుకల గుడిసెల్లో నివసిస్తూ, నీటిపారుదల మెళకువల పై పట్టు సాధించిన ఉబైడు రైతులు, # నల్ల గుడారాలలో నివసిస్తూ గొర్రెలూ, మేకల మందలను కాచుకుంటూ బతికే సెమిట సంచార జాతీ # చిత్తడి నేలల్లో పూరిళ్ళలో బ్రతికే మత్స్యకారులూ. ఈ మత్స్యకార గుంపే సుమేరుల పూర్వికులయ్యుండొచ్చు<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==పేరు వెనుక చరిత్ర == {{multiple image|perrow=2|total_width=350|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరులు | image1 = Head of Gudea (Metropolitan Museum of Art).jpg | image2 = Saĝ-gíg (cuneiforms).jpg | footer=ఎడమ వైపు: సుమారు క్రీ.పూ 2150లో చెక్కబడ్డ సుమేరు రాజు [[:en:Gudea|గుడియా]] తల. కుడి వైపు: [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడ్డ సాంగ్ గిగ్ (𒊕𒈪). నల్ల తల గలవారు అని దీని అర్థం. ఇది సుమేరులు తమని తాము పిలుచుకున్న పేరు. మొదటిది తలకు పద సంజ్ఞ(తలకు సంకేత చిత్రమైన[[File:Saĝ (linear script, head).jpg|14px]]పదసంజ్ఞగా మారి ఇలా అయ్యింది- [[File:Saĝ (Sumero-Akkadian cuneiform, head).jpg|12px]]), రెండవది నలుపుకూ, రాత్రికీ సంజ్ఞ(సంకేత చిత్రం[[File:Gíg (linear script, night-black).jpg|14px]] నుండి వచ్చిన సంజ్ఞ- [[File:Gíg (Sumero-Akkadian cuneiform, night-black).jpg|12px]]).<ref name="DAF">{{cite book |last1=Foxvog |first1=Daniel A. |title=Elementary Sumerian Glossary |date=2016 |publisher=University of California at Berkeley |page=52 |url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlp/cdlp0003_20160104.pdf}}</ref><ref name="PUSD">{{cite web |title=The Pennsylvania Sumerian Dictionary: saĝgiga[humankind] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e4703.html |website=psd.museum.upenn.edu}}</ref><ref name="IMD">{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |last2=D'I︠A︡konov |first2=Igor' Mik︠h︡aílovich |title=Early Antiquity |date=1991 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14465-8 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JSRAUIYENZoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref name="GF">{{cite book |last1=Feuerstein |first1=Georg |last2=Kak |first2=Subhash |last3=Frawley |first3=David |date=2005 |title=The Search of the Cradle of Civilization: New Light on Ancient India |edition=Second Revised |publisher=Motilal Banarsidass Publishers |isbn=978-81-208-2037-1 |page=117 |url=https://books.google.com/books?id=wNlsRZh3rwgC&pg=PA117 |language=en}}</ref>}} దక్షిణ మెసొపొటేమియాకు చెందిన సెమిటేతర భాషలు మాట్లాడే పురాతన నివాసుల భాషను, వారి తరువాత అక్కడ తూర్పు మెసొపొటేమియాలో స్థిరపడ్డ అకేడులు షుమేరు (𒋗𒈨𒊒-షుమేరు/శుమేరు/చుమేరు)<ref>{{cite web |title=emeĝir [SUMERIAN] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e1283.html |website=The Pennsylvania Sumerian Dictionary |publisher=University of Pennsylvania Museum of Anthropology and Archaeology |access-date=14 July 2021}}</ref> అని పిలిచినందున సుమేరు అనే పదం పుటిందని భావిస్తున్నారు.<ref name="ANE29"/><ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy A. |last2=George |first2=A. R. |last3=Postgate |first3=J. N. |last4=Breckwoldt |first4=Tina |title=A Concise Dictionary of Akkadian |date=2000 |publisher=Otto Harrassowitz Verlag |isbn=978-3-447-04264-2 |page=384 |url=https://books.google.com/books?id=-qIuVCsRb98C&pg=PA384 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Miller |first1=Douglas B. |last2=Shipp |first2=R. Mark |title=An Akkadian Handbook: Paradigms, Helps, Glossary, Logograms, and Sign List |date=1996 |publisher=Eisenbrauns |isbn=978-0-931464-86-7 |page=68 |url=https://books.google.com/books?id=27m3y6MNRzYC&pg=PA68 |language=en}}</ref> సుమేరులు తమ భాషను ఎమెగిర్‌గా పిలుచుకున్నారు. సుమేరులు తమని తాము " సాంగ్ గిగ్/సాంగ్ గిగ్ గా " అని చెప్పుకున్నారు. దీనికి అర్థం "నల్ల-తల గల ప్రజలు."<ref name="ANE29"/><ref>"The origin of the Sumerians is unknown; they described themselves as the 'black-headed people'" {{cite book |last1=Haywood |first1=John |title=The Penguin Historical Atlas of Ancient Civilizations |date=2005 |publisher=Penguin |isbn=978-0-14-101448-7 |page=28 |url=https://books.google.com/books?id=xtjtAAAAMAAJ |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |title=Early Antiquity |date=2013 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14467-2 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JU8pegs94uoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Finer |first1=Samuel Edward |last2=Finer |first2=S. E. |title=The History of Government from the Earliest Times: Ancient monarchies and empires |date=1997 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-820664-4 |page=99 |url=https://books.google.com/books?id=aEziNfjinnMC&pg=PA99 |language=en}}</ref> సుమేరు రాజు షుల్గీ/శుల్గీ/చుల్గీ తనను తాను నాలుగు పావు భాగాలకూ రాజుగా, నల్ల తల గల ప్రజలకు కాపరిగా చెప్పుకున్నాడు.<ref>"I am the king of the four quarters, I am a shepherd, the pastor of the "black-headed people (అనువాదము: నేను నాలుగు పావులకూ రాజును, నేను గొల్లవాడను, నల్ల తలగల జనాలకు కాపరిని"" in {{cite book |last1=Liverani |first1=Mario |title=The Ancient Near East: History, Society and Economy |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-134-75084-9 |page=167 |url=https://books.google.com/books?id=0d1JAgAAQBAJ&pg=PA167 |language=en}}</ref> అకేడ్లు కూడా సుమేరులను అకేడు భాషలో 'నల్ల తల గల వారు' అనే అర్థము వచ్చే 'సల్మాత్ కక్కడీ' అనే పేరుతో పిలిచేవారు.<ref name="PUSD"/><ref name="IMD" /> అలాగే సుమేరులు వారి భూమిని కి- ఎన్-గిర్ ('స్థలం' + 'ప్రభువులు' + 'ప్రముఖులు')గా పిలుచుకున్నారని నాటి శాసనాలను బట్టి తెలుస్తోంది. దీని అర్థం "ఉన్నత ప్రభువుల ప్రదేశం".<ref name="ANE29">"The area in question (the extreme south of Mesopotamia) may now be called Sumer, and its inhabitants Sumerians, although these names are only English approximations of the Akkadian designations; the Sumerians themselves called their land Kengir, their language Emegir, and themselves Sag-giga, "black-headed ones. (అనువాదము: ఇక్కడ చర్చించబడుతున్న ఈ ప్రాంతమును (మెసొపొటేమియా దక్షిణ కొన) ఇక సుమేరని పిలవవచ్చు. అలాగే ఆ ప్రాంతపు వారిని సుమేరులుగా పిలవవచ్చు. ఐతే ఈ పేర్లు నాటి అకేడు పదాలకు అంగ్లీకరణలు మాత్రమే. సుమేరులు తమ ప్రాంతాన్ని కెంగిర్ అనీ, తమ భాషను ఎమెగిర్ అనీ తమను తాము సాంగ్-గిగా, అనగా నల్ల తల గాళ్ళు అనీ పిలుచుకున్నారు)" in {{cite book|title=The Ancient Near East|url=https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall|author1=W. Hallo|author2=W. Simpson|publisher=New York: Harcourt, Brace, Jovanovich|year=1971|page=[https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall/page/29 29]}}</ref><ref>{{cite book |last1=Toorn |first1=Karel van der |last2=Becking |first2=Bob |last3=Horst |first3=Pieter Willem van der |title=Dictionary of Deities and Demons in the Bible |date=1999 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |isbn=978-0-8028-2491-2 |page=32 |url=https://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&pg=PA32 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Edzard |first1=Dietz Otto |title=Sumerian Grammar |date=2003 |publisher=Brill |isbn=978-90-474-0340-1 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=HOx5DwAAQBAJ&pg=PA1 |language=en}}</ref> అకేడు భాషలో ఈ సుమర్ పదము వ్యుత్పత్తి ఏమిటన్నది తెలియదు.<ref name="Nimrod">{{cite journal|title=Nimrod before and after the Bible|author=K. van der Toorn, P.W. van der Horst|journal=The Harvard Theological Review|year=Jan 1990| volume=83| issue=1| pages=1–29|doi=10.1017/S0017816000005502}}</ref> దక్షిణ మెసొపొటేమియాను హిబ్రూలో [[:en:Shinar|షైనార్ (శైనార్)]] అనీ, [[:en:Egyptian language|ఈజిప్టు భాష]]లో సింగ్ర్ అనీ, [[:en:Hittite|హిటైట్‌]]లో షన్హర్(ర) అనీ పిలుస్తారు. ఈ పదాలన్నీ సుమేరు పదంలో మార్పుల వల్ల వచ్చుండొచ్చు.<ref name="Nimrod"/> ==మెసపొటేమియా లోని నగర రాజ్యాలు == {{Further|{{ill|List of cities of the ancient Near East|en}}|{{ill|Geography of Mesopotamia|en}}}} క్రీ.పూ. 4 వ సహస్రాబ్ది ఆఖరుకు సుమేరు అనేక స్వతంత్ర [[:en:city-state|నగర-రాజ్యాల]] సమాహారంగా ఉండేది. సరిహద్దు గుర్తులుగా కాలువలూ, సరిహద్దు రాళ్ళూ ఉండేవి. ప్రతి నగరం మధ్యలో ఆ నగర దేవత లేదా దేవునికి అంకితం చేయబడిన ఒక ఆలయం ఉంటుంది. ఈ నగర-రాజ్యాలూ పూజారి ఐన గవర్నరు ([[:en:Ensi (Sumerian)|ఎన్సీ]]) పాలనలో గానీ లేదా మతపరమైన కార్యకలాపాలతో మమేకవుతూ ఉండే రాజు ([[:en:Lugal|లుగల్]]) పాలనలో గానీ ఉండేవి. {{multiple image|perrow=2|total_width=300|caption_align=center | align = right | direction =vertical | header=అను ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ | image2 = The White Temple 'E at Uruk, 3500-3000 BCE.jpg | image1 = White Temple ziggurat in Uruk.jpg | footer=ఉరుక్‌లో ఉన్న అనూ ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ. పిరమిడ్ ఆకృతిలో కట్టబడ్డ అను ౙిగ్గురత్తు క్రీ.పూ 4000 నాటిది. సుమారు క్రీ.పూ 3500లో దాని పైన తెల్ల గుడి కట్టబడింది.<ref>{{cite book |last1=Crüsemann |first1=Nicola |last2=Ess |first2=Margarete van |last3=Hilgert |first3=Markus |last4=Salje |first4=Beate |last5=Potts |first5=Timothy |title=Uruk: First City of the Ancient World |date=2019 |publisher=Getty Publications |isbn=978-1-60606-444-3 |page=325 |url=https://books.google.com/books?id=muCvDwAAQBAJ&pg=PT325 |language=en}}</ref> [[ఈజిప్టు పిరమిడ్లు|ఈజిప్టు పిరమిడ్లలో]] అత్యంత పురాతనమైనది సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది. వాటి ఆకృతికి ౙిగ్గురత్తులే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.<ref>"The stepped design of the Pyramid of Zoser at Saqqara, the oldest known pyramid along the Nile, suggests that it was borrowed from the Mesopotamian ziggurat concept.(అనువాదము: నైలు నదీ తీరాన అత్యంత పురాతన పిరమిడ్ ఐన సక్కారాలోని జోసర్ పిరమిడ్ యొక్క శ్రేణీకృత నిర్మాణ శైలికి మెసొపొటేమియా ౙిగ్గురత్తుల నిర్మాణ శైలే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.)" in {{cite book |last1=Held |first1=Colbert C. (University of Nebraska)|title=Middle East Patterns, Student Economy Edition: Places, People, and Politics |date=2018 |publisher=Routledge |isbn=978-0-429-96199-1 |page=63 |url=https://books.google.com/books?id=fOlgDwAAQBAJ&pg=PA63 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Samuels |first1=Charlie |title=Ancient Science (Prehistory – A.D. 500): Prehistory-A.D. 500 |date=2010 |publisher=Gareth Stevens Publishing LLLP |isbn=978-1-4339-4137-5 |page=23 |url=https://books.google.com/books?id=0KQCscrPDgUC&pg=PA23 |language=en}}</ref> }} నగర-రాజ్యాలు: * [[:en:Eridu|ఎరిదు]] (టెల్ అబు షహ్రెయిన్) * [[:en:Bad-tibira|బాడ్-టిబిరా]] (బహుశా టెల్ అల్-మడైన్) * [[:en:Larak|లారక్]] <sup>1<sup> * [[:en:Sippar|సిప్పర్]] (టెల్ అబూ హబ్బహ్) * [[:en:Shuruppak|షురుపక్]] (టెల్ ఫారా) పై 5 నగరాలు జలప్రళయానికి ముందు అధికార కేంద్రాలుగా ఉండేవనీ, జలప్రళయము తరువాత ఆదివంశపు కాలము మొదలైందనీ సుమేరులు నమ్మేవారు. ఇతర ప్రధాన నగర-రాజ్యాలు: * ఉరుక్ (వార్క) * కిష్ (టెల్ ఉహీమిర్, ఇన్గార్రా) * ఉర్ (టెల్ అల్ ముకయార్) * నిప్పూర్ (అఫాక్) * లగష్ (టెల్ అల్ హిబా) * గిర్సు (టెల్లో లేదా టెలోహ్) * ఉమ్మా (టెల్ జోఖా) * హమాౙీ <sup>1<sup> * అడాబ్ (టెల్ బిస్మాయ) * మారి (టెల్ హరిరి) <sup>2<sup> * అక్షక్ <sup>1<sup> * అక్కాడ్ <sup>1<sup> * ఇసిన్ (ఇషాన్ అల్-బహ్రియాత్) * లార్సా ({{sup|1}}సంబంధిత ఆధునిక ప్రదేశము తెలియరాలేదు)<br> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) చిన్న నగరాలు (దక్షిణము నుండి ఉత్తరము వరకు వరసక్రమములో): * కురా (టెల్ అల్ లాహ్మ్) * జబాలా (టెల్ ఇబ్జీఖ్కు) * కిసుర్రా (టెల్ అబు హతాబ్) * మరాడ్ (టెల్ వన్నత్ ఎస్-సడుం) * డిల్బాట్ (టెల్ ఎడ్-దెలిం) * బోర్సిప్ప (బీర్స్ నిమ్రుడ్) * కుతః (ఇబ్రాహీం చెప్పండి) * డెర్ (అల్-బద్ర) * ఎష్నన్న (టెల్ అస్మార్) * నగర్ (టెల్ బ్రాక్) <sup>2<sup> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) ఆగేడ్‌కు నైరుతి వైపున 330 కి.మీ (205 మైళ్ళ) దూరములో మారీ నగరము ఉండేది. ఇదీనూ, మారుమూల నగరమైన నగర్‌ను మినహాయిస్తే మిగిలిన నగరాలన్నీ బాగ్దాదుకు దక్షిణాన ఉన్న యూఫ్రేటీసు-టైగ్రిసు సారవంత మైదానంలో ఉన్నాయి. వీటి ప్రస్తుత పేర్లు బాబిల్, దియాలా, వాసిట్, దిహ ఖర్, బస్రా, అల్ ముత్తానా, అల్-ఖాడిసియ్యా (ఇరాక్ గవర్నరేట్స్). ==చరిత్ర విభజన== {{main|[[:en:History of Sumer|సుమేరు చరిత్ర]]}} [[File:Portrait of a Sumerian prisoner on a victory stele of Sargon of Akkad.jpg|thumb|[[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను మహావీరుడి]] విజయఫలకంపైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీ బొమ్మ. సుమారు క్రీ.పూ 2300లో చెక్కబడ్డ ఈ ఫలకం ఇప్పుడు [[లౌవ్రే మ్యూజియం|లూవ సంగ్రహశాల]]లో ఉంది.<ref name="ArchaeologyofElam">{{cite book |last1=Potts |first1=D. T. |title=The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State |date=1999 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-56496-0 |page=104 |url=https://books.google.com/books?id=mc4cfzkRVj4C&pg=PA104 }}</ref> ఖైదీల యొక్క కేశాలంకరణ సుమేరుల శైలిలో ఉంది (నెత్తి మీద ఉంగరాల జుట్టూ, పక్కలన కురచ వెంట్రుకలూ). ఈ శైలి ఉర్ కేతనం పైన కూడా కనిపిస్తుంది.<ref name="TwoSteles">{{cite journal |last1=Nigro |first1=Lorenzo |title=The Two Steles of Sargon: Iconology and Visual Propaganda at the Beginning of Royal Akkadian Relief |journal=Iraq |volume=60 |date=1998 |pages=85–102 |publisher=British Institute for the Study of Iraq |doi=10.2307/4200454 |jstor=4200454 }}</ref>]] [[File:Mesopotamia male worshiper 2750-2600 B.C.jpg|thumb|టెల్ అస్మార్‌లోని ఈ విగ్రహం దేవునికి సమర్పణగా ఇచ్చినది. ఇది క్రీ.పూ 2750–2600 కాలానికి చెందినది.]] చరిత్రపూర్వ ఉబైడు, ఉరుక్ కాలాలలో సుమేరు నగర-రాజ్యాలు అధికారంలోకి వచ్చాయి. సుమేరు లిఖితచరిత్ర క్రీ.పూ. 27 వ శతాబ్దం నుండి మొదలైంది. అయితే మూడవ ఆదివంశపు కాలం వరకు అనగా సుమారు క్రీ.పూ 23 వ శతాబ్దం వరకు చరిత్ర అస్పష్టంగానే ఉంది. ఆ తరువాత నుండి శాసనాలకు ఆధునిక కాలములో పరిష్కరింపబడ్డ సుమేరు లిపి వాడబడింది. క్రీ.పూ. 23 వ శతాబ్దిలో అకేడు సామ్రాజ్య పాలనలో మొదటిసారిగా మెసొపొటేమియా మొత్తం ఒక్క త్రాటి పైకి తీసుకురాబడింది. అలాగే గూట్య కాలం తరువాత మూడవ ఉర్ రాజ్యము ఇలాగే మెసొపొటెమియా ఉత్తర, దక్షిణ భాగాలను ఏకము చేసింది. క్రీ.పూ.2వ సహస్రాబ్దిలో అమోరీయుల దండయాత్రలతో ఈ సామ్రాజ్యము పడిపోయింది. ఆ తరువాత క్రీ.పూ. 1700 వరకు అమోరీయుల "ఇసిన్ రాజవంశం" కొనసాగింది. మెసొపొటేమియా బాబిలోనియ పాలనలో సమైక్యంగా ఉన్న కాలములో, అనగా క్రీ.పూ. 1700 వరకు, కూడా అమొరీయ ఇసిన్ రాజవంశము మిగిలి ఉంది. సుమేరులు చివరకు అకేడు (అస్సీర-బాబిలోనియ) జనాభాలో కలిసిపోయారు.{{Citation needed|date=October 2017}} * ఉబైడు కాలం: క్రీ.పూ. 6500–4100 (మట్టిపాత్రల కొత్తరాతియుగం నుండి తామ్రశిలా యుగము వరకు) * ఉరుక్ కాలవ్యవధి: క్రీ.పూ. 4100–2900 (చివరి తామ్రశిలా యుగము నుండి మొదటి కంచు యుగం I వరకు) ** ఉరుక్ XIV–V : క్రీ.పూ. 4100–3300 ** ఉరుక్ IV కాలం: క్రీ.పూ. 3300–3100 ** జెమ్డిట్ నస్ర్ కాలం (ఉరుక్ III ): 3100–2900 క్రీ.పూ * ఆదివంశపు కాలం (మొదటి కంచు యుగము II–IV) ** మొదటి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2900–2800 ** రెండవ ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2800–2600 (గిల్గమేష్) ** మూడవ ఎ ఆదివంశపు కాలం: 2600–2500 ** మూడవ బి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2500–2334 * అకేడు సామ్రాజ్య కాలం: సుమారు క్రీ.పూ 2334–2218 (సర్గోన్) * గూట్యపు కాలం: క్రీ.పూ. 2218–2047 (ప్రారంభ నాలుగవ కాంస్య యుగం) * మూడవ ఉర్ కాలం: క్రీ.పూ. 2047–1940. [[File:Samarra bowl.jpg|thumb|బెర్లిన్‌లోని పర్గమన్ సంగ్రహశాలలోనున్న సామర్రా పాత్ర. పాత్రకు మధ్యన ఉన్న స్వస్తికం పునర్నిర్మాణము ద్వారా చేర్చబడింది.<ref> Stanley A. Freed, ''Research Pitfalls as a Result of the Restoration of Museum Specimens'', Annals of the New York Academy of Sciences, Volume 376, The Research Potential of Anthropological Museum Collections pp. 229–245, December 1981.</ref>]] ==ఉబైడు కాలం == {{main|[[:en:Ubaid period|ఉబైడు కాలం]]}} [[Image:Frieze-group-3-example1.jpg|thumb|right|ఉబైడు కాలం నాటి మృణ్మయ పాత్ర]] చక్కటి చిత్రాలతో అలంకరింపబడి, విలక్షణ శైలిలో తయారు చేయబడ్డ, మృణ్మయ పాత్రలు ఈ కాలములో మనకి కనిపించే ప్రముఖ అంశము. ఉబైడు కాలములో ఈ కుమ్మర శైలి మెసొపొటేమియా, పెర్షియన్ గల్ఫ్ ప్రాంతాల్లో ప్రాచుర్యంలో ఉండేది. అత్యంత పురాతన మానవ నివాసాలు [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ ఎల్ ఒఎలీ]]లో ఉన్నట్లుగా ఆధారాలు ఉన్నాయి. ఐతే ఉబైడు కాలానికంటే చాలా ముందు నుండే దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని పరిస్థితులూ, వాతావరణమూ మానవ నివాసానికి అనుకూలంగా ఉండేవి. కనుక ఇప్పటికింకా కనుగొనని మరింత పురాతన నివాస స్థలాలు ఉండే అవకాశము మెండుగా ఉంది. ఈ ఉబైడు కాలపు సంస్కృతిని పరిశీలిస్తే, ఈ సంస్కృతి ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సామర్రపు సంస్కృతి ప్రభావముతో ఏర్పడినట్లుగా అనిపిస్తుంది. ఈ కాలపు తరువాతిదైన ఉరుక్ కాలము వారిని సుమేరులుగా గుర్తించారు. ఉరుక్ కాలపు వారు ఉబైడు కాలపు ప్రజల తరువాతి తరాలా లేక వారు వేరే సంస్కృతికి చెందినవారా అన్నది తెలియదు. ఉబైడు కాలములో ముఖ్య రాజకీయ, సాంస్కృతిక కేంద్రముగా ఎరీడు ఉండేది. నాగరిక జ్ఞానాన్ని ([[:en:Me (mythology)| మీ]]) ఎరీడు గ్రామ దైవమూ, జ్ఞానానికి ప్రతీక ఐన [[:en:Enki|ఎంకీ]], ఉరుక్ గ్రామ దేవతా, ప్రేమకూ యుద్ధానికీ ప్రతీక ఐన [[:en:Inanna|ఇనానా]]కు ఇచ్చే కథ, బహుశా ఎరీడు ప్రాభవము తగ్గి ఉరుక్ వైభవము యొక్క ఆరంభాన్ని సూచిస్తుండవచ్చు.<ref name=WolksteinKramer1983>{{cite book|last1=Wolkstein|first1=Diane|last2=Kramer|first2=Samuel Noah|title=Inanna: Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer|url=https://archive.org/details/inannaqueenofhea00wolk|date=1983|publisher=Harper & Row|location=New York|isbn=978-0060147136}}</ref>{{rp|174}} ==ఉరుక్ కాలం == ఉబైడు కాలములో కుమ్మర పరిశ్రమ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. నెమ్మదిగా కదిలే [[కుమ్మరి చక్రం|కుమ్మరి చక్రాల]]తో పాత్రలను తయారు చేసీ, వాటిని అందమైన చిత్రాలతో అలంకరించేవారు. క్రమంగా ఈ పాత్రలు, వేగంగా కదిలే చక్రాలపై నిపుణుల చేత భారీ మొత్తములో ఉత్పత్తి చేయబడ్డాయి. ఈ పాత్రలకు అలంకరణలుండేవి కాదు. ఈ కుమ్మర పరిశ్రమ విధానాల్లో వచ్చిన మార్పే ఉరుక్ కాలానికీ, ఉబైడు కాలనికీ మధ్య ప్రముఖ వ్యత్యాసము. <ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=gnpyREWsfG0C&pg=PA353#v=onepage&q&f=false|title= Upon this Foundation: The N̜baid Reconsidered : Proceedings from the U̜baid Symposium, Elsinore, May 30th-June 1st 1988|author1=Elizabeth F. Henrickson |author2=Ingolf Thuesen |author3=I. Thuesen |page= 353|year= 1989|isbn= 978-8772890708}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=fhMTRcUm9WsC&pg=PA31#v=onepage&q&f=false|title= The Invention of Cuneiform: Writing in Sumer|author= Jean-Jacques Glassner|page= 31|year= 2003|isbn= 978-0801873898}}</ref> {{multiple image | perrow = 2 | total_width = 250 | caption_align = center | align = left | direction = vertical | header = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజు (మతాధికారి) | image1 = Yale University. Uruk period priest-king.jpg | caption1 = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజూ, అతని శిష్యుడూ. సుమారు క్రీ.పూ 3200 నాటి చిత్రం | image2 = Uruk King priest feeding the sacred herd.jpg | caption2 = క్రీ.పూ 3100 నాటి ఉరుక్ కాలపు ముద్ర. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది. }} ఉరుక్ కాలంలో (సుమారుగా 4100-2900 క్రీ.పూ.) దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని నదులూ, కాలువల గుండా పెద్ద మొత్తంలో వ్యాపార సరుకుల రవాణా జరిగేది. ఈ వ్యాపారాలు పెద్ద, పెద్ద పట్టణాల ఆవిర్భావానికి తోడ్పడ్డాయి. నగర-సామ్రాజ్యాల వలె ఈ నగరాల నడిబొడ్డున కూడా ఒక ఆలయము ఉండేది. 10,000కు పైగా జనాభా కల ఈ నగరాల్లో [[:en:Social stratification|అన్ని సామాజిక వర్గాలకు చెందిన ప్రజలూ]] ఉండేవారు. ఈ నగరాల్లో కేంద్రీకృత పాలనా యంత్రాంగము ఉండేది. ఈ యంత్రాంగము నగర నిర్వహణ కొరకు వివిధ శాఖల్లో సిబ్బంది నియామకాలు జరిపేది. ఉరుక్ కాలంలోనే పర్వతదేశం నుండి పట్టుబడ్డ వారిని [[:en:Slavery in antiquity|బానిస కార్మికులు]]గా ఉపయోగించుకోవడం ప్రారంభం అయింది. పురాతన గ్రంథాలలో ఈ పట్టుబడ్డ బానిసలతో పనులు చేయించారనడానికి తగినన్ని సాక్ష్యాధారాలున్నాయి. [[టర్కీ]]లోని [[:en:Taurus Mountains|టౌరసు పర్వతాల]] నుండి పశ్చిమాన [[మధ్యధరా సముద్రం|మధ్యధరా సముద్రమూ]], తూర్పున [[ఇరాన్|ఇరాను]] వరకు ఉరుక్ నాగరికతకు చెందిన గుర్తులూ, కాలనీలు కనుగొనబడ్డాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005">[[Guillermo Algaze|Algaze, Guillermo]] (2005). ''[[iarchive:urukworldsystemd0000alga|The Uruk World System: The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamian Civilization]]'', Second Edition, University of Chicago Press.</ref>{{Rp|2–3}} ఉరుక్ కాలంనాటి నాగరికత పరిసర ప్రాంతాలలో ఉన్న ప్రజల మీద ప్రభావం చూపించింది. సుమేరు వ్యాపారస్తులూ, ద్వారా సుమేరు సంస్కృతి ఈ చుట్టుపక్కల జనాలకు పరిచయమైంది. ఫలితంగా వీరు కూడా క్రమంగా ఇదే తరహాలో ఉన్న వారి స్వంత ఆర్థికవ్యస్థను, సంస్కృతులను అభివృద్ధి చేసుకున్నారు (ఉదా: [[:en:Tell Brak|టెల్ బ్రాక్]]). దీనితో సుమేరు నగరాలు సుదూర కాలనీలను సైనిక బలగముతో తమ గుప్పిట్లో ఉంచుకోలేకపోయాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005"/> ఉరుక్ కాలంలో సుమేరు నగరాల పాలనావ్యవస్థ [[:en:Theocracy|మతరాజ్యవ్యవస్థ]] అయ్యి ఉండి, మతాధికారి (పురోహిత రాజు) పాలనలో ఉండుండవచ్చు. ఈ విధానములో నగరములోని మందిరము, పురుషులూ, మహిళలతో కూడుకుని ఉండే ఒక పెద్దల మండలి ఆధీనములో ఉండేది. ప్రతీ మండలికీ అధ్యక్షునిగా ఒక మతాధికారి (ఎస్సి) ఉండేవారు. ఈ మతాధికారి నేతృత్వములో మండలి నగరపాలన చేసేది. నగర దైవము పురుషుడైతే మహిళా, స్త్రీ ఐతే పురుషుడూ, మతాధికారులుగా ఉండేవారు.<ref name=Jacobsen>Jacobsen, Thorkild (Ed) (1939),"The Sumerian King List" (Oriental Institute of the University of Chicago; Assyriological Studies, No. 11., 1939)</ref> ఈ రాజకీయ నిర్మాణం ఆధారంగానే తరువాతి కాలములో సుమేరు [[:en:pantheon|దేవగణము]] రూపుదిద్దుకుని ఉండవచ్చు. ఉరుక్ కాలంలో యుద్ధాలు, సుశిక్షితులైన సైనిక బలగమూ ఉన్నాయనడానికి పెద్దగా ఆధారాలు లేవు. పట్టణాలకు కూడా సాధారణంగా ప్రకారాలు ఉండేవి కాదు. ఈ కాలములో ఉరుక్ ప్రపంచంలోనే అత్యంత పట్టణీకరణ గల నగరముగా అవతరించింది. నగర జనాభా సంఖ్య మొదటిసారి 50,000ను దాటింది. పురాతన సుమేరు రాజ జాబితాలో ఈ కాలములోని అనేక ప్రముఖ నగరాలను పాలించిన రాజవంశాల పేర్లు ఉన్నాయి. ఈ మొదటి దఫాలో ఉన్న రాజులందరూ జలప్రళయం సంభవించే ముందు ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించినట్లు చెప్పబడింది. వీరు కాల్పనిక వ్యక్తులు అయ్యుండవచ్చు. ప్రసిద్ధ పౌరాణిక వ్యక్తులైన [[:en:Alulim|ఆల్యులిమ్]], [[:en:Dumuzid|డూమిౙిడ్]] వంటివాళ్ళ పేర్లు కూడా ఈ దఫాలో ఉన్నాయి.<ref name=Jacobsen/> 9000–5000 ఏళ్ళ క్రితము భూమిపై వెచ్చటి, తేమపూరిత వాతావరణము ఏర్పడింది. దీన్ని హోలోసీన్ క్లైమాటిక్ ఆప్టిమమ్‌గా ({{ill|Holocene climatic optimum|en}}) వ్యవహరిస్తారు. ఈ వాతావరణము పోయి, భూమిపై పొడి వాతావరణము ఏర్పడ్డ చర్యను పియొర ఆసిలేషన్ ({{ill|Piora Oscillation|en}}) అంటారు. పియొర ఆసిలేషన్ సుమారు క్రీ.పూ 3200–2900 మధ్యకాలంలో జరిగింది. సరిగ్గా ఈ పియొర ఆసిలేషన్ సమయానికే ఉరుక్ కాలము ముగిసింది.<ref>Lamb, Hubert H. (1995). Climate, History, and the Modern World. London: Routledge. {{ISBN|0415127351}}</ref> ==ఆది వంశపు కాలం == {{Main|[[:en:Early Dynastic Period (Mesopotamia)|ఆది వంశపు కాలం]]|[[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశం]]}} [[File:Meskalamdug helmet British Museum electrotype copy original is in the Iraq Museum, Bagdad.jpg|thumb|క్రీ.పూ 26వ శతాబ్దం నాటి బంగారు శిరస్త్రాణం. ఇది [[:en:Meskalamdug|మిస్కలమ్డగ్‌]] అనే రాజుది. ఇతడు [[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశపు]] వ్యవస్థాపకుడు అయ్యుండొచ్చు.]] క్రీ.పూ. 2900తో పెద్దల మండలి పాలనావిధానము పోయి, సుమేరులో రాచరికము మొదలైంది. దీనితో పాలనావ్యవహారాల్లో మతానికున్న ప్రాముఖ్యత తగ్గింది.<ref>Jacobsen, Thorkild (1976), "The Harps that Once...; Sumerian Poetry in Translation" and "Treasures of Darkness: a history of Mesopotamian Religion"</ref> రాజును సుమేరు భాషలో లూగల్ (లు = మనిషి, గాల్ = గొప్ప) గా వ్యవహరించేవారు. ఈ కాలపు రాజులలో, సుమేరు సంప్రదాయాలలో పితృసమాన గౌరవము కల, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్]], [[:en:Lugalbanda|లుగల్బాండ]], [[గిల్గమేష్]] వంటి ప్రముఖులు కూడా ఉన్నారు. వీరి పాలన సంకేత చిత్రాల లిపి నుండి ఇప్పుడు మనము చదవగలిగే అక్షర చిహ్నాల లిపి అభివృద్ధికి కొన్ని శతాబ్దాల ముందు, అనగా కీ.పూ.2900లో నడిచింది. ఈ సమయములో సుమేరు సాంస్కృతిక కేంద్రముగా దక్షిణ మెసొపొటేమియా ఉన్నప్పటికీ, పాలకులు తమ రాజ్యాలను పొరుగు ప్రాంతాలకు విస్తరింపజేయడముతో, అక్కడి సెమిట వాసులు సుమేరు సంస్కృతిని చాలా వరకు తమ ఆచార వ్యవహారాల్లో భాగము చేసుకున్నారు. సుమేరు రాజ జాబితాలో ఉన్నవారిలో, వీరగాథల్లో ప్రస్తావించబడ్డ మొదటి రాజు [[:en:Etana|ఎథనా]]. ఇతడు [[:en:Kish (Sumer)|కిషు]] మొదటి రాజవంశంలో 13 వ రాజు. పురావస్తు పరిశోధనల ఆధారంగా ధ్రువీకరింపబడిన వాళ్ళలో అత్యంత పురతనమైనవాడు కిషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసి]]. ఇతడి పేరూ [[:en:Epic of Gilgamesh|గిల్గమేష్ పురాణకావ్యంలో]] కూడా పేర్కొనబడింది. ఈ విషయాన్ని ఆధారము చేసుకుని, గిల్గమేష్ కూడా చారిత్రాక ఉరుక్ రాజు అనే ప్రతిపాదన చేయబడింది. ఈ కాలములో యుద్ధాలు పెరిగాయి. ఈ మార్పు గిల్గమేషు కావ్యములో కూడా ప్రతిబింబిస్తుంది. నగరాల విస్తీర్ణము పెరిగీ, రక్షణగా ప్రాకారాలు నిర్మించబడ్డాయి. ప్రాకారాల పరిమాణం అధికరించబడింది. దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని ప్రాకారాలు లేని పల్లెలు కనుమరుగైపోయాయి. (ఎన్మర్కర్, గిల్గమేషులిరువురూ కూడా ఉరుక్ పట్టణానికి ప్రకారాలు నిర్మించినట్లు గాథల్లో చెప్పబడింది.)<ref>George, Andrew (Translator)(2003), "The Epic of Gilgamesh" (Penguin Classics)</ref>. ====లగాషు మొదటి రాజవంశం ==== [[File:Stele of Vultures detail 02.jpg|thumb|left|[[:en:Eannatum|ఎన్నాటుము]] [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఒక ముక్క]] {{Main|[[:en:Lagash|లగాషు]]}} లగాషు రాజవంశాన్ని (సుమారు క్రీ.పూ. 2500–2270) రాజుల జాబితాలో పేర్కొననప్పటికీ అనేక ముఖ్యమైన స్మారక కట్టడాలూ, పురావస్తు పరిశోధనా ఫలితాల ద్వారా ఆ వంశపు ఉనికి ధ్రువీకరించబడింది. కొంతకాలం మాత్రమే ఉనికిలో ఉన్నప్పటికీ చరిత్రకు తెలిసిన మొట్టమొదటి చక్రవర్తులలో ఒకరుగా లాఘాషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Eannatum|ఎన్నాటం]] ప్రత్యేకత సంతరించుకున్నాడు. ఇతడు కిష్, ఉరుక్, [[:en:Ur|ఉర్]], [[:en:Larsa|లార్సా]]లతో సహా మొత్తం సుమేరును ఆక్రమించి తన సామ్రాజ్యములో కలుపుకున్నాడు. అలాగే లగషు చిరకాల ప్రత్యర్థి ఐన [[:en:Umma|ఉమ్మా]]ను తన సామంత రాజ్యంగా మార్చాడు. అంతేకాక ఆయన రాజ్యం [[:en:Elam|ఈలం]], పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతాలకు కూడా విస్తరించి ఉండేది. అందరినీ భయభ్రాంతులను చేసి అదుపులో పెట్టడమే ఆయన విధానమని అనిపిస్తుంది.<ref name=roux1993>{{cite book |last=Roux |first=Georges |authorlink=Georges Roux (assyriologist) |year=1993 |title=Ancient Iraq |url=https://archive.org/details/ancientiraq00roux |location= Harmondsworth |publisher=Penguin |isbn=978-0140125238}}</ref> అతని [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఖండఖండాలుగా నరికిన ప్రత్యర్థుల శరీరాలను రాబందులు పీక్కు తింటున్నట్లు చెక్కబడింది. అతను మరణంచిన కొద్దికాలానికే ఆ సామ్రాజ్యం చిన్నాభిన్నమైపోయింది. తరువాత ఉమా మతాధికారి-రాజు [[:en:Lugal-Zage-Si|లాగాల్-జాగే-సి]] ఉరుక్‌ను జయించడంతో లగషు రాజవంశ వైభవము మగిసింది. ఉరుక్ అతని రాజధానిగా మారింది. తరువాత ఆయన పర్షియన్ గల్ఫు నుండి మధ్యధరా వరకు విస్తరించి ఉన్న సామ్రాజ్యాన్ని పాలించాడు. అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను]] అధికారములోకి రావడానికి ముందు ఉన్న సుమేరు జాతి రాజులలో ఇతను చివరివాడు.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==అకేడు సామ్రాజ్యం == {{Main|[[:en:Akkadian Empire|అకేడు సామ్రాజ్యం]]}} [[File:Prisoners on the victory stele of an Akkadian king circa 2300 BCE Louvre Museum Sb 3.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2300 నాటి అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను]] విజయఫలకం పైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీలు.<ref name="ArchaeologyofElam" /><ref name="TwoSteles" /> లూవ సంగ్రహశాలలోనిది]] అకేడు సామ్రాజ్యము క్రీ.పూ. 2234–2154 మధ్య కాలములో నడిచింది. [[:en:East Semitic languages|తూర్పు సెమిటపు]] అకేడు భాష కిషు రాజుల పేర్లు వ్రాయడానికి, మొదటిసారి క్రీ.పూ. 2800లో, వాడబడింది.<ref name=roux1993/> ఈ భాషలోనే ఆ పేర్లు తదుపరి రాజ జాబితాలలో కూడా వ్రాయబడ్డాయి. పూర్తిగా ప్రాచీన అకేడు భాషలో వ్రాసిన రచనలు క్రీ.పూ.2500 నుండి ఉన్నాయి. సర్గోను మహావీరుడి (క్రీస్తుపూర్వం 2270-2215) పాలనలో ప్రాచీన అకేడు భాష వాడకము శిఖరాగ్రమును చేరుకుంది. అయినప్పటికీ పరిపాలనా కార్యకలాపాలకు సంబంధించిన ఫలకాలను వ్రాయడానికి రాయసగాళ్ళు సుమేరు భాషనే ఎక్కువ వాడేవారు. అకేడు, సుమేరు భాషలు రెండూ కూడా సుమారు వెయ్యి సంవత్సరాల వరకు వాడుక భాషలుగా ఉన్నాయి. కానీ క్రీ.పూ. 1800 నాటికి సుమేరు భాష ప్రధానంగా పండితులకూ, వ్రాయసగాళ్ళకూ మాత్రమే తెలిసిన గ్రాంథిక భాషగా మారింది. సర్గోనుకు ముందూ, తరువాతి కాలాలను పోల్చి చూస్తే చారిత్రక పరిస్థితుల్లో పెద్దగా అసంబద్ధత లేదనీ, సెమిటులూ, సుమేరుల మధ్య కలహాలకు, చరిత్రాకారులు ఆ కలహము చూపిన ప్రభావము కంటే ఎక్కువ ప్రాధాన్యత ఇస్తున్నారని థార్కిద్ద్ జాకబ్సెన్‌ వాదించాడు.<ref>''Toward the Image of Tammuz and Other Essays on Mesopotamian History and Culture'' by T. Jacobsen</ref> ఐతే, సర్గోను ఆక్రమించుకున్న ఈలము భాగాలలో కొంతకాలం అకేడు భాష అక్కడి వారిపై రుద్దబడిందనడానికి తిరుగులేని ఆధారాలున్నాయి. ==గూట్యపు కాలం == క్రీ.పూ. 2083–2050 (స్వల్పకాలం ఉనికిలో ఉంది). ====లగాషు 2 వ రాజవంశం ==== [[File:Gudea of Lagash Girsu.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా. ఇతనివి అనేక ప్రతిమలు మనకు దొరికాయి.]] [[File:Ur-Ningirsu ruler of Lagash portrait circa 2110 BCE.jpg|thumb|right|గుడియా కుమారుడు ఉర్-నింగిర్సూ ప్రతిమ. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Head Gudea Louvre AO13.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా]] క్రీ.పూ. 2093–2046 (స్వల్పకాల చరిత్ర) క్రీ.పూ. 2093-2046 (స్వల్పకాలం)గూట్యుల చేతిలో అకేడు సామ్రాజ్యం పతనమైన తరువాత సుమేరు జాతి పాలకుడైన లాఘాషుకు చెందిన గుడియా ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్నాడు. తమకి తాము దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకునే సార్గోనిక రాజుల విధానాన్ని ఇతడు కూడా కొనసాగించాడు. మునుపటి లాగాషు రాజవంశీకుల వలె గుడియా ఇంకా ఆయన వారసులు కూడా కళలకు ప్రోత్సాహం అందించడముతో, వీరి కాలానికి చెందిన అనేక కళాఖండాలూ, ఉత్పత్తులూ పెద్ద సంఖ్యలో పురావస్తు పరిశోధనల్లో లభ్యమయ్యాయి. ==మూడవ ఉర్ కాలం== [[File:Ziggurat of ur.jpg|thumb|left|ఇరాక్‌లోని నాస్రీయాహ్ దగ్గరున్న ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]] క్రీ.పూ. 2047-1940 (స్వల్పకాల చరిత్ర) తరువాత, ఉర్ యొక్క 3 వ రాజవంశస్తులైన ఉర్-నమ్ము, అతని వారసుడు షుల్గీలు సుమేరును పాలించారు. వీరి సామ్రాజ్యము దక్షిణ అస్సీరియా వరకు విస్తరించి ఉండేది. ఇందుమూలాన ఇంతకు ముందు కొందరు చరిత్రకారులు, ఈ కాలానికి సుమేరు పునరుజ్జీవ కాలమని తప్పుడు పేరు ఇచ్చారు.<ref>{{Cite book|last=Cooper|first=Jerrold S.|url=https://www.worldcat.org/oclc/944087535|title=Problems of canonicity and identity formation in ancient Egypt and Mesopotamia|date=2016|others=Kim Ryholt, Gojko Barjamovic, Københavns universitet, Denmark) Problems of Canonicity and Identity Formation in Ancient Egypt and Mesopotamia (2010 : Copenhagen, Denmark) Literature and Identity Formation (2010 : Copenhagen|isbn=978-87-635-4372-9|location=Copenhagen|pages=1–18|chapter=Sumerian literature and Sumerian identity|oclc=944087535}}</ref> ఎందుకంటే అప్పటికే ఈ ప్రాంతంలో సుమేరు కంటే సెమిట సంస్కృతులే ఎక్కువ ఉన్నాయి. అస్సీరియా, తదితర ప్రాంతాల్లో అకేడ్ల జనాభా పెరగడమే కాక సెమిటులైన మార్టులు (అమొరులు) అనేక దఫాల్లో ఇక్కడికి వలస వచ్చారు. వీరు దక్షిణప్రాంతంలో ఇసిన్, లార్సా, ఎష్నున్న మరి కొంతకాలం తర్వాత బాబిలోనియా వంటి స్థానిక రాజ్యాలను స్థాపించారు. క్రీ.పూ. 21వ శతాబ్దిలో ఉత్తర భాగములో పురాతన అస్సిరియా సామ్రాజ్యము వలె దక్షిణాన బాబిలోనియా సామ్రాజ్యము కూడా కొంత కాలము ప్రధాన శక్తిగా నిలబడింది. మధ్యయుగములో లాటిను భాషలాగే, శరాకార లిపి వాడుకలో ఉన్నంత కాలము సుమేరు భాష బాబిలోనియా, ఇంకా అస్సీరియా పాఠశాలల్లో ధార్మిక భాషగా నేర్పబడేది. ==పతనం == ఈ కాలములో దక్షిణ మెసొపొటేమియా నుండి ప్రజలు ఉత్తరభాగానికి అధిక సంఖ్యలలో వలసవెళ్ళడం జరిగింది. మట్టిలో క్రమంగా పెరుగుతున్న లవణీయత కారణంగా సుమేరు భూముల వ్యవసాయ ఉత్పాదకత తగ్గుముఖం పట్టింది. ఈ ప్రాంతంలో ముందునుండే మట్టి లవణీయత ప్రధాన సమస్యగా గుర్తించబడింది.<ref>{{cite journal|last=Jacobsen T |first=Adams RM. |year=1958 |title=Salt and Silt in Ancient Mesopotamian Agriculture: Progressive changes in soil salinity and sedimentation contributed to the breakup of past civilizations. |url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.128.3334.1251|journal=Science |doi= 10.1126/science.128.3334.1251 |volume= 128| pages=1251–8|issue=3334}}.</ref> పేలవమైన డ్రైనేజ్ కారణంగా వ్యవసాయ భూముల్లో నీరు నిలబడిపోయేది. అక్కడి పొడి వాతావరణములో ఈ నీరు ఆవిరవగా, నీటిలోని లవణాలు నేలలో మిగిలిపోయి, క్రమంగా భూలవణీయత పెరగసాగింది. అకేడు సామ్రాజ్య కాలమూ, తదుపరి ఉర్ మూడవ వంశపు కాలాలలో గోధుమల పంట వేయడము నుండి లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలపంట సాగుకు రైతులు మారారు. కానీ అది ప్రజలకు తగినంత ఆహారం అందించ లేదు. దీనివలన క్రీ.పూ 2100 నుండి క్రీ.పూ. 1700 మధ్యలో ఈ ప్రాంతంలో జనాభా దాదాపు ఐదింట మూడు వంతులు తగ్గిందని అంచనా.<ref>{{cite journal|last=Thompson |first=William R. |year=2004 |title=Complexity, Diminishing Marginal Returns and Serial Mesopotamian Fragmentation |journal=Journal of World Systems Research |url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |format=PDF |doi=10.5195/jwsr.2004.288 |volume=10 |pages=612–652 |issue=3 |url-status=unfit |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120219134627/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |archivedate=February 19, 2012 }}</ref> దీనితో అకేడు భాష మాట్లాడే ప్రాంతాల్లో జనాభా పెరిగి, సుమేరు భాష ప్రధానంగా ఉన్న ప్రాంతాలలో జనాభా గణనీయముగా తగ్గినది. క్రమంగా సుమేరు మాతృభాషగా అంతరించిపోయి గ్రాంథిక భాషా, ధార్మిక భాషగా మిగిలింది. ఇబ్బి-సిన్ (క్రీ.పూ 2028–2004) పాలనలో ఈలములు దండయాత్రతో ఊర్ స్వాధీనం చేసుకున్న తరువాత {{citation needed|reason=Doesn't cite any evidence of sack of Ur?|date=October 2015}}, సుమెర్ అమోరీయుల పాలనలోకి వచ్చింది. 20 – 18 వ శతాబ్దాల్లో స్వతంత్ర అమోరు రాజ్యాలు "ఇసిన్ రాజవంశం"గా రాజ జాబితాలో చేర్చబడ్డాయి. క్రీ.పూ. 1800లో హమ్మురాబి ఆధ్వర్యంలో బాబిలోనియా విస్తరణతో ఈ వంశము యొక్క శకం ముగిసింది. తరువాతి కాలాల్లో అస్సిరియా, బాబిలోనియాలను పాలించిన రాజుల్లో కొంతమంది అరుదుగా సార్గోనిక రాజుల బిరుదు ఐన "సుమేరూ, అకేడు ప్రాంతాలకు రాజు"ను తమకు ఆపాదించుకున్నారు. ఇందుకు ఒక ఉదాహరణ సుమారు క్రీ.పూ 1225లో అస్సిరియాను పాలించిన మొదటి టుకుల్టీ నినుర్టా‌. ==జనాభా== సుమేర్లోని అతిపెద్ద నగరాల్లో ఒకటైన ఉరుక్ వైభవము తారాస్థాయిలో ఉన్నప్పుడు, నగర జనాభా 50,000-80,000 ఉండేదని అంచనా వేయబడింది. <ref>[https://archive.is/20150411005800/http://proteus.brown.edu/mesopotamianarchaeology/ Harmansah, Ömür, The Archaeology of Mesopotamia: Ceremonial centers, urbanization and state formation in Southern Mesopotamia, 2007, p.699]</ref> సుమేర్లో ఇతర ప్రముఖ నగరాలు ఉండడమూ, పెద్దసంఖ్యలో వ్యవసాయ జనాభా ఉండడాన్నీ బట్టి చూస్తే, సుమేరు జనాభా సుమారుగా 8 నుండి 15 లక్షల దాకా ఉండుంటుందని అంచనా. ఇదే సమయంలో ప్రపంచ జనాభా 2.7 కోట్లుగా అంచనా వేయబడింది.<ref>Colin McEvedy and Richard Jones, 1978, ''Atlas of World Population History'', Facts on File, New York, {{ISBN|0713910313}}.</ref> సుమేరు భాషకు వేరే ఏ భాషతోను పోలికలూ, సంబంధాలూ లేవు (లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్). ఐతే ఆ కాలములో తక్కువ సాంస్కృతికంగా తక్కువ ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడిన వేరే భాష ఉండేదనీ (substrate), ఆ భాష ఏమిటో ఈనాడు మనకి తెలియనప్పటికీ, సుమేరు భాషపై దాని ప్రభావాము తెలుస్తోందనీ (substrate effect), అనేక భాషాశాస్త్రవేత్తలు అభిప్రాయపడ్డారు. సుమేరులోని కొన్ని ప్రధాన నగరాలకు సుమేరు భాషకు చెందని పేర్లు ఉన్నాయి. ఇదే వీరి ప్రతిపాదనకు ఆధారము. ఈ పేర్లూ, వీరికి ముందు ఇక్కడ నివసించిన జనాల భాషలోనివని వీరి అభిప్రాయము.<ref name="Nemet-Nejat1998">{{cite book|author=Karen Rhea Nemet-Nejat|title=Daily life in ancient Mesopotamia|url=https://books.google.com/books?id=lbmXsaTGNKUC&pg=PA13|accessdate=29 November 2011|year=1998|publisher=Greenwood Publishing Group| isbn= 978-0313294976| page=13}}</ref> ఏదేమైనా దక్షిణ మెసొపొటేమియాలో ఉబైడు కాలం (క్రీ.పూ.5300–4700) నుండి మొదలుకొని సంస్కృతిలో పెను మార్పులేవీ చోటుచేసుకోలేదని పురావస్తు పరిశోధనలు తెలియజేస్తున్నాయి. ఇక్కడ స్థిరపడిన సుమేరు ప్రజలు టైగ్రిసు, యూఫ్రేటీసు నదుల కారణంగా సారవంతమైన ఈ ప్రాంతపు భూములను సాగుచేసి వ్యవసాయక్షేత్రాలుగా మార్చారు. ప్రాచీన సుమేరు భాషను మాట్లాడిన పురాతన సుమేరులు, ఉత్తర భాగాన నివసించిన రైతులని కొందరు పరిశోధకులు భావిస్తున్నారు. నీటిపారుదల వ్యవసాయ విధానాలను ఆకళింపు చేసుకున్న తరువాత వీరు దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చి ఉంటారని వారి భావన. సామర్రులు ఆదిమ నీటి పారదుల పద్ధతుల నుపయోగించి వ్యవసాయము చేసేవారు. టైగ్రీసూ, దాని ఉపనదుల పరీవాహక ప్రాంతాల్లో ఈ పద్ధతి వాడిన వారిలో వీళ్ళే మొదటివారు. క్రీ.పూ 5700–4900 ప్రాంతములో వీరికి మృణ్మయ పరిశ్రమలుండేవని తెలుస్తోంది. చోగ మామీ మృణ్మయ పాత్రల్లో సామర్రపు పద్ధతులూ, సుమేరు పద్ధతులూ (డు కాలమునాటి) కూడా కనిపిస్తాయి. 1980 లలో ఫ్రెంచివారు జరిపిన త్రవ్వకాలలో లాస్సాకు సమీపంలోని టెల్ అవేలి (ఓయిల్లె, ఓయులి) వద్ద ఉబైడు కాలనికి పూర్వము తయారైన పాత్రలు ఎనిమిది స్థాయిలలో లభ్యమయ్యాయి. ఇవి సామర్రపు పాతరలను పోలి ఉన్నాయి. కనుక ఉత్తరాన వ్యవసాయ సంస్కృతిని అలవర్చుకున్న సామర్రులు, నీటి పారదుల నైపుణ్యమూ, శ్రామికుల చేత సేద్యాన్ని నడిపించడానికి కావలసిన సామాజిక వర్గీకరణా పొందాక, దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చుంటారని సిద్దాంతీకరించడమైనది. {{Citation needed|date=June 2011}} అరేబియా సముద్రతీరాన లభ్యమైన పనిముట్ల ఆధారంగా వేటాడడము, చేపలు పట్టడము ద్వారా బతుకుతున్న అక్కడి స్థానికులే నెమ్మదిగా వ్యవసాయాధారిత సమాజాన్ని నిర్మించుకున్నారని మరికొందరు అభిప్రాయపడ్డారు. మంచుయుగానికి చివరిలో జలప్రళయానికి ముందు పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతంలో నివసించిన ప్రజలే సుమేరులని జురిస్ ౙరిఞ్శ విశ్వసిస్తున్నారు.<ref>{{Cite web | url=http://www.ldolphin.org/eden/ | title=Has the Garden of Eden been located at last? | website= | access-date=2018-12-21 | archive-url=https://web.archive.org/web/20051029101558/http://www.ldolphin.org/eden/ | archive-date=2005-10-29 | url-status=dead }}</ref> ==సంస్కృతి == ===సాంఘిక, కుటుంబజీవితం === [[File:Upper part of a gypsum statue of a Sumerian woman. The hands are folds in worship. Circa 2400 BCE. From Mesopotamia, Iraq. The British Museum, London.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2400 నాటి ఈ హరశోఠపు శిల్పంలో చేతులు జోడించి ప్రార్థిస్తున్న సుమేరు మహిళను చూడవచ్చు. ఇది ప్రస్తుతం లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] [[File:Reconstructed sumerian headgear necklaces british museum.JPG|thumb|right|సుమేరు మహిళల సమాధుల్లో దొరికిన వస్తువుల ఆధారంగా పునర్నిర్మించిన శిరోభూషణమూ, కంఠహారాలూ.]] సుమేరు కాల ఆరంభ దశలో ఆదిమ చిత్రాలు ఆధారంగా ఈ క్రింది విషయాలు తెలుస్తున్నాయి:<ref name="Sayce"/> * "మృణ్మయ పాత్రల వాడుక చాలా ఎక్కువగా ఉండేది. గిన్నెలు, పూల జాడీలూ, వివిధరకాల వంటపాత్రలూ తయారు చేయబడుతూ ఉండేవి. తేనె, వెన్న, మద్యము, ద్రాక్షారసం వంటి ఒక్కొక పదార్థానికీ ప్రత్యేకంగా వాటిని నిల్వ చేసుకోవడానికి తయారైన పాత్రలుండేవి. మద్యాన్ని ఖర్జూర పళ్ళ నుండి తయారుచేసుండొచ్చు. కొన్ని పూల జాడీలకు కొనదేలిన కాళ్ళు ఉండేవి. x ఆకారములో ఉన్న కాళ్ళుండే బల్లలపై ఈ జాడీలనుంచేవారు. సమంగా నిలబడే జాడీలను చతుస్ర లేదా దీర్ఘ చతుస్రాకారాల్లో ఉండే చెక్క బల్లల పై ఉంచేవాణరు. నూనె జాడి, బహుశా పదార్థాలను నిల్వ ఉంచే ఇతర జాడిలకు కూడా, మట్టితో మూతచుట్టూ మూసివేసేవారు. ఈ పద్ధతి ప్రాచీన ఈజిప్టులో కూడా ఉంది. ఈ మట్టి పాత్రలను అనుకరిస్తూ, రాతితో పూలజాడీలనూ, గిన్నెలనూ తయారుచేసేవారు." * "ఈకలతో చేసిన తురాయిని పెట్టుకునేవారు. మంచాలూ, ఎత్తుపీటలు, కుర్చీలూ వాడేవారు. వీటి కాళ్ళు ఎద్దు కాళ్ళలాగా ఉండేవి. అగ్ని-స్థలాలు, హోమగుండాలు ఉండేవి." * "కత్తులు, పిడిసాన, ఉలి, ఇంకా ఒక రంపం లాంటి పరికరమూ వీరు వాడేవారు. ఈటెలు, బాణాలు, ధనుస్సులూ, బాకులు (గురిచూసి విసిరే చిన్న కత్తి) యుద్ధంలో ఉపయోగించబడ్డాయి కానీ ఖడ్గాలు వాడారనడానికి ఆధారాలు లేవు. " * "వ్రాసేందుకు ఫలకాలు వాడేవారు. చురకత్తి (బాకు) అలుగును లోహముతో చేయగా, పిడి చెక్కతో తయారుచేసేవారు. బంగారు హారాలు వాడేవారు." * "చంద్రమానంతో కాలగణన లెక్కించబడింది." సుమేరు సంగీతానికి సంబంధించి చాలా సమాచారము లభించింది. వేణువూ, లైరు అనే ఒక తంత్రీ వాయిద్యము ఉపయోగించబడ్డాయి. లైరు అనగా ప్రాచీన వీణ (ఆధునిక వీణ కాదు) వంటిది. వీరి వాయిద్యాలలో నేటి కాలములో అందరూ ఎరిగినవి ఉర్ లైరులు.<ref name="Goss_2017_mesopotamian_flutes">{{cite web |last=Goss |first=Clint |title=Flutes of Gilgamesh and Ancient Mesopotamia |url=http://www.Flutopedia.com/mesopotamian_flutes.htm |date=15 April 2017 |website=Flutopedia |access-date=14 June 2017 }}</ref> లాఘాష్ రాజు ఉరుకాగినా (సుమారు క్రీ.పూ. 2300) అప్పటి ఆచారమైన బహుభర్త్రుత్వాన్ని రద్దు చేశారని శాసనాలు తెలియజేస్తున్నాయి. బహుభర్త్రుత్వానికి పాల్పడిన స్త్రీని ఆమె నేరము చెక్కబడ్డ రాళ్ళతో కొట్టి చంపాలని ఆయన చట్టము చేసారు. .<ref>[https://books.google.com/books?id=mpjk74blFDgC&pg=PA62&dq=urukagina+%22two+men%22&client=firefox-a&sig=29we4cFBrgMpJ9qsy4zjpCywAQY ''Gender and the Journal: Diaries and Academic Discourse'' p. 62] by Cinthia Gannett, 1992</ref> {{multiple image | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరు యువరాణీ (సుమారు క్రీ.పూ 2150) | total_width=350 | image1 = Sumerian princess of the time of Gudea circa 2150 BCE.jpg | caption1 = {{center|గుడియా కాలము నాటి (సుమారు క్రీ.పూ 2150) సుమేరు యువరాణీ.}} | image2 = Sumerian princess of the time of Gudea 2150 BCE. Louvre Museum AO 295.jpg | caption2 = {{center|శిల్పం యొక్క ముందు భాగము<br />లూవ సంగ్రహశాల AO 295.}} | footer= }} సుమేరు సమాజము పురుషాధిక్య సమాజము. అలాగే సామాజిక వర్గీకరణ ఉండేది. సుమేరు స్మృతులలో మనకి దొరికిన వాటిలో పురాతనమైనది ఉర్-నమ్ము స్మృతి. ఇది మూడవ ఉర్ కాలము నాటిది. ఈ స్మృతిని అధ్యయనము చేయడము ద్వారా ఆనాటి సామాజిక నిర్మాణము పై ఒక మౌలిక అవగాహన వస్తుంది. లు-గాలు ("గొప్ప వ్యక్తి" లేదా రాజు) కింద రెండు ప్రాథమిక వర్గాలుగా సమాజంలోని వారందరూ వర్గీకరించబడ్డారు: "లు" లేదా స్వేచ్ఛకలిగిన వ్యక్తీ, బానిస (పురుషుడు ఐతే ఆరాడ్, స్త్రీ ఐతే జెమి). 'లు' కొడుకును పెళ్ళికి ముందు డుము-నిటగా పిలుస్తారు. ఒక స్త్రీ (మునుస్)ను పెళ్ళికి ముందు కూతురిగా (డూము-మి), పెళ్ళి తర్వాత భార్య (డామ్)గా, భర్త చనిపోతే విధవగా (నుమసు) గుర్తిస్తారు. ఒక విధవ అదే తెగకు చెందిన మరో వ్యక్తిని మళ్ళీ పెళ్ళి చేసుకోవచ్చు. వివాహాలు సాధారణంగా వధూవరుల తల్లితండ్రుల చేత నిర్ణయించబడేవి<ref name=Kramer1963>{{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=The Sumerians: Their History, Culture, and Character|date=1963|publisher=The Univ. of Chicago Press|isbn=978-0-226-45238-8|url=https://archive.org/details/sumerianstheirhi00samu|url-access=registration}}</ref>{{rp|78}}. నిశ్చితార్థములో ఇరు పక్షాలూ పెళ్ళి నిశ్చయమైనట్లు మట్టి ఫలకాలపై నమోదు చేయించేవారు.<ref name=Kramer1963/> పెళ్ళికొడుకు పెళ్ళికూతురి తండ్రికి కానుకలివ్వగానే పెళ్ళికి చట్టబద్దత వస్తుంది.<ref name=Kramer1963/> సంతోషకరమైన దాంపత్యాన్ని వర్ణిస్తూ ఒక భర్త, తన భార్య తనకు ఎనిమిది మంది కొడుకులనిచ్చినప్పటికీ, ఇంకా తనతో సంభోగించడానికి ఆసక్తి చూపుతుందని చెప్పాడని ఒక సుమేరు నానుడి.<ref name="NemetNejat">{{citation|last=Nemet-Nejat|first=Karen Rhea|author-link=Karen Rhea Nemet-Nejat|date=1998|title=Daily Life in Ancient Mesopotamia|publisher=Greenwood|series=Daily Life|isbn=978-0-313-29497-6|page=[https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132 132]|url=https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132}}</ref> సుమేరులు పెళ్ళికి ముందు లైంగిక సంబంధాలను ఆమోదించినట్లుగా కనిపించదు.<ref>''Celibacy in the Ancient World: Its Ideal and Practice in Pre-Hellenistic Israel, Mesopotamia, and Greece'' by Dale Launderville, p. 28</ref> సుమేరు భాషలో కానీ, అకేడు భాషలో కానీ, కన్యత్వము అనే పదానికి సమానార్థకము లేదు. వీరు కన్యత్వం అనే భావనను సంభోగింపబడని, సంభోగానికి గురికాబడని, పురుషాంగము తెలియని స్త్రీ అనే వాక్యాలు వాడి వ్యక్తపరిచేవారు.<ref name="Cooper">{{cite book|last1=Cooper|first1=Jerrold S.|article=Virginity in Ancient Mesopotamia|title=Sex and Gender in the Ancient Near East: Proceedings of the 47th Rencontre Assyriologique Internationale, Helsinki|year=2001|location=Baltimore, Maryland|publisher=Johns Hopkins University Press|url=http://krieger2.jhu.edu/neareast/pdf/jcooper/jc%20Virginity.pdf|isbn=978-951-45-9054-2}}</ref>{{rp|91–93}} అకేడు వైద్య గ్రంథాల్లో పేర్కొనబడిన షిషితు అనే పదము కన్నెపొరను సూచిస్తుందా లేక మరేదైనా అర్థముందా అనేదానిపై స్పష్టత లేదు. ఐతే మహిళ కన్యత్వాన్ని నిర్ణయించడములో తరువాతి కాలపు మధ్యప్రాచ్య సంస్కృతులతో పోల్చితే కన్నెపొర పాత్ర చాలా తక్కువ అనిపిస్తుంది.<ref name="Cooper"/>{{rp|92}} కన్యత్వము విషయములో స్త్రీ మాటలకే ప్రాధాన్యత ఎక్కువ ఉండేది.<ref name="Cooper"/>{{rp|91–92}} ప్రాచీన ఆధారాలను బట్టి సుమేరులు శృంగారము పట్ల చాలా ఉదార వైఖరి కలిగియున్నారని తెలుస్తోంది.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> లైంగిక కట్టుబాట్లు నైతికత మీదకంటే, ఫలానా సంబంధము వారిని మతకర్మలలో పాల్గొనలేని విధంగా మైలు పరిచే అవకాశమెంత అనే విషయము మీద ఆధారపడి ఉండేవి.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఇక వీరు స్వయంతృప్తి లైంగిక పటుత్వాన్ని పెంచుతుందని నమ్మేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> సొంతంగానూ, అలాగే వారి లైంగిక భాగస్వాములతో కలిసీ కూడా స్వయంతృప్తి పొందేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> గుదమైదునము కూడా వీరికి ఆమోదయోగ్యమే.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఎంతూకు పూజారులైన స్త్రీలకు పిల్లల్ని కనడము నిషిద్దము.<ref name="Leick2013">{{citation|last=Leick|first=Gwendolyn|title=Sex and Eroticism in Mesopotamian Literature|publisher=Routledge|year=2013|isbn=978-1-134-92074-7|location=New York |page=219|orig-year=1994|url=https://books.google.com/books?id=WKoWblE4pd0C&pg=PA64}}</ref><ref name="NemetNejat"/> కనుక వీరు గుదమైదునములో ఎక్కువగా పాల్గొనేవారు.<ref name="Leick2013"/><ref name="Dening1996"/><ref name="NemetNejat"/> ===భాష, లిపి === [[File:Early writing tablet recording the allocation of beer.jpg|thumb|బీరు కేటాయింపులను నమోదు చేయడానికి వాడిన వ్రాత ఫలకం. క్రీ.పూ 3100–3000 కాలం నాటిది.]] [[File:P1150884_Louvre_Uruk_III_tablette_écriture_précunéiforme_AO19936_rwk.jpg|thumb|శరాకార లిపికి ఆధారమైన సంకేత చిత్రాలు గల సున్నపురాతి ఫలకం. క్రీ.పూ 4వ సహస్రాబ్ది నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Development of writing.jpg|thumb|వ్రాత అభివృద్ధి ప్రక్రియ యొక్క ప్రామాణిక శాస్త్రీయ పునర్నిర్మాణం. నేటి లిపుల పుట్టుకలో శరాకార లిపి పాత్రను కూడా ఇందులో మనం చూడవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Barraclough |first1=Geoffrey |last2=Stone |first2=Norman |title=The Times Atlas of World History |date=1989 |publisher=Hammond Incorporated |isbn=978-0-7230-0304-5 |page=[https://archive.org/details/isbn_9780723003045/page/53 53] |url=https://archive.org/details/isbn_9780723003045 |url-access=registration }}</ref><ref>{{cite book |last1=Senner |first1=Wayne M. |title=The Origins of Writing |date=1991 |publisher=University of Nebraska Press |isbn=978-0-8032-9167-6 |page=77 |url=https://books.google.com/books?id=Kc4xAlunCSEC&pg=PA77 }}</ref>]] సుమేరు పురావస్తు పరిశోధనల్లో కనుగొన్నవాటిల్లో అన్నిటికంటే ముఖ్యమైనవి, శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉన్న మట్టి ఫలకాలు. ఇవి పెద్ద సంఖ్యలో దొరికాయి. సుమేరు సంస్కృతిలో వ్రాత అభివృద్ధి అవ్వడము అనేది చారిత్రకాంశాలను పొందుపరచడములోనే కాక, ఇతిహాస కవితలూ, కథలూ అలాగే ప్రార్థనలూ, చట్టాల వంటి వివిధ రకాల సాహిత్యాన్ని సృష్టించే క్రమములో మానవాళి చరిత్రలోనే గొప్ప మైలురాయిగా పరిగణించబడుతుంది. మొదట్లో బొమ్మలు, అనగా గూఢచిత్రాలు వాడినప్పటికీ, కొద్ది కాలములోనే శరాకార లిపీ, ఆ తదుపరి పదసంజ్ఞలూ (ఆలోచనలను వ్యక్తపరిచేందుకు గుర్తులు) వాడబడ్డాయి. తడి మట్టిపై త్రిభుజాకారపు రెల్లుతో వ్రాసేవారు. సుమేరు భాషలో కొన్ని వేల వ్రాతలు బయటపడ్డాయి. వ్యక్తిగత, వ్యాపార లేఖలు, రసీదులు, పద కోశాలూ, చట్టాలు, శ్లోకాలు, ప్రార్థనలు, కథలు, రోజువారీ లెక్కల వంటివి ఉన్నాయి. మట్టి పలకల గ్రంథాలయాలు కనుగొనబడ్డాయి. స్మారక శాసనాలూ, అలాగే విగ్రహాలు లేదా ఇటుకలు వంటి వివిధ వస్తువులపై వ్రాతలూ సర్వసాధారణము. శిక్షణలో భాగంగా లేఖకులు (వ్రాయసగాళ్ళు) ఒక్కొక గ్రంథాన్నీ అనేక సార్లు గ్రంథస్తము చేయడముతో, చాలా గ్రంథాలవి అనేక ప్రతులు మనకు దొరికాయి. సెమిట సమాజములో కూడా వాడుక భాష సెమిట భాష ఐనప్పటికీ చాలా కాలము పాటు మతసంబంధ అలాగే చట్టసంబంధ కార్యకలాపాలకు సుమేరు భాష వాడుకలో ఉంది. శరాకార లిపిలో వ్రాయబడ్డ వాటిల్లో ముఖ్యమైనది 'గిల్గమేష్' అనే ఒక సుదీర్ఘ కావ్యము. ఉరుక్ శిథిలాల్లో లభ్యమైన ఈ కావ్యము ప్రామాణిక శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉంది. ఇది రెండవ ఆదిమ వంశపు కాలంలో పాలించిన గిల్గమేష్ (అకేడు భాషలో) ("బిల్గమేష్ (సుమేరులో)") అనే రాజు గురించి చెబుతుంది. ఈ కథలో గిల్గమేషు, అతని సహచరుడు ఎన్కిడుల కాల్పనిక సాహసాలు ఉన్నాయి. అనేక మట్టి పలకలపై వ్రాయబడ్డ ఈ కథ మనకు తెలిసినంతలో చరిత్రలోనే మొట్టమొదటి సారి వ్రాయబడ్డ కాల్పనిక సాహిత్యముగా గుర్తింపు పొందింది. సుమేరు భాషకు దగ్గరగా ఉన్న భాష ఏదీ లేదు. కనుక ఇది ఏ భాషా కుటుంబానికీ చెందదు. ఇలాంటి భాషను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్‌గా పిలుస్తారు (ఒంటరి భాష అని అర్థము).అకేడు భాష మాత్రము ఆఫ్రోయాసియాటిక్ భాషా కుటుంబంలో సెమిటిక్ విభాగానికి చెందినది. సుమేరు భాష యొక్క భాషా కుటుంబాన్ని కనుక్కోవడానికి జరిగిన అనేక ప్రయత్నాలు ఫలించలేదు. సుమేరు భాషలో పదముకు ఉపసర్గలూ, ప్రత్యయాలు వంటివి చేరడము ద్వారా అర్థము మారుతుంది. ఇలాంటి భాషలను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో అగ్లుటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ అంటారు. అనేక శాస్త్రజ్ఞులు సుమేరు భౌగోళిక అంశాలూ, వివిధ కళలూ, వ్యవసాయ విధానాలూ పరిశీలించి ఒక తక్కువ (substratum) లేదా సమాన పలుకుబడి (adstratum) కలిగిన భాష యొక్క ప్రభావమీ సుమేరు భాషపై ఉందని ప్రతిపాదించారు. ఈ ఊహాజనిత భాషకి ప్రోటో-యుఫ్రేటీయ భాష లేదా ప్రోటో-టైగ్రీయ భాషగా పేరు పెట్టారు. ఐతే ఈ ప్రతిపాదనను వ్యతిరేకించే శాస్త్రవేత్తలు కూడా చాలా మంది ఉన్నారు. ప్రాచీన సుమేరు వ్రాతలు, వ్రాయసగాళ్ళు తాము విషయాన్ని గుర్తుపెట్టుకోవడానికి ఊతంగా కొన్ని ముఖ్య పదాలు మాత్రము వ్రాసిపెట్టుకున్న సంగ్రహ రూపాలు. వీటిని వ్రాసేది తమ వ్యక్తిగత వాడుకకే కనుక ఇవి వ్యాకరణ నియమాలననుసరించక, గజిబిజిగా ఉంటాయి. అందువలన ఈ ప్రాచీన వ్రాతలనర్థము చేసుకోవడము చాలా కష్టము<ref>{{Cite book|title=The Oxford Handbook of the History of Linguistics|last=Allan|first=Keith|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0191643439|location=Oxford|pages=56–57}}</ref> క్రీ.పూ. 3 వ–2 వ సహస్రాబ్ది సమయానికి క్రమంగా వాడుక భాషగా సుమేరు స్థానాన్ని అకేడు భాష ఆక్రమించుకుంది .<ref name="woods">Woods C. 2006 [http://oi.uchicago.edu/pdf/OIS2.pdf “Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian”]. In S.L. Sanders (ed) ''Margins of Writing, Origins of Culture'': 91–120 Chicago</ref> అయితే సా.శ.. 1 వ శతాబ్దం వరకు సుమేరు భాష బాబిలోనియా, అస్సీరియాలో పవిత్ర, గ్రాంథిక, శాస్త్రీయ భాషగా వాడబడింది.<ref>{{cite book|last=Campbell|first=Lyle|title=A glossary of historical linguistics|url=https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191|year=2007|publisher=Edinburgh University Press| isbn=978-0748623792|author2=Mauricio J. Mixco |page=[https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191/page/n202 196]}}</ref> <gallery widths="170px" heights="170px"> Cuneiform tablet- administrative account with entries concerning malt and barley groats MET DP293245.jpg|శరాకార లిపిలో యవ నాణేల లెక్కలు వ్రాసి ఉన్న లెక్కలఫలకము. క్రీ.పూ 3100–2900 నాటిది. న్యూయార్క్ ‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. Bill of sale Louvre AO3766.jpg|షురుప్పక్‌లో పొలాన్నీ, ఇంటినీ అమ్మకానికి పెడుతూ ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది Stele of Vultures detail 02.jpg|'సున్నపురాతిపై చెక్కబడ్డ రాబందుల శిలాఫలకం. సుమారు క్రీ.పూ 2450 లోనిది‌. దీన్ని 1881లో గిర్సూలో (ఇరాక్‌లోని ఆధునిక టెల్ టెలోహ్) జరిపిన తవ్వకాల్లో ఎడ్వర్డ్ డీ సార్ౙెక్ కనుగొన్నారు. లూవ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. </gallery> ===మతం === [[File:Ebih-Il Louvre AO17551 n01.jpg|upright=0.8|thumb|క్రీ.పూ 24వ శతాబ్ది నాటి ప్రార్థనలో ఉన్న సుమేరు పురుషుడి శిల్పం (ఆధునిక తూర్పు సిరియాలో దొరికింది)]] {{multiple image|perrow=2|total_width=400|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header =సుమేరు మతము | image1 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (adjusted for perspective).jpg | caption1 = ఉర్ గుడిలో ఆసీనుడైన దేవునికి అర్ఘ్యము సమర్పణను చూపిస్తున్న శిల్పము. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | image2 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (libation detail).jpg | caption2 = ఉర్‌లోని గుడిలో అర్ఘ్యమును సమర్పిస్తున్న నగ్న పూజారి. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | footer= }} సుమేరులు వారికి సంబంధించిన అన్ని విషయాలనూ దైవానికి ఆపాదించేవారు. మరణం, దైవాగ్రహము వంటి విషయాలలో తాము అశక్తులమని విశ్వసించేవారు.<ref name=Kramer1963/> సుమేరు మతవిశ్వాసాల ప్రకారము విశ్వసృష్టికి మూలమైన వృత్తాంతాలు రెండు. ఈ వృత్తాంతాలే వీరి మతానికి మూలస్తంభాలు. మొదటి వృత్తాంతము ప్రకారము సృష్టి అనేది కొన్ని పవిత్రమైన వివాహాలు ఫలితంగా ఉద్భవించింది. ఈ వివాహాల ఫలితంగా వ్యతిరేక శక్తులకు ప్రతీకలైన స్త్రీ, పురుష దైవిక అంశల సంగమము జరిగింది. ఈ సంగమమే సృష్టికి మూలము. ఈ పవిత్ర వివాహ నమ్మకము యొక్క ప్రభావము మెసొపొటేమియలో తర్వాతి నాగరికతల్లోని మత విశ్వాసాలపై ఉంది. అకేడు మతములో సృష్టి వృత్తాంతాన్ని ఎనుమ ఎలిష్‌గా వ్యవహరిస్తారు. దీని ప్రకారము మంచినీటి దేవుడూ, పురషాంశ ఐన అబ్ౙు, ఉప్పునీటి దైవమూ, స్త్రీ అంశ ఐన తియామత్‌ల కలయిక సృష్టికి మూలము. ఈ కలయికతో జనియించిన వారు లాహ్మ్, లహ్మూలు. వీరిని బురదమయమైన వారు/మట్టితో నిండినవారిగా పిలుస్తారు. ఈ పేర్లను ఎరీడులో ఎంకి దేవాలయమైన ఈ-అబ్ౙులోని ద్వారపాలకులకు బిరుదులుగా ఇచ్చేవారు. యుఫ్రటీసు సముద్రములో కలిసే చోట, నదిలో కొట్టుకొచ్చిన మట్టితో చిన్న, చిన్న దీవులు ఏర్పడతాయి. ఈ ప్రక్రియను తలపించేలా రెండో పవిత్ర వివాహ జరిగింది. ఈ వివాహ ప్రతిఫలాలే అన్షార్ (ఆకాశపు ఇరుసు), కిషార్‌లు (భూమి యొక్క ఇరుసు). వీరిద్దరి పసంతానమే అను (ఆకాశము), కీ (భూమి)లు. మరో ముఖ్యమైన పవిత్ర వివాహము పర్వతాలకు దేవి ఐన నిన్హుర్సాగ్‌కు, మంచినీటికి అధిపతీ, ఎరీడు నగర దైవమైన ఎంకికీ మధ్య జరిగింది. వీరి కలయిక భూమికి పచ్చదనాన్నీ, పచ్చిక బయళ్ళనూ ప్రసాదించింది. సుమేరు సంస్కృతి ఏర్పడ్డ తొలి దశలో దక్షిణాన ఉన్న ఎరీడు ముఖ్య ఆధ్యాత్మిక కేంద్రంగా ఉండేది. ఐతే చరిత్ర వ్రాయబడడము మొదలైన తొలినాళ్ళలోనే మధ్య భాగములోని నిప్పూరు నగరము ఎరీడు స్థానాన్ని ఆక్రమించుకుంది. తర్వాత సుమేరు నాగరికత ఉన్నంత కాలమూ, ఈ నగరము తన స్థానాన్ని నిలుపుకుంది. ఇక్కడి పూజారులకు ఇతర నగర-రాజ్యాలమీద రాజకీయ అజమాయిషీ ఉండేది. ====దేవుళ్ళు ==== [[File:Ea (Babilonian) - EnKi (Sumerian).jpg|thumb|upright=1.3|క్రీ.పూ 2300 ప్రాంతం నాటి అకేడు ముద్ర. ఇందులో మనం వారి దేవుళ్ళైన ఇనానా, ఉటు, ఎంకీ, ఇసిముద్‌లను చూడవచ్చు.]] సుమేరులు దేవుళ్ళు అనేకులనీ (బహుదేవతావాదము), మానవ రూపాలు కలవారనీ విశ్వసించారు. ప్రతీ నగర రాజ్యానికీ ప్రత్యేకముగా నగర దేవతలూ, వారికి అంకితమైన నగర రాజులూ, మతాధికారులూ ఉండేవారు. ఐతే ఆయా నగర దేవతల ఆరాధన, ఆ నగరానికే పరిమతమవ్వాలని లేదు. ఒకే దైవము వివిధ నగరాల్లో పూజలందుకునేవారు. మతవిశ్వాసాలను గ్రంథస్తము చేసిన మొట్టమొదటి సమాజాల్లో సుమేరులు కూడా ఒకరు. కనుక వీరి విశ్వాసాలు మెసొపొటేమియాలోని తదుపరి నాగరికతల మతం, నమ్మకాలూ, జ్యోతిషశాస్త్రాలను ప్రభావితము చేసాయి. సుమేరులు ఆరాధించే దేవుళ్ళు: * వీరు స్వర్గాధిపతిని 'ఆన్‌'గా పిలుస్తారు. ఆకాశాన్ని కూడా సుమేరు భాషలో ఆన్ అనే అంటారు. ఆన్ దేవేరి 'కీ' (భూమికి ప్రతీక) * దక్షిణాన ఉన్న ఎరిదులోని ఆలయంలో ఉండే ఎంకి. సంక్షేమానికీ, జ్ఞానానికి దైవంగా, భూగర్భ జలాలకు అధిపతిగా, వ్యాధుల నుండి స్వస్థత చేకూర్చే శక్తి కలవాడిగా ఆరాధించబడ్డాడు. మానవాళికి మిత్రుడైన అతడు, మనుష్యులకు కళలు, శాస్త్రాలూ, నాగరిక బుద్ధులూ ప్రసాదించాడు. మొట్టమొదటి చట్టస్మృతి కూడా ఇతని సృష్టిగా భావించబడింది. * ఎన్లిల్ తుఫాను, వాయువూ, వర్షాలకు దేవుడు.<ref name=ColemanDavidson2015>{{citation|last1=Coleman|first1=J.A.|last2=Davidson|first2=George|title=The Dictionary of Mythology: An A–Z of Themes, Legends, and Heroes|date=2015|publisher=Arcturus Publishing Limited|location=London, England|isbn=978-1784044787}}</ref> నిప్పూరు నగర దేవుడైన ఆయన సుమేరుల ప్రధానదైవంగా ఆరాధించబడ్డాడు.<ref name=ColemanDavidson2015 />{{rp|108}}<ref>{{citation|first=Samuel Noah|last=Kramer|title=The Sumerian Deluge Myth: Reviewed and Revised|journal=Anatolian Studies|volume=33|date=1983|pages= 115–121|jstor=3642699|doi=10.2307/3642699}}</ref>{{rp|115–121}} ఆయన దేవేరి నిన్లిల్. ఈమె దక్షిణపవనాలకు దేవత.<ref>{{citation|last1=Black|first1=Jeremy A.|last2=Cunningham|first2=Graham|last3=Robson|first3=Eleanor|title=The Literature of Ancient Sumer|url=https://books.google.com/books?id=a1W2mTtGVV4C&pg=PA106|date=2006|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0199296330}}</ref>{{rp|106}} * ఇనాన ప్రేమకు, శృంగారానికి, యుద్ధానికి దేవత.;<ref name=WolksteinKramer1983/>{{page needed|date=July 2017}}<ref name="Black">Black, Jeremy; Green, Anthony (1992), ''[[iarchive:gods-demons-and-symbols-of-ancient-mesopotamia-an-illustrated-dictionary 202012|Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary]]'', University of Texas Press, {{ISBN|0-292-70794-0}}</ref>{{rp|109}}శుక్ర గ్రహానికి ఈమె దేవ రూపము. ఉరుక్ నగర మందిరములో ఆన్‌తో పాటు ఈమె కూడా పూజలందుకునేది. తమకు దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకున్న రాజులు, ఇనానా, డుముౙిడ్‌ల వివాహ ఘట్టాన్ని, తాము పూజారిణులను వివాహమాడడము ద్వారా ప్రదర్శించి ఉండవచ్చు.<ref name=Black/> * సూర్య భగవానుడు ఐన ఉతు. ఇతడు దక్షిణాన లార్సా, ఉత్తరాన సిప్పర్లలో నగరదేవునిగా కొలవబడేవాడు. * ఉర్ నగరదేవుడూ, చంద్రభగవానుడూ ఐన సిన్ [[File:Genealogy of Sumero-Akkadian Gods.jpg|thumb|upright=2.05|left|సుమేరులూ, తొలినాటి అకేడ్ల దేవగణము]] వీరంతా ప్రధాన దేవుళ్ళు. ఆపైన వందల కొద్దీ చిన్న, చిన్న దేవతలు ఉన్నారు. సుమేరు దేవతలు వివిధ నగరాలతో అనుసంధానించబడి ఉంటారు. ఈ నగరాల రాజకీయ ప్రాముఖ్యతతో పాటే మతపరంగా వారి ప్రాముఖ్యతా మారుతుండేది. దేవుళ్ళు వారికి సేవ చేయించుకొనుటకై బంకమట్టితో మనుష్యులను సృష్టించారు అని సుమేరుల విశ్వాసము. దేవాలయాలు నీటిపారుదల వ్యవసాయానికి అవసరమైన శ్రమదాన కార్యక్రమాలు నిర్వహించేవి. పౌరులందరూ ఆలయానికి కొంత శ్రమదానం చేయడము తప్పనిసరి. ఐతే వెండి చెల్లించడం ద్వారా వారు ఈ బాధ్యత నుండి విముక్తులవ్వవచ్చు. ====విశ్వము ==== విశ్వము ఒక పెద్ద గుమ్మటంతో కప్పబడ్డ సమాంతర బింబమని సుమేరులు నమ్మేవారు. మరణము తరువాత మనిషి శోకతప్తమైన అధోలోకములోకి కుప్పకూలి, అక్కడ అనంతకాలాల పాటు గిడిమ్ అనే ఒక అధమ ప్రేతము వలె పడి ఉండవలెనని నమ్మేవారు.<ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy |authorlink1=Jeremy Black (assyriologist) |last2=Green | first2=Anthony |title= Gods, Demons, and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary |date=1992 |publisher=University of Texas Press |isbn=978-0292707948}}</ref> విశ్వం వీరిచే నాలుగు భాగాలుగా విభజించబడింది: * ఉత్తరాన కొండప్రాంతంలో నివసిస్తున్న సుబర్తులు. వీరిపై బానిసలు, కలప, ఇతర ముడి పదార్థాల కొరకు అడపాదడపా దాడులు చేసేవారు. * పశ్చిమాన గుడార వాసులైన మార్టులు. వీరు పురాతన సెమిట భాష మాట్లాడే ఆదిమానవులు. వీరు మేకలూ, గొర్రెలను కాచుకుంటూ బ్రతికే ఒక సంచార జాతి. * దక్షిణాన డిల్మున్ అనే వాణిజ్య రాజ్యము. ఇది మరణించిన వారి భూమిగా, సృష్టి జరుగు ప్రదేశముగా చెప్పబడింది.<ref name="Carl Phillips 2013">Geoffrey Bibby and Carl Phillips, ''Looking for Dilmun'' (London: Stacey International, 1996; reprinted London: Knopf, 2013). {{ISBN|978-0-905743-90-5}}</ref> * తూర్పున ఈలములు. ప్రత్యర్థులైన వీరితో సుమేరులకు తరచూ యుద్ధాలు జరిగేవి. వారికి తెలిసిన ప్రపంచపు సరిహద్దులు: ఎగువ సముద్రం (మధ్యధరా సముద్రతీరం), దిగువ సముద్రం (పెర్షియన్ గల్ఫ్), మెలుహ్హా (బహుశా సింధూ లోయ), రాగి నిక్షేపాలకు ప్రసిద్ధి చెందిన మగన్ (ఒమన్). ====ఆలయాలు ==== ప్రతి ౙీగ్గురాట్టుకూ (సుమేరుల దేవాలయాలు) ఒక ప్రత్యేకమైన పేరు ఉండేది. ౙిగ్గురాట్టుకు ఒక ముంగిలి ఉంటుంది. ముంగిలికి మధ్య భాగాన పరిశుద్ధులయ్యేందుకు ఒక కొలను ఉంటుంది.<ref>Leick, Gwendolyn (2003), Mesopotamia: The Invention of the City' (Penguin)</ref> దేవాలయానికి ఒక నడిమిసాల్పూ, దానికి ఇరువైపులా పక్కసాల్పులూ ఉంటాయి. పక్కసాల్పులకు చివరన పూజారులకు గదులుంటాయి. ఒక మూలన జంతుబలికి బలిపీఠం, శాకాహార సమర్పణ కొరకు ఒక బల్లా ఉంటాయి. ధాన్యాగారాలూ, గోదాములూ సాధారణంగా ఆలయాల సమీపంలో ఉండేవి. కొంతకాలం తర్వాత సుమేరులు అనేక పెద్ద పేద్ద దిమ్మలను ఒకదానిపైనొకటి కట్టి వాటిపైన గర్భగుడిని ఉంచసాగారు. ఇది నిర్మాణ విధానాల్లో ౙిగ్గురత్తు శైలిగా చెప్పబడుతుంది.<ref>Mark M. Jarzombek and Vikramaditya Prakash, ''A Global History of Architecture'' (London: Wiley, 2011), 33–39. {{ISBN|978-0-470-90248-6}}</ref><ref>Crawford, Harriet (1993), "Sumer and the Sumerians" (Cambridge University Press, (New York 1993)), {{ISBN|0521388503}}.</ref> ====అంత్యక్రియలు==== మరణము తరువాత మనుషులు శోకతప్తమైన అధోలోకములో మగ్గుతారని వీరి నమ్మకము. ఈ లోకము ఎరిష్కిగాల్ అనే దేవత పాలనలో ఉంటుంది. రాకపోకలను నిరోధించడానికి, వివిధ భూతాలు ఆరాజ్య ముఖద్వారంలో ఉండి కాపలా కాస్తుంటాయని విశ్వసించేవారు. మృతదేహాలను నగరం వెలుపల ఖననం చేసేవారు. అక్కడ మృతదేహాలను ఒక చిన్న మట్టిదిబ్బతో కింద పూడ్చి, భూతాలకి కొంత ఆహారమూ, ఇతర సమర్పణలను ప్రదానము చేసేవారు. సంపన్నులు డిల్మున్‌లో ఖననం చేసేవారు.<ref>Bibby Geoffrey and Carl Phillips (2013), "Looking for Dilmun" (Alfred A. Knopf)</ref> ఉర్ రాజశ్మశానములో ప్వాబి రాణిని పూడ్చినప్పుడు, ఆమె పరివారాన్ని కూడా నరబలిగా సమర్పించారని మనకు తెలుస్తోంది. ===వ్యవసాయం, వేట === సుమేరలు సుమారుగా క్రీ.పూ. 5000–4500 కాలములో వ్యవసాయ జీవనాన్ని అలవర్చుకున్నారు. అభివృద్ధి చెందిన నీటిపారుదల వ్యవస్థా, పెద్ద మొత్తములో సాగు, నాగలి వాడకము, సంవత్సరము పొడుగూతా ఒకే పంటను వెయ్యడమూ, నగరపాలక వ్యవస్థ నేతృత్వములో ప్రత్యేక వ్యవసాయ కార్మిక శక్తి నిర్వహణా వంటి అనేక ప్రధాన వ్యవసాయ విధానాలు ఈ ప్రాంతంలో వాడుకలో ఉండేవి. ఈ వ్యవస్థ కారణంగా దేవాలయ ఖాతాలను నిర్వహించాల్సి రావడమే వ్రాత అభివృద్ధికి దారితీసింది (సుమారుగా క్రీ.పూ.3500లో). [[File:Ur mosaic.jpg|thumb|upright=1.35|ఉర్ రాజ సమాధులలో దొరికిన కళాకృతి. లాపిస్ లజూలీ, నత్త గుల్లలతో తయారు చేయబడిన దీనిలో సుమేరు సమాజపు దైనందిన వ్యవహారాన్ని చూడవచ్చు.]] ఉరుక్ కాలంలోని చిత్రాల ఆధారంగా గొర్రెలు, మేకలు, పశువులు, పందుల వంటి పెంపుడు జంతువులను పెంచేవారని తెలుస్తోంది. వారు వారి ప్రాథమిక వాహనముగా గాడిదనూ ఇతర ఈక్విడ్‌లనూ, బరువులు లాగడానికి ఎద్దులనూ ఉపయోగించారు. "జంతువుల ఉన్ని (వెంట్రుకలతో)తో ఉన్ని దుస్తులు, తివాచీలూ తయారు చేయబడ్డాయి. ఇంటి చుట్టూ పరివేష్టిత తోటలలో చెట్లు, ఇతర మొక్కలు పెంచుకునేవారు. పొలాల్లో గోధుమలూ, బహుశా ఇతర ధాన్యాలు కూడా, సాగుచేయబడ్డాయి. నీరు పెట్టేందుకు [[ఏతాము]] ఉపయోగించబడింది. కుండీలూ, జాడీలలో కూడా మొక్కలను పెంచుకునేవారు "<ref name="Sayce"/> [[File:Issue of barley rations.JPG|thumb|ఉరుకాగినా రాజా ఏలుబడిలోని నాలుగో ఏటన (అనగా సుమారు క్రీ.పూ 2350) వ్రాయబడ్డ మట్టి ఫలకము. ఇందులో పిల్లలకూ, పెద్దలకూ మంజూరవుతున్న నెలవారీ యవ కేటాయింపుల వివరాలను శరాకార లిపిలో పొందుపరిచారు‌‌.]] బీరు త్రాగడము మొదలుపెటిన మొట్టమొదటి వారిలో సుమేరులొకరు. వీరు మద్యాన్ని తమ ముఖ్య పంట ఐన ధాన్యపు గింజలతో చేసేవారు. వారు గోధుమ, యవలూ, అలాగే మిశ్రమ ధాన్యాలతో కూడా బీర్లను తయారుచేశావారు. బీర్ల తయారీ వారి సంస్కృతిలో ముఖ్య భాగము. గిల్గమేష్ కావ్యములో ఎంకిడుకీ గిల్గమేష్ రాజ్యపు ఆహారాన్నీ, బీరునీ పరిచయము చేసే ఘట్టము ఇలా వర్ణించబడింది: "ఈ నేల ఆచారాన్ని అనుసరించి బీరును పుచ్చుకో ... అతను ఏడు చెంబుల బీరు త్రాగి బెరుకును వదిలి, ఆనందంతో పాడ సాగాడు "<ref>{{cite book|last1=Gately|first1=Iain|title=Drink: A Cultural History of Alcohol|url=https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0|publisher=Gotham Books|isbn=978-1592403035|page=[https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0/page/5 5]|year=2008}}</ref> సుమేరుల నీటిపారుదల పద్ధతులు ఈజిప్టులో వాడబడ్డ పద్ధతుల లాంటివే.<ref>{{cite book| last = Mackenzie| first = Donald Alexander| year = 1927 | title = Footprints of Early Man| url = https://archive.org/details/b2982767x| publisher = Blackie & Son Limited}}</ref> పట్టణీకరణకూ, నీటిపారుదల పద్ధతుల అభివృద్ధికీ అనుబంధం ఉందనీ, 89% జనాభా నగరాల్లోనే నివసించారనీ అమెరికా ఆంత్రొపాలజిస్టు రాబర్ట్ మెక్కార్మిక్ ఆడమ్స్ పేర్కొన్నాడు.<ref>{{cite book| last = Adams| first = R. McC.| year = 1981 | title = Heartland of Cities| publisher = University of Chicago Press}}</ref> వారు యవలూ, శనగలూ, కాయధాన్యాలూ, గోధుమలూ, ఖర్జూరాలూ, ఉల్లిపాయలూ, వెల్లుల్లీ, ఆకుకోసులూ, లీకులూ (ఉల్లిపాయ లాంటి ఒక రకమైన కూరగాయ), ఆవాలూ పండించేవారు. సుమేరులు విరివిరిగా చేపలను పట్టడమే కాక, రకరకాల కోళ్ళనూ, జింకలనూ వేటాడేవారు.<ref>{{cite book|title=The fine art of food | first=Reay |last=Tannahill | publisher=Folio Society| year=1968}}{{Page needed|date=March 2012}}</ref> సుమేరులు వారి వ్యవసాయానికి నీటిపారుదల పద్ధతులపై ఎక్కువగా ఆధారపడేవారు. ఏతాలు వాడీ, కాలువలూ, కరకట్టలూ, వలకట్టులూ, జలాశయాలూ కట్టి తగినంత నీటి సరఫరా ఉండేలా చూసుకునే వారు. యుఫ్రేటీసు కొంచెము తక్కువే ఐనప్పటికీ, టైగ్రీసు తరుచూ భారీ వరదలతో సుమేరును ముంచెత్తేది. కనుక కాలువలకు తరుచుగా మరమ్మత్తులు చేసి, వండలిని తీసి, భూమికొలత గుర్తులనూ, సరిహద్దు రాళ్ళనూ మాటిమాటికీ పాతవలసి వచ్చేది. అందుచేత పౌరులందరూ వంతుల వారీగా కాలువల నిర్వహణ పనులు చేయాలని ప్రభుత్వ నియమము ఉండేది. ఐతే డబ్బు చెల్లించి ఈ నియమము నుండి మినహాయింపు పొందవచ్చు. "సుమేరు రైతు పంచాంగము" మనకి వీరి వ్యవసాయ పద్ధతులపై కొంత అవగాహన ఇస్తుంది. వీరు మొత్తము మూడు సార్లు కాలువల నుండి పొలాలకు నీళ్ళు వదిలేవారు. ఒకటి వరదల కాలం తరువాత, రెండు వసంత విషువత్తు తరువాత, మూడు వీరి సంవత్సరాది ఐన అకిటు నాట. ఇలా కాలువలలోని నీళ్ళను పొలాల్లో నింపి, మళ్ళీ నీళ్ళను బయటికి వదిలేసేవారు. తరువాత ఎద్దులను నేలలో నడిపించి కలుపు మొక్కలను నాశనం చేసేవారు. తదుపరీ, గుద్దళ్ళతో చదును చేసేవారు. నేల బాగా ఎండాక వరుసగా మూడు సార్లు దున్ని, పులక చేసి, కెల్లగించేవారు. ఆ పిమ్మట తొలికలతో మట్టిగడ్డలూ, రాళ్ళూ పగలగొట్టి తదుపరి విత్తనాలు నాటేవారు. వీరికి కాలువల్లో నుండి పొలాల్లోకి వదిలిన నీటిని మరల బయటికి పంపేందుకు సరైన వ్యవస్థ లేదు. కనుక నీరు వదిలాక అది ఆవిరయ్యేవరకు, నీళ్ళలాగే నిలిచి ఉండేవీ. నీరు ఆవిరవగా వాటిలోని ఉప్పులు మట్టిలో కలిసిపోయేవి. దురదృష్టవశాత్తు దీని వల్ల వారి పొలాల్లో మట్టి లవణీయత క్రమంగా పెరిగింది. మూడవ ఉర్ కాలానికి, గోధుమ బదులు లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలు వారి ప్రధాన పంటగా ఉండేవి. వీరు వసంతంలో కోతలు కోసేవారు. ఇందుకు గానూ ముగ్గురు కలసి ఒకటిగా జట్టు కట్టేవారు. వీరిలో కోతలు కోయువారొకరూ, పనలను కట్టలుగా కట్టువారొకరూ, కట్టలను చూసుకొను వారొకరూనూ.<ref>By the sweat of thy brow: Work in the Western world, Melvin Kranzberg, Joseph Gies, Putnam, 1975</ref> ఈ కుప్పలను మొదట ఎద్దులతో నులియజేసి కంకులను వేరుచేసేవారు‌. ఆ పిమ్మట బల్లపై నూర్చి గింజలను వేరుచేసేవారు. ఆ పొట్టుతో పాటున్న గింజల్ని చెరిగి, పొట్టును వదిలించే వారు. ===కళాఖండాలు=== [[File:Royal Tombs of Ur Objects from tomb PG 580.jpg|thumb|upright=1.2|ఉర్ రాచశ్మశానములో (వ్యక్తిగత సమాధి 580) దొరికిన బంగారు బాకు.]] సుమేరులో రాతికి కొరత ఉండేది కనుక, దాన్ని కేవలం శిల్పాలకే వాడేవారు. ఇతర కళాకృతులన్నిటికీ మట్టిని వాడేవారు. వీరు కళాఖండాలను ఇతర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్న లాపిస్ లౙూలీ, పాలరాయి, డయొరైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు బంగారం వంటి విలువైన లోహాలతో కూడా అలంకరించేవారు. బంగారం, రాగీ, కంచూ వంటి లోహాలతో పాటు ఆల్చిప్పలూ, రత్నాలను కొన్ని ప్రత్యేకమైన శిల్పాలకూ అలాగే ఇతర కళాకృతులలో తాపేందుకూ వాడేవారు. లాపిస్, అలబాస్టర్, సర్పెంటినైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు రకరకాల చిన్న చిన్న రాళ్ళను ముద్రలు తయారుచేసేందుకు వాడారు. వీరి కళాకృతుల్లో అత్యంత ప్రసిద్ధమైనవి ఉర్ లైరులు. ఇవి మనకు తెలిసినంతలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత పురాతన తంత్రీ వాయిద్యాలు. 1922–24 వరకు జరిగిన ఉర్ రాచ శ్మశానము యొక్క తవ్వకాల్లో, వీటిని లెనర్డ్ వులీ కనుగొన్నారు. <gallery widths="170px" heights="170px"> Cylinder seal and modern impression- ritual scene before a temple facade MET DP270679.jpg|గుడి ముంగిట జరుగుతున్న ఉత్సవాన్ని తలపిస్తున్న మట్టితైలపు సున్నపురాతి ముద్రా, దాని అచ్చూ. క్రీ.పూ 3500–3100 నాటిది. న్యుయార్క్‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూౙియం ఆఫ్ ఆర్ట్‌లోనిది. Raminathicket2.jpg|''పొదల్లో పొట్టేలు. క్రీ.పూ 2600–2400 నాటిది; బంగారమూ, రాగీ, నత్తగుల్లలూ, లాపిస్, సున్నపురాతిలతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచ శ్మశానములోనిది (దీ ఖార్ గవర్నరేట్; ఇరాక్‌లో). ప్రస్తుతము లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Denis Bourez - British Museum, London (8747049029) (2).jpg|'క్రీ.పూ 2600–2400 నాటి ఉర్ కేతనము. చెక్కపై నత్తగుల్లలూ, ఎర్రటి సున్నపురాయీ, లాపిస్‌లతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచశ్మశానములో దొరికిన ఈ కళాకృతీ పరస్తుతము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Bull's head ornament for a lyre MET DP260070.jpg|లైరుకు అలంకరణగా ఉన్న ఎద్దు తల. కంచులో నత్తగుల్లలనూ, లాపిస్‌నూ పొదిగి తయారు చేయబడ్డది. క్రీ.పూ 2600–2350 నాటిది. మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. </gallery> ===నిర్మాణశైలి === [[File:Ancient ziggurat at Ali Air Base Iraq 2005.jpg|300px|thumb|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తుగా పిలవబడే ఈ కట్టడాన్ని ఉర్ మూడవ రాజవంశపు కాలములో (సుమారు క్రీ.పూ 2100) కట్టారు. ఇందులో ప్రధాన దైవం చంద్దదేవుడు నాన్నా. ఇది ఆధునిక ఇరాక్‌లోని దీ ఖార్ గవర్నరేట్ ‌లో ఉంది.]] టైగ్రిస్-యుఫ్రేటీసు మైదానములో ఖనిజాలు కానీ, చెట్లు కానీ లేవు. సుమేరుల నిర్మాణాలు అర్ధగోళాకారపు మట్టి ఇటుకలతో నిర్మించబడ్డాయి. వీటిని మాలుతో కానీ సిమెంటుతో కానీ స్థిరపరచే పద్ధతి లేదు. మట్టి ఇటుకలతో కట్టిన కట్టడాలు కొంచెము కొంచెముగా కూలిపోవాల్సిందే. కనుక వాటిని అప్పుడప్పుడూ కూల్చేసి, మళ్ళీ అదే చోటులో కట్టేవారు. ఈ నిరంతర పునర్నిర్మాణంతో క్రమంగా నగరాలు నేల కంటే కొంత ఎత్తులోకి వచ్చి, ప్రతీ నగరము ఒక కొండ లాగా తయారయ్యింది. ఈ కొండలను టెల్‌లు (tells) అంటారు. ఇవి మధ్యప్రాచ్యమంతా మనకి కనిపిస్తూ ఉంటాయి. ఆర్చిబాల్డ్ సేస్ ప్రకారము ఉరుక్ కాలం నాటి చిత్రగుర్తులను బట్టి చూస్తే "రాతికి కొరత ఉండేది. ఉన్న కాస్తను మాత్రము దిమ్మలుగా కోయడమో, ముద్రలుగా మార్చడమో చేసేవారు. నిర్మాణమంతా ఇటుకలతో జరిగేది. నగరాలు, కోటలు, గుళ్ళూ, ఇళ్ళూ అన్నీ ఇటుకలతోటే కట్టేవారు. నగరానికి స్థూపాలుండేవి. నగరాన్ని ఒక మానవ నిర్మితమైన మెరకపై కట్టేవారు. నివాస గృహాలు కూడా స్థూపము వంటి ఆకృతిని కలిగి ఉండేవి. ఇంటి తలుపులు కీలు ఆధారంగా తిరుగుతుండేవి. ఒక విధమైన తాళంచెవితో ఇవి తెరవబడి ఉండవచ్చు అని భావిస్తున్నారు. పురద్వారము పెద్ద ఎత్తున నిర్మితమై ఉండేది. బహుశ రెండు రెండు ద్వారాలు ఉండి ఉండవచ్చు. పునాది రాళ్ళ (ఇటుకల) కింద కొన్ని వస్తువులను ఉంచి, పునాదులను వాటిపై ప్రతిష్ఠించేవారు ".<ref name="Sayce">{{cite book| authorlink=Archibald Sayce| last=Sayce | first=Rev. A. H.| url=https://archive.org/stream/archaeologyofcun00sayc/archaeologyofcun00sayc_djvu.txt |title= The Archaeology of the Cuneiform Inscriptions|edition=2nd revised | year=1908 | publisher=Society for Promoting Christian Knowledge | location=London, Brighton, New York |pages=98–100}}</ref> సుమేరుల కట్టడాల్లోకెల్లా అత్యంత ఆకర్షణీయమైన, ప్రసిద్ధమైన భవనాలు ౙిగ్గురత్తులు. కొన్ని అంతస్తుల వరకు కట్టిన పెద్ద పెద్ద దిమ్మలపై ఒక గుడి ఉంచితే అది ౙిగ్గురత్తు. సుమేరు లోహపు అచ్చులలో రెళ్ళతో కట్టిన ఇళ్ళను చూడవచ్చు. ఇవి దాదాపు సా.శ 400 వరకు కూడా దక్షిణ ఇరాక్‌లో మార్ష్ అరబ్బుల ఇళ్ళకి దగ్గరగానే ఉన్నాయి. సుమేరులకు కమాను నిర్మాణము గురించి తెలుసు. కనుక వారు బలమైన గుమ్మటాల్ని కట్టగలిగారు. అనేక కమానులు కట్టి, వాటిని ఒకటిగా కలిపి, వాటి సహాయముతో గుమ్మటాలు కట్టేవారు. సుమేరు దేవాలయాలు, రాజభవనాలు నిర్మించడానికి సంక్లిష్ట పదార్థాలు, పద్ధతులు ఉపయోగించబడ్డాయి. వాటిలో ముఖ్యమైనవి అండగోడ, గర్భాగారము, పోటు కంబమూ. వీటితో పాటు వీరు దేవాలయాలు లాంటి ముఖ్య కట్టడాల్లోకి మట్టితో చేసిన మేకులు దిగ్గొట్టేవారు. ఈ మేకులపై రాజునో, దేవుణ్ణో కీర్తిస్తూ శాసనాలుండేవి. [[File:Sumerian - Dedication Nail - Walters 481457 - View A.jpg|thumb|అంకితమివ్వబడ్డ మేకు. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది.]] ===గణితం === సుమారు క్రీ.పూ 4000కు సుమేరులు ఒక సంక్లిష్ట కొలతల వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేసారు. దీని ఆసరాతో అంకగణితం, రేఖాగణితము, బీజగణితములను సూత్రీకరించారు. క్రీ.పూ. 2600 తరువాత నుండి సుమేరులు మట్టి పలకలపై గుణకార పట్టికలు (ఎక్కాలు) రచించటమూ, రేఖాగణిత అభ్యాసాలూ, సమస్యలను పరిష్కరించడము మొదలుపెట్టారు. బాబిలోనియా అంకెల తొలి జాడలు కూడా ఈ కాలములో చూడవచ్చు.<ref>Duncan J. Melville (2003). [http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html Third Millennium Chronology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180707213616/http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html |date=2018-07-07 }}, ''Third Millennium Mathematics''. [[St. Lawrence University]].</ref> సుమారు క్రీ.పూ. 2700–2300 సమయానికి వీరు పూసలపాటీని కనుగొన్నారు. అలాగే మొట్టమొదటి వరుస స్తంభాల పట్టిక తయారైంది. ఇది వారి సెగెజెస్మేల్ నంబర్ సిస్టం పరిమాణం వరుస ఆదేశాలు వేరు చేసింది.<ref>Ifrah, Georges (2001), The Universal History of Computing: From the Abacus to the Quantum Computer, New York: John Wiley & Sons, ISBN 0-471-39671-0</ref>{{rp|11}} సుమేరులు మొట్టమొదటిగా స్థలం విలువను లెక్కించడానికి సంఖ్యా వ్యవస్థను ఉపయోగించారు. ఖగోళ గణితములో వీరు స్లైడ్ రూల్ లాంటి ఒక గణన యంత్రాన్ని ఉపయోగించినట్లు ఆధారాలున్నాయి. త్రిభుజము యొక్క వైశాల్యాన్నీ, ఘనము యొక్క ఘనపరిమాణాన్నీ లెక్కగట్టిన మొదటి సంస్కృతి వీరిదే.<ref>{{cite book| url= https://books.google.com/?id=BKRE5AjRM3AC&printsec=frontcover&dq=sherlock+holmes+in+babylon#PPA7,M1 |title=Sherlock Holmes in Babylon: and other tales of mathematical history | first1=Marlow |last1=Anderson | first2=Robin J. |last2=Wilson |year= 2004 |accessdate=2012-03-29| isbn= 978-0883855461}}</ref> ===ఆర్థిక స్థితీ, వాణిజ్యమూ === [[File:Bill of sale Louvre AO3765.jpg|thumb|షురుప్పక్‌లో ఒక మగ బానిసనూ, కట్టడాన్నీ అమ్మకానికి పెడుతూ ఇచ్చిన ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది.]] అనటోలియాలోని (ఆధునిక టర్కీ) సుదూర ప్రాంతాల నుండి వచ్చిన అబ్సిడియన్ (శిలాద్రవము చల్లబడగా తయారయ్యే స్ఫటికము), ఈశాన్య ఆఫ్ఘనిస్థాన్‌లోని బదక్షన్‌కు చెందిన లాపిస్ లౙూలీ (రాజావర్తము వంటి రాయి), డిల్మున్ (ఆధునిక బహ్రైన్)కు చెందిన పూసలూ, సింధూ లిపి చెక్కబడి ఉన్న అనేక ముద్రలూ సుమేరులో లభించాయి. వీటిని బట్టి పర్షియన్ గల్ఫ్ కేంద్రంగా జరిగిన నాటి సుమేరు వాణిజ్య కార్యకలాపాల విస్తృతిని మనము అర్థము చేసుకోవచ్చు. ఉదాహరణకు ప్రపంచంలోని అనేక ప్రాంతాల నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగేవీ. ముఖ్యంగా అన్ని రకాల లోహాలను అక్కడి వారు దిగుమతి చేసుకున్నారు. మెసొపొటేమియాలో అరుదుగా లభించే చెక్క వంటి సరుకులను సుదూరప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గిల్గమేషు కావ్యంలో ఉంది. లెబనన్ సీడరుకు (భారతీయ సీడరుకు తెలుగులో సమానార్థకము దేవదారు. కనుక లెబనన్ సీడరును తెలుగులో లెబనన్ దేవదారు అనుకోవచ్చు. ఇవన్నీ ఒకే కుటుంబానికి చెందిన వేర్వేరు చెట్లు. అన్నీ కూడా చెక్కకు ప్రసిద్ధములే) సుమేరులో చాలా విలువ ఉండేది. ఉర్‌లోని ప్వాబీ రాణి సమాధిలో చెట్టు బంక (వేష్టము) కనుగొనబడింది. సుమేరులు వేష్టమును ముౙాంబీకు వంటి సుదూర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకునేవారు. సుమేరులో బానిసలు ఉన్నప్పటికీ ఆర్థిక వ్యవస్థకు వారి సేవలు పెద్ద ఎక్కువేమీ కాదు. బానిస స్త్రీలు నేతగత్తెలూ, గానుగల్లోనూ, మరల్లోనూ కార్మికులుగా, బరువులు మోసే కూలీలుగా పనిచేసేవారు. సుమేరు కుమ్మరులు వారి కుండలను దేవదారు నూనెతో గీసిన బొమ్మలతో అలంకరించేవారు. కుమ్మరిపనికి అవసరమైన అగ్నిని ఉత్పత్తి చేయడానికి వీరు బౌ డ్రిల్ అనే యంత్రము వాడేవారు. సుమేరు తాపీవారూ, మణికారులూ తమ పనుల్లో అలబాస్టర్ (ఒక రకమైన హరశోఠము), (ఏనుగు)దంతం, ఇనుము, బంగారం, వెండి, కార్నీలియన్, లపిస్ లౙులీలను వాడేవారు.<ref>Diplomacy by design: Luxury arts and an "international style" in the ancient Near East, 1400–1200 BC, Marian H. Feldman, University of Chicago Press, 2006, pp. 120–121</ref> ====సింధూలోయ వాసులతో వ్యాపార సంబంధాలు==== [[File:British Museum Middle East 14022019 Gold and carnelian beads 2600-2300 BC Royal cemetery of Ur (composite).jpg|thumb|తెల్లటి ఆకృతులు నిక్షారితము చేయబడ్డ ఈ కార్నీలియన్ పూసల హారము ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికింది. ఆదివంశపు కాలానికి చెందిన ఈ కళాకృతి సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసుకొనబడిందని చరిత్తకారుల అభిప్రాయం. ప్రస్తుతము ఈ హారము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది.<ref name="BM Carnelian">British Museum notice: "Gold and carnelians beads. The two beads etched with patterns in white were probably imported from the Indus Valley. They were made by a technique developed by the Harappan civilization" [[:File:Ur Grave gold and carnelian beads necklace.jpg|Photograph of the necklace in question]]</ref>]] [[File:Mesopotamia-Indus.jpg|thumb|left|క్రీ.పూ 3వ సహస్రాబ్దిలో సముద్ర మట్టాలు తక్కువగా ఉన్న కారణంగా సముద్ర మార్గాన సింధూ లోయకూ మెసొపొటేమియాకూ మధ్య దూరము ఇప్పటి కంటే చాలా తక్కువగా ఉండి ఉండవచ్చు.<ref name="JR12">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=12–14 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref>]] సుమారు క్రీ.పూ 2350 నుండి సింధు నాగరికత నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగినట్లుగా ఆధారాలున్నాయి.<ref name="JR14">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=14–17 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref> సింధూ తీరాన కనబడే నత్తల గుల్లలతో చేసిన వివిధ వస్తువులు పురావస్తు పరిశోధనల్లో దొరికాయి. ఇవన్నీ క్రీ.పూ 2500–2000 మధ్య కాలంలో తయారైనవని శాస్త్రవేత్తల అంచనా.<ref>{{cite journal |last1=Gensheimer |first1=T. R. |title=The Role of shell in Mesopotamia : evidence for trade exchange with Oman and the Indus Valley |journal=Paléorient |date=1984 |volume=10 |pages=71–72 |doi=10.3406/paleo.1984.4350 |url=https://www.persee.fr/doc/paleo_0153-9345_1984_num_10_1_4350}}</ref> క్రీ.పూ 2600–2450 కాలంలో సింధూ లోయలో తయారైన కార్నీలియన్ పూసలు సుమేరులోని సమాధుల్లో, ముఖ్యంగా ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికాయి.<ref name="JMI">{{cite book |last1=McIntosh |first1=Jane |title=The Ancient Indus Valley: New Perspectives |date=2008 |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-1-57607-907-2 |pages=182–190 |url=https://books.google.com/books?id=1AJO2A-CbccC&pg=PA189 }}</ref> కొన్ని కార్నీలియన్ పూసలపై తెల్లటి రంగులో ఉన్న ఆకృతులు నిక్షారితం చేయబడ్డాయి. ఇలా ఆమ్లంతో నిక్షారితం చేసే ప్రక్రియను అభివృద్ధి చేసింది సింధూ వాసులు కనుక, వీటిని సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసి ఉండవచ్చు.<ref>నిక్షారణ పద్ధతి వివరాలకు {{cite journal |last1=MacKay |first1=Ernest |title=Sumerian Connexions with Ancient India |journal=The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland |issue=4 |date=1925 |pages=699 |jstor=25220818 }} చూడండి</ref><ref name="BM Carnelian" /><ref>{{cite book |last1=Guimet |first1=Musée |title=Les Cités oubliées de l'Indus: Archéologie du Pakistan |date=2016 |publisher=FeniXX réédition numérique |isbn=978-2-402-05246-7 |page=355 |url=https://books.google.com/books?id=-HpYDwAAQBAJ&pg=PA355 |language=fr}}</ref> లాపిస్ లౙులీ రెండవ నకాదా కాలంలోని (సుమారు క్రీ.పూ 3200) అనేక సమాధుల్లో దొరికాయి. లాపిస్‌ను సుమేరు నుండి ఈజిప్టు వారు దిగుమతి చేసుకునే వారు. ఆఫ్ఘనిస్తాన్‌లో తప్ప వేరెక్కడా లాపిస్ ఉన్నట్లు ఆధారాలు లేవు కనుక, ఈ రాయి అక్కడి నుండి ఇరాన్ పీఠభూమి మీదుగా సుమేరుకు రవాణా చేయబడి ఉండవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Demand |first1=Nancy H. |title=The Mediterranean Context of Early Greek History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1-4443-4234-5 |pages=71–72 |url=https://books.google.com/books?id=YVSg-DOHzJMC&pg=PA71 }}</ref><ref name="CP">{{cite book |last1=Rowlands |first1=Michael J. |title=Centre and Periphery in the Ancient World |date=1987 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-25103-7 |page=37 |url=https://books.google.com/books?id=YDs9AAAAIAAJ&pg=PA37 }}</ref> సింధూ లిపిలో ఉన్న ఎన్నో ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో, ముఖ్యంగా ఉర్, బాబిలోనియా, కిష్‌లలో, దొరికాయి.<ref>మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల పూర్తి జాబితా కొరకు {{cite book |last1=Reade |first1=Julian |title=Indian Ocean In Antiquity |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-15531-4 |pages=148–152 |url=https://books.google.com/books?id=PtzWAQAAQBAJ&pg=PA148 }}చూడండి</ref><ref>ఇంకో మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల జాబితా: {{cite book |last1=Possehl |first1=Gregory L. |title=The Indus Civilization: A Contemporary Perspective |date=2002 |publisher=Rowman Altamira |isbn=978-0-7591-0172-2 |page=221 |url=https://books.google.com/books?id=pmAuAsi4ePIC&pg=PA221 }}</ref><ref>{{cite web |title=Indus stamp-seal found in Ur BM 122187 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805148&partId=1&images=true |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 123208 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=804667&partId=1&museumno=1932.1008.178&page=2 |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 120228 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805338&partId=1&images=true |website=British Museum}}</ref><ref>{{cite book |last1=Gadd |first1=G. J. |title=Seals of Ancient Indian style found at Ur |date=1958 |url=https://archive.org/details/in.gov.ignca.33779/page/n11}}</ref><ref>{{cite book|title=Brotherhood of Kings: How International Relations Shaped the Ancient Near East|page=49|url=https://books.google.com/books?id=JTvRCwAAQBAJ&pg=PA49|first=Amanda H.|last=Podany|publisher=Oxford University Press|year=2012|isbn=978-0-19-971829-0}}</ref><ref>{{cite book|title=Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus|url=https://books.google.com/books?id=8l9X_3rHFdEC&pg=PA246|quote=Square-shaped Indus seals of fired steatite have been found at a few sites in Mesopotamia.|author1=Joan Aruz|author2=Ronald Wallenfels|page=246|isbn=978-1-58839-043-1|year=2003}}(అనువాదము: చతురస్రాకృతిలోనున్న కాల్చిన బలపపురాతి సింధూ లోయ ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో కొన్ని చోట్ల దొరికాయి)</ref> మూడవ ఉర్ కాలం నాటి రాజైన గుడియా, ప్రకాశభేద్యమైన కార్నీలియన్‌ను మెలూహ్హా నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గ్రంథస్తము చేయబడి ఉంది. ఈ మెలుహ్హా సింధూ లోయేనని చాలామంది నిపుణుల అభిప్రాయం.<ref name="JMI"/> మెలూహ్హా నుండి వచ్చిన వ్యాపారులూ, తుపాసీలు మెసొపొటేమియాలో ఉన్న విషయం చాలా శాసనాల్లో చెప్పబడినది.<ref name="JMI"/> అకేడూ ఇంకా మూడవ ఉర్ ప్రాంతాలలో సింధూ లిపితో ఉన్నవి కానీ సింధూ లోయతో సంబంధాన్ని సూచించేవి కానీ మొత్తం కలిపి సుమారు ఇరవై ముద్రలు దాకా దొరికాయి.<ref name="JMI"/> సింధూ నాగరికత క్రీ.పూ 2400–1800 వరకు తారాస్థాయిలో విలసిల్లింది. ఐతే ఈ వ్యాపార లావాదేవీలు నెరపిన నాటికి ఇది సుమేరు నాగరికత కన్నా చాలా పెద్దది. 65,000 చదరపు అడుగుల వైశాల్యము గల సుమేరుతో పోల్చితే సింధూ నాగరికత 12 లక్షల చ.అ లో విస్తరించి ఉండి, కొన్ని వేల నివాసాలకు అలవాలంగా ఉండేది. రెండు నాగరికతల్లోనూ అతిపెద్ద నగరాలు మాత్రం ఒకే విధమైన వైశాల్యంతో, దాదాపుగా 30–40 వేల జనాభాతో ఉండేవి.<ref>{{cite book |last1=Cotterell |first1=Arthur |title=Asia: A Concise History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0-470-82959-2 |page=42 |url=https://books.google.com/books?id=9_vVTWXK5kQC&pg=PT42 }}</ref> ====ధనం, ఋణం ==== వీరు యవలనూ, వెండినీ ద్రవ్యముగా వాడేవారు. పెద్ద పెద్ద సంస్థలన్నీ వాటి లెక్కలను యవలూ, వెండిలలో నమోదు చేసేవి. ఆ రెంటికీ మధ్య ఒక స్థిరమైన మారక విలువ ఉండేది. సుంకాలూ, అప్పులూ, ధరవరలన్నీ ఆ రెంటిలో ఏదో ఒక దానిలో లెక్కగట్టబడేవి. చాలా లావాదేవీల్లో అప్పుల పాత్ర ఎక్కువగా ఉండేది. ఉదాహరణకు వర్తకులకు గుళ్ళచే కేటాయింపబడ్డ సరుకులు, అలాగే మద్యము వ్యాపారుల దగ్గర ఖాతాలో వ్రాయించుకుని మద్యము తీసుకోగా పడ్డ బాకీలూ వంటివి.<ref name = debt>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Hudson|first= Michael|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|pages= 23–35}}</ref> సుమేరులో మద్యము తయారీ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. ఈ తయారీదారులు ఎక్కువగా స్త్రీలు. వీరే బేరసారాలు కూడా జరిపేవారు. సుమేరులో రెండు రకాల ఋణాలు ఎక్కువగా ఉండేవి. ఒకటి వాణిజ్య ఋణాలూ, ఇంకొకటి వ్యక్తిగత వ్యవసాయ ఋణాలూ. వాణిజ్యమును ప్రోత్సహించుటకు దేవాలయాలు ఈ వ్యాపార ఋణాలు మంజూరు చేసేవి. సుమేరు వ్యాపారులు సముద్ర ప్రయాణాలు చేసి, ఇతర ప్రదేశాల్లో కూడా వ్యాపారము చేసేవారు. వ్యాపార ఋణాలను ఎక్కువగా ఈ ప్రయాణ ఖర్చులకై వీరు తీసుకునేవారు. వీటి మారకము వెండి. సుమారు క్రీ.పూ.2000 ముందు వడ్డీ నెలకి అసలులో అరవయ్యో వంతు(1/60)గా (ఒక మినాకు ఒక షెకెల్ చొప్పున) నిర్ణయింపబడింది. తరువాతి రెండు వేల సంవత్సరాల పాటు వడ్డీ మొత్తము ఈ స్థాయిలోనే ఉంది.<ref name = debt/> ఈ రెండూ కాక మరో రకమైన ఋణాలు గ్రామీణ ఋణాలు. ప్రజలెవరైనా తమ సుంకాలను చెల్లించకపోతే ఆ బకాయిలను వారు రాజ్యము నుండి తీసుకున్న అప్పుగా పరిగణించేవారు. ఈ బకాయిలు ఎక్కువగా దేవాలయాలకు కట్టని సుంకముల మూలంగా పడేవి.<ref name = debt2>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Van De Mieroop|first= Marc|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|page= 63}}</ref>వీటికి వడ్డీలు ఎక్కువగా ఉండేవి—అసలులో మూడోవంతు (1/3) నుండి సగము (1/2) దాకా. ఈ అప్పుల లావాదేవీలకు మారకంగా యవలూ, ఇతర పంటలూ వాడబడేవి.<ref name = debt/> ఈ గ్రామీణ ఋణాలను పాలకులు మధ్య మధ్యలో మాఫీ చేసి, ఋణగ్రస్తులను వదలివేసేవారు. సాధారణంగా ఏడాదికొకసారి, వారు పట్టాభిషిక్తులైన రోజున, ఇది జరిగేది. ఇది కాక యుద్ధాలూ, కరువుకాటకాలూ వచ్చి పడినప్పుడు కూడా ఋణమాఫీ జరిగేది. మనకి తెలిసినంతవరకు, మొదటిసారి ఋణమాఫీ చేసిన వారు లగాషు రాజులైన ఎన్మెటెనా, ఉరుకాగినాలు. జరిగిన కాలం క్రీ.పూ 2400–2350లో. హడ్సన్ ప్రకారం ఈ అప్పులు పేరుకుపోతే సన్నకారు రైతులు భూములన్నా కోల్పోతారు లేక వెట్టిచాకిరీలో చిక్కుకుంటారు. వీటిలో ఏది జరిగినా యుద్ధానికి సైనికబలం తగ్గుతుంది. అలా జరగకుండా ఉండేందుకే ఈ మాఫీలు.<ref name = debt/> ===సైన్యం === [[File:Standard of Ur chariots.jpg|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటి ఉర్ కేతనముపై చెక్కబడ్డ తొలినాటి రథాలు.]] [[File:Stele of Vultures detail 01-transparent.png|thumb|రాబందుల ఫలకముపై చెక్కబడ్డ యుద్ధ అమరికలు. సుమేరు రాజు ఎన్నాటుం నేతృత్వంలో ఫాలాంక్స్ అను యుద్ధ వ్యూహములో అమరి ఉన్న సైనికులు.]] [[File:Silver model of a boat, tomb PG 789, Royal Cemetery of UR, 2600-2500 BCE.jpg|thumb|నాటి పడవ యొక్క వెండి నమూనా. క్రీ.పూ 2600–2500 నాటిది. ఉర్ రాచశ్మశానములో 789వ వ్యక్తిగత సమాధిలో దొరికింది.]] సుమేరు నగర-రాజ్యాల మధ్య 2000 ఏళ్ళ పాటుగా జరిగిన దాదాపు ఎడతెరపి లేని పోరాటాలు అక్కడ యుద్ధ పద్ధతులూ, సాంకేతికతా అభివృద్ధి చెందేందుకు దోహదపడచడాయి.<ref>Roux, Georges (1992), "Ancient Iraq" (Penguin)</ref>గ్రంథస్థమైన మొదటి యుద్ధము లగాషూ, ఉమ్మా రాజ్యాల మధ్య సుమారు క్రీ.పూ 2450లో జరిగిన పోరాటము. ఇది రాబందుల శిలాశాసనము పైన చెక్కబడింది. దీనిలో పదాతి దళాలకు లగాషు రాజు నాయకత్వము వహించడము మనము చూడవచ్చు. ఈ పదాతి దళం ఈటెలూ, దీర్ఘచతుస్రాకారపు డాలుతో సన్నద్దమయ్యి, రాగి శిరస్త్రాణాలను ను ధరించి, ఉన్నట్లుగా చెక్కబడి ఉంది. ఈ శాసనములో వీరందరూ ఫాలాంక్స్ వంటి ఒక అమరికలో నిలబడినట్లు తెలుస్తోంది. ఇలాంటి వ్యూహనిర్మాణానికి శిక్షణా, క్రమశిక్షణా అవసరము కనుక, సుమేరులో సుశిక్షితులైన సైనిక బలగము ఉండేదని తెలుస్తోంది.<ref>Winter, Irene J. (1985). "After the Battle is Over: The 'Stele of the Vultures' and the Beginning of Historical Narrative in the Art of the Ancient Near East". In Kessler, Herbert L.; Simpson, Marianna Shreve. Pictorial Narrative in Antiquity and the Middle Ages. Center for Advanced Study in the Visual Arts, Symposium Series IV 16. Washington, DC: National Gallery of Art. pp. 11–32. {{ISSN|0091-7338}}</ref> సుమేరు సైన్యం ఒనేజర్లను పూన్చిన బళ్ళను రథాలుగా వాడేది. ఈ తొలినాటి రథాలు యుద్ధములో వాడేందుకు తరువాతి కాలపు వాటంత అనువైనవి కావు. కొంతమంది ఈ రథాలు ప్రధానంగా రవాణాకు వాడేవారని సూచించారు. ఐతే ఈ రథాల్లోని పరివారము గొడ్డళ్ళూ, ఈటెలూ పూని ఉండేవారని తెలుస్తోంది. రథాలకు నాలుగు లేదా రెండు చక్రాలు ఉండేవి. నాలుగు ఒనేజర్లు పూన్చబడ్డ వీటికి ఇద్దరు సారథులుండేవారు. ఇక రథము యొక్క బండిగా చెకడాబండి ఉండేది. బండి చక్రాలకు మూడు భాగాలుండేవి; మధ్యలో దిండూ, చుట్టూ దాకళ్ళూ, వాటిని చుట్టేస్తూ బయటన ఒక కమ్మి. అలాగే బండికి నేత జల్ల ఉండేది. సుమేరు నగరాలకు రక్షణ ప్రాకారాలు ఉండేవి. నగర-రాజ్యాల మధ్య యుద్ధాలు ఎక్కువగా ముట్టుకోళ్ళ యుద్ధాలు. ఐతే ఆనాటి మట్టి ఇటుకల గోడలు కొందరు శత్రువులను అడ్డుకోగలిగాయి. ===సాంకేతిక పరిజ్ఞానం === సుమేరుల సాంకేతిక పరిజ్ఞానానికి ఉదాహరణలు: చక్రం, శరాకార లిపీ, అంకగణితం, రేఖాగణితము, నీటిపారుదల వ్యవస్థలు, పడవలు, చాంద్ర-సౌరమాన కాలగణనము, కంచు, జంతుతోలు, రంపం, ఉలి, సుత్తి, పిడిసాన, కళ్ళెం, మేకులు, గుండుసూదులు, ఉంగరాలు, తవ్వుకోలా, గొడ్డలి, కత్తులు, ఈటెలు, బాణములు, బాణం ములుకులు, ఖడ్గం, బంక, నీటితిత్తి, సంచి, కవచం, అంబులపొది, యుద్ధ రథాలు, ఒర, బూట్లు, చెప్పులు, పంట్రకోల, బీరు. సుమేరులకు మూడు రకాల పడవలు ఉండేవి: * మొదటి రకము తెరచాప పడవలు. జుట్టుతో కుట్టబడ్డ వీటిని క్లింకర్ పద్ధతిలో తయారు చేసేవారు. నీరు లోపలికి ఇంకకుండా మట్టి తైలపు పూత పూసేవారు. * జంతు తోలూ, రెల్లు గడ్డితో చేసిన తోలు పడవలు రెండో రకము * తెడ్డు నౌకలు మూడో రకము. వీటిని చెక్క తెడ్లతో నడుపుతారు. కొన్నిసార్లు ఇవి రాదారి పడవలుగా వాడబడేవి—అనగా తీరం వెంబడి నడుస్తున్న జనాలూ, జంతువులచే ప్రవాహానికి ఎదురు లాగబడేవి. ==వారసత్వం == [[File:Sumer map.jpg|thumb|సుమేరు పటము]] ఇప్పటి వరకూ జరిగిన పరిశోధనల ప్రకారము చక్రవాహనాల వాడకము క్రీ.పూ 4 వ సహస్రాబ్ది మధ్యభాగములో మొదలైంది. దాదాపు ఒకేసారి మూడు వేర్వేరు సమాజాల్లో వీటి మొదటి వాడకము కనిపిస్తోంది. అవీ మెసొపొటేమియా, ఉత్తర కాకసస్ (మైకాప్ సంస్కృతి), మధ్య ఐరోపాలు. చక్రం కనుగొన్న మొదట్లో దాన్ని కుమ్మరి చక్రంగా వాడారు. నెమ్మదిగా వాహనాలకూ, కర్మాగారాలకూ దీని వాడకము విస్తరించింది. పరిష్కృత లిపుల్లో ఈజిప్టు గూఢచిత్ర లిపి తరువాత అతి పురాతనమైనది సుమేరు శరాకార లిపి (దానికంటే పురాతనమైన జియాహూ గుర్తులు, టార్టరియా పలకలు వంటివాటిపై అనేక వివాదాలు ఉన్నాయి). సుమేరులు మొట్టమొదటి ఖగోళ శాస్త్రవేత్తలలో ఒకరు. వీరు నక్షత్రాలను నక్షత్ర సముదాయాలుగా విభజించారు. ఈ సముదాయాలలో చాలా వాటిని పురాతన గ్రీకులు కూడా గుర్తించారు. కొన్ని సముదాయాలు నేటి రాశి చక్రములో కూడా వాడుకలో ఉన్నాయి.<ref name="Thompson">{{cite web |author=Gary Thompson |url=http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |title=History of Constellation and Star Names |publisher=Members.optusnet.com.au |access-date=2012-03-29 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120821025411/http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |archive-date=2012-08-21 }}</ref>{{Unreliable source?|failed=y|date=March 2012}} కంటికి కనిపించే ఐదు గ్రహాల గురించి కూడా వారికి తెలుసు.<ref name="SumerFAQ2">{{cite web |url=http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |title=Sumerian Questions and Answers |publisher=Sumerian.org |accessdate=2012-03-29 |website= |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414150755/http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |archive-date=2012-04-14 |url-status=dead }}</ref> వారు ఒక ప్రత్యామ్నాయ బేస్ 10, బేస్ 6 తో ఒక మిశ్రమ రేడిక్స్ వ్యవస్థతో సహా అనేక విభిన్న సంఖ్యా వ్యవస్థలను ఉపయోగించి అంకగణితం అభివృద్ధి చేసారు. సుమేరు, బాబిలోనియాలో ఈ సెక్స్మేసిమల్ సిస్టమ్ ప్రామాణిక సంఖ్యా వ్యవస్థగా మారింది. వీరు సైనిక నిర్మాణాలను (యుద్ధ వ్యూహాలను) కనుగొని ఉండవచ్చు. సైనికులను అంగాలుగా విభజించే పద్ధతిని కనుగొన్నారు. వీరి సైనిక అంగాలు: పదాతి, అశ్వికదళం, విలుకాండ్రు. వారు మొట్టమొదటిగా న్యాయ వ్యవస్థ, పరిపాలనా వ్యవస్థలను క్రోడీకరించి అభివృద్ధి చేశారు. వీరి వ్యవస్థ న్యాయస్థానాలు, కారాగారాలూ, ప్రభుత్వ కవిలెలతో సంపూర్ణంగా ఉండేది. మొట్టమొదటి నగర రాజ్యాలు సుమేరులో వెలిసాయి. ఐతే ఆధునిక సిరియా, లెబనన్ ప్రాంతాల్లో కూడా అదే సమయానికి నగర రాజ్యాల లాంటి వ్యవస్థలు ఏర్పడ్డాయి. శరాకార లిపి తయారుచేసాక కొన్ని శతాబ్దాల పాటు దాన్ని అప్పులూ, జమా ఖర్చుల లెక్కలకే వాడేవారు. నెమ్మదిగా సుమారు క్రీ.పూ. 2600 నాటికి సందేశాలు, వర్తమానాలు, చరిత్ర, కథలూ, గణితం, ఖగోళ విశేషాలూ, ఇతర విషయాలను లిపిని ఉపయోగించి నమోదు చేయడము మొదలైంది. వ్రాత సమాజములో వ్యాప్తి చెందడముతో, గ్రామ దేవాలయాల నిర్వహణలో మొట్టమొదటి బడులు ఏర్పడ్డాయి. ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[:en:History of Iraq|ఇరాక్ చరిత్ర]] * [[:en:History of writing numbers|అంకము]] * [[:en:Ancient Mesopotamian units of measurement|ప్రాచీన మెసొపొటేమియాలో కొలమానాలు]] * [[:en:Ancient Mesopotamian religion|ప్రాచీన మెసొపొటేమియా యొక్క మత సంప్రదాయాలు]] * [[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియాల మధ్య సంబంధాలు]]   ==గమనికలు== <references group="గమనిక"/> ==మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==మరింత సమాచారము కోసము== {{refbegin|35em}} * Ascalone, Enrico. 2007. ''Mesopotamia: Assyrians, Sumerians, Babylonians (Dictionaries of Civilizations; 1)''. Berkeley: University of California Press. {{ISBN|0-520-25266-7}} (paperback). * Bottéro, Jean, André Finet, Bertrand Lafont, and George Roux. 2001. ''Everyday Life in Ancient Mesopotamia''. Edinburgh: Edinburgh University Press, Baltimore: Johns Hopkins University Press. * Crawford, Harriet E. W. 2004. ''Sumer and the Sumerians''. Cambridge: Cambridge University Press. * Leick, Gwendolyn. 2002. ''Mesopotamia: Invention of the City''. London and New York: Penguin. * Lloyd, Seton. 1978. ''The Archaeology of Mesopotamia: From the Old Stone Age to the Persian Conquest''. London: Thames and Hudson. * Nemet-Nejat, Karen Rhea. 1998. ''Daily Life in Ancient Mesopotamia''. London and Westport, Conn.: Greenwood Press. * {{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=Sumerian Mythology: A Study of Spiritual and Literary Achievement in the Third Millennium B.C.|url=https://archive.org/details/sumerianmytholog0000kram|date=1972|publisher=University of Pennsylvania Press|location=Philadelphia|isbn=978-0-8122-1047-7|edition=Rev.}} * Roux, Georges. 1992. ''Ancient Iraq'', 560 pages. London: Penguin (earlier printings may have different pagination: 1966, 480 pages, Pelican; 1964, 431 pages, London: Allen and Urwin). * Schomp, Virginia. ''Ancient Mesopotamia: The Sumerians, Babylonians, and Assyrians''. * ''Sumer: Cities of Eden (Timelife Lost Civilizations)''. Alexandria, VA: [[:en:Time Life|Time-Life Books]], 1993 (hardcover, {{ISBN|0-8094-9887-1}}). * [[Leonard Woolley|Woolley, C. Leonard]]. 1929. ''[https://www.fadedpage.com/books/20170924/html.php The Sumerians]''. Oxford: Clarendon Press. {{refend}} pv62lajopmp5wydpwvk5kqarezfkxd5 3615089 3615088 2022-08-04T09:16:12Z Inquisitive creature 49670 /* అకేడు సామ్రాజ్యం */ wikitext text/x-wiki {{Ancient history}} సుమేరు <ref group="గమనిక"></ref> [[నాగరికత]] [[తామ్ర శిలా యుగం]], మొదటి [[కంచుయుగం|కంచు యుగ]] కాలాల్లో, సుమారు క్రీ.పూ. 5–6 సహస్రాబ్దుల్లో, దక్షిణ [[మెసొపొటేమియా]] (ఆధునిక దక్షిణ-మధ్య [[ఇరాక్]]) ప్రాంతములో మొదలైంది. ఇది మెసొపొటేమియాలోని నాగరికతల్లో మొదటిది. [[సింధు లోయ నాగరికత|సింధూ నాగరికత]], [[:en:Ancient Egypt|ప్రాచీన ఈజిప్టు]], [[:en:Elam|ఈలము]], [[:en:ancient china|ప్రాచీన చైనా]], [[:en:Minoan civilization|మనోవు నాగరికత]], [[:en:Caral-Supe civilization|కారలు నాగరికత]]లతో పాటు [[:en:Cradle of civilization|ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి నాగరికతలలో]] ఇది కూడా ఒకటి. [[:en:Tigris|టైగ్రిసూ]], [[యూఫ్రటీస్|యూఫ్రెటీసు]] లోయలలో నివసించిన సుమేరు రైతులు ధాన్యం, ఇతర పంటలను విస్తారంగా సాగుచేసారు. ఆ పంట మిగులు వారు పట్టణావాసాలు ఏర్పరిచేందుకు దోహదపడింది. క్రీ.పూ 3000 నాటికీ [[:en:Proto-writing|ఆదిలేఖన పద్ధతులు]] ఈ నాగరికతలో కనిపిస్తాయి. ఈ నాగరికత యొక్క అత్యంత పురాతన రచనలు [[:en:uruk|ఉరుక్]], [[:en:Jemdet Nasr|జెమ్డేట్ నస్ర్]] నగరాలలో లభించాయి‌. ఇవీ క్రీ.పూ 3500–3000 నాటివి. ==ఉచ్చారణ== సుమేరు అనే పదాన్ని బ్రిటిష్ ఆంగ్లములో సూమర్ (రకారము పలుకబడదు. సూమహ్‌కీ సూమర్‌కీ మధ్యస్థంగా ఉంటుంది. ([[Help:IPA/English|/ˈsuːmər/]])) అని పలుకగా, అమెరికా వారు సూమఱ్(దాదాపుగా) అని పలుకుతారు. భారతీయ ఆంగ్ల ఉచ్ఛారణలో సుమేరు కీ సుమాహ్‌కీ మధ్యస్థంగా పలుకబడుతుంది. ==పుట్టుపూర్వోత్తరాలు== సుమేరు లో సుమారు క్రీ.పూ. 5500–4000 మధ్యన మనుషులు స్థిరనివాసాలు ఏర్పర్చుకున్నారని చరిత్రకారుల అంచనా. వీరు [[:en: Western Asia|పశ్చిమాసియా]] వాసులయ్యుండొచ్చు. పట్టణాలూ, నదులూ, వృత్తులకు ఉన్న పేర్ల ఆధారంగా వీరు సుమేరు భాష మాట్లాడేవారని తెలుస్తోంది. ఈ భాష [[:en:language isolate|ఏ కుటుంబానికీ చెందినది కాదు]]. తరువాతి సెమిట భాషల వలె కాక ఇది ఒక అగ్లూటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ ({{ill|agglutinative language|en}}). <ref>{{Cite web|url=http://oi.uchicago.edu/OI/MUS/ED/TRC/MESO/writing.html|title=Ancient Mesopotamia. Teaching materials|publisher=Oriental Institute in collaboration with Chicago Web Docent and eCUIP, The Digital Library|access-date=5 March 2015}}</ref><ref> [http://www.metmuseum.org/toah/hd/ubai/hd_ubai.htm "The Ubaid Period (5500–4000 B.C.)" In Heilbrunn Timeline of Art History. Department of Ancient Near Eastern Art. The Metropolitan Museum of Art, New York (October 2003)]</ref><ref>[https://www.britishmuseum.org/explore/highlights/articles/u/ubaid_culture.aspx "Ubaid Culture", The British Museum]</ref><ref>[http://oi.uchicago.edu/pdf/saoc63.pdf "Beyond the Ubaid", (Carter, Rober A. and Graham, Philip, eds.), University of Durham, April 2006]</ref> [[File:Blau Monuments (front).jpg|thumb|upright=1.5|[[:en:Blau Monuments|బ్లౌ స్మారక చిహ్నాలు]]. ప్రస్తుతం బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్న ఇవి జెమ్డెట్ నస్ర్ కాలంలో క్రీ.పూ 3100–2700 మధ్యలో చెక్కబడినవి. వీటిలో ఆ కాలం నాటి సుమేరుల బొమ్మలూ అలాగే ఆదిమ శరాకార లిపిలో ఉన్న గుర్తులూ కనిపిస్తాయి.]] ఐతే [[:en:North Africa|ఉత్తర ఆఫ్రికా]]లోని అలనాటి [[:en:African humid period|పచ్చటి సహారా]]లో నివసించిన వారే [[మధ్యప్రాచ్యం|మధ్యప్రాచ్యము]]లోని సుమేరుకు వలస వచ్చి అక్కడ వ్యవసాయాన్ని వ్యాపింపజేసారని మరికొందరి పరిశోధకుల వాదన.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=MJWcSRSz9wEC&pg=PA22|title=Prehistoric Iberia: Genetics, Anthropology, and Linguistics : [proceedings of an International Conference on Prehistoric Iberia : Genetics, Anthropology, and Linguistics, Held November 16–17, 1998, in Madrid, Spain]|last1=Arnaiz-Villena|first1=Antonio|last2=Martínez-Laso|first2=Jorge|last3=Gómez-Casado|first3=Eduardo|date=2000|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=978-0-306-46364-8|pages=22}}</ref> కానీ వ్యవసాయము మొదట [[:en:Fertile Crescent|ఫెర్టైల్ క్రిసెంట్‌]]లో<ref group="గమనిక">అనువాదము=సారవంతమైన నెలవంక. ఆ నేల నెలవంక ఆకారములో ఉన్నందున ఈ పేరు వచ్చినది</ref>మొదలైందని బలమైన ఆధారాలున్నందున ఈ పరికల్పనకు పెద్దగా మద్దతు లభించలేదు.<ref name="Genomic insights into the origin of">{{cite journal |last1=Lazaridis |first1=I. |last2=Nadel |first2=D. |last3=Rollefson |first3=G. |title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East |journal=Nature |date=2016 |volume=536 |issue=7617 |pages=419–424 |doi=10.1038/nature19310 |pmid=27459054 |url= |pmc=5003663 |bibcode=2016Natur.536..419L }}</ref> ప్రత్యేకించి సుమేరులను గూర్చి చెప్పనప్పటికీ, 2016లో లౙారిడిస్ బృందము మధ్యప్రాచ్యములోని సెమిట సంస్కృతి మొదలవ్వడానికి ముందు నివసించిన వారిలో, ముఖ్యంగా [[:en:Natufian culture|నాటూఫుల్లో]], [[:en:Haplogroup E-M215 (Y-DNA)|కొంత ఉత్తర ఆఫ్రికా సంతతి]] ఉందని ప్రతాపాదించారు. వీరు నాటూఫులూ, [[:en:Pre-Pottery Neolithic|ప్రీ పోటరీ నియోలిథిక్ కాలపు]] వారి పై జన్యు పరిశోధనలు చేసి, ఈ నిర్ణయానికి వచ్చారు.<ref name="Genomic insights into the origin of"/><ref>"Craniometric analyses have suggested an affinity between the Natufians and populations of north or sub-Saharan Africa, a result that finds some support from Y chromosome analysis which shows that the Natufians and successor Levantine Neolithic populations carried haplogroup E, of likely ultimate African origin, which has not been detected in other ancient males from West Eurasia. However, no affinity of Natufians to sub-Saharan Africans is evident in our genome-wide analysis, as present-day sub-Saharan Africans do not share more alleles with Natufians than with other ancient Eurasians" (తెలుగు అనువాదము: కపాలమాపన విశ్లేషణల్లో నాటూఫులకూ, ఉత్తర సహారా అలాగే సహారాకు దక్షిణాన ఉండే వారితో కూడా జన్యు సంబంధాలుండే అవకాశముందని తెలిసింది. పురుష వర్ణగ్రాహక విశ్లేషణలు కూడా నాటూఫులూ, వారి వారసులైన నవీన శిలా యుగపు లెవాంటు సమాజాల్లో ఆఫ్రికా సంతతికి చెందిన యుగ్మ వికల్పాలు ఉన్నట్లుగా తేల్చాయి. ఈ వికల్పములు పడమటి యురాసియుల్లో లేవు. కానీ మా విశ్లేషణల్లో సహారాకు దక్షిణాన ఉండే ఆధునిక ఆఫ్రికా వాసులకు, నాటూఫులతో ఇతర యురాసియులకంటే దగ్గరి జన్యు సంబంధములున్నాయనడానికి ఆధారాలేమీ లభించలేదు.) in {{Cite journal|last1=Reich|first1=David|last2=Pinhasi|first2=Ron|last3=Patterson|first3=Nick|last4=Hovhannisyan|first4=Nelli A.|last5=Yengo|first5=Loic|last6=Wilson|first6=James F.|last7=Torroni|first7=Antonio|last8=Tönjes|first8=Anke|last9=Stumvoll|first9=Michael|date=August 2016|title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East|journal=Nature|volume=536|issue=7617|pages=419–424|doi=10.1038/nature19310|pmid=27459054|pmc=5003663|issn=1476-4687|bibcode=2016Natur.536..419L}}</ref> ఇది కాక 2013లో నాలుగు సుమేరు అస్థిపంజరాల నుండి సేకరించిన డి.ఎన్.ఎ నమూనాలపై జన్యు విశ్లేషణ పరీక్షలు జరుపగా, వారికీ సింధు నాగరికత వారికీ సారూప్యతలున్నట్లు తెలిసింది. పురాతన [[:en:Indus–Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియా సంబంధాల]] వల్ల ఇది జరిగి ఉండవచ్చు.<ref name="EBA">{{cite journal |last1=Płoszaj |first1=Tomasz |last2=Chaubey |first2=Gyaneshwer |last3=Jędrychowska-Dańska |first3=Krystyna |last4=Tomczyk |first4=Jacek |last5=Witas |first5=Henryk W. |title=mtDNA from the Early Bronze Age to the Roman Period Suggests a Genetic Link between the Indian Subcontinent and Mesopotamian Cradle of Civilization |journal=PLOS ONE |date=11 September 2013 |volume=8 |issue=9 |pages=e73682 |doi=10.1371/journal.pone.0073682 |pmid=24040024 |language=en |issn=1932-6203|pmc=3770703 |bibcode=2013PLoSO...873682W |doi-access=free }}</ref> ఇవికాక సుమేరులలో [[:en:Hurrians|హరియులూ]], ఇంకా [[:en:Urartu|ఉరాట్యుల]] సంతతి కూడా ఉందనడానికీ, తద్వారా వీరు [[:en:Caucasus|కోకసస్]] నుండి వలస వచ్చారనీ చెప్పేందుకు కూడా ఆధారాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Sumerians had connections with the Caucasus|url=https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20210415032734/https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|archive-date=2021-04-15|access-date=|website=|publisher=scientificrussia}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|year=2014|title=Lexical Matches between Sumerian and Hurro-Urartian: Possible Historical Scenarios|url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlj/2014/cdlj2014_004.html|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|publisher=Cuneiform Digital Library Journal}}</ref><ref>{{Cite book|last=|first=|title=The Diversity of the Chechen culture: from historical roots to the present|url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000186004|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|year=2009|publisher=UNESCO|page=14|isbn=978-5-904549-01-5}}</ref> సుమేరులకు ముందు ఈ ప్రాంతములో నివాసమున్న ఆది మానవులని [[:en:Proto-Euphratean language|ప్రోటో-యూఫ్రెటీయన్స్]] లేదా ఉబైడులుగా పిలుస్తారు.<ref name="britannica">{{cite web| url= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/573176/Sumer |title=Sumer (ancient region, Iraq) |publisher= Britannica.com | work=Britannica Online Encyclopedia |accessdate=2012-03-29}}</ref> ఉత్తర మెసొపొటేమియా [[:en:samarra culture|సామర్రా సంస్కృతి]] వారి నుండి వీరు ఉద్భవించారని సిద్ధాంతీకరించారు.<ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=dWuQ70MtnIQC&pg=PA51&dq=samarra+culture#v=snippet&q=%22As%20the%20Samarra%20culture%20spread%20south%2C%20it%20evolved%20into%20the%20Ubaid%20culture%22&f=false | title = Cities, Change, and Conflict: A Political Economy of Urban Life | isbn = 978-0495812227 | author1 = Kleniewski | first1 = Nancy | last2 = Thomas | first2 = Alexander R | date = 2010-03-26}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=tupSM5y9yEkC&pg=PA139&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22cultural%20descendants%20of%20the%20originating%20Samarran%20culture%22&f=false | title = The Near East: Archaeology in the "Cradle of Civilization" | isbn = 978-0415047425 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 1993}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=i7_hcCxJd9AC&pg=PA147&dq=ubaid+samarra#v=snippet&q=%22Ubaid%200%20is%20thus%20clearly%20derived%20from%20the%20earliest%20culture%20to%20move%20into%20lower%20mesopotamia%2C%20the%20Samarra%22&f=false | title = Early Civilizations of the Old World: The Formative Histories of Egypt, the Levant, Mesopotamia, India and China | isbn = 978-0415109765 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 2001}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=zmvNogJO2ZgC&pg=PA505&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22similar%20to%20those%20of%20the%20ubaid%20period%22&f=false | title = A dictionary of archaeology | isbn = 978-0631235835 | author1 = Shaw | first1 = Ian | last2 = Jameson | first2 = Robert | year = 2002}}</ref> సుమేరులు ఎన్నడూ ఉబైడుల గురించి ప్రస్తావించ లేదు కానీ వీరే సుమేర్లోని మొట్టమొదటి నాగరిక శక్తి అని అనేక ఆధునిక పరిశోధకుల అభిప్రాయం. వారు చిత్తడి నేల నుండి నీటిని బయటకు పారించి [[వ్యవసాయం|వ్యవసాయానికి]] అనువుగా మలిచారు, వాణిజ్యం అభివృద్ధి చేసి, [[చేనేత|నేతపనీ]], [[:en:Leather crafting|తోలుపని]], [[లోహక్రియ| లోహపు పని]], [[:en:Masonry|తాపీపనీ]], [[మృణ్మయ పాత్రలు| మృణ్మయకళలలో]] నైపుణ్యం సాధించారు.<ref name="britannica" /> [[File:Enthroned King of Ur.jpg|thumb|upright=1.5|ఇది సుమారు క్రీ.పూ 2600లో చెక్కబడ్డ [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనం]]. ఇందులో పరిచారకుల మధ్యన సింహాసనం పై కూర్చున్న [[:en:Ur|ఉర్]] రాజును మనం చూడవచ్చు. ఇతడు [[:en:Ur-Pabilsag|ఉర్-పబిల్సాగ్]] అయ్యుంటాడని శాస్త్రీయ అంచనా.]] కొంతమంది పరిశోధకులు మాత్రము ప్రోటో-యూఫ్రెటియన్ భాష నుండి సుమేరు భాష వచ్చిందనే సిద్ధాంతముతో విభేదిస్తారు. అలాగే మరొక భాష ప్రభావము సుమేరు భాషపై ఉందనే ([[:en:Substratum (linguistics)|substrate effect]]) సిద్ధాంతముతో కూడా వీరు ఏకీభవించరు. [[వేట|వేటాడటమూ]], [[:en:Fishing|చేపలు పట్టడమూ]] జీవనాధారాలుగా అరేబియా సముద్రానికి [[:en:Eastern Arabia|తూర్పున]] తీర ప్రాంతాల్లోనూ, చిత్తడి నేలల్లోనూ కొందరు జనాలుండేవారు. రెండు వైపులా చదును చేయబడ్డ పనిముట్ల వాడకము వీరి ప్రత్యేకత. వీరి భాషే సుమేరు భాష అని ఈ విభేదించే వర్గాల వారి అభిప్రాయము.<ref>Margarethe Uepermann (2007), "Structuring the Late Stone Age of Southeastern Arabia" (Arabian Archaeology and Epigraphy Arabian Archaeology and Epigraphy Volume 3, Issue 2, pp. 65–109)</ref> చరిత్ర గ్రంథస్తమవ్వడమనే ప్రక్రియ సుమేరు నాగరికత ఏర్పడ్డ చాలా కాలానికి మొదలైంది. తొట్టతొలి లిఖితపూర్వక చరిత్ర [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసీ]] కాలములోనిది (అంటే ఆదివంశపు కాలము). [[:en:Last Glacial Period|మంచు యుగం]] చివరిలో వరదల్లో మునిగిపోక ముందు తూర్పు అరేబియా ప్రాంత (నేటి పర్షియా గల్ఫ్ ప్రాంతం) తీరాన సుమేరులు నివసించేవారని [[:en:Juris Zarins|జురిస్ ౙరిఞ్శ]] అభిప్రాయము.<ref>{{cite journal |last=Hamblin |first=Dora Jane |date=May 1987 |title=Has the Garden of Eden been located at last? |url=http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |format=PDF |journal=Smithsonian Magazine |volume=18 |issue=2 |pages= |doi= |accessdate=8 January 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140109135715/http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |archivedate=9 January 2014 |df= }}</ref> సుమేరు నాగరికత ఉరుక్ కాలం (క్రీ.పూ.4 వ సహస్రాబ్ది) లో ప్రారంభమై, జెమ్డిట్ నస్ర్, ఆది వంశపు కాలాల వరకు కొనసాగింది. క్రీ.పూ. 3 వ సహస్రాబ్దిలో సుమేరు, అకేడు భాషలు ఒకదాని వలన మరొకటి ప్రభావితమయ్యాయి. పదజాలమూ, వ్యాకరణమూ, ఉచ్చారణా వంటి అన్ని అంశాల్లోనూ ఈ పరస్పర ప్రభావాన్ని గమనించవచ్చు. కనుక ఈ రెండు భాషలనూ శ్ప్రాఖ్బుంట్ ({{ill|Sprachbund|en}}-భౌగోళిక దగ్గరితనము కారణంగా పరస్పర ప్రభావానికి గురైన భాషలు)గా చెప్పవచ్చు.<ref name="Deutscher">{{cite book|title=Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation|author=Deutscher, Guy|authorlink=Guy Deutscher (linguist)|publisher=[[Oxford University Press|Oxford University Press US]]|year=2007|isbn=978-0199532223|pages=20–21|url=https://books.google.com/books?id=XFwUxmCdG94C}}</ref> సుమారు క్రీ.పూ 2270లో ([[:en:chronology of the ancient Near East|కురచ కాలవృత్తాంతము ప్రకారము]]) వాయువ్య దిశన అకేడు రాజుల ఆక్రమణ మొదలైంది. క్రమంగా సుమేరు మొత్తాన్నీ వారు స్వాధీనము చేసుకున్నారు. రాజ్యాధికారము సుమేరుల చేతి నుండి అకేడుల చేతిలోకి వచ్చింది. ఈ సమయములో సుమేరు భాష వాడుక తగ్గినప్పటికీ, అది [[:en:sacred language|ధార్మిక భాష]]గా కొనసాగింది. మరల సుమారు క్రీ.పూ. 2100–2000 నాటికి రాజ్యాధికారము సుమేరులైన ఉర్ మూడో రాజవంశము చేతికి వచ్చింది. శతాబ్దము పాటు కొనసాగిన వీరి పాలనలో కూడా అకేడు భాషే వాడుక భాషగా చెలామణీ అయ్యింది.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003">Leick, Gwendolyn (2003), "Mesopotamia, the Invention of the City" (Penguin)</ref> పెర్షియన్ గల్ఫ్ తీరంలోని సుమేరు నగరమైన ఎరిడు, [[:en:List of oldest continuously inhabited cities|ప్రపంచంలోని అతి పురాతన నగరాల్లో]] ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది. ఇక్కడ మూడు వేర్వేరు సంస్కృతుల కలయిక జరిగి ఉండవచ్చు. అవి: # మట్టి ఇటుకల గుడిసెల్లో నివసిస్తూ, నీటిపారుదల మెళకువల పై పట్టు సాధించిన ఉబైడు రైతులు, # నల్ల గుడారాలలో నివసిస్తూ గొర్రెలూ, మేకల మందలను కాచుకుంటూ బతికే సెమిట సంచార జాతీ # చిత్తడి నేలల్లో పూరిళ్ళలో బ్రతికే మత్స్యకారులూ. ఈ మత్స్యకార గుంపే సుమేరుల పూర్వికులయ్యుండొచ్చు<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==పేరు వెనుక చరిత్ర == {{multiple image|perrow=2|total_width=350|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరులు | image1 = Head of Gudea (Metropolitan Museum of Art).jpg | image2 = Saĝ-gíg (cuneiforms).jpg | footer=ఎడమ వైపు: సుమారు క్రీ.పూ 2150లో చెక్కబడ్డ సుమేరు రాజు [[:en:Gudea|గుడియా]] తల. కుడి వైపు: [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడ్డ సాంగ్ గిగ్ (𒊕𒈪). నల్ల తల గలవారు అని దీని అర్థం. ఇది సుమేరులు తమని తాము పిలుచుకున్న పేరు. మొదటిది తలకు పద సంజ్ఞ(తలకు సంకేత చిత్రమైన[[File:Saĝ (linear script, head).jpg|14px]]పదసంజ్ఞగా మారి ఇలా అయ్యింది- [[File:Saĝ (Sumero-Akkadian cuneiform, head).jpg|12px]]), రెండవది నలుపుకూ, రాత్రికీ సంజ్ఞ(సంకేత చిత్రం[[File:Gíg (linear script, night-black).jpg|14px]] నుండి వచ్చిన సంజ్ఞ- [[File:Gíg (Sumero-Akkadian cuneiform, night-black).jpg|12px]]).<ref name="DAF">{{cite book |last1=Foxvog |first1=Daniel A. |title=Elementary Sumerian Glossary |date=2016 |publisher=University of California at Berkeley |page=52 |url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlp/cdlp0003_20160104.pdf}}</ref><ref name="PUSD">{{cite web |title=The Pennsylvania Sumerian Dictionary: saĝgiga[humankind] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e4703.html |website=psd.museum.upenn.edu}}</ref><ref name="IMD">{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |last2=D'I︠A︡konov |first2=Igor' Mik︠h︡aílovich |title=Early Antiquity |date=1991 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14465-8 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JSRAUIYENZoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref name="GF">{{cite book |last1=Feuerstein |first1=Georg |last2=Kak |first2=Subhash |last3=Frawley |first3=David |date=2005 |title=The Search of the Cradle of Civilization: New Light on Ancient India |edition=Second Revised |publisher=Motilal Banarsidass Publishers |isbn=978-81-208-2037-1 |page=117 |url=https://books.google.com/books?id=wNlsRZh3rwgC&pg=PA117 |language=en}}</ref>}} దక్షిణ మెసొపొటేమియాకు చెందిన సెమిటేతర భాషలు మాట్లాడే పురాతన నివాసుల భాషను, వారి తరువాత అక్కడ తూర్పు మెసొపొటేమియాలో స్థిరపడ్డ అకేడులు షుమేరు (𒋗𒈨𒊒-షుమేరు/శుమేరు/చుమేరు)<ref>{{cite web |title=emeĝir [SUMERIAN] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e1283.html |website=The Pennsylvania Sumerian Dictionary |publisher=University of Pennsylvania Museum of Anthropology and Archaeology |access-date=14 July 2021}}</ref> అని పిలిచినందున సుమేరు అనే పదం పుటిందని భావిస్తున్నారు.<ref name="ANE29"/><ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy A. |last2=George |first2=A. R. |last3=Postgate |first3=J. N. |last4=Breckwoldt |first4=Tina |title=A Concise Dictionary of Akkadian |date=2000 |publisher=Otto Harrassowitz Verlag |isbn=978-3-447-04264-2 |page=384 |url=https://books.google.com/books?id=-qIuVCsRb98C&pg=PA384 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Miller |first1=Douglas B. |last2=Shipp |first2=R. Mark |title=An Akkadian Handbook: Paradigms, Helps, Glossary, Logograms, and Sign List |date=1996 |publisher=Eisenbrauns |isbn=978-0-931464-86-7 |page=68 |url=https://books.google.com/books?id=27m3y6MNRzYC&pg=PA68 |language=en}}</ref> సుమేరులు తమ భాషను ఎమెగిర్‌గా పిలుచుకున్నారు. సుమేరులు తమని తాము " సాంగ్ గిగ్/సాంగ్ గిగ్ గా " అని చెప్పుకున్నారు. దీనికి అర్థం "నల్ల-తల గల ప్రజలు."<ref name="ANE29"/><ref>"The origin of the Sumerians is unknown; they described themselves as the 'black-headed people'" {{cite book |last1=Haywood |first1=John |title=The Penguin Historical Atlas of Ancient Civilizations |date=2005 |publisher=Penguin |isbn=978-0-14-101448-7 |page=28 |url=https://books.google.com/books?id=xtjtAAAAMAAJ |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |title=Early Antiquity |date=2013 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14467-2 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JU8pegs94uoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Finer |first1=Samuel Edward |last2=Finer |first2=S. E. |title=The History of Government from the Earliest Times: Ancient monarchies and empires |date=1997 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-820664-4 |page=99 |url=https://books.google.com/books?id=aEziNfjinnMC&pg=PA99 |language=en}}</ref> సుమేరు రాజు షుల్గీ/శుల్గీ/చుల్గీ తనను తాను నాలుగు పావు భాగాలకూ రాజుగా, నల్ల తల గల ప్రజలకు కాపరిగా చెప్పుకున్నాడు.<ref>"I am the king of the four quarters, I am a shepherd, the pastor of the "black-headed people (అనువాదము: నేను నాలుగు పావులకూ రాజును, నేను గొల్లవాడను, నల్ల తలగల జనాలకు కాపరిని"" in {{cite book |last1=Liverani |first1=Mario |title=The Ancient Near East: History, Society and Economy |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-134-75084-9 |page=167 |url=https://books.google.com/books?id=0d1JAgAAQBAJ&pg=PA167 |language=en}}</ref> అకేడ్లు కూడా సుమేరులను అకేడు భాషలో 'నల్ల తల గల వారు' అనే అర్థము వచ్చే 'సల్మాత్ కక్కడీ' అనే పేరుతో పిలిచేవారు.<ref name="PUSD"/><ref name="IMD" /> అలాగే సుమేరులు వారి భూమిని కి- ఎన్-గిర్ ('స్థలం' + 'ప్రభువులు' + 'ప్రముఖులు')గా పిలుచుకున్నారని నాటి శాసనాలను బట్టి తెలుస్తోంది. దీని అర్థం "ఉన్నత ప్రభువుల ప్రదేశం".<ref name="ANE29">"The area in question (the extreme south of Mesopotamia) may now be called Sumer, and its inhabitants Sumerians, although these names are only English approximations of the Akkadian designations; the Sumerians themselves called their land Kengir, their language Emegir, and themselves Sag-giga, "black-headed ones. (అనువాదము: ఇక్కడ చర్చించబడుతున్న ఈ ప్రాంతమును (మెసొపొటేమియా దక్షిణ కొన) ఇక సుమేరని పిలవవచ్చు. అలాగే ఆ ప్రాంతపు వారిని సుమేరులుగా పిలవవచ్చు. ఐతే ఈ పేర్లు నాటి అకేడు పదాలకు అంగ్లీకరణలు మాత్రమే. సుమేరులు తమ ప్రాంతాన్ని కెంగిర్ అనీ, తమ భాషను ఎమెగిర్ అనీ తమను తాము సాంగ్-గిగా, అనగా నల్ల తల గాళ్ళు అనీ పిలుచుకున్నారు)" in {{cite book|title=The Ancient Near East|url=https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall|author1=W. Hallo|author2=W. Simpson|publisher=New York: Harcourt, Brace, Jovanovich|year=1971|page=[https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall/page/29 29]}}</ref><ref>{{cite book |last1=Toorn |first1=Karel van der |last2=Becking |first2=Bob |last3=Horst |first3=Pieter Willem van der |title=Dictionary of Deities and Demons in the Bible |date=1999 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |isbn=978-0-8028-2491-2 |page=32 |url=https://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&pg=PA32 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Edzard |first1=Dietz Otto |title=Sumerian Grammar |date=2003 |publisher=Brill |isbn=978-90-474-0340-1 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=HOx5DwAAQBAJ&pg=PA1 |language=en}}</ref> అకేడు భాషలో ఈ సుమర్ పదము వ్యుత్పత్తి ఏమిటన్నది తెలియదు.<ref name="Nimrod">{{cite journal|title=Nimrod before and after the Bible|author=K. van der Toorn, P.W. van der Horst|journal=The Harvard Theological Review|year=Jan 1990| volume=83| issue=1| pages=1–29|doi=10.1017/S0017816000005502}}</ref> దక్షిణ మెసొపొటేమియాను హిబ్రూలో [[:en:Shinar|షైనార్ (శైనార్)]] అనీ, [[:en:Egyptian language|ఈజిప్టు భాష]]లో సింగ్ర్ అనీ, [[:en:Hittite|హిటైట్‌]]లో షన్హర్(ర) అనీ పిలుస్తారు. ఈ పదాలన్నీ సుమేరు పదంలో మార్పుల వల్ల వచ్చుండొచ్చు.<ref name="Nimrod"/> ==మెసపొటేమియా లోని నగర రాజ్యాలు == {{Further|{{ill|List of cities of the ancient Near East|en}}|{{ill|Geography of Mesopotamia|en}}}} క్రీ.పూ. 4 వ సహస్రాబ్ది ఆఖరుకు సుమేరు అనేక స్వతంత్ర [[:en:city-state|నగర-రాజ్యాల]] సమాహారంగా ఉండేది. సరిహద్దు గుర్తులుగా కాలువలూ, సరిహద్దు రాళ్ళూ ఉండేవి. ప్రతి నగరం మధ్యలో ఆ నగర దేవత లేదా దేవునికి అంకితం చేయబడిన ఒక ఆలయం ఉంటుంది. ఈ నగర-రాజ్యాలూ పూజారి ఐన గవర్నరు ([[:en:Ensi (Sumerian)|ఎన్సీ]]) పాలనలో గానీ లేదా మతపరమైన కార్యకలాపాలతో మమేకవుతూ ఉండే రాజు ([[:en:Lugal|లుగల్]]) పాలనలో గానీ ఉండేవి. {{multiple image|perrow=2|total_width=300|caption_align=center | align = right | direction =vertical | header=అను ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ | image2 = The White Temple 'E at Uruk, 3500-3000 BCE.jpg | image1 = White Temple ziggurat in Uruk.jpg | footer=ఉరుక్‌లో ఉన్న అనూ ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ. పిరమిడ్ ఆకృతిలో కట్టబడ్డ అను ౙిగ్గురత్తు క్రీ.పూ 4000 నాటిది. సుమారు క్రీ.పూ 3500లో దాని పైన తెల్ల గుడి కట్టబడింది.<ref>{{cite book |last1=Crüsemann |first1=Nicola |last2=Ess |first2=Margarete van |last3=Hilgert |first3=Markus |last4=Salje |first4=Beate |last5=Potts |first5=Timothy |title=Uruk: First City of the Ancient World |date=2019 |publisher=Getty Publications |isbn=978-1-60606-444-3 |page=325 |url=https://books.google.com/books?id=muCvDwAAQBAJ&pg=PT325 |language=en}}</ref> [[ఈజిప్టు పిరమిడ్లు|ఈజిప్టు పిరమిడ్లలో]] అత్యంత పురాతనమైనది సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది. వాటి ఆకృతికి ౙిగ్గురత్తులే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.<ref>"The stepped design of the Pyramid of Zoser at Saqqara, the oldest known pyramid along the Nile, suggests that it was borrowed from the Mesopotamian ziggurat concept.(అనువాదము: నైలు నదీ తీరాన అత్యంత పురాతన పిరమిడ్ ఐన సక్కారాలోని జోసర్ పిరమిడ్ యొక్క శ్రేణీకృత నిర్మాణ శైలికి మెసొపొటేమియా ౙిగ్గురత్తుల నిర్మాణ శైలే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.)" in {{cite book |last1=Held |first1=Colbert C. (University of Nebraska)|title=Middle East Patterns, Student Economy Edition: Places, People, and Politics |date=2018 |publisher=Routledge |isbn=978-0-429-96199-1 |page=63 |url=https://books.google.com/books?id=fOlgDwAAQBAJ&pg=PA63 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Samuels |first1=Charlie |title=Ancient Science (Prehistory – A.D. 500): Prehistory-A.D. 500 |date=2010 |publisher=Gareth Stevens Publishing LLLP |isbn=978-1-4339-4137-5 |page=23 |url=https://books.google.com/books?id=0KQCscrPDgUC&pg=PA23 |language=en}}</ref> }} నగర-రాజ్యాలు: * [[:en:Eridu|ఎరిదు]] (టెల్ అబు షహ్రెయిన్) * [[:en:Bad-tibira|బాడ్-టిబిరా]] (బహుశా టెల్ అల్-మడైన్) * [[:en:Larak|లారక్]] <sup>1<sup> * [[:en:Sippar|సిప్పర్]] (టెల్ అబూ హబ్బహ్) * [[:en:Shuruppak|షురుపక్]] (టెల్ ఫారా) పై 5 నగరాలు జలప్రళయానికి ముందు అధికార కేంద్రాలుగా ఉండేవనీ, జలప్రళయము తరువాత ఆదివంశపు కాలము మొదలైందనీ సుమేరులు నమ్మేవారు. ఇతర ప్రధాన నగర-రాజ్యాలు: * ఉరుక్ (వార్క) * కిష్ (టెల్ ఉహీమిర్, ఇన్గార్రా) * ఉర్ (టెల్ అల్ ముకయార్) * నిప్పూర్ (అఫాక్) * లగష్ (టెల్ అల్ హిబా) * గిర్సు (టెల్లో లేదా టెలోహ్) * ఉమ్మా (టెల్ జోఖా) * హమాౙీ <sup>1<sup> * అడాబ్ (టెల్ బిస్మాయ) * మారి (టెల్ హరిరి) <sup>2<sup> * అక్షక్ <sup>1<sup> * అక్కాడ్ <sup>1<sup> * ఇసిన్ (ఇషాన్ అల్-బహ్రియాత్) * లార్సా ({{sup|1}}సంబంధిత ఆధునిక ప్రదేశము తెలియరాలేదు)<br> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) చిన్న నగరాలు (దక్షిణము నుండి ఉత్తరము వరకు వరసక్రమములో): * కురా (టెల్ అల్ లాహ్మ్) * జబాలా (టెల్ ఇబ్జీఖ్కు) * కిసుర్రా (టెల్ అబు హతాబ్) * మరాడ్ (టెల్ వన్నత్ ఎస్-సడుం) * డిల్బాట్ (టెల్ ఎడ్-దెలిం) * బోర్సిప్ప (బీర్స్ నిమ్రుడ్) * కుతః (ఇబ్రాహీం చెప్పండి) * డెర్ (అల్-బద్ర) * ఎష్నన్న (టెల్ అస్మార్) * నగర్ (టెల్ బ్రాక్) <sup>2<sup> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) ఆగేడ్‌కు నైరుతి వైపున 330 కి.మీ (205 మైళ్ళ) దూరములో మారీ నగరము ఉండేది. ఇదీనూ, మారుమూల నగరమైన నగర్‌ను మినహాయిస్తే మిగిలిన నగరాలన్నీ బాగ్దాదుకు దక్షిణాన ఉన్న యూఫ్రేటీసు-టైగ్రిసు సారవంత మైదానంలో ఉన్నాయి. వీటి ప్రస్తుత పేర్లు బాబిల్, దియాలా, వాసిట్, దిహ ఖర్, బస్రా, అల్ ముత్తానా, అల్-ఖాడిసియ్యా (ఇరాక్ గవర్నరేట్స్). ==చరిత్ర విభజన== {{main|[[:en:History of Sumer|సుమేరు చరిత్ర]]}} [[File:Portrait of a Sumerian prisoner on a victory stele of Sargon of Akkad.jpg|thumb|[[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను మహావీరుడి]] విజయఫలకంపైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీ బొమ్మ. సుమారు క్రీ.పూ 2300లో చెక్కబడ్డ ఈ ఫలకం ఇప్పుడు [[లౌవ్రే మ్యూజియం|లూవ సంగ్రహశాల]]లో ఉంది.<ref name="ArchaeologyofElam">{{cite book |last1=Potts |first1=D. T. |title=The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State |date=1999 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-56496-0 |page=104 |url=https://books.google.com/books?id=mc4cfzkRVj4C&pg=PA104 }}</ref> ఖైదీల యొక్క కేశాలంకరణ సుమేరుల శైలిలో ఉంది (నెత్తి మీద ఉంగరాల జుట్టూ, పక్కలన కురచ వెంట్రుకలూ). ఈ శైలి ఉర్ కేతనం పైన కూడా కనిపిస్తుంది.<ref name="TwoSteles">{{cite journal |last1=Nigro |first1=Lorenzo |title=The Two Steles of Sargon: Iconology and Visual Propaganda at the Beginning of Royal Akkadian Relief |journal=Iraq |volume=60 |date=1998 |pages=85–102 |publisher=British Institute for the Study of Iraq |doi=10.2307/4200454 |jstor=4200454 }}</ref>]] [[File:Mesopotamia male worshiper 2750-2600 B.C.jpg|thumb|టెల్ అస్మార్‌లోని ఈ విగ్రహం దేవునికి సమర్పణగా ఇచ్చినది. ఇది క్రీ.పూ 2750–2600 కాలానికి చెందినది.]] చరిత్రపూర్వ ఉబైడు, ఉరుక్ కాలాలలో సుమేరు నగర-రాజ్యాలు అధికారంలోకి వచ్చాయి. సుమేరు లిఖితచరిత్ర క్రీ.పూ. 27 వ శతాబ్దం నుండి మొదలైంది. అయితే మూడవ ఆదివంశపు కాలం వరకు అనగా సుమారు క్రీ.పూ 23 వ శతాబ్దం వరకు చరిత్ర అస్పష్టంగానే ఉంది. ఆ తరువాత నుండి శాసనాలకు ఆధునిక కాలములో పరిష్కరింపబడ్డ సుమేరు లిపి వాడబడింది. క్రీ.పూ. 23 వ శతాబ్దిలో అకేడు సామ్రాజ్య పాలనలో మొదటిసారిగా మెసొపొటేమియా మొత్తం ఒక్క త్రాటి పైకి తీసుకురాబడింది. అలాగే గూట్య కాలం తరువాత మూడవ ఉర్ రాజ్యము ఇలాగే మెసొపొటెమియా ఉత్తర, దక్షిణ భాగాలను ఏకము చేసింది. క్రీ.పూ.2వ సహస్రాబ్దిలో అమోరీయుల దండయాత్రలతో ఈ సామ్రాజ్యము పడిపోయింది. ఆ తరువాత క్రీ.పూ. 1700 వరకు అమోరీయుల "ఇసిన్ రాజవంశం" కొనసాగింది. మెసొపొటేమియా బాబిలోనియ పాలనలో సమైక్యంగా ఉన్న కాలములో, అనగా క్రీ.పూ. 1700 వరకు, కూడా అమొరీయ ఇసిన్ రాజవంశము మిగిలి ఉంది. సుమేరులు చివరకు అకేడు (అస్సీర-బాబిలోనియ) జనాభాలో కలిసిపోయారు.{{Citation needed|date=October 2017}} * ఉబైడు కాలం: క్రీ.పూ. 6500–4100 (మట్టిపాత్రల కొత్తరాతియుగం నుండి తామ్రశిలా యుగము వరకు) * ఉరుక్ కాలవ్యవధి: క్రీ.పూ. 4100–2900 (చివరి తామ్రశిలా యుగము నుండి మొదటి కంచు యుగం I వరకు) ** ఉరుక్ XIV–V : క్రీ.పూ. 4100–3300 ** ఉరుక్ IV కాలం: క్రీ.పూ. 3300–3100 ** జెమ్డిట్ నస్ర్ కాలం (ఉరుక్ III ): 3100–2900 క్రీ.పూ * ఆదివంశపు కాలం (మొదటి కంచు యుగము II–IV) ** మొదటి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2900–2800 ** రెండవ ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2800–2600 (గిల్గమేష్) ** మూడవ ఎ ఆదివంశపు కాలం: 2600–2500 ** మూడవ బి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2500–2334 * అకేడు సామ్రాజ్య కాలం: సుమారు క్రీ.పూ 2334–2218 (సర్గోన్) * గూట్యపు కాలం: క్రీ.పూ. 2218–2047 (ప్రారంభ నాలుగవ కాంస్య యుగం) * మూడవ ఉర్ కాలం: క్రీ.పూ. 2047–1940. [[File:Samarra bowl.jpg|thumb|బెర్లిన్‌లోని పర్గమన్ సంగ్రహశాలలోనున్న సామర్రా పాత్ర. పాత్రకు మధ్యన ఉన్న స్వస్తికం పునర్నిర్మాణము ద్వారా చేర్చబడింది.<ref> Stanley A. Freed, ''Research Pitfalls as a Result of the Restoration of Museum Specimens'', Annals of the New York Academy of Sciences, Volume 376, The Research Potential of Anthropological Museum Collections pp. 229–245, December 1981.</ref>]] ==ఉబైడు కాలం == {{main|[[:en:Ubaid period|ఉబైడు కాలం]]}} [[Image:Frieze-group-3-example1.jpg|thumb|right|ఉబైడు కాలం నాటి మృణ్మయ పాత్ర]] చక్కటి చిత్రాలతో అలంకరింపబడి, విలక్షణ శైలిలో తయారు చేయబడ్డ, మృణ్మయ పాత్రలు ఈ కాలములో మనకి కనిపించే ప్రముఖ అంశము. ఉబైడు కాలములో ఈ కుమ్మర శైలి మెసొపొటేమియా, పెర్షియన్ గల్ఫ్ ప్రాంతాల్లో ప్రాచుర్యంలో ఉండేది. అత్యంత పురాతన మానవ నివాసాలు [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ ఎల్ ఒఎలీ]]లో ఉన్నట్లుగా ఆధారాలు ఉన్నాయి. ఐతే ఉబైడు కాలానికంటే చాలా ముందు నుండే దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని పరిస్థితులూ, వాతావరణమూ మానవ నివాసానికి అనుకూలంగా ఉండేవి. కనుక ఇప్పటికింకా కనుగొనని మరింత పురాతన నివాస స్థలాలు ఉండే అవకాశము మెండుగా ఉంది. ఈ ఉబైడు కాలపు సంస్కృతిని పరిశీలిస్తే, ఈ సంస్కృతి ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సామర్రపు సంస్కృతి ప్రభావముతో ఏర్పడినట్లుగా అనిపిస్తుంది. ఈ కాలపు తరువాతిదైన ఉరుక్ కాలము వారిని సుమేరులుగా గుర్తించారు. ఉరుక్ కాలపు వారు ఉబైడు కాలపు ప్రజల తరువాతి తరాలా లేక వారు వేరే సంస్కృతికి చెందినవారా అన్నది తెలియదు. ఉబైడు కాలములో ముఖ్య రాజకీయ, సాంస్కృతిక కేంద్రముగా ఎరీడు ఉండేది. నాగరిక జ్ఞానాన్ని ([[:en:Me (mythology)| మీ]]) ఎరీడు గ్రామ దైవమూ, జ్ఞానానికి ప్రతీక ఐన [[:en:Enki|ఎంకీ]], ఉరుక్ గ్రామ దేవతా, ప్రేమకూ యుద్ధానికీ ప్రతీక ఐన [[:en:Inanna|ఇనానా]]కు ఇచ్చే కథ, బహుశా ఎరీడు ప్రాభవము తగ్గి ఉరుక్ వైభవము యొక్క ఆరంభాన్ని సూచిస్తుండవచ్చు.<ref name=WolksteinKramer1983>{{cite book|last1=Wolkstein|first1=Diane|last2=Kramer|first2=Samuel Noah|title=Inanna: Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer|url=https://archive.org/details/inannaqueenofhea00wolk|date=1983|publisher=Harper & Row|location=New York|isbn=978-0060147136}}</ref>{{rp|174}} ==ఉరుక్ కాలం == ఉబైడు కాలములో కుమ్మర పరిశ్రమ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. నెమ్మదిగా కదిలే [[కుమ్మరి చక్రం|కుమ్మరి చక్రాల]]తో పాత్రలను తయారు చేసీ, వాటిని అందమైన చిత్రాలతో అలంకరించేవారు. క్రమంగా ఈ పాత్రలు, వేగంగా కదిలే చక్రాలపై నిపుణుల చేత భారీ మొత్తములో ఉత్పత్తి చేయబడ్డాయి. ఈ పాత్రలకు అలంకరణలుండేవి కాదు. ఈ కుమ్మర పరిశ్రమ విధానాల్లో వచ్చిన మార్పే ఉరుక్ కాలానికీ, ఉబైడు కాలనికీ మధ్య ప్రముఖ వ్యత్యాసము. <ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=gnpyREWsfG0C&pg=PA353#v=onepage&q&f=false|title= Upon this Foundation: The N̜baid Reconsidered : Proceedings from the U̜baid Symposium, Elsinore, May 30th-June 1st 1988|author1=Elizabeth F. Henrickson |author2=Ingolf Thuesen |author3=I. Thuesen |page= 353|year= 1989|isbn= 978-8772890708}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=fhMTRcUm9WsC&pg=PA31#v=onepage&q&f=false|title= The Invention of Cuneiform: Writing in Sumer|author= Jean-Jacques Glassner|page= 31|year= 2003|isbn= 978-0801873898}}</ref> {{multiple image | perrow = 2 | total_width = 250 | caption_align = center | align = left | direction = vertical | header = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజు (మతాధికారి) | image1 = Yale University. Uruk period priest-king.jpg | caption1 = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజూ, అతని శిష్యుడూ. సుమారు క్రీ.పూ 3200 నాటి చిత్రం | image2 = Uruk King priest feeding the sacred herd.jpg | caption2 = క్రీ.పూ 3100 నాటి ఉరుక్ కాలపు ముద్ర. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది. }} ఉరుక్ కాలంలో (సుమారుగా 4100-2900 క్రీ.పూ.) దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని నదులూ, కాలువల గుండా పెద్ద మొత్తంలో వ్యాపార సరుకుల రవాణా జరిగేది. ఈ వ్యాపారాలు పెద్ద, పెద్ద పట్టణాల ఆవిర్భావానికి తోడ్పడ్డాయి. నగర-సామ్రాజ్యాల వలె ఈ నగరాల నడిబొడ్డున కూడా ఒక ఆలయము ఉండేది. 10,000కు పైగా జనాభా కల ఈ నగరాల్లో [[:en:Social stratification|అన్ని సామాజిక వర్గాలకు చెందిన ప్రజలూ]] ఉండేవారు. ఈ నగరాల్లో కేంద్రీకృత పాలనా యంత్రాంగము ఉండేది. ఈ యంత్రాంగము నగర నిర్వహణ కొరకు వివిధ శాఖల్లో సిబ్బంది నియామకాలు జరిపేది. ఉరుక్ కాలంలోనే పర్వతదేశం నుండి పట్టుబడ్డ వారిని [[:en:Slavery in antiquity|బానిస కార్మికులు]]గా ఉపయోగించుకోవడం ప్రారంభం అయింది. పురాతన గ్రంథాలలో ఈ పట్టుబడ్డ బానిసలతో పనులు చేయించారనడానికి తగినన్ని సాక్ష్యాధారాలున్నాయి. [[టర్కీ]]లోని [[:en:Taurus Mountains|టౌరసు పర్వతాల]] నుండి పశ్చిమాన [[మధ్యధరా సముద్రం|మధ్యధరా సముద్రమూ]], తూర్పున [[ఇరాన్|ఇరాను]] వరకు ఉరుక్ నాగరికతకు చెందిన గుర్తులూ, కాలనీలు కనుగొనబడ్డాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005">[[Guillermo Algaze|Algaze, Guillermo]] (2005). ''[[iarchive:urukworldsystemd0000alga|The Uruk World System: The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamian Civilization]]'', Second Edition, University of Chicago Press.</ref>{{Rp|2–3}} ఉరుక్ కాలంనాటి నాగరికత పరిసర ప్రాంతాలలో ఉన్న ప్రజల మీద ప్రభావం చూపించింది. సుమేరు వ్యాపారస్తులూ, ద్వారా సుమేరు సంస్కృతి ఈ చుట్టుపక్కల జనాలకు పరిచయమైంది. ఫలితంగా వీరు కూడా క్రమంగా ఇదే తరహాలో ఉన్న వారి స్వంత ఆర్థికవ్యస్థను, సంస్కృతులను అభివృద్ధి చేసుకున్నారు (ఉదా: [[:en:Tell Brak|టెల్ బ్రాక్]]). దీనితో సుమేరు నగరాలు సుదూర కాలనీలను సైనిక బలగముతో తమ గుప్పిట్లో ఉంచుకోలేకపోయాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005"/> ఉరుక్ కాలంలో సుమేరు నగరాల పాలనావ్యవస్థ [[:en:Theocracy|మతరాజ్యవ్యవస్థ]] అయ్యి ఉండి, మతాధికారి (పురోహిత రాజు) పాలనలో ఉండుండవచ్చు. ఈ విధానములో నగరములోని మందిరము, పురుషులూ, మహిళలతో కూడుకుని ఉండే ఒక పెద్దల మండలి ఆధీనములో ఉండేది. ప్రతీ మండలికీ అధ్యక్షునిగా ఒక మతాధికారి (ఎస్సి) ఉండేవారు. ఈ మతాధికారి నేతృత్వములో మండలి నగరపాలన చేసేది. నగర దైవము పురుషుడైతే మహిళా, స్త్రీ ఐతే పురుషుడూ, మతాధికారులుగా ఉండేవారు.<ref name=Jacobsen>Jacobsen, Thorkild (Ed) (1939),"The Sumerian King List" (Oriental Institute of the University of Chicago; Assyriological Studies, No. 11., 1939)</ref> ఈ రాజకీయ నిర్మాణం ఆధారంగానే తరువాతి కాలములో సుమేరు [[:en:pantheon|దేవగణము]] రూపుదిద్దుకుని ఉండవచ్చు. ఉరుక్ కాలంలో యుద్ధాలు, సుశిక్షితులైన సైనిక బలగమూ ఉన్నాయనడానికి పెద్దగా ఆధారాలు లేవు. పట్టణాలకు కూడా సాధారణంగా ప్రకారాలు ఉండేవి కాదు. ఈ కాలములో ఉరుక్ ప్రపంచంలోనే అత్యంత పట్టణీకరణ గల నగరముగా అవతరించింది. నగర జనాభా సంఖ్య మొదటిసారి 50,000ను దాటింది. పురాతన సుమేరు రాజ జాబితాలో ఈ కాలములోని అనేక ప్రముఖ నగరాలను పాలించిన రాజవంశాల పేర్లు ఉన్నాయి. ఈ మొదటి దఫాలో ఉన్న రాజులందరూ జలప్రళయం సంభవించే ముందు ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించినట్లు చెప్పబడింది. వీరు కాల్పనిక వ్యక్తులు అయ్యుండవచ్చు. ప్రసిద్ధ పౌరాణిక వ్యక్తులైన [[:en:Alulim|ఆల్యులిమ్]], [[:en:Dumuzid|డూమిౙిడ్]] వంటివాళ్ళ పేర్లు కూడా ఈ దఫాలో ఉన్నాయి.<ref name=Jacobsen/> 9000–5000 ఏళ్ళ క్రితము భూమిపై వెచ్చటి, తేమపూరిత వాతావరణము ఏర్పడింది. దీన్ని హోలోసీన్ క్లైమాటిక్ ఆప్టిమమ్‌గా ({{ill|Holocene climatic optimum|en}}) వ్యవహరిస్తారు. ఈ వాతావరణము పోయి, భూమిపై పొడి వాతావరణము ఏర్పడ్డ చర్యను పియొర ఆసిలేషన్ ({{ill|Piora Oscillation|en}}) అంటారు. పియొర ఆసిలేషన్ సుమారు క్రీ.పూ 3200–2900 మధ్యకాలంలో జరిగింది. సరిగ్గా ఈ పియొర ఆసిలేషన్ సమయానికే ఉరుక్ కాలము ముగిసింది.<ref>Lamb, Hubert H. (1995). Climate, History, and the Modern World. London: Routledge. {{ISBN|0415127351}}</ref> ==ఆది వంశపు కాలం == {{Main|[[:en:Early Dynastic Period (Mesopotamia)|ఆది వంశపు కాలం]]|[[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశం]]}} [[File:Meskalamdug helmet British Museum electrotype copy original is in the Iraq Museum, Bagdad.jpg|thumb|క్రీ.పూ 26వ శతాబ్దం నాటి బంగారు శిరస్త్రాణం. ఇది [[:en:Meskalamdug|మిస్కలమ్డగ్‌]] అనే రాజుది. ఇతడు [[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశపు]] వ్యవస్థాపకుడు అయ్యుండొచ్చు.]] క్రీ.పూ. 2900తో పెద్దల మండలి పాలనావిధానము పోయి, సుమేరులో రాచరికము మొదలైంది. దీనితో పాలనావ్యవహారాల్లో మతానికున్న ప్రాముఖ్యత తగ్గింది.<ref>Jacobsen, Thorkild (1976), "The Harps that Once...; Sumerian Poetry in Translation" and "Treasures of Darkness: a history of Mesopotamian Religion"</ref> రాజును సుమేరు భాషలో లూగల్ (లు = మనిషి, గాల్ = గొప్ప) గా వ్యవహరించేవారు. ఈ కాలపు రాజులలో, సుమేరు సంప్రదాయాలలో పితృసమాన గౌరవము కల, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్]], [[:en:Lugalbanda|లుగల్బాండ]], [[గిల్గమేష్]] వంటి ప్రముఖులు కూడా ఉన్నారు. వీరి పాలన సంకేత చిత్రాల లిపి నుండి ఇప్పుడు మనము చదవగలిగే అక్షర చిహ్నాల లిపి అభివృద్ధికి కొన్ని శతాబ్దాల ముందు, అనగా కీ.పూ.2900లో నడిచింది. ఈ సమయములో సుమేరు సాంస్కృతిక కేంద్రముగా దక్షిణ మెసొపొటేమియా ఉన్నప్పటికీ, పాలకులు తమ రాజ్యాలను పొరుగు ప్రాంతాలకు విస్తరింపజేయడముతో, అక్కడి సెమిట వాసులు సుమేరు సంస్కృతిని చాలా వరకు తమ ఆచార వ్యవహారాల్లో భాగము చేసుకున్నారు. సుమేరు రాజ జాబితాలో ఉన్నవారిలో, వీరగాథల్లో ప్రస్తావించబడ్డ మొదటి రాజు [[:en:Etana|ఎథనా]]. ఇతడు [[:en:Kish (Sumer)|కిషు]] మొదటి రాజవంశంలో 13 వ రాజు. పురావస్తు పరిశోధనల ఆధారంగా ధ్రువీకరింపబడిన వాళ్ళలో అత్యంత పురతనమైనవాడు కిషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసి]]. ఇతడి పేరూ [[:en:Epic of Gilgamesh|గిల్గమేష్ పురాణకావ్యంలో]] కూడా పేర్కొనబడింది. ఈ విషయాన్ని ఆధారము చేసుకుని, గిల్గమేష్ కూడా చారిత్రాక ఉరుక్ రాజు అనే ప్రతిపాదన చేయబడింది. ఈ కాలములో యుద్ధాలు పెరిగాయి. ఈ మార్పు గిల్గమేషు కావ్యములో కూడా ప్రతిబింబిస్తుంది. నగరాల విస్తీర్ణము పెరిగీ, రక్షణగా ప్రాకారాలు నిర్మించబడ్డాయి. ప్రాకారాల పరిమాణం అధికరించబడింది. దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని ప్రాకారాలు లేని పల్లెలు కనుమరుగైపోయాయి. (ఎన్మర్కర్, గిల్గమేషులిరువురూ కూడా ఉరుక్ పట్టణానికి ప్రకారాలు నిర్మించినట్లు గాథల్లో చెప్పబడింది.)<ref>George, Andrew (Translator)(2003), "The Epic of Gilgamesh" (Penguin Classics)</ref>. ====లగాషు మొదటి రాజవంశం ==== [[File:Stele of Vultures detail 02.jpg|thumb|left|[[:en:Eannatum|ఎన్నాటుము]] [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఒక ముక్క]] {{Main|[[:en:Lagash|లగాషు]]}} లగాషు రాజవంశాన్ని (సుమారు క్రీ.పూ. 2500–2270) రాజుల జాబితాలో పేర్కొననప్పటికీ అనేక ముఖ్యమైన స్మారక కట్టడాలూ, పురావస్తు పరిశోధనా ఫలితాల ద్వారా ఆ వంశపు ఉనికి ధ్రువీకరించబడింది. కొంతకాలం మాత్రమే ఉనికిలో ఉన్నప్పటికీ చరిత్రకు తెలిసిన మొట్టమొదటి చక్రవర్తులలో ఒకరుగా లాఘాషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Eannatum|ఎన్నాటం]] ప్రత్యేకత సంతరించుకున్నాడు. ఇతడు కిష్, ఉరుక్, [[:en:Ur|ఉర్]], [[:en:Larsa|లార్సా]]లతో సహా మొత్తం సుమేరును ఆక్రమించి తన సామ్రాజ్యములో కలుపుకున్నాడు. అలాగే లగషు చిరకాల ప్రత్యర్థి ఐన [[:en:Umma|ఉమ్మా]]ను తన సామంత రాజ్యంగా మార్చాడు. అంతేకాక ఆయన రాజ్యం [[:en:Elam|ఈలం]], పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతాలకు కూడా విస్తరించి ఉండేది. అందరినీ భయభ్రాంతులను చేసి అదుపులో పెట్టడమే ఆయన విధానమని అనిపిస్తుంది.<ref name=roux1993>{{cite book |last=Roux |first=Georges |authorlink=Georges Roux (assyriologist) |year=1993 |title=Ancient Iraq |url=https://archive.org/details/ancientiraq00roux |location= Harmondsworth |publisher=Penguin |isbn=978-0140125238}}</ref> అతని [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఖండఖండాలుగా నరికిన ప్రత్యర్థుల శరీరాలను రాబందులు పీక్కు తింటున్నట్లు చెక్కబడింది. అతను మరణంచిన కొద్దికాలానికే ఆ సామ్రాజ్యం చిన్నాభిన్నమైపోయింది. తరువాత ఉమా మతాధికారి-రాజు [[:en:Lugal-Zage-Si|లాగాల్-జాగే-సి]] ఉరుక్‌ను జయించడంతో లగషు రాజవంశ వైభవము మగిసింది. ఉరుక్ అతని రాజధానిగా మారింది. తరువాత ఆయన పర్షియన్ గల్ఫు నుండి మధ్యధరా వరకు విస్తరించి ఉన్న సామ్రాజ్యాన్ని పాలించాడు. అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను]] అధికారములోకి రావడానికి ముందు ఉన్న సుమేరు జాతి రాజులలో ఇతను చివరివాడు.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==అకేడు సామ్రాజ్యం == {{Main|[[:en:Akkadian Empire|అకేడు సామ్రాజ్యం]]}} [[File:Prisoners on the victory stele of an Akkadian king circa 2300 BCE Louvre Museum Sb 3.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2300 నాటి అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను]] విజయఫలకం పైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీలు.<ref name="ArchaeologyofElam" /><ref name="TwoSteles" /> లూవ సంగ్రహశాలలోనిది]] అకేడు సామ్రాజ్యము క్రీ.పూ. 2234–2154 మధ్య కాలములో నడిచింది. [[:en:East Semitic languages|తూర్పు సెమిటపు]] [[:en:Akkadian language|అకేడు భాష]] కిషు రాజుల పేర్లు వ్రాయడానికి, మొదటిసారి క్రీ.పూ. 2800లో, వాడబడింది.<ref name=roux1993/> ఈ భాషలోనే ఆ పేర్లు తదుపరి రాజ జాబితాలలో కూడా వ్రాయబడ్డాయి. పూర్తిగా ప్రాచీన అకేడు భాషలో వ్రాసిన రచనలు క్రీ.పూ.2500 నుండి ఉన్నాయి. సర్గోను మహావీరుడి (క్రీస్తుపూర్వం 2270-2215) పాలనలో ప్రాచీన అకేడు భాష వాడకము శిఖరాగ్రమును చేరుకుంది. అయినప్పటికీ పరిపాలనా కార్యకలాపాలకు సంబంధించిన ఫలకాలను వ్రాయడానికి రాయసగాళ్ళు సుమేరు భాషనే ఎక్కువ వాడేవారు. అకేడు, సుమేరు భాషలు రెండూ కూడా సుమారు వెయ్యి సంవత్సరాల వరకు వాడుక భాషలుగా ఉన్నాయి. కానీ క్రీ.పూ. 1800 నాటికి సుమేరు భాష ప్రధానంగా పండితులకూ, వ్రాయసగాళ్ళకూ మాత్రమే తెలిసిన గ్రాంథిక భాషగా మారింది. సర్గోనుకు ముందూ, తరువాతి కాలాలను పోల్చి చూస్తే చారిత్రక పరిస్థితుల్లో పెద్దగా అసంబద్ధత లేదనీ, సెమిటులూ, సుమేరుల మధ్య కలహాలకు, చరిత్రాకారులు ఆ కలహము చూపిన ప్రభావము కంటే ఎక్కువ ప్రాధాన్యత ఇస్తున్నారని థార్కిద్ద్ జాకబ్సెన్‌ వాదించాడు.<ref>''Toward the Image of Tammuz and Other Essays on Mesopotamian History and Culture'' by T. Jacobsen</ref> ఐతే, సర్గోను ఆక్రమించుకున్న ఈలము భాగాలలో కొంతకాలం అకేడు భాష అక్కడి వారిపై రుద్దబడిందనడానికి తిరుగులేని ఆధారాలున్నాయి. ==గూట్యపు కాలం == క్రీ.పూ. 2083–2050 (స్వల్పకాలం ఉనికిలో ఉంది). ====లగాషు 2 వ రాజవంశం ==== [[File:Gudea of Lagash Girsu.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా. ఇతనివి అనేక ప్రతిమలు మనకు దొరికాయి.]] [[File:Ur-Ningirsu ruler of Lagash portrait circa 2110 BCE.jpg|thumb|right|గుడియా కుమారుడు ఉర్-నింగిర్సూ ప్రతిమ. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Head Gudea Louvre AO13.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా]] క్రీ.పూ. 2093–2046 (స్వల్పకాల చరిత్ర) క్రీ.పూ. 2093-2046 (స్వల్పకాలం)గూట్యుల చేతిలో అకేడు సామ్రాజ్యం పతనమైన తరువాత సుమేరు జాతి పాలకుడైన లాఘాషుకు చెందిన గుడియా ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్నాడు. తమకి తాము దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకునే సార్గోనిక రాజుల విధానాన్ని ఇతడు కూడా కొనసాగించాడు. మునుపటి లాగాషు రాజవంశీకుల వలె గుడియా ఇంకా ఆయన వారసులు కూడా కళలకు ప్రోత్సాహం అందించడముతో, వీరి కాలానికి చెందిన అనేక కళాఖండాలూ, ఉత్పత్తులూ పెద్ద సంఖ్యలో పురావస్తు పరిశోధనల్లో లభ్యమయ్యాయి. ==మూడవ ఉర్ కాలం== [[File:Ziggurat of ur.jpg|thumb|left|ఇరాక్‌లోని నాస్రీయాహ్ దగ్గరున్న ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]] క్రీ.పూ. 2047-1940 (స్వల్పకాల చరిత్ర) తరువాత, ఉర్ యొక్క 3 వ రాజవంశస్తులైన ఉర్-నమ్ము, అతని వారసుడు షుల్గీలు సుమేరును పాలించారు. వీరి సామ్రాజ్యము దక్షిణ అస్సీరియా వరకు విస్తరించి ఉండేది. ఇందుమూలాన ఇంతకు ముందు కొందరు చరిత్రకారులు, ఈ కాలానికి సుమేరు పునరుజ్జీవ కాలమని తప్పుడు పేరు ఇచ్చారు.<ref>{{Cite book|last=Cooper|first=Jerrold S.|url=https://www.worldcat.org/oclc/944087535|title=Problems of canonicity and identity formation in ancient Egypt and Mesopotamia|date=2016|others=Kim Ryholt, Gojko Barjamovic, Københavns universitet, Denmark) Problems of Canonicity and Identity Formation in Ancient Egypt and Mesopotamia (2010 : Copenhagen, Denmark) Literature and Identity Formation (2010 : Copenhagen|isbn=978-87-635-4372-9|location=Copenhagen|pages=1–18|chapter=Sumerian literature and Sumerian identity|oclc=944087535}}</ref> ఎందుకంటే అప్పటికే ఈ ప్రాంతంలో సుమేరు కంటే సెమిట సంస్కృతులే ఎక్కువ ఉన్నాయి. అస్సీరియా, తదితర ప్రాంతాల్లో అకేడ్ల జనాభా పెరగడమే కాక సెమిటులైన మార్టులు (అమొరులు) అనేక దఫాల్లో ఇక్కడికి వలస వచ్చారు. వీరు దక్షిణప్రాంతంలో ఇసిన్, లార్సా, ఎష్నున్న మరి కొంతకాలం తర్వాత బాబిలోనియా వంటి స్థానిక రాజ్యాలను స్థాపించారు. క్రీ.పూ. 21వ శతాబ్దిలో ఉత్తర భాగములో పురాతన అస్సిరియా సామ్రాజ్యము వలె దక్షిణాన బాబిలోనియా సామ్రాజ్యము కూడా కొంత కాలము ప్రధాన శక్తిగా నిలబడింది. మధ్యయుగములో లాటిను భాషలాగే, శరాకార లిపి వాడుకలో ఉన్నంత కాలము సుమేరు భాష బాబిలోనియా, ఇంకా అస్సీరియా పాఠశాలల్లో ధార్మిక భాషగా నేర్పబడేది. ==పతనం == ఈ కాలములో దక్షిణ మెసొపొటేమియా నుండి ప్రజలు ఉత్తరభాగానికి అధిక సంఖ్యలలో వలసవెళ్ళడం జరిగింది. మట్టిలో క్రమంగా పెరుగుతున్న లవణీయత కారణంగా సుమేరు భూముల వ్యవసాయ ఉత్పాదకత తగ్గుముఖం పట్టింది. ఈ ప్రాంతంలో ముందునుండే మట్టి లవణీయత ప్రధాన సమస్యగా గుర్తించబడింది.<ref>{{cite journal|last=Jacobsen T |first=Adams RM. |year=1958 |title=Salt and Silt in Ancient Mesopotamian Agriculture: Progressive changes in soil salinity and sedimentation contributed to the breakup of past civilizations. |url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.128.3334.1251|journal=Science |doi= 10.1126/science.128.3334.1251 |volume= 128| pages=1251–8|issue=3334}}.</ref> పేలవమైన డ్రైనేజ్ కారణంగా వ్యవసాయ భూముల్లో నీరు నిలబడిపోయేది. అక్కడి పొడి వాతావరణములో ఈ నీరు ఆవిరవగా, నీటిలోని లవణాలు నేలలో మిగిలిపోయి, క్రమంగా భూలవణీయత పెరగసాగింది. అకేడు సామ్రాజ్య కాలమూ, తదుపరి ఉర్ మూడవ వంశపు కాలాలలో గోధుమల పంట వేయడము నుండి లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలపంట సాగుకు రైతులు మారారు. కానీ అది ప్రజలకు తగినంత ఆహారం అందించ లేదు. దీనివలన క్రీ.పూ 2100 నుండి క్రీ.పూ. 1700 మధ్యలో ఈ ప్రాంతంలో జనాభా దాదాపు ఐదింట మూడు వంతులు తగ్గిందని అంచనా.<ref>{{cite journal|last=Thompson |first=William R. |year=2004 |title=Complexity, Diminishing Marginal Returns and Serial Mesopotamian Fragmentation |journal=Journal of World Systems Research |url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |format=PDF |doi=10.5195/jwsr.2004.288 |volume=10 |pages=612–652 |issue=3 |url-status=unfit |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120219134627/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |archivedate=February 19, 2012 }}</ref> దీనితో అకేడు భాష మాట్లాడే ప్రాంతాల్లో జనాభా పెరిగి, సుమేరు భాష ప్రధానంగా ఉన్న ప్రాంతాలలో జనాభా గణనీయముగా తగ్గినది. క్రమంగా సుమేరు మాతృభాషగా అంతరించిపోయి గ్రాంథిక భాషా, ధార్మిక భాషగా మిగిలింది. ఇబ్బి-సిన్ (క్రీ.పూ 2028–2004) పాలనలో ఈలములు దండయాత్రతో ఊర్ స్వాధీనం చేసుకున్న తరువాత {{citation needed|reason=Doesn't cite any evidence of sack of Ur?|date=October 2015}}, సుమెర్ అమోరీయుల పాలనలోకి వచ్చింది. 20 – 18 వ శతాబ్దాల్లో స్వతంత్ర అమోరు రాజ్యాలు "ఇసిన్ రాజవంశం"గా రాజ జాబితాలో చేర్చబడ్డాయి. క్రీ.పూ. 1800లో హమ్మురాబి ఆధ్వర్యంలో బాబిలోనియా విస్తరణతో ఈ వంశము యొక్క శకం ముగిసింది. తరువాతి కాలాల్లో అస్సిరియా, బాబిలోనియాలను పాలించిన రాజుల్లో కొంతమంది అరుదుగా సార్గోనిక రాజుల బిరుదు ఐన "సుమేరూ, అకేడు ప్రాంతాలకు రాజు"ను తమకు ఆపాదించుకున్నారు. ఇందుకు ఒక ఉదాహరణ సుమారు క్రీ.పూ 1225లో అస్సిరియాను పాలించిన మొదటి టుకుల్టీ నినుర్టా‌. ==జనాభా== సుమేర్లోని అతిపెద్ద నగరాల్లో ఒకటైన ఉరుక్ వైభవము తారాస్థాయిలో ఉన్నప్పుడు, నగర జనాభా 50,000-80,000 ఉండేదని అంచనా వేయబడింది. <ref>[https://archive.is/20150411005800/http://proteus.brown.edu/mesopotamianarchaeology/ Harmansah, Ömür, The Archaeology of Mesopotamia: Ceremonial centers, urbanization and state formation in Southern Mesopotamia, 2007, p.699]</ref> సుమేర్లో ఇతర ప్రముఖ నగరాలు ఉండడమూ, పెద్దసంఖ్యలో వ్యవసాయ జనాభా ఉండడాన్నీ బట్టి చూస్తే, సుమేరు జనాభా సుమారుగా 8 నుండి 15 లక్షల దాకా ఉండుంటుందని అంచనా. ఇదే సమయంలో ప్రపంచ జనాభా 2.7 కోట్లుగా అంచనా వేయబడింది.<ref>Colin McEvedy and Richard Jones, 1978, ''Atlas of World Population History'', Facts on File, New York, {{ISBN|0713910313}}.</ref> సుమేరు భాషకు వేరే ఏ భాషతోను పోలికలూ, సంబంధాలూ లేవు (లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్). ఐతే ఆ కాలములో తక్కువ సాంస్కృతికంగా తక్కువ ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడిన వేరే భాష ఉండేదనీ (substrate), ఆ భాష ఏమిటో ఈనాడు మనకి తెలియనప్పటికీ, సుమేరు భాషపై దాని ప్రభావాము తెలుస్తోందనీ (substrate effect), అనేక భాషాశాస్త్రవేత్తలు అభిప్రాయపడ్డారు. సుమేరులోని కొన్ని ప్రధాన నగరాలకు సుమేరు భాషకు చెందని పేర్లు ఉన్నాయి. ఇదే వీరి ప్రతిపాదనకు ఆధారము. ఈ పేర్లూ, వీరికి ముందు ఇక్కడ నివసించిన జనాల భాషలోనివని వీరి అభిప్రాయము.<ref name="Nemet-Nejat1998">{{cite book|author=Karen Rhea Nemet-Nejat|title=Daily life in ancient Mesopotamia|url=https://books.google.com/books?id=lbmXsaTGNKUC&pg=PA13|accessdate=29 November 2011|year=1998|publisher=Greenwood Publishing Group| isbn= 978-0313294976| page=13}}</ref> ఏదేమైనా దక్షిణ మెసొపొటేమియాలో ఉబైడు కాలం (క్రీ.పూ.5300–4700) నుండి మొదలుకొని సంస్కృతిలో పెను మార్పులేవీ చోటుచేసుకోలేదని పురావస్తు పరిశోధనలు తెలియజేస్తున్నాయి. ఇక్కడ స్థిరపడిన సుమేరు ప్రజలు టైగ్రిసు, యూఫ్రేటీసు నదుల కారణంగా సారవంతమైన ఈ ప్రాంతపు భూములను సాగుచేసి వ్యవసాయక్షేత్రాలుగా మార్చారు. ప్రాచీన సుమేరు భాషను మాట్లాడిన పురాతన సుమేరులు, ఉత్తర భాగాన నివసించిన రైతులని కొందరు పరిశోధకులు భావిస్తున్నారు. నీటిపారుదల వ్యవసాయ విధానాలను ఆకళింపు చేసుకున్న తరువాత వీరు దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చి ఉంటారని వారి భావన. సామర్రులు ఆదిమ నీటి పారదుల పద్ధతుల నుపయోగించి వ్యవసాయము చేసేవారు. టైగ్రీసూ, దాని ఉపనదుల పరీవాహక ప్రాంతాల్లో ఈ పద్ధతి వాడిన వారిలో వీళ్ళే మొదటివారు. క్రీ.పూ 5700–4900 ప్రాంతములో వీరికి మృణ్మయ పరిశ్రమలుండేవని తెలుస్తోంది. చోగ మామీ మృణ్మయ పాత్రల్లో సామర్రపు పద్ధతులూ, సుమేరు పద్ధతులూ (డు కాలమునాటి) కూడా కనిపిస్తాయి. 1980 లలో ఫ్రెంచివారు జరిపిన త్రవ్వకాలలో లాస్సాకు సమీపంలోని టెల్ అవేలి (ఓయిల్లె, ఓయులి) వద్ద ఉబైడు కాలనికి పూర్వము తయారైన పాత్రలు ఎనిమిది స్థాయిలలో లభ్యమయ్యాయి. ఇవి సామర్రపు పాతరలను పోలి ఉన్నాయి. కనుక ఉత్తరాన వ్యవసాయ సంస్కృతిని అలవర్చుకున్న సామర్రులు, నీటి పారదుల నైపుణ్యమూ, శ్రామికుల చేత సేద్యాన్ని నడిపించడానికి కావలసిన సామాజిక వర్గీకరణా పొందాక, దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చుంటారని సిద్దాంతీకరించడమైనది. {{Citation needed|date=June 2011}} అరేబియా సముద్రతీరాన లభ్యమైన పనిముట్ల ఆధారంగా వేటాడడము, చేపలు పట్టడము ద్వారా బతుకుతున్న అక్కడి స్థానికులే నెమ్మదిగా వ్యవసాయాధారిత సమాజాన్ని నిర్మించుకున్నారని మరికొందరు అభిప్రాయపడ్డారు. మంచుయుగానికి చివరిలో జలప్రళయానికి ముందు పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతంలో నివసించిన ప్రజలే సుమేరులని జురిస్ ౙరిఞ్శ విశ్వసిస్తున్నారు.<ref>{{Cite web | url=http://www.ldolphin.org/eden/ | title=Has the Garden of Eden been located at last? | website= | access-date=2018-12-21 | archive-url=https://web.archive.org/web/20051029101558/http://www.ldolphin.org/eden/ | archive-date=2005-10-29 | url-status=dead }}</ref> ==సంస్కృతి == ===సాంఘిక, కుటుంబజీవితం === [[File:Upper part of a gypsum statue of a Sumerian woman. The hands are folds in worship. Circa 2400 BCE. From Mesopotamia, Iraq. The British Museum, London.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2400 నాటి ఈ హరశోఠపు శిల్పంలో చేతులు జోడించి ప్రార్థిస్తున్న సుమేరు మహిళను చూడవచ్చు. ఇది ప్రస్తుతం లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] [[File:Reconstructed sumerian headgear necklaces british museum.JPG|thumb|right|సుమేరు మహిళల సమాధుల్లో దొరికిన వస్తువుల ఆధారంగా పునర్నిర్మించిన శిరోభూషణమూ, కంఠహారాలూ.]] సుమేరు కాల ఆరంభ దశలో ఆదిమ చిత్రాలు ఆధారంగా ఈ క్రింది విషయాలు తెలుస్తున్నాయి:<ref name="Sayce"/> * "మృణ్మయ పాత్రల వాడుక చాలా ఎక్కువగా ఉండేది. గిన్నెలు, పూల జాడీలూ, వివిధరకాల వంటపాత్రలూ తయారు చేయబడుతూ ఉండేవి. తేనె, వెన్న, మద్యము, ద్రాక్షారసం వంటి ఒక్కొక పదార్థానికీ ప్రత్యేకంగా వాటిని నిల్వ చేసుకోవడానికి తయారైన పాత్రలుండేవి. మద్యాన్ని ఖర్జూర పళ్ళ నుండి తయారుచేసుండొచ్చు. కొన్ని పూల జాడీలకు కొనదేలిన కాళ్ళు ఉండేవి. x ఆకారములో ఉన్న కాళ్ళుండే బల్లలపై ఈ జాడీలనుంచేవారు. సమంగా నిలబడే జాడీలను చతుస్ర లేదా దీర్ఘ చతుస్రాకారాల్లో ఉండే చెక్క బల్లల పై ఉంచేవాణరు. నూనె జాడి, బహుశా పదార్థాలను నిల్వ ఉంచే ఇతర జాడిలకు కూడా, మట్టితో మూతచుట్టూ మూసివేసేవారు. ఈ పద్ధతి ప్రాచీన ఈజిప్టులో కూడా ఉంది. ఈ మట్టి పాత్రలను అనుకరిస్తూ, రాతితో పూలజాడీలనూ, గిన్నెలనూ తయారుచేసేవారు." * "ఈకలతో చేసిన తురాయిని పెట్టుకునేవారు. మంచాలూ, ఎత్తుపీటలు, కుర్చీలూ వాడేవారు. వీటి కాళ్ళు ఎద్దు కాళ్ళలాగా ఉండేవి. అగ్ని-స్థలాలు, హోమగుండాలు ఉండేవి." * "కత్తులు, పిడిసాన, ఉలి, ఇంకా ఒక రంపం లాంటి పరికరమూ వీరు వాడేవారు. ఈటెలు, బాణాలు, ధనుస్సులూ, బాకులు (గురిచూసి విసిరే చిన్న కత్తి) యుద్ధంలో ఉపయోగించబడ్డాయి కానీ ఖడ్గాలు వాడారనడానికి ఆధారాలు లేవు. " * "వ్రాసేందుకు ఫలకాలు వాడేవారు. చురకత్తి (బాకు) అలుగును లోహముతో చేయగా, పిడి చెక్కతో తయారుచేసేవారు. బంగారు హారాలు వాడేవారు." * "చంద్రమానంతో కాలగణన లెక్కించబడింది." సుమేరు సంగీతానికి సంబంధించి చాలా సమాచారము లభించింది. వేణువూ, లైరు అనే ఒక తంత్రీ వాయిద్యము ఉపయోగించబడ్డాయి. లైరు అనగా ప్రాచీన వీణ (ఆధునిక వీణ కాదు) వంటిది. వీరి వాయిద్యాలలో నేటి కాలములో అందరూ ఎరిగినవి ఉర్ లైరులు.<ref name="Goss_2017_mesopotamian_flutes">{{cite web |last=Goss |first=Clint |title=Flutes of Gilgamesh and Ancient Mesopotamia |url=http://www.Flutopedia.com/mesopotamian_flutes.htm |date=15 April 2017 |website=Flutopedia |access-date=14 June 2017 }}</ref> లాఘాష్ రాజు ఉరుకాగినా (సుమారు క్రీ.పూ. 2300) అప్పటి ఆచారమైన బహుభర్త్రుత్వాన్ని రద్దు చేశారని శాసనాలు తెలియజేస్తున్నాయి. బహుభర్త్రుత్వానికి పాల్పడిన స్త్రీని ఆమె నేరము చెక్కబడ్డ రాళ్ళతో కొట్టి చంపాలని ఆయన చట్టము చేసారు. .<ref>[https://books.google.com/books?id=mpjk74blFDgC&pg=PA62&dq=urukagina+%22two+men%22&client=firefox-a&sig=29we4cFBrgMpJ9qsy4zjpCywAQY ''Gender and the Journal: Diaries and Academic Discourse'' p. 62] by Cinthia Gannett, 1992</ref> {{multiple image | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరు యువరాణీ (సుమారు క్రీ.పూ 2150) | total_width=350 | image1 = Sumerian princess of the time of Gudea circa 2150 BCE.jpg | caption1 = {{center|గుడియా కాలము నాటి (సుమారు క్రీ.పూ 2150) సుమేరు యువరాణీ.}} | image2 = Sumerian princess of the time of Gudea 2150 BCE. Louvre Museum AO 295.jpg | caption2 = {{center|శిల్పం యొక్క ముందు భాగము<br />లూవ సంగ్రహశాల AO 295.}} | footer= }} సుమేరు సమాజము పురుషాధిక్య సమాజము. అలాగే సామాజిక వర్గీకరణ ఉండేది. సుమేరు స్మృతులలో మనకి దొరికిన వాటిలో పురాతనమైనది ఉర్-నమ్ము స్మృతి. ఇది మూడవ ఉర్ కాలము నాటిది. ఈ స్మృతిని అధ్యయనము చేయడము ద్వారా ఆనాటి సామాజిక నిర్మాణము పై ఒక మౌలిక అవగాహన వస్తుంది. లు-గాలు ("గొప్ప వ్యక్తి" లేదా రాజు) కింద రెండు ప్రాథమిక వర్గాలుగా సమాజంలోని వారందరూ వర్గీకరించబడ్డారు: "లు" లేదా స్వేచ్ఛకలిగిన వ్యక్తీ, బానిస (పురుషుడు ఐతే ఆరాడ్, స్త్రీ ఐతే జెమి). 'లు' కొడుకును పెళ్ళికి ముందు డుము-నిటగా పిలుస్తారు. ఒక స్త్రీ (మునుస్)ను పెళ్ళికి ముందు కూతురిగా (డూము-మి), పెళ్ళి తర్వాత భార్య (డామ్)గా, భర్త చనిపోతే విధవగా (నుమసు) గుర్తిస్తారు. ఒక విధవ అదే తెగకు చెందిన మరో వ్యక్తిని మళ్ళీ పెళ్ళి చేసుకోవచ్చు. వివాహాలు సాధారణంగా వధూవరుల తల్లితండ్రుల చేత నిర్ణయించబడేవి<ref name=Kramer1963>{{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=The Sumerians: Their History, Culture, and Character|date=1963|publisher=The Univ. of Chicago Press|isbn=978-0-226-45238-8|url=https://archive.org/details/sumerianstheirhi00samu|url-access=registration}}</ref>{{rp|78}}. నిశ్చితార్థములో ఇరు పక్షాలూ పెళ్ళి నిశ్చయమైనట్లు మట్టి ఫలకాలపై నమోదు చేయించేవారు.<ref name=Kramer1963/> పెళ్ళికొడుకు పెళ్ళికూతురి తండ్రికి కానుకలివ్వగానే పెళ్ళికి చట్టబద్దత వస్తుంది.<ref name=Kramer1963/> సంతోషకరమైన దాంపత్యాన్ని వర్ణిస్తూ ఒక భర్త, తన భార్య తనకు ఎనిమిది మంది కొడుకులనిచ్చినప్పటికీ, ఇంకా తనతో సంభోగించడానికి ఆసక్తి చూపుతుందని చెప్పాడని ఒక సుమేరు నానుడి.<ref name="NemetNejat">{{citation|last=Nemet-Nejat|first=Karen Rhea|author-link=Karen Rhea Nemet-Nejat|date=1998|title=Daily Life in Ancient Mesopotamia|publisher=Greenwood|series=Daily Life|isbn=978-0-313-29497-6|page=[https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132 132]|url=https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132}}</ref> సుమేరులు పెళ్ళికి ముందు లైంగిక సంబంధాలను ఆమోదించినట్లుగా కనిపించదు.<ref>''Celibacy in the Ancient World: Its Ideal and Practice in Pre-Hellenistic Israel, Mesopotamia, and Greece'' by Dale Launderville, p. 28</ref> సుమేరు భాషలో కానీ, అకేడు భాషలో కానీ, కన్యత్వము అనే పదానికి సమానార్థకము లేదు. వీరు కన్యత్వం అనే భావనను సంభోగింపబడని, సంభోగానికి గురికాబడని, పురుషాంగము తెలియని స్త్రీ అనే వాక్యాలు వాడి వ్యక్తపరిచేవారు.<ref name="Cooper">{{cite book|last1=Cooper|first1=Jerrold S.|article=Virginity in Ancient Mesopotamia|title=Sex and Gender in the Ancient Near East: Proceedings of the 47th Rencontre Assyriologique Internationale, Helsinki|year=2001|location=Baltimore, Maryland|publisher=Johns Hopkins University Press|url=http://krieger2.jhu.edu/neareast/pdf/jcooper/jc%20Virginity.pdf|isbn=978-951-45-9054-2}}</ref>{{rp|91–93}} అకేడు వైద్య గ్రంథాల్లో పేర్కొనబడిన షిషితు అనే పదము కన్నెపొరను సూచిస్తుందా లేక మరేదైనా అర్థముందా అనేదానిపై స్పష్టత లేదు. ఐతే మహిళ కన్యత్వాన్ని నిర్ణయించడములో తరువాతి కాలపు మధ్యప్రాచ్య సంస్కృతులతో పోల్చితే కన్నెపొర పాత్ర చాలా తక్కువ అనిపిస్తుంది.<ref name="Cooper"/>{{rp|92}} కన్యత్వము విషయములో స్త్రీ మాటలకే ప్రాధాన్యత ఎక్కువ ఉండేది.<ref name="Cooper"/>{{rp|91–92}} ప్రాచీన ఆధారాలను బట్టి సుమేరులు శృంగారము పట్ల చాలా ఉదార వైఖరి కలిగియున్నారని తెలుస్తోంది.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> లైంగిక కట్టుబాట్లు నైతికత మీదకంటే, ఫలానా సంబంధము వారిని మతకర్మలలో పాల్గొనలేని విధంగా మైలు పరిచే అవకాశమెంత అనే విషయము మీద ఆధారపడి ఉండేవి.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఇక వీరు స్వయంతృప్తి లైంగిక పటుత్వాన్ని పెంచుతుందని నమ్మేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> సొంతంగానూ, అలాగే వారి లైంగిక భాగస్వాములతో కలిసీ కూడా స్వయంతృప్తి పొందేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> గుదమైదునము కూడా వీరికి ఆమోదయోగ్యమే.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఎంతూకు పూజారులైన స్త్రీలకు పిల్లల్ని కనడము నిషిద్దము.<ref name="Leick2013">{{citation|last=Leick|first=Gwendolyn|title=Sex and Eroticism in Mesopotamian Literature|publisher=Routledge|year=2013|isbn=978-1-134-92074-7|location=New York |page=219|orig-year=1994|url=https://books.google.com/books?id=WKoWblE4pd0C&pg=PA64}}</ref><ref name="NemetNejat"/> కనుక వీరు గుదమైదునములో ఎక్కువగా పాల్గొనేవారు.<ref name="Leick2013"/><ref name="Dening1996"/><ref name="NemetNejat"/> ===భాష, లిపి === [[File:Early writing tablet recording the allocation of beer.jpg|thumb|బీరు కేటాయింపులను నమోదు చేయడానికి వాడిన వ్రాత ఫలకం. క్రీ.పూ 3100–3000 కాలం నాటిది.]] [[File:P1150884_Louvre_Uruk_III_tablette_écriture_précunéiforme_AO19936_rwk.jpg|thumb|శరాకార లిపికి ఆధారమైన సంకేత చిత్రాలు గల సున్నపురాతి ఫలకం. క్రీ.పూ 4వ సహస్రాబ్ది నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Development of writing.jpg|thumb|వ్రాత అభివృద్ధి ప్రక్రియ యొక్క ప్రామాణిక శాస్త్రీయ పునర్నిర్మాణం. నేటి లిపుల పుట్టుకలో శరాకార లిపి పాత్రను కూడా ఇందులో మనం చూడవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Barraclough |first1=Geoffrey |last2=Stone |first2=Norman |title=The Times Atlas of World History |date=1989 |publisher=Hammond Incorporated |isbn=978-0-7230-0304-5 |page=[https://archive.org/details/isbn_9780723003045/page/53 53] |url=https://archive.org/details/isbn_9780723003045 |url-access=registration }}</ref><ref>{{cite book |last1=Senner |first1=Wayne M. |title=The Origins of Writing |date=1991 |publisher=University of Nebraska Press |isbn=978-0-8032-9167-6 |page=77 |url=https://books.google.com/books?id=Kc4xAlunCSEC&pg=PA77 }}</ref>]] సుమేరు పురావస్తు పరిశోధనల్లో కనుగొన్నవాటిల్లో అన్నిటికంటే ముఖ్యమైనవి, శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉన్న మట్టి ఫలకాలు. ఇవి పెద్ద సంఖ్యలో దొరికాయి. సుమేరు సంస్కృతిలో వ్రాత అభివృద్ధి అవ్వడము అనేది చారిత్రకాంశాలను పొందుపరచడములోనే కాక, ఇతిహాస కవితలూ, కథలూ అలాగే ప్రార్థనలూ, చట్టాల వంటి వివిధ రకాల సాహిత్యాన్ని సృష్టించే క్రమములో మానవాళి చరిత్రలోనే గొప్ప మైలురాయిగా పరిగణించబడుతుంది. మొదట్లో బొమ్మలు, అనగా గూఢచిత్రాలు వాడినప్పటికీ, కొద్ది కాలములోనే శరాకార లిపీ, ఆ తదుపరి పదసంజ్ఞలూ (ఆలోచనలను వ్యక్తపరిచేందుకు గుర్తులు) వాడబడ్డాయి. తడి మట్టిపై త్రిభుజాకారపు రెల్లుతో వ్రాసేవారు. సుమేరు భాషలో కొన్ని వేల వ్రాతలు బయటపడ్డాయి. వ్యక్తిగత, వ్యాపార లేఖలు, రసీదులు, పద కోశాలూ, చట్టాలు, శ్లోకాలు, ప్రార్థనలు, కథలు, రోజువారీ లెక్కల వంటివి ఉన్నాయి. మట్టి పలకల గ్రంథాలయాలు కనుగొనబడ్డాయి. స్మారక శాసనాలూ, అలాగే విగ్రహాలు లేదా ఇటుకలు వంటి వివిధ వస్తువులపై వ్రాతలూ సర్వసాధారణము. శిక్షణలో భాగంగా లేఖకులు (వ్రాయసగాళ్ళు) ఒక్కొక గ్రంథాన్నీ అనేక సార్లు గ్రంథస్తము చేయడముతో, చాలా గ్రంథాలవి అనేక ప్రతులు మనకు దొరికాయి. సెమిట సమాజములో కూడా వాడుక భాష సెమిట భాష ఐనప్పటికీ చాలా కాలము పాటు మతసంబంధ అలాగే చట్టసంబంధ కార్యకలాపాలకు సుమేరు భాష వాడుకలో ఉంది. శరాకార లిపిలో వ్రాయబడ్డ వాటిల్లో ముఖ్యమైనది 'గిల్గమేష్' అనే ఒక సుదీర్ఘ కావ్యము. ఉరుక్ శిథిలాల్లో లభ్యమైన ఈ కావ్యము ప్రామాణిక శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉంది. ఇది రెండవ ఆదిమ వంశపు కాలంలో పాలించిన గిల్గమేష్ (అకేడు భాషలో) ("బిల్గమేష్ (సుమేరులో)") అనే రాజు గురించి చెబుతుంది. ఈ కథలో గిల్గమేషు, అతని సహచరుడు ఎన్కిడుల కాల్పనిక సాహసాలు ఉన్నాయి. అనేక మట్టి పలకలపై వ్రాయబడ్డ ఈ కథ మనకు తెలిసినంతలో చరిత్రలోనే మొట్టమొదటి సారి వ్రాయబడ్డ కాల్పనిక సాహిత్యముగా గుర్తింపు పొందింది. సుమేరు భాషకు దగ్గరగా ఉన్న భాష ఏదీ లేదు. కనుక ఇది ఏ భాషా కుటుంబానికీ చెందదు. ఇలాంటి భాషను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్‌గా పిలుస్తారు (ఒంటరి భాష అని అర్థము).అకేడు భాష మాత్రము ఆఫ్రోయాసియాటిక్ భాషా కుటుంబంలో సెమిటిక్ విభాగానికి చెందినది. సుమేరు భాష యొక్క భాషా కుటుంబాన్ని కనుక్కోవడానికి జరిగిన అనేక ప్రయత్నాలు ఫలించలేదు. సుమేరు భాషలో పదముకు ఉపసర్గలూ, ప్రత్యయాలు వంటివి చేరడము ద్వారా అర్థము మారుతుంది. ఇలాంటి భాషలను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో అగ్లుటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ అంటారు. అనేక శాస్త్రజ్ఞులు సుమేరు భౌగోళిక అంశాలూ, వివిధ కళలూ, వ్యవసాయ విధానాలూ పరిశీలించి ఒక తక్కువ (substratum) లేదా సమాన పలుకుబడి (adstratum) కలిగిన భాష యొక్క ప్రభావమీ సుమేరు భాషపై ఉందని ప్రతిపాదించారు. ఈ ఊహాజనిత భాషకి ప్రోటో-యుఫ్రేటీయ భాష లేదా ప్రోటో-టైగ్రీయ భాషగా పేరు పెట్టారు. ఐతే ఈ ప్రతిపాదనను వ్యతిరేకించే శాస్త్రవేత్తలు కూడా చాలా మంది ఉన్నారు. ప్రాచీన సుమేరు వ్రాతలు, వ్రాయసగాళ్ళు తాము విషయాన్ని గుర్తుపెట్టుకోవడానికి ఊతంగా కొన్ని ముఖ్య పదాలు మాత్రము వ్రాసిపెట్టుకున్న సంగ్రహ రూపాలు. వీటిని వ్రాసేది తమ వ్యక్తిగత వాడుకకే కనుక ఇవి వ్యాకరణ నియమాలననుసరించక, గజిబిజిగా ఉంటాయి. అందువలన ఈ ప్రాచీన వ్రాతలనర్థము చేసుకోవడము చాలా కష్టము<ref>{{Cite book|title=The Oxford Handbook of the History of Linguistics|last=Allan|first=Keith|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0191643439|location=Oxford|pages=56–57}}</ref> క్రీ.పూ. 3 వ–2 వ సహస్రాబ్ది సమయానికి క్రమంగా వాడుక భాషగా సుమేరు స్థానాన్ని అకేడు భాష ఆక్రమించుకుంది .<ref name="woods">Woods C. 2006 [http://oi.uchicago.edu/pdf/OIS2.pdf “Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian”]. In S.L. Sanders (ed) ''Margins of Writing, Origins of Culture'': 91–120 Chicago</ref> అయితే సా.శ.. 1 వ శతాబ్దం వరకు సుమేరు భాష బాబిలోనియా, అస్సీరియాలో పవిత్ర, గ్రాంథిక, శాస్త్రీయ భాషగా వాడబడింది.<ref>{{cite book|last=Campbell|first=Lyle|title=A glossary of historical linguistics|url=https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191|year=2007|publisher=Edinburgh University Press| isbn=978-0748623792|author2=Mauricio J. Mixco |page=[https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191/page/n202 196]}}</ref> <gallery widths="170px" heights="170px"> Cuneiform tablet- administrative account with entries concerning malt and barley groats MET DP293245.jpg|శరాకార లిపిలో యవ నాణేల లెక్కలు వ్రాసి ఉన్న లెక్కలఫలకము. క్రీ.పూ 3100–2900 నాటిది. న్యూయార్క్ ‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. Bill of sale Louvre AO3766.jpg|షురుప్పక్‌లో పొలాన్నీ, ఇంటినీ అమ్మకానికి పెడుతూ ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది Stele of Vultures detail 02.jpg|'సున్నపురాతిపై చెక్కబడ్డ రాబందుల శిలాఫలకం. సుమారు క్రీ.పూ 2450 లోనిది‌. దీన్ని 1881లో గిర్సూలో (ఇరాక్‌లోని ఆధునిక టెల్ టెలోహ్) జరిపిన తవ్వకాల్లో ఎడ్వర్డ్ డీ సార్ౙెక్ కనుగొన్నారు. లూవ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. </gallery> ===మతం === [[File:Ebih-Il Louvre AO17551 n01.jpg|upright=0.8|thumb|క్రీ.పూ 24వ శతాబ్ది నాటి ప్రార్థనలో ఉన్న సుమేరు పురుషుడి శిల్పం (ఆధునిక తూర్పు సిరియాలో దొరికింది)]] {{multiple image|perrow=2|total_width=400|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header =సుమేరు మతము | image1 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (adjusted for perspective).jpg | caption1 = ఉర్ గుడిలో ఆసీనుడైన దేవునికి అర్ఘ్యము సమర్పణను చూపిస్తున్న శిల్పము. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | image2 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (libation detail).jpg | caption2 = ఉర్‌లోని గుడిలో అర్ఘ్యమును సమర్పిస్తున్న నగ్న పూజారి. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | footer= }} సుమేరులు వారికి సంబంధించిన అన్ని విషయాలనూ దైవానికి ఆపాదించేవారు. మరణం, దైవాగ్రహము వంటి విషయాలలో తాము అశక్తులమని విశ్వసించేవారు.<ref name=Kramer1963/> సుమేరు మతవిశ్వాసాల ప్రకారము విశ్వసృష్టికి మూలమైన వృత్తాంతాలు రెండు. ఈ వృత్తాంతాలే వీరి మతానికి మూలస్తంభాలు. మొదటి వృత్తాంతము ప్రకారము సృష్టి అనేది కొన్ని పవిత్రమైన వివాహాలు ఫలితంగా ఉద్భవించింది. ఈ వివాహాల ఫలితంగా వ్యతిరేక శక్తులకు ప్రతీకలైన స్త్రీ, పురుష దైవిక అంశల సంగమము జరిగింది. ఈ సంగమమే సృష్టికి మూలము. ఈ పవిత్ర వివాహ నమ్మకము యొక్క ప్రభావము మెసొపొటేమియలో తర్వాతి నాగరికతల్లోని మత విశ్వాసాలపై ఉంది. అకేడు మతములో సృష్టి వృత్తాంతాన్ని ఎనుమ ఎలిష్‌గా వ్యవహరిస్తారు. దీని ప్రకారము మంచినీటి దేవుడూ, పురషాంశ ఐన అబ్ౙు, ఉప్పునీటి దైవమూ, స్త్రీ అంశ ఐన తియామత్‌ల కలయిక సృష్టికి మూలము. ఈ కలయికతో జనియించిన వారు లాహ్మ్, లహ్మూలు. వీరిని బురదమయమైన వారు/మట్టితో నిండినవారిగా పిలుస్తారు. ఈ పేర్లను ఎరీడులో ఎంకి దేవాలయమైన ఈ-అబ్ౙులోని ద్వారపాలకులకు బిరుదులుగా ఇచ్చేవారు. యుఫ్రటీసు సముద్రములో కలిసే చోట, నదిలో కొట్టుకొచ్చిన మట్టితో చిన్న, చిన్న దీవులు ఏర్పడతాయి. ఈ ప్రక్రియను తలపించేలా రెండో పవిత్ర వివాహ జరిగింది. ఈ వివాహ ప్రతిఫలాలే అన్షార్ (ఆకాశపు ఇరుసు), కిషార్‌లు (భూమి యొక్క ఇరుసు). వీరిద్దరి పసంతానమే అను (ఆకాశము), కీ (భూమి)లు. మరో ముఖ్యమైన పవిత్ర వివాహము పర్వతాలకు దేవి ఐన నిన్హుర్సాగ్‌కు, మంచినీటికి అధిపతీ, ఎరీడు నగర దైవమైన ఎంకికీ మధ్య జరిగింది. వీరి కలయిక భూమికి పచ్చదనాన్నీ, పచ్చిక బయళ్ళనూ ప్రసాదించింది. సుమేరు సంస్కృతి ఏర్పడ్డ తొలి దశలో దక్షిణాన ఉన్న ఎరీడు ముఖ్య ఆధ్యాత్మిక కేంద్రంగా ఉండేది. ఐతే చరిత్ర వ్రాయబడడము మొదలైన తొలినాళ్ళలోనే మధ్య భాగములోని నిప్పూరు నగరము ఎరీడు స్థానాన్ని ఆక్రమించుకుంది. తర్వాత సుమేరు నాగరికత ఉన్నంత కాలమూ, ఈ నగరము తన స్థానాన్ని నిలుపుకుంది. ఇక్కడి పూజారులకు ఇతర నగర-రాజ్యాలమీద రాజకీయ అజమాయిషీ ఉండేది. ====దేవుళ్ళు ==== [[File:Ea (Babilonian) - EnKi (Sumerian).jpg|thumb|upright=1.3|క్రీ.పూ 2300 ప్రాంతం నాటి అకేడు ముద్ర. ఇందులో మనం వారి దేవుళ్ళైన ఇనానా, ఉటు, ఎంకీ, ఇసిముద్‌లను చూడవచ్చు.]] సుమేరులు దేవుళ్ళు అనేకులనీ (బహుదేవతావాదము), మానవ రూపాలు కలవారనీ విశ్వసించారు. ప్రతీ నగర రాజ్యానికీ ప్రత్యేకముగా నగర దేవతలూ, వారికి అంకితమైన నగర రాజులూ, మతాధికారులూ ఉండేవారు. ఐతే ఆయా నగర దేవతల ఆరాధన, ఆ నగరానికే పరిమతమవ్వాలని లేదు. ఒకే దైవము వివిధ నగరాల్లో పూజలందుకునేవారు. మతవిశ్వాసాలను గ్రంథస్తము చేసిన మొట్టమొదటి సమాజాల్లో సుమేరులు కూడా ఒకరు. కనుక వీరి విశ్వాసాలు మెసొపొటేమియాలోని తదుపరి నాగరికతల మతం, నమ్మకాలూ, జ్యోతిషశాస్త్రాలను ప్రభావితము చేసాయి. సుమేరులు ఆరాధించే దేవుళ్ళు: * వీరు స్వర్గాధిపతిని 'ఆన్‌'గా పిలుస్తారు. ఆకాశాన్ని కూడా సుమేరు భాషలో ఆన్ అనే అంటారు. ఆన్ దేవేరి 'కీ' (భూమికి ప్రతీక) * దక్షిణాన ఉన్న ఎరిదులోని ఆలయంలో ఉండే ఎంకి. సంక్షేమానికీ, జ్ఞానానికి దైవంగా, భూగర్భ జలాలకు అధిపతిగా, వ్యాధుల నుండి స్వస్థత చేకూర్చే శక్తి కలవాడిగా ఆరాధించబడ్డాడు. మానవాళికి మిత్రుడైన అతడు, మనుష్యులకు కళలు, శాస్త్రాలూ, నాగరిక బుద్ధులూ ప్రసాదించాడు. మొట్టమొదటి చట్టస్మృతి కూడా ఇతని సృష్టిగా భావించబడింది. * ఎన్లిల్ తుఫాను, వాయువూ, వర్షాలకు దేవుడు.<ref name=ColemanDavidson2015>{{citation|last1=Coleman|first1=J.A.|last2=Davidson|first2=George|title=The Dictionary of Mythology: An A–Z of Themes, Legends, and Heroes|date=2015|publisher=Arcturus Publishing Limited|location=London, England|isbn=978-1784044787}}</ref> నిప్పూరు నగర దేవుడైన ఆయన సుమేరుల ప్రధానదైవంగా ఆరాధించబడ్డాడు.<ref name=ColemanDavidson2015 />{{rp|108}}<ref>{{citation|first=Samuel Noah|last=Kramer|title=The Sumerian Deluge Myth: Reviewed and Revised|journal=Anatolian Studies|volume=33|date=1983|pages= 115–121|jstor=3642699|doi=10.2307/3642699}}</ref>{{rp|115–121}} ఆయన దేవేరి నిన్లిల్. ఈమె దక్షిణపవనాలకు దేవత.<ref>{{citation|last1=Black|first1=Jeremy A.|last2=Cunningham|first2=Graham|last3=Robson|first3=Eleanor|title=The Literature of Ancient Sumer|url=https://books.google.com/books?id=a1W2mTtGVV4C&pg=PA106|date=2006|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0199296330}}</ref>{{rp|106}} * ఇనాన ప్రేమకు, శృంగారానికి, యుద్ధానికి దేవత.;<ref name=WolksteinKramer1983/>{{page needed|date=July 2017}}<ref name="Black">Black, Jeremy; Green, Anthony (1992), ''[[iarchive:gods-demons-and-symbols-of-ancient-mesopotamia-an-illustrated-dictionary 202012|Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary]]'', University of Texas Press, {{ISBN|0-292-70794-0}}</ref>{{rp|109}}శుక్ర గ్రహానికి ఈమె దేవ రూపము. ఉరుక్ నగర మందిరములో ఆన్‌తో పాటు ఈమె కూడా పూజలందుకునేది. తమకు దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకున్న రాజులు, ఇనానా, డుముౙిడ్‌ల వివాహ ఘట్టాన్ని, తాము పూజారిణులను వివాహమాడడము ద్వారా ప్రదర్శించి ఉండవచ్చు.<ref name=Black/> * సూర్య భగవానుడు ఐన ఉతు. ఇతడు దక్షిణాన లార్సా, ఉత్తరాన సిప్పర్లలో నగరదేవునిగా కొలవబడేవాడు. * ఉర్ నగరదేవుడూ, చంద్రభగవానుడూ ఐన సిన్ [[File:Genealogy of Sumero-Akkadian Gods.jpg|thumb|upright=2.05|left|సుమేరులూ, తొలినాటి అకేడ్ల దేవగణము]] వీరంతా ప్రధాన దేవుళ్ళు. ఆపైన వందల కొద్దీ చిన్న, చిన్న దేవతలు ఉన్నారు. సుమేరు దేవతలు వివిధ నగరాలతో అనుసంధానించబడి ఉంటారు. ఈ నగరాల రాజకీయ ప్రాముఖ్యతతో పాటే మతపరంగా వారి ప్రాముఖ్యతా మారుతుండేది. దేవుళ్ళు వారికి సేవ చేయించుకొనుటకై బంకమట్టితో మనుష్యులను సృష్టించారు అని సుమేరుల విశ్వాసము. దేవాలయాలు నీటిపారుదల వ్యవసాయానికి అవసరమైన శ్రమదాన కార్యక్రమాలు నిర్వహించేవి. పౌరులందరూ ఆలయానికి కొంత శ్రమదానం చేయడము తప్పనిసరి. ఐతే వెండి చెల్లించడం ద్వారా వారు ఈ బాధ్యత నుండి విముక్తులవ్వవచ్చు. ====విశ్వము ==== విశ్వము ఒక పెద్ద గుమ్మటంతో కప్పబడ్డ సమాంతర బింబమని సుమేరులు నమ్మేవారు. మరణము తరువాత మనిషి శోకతప్తమైన అధోలోకములోకి కుప్పకూలి, అక్కడ అనంతకాలాల పాటు గిడిమ్ అనే ఒక అధమ ప్రేతము వలె పడి ఉండవలెనని నమ్మేవారు.<ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy |authorlink1=Jeremy Black (assyriologist) |last2=Green | first2=Anthony |title= Gods, Demons, and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary |date=1992 |publisher=University of Texas Press |isbn=978-0292707948}}</ref> విశ్వం వీరిచే నాలుగు భాగాలుగా విభజించబడింది: * ఉత్తరాన కొండప్రాంతంలో నివసిస్తున్న సుబర్తులు. వీరిపై బానిసలు, కలప, ఇతర ముడి పదార్థాల కొరకు అడపాదడపా దాడులు చేసేవారు. * పశ్చిమాన గుడార వాసులైన మార్టులు. వీరు పురాతన సెమిట భాష మాట్లాడే ఆదిమానవులు. వీరు మేకలూ, గొర్రెలను కాచుకుంటూ బ్రతికే ఒక సంచార జాతి. * దక్షిణాన డిల్మున్ అనే వాణిజ్య రాజ్యము. ఇది మరణించిన వారి భూమిగా, సృష్టి జరుగు ప్రదేశముగా చెప్పబడింది.<ref name="Carl Phillips 2013">Geoffrey Bibby and Carl Phillips, ''Looking for Dilmun'' (London: Stacey International, 1996; reprinted London: Knopf, 2013). {{ISBN|978-0-905743-90-5}}</ref> * తూర్పున ఈలములు. ప్రత్యర్థులైన వీరితో సుమేరులకు తరచూ యుద్ధాలు జరిగేవి. వారికి తెలిసిన ప్రపంచపు సరిహద్దులు: ఎగువ సముద్రం (మధ్యధరా సముద్రతీరం), దిగువ సముద్రం (పెర్షియన్ గల్ఫ్), మెలుహ్హా (బహుశా సింధూ లోయ), రాగి నిక్షేపాలకు ప్రసిద్ధి చెందిన మగన్ (ఒమన్). ====ఆలయాలు ==== ప్రతి ౙీగ్గురాట్టుకూ (సుమేరుల దేవాలయాలు) ఒక ప్రత్యేకమైన పేరు ఉండేది. ౙిగ్గురాట్టుకు ఒక ముంగిలి ఉంటుంది. ముంగిలికి మధ్య భాగాన పరిశుద్ధులయ్యేందుకు ఒక కొలను ఉంటుంది.<ref>Leick, Gwendolyn (2003), Mesopotamia: The Invention of the City' (Penguin)</ref> దేవాలయానికి ఒక నడిమిసాల్పూ, దానికి ఇరువైపులా పక్కసాల్పులూ ఉంటాయి. పక్కసాల్పులకు చివరన పూజారులకు గదులుంటాయి. ఒక మూలన జంతుబలికి బలిపీఠం, శాకాహార సమర్పణ కొరకు ఒక బల్లా ఉంటాయి. ధాన్యాగారాలూ, గోదాములూ సాధారణంగా ఆలయాల సమీపంలో ఉండేవి. కొంతకాలం తర్వాత సుమేరులు అనేక పెద్ద పేద్ద దిమ్మలను ఒకదానిపైనొకటి కట్టి వాటిపైన గర్భగుడిని ఉంచసాగారు. ఇది నిర్మాణ విధానాల్లో ౙిగ్గురత్తు శైలిగా చెప్పబడుతుంది.<ref>Mark M. Jarzombek and Vikramaditya Prakash, ''A Global History of Architecture'' (London: Wiley, 2011), 33–39. {{ISBN|978-0-470-90248-6}}</ref><ref>Crawford, Harriet (1993), "Sumer and the Sumerians" (Cambridge University Press, (New York 1993)), {{ISBN|0521388503}}.</ref> ====అంత్యక్రియలు==== మరణము తరువాత మనుషులు శోకతప్తమైన అధోలోకములో మగ్గుతారని వీరి నమ్మకము. ఈ లోకము ఎరిష్కిగాల్ అనే దేవత పాలనలో ఉంటుంది. రాకపోకలను నిరోధించడానికి, వివిధ భూతాలు ఆరాజ్య ముఖద్వారంలో ఉండి కాపలా కాస్తుంటాయని విశ్వసించేవారు. మృతదేహాలను నగరం వెలుపల ఖననం చేసేవారు. అక్కడ మృతదేహాలను ఒక చిన్న మట్టిదిబ్బతో కింద పూడ్చి, భూతాలకి కొంత ఆహారమూ, ఇతర సమర్పణలను ప్రదానము చేసేవారు. సంపన్నులు డిల్మున్‌లో ఖననం చేసేవారు.<ref>Bibby Geoffrey and Carl Phillips (2013), "Looking for Dilmun" (Alfred A. Knopf)</ref> ఉర్ రాజశ్మశానములో ప్వాబి రాణిని పూడ్చినప్పుడు, ఆమె పరివారాన్ని కూడా నరబలిగా సమర్పించారని మనకు తెలుస్తోంది. ===వ్యవసాయం, వేట === సుమేరలు సుమారుగా క్రీ.పూ. 5000–4500 కాలములో వ్యవసాయ జీవనాన్ని అలవర్చుకున్నారు. అభివృద్ధి చెందిన నీటిపారుదల వ్యవస్థా, పెద్ద మొత్తములో సాగు, నాగలి వాడకము, సంవత్సరము పొడుగూతా ఒకే పంటను వెయ్యడమూ, నగరపాలక వ్యవస్థ నేతృత్వములో ప్రత్యేక వ్యవసాయ కార్మిక శక్తి నిర్వహణా వంటి అనేక ప్రధాన వ్యవసాయ విధానాలు ఈ ప్రాంతంలో వాడుకలో ఉండేవి. ఈ వ్యవస్థ కారణంగా దేవాలయ ఖాతాలను నిర్వహించాల్సి రావడమే వ్రాత అభివృద్ధికి దారితీసింది (సుమారుగా క్రీ.పూ.3500లో). [[File:Ur mosaic.jpg|thumb|upright=1.35|ఉర్ రాజ సమాధులలో దొరికిన కళాకృతి. లాపిస్ లజూలీ, నత్త గుల్లలతో తయారు చేయబడిన దీనిలో సుమేరు సమాజపు దైనందిన వ్యవహారాన్ని చూడవచ్చు.]] ఉరుక్ కాలంలోని చిత్రాల ఆధారంగా గొర్రెలు, మేకలు, పశువులు, పందుల వంటి పెంపుడు జంతువులను పెంచేవారని తెలుస్తోంది. వారు వారి ప్రాథమిక వాహనముగా గాడిదనూ ఇతర ఈక్విడ్‌లనూ, బరువులు లాగడానికి ఎద్దులనూ ఉపయోగించారు. "జంతువుల ఉన్ని (వెంట్రుకలతో)తో ఉన్ని దుస్తులు, తివాచీలూ తయారు చేయబడ్డాయి. ఇంటి చుట్టూ పరివేష్టిత తోటలలో చెట్లు, ఇతర మొక్కలు పెంచుకునేవారు. పొలాల్లో గోధుమలూ, బహుశా ఇతర ధాన్యాలు కూడా, సాగుచేయబడ్డాయి. నీరు పెట్టేందుకు [[ఏతాము]] ఉపయోగించబడింది. కుండీలూ, జాడీలలో కూడా మొక్కలను పెంచుకునేవారు "<ref name="Sayce"/> [[File:Issue of barley rations.JPG|thumb|ఉరుకాగినా రాజా ఏలుబడిలోని నాలుగో ఏటన (అనగా సుమారు క్రీ.పూ 2350) వ్రాయబడ్డ మట్టి ఫలకము. ఇందులో పిల్లలకూ, పెద్దలకూ మంజూరవుతున్న నెలవారీ యవ కేటాయింపుల వివరాలను శరాకార లిపిలో పొందుపరిచారు‌‌.]] బీరు త్రాగడము మొదలుపెటిన మొట్టమొదటి వారిలో సుమేరులొకరు. వీరు మద్యాన్ని తమ ముఖ్య పంట ఐన ధాన్యపు గింజలతో చేసేవారు. వారు గోధుమ, యవలూ, అలాగే మిశ్రమ ధాన్యాలతో కూడా బీర్లను తయారుచేశావారు. బీర్ల తయారీ వారి సంస్కృతిలో ముఖ్య భాగము. గిల్గమేష్ కావ్యములో ఎంకిడుకీ గిల్గమేష్ రాజ్యపు ఆహారాన్నీ, బీరునీ పరిచయము చేసే ఘట్టము ఇలా వర్ణించబడింది: "ఈ నేల ఆచారాన్ని అనుసరించి బీరును పుచ్చుకో ... అతను ఏడు చెంబుల బీరు త్రాగి బెరుకును వదిలి, ఆనందంతో పాడ సాగాడు "<ref>{{cite book|last1=Gately|first1=Iain|title=Drink: A Cultural History of Alcohol|url=https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0|publisher=Gotham Books|isbn=978-1592403035|page=[https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0/page/5 5]|year=2008}}</ref> సుమేరుల నీటిపారుదల పద్ధతులు ఈజిప్టులో వాడబడ్డ పద్ధతుల లాంటివే.<ref>{{cite book| last = Mackenzie| first = Donald Alexander| year = 1927 | title = Footprints of Early Man| url = https://archive.org/details/b2982767x| publisher = Blackie & Son Limited}}</ref> పట్టణీకరణకూ, నీటిపారుదల పద్ధతుల అభివృద్ధికీ అనుబంధం ఉందనీ, 89% జనాభా నగరాల్లోనే నివసించారనీ అమెరికా ఆంత్రొపాలజిస్టు రాబర్ట్ మెక్కార్మిక్ ఆడమ్స్ పేర్కొన్నాడు.<ref>{{cite book| last = Adams| first = R. McC.| year = 1981 | title = Heartland of Cities| publisher = University of Chicago Press}}</ref> వారు యవలూ, శనగలూ, కాయధాన్యాలూ, గోధుమలూ, ఖర్జూరాలూ, ఉల్లిపాయలూ, వెల్లుల్లీ, ఆకుకోసులూ, లీకులూ (ఉల్లిపాయ లాంటి ఒక రకమైన కూరగాయ), ఆవాలూ పండించేవారు. సుమేరులు విరివిరిగా చేపలను పట్టడమే కాక, రకరకాల కోళ్ళనూ, జింకలనూ వేటాడేవారు.<ref>{{cite book|title=The fine art of food | first=Reay |last=Tannahill | publisher=Folio Society| year=1968}}{{Page needed|date=March 2012}}</ref> సుమేరులు వారి వ్యవసాయానికి నీటిపారుదల పద్ధతులపై ఎక్కువగా ఆధారపడేవారు. ఏతాలు వాడీ, కాలువలూ, కరకట్టలూ, వలకట్టులూ, జలాశయాలూ కట్టి తగినంత నీటి సరఫరా ఉండేలా చూసుకునే వారు. యుఫ్రేటీసు కొంచెము తక్కువే ఐనప్పటికీ, టైగ్రీసు తరుచూ భారీ వరదలతో సుమేరును ముంచెత్తేది. కనుక కాలువలకు తరుచుగా మరమ్మత్తులు చేసి, వండలిని తీసి, భూమికొలత గుర్తులనూ, సరిహద్దు రాళ్ళనూ మాటిమాటికీ పాతవలసి వచ్చేది. అందుచేత పౌరులందరూ వంతుల వారీగా కాలువల నిర్వహణ పనులు చేయాలని ప్రభుత్వ నియమము ఉండేది. ఐతే డబ్బు చెల్లించి ఈ నియమము నుండి మినహాయింపు పొందవచ్చు. "సుమేరు రైతు పంచాంగము" మనకి వీరి వ్యవసాయ పద్ధతులపై కొంత అవగాహన ఇస్తుంది. వీరు మొత్తము మూడు సార్లు కాలువల నుండి పొలాలకు నీళ్ళు వదిలేవారు. ఒకటి వరదల కాలం తరువాత, రెండు వసంత విషువత్తు తరువాత, మూడు వీరి సంవత్సరాది ఐన అకిటు నాట. ఇలా కాలువలలోని నీళ్ళను పొలాల్లో నింపి, మళ్ళీ నీళ్ళను బయటికి వదిలేసేవారు. తరువాత ఎద్దులను నేలలో నడిపించి కలుపు మొక్కలను నాశనం చేసేవారు. తదుపరీ, గుద్దళ్ళతో చదును చేసేవారు. నేల బాగా ఎండాక వరుసగా మూడు సార్లు దున్ని, పులక చేసి, కెల్లగించేవారు. ఆ పిమ్మట తొలికలతో మట్టిగడ్డలూ, రాళ్ళూ పగలగొట్టి తదుపరి విత్తనాలు నాటేవారు. వీరికి కాలువల్లో నుండి పొలాల్లోకి వదిలిన నీటిని మరల బయటికి పంపేందుకు సరైన వ్యవస్థ లేదు. కనుక నీరు వదిలాక అది ఆవిరయ్యేవరకు, నీళ్ళలాగే నిలిచి ఉండేవీ. నీరు ఆవిరవగా వాటిలోని ఉప్పులు మట్టిలో కలిసిపోయేవి. దురదృష్టవశాత్తు దీని వల్ల వారి పొలాల్లో మట్టి లవణీయత క్రమంగా పెరిగింది. మూడవ ఉర్ కాలానికి, గోధుమ బదులు లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలు వారి ప్రధాన పంటగా ఉండేవి. వీరు వసంతంలో కోతలు కోసేవారు. ఇందుకు గానూ ముగ్గురు కలసి ఒకటిగా జట్టు కట్టేవారు. వీరిలో కోతలు కోయువారొకరూ, పనలను కట్టలుగా కట్టువారొకరూ, కట్టలను చూసుకొను వారొకరూనూ.<ref>By the sweat of thy brow: Work in the Western world, Melvin Kranzberg, Joseph Gies, Putnam, 1975</ref> ఈ కుప్పలను మొదట ఎద్దులతో నులియజేసి కంకులను వేరుచేసేవారు‌. ఆ పిమ్మట బల్లపై నూర్చి గింజలను వేరుచేసేవారు. ఆ పొట్టుతో పాటున్న గింజల్ని చెరిగి, పొట్టును వదిలించే వారు. ===కళాఖండాలు=== [[File:Royal Tombs of Ur Objects from tomb PG 580.jpg|thumb|upright=1.2|ఉర్ రాచశ్మశానములో (వ్యక్తిగత సమాధి 580) దొరికిన బంగారు బాకు.]] సుమేరులో రాతికి కొరత ఉండేది కనుక, దాన్ని కేవలం శిల్పాలకే వాడేవారు. ఇతర కళాకృతులన్నిటికీ మట్టిని వాడేవారు. వీరు కళాఖండాలను ఇతర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్న లాపిస్ లౙూలీ, పాలరాయి, డయొరైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు బంగారం వంటి విలువైన లోహాలతో కూడా అలంకరించేవారు. బంగారం, రాగీ, కంచూ వంటి లోహాలతో పాటు ఆల్చిప్పలూ, రత్నాలను కొన్ని ప్రత్యేకమైన శిల్పాలకూ అలాగే ఇతర కళాకృతులలో తాపేందుకూ వాడేవారు. లాపిస్, అలబాస్టర్, సర్పెంటినైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు రకరకాల చిన్న చిన్న రాళ్ళను ముద్రలు తయారుచేసేందుకు వాడారు. వీరి కళాకృతుల్లో అత్యంత ప్రసిద్ధమైనవి ఉర్ లైరులు. ఇవి మనకు తెలిసినంతలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత పురాతన తంత్రీ వాయిద్యాలు. 1922–24 వరకు జరిగిన ఉర్ రాచ శ్మశానము యొక్క తవ్వకాల్లో, వీటిని లెనర్డ్ వులీ కనుగొన్నారు. <gallery widths="170px" heights="170px"> Cylinder seal and modern impression- ritual scene before a temple facade MET DP270679.jpg|గుడి ముంగిట జరుగుతున్న ఉత్సవాన్ని తలపిస్తున్న మట్టితైలపు సున్నపురాతి ముద్రా, దాని అచ్చూ. క్రీ.పూ 3500–3100 నాటిది. న్యుయార్క్‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూౙియం ఆఫ్ ఆర్ట్‌లోనిది. Raminathicket2.jpg|''పొదల్లో పొట్టేలు. క్రీ.పూ 2600–2400 నాటిది; బంగారమూ, రాగీ, నత్తగుల్లలూ, లాపిస్, సున్నపురాతిలతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచ శ్మశానములోనిది (దీ ఖార్ గవర్నరేట్; ఇరాక్‌లో). ప్రస్తుతము లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Denis Bourez - British Museum, London (8747049029) (2).jpg|'క్రీ.పూ 2600–2400 నాటి ఉర్ కేతనము. చెక్కపై నత్తగుల్లలూ, ఎర్రటి సున్నపురాయీ, లాపిస్‌లతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచశ్మశానములో దొరికిన ఈ కళాకృతీ పరస్తుతము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Bull's head ornament for a lyre MET DP260070.jpg|లైరుకు అలంకరణగా ఉన్న ఎద్దు తల. కంచులో నత్తగుల్లలనూ, లాపిస్‌నూ పొదిగి తయారు చేయబడ్డది. క్రీ.పూ 2600–2350 నాటిది. మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. </gallery> ===నిర్మాణశైలి === [[File:Ancient ziggurat at Ali Air Base Iraq 2005.jpg|300px|thumb|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తుగా పిలవబడే ఈ కట్టడాన్ని ఉర్ మూడవ రాజవంశపు కాలములో (సుమారు క్రీ.పూ 2100) కట్టారు. ఇందులో ప్రధాన దైవం చంద్దదేవుడు నాన్నా. ఇది ఆధునిక ఇరాక్‌లోని దీ ఖార్ గవర్నరేట్ ‌లో ఉంది.]] టైగ్రిస్-యుఫ్రేటీసు మైదానములో ఖనిజాలు కానీ, చెట్లు కానీ లేవు. సుమేరుల నిర్మాణాలు అర్ధగోళాకారపు మట్టి ఇటుకలతో నిర్మించబడ్డాయి. వీటిని మాలుతో కానీ సిమెంటుతో కానీ స్థిరపరచే పద్ధతి లేదు. మట్టి ఇటుకలతో కట్టిన కట్టడాలు కొంచెము కొంచెముగా కూలిపోవాల్సిందే. కనుక వాటిని అప్పుడప్పుడూ కూల్చేసి, మళ్ళీ అదే చోటులో కట్టేవారు. ఈ నిరంతర పునర్నిర్మాణంతో క్రమంగా నగరాలు నేల కంటే కొంత ఎత్తులోకి వచ్చి, ప్రతీ నగరము ఒక కొండ లాగా తయారయ్యింది. ఈ కొండలను టెల్‌లు (tells) అంటారు. ఇవి మధ్యప్రాచ్యమంతా మనకి కనిపిస్తూ ఉంటాయి. ఆర్చిబాల్డ్ సేస్ ప్రకారము ఉరుక్ కాలం నాటి చిత్రగుర్తులను బట్టి చూస్తే "రాతికి కొరత ఉండేది. ఉన్న కాస్తను మాత్రము దిమ్మలుగా కోయడమో, ముద్రలుగా మార్చడమో చేసేవారు. నిర్మాణమంతా ఇటుకలతో జరిగేది. నగరాలు, కోటలు, గుళ్ళూ, ఇళ్ళూ అన్నీ ఇటుకలతోటే కట్టేవారు. నగరానికి స్థూపాలుండేవి. నగరాన్ని ఒక మానవ నిర్మితమైన మెరకపై కట్టేవారు. నివాస గృహాలు కూడా స్థూపము వంటి ఆకృతిని కలిగి ఉండేవి. ఇంటి తలుపులు కీలు ఆధారంగా తిరుగుతుండేవి. ఒక విధమైన తాళంచెవితో ఇవి తెరవబడి ఉండవచ్చు అని భావిస్తున్నారు. పురద్వారము పెద్ద ఎత్తున నిర్మితమై ఉండేది. బహుశ రెండు రెండు ద్వారాలు ఉండి ఉండవచ్చు. పునాది రాళ్ళ (ఇటుకల) కింద కొన్ని వస్తువులను ఉంచి, పునాదులను వాటిపై ప్రతిష్ఠించేవారు ".<ref name="Sayce">{{cite book| authorlink=Archibald Sayce| last=Sayce | first=Rev. A. H.| url=https://archive.org/stream/archaeologyofcun00sayc/archaeologyofcun00sayc_djvu.txt |title= The Archaeology of the Cuneiform Inscriptions|edition=2nd revised | year=1908 | publisher=Society for Promoting Christian Knowledge | location=London, Brighton, New York |pages=98–100}}</ref> సుమేరుల కట్టడాల్లోకెల్లా అత్యంత ఆకర్షణీయమైన, ప్రసిద్ధమైన భవనాలు ౙిగ్గురత్తులు. కొన్ని అంతస్తుల వరకు కట్టిన పెద్ద పెద్ద దిమ్మలపై ఒక గుడి ఉంచితే అది ౙిగ్గురత్తు. సుమేరు లోహపు అచ్చులలో రెళ్ళతో కట్టిన ఇళ్ళను చూడవచ్చు. ఇవి దాదాపు సా.శ 400 వరకు కూడా దక్షిణ ఇరాక్‌లో మార్ష్ అరబ్బుల ఇళ్ళకి దగ్గరగానే ఉన్నాయి. సుమేరులకు కమాను నిర్మాణము గురించి తెలుసు. కనుక వారు బలమైన గుమ్మటాల్ని కట్టగలిగారు. అనేక కమానులు కట్టి, వాటిని ఒకటిగా కలిపి, వాటి సహాయముతో గుమ్మటాలు కట్టేవారు. సుమేరు దేవాలయాలు, రాజభవనాలు నిర్మించడానికి సంక్లిష్ట పదార్థాలు, పద్ధతులు ఉపయోగించబడ్డాయి. వాటిలో ముఖ్యమైనవి అండగోడ, గర్భాగారము, పోటు కంబమూ. వీటితో పాటు వీరు దేవాలయాలు లాంటి ముఖ్య కట్టడాల్లోకి మట్టితో చేసిన మేకులు దిగ్గొట్టేవారు. ఈ మేకులపై రాజునో, దేవుణ్ణో కీర్తిస్తూ శాసనాలుండేవి. [[File:Sumerian - Dedication Nail - Walters 481457 - View A.jpg|thumb|అంకితమివ్వబడ్డ మేకు. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది.]] ===గణితం === సుమారు క్రీ.పూ 4000కు సుమేరులు ఒక సంక్లిష్ట కొలతల వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేసారు. దీని ఆసరాతో అంకగణితం, రేఖాగణితము, బీజగణితములను సూత్రీకరించారు. క్రీ.పూ. 2600 తరువాత నుండి సుమేరులు మట్టి పలకలపై గుణకార పట్టికలు (ఎక్కాలు) రచించటమూ, రేఖాగణిత అభ్యాసాలూ, సమస్యలను పరిష్కరించడము మొదలుపెట్టారు. బాబిలోనియా అంకెల తొలి జాడలు కూడా ఈ కాలములో చూడవచ్చు.<ref>Duncan J. Melville (2003). [http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html Third Millennium Chronology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180707213616/http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html |date=2018-07-07 }}, ''Third Millennium Mathematics''. [[St. Lawrence University]].</ref> సుమారు క్రీ.పూ. 2700–2300 సమయానికి వీరు పూసలపాటీని కనుగొన్నారు. అలాగే మొట్టమొదటి వరుస స్తంభాల పట్టిక తయారైంది. ఇది వారి సెగెజెస్మేల్ నంబర్ సిస్టం పరిమాణం వరుస ఆదేశాలు వేరు చేసింది.<ref>Ifrah, Georges (2001), The Universal History of Computing: From the Abacus to the Quantum Computer, New York: John Wiley & Sons, ISBN 0-471-39671-0</ref>{{rp|11}} సుమేరులు మొట్టమొదటిగా స్థలం విలువను లెక్కించడానికి సంఖ్యా వ్యవస్థను ఉపయోగించారు. ఖగోళ గణితములో వీరు స్లైడ్ రూల్ లాంటి ఒక గణన యంత్రాన్ని ఉపయోగించినట్లు ఆధారాలున్నాయి. త్రిభుజము యొక్క వైశాల్యాన్నీ, ఘనము యొక్క ఘనపరిమాణాన్నీ లెక్కగట్టిన మొదటి సంస్కృతి వీరిదే.<ref>{{cite book| url= https://books.google.com/?id=BKRE5AjRM3AC&printsec=frontcover&dq=sherlock+holmes+in+babylon#PPA7,M1 |title=Sherlock Holmes in Babylon: and other tales of mathematical history | first1=Marlow |last1=Anderson | first2=Robin J. |last2=Wilson |year= 2004 |accessdate=2012-03-29| isbn= 978-0883855461}}</ref> ===ఆర్థిక స్థితీ, వాణిజ్యమూ === [[File:Bill of sale Louvre AO3765.jpg|thumb|షురుప్పక్‌లో ఒక మగ బానిసనూ, కట్టడాన్నీ అమ్మకానికి పెడుతూ ఇచ్చిన ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది.]] అనటోలియాలోని (ఆధునిక టర్కీ) సుదూర ప్రాంతాల నుండి వచ్చిన అబ్సిడియన్ (శిలాద్రవము చల్లబడగా తయారయ్యే స్ఫటికము), ఈశాన్య ఆఫ్ఘనిస్థాన్‌లోని బదక్షన్‌కు చెందిన లాపిస్ లౙూలీ (రాజావర్తము వంటి రాయి), డిల్మున్ (ఆధునిక బహ్రైన్)కు చెందిన పూసలూ, సింధూ లిపి చెక్కబడి ఉన్న అనేక ముద్రలూ సుమేరులో లభించాయి. వీటిని బట్టి పర్షియన్ గల్ఫ్ కేంద్రంగా జరిగిన నాటి సుమేరు వాణిజ్య కార్యకలాపాల విస్తృతిని మనము అర్థము చేసుకోవచ్చు. ఉదాహరణకు ప్రపంచంలోని అనేక ప్రాంతాల నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగేవీ. ముఖ్యంగా అన్ని రకాల లోహాలను అక్కడి వారు దిగుమతి చేసుకున్నారు. మెసొపొటేమియాలో అరుదుగా లభించే చెక్క వంటి సరుకులను సుదూరప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గిల్గమేషు కావ్యంలో ఉంది. లెబనన్ సీడరుకు (భారతీయ సీడరుకు తెలుగులో సమానార్థకము దేవదారు. కనుక లెబనన్ సీడరును తెలుగులో లెబనన్ దేవదారు అనుకోవచ్చు. ఇవన్నీ ఒకే కుటుంబానికి చెందిన వేర్వేరు చెట్లు. అన్నీ కూడా చెక్కకు ప్రసిద్ధములే) సుమేరులో చాలా విలువ ఉండేది. ఉర్‌లోని ప్వాబీ రాణి సమాధిలో చెట్టు బంక (వేష్టము) కనుగొనబడింది. సుమేరులు వేష్టమును ముౙాంబీకు వంటి సుదూర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకునేవారు. సుమేరులో బానిసలు ఉన్నప్పటికీ ఆర్థిక వ్యవస్థకు వారి సేవలు పెద్ద ఎక్కువేమీ కాదు. బానిస స్త్రీలు నేతగత్తెలూ, గానుగల్లోనూ, మరల్లోనూ కార్మికులుగా, బరువులు మోసే కూలీలుగా పనిచేసేవారు. సుమేరు కుమ్మరులు వారి కుండలను దేవదారు నూనెతో గీసిన బొమ్మలతో అలంకరించేవారు. కుమ్మరిపనికి అవసరమైన అగ్నిని ఉత్పత్తి చేయడానికి వీరు బౌ డ్రిల్ అనే యంత్రము వాడేవారు. సుమేరు తాపీవారూ, మణికారులూ తమ పనుల్లో అలబాస్టర్ (ఒక రకమైన హరశోఠము), (ఏనుగు)దంతం, ఇనుము, బంగారం, వెండి, కార్నీలియన్, లపిస్ లౙులీలను వాడేవారు.<ref>Diplomacy by design: Luxury arts and an "international style" in the ancient Near East, 1400–1200 BC, Marian H. Feldman, University of Chicago Press, 2006, pp. 120–121</ref> ====సింధూలోయ వాసులతో వ్యాపార సంబంధాలు==== [[File:British Museum Middle East 14022019 Gold and carnelian beads 2600-2300 BC Royal cemetery of Ur (composite).jpg|thumb|తెల్లటి ఆకృతులు నిక్షారితము చేయబడ్డ ఈ కార్నీలియన్ పూసల హారము ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికింది. ఆదివంశపు కాలానికి చెందిన ఈ కళాకృతి సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసుకొనబడిందని చరిత్తకారుల అభిప్రాయం. ప్రస్తుతము ఈ హారము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది.<ref name="BM Carnelian">British Museum notice: "Gold and carnelians beads. The two beads etched with patterns in white were probably imported from the Indus Valley. They were made by a technique developed by the Harappan civilization" [[:File:Ur Grave gold and carnelian beads necklace.jpg|Photograph of the necklace in question]]</ref>]] [[File:Mesopotamia-Indus.jpg|thumb|left|క్రీ.పూ 3వ సహస్రాబ్దిలో సముద్ర మట్టాలు తక్కువగా ఉన్న కారణంగా సముద్ర మార్గాన సింధూ లోయకూ మెసొపొటేమియాకూ మధ్య దూరము ఇప్పటి కంటే చాలా తక్కువగా ఉండి ఉండవచ్చు.<ref name="JR12">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=12–14 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref>]] సుమారు క్రీ.పూ 2350 నుండి సింధు నాగరికత నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగినట్లుగా ఆధారాలున్నాయి.<ref name="JR14">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=14–17 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref> సింధూ తీరాన కనబడే నత్తల గుల్లలతో చేసిన వివిధ వస్తువులు పురావస్తు పరిశోధనల్లో దొరికాయి. ఇవన్నీ క్రీ.పూ 2500–2000 మధ్య కాలంలో తయారైనవని శాస్త్రవేత్తల అంచనా.<ref>{{cite journal |last1=Gensheimer |first1=T. R. |title=The Role of shell in Mesopotamia : evidence for trade exchange with Oman and the Indus Valley |journal=Paléorient |date=1984 |volume=10 |pages=71–72 |doi=10.3406/paleo.1984.4350 |url=https://www.persee.fr/doc/paleo_0153-9345_1984_num_10_1_4350}}</ref> క్రీ.పూ 2600–2450 కాలంలో సింధూ లోయలో తయారైన కార్నీలియన్ పూసలు సుమేరులోని సమాధుల్లో, ముఖ్యంగా ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికాయి.<ref name="JMI">{{cite book |last1=McIntosh |first1=Jane |title=The Ancient Indus Valley: New Perspectives |date=2008 |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-1-57607-907-2 |pages=182–190 |url=https://books.google.com/books?id=1AJO2A-CbccC&pg=PA189 }}</ref> కొన్ని కార్నీలియన్ పూసలపై తెల్లటి రంగులో ఉన్న ఆకృతులు నిక్షారితం చేయబడ్డాయి. ఇలా ఆమ్లంతో నిక్షారితం చేసే ప్రక్రియను అభివృద్ధి చేసింది సింధూ వాసులు కనుక, వీటిని సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసి ఉండవచ్చు.<ref>నిక్షారణ పద్ధతి వివరాలకు {{cite journal |last1=MacKay |first1=Ernest |title=Sumerian Connexions with Ancient India |journal=The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland |issue=4 |date=1925 |pages=699 |jstor=25220818 }} చూడండి</ref><ref name="BM Carnelian" /><ref>{{cite book |last1=Guimet |first1=Musée |title=Les Cités oubliées de l'Indus: Archéologie du Pakistan |date=2016 |publisher=FeniXX réédition numérique |isbn=978-2-402-05246-7 |page=355 |url=https://books.google.com/books?id=-HpYDwAAQBAJ&pg=PA355 |language=fr}}</ref> లాపిస్ లౙులీ రెండవ నకాదా కాలంలోని (సుమారు క్రీ.పూ 3200) అనేక సమాధుల్లో దొరికాయి. లాపిస్‌ను సుమేరు నుండి ఈజిప్టు వారు దిగుమతి చేసుకునే వారు. ఆఫ్ఘనిస్తాన్‌లో తప్ప వేరెక్కడా లాపిస్ ఉన్నట్లు ఆధారాలు లేవు కనుక, ఈ రాయి అక్కడి నుండి ఇరాన్ పీఠభూమి మీదుగా సుమేరుకు రవాణా చేయబడి ఉండవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Demand |first1=Nancy H. |title=The Mediterranean Context of Early Greek History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1-4443-4234-5 |pages=71–72 |url=https://books.google.com/books?id=YVSg-DOHzJMC&pg=PA71 }}</ref><ref name="CP">{{cite book |last1=Rowlands |first1=Michael J. |title=Centre and Periphery in the Ancient World |date=1987 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-25103-7 |page=37 |url=https://books.google.com/books?id=YDs9AAAAIAAJ&pg=PA37 }}</ref> సింధూ లిపిలో ఉన్న ఎన్నో ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో, ముఖ్యంగా ఉర్, బాబిలోనియా, కిష్‌లలో, దొరికాయి.<ref>మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల పూర్తి జాబితా కొరకు {{cite book |last1=Reade |first1=Julian |title=Indian Ocean In Antiquity |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-15531-4 |pages=148–152 |url=https://books.google.com/books?id=PtzWAQAAQBAJ&pg=PA148 }}చూడండి</ref><ref>ఇంకో మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల జాబితా: {{cite book |last1=Possehl |first1=Gregory L. |title=The Indus Civilization: A Contemporary Perspective |date=2002 |publisher=Rowman Altamira |isbn=978-0-7591-0172-2 |page=221 |url=https://books.google.com/books?id=pmAuAsi4ePIC&pg=PA221 }}</ref><ref>{{cite web |title=Indus stamp-seal found in Ur BM 122187 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805148&partId=1&images=true |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 123208 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=804667&partId=1&museumno=1932.1008.178&page=2 |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 120228 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805338&partId=1&images=true |website=British Museum}}</ref><ref>{{cite book |last1=Gadd |first1=G. J. |title=Seals of Ancient Indian style found at Ur |date=1958 |url=https://archive.org/details/in.gov.ignca.33779/page/n11}}</ref><ref>{{cite book|title=Brotherhood of Kings: How International Relations Shaped the Ancient Near East|page=49|url=https://books.google.com/books?id=JTvRCwAAQBAJ&pg=PA49|first=Amanda H.|last=Podany|publisher=Oxford University Press|year=2012|isbn=978-0-19-971829-0}}</ref><ref>{{cite book|title=Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus|url=https://books.google.com/books?id=8l9X_3rHFdEC&pg=PA246|quote=Square-shaped Indus seals of fired steatite have been found at a few sites in Mesopotamia.|author1=Joan Aruz|author2=Ronald Wallenfels|page=246|isbn=978-1-58839-043-1|year=2003}}(అనువాదము: చతురస్రాకృతిలోనున్న కాల్చిన బలపపురాతి సింధూ లోయ ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో కొన్ని చోట్ల దొరికాయి)</ref> మూడవ ఉర్ కాలం నాటి రాజైన గుడియా, ప్రకాశభేద్యమైన కార్నీలియన్‌ను మెలూహ్హా నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గ్రంథస్తము చేయబడి ఉంది. ఈ మెలుహ్హా సింధూ లోయేనని చాలామంది నిపుణుల అభిప్రాయం.<ref name="JMI"/> మెలూహ్హా నుండి వచ్చిన వ్యాపారులూ, తుపాసీలు మెసొపొటేమియాలో ఉన్న విషయం చాలా శాసనాల్లో చెప్పబడినది.<ref name="JMI"/> అకేడూ ఇంకా మూడవ ఉర్ ప్రాంతాలలో సింధూ లిపితో ఉన్నవి కానీ సింధూ లోయతో సంబంధాన్ని సూచించేవి కానీ మొత్తం కలిపి సుమారు ఇరవై ముద్రలు దాకా దొరికాయి.<ref name="JMI"/> సింధూ నాగరికత క్రీ.పూ 2400–1800 వరకు తారాస్థాయిలో విలసిల్లింది. ఐతే ఈ వ్యాపార లావాదేవీలు నెరపిన నాటికి ఇది సుమేరు నాగరికత కన్నా చాలా పెద్దది. 65,000 చదరపు అడుగుల వైశాల్యము గల సుమేరుతో పోల్చితే సింధూ నాగరికత 12 లక్షల చ.అ లో విస్తరించి ఉండి, కొన్ని వేల నివాసాలకు అలవాలంగా ఉండేది. రెండు నాగరికతల్లోనూ అతిపెద్ద నగరాలు మాత్రం ఒకే విధమైన వైశాల్యంతో, దాదాపుగా 30–40 వేల జనాభాతో ఉండేవి.<ref>{{cite book |last1=Cotterell |first1=Arthur |title=Asia: A Concise History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0-470-82959-2 |page=42 |url=https://books.google.com/books?id=9_vVTWXK5kQC&pg=PT42 }}</ref> ====ధనం, ఋణం ==== వీరు యవలనూ, వెండినీ ద్రవ్యముగా వాడేవారు. పెద్ద పెద్ద సంస్థలన్నీ వాటి లెక్కలను యవలూ, వెండిలలో నమోదు చేసేవి. ఆ రెంటికీ మధ్య ఒక స్థిరమైన మారక విలువ ఉండేది. సుంకాలూ, అప్పులూ, ధరవరలన్నీ ఆ రెంటిలో ఏదో ఒక దానిలో లెక్కగట్టబడేవి. చాలా లావాదేవీల్లో అప్పుల పాత్ర ఎక్కువగా ఉండేది. ఉదాహరణకు వర్తకులకు గుళ్ళచే కేటాయింపబడ్డ సరుకులు, అలాగే మద్యము వ్యాపారుల దగ్గర ఖాతాలో వ్రాయించుకుని మద్యము తీసుకోగా పడ్డ బాకీలూ వంటివి.<ref name = debt>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Hudson|first= Michael|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|pages= 23–35}}</ref> సుమేరులో మద్యము తయారీ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. ఈ తయారీదారులు ఎక్కువగా స్త్రీలు. వీరే బేరసారాలు కూడా జరిపేవారు. సుమేరులో రెండు రకాల ఋణాలు ఎక్కువగా ఉండేవి. ఒకటి వాణిజ్య ఋణాలూ, ఇంకొకటి వ్యక్తిగత వ్యవసాయ ఋణాలూ. వాణిజ్యమును ప్రోత్సహించుటకు దేవాలయాలు ఈ వ్యాపార ఋణాలు మంజూరు చేసేవి. సుమేరు వ్యాపారులు సముద్ర ప్రయాణాలు చేసి, ఇతర ప్రదేశాల్లో కూడా వ్యాపారము చేసేవారు. వ్యాపార ఋణాలను ఎక్కువగా ఈ ప్రయాణ ఖర్చులకై వీరు తీసుకునేవారు. వీటి మారకము వెండి. సుమారు క్రీ.పూ.2000 ముందు వడ్డీ నెలకి అసలులో అరవయ్యో వంతు(1/60)గా (ఒక మినాకు ఒక షెకెల్ చొప్పున) నిర్ణయింపబడింది. తరువాతి రెండు వేల సంవత్సరాల పాటు వడ్డీ మొత్తము ఈ స్థాయిలోనే ఉంది.<ref name = debt/> ఈ రెండూ కాక మరో రకమైన ఋణాలు గ్రామీణ ఋణాలు. ప్రజలెవరైనా తమ సుంకాలను చెల్లించకపోతే ఆ బకాయిలను వారు రాజ్యము నుండి తీసుకున్న అప్పుగా పరిగణించేవారు. ఈ బకాయిలు ఎక్కువగా దేవాలయాలకు కట్టని సుంకముల మూలంగా పడేవి.<ref name = debt2>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Van De Mieroop|first= Marc|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|page= 63}}</ref>వీటికి వడ్డీలు ఎక్కువగా ఉండేవి—అసలులో మూడోవంతు (1/3) నుండి సగము (1/2) దాకా. ఈ అప్పుల లావాదేవీలకు మారకంగా యవలూ, ఇతర పంటలూ వాడబడేవి.<ref name = debt/> ఈ గ్రామీణ ఋణాలను పాలకులు మధ్య మధ్యలో మాఫీ చేసి, ఋణగ్రస్తులను వదలివేసేవారు. సాధారణంగా ఏడాదికొకసారి, వారు పట్టాభిషిక్తులైన రోజున, ఇది జరిగేది. ఇది కాక యుద్ధాలూ, కరువుకాటకాలూ వచ్చి పడినప్పుడు కూడా ఋణమాఫీ జరిగేది. మనకి తెలిసినంతవరకు, మొదటిసారి ఋణమాఫీ చేసిన వారు లగాషు రాజులైన ఎన్మెటెనా, ఉరుకాగినాలు. జరిగిన కాలం క్రీ.పూ 2400–2350లో. హడ్సన్ ప్రకారం ఈ అప్పులు పేరుకుపోతే సన్నకారు రైతులు భూములన్నా కోల్పోతారు లేక వెట్టిచాకిరీలో చిక్కుకుంటారు. వీటిలో ఏది జరిగినా యుద్ధానికి సైనికబలం తగ్గుతుంది. అలా జరగకుండా ఉండేందుకే ఈ మాఫీలు.<ref name = debt/> ===సైన్యం === [[File:Standard of Ur chariots.jpg|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటి ఉర్ కేతనముపై చెక్కబడ్డ తొలినాటి రథాలు.]] [[File:Stele of Vultures detail 01-transparent.png|thumb|రాబందుల ఫలకముపై చెక్కబడ్డ యుద్ధ అమరికలు. సుమేరు రాజు ఎన్నాటుం నేతృత్వంలో ఫాలాంక్స్ అను యుద్ధ వ్యూహములో అమరి ఉన్న సైనికులు.]] [[File:Silver model of a boat, tomb PG 789, Royal Cemetery of UR, 2600-2500 BCE.jpg|thumb|నాటి పడవ యొక్క వెండి నమూనా. క్రీ.పూ 2600–2500 నాటిది. ఉర్ రాచశ్మశానములో 789వ వ్యక్తిగత సమాధిలో దొరికింది.]] సుమేరు నగర-రాజ్యాల మధ్య 2000 ఏళ్ళ పాటుగా జరిగిన దాదాపు ఎడతెరపి లేని పోరాటాలు అక్కడ యుద్ధ పద్ధతులూ, సాంకేతికతా అభివృద్ధి చెందేందుకు దోహదపడచడాయి.<ref>Roux, Georges (1992), "Ancient Iraq" (Penguin)</ref>గ్రంథస్థమైన మొదటి యుద్ధము లగాషూ, ఉమ్మా రాజ్యాల మధ్య సుమారు క్రీ.పూ 2450లో జరిగిన పోరాటము. ఇది రాబందుల శిలాశాసనము పైన చెక్కబడింది. దీనిలో పదాతి దళాలకు లగాషు రాజు నాయకత్వము వహించడము మనము చూడవచ్చు. ఈ పదాతి దళం ఈటెలూ, దీర్ఘచతుస్రాకారపు డాలుతో సన్నద్దమయ్యి, రాగి శిరస్త్రాణాలను ను ధరించి, ఉన్నట్లుగా చెక్కబడి ఉంది. ఈ శాసనములో వీరందరూ ఫాలాంక్స్ వంటి ఒక అమరికలో నిలబడినట్లు తెలుస్తోంది. ఇలాంటి వ్యూహనిర్మాణానికి శిక్షణా, క్రమశిక్షణా అవసరము కనుక, సుమేరులో సుశిక్షితులైన సైనిక బలగము ఉండేదని తెలుస్తోంది.<ref>Winter, Irene J. (1985). "After the Battle is Over: The 'Stele of the Vultures' and the Beginning of Historical Narrative in the Art of the Ancient Near East". In Kessler, Herbert L.; Simpson, Marianna Shreve. Pictorial Narrative in Antiquity and the Middle Ages. Center for Advanced Study in the Visual Arts, Symposium Series IV 16. Washington, DC: National Gallery of Art. pp. 11–32. {{ISSN|0091-7338}}</ref> సుమేరు సైన్యం ఒనేజర్లను పూన్చిన బళ్ళను రథాలుగా వాడేది. ఈ తొలినాటి రథాలు యుద్ధములో వాడేందుకు తరువాతి కాలపు వాటంత అనువైనవి కావు. కొంతమంది ఈ రథాలు ప్రధానంగా రవాణాకు వాడేవారని సూచించారు. ఐతే ఈ రథాల్లోని పరివారము గొడ్డళ్ళూ, ఈటెలూ పూని ఉండేవారని తెలుస్తోంది. రథాలకు నాలుగు లేదా రెండు చక్రాలు ఉండేవి. నాలుగు ఒనేజర్లు పూన్చబడ్డ వీటికి ఇద్దరు సారథులుండేవారు. ఇక రథము యొక్క బండిగా చెకడాబండి ఉండేది. బండి చక్రాలకు మూడు భాగాలుండేవి; మధ్యలో దిండూ, చుట్టూ దాకళ్ళూ, వాటిని చుట్టేస్తూ బయటన ఒక కమ్మి. అలాగే బండికి నేత జల్ల ఉండేది. సుమేరు నగరాలకు రక్షణ ప్రాకారాలు ఉండేవి. నగర-రాజ్యాల మధ్య యుద్ధాలు ఎక్కువగా ముట్టుకోళ్ళ యుద్ధాలు. ఐతే ఆనాటి మట్టి ఇటుకల గోడలు కొందరు శత్రువులను అడ్డుకోగలిగాయి. ===సాంకేతిక పరిజ్ఞానం === సుమేరుల సాంకేతిక పరిజ్ఞానానికి ఉదాహరణలు: చక్రం, శరాకార లిపీ, అంకగణితం, రేఖాగణితము, నీటిపారుదల వ్యవస్థలు, పడవలు, చాంద్ర-సౌరమాన కాలగణనము, కంచు, జంతుతోలు, రంపం, ఉలి, సుత్తి, పిడిసాన, కళ్ళెం, మేకులు, గుండుసూదులు, ఉంగరాలు, తవ్వుకోలా, గొడ్డలి, కత్తులు, ఈటెలు, బాణములు, బాణం ములుకులు, ఖడ్గం, బంక, నీటితిత్తి, సంచి, కవచం, అంబులపొది, యుద్ధ రథాలు, ఒర, బూట్లు, చెప్పులు, పంట్రకోల, బీరు. సుమేరులకు మూడు రకాల పడవలు ఉండేవి: * మొదటి రకము తెరచాప పడవలు. జుట్టుతో కుట్టబడ్డ వీటిని క్లింకర్ పద్ధతిలో తయారు చేసేవారు. నీరు లోపలికి ఇంకకుండా మట్టి తైలపు పూత పూసేవారు. * జంతు తోలూ, రెల్లు గడ్డితో చేసిన తోలు పడవలు రెండో రకము * తెడ్డు నౌకలు మూడో రకము. వీటిని చెక్క తెడ్లతో నడుపుతారు. కొన్నిసార్లు ఇవి రాదారి పడవలుగా వాడబడేవి—అనగా తీరం వెంబడి నడుస్తున్న జనాలూ, జంతువులచే ప్రవాహానికి ఎదురు లాగబడేవి. ==వారసత్వం == [[File:Sumer map.jpg|thumb|సుమేరు పటము]] ఇప్పటి వరకూ జరిగిన పరిశోధనల ప్రకారము చక్రవాహనాల వాడకము క్రీ.పూ 4 వ సహస్రాబ్ది మధ్యభాగములో మొదలైంది. దాదాపు ఒకేసారి మూడు వేర్వేరు సమాజాల్లో వీటి మొదటి వాడకము కనిపిస్తోంది. అవీ మెసొపొటేమియా, ఉత్తర కాకసస్ (మైకాప్ సంస్కృతి), మధ్య ఐరోపాలు. చక్రం కనుగొన్న మొదట్లో దాన్ని కుమ్మరి చక్రంగా వాడారు. నెమ్మదిగా వాహనాలకూ, కర్మాగారాలకూ దీని వాడకము విస్తరించింది. పరిష్కృత లిపుల్లో ఈజిప్టు గూఢచిత్ర లిపి తరువాత అతి పురాతనమైనది సుమేరు శరాకార లిపి (దానికంటే పురాతనమైన జియాహూ గుర్తులు, టార్టరియా పలకలు వంటివాటిపై అనేక వివాదాలు ఉన్నాయి). సుమేరులు మొట్టమొదటి ఖగోళ శాస్త్రవేత్తలలో ఒకరు. వీరు నక్షత్రాలను నక్షత్ర సముదాయాలుగా విభజించారు. ఈ సముదాయాలలో చాలా వాటిని పురాతన గ్రీకులు కూడా గుర్తించారు. కొన్ని సముదాయాలు నేటి రాశి చక్రములో కూడా వాడుకలో ఉన్నాయి.<ref name="Thompson">{{cite web |author=Gary Thompson |url=http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |title=History of Constellation and Star Names |publisher=Members.optusnet.com.au |access-date=2012-03-29 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120821025411/http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |archive-date=2012-08-21 }}</ref>{{Unreliable source?|failed=y|date=March 2012}} కంటికి కనిపించే ఐదు గ్రహాల గురించి కూడా వారికి తెలుసు.<ref name="SumerFAQ2">{{cite web |url=http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |title=Sumerian Questions and Answers |publisher=Sumerian.org |accessdate=2012-03-29 |website= |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414150755/http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |archive-date=2012-04-14 |url-status=dead }}</ref> వారు ఒక ప్రత్యామ్నాయ బేస్ 10, బేస్ 6 తో ఒక మిశ్రమ రేడిక్స్ వ్యవస్థతో సహా అనేక విభిన్న సంఖ్యా వ్యవస్థలను ఉపయోగించి అంకగణితం అభివృద్ధి చేసారు. సుమేరు, బాబిలోనియాలో ఈ సెక్స్మేసిమల్ సిస్టమ్ ప్రామాణిక సంఖ్యా వ్యవస్థగా మారింది. వీరు సైనిక నిర్మాణాలను (యుద్ధ వ్యూహాలను) కనుగొని ఉండవచ్చు. సైనికులను అంగాలుగా విభజించే పద్ధతిని కనుగొన్నారు. వీరి సైనిక అంగాలు: పదాతి, అశ్వికదళం, విలుకాండ్రు. వారు మొట్టమొదటిగా న్యాయ వ్యవస్థ, పరిపాలనా వ్యవస్థలను క్రోడీకరించి అభివృద్ధి చేశారు. వీరి వ్యవస్థ న్యాయస్థానాలు, కారాగారాలూ, ప్రభుత్వ కవిలెలతో సంపూర్ణంగా ఉండేది. మొట్టమొదటి నగర రాజ్యాలు సుమేరులో వెలిసాయి. ఐతే ఆధునిక సిరియా, లెబనన్ ప్రాంతాల్లో కూడా అదే సమయానికి నగర రాజ్యాల లాంటి వ్యవస్థలు ఏర్పడ్డాయి. శరాకార లిపి తయారుచేసాక కొన్ని శతాబ్దాల పాటు దాన్ని అప్పులూ, జమా ఖర్చుల లెక్కలకే వాడేవారు. నెమ్మదిగా సుమారు క్రీ.పూ. 2600 నాటికి సందేశాలు, వర్తమానాలు, చరిత్ర, కథలూ, గణితం, ఖగోళ విశేషాలూ, ఇతర విషయాలను లిపిని ఉపయోగించి నమోదు చేయడము మొదలైంది. వ్రాత సమాజములో వ్యాప్తి చెందడముతో, గ్రామ దేవాలయాల నిర్వహణలో మొట్టమొదటి బడులు ఏర్పడ్డాయి. ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[:en:History of Iraq|ఇరాక్ చరిత్ర]] * [[:en:History of writing numbers|అంకము]] * [[:en:Ancient Mesopotamian units of measurement|ప్రాచీన మెసొపొటేమియాలో కొలమానాలు]] * [[:en:Ancient Mesopotamian religion|ప్రాచీన మెసొపొటేమియా యొక్క మత సంప్రదాయాలు]] * [[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియాల మధ్య సంబంధాలు]]   ==గమనికలు== <references group="గమనిక"/> ==మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==మరింత సమాచారము కోసము== {{refbegin|35em}} * Ascalone, Enrico. 2007. ''Mesopotamia: Assyrians, Sumerians, Babylonians (Dictionaries of Civilizations; 1)''. Berkeley: University of California Press. {{ISBN|0-520-25266-7}} (paperback). * Bottéro, Jean, André Finet, Bertrand Lafont, and George Roux. 2001. ''Everyday Life in Ancient Mesopotamia''. Edinburgh: Edinburgh University Press, Baltimore: Johns Hopkins University Press. * Crawford, Harriet E. W. 2004. ''Sumer and the Sumerians''. Cambridge: Cambridge University Press. * Leick, Gwendolyn. 2002. ''Mesopotamia: Invention of the City''. London and New York: Penguin. * Lloyd, Seton. 1978. ''The Archaeology of Mesopotamia: From the Old Stone Age to the Persian Conquest''. London: Thames and Hudson. * Nemet-Nejat, Karen Rhea. 1998. ''Daily Life in Ancient Mesopotamia''. London and Westport, Conn.: Greenwood Press. * {{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=Sumerian Mythology: A Study of Spiritual and Literary Achievement in the Third Millennium B.C.|url=https://archive.org/details/sumerianmytholog0000kram|date=1972|publisher=University of Pennsylvania Press|location=Philadelphia|isbn=978-0-8122-1047-7|edition=Rev.}} * Roux, Georges. 1992. ''Ancient Iraq'', 560 pages. London: Penguin (earlier printings may have different pagination: 1966, 480 pages, Pelican; 1964, 431 pages, London: Allen and Urwin). * Schomp, Virginia. ''Ancient Mesopotamia: The Sumerians, Babylonians, and Assyrians''. * ''Sumer: Cities of Eden (Timelife Lost Civilizations)''. Alexandria, VA: [[:en:Time Life|Time-Life Books]], 1993 (hardcover, {{ISBN|0-8094-9887-1}}). * [[Leonard Woolley|Woolley, C. Leonard]]. 1929. ''[https://www.fadedpage.com/books/20170924/html.php The Sumerians]''. Oxford: Clarendon Press. {{refend}} f3k8v9k5maf37zvqjrdrhz3vg1y4hvm 3615090 3615089 2022-08-04T09:18:15Z Inquisitive creature 49670 /* అకేడు సామ్రాజ్యం */ లింకులు చేర్చబడ్డాయి wikitext text/x-wiki {{Ancient history}} సుమేరు <ref group="గమనిక"></ref> [[నాగరికత]] [[తామ్ర శిలా యుగం]], మొదటి [[కంచుయుగం|కంచు యుగ]] కాలాల్లో, సుమారు క్రీ.పూ. 5–6 సహస్రాబ్దుల్లో, దక్షిణ [[మెసొపొటేమియా]] (ఆధునిక దక్షిణ-మధ్య [[ఇరాక్]]) ప్రాంతములో మొదలైంది. ఇది మెసొపొటేమియాలోని నాగరికతల్లో మొదటిది. [[సింధు లోయ నాగరికత|సింధూ నాగరికత]], [[:en:Ancient Egypt|ప్రాచీన ఈజిప్టు]], [[:en:Elam|ఈలము]], [[:en:ancient china|ప్రాచీన చైనా]], [[:en:Minoan civilization|మనోవు నాగరికత]], [[:en:Caral-Supe civilization|కారలు నాగరికత]]లతో పాటు [[:en:Cradle of civilization|ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి నాగరికతలలో]] ఇది కూడా ఒకటి. [[:en:Tigris|టైగ్రిసూ]], [[యూఫ్రటీస్|యూఫ్రెటీసు]] లోయలలో నివసించిన సుమేరు రైతులు ధాన్యం, ఇతర పంటలను విస్తారంగా సాగుచేసారు. ఆ పంట మిగులు వారు పట్టణావాసాలు ఏర్పరిచేందుకు దోహదపడింది. క్రీ.పూ 3000 నాటికీ [[:en:Proto-writing|ఆదిలేఖన పద్ధతులు]] ఈ నాగరికతలో కనిపిస్తాయి. ఈ నాగరికత యొక్క అత్యంత పురాతన రచనలు [[:en:uruk|ఉరుక్]], [[:en:Jemdet Nasr|జెమ్డేట్ నస్ర్]] నగరాలలో లభించాయి‌. ఇవీ క్రీ.పూ 3500–3000 నాటివి. ==ఉచ్చారణ== సుమేరు అనే పదాన్ని బ్రిటిష్ ఆంగ్లములో సూమర్ (రకారము పలుకబడదు. సూమహ్‌కీ సూమర్‌కీ మధ్యస్థంగా ఉంటుంది. ([[Help:IPA/English|/ˈsuːmər/]])) అని పలుకగా, అమెరికా వారు సూమఱ్(దాదాపుగా) అని పలుకుతారు. భారతీయ ఆంగ్ల ఉచ్ఛారణలో సుమేరు కీ సుమాహ్‌కీ మధ్యస్థంగా పలుకబడుతుంది. ==పుట్టుపూర్వోత్తరాలు== సుమేరు లో సుమారు క్రీ.పూ. 5500–4000 మధ్యన మనుషులు స్థిరనివాసాలు ఏర్పర్చుకున్నారని చరిత్రకారుల అంచనా. వీరు [[:en: Western Asia|పశ్చిమాసియా]] వాసులయ్యుండొచ్చు. పట్టణాలూ, నదులూ, వృత్తులకు ఉన్న పేర్ల ఆధారంగా వీరు సుమేరు భాష మాట్లాడేవారని తెలుస్తోంది. ఈ భాష [[:en:language isolate|ఏ కుటుంబానికీ చెందినది కాదు]]. తరువాతి సెమిట భాషల వలె కాక ఇది ఒక అగ్లూటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ ({{ill|agglutinative language|en}}). <ref>{{Cite web|url=http://oi.uchicago.edu/OI/MUS/ED/TRC/MESO/writing.html|title=Ancient Mesopotamia. Teaching materials|publisher=Oriental Institute in collaboration with Chicago Web Docent and eCUIP, The Digital Library|access-date=5 March 2015}}</ref><ref> [http://www.metmuseum.org/toah/hd/ubai/hd_ubai.htm "The Ubaid Period (5500–4000 B.C.)" In Heilbrunn Timeline of Art History. Department of Ancient Near Eastern Art. The Metropolitan Museum of Art, New York (October 2003)]</ref><ref>[https://www.britishmuseum.org/explore/highlights/articles/u/ubaid_culture.aspx "Ubaid Culture", The British Museum]</ref><ref>[http://oi.uchicago.edu/pdf/saoc63.pdf "Beyond the Ubaid", (Carter, Rober A. and Graham, Philip, eds.), University of Durham, April 2006]</ref> [[File:Blau Monuments (front).jpg|thumb|upright=1.5|[[:en:Blau Monuments|బ్లౌ స్మారక చిహ్నాలు]]. ప్రస్తుతం బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్న ఇవి జెమ్డెట్ నస్ర్ కాలంలో క్రీ.పూ 3100–2700 మధ్యలో చెక్కబడినవి. వీటిలో ఆ కాలం నాటి సుమేరుల బొమ్మలూ అలాగే ఆదిమ శరాకార లిపిలో ఉన్న గుర్తులూ కనిపిస్తాయి.]] ఐతే [[:en:North Africa|ఉత్తర ఆఫ్రికా]]లోని అలనాటి [[:en:African humid period|పచ్చటి సహారా]]లో నివసించిన వారే [[మధ్యప్రాచ్యం|మధ్యప్రాచ్యము]]లోని సుమేరుకు వలస వచ్చి అక్కడ వ్యవసాయాన్ని వ్యాపింపజేసారని మరికొందరి పరిశోధకుల వాదన.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=MJWcSRSz9wEC&pg=PA22|title=Prehistoric Iberia: Genetics, Anthropology, and Linguistics : [proceedings of an International Conference on Prehistoric Iberia : Genetics, Anthropology, and Linguistics, Held November 16–17, 1998, in Madrid, Spain]|last1=Arnaiz-Villena|first1=Antonio|last2=Martínez-Laso|first2=Jorge|last3=Gómez-Casado|first3=Eduardo|date=2000|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=978-0-306-46364-8|pages=22}}</ref> కానీ వ్యవసాయము మొదట [[:en:Fertile Crescent|ఫెర్టైల్ క్రిసెంట్‌]]లో<ref group="గమనిక">అనువాదము=సారవంతమైన నెలవంక. ఆ నేల నెలవంక ఆకారములో ఉన్నందున ఈ పేరు వచ్చినది</ref>మొదలైందని బలమైన ఆధారాలున్నందున ఈ పరికల్పనకు పెద్దగా మద్దతు లభించలేదు.<ref name="Genomic insights into the origin of">{{cite journal |last1=Lazaridis |first1=I. |last2=Nadel |first2=D. |last3=Rollefson |first3=G. |title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East |journal=Nature |date=2016 |volume=536 |issue=7617 |pages=419–424 |doi=10.1038/nature19310 |pmid=27459054 |url= |pmc=5003663 |bibcode=2016Natur.536..419L }}</ref> ప్రత్యేకించి సుమేరులను గూర్చి చెప్పనప్పటికీ, 2016లో లౙారిడిస్ బృందము మధ్యప్రాచ్యములోని సెమిట సంస్కృతి మొదలవ్వడానికి ముందు నివసించిన వారిలో, ముఖ్యంగా [[:en:Natufian culture|నాటూఫుల్లో]], [[:en:Haplogroup E-M215 (Y-DNA)|కొంత ఉత్తర ఆఫ్రికా సంతతి]] ఉందని ప్రతాపాదించారు. వీరు నాటూఫులూ, [[:en:Pre-Pottery Neolithic|ప్రీ పోటరీ నియోలిథిక్ కాలపు]] వారి పై జన్యు పరిశోధనలు చేసి, ఈ నిర్ణయానికి వచ్చారు.<ref name="Genomic insights into the origin of"/><ref>"Craniometric analyses have suggested an affinity between the Natufians and populations of north or sub-Saharan Africa, a result that finds some support from Y chromosome analysis which shows that the Natufians and successor Levantine Neolithic populations carried haplogroup E, of likely ultimate African origin, which has not been detected in other ancient males from West Eurasia. However, no affinity of Natufians to sub-Saharan Africans is evident in our genome-wide analysis, as present-day sub-Saharan Africans do not share more alleles with Natufians than with other ancient Eurasians" (తెలుగు అనువాదము: కపాలమాపన విశ్లేషణల్లో నాటూఫులకూ, ఉత్తర సహారా అలాగే సహారాకు దక్షిణాన ఉండే వారితో కూడా జన్యు సంబంధాలుండే అవకాశముందని తెలిసింది. పురుష వర్ణగ్రాహక విశ్లేషణలు కూడా నాటూఫులూ, వారి వారసులైన నవీన శిలా యుగపు లెవాంటు సమాజాల్లో ఆఫ్రికా సంతతికి చెందిన యుగ్మ వికల్పాలు ఉన్నట్లుగా తేల్చాయి. ఈ వికల్పములు పడమటి యురాసియుల్లో లేవు. కానీ మా విశ్లేషణల్లో సహారాకు దక్షిణాన ఉండే ఆధునిక ఆఫ్రికా వాసులకు, నాటూఫులతో ఇతర యురాసియులకంటే దగ్గరి జన్యు సంబంధములున్నాయనడానికి ఆధారాలేమీ లభించలేదు.) in {{Cite journal|last1=Reich|first1=David|last2=Pinhasi|first2=Ron|last3=Patterson|first3=Nick|last4=Hovhannisyan|first4=Nelli A.|last5=Yengo|first5=Loic|last6=Wilson|first6=James F.|last7=Torroni|first7=Antonio|last8=Tönjes|first8=Anke|last9=Stumvoll|first9=Michael|date=August 2016|title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East|journal=Nature|volume=536|issue=7617|pages=419–424|doi=10.1038/nature19310|pmid=27459054|pmc=5003663|issn=1476-4687|bibcode=2016Natur.536..419L}}</ref> ఇది కాక 2013లో నాలుగు సుమేరు అస్థిపంజరాల నుండి సేకరించిన డి.ఎన్.ఎ నమూనాలపై జన్యు విశ్లేషణ పరీక్షలు జరుపగా, వారికీ సింధు నాగరికత వారికీ సారూప్యతలున్నట్లు తెలిసింది. పురాతన [[:en:Indus–Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియా సంబంధాల]] వల్ల ఇది జరిగి ఉండవచ్చు.<ref name="EBA">{{cite journal |last1=Płoszaj |first1=Tomasz |last2=Chaubey |first2=Gyaneshwer |last3=Jędrychowska-Dańska |first3=Krystyna |last4=Tomczyk |first4=Jacek |last5=Witas |first5=Henryk W. |title=mtDNA from the Early Bronze Age to the Roman Period Suggests a Genetic Link between the Indian Subcontinent and Mesopotamian Cradle of Civilization |journal=PLOS ONE |date=11 September 2013 |volume=8 |issue=9 |pages=e73682 |doi=10.1371/journal.pone.0073682 |pmid=24040024 |language=en |issn=1932-6203|pmc=3770703 |bibcode=2013PLoSO...873682W |doi-access=free }}</ref> ఇవికాక సుమేరులలో [[:en:Hurrians|హరియులూ]], ఇంకా [[:en:Urartu|ఉరాట్యుల]] సంతతి కూడా ఉందనడానికీ, తద్వారా వీరు [[:en:Caucasus|కోకసస్]] నుండి వలస వచ్చారనీ చెప్పేందుకు కూడా ఆధారాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Sumerians had connections with the Caucasus|url=https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20210415032734/https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|archive-date=2021-04-15|access-date=|website=|publisher=scientificrussia}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|year=2014|title=Lexical Matches between Sumerian and Hurro-Urartian: Possible Historical Scenarios|url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlj/2014/cdlj2014_004.html|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|publisher=Cuneiform Digital Library Journal}}</ref><ref>{{Cite book|last=|first=|title=The Diversity of the Chechen culture: from historical roots to the present|url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000186004|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|year=2009|publisher=UNESCO|page=14|isbn=978-5-904549-01-5}}</ref> సుమేరులకు ముందు ఈ ప్రాంతములో నివాసమున్న ఆది మానవులని [[:en:Proto-Euphratean language|ప్రోటో-యూఫ్రెటీయన్స్]] లేదా ఉబైడులుగా పిలుస్తారు.<ref name="britannica">{{cite web| url= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/573176/Sumer |title=Sumer (ancient region, Iraq) |publisher= Britannica.com | work=Britannica Online Encyclopedia |accessdate=2012-03-29}}</ref> ఉత్తర మెసొపొటేమియా [[:en:samarra culture|సామర్రా సంస్కృతి]] వారి నుండి వీరు ఉద్భవించారని సిద్ధాంతీకరించారు.<ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=dWuQ70MtnIQC&pg=PA51&dq=samarra+culture#v=snippet&q=%22As%20the%20Samarra%20culture%20spread%20south%2C%20it%20evolved%20into%20the%20Ubaid%20culture%22&f=false | title = Cities, Change, and Conflict: A Political Economy of Urban Life | isbn = 978-0495812227 | author1 = Kleniewski | first1 = Nancy | last2 = Thomas | first2 = Alexander R | date = 2010-03-26}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=tupSM5y9yEkC&pg=PA139&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22cultural%20descendants%20of%20the%20originating%20Samarran%20culture%22&f=false | title = The Near East: Archaeology in the "Cradle of Civilization" | isbn = 978-0415047425 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 1993}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=i7_hcCxJd9AC&pg=PA147&dq=ubaid+samarra#v=snippet&q=%22Ubaid%200%20is%20thus%20clearly%20derived%20from%20the%20earliest%20culture%20to%20move%20into%20lower%20mesopotamia%2C%20the%20Samarra%22&f=false | title = Early Civilizations of the Old World: The Formative Histories of Egypt, the Levant, Mesopotamia, India and China | isbn = 978-0415109765 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 2001}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=zmvNogJO2ZgC&pg=PA505&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22similar%20to%20those%20of%20the%20ubaid%20period%22&f=false | title = A dictionary of archaeology | isbn = 978-0631235835 | author1 = Shaw | first1 = Ian | last2 = Jameson | first2 = Robert | year = 2002}}</ref> సుమేరులు ఎన్నడూ ఉబైడుల గురించి ప్రస్తావించ లేదు కానీ వీరే సుమేర్లోని మొట్టమొదటి నాగరిక శక్తి అని అనేక ఆధునిక పరిశోధకుల అభిప్రాయం. వారు చిత్తడి నేల నుండి నీటిని బయటకు పారించి [[వ్యవసాయం|వ్యవసాయానికి]] అనువుగా మలిచారు, వాణిజ్యం అభివృద్ధి చేసి, [[చేనేత|నేతపనీ]], [[:en:Leather crafting|తోలుపని]], [[లోహక్రియ| లోహపు పని]], [[:en:Masonry|తాపీపనీ]], [[మృణ్మయ పాత్రలు| మృణ్మయకళలలో]] నైపుణ్యం సాధించారు.<ref name="britannica" /> [[File:Enthroned King of Ur.jpg|thumb|upright=1.5|ఇది సుమారు క్రీ.పూ 2600లో చెక్కబడ్డ [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనం]]. ఇందులో పరిచారకుల మధ్యన సింహాసనం పై కూర్చున్న [[:en:Ur|ఉర్]] రాజును మనం చూడవచ్చు. ఇతడు [[:en:Ur-Pabilsag|ఉర్-పబిల్సాగ్]] అయ్యుంటాడని శాస్త్రీయ అంచనా.]] కొంతమంది పరిశోధకులు మాత్రము ప్రోటో-యూఫ్రెటియన్ భాష నుండి సుమేరు భాష వచ్చిందనే సిద్ధాంతముతో విభేదిస్తారు. అలాగే మరొక భాష ప్రభావము సుమేరు భాషపై ఉందనే ([[:en:Substratum (linguistics)|substrate effect]]) సిద్ధాంతముతో కూడా వీరు ఏకీభవించరు. [[వేట|వేటాడటమూ]], [[:en:Fishing|చేపలు పట్టడమూ]] జీవనాధారాలుగా అరేబియా సముద్రానికి [[:en:Eastern Arabia|తూర్పున]] తీర ప్రాంతాల్లోనూ, చిత్తడి నేలల్లోనూ కొందరు జనాలుండేవారు. రెండు వైపులా చదును చేయబడ్డ పనిముట్ల వాడకము వీరి ప్రత్యేకత. వీరి భాషే సుమేరు భాష అని ఈ విభేదించే వర్గాల వారి అభిప్రాయము.<ref>Margarethe Uepermann (2007), "Structuring the Late Stone Age of Southeastern Arabia" (Arabian Archaeology and Epigraphy Arabian Archaeology and Epigraphy Volume 3, Issue 2, pp. 65–109)</ref> చరిత్ర గ్రంథస్తమవ్వడమనే ప్రక్రియ సుమేరు నాగరికత ఏర్పడ్డ చాలా కాలానికి మొదలైంది. తొట్టతొలి లిఖితపూర్వక చరిత్ర [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసీ]] కాలములోనిది (అంటే ఆదివంశపు కాలము). [[:en:Last Glacial Period|మంచు యుగం]] చివరిలో వరదల్లో మునిగిపోక ముందు తూర్పు అరేబియా ప్రాంత (నేటి పర్షియా గల్ఫ్ ప్రాంతం) తీరాన సుమేరులు నివసించేవారని [[:en:Juris Zarins|జురిస్ ౙరిఞ్శ]] అభిప్రాయము.<ref>{{cite journal |last=Hamblin |first=Dora Jane |date=May 1987 |title=Has the Garden of Eden been located at last? |url=http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |format=PDF |journal=Smithsonian Magazine |volume=18 |issue=2 |pages= |doi= |accessdate=8 January 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140109135715/http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |archivedate=9 January 2014 |df= }}</ref> సుమేరు నాగరికత ఉరుక్ కాలం (క్రీ.పూ.4 వ సహస్రాబ్ది) లో ప్రారంభమై, జెమ్డిట్ నస్ర్, ఆది వంశపు కాలాల వరకు కొనసాగింది. క్రీ.పూ. 3 వ సహస్రాబ్దిలో సుమేరు, అకేడు భాషలు ఒకదాని వలన మరొకటి ప్రభావితమయ్యాయి. పదజాలమూ, వ్యాకరణమూ, ఉచ్చారణా వంటి అన్ని అంశాల్లోనూ ఈ పరస్పర ప్రభావాన్ని గమనించవచ్చు. కనుక ఈ రెండు భాషలనూ శ్ప్రాఖ్బుంట్ ({{ill|Sprachbund|en}}-భౌగోళిక దగ్గరితనము కారణంగా పరస్పర ప్రభావానికి గురైన భాషలు)గా చెప్పవచ్చు.<ref name="Deutscher">{{cite book|title=Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation|author=Deutscher, Guy|authorlink=Guy Deutscher (linguist)|publisher=[[Oxford University Press|Oxford University Press US]]|year=2007|isbn=978-0199532223|pages=20–21|url=https://books.google.com/books?id=XFwUxmCdG94C}}</ref> సుమారు క్రీ.పూ 2270లో ([[:en:chronology of the ancient Near East|కురచ కాలవృత్తాంతము ప్రకారము]]) వాయువ్య దిశన అకేడు రాజుల ఆక్రమణ మొదలైంది. క్రమంగా సుమేరు మొత్తాన్నీ వారు స్వాధీనము చేసుకున్నారు. రాజ్యాధికారము సుమేరుల చేతి నుండి అకేడుల చేతిలోకి వచ్చింది. ఈ సమయములో సుమేరు భాష వాడుక తగ్గినప్పటికీ, అది [[:en:sacred language|ధార్మిక భాష]]గా కొనసాగింది. మరల సుమారు క్రీ.పూ. 2100–2000 నాటికి రాజ్యాధికారము సుమేరులైన ఉర్ మూడో రాజవంశము చేతికి వచ్చింది. శతాబ్దము పాటు కొనసాగిన వీరి పాలనలో కూడా అకేడు భాషే వాడుక భాషగా చెలామణీ అయ్యింది.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003">Leick, Gwendolyn (2003), "Mesopotamia, the Invention of the City" (Penguin)</ref> పెర్షియన్ గల్ఫ్ తీరంలోని సుమేరు నగరమైన ఎరిడు, [[:en:List of oldest continuously inhabited cities|ప్రపంచంలోని అతి పురాతన నగరాల్లో]] ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది. ఇక్కడ మూడు వేర్వేరు సంస్కృతుల కలయిక జరిగి ఉండవచ్చు. అవి: # మట్టి ఇటుకల గుడిసెల్లో నివసిస్తూ, నీటిపారుదల మెళకువల పై పట్టు సాధించిన ఉబైడు రైతులు, # నల్ల గుడారాలలో నివసిస్తూ గొర్రెలూ, మేకల మందలను కాచుకుంటూ బతికే సెమిట సంచార జాతీ # చిత్తడి నేలల్లో పూరిళ్ళలో బ్రతికే మత్స్యకారులూ. ఈ మత్స్యకార గుంపే సుమేరుల పూర్వికులయ్యుండొచ్చు<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==పేరు వెనుక చరిత్ర == {{multiple image|perrow=2|total_width=350|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరులు | image1 = Head of Gudea (Metropolitan Museum of Art).jpg | image2 = Saĝ-gíg (cuneiforms).jpg | footer=ఎడమ వైపు: సుమారు క్రీ.పూ 2150లో చెక్కబడ్డ సుమేరు రాజు [[:en:Gudea|గుడియా]] తల. కుడి వైపు: [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడ్డ సాంగ్ గిగ్ (𒊕𒈪). నల్ల తల గలవారు అని దీని అర్థం. ఇది సుమేరులు తమని తాము పిలుచుకున్న పేరు. మొదటిది తలకు పద సంజ్ఞ(తలకు సంకేత చిత్రమైన[[File:Saĝ (linear script, head).jpg|14px]]పదసంజ్ఞగా మారి ఇలా అయ్యింది- [[File:Saĝ (Sumero-Akkadian cuneiform, head).jpg|12px]]), రెండవది నలుపుకూ, రాత్రికీ సంజ్ఞ(సంకేత చిత్రం[[File:Gíg (linear script, night-black).jpg|14px]] నుండి వచ్చిన సంజ్ఞ- [[File:Gíg (Sumero-Akkadian cuneiform, night-black).jpg|12px]]).<ref name="DAF">{{cite book |last1=Foxvog |first1=Daniel A. |title=Elementary Sumerian Glossary |date=2016 |publisher=University of California at Berkeley |page=52 |url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlp/cdlp0003_20160104.pdf}}</ref><ref name="PUSD">{{cite web |title=The Pennsylvania Sumerian Dictionary: saĝgiga[humankind] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e4703.html |website=psd.museum.upenn.edu}}</ref><ref name="IMD">{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |last2=D'I︠A︡konov |first2=Igor' Mik︠h︡aílovich |title=Early Antiquity |date=1991 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14465-8 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JSRAUIYENZoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref name="GF">{{cite book |last1=Feuerstein |first1=Georg |last2=Kak |first2=Subhash |last3=Frawley |first3=David |date=2005 |title=The Search of the Cradle of Civilization: New Light on Ancient India |edition=Second Revised |publisher=Motilal Banarsidass Publishers |isbn=978-81-208-2037-1 |page=117 |url=https://books.google.com/books?id=wNlsRZh3rwgC&pg=PA117 |language=en}}</ref>}} దక్షిణ మెసొపొటేమియాకు చెందిన సెమిటేతర భాషలు మాట్లాడే పురాతన నివాసుల భాషను, వారి తరువాత అక్కడ తూర్పు మెసొపొటేమియాలో స్థిరపడ్డ అకేడులు షుమేరు (𒋗𒈨𒊒-షుమేరు/శుమేరు/చుమేరు)<ref>{{cite web |title=emeĝir [SUMERIAN] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e1283.html |website=The Pennsylvania Sumerian Dictionary |publisher=University of Pennsylvania Museum of Anthropology and Archaeology |access-date=14 July 2021}}</ref> అని పిలిచినందున సుమేరు అనే పదం పుటిందని భావిస్తున్నారు.<ref name="ANE29"/><ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy A. |last2=George |first2=A. R. |last3=Postgate |first3=J. N. |last4=Breckwoldt |first4=Tina |title=A Concise Dictionary of Akkadian |date=2000 |publisher=Otto Harrassowitz Verlag |isbn=978-3-447-04264-2 |page=384 |url=https://books.google.com/books?id=-qIuVCsRb98C&pg=PA384 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Miller |first1=Douglas B. |last2=Shipp |first2=R. Mark |title=An Akkadian Handbook: Paradigms, Helps, Glossary, Logograms, and Sign List |date=1996 |publisher=Eisenbrauns |isbn=978-0-931464-86-7 |page=68 |url=https://books.google.com/books?id=27m3y6MNRzYC&pg=PA68 |language=en}}</ref> సుమేరులు తమ భాషను ఎమెగిర్‌గా పిలుచుకున్నారు. సుమేరులు తమని తాము " సాంగ్ గిగ్/సాంగ్ గిగ్ గా " అని చెప్పుకున్నారు. దీనికి అర్థం "నల్ల-తల గల ప్రజలు."<ref name="ANE29"/><ref>"The origin of the Sumerians is unknown; they described themselves as the 'black-headed people'" {{cite book |last1=Haywood |first1=John |title=The Penguin Historical Atlas of Ancient Civilizations |date=2005 |publisher=Penguin |isbn=978-0-14-101448-7 |page=28 |url=https://books.google.com/books?id=xtjtAAAAMAAJ |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |title=Early Antiquity |date=2013 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14467-2 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JU8pegs94uoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Finer |first1=Samuel Edward |last2=Finer |first2=S. E. |title=The History of Government from the Earliest Times: Ancient monarchies and empires |date=1997 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-820664-4 |page=99 |url=https://books.google.com/books?id=aEziNfjinnMC&pg=PA99 |language=en}}</ref> సుమేరు రాజు షుల్గీ/శుల్గీ/చుల్గీ తనను తాను నాలుగు పావు భాగాలకూ రాజుగా, నల్ల తల గల ప్రజలకు కాపరిగా చెప్పుకున్నాడు.<ref>"I am the king of the four quarters, I am a shepherd, the pastor of the "black-headed people (అనువాదము: నేను నాలుగు పావులకూ రాజును, నేను గొల్లవాడను, నల్ల తలగల జనాలకు కాపరిని"" in {{cite book |last1=Liverani |first1=Mario |title=The Ancient Near East: History, Society and Economy |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-134-75084-9 |page=167 |url=https://books.google.com/books?id=0d1JAgAAQBAJ&pg=PA167 |language=en}}</ref> అకేడ్లు కూడా సుమేరులను అకేడు భాషలో 'నల్ల తల గల వారు' అనే అర్థము వచ్చే 'సల్మాత్ కక్కడీ' అనే పేరుతో పిలిచేవారు.<ref name="PUSD"/><ref name="IMD" /> అలాగే సుమేరులు వారి భూమిని కి- ఎన్-గిర్ ('స్థలం' + 'ప్రభువులు' + 'ప్రముఖులు')గా పిలుచుకున్నారని నాటి శాసనాలను బట్టి తెలుస్తోంది. దీని అర్థం "ఉన్నత ప్రభువుల ప్రదేశం".<ref name="ANE29">"The area in question (the extreme south of Mesopotamia) may now be called Sumer, and its inhabitants Sumerians, although these names are only English approximations of the Akkadian designations; the Sumerians themselves called their land Kengir, their language Emegir, and themselves Sag-giga, "black-headed ones. (అనువాదము: ఇక్కడ చర్చించబడుతున్న ఈ ప్రాంతమును (మెసొపొటేమియా దక్షిణ కొన) ఇక సుమేరని పిలవవచ్చు. అలాగే ఆ ప్రాంతపు వారిని సుమేరులుగా పిలవవచ్చు. ఐతే ఈ పేర్లు నాటి అకేడు పదాలకు అంగ్లీకరణలు మాత్రమే. సుమేరులు తమ ప్రాంతాన్ని కెంగిర్ అనీ, తమ భాషను ఎమెగిర్ అనీ తమను తాము సాంగ్-గిగా, అనగా నల్ల తల గాళ్ళు అనీ పిలుచుకున్నారు)" in {{cite book|title=The Ancient Near East|url=https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall|author1=W. Hallo|author2=W. Simpson|publisher=New York: Harcourt, Brace, Jovanovich|year=1971|page=[https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall/page/29 29]}}</ref><ref>{{cite book |last1=Toorn |first1=Karel van der |last2=Becking |first2=Bob |last3=Horst |first3=Pieter Willem van der |title=Dictionary of Deities and Demons in the Bible |date=1999 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |isbn=978-0-8028-2491-2 |page=32 |url=https://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&pg=PA32 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Edzard |first1=Dietz Otto |title=Sumerian Grammar |date=2003 |publisher=Brill |isbn=978-90-474-0340-1 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=HOx5DwAAQBAJ&pg=PA1 |language=en}}</ref> అకేడు భాషలో ఈ సుమర్ పదము వ్యుత్పత్తి ఏమిటన్నది తెలియదు.<ref name="Nimrod">{{cite journal|title=Nimrod before and after the Bible|author=K. van der Toorn, P.W. van der Horst|journal=The Harvard Theological Review|year=Jan 1990| volume=83| issue=1| pages=1–29|doi=10.1017/S0017816000005502}}</ref> దక్షిణ మెసొపొటేమియాను హిబ్రూలో [[:en:Shinar|షైనార్ (శైనార్)]] అనీ, [[:en:Egyptian language|ఈజిప్టు భాష]]లో సింగ్ర్ అనీ, [[:en:Hittite|హిటైట్‌]]లో షన్హర్(ర) అనీ పిలుస్తారు. ఈ పదాలన్నీ సుమేరు పదంలో మార్పుల వల్ల వచ్చుండొచ్చు.<ref name="Nimrod"/> ==మెసపొటేమియా లోని నగర రాజ్యాలు == {{Further|{{ill|List of cities of the ancient Near East|en}}|{{ill|Geography of Mesopotamia|en}}}} క్రీ.పూ. 4 వ సహస్రాబ్ది ఆఖరుకు సుమేరు అనేక స్వతంత్ర [[:en:city-state|నగర-రాజ్యాల]] సమాహారంగా ఉండేది. సరిహద్దు గుర్తులుగా కాలువలూ, సరిహద్దు రాళ్ళూ ఉండేవి. ప్రతి నగరం మధ్యలో ఆ నగర దేవత లేదా దేవునికి అంకితం చేయబడిన ఒక ఆలయం ఉంటుంది. ఈ నగర-రాజ్యాలూ పూజారి ఐన గవర్నరు ([[:en:Ensi (Sumerian)|ఎన్సీ]]) పాలనలో గానీ లేదా మతపరమైన కార్యకలాపాలతో మమేకవుతూ ఉండే రాజు ([[:en:Lugal|లుగల్]]) పాలనలో గానీ ఉండేవి. {{multiple image|perrow=2|total_width=300|caption_align=center | align = right | direction =vertical | header=అను ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ | image2 = The White Temple 'E at Uruk, 3500-3000 BCE.jpg | image1 = White Temple ziggurat in Uruk.jpg | footer=ఉరుక్‌లో ఉన్న అనూ ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ. పిరమిడ్ ఆకృతిలో కట్టబడ్డ అను ౙిగ్గురత్తు క్రీ.పూ 4000 నాటిది. సుమారు క్రీ.పూ 3500లో దాని పైన తెల్ల గుడి కట్టబడింది.<ref>{{cite book |last1=Crüsemann |first1=Nicola |last2=Ess |first2=Margarete van |last3=Hilgert |first3=Markus |last4=Salje |first4=Beate |last5=Potts |first5=Timothy |title=Uruk: First City of the Ancient World |date=2019 |publisher=Getty Publications |isbn=978-1-60606-444-3 |page=325 |url=https://books.google.com/books?id=muCvDwAAQBAJ&pg=PT325 |language=en}}</ref> [[ఈజిప్టు పిరమిడ్లు|ఈజిప్టు పిరమిడ్లలో]] అత్యంత పురాతనమైనది సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది. వాటి ఆకృతికి ౙిగ్గురత్తులే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.<ref>"The stepped design of the Pyramid of Zoser at Saqqara, the oldest known pyramid along the Nile, suggests that it was borrowed from the Mesopotamian ziggurat concept.(అనువాదము: నైలు నదీ తీరాన అత్యంత పురాతన పిరమిడ్ ఐన సక్కారాలోని జోసర్ పిరమిడ్ యొక్క శ్రేణీకృత నిర్మాణ శైలికి మెసొపొటేమియా ౙిగ్గురత్తుల నిర్మాణ శైలే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.)" in {{cite book |last1=Held |first1=Colbert C. (University of Nebraska)|title=Middle East Patterns, Student Economy Edition: Places, People, and Politics |date=2018 |publisher=Routledge |isbn=978-0-429-96199-1 |page=63 |url=https://books.google.com/books?id=fOlgDwAAQBAJ&pg=PA63 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Samuels |first1=Charlie |title=Ancient Science (Prehistory – A.D. 500): Prehistory-A.D. 500 |date=2010 |publisher=Gareth Stevens Publishing LLLP |isbn=978-1-4339-4137-5 |page=23 |url=https://books.google.com/books?id=0KQCscrPDgUC&pg=PA23 |language=en}}</ref> }} నగర-రాజ్యాలు: * [[:en:Eridu|ఎరిదు]] (టెల్ అబు షహ్రెయిన్) * [[:en:Bad-tibira|బాడ్-టిబిరా]] (బహుశా టెల్ అల్-మడైన్) * [[:en:Larak|లారక్]] <sup>1<sup> * [[:en:Sippar|సిప్పర్]] (టెల్ అబూ హబ్బహ్) * [[:en:Shuruppak|షురుపక్]] (టెల్ ఫారా) పై 5 నగరాలు జలప్రళయానికి ముందు అధికార కేంద్రాలుగా ఉండేవనీ, జలప్రళయము తరువాత ఆదివంశపు కాలము మొదలైందనీ సుమేరులు నమ్మేవారు. ఇతర ప్రధాన నగర-రాజ్యాలు: * ఉరుక్ (వార్క) * కిష్ (టెల్ ఉహీమిర్, ఇన్గార్రా) * ఉర్ (టెల్ అల్ ముకయార్) * నిప్పూర్ (అఫాక్) * లగష్ (టెల్ అల్ హిబా) * గిర్సు (టెల్లో లేదా టెలోహ్) * ఉమ్మా (టెల్ జోఖా) * హమాౙీ <sup>1<sup> * అడాబ్ (టెల్ బిస్మాయ) * మారి (టెల్ హరిరి) <sup>2<sup> * అక్షక్ <sup>1<sup> * అక్కాడ్ <sup>1<sup> * ఇసిన్ (ఇషాన్ అల్-బహ్రియాత్) * లార్సా ({{sup|1}}సంబంధిత ఆధునిక ప్రదేశము తెలియరాలేదు)<br> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) చిన్న నగరాలు (దక్షిణము నుండి ఉత్తరము వరకు వరసక్రమములో): * కురా (టెల్ అల్ లాహ్మ్) * జబాలా (టెల్ ఇబ్జీఖ్కు) * కిసుర్రా (టెల్ అబు హతాబ్) * మరాడ్ (టెల్ వన్నత్ ఎస్-సడుం) * డిల్బాట్ (టెల్ ఎడ్-దెలిం) * బోర్సిప్ప (బీర్స్ నిమ్రుడ్) * కుతః (ఇబ్రాహీం చెప్పండి) * డెర్ (అల్-బద్ర) * ఎష్నన్న (టెల్ అస్మార్) * నగర్ (టెల్ బ్రాక్) <sup>2<sup> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) ఆగేడ్‌కు నైరుతి వైపున 330 కి.మీ (205 మైళ్ళ) దూరములో మారీ నగరము ఉండేది. ఇదీనూ, మారుమూల నగరమైన నగర్‌ను మినహాయిస్తే మిగిలిన నగరాలన్నీ బాగ్దాదుకు దక్షిణాన ఉన్న యూఫ్రేటీసు-టైగ్రిసు సారవంత మైదానంలో ఉన్నాయి. వీటి ప్రస్తుత పేర్లు బాబిల్, దియాలా, వాసిట్, దిహ ఖర్, బస్రా, అల్ ముత్తానా, అల్-ఖాడిసియ్యా (ఇరాక్ గవర్నరేట్స్). ==చరిత్ర విభజన== {{main|[[:en:History of Sumer|సుమేరు చరిత్ర]]}} [[File:Portrait of a Sumerian prisoner on a victory stele of Sargon of Akkad.jpg|thumb|[[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను మహావీరుడి]] విజయఫలకంపైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీ బొమ్మ. సుమారు క్రీ.పూ 2300లో చెక్కబడ్డ ఈ ఫలకం ఇప్పుడు [[లౌవ్రే మ్యూజియం|లూవ సంగ్రహశాల]]లో ఉంది.<ref name="ArchaeologyofElam">{{cite book |last1=Potts |first1=D. T. |title=The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State |date=1999 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-56496-0 |page=104 |url=https://books.google.com/books?id=mc4cfzkRVj4C&pg=PA104 }}</ref> ఖైదీల యొక్క కేశాలంకరణ సుమేరుల శైలిలో ఉంది (నెత్తి మీద ఉంగరాల జుట్టూ, పక్కలన కురచ వెంట్రుకలూ). ఈ శైలి ఉర్ కేతనం పైన కూడా కనిపిస్తుంది.<ref name="TwoSteles">{{cite journal |last1=Nigro |first1=Lorenzo |title=The Two Steles of Sargon: Iconology and Visual Propaganda at the Beginning of Royal Akkadian Relief |journal=Iraq |volume=60 |date=1998 |pages=85–102 |publisher=British Institute for the Study of Iraq |doi=10.2307/4200454 |jstor=4200454 }}</ref>]] [[File:Mesopotamia male worshiper 2750-2600 B.C.jpg|thumb|టెల్ అస్మార్‌లోని ఈ విగ్రహం దేవునికి సమర్పణగా ఇచ్చినది. ఇది క్రీ.పూ 2750–2600 కాలానికి చెందినది.]] చరిత్రపూర్వ ఉబైడు, ఉరుక్ కాలాలలో సుమేరు నగర-రాజ్యాలు అధికారంలోకి వచ్చాయి. సుమేరు లిఖితచరిత్ర క్రీ.పూ. 27 వ శతాబ్దం నుండి మొదలైంది. అయితే మూడవ ఆదివంశపు కాలం వరకు అనగా సుమారు క్రీ.పూ 23 వ శతాబ్దం వరకు చరిత్ర అస్పష్టంగానే ఉంది. ఆ తరువాత నుండి శాసనాలకు ఆధునిక కాలములో పరిష్కరింపబడ్డ సుమేరు లిపి వాడబడింది. క్రీ.పూ. 23 వ శతాబ్దిలో అకేడు సామ్రాజ్య పాలనలో మొదటిసారిగా మెసొపొటేమియా మొత్తం ఒక్క త్రాటి పైకి తీసుకురాబడింది. అలాగే గూట్య కాలం తరువాత మూడవ ఉర్ రాజ్యము ఇలాగే మెసొపొటెమియా ఉత్తర, దక్షిణ భాగాలను ఏకము చేసింది. క్రీ.పూ.2వ సహస్రాబ్దిలో అమోరీయుల దండయాత్రలతో ఈ సామ్రాజ్యము పడిపోయింది. ఆ తరువాత క్రీ.పూ. 1700 వరకు అమోరీయుల "ఇసిన్ రాజవంశం" కొనసాగింది. మెసొపొటేమియా బాబిలోనియ పాలనలో సమైక్యంగా ఉన్న కాలములో, అనగా క్రీ.పూ. 1700 వరకు, కూడా అమొరీయ ఇసిన్ రాజవంశము మిగిలి ఉంది. సుమేరులు చివరకు అకేడు (అస్సీర-బాబిలోనియ) జనాభాలో కలిసిపోయారు.{{Citation needed|date=October 2017}} * ఉబైడు కాలం: క్రీ.పూ. 6500–4100 (మట్టిపాత్రల కొత్తరాతియుగం నుండి తామ్రశిలా యుగము వరకు) * ఉరుక్ కాలవ్యవధి: క్రీ.పూ. 4100–2900 (చివరి తామ్రశిలా యుగము నుండి మొదటి కంచు యుగం I వరకు) ** ఉరుక్ XIV–V : క్రీ.పూ. 4100–3300 ** ఉరుక్ IV కాలం: క్రీ.పూ. 3300–3100 ** జెమ్డిట్ నస్ర్ కాలం (ఉరుక్ III ): 3100–2900 క్రీ.పూ * ఆదివంశపు కాలం (మొదటి కంచు యుగము II–IV) ** మొదటి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2900–2800 ** రెండవ ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2800–2600 (గిల్గమేష్) ** మూడవ ఎ ఆదివంశపు కాలం: 2600–2500 ** మూడవ బి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2500–2334 * అకేడు సామ్రాజ్య కాలం: సుమారు క్రీ.పూ 2334–2218 (సర్గోన్) * గూట్యపు కాలం: క్రీ.పూ. 2218–2047 (ప్రారంభ నాలుగవ కాంస్య యుగం) * మూడవ ఉర్ కాలం: క్రీ.పూ. 2047–1940. [[File:Samarra bowl.jpg|thumb|బెర్లిన్‌లోని పర్గమన్ సంగ్రహశాలలోనున్న సామర్రా పాత్ర. పాత్రకు మధ్యన ఉన్న స్వస్తికం పునర్నిర్మాణము ద్వారా చేర్చబడింది.<ref> Stanley A. Freed, ''Research Pitfalls as a Result of the Restoration of Museum Specimens'', Annals of the New York Academy of Sciences, Volume 376, The Research Potential of Anthropological Museum Collections pp. 229–245, December 1981.</ref>]] ==ఉబైడు కాలం == {{main|[[:en:Ubaid period|ఉబైడు కాలం]]}} [[Image:Frieze-group-3-example1.jpg|thumb|right|ఉబైడు కాలం నాటి మృణ్మయ పాత్ర]] చక్కటి చిత్రాలతో అలంకరింపబడి, విలక్షణ శైలిలో తయారు చేయబడ్డ, మృణ్మయ పాత్రలు ఈ కాలములో మనకి కనిపించే ప్రముఖ అంశము. ఉబైడు కాలములో ఈ కుమ్మర శైలి మెసొపొటేమియా, పెర్షియన్ గల్ఫ్ ప్రాంతాల్లో ప్రాచుర్యంలో ఉండేది. అత్యంత పురాతన మానవ నివాసాలు [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ ఎల్ ఒఎలీ]]లో ఉన్నట్లుగా ఆధారాలు ఉన్నాయి. ఐతే ఉబైడు కాలానికంటే చాలా ముందు నుండే దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని పరిస్థితులూ, వాతావరణమూ మానవ నివాసానికి అనుకూలంగా ఉండేవి. కనుక ఇప్పటికింకా కనుగొనని మరింత పురాతన నివాస స్థలాలు ఉండే అవకాశము మెండుగా ఉంది. ఈ ఉబైడు కాలపు సంస్కృతిని పరిశీలిస్తే, ఈ సంస్కృతి ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సామర్రపు సంస్కృతి ప్రభావముతో ఏర్పడినట్లుగా అనిపిస్తుంది. ఈ కాలపు తరువాతిదైన ఉరుక్ కాలము వారిని సుమేరులుగా గుర్తించారు. ఉరుక్ కాలపు వారు ఉబైడు కాలపు ప్రజల తరువాతి తరాలా లేక వారు వేరే సంస్కృతికి చెందినవారా అన్నది తెలియదు. ఉబైడు కాలములో ముఖ్య రాజకీయ, సాంస్కృతిక కేంద్రముగా ఎరీడు ఉండేది. నాగరిక జ్ఞానాన్ని ([[:en:Me (mythology)| మీ]]) ఎరీడు గ్రామ దైవమూ, జ్ఞానానికి ప్రతీక ఐన [[:en:Enki|ఎంకీ]], ఉరుక్ గ్రామ దేవతా, ప్రేమకూ యుద్ధానికీ ప్రతీక ఐన [[:en:Inanna|ఇనానా]]కు ఇచ్చే కథ, బహుశా ఎరీడు ప్రాభవము తగ్గి ఉరుక్ వైభవము యొక్క ఆరంభాన్ని సూచిస్తుండవచ్చు.<ref name=WolksteinKramer1983>{{cite book|last1=Wolkstein|first1=Diane|last2=Kramer|first2=Samuel Noah|title=Inanna: Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer|url=https://archive.org/details/inannaqueenofhea00wolk|date=1983|publisher=Harper & Row|location=New York|isbn=978-0060147136}}</ref>{{rp|174}} ==ఉరుక్ కాలం == ఉబైడు కాలములో కుమ్మర పరిశ్రమ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. నెమ్మదిగా కదిలే [[కుమ్మరి చక్రం|కుమ్మరి చక్రాల]]తో పాత్రలను తయారు చేసీ, వాటిని అందమైన చిత్రాలతో అలంకరించేవారు. క్రమంగా ఈ పాత్రలు, వేగంగా కదిలే చక్రాలపై నిపుణుల చేత భారీ మొత్తములో ఉత్పత్తి చేయబడ్డాయి. ఈ పాత్రలకు అలంకరణలుండేవి కాదు. ఈ కుమ్మర పరిశ్రమ విధానాల్లో వచ్చిన మార్పే ఉరుక్ కాలానికీ, ఉబైడు కాలనికీ మధ్య ప్రముఖ వ్యత్యాసము. <ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=gnpyREWsfG0C&pg=PA353#v=onepage&q&f=false|title= Upon this Foundation: The N̜baid Reconsidered : Proceedings from the U̜baid Symposium, Elsinore, May 30th-June 1st 1988|author1=Elizabeth F. Henrickson |author2=Ingolf Thuesen |author3=I. Thuesen |page= 353|year= 1989|isbn= 978-8772890708}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=fhMTRcUm9WsC&pg=PA31#v=onepage&q&f=false|title= The Invention of Cuneiform: Writing in Sumer|author= Jean-Jacques Glassner|page= 31|year= 2003|isbn= 978-0801873898}}</ref> {{multiple image | perrow = 2 | total_width = 250 | caption_align = center | align = left | direction = vertical | header = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజు (మతాధికారి) | image1 = Yale University. Uruk period priest-king.jpg | caption1 = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజూ, అతని శిష్యుడూ. సుమారు క్రీ.పూ 3200 నాటి చిత్రం | image2 = Uruk King priest feeding the sacred herd.jpg | caption2 = క్రీ.పూ 3100 నాటి ఉరుక్ కాలపు ముద్ర. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది. }} ఉరుక్ కాలంలో (సుమారుగా 4100-2900 క్రీ.పూ.) దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని నదులూ, కాలువల గుండా పెద్ద మొత్తంలో వ్యాపార సరుకుల రవాణా జరిగేది. ఈ వ్యాపారాలు పెద్ద, పెద్ద పట్టణాల ఆవిర్భావానికి తోడ్పడ్డాయి. నగర-సామ్రాజ్యాల వలె ఈ నగరాల నడిబొడ్డున కూడా ఒక ఆలయము ఉండేది. 10,000కు పైగా జనాభా కల ఈ నగరాల్లో [[:en:Social stratification|అన్ని సామాజిక వర్గాలకు చెందిన ప్రజలూ]] ఉండేవారు. ఈ నగరాల్లో కేంద్రీకృత పాలనా యంత్రాంగము ఉండేది. ఈ యంత్రాంగము నగర నిర్వహణ కొరకు వివిధ శాఖల్లో సిబ్బంది నియామకాలు జరిపేది. ఉరుక్ కాలంలోనే పర్వతదేశం నుండి పట్టుబడ్డ వారిని [[:en:Slavery in antiquity|బానిస కార్మికులు]]గా ఉపయోగించుకోవడం ప్రారంభం అయింది. పురాతన గ్రంథాలలో ఈ పట్టుబడ్డ బానిసలతో పనులు చేయించారనడానికి తగినన్ని సాక్ష్యాధారాలున్నాయి. [[టర్కీ]]లోని [[:en:Taurus Mountains|టౌరసు పర్వతాల]] నుండి పశ్చిమాన [[మధ్యధరా సముద్రం|మధ్యధరా సముద్రమూ]], తూర్పున [[ఇరాన్|ఇరాను]] వరకు ఉరుక్ నాగరికతకు చెందిన గుర్తులూ, కాలనీలు కనుగొనబడ్డాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005">[[Guillermo Algaze|Algaze, Guillermo]] (2005). ''[[iarchive:urukworldsystemd0000alga|The Uruk World System: The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamian Civilization]]'', Second Edition, University of Chicago Press.</ref>{{Rp|2–3}} ఉరుక్ కాలంనాటి నాగరికత పరిసర ప్రాంతాలలో ఉన్న ప్రజల మీద ప్రభావం చూపించింది. సుమేరు వ్యాపారస్తులూ, ద్వారా సుమేరు సంస్కృతి ఈ చుట్టుపక్కల జనాలకు పరిచయమైంది. ఫలితంగా వీరు కూడా క్రమంగా ఇదే తరహాలో ఉన్న వారి స్వంత ఆర్థికవ్యస్థను, సంస్కృతులను అభివృద్ధి చేసుకున్నారు (ఉదా: [[:en:Tell Brak|టెల్ బ్రాక్]]). దీనితో సుమేరు నగరాలు సుదూర కాలనీలను సైనిక బలగముతో తమ గుప్పిట్లో ఉంచుకోలేకపోయాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005"/> ఉరుక్ కాలంలో సుమేరు నగరాల పాలనావ్యవస్థ [[:en:Theocracy|మతరాజ్యవ్యవస్థ]] అయ్యి ఉండి, మతాధికారి (పురోహిత రాజు) పాలనలో ఉండుండవచ్చు. ఈ విధానములో నగరములోని మందిరము, పురుషులూ, మహిళలతో కూడుకుని ఉండే ఒక పెద్దల మండలి ఆధీనములో ఉండేది. ప్రతీ మండలికీ అధ్యక్షునిగా ఒక మతాధికారి (ఎస్సి) ఉండేవారు. ఈ మతాధికారి నేతృత్వములో మండలి నగరపాలన చేసేది. నగర దైవము పురుషుడైతే మహిళా, స్త్రీ ఐతే పురుషుడూ, మతాధికారులుగా ఉండేవారు.<ref name=Jacobsen>Jacobsen, Thorkild (Ed) (1939),"The Sumerian King List" (Oriental Institute of the University of Chicago; Assyriological Studies, No. 11., 1939)</ref> ఈ రాజకీయ నిర్మాణం ఆధారంగానే తరువాతి కాలములో సుమేరు [[:en:pantheon|దేవగణము]] రూపుదిద్దుకుని ఉండవచ్చు. ఉరుక్ కాలంలో యుద్ధాలు, సుశిక్షితులైన సైనిక బలగమూ ఉన్నాయనడానికి పెద్దగా ఆధారాలు లేవు. పట్టణాలకు కూడా సాధారణంగా ప్రకారాలు ఉండేవి కాదు. ఈ కాలములో ఉరుక్ ప్రపంచంలోనే అత్యంత పట్టణీకరణ గల నగరముగా అవతరించింది. నగర జనాభా సంఖ్య మొదటిసారి 50,000ను దాటింది. పురాతన సుమేరు రాజ జాబితాలో ఈ కాలములోని అనేక ప్రముఖ నగరాలను పాలించిన రాజవంశాల పేర్లు ఉన్నాయి. ఈ మొదటి దఫాలో ఉన్న రాజులందరూ జలప్రళయం సంభవించే ముందు ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించినట్లు చెప్పబడింది. వీరు కాల్పనిక వ్యక్తులు అయ్యుండవచ్చు. ప్రసిద్ధ పౌరాణిక వ్యక్తులైన [[:en:Alulim|ఆల్యులిమ్]], [[:en:Dumuzid|డూమిౙిడ్]] వంటివాళ్ళ పేర్లు కూడా ఈ దఫాలో ఉన్నాయి.<ref name=Jacobsen/> 9000–5000 ఏళ్ళ క్రితము భూమిపై వెచ్చటి, తేమపూరిత వాతావరణము ఏర్పడింది. దీన్ని హోలోసీన్ క్లైమాటిక్ ఆప్టిమమ్‌గా ({{ill|Holocene climatic optimum|en}}) వ్యవహరిస్తారు. ఈ వాతావరణము పోయి, భూమిపై పొడి వాతావరణము ఏర్పడ్డ చర్యను పియొర ఆసిలేషన్ ({{ill|Piora Oscillation|en}}) అంటారు. పియొర ఆసిలేషన్ సుమారు క్రీ.పూ 3200–2900 మధ్యకాలంలో జరిగింది. సరిగ్గా ఈ పియొర ఆసిలేషన్ సమయానికే ఉరుక్ కాలము ముగిసింది.<ref>Lamb, Hubert H. (1995). Climate, History, and the Modern World. London: Routledge. {{ISBN|0415127351}}</ref> ==ఆది వంశపు కాలం == {{Main|[[:en:Early Dynastic Period (Mesopotamia)|ఆది వంశపు కాలం]]|[[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశం]]}} [[File:Meskalamdug helmet British Museum electrotype copy original is in the Iraq Museum, Bagdad.jpg|thumb|క్రీ.పూ 26వ శతాబ్దం నాటి బంగారు శిరస్త్రాణం. ఇది [[:en:Meskalamdug|మిస్కలమ్డగ్‌]] అనే రాజుది. ఇతడు [[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశపు]] వ్యవస్థాపకుడు అయ్యుండొచ్చు.]] క్రీ.పూ. 2900తో పెద్దల మండలి పాలనావిధానము పోయి, సుమేరులో రాచరికము మొదలైంది. దీనితో పాలనావ్యవహారాల్లో మతానికున్న ప్రాముఖ్యత తగ్గింది.<ref>Jacobsen, Thorkild (1976), "The Harps that Once...; Sumerian Poetry in Translation" and "Treasures of Darkness: a history of Mesopotamian Religion"</ref> రాజును సుమేరు భాషలో లూగల్ (లు = మనిషి, గాల్ = గొప్ప) గా వ్యవహరించేవారు. ఈ కాలపు రాజులలో, సుమేరు సంప్రదాయాలలో పితృసమాన గౌరవము కల, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్]], [[:en:Lugalbanda|లుగల్బాండ]], [[గిల్గమేష్]] వంటి ప్రముఖులు కూడా ఉన్నారు. వీరి పాలన సంకేత చిత్రాల లిపి నుండి ఇప్పుడు మనము చదవగలిగే అక్షర చిహ్నాల లిపి అభివృద్ధికి కొన్ని శతాబ్దాల ముందు, అనగా కీ.పూ.2900లో నడిచింది. ఈ సమయములో సుమేరు సాంస్కృతిక కేంద్రముగా దక్షిణ మెసొపొటేమియా ఉన్నప్పటికీ, పాలకులు తమ రాజ్యాలను పొరుగు ప్రాంతాలకు విస్తరింపజేయడముతో, అక్కడి సెమిట వాసులు సుమేరు సంస్కృతిని చాలా వరకు తమ ఆచార వ్యవహారాల్లో భాగము చేసుకున్నారు. సుమేరు రాజ జాబితాలో ఉన్నవారిలో, వీరగాథల్లో ప్రస్తావించబడ్డ మొదటి రాజు [[:en:Etana|ఎథనా]]. ఇతడు [[:en:Kish (Sumer)|కిషు]] మొదటి రాజవంశంలో 13 వ రాజు. పురావస్తు పరిశోధనల ఆధారంగా ధ్రువీకరింపబడిన వాళ్ళలో అత్యంత పురతనమైనవాడు కిషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసి]]. ఇతడి పేరూ [[:en:Epic of Gilgamesh|గిల్గమేష్ పురాణకావ్యంలో]] కూడా పేర్కొనబడింది. ఈ విషయాన్ని ఆధారము చేసుకుని, గిల్గమేష్ కూడా చారిత్రాక ఉరుక్ రాజు అనే ప్రతిపాదన చేయబడింది. ఈ కాలములో యుద్ధాలు పెరిగాయి. ఈ మార్పు గిల్గమేషు కావ్యములో కూడా ప్రతిబింబిస్తుంది. నగరాల విస్తీర్ణము పెరిగీ, రక్షణగా ప్రాకారాలు నిర్మించబడ్డాయి. ప్రాకారాల పరిమాణం అధికరించబడింది. దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని ప్రాకారాలు లేని పల్లెలు కనుమరుగైపోయాయి. (ఎన్మర్కర్, గిల్గమేషులిరువురూ కూడా ఉరుక్ పట్టణానికి ప్రకారాలు నిర్మించినట్లు గాథల్లో చెప్పబడింది.)<ref>George, Andrew (Translator)(2003), "The Epic of Gilgamesh" (Penguin Classics)</ref>. ====లగాషు మొదటి రాజవంశం ==== [[File:Stele of Vultures detail 02.jpg|thumb|left|[[:en:Eannatum|ఎన్నాటుము]] [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఒక ముక్క]] {{Main|[[:en:Lagash|లగాషు]]}} లగాషు రాజవంశాన్ని (సుమారు క్రీ.పూ. 2500–2270) రాజుల జాబితాలో పేర్కొననప్పటికీ అనేక ముఖ్యమైన స్మారక కట్టడాలూ, పురావస్తు పరిశోధనా ఫలితాల ద్వారా ఆ వంశపు ఉనికి ధ్రువీకరించబడింది. కొంతకాలం మాత్రమే ఉనికిలో ఉన్నప్పటికీ చరిత్రకు తెలిసిన మొట్టమొదటి చక్రవర్తులలో ఒకరుగా లాఘాషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Eannatum|ఎన్నాటం]] ప్రత్యేకత సంతరించుకున్నాడు. ఇతడు కిష్, ఉరుక్, [[:en:Ur|ఉర్]], [[:en:Larsa|లార్సా]]లతో సహా మొత్తం సుమేరును ఆక్రమించి తన సామ్రాజ్యములో కలుపుకున్నాడు. అలాగే లగషు చిరకాల ప్రత్యర్థి ఐన [[:en:Umma|ఉమ్మా]]ను తన సామంత రాజ్యంగా మార్చాడు. అంతేకాక ఆయన రాజ్యం [[:en:Elam|ఈలం]], పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతాలకు కూడా విస్తరించి ఉండేది. అందరినీ భయభ్రాంతులను చేసి అదుపులో పెట్టడమే ఆయన విధానమని అనిపిస్తుంది.<ref name=roux1993>{{cite book |last=Roux |first=Georges |authorlink=Georges Roux (assyriologist) |year=1993 |title=Ancient Iraq |url=https://archive.org/details/ancientiraq00roux |location= Harmondsworth |publisher=Penguin |isbn=978-0140125238}}</ref> అతని [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఖండఖండాలుగా నరికిన ప్రత్యర్థుల శరీరాలను రాబందులు పీక్కు తింటున్నట్లు చెక్కబడింది. అతను మరణంచిన కొద్దికాలానికే ఆ సామ్రాజ్యం చిన్నాభిన్నమైపోయింది. తరువాత ఉమా మతాధికారి-రాజు [[:en:Lugal-Zage-Si|లాగాల్-జాగే-సి]] ఉరుక్‌ను జయించడంతో లగషు రాజవంశ వైభవము మగిసింది. ఉరుక్ అతని రాజధానిగా మారింది. తరువాత ఆయన పర్షియన్ గల్ఫు నుండి మధ్యధరా వరకు విస్తరించి ఉన్న సామ్రాజ్యాన్ని పాలించాడు. అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను]] అధికారములోకి రావడానికి ముందు ఉన్న సుమేరు జాతి రాజులలో ఇతను చివరివాడు.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==అకేడు సామ్రాజ్యం == {{Main|[[:en:Akkadian Empire|అకేడు సామ్రాజ్యం]]}} [[File:Prisoners on the victory stele of an Akkadian king circa 2300 BCE Louvre Museum Sb 3.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2300 నాటి అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను]] విజయఫలకం పైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీలు.<ref name="ArchaeologyofElam" /><ref name="TwoSteles" /> లూవ సంగ్రహశాలలోనిది]] అకేడు సామ్రాజ్యము క్రీ.పూ. 2234–2154 మధ్య కాలములో నడిచింది. [[:en:East Semitic languages|తూర్పు సెమిటపు]] [[:en:Akkadian language|అకేడు భాష]] కిషు రాజుల పేర్లు వ్రాయడానికి, మొదటిసారి క్రీ.పూ. 2800లో, వాడబడింది.<ref name=roux1993/> ఈ భాషలోనే ఆ పేర్లు తదుపరి రాజ జాబితాలలో కూడా వ్రాయబడ్డాయి. పూర్తిగా ప్రాచీన అకేడు భాషలో వ్రాసిన రచనలు క్రీ.పూ.2500 నుండి ఉన్నాయి. [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను మహావీరుడి]] (క్రీస్తుపూర్వం 2270-2215) పాలనలో ప్రాచీన అకేడు భాష వాడకము శిఖరాగ్రమును చేరుకుంది. అయినప్పటికీ పరిపాలనా కార్యకలాపాలకు సంబంధించిన ఫలకాలను వ్రాయడానికి రాయసగాళ్ళు సుమేరు భాషనే ఎక్కువ వాడేవారు. అకేడు, సుమేరు భాషలు రెండూ కూడా సుమారు వెయ్యి సంవత్సరాల వరకు వాడుక భాషలుగా ఉన్నాయి. కానీ క్రీ.పూ. 1800 నాటికి సుమేరు భాష ప్రధానంగా పండితులకూ, వ్రాయసగాళ్ళకూ మాత్రమే తెలిసిన గ్రాంథిక భాషగా మారింది. సర్గోనుకు ముందూ, తరువాతి కాలాలను పోల్చి చూస్తే చారిత్రక పరిస్థితుల్లో పెద్దగా అసంబద్ధత లేదనీ, సెమిటులూ, సుమేరుల మధ్య కలహాలకు, చరిత్రాకారులు ఆ కలహము చూపిన ప్రభావము కంటే ఎక్కువ ప్రాధాన్యత ఇస్తున్నారని థార్కిద్ద్ జాకబ్సెన్‌ వాదించాడు.<ref>''Toward the Image of Tammuz and Other Essays on Mesopotamian History and Culture'' by T. Jacobsen</ref> ఐతే, సర్గోను ఆక్రమించుకున్న ఈలము భాగాలలో కొంతకాలం అకేడు భాష అక్కడి వారిపై రుద్దబడిందనడానికి తిరుగులేని ఆధారాలున్నాయి. ==గూట్యపు కాలం == క్రీ.పూ. 2083–2050 (స్వల్పకాలం ఉనికిలో ఉంది). ====లగాషు 2 వ రాజవంశం ==== [[File:Gudea of Lagash Girsu.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా. ఇతనివి అనేక ప్రతిమలు మనకు దొరికాయి.]] [[File:Ur-Ningirsu ruler of Lagash portrait circa 2110 BCE.jpg|thumb|right|గుడియా కుమారుడు ఉర్-నింగిర్సూ ప్రతిమ. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Head Gudea Louvre AO13.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా]] క్రీ.పూ. 2093–2046 (స్వల్పకాల చరిత్ర) క్రీ.పూ. 2093-2046 (స్వల్పకాలం)గూట్యుల చేతిలో అకేడు సామ్రాజ్యం పతనమైన తరువాత సుమేరు జాతి పాలకుడైన లాఘాషుకు చెందిన గుడియా ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్నాడు. తమకి తాము దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకునే సార్గోనిక రాజుల విధానాన్ని ఇతడు కూడా కొనసాగించాడు. మునుపటి లాగాషు రాజవంశీకుల వలె గుడియా ఇంకా ఆయన వారసులు కూడా కళలకు ప్రోత్సాహం అందించడముతో, వీరి కాలానికి చెందిన అనేక కళాఖండాలూ, ఉత్పత్తులూ పెద్ద సంఖ్యలో పురావస్తు పరిశోధనల్లో లభ్యమయ్యాయి. ==మూడవ ఉర్ కాలం== [[File:Ziggurat of ur.jpg|thumb|left|ఇరాక్‌లోని నాస్రీయాహ్ దగ్గరున్న ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]] క్రీ.పూ. 2047-1940 (స్వల్పకాల చరిత్ర) తరువాత, ఉర్ యొక్క 3 వ రాజవంశస్తులైన ఉర్-నమ్ము, అతని వారసుడు షుల్గీలు సుమేరును పాలించారు. వీరి సామ్రాజ్యము దక్షిణ అస్సీరియా వరకు విస్తరించి ఉండేది. ఇందుమూలాన ఇంతకు ముందు కొందరు చరిత్రకారులు, ఈ కాలానికి సుమేరు పునరుజ్జీవ కాలమని తప్పుడు పేరు ఇచ్చారు.<ref>{{Cite book|last=Cooper|first=Jerrold S.|url=https://www.worldcat.org/oclc/944087535|title=Problems of canonicity and identity formation in ancient Egypt and Mesopotamia|date=2016|others=Kim Ryholt, Gojko Barjamovic, Københavns universitet, Denmark) Problems of Canonicity and Identity Formation in Ancient Egypt and Mesopotamia (2010 : Copenhagen, Denmark) Literature and Identity Formation (2010 : Copenhagen|isbn=978-87-635-4372-9|location=Copenhagen|pages=1–18|chapter=Sumerian literature and Sumerian identity|oclc=944087535}}</ref> ఎందుకంటే అప్పటికే ఈ ప్రాంతంలో సుమేరు కంటే సెమిట సంస్కృతులే ఎక్కువ ఉన్నాయి. అస్సీరియా, తదితర ప్రాంతాల్లో అకేడ్ల జనాభా పెరగడమే కాక సెమిటులైన మార్టులు (అమొరులు) అనేక దఫాల్లో ఇక్కడికి వలస వచ్చారు. వీరు దక్షిణప్రాంతంలో ఇసిన్, లార్సా, ఎష్నున్న మరి కొంతకాలం తర్వాత బాబిలోనియా వంటి స్థానిక రాజ్యాలను స్థాపించారు. క్రీ.పూ. 21వ శతాబ్దిలో ఉత్తర భాగములో పురాతన అస్సిరియా సామ్రాజ్యము వలె దక్షిణాన బాబిలోనియా సామ్రాజ్యము కూడా కొంత కాలము ప్రధాన శక్తిగా నిలబడింది. మధ్యయుగములో లాటిను భాషలాగే, శరాకార లిపి వాడుకలో ఉన్నంత కాలము సుమేరు భాష బాబిలోనియా, ఇంకా అస్సీరియా పాఠశాలల్లో ధార్మిక భాషగా నేర్పబడేది. ==పతనం == ఈ కాలములో దక్షిణ మెసొపొటేమియా నుండి ప్రజలు ఉత్తరభాగానికి అధిక సంఖ్యలలో వలసవెళ్ళడం జరిగింది. మట్టిలో క్రమంగా పెరుగుతున్న లవణీయత కారణంగా సుమేరు భూముల వ్యవసాయ ఉత్పాదకత తగ్గుముఖం పట్టింది. ఈ ప్రాంతంలో ముందునుండే మట్టి లవణీయత ప్రధాన సమస్యగా గుర్తించబడింది.<ref>{{cite journal|last=Jacobsen T |first=Adams RM. |year=1958 |title=Salt and Silt in Ancient Mesopotamian Agriculture: Progressive changes in soil salinity and sedimentation contributed to the breakup of past civilizations. |url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.128.3334.1251|journal=Science |doi= 10.1126/science.128.3334.1251 |volume= 128| pages=1251–8|issue=3334}}.</ref> పేలవమైన డ్రైనేజ్ కారణంగా వ్యవసాయ భూముల్లో నీరు నిలబడిపోయేది. అక్కడి పొడి వాతావరణములో ఈ నీరు ఆవిరవగా, నీటిలోని లవణాలు నేలలో మిగిలిపోయి, క్రమంగా భూలవణీయత పెరగసాగింది. అకేడు సామ్రాజ్య కాలమూ, తదుపరి ఉర్ మూడవ వంశపు కాలాలలో గోధుమల పంట వేయడము నుండి లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలపంట సాగుకు రైతులు మారారు. కానీ అది ప్రజలకు తగినంత ఆహారం అందించ లేదు. దీనివలన క్రీ.పూ 2100 నుండి క్రీ.పూ. 1700 మధ్యలో ఈ ప్రాంతంలో జనాభా దాదాపు ఐదింట మూడు వంతులు తగ్గిందని అంచనా.<ref>{{cite journal|last=Thompson |first=William R. |year=2004 |title=Complexity, Diminishing Marginal Returns and Serial Mesopotamian Fragmentation |journal=Journal of World Systems Research |url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |format=PDF |doi=10.5195/jwsr.2004.288 |volume=10 |pages=612–652 |issue=3 |url-status=unfit |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120219134627/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |archivedate=February 19, 2012 }}</ref> దీనితో అకేడు భాష మాట్లాడే ప్రాంతాల్లో జనాభా పెరిగి, సుమేరు భాష ప్రధానంగా ఉన్న ప్రాంతాలలో జనాభా గణనీయముగా తగ్గినది. క్రమంగా సుమేరు మాతృభాషగా అంతరించిపోయి గ్రాంథిక భాషా, ధార్మిక భాషగా మిగిలింది. ఇబ్బి-సిన్ (క్రీ.పూ 2028–2004) పాలనలో ఈలములు దండయాత్రతో ఊర్ స్వాధీనం చేసుకున్న తరువాత {{citation needed|reason=Doesn't cite any evidence of sack of Ur?|date=October 2015}}, సుమెర్ అమోరీయుల పాలనలోకి వచ్చింది. 20 – 18 వ శతాబ్దాల్లో స్వతంత్ర అమోరు రాజ్యాలు "ఇసిన్ రాజవంశం"గా రాజ జాబితాలో చేర్చబడ్డాయి. క్రీ.పూ. 1800లో హమ్మురాబి ఆధ్వర్యంలో బాబిలోనియా విస్తరణతో ఈ వంశము యొక్క శకం ముగిసింది. తరువాతి కాలాల్లో అస్సిరియా, బాబిలోనియాలను పాలించిన రాజుల్లో కొంతమంది అరుదుగా సార్గోనిక రాజుల బిరుదు ఐన "సుమేరూ, అకేడు ప్రాంతాలకు రాజు"ను తమకు ఆపాదించుకున్నారు. ఇందుకు ఒక ఉదాహరణ సుమారు క్రీ.పూ 1225లో అస్సిరియాను పాలించిన మొదటి టుకుల్టీ నినుర్టా‌. ==జనాభా== సుమేర్లోని అతిపెద్ద నగరాల్లో ఒకటైన ఉరుక్ వైభవము తారాస్థాయిలో ఉన్నప్పుడు, నగర జనాభా 50,000-80,000 ఉండేదని అంచనా వేయబడింది. <ref>[https://archive.is/20150411005800/http://proteus.brown.edu/mesopotamianarchaeology/ Harmansah, Ömür, The Archaeology of Mesopotamia: Ceremonial centers, urbanization and state formation in Southern Mesopotamia, 2007, p.699]</ref> సుమేర్లో ఇతర ప్రముఖ నగరాలు ఉండడమూ, పెద్దసంఖ్యలో వ్యవసాయ జనాభా ఉండడాన్నీ బట్టి చూస్తే, సుమేరు జనాభా సుమారుగా 8 నుండి 15 లక్షల దాకా ఉండుంటుందని అంచనా. ఇదే సమయంలో ప్రపంచ జనాభా 2.7 కోట్లుగా అంచనా వేయబడింది.<ref>Colin McEvedy and Richard Jones, 1978, ''Atlas of World Population History'', Facts on File, New York, {{ISBN|0713910313}}.</ref> సుమేరు భాషకు వేరే ఏ భాషతోను పోలికలూ, సంబంధాలూ లేవు (లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్). ఐతే ఆ కాలములో తక్కువ సాంస్కృతికంగా తక్కువ ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడిన వేరే భాష ఉండేదనీ (substrate), ఆ భాష ఏమిటో ఈనాడు మనకి తెలియనప్పటికీ, సుమేరు భాషపై దాని ప్రభావాము తెలుస్తోందనీ (substrate effect), అనేక భాషాశాస్త్రవేత్తలు అభిప్రాయపడ్డారు. సుమేరులోని కొన్ని ప్రధాన నగరాలకు సుమేరు భాషకు చెందని పేర్లు ఉన్నాయి. ఇదే వీరి ప్రతిపాదనకు ఆధారము. ఈ పేర్లూ, వీరికి ముందు ఇక్కడ నివసించిన జనాల భాషలోనివని వీరి అభిప్రాయము.<ref name="Nemet-Nejat1998">{{cite book|author=Karen Rhea Nemet-Nejat|title=Daily life in ancient Mesopotamia|url=https://books.google.com/books?id=lbmXsaTGNKUC&pg=PA13|accessdate=29 November 2011|year=1998|publisher=Greenwood Publishing Group| isbn= 978-0313294976| page=13}}</ref> ఏదేమైనా దక్షిణ మెసొపొటేమియాలో ఉబైడు కాలం (క్రీ.పూ.5300–4700) నుండి మొదలుకొని సంస్కృతిలో పెను మార్పులేవీ చోటుచేసుకోలేదని పురావస్తు పరిశోధనలు తెలియజేస్తున్నాయి. ఇక్కడ స్థిరపడిన సుమేరు ప్రజలు టైగ్రిసు, యూఫ్రేటీసు నదుల కారణంగా సారవంతమైన ఈ ప్రాంతపు భూములను సాగుచేసి వ్యవసాయక్షేత్రాలుగా మార్చారు. ప్రాచీన సుమేరు భాషను మాట్లాడిన పురాతన సుమేరులు, ఉత్తర భాగాన నివసించిన రైతులని కొందరు పరిశోధకులు భావిస్తున్నారు. నీటిపారుదల వ్యవసాయ విధానాలను ఆకళింపు చేసుకున్న తరువాత వీరు దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చి ఉంటారని వారి భావన. సామర్రులు ఆదిమ నీటి పారదుల పద్ధతుల నుపయోగించి వ్యవసాయము చేసేవారు. టైగ్రీసూ, దాని ఉపనదుల పరీవాహక ప్రాంతాల్లో ఈ పద్ధతి వాడిన వారిలో వీళ్ళే మొదటివారు. క్రీ.పూ 5700–4900 ప్రాంతములో వీరికి మృణ్మయ పరిశ్రమలుండేవని తెలుస్తోంది. చోగ మామీ మృణ్మయ పాత్రల్లో సామర్రపు పద్ధతులూ, సుమేరు పద్ధతులూ (డు కాలమునాటి) కూడా కనిపిస్తాయి. 1980 లలో ఫ్రెంచివారు జరిపిన త్రవ్వకాలలో లాస్సాకు సమీపంలోని టెల్ అవేలి (ఓయిల్లె, ఓయులి) వద్ద ఉబైడు కాలనికి పూర్వము తయారైన పాత్రలు ఎనిమిది స్థాయిలలో లభ్యమయ్యాయి. ఇవి సామర్రపు పాతరలను పోలి ఉన్నాయి. కనుక ఉత్తరాన వ్యవసాయ సంస్కృతిని అలవర్చుకున్న సామర్రులు, నీటి పారదుల నైపుణ్యమూ, శ్రామికుల చేత సేద్యాన్ని నడిపించడానికి కావలసిన సామాజిక వర్గీకరణా పొందాక, దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చుంటారని సిద్దాంతీకరించడమైనది. {{Citation needed|date=June 2011}} అరేబియా సముద్రతీరాన లభ్యమైన పనిముట్ల ఆధారంగా వేటాడడము, చేపలు పట్టడము ద్వారా బతుకుతున్న అక్కడి స్థానికులే నెమ్మదిగా వ్యవసాయాధారిత సమాజాన్ని నిర్మించుకున్నారని మరికొందరు అభిప్రాయపడ్డారు. మంచుయుగానికి చివరిలో జలప్రళయానికి ముందు పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతంలో నివసించిన ప్రజలే సుమేరులని జురిస్ ౙరిఞ్శ విశ్వసిస్తున్నారు.<ref>{{Cite web | url=http://www.ldolphin.org/eden/ | title=Has the Garden of Eden been located at last? | website= | access-date=2018-12-21 | archive-url=https://web.archive.org/web/20051029101558/http://www.ldolphin.org/eden/ | archive-date=2005-10-29 | url-status=dead }}</ref> ==సంస్కృతి == ===సాంఘిక, కుటుంబజీవితం === [[File:Upper part of a gypsum statue of a Sumerian woman. The hands are folds in worship. Circa 2400 BCE. From Mesopotamia, Iraq. The British Museum, London.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2400 నాటి ఈ హరశోఠపు శిల్పంలో చేతులు జోడించి ప్రార్థిస్తున్న సుమేరు మహిళను చూడవచ్చు. ఇది ప్రస్తుతం లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] [[File:Reconstructed sumerian headgear necklaces british museum.JPG|thumb|right|సుమేరు మహిళల సమాధుల్లో దొరికిన వస్తువుల ఆధారంగా పునర్నిర్మించిన శిరోభూషణమూ, కంఠహారాలూ.]] సుమేరు కాల ఆరంభ దశలో ఆదిమ చిత్రాలు ఆధారంగా ఈ క్రింది విషయాలు తెలుస్తున్నాయి:<ref name="Sayce"/> * "మృణ్మయ పాత్రల వాడుక చాలా ఎక్కువగా ఉండేది. గిన్నెలు, పూల జాడీలూ, వివిధరకాల వంటపాత్రలూ తయారు చేయబడుతూ ఉండేవి. తేనె, వెన్న, మద్యము, ద్రాక్షారసం వంటి ఒక్కొక పదార్థానికీ ప్రత్యేకంగా వాటిని నిల్వ చేసుకోవడానికి తయారైన పాత్రలుండేవి. మద్యాన్ని ఖర్జూర పళ్ళ నుండి తయారుచేసుండొచ్చు. కొన్ని పూల జాడీలకు కొనదేలిన కాళ్ళు ఉండేవి. x ఆకారములో ఉన్న కాళ్ళుండే బల్లలపై ఈ జాడీలనుంచేవారు. సమంగా నిలబడే జాడీలను చతుస్ర లేదా దీర్ఘ చతుస్రాకారాల్లో ఉండే చెక్క బల్లల పై ఉంచేవాణరు. నూనె జాడి, బహుశా పదార్థాలను నిల్వ ఉంచే ఇతర జాడిలకు కూడా, మట్టితో మూతచుట్టూ మూసివేసేవారు. ఈ పద్ధతి ప్రాచీన ఈజిప్టులో కూడా ఉంది. ఈ మట్టి పాత్రలను అనుకరిస్తూ, రాతితో పూలజాడీలనూ, గిన్నెలనూ తయారుచేసేవారు." * "ఈకలతో చేసిన తురాయిని పెట్టుకునేవారు. మంచాలూ, ఎత్తుపీటలు, కుర్చీలూ వాడేవారు. వీటి కాళ్ళు ఎద్దు కాళ్ళలాగా ఉండేవి. అగ్ని-స్థలాలు, హోమగుండాలు ఉండేవి." * "కత్తులు, పిడిసాన, ఉలి, ఇంకా ఒక రంపం లాంటి పరికరమూ వీరు వాడేవారు. ఈటెలు, బాణాలు, ధనుస్సులూ, బాకులు (గురిచూసి విసిరే చిన్న కత్తి) యుద్ధంలో ఉపయోగించబడ్డాయి కానీ ఖడ్గాలు వాడారనడానికి ఆధారాలు లేవు. " * "వ్రాసేందుకు ఫలకాలు వాడేవారు. చురకత్తి (బాకు) అలుగును లోహముతో చేయగా, పిడి చెక్కతో తయారుచేసేవారు. బంగారు హారాలు వాడేవారు." * "చంద్రమానంతో కాలగణన లెక్కించబడింది." సుమేరు సంగీతానికి సంబంధించి చాలా సమాచారము లభించింది. వేణువూ, లైరు అనే ఒక తంత్రీ వాయిద్యము ఉపయోగించబడ్డాయి. లైరు అనగా ప్రాచీన వీణ (ఆధునిక వీణ కాదు) వంటిది. వీరి వాయిద్యాలలో నేటి కాలములో అందరూ ఎరిగినవి ఉర్ లైరులు.<ref name="Goss_2017_mesopotamian_flutes">{{cite web |last=Goss |first=Clint |title=Flutes of Gilgamesh and Ancient Mesopotamia |url=http://www.Flutopedia.com/mesopotamian_flutes.htm |date=15 April 2017 |website=Flutopedia |access-date=14 June 2017 }}</ref> లాఘాష్ రాజు ఉరుకాగినా (సుమారు క్రీ.పూ. 2300) అప్పటి ఆచారమైన బహుభర్త్రుత్వాన్ని రద్దు చేశారని శాసనాలు తెలియజేస్తున్నాయి. బహుభర్త్రుత్వానికి పాల్పడిన స్త్రీని ఆమె నేరము చెక్కబడ్డ రాళ్ళతో కొట్టి చంపాలని ఆయన చట్టము చేసారు. .<ref>[https://books.google.com/books?id=mpjk74blFDgC&pg=PA62&dq=urukagina+%22two+men%22&client=firefox-a&sig=29we4cFBrgMpJ9qsy4zjpCywAQY ''Gender and the Journal: Diaries and Academic Discourse'' p. 62] by Cinthia Gannett, 1992</ref> {{multiple image | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరు యువరాణీ (సుమారు క్రీ.పూ 2150) | total_width=350 | image1 = Sumerian princess of the time of Gudea circa 2150 BCE.jpg | caption1 = {{center|గుడియా కాలము నాటి (సుమారు క్రీ.పూ 2150) సుమేరు యువరాణీ.}} | image2 = Sumerian princess of the time of Gudea 2150 BCE. Louvre Museum AO 295.jpg | caption2 = {{center|శిల్పం యొక్క ముందు భాగము<br />లూవ సంగ్రహశాల AO 295.}} | footer= }} సుమేరు సమాజము పురుషాధిక్య సమాజము. అలాగే సామాజిక వర్గీకరణ ఉండేది. సుమేరు స్మృతులలో మనకి దొరికిన వాటిలో పురాతనమైనది ఉర్-నమ్ము స్మృతి. ఇది మూడవ ఉర్ కాలము నాటిది. ఈ స్మృతిని అధ్యయనము చేయడము ద్వారా ఆనాటి సామాజిక నిర్మాణము పై ఒక మౌలిక అవగాహన వస్తుంది. లు-గాలు ("గొప్ప వ్యక్తి" లేదా రాజు) కింద రెండు ప్రాథమిక వర్గాలుగా సమాజంలోని వారందరూ వర్గీకరించబడ్డారు: "లు" లేదా స్వేచ్ఛకలిగిన వ్యక్తీ, బానిస (పురుషుడు ఐతే ఆరాడ్, స్త్రీ ఐతే జెమి). 'లు' కొడుకును పెళ్ళికి ముందు డుము-నిటగా పిలుస్తారు. ఒక స్త్రీ (మునుస్)ను పెళ్ళికి ముందు కూతురిగా (డూము-మి), పెళ్ళి తర్వాత భార్య (డామ్)గా, భర్త చనిపోతే విధవగా (నుమసు) గుర్తిస్తారు. ఒక విధవ అదే తెగకు చెందిన మరో వ్యక్తిని మళ్ళీ పెళ్ళి చేసుకోవచ్చు. వివాహాలు సాధారణంగా వధూవరుల తల్లితండ్రుల చేత నిర్ణయించబడేవి<ref name=Kramer1963>{{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=The Sumerians: Their History, Culture, and Character|date=1963|publisher=The Univ. of Chicago Press|isbn=978-0-226-45238-8|url=https://archive.org/details/sumerianstheirhi00samu|url-access=registration}}</ref>{{rp|78}}. నిశ్చితార్థములో ఇరు పక్షాలూ పెళ్ళి నిశ్చయమైనట్లు మట్టి ఫలకాలపై నమోదు చేయించేవారు.<ref name=Kramer1963/> పెళ్ళికొడుకు పెళ్ళికూతురి తండ్రికి కానుకలివ్వగానే పెళ్ళికి చట్టబద్దత వస్తుంది.<ref name=Kramer1963/> సంతోషకరమైన దాంపత్యాన్ని వర్ణిస్తూ ఒక భర్త, తన భార్య తనకు ఎనిమిది మంది కొడుకులనిచ్చినప్పటికీ, ఇంకా తనతో సంభోగించడానికి ఆసక్తి చూపుతుందని చెప్పాడని ఒక సుమేరు నానుడి.<ref name="NemetNejat">{{citation|last=Nemet-Nejat|first=Karen Rhea|author-link=Karen Rhea Nemet-Nejat|date=1998|title=Daily Life in Ancient Mesopotamia|publisher=Greenwood|series=Daily Life|isbn=978-0-313-29497-6|page=[https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132 132]|url=https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132}}</ref> సుమేరులు పెళ్ళికి ముందు లైంగిక సంబంధాలను ఆమోదించినట్లుగా కనిపించదు.<ref>''Celibacy in the Ancient World: Its Ideal and Practice in Pre-Hellenistic Israel, Mesopotamia, and Greece'' by Dale Launderville, p. 28</ref> సుమేరు భాషలో కానీ, అకేడు భాషలో కానీ, కన్యత్వము అనే పదానికి సమానార్థకము లేదు. వీరు కన్యత్వం అనే భావనను సంభోగింపబడని, సంభోగానికి గురికాబడని, పురుషాంగము తెలియని స్త్రీ అనే వాక్యాలు వాడి వ్యక్తపరిచేవారు.<ref name="Cooper">{{cite book|last1=Cooper|first1=Jerrold S.|article=Virginity in Ancient Mesopotamia|title=Sex and Gender in the Ancient Near East: Proceedings of the 47th Rencontre Assyriologique Internationale, Helsinki|year=2001|location=Baltimore, Maryland|publisher=Johns Hopkins University Press|url=http://krieger2.jhu.edu/neareast/pdf/jcooper/jc%20Virginity.pdf|isbn=978-951-45-9054-2}}</ref>{{rp|91–93}} అకేడు వైద్య గ్రంథాల్లో పేర్కొనబడిన షిషితు అనే పదము కన్నెపొరను సూచిస్తుందా లేక మరేదైనా అర్థముందా అనేదానిపై స్పష్టత లేదు. ఐతే మహిళ కన్యత్వాన్ని నిర్ణయించడములో తరువాతి కాలపు మధ్యప్రాచ్య సంస్కృతులతో పోల్చితే కన్నెపొర పాత్ర చాలా తక్కువ అనిపిస్తుంది.<ref name="Cooper"/>{{rp|92}} కన్యత్వము విషయములో స్త్రీ మాటలకే ప్రాధాన్యత ఎక్కువ ఉండేది.<ref name="Cooper"/>{{rp|91–92}} ప్రాచీన ఆధారాలను బట్టి సుమేరులు శృంగారము పట్ల చాలా ఉదార వైఖరి కలిగియున్నారని తెలుస్తోంది.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> లైంగిక కట్టుబాట్లు నైతికత మీదకంటే, ఫలానా సంబంధము వారిని మతకర్మలలో పాల్గొనలేని విధంగా మైలు పరిచే అవకాశమెంత అనే విషయము మీద ఆధారపడి ఉండేవి.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఇక వీరు స్వయంతృప్తి లైంగిక పటుత్వాన్ని పెంచుతుందని నమ్మేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> సొంతంగానూ, అలాగే వారి లైంగిక భాగస్వాములతో కలిసీ కూడా స్వయంతృప్తి పొందేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> గుదమైదునము కూడా వీరికి ఆమోదయోగ్యమే.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఎంతూకు పూజారులైన స్త్రీలకు పిల్లల్ని కనడము నిషిద్దము.<ref name="Leick2013">{{citation|last=Leick|first=Gwendolyn|title=Sex and Eroticism in Mesopotamian Literature|publisher=Routledge|year=2013|isbn=978-1-134-92074-7|location=New York |page=219|orig-year=1994|url=https://books.google.com/books?id=WKoWblE4pd0C&pg=PA64}}</ref><ref name="NemetNejat"/> కనుక వీరు గుదమైదునములో ఎక్కువగా పాల్గొనేవారు.<ref name="Leick2013"/><ref name="Dening1996"/><ref name="NemetNejat"/> ===భాష, లిపి === [[File:Early writing tablet recording the allocation of beer.jpg|thumb|బీరు కేటాయింపులను నమోదు చేయడానికి వాడిన వ్రాత ఫలకం. క్రీ.పూ 3100–3000 కాలం నాటిది.]] [[File:P1150884_Louvre_Uruk_III_tablette_écriture_précunéiforme_AO19936_rwk.jpg|thumb|శరాకార లిపికి ఆధారమైన సంకేత చిత్రాలు గల సున్నపురాతి ఫలకం. క్రీ.పూ 4వ సహస్రాబ్ది నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Development of writing.jpg|thumb|వ్రాత అభివృద్ధి ప్రక్రియ యొక్క ప్రామాణిక శాస్త్రీయ పునర్నిర్మాణం. నేటి లిపుల పుట్టుకలో శరాకార లిపి పాత్రను కూడా ఇందులో మనం చూడవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Barraclough |first1=Geoffrey |last2=Stone |first2=Norman |title=The Times Atlas of World History |date=1989 |publisher=Hammond Incorporated |isbn=978-0-7230-0304-5 |page=[https://archive.org/details/isbn_9780723003045/page/53 53] |url=https://archive.org/details/isbn_9780723003045 |url-access=registration }}</ref><ref>{{cite book |last1=Senner |first1=Wayne M. |title=The Origins of Writing |date=1991 |publisher=University of Nebraska Press |isbn=978-0-8032-9167-6 |page=77 |url=https://books.google.com/books?id=Kc4xAlunCSEC&pg=PA77 }}</ref>]] సుమేరు పురావస్తు పరిశోధనల్లో కనుగొన్నవాటిల్లో అన్నిటికంటే ముఖ్యమైనవి, శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉన్న మట్టి ఫలకాలు. ఇవి పెద్ద సంఖ్యలో దొరికాయి. సుమేరు సంస్కృతిలో వ్రాత అభివృద్ధి అవ్వడము అనేది చారిత్రకాంశాలను పొందుపరచడములోనే కాక, ఇతిహాస కవితలూ, కథలూ అలాగే ప్రార్థనలూ, చట్టాల వంటి వివిధ రకాల సాహిత్యాన్ని సృష్టించే క్రమములో మానవాళి చరిత్రలోనే గొప్ప మైలురాయిగా పరిగణించబడుతుంది. మొదట్లో బొమ్మలు, అనగా గూఢచిత్రాలు వాడినప్పటికీ, కొద్ది కాలములోనే శరాకార లిపీ, ఆ తదుపరి పదసంజ్ఞలూ (ఆలోచనలను వ్యక్తపరిచేందుకు గుర్తులు) వాడబడ్డాయి. తడి మట్టిపై త్రిభుజాకారపు రెల్లుతో వ్రాసేవారు. సుమేరు భాషలో కొన్ని వేల వ్రాతలు బయటపడ్డాయి. వ్యక్తిగత, వ్యాపార లేఖలు, రసీదులు, పద కోశాలూ, చట్టాలు, శ్లోకాలు, ప్రార్థనలు, కథలు, రోజువారీ లెక్కల వంటివి ఉన్నాయి. మట్టి పలకల గ్రంథాలయాలు కనుగొనబడ్డాయి. స్మారక శాసనాలూ, అలాగే విగ్రహాలు లేదా ఇటుకలు వంటి వివిధ వస్తువులపై వ్రాతలూ సర్వసాధారణము. శిక్షణలో భాగంగా లేఖకులు (వ్రాయసగాళ్ళు) ఒక్కొక గ్రంథాన్నీ అనేక సార్లు గ్రంథస్తము చేయడముతో, చాలా గ్రంథాలవి అనేక ప్రతులు మనకు దొరికాయి. సెమిట సమాజములో కూడా వాడుక భాష సెమిట భాష ఐనప్పటికీ చాలా కాలము పాటు మతసంబంధ అలాగే చట్టసంబంధ కార్యకలాపాలకు సుమేరు భాష వాడుకలో ఉంది. శరాకార లిపిలో వ్రాయబడ్డ వాటిల్లో ముఖ్యమైనది 'గిల్గమేష్' అనే ఒక సుదీర్ఘ కావ్యము. ఉరుక్ శిథిలాల్లో లభ్యమైన ఈ కావ్యము ప్రామాణిక శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉంది. ఇది రెండవ ఆదిమ వంశపు కాలంలో పాలించిన గిల్గమేష్ (అకేడు భాషలో) ("బిల్గమేష్ (సుమేరులో)") అనే రాజు గురించి చెబుతుంది. ఈ కథలో గిల్గమేషు, అతని సహచరుడు ఎన్కిడుల కాల్పనిక సాహసాలు ఉన్నాయి. అనేక మట్టి పలకలపై వ్రాయబడ్డ ఈ కథ మనకు తెలిసినంతలో చరిత్రలోనే మొట్టమొదటి సారి వ్రాయబడ్డ కాల్పనిక సాహిత్యముగా గుర్తింపు పొందింది. సుమేరు భాషకు దగ్గరగా ఉన్న భాష ఏదీ లేదు. కనుక ఇది ఏ భాషా కుటుంబానికీ చెందదు. ఇలాంటి భాషను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్‌గా పిలుస్తారు (ఒంటరి భాష అని అర్థము).అకేడు భాష మాత్రము ఆఫ్రోయాసియాటిక్ భాషా కుటుంబంలో సెమిటిక్ విభాగానికి చెందినది. సుమేరు భాష యొక్క భాషా కుటుంబాన్ని కనుక్కోవడానికి జరిగిన అనేక ప్రయత్నాలు ఫలించలేదు. సుమేరు భాషలో పదముకు ఉపసర్గలూ, ప్రత్యయాలు వంటివి చేరడము ద్వారా అర్థము మారుతుంది. ఇలాంటి భాషలను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో అగ్లుటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ అంటారు. అనేక శాస్త్రజ్ఞులు సుమేరు భౌగోళిక అంశాలూ, వివిధ కళలూ, వ్యవసాయ విధానాలూ పరిశీలించి ఒక తక్కువ (substratum) లేదా సమాన పలుకుబడి (adstratum) కలిగిన భాష యొక్క ప్రభావమీ సుమేరు భాషపై ఉందని ప్రతిపాదించారు. ఈ ఊహాజనిత భాషకి ప్రోటో-యుఫ్రేటీయ భాష లేదా ప్రోటో-టైగ్రీయ భాషగా పేరు పెట్టారు. ఐతే ఈ ప్రతిపాదనను వ్యతిరేకించే శాస్త్రవేత్తలు కూడా చాలా మంది ఉన్నారు. ప్రాచీన సుమేరు వ్రాతలు, వ్రాయసగాళ్ళు తాము విషయాన్ని గుర్తుపెట్టుకోవడానికి ఊతంగా కొన్ని ముఖ్య పదాలు మాత్రము వ్రాసిపెట్టుకున్న సంగ్రహ రూపాలు. వీటిని వ్రాసేది తమ వ్యక్తిగత వాడుకకే కనుక ఇవి వ్యాకరణ నియమాలననుసరించక, గజిబిజిగా ఉంటాయి. అందువలన ఈ ప్రాచీన వ్రాతలనర్థము చేసుకోవడము చాలా కష్టము<ref>{{Cite book|title=The Oxford Handbook of the History of Linguistics|last=Allan|first=Keith|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0191643439|location=Oxford|pages=56–57}}</ref> క్రీ.పూ. 3 వ–2 వ సహస్రాబ్ది సమయానికి క్రమంగా వాడుక భాషగా సుమేరు స్థానాన్ని అకేడు భాష ఆక్రమించుకుంది .<ref name="woods">Woods C. 2006 [http://oi.uchicago.edu/pdf/OIS2.pdf “Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian”]. In S.L. Sanders (ed) ''Margins of Writing, Origins of Culture'': 91–120 Chicago</ref> అయితే సా.శ.. 1 వ శతాబ్దం వరకు సుమేరు భాష బాబిలోనియా, అస్సీరియాలో పవిత్ర, గ్రాంథిక, శాస్త్రీయ భాషగా వాడబడింది.<ref>{{cite book|last=Campbell|first=Lyle|title=A glossary of historical linguistics|url=https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191|year=2007|publisher=Edinburgh University Press| isbn=978-0748623792|author2=Mauricio J. Mixco |page=[https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191/page/n202 196]}}</ref> <gallery widths="170px" heights="170px"> Cuneiform tablet- administrative account with entries concerning malt and barley groats MET DP293245.jpg|శరాకార లిపిలో యవ నాణేల లెక్కలు వ్రాసి ఉన్న లెక్కలఫలకము. క్రీ.పూ 3100–2900 నాటిది. న్యూయార్క్ ‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. Bill of sale Louvre AO3766.jpg|షురుప్పక్‌లో పొలాన్నీ, ఇంటినీ అమ్మకానికి పెడుతూ ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది Stele of Vultures detail 02.jpg|'సున్నపురాతిపై చెక్కబడ్డ రాబందుల శిలాఫలకం. సుమారు క్రీ.పూ 2450 లోనిది‌. దీన్ని 1881లో గిర్సూలో (ఇరాక్‌లోని ఆధునిక టెల్ టెలోహ్) జరిపిన తవ్వకాల్లో ఎడ్వర్డ్ డీ సార్ౙెక్ కనుగొన్నారు. లూవ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. </gallery> ===మతం === [[File:Ebih-Il Louvre AO17551 n01.jpg|upright=0.8|thumb|క్రీ.పూ 24వ శతాబ్ది నాటి ప్రార్థనలో ఉన్న సుమేరు పురుషుడి శిల్పం (ఆధునిక తూర్పు సిరియాలో దొరికింది)]] {{multiple image|perrow=2|total_width=400|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header =సుమేరు మతము | image1 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (adjusted for perspective).jpg | caption1 = ఉర్ గుడిలో ఆసీనుడైన దేవునికి అర్ఘ్యము సమర్పణను చూపిస్తున్న శిల్పము. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | image2 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (libation detail).jpg | caption2 = ఉర్‌లోని గుడిలో అర్ఘ్యమును సమర్పిస్తున్న నగ్న పూజారి. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | footer= }} సుమేరులు వారికి సంబంధించిన అన్ని విషయాలనూ దైవానికి ఆపాదించేవారు. మరణం, దైవాగ్రహము వంటి విషయాలలో తాము అశక్తులమని విశ్వసించేవారు.<ref name=Kramer1963/> సుమేరు మతవిశ్వాసాల ప్రకారము విశ్వసృష్టికి మూలమైన వృత్తాంతాలు రెండు. ఈ వృత్తాంతాలే వీరి మతానికి మూలస్తంభాలు. మొదటి వృత్తాంతము ప్రకారము సృష్టి అనేది కొన్ని పవిత్రమైన వివాహాలు ఫలితంగా ఉద్భవించింది. ఈ వివాహాల ఫలితంగా వ్యతిరేక శక్తులకు ప్రతీకలైన స్త్రీ, పురుష దైవిక అంశల సంగమము జరిగింది. ఈ సంగమమే సృష్టికి మూలము. ఈ పవిత్ర వివాహ నమ్మకము యొక్క ప్రభావము మెసొపొటేమియలో తర్వాతి నాగరికతల్లోని మత విశ్వాసాలపై ఉంది. అకేడు మతములో సృష్టి వృత్తాంతాన్ని ఎనుమ ఎలిష్‌గా వ్యవహరిస్తారు. దీని ప్రకారము మంచినీటి దేవుడూ, పురషాంశ ఐన అబ్ౙు, ఉప్పునీటి దైవమూ, స్త్రీ అంశ ఐన తియామత్‌ల కలయిక సృష్టికి మూలము. ఈ కలయికతో జనియించిన వారు లాహ్మ్, లహ్మూలు. వీరిని బురదమయమైన వారు/మట్టితో నిండినవారిగా పిలుస్తారు. ఈ పేర్లను ఎరీడులో ఎంకి దేవాలయమైన ఈ-అబ్ౙులోని ద్వారపాలకులకు బిరుదులుగా ఇచ్చేవారు. యుఫ్రటీసు సముద్రములో కలిసే చోట, నదిలో కొట్టుకొచ్చిన మట్టితో చిన్న, చిన్న దీవులు ఏర్పడతాయి. ఈ ప్రక్రియను తలపించేలా రెండో పవిత్ర వివాహ జరిగింది. ఈ వివాహ ప్రతిఫలాలే అన్షార్ (ఆకాశపు ఇరుసు), కిషార్‌లు (భూమి యొక్క ఇరుసు). వీరిద్దరి పసంతానమే అను (ఆకాశము), కీ (భూమి)లు. మరో ముఖ్యమైన పవిత్ర వివాహము పర్వతాలకు దేవి ఐన నిన్హుర్సాగ్‌కు, మంచినీటికి అధిపతీ, ఎరీడు నగర దైవమైన ఎంకికీ మధ్య జరిగింది. వీరి కలయిక భూమికి పచ్చదనాన్నీ, పచ్చిక బయళ్ళనూ ప్రసాదించింది. సుమేరు సంస్కృతి ఏర్పడ్డ తొలి దశలో దక్షిణాన ఉన్న ఎరీడు ముఖ్య ఆధ్యాత్మిక కేంద్రంగా ఉండేది. ఐతే చరిత్ర వ్రాయబడడము మొదలైన తొలినాళ్ళలోనే మధ్య భాగములోని నిప్పూరు నగరము ఎరీడు స్థానాన్ని ఆక్రమించుకుంది. తర్వాత సుమేరు నాగరికత ఉన్నంత కాలమూ, ఈ నగరము తన స్థానాన్ని నిలుపుకుంది. ఇక్కడి పూజారులకు ఇతర నగర-రాజ్యాలమీద రాజకీయ అజమాయిషీ ఉండేది. ====దేవుళ్ళు ==== [[File:Ea (Babilonian) - EnKi (Sumerian).jpg|thumb|upright=1.3|క్రీ.పూ 2300 ప్రాంతం నాటి అకేడు ముద్ర. ఇందులో మనం వారి దేవుళ్ళైన ఇనానా, ఉటు, ఎంకీ, ఇసిముద్‌లను చూడవచ్చు.]] సుమేరులు దేవుళ్ళు అనేకులనీ (బహుదేవతావాదము), మానవ రూపాలు కలవారనీ విశ్వసించారు. ప్రతీ నగర రాజ్యానికీ ప్రత్యేకముగా నగర దేవతలూ, వారికి అంకితమైన నగర రాజులూ, మతాధికారులూ ఉండేవారు. ఐతే ఆయా నగర దేవతల ఆరాధన, ఆ నగరానికే పరిమతమవ్వాలని లేదు. ఒకే దైవము వివిధ నగరాల్లో పూజలందుకునేవారు. మతవిశ్వాసాలను గ్రంథస్తము చేసిన మొట్టమొదటి సమాజాల్లో సుమేరులు కూడా ఒకరు. కనుక వీరి విశ్వాసాలు మెసొపొటేమియాలోని తదుపరి నాగరికతల మతం, నమ్మకాలూ, జ్యోతిషశాస్త్రాలను ప్రభావితము చేసాయి. సుమేరులు ఆరాధించే దేవుళ్ళు: * వీరు స్వర్గాధిపతిని 'ఆన్‌'గా పిలుస్తారు. ఆకాశాన్ని కూడా సుమేరు భాషలో ఆన్ అనే అంటారు. ఆన్ దేవేరి 'కీ' (భూమికి ప్రతీక) * దక్షిణాన ఉన్న ఎరిదులోని ఆలయంలో ఉండే ఎంకి. సంక్షేమానికీ, జ్ఞానానికి దైవంగా, భూగర్భ జలాలకు అధిపతిగా, వ్యాధుల నుండి స్వస్థత చేకూర్చే శక్తి కలవాడిగా ఆరాధించబడ్డాడు. మానవాళికి మిత్రుడైన అతడు, మనుష్యులకు కళలు, శాస్త్రాలూ, నాగరిక బుద్ధులూ ప్రసాదించాడు. మొట్టమొదటి చట్టస్మృతి కూడా ఇతని సృష్టిగా భావించబడింది. * ఎన్లిల్ తుఫాను, వాయువూ, వర్షాలకు దేవుడు.<ref name=ColemanDavidson2015>{{citation|last1=Coleman|first1=J.A.|last2=Davidson|first2=George|title=The Dictionary of Mythology: An A–Z of Themes, Legends, and Heroes|date=2015|publisher=Arcturus Publishing Limited|location=London, England|isbn=978-1784044787}}</ref> నిప్పూరు నగర దేవుడైన ఆయన సుమేరుల ప్రధానదైవంగా ఆరాధించబడ్డాడు.<ref name=ColemanDavidson2015 />{{rp|108}}<ref>{{citation|first=Samuel Noah|last=Kramer|title=The Sumerian Deluge Myth: Reviewed and Revised|journal=Anatolian Studies|volume=33|date=1983|pages= 115–121|jstor=3642699|doi=10.2307/3642699}}</ref>{{rp|115–121}} ఆయన దేవేరి నిన్లిల్. ఈమె దక్షిణపవనాలకు దేవత.<ref>{{citation|last1=Black|first1=Jeremy A.|last2=Cunningham|first2=Graham|last3=Robson|first3=Eleanor|title=The Literature of Ancient Sumer|url=https://books.google.com/books?id=a1W2mTtGVV4C&pg=PA106|date=2006|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0199296330}}</ref>{{rp|106}} * ఇనాన ప్రేమకు, శృంగారానికి, యుద్ధానికి దేవత.;<ref name=WolksteinKramer1983/>{{page needed|date=July 2017}}<ref name="Black">Black, Jeremy; Green, Anthony (1992), ''[[iarchive:gods-demons-and-symbols-of-ancient-mesopotamia-an-illustrated-dictionary 202012|Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary]]'', University of Texas Press, {{ISBN|0-292-70794-0}}</ref>{{rp|109}}శుక్ర గ్రహానికి ఈమె దేవ రూపము. ఉరుక్ నగర మందిరములో ఆన్‌తో పాటు ఈమె కూడా పూజలందుకునేది. తమకు దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకున్న రాజులు, ఇనానా, డుముౙిడ్‌ల వివాహ ఘట్టాన్ని, తాము పూజారిణులను వివాహమాడడము ద్వారా ప్రదర్శించి ఉండవచ్చు.<ref name=Black/> * సూర్య భగవానుడు ఐన ఉతు. ఇతడు దక్షిణాన లార్సా, ఉత్తరాన సిప్పర్లలో నగరదేవునిగా కొలవబడేవాడు. * ఉర్ నగరదేవుడూ, చంద్రభగవానుడూ ఐన సిన్ [[File:Genealogy of Sumero-Akkadian Gods.jpg|thumb|upright=2.05|left|సుమేరులూ, తొలినాటి అకేడ్ల దేవగణము]] వీరంతా ప్రధాన దేవుళ్ళు. ఆపైన వందల కొద్దీ చిన్న, చిన్న దేవతలు ఉన్నారు. సుమేరు దేవతలు వివిధ నగరాలతో అనుసంధానించబడి ఉంటారు. ఈ నగరాల రాజకీయ ప్రాముఖ్యతతో పాటే మతపరంగా వారి ప్రాముఖ్యతా మారుతుండేది. దేవుళ్ళు వారికి సేవ చేయించుకొనుటకై బంకమట్టితో మనుష్యులను సృష్టించారు అని సుమేరుల విశ్వాసము. దేవాలయాలు నీటిపారుదల వ్యవసాయానికి అవసరమైన శ్రమదాన కార్యక్రమాలు నిర్వహించేవి. పౌరులందరూ ఆలయానికి కొంత శ్రమదానం చేయడము తప్పనిసరి. ఐతే వెండి చెల్లించడం ద్వారా వారు ఈ బాధ్యత నుండి విముక్తులవ్వవచ్చు. ====విశ్వము ==== విశ్వము ఒక పెద్ద గుమ్మటంతో కప్పబడ్డ సమాంతర బింబమని సుమేరులు నమ్మేవారు. మరణము తరువాత మనిషి శోకతప్తమైన అధోలోకములోకి కుప్పకూలి, అక్కడ అనంతకాలాల పాటు గిడిమ్ అనే ఒక అధమ ప్రేతము వలె పడి ఉండవలెనని నమ్మేవారు.<ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy |authorlink1=Jeremy Black (assyriologist) |last2=Green | first2=Anthony |title= Gods, Demons, and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary |date=1992 |publisher=University of Texas Press |isbn=978-0292707948}}</ref> విశ్వం వీరిచే నాలుగు భాగాలుగా విభజించబడింది: * ఉత్తరాన కొండప్రాంతంలో నివసిస్తున్న సుబర్తులు. వీరిపై బానిసలు, కలప, ఇతర ముడి పదార్థాల కొరకు అడపాదడపా దాడులు చేసేవారు. * పశ్చిమాన గుడార వాసులైన మార్టులు. వీరు పురాతన సెమిట భాష మాట్లాడే ఆదిమానవులు. వీరు మేకలూ, గొర్రెలను కాచుకుంటూ బ్రతికే ఒక సంచార జాతి. * దక్షిణాన డిల్మున్ అనే వాణిజ్య రాజ్యము. ఇది మరణించిన వారి భూమిగా, సృష్టి జరుగు ప్రదేశముగా చెప్పబడింది.<ref name="Carl Phillips 2013">Geoffrey Bibby and Carl Phillips, ''Looking for Dilmun'' (London: Stacey International, 1996; reprinted London: Knopf, 2013). {{ISBN|978-0-905743-90-5}}</ref> * తూర్పున ఈలములు. ప్రత్యర్థులైన వీరితో సుమేరులకు తరచూ యుద్ధాలు జరిగేవి. వారికి తెలిసిన ప్రపంచపు సరిహద్దులు: ఎగువ సముద్రం (మధ్యధరా సముద్రతీరం), దిగువ సముద్రం (పెర్షియన్ గల్ఫ్), మెలుహ్హా (బహుశా సింధూ లోయ), రాగి నిక్షేపాలకు ప్రసిద్ధి చెందిన మగన్ (ఒమన్). ====ఆలయాలు ==== ప్రతి ౙీగ్గురాట్టుకూ (సుమేరుల దేవాలయాలు) ఒక ప్రత్యేకమైన పేరు ఉండేది. ౙిగ్గురాట్టుకు ఒక ముంగిలి ఉంటుంది. ముంగిలికి మధ్య భాగాన పరిశుద్ధులయ్యేందుకు ఒక కొలను ఉంటుంది.<ref>Leick, Gwendolyn (2003), Mesopotamia: The Invention of the City' (Penguin)</ref> దేవాలయానికి ఒక నడిమిసాల్పూ, దానికి ఇరువైపులా పక్కసాల్పులూ ఉంటాయి. పక్కసాల్పులకు చివరన పూజారులకు గదులుంటాయి. ఒక మూలన జంతుబలికి బలిపీఠం, శాకాహార సమర్పణ కొరకు ఒక బల్లా ఉంటాయి. ధాన్యాగారాలూ, గోదాములూ సాధారణంగా ఆలయాల సమీపంలో ఉండేవి. కొంతకాలం తర్వాత సుమేరులు అనేక పెద్ద పేద్ద దిమ్మలను ఒకదానిపైనొకటి కట్టి వాటిపైన గర్భగుడిని ఉంచసాగారు. ఇది నిర్మాణ విధానాల్లో ౙిగ్గురత్తు శైలిగా చెప్పబడుతుంది.<ref>Mark M. Jarzombek and Vikramaditya Prakash, ''A Global History of Architecture'' (London: Wiley, 2011), 33–39. {{ISBN|978-0-470-90248-6}}</ref><ref>Crawford, Harriet (1993), "Sumer and the Sumerians" (Cambridge University Press, (New York 1993)), {{ISBN|0521388503}}.</ref> ====అంత్యక్రియలు==== మరణము తరువాత మనుషులు శోకతప్తమైన అధోలోకములో మగ్గుతారని వీరి నమ్మకము. ఈ లోకము ఎరిష్కిగాల్ అనే దేవత పాలనలో ఉంటుంది. రాకపోకలను నిరోధించడానికి, వివిధ భూతాలు ఆరాజ్య ముఖద్వారంలో ఉండి కాపలా కాస్తుంటాయని విశ్వసించేవారు. మృతదేహాలను నగరం వెలుపల ఖననం చేసేవారు. అక్కడ మృతదేహాలను ఒక చిన్న మట్టిదిబ్బతో కింద పూడ్చి, భూతాలకి కొంత ఆహారమూ, ఇతర సమర్పణలను ప్రదానము చేసేవారు. సంపన్నులు డిల్మున్‌లో ఖననం చేసేవారు.<ref>Bibby Geoffrey and Carl Phillips (2013), "Looking for Dilmun" (Alfred A. Knopf)</ref> ఉర్ రాజశ్మశానములో ప్వాబి రాణిని పూడ్చినప్పుడు, ఆమె పరివారాన్ని కూడా నరబలిగా సమర్పించారని మనకు తెలుస్తోంది. ===వ్యవసాయం, వేట === సుమేరలు సుమారుగా క్రీ.పూ. 5000–4500 కాలములో వ్యవసాయ జీవనాన్ని అలవర్చుకున్నారు. అభివృద్ధి చెందిన నీటిపారుదల వ్యవస్థా, పెద్ద మొత్తములో సాగు, నాగలి వాడకము, సంవత్సరము పొడుగూతా ఒకే పంటను వెయ్యడమూ, నగరపాలక వ్యవస్థ నేతృత్వములో ప్రత్యేక వ్యవసాయ కార్మిక శక్తి నిర్వహణా వంటి అనేక ప్రధాన వ్యవసాయ విధానాలు ఈ ప్రాంతంలో వాడుకలో ఉండేవి. ఈ వ్యవస్థ కారణంగా దేవాలయ ఖాతాలను నిర్వహించాల్సి రావడమే వ్రాత అభివృద్ధికి దారితీసింది (సుమారుగా క్రీ.పూ.3500లో). [[File:Ur mosaic.jpg|thumb|upright=1.35|ఉర్ రాజ సమాధులలో దొరికిన కళాకృతి. లాపిస్ లజూలీ, నత్త గుల్లలతో తయారు చేయబడిన దీనిలో సుమేరు సమాజపు దైనందిన వ్యవహారాన్ని చూడవచ్చు.]] ఉరుక్ కాలంలోని చిత్రాల ఆధారంగా గొర్రెలు, మేకలు, పశువులు, పందుల వంటి పెంపుడు జంతువులను పెంచేవారని తెలుస్తోంది. వారు వారి ప్రాథమిక వాహనముగా గాడిదనూ ఇతర ఈక్విడ్‌లనూ, బరువులు లాగడానికి ఎద్దులనూ ఉపయోగించారు. "జంతువుల ఉన్ని (వెంట్రుకలతో)తో ఉన్ని దుస్తులు, తివాచీలూ తయారు చేయబడ్డాయి. ఇంటి చుట్టూ పరివేష్టిత తోటలలో చెట్లు, ఇతర మొక్కలు పెంచుకునేవారు. పొలాల్లో గోధుమలూ, బహుశా ఇతర ధాన్యాలు కూడా, సాగుచేయబడ్డాయి. నీరు పెట్టేందుకు [[ఏతాము]] ఉపయోగించబడింది. కుండీలూ, జాడీలలో కూడా మొక్కలను పెంచుకునేవారు "<ref name="Sayce"/> [[File:Issue of barley rations.JPG|thumb|ఉరుకాగినా రాజా ఏలుబడిలోని నాలుగో ఏటన (అనగా సుమారు క్రీ.పూ 2350) వ్రాయబడ్డ మట్టి ఫలకము. ఇందులో పిల్లలకూ, పెద్దలకూ మంజూరవుతున్న నెలవారీ యవ కేటాయింపుల వివరాలను శరాకార లిపిలో పొందుపరిచారు‌‌.]] బీరు త్రాగడము మొదలుపెటిన మొట్టమొదటి వారిలో సుమేరులొకరు. వీరు మద్యాన్ని తమ ముఖ్య పంట ఐన ధాన్యపు గింజలతో చేసేవారు. వారు గోధుమ, యవలూ, అలాగే మిశ్రమ ధాన్యాలతో కూడా బీర్లను తయారుచేశావారు. బీర్ల తయారీ వారి సంస్కృతిలో ముఖ్య భాగము. గిల్గమేష్ కావ్యములో ఎంకిడుకీ గిల్గమేష్ రాజ్యపు ఆహారాన్నీ, బీరునీ పరిచయము చేసే ఘట్టము ఇలా వర్ణించబడింది: "ఈ నేల ఆచారాన్ని అనుసరించి బీరును పుచ్చుకో ... అతను ఏడు చెంబుల బీరు త్రాగి బెరుకును వదిలి, ఆనందంతో పాడ సాగాడు "<ref>{{cite book|last1=Gately|first1=Iain|title=Drink: A Cultural History of Alcohol|url=https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0|publisher=Gotham Books|isbn=978-1592403035|page=[https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0/page/5 5]|year=2008}}</ref> సుమేరుల నీటిపారుదల పద్ధతులు ఈజిప్టులో వాడబడ్డ పద్ధతుల లాంటివే.<ref>{{cite book| last = Mackenzie| first = Donald Alexander| year = 1927 | title = Footprints of Early Man| url = https://archive.org/details/b2982767x| publisher = Blackie & Son Limited}}</ref> పట్టణీకరణకూ, నీటిపారుదల పద్ధతుల అభివృద్ధికీ అనుబంధం ఉందనీ, 89% జనాభా నగరాల్లోనే నివసించారనీ అమెరికా ఆంత్రొపాలజిస్టు రాబర్ట్ మెక్కార్మిక్ ఆడమ్స్ పేర్కొన్నాడు.<ref>{{cite book| last = Adams| first = R. McC.| year = 1981 | title = Heartland of Cities| publisher = University of Chicago Press}}</ref> వారు యవలూ, శనగలూ, కాయధాన్యాలూ, గోధుమలూ, ఖర్జూరాలూ, ఉల్లిపాయలూ, వెల్లుల్లీ, ఆకుకోసులూ, లీకులూ (ఉల్లిపాయ లాంటి ఒక రకమైన కూరగాయ), ఆవాలూ పండించేవారు. సుమేరులు విరివిరిగా చేపలను పట్టడమే కాక, రకరకాల కోళ్ళనూ, జింకలనూ వేటాడేవారు.<ref>{{cite book|title=The fine art of food | first=Reay |last=Tannahill | publisher=Folio Society| year=1968}}{{Page needed|date=March 2012}}</ref> సుమేరులు వారి వ్యవసాయానికి నీటిపారుదల పద్ధతులపై ఎక్కువగా ఆధారపడేవారు. ఏతాలు వాడీ, కాలువలూ, కరకట్టలూ, వలకట్టులూ, జలాశయాలూ కట్టి తగినంత నీటి సరఫరా ఉండేలా చూసుకునే వారు. యుఫ్రేటీసు కొంచెము తక్కువే ఐనప్పటికీ, టైగ్రీసు తరుచూ భారీ వరదలతో సుమేరును ముంచెత్తేది. కనుక కాలువలకు తరుచుగా మరమ్మత్తులు చేసి, వండలిని తీసి, భూమికొలత గుర్తులనూ, సరిహద్దు రాళ్ళనూ మాటిమాటికీ పాతవలసి వచ్చేది. అందుచేత పౌరులందరూ వంతుల వారీగా కాలువల నిర్వహణ పనులు చేయాలని ప్రభుత్వ నియమము ఉండేది. ఐతే డబ్బు చెల్లించి ఈ నియమము నుండి మినహాయింపు పొందవచ్చు. "సుమేరు రైతు పంచాంగము" మనకి వీరి వ్యవసాయ పద్ధతులపై కొంత అవగాహన ఇస్తుంది. వీరు మొత్తము మూడు సార్లు కాలువల నుండి పొలాలకు నీళ్ళు వదిలేవారు. ఒకటి వరదల కాలం తరువాత, రెండు వసంత విషువత్తు తరువాత, మూడు వీరి సంవత్సరాది ఐన అకిటు నాట. ఇలా కాలువలలోని నీళ్ళను పొలాల్లో నింపి, మళ్ళీ నీళ్ళను బయటికి వదిలేసేవారు. తరువాత ఎద్దులను నేలలో నడిపించి కలుపు మొక్కలను నాశనం చేసేవారు. తదుపరీ, గుద్దళ్ళతో చదును చేసేవారు. నేల బాగా ఎండాక వరుసగా మూడు సార్లు దున్ని, పులక చేసి, కెల్లగించేవారు. ఆ పిమ్మట తొలికలతో మట్టిగడ్డలూ, రాళ్ళూ పగలగొట్టి తదుపరి విత్తనాలు నాటేవారు. వీరికి కాలువల్లో నుండి పొలాల్లోకి వదిలిన నీటిని మరల బయటికి పంపేందుకు సరైన వ్యవస్థ లేదు. కనుక నీరు వదిలాక అది ఆవిరయ్యేవరకు, నీళ్ళలాగే నిలిచి ఉండేవీ. నీరు ఆవిరవగా వాటిలోని ఉప్పులు మట్టిలో కలిసిపోయేవి. దురదృష్టవశాత్తు దీని వల్ల వారి పొలాల్లో మట్టి లవణీయత క్రమంగా పెరిగింది. మూడవ ఉర్ కాలానికి, గోధుమ బదులు లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలు వారి ప్రధాన పంటగా ఉండేవి. వీరు వసంతంలో కోతలు కోసేవారు. ఇందుకు గానూ ముగ్గురు కలసి ఒకటిగా జట్టు కట్టేవారు. వీరిలో కోతలు కోయువారొకరూ, పనలను కట్టలుగా కట్టువారొకరూ, కట్టలను చూసుకొను వారొకరూనూ.<ref>By the sweat of thy brow: Work in the Western world, Melvin Kranzberg, Joseph Gies, Putnam, 1975</ref> ఈ కుప్పలను మొదట ఎద్దులతో నులియజేసి కంకులను వేరుచేసేవారు‌. ఆ పిమ్మట బల్లపై నూర్చి గింజలను వేరుచేసేవారు. ఆ పొట్టుతో పాటున్న గింజల్ని చెరిగి, పొట్టును వదిలించే వారు. ===కళాఖండాలు=== [[File:Royal Tombs of Ur Objects from tomb PG 580.jpg|thumb|upright=1.2|ఉర్ రాచశ్మశానములో (వ్యక్తిగత సమాధి 580) దొరికిన బంగారు బాకు.]] సుమేరులో రాతికి కొరత ఉండేది కనుక, దాన్ని కేవలం శిల్పాలకే వాడేవారు. ఇతర కళాకృతులన్నిటికీ మట్టిని వాడేవారు. వీరు కళాఖండాలను ఇతర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్న లాపిస్ లౙూలీ, పాలరాయి, డయొరైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు బంగారం వంటి విలువైన లోహాలతో కూడా అలంకరించేవారు. బంగారం, రాగీ, కంచూ వంటి లోహాలతో పాటు ఆల్చిప్పలూ, రత్నాలను కొన్ని ప్రత్యేకమైన శిల్పాలకూ అలాగే ఇతర కళాకృతులలో తాపేందుకూ వాడేవారు. లాపిస్, అలబాస్టర్, సర్పెంటినైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు రకరకాల చిన్న చిన్న రాళ్ళను ముద్రలు తయారుచేసేందుకు వాడారు. వీరి కళాకృతుల్లో అత్యంత ప్రసిద్ధమైనవి ఉర్ లైరులు. ఇవి మనకు తెలిసినంతలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత పురాతన తంత్రీ వాయిద్యాలు. 1922–24 వరకు జరిగిన ఉర్ రాచ శ్మశానము యొక్క తవ్వకాల్లో, వీటిని లెనర్డ్ వులీ కనుగొన్నారు. <gallery widths="170px" heights="170px"> Cylinder seal and modern impression- ritual scene before a temple facade MET DP270679.jpg|గుడి ముంగిట జరుగుతున్న ఉత్సవాన్ని తలపిస్తున్న మట్టితైలపు సున్నపురాతి ముద్రా, దాని అచ్చూ. క్రీ.పూ 3500–3100 నాటిది. న్యుయార్క్‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూౙియం ఆఫ్ ఆర్ట్‌లోనిది. Raminathicket2.jpg|''పొదల్లో పొట్టేలు. క్రీ.పూ 2600–2400 నాటిది; బంగారమూ, రాగీ, నత్తగుల్లలూ, లాపిస్, సున్నపురాతిలతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచ శ్మశానములోనిది (దీ ఖార్ గవర్నరేట్; ఇరాక్‌లో). ప్రస్తుతము లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Denis Bourez - British Museum, London (8747049029) (2).jpg|'క్రీ.పూ 2600–2400 నాటి ఉర్ కేతనము. చెక్కపై నత్తగుల్లలూ, ఎర్రటి సున్నపురాయీ, లాపిస్‌లతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచశ్మశానములో దొరికిన ఈ కళాకృతీ పరస్తుతము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Bull's head ornament for a lyre MET DP260070.jpg|లైరుకు అలంకరణగా ఉన్న ఎద్దు తల. కంచులో నత్తగుల్లలనూ, లాపిస్‌నూ పొదిగి తయారు చేయబడ్డది. క్రీ.పూ 2600–2350 నాటిది. మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. </gallery> ===నిర్మాణశైలి === [[File:Ancient ziggurat at Ali Air Base Iraq 2005.jpg|300px|thumb|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తుగా పిలవబడే ఈ కట్టడాన్ని ఉర్ మూడవ రాజవంశపు కాలములో (సుమారు క్రీ.పూ 2100) కట్టారు. ఇందులో ప్రధాన దైవం చంద్దదేవుడు నాన్నా. ఇది ఆధునిక ఇరాక్‌లోని దీ ఖార్ గవర్నరేట్ ‌లో ఉంది.]] టైగ్రిస్-యుఫ్రేటీసు మైదానములో ఖనిజాలు కానీ, చెట్లు కానీ లేవు. సుమేరుల నిర్మాణాలు అర్ధగోళాకారపు మట్టి ఇటుకలతో నిర్మించబడ్డాయి. వీటిని మాలుతో కానీ సిమెంటుతో కానీ స్థిరపరచే పద్ధతి లేదు. మట్టి ఇటుకలతో కట్టిన కట్టడాలు కొంచెము కొంచెముగా కూలిపోవాల్సిందే. కనుక వాటిని అప్పుడప్పుడూ కూల్చేసి, మళ్ళీ అదే చోటులో కట్టేవారు. ఈ నిరంతర పునర్నిర్మాణంతో క్రమంగా నగరాలు నేల కంటే కొంత ఎత్తులోకి వచ్చి, ప్రతీ నగరము ఒక కొండ లాగా తయారయ్యింది. ఈ కొండలను టెల్‌లు (tells) అంటారు. ఇవి మధ్యప్రాచ్యమంతా మనకి కనిపిస్తూ ఉంటాయి. ఆర్చిబాల్డ్ సేస్ ప్రకారము ఉరుక్ కాలం నాటి చిత్రగుర్తులను బట్టి చూస్తే "రాతికి కొరత ఉండేది. ఉన్న కాస్తను మాత్రము దిమ్మలుగా కోయడమో, ముద్రలుగా మార్చడమో చేసేవారు. నిర్మాణమంతా ఇటుకలతో జరిగేది. నగరాలు, కోటలు, గుళ్ళూ, ఇళ్ళూ అన్నీ ఇటుకలతోటే కట్టేవారు. నగరానికి స్థూపాలుండేవి. నగరాన్ని ఒక మానవ నిర్మితమైన మెరకపై కట్టేవారు. నివాస గృహాలు కూడా స్థూపము వంటి ఆకృతిని కలిగి ఉండేవి. ఇంటి తలుపులు కీలు ఆధారంగా తిరుగుతుండేవి. ఒక విధమైన తాళంచెవితో ఇవి తెరవబడి ఉండవచ్చు అని భావిస్తున్నారు. పురద్వారము పెద్ద ఎత్తున నిర్మితమై ఉండేది. బహుశ రెండు రెండు ద్వారాలు ఉండి ఉండవచ్చు. పునాది రాళ్ళ (ఇటుకల) కింద కొన్ని వస్తువులను ఉంచి, పునాదులను వాటిపై ప్రతిష్ఠించేవారు ".<ref name="Sayce">{{cite book| authorlink=Archibald Sayce| last=Sayce | first=Rev. A. H.| url=https://archive.org/stream/archaeologyofcun00sayc/archaeologyofcun00sayc_djvu.txt |title= The Archaeology of the Cuneiform Inscriptions|edition=2nd revised | year=1908 | publisher=Society for Promoting Christian Knowledge | location=London, Brighton, New York |pages=98–100}}</ref> సుమేరుల కట్టడాల్లోకెల్లా అత్యంత ఆకర్షణీయమైన, ప్రసిద్ధమైన భవనాలు ౙిగ్గురత్తులు. కొన్ని అంతస్తుల వరకు కట్టిన పెద్ద పెద్ద దిమ్మలపై ఒక గుడి ఉంచితే అది ౙిగ్గురత్తు. సుమేరు లోహపు అచ్చులలో రెళ్ళతో కట్టిన ఇళ్ళను చూడవచ్చు. ఇవి దాదాపు సా.శ 400 వరకు కూడా దక్షిణ ఇరాక్‌లో మార్ష్ అరబ్బుల ఇళ్ళకి దగ్గరగానే ఉన్నాయి. సుమేరులకు కమాను నిర్మాణము గురించి తెలుసు. కనుక వారు బలమైన గుమ్మటాల్ని కట్టగలిగారు. అనేక కమానులు కట్టి, వాటిని ఒకటిగా కలిపి, వాటి సహాయముతో గుమ్మటాలు కట్టేవారు. సుమేరు దేవాలయాలు, రాజభవనాలు నిర్మించడానికి సంక్లిష్ట పదార్థాలు, పద్ధతులు ఉపయోగించబడ్డాయి. వాటిలో ముఖ్యమైనవి అండగోడ, గర్భాగారము, పోటు కంబమూ. వీటితో పాటు వీరు దేవాలయాలు లాంటి ముఖ్య కట్టడాల్లోకి మట్టితో చేసిన మేకులు దిగ్గొట్టేవారు. ఈ మేకులపై రాజునో, దేవుణ్ణో కీర్తిస్తూ శాసనాలుండేవి. [[File:Sumerian - Dedication Nail - Walters 481457 - View A.jpg|thumb|అంకితమివ్వబడ్డ మేకు. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది.]] ===గణితం === సుమారు క్రీ.పూ 4000కు సుమేరులు ఒక సంక్లిష్ట కొలతల వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేసారు. దీని ఆసరాతో అంకగణితం, రేఖాగణితము, బీజగణితములను సూత్రీకరించారు. క్రీ.పూ. 2600 తరువాత నుండి సుమేరులు మట్టి పలకలపై గుణకార పట్టికలు (ఎక్కాలు) రచించటమూ, రేఖాగణిత అభ్యాసాలూ, సమస్యలను పరిష్కరించడము మొదలుపెట్టారు. బాబిలోనియా అంకెల తొలి జాడలు కూడా ఈ కాలములో చూడవచ్చు.<ref>Duncan J. Melville (2003). [http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html Third Millennium Chronology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180707213616/http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html |date=2018-07-07 }}, ''Third Millennium Mathematics''. [[St. Lawrence University]].</ref> సుమారు క్రీ.పూ. 2700–2300 సమయానికి వీరు పూసలపాటీని కనుగొన్నారు. అలాగే మొట్టమొదటి వరుస స్తంభాల పట్టిక తయారైంది. ఇది వారి సెగెజెస్మేల్ నంబర్ సిస్టం పరిమాణం వరుస ఆదేశాలు వేరు చేసింది.<ref>Ifrah, Georges (2001), The Universal History of Computing: From the Abacus to the Quantum Computer, New York: John Wiley & Sons, ISBN 0-471-39671-0</ref>{{rp|11}} సుమేరులు మొట్టమొదటిగా స్థలం విలువను లెక్కించడానికి సంఖ్యా వ్యవస్థను ఉపయోగించారు. ఖగోళ గణితములో వీరు స్లైడ్ రూల్ లాంటి ఒక గణన యంత్రాన్ని ఉపయోగించినట్లు ఆధారాలున్నాయి. త్రిభుజము యొక్క వైశాల్యాన్నీ, ఘనము యొక్క ఘనపరిమాణాన్నీ లెక్కగట్టిన మొదటి సంస్కృతి వీరిదే.<ref>{{cite book| url= https://books.google.com/?id=BKRE5AjRM3AC&printsec=frontcover&dq=sherlock+holmes+in+babylon#PPA7,M1 |title=Sherlock Holmes in Babylon: and other tales of mathematical history | first1=Marlow |last1=Anderson | first2=Robin J. |last2=Wilson |year= 2004 |accessdate=2012-03-29| isbn= 978-0883855461}}</ref> ===ఆర్థిక స్థితీ, వాణిజ్యమూ === [[File:Bill of sale Louvre AO3765.jpg|thumb|షురుప్పక్‌లో ఒక మగ బానిసనూ, కట్టడాన్నీ అమ్మకానికి పెడుతూ ఇచ్చిన ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది.]] అనటోలియాలోని (ఆధునిక టర్కీ) సుదూర ప్రాంతాల నుండి వచ్చిన అబ్సిడియన్ (శిలాద్రవము చల్లబడగా తయారయ్యే స్ఫటికము), ఈశాన్య ఆఫ్ఘనిస్థాన్‌లోని బదక్షన్‌కు చెందిన లాపిస్ లౙూలీ (రాజావర్తము వంటి రాయి), డిల్మున్ (ఆధునిక బహ్రైన్)కు చెందిన పూసలూ, సింధూ లిపి చెక్కబడి ఉన్న అనేక ముద్రలూ సుమేరులో లభించాయి. వీటిని బట్టి పర్షియన్ గల్ఫ్ కేంద్రంగా జరిగిన నాటి సుమేరు వాణిజ్య కార్యకలాపాల విస్తృతిని మనము అర్థము చేసుకోవచ్చు. ఉదాహరణకు ప్రపంచంలోని అనేక ప్రాంతాల నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగేవీ. ముఖ్యంగా అన్ని రకాల లోహాలను అక్కడి వారు దిగుమతి చేసుకున్నారు. మెసొపొటేమియాలో అరుదుగా లభించే చెక్క వంటి సరుకులను సుదూరప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గిల్గమేషు కావ్యంలో ఉంది. లెబనన్ సీడరుకు (భారతీయ సీడరుకు తెలుగులో సమానార్థకము దేవదారు. కనుక లెబనన్ సీడరును తెలుగులో లెబనన్ దేవదారు అనుకోవచ్చు. ఇవన్నీ ఒకే కుటుంబానికి చెందిన వేర్వేరు చెట్లు. అన్నీ కూడా చెక్కకు ప్రసిద్ధములే) సుమేరులో చాలా విలువ ఉండేది. ఉర్‌లోని ప్వాబీ రాణి సమాధిలో చెట్టు బంక (వేష్టము) కనుగొనబడింది. సుమేరులు వేష్టమును ముౙాంబీకు వంటి సుదూర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకునేవారు. సుమేరులో బానిసలు ఉన్నప్పటికీ ఆర్థిక వ్యవస్థకు వారి సేవలు పెద్ద ఎక్కువేమీ కాదు. బానిస స్త్రీలు నేతగత్తెలూ, గానుగల్లోనూ, మరల్లోనూ కార్మికులుగా, బరువులు మోసే కూలీలుగా పనిచేసేవారు. సుమేరు కుమ్మరులు వారి కుండలను దేవదారు నూనెతో గీసిన బొమ్మలతో అలంకరించేవారు. కుమ్మరిపనికి అవసరమైన అగ్నిని ఉత్పత్తి చేయడానికి వీరు బౌ డ్రిల్ అనే యంత్రము వాడేవారు. సుమేరు తాపీవారూ, మణికారులూ తమ పనుల్లో అలబాస్టర్ (ఒక రకమైన హరశోఠము), (ఏనుగు)దంతం, ఇనుము, బంగారం, వెండి, కార్నీలియన్, లపిస్ లౙులీలను వాడేవారు.<ref>Diplomacy by design: Luxury arts and an "international style" in the ancient Near East, 1400–1200 BC, Marian H. Feldman, University of Chicago Press, 2006, pp. 120–121</ref> ====సింధూలోయ వాసులతో వ్యాపార సంబంధాలు==== [[File:British Museum Middle East 14022019 Gold and carnelian beads 2600-2300 BC Royal cemetery of Ur (composite).jpg|thumb|తెల్లటి ఆకృతులు నిక్షారితము చేయబడ్డ ఈ కార్నీలియన్ పూసల హారము ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికింది. ఆదివంశపు కాలానికి చెందిన ఈ కళాకృతి సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసుకొనబడిందని చరిత్తకారుల అభిప్రాయం. ప్రస్తుతము ఈ హారము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది.<ref name="BM Carnelian">British Museum notice: "Gold and carnelians beads. The two beads etched with patterns in white were probably imported from the Indus Valley. They were made by a technique developed by the Harappan civilization" [[:File:Ur Grave gold and carnelian beads necklace.jpg|Photograph of the necklace in question]]</ref>]] [[File:Mesopotamia-Indus.jpg|thumb|left|క్రీ.పూ 3వ సహస్రాబ్దిలో సముద్ర మట్టాలు తక్కువగా ఉన్న కారణంగా సముద్ర మార్గాన సింధూ లోయకూ మెసొపొటేమియాకూ మధ్య దూరము ఇప్పటి కంటే చాలా తక్కువగా ఉండి ఉండవచ్చు.<ref name="JR12">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=12–14 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref>]] సుమారు క్రీ.పూ 2350 నుండి సింధు నాగరికత నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగినట్లుగా ఆధారాలున్నాయి.<ref name="JR14">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=14–17 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref> సింధూ తీరాన కనబడే నత్తల గుల్లలతో చేసిన వివిధ వస్తువులు పురావస్తు పరిశోధనల్లో దొరికాయి. ఇవన్నీ క్రీ.పూ 2500–2000 మధ్య కాలంలో తయారైనవని శాస్త్రవేత్తల అంచనా.<ref>{{cite journal |last1=Gensheimer |first1=T. R. |title=The Role of shell in Mesopotamia : evidence for trade exchange with Oman and the Indus Valley |journal=Paléorient |date=1984 |volume=10 |pages=71–72 |doi=10.3406/paleo.1984.4350 |url=https://www.persee.fr/doc/paleo_0153-9345_1984_num_10_1_4350}}</ref> క్రీ.పూ 2600–2450 కాలంలో సింధూ లోయలో తయారైన కార్నీలియన్ పూసలు సుమేరులోని సమాధుల్లో, ముఖ్యంగా ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికాయి.<ref name="JMI">{{cite book |last1=McIntosh |first1=Jane |title=The Ancient Indus Valley: New Perspectives |date=2008 |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-1-57607-907-2 |pages=182–190 |url=https://books.google.com/books?id=1AJO2A-CbccC&pg=PA189 }}</ref> కొన్ని కార్నీలియన్ పూసలపై తెల్లటి రంగులో ఉన్న ఆకృతులు నిక్షారితం చేయబడ్డాయి. ఇలా ఆమ్లంతో నిక్షారితం చేసే ప్రక్రియను అభివృద్ధి చేసింది సింధూ వాసులు కనుక, వీటిని సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసి ఉండవచ్చు.<ref>నిక్షారణ పద్ధతి వివరాలకు {{cite journal |last1=MacKay |first1=Ernest |title=Sumerian Connexions with Ancient India |journal=The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland |issue=4 |date=1925 |pages=699 |jstor=25220818 }} చూడండి</ref><ref name="BM Carnelian" /><ref>{{cite book |last1=Guimet |first1=Musée |title=Les Cités oubliées de l'Indus: Archéologie du Pakistan |date=2016 |publisher=FeniXX réédition numérique |isbn=978-2-402-05246-7 |page=355 |url=https://books.google.com/books?id=-HpYDwAAQBAJ&pg=PA355 |language=fr}}</ref> లాపిస్ లౙులీ రెండవ నకాదా కాలంలోని (సుమారు క్రీ.పూ 3200) అనేక సమాధుల్లో దొరికాయి. లాపిస్‌ను సుమేరు నుండి ఈజిప్టు వారు దిగుమతి చేసుకునే వారు. ఆఫ్ఘనిస్తాన్‌లో తప్ప వేరెక్కడా లాపిస్ ఉన్నట్లు ఆధారాలు లేవు కనుక, ఈ రాయి అక్కడి నుండి ఇరాన్ పీఠభూమి మీదుగా సుమేరుకు రవాణా చేయబడి ఉండవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Demand |first1=Nancy H. |title=The Mediterranean Context of Early Greek History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1-4443-4234-5 |pages=71–72 |url=https://books.google.com/books?id=YVSg-DOHzJMC&pg=PA71 }}</ref><ref name="CP">{{cite book |last1=Rowlands |first1=Michael J. |title=Centre and Periphery in the Ancient World |date=1987 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-25103-7 |page=37 |url=https://books.google.com/books?id=YDs9AAAAIAAJ&pg=PA37 }}</ref> సింధూ లిపిలో ఉన్న ఎన్నో ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో, ముఖ్యంగా ఉర్, బాబిలోనియా, కిష్‌లలో, దొరికాయి.<ref>మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల పూర్తి జాబితా కొరకు {{cite book |last1=Reade |first1=Julian |title=Indian Ocean In Antiquity |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-15531-4 |pages=148–152 |url=https://books.google.com/books?id=PtzWAQAAQBAJ&pg=PA148 }}చూడండి</ref><ref>ఇంకో మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల జాబితా: {{cite book |last1=Possehl |first1=Gregory L. |title=The Indus Civilization: A Contemporary Perspective |date=2002 |publisher=Rowman Altamira |isbn=978-0-7591-0172-2 |page=221 |url=https://books.google.com/books?id=pmAuAsi4ePIC&pg=PA221 }}</ref><ref>{{cite web |title=Indus stamp-seal found in Ur BM 122187 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805148&partId=1&images=true |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 123208 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=804667&partId=1&museumno=1932.1008.178&page=2 |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 120228 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805338&partId=1&images=true |website=British Museum}}</ref><ref>{{cite book |last1=Gadd |first1=G. J. |title=Seals of Ancient Indian style found at Ur |date=1958 |url=https://archive.org/details/in.gov.ignca.33779/page/n11}}</ref><ref>{{cite book|title=Brotherhood of Kings: How International Relations Shaped the Ancient Near East|page=49|url=https://books.google.com/books?id=JTvRCwAAQBAJ&pg=PA49|first=Amanda H.|last=Podany|publisher=Oxford University Press|year=2012|isbn=978-0-19-971829-0}}</ref><ref>{{cite book|title=Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus|url=https://books.google.com/books?id=8l9X_3rHFdEC&pg=PA246|quote=Square-shaped Indus seals of fired steatite have been found at a few sites in Mesopotamia.|author1=Joan Aruz|author2=Ronald Wallenfels|page=246|isbn=978-1-58839-043-1|year=2003}}(అనువాదము: చతురస్రాకృతిలోనున్న కాల్చిన బలపపురాతి సింధూ లోయ ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో కొన్ని చోట్ల దొరికాయి)</ref> మూడవ ఉర్ కాలం నాటి రాజైన గుడియా, ప్రకాశభేద్యమైన కార్నీలియన్‌ను మెలూహ్హా నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గ్రంథస్తము చేయబడి ఉంది. ఈ మెలుహ్హా సింధూ లోయేనని చాలామంది నిపుణుల అభిప్రాయం.<ref name="JMI"/> మెలూహ్హా నుండి వచ్చిన వ్యాపారులూ, తుపాసీలు మెసొపొటేమియాలో ఉన్న విషయం చాలా శాసనాల్లో చెప్పబడినది.<ref name="JMI"/> అకేడూ ఇంకా మూడవ ఉర్ ప్రాంతాలలో సింధూ లిపితో ఉన్నవి కానీ సింధూ లోయతో సంబంధాన్ని సూచించేవి కానీ మొత్తం కలిపి సుమారు ఇరవై ముద్రలు దాకా దొరికాయి.<ref name="JMI"/> సింధూ నాగరికత క్రీ.పూ 2400–1800 వరకు తారాస్థాయిలో విలసిల్లింది. ఐతే ఈ వ్యాపార లావాదేవీలు నెరపిన నాటికి ఇది సుమేరు నాగరికత కన్నా చాలా పెద్దది. 65,000 చదరపు అడుగుల వైశాల్యము గల సుమేరుతో పోల్చితే సింధూ నాగరికత 12 లక్షల చ.అ లో విస్తరించి ఉండి, కొన్ని వేల నివాసాలకు అలవాలంగా ఉండేది. రెండు నాగరికతల్లోనూ అతిపెద్ద నగరాలు మాత్రం ఒకే విధమైన వైశాల్యంతో, దాదాపుగా 30–40 వేల జనాభాతో ఉండేవి.<ref>{{cite book |last1=Cotterell |first1=Arthur |title=Asia: A Concise History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0-470-82959-2 |page=42 |url=https://books.google.com/books?id=9_vVTWXK5kQC&pg=PT42 }}</ref> ====ధనం, ఋణం ==== వీరు యవలనూ, వెండినీ ద్రవ్యముగా వాడేవారు. పెద్ద పెద్ద సంస్థలన్నీ వాటి లెక్కలను యవలూ, వెండిలలో నమోదు చేసేవి. ఆ రెంటికీ మధ్య ఒక స్థిరమైన మారక విలువ ఉండేది. సుంకాలూ, అప్పులూ, ధరవరలన్నీ ఆ రెంటిలో ఏదో ఒక దానిలో లెక్కగట్టబడేవి. చాలా లావాదేవీల్లో అప్పుల పాత్ర ఎక్కువగా ఉండేది. ఉదాహరణకు వర్తకులకు గుళ్ళచే కేటాయింపబడ్డ సరుకులు, అలాగే మద్యము వ్యాపారుల దగ్గర ఖాతాలో వ్రాయించుకుని మద్యము తీసుకోగా పడ్డ బాకీలూ వంటివి.<ref name = debt>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Hudson|first= Michael|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|pages= 23–35}}</ref> సుమేరులో మద్యము తయారీ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. ఈ తయారీదారులు ఎక్కువగా స్త్రీలు. వీరే బేరసారాలు కూడా జరిపేవారు. సుమేరులో రెండు రకాల ఋణాలు ఎక్కువగా ఉండేవి. ఒకటి వాణిజ్య ఋణాలూ, ఇంకొకటి వ్యక్తిగత వ్యవసాయ ఋణాలూ. వాణిజ్యమును ప్రోత్సహించుటకు దేవాలయాలు ఈ వ్యాపార ఋణాలు మంజూరు చేసేవి. సుమేరు వ్యాపారులు సముద్ర ప్రయాణాలు చేసి, ఇతర ప్రదేశాల్లో కూడా వ్యాపారము చేసేవారు. వ్యాపార ఋణాలను ఎక్కువగా ఈ ప్రయాణ ఖర్చులకై వీరు తీసుకునేవారు. వీటి మారకము వెండి. సుమారు క్రీ.పూ.2000 ముందు వడ్డీ నెలకి అసలులో అరవయ్యో వంతు(1/60)గా (ఒక మినాకు ఒక షెకెల్ చొప్పున) నిర్ణయింపబడింది. తరువాతి రెండు వేల సంవత్సరాల పాటు వడ్డీ మొత్తము ఈ స్థాయిలోనే ఉంది.<ref name = debt/> ఈ రెండూ కాక మరో రకమైన ఋణాలు గ్రామీణ ఋణాలు. ప్రజలెవరైనా తమ సుంకాలను చెల్లించకపోతే ఆ బకాయిలను వారు రాజ్యము నుండి తీసుకున్న అప్పుగా పరిగణించేవారు. ఈ బకాయిలు ఎక్కువగా దేవాలయాలకు కట్టని సుంకముల మూలంగా పడేవి.<ref name = debt2>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Van De Mieroop|first= Marc|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|page= 63}}</ref>వీటికి వడ్డీలు ఎక్కువగా ఉండేవి—అసలులో మూడోవంతు (1/3) నుండి సగము (1/2) దాకా. ఈ అప్పుల లావాదేవీలకు మారకంగా యవలూ, ఇతర పంటలూ వాడబడేవి.<ref name = debt/> ఈ గ్రామీణ ఋణాలను పాలకులు మధ్య మధ్యలో మాఫీ చేసి, ఋణగ్రస్తులను వదలివేసేవారు. సాధారణంగా ఏడాదికొకసారి, వారు పట్టాభిషిక్తులైన రోజున, ఇది జరిగేది. ఇది కాక యుద్ధాలూ, కరువుకాటకాలూ వచ్చి పడినప్పుడు కూడా ఋణమాఫీ జరిగేది. మనకి తెలిసినంతవరకు, మొదటిసారి ఋణమాఫీ చేసిన వారు లగాషు రాజులైన ఎన్మెటెనా, ఉరుకాగినాలు. జరిగిన కాలం క్రీ.పూ 2400–2350లో. హడ్సన్ ప్రకారం ఈ అప్పులు పేరుకుపోతే సన్నకారు రైతులు భూములన్నా కోల్పోతారు లేక వెట్టిచాకిరీలో చిక్కుకుంటారు. వీటిలో ఏది జరిగినా యుద్ధానికి సైనికబలం తగ్గుతుంది. అలా జరగకుండా ఉండేందుకే ఈ మాఫీలు.<ref name = debt/> ===సైన్యం === [[File:Standard of Ur chariots.jpg|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటి ఉర్ కేతనముపై చెక్కబడ్డ తొలినాటి రథాలు.]] [[File:Stele of Vultures detail 01-transparent.png|thumb|రాబందుల ఫలకముపై చెక్కబడ్డ యుద్ధ అమరికలు. సుమేరు రాజు ఎన్నాటుం నేతృత్వంలో ఫాలాంక్స్ అను యుద్ధ వ్యూహములో అమరి ఉన్న సైనికులు.]] [[File:Silver model of a boat, tomb PG 789, Royal Cemetery of UR, 2600-2500 BCE.jpg|thumb|నాటి పడవ యొక్క వెండి నమూనా. క్రీ.పూ 2600–2500 నాటిది. ఉర్ రాచశ్మశానములో 789వ వ్యక్తిగత సమాధిలో దొరికింది.]] సుమేరు నగర-రాజ్యాల మధ్య 2000 ఏళ్ళ పాటుగా జరిగిన దాదాపు ఎడతెరపి లేని పోరాటాలు అక్కడ యుద్ధ పద్ధతులూ, సాంకేతికతా అభివృద్ధి చెందేందుకు దోహదపడచడాయి.<ref>Roux, Georges (1992), "Ancient Iraq" (Penguin)</ref>గ్రంథస్థమైన మొదటి యుద్ధము లగాషూ, ఉమ్మా రాజ్యాల మధ్య సుమారు క్రీ.పూ 2450లో జరిగిన పోరాటము. ఇది రాబందుల శిలాశాసనము పైన చెక్కబడింది. దీనిలో పదాతి దళాలకు లగాషు రాజు నాయకత్వము వహించడము మనము చూడవచ్చు. ఈ పదాతి దళం ఈటెలూ, దీర్ఘచతుస్రాకారపు డాలుతో సన్నద్దమయ్యి, రాగి శిరస్త్రాణాలను ను ధరించి, ఉన్నట్లుగా చెక్కబడి ఉంది. ఈ శాసనములో వీరందరూ ఫాలాంక్స్ వంటి ఒక అమరికలో నిలబడినట్లు తెలుస్తోంది. ఇలాంటి వ్యూహనిర్మాణానికి శిక్షణా, క్రమశిక్షణా అవసరము కనుక, సుమేరులో సుశిక్షితులైన సైనిక బలగము ఉండేదని తెలుస్తోంది.<ref>Winter, Irene J. (1985). "After the Battle is Over: The 'Stele of the Vultures' and the Beginning of Historical Narrative in the Art of the Ancient Near East". In Kessler, Herbert L.; Simpson, Marianna Shreve. Pictorial Narrative in Antiquity and the Middle Ages. Center for Advanced Study in the Visual Arts, Symposium Series IV 16. Washington, DC: National Gallery of Art. pp. 11–32. {{ISSN|0091-7338}}</ref> సుమేరు సైన్యం ఒనేజర్లను పూన్చిన బళ్ళను రథాలుగా వాడేది. ఈ తొలినాటి రథాలు యుద్ధములో వాడేందుకు తరువాతి కాలపు వాటంత అనువైనవి కావు. కొంతమంది ఈ రథాలు ప్రధానంగా రవాణాకు వాడేవారని సూచించారు. ఐతే ఈ రథాల్లోని పరివారము గొడ్డళ్ళూ, ఈటెలూ పూని ఉండేవారని తెలుస్తోంది. రథాలకు నాలుగు లేదా రెండు చక్రాలు ఉండేవి. నాలుగు ఒనేజర్లు పూన్చబడ్డ వీటికి ఇద్దరు సారథులుండేవారు. ఇక రథము యొక్క బండిగా చెకడాబండి ఉండేది. బండి చక్రాలకు మూడు భాగాలుండేవి; మధ్యలో దిండూ, చుట్టూ దాకళ్ళూ, వాటిని చుట్టేస్తూ బయటన ఒక కమ్మి. అలాగే బండికి నేత జల్ల ఉండేది. సుమేరు నగరాలకు రక్షణ ప్రాకారాలు ఉండేవి. నగర-రాజ్యాల మధ్య యుద్ధాలు ఎక్కువగా ముట్టుకోళ్ళ యుద్ధాలు. ఐతే ఆనాటి మట్టి ఇటుకల గోడలు కొందరు శత్రువులను అడ్డుకోగలిగాయి. ===సాంకేతిక పరిజ్ఞానం === సుమేరుల సాంకేతిక పరిజ్ఞానానికి ఉదాహరణలు: చక్రం, శరాకార లిపీ, అంకగణితం, రేఖాగణితము, నీటిపారుదల వ్యవస్థలు, పడవలు, చాంద్ర-సౌరమాన కాలగణనము, కంచు, జంతుతోలు, రంపం, ఉలి, సుత్తి, పిడిసాన, కళ్ళెం, మేకులు, గుండుసూదులు, ఉంగరాలు, తవ్వుకోలా, గొడ్డలి, కత్తులు, ఈటెలు, బాణములు, బాణం ములుకులు, ఖడ్గం, బంక, నీటితిత్తి, సంచి, కవచం, అంబులపొది, యుద్ధ రథాలు, ఒర, బూట్లు, చెప్పులు, పంట్రకోల, బీరు. సుమేరులకు మూడు రకాల పడవలు ఉండేవి: * మొదటి రకము తెరచాప పడవలు. జుట్టుతో కుట్టబడ్డ వీటిని క్లింకర్ పద్ధతిలో తయారు చేసేవారు. నీరు లోపలికి ఇంకకుండా మట్టి తైలపు పూత పూసేవారు. * జంతు తోలూ, రెల్లు గడ్డితో చేసిన తోలు పడవలు రెండో రకము * తెడ్డు నౌకలు మూడో రకము. వీటిని చెక్క తెడ్లతో నడుపుతారు. కొన్నిసార్లు ఇవి రాదారి పడవలుగా వాడబడేవి—అనగా తీరం వెంబడి నడుస్తున్న జనాలూ, జంతువులచే ప్రవాహానికి ఎదురు లాగబడేవి. ==వారసత్వం == [[File:Sumer map.jpg|thumb|సుమేరు పటము]] ఇప్పటి వరకూ జరిగిన పరిశోధనల ప్రకారము చక్రవాహనాల వాడకము క్రీ.పూ 4 వ సహస్రాబ్ది మధ్యభాగములో మొదలైంది. దాదాపు ఒకేసారి మూడు వేర్వేరు సమాజాల్లో వీటి మొదటి వాడకము కనిపిస్తోంది. అవీ మెసొపొటేమియా, ఉత్తర కాకసస్ (మైకాప్ సంస్కృతి), మధ్య ఐరోపాలు. చక్రం కనుగొన్న మొదట్లో దాన్ని కుమ్మరి చక్రంగా వాడారు. నెమ్మదిగా వాహనాలకూ, కర్మాగారాలకూ దీని వాడకము విస్తరించింది. పరిష్కృత లిపుల్లో ఈజిప్టు గూఢచిత్ర లిపి తరువాత అతి పురాతనమైనది సుమేరు శరాకార లిపి (దానికంటే పురాతనమైన జియాహూ గుర్తులు, టార్టరియా పలకలు వంటివాటిపై అనేక వివాదాలు ఉన్నాయి). సుమేరులు మొట్టమొదటి ఖగోళ శాస్త్రవేత్తలలో ఒకరు. వీరు నక్షత్రాలను నక్షత్ర సముదాయాలుగా విభజించారు. ఈ సముదాయాలలో చాలా వాటిని పురాతన గ్రీకులు కూడా గుర్తించారు. కొన్ని సముదాయాలు నేటి రాశి చక్రములో కూడా వాడుకలో ఉన్నాయి.<ref name="Thompson">{{cite web |author=Gary Thompson |url=http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |title=History of Constellation and Star Names |publisher=Members.optusnet.com.au |access-date=2012-03-29 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120821025411/http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |archive-date=2012-08-21 }}</ref>{{Unreliable source?|failed=y|date=March 2012}} కంటికి కనిపించే ఐదు గ్రహాల గురించి కూడా వారికి తెలుసు.<ref name="SumerFAQ2">{{cite web |url=http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |title=Sumerian Questions and Answers |publisher=Sumerian.org |accessdate=2012-03-29 |website= |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414150755/http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |archive-date=2012-04-14 |url-status=dead }}</ref> వారు ఒక ప్రత్యామ్నాయ బేస్ 10, బేస్ 6 తో ఒక మిశ్రమ రేడిక్స్ వ్యవస్థతో సహా అనేక విభిన్న సంఖ్యా వ్యవస్థలను ఉపయోగించి అంకగణితం అభివృద్ధి చేసారు. సుమేరు, బాబిలోనియాలో ఈ సెక్స్మేసిమల్ సిస్టమ్ ప్రామాణిక సంఖ్యా వ్యవస్థగా మారింది. వీరు సైనిక నిర్మాణాలను (యుద్ధ వ్యూహాలను) కనుగొని ఉండవచ్చు. సైనికులను అంగాలుగా విభజించే పద్ధతిని కనుగొన్నారు. వీరి సైనిక అంగాలు: పదాతి, అశ్వికదళం, విలుకాండ్రు. వారు మొట్టమొదటిగా న్యాయ వ్యవస్థ, పరిపాలనా వ్యవస్థలను క్రోడీకరించి అభివృద్ధి చేశారు. వీరి వ్యవస్థ న్యాయస్థానాలు, కారాగారాలూ, ప్రభుత్వ కవిలెలతో సంపూర్ణంగా ఉండేది. మొట్టమొదటి నగర రాజ్యాలు సుమేరులో వెలిసాయి. ఐతే ఆధునిక సిరియా, లెబనన్ ప్రాంతాల్లో కూడా అదే సమయానికి నగర రాజ్యాల లాంటి వ్యవస్థలు ఏర్పడ్డాయి. శరాకార లిపి తయారుచేసాక కొన్ని శతాబ్దాల పాటు దాన్ని అప్పులూ, జమా ఖర్చుల లెక్కలకే వాడేవారు. నెమ్మదిగా సుమారు క్రీ.పూ. 2600 నాటికి సందేశాలు, వర్తమానాలు, చరిత్ర, కథలూ, గణితం, ఖగోళ విశేషాలూ, ఇతర విషయాలను లిపిని ఉపయోగించి నమోదు చేయడము మొదలైంది. వ్రాత సమాజములో వ్యాప్తి చెందడముతో, గ్రామ దేవాలయాల నిర్వహణలో మొట్టమొదటి బడులు ఏర్పడ్డాయి. ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[:en:History of Iraq|ఇరాక్ చరిత్ర]] * [[:en:History of writing numbers|అంకము]] * [[:en:Ancient Mesopotamian units of measurement|ప్రాచీన మెసొపొటేమియాలో కొలమానాలు]] * [[:en:Ancient Mesopotamian religion|ప్రాచీన మెసొపొటేమియా యొక్క మత సంప్రదాయాలు]] * [[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియాల మధ్య సంబంధాలు]]   ==గమనికలు== <references group="గమనిక"/> ==మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==మరింత సమాచారము కోసము== {{refbegin|35em}} * Ascalone, Enrico. 2007. ''Mesopotamia: Assyrians, Sumerians, Babylonians (Dictionaries of Civilizations; 1)''. Berkeley: University of California Press. {{ISBN|0-520-25266-7}} (paperback). * Bottéro, Jean, André Finet, Bertrand Lafont, and George Roux. 2001. ''Everyday Life in Ancient Mesopotamia''. Edinburgh: Edinburgh University Press, Baltimore: Johns Hopkins University Press. * Crawford, Harriet E. W. 2004. ''Sumer and the Sumerians''. Cambridge: Cambridge University Press. * Leick, Gwendolyn. 2002. ''Mesopotamia: Invention of the City''. London and New York: Penguin. * Lloyd, Seton. 1978. ''The Archaeology of Mesopotamia: From the Old Stone Age to the Persian Conquest''. London: Thames and Hudson. * Nemet-Nejat, Karen Rhea. 1998. ''Daily Life in Ancient Mesopotamia''. London and Westport, Conn.: Greenwood Press. * {{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=Sumerian Mythology: A Study of Spiritual and Literary Achievement in the Third Millennium B.C.|url=https://archive.org/details/sumerianmytholog0000kram|date=1972|publisher=University of Pennsylvania Press|location=Philadelphia|isbn=978-0-8122-1047-7|edition=Rev.}} * Roux, Georges. 1992. ''Ancient Iraq'', 560 pages. London: Penguin (earlier printings may have different pagination: 1966, 480 pages, Pelican; 1964, 431 pages, London: Allen and Urwin). * Schomp, Virginia. ''Ancient Mesopotamia: The Sumerians, Babylonians, and Assyrians''. * ''Sumer: Cities of Eden (Timelife Lost Civilizations)''. Alexandria, VA: [[:en:Time Life|Time-Life Books]], 1993 (hardcover, {{ISBN|0-8094-9887-1}}). * [[Leonard Woolley|Woolley, C. Leonard]]. 1929. ''[https://www.fadedpage.com/books/20170924/html.php The Sumerians]''. Oxford: Clarendon Press. {{refend}} f448zcbcdw92lkgugb63h2x8vfvhm4x 3615092 3615090 2022-08-04T09:23:46Z Inquisitive creature 49670 /* అకేడు సామ్రాజ్యం */ wikitext text/x-wiki {{Ancient history}} సుమేరు <ref group="గమనిక"></ref> [[నాగరికత]] [[తామ్ర శిలా యుగం]], మొదటి [[కంచుయుగం|కంచు యుగ]] కాలాల్లో, సుమారు క్రీ.పూ. 5–6 సహస్రాబ్దుల్లో, దక్షిణ [[మెసొపొటేమియా]] (ఆధునిక దక్షిణ-మధ్య [[ఇరాక్]]) ప్రాంతములో మొదలైంది. ఇది మెసొపొటేమియాలోని నాగరికతల్లో మొదటిది. [[సింధు లోయ నాగరికత|సింధూ నాగరికత]], [[:en:Ancient Egypt|ప్రాచీన ఈజిప్టు]], [[:en:Elam|ఈలము]], [[:en:ancient china|ప్రాచీన చైనా]], [[:en:Minoan civilization|మనోవు నాగరికత]], [[:en:Caral-Supe civilization|కారలు నాగరికత]]లతో పాటు [[:en:Cradle of civilization|ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి నాగరికతలలో]] ఇది కూడా ఒకటి. [[:en:Tigris|టైగ్రిసూ]], [[యూఫ్రటీస్|యూఫ్రెటీసు]] లోయలలో నివసించిన సుమేరు రైతులు ధాన్యం, ఇతర పంటలను విస్తారంగా సాగుచేసారు. ఆ పంట మిగులు వారు పట్టణావాసాలు ఏర్పరిచేందుకు దోహదపడింది. క్రీ.పూ 3000 నాటికీ [[:en:Proto-writing|ఆదిలేఖన పద్ధతులు]] ఈ నాగరికతలో కనిపిస్తాయి. ఈ నాగరికత యొక్క అత్యంత పురాతన రచనలు [[:en:uruk|ఉరుక్]], [[:en:Jemdet Nasr|జెమ్డేట్ నస్ర్]] నగరాలలో లభించాయి‌. ఇవీ క్రీ.పూ 3500–3000 నాటివి. ==ఉచ్చారణ== సుమేరు అనే పదాన్ని బ్రిటిష్ ఆంగ్లములో సూమర్ (రకారము పలుకబడదు. సూమహ్‌కీ సూమర్‌కీ మధ్యస్థంగా ఉంటుంది. ([[Help:IPA/English|/ˈsuːmər/]])) అని పలుకగా, అమెరికా వారు సూమఱ్(దాదాపుగా) అని పలుకుతారు. భారతీయ ఆంగ్ల ఉచ్ఛారణలో సుమేరు కీ సుమాహ్‌కీ మధ్యస్థంగా పలుకబడుతుంది. ==పుట్టుపూర్వోత్తరాలు== సుమేరు లో సుమారు క్రీ.పూ. 5500–4000 మధ్యన మనుషులు స్థిరనివాసాలు ఏర్పర్చుకున్నారని చరిత్రకారుల అంచనా. వీరు [[:en: Western Asia|పశ్చిమాసియా]] వాసులయ్యుండొచ్చు. పట్టణాలూ, నదులూ, వృత్తులకు ఉన్న పేర్ల ఆధారంగా వీరు సుమేరు భాష మాట్లాడేవారని తెలుస్తోంది. ఈ భాష [[:en:language isolate|ఏ కుటుంబానికీ చెందినది కాదు]]. తరువాతి సెమిట భాషల వలె కాక ఇది ఒక అగ్లూటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ ({{ill|agglutinative language|en}}). <ref>{{Cite web|url=http://oi.uchicago.edu/OI/MUS/ED/TRC/MESO/writing.html|title=Ancient Mesopotamia. Teaching materials|publisher=Oriental Institute in collaboration with Chicago Web Docent and eCUIP, The Digital Library|access-date=5 March 2015}}</ref><ref> [http://www.metmuseum.org/toah/hd/ubai/hd_ubai.htm "The Ubaid Period (5500–4000 B.C.)" In Heilbrunn Timeline of Art History. Department of Ancient Near Eastern Art. The Metropolitan Museum of Art, New York (October 2003)]</ref><ref>[https://www.britishmuseum.org/explore/highlights/articles/u/ubaid_culture.aspx "Ubaid Culture", The British Museum]</ref><ref>[http://oi.uchicago.edu/pdf/saoc63.pdf "Beyond the Ubaid", (Carter, Rober A. and Graham, Philip, eds.), University of Durham, April 2006]</ref> [[File:Blau Monuments (front).jpg|thumb|upright=1.5|[[:en:Blau Monuments|బ్లౌ స్మారక చిహ్నాలు]]. ప్రస్తుతం బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్న ఇవి జెమ్డెట్ నస్ర్ కాలంలో క్రీ.పూ 3100–2700 మధ్యలో చెక్కబడినవి. వీటిలో ఆ కాలం నాటి సుమేరుల బొమ్మలూ అలాగే ఆదిమ శరాకార లిపిలో ఉన్న గుర్తులూ కనిపిస్తాయి.]] ఐతే [[:en:North Africa|ఉత్తర ఆఫ్రికా]]లోని అలనాటి [[:en:African humid period|పచ్చటి సహారా]]లో నివసించిన వారే [[మధ్యప్రాచ్యం|మధ్యప్రాచ్యము]]లోని సుమేరుకు వలస వచ్చి అక్కడ వ్యవసాయాన్ని వ్యాపింపజేసారని మరికొందరి పరిశోధకుల వాదన.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=MJWcSRSz9wEC&pg=PA22|title=Prehistoric Iberia: Genetics, Anthropology, and Linguistics : [proceedings of an International Conference on Prehistoric Iberia : Genetics, Anthropology, and Linguistics, Held November 16–17, 1998, in Madrid, Spain]|last1=Arnaiz-Villena|first1=Antonio|last2=Martínez-Laso|first2=Jorge|last3=Gómez-Casado|first3=Eduardo|date=2000|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=978-0-306-46364-8|pages=22}}</ref> కానీ వ్యవసాయము మొదట [[:en:Fertile Crescent|ఫెర్టైల్ క్రిసెంట్‌]]లో<ref group="గమనిక">అనువాదము=సారవంతమైన నెలవంక. ఆ నేల నెలవంక ఆకారములో ఉన్నందున ఈ పేరు వచ్చినది</ref>మొదలైందని బలమైన ఆధారాలున్నందున ఈ పరికల్పనకు పెద్దగా మద్దతు లభించలేదు.<ref name="Genomic insights into the origin of">{{cite journal |last1=Lazaridis |first1=I. |last2=Nadel |first2=D. |last3=Rollefson |first3=G. |title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East |journal=Nature |date=2016 |volume=536 |issue=7617 |pages=419–424 |doi=10.1038/nature19310 |pmid=27459054 |url= |pmc=5003663 |bibcode=2016Natur.536..419L }}</ref> ప్రత్యేకించి సుమేరులను గూర్చి చెప్పనప్పటికీ, 2016లో లౙారిడిస్ బృందము మధ్యప్రాచ్యములోని సెమిట సంస్కృతి మొదలవ్వడానికి ముందు నివసించిన వారిలో, ముఖ్యంగా [[:en:Natufian culture|నాటూఫుల్లో]], [[:en:Haplogroup E-M215 (Y-DNA)|కొంత ఉత్తర ఆఫ్రికా సంతతి]] ఉందని ప్రతాపాదించారు. వీరు నాటూఫులూ, [[:en:Pre-Pottery Neolithic|ప్రీ పోటరీ నియోలిథిక్ కాలపు]] వారి పై జన్యు పరిశోధనలు చేసి, ఈ నిర్ణయానికి వచ్చారు.<ref name="Genomic insights into the origin of"/><ref>"Craniometric analyses have suggested an affinity between the Natufians and populations of north or sub-Saharan Africa, a result that finds some support from Y chromosome analysis which shows that the Natufians and successor Levantine Neolithic populations carried haplogroup E, of likely ultimate African origin, which has not been detected in other ancient males from West Eurasia. However, no affinity of Natufians to sub-Saharan Africans is evident in our genome-wide analysis, as present-day sub-Saharan Africans do not share more alleles with Natufians than with other ancient Eurasians" (తెలుగు అనువాదము: కపాలమాపన విశ్లేషణల్లో నాటూఫులకూ, ఉత్తర సహారా అలాగే సహారాకు దక్షిణాన ఉండే వారితో కూడా జన్యు సంబంధాలుండే అవకాశముందని తెలిసింది. పురుష వర్ణగ్రాహక విశ్లేషణలు కూడా నాటూఫులూ, వారి వారసులైన నవీన శిలా యుగపు లెవాంటు సమాజాల్లో ఆఫ్రికా సంతతికి చెందిన యుగ్మ వికల్పాలు ఉన్నట్లుగా తేల్చాయి. ఈ వికల్పములు పడమటి యురాసియుల్లో లేవు. కానీ మా విశ్లేషణల్లో సహారాకు దక్షిణాన ఉండే ఆధునిక ఆఫ్రికా వాసులకు, నాటూఫులతో ఇతర యురాసియులకంటే దగ్గరి జన్యు సంబంధములున్నాయనడానికి ఆధారాలేమీ లభించలేదు.) in {{Cite journal|last1=Reich|first1=David|last2=Pinhasi|first2=Ron|last3=Patterson|first3=Nick|last4=Hovhannisyan|first4=Nelli A.|last5=Yengo|first5=Loic|last6=Wilson|first6=James F.|last7=Torroni|first7=Antonio|last8=Tönjes|first8=Anke|last9=Stumvoll|first9=Michael|date=August 2016|title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East|journal=Nature|volume=536|issue=7617|pages=419–424|doi=10.1038/nature19310|pmid=27459054|pmc=5003663|issn=1476-4687|bibcode=2016Natur.536..419L}}</ref> ఇది కాక 2013లో నాలుగు సుమేరు అస్థిపంజరాల నుండి సేకరించిన డి.ఎన్.ఎ నమూనాలపై జన్యు విశ్లేషణ పరీక్షలు జరుపగా, వారికీ సింధు నాగరికత వారికీ సారూప్యతలున్నట్లు తెలిసింది. పురాతన [[:en:Indus–Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియా సంబంధాల]] వల్ల ఇది జరిగి ఉండవచ్చు.<ref name="EBA">{{cite journal |last1=Płoszaj |first1=Tomasz |last2=Chaubey |first2=Gyaneshwer |last3=Jędrychowska-Dańska |first3=Krystyna |last4=Tomczyk |first4=Jacek |last5=Witas |first5=Henryk W. |title=mtDNA from the Early Bronze Age to the Roman Period Suggests a Genetic Link between the Indian Subcontinent and Mesopotamian Cradle of Civilization |journal=PLOS ONE |date=11 September 2013 |volume=8 |issue=9 |pages=e73682 |doi=10.1371/journal.pone.0073682 |pmid=24040024 |language=en |issn=1932-6203|pmc=3770703 |bibcode=2013PLoSO...873682W |doi-access=free }}</ref> ఇవికాక సుమేరులలో [[:en:Hurrians|హరియులూ]], ఇంకా [[:en:Urartu|ఉరాట్యుల]] సంతతి కూడా ఉందనడానికీ, తద్వారా వీరు [[:en:Caucasus|కోకసస్]] నుండి వలస వచ్చారనీ చెప్పేందుకు కూడా ఆధారాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Sumerians had connections with the Caucasus|url=https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20210415032734/https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|archive-date=2021-04-15|access-date=|website=|publisher=scientificrussia}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|year=2014|title=Lexical Matches between Sumerian and Hurro-Urartian: Possible Historical Scenarios|url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlj/2014/cdlj2014_004.html|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|publisher=Cuneiform Digital Library Journal}}</ref><ref>{{Cite book|last=|first=|title=The Diversity of the Chechen culture: from historical roots to the present|url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000186004|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|year=2009|publisher=UNESCO|page=14|isbn=978-5-904549-01-5}}</ref> సుమేరులకు ముందు ఈ ప్రాంతములో నివాసమున్న ఆది మానవులని [[:en:Proto-Euphratean language|ప్రోటో-యూఫ్రెటీయన్స్]] లేదా ఉబైడులుగా పిలుస్తారు.<ref name="britannica">{{cite web| url= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/573176/Sumer |title=Sumer (ancient region, Iraq) |publisher= Britannica.com | work=Britannica Online Encyclopedia |accessdate=2012-03-29}}</ref> ఉత్తర మెసొపొటేమియా [[:en:samarra culture|సామర్రా సంస్కృతి]] వారి నుండి వీరు ఉద్భవించారని సిద్ధాంతీకరించారు.<ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=dWuQ70MtnIQC&pg=PA51&dq=samarra+culture#v=snippet&q=%22As%20the%20Samarra%20culture%20spread%20south%2C%20it%20evolved%20into%20the%20Ubaid%20culture%22&f=false | title = Cities, Change, and Conflict: A Political Economy of Urban Life | isbn = 978-0495812227 | author1 = Kleniewski | first1 = Nancy | last2 = Thomas | first2 = Alexander R | date = 2010-03-26}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=tupSM5y9yEkC&pg=PA139&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22cultural%20descendants%20of%20the%20originating%20Samarran%20culture%22&f=false | title = The Near East: Archaeology in the "Cradle of Civilization" | isbn = 978-0415047425 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 1993}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=i7_hcCxJd9AC&pg=PA147&dq=ubaid+samarra#v=snippet&q=%22Ubaid%200%20is%20thus%20clearly%20derived%20from%20the%20earliest%20culture%20to%20move%20into%20lower%20mesopotamia%2C%20the%20Samarra%22&f=false | title = Early Civilizations of the Old World: The Formative Histories of Egypt, the Levant, Mesopotamia, India and China | isbn = 978-0415109765 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 2001}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=zmvNogJO2ZgC&pg=PA505&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22similar%20to%20those%20of%20the%20ubaid%20period%22&f=false | title = A dictionary of archaeology | isbn = 978-0631235835 | author1 = Shaw | first1 = Ian | last2 = Jameson | first2 = Robert | year = 2002}}</ref> సుమేరులు ఎన్నడూ ఉబైడుల గురించి ప్రస్తావించ లేదు కానీ వీరే సుమేర్లోని మొట్టమొదటి నాగరిక శక్తి అని అనేక ఆధునిక పరిశోధకుల అభిప్రాయం. వారు చిత్తడి నేల నుండి నీటిని బయటకు పారించి [[వ్యవసాయం|వ్యవసాయానికి]] అనువుగా మలిచారు, వాణిజ్యం అభివృద్ధి చేసి, [[చేనేత|నేతపనీ]], [[:en:Leather crafting|తోలుపని]], [[లోహక్రియ| లోహపు పని]], [[:en:Masonry|తాపీపనీ]], [[మృణ్మయ పాత్రలు| మృణ్మయకళలలో]] నైపుణ్యం సాధించారు.<ref name="britannica" /> [[File:Enthroned King of Ur.jpg|thumb|upright=1.5|ఇది సుమారు క్రీ.పూ 2600లో చెక్కబడ్డ [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనం]]. ఇందులో పరిచారకుల మధ్యన సింహాసనం పై కూర్చున్న [[:en:Ur|ఉర్]] రాజును మనం చూడవచ్చు. ఇతడు [[:en:Ur-Pabilsag|ఉర్-పబిల్సాగ్]] అయ్యుంటాడని శాస్త్రీయ అంచనా.]] కొంతమంది పరిశోధకులు మాత్రము ప్రోటో-యూఫ్రెటియన్ భాష నుండి సుమేరు భాష వచ్చిందనే సిద్ధాంతముతో విభేదిస్తారు. అలాగే మరొక భాష ప్రభావము సుమేరు భాషపై ఉందనే ([[:en:Substratum (linguistics)|substrate effect]]) సిద్ధాంతముతో కూడా వీరు ఏకీభవించరు. [[వేట|వేటాడటమూ]], [[:en:Fishing|చేపలు పట్టడమూ]] జీవనాధారాలుగా అరేబియా సముద్రానికి [[:en:Eastern Arabia|తూర్పున]] తీర ప్రాంతాల్లోనూ, చిత్తడి నేలల్లోనూ కొందరు జనాలుండేవారు. రెండు వైపులా చదును చేయబడ్డ పనిముట్ల వాడకము వీరి ప్రత్యేకత. వీరి భాషే సుమేరు భాష అని ఈ విభేదించే వర్గాల వారి అభిప్రాయము.<ref>Margarethe Uepermann (2007), "Structuring the Late Stone Age of Southeastern Arabia" (Arabian Archaeology and Epigraphy Arabian Archaeology and Epigraphy Volume 3, Issue 2, pp. 65–109)</ref> చరిత్ర గ్రంథస్తమవ్వడమనే ప్రక్రియ సుమేరు నాగరికత ఏర్పడ్డ చాలా కాలానికి మొదలైంది. తొట్టతొలి లిఖితపూర్వక చరిత్ర [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసీ]] కాలములోనిది (అంటే ఆదివంశపు కాలము). [[:en:Last Glacial Period|మంచు యుగం]] చివరిలో వరదల్లో మునిగిపోక ముందు తూర్పు అరేబియా ప్రాంత (నేటి పర్షియా గల్ఫ్ ప్రాంతం) తీరాన సుమేరులు నివసించేవారని [[:en:Juris Zarins|జురిస్ ౙరిఞ్శ]] అభిప్రాయము.<ref>{{cite journal |last=Hamblin |first=Dora Jane |date=May 1987 |title=Has the Garden of Eden been located at last? |url=http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |format=PDF |journal=Smithsonian Magazine |volume=18 |issue=2 |pages= |doi= |accessdate=8 January 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140109135715/http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |archivedate=9 January 2014 |df= }}</ref> సుమేరు నాగరికత ఉరుక్ కాలం (క్రీ.పూ.4 వ సహస్రాబ్ది) లో ప్రారంభమై, జెమ్డిట్ నస్ర్, ఆది వంశపు కాలాల వరకు కొనసాగింది. క్రీ.పూ. 3 వ సహస్రాబ్దిలో సుమేరు, అకేడు భాషలు ఒకదాని వలన మరొకటి ప్రభావితమయ్యాయి. పదజాలమూ, వ్యాకరణమూ, ఉచ్చారణా వంటి అన్ని అంశాల్లోనూ ఈ పరస్పర ప్రభావాన్ని గమనించవచ్చు. కనుక ఈ రెండు భాషలనూ శ్ప్రాఖ్బుంట్ ({{ill|Sprachbund|en}}-భౌగోళిక దగ్గరితనము కారణంగా పరస్పర ప్రభావానికి గురైన భాషలు)గా చెప్పవచ్చు.<ref name="Deutscher">{{cite book|title=Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation|author=Deutscher, Guy|authorlink=Guy Deutscher (linguist)|publisher=[[Oxford University Press|Oxford University Press US]]|year=2007|isbn=978-0199532223|pages=20–21|url=https://books.google.com/books?id=XFwUxmCdG94C}}</ref> సుమారు క్రీ.పూ 2270లో ([[:en:chronology of the ancient Near East|కురచ కాలవృత్తాంతము ప్రకారము]]) వాయువ్య దిశన అకేడు రాజుల ఆక్రమణ మొదలైంది. క్రమంగా సుమేరు మొత్తాన్నీ వారు స్వాధీనము చేసుకున్నారు. రాజ్యాధికారము సుమేరుల చేతి నుండి అకేడుల చేతిలోకి వచ్చింది. ఈ సమయములో సుమేరు భాష వాడుక తగ్గినప్పటికీ, అది [[:en:sacred language|ధార్మిక భాష]]గా కొనసాగింది. మరల సుమారు క్రీ.పూ. 2100–2000 నాటికి రాజ్యాధికారము సుమేరులైన ఉర్ మూడో రాజవంశము చేతికి వచ్చింది. శతాబ్దము పాటు కొనసాగిన వీరి పాలనలో కూడా అకేడు భాషే వాడుక భాషగా చెలామణీ అయ్యింది.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003">Leick, Gwendolyn (2003), "Mesopotamia, the Invention of the City" (Penguin)</ref> పెర్షియన్ గల్ఫ్ తీరంలోని సుమేరు నగరమైన ఎరిడు, [[:en:List of oldest continuously inhabited cities|ప్రపంచంలోని అతి పురాతన నగరాల్లో]] ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది. ఇక్కడ మూడు వేర్వేరు సంస్కృతుల కలయిక జరిగి ఉండవచ్చు. అవి: # మట్టి ఇటుకల గుడిసెల్లో నివసిస్తూ, నీటిపారుదల మెళకువల పై పట్టు సాధించిన ఉబైడు రైతులు, # నల్ల గుడారాలలో నివసిస్తూ గొర్రెలూ, మేకల మందలను కాచుకుంటూ బతికే సెమిట సంచార జాతీ # చిత్తడి నేలల్లో పూరిళ్ళలో బ్రతికే మత్స్యకారులూ. ఈ మత్స్యకార గుంపే సుమేరుల పూర్వికులయ్యుండొచ్చు<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==పేరు వెనుక చరిత్ర == {{multiple image|perrow=2|total_width=350|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరులు | image1 = Head of Gudea (Metropolitan Museum of Art).jpg | image2 = Saĝ-gíg (cuneiforms).jpg | footer=ఎడమ వైపు: సుమారు క్రీ.పూ 2150లో చెక్కబడ్డ సుమేరు రాజు [[:en:Gudea|గుడియా]] తల. కుడి వైపు: [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడ్డ సాంగ్ గిగ్ (𒊕𒈪). నల్ల తల గలవారు అని దీని అర్థం. ఇది సుమేరులు తమని తాము పిలుచుకున్న పేరు. మొదటిది తలకు పద సంజ్ఞ(తలకు సంకేత చిత్రమైన[[File:Saĝ (linear script, head).jpg|14px]]పదసంజ్ఞగా మారి ఇలా అయ్యింది- [[File:Saĝ (Sumero-Akkadian cuneiform, head).jpg|12px]]), రెండవది నలుపుకూ, రాత్రికీ సంజ్ఞ(సంకేత చిత్రం[[File:Gíg (linear script, night-black).jpg|14px]] నుండి వచ్చిన సంజ్ఞ- [[File:Gíg (Sumero-Akkadian cuneiform, night-black).jpg|12px]]).<ref name="DAF">{{cite book |last1=Foxvog |first1=Daniel A. |title=Elementary Sumerian Glossary |date=2016 |publisher=University of California at Berkeley |page=52 |url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlp/cdlp0003_20160104.pdf}}</ref><ref name="PUSD">{{cite web |title=The Pennsylvania Sumerian Dictionary: saĝgiga[humankind] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e4703.html |website=psd.museum.upenn.edu}}</ref><ref name="IMD">{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |last2=D'I︠A︡konov |first2=Igor' Mik︠h︡aílovich |title=Early Antiquity |date=1991 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14465-8 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JSRAUIYENZoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref name="GF">{{cite book |last1=Feuerstein |first1=Georg |last2=Kak |first2=Subhash |last3=Frawley |first3=David |date=2005 |title=The Search of the Cradle of Civilization: New Light on Ancient India |edition=Second Revised |publisher=Motilal Banarsidass Publishers |isbn=978-81-208-2037-1 |page=117 |url=https://books.google.com/books?id=wNlsRZh3rwgC&pg=PA117 |language=en}}</ref>}} దక్షిణ మెసొపొటేమియాకు చెందిన సెమిటేతర భాషలు మాట్లాడే పురాతన నివాసుల భాషను, వారి తరువాత అక్కడ తూర్పు మెసొపొటేమియాలో స్థిరపడ్డ అకేడులు షుమేరు (𒋗𒈨𒊒-షుమేరు/శుమేరు/చుమేరు)<ref>{{cite web |title=emeĝir [SUMERIAN] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e1283.html |website=The Pennsylvania Sumerian Dictionary |publisher=University of Pennsylvania Museum of Anthropology and Archaeology |access-date=14 July 2021}}</ref> అని పిలిచినందున సుమేరు అనే పదం పుటిందని భావిస్తున్నారు.<ref name="ANE29"/><ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy A. |last2=George |first2=A. R. |last3=Postgate |first3=J. N. |last4=Breckwoldt |first4=Tina |title=A Concise Dictionary of Akkadian |date=2000 |publisher=Otto Harrassowitz Verlag |isbn=978-3-447-04264-2 |page=384 |url=https://books.google.com/books?id=-qIuVCsRb98C&pg=PA384 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Miller |first1=Douglas B. |last2=Shipp |first2=R. Mark |title=An Akkadian Handbook: Paradigms, Helps, Glossary, Logograms, and Sign List |date=1996 |publisher=Eisenbrauns |isbn=978-0-931464-86-7 |page=68 |url=https://books.google.com/books?id=27m3y6MNRzYC&pg=PA68 |language=en}}</ref> సుమేరులు తమ భాషను ఎమెగిర్‌గా పిలుచుకున్నారు. సుమేరులు తమని తాము " సాంగ్ గిగ్/సాంగ్ గిగ్ గా " అని చెప్పుకున్నారు. దీనికి అర్థం "నల్ల-తల గల ప్రజలు."<ref name="ANE29"/><ref>"The origin of the Sumerians is unknown; they described themselves as the 'black-headed people'" {{cite book |last1=Haywood |first1=John |title=The Penguin Historical Atlas of Ancient Civilizations |date=2005 |publisher=Penguin |isbn=978-0-14-101448-7 |page=28 |url=https://books.google.com/books?id=xtjtAAAAMAAJ |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |title=Early Antiquity |date=2013 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14467-2 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JU8pegs94uoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Finer |first1=Samuel Edward |last2=Finer |first2=S. E. |title=The History of Government from the Earliest Times: Ancient monarchies and empires |date=1997 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-820664-4 |page=99 |url=https://books.google.com/books?id=aEziNfjinnMC&pg=PA99 |language=en}}</ref> సుమేరు రాజు షుల్గీ/శుల్గీ/చుల్గీ తనను తాను నాలుగు పావు భాగాలకూ రాజుగా, నల్ల తల గల ప్రజలకు కాపరిగా చెప్పుకున్నాడు.<ref>"I am the king of the four quarters, I am a shepherd, the pastor of the "black-headed people (అనువాదము: నేను నాలుగు పావులకూ రాజును, నేను గొల్లవాడను, నల్ల తలగల జనాలకు కాపరిని"" in {{cite book |last1=Liverani |first1=Mario |title=The Ancient Near East: History, Society and Economy |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-134-75084-9 |page=167 |url=https://books.google.com/books?id=0d1JAgAAQBAJ&pg=PA167 |language=en}}</ref> అకేడ్లు కూడా సుమేరులను అకేడు భాషలో 'నల్ల తల గల వారు' అనే అర్థము వచ్చే 'సల్మాత్ కక్కడీ' అనే పేరుతో పిలిచేవారు.<ref name="PUSD"/><ref name="IMD" /> అలాగే సుమేరులు వారి భూమిని కి- ఎన్-గిర్ ('స్థలం' + 'ప్రభువులు' + 'ప్రముఖులు')గా పిలుచుకున్నారని నాటి శాసనాలను బట్టి తెలుస్తోంది. దీని అర్థం "ఉన్నత ప్రభువుల ప్రదేశం".<ref name="ANE29">"The area in question (the extreme south of Mesopotamia) may now be called Sumer, and its inhabitants Sumerians, although these names are only English approximations of the Akkadian designations; the Sumerians themselves called their land Kengir, their language Emegir, and themselves Sag-giga, "black-headed ones. (అనువాదము: ఇక్కడ చర్చించబడుతున్న ఈ ప్రాంతమును (మెసొపొటేమియా దక్షిణ కొన) ఇక సుమేరని పిలవవచ్చు. అలాగే ఆ ప్రాంతపు వారిని సుమేరులుగా పిలవవచ్చు. ఐతే ఈ పేర్లు నాటి అకేడు పదాలకు అంగ్లీకరణలు మాత్రమే. సుమేరులు తమ ప్రాంతాన్ని కెంగిర్ అనీ, తమ భాషను ఎమెగిర్ అనీ తమను తాము సాంగ్-గిగా, అనగా నల్ల తల గాళ్ళు అనీ పిలుచుకున్నారు)" in {{cite book|title=The Ancient Near East|url=https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall|author1=W. Hallo|author2=W. Simpson|publisher=New York: Harcourt, Brace, Jovanovich|year=1971|page=[https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall/page/29 29]}}</ref><ref>{{cite book |last1=Toorn |first1=Karel van der |last2=Becking |first2=Bob |last3=Horst |first3=Pieter Willem van der |title=Dictionary of Deities and Demons in the Bible |date=1999 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |isbn=978-0-8028-2491-2 |page=32 |url=https://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&pg=PA32 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Edzard |first1=Dietz Otto |title=Sumerian Grammar |date=2003 |publisher=Brill |isbn=978-90-474-0340-1 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=HOx5DwAAQBAJ&pg=PA1 |language=en}}</ref> అకేడు భాషలో ఈ సుమర్ పదము వ్యుత్పత్తి ఏమిటన్నది తెలియదు.<ref name="Nimrod">{{cite journal|title=Nimrod before and after the Bible|author=K. van der Toorn, P.W. van der Horst|journal=The Harvard Theological Review|year=Jan 1990| volume=83| issue=1| pages=1–29|doi=10.1017/S0017816000005502}}</ref> దక్షిణ మెసొపొటేమియాను హిబ్రూలో [[:en:Shinar|షైనార్ (శైనార్)]] అనీ, [[:en:Egyptian language|ఈజిప్టు భాష]]లో సింగ్ర్ అనీ, [[:en:Hittite|హిటైట్‌]]లో షన్హర్(ర) అనీ పిలుస్తారు. ఈ పదాలన్నీ సుమేరు పదంలో మార్పుల వల్ల వచ్చుండొచ్చు.<ref name="Nimrod"/> ==మెసపొటేమియా లోని నగర రాజ్యాలు == {{Further|{{ill|List of cities of the ancient Near East|en}}|{{ill|Geography of Mesopotamia|en}}}} క్రీ.పూ. 4 వ సహస్రాబ్ది ఆఖరుకు సుమేరు అనేక స్వతంత్ర [[:en:city-state|నగర-రాజ్యాల]] సమాహారంగా ఉండేది. సరిహద్దు గుర్తులుగా కాలువలూ, సరిహద్దు రాళ్ళూ ఉండేవి. ప్రతి నగరం మధ్యలో ఆ నగర దేవత లేదా దేవునికి అంకితం చేయబడిన ఒక ఆలయం ఉంటుంది. ఈ నగర-రాజ్యాలూ పూజారి ఐన గవర్నరు ([[:en:Ensi (Sumerian)|ఎన్సీ]]) పాలనలో గానీ లేదా మతపరమైన కార్యకలాపాలతో మమేకవుతూ ఉండే రాజు ([[:en:Lugal|లుగల్]]) పాలనలో గానీ ఉండేవి. {{multiple image|perrow=2|total_width=300|caption_align=center | align = right | direction =vertical | header=అను ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ | image2 = The White Temple 'E at Uruk, 3500-3000 BCE.jpg | image1 = White Temple ziggurat in Uruk.jpg | footer=ఉరుక్‌లో ఉన్న అనూ ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ. పిరమిడ్ ఆకృతిలో కట్టబడ్డ అను ౙిగ్గురత్తు క్రీ.పూ 4000 నాటిది. సుమారు క్రీ.పూ 3500లో దాని పైన తెల్ల గుడి కట్టబడింది.<ref>{{cite book |last1=Crüsemann |first1=Nicola |last2=Ess |first2=Margarete van |last3=Hilgert |first3=Markus |last4=Salje |first4=Beate |last5=Potts |first5=Timothy |title=Uruk: First City of the Ancient World |date=2019 |publisher=Getty Publications |isbn=978-1-60606-444-3 |page=325 |url=https://books.google.com/books?id=muCvDwAAQBAJ&pg=PT325 |language=en}}</ref> [[ఈజిప్టు పిరమిడ్లు|ఈజిప్టు పిరమిడ్లలో]] అత్యంత పురాతనమైనది సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది. వాటి ఆకృతికి ౙిగ్గురత్తులే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.<ref>"The stepped design of the Pyramid of Zoser at Saqqara, the oldest known pyramid along the Nile, suggests that it was borrowed from the Mesopotamian ziggurat concept.(అనువాదము: నైలు నదీ తీరాన అత్యంత పురాతన పిరమిడ్ ఐన సక్కారాలోని జోసర్ పిరమిడ్ యొక్క శ్రేణీకృత నిర్మాణ శైలికి మెసొపొటేమియా ౙిగ్గురత్తుల నిర్మాణ శైలే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.)" in {{cite book |last1=Held |first1=Colbert C. (University of Nebraska)|title=Middle East Patterns, Student Economy Edition: Places, People, and Politics |date=2018 |publisher=Routledge |isbn=978-0-429-96199-1 |page=63 |url=https://books.google.com/books?id=fOlgDwAAQBAJ&pg=PA63 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Samuels |first1=Charlie |title=Ancient Science (Prehistory – A.D. 500): Prehistory-A.D. 500 |date=2010 |publisher=Gareth Stevens Publishing LLLP |isbn=978-1-4339-4137-5 |page=23 |url=https://books.google.com/books?id=0KQCscrPDgUC&pg=PA23 |language=en}}</ref> }} నగర-రాజ్యాలు: * [[:en:Eridu|ఎరిదు]] (టెల్ అబు షహ్రెయిన్) * [[:en:Bad-tibira|బాడ్-టిబిరా]] (బహుశా టెల్ అల్-మడైన్) * [[:en:Larak|లారక్]] <sup>1<sup> * [[:en:Sippar|సిప్పర్]] (టెల్ అబూ హబ్బహ్) * [[:en:Shuruppak|షురుపక్]] (టెల్ ఫారా) పై 5 నగరాలు జలప్రళయానికి ముందు అధికార కేంద్రాలుగా ఉండేవనీ, జలప్రళయము తరువాత ఆదివంశపు కాలము మొదలైందనీ సుమేరులు నమ్మేవారు. ఇతర ప్రధాన నగర-రాజ్యాలు: * ఉరుక్ (వార్క) * కిష్ (టెల్ ఉహీమిర్, ఇన్గార్రా) * ఉర్ (టెల్ అల్ ముకయార్) * నిప్పూర్ (అఫాక్) * లగష్ (టెల్ అల్ హిబా) * గిర్సు (టెల్లో లేదా టెలోహ్) * ఉమ్మా (టెల్ జోఖా) * హమాౙీ <sup>1<sup> * అడాబ్ (టెల్ బిస్మాయ) * మారి (టెల్ హరిరి) <sup>2<sup> * అక్షక్ <sup>1<sup> * అక్కాడ్ <sup>1<sup> * ఇసిన్ (ఇషాన్ అల్-బహ్రియాత్) * లార్సా ({{sup|1}}సంబంధిత ఆధునిక ప్రదేశము తెలియరాలేదు)<br> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) చిన్న నగరాలు (దక్షిణము నుండి ఉత్తరము వరకు వరసక్రమములో): * కురా (టెల్ అల్ లాహ్మ్) * జబాలా (టెల్ ఇబ్జీఖ్కు) * కిసుర్రా (టెల్ అబు హతాబ్) * మరాడ్ (టెల్ వన్నత్ ఎస్-సడుం) * డిల్బాట్ (టెల్ ఎడ్-దెలిం) * బోర్సిప్ప (బీర్స్ నిమ్రుడ్) * కుతః (ఇబ్రాహీం చెప్పండి) * డెర్ (అల్-బద్ర) * ఎష్నన్న (టెల్ అస్మార్) * నగర్ (టెల్ బ్రాక్) <sup>2<sup> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) ఆగేడ్‌కు నైరుతి వైపున 330 కి.మీ (205 మైళ్ళ) దూరములో మారీ నగరము ఉండేది. ఇదీనూ, మారుమూల నగరమైన నగర్‌ను మినహాయిస్తే మిగిలిన నగరాలన్నీ బాగ్దాదుకు దక్షిణాన ఉన్న యూఫ్రేటీసు-టైగ్రిసు సారవంత మైదానంలో ఉన్నాయి. వీటి ప్రస్తుత పేర్లు బాబిల్, దియాలా, వాసిట్, దిహ ఖర్, బస్రా, అల్ ముత్తానా, అల్-ఖాడిసియ్యా (ఇరాక్ గవర్నరేట్స్). ==చరిత్ర విభజన== {{main|[[:en:History of Sumer|సుమేరు చరిత్ర]]}} [[File:Portrait of a Sumerian prisoner on a victory stele of Sargon of Akkad.jpg|thumb|[[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను మహావీరుడి]] విజయఫలకంపైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీ బొమ్మ. సుమారు క్రీ.పూ 2300లో చెక్కబడ్డ ఈ ఫలకం ఇప్పుడు [[లౌవ్రే మ్యూజియం|లూవ సంగ్రహశాల]]లో ఉంది.<ref name="ArchaeologyofElam">{{cite book |last1=Potts |first1=D. T. |title=The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State |date=1999 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-56496-0 |page=104 |url=https://books.google.com/books?id=mc4cfzkRVj4C&pg=PA104 }}</ref> ఖైదీల యొక్క కేశాలంకరణ సుమేరుల శైలిలో ఉంది (నెత్తి మీద ఉంగరాల జుట్టూ, పక్కలన కురచ వెంట్రుకలూ). ఈ శైలి ఉర్ కేతనం పైన కూడా కనిపిస్తుంది.<ref name="TwoSteles">{{cite journal |last1=Nigro |first1=Lorenzo |title=The Two Steles of Sargon: Iconology and Visual Propaganda at the Beginning of Royal Akkadian Relief |journal=Iraq |volume=60 |date=1998 |pages=85–102 |publisher=British Institute for the Study of Iraq |doi=10.2307/4200454 |jstor=4200454 }}</ref>]] [[File:Mesopotamia male worshiper 2750-2600 B.C.jpg|thumb|టెల్ అస్మార్‌లోని ఈ విగ్రహం దేవునికి సమర్పణగా ఇచ్చినది. ఇది క్రీ.పూ 2750–2600 కాలానికి చెందినది.]] చరిత్రపూర్వ ఉబైడు, ఉరుక్ కాలాలలో సుమేరు నగర-రాజ్యాలు అధికారంలోకి వచ్చాయి. సుమేరు లిఖితచరిత్ర క్రీ.పూ. 27 వ శతాబ్దం నుండి మొదలైంది. అయితే మూడవ ఆదివంశపు కాలం వరకు అనగా సుమారు క్రీ.పూ 23 వ శతాబ్దం వరకు చరిత్ర అస్పష్టంగానే ఉంది. ఆ తరువాత నుండి శాసనాలకు ఆధునిక కాలములో పరిష్కరింపబడ్డ సుమేరు లిపి వాడబడింది. క్రీ.పూ. 23 వ శతాబ్దిలో అకేడు సామ్రాజ్య పాలనలో మొదటిసారిగా మెసొపొటేమియా మొత్తం ఒక్క త్రాటి పైకి తీసుకురాబడింది. అలాగే గూట్య కాలం తరువాత మూడవ ఉర్ రాజ్యము ఇలాగే మెసొపొటెమియా ఉత్తర, దక్షిణ భాగాలను ఏకము చేసింది. క్రీ.పూ.2వ సహస్రాబ్దిలో అమోరీయుల దండయాత్రలతో ఈ సామ్రాజ్యము పడిపోయింది. ఆ తరువాత క్రీ.పూ. 1700 వరకు అమోరీయుల "ఇసిన్ రాజవంశం" కొనసాగింది. మెసొపొటేమియా బాబిలోనియ పాలనలో సమైక్యంగా ఉన్న కాలములో, అనగా క్రీ.పూ. 1700 వరకు, కూడా అమొరీయ ఇసిన్ రాజవంశము మిగిలి ఉంది. సుమేరులు చివరకు అకేడు (అస్సీర-బాబిలోనియ) జనాభాలో కలిసిపోయారు.{{Citation needed|date=October 2017}} * ఉబైడు కాలం: క్రీ.పూ. 6500–4100 (మట్టిపాత్రల కొత్తరాతియుగం నుండి తామ్రశిలా యుగము వరకు) * ఉరుక్ కాలవ్యవధి: క్రీ.పూ. 4100–2900 (చివరి తామ్రశిలా యుగము నుండి మొదటి కంచు యుగం I వరకు) ** ఉరుక్ XIV–V : క్రీ.పూ. 4100–3300 ** ఉరుక్ IV కాలం: క్రీ.పూ. 3300–3100 ** జెమ్డిట్ నస్ర్ కాలం (ఉరుక్ III ): 3100–2900 క్రీ.పూ * ఆదివంశపు కాలం (మొదటి కంచు యుగము II–IV) ** మొదటి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2900–2800 ** రెండవ ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2800–2600 (గిల్గమేష్) ** మూడవ ఎ ఆదివంశపు కాలం: 2600–2500 ** మూడవ బి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2500–2334 * అకేడు సామ్రాజ్య కాలం: సుమారు క్రీ.పూ 2334–2218 (సర్గోన్) * గూట్యపు కాలం: క్రీ.పూ. 2218–2047 (ప్రారంభ నాలుగవ కాంస్య యుగం) * మూడవ ఉర్ కాలం: క్రీ.పూ. 2047–1940. [[File:Samarra bowl.jpg|thumb|బెర్లిన్‌లోని పర్గమన్ సంగ్రహశాలలోనున్న సామర్రా పాత్ర. పాత్రకు మధ్యన ఉన్న స్వస్తికం పునర్నిర్మాణము ద్వారా చేర్చబడింది.<ref> Stanley A. Freed, ''Research Pitfalls as a Result of the Restoration of Museum Specimens'', Annals of the New York Academy of Sciences, Volume 376, The Research Potential of Anthropological Museum Collections pp. 229–245, December 1981.</ref>]] ==ఉబైడు కాలం == {{main|[[:en:Ubaid period|ఉబైడు కాలం]]}} [[Image:Frieze-group-3-example1.jpg|thumb|right|ఉబైడు కాలం నాటి మృణ్మయ పాత్ర]] చక్కటి చిత్రాలతో అలంకరింపబడి, విలక్షణ శైలిలో తయారు చేయబడ్డ, మృణ్మయ పాత్రలు ఈ కాలములో మనకి కనిపించే ప్రముఖ అంశము. ఉబైడు కాలములో ఈ కుమ్మర శైలి మెసొపొటేమియా, పెర్షియన్ గల్ఫ్ ప్రాంతాల్లో ప్రాచుర్యంలో ఉండేది. అత్యంత పురాతన మానవ నివాసాలు [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ ఎల్ ఒఎలీ]]లో ఉన్నట్లుగా ఆధారాలు ఉన్నాయి. ఐతే ఉబైడు కాలానికంటే చాలా ముందు నుండే దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని పరిస్థితులూ, వాతావరణమూ మానవ నివాసానికి అనుకూలంగా ఉండేవి. కనుక ఇప్పటికింకా కనుగొనని మరింత పురాతన నివాస స్థలాలు ఉండే అవకాశము మెండుగా ఉంది. ఈ ఉబైడు కాలపు సంస్కృతిని పరిశీలిస్తే, ఈ సంస్కృతి ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సామర్రపు సంస్కృతి ప్రభావముతో ఏర్పడినట్లుగా అనిపిస్తుంది. ఈ కాలపు తరువాతిదైన ఉరుక్ కాలము వారిని సుమేరులుగా గుర్తించారు. ఉరుక్ కాలపు వారు ఉబైడు కాలపు ప్రజల తరువాతి తరాలా లేక వారు వేరే సంస్కృతికి చెందినవారా అన్నది తెలియదు. ఉబైడు కాలములో ముఖ్య రాజకీయ, సాంస్కృతిక కేంద్రముగా ఎరీడు ఉండేది. నాగరిక జ్ఞానాన్ని ([[:en:Me (mythology)| మీ]]) ఎరీడు గ్రామ దైవమూ, జ్ఞానానికి ప్రతీక ఐన [[:en:Enki|ఎంకీ]], ఉరుక్ గ్రామ దేవతా, ప్రేమకూ యుద్ధానికీ ప్రతీక ఐన [[:en:Inanna|ఇనానా]]కు ఇచ్చే కథ, బహుశా ఎరీడు ప్రాభవము తగ్గి ఉరుక్ వైభవము యొక్క ఆరంభాన్ని సూచిస్తుండవచ్చు.<ref name=WolksteinKramer1983>{{cite book|last1=Wolkstein|first1=Diane|last2=Kramer|first2=Samuel Noah|title=Inanna: Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer|url=https://archive.org/details/inannaqueenofhea00wolk|date=1983|publisher=Harper & Row|location=New York|isbn=978-0060147136}}</ref>{{rp|174}} ==ఉరుక్ కాలం == ఉబైడు కాలములో కుమ్మర పరిశ్రమ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. నెమ్మదిగా కదిలే [[కుమ్మరి చక్రం|కుమ్మరి చక్రాల]]తో పాత్రలను తయారు చేసీ, వాటిని అందమైన చిత్రాలతో అలంకరించేవారు. క్రమంగా ఈ పాత్రలు, వేగంగా కదిలే చక్రాలపై నిపుణుల చేత భారీ మొత్తములో ఉత్పత్తి చేయబడ్డాయి. ఈ పాత్రలకు అలంకరణలుండేవి కాదు. ఈ కుమ్మర పరిశ్రమ విధానాల్లో వచ్చిన మార్పే ఉరుక్ కాలానికీ, ఉబైడు కాలనికీ మధ్య ప్రముఖ వ్యత్యాసము. <ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=gnpyREWsfG0C&pg=PA353#v=onepage&q&f=false|title= Upon this Foundation: The N̜baid Reconsidered : Proceedings from the U̜baid Symposium, Elsinore, May 30th-June 1st 1988|author1=Elizabeth F. Henrickson |author2=Ingolf Thuesen |author3=I. Thuesen |page= 353|year= 1989|isbn= 978-8772890708}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=fhMTRcUm9WsC&pg=PA31#v=onepage&q&f=false|title= The Invention of Cuneiform: Writing in Sumer|author= Jean-Jacques Glassner|page= 31|year= 2003|isbn= 978-0801873898}}</ref> {{multiple image | perrow = 2 | total_width = 250 | caption_align = center | align = left | direction = vertical | header = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజు (మతాధికారి) | image1 = Yale University. Uruk period priest-king.jpg | caption1 = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజూ, అతని శిష్యుడూ. సుమారు క్రీ.పూ 3200 నాటి చిత్రం | image2 = Uruk King priest feeding the sacred herd.jpg | caption2 = క్రీ.పూ 3100 నాటి ఉరుక్ కాలపు ముద్ర. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది. }} ఉరుక్ కాలంలో (సుమారుగా 4100-2900 క్రీ.పూ.) దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని నదులూ, కాలువల గుండా పెద్ద మొత్తంలో వ్యాపార సరుకుల రవాణా జరిగేది. ఈ వ్యాపారాలు పెద్ద, పెద్ద పట్టణాల ఆవిర్భావానికి తోడ్పడ్డాయి. నగర-సామ్రాజ్యాల వలె ఈ నగరాల నడిబొడ్డున కూడా ఒక ఆలయము ఉండేది. 10,000కు పైగా జనాభా కల ఈ నగరాల్లో [[:en:Social stratification|అన్ని సామాజిక వర్గాలకు చెందిన ప్రజలూ]] ఉండేవారు. ఈ నగరాల్లో కేంద్రీకృత పాలనా యంత్రాంగము ఉండేది. ఈ యంత్రాంగము నగర నిర్వహణ కొరకు వివిధ శాఖల్లో సిబ్బంది నియామకాలు జరిపేది. ఉరుక్ కాలంలోనే పర్వతదేశం నుండి పట్టుబడ్డ వారిని [[:en:Slavery in antiquity|బానిస కార్మికులు]]గా ఉపయోగించుకోవడం ప్రారంభం అయింది. పురాతన గ్రంథాలలో ఈ పట్టుబడ్డ బానిసలతో పనులు చేయించారనడానికి తగినన్ని సాక్ష్యాధారాలున్నాయి. [[టర్కీ]]లోని [[:en:Taurus Mountains|టౌరసు పర్వతాల]] నుండి పశ్చిమాన [[మధ్యధరా సముద్రం|మధ్యధరా సముద్రమూ]], తూర్పున [[ఇరాన్|ఇరాను]] వరకు ఉరుక్ నాగరికతకు చెందిన గుర్తులూ, కాలనీలు కనుగొనబడ్డాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005">[[Guillermo Algaze|Algaze, Guillermo]] (2005). ''[[iarchive:urukworldsystemd0000alga|The Uruk World System: The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamian Civilization]]'', Second Edition, University of Chicago Press.</ref>{{Rp|2–3}} ఉరుక్ కాలంనాటి నాగరికత పరిసర ప్రాంతాలలో ఉన్న ప్రజల మీద ప్రభావం చూపించింది. సుమేరు వ్యాపారస్తులూ, ద్వారా సుమేరు సంస్కృతి ఈ చుట్టుపక్కల జనాలకు పరిచయమైంది. ఫలితంగా వీరు కూడా క్రమంగా ఇదే తరహాలో ఉన్న వారి స్వంత ఆర్థికవ్యస్థను, సంస్కృతులను అభివృద్ధి చేసుకున్నారు (ఉదా: [[:en:Tell Brak|టెల్ బ్రాక్]]). దీనితో సుమేరు నగరాలు సుదూర కాలనీలను సైనిక బలగముతో తమ గుప్పిట్లో ఉంచుకోలేకపోయాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005"/> ఉరుక్ కాలంలో సుమేరు నగరాల పాలనావ్యవస్థ [[:en:Theocracy|మతరాజ్యవ్యవస్థ]] అయ్యి ఉండి, మతాధికారి (పురోహిత రాజు) పాలనలో ఉండుండవచ్చు. ఈ విధానములో నగరములోని మందిరము, పురుషులూ, మహిళలతో కూడుకుని ఉండే ఒక పెద్దల మండలి ఆధీనములో ఉండేది. ప్రతీ మండలికీ అధ్యక్షునిగా ఒక మతాధికారి (ఎస్సి) ఉండేవారు. ఈ మతాధికారి నేతృత్వములో మండలి నగరపాలన చేసేది. నగర దైవము పురుషుడైతే మహిళా, స్త్రీ ఐతే పురుషుడూ, మతాధికారులుగా ఉండేవారు.<ref name=Jacobsen>Jacobsen, Thorkild (Ed) (1939),"The Sumerian King List" (Oriental Institute of the University of Chicago; Assyriological Studies, No. 11., 1939)</ref> ఈ రాజకీయ నిర్మాణం ఆధారంగానే తరువాతి కాలములో సుమేరు [[:en:pantheon|దేవగణము]] రూపుదిద్దుకుని ఉండవచ్చు. ఉరుక్ కాలంలో యుద్ధాలు, సుశిక్షితులైన సైనిక బలగమూ ఉన్నాయనడానికి పెద్దగా ఆధారాలు లేవు. పట్టణాలకు కూడా సాధారణంగా ప్రకారాలు ఉండేవి కాదు. ఈ కాలములో ఉరుక్ ప్రపంచంలోనే అత్యంత పట్టణీకరణ గల నగరముగా అవతరించింది. నగర జనాభా సంఖ్య మొదటిసారి 50,000ను దాటింది. పురాతన సుమేరు రాజ జాబితాలో ఈ కాలములోని అనేక ప్రముఖ నగరాలను పాలించిన రాజవంశాల పేర్లు ఉన్నాయి. ఈ మొదటి దఫాలో ఉన్న రాజులందరూ జలప్రళయం సంభవించే ముందు ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించినట్లు చెప్పబడింది. వీరు కాల్పనిక వ్యక్తులు అయ్యుండవచ్చు. ప్రసిద్ధ పౌరాణిక వ్యక్తులైన [[:en:Alulim|ఆల్యులిమ్]], [[:en:Dumuzid|డూమిౙిడ్]] వంటివాళ్ళ పేర్లు కూడా ఈ దఫాలో ఉన్నాయి.<ref name=Jacobsen/> 9000–5000 ఏళ్ళ క్రితము భూమిపై వెచ్చటి, తేమపూరిత వాతావరణము ఏర్పడింది. దీన్ని హోలోసీన్ క్లైమాటిక్ ఆప్టిమమ్‌గా ({{ill|Holocene climatic optimum|en}}) వ్యవహరిస్తారు. ఈ వాతావరణము పోయి, భూమిపై పొడి వాతావరణము ఏర్పడ్డ చర్యను పియొర ఆసిలేషన్ ({{ill|Piora Oscillation|en}}) అంటారు. పియొర ఆసిలేషన్ సుమారు క్రీ.పూ 3200–2900 మధ్యకాలంలో జరిగింది. సరిగ్గా ఈ పియొర ఆసిలేషన్ సమయానికే ఉరుక్ కాలము ముగిసింది.<ref>Lamb, Hubert H. (1995). Climate, History, and the Modern World. London: Routledge. {{ISBN|0415127351}}</ref> ==ఆది వంశపు కాలం == {{Main|[[:en:Early Dynastic Period (Mesopotamia)|ఆది వంశపు కాలం]]|[[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశం]]}} [[File:Meskalamdug helmet British Museum electrotype copy original is in the Iraq Museum, Bagdad.jpg|thumb|క్రీ.పూ 26వ శతాబ్దం నాటి బంగారు శిరస్త్రాణం. ఇది [[:en:Meskalamdug|మిస్కలమ్డగ్‌]] అనే రాజుది. ఇతడు [[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశపు]] వ్యవస్థాపకుడు అయ్యుండొచ్చు.]] క్రీ.పూ. 2900తో పెద్దల మండలి పాలనావిధానము పోయి, సుమేరులో రాచరికము మొదలైంది. దీనితో పాలనావ్యవహారాల్లో మతానికున్న ప్రాముఖ్యత తగ్గింది.<ref>Jacobsen, Thorkild (1976), "The Harps that Once...; Sumerian Poetry in Translation" and "Treasures of Darkness: a history of Mesopotamian Religion"</ref> రాజును సుమేరు భాషలో లూగల్ (లు = మనిషి, గాల్ = గొప్ప) గా వ్యవహరించేవారు. ఈ కాలపు రాజులలో, సుమేరు సంప్రదాయాలలో పితృసమాన గౌరవము కల, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్]], [[:en:Lugalbanda|లుగల్బాండ]], [[గిల్గమేష్]] వంటి ప్రముఖులు కూడా ఉన్నారు. వీరి పాలన సంకేత చిత్రాల లిపి నుండి ఇప్పుడు మనము చదవగలిగే అక్షర చిహ్నాల లిపి అభివృద్ధికి కొన్ని శతాబ్దాల ముందు, అనగా కీ.పూ.2900లో నడిచింది. ఈ సమయములో సుమేరు సాంస్కృతిక కేంద్రముగా దక్షిణ మెసొపొటేమియా ఉన్నప్పటికీ, పాలకులు తమ రాజ్యాలను పొరుగు ప్రాంతాలకు విస్తరింపజేయడముతో, అక్కడి సెమిట వాసులు సుమేరు సంస్కృతిని చాలా వరకు తమ ఆచార వ్యవహారాల్లో భాగము చేసుకున్నారు. సుమేరు రాజ జాబితాలో ఉన్నవారిలో, వీరగాథల్లో ప్రస్తావించబడ్డ మొదటి రాజు [[:en:Etana|ఎథనా]]. ఇతడు [[:en:Kish (Sumer)|కిషు]] మొదటి రాజవంశంలో 13 వ రాజు. పురావస్తు పరిశోధనల ఆధారంగా ధ్రువీకరింపబడిన వాళ్ళలో అత్యంత పురతనమైనవాడు కిషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసి]]. ఇతడి పేరూ [[:en:Epic of Gilgamesh|గిల్గమేష్ పురాణకావ్యంలో]] కూడా పేర్కొనబడింది. ఈ విషయాన్ని ఆధారము చేసుకుని, గిల్గమేష్ కూడా చారిత్రాక ఉరుక్ రాజు అనే ప్రతిపాదన చేయబడింది. ఈ కాలములో యుద్ధాలు పెరిగాయి. ఈ మార్పు గిల్గమేషు కావ్యములో కూడా ప్రతిబింబిస్తుంది. నగరాల విస్తీర్ణము పెరిగీ, రక్షణగా ప్రాకారాలు నిర్మించబడ్డాయి. ప్రాకారాల పరిమాణం అధికరించబడింది. దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని ప్రాకారాలు లేని పల్లెలు కనుమరుగైపోయాయి. (ఎన్మర్కర్, గిల్గమేషులిరువురూ కూడా ఉరుక్ పట్టణానికి ప్రకారాలు నిర్మించినట్లు గాథల్లో చెప్పబడింది.)<ref>George, Andrew (Translator)(2003), "The Epic of Gilgamesh" (Penguin Classics)</ref>. ====లగాషు మొదటి రాజవంశం ==== [[File:Stele of Vultures detail 02.jpg|thumb|left|[[:en:Eannatum|ఎన్నాటుము]] [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఒక ముక్క]] {{Main|[[:en:Lagash|లగాషు]]}} లగాషు రాజవంశాన్ని (సుమారు క్రీ.పూ. 2500–2270) రాజుల జాబితాలో పేర్కొననప్పటికీ అనేక ముఖ్యమైన స్మారక కట్టడాలూ, పురావస్తు పరిశోధనా ఫలితాల ద్వారా ఆ వంశపు ఉనికి ధ్రువీకరించబడింది. కొంతకాలం మాత్రమే ఉనికిలో ఉన్నప్పటికీ చరిత్రకు తెలిసిన మొట్టమొదటి చక్రవర్తులలో ఒకరుగా లాఘాషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Eannatum|ఎన్నాటం]] ప్రత్యేకత సంతరించుకున్నాడు. ఇతడు కిష్, ఉరుక్, [[:en:Ur|ఉర్]], [[:en:Larsa|లార్సా]]లతో సహా మొత్తం సుమేరును ఆక్రమించి తన సామ్రాజ్యములో కలుపుకున్నాడు. అలాగే లగషు చిరకాల ప్రత్యర్థి ఐన [[:en:Umma|ఉమ్మా]]ను తన సామంత రాజ్యంగా మార్చాడు. అంతేకాక ఆయన రాజ్యం [[:en:Elam|ఈలం]], పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతాలకు కూడా విస్తరించి ఉండేది. అందరినీ భయభ్రాంతులను చేసి అదుపులో పెట్టడమే ఆయన విధానమని అనిపిస్తుంది.<ref name=roux1993>{{cite book |last=Roux |first=Georges |authorlink=Georges Roux (assyriologist) |year=1993 |title=Ancient Iraq |url=https://archive.org/details/ancientiraq00roux |location= Harmondsworth |publisher=Penguin |isbn=978-0140125238}}</ref> అతని [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఖండఖండాలుగా నరికిన ప్రత్యర్థుల శరీరాలను రాబందులు పీక్కు తింటున్నట్లు చెక్కబడింది. అతను మరణంచిన కొద్దికాలానికే ఆ సామ్రాజ్యం చిన్నాభిన్నమైపోయింది. తరువాత ఉమా మతాధికారి-రాజు [[:en:Lugal-Zage-Si|లాగాల్-జాగే-సి]] ఉరుక్‌ను జయించడంతో లగషు రాజవంశ వైభవము మగిసింది. ఉరుక్ అతని రాజధానిగా మారింది. తరువాత ఆయన పర్షియన్ గల్ఫు నుండి మధ్యధరా వరకు విస్తరించి ఉన్న సామ్రాజ్యాన్ని పాలించాడు. అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను]] అధికారములోకి రావడానికి ముందు ఉన్న సుమేరు జాతి రాజులలో ఇతను చివరివాడు.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==అకేడు సామ్రాజ్యం == {{Main|[[:en:Akkadian Empire|అకేడు సామ్రాజ్యం]]}} [[File:Prisoners on the victory stele of an Akkadian king circa 2300 BCE Louvre Museum Sb 3.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2300 నాటి అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను]] విజయఫలకం పైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీలు.<ref name="ArchaeologyofElam" /><ref name="TwoSteles" /> లూవ సంగ్రహశాలలోనిది]] అకేడు సామ్రాజ్యము క్రీ.పూ. 2234–2154 మధ్య కాలములో నడిచింది. [[:en:East Semitic languages|తూర్పు సెమిటపు]] [[:en:Akkadian language|అకేడు భాష]] కిషు రాజుల పేర్లు వ్రాయడానికి, మొదటిసారి క్రీ.పూ. 2800లో, వాడబడింది.<ref name=roux1993/> ఈ భాషలోనే ఆ పేర్లు తదుపరి రాజ జాబితాలలో కూడా వ్రాయబడ్డాయి. పూర్తిగా ప్రాచీన అకేడు భాషలో వ్రాసిన రచనలు క్రీ.పూ.2500 నుండి ఉన్నాయి. [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను మహావీరుడి]] (క్రీస్తుపూర్వం 2270-2215) పాలనలో ప్రాచీన అకేడు భాష వాడకము శిఖరాగ్రమును చేరుకుంది. అయినప్పటికీ పరిపాలనా కార్యకలాపాలకు సంబంధించిన ఫలకాలను వ్రాయడానికి రాయసగాళ్ళు సుమేరు భాషనే ఎక్కువ వాడేవారు. అకేడు, సుమేరు భాషలు రెండూ కూడా సుమారు వెయ్యి సంవత్సరాల వరకు వాడుక భాషలుగా ఉన్నాయి. కానీ క్రీ.పూ. 1800 నాటికి సుమేరు భాష ప్రధానంగా పండితులకూ, వ్రాయసగాళ్ళకూ మాత్రమే తెలిసిన గ్రాంథిక భాషగా మారింది. సర్గోనుకు ముందూ, తరువాతి కాలాలను పోల్చి చూస్తే చారిత్రక పరిస్థితుల్లో పెద్దగా అసంబద్ధత లేదనీ, సెమిటులూ, సుమేరుల మధ్య కలహాలకు, చరిత్రాకారులు ఆ కలహము చూపిన ప్రభావము కంటే ఎక్కువ ప్రాధాన్యత ఇస్తున్నారని [[:en:Thorkild Peter Rudolph Jacobsen|థార్కిద్ద్ జాకబ్సెన్‌]] వాదించాడు.<ref>''Toward the Image of Tammuz and Other Essays on Mesopotamian History and Culture'' by T. Jacobsen</ref> ఐతే, సర్గోను ఆక్రమించుకున్న ఈలము భాగాలలో కొంతకాలం అకేడు భాష అక్కడి వారిపై రుద్దబడిందనడానికి తిరుగులేని ఆధారాలున్నాయి. ==గూట్యపు కాలం == క్రీ.పూ. 2083–2050 (స్వల్పకాలం ఉనికిలో ఉంది). ====లగాషు 2 వ రాజవంశం ==== [[File:Gudea of Lagash Girsu.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా. ఇతనివి అనేక ప్రతిమలు మనకు దొరికాయి.]] [[File:Ur-Ningirsu ruler of Lagash portrait circa 2110 BCE.jpg|thumb|right|గుడియా కుమారుడు ఉర్-నింగిర్సూ ప్రతిమ. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Head Gudea Louvre AO13.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా]] క్రీ.పూ. 2093–2046 (స్వల్పకాల చరిత్ర) క్రీ.పూ. 2093-2046 (స్వల్పకాలం)గూట్యుల చేతిలో అకేడు సామ్రాజ్యం పతనమైన తరువాత సుమేరు జాతి పాలకుడైన లాఘాషుకు చెందిన గుడియా ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్నాడు. తమకి తాము దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకునే సార్గోనిక రాజుల విధానాన్ని ఇతడు కూడా కొనసాగించాడు. మునుపటి లాగాషు రాజవంశీకుల వలె గుడియా ఇంకా ఆయన వారసులు కూడా కళలకు ప్రోత్సాహం అందించడముతో, వీరి కాలానికి చెందిన అనేక కళాఖండాలూ, ఉత్పత్తులూ పెద్ద సంఖ్యలో పురావస్తు పరిశోధనల్లో లభ్యమయ్యాయి. ==మూడవ ఉర్ కాలం== [[File:Ziggurat of ur.jpg|thumb|left|ఇరాక్‌లోని నాస్రీయాహ్ దగ్గరున్న ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]] క్రీ.పూ. 2047-1940 (స్వల్పకాల చరిత్ర) తరువాత, ఉర్ యొక్క 3 వ రాజవంశస్తులైన ఉర్-నమ్ము, అతని వారసుడు షుల్గీలు సుమేరును పాలించారు. వీరి సామ్రాజ్యము దక్షిణ అస్సీరియా వరకు విస్తరించి ఉండేది. ఇందుమూలాన ఇంతకు ముందు కొందరు చరిత్రకారులు, ఈ కాలానికి సుమేరు పునరుజ్జీవ కాలమని తప్పుడు పేరు ఇచ్చారు.<ref>{{Cite book|last=Cooper|first=Jerrold S.|url=https://www.worldcat.org/oclc/944087535|title=Problems of canonicity and identity formation in ancient Egypt and Mesopotamia|date=2016|others=Kim Ryholt, Gojko Barjamovic, Københavns universitet, Denmark) Problems of Canonicity and Identity Formation in Ancient Egypt and Mesopotamia (2010 : Copenhagen, Denmark) Literature and Identity Formation (2010 : Copenhagen|isbn=978-87-635-4372-9|location=Copenhagen|pages=1–18|chapter=Sumerian literature and Sumerian identity|oclc=944087535}}</ref> ఎందుకంటే అప్పటికే ఈ ప్రాంతంలో సుమేరు కంటే సెమిట సంస్కృతులే ఎక్కువ ఉన్నాయి. అస్సీరియా, తదితర ప్రాంతాల్లో అకేడ్ల జనాభా పెరగడమే కాక సెమిటులైన మార్టులు (అమొరులు) అనేక దఫాల్లో ఇక్కడికి వలస వచ్చారు. వీరు దక్షిణప్రాంతంలో ఇసిన్, లార్సా, ఎష్నున్న మరి కొంతకాలం తర్వాత బాబిలోనియా వంటి స్థానిక రాజ్యాలను స్థాపించారు. క్రీ.పూ. 21వ శతాబ్దిలో ఉత్తర భాగములో పురాతన అస్సిరియా సామ్రాజ్యము వలె దక్షిణాన బాబిలోనియా సామ్రాజ్యము కూడా కొంత కాలము ప్రధాన శక్తిగా నిలబడింది. మధ్యయుగములో లాటిను భాషలాగే, శరాకార లిపి వాడుకలో ఉన్నంత కాలము సుమేరు భాష బాబిలోనియా, ఇంకా అస్సీరియా పాఠశాలల్లో ధార్మిక భాషగా నేర్పబడేది. ==పతనం == ఈ కాలములో దక్షిణ మెసొపొటేమియా నుండి ప్రజలు ఉత్తరభాగానికి అధిక సంఖ్యలలో వలసవెళ్ళడం జరిగింది. మట్టిలో క్రమంగా పెరుగుతున్న లవణీయత కారణంగా సుమేరు భూముల వ్యవసాయ ఉత్పాదకత తగ్గుముఖం పట్టింది. ఈ ప్రాంతంలో ముందునుండే మట్టి లవణీయత ప్రధాన సమస్యగా గుర్తించబడింది.<ref>{{cite journal|last=Jacobsen T |first=Adams RM. |year=1958 |title=Salt and Silt in Ancient Mesopotamian Agriculture: Progressive changes in soil salinity and sedimentation contributed to the breakup of past civilizations. |url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.128.3334.1251|journal=Science |doi= 10.1126/science.128.3334.1251 |volume= 128| pages=1251–8|issue=3334}}.</ref> పేలవమైన డ్రైనేజ్ కారణంగా వ్యవసాయ భూముల్లో నీరు నిలబడిపోయేది. అక్కడి పొడి వాతావరణములో ఈ నీరు ఆవిరవగా, నీటిలోని లవణాలు నేలలో మిగిలిపోయి, క్రమంగా భూలవణీయత పెరగసాగింది. అకేడు సామ్రాజ్య కాలమూ, తదుపరి ఉర్ మూడవ వంశపు కాలాలలో గోధుమల పంట వేయడము నుండి లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలపంట సాగుకు రైతులు మారారు. కానీ అది ప్రజలకు తగినంత ఆహారం అందించ లేదు. దీనివలన క్రీ.పూ 2100 నుండి క్రీ.పూ. 1700 మధ్యలో ఈ ప్రాంతంలో జనాభా దాదాపు ఐదింట మూడు వంతులు తగ్గిందని అంచనా.<ref>{{cite journal|last=Thompson |first=William R. |year=2004 |title=Complexity, Diminishing Marginal Returns and Serial Mesopotamian Fragmentation |journal=Journal of World Systems Research |url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |format=PDF |doi=10.5195/jwsr.2004.288 |volume=10 |pages=612–652 |issue=3 |url-status=unfit |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120219134627/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |archivedate=February 19, 2012 }}</ref> దీనితో అకేడు భాష మాట్లాడే ప్రాంతాల్లో జనాభా పెరిగి, సుమేరు భాష ప్రధానంగా ఉన్న ప్రాంతాలలో జనాభా గణనీయముగా తగ్గినది. క్రమంగా సుమేరు మాతృభాషగా అంతరించిపోయి గ్రాంథిక భాషా, ధార్మిక భాషగా మిగిలింది. ఇబ్బి-సిన్ (క్రీ.పూ 2028–2004) పాలనలో ఈలములు దండయాత్రతో ఊర్ స్వాధీనం చేసుకున్న తరువాత {{citation needed|reason=Doesn't cite any evidence of sack of Ur?|date=October 2015}}, సుమెర్ అమోరీయుల పాలనలోకి వచ్చింది. 20 – 18 వ శతాబ్దాల్లో స్వతంత్ర అమోరు రాజ్యాలు "ఇసిన్ రాజవంశం"గా రాజ జాబితాలో చేర్చబడ్డాయి. క్రీ.పూ. 1800లో హమ్మురాబి ఆధ్వర్యంలో బాబిలోనియా విస్తరణతో ఈ వంశము యొక్క శకం ముగిసింది. తరువాతి కాలాల్లో అస్సిరియా, బాబిలోనియాలను పాలించిన రాజుల్లో కొంతమంది అరుదుగా సార్గోనిక రాజుల బిరుదు ఐన "సుమేరూ, అకేడు ప్రాంతాలకు రాజు"ను తమకు ఆపాదించుకున్నారు. ఇందుకు ఒక ఉదాహరణ సుమారు క్రీ.పూ 1225లో అస్సిరియాను పాలించిన మొదటి టుకుల్టీ నినుర్టా‌. ==జనాభా== సుమేర్లోని అతిపెద్ద నగరాల్లో ఒకటైన ఉరుక్ వైభవము తారాస్థాయిలో ఉన్నప్పుడు, నగర జనాభా 50,000-80,000 ఉండేదని అంచనా వేయబడింది. <ref>[https://archive.is/20150411005800/http://proteus.brown.edu/mesopotamianarchaeology/ Harmansah, Ömür, The Archaeology of Mesopotamia: Ceremonial centers, urbanization and state formation in Southern Mesopotamia, 2007, p.699]</ref> సుమేర్లో ఇతర ప్రముఖ నగరాలు ఉండడమూ, పెద్దసంఖ్యలో వ్యవసాయ జనాభా ఉండడాన్నీ బట్టి చూస్తే, సుమేరు జనాభా సుమారుగా 8 నుండి 15 లక్షల దాకా ఉండుంటుందని అంచనా. ఇదే సమయంలో ప్రపంచ జనాభా 2.7 కోట్లుగా అంచనా వేయబడింది.<ref>Colin McEvedy and Richard Jones, 1978, ''Atlas of World Population History'', Facts on File, New York, {{ISBN|0713910313}}.</ref> సుమేరు భాషకు వేరే ఏ భాషతోను పోలికలూ, సంబంధాలూ లేవు (లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్). ఐతే ఆ కాలములో తక్కువ సాంస్కృతికంగా తక్కువ ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడిన వేరే భాష ఉండేదనీ (substrate), ఆ భాష ఏమిటో ఈనాడు మనకి తెలియనప్పటికీ, సుమేరు భాషపై దాని ప్రభావాము తెలుస్తోందనీ (substrate effect), అనేక భాషాశాస్త్రవేత్తలు అభిప్రాయపడ్డారు. సుమేరులోని కొన్ని ప్రధాన నగరాలకు సుమేరు భాషకు చెందని పేర్లు ఉన్నాయి. ఇదే వీరి ప్రతిపాదనకు ఆధారము. ఈ పేర్లూ, వీరికి ముందు ఇక్కడ నివసించిన జనాల భాషలోనివని వీరి అభిప్రాయము.<ref name="Nemet-Nejat1998">{{cite book|author=Karen Rhea Nemet-Nejat|title=Daily life in ancient Mesopotamia|url=https://books.google.com/books?id=lbmXsaTGNKUC&pg=PA13|accessdate=29 November 2011|year=1998|publisher=Greenwood Publishing Group| isbn= 978-0313294976| page=13}}</ref> ఏదేమైనా దక్షిణ మెసొపొటేమియాలో ఉబైడు కాలం (క్రీ.పూ.5300–4700) నుండి మొదలుకొని సంస్కృతిలో పెను మార్పులేవీ చోటుచేసుకోలేదని పురావస్తు పరిశోధనలు తెలియజేస్తున్నాయి. ఇక్కడ స్థిరపడిన సుమేరు ప్రజలు టైగ్రిసు, యూఫ్రేటీసు నదుల కారణంగా సారవంతమైన ఈ ప్రాంతపు భూములను సాగుచేసి వ్యవసాయక్షేత్రాలుగా మార్చారు. ప్రాచీన సుమేరు భాషను మాట్లాడిన పురాతన సుమేరులు, ఉత్తర భాగాన నివసించిన రైతులని కొందరు పరిశోధకులు భావిస్తున్నారు. నీటిపారుదల వ్యవసాయ విధానాలను ఆకళింపు చేసుకున్న తరువాత వీరు దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చి ఉంటారని వారి భావన. సామర్రులు ఆదిమ నీటి పారదుల పద్ధతుల నుపయోగించి వ్యవసాయము చేసేవారు. టైగ్రీసూ, దాని ఉపనదుల పరీవాహక ప్రాంతాల్లో ఈ పద్ధతి వాడిన వారిలో వీళ్ళే మొదటివారు. క్రీ.పూ 5700–4900 ప్రాంతములో వీరికి మృణ్మయ పరిశ్రమలుండేవని తెలుస్తోంది. చోగ మామీ మృణ్మయ పాత్రల్లో సామర్రపు పద్ధతులూ, సుమేరు పద్ధతులూ (డు కాలమునాటి) కూడా కనిపిస్తాయి. 1980 లలో ఫ్రెంచివారు జరిపిన త్రవ్వకాలలో లాస్సాకు సమీపంలోని టెల్ అవేలి (ఓయిల్లె, ఓయులి) వద్ద ఉబైడు కాలనికి పూర్వము తయారైన పాత్రలు ఎనిమిది స్థాయిలలో లభ్యమయ్యాయి. ఇవి సామర్రపు పాతరలను పోలి ఉన్నాయి. కనుక ఉత్తరాన వ్యవసాయ సంస్కృతిని అలవర్చుకున్న సామర్రులు, నీటి పారదుల నైపుణ్యమూ, శ్రామికుల చేత సేద్యాన్ని నడిపించడానికి కావలసిన సామాజిక వర్గీకరణా పొందాక, దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చుంటారని సిద్దాంతీకరించడమైనది. {{Citation needed|date=June 2011}} అరేబియా సముద్రతీరాన లభ్యమైన పనిముట్ల ఆధారంగా వేటాడడము, చేపలు పట్టడము ద్వారా బతుకుతున్న అక్కడి స్థానికులే నెమ్మదిగా వ్యవసాయాధారిత సమాజాన్ని నిర్మించుకున్నారని మరికొందరు అభిప్రాయపడ్డారు. మంచుయుగానికి చివరిలో జలప్రళయానికి ముందు పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతంలో నివసించిన ప్రజలే సుమేరులని జురిస్ ౙరిఞ్శ విశ్వసిస్తున్నారు.<ref>{{Cite web | url=http://www.ldolphin.org/eden/ | title=Has the Garden of Eden been located at last? | website= | access-date=2018-12-21 | archive-url=https://web.archive.org/web/20051029101558/http://www.ldolphin.org/eden/ | archive-date=2005-10-29 | url-status=dead }}</ref> ==సంస్కృతి == ===సాంఘిక, కుటుంబజీవితం === [[File:Upper part of a gypsum statue of a Sumerian woman. The hands are folds in worship. Circa 2400 BCE. From Mesopotamia, Iraq. The British Museum, London.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2400 నాటి ఈ హరశోఠపు శిల్పంలో చేతులు జోడించి ప్రార్థిస్తున్న సుమేరు మహిళను చూడవచ్చు. ఇది ప్రస్తుతం లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] [[File:Reconstructed sumerian headgear necklaces british museum.JPG|thumb|right|సుమేరు మహిళల సమాధుల్లో దొరికిన వస్తువుల ఆధారంగా పునర్నిర్మించిన శిరోభూషణమూ, కంఠహారాలూ.]] సుమేరు కాల ఆరంభ దశలో ఆదిమ చిత్రాలు ఆధారంగా ఈ క్రింది విషయాలు తెలుస్తున్నాయి:<ref name="Sayce"/> * "మృణ్మయ పాత్రల వాడుక చాలా ఎక్కువగా ఉండేది. గిన్నెలు, పూల జాడీలూ, వివిధరకాల వంటపాత్రలూ తయారు చేయబడుతూ ఉండేవి. తేనె, వెన్న, మద్యము, ద్రాక్షారసం వంటి ఒక్కొక పదార్థానికీ ప్రత్యేకంగా వాటిని నిల్వ చేసుకోవడానికి తయారైన పాత్రలుండేవి. మద్యాన్ని ఖర్జూర పళ్ళ నుండి తయారుచేసుండొచ్చు. కొన్ని పూల జాడీలకు కొనదేలిన కాళ్ళు ఉండేవి. x ఆకారములో ఉన్న కాళ్ళుండే బల్లలపై ఈ జాడీలనుంచేవారు. సమంగా నిలబడే జాడీలను చతుస్ర లేదా దీర్ఘ చతుస్రాకారాల్లో ఉండే చెక్క బల్లల పై ఉంచేవాణరు. నూనె జాడి, బహుశా పదార్థాలను నిల్వ ఉంచే ఇతర జాడిలకు కూడా, మట్టితో మూతచుట్టూ మూసివేసేవారు. ఈ పద్ధతి ప్రాచీన ఈజిప్టులో కూడా ఉంది. ఈ మట్టి పాత్రలను అనుకరిస్తూ, రాతితో పూలజాడీలనూ, గిన్నెలనూ తయారుచేసేవారు." * "ఈకలతో చేసిన తురాయిని పెట్టుకునేవారు. మంచాలూ, ఎత్తుపీటలు, కుర్చీలూ వాడేవారు. వీటి కాళ్ళు ఎద్దు కాళ్ళలాగా ఉండేవి. అగ్ని-స్థలాలు, హోమగుండాలు ఉండేవి." * "కత్తులు, పిడిసాన, ఉలి, ఇంకా ఒక రంపం లాంటి పరికరమూ వీరు వాడేవారు. ఈటెలు, బాణాలు, ధనుస్సులూ, బాకులు (గురిచూసి విసిరే చిన్న కత్తి) యుద్ధంలో ఉపయోగించబడ్డాయి కానీ ఖడ్గాలు వాడారనడానికి ఆధారాలు లేవు. " * "వ్రాసేందుకు ఫలకాలు వాడేవారు. చురకత్తి (బాకు) అలుగును లోహముతో చేయగా, పిడి చెక్కతో తయారుచేసేవారు. బంగారు హారాలు వాడేవారు." * "చంద్రమానంతో కాలగణన లెక్కించబడింది." సుమేరు సంగీతానికి సంబంధించి చాలా సమాచారము లభించింది. వేణువూ, లైరు అనే ఒక తంత్రీ వాయిద్యము ఉపయోగించబడ్డాయి. లైరు అనగా ప్రాచీన వీణ (ఆధునిక వీణ కాదు) వంటిది. వీరి వాయిద్యాలలో నేటి కాలములో అందరూ ఎరిగినవి ఉర్ లైరులు.<ref name="Goss_2017_mesopotamian_flutes">{{cite web |last=Goss |first=Clint |title=Flutes of Gilgamesh and Ancient Mesopotamia |url=http://www.Flutopedia.com/mesopotamian_flutes.htm |date=15 April 2017 |website=Flutopedia |access-date=14 June 2017 }}</ref> లాఘాష్ రాజు ఉరుకాగినా (సుమారు క్రీ.పూ. 2300) అప్పటి ఆచారమైన బహుభర్త్రుత్వాన్ని రద్దు చేశారని శాసనాలు తెలియజేస్తున్నాయి. బహుభర్త్రుత్వానికి పాల్పడిన స్త్రీని ఆమె నేరము చెక్కబడ్డ రాళ్ళతో కొట్టి చంపాలని ఆయన చట్టము చేసారు. .<ref>[https://books.google.com/books?id=mpjk74blFDgC&pg=PA62&dq=urukagina+%22two+men%22&client=firefox-a&sig=29we4cFBrgMpJ9qsy4zjpCywAQY ''Gender and the Journal: Diaries and Academic Discourse'' p. 62] by Cinthia Gannett, 1992</ref> {{multiple image | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరు యువరాణీ (సుమారు క్రీ.పూ 2150) | total_width=350 | image1 = Sumerian princess of the time of Gudea circa 2150 BCE.jpg | caption1 = {{center|గుడియా కాలము నాటి (సుమారు క్రీ.పూ 2150) సుమేరు యువరాణీ.}} | image2 = Sumerian princess of the time of Gudea 2150 BCE. Louvre Museum AO 295.jpg | caption2 = {{center|శిల్పం యొక్క ముందు భాగము<br />లూవ సంగ్రహశాల AO 295.}} | footer= }} సుమేరు సమాజము పురుషాధిక్య సమాజము. అలాగే సామాజిక వర్గీకరణ ఉండేది. సుమేరు స్మృతులలో మనకి దొరికిన వాటిలో పురాతనమైనది ఉర్-నమ్ము స్మృతి. ఇది మూడవ ఉర్ కాలము నాటిది. ఈ స్మృతిని అధ్యయనము చేయడము ద్వారా ఆనాటి సామాజిక నిర్మాణము పై ఒక మౌలిక అవగాహన వస్తుంది. లు-గాలు ("గొప్ప వ్యక్తి" లేదా రాజు) కింద రెండు ప్రాథమిక వర్గాలుగా సమాజంలోని వారందరూ వర్గీకరించబడ్డారు: "లు" లేదా స్వేచ్ఛకలిగిన వ్యక్తీ, బానిస (పురుషుడు ఐతే ఆరాడ్, స్త్రీ ఐతే జెమి). 'లు' కొడుకును పెళ్ళికి ముందు డుము-నిటగా పిలుస్తారు. ఒక స్త్రీ (మునుస్)ను పెళ్ళికి ముందు కూతురిగా (డూము-మి), పెళ్ళి తర్వాత భార్య (డామ్)గా, భర్త చనిపోతే విధవగా (నుమసు) గుర్తిస్తారు. ఒక విధవ అదే తెగకు చెందిన మరో వ్యక్తిని మళ్ళీ పెళ్ళి చేసుకోవచ్చు. వివాహాలు సాధారణంగా వధూవరుల తల్లితండ్రుల చేత నిర్ణయించబడేవి<ref name=Kramer1963>{{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=The Sumerians: Their History, Culture, and Character|date=1963|publisher=The Univ. of Chicago Press|isbn=978-0-226-45238-8|url=https://archive.org/details/sumerianstheirhi00samu|url-access=registration}}</ref>{{rp|78}}. నిశ్చితార్థములో ఇరు పక్షాలూ పెళ్ళి నిశ్చయమైనట్లు మట్టి ఫలకాలపై నమోదు చేయించేవారు.<ref name=Kramer1963/> పెళ్ళికొడుకు పెళ్ళికూతురి తండ్రికి కానుకలివ్వగానే పెళ్ళికి చట్టబద్దత వస్తుంది.<ref name=Kramer1963/> సంతోషకరమైన దాంపత్యాన్ని వర్ణిస్తూ ఒక భర్త, తన భార్య తనకు ఎనిమిది మంది కొడుకులనిచ్చినప్పటికీ, ఇంకా తనతో సంభోగించడానికి ఆసక్తి చూపుతుందని చెప్పాడని ఒక సుమేరు నానుడి.<ref name="NemetNejat">{{citation|last=Nemet-Nejat|first=Karen Rhea|author-link=Karen Rhea Nemet-Nejat|date=1998|title=Daily Life in Ancient Mesopotamia|publisher=Greenwood|series=Daily Life|isbn=978-0-313-29497-6|page=[https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132 132]|url=https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132}}</ref> సుమేరులు పెళ్ళికి ముందు లైంగిక సంబంధాలను ఆమోదించినట్లుగా కనిపించదు.<ref>''Celibacy in the Ancient World: Its Ideal and Practice in Pre-Hellenistic Israel, Mesopotamia, and Greece'' by Dale Launderville, p. 28</ref> సుమేరు భాషలో కానీ, అకేడు భాషలో కానీ, కన్యత్వము అనే పదానికి సమానార్థకము లేదు. వీరు కన్యత్వం అనే భావనను సంభోగింపబడని, సంభోగానికి గురికాబడని, పురుషాంగము తెలియని స్త్రీ అనే వాక్యాలు వాడి వ్యక్తపరిచేవారు.<ref name="Cooper">{{cite book|last1=Cooper|first1=Jerrold S.|article=Virginity in Ancient Mesopotamia|title=Sex and Gender in the Ancient Near East: Proceedings of the 47th Rencontre Assyriologique Internationale, Helsinki|year=2001|location=Baltimore, Maryland|publisher=Johns Hopkins University Press|url=http://krieger2.jhu.edu/neareast/pdf/jcooper/jc%20Virginity.pdf|isbn=978-951-45-9054-2}}</ref>{{rp|91–93}} అకేడు వైద్య గ్రంథాల్లో పేర్కొనబడిన షిషితు అనే పదము కన్నెపొరను సూచిస్తుందా లేక మరేదైనా అర్థముందా అనేదానిపై స్పష్టత లేదు. ఐతే మహిళ కన్యత్వాన్ని నిర్ణయించడములో తరువాతి కాలపు మధ్యప్రాచ్య సంస్కృతులతో పోల్చితే కన్నెపొర పాత్ర చాలా తక్కువ అనిపిస్తుంది.<ref name="Cooper"/>{{rp|92}} కన్యత్వము విషయములో స్త్రీ మాటలకే ప్రాధాన్యత ఎక్కువ ఉండేది.<ref name="Cooper"/>{{rp|91–92}} ప్రాచీన ఆధారాలను బట్టి సుమేరులు శృంగారము పట్ల చాలా ఉదార వైఖరి కలిగియున్నారని తెలుస్తోంది.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> లైంగిక కట్టుబాట్లు నైతికత మీదకంటే, ఫలానా సంబంధము వారిని మతకర్మలలో పాల్గొనలేని విధంగా మైలు పరిచే అవకాశమెంత అనే విషయము మీద ఆధారపడి ఉండేవి.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఇక వీరు స్వయంతృప్తి లైంగిక పటుత్వాన్ని పెంచుతుందని నమ్మేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> సొంతంగానూ, అలాగే వారి లైంగిక భాగస్వాములతో కలిసీ కూడా స్వయంతృప్తి పొందేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> గుదమైదునము కూడా వీరికి ఆమోదయోగ్యమే.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఎంతూకు పూజారులైన స్త్రీలకు పిల్లల్ని కనడము నిషిద్దము.<ref name="Leick2013">{{citation|last=Leick|first=Gwendolyn|title=Sex and Eroticism in Mesopotamian Literature|publisher=Routledge|year=2013|isbn=978-1-134-92074-7|location=New York |page=219|orig-year=1994|url=https://books.google.com/books?id=WKoWblE4pd0C&pg=PA64}}</ref><ref name="NemetNejat"/> కనుక వీరు గుదమైదునములో ఎక్కువగా పాల్గొనేవారు.<ref name="Leick2013"/><ref name="Dening1996"/><ref name="NemetNejat"/> ===భాష, లిపి === [[File:Early writing tablet recording the allocation of beer.jpg|thumb|బీరు కేటాయింపులను నమోదు చేయడానికి వాడిన వ్రాత ఫలకం. క్రీ.పూ 3100–3000 కాలం నాటిది.]] [[File:P1150884_Louvre_Uruk_III_tablette_écriture_précunéiforme_AO19936_rwk.jpg|thumb|శరాకార లిపికి ఆధారమైన సంకేత చిత్రాలు గల సున్నపురాతి ఫలకం. క్రీ.పూ 4వ సహస్రాబ్ది నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Development of writing.jpg|thumb|వ్రాత అభివృద్ధి ప్రక్రియ యొక్క ప్రామాణిక శాస్త్రీయ పునర్నిర్మాణం. నేటి లిపుల పుట్టుకలో శరాకార లిపి పాత్రను కూడా ఇందులో మనం చూడవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Barraclough |first1=Geoffrey |last2=Stone |first2=Norman |title=The Times Atlas of World History |date=1989 |publisher=Hammond Incorporated |isbn=978-0-7230-0304-5 |page=[https://archive.org/details/isbn_9780723003045/page/53 53] |url=https://archive.org/details/isbn_9780723003045 |url-access=registration }}</ref><ref>{{cite book |last1=Senner |first1=Wayne M. |title=The Origins of Writing |date=1991 |publisher=University of Nebraska Press |isbn=978-0-8032-9167-6 |page=77 |url=https://books.google.com/books?id=Kc4xAlunCSEC&pg=PA77 }}</ref>]] సుమేరు పురావస్తు పరిశోధనల్లో కనుగొన్నవాటిల్లో అన్నిటికంటే ముఖ్యమైనవి, శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉన్న మట్టి ఫలకాలు. ఇవి పెద్ద సంఖ్యలో దొరికాయి. సుమేరు సంస్కృతిలో వ్రాత అభివృద్ధి అవ్వడము అనేది చారిత్రకాంశాలను పొందుపరచడములోనే కాక, ఇతిహాస కవితలూ, కథలూ అలాగే ప్రార్థనలూ, చట్టాల వంటి వివిధ రకాల సాహిత్యాన్ని సృష్టించే క్రమములో మానవాళి చరిత్రలోనే గొప్ప మైలురాయిగా పరిగణించబడుతుంది. మొదట్లో బొమ్మలు, అనగా గూఢచిత్రాలు వాడినప్పటికీ, కొద్ది కాలములోనే శరాకార లిపీ, ఆ తదుపరి పదసంజ్ఞలూ (ఆలోచనలను వ్యక్తపరిచేందుకు గుర్తులు) వాడబడ్డాయి. తడి మట్టిపై త్రిభుజాకారపు రెల్లుతో వ్రాసేవారు. సుమేరు భాషలో కొన్ని వేల వ్రాతలు బయటపడ్డాయి. వ్యక్తిగత, వ్యాపార లేఖలు, రసీదులు, పద కోశాలూ, చట్టాలు, శ్లోకాలు, ప్రార్థనలు, కథలు, రోజువారీ లెక్కల వంటివి ఉన్నాయి. మట్టి పలకల గ్రంథాలయాలు కనుగొనబడ్డాయి. స్మారక శాసనాలూ, అలాగే విగ్రహాలు లేదా ఇటుకలు వంటి వివిధ వస్తువులపై వ్రాతలూ సర్వసాధారణము. శిక్షణలో భాగంగా లేఖకులు (వ్రాయసగాళ్ళు) ఒక్కొక గ్రంథాన్నీ అనేక సార్లు గ్రంథస్తము చేయడముతో, చాలా గ్రంథాలవి అనేక ప్రతులు మనకు దొరికాయి. సెమిట సమాజములో కూడా వాడుక భాష సెమిట భాష ఐనప్పటికీ చాలా కాలము పాటు మతసంబంధ అలాగే చట్టసంబంధ కార్యకలాపాలకు సుమేరు భాష వాడుకలో ఉంది. శరాకార లిపిలో వ్రాయబడ్డ వాటిల్లో ముఖ్యమైనది 'గిల్గమేష్' అనే ఒక సుదీర్ఘ కావ్యము. ఉరుక్ శిథిలాల్లో లభ్యమైన ఈ కావ్యము ప్రామాణిక శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉంది. ఇది రెండవ ఆదిమ వంశపు కాలంలో పాలించిన గిల్గమేష్ (అకేడు భాషలో) ("బిల్గమేష్ (సుమేరులో)") అనే రాజు గురించి చెబుతుంది. ఈ కథలో గిల్గమేషు, అతని సహచరుడు ఎన్కిడుల కాల్పనిక సాహసాలు ఉన్నాయి. అనేక మట్టి పలకలపై వ్రాయబడ్డ ఈ కథ మనకు తెలిసినంతలో చరిత్రలోనే మొట్టమొదటి సారి వ్రాయబడ్డ కాల్పనిక సాహిత్యముగా గుర్తింపు పొందింది. సుమేరు భాషకు దగ్గరగా ఉన్న భాష ఏదీ లేదు. కనుక ఇది ఏ భాషా కుటుంబానికీ చెందదు. ఇలాంటి భాషను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్‌గా పిలుస్తారు (ఒంటరి భాష అని అర్థము).అకేడు భాష మాత్రము ఆఫ్రోయాసియాటిక్ భాషా కుటుంబంలో సెమిటిక్ విభాగానికి చెందినది. సుమేరు భాష యొక్క భాషా కుటుంబాన్ని కనుక్కోవడానికి జరిగిన అనేక ప్రయత్నాలు ఫలించలేదు. సుమేరు భాషలో పదముకు ఉపసర్గలూ, ప్రత్యయాలు వంటివి చేరడము ద్వారా అర్థము మారుతుంది. ఇలాంటి భాషలను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో అగ్లుటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ అంటారు. అనేక శాస్త్రజ్ఞులు సుమేరు భౌగోళిక అంశాలూ, వివిధ కళలూ, వ్యవసాయ విధానాలూ పరిశీలించి ఒక తక్కువ (substratum) లేదా సమాన పలుకుబడి (adstratum) కలిగిన భాష యొక్క ప్రభావమీ సుమేరు భాషపై ఉందని ప్రతిపాదించారు. ఈ ఊహాజనిత భాషకి ప్రోటో-యుఫ్రేటీయ భాష లేదా ప్రోటో-టైగ్రీయ భాషగా పేరు పెట్టారు. ఐతే ఈ ప్రతిపాదనను వ్యతిరేకించే శాస్త్రవేత్తలు కూడా చాలా మంది ఉన్నారు. ప్రాచీన సుమేరు వ్రాతలు, వ్రాయసగాళ్ళు తాము విషయాన్ని గుర్తుపెట్టుకోవడానికి ఊతంగా కొన్ని ముఖ్య పదాలు మాత్రము వ్రాసిపెట్టుకున్న సంగ్రహ రూపాలు. వీటిని వ్రాసేది తమ వ్యక్తిగత వాడుకకే కనుక ఇవి వ్యాకరణ నియమాలననుసరించక, గజిబిజిగా ఉంటాయి. అందువలన ఈ ప్రాచీన వ్రాతలనర్థము చేసుకోవడము చాలా కష్టము<ref>{{Cite book|title=The Oxford Handbook of the History of Linguistics|last=Allan|first=Keith|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0191643439|location=Oxford|pages=56–57}}</ref> క్రీ.పూ. 3 వ–2 వ సహస్రాబ్ది సమయానికి క్రమంగా వాడుక భాషగా సుమేరు స్థానాన్ని అకేడు భాష ఆక్రమించుకుంది .<ref name="woods">Woods C. 2006 [http://oi.uchicago.edu/pdf/OIS2.pdf “Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian”]. In S.L. Sanders (ed) ''Margins of Writing, Origins of Culture'': 91–120 Chicago</ref> అయితే సా.శ.. 1 వ శతాబ్దం వరకు సుమేరు భాష బాబిలోనియా, అస్సీరియాలో పవిత్ర, గ్రాంథిక, శాస్త్రీయ భాషగా వాడబడింది.<ref>{{cite book|last=Campbell|first=Lyle|title=A glossary of historical linguistics|url=https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191|year=2007|publisher=Edinburgh University Press| isbn=978-0748623792|author2=Mauricio J. Mixco |page=[https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191/page/n202 196]}}</ref> <gallery widths="170px" heights="170px"> Cuneiform tablet- administrative account with entries concerning malt and barley groats MET DP293245.jpg|శరాకార లిపిలో యవ నాణేల లెక్కలు వ్రాసి ఉన్న లెక్కలఫలకము. క్రీ.పూ 3100–2900 నాటిది. న్యూయార్క్ ‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. Bill of sale Louvre AO3766.jpg|షురుప్పక్‌లో పొలాన్నీ, ఇంటినీ అమ్మకానికి పెడుతూ ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది Stele of Vultures detail 02.jpg|'సున్నపురాతిపై చెక్కబడ్డ రాబందుల శిలాఫలకం. సుమారు క్రీ.పూ 2450 లోనిది‌. దీన్ని 1881లో గిర్సూలో (ఇరాక్‌లోని ఆధునిక టెల్ టెలోహ్) జరిపిన తవ్వకాల్లో ఎడ్వర్డ్ డీ సార్ౙెక్ కనుగొన్నారు. లూవ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. </gallery> ===మతం === [[File:Ebih-Il Louvre AO17551 n01.jpg|upright=0.8|thumb|క్రీ.పూ 24వ శతాబ్ది నాటి ప్రార్థనలో ఉన్న సుమేరు పురుషుడి శిల్పం (ఆధునిక తూర్పు సిరియాలో దొరికింది)]] {{multiple image|perrow=2|total_width=400|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header =సుమేరు మతము | image1 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (adjusted for perspective).jpg | caption1 = ఉర్ గుడిలో ఆసీనుడైన దేవునికి అర్ఘ్యము సమర్పణను చూపిస్తున్న శిల్పము. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | image2 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (libation detail).jpg | caption2 = ఉర్‌లోని గుడిలో అర్ఘ్యమును సమర్పిస్తున్న నగ్న పూజారి. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | footer= }} సుమేరులు వారికి సంబంధించిన అన్ని విషయాలనూ దైవానికి ఆపాదించేవారు. మరణం, దైవాగ్రహము వంటి విషయాలలో తాము అశక్తులమని విశ్వసించేవారు.<ref name=Kramer1963/> సుమేరు మతవిశ్వాసాల ప్రకారము విశ్వసృష్టికి మూలమైన వృత్తాంతాలు రెండు. ఈ వృత్తాంతాలే వీరి మతానికి మూలస్తంభాలు. మొదటి వృత్తాంతము ప్రకారము సృష్టి అనేది కొన్ని పవిత్రమైన వివాహాలు ఫలితంగా ఉద్భవించింది. ఈ వివాహాల ఫలితంగా వ్యతిరేక శక్తులకు ప్రతీకలైన స్త్రీ, పురుష దైవిక అంశల సంగమము జరిగింది. ఈ సంగమమే సృష్టికి మూలము. ఈ పవిత్ర వివాహ నమ్మకము యొక్క ప్రభావము మెసొపొటేమియలో తర్వాతి నాగరికతల్లోని మత విశ్వాసాలపై ఉంది. అకేడు మతములో సృష్టి వృత్తాంతాన్ని ఎనుమ ఎలిష్‌గా వ్యవహరిస్తారు. దీని ప్రకారము మంచినీటి దేవుడూ, పురషాంశ ఐన అబ్ౙు, ఉప్పునీటి దైవమూ, స్త్రీ అంశ ఐన తియామత్‌ల కలయిక సృష్టికి మూలము. ఈ కలయికతో జనియించిన వారు లాహ్మ్, లహ్మూలు. వీరిని బురదమయమైన వారు/మట్టితో నిండినవారిగా పిలుస్తారు. ఈ పేర్లను ఎరీడులో ఎంకి దేవాలయమైన ఈ-అబ్ౙులోని ద్వారపాలకులకు బిరుదులుగా ఇచ్చేవారు. యుఫ్రటీసు సముద్రములో కలిసే చోట, నదిలో కొట్టుకొచ్చిన మట్టితో చిన్న, చిన్న దీవులు ఏర్పడతాయి. ఈ ప్రక్రియను తలపించేలా రెండో పవిత్ర వివాహ జరిగింది. ఈ వివాహ ప్రతిఫలాలే అన్షార్ (ఆకాశపు ఇరుసు), కిషార్‌లు (భూమి యొక్క ఇరుసు). వీరిద్దరి పసంతానమే అను (ఆకాశము), కీ (భూమి)లు. మరో ముఖ్యమైన పవిత్ర వివాహము పర్వతాలకు దేవి ఐన నిన్హుర్సాగ్‌కు, మంచినీటికి అధిపతీ, ఎరీడు నగర దైవమైన ఎంకికీ మధ్య జరిగింది. వీరి కలయిక భూమికి పచ్చదనాన్నీ, పచ్చిక బయళ్ళనూ ప్రసాదించింది. సుమేరు సంస్కృతి ఏర్పడ్డ తొలి దశలో దక్షిణాన ఉన్న ఎరీడు ముఖ్య ఆధ్యాత్మిక కేంద్రంగా ఉండేది. ఐతే చరిత్ర వ్రాయబడడము మొదలైన తొలినాళ్ళలోనే మధ్య భాగములోని నిప్పూరు నగరము ఎరీడు స్థానాన్ని ఆక్రమించుకుంది. తర్వాత సుమేరు నాగరికత ఉన్నంత కాలమూ, ఈ నగరము తన స్థానాన్ని నిలుపుకుంది. ఇక్కడి పూజారులకు ఇతర నగర-రాజ్యాలమీద రాజకీయ అజమాయిషీ ఉండేది. ====దేవుళ్ళు ==== [[File:Ea (Babilonian) - EnKi (Sumerian).jpg|thumb|upright=1.3|క్రీ.పూ 2300 ప్రాంతం నాటి అకేడు ముద్ర. ఇందులో మనం వారి దేవుళ్ళైన ఇనానా, ఉటు, ఎంకీ, ఇసిముద్‌లను చూడవచ్చు.]] సుమేరులు దేవుళ్ళు అనేకులనీ (బహుదేవతావాదము), మానవ రూపాలు కలవారనీ విశ్వసించారు. ప్రతీ నగర రాజ్యానికీ ప్రత్యేకముగా నగర దేవతలూ, వారికి అంకితమైన నగర రాజులూ, మతాధికారులూ ఉండేవారు. ఐతే ఆయా నగర దేవతల ఆరాధన, ఆ నగరానికే పరిమతమవ్వాలని లేదు. ఒకే దైవము వివిధ నగరాల్లో పూజలందుకునేవారు. మతవిశ్వాసాలను గ్రంథస్తము చేసిన మొట్టమొదటి సమాజాల్లో సుమేరులు కూడా ఒకరు. కనుక వీరి విశ్వాసాలు మెసొపొటేమియాలోని తదుపరి నాగరికతల మతం, నమ్మకాలూ, జ్యోతిషశాస్త్రాలను ప్రభావితము చేసాయి. సుమేరులు ఆరాధించే దేవుళ్ళు: * వీరు స్వర్గాధిపతిని 'ఆన్‌'గా పిలుస్తారు. ఆకాశాన్ని కూడా సుమేరు భాషలో ఆన్ అనే అంటారు. ఆన్ దేవేరి 'కీ' (భూమికి ప్రతీక) * దక్షిణాన ఉన్న ఎరిదులోని ఆలయంలో ఉండే ఎంకి. సంక్షేమానికీ, జ్ఞానానికి దైవంగా, భూగర్భ జలాలకు అధిపతిగా, వ్యాధుల నుండి స్వస్థత చేకూర్చే శక్తి కలవాడిగా ఆరాధించబడ్డాడు. మానవాళికి మిత్రుడైన అతడు, మనుష్యులకు కళలు, శాస్త్రాలూ, నాగరిక బుద్ధులూ ప్రసాదించాడు. మొట్టమొదటి చట్టస్మృతి కూడా ఇతని సృష్టిగా భావించబడింది. * ఎన్లిల్ తుఫాను, వాయువూ, వర్షాలకు దేవుడు.<ref name=ColemanDavidson2015>{{citation|last1=Coleman|first1=J.A.|last2=Davidson|first2=George|title=The Dictionary of Mythology: An A–Z of Themes, Legends, and Heroes|date=2015|publisher=Arcturus Publishing Limited|location=London, England|isbn=978-1784044787}}</ref> నిప్పూరు నగర దేవుడైన ఆయన సుమేరుల ప్రధానదైవంగా ఆరాధించబడ్డాడు.<ref name=ColemanDavidson2015 />{{rp|108}}<ref>{{citation|first=Samuel Noah|last=Kramer|title=The Sumerian Deluge Myth: Reviewed and Revised|journal=Anatolian Studies|volume=33|date=1983|pages= 115–121|jstor=3642699|doi=10.2307/3642699}}</ref>{{rp|115–121}} ఆయన దేవేరి నిన్లిల్. ఈమె దక్షిణపవనాలకు దేవత.<ref>{{citation|last1=Black|first1=Jeremy A.|last2=Cunningham|first2=Graham|last3=Robson|first3=Eleanor|title=The Literature of Ancient Sumer|url=https://books.google.com/books?id=a1W2mTtGVV4C&pg=PA106|date=2006|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0199296330}}</ref>{{rp|106}} * ఇనాన ప్రేమకు, శృంగారానికి, యుద్ధానికి దేవత.;<ref name=WolksteinKramer1983/>{{page needed|date=July 2017}}<ref name="Black">Black, Jeremy; Green, Anthony (1992), ''[[iarchive:gods-demons-and-symbols-of-ancient-mesopotamia-an-illustrated-dictionary 202012|Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary]]'', University of Texas Press, {{ISBN|0-292-70794-0}}</ref>{{rp|109}}శుక్ర గ్రహానికి ఈమె దేవ రూపము. ఉరుక్ నగర మందిరములో ఆన్‌తో పాటు ఈమె కూడా పూజలందుకునేది. తమకు దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకున్న రాజులు, ఇనానా, డుముౙిడ్‌ల వివాహ ఘట్టాన్ని, తాము పూజారిణులను వివాహమాడడము ద్వారా ప్రదర్శించి ఉండవచ్చు.<ref name=Black/> * సూర్య భగవానుడు ఐన ఉతు. ఇతడు దక్షిణాన లార్సా, ఉత్తరాన సిప్పర్లలో నగరదేవునిగా కొలవబడేవాడు. * ఉర్ నగరదేవుడూ, చంద్రభగవానుడూ ఐన సిన్ [[File:Genealogy of Sumero-Akkadian Gods.jpg|thumb|upright=2.05|left|సుమేరులూ, తొలినాటి అకేడ్ల దేవగణము]] వీరంతా ప్రధాన దేవుళ్ళు. ఆపైన వందల కొద్దీ చిన్న, చిన్న దేవతలు ఉన్నారు. సుమేరు దేవతలు వివిధ నగరాలతో అనుసంధానించబడి ఉంటారు. ఈ నగరాల రాజకీయ ప్రాముఖ్యతతో పాటే మతపరంగా వారి ప్రాముఖ్యతా మారుతుండేది. దేవుళ్ళు వారికి సేవ చేయించుకొనుటకై బంకమట్టితో మనుష్యులను సృష్టించారు అని సుమేరుల విశ్వాసము. దేవాలయాలు నీటిపారుదల వ్యవసాయానికి అవసరమైన శ్రమదాన కార్యక్రమాలు నిర్వహించేవి. పౌరులందరూ ఆలయానికి కొంత శ్రమదానం చేయడము తప్పనిసరి. ఐతే వెండి చెల్లించడం ద్వారా వారు ఈ బాధ్యత నుండి విముక్తులవ్వవచ్చు. ====విశ్వము ==== విశ్వము ఒక పెద్ద గుమ్మటంతో కప్పబడ్డ సమాంతర బింబమని సుమేరులు నమ్మేవారు. మరణము తరువాత మనిషి శోకతప్తమైన అధోలోకములోకి కుప్పకూలి, అక్కడ అనంతకాలాల పాటు గిడిమ్ అనే ఒక అధమ ప్రేతము వలె పడి ఉండవలెనని నమ్మేవారు.<ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy |authorlink1=Jeremy Black (assyriologist) |last2=Green | first2=Anthony |title= Gods, Demons, and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary |date=1992 |publisher=University of Texas Press |isbn=978-0292707948}}</ref> విశ్వం వీరిచే నాలుగు భాగాలుగా విభజించబడింది: * ఉత్తరాన కొండప్రాంతంలో నివసిస్తున్న సుబర్తులు. వీరిపై బానిసలు, కలప, ఇతర ముడి పదార్థాల కొరకు అడపాదడపా దాడులు చేసేవారు. * పశ్చిమాన గుడార వాసులైన మార్టులు. వీరు పురాతన సెమిట భాష మాట్లాడే ఆదిమానవులు. వీరు మేకలూ, గొర్రెలను కాచుకుంటూ బ్రతికే ఒక సంచార జాతి. * దక్షిణాన డిల్మున్ అనే వాణిజ్య రాజ్యము. ఇది మరణించిన వారి భూమిగా, సృష్టి జరుగు ప్రదేశముగా చెప్పబడింది.<ref name="Carl Phillips 2013">Geoffrey Bibby and Carl Phillips, ''Looking for Dilmun'' (London: Stacey International, 1996; reprinted London: Knopf, 2013). {{ISBN|978-0-905743-90-5}}</ref> * తూర్పున ఈలములు. ప్రత్యర్థులైన వీరితో సుమేరులకు తరచూ యుద్ధాలు జరిగేవి. వారికి తెలిసిన ప్రపంచపు సరిహద్దులు: ఎగువ సముద్రం (మధ్యధరా సముద్రతీరం), దిగువ సముద్రం (పెర్షియన్ గల్ఫ్), మెలుహ్హా (బహుశా సింధూ లోయ), రాగి నిక్షేపాలకు ప్రసిద్ధి చెందిన మగన్ (ఒమన్). ====ఆలయాలు ==== ప్రతి ౙీగ్గురాట్టుకూ (సుమేరుల దేవాలయాలు) ఒక ప్రత్యేకమైన పేరు ఉండేది. ౙిగ్గురాట్టుకు ఒక ముంగిలి ఉంటుంది. ముంగిలికి మధ్య భాగాన పరిశుద్ధులయ్యేందుకు ఒక కొలను ఉంటుంది.<ref>Leick, Gwendolyn (2003), Mesopotamia: The Invention of the City' (Penguin)</ref> దేవాలయానికి ఒక నడిమిసాల్పూ, దానికి ఇరువైపులా పక్కసాల్పులూ ఉంటాయి. పక్కసాల్పులకు చివరన పూజారులకు గదులుంటాయి. ఒక మూలన జంతుబలికి బలిపీఠం, శాకాహార సమర్పణ కొరకు ఒక బల్లా ఉంటాయి. ధాన్యాగారాలూ, గోదాములూ సాధారణంగా ఆలయాల సమీపంలో ఉండేవి. కొంతకాలం తర్వాత సుమేరులు అనేక పెద్ద పేద్ద దిమ్మలను ఒకదానిపైనొకటి కట్టి వాటిపైన గర్భగుడిని ఉంచసాగారు. ఇది నిర్మాణ విధానాల్లో ౙిగ్గురత్తు శైలిగా చెప్పబడుతుంది.<ref>Mark M. Jarzombek and Vikramaditya Prakash, ''A Global History of Architecture'' (London: Wiley, 2011), 33–39. {{ISBN|978-0-470-90248-6}}</ref><ref>Crawford, Harriet (1993), "Sumer and the Sumerians" (Cambridge University Press, (New York 1993)), {{ISBN|0521388503}}.</ref> ====అంత్యక్రియలు==== మరణము తరువాత మనుషులు శోకతప్తమైన అధోలోకములో మగ్గుతారని వీరి నమ్మకము. ఈ లోకము ఎరిష్కిగాల్ అనే దేవత పాలనలో ఉంటుంది. రాకపోకలను నిరోధించడానికి, వివిధ భూతాలు ఆరాజ్య ముఖద్వారంలో ఉండి కాపలా కాస్తుంటాయని విశ్వసించేవారు. మృతదేహాలను నగరం వెలుపల ఖననం చేసేవారు. అక్కడ మృతదేహాలను ఒక చిన్న మట్టిదిబ్బతో కింద పూడ్చి, భూతాలకి కొంత ఆహారమూ, ఇతర సమర్పణలను ప్రదానము చేసేవారు. సంపన్నులు డిల్మున్‌లో ఖననం చేసేవారు.<ref>Bibby Geoffrey and Carl Phillips (2013), "Looking for Dilmun" (Alfred A. Knopf)</ref> ఉర్ రాజశ్మశానములో ప్వాబి రాణిని పూడ్చినప్పుడు, ఆమె పరివారాన్ని కూడా నరబలిగా సమర్పించారని మనకు తెలుస్తోంది. ===వ్యవసాయం, వేట === సుమేరలు సుమారుగా క్రీ.పూ. 5000–4500 కాలములో వ్యవసాయ జీవనాన్ని అలవర్చుకున్నారు. అభివృద్ధి చెందిన నీటిపారుదల వ్యవస్థా, పెద్ద మొత్తములో సాగు, నాగలి వాడకము, సంవత్సరము పొడుగూతా ఒకే పంటను వెయ్యడమూ, నగరపాలక వ్యవస్థ నేతృత్వములో ప్రత్యేక వ్యవసాయ కార్మిక శక్తి నిర్వహణా వంటి అనేక ప్రధాన వ్యవసాయ విధానాలు ఈ ప్రాంతంలో వాడుకలో ఉండేవి. ఈ వ్యవస్థ కారణంగా దేవాలయ ఖాతాలను నిర్వహించాల్సి రావడమే వ్రాత అభివృద్ధికి దారితీసింది (సుమారుగా క్రీ.పూ.3500లో). [[File:Ur mosaic.jpg|thumb|upright=1.35|ఉర్ రాజ సమాధులలో దొరికిన కళాకృతి. లాపిస్ లజూలీ, నత్త గుల్లలతో తయారు చేయబడిన దీనిలో సుమేరు సమాజపు దైనందిన వ్యవహారాన్ని చూడవచ్చు.]] ఉరుక్ కాలంలోని చిత్రాల ఆధారంగా గొర్రెలు, మేకలు, పశువులు, పందుల వంటి పెంపుడు జంతువులను పెంచేవారని తెలుస్తోంది. వారు వారి ప్రాథమిక వాహనముగా గాడిదనూ ఇతర ఈక్విడ్‌లనూ, బరువులు లాగడానికి ఎద్దులనూ ఉపయోగించారు. "జంతువుల ఉన్ని (వెంట్రుకలతో)తో ఉన్ని దుస్తులు, తివాచీలూ తయారు చేయబడ్డాయి. ఇంటి చుట్టూ పరివేష్టిత తోటలలో చెట్లు, ఇతర మొక్కలు పెంచుకునేవారు. పొలాల్లో గోధుమలూ, బహుశా ఇతర ధాన్యాలు కూడా, సాగుచేయబడ్డాయి. నీరు పెట్టేందుకు [[ఏతాము]] ఉపయోగించబడింది. కుండీలూ, జాడీలలో కూడా మొక్కలను పెంచుకునేవారు "<ref name="Sayce"/> [[File:Issue of barley rations.JPG|thumb|ఉరుకాగినా రాజా ఏలుబడిలోని నాలుగో ఏటన (అనగా సుమారు క్రీ.పూ 2350) వ్రాయబడ్డ మట్టి ఫలకము. ఇందులో పిల్లలకూ, పెద్దలకూ మంజూరవుతున్న నెలవారీ యవ కేటాయింపుల వివరాలను శరాకార లిపిలో పొందుపరిచారు‌‌.]] బీరు త్రాగడము మొదలుపెటిన మొట్టమొదటి వారిలో సుమేరులొకరు. వీరు మద్యాన్ని తమ ముఖ్య పంట ఐన ధాన్యపు గింజలతో చేసేవారు. వారు గోధుమ, యవలూ, అలాగే మిశ్రమ ధాన్యాలతో కూడా బీర్లను తయారుచేశావారు. బీర్ల తయారీ వారి సంస్కృతిలో ముఖ్య భాగము. గిల్గమేష్ కావ్యములో ఎంకిడుకీ గిల్గమేష్ రాజ్యపు ఆహారాన్నీ, బీరునీ పరిచయము చేసే ఘట్టము ఇలా వర్ణించబడింది: "ఈ నేల ఆచారాన్ని అనుసరించి బీరును పుచ్చుకో ... అతను ఏడు చెంబుల బీరు త్రాగి బెరుకును వదిలి, ఆనందంతో పాడ సాగాడు "<ref>{{cite book|last1=Gately|first1=Iain|title=Drink: A Cultural History of Alcohol|url=https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0|publisher=Gotham Books|isbn=978-1592403035|page=[https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0/page/5 5]|year=2008}}</ref> సుమేరుల నీటిపారుదల పద్ధతులు ఈజిప్టులో వాడబడ్డ పద్ధతుల లాంటివే.<ref>{{cite book| last = Mackenzie| first = Donald Alexander| year = 1927 | title = Footprints of Early Man| url = https://archive.org/details/b2982767x| publisher = Blackie & Son Limited}}</ref> పట్టణీకరణకూ, నీటిపారుదల పద్ధతుల అభివృద్ధికీ అనుబంధం ఉందనీ, 89% జనాభా నగరాల్లోనే నివసించారనీ అమెరికా ఆంత్రొపాలజిస్టు రాబర్ట్ మెక్కార్మిక్ ఆడమ్స్ పేర్కొన్నాడు.<ref>{{cite book| last = Adams| first = R. McC.| year = 1981 | title = Heartland of Cities| publisher = University of Chicago Press}}</ref> వారు యవలూ, శనగలూ, కాయధాన్యాలూ, గోధుమలూ, ఖర్జూరాలూ, ఉల్లిపాయలూ, వెల్లుల్లీ, ఆకుకోసులూ, లీకులూ (ఉల్లిపాయ లాంటి ఒక రకమైన కూరగాయ), ఆవాలూ పండించేవారు. సుమేరులు విరివిరిగా చేపలను పట్టడమే కాక, రకరకాల కోళ్ళనూ, జింకలనూ వేటాడేవారు.<ref>{{cite book|title=The fine art of food | first=Reay |last=Tannahill | publisher=Folio Society| year=1968}}{{Page needed|date=March 2012}}</ref> సుమేరులు వారి వ్యవసాయానికి నీటిపారుదల పద్ధతులపై ఎక్కువగా ఆధారపడేవారు. ఏతాలు వాడీ, కాలువలూ, కరకట్టలూ, వలకట్టులూ, జలాశయాలూ కట్టి తగినంత నీటి సరఫరా ఉండేలా చూసుకునే వారు. యుఫ్రేటీసు కొంచెము తక్కువే ఐనప్పటికీ, టైగ్రీసు తరుచూ భారీ వరదలతో సుమేరును ముంచెత్తేది. కనుక కాలువలకు తరుచుగా మరమ్మత్తులు చేసి, వండలిని తీసి, భూమికొలత గుర్తులనూ, సరిహద్దు రాళ్ళనూ మాటిమాటికీ పాతవలసి వచ్చేది. అందుచేత పౌరులందరూ వంతుల వారీగా కాలువల నిర్వహణ పనులు చేయాలని ప్రభుత్వ నియమము ఉండేది. ఐతే డబ్బు చెల్లించి ఈ నియమము నుండి మినహాయింపు పొందవచ్చు. "సుమేరు రైతు పంచాంగము" మనకి వీరి వ్యవసాయ పద్ధతులపై కొంత అవగాహన ఇస్తుంది. వీరు మొత్తము మూడు సార్లు కాలువల నుండి పొలాలకు నీళ్ళు వదిలేవారు. ఒకటి వరదల కాలం తరువాత, రెండు వసంత విషువత్తు తరువాత, మూడు వీరి సంవత్సరాది ఐన అకిటు నాట. ఇలా కాలువలలోని నీళ్ళను పొలాల్లో నింపి, మళ్ళీ నీళ్ళను బయటికి వదిలేసేవారు. తరువాత ఎద్దులను నేలలో నడిపించి కలుపు మొక్కలను నాశనం చేసేవారు. తదుపరీ, గుద్దళ్ళతో చదును చేసేవారు. నేల బాగా ఎండాక వరుసగా మూడు సార్లు దున్ని, పులక చేసి, కెల్లగించేవారు. ఆ పిమ్మట తొలికలతో మట్టిగడ్డలూ, రాళ్ళూ పగలగొట్టి తదుపరి విత్తనాలు నాటేవారు. వీరికి కాలువల్లో నుండి పొలాల్లోకి వదిలిన నీటిని మరల బయటికి పంపేందుకు సరైన వ్యవస్థ లేదు. కనుక నీరు వదిలాక అది ఆవిరయ్యేవరకు, నీళ్ళలాగే నిలిచి ఉండేవీ. నీరు ఆవిరవగా వాటిలోని ఉప్పులు మట్టిలో కలిసిపోయేవి. దురదృష్టవశాత్తు దీని వల్ల వారి పొలాల్లో మట్టి లవణీయత క్రమంగా పెరిగింది. మూడవ ఉర్ కాలానికి, గోధుమ బదులు లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలు వారి ప్రధాన పంటగా ఉండేవి. వీరు వసంతంలో కోతలు కోసేవారు. ఇందుకు గానూ ముగ్గురు కలసి ఒకటిగా జట్టు కట్టేవారు. వీరిలో కోతలు కోయువారొకరూ, పనలను కట్టలుగా కట్టువారొకరూ, కట్టలను చూసుకొను వారొకరూనూ.<ref>By the sweat of thy brow: Work in the Western world, Melvin Kranzberg, Joseph Gies, Putnam, 1975</ref> ఈ కుప్పలను మొదట ఎద్దులతో నులియజేసి కంకులను వేరుచేసేవారు‌. ఆ పిమ్మట బల్లపై నూర్చి గింజలను వేరుచేసేవారు. ఆ పొట్టుతో పాటున్న గింజల్ని చెరిగి, పొట్టును వదిలించే వారు. ===కళాఖండాలు=== [[File:Royal Tombs of Ur Objects from tomb PG 580.jpg|thumb|upright=1.2|ఉర్ రాచశ్మశానములో (వ్యక్తిగత సమాధి 580) దొరికిన బంగారు బాకు.]] సుమేరులో రాతికి కొరత ఉండేది కనుక, దాన్ని కేవలం శిల్పాలకే వాడేవారు. ఇతర కళాకృతులన్నిటికీ మట్టిని వాడేవారు. వీరు కళాఖండాలను ఇతర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్న లాపిస్ లౙూలీ, పాలరాయి, డయొరైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు బంగారం వంటి విలువైన లోహాలతో కూడా అలంకరించేవారు. బంగారం, రాగీ, కంచూ వంటి లోహాలతో పాటు ఆల్చిప్పలూ, రత్నాలను కొన్ని ప్రత్యేకమైన శిల్పాలకూ అలాగే ఇతర కళాకృతులలో తాపేందుకూ వాడేవారు. లాపిస్, అలబాస్టర్, సర్పెంటినైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు రకరకాల చిన్న చిన్న రాళ్ళను ముద్రలు తయారుచేసేందుకు వాడారు. వీరి కళాకృతుల్లో అత్యంత ప్రసిద్ధమైనవి ఉర్ లైరులు. ఇవి మనకు తెలిసినంతలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత పురాతన తంత్రీ వాయిద్యాలు. 1922–24 వరకు జరిగిన ఉర్ రాచ శ్మశానము యొక్క తవ్వకాల్లో, వీటిని లెనర్డ్ వులీ కనుగొన్నారు. <gallery widths="170px" heights="170px"> Cylinder seal and modern impression- ritual scene before a temple facade MET DP270679.jpg|గుడి ముంగిట జరుగుతున్న ఉత్సవాన్ని తలపిస్తున్న మట్టితైలపు సున్నపురాతి ముద్రా, దాని అచ్చూ. క్రీ.పూ 3500–3100 నాటిది. న్యుయార్క్‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూౙియం ఆఫ్ ఆర్ట్‌లోనిది. Raminathicket2.jpg|''పొదల్లో పొట్టేలు. క్రీ.పూ 2600–2400 నాటిది; బంగారమూ, రాగీ, నత్తగుల్లలూ, లాపిస్, సున్నపురాతిలతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచ శ్మశానములోనిది (దీ ఖార్ గవర్నరేట్; ఇరాక్‌లో). ప్రస్తుతము లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Denis Bourez - British Museum, London (8747049029) (2).jpg|'క్రీ.పూ 2600–2400 నాటి ఉర్ కేతనము. చెక్కపై నత్తగుల్లలూ, ఎర్రటి సున్నపురాయీ, లాపిస్‌లతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచశ్మశానములో దొరికిన ఈ కళాకృతీ పరస్తుతము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Bull's head ornament for a lyre MET DP260070.jpg|లైరుకు అలంకరణగా ఉన్న ఎద్దు తల. కంచులో నత్తగుల్లలనూ, లాపిస్‌నూ పొదిగి తయారు చేయబడ్డది. క్రీ.పూ 2600–2350 నాటిది. మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. </gallery> ===నిర్మాణశైలి === [[File:Ancient ziggurat at Ali Air Base Iraq 2005.jpg|300px|thumb|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తుగా పిలవబడే ఈ కట్టడాన్ని ఉర్ మూడవ రాజవంశపు కాలములో (సుమారు క్రీ.పూ 2100) కట్టారు. ఇందులో ప్రధాన దైవం చంద్దదేవుడు నాన్నా. ఇది ఆధునిక ఇరాక్‌లోని దీ ఖార్ గవర్నరేట్ ‌లో ఉంది.]] టైగ్రిస్-యుఫ్రేటీసు మైదానములో ఖనిజాలు కానీ, చెట్లు కానీ లేవు. సుమేరుల నిర్మాణాలు అర్ధగోళాకారపు మట్టి ఇటుకలతో నిర్మించబడ్డాయి. వీటిని మాలుతో కానీ సిమెంటుతో కానీ స్థిరపరచే పద్ధతి లేదు. మట్టి ఇటుకలతో కట్టిన కట్టడాలు కొంచెము కొంచెముగా కూలిపోవాల్సిందే. కనుక వాటిని అప్పుడప్పుడూ కూల్చేసి, మళ్ళీ అదే చోటులో కట్టేవారు. ఈ నిరంతర పునర్నిర్మాణంతో క్రమంగా నగరాలు నేల కంటే కొంత ఎత్తులోకి వచ్చి, ప్రతీ నగరము ఒక కొండ లాగా తయారయ్యింది. ఈ కొండలను టెల్‌లు (tells) అంటారు. ఇవి మధ్యప్రాచ్యమంతా మనకి కనిపిస్తూ ఉంటాయి. ఆర్చిబాల్డ్ సేస్ ప్రకారము ఉరుక్ కాలం నాటి చిత్రగుర్తులను బట్టి చూస్తే "రాతికి కొరత ఉండేది. ఉన్న కాస్తను మాత్రము దిమ్మలుగా కోయడమో, ముద్రలుగా మార్చడమో చేసేవారు. నిర్మాణమంతా ఇటుకలతో జరిగేది. నగరాలు, కోటలు, గుళ్ళూ, ఇళ్ళూ అన్నీ ఇటుకలతోటే కట్టేవారు. నగరానికి స్థూపాలుండేవి. నగరాన్ని ఒక మానవ నిర్మితమైన మెరకపై కట్టేవారు. నివాస గృహాలు కూడా స్థూపము వంటి ఆకృతిని కలిగి ఉండేవి. ఇంటి తలుపులు కీలు ఆధారంగా తిరుగుతుండేవి. ఒక విధమైన తాళంచెవితో ఇవి తెరవబడి ఉండవచ్చు అని భావిస్తున్నారు. పురద్వారము పెద్ద ఎత్తున నిర్మితమై ఉండేది. బహుశ రెండు రెండు ద్వారాలు ఉండి ఉండవచ్చు. పునాది రాళ్ళ (ఇటుకల) కింద కొన్ని వస్తువులను ఉంచి, పునాదులను వాటిపై ప్రతిష్ఠించేవారు ".<ref name="Sayce">{{cite book| authorlink=Archibald Sayce| last=Sayce | first=Rev. A. H.| url=https://archive.org/stream/archaeologyofcun00sayc/archaeologyofcun00sayc_djvu.txt |title= The Archaeology of the Cuneiform Inscriptions|edition=2nd revised | year=1908 | publisher=Society for Promoting Christian Knowledge | location=London, Brighton, New York |pages=98–100}}</ref> సుమేరుల కట్టడాల్లోకెల్లా అత్యంత ఆకర్షణీయమైన, ప్రసిద్ధమైన భవనాలు ౙిగ్గురత్తులు. కొన్ని అంతస్తుల వరకు కట్టిన పెద్ద పెద్ద దిమ్మలపై ఒక గుడి ఉంచితే అది ౙిగ్గురత్తు. సుమేరు లోహపు అచ్చులలో రెళ్ళతో కట్టిన ఇళ్ళను చూడవచ్చు. ఇవి దాదాపు సా.శ 400 వరకు కూడా దక్షిణ ఇరాక్‌లో మార్ష్ అరబ్బుల ఇళ్ళకి దగ్గరగానే ఉన్నాయి. సుమేరులకు కమాను నిర్మాణము గురించి తెలుసు. కనుక వారు బలమైన గుమ్మటాల్ని కట్టగలిగారు. అనేక కమానులు కట్టి, వాటిని ఒకటిగా కలిపి, వాటి సహాయముతో గుమ్మటాలు కట్టేవారు. సుమేరు దేవాలయాలు, రాజభవనాలు నిర్మించడానికి సంక్లిష్ట పదార్థాలు, పద్ధతులు ఉపయోగించబడ్డాయి. వాటిలో ముఖ్యమైనవి అండగోడ, గర్భాగారము, పోటు కంబమూ. వీటితో పాటు వీరు దేవాలయాలు లాంటి ముఖ్య కట్టడాల్లోకి మట్టితో చేసిన మేకులు దిగ్గొట్టేవారు. ఈ మేకులపై రాజునో, దేవుణ్ణో కీర్తిస్తూ శాసనాలుండేవి. [[File:Sumerian - Dedication Nail - Walters 481457 - View A.jpg|thumb|అంకితమివ్వబడ్డ మేకు. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది.]] ===గణితం === సుమారు క్రీ.పూ 4000కు సుమేరులు ఒక సంక్లిష్ట కొలతల వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేసారు. దీని ఆసరాతో అంకగణితం, రేఖాగణితము, బీజగణితములను సూత్రీకరించారు. క్రీ.పూ. 2600 తరువాత నుండి సుమేరులు మట్టి పలకలపై గుణకార పట్టికలు (ఎక్కాలు) రచించటమూ, రేఖాగణిత అభ్యాసాలూ, సమస్యలను పరిష్కరించడము మొదలుపెట్టారు. బాబిలోనియా అంకెల తొలి జాడలు కూడా ఈ కాలములో చూడవచ్చు.<ref>Duncan J. Melville (2003). [http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html Third Millennium Chronology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180707213616/http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html |date=2018-07-07 }}, ''Third Millennium Mathematics''. [[St. Lawrence University]].</ref> సుమారు క్రీ.పూ. 2700–2300 సమయానికి వీరు పూసలపాటీని కనుగొన్నారు. అలాగే మొట్టమొదటి వరుస స్తంభాల పట్టిక తయారైంది. ఇది వారి సెగెజెస్మేల్ నంబర్ సిస్టం పరిమాణం వరుస ఆదేశాలు వేరు చేసింది.<ref>Ifrah, Georges (2001), The Universal History of Computing: From the Abacus to the Quantum Computer, New York: John Wiley & Sons, ISBN 0-471-39671-0</ref>{{rp|11}} సుమేరులు మొట్టమొదటిగా స్థలం విలువను లెక్కించడానికి సంఖ్యా వ్యవస్థను ఉపయోగించారు. ఖగోళ గణితములో వీరు స్లైడ్ రూల్ లాంటి ఒక గణన యంత్రాన్ని ఉపయోగించినట్లు ఆధారాలున్నాయి. త్రిభుజము యొక్క వైశాల్యాన్నీ, ఘనము యొక్క ఘనపరిమాణాన్నీ లెక్కగట్టిన మొదటి సంస్కృతి వీరిదే.<ref>{{cite book| url= https://books.google.com/?id=BKRE5AjRM3AC&printsec=frontcover&dq=sherlock+holmes+in+babylon#PPA7,M1 |title=Sherlock Holmes in Babylon: and other tales of mathematical history | first1=Marlow |last1=Anderson | first2=Robin J. |last2=Wilson |year= 2004 |accessdate=2012-03-29| isbn= 978-0883855461}}</ref> ===ఆర్థిక స్థితీ, వాణిజ్యమూ === [[File:Bill of sale Louvre AO3765.jpg|thumb|షురుప్పక్‌లో ఒక మగ బానిసనూ, కట్టడాన్నీ అమ్మకానికి పెడుతూ ఇచ్చిన ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది.]] అనటోలియాలోని (ఆధునిక టర్కీ) సుదూర ప్రాంతాల నుండి వచ్చిన అబ్సిడియన్ (శిలాద్రవము చల్లబడగా తయారయ్యే స్ఫటికము), ఈశాన్య ఆఫ్ఘనిస్థాన్‌లోని బదక్షన్‌కు చెందిన లాపిస్ లౙూలీ (రాజావర్తము వంటి రాయి), డిల్మున్ (ఆధునిక బహ్రైన్)కు చెందిన పూసలూ, సింధూ లిపి చెక్కబడి ఉన్న అనేక ముద్రలూ సుమేరులో లభించాయి. వీటిని బట్టి పర్షియన్ గల్ఫ్ కేంద్రంగా జరిగిన నాటి సుమేరు వాణిజ్య కార్యకలాపాల విస్తృతిని మనము అర్థము చేసుకోవచ్చు. ఉదాహరణకు ప్రపంచంలోని అనేక ప్రాంతాల నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగేవీ. ముఖ్యంగా అన్ని రకాల లోహాలను అక్కడి వారు దిగుమతి చేసుకున్నారు. మెసొపొటేమియాలో అరుదుగా లభించే చెక్క వంటి సరుకులను సుదూరప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గిల్గమేషు కావ్యంలో ఉంది. లెబనన్ సీడరుకు (భారతీయ సీడరుకు తెలుగులో సమానార్థకము దేవదారు. కనుక లెబనన్ సీడరును తెలుగులో లెబనన్ దేవదారు అనుకోవచ్చు. ఇవన్నీ ఒకే కుటుంబానికి చెందిన వేర్వేరు చెట్లు. అన్నీ కూడా చెక్కకు ప్రసిద్ధములే) సుమేరులో చాలా విలువ ఉండేది. ఉర్‌లోని ప్వాబీ రాణి సమాధిలో చెట్టు బంక (వేష్టము) కనుగొనబడింది. సుమేరులు వేష్టమును ముౙాంబీకు వంటి సుదూర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకునేవారు. సుమేరులో బానిసలు ఉన్నప్పటికీ ఆర్థిక వ్యవస్థకు వారి సేవలు పెద్ద ఎక్కువేమీ కాదు. బానిస స్త్రీలు నేతగత్తెలూ, గానుగల్లోనూ, మరల్లోనూ కార్మికులుగా, బరువులు మోసే కూలీలుగా పనిచేసేవారు. సుమేరు కుమ్మరులు వారి కుండలను దేవదారు నూనెతో గీసిన బొమ్మలతో అలంకరించేవారు. కుమ్మరిపనికి అవసరమైన అగ్నిని ఉత్పత్తి చేయడానికి వీరు బౌ డ్రిల్ అనే యంత్రము వాడేవారు. సుమేరు తాపీవారూ, మణికారులూ తమ పనుల్లో అలబాస్టర్ (ఒక రకమైన హరశోఠము), (ఏనుగు)దంతం, ఇనుము, బంగారం, వెండి, కార్నీలియన్, లపిస్ లౙులీలను వాడేవారు.<ref>Diplomacy by design: Luxury arts and an "international style" in the ancient Near East, 1400–1200 BC, Marian H. Feldman, University of Chicago Press, 2006, pp. 120–121</ref> ====సింధూలోయ వాసులతో వ్యాపార సంబంధాలు==== [[File:British Museum Middle East 14022019 Gold and carnelian beads 2600-2300 BC Royal cemetery of Ur (composite).jpg|thumb|తెల్లటి ఆకృతులు నిక్షారితము చేయబడ్డ ఈ కార్నీలియన్ పూసల హారము ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికింది. ఆదివంశపు కాలానికి చెందిన ఈ కళాకృతి సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసుకొనబడిందని చరిత్తకారుల అభిప్రాయం. ప్రస్తుతము ఈ హారము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది.<ref name="BM Carnelian">British Museum notice: "Gold and carnelians beads. The two beads etched with patterns in white were probably imported from the Indus Valley. They were made by a technique developed by the Harappan civilization" [[:File:Ur Grave gold and carnelian beads necklace.jpg|Photograph of the necklace in question]]</ref>]] [[File:Mesopotamia-Indus.jpg|thumb|left|క్రీ.పూ 3వ సహస్రాబ్దిలో సముద్ర మట్టాలు తక్కువగా ఉన్న కారణంగా సముద్ర మార్గాన సింధూ లోయకూ మెసొపొటేమియాకూ మధ్య దూరము ఇప్పటి కంటే చాలా తక్కువగా ఉండి ఉండవచ్చు.<ref name="JR12">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=12–14 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref>]] సుమారు క్రీ.పూ 2350 నుండి సింధు నాగరికత నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగినట్లుగా ఆధారాలున్నాయి.<ref name="JR14">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=14–17 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref> సింధూ తీరాన కనబడే నత్తల గుల్లలతో చేసిన వివిధ వస్తువులు పురావస్తు పరిశోధనల్లో దొరికాయి. ఇవన్నీ క్రీ.పూ 2500–2000 మధ్య కాలంలో తయారైనవని శాస్త్రవేత్తల అంచనా.<ref>{{cite journal |last1=Gensheimer |first1=T. R. |title=The Role of shell in Mesopotamia : evidence for trade exchange with Oman and the Indus Valley |journal=Paléorient |date=1984 |volume=10 |pages=71–72 |doi=10.3406/paleo.1984.4350 |url=https://www.persee.fr/doc/paleo_0153-9345_1984_num_10_1_4350}}</ref> క్రీ.పూ 2600–2450 కాలంలో సింధూ లోయలో తయారైన కార్నీలియన్ పూసలు సుమేరులోని సమాధుల్లో, ముఖ్యంగా ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికాయి.<ref name="JMI">{{cite book |last1=McIntosh |first1=Jane |title=The Ancient Indus Valley: New Perspectives |date=2008 |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-1-57607-907-2 |pages=182–190 |url=https://books.google.com/books?id=1AJO2A-CbccC&pg=PA189 }}</ref> కొన్ని కార్నీలియన్ పూసలపై తెల్లటి రంగులో ఉన్న ఆకృతులు నిక్షారితం చేయబడ్డాయి. ఇలా ఆమ్లంతో నిక్షారితం చేసే ప్రక్రియను అభివృద్ధి చేసింది సింధూ వాసులు కనుక, వీటిని సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసి ఉండవచ్చు.<ref>నిక్షారణ పద్ధతి వివరాలకు {{cite journal |last1=MacKay |first1=Ernest |title=Sumerian Connexions with Ancient India |journal=The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland |issue=4 |date=1925 |pages=699 |jstor=25220818 }} చూడండి</ref><ref name="BM Carnelian" /><ref>{{cite book |last1=Guimet |first1=Musée |title=Les Cités oubliées de l'Indus: Archéologie du Pakistan |date=2016 |publisher=FeniXX réédition numérique |isbn=978-2-402-05246-7 |page=355 |url=https://books.google.com/books?id=-HpYDwAAQBAJ&pg=PA355 |language=fr}}</ref> లాపిస్ లౙులీ రెండవ నకాదా కాలంలోని (సుమారు క్రీ.పూ 3200) అనేక సమాధుల్లో దొరికాయి. లాపిస్‌ను సుమేరు నుండి ఈజిప్టు వారు దిగుమతి చేసుకునే వారు. ఆఫ్ఘనిస్తాన్‌లో తప్ప వేరెక్కడా లాపిస్ ఉన్నట్లు ఆధారాలు లేవు కనుక, ఈ రాయి అక్కడి నుండి ఇరాన్ పీఠభూమి మీదుగా సుమేరుకు రవాణా చేయబడి ఉండవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Demand |first1=Nancy H. |title=The Mediterranean Context of Early Greek History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1-4443-4234-5 |pages=71–72 |url=https://books.google.com/books?id=YVSg-DOHzJMC&pg=PA71 }}</ref><ref name="CP">{{cite book |last1=Rowlands |first1=Michael J. |title=Centre and Periphery in the Ancient World |date=1987 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-25103-7 |page=37 |url=https://books.google.com/books?id=YDs9AAAAIAAJ&pg=PA37 }}</ref> సింధూ లిపిలో ఉన్న ఎన్నో ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో, ముఖ్యంగా ఉర్, బాబిలోనియా, కిష్‌లలో, దొరికాయి.<ref>మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల పూర్తి జాబితా కొరకు {{cite book |last1=Reade |first1=Julian |title=Indian Ocean In Antiquity |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-15531-4 |pages=148–152 |url=https://books.google.com/books?id=PtzWAQAAQBAJ&pg=PA148 }}చూడండి</ref><ref>ఇంకో మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల జాబితా: {{cite book |last1=Possehl |first1=Gregory L. |title=The Indus Civilization: A Contemporary Perspective |date=2002 |publisher=Rowman Altamira |isbn=978-0-7591-0172-2 |page=221 |url=https://books.google.com/books?id=pmAuAsi4ePIC&pg=PA221 }}</ref><ref>{{cite web |title=Indus stamp-seal found in Ur BM 122187 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805148&partId=1&images=true |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 123208 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=804667&partId=1&museumno=1932.1008.178&page=2 |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 120228 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805338&partId=1&images=true |website=British Museum}}</ref><ref>{{cite book |last1=Gadd |first1=G. J. |title=Seals of Ancient Indian style found at Ur |date=1958 |url=https://archive.org/details/in.gov.ignca.33779/page/n11}}</ref><ref>{{cite book|title=Brotherhood of Kings: How International Relations Shaped the Ancient Near East|page=49|url=https://books.google.com/books?id=JTvRCwAAQBAJ&pg=PA49|first=Amanda H.|last=Podany|publisher=Oxford University Press|year=2012|isbn=978-0-19-971829-0}}</ref><ref>{{cite book|title=Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus|url=https://books.google.com/books?id=8l9X_3rHFdEC&pg=PA246|quote=Square-shaped Indus seals of fired steatite have been found at a few sites in Mesopotamia.|author1=Joan Aruz|author2=Ronald Wallenfels|page=246|isbn=978-1-58839-043-1|year=2003}}(అనువాదము: చతురస్రాకృతిలోనున్న కాల్చిన బలపపురాతి సింధూ లోయ ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో కొన్ని చోట్ల దొరికాయి)</ref> మూడవ ఉర్ కాలం నాటి రాజైన గుడియా, ప్రకాశభేద్యమైన కార్నీలియన్‌ను మెలూహ్హా నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గ్రంథస్తము చేయబడి ఉంది. ఈ మెలుహ్హా సింధూ లోయేనని చాలామంది నిపుణుల అభిప్రాయం.<ref name="JMI"/> మెలూహ్హా నుండి వచ్చిన వ్యాపారులూ, తుపాసీలు మెసొపొటేమియాలో ఉన్న విషయం చాలా శాసనాల్లో చెప్పబడినది.<ref name="JMI"/> అకేడూ ఇంకా మూడవ ఉర్ ప్రాంతాలలో సింధూ లిపితో ఉన్నవి కానీ సింధూ లోయతో సంబంధాన్ని సూచించేవి కానీ మొత్తం కలిపి సుమారు ఇరవై ముద్రలు దాకా దొరికాయి.<ref name="JMI"/> సింధూ నాగరికత క్రీ.పూ 2400–1800 వరకు తారాస్థాయిలో విలసిల్లింది. ఐతే ఈ వ్యాపార లావాదేవీలు నెరపిన నాటికి ఇది సుమేరు నాగరికత కన్నా చాలా పెద్దది. 65,000 చదరపు అడుగుల వైశాల్యము గల సుమేరుతో పోల్చితే సింధూ నాగరికత 12 లక్షల చ.అ లో విస్తరించి ఉండి, కొన్ని వేల నివాసాలకు అలవాలంగా ఉండేది. రెండు నాగరికతల్లోనూ అతిపెద్ద నగరాలు మాత్రం ఒకే విధమైన వైశాల్యంతో, దాదాపుగా 30–40 వేల జనాభాతో ఉండేవి.<ref>{{cite book |last1=Cotterell |first1=Arthur |title=Asia: A Concise History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0-470-82959-2 |page=42 |url=https://books.google.com/books?id=9_vVTWXK5kQC&pg=PT42 }}</ref> ====ధనం, ఋణం ==== వీరు యవలనూ, వెండినీ ద్రవ్యముగా వాడేవారు. పెద్ద పెద్ద సంస్థలన్నీ వాటి లెక్కలను యవలూ, వెండిలలో నమోదు చేసేవి. ఆ రెంటికీ మధ్య ఒక స్థిరమైన మారక విలువ ఉండేది. సుంకాలూ, అప్పులూ, ధరవరలన్నీ ఆ రెంటిలో ఏదో ఒక దానిలో లెక్కగట్టబడేవి. చాలా లావాదేవీల్లో అప్పుల పాత్ర ఎక్కువగా ఉండేది. ఉదాహరణకు వర్తకులకు గుళ్ళచే కేటాయింపబడ్డ సరుకులు, అలాగే మద్యము వ్యాపారుల దగ్గర ఖాతాలో వ్రాయించుకుని మద్యము తీసుకోగా పడ్డ బాకీలూ వంటివి.<ref name = debt>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Hudson|first= Michael|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|pages= 23–35}}</ref> సుమేరులో మద్యము తయారీ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. ఈ తయారీదారులు ఎక్కువగా స్త్రీలు. వీరే బేరసారాలు కూడా జరిపేవారు. సుమేరులో రెండు రకాల ఋణాలు ఎక్కువగా ఉండేవి. ఒకటి వాణిజ్య ఋణాలూ, ఇంకొకటి వ్యక్తిగత వ్యవసాయ ఋణాలూ. వాణిజ్యమును ప్రోత్సహించుటకు దేవాలయాలు ఈ వ్యాపార ఋణాలు మంజూరు చేసేవి. సుమేరు వ్యాపారులు సముద్ర ప్రయాణాలు చేసి, ఇతర ప్రదేశాల్లో కూడా వ్యాపారము చేసేవారు. వ్యాపార ఋణాలను ఎక్కువగా ఈ ప్రయాణ ఖర్చులకై వీరు తీసుకునేవారు. వీటి మారకము వెండి. సుమారు క్రీ.పూ.2000 ముందు వడ్డీ నెలకి అసలులో అరవయ్యో వంతు(1/60)గా (ఒక మినాకు ఒక షెకెల్ చొప్పున) నిర్ణయింపబడింది. తరువాతి రెండు వేల సంవత్సరాల పాటు వడ్డీ మొత్తము ఈ స్థాయిలోనే ఉంది.<ref name = debt/> ఈ రెండూ కాక మరో రకమైన ఋణాలు గ్రామీణ ఋణాలు. ప్రజలెవరైనా తమ సుంకాలను చెల్లించకపోతే ఆ బకాయిలను వారు రాజ్యము నుండి తీసుకున్న అప్పుగా పరిగణించేవారు. ఈ బకాయిలు ఎక్కువగా దేవాలయాలకు కట్టని సుంకముల మూలంగా పడేవి.<ref name = debt2>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Van De Mieroop|first= Marc|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|page= 63}}</ref>వీటికి వడ్డీలు ఎక్కువగా ఉండేవి—అసలులో మూడోవంతు (1/3) నుండి సగము (1/2) దాకా. ఈ అప్పుల లావాదేవీలకు మారకంగా యవలూ, ఇతర పంటలూ వాడబడేవి.<ref name = debt/> ఈ గ్రామీణ ఋణాలను పాలకులు మధ్య మధ్యలో మాఫీ చేసి, ఋణగ్రస్తులను వదలివేసేవారు. సాధారణంగా ఏడాదికొకసారి, వారు పట్టాభిషిక్తులైన రోజున, ఇది జరిగేది. ఇది కాక యుద్ధాలూ, కరువుకాటకాలూ వచ్చి పడినప్పుడు కూడా ఋణమాఫీ జరిగేది. మనకి తెలిసినంతవరకు, మొదటిసారి ఋణమాఫీ చేసిన వారు లగాషు రాజులైన ఎన్మెటెనా, ఉరుకాగినాలు. జరిగిన కాలం క్రీ.పూ 2400–2350లో. హడ్సన్ ప్రకారం ఈ అప్పులు పేరుకుపోతే సన్నకారు రైతులు భూములన్నా కోల్పోతారు లేక వెట్టిచాకిరీలో చిక్కుకుంటారు. వీటిలో ఏది జరిగినా యుద్ధానికి సైనికబలం తగ్గుతుంది. అలా జరగకుండా ఉండేందుకే ఈ మాఫీలు.<ref name = debt/> ===సైన్యం === [[File:Standard of Ur chariots.jpg|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటి ఉర్ కేతనముపై చెక్కబడ్డ తొలినాటి రథాలు.]] [[File:Stele of Vultures detail 01-transparent.png|thumb|రాబందుల ఫలకముపై చెక్కబడ్డ యుద్ధ అమరికలు. సుమేరు రాజు ఎన్నాటుం నేతృత్వంలో ఫాలాంక్స్ అను యుద్ధ వ్యూహములో అమరి ఉన్న సైనికులు.]] [[File:Silver model of a boat, tomb PG 789, Royal Cemetery of UR, 2600-2500 BCE.jpg|thumb|నాటి పడవ యొక్క వెండి నమూనా. క్రీ.పూ 2600–2500 నాటిది. ఉర్ రాచశ్మశానములో 789వ వ్యక్తిగత సమాధిలో దొరికింది.]] సుమేరు నగర-రాజ్యాల మధ్య 2000 ఏళ్ళ పాటుగా జరిగిన దాదాపు ఎడతెరపి లేని పోరాటాలు అక్కడ యుద్ధ పద్ధతులూ, సాంకేతికతా అభివృద్ధి చెందేందుకు దోహదపడచడాయి.<ref>Roux, Georges (1992), "Ancient Iraq" (Penguin)</ref>గ్రంథస్థమైన మొదటి యుద్ధము లగాషూ, ఉమ్మా రాజ్యాల మధ్య సుమారు క్రీ.పూ 2450లో జరిగిన పోరాటము. ఇది రాబందుల శిలాశాసనము పైన చెక్కబడింది. దీనిలో పదాతి దళాలకు లగాషు రాజు నాయకత్వము వహించడము మనము చూడవచ్చు. ఈ పదాతి దళం ఈటెలూ, దీర్ఘచతుస్రాకారపు డాలుతో సన్నద్దమయ్యి, రాగి శిరస్త్రాణాలను ను ధరించి, ఉన్నట్లుగా చెక్కబడి ఉంది. ఈ శాసనములో వీరందరూ ఫాలాంక్స్ వంటి ఒక అమరికలో నిలబడినట్లు తెలుస్తోంది. ఇలాంటి వ్యూహనిర్మాణానికి శిక్షణా, క్రమశిక్షణా అవసరము కనుక, సుమేరులో సుశిక్షితులైన సైనిక బలగము ఉండేదని తెలుస్తోంది.<ref>Winter, Irene J. (1985). "After the Battle is Over: The 'Stele of the Vultures' and the Beginning of Historical Narrative in the Art of the Ancient Near East". In Kessler, Herbert L.; Simpson, Marianna Shreve. Pictorial Narrative in Antiquity and the Middle Ages. Center for Advanced Study in the Visual Arts, Symposium Series IV 16. Washington, DC: National Gallery of Art. pp. 11–32. {{ISSN|0091-7338}}</ref> సుమేరు సైన్యం ఒనేజర్లను పూన్చిన బళ్ళను రథాలుగా వాడేది. ఈ తొలినాటి రథాలు యుద్ధములో వాడేందుకు తరువాతి కాలపు వాటంత అనువైనవి కావు. కొంతమంది ఈ రథాలు ప్రధానంగా రవాణాకు వాడేవారని సూచించారు. ఐతే ఈ రథాల్లోని పరివారము గొడ్డళ్ళూ, ఈటెలూ పూని ఉండేవారని తెలుస్తోంది. రథాలకు నాలుగు లేదా రెండు చక్రాలు ఉండేవి. నాలుగు ఒనేజర్లు పూన్చబడ్డ వీటికి ఇద్దరు సారథులుండేవారు. ఇక రథము యొక్క బండిగా చెకడాబండి ఉండేది. బండి చక్రాలకు మూడు భాగాలుండేవి; మధ్యలో దిండూ, చుట్టూ దాకళ్ళూ, వాటిని చుట్టేస్తూ బయటన ఒక కమ్మి. అలాగే బండికి నేత జల్ల ఉండేది. సుమేరు నగరాలకు రక్షణ ప్రాకారాలు ఉండేవి. నగర-రాజ్యాల మధ్య యుద్ధాలు ఎక్కువగా ముట్టుకోళ్ళ యుద్ధాలు. ఐతే ఆనాటి మట్టి ఇటుకల గోడలు కొందరు శత్రువులను అడ్డుకోగలిగాయి. ===సాంకేతిక పరిజ్ఞానం === సుమేరుల సాంకేతిక పరిజ్ఞానానికి ఉదాహరణలు: చక్రం, శరాకార లిపీ, అంకగణితం, రేఖాగణితము, నీటిపారుదల వ్యవస్థలు, పడవలు, చాంద్ర-సౌరమాన కాలగణనము, కంచు, జంతుతోలు, రంపం, ఉలి, సుత్తి, పిడిసాన, కళ్ళెం, మేకులు, గుండుసూదులు, ఉంగరాలు, తవ్వుకోలా, గొడ్డలి, కత్తులు, ఈటెలు, బాణములు, బాణం ములుకులు, ఖడ్గం, బంక, నీటితిత్తి, సంచి, కవచం, అంబులపొది, యుద్ధ రథాలు, ఒర, బూట్లు, చెప్పులు, పంట్రకోల, బీరు. సుమేరులకు మూడు రకాల పడవలు ఉండేవి: * మొదటి రకము తెరచాప పడవలు. జుట్టుతో కుట్టబడ్డ వీటిని క్లింకర్ పద్ధతిలో తయారు చేసేవారు. నీరు లోపలికి ఇంకకుండా మట్టి తైలపు పూత పూసేవారు. * జంతు తోలూ, రెల్లు గడ్డితో చేసిన తోలు పడవలు రెండో రకము * తెడ్డు నౌకలు మూడో రకము. వీటిని చెక్క తెడ్లతో నడుపుతారు. కొన్నిసార్లు ఇవి రాదారి పడవలుగా వాడబడేవి—అనగా తీరం వెంబడి నడుస్తున్న జనాలూ, జంతువులచే ప్రవాహానికి ఎదురు లాగబడేవి. ==వారసత్వం == [[File:Sumer map.jpg|thumb|సుమేరు పటము]] ఇప్పటి వరకూ జరిగిన పరిశోధనల ప్రకారము చక్రవాహనాల వాడకము క్రీ.పూ 4 వ సహస్రాబ్ది మధ్యభాగములో మొదలైంది. దాదాపు ఒకేసారి మూడు వేర్వేరు సమాజాల్లో వీటి మొదటి వాడకము కనిపిస్తోంది. అవీ మెసొపొటేమియా, ఉత్తర కాకసస్ (మైకాప్ సంస్కృతి), మధ్య ఐరోపాలు. చక్రం కనుగొన్న మొదట్లో దాన్ని కుమ్మరి చక్రంగా వాడారు. నెమ్మదిగా వాహనాలకూ, కర్మాగారాలకూ దీని వాడకము విస్తరించింది. పరిష్కృత లిపుల్లో ఈజిప్టు గూఢచిత్ర లిపి తరువాత అతి పురాతనమైనది సుమేరు శరాకార లిపి (దానికంటే పురాతనమైన జియాహూ గుర్తులు, టార్టరియా పలకలు వంటివాటిపై అనేక వివాదాలు ఉన్నాయి). సుమేరులు మొట్టమొదటి ఖగోళ శాస్త్రవేత్తలలో ఒకరు. వీరు నక్షత్రాలను నక్షత్ర సముదాయాలుగా విభజించారు. ఈ సముదాయాలలో చాలా వాటిని పురాతన గ్రీకులు కూడా గుర్తించారు. కొన్ని సముదాయాలు నేటి రాశి చక్రములో కూడా వాడుకలో ఉన్నాయి.<ref name="Thompson">{{cite web |author=Gary Thompson |url=http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |title=History of Constellation and Star Names |publisher=Members.optusnet.com.au |access-date=2012-03-29 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120821025411/http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |archive-date=2012-08-21 }}</ref>{{Unreliable source?|failed=y|date=March 2012}} కంటికి కనిపించే ఐదు గ్రహాల గురించి కూడా వారికి తెలుసు.<ref name="SumerFAQ2">{{cite web |url=http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |title=Sumerian Questions and Answers |publisher=Sumerian.org |accessdate=2012-03-29 |website= |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414150755/http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |archive-date=2012-04-14 |url-status=dead }}</ref> వారు ఒక ప్రత్యామ్నాయ బేస్ 10, బేస్ 6 తో ఒక మిశ్రమ రేడిక్స్ వ్యవస్థతో సహా అనేక విభిన్న సంఖ్యా వ్యవస్థలను ఉపయోగించి అంకగణితం అభివృద్ధి చేసారు. సుమేరు, బాబిలోనియాలో ఈ సెక్స్మేసిమల్ సిస్టమ్ ప్రామాణిక సంఖ్యా వ్యవస్థగా మారింది. వీరు సైనిక నిర్మాణాలను (యుద్ధ వ్యూహాలను) కనుగొని ఉండవచ్చు. సైనికులను అంగాలుగా విభజించే పద్ధతిని కనుగొన్నారు. వీరి సైనిక అంగాలు: పదాతి, అశ్వికదళం, విలుకాండ్రు. వారు మొట్టమొదటిగా న్యాయ వ్యవస్థ, పరిపాలనా వ్యవస్థలను క్రోడీకరించి అభివృద్ధి చేశారు. వీరి వ్యవస్థ న్యాయస్థానాలు, కారాగారాలూ, ప్రభుత్వ కవిలెలతో సంపూర్ణంగా ఉండేది. మొట్టమొదటి నగర రాజ్యాలు సుమేరులో వెలిసాయి. ఐతే ఆధునిక సిరియా, లెబనన్ ప్రాంతాల్లో కూడా అదే సమయానికి నగర రాజ్యాల లాంటి వ్యవస్థలు ఏర్పడ్డాయి. శరాకార లిపి తయారుచేసాక కొన్ని శతాబ్దాల పాటు దాన్ని అప్పులూ, జమా ఖర్చుల లెక్కలకే వాడేవారు. నెమ్మదిగా సుమారు క్రీ.పూ. 2600 నాటికి సందేశాలు, వర్తమానాలు, చరిత్ర, కథలూ, గణితం, ఖగోళ విశేషాలూ, ఇతర విషయాలను లిపిని ఉపయోగించి నమోదు చేయడము మొదలైంది. వ్రాత సమాజములో వ్యాప్తి చెందడముతో, గ్రామ దేవాలయాల నిర్వహణలో మొట్టమొదటి బడులు ఏర్పడ్డాయి. ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[:en:History of Iraq|ఇరాక్ చరిత్ర]] * [[:en:History of writing numbers|అంకము]] * [[:en:Ancient Mesopotamian units of measurement|ప్రాచీన మెసొపొటేమియాలో కొలమానాలు]] * [[:en:Ancient Mesopotamian religion|ప్రాచీన మెసొపొటేమియా యొక్క మత సంప్రదాయాలు]] * [[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియాల మధ్య సంబంధాలు]]   ==గమనికలు== <references group="గమనిక"/> ==మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==మరింత సమాచారము కోసము== {{refbegin|35em}} * Ascalone, Enrico. 2007. ''Mesopotamia: Assyrians, Sumerians, Babylonians (Dictionaries of Civilizations; 1)''. Berkeley: University of California Press. {{ISBN|0-520-25266-7}} (paperback). * Bottéro, Jean, André Finet, Bertrand Lafont, and George Roux. 2001. ''Everyday Life in Ancient Mesopotamia''. Edinburgh: Edinburgh University Press, Baltimore: Johns Hopkins University Press. * Crawford, Harriet E. W. 2004. ''Sumer and the Sumerians''. Cambridge: Cambridge University Press. * Leick, Gwendolyn. 2002. ''Mesopotamia: Invention of the City''. London and New York: Penguin. * Lloyd, Seton. 1978. ''The Archaeology of Mesopotamia: From the Old Stone Age to the Persian Conquest''. London: Thames and Hudson. * Nemet-Nejat, Karen Rhea. 1998. ''Daily Life in Ancient Mesopotamia''. London and Westport, Conn.: Greenwood Press. * {{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=Sumerian Mythology: A Study of Spiritual and Literary Achievement in the Third Millennium B.C.|url=https://archive.org/details/sumerianmytholog0000kram|date=1972|publisher=University of Pennsylvania Press|location=Philadelphia|isbn=978-0-8122-1047-7|edition=Rev.}} * Roux, Georges. 1992. ''Ancient Iraq'', 560 pages. London: Penguin (earlier printings may have different pagination: 1966, 480 pages, Pelican; 1964, 431 pages, London: Allen and Urwin). * Schomp, Virginia. ''Ancient Mesopotamia: The Sumerians, Babylonians, and Assyrians''. * ''Sumer: Cities of Eden (Timelife Lost Civilizations)''. Alexandria, VA: [[:en:Time Life|Time-Life Books]], 1993 (hardcover, {{ISBN|0-8094-9887-1}}). * [[Leonard Woolley|Woolley, C. Leonard]]. 1929. ''[https://www.fadedpage.com/books/20170924/html.php The Sumerians]''. Oxford: Clarendon Press. {{refend}} 8kq19mr94g7ee3ooujn751988nl3z3n 3615093 3615092 2022-08-04T09:26:19Z Inquisitive creature 49670 /* గూట్యపు కాలం */ wikitext text/x-wiki {{Ancient history}} సుమేరు <ref group="గమనిక"></ref> [[నాగరికత]] [[తామ్ర శిలా యుగం]], మొదటి [[కంచుయుగం|కంచు యుగ]] కాలాల్లో, సుమారు క్రీ.పూ. 5–6 సహస్రాబ్దుల్లో, దక్షిణ [[మెసొపొటేమియా]] (ఆధునిక దక్షిణ-మధ్య [[ఇరాక్]]) ప్రాంతములో మొదలైంది. ఇది మెసొపొటేమియాలోని నాగరికతల్లో మొదటిది. [[సింధు లోయ నాగరికత|సింధూ నాగరికత]], [[:en:Ancient Egypt|ప్రాచీన ఈజిప్టు]], [[:en:Elam|ఈలము]], [[:en:ancient china|ప్రాచీన చైనా]], [[:en:Minoan civilization|మనోవు నాగరికత]], [[:en:Caral-Supe civilization|కారలు నాగరికత]]లతో పాటు [[:en:Cradle of civilization|ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి నాగరికతలలో]] ఇది కూడా ఒకటి. [[:en:Tigris|టైగ్రిసూ]], [[యూఫ్రటీస్|యూఫ్రెటీసు]] లోయలలో నివసించిన సుమేరు రైతులు ధాన్యం, ఇతర పంటలను విస్తారంగా సాగుచేసారు. ఆ పంట మిగులు వారు పట్టణావాసాలు ఏర్పరిచేందుకు దోహదపడింది. క్రీ.పూ 3000 నాటికీ [[:en:Proto-writing|ఆదిలేఖన పద్ధతులు]] ఈ నాగరికతలో కనిపిస్తాయి. ఈ నాగరికత యొక్క అత్యంత పురాతన రచనలు [[:en:uruk|ఉరుక్]], [[:en:Jemdet Nasr|జెమ్డేట్ నస్ర్]] నగరాలలో లభించాయి‌. ఇవీ క్రీ.పూ 3500–3000 నాటివి. ==ఉచ్చారణ== సుమేరు అనే పదాన్ని బ్రిటిష్ ఆంగ్లములో సూమర్ (రకారము పలుకబడదు. సూమహ్‌కీ సూమర్‌కీ మధ్యస్థంగా ఉంటుంది. ([[Help:IPA/English|/ˈsuːmər/]])) అని పలుకగా, అమెరికా వారు సూమఱ్(దాదాపుగా) అని పలుకుతారు. భారతీయ ఆంగ్ల ఉచ్ఛారణలో సుమేరు కీ సుమాహ్‌కీ మధ్యస్థంగా పలుకబడుతుంది. ==పుట్టుపూర్వోత్తరాలు== సుమేరు లో సుమారు క్రీ.పూ. 5500–4000 మధ్యన మనుషులు స్థిరనివాసాలు ఏర్పర్చుకున్నారని చరిత్రకారుల అంచనా. వీరు [[:en: Western Asia|పశ్చిమాసియా]] వాసులయ్యుండొచ్చు. పట్టణాలూ, నదులూ, వృత్తులకు ఉన్న పేర్ల ఆధారంగా వీరు సుమేరు భాష మాట్లాడేవారని తెలుస్తోంది. ఈ భాష [[:en:language isolate|ఏ కుటుంబానికీ చెందినది కాదు]]. తరువాతి సెమిట భాషల వలె కాక ఇది ఒక అగ్లూటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ ({{ill|agglutinative language|en}}). <ref>{{Cite web|url=http://oi.uchicago.edu/OI/MUS/ED/TRC/MESO/writing.html|title=Ancient Mesopotamia. Teaching materials|publisher=Oriental Institute in collaboration with Chicago Web Docent and eCUIP, The Digital Library|access-date=5 March 2015}}</ref><ref> [http://www.metmuseum.org/toah/hd/ubai/hd_ubai.htm "The Ubaid Period (5500–4000 B.C.)" In Heilbrunn Timeline of Art History. Department of Ancient Near Eastern Art. The Metropolitan Museum of Art, New York (October 2003)]</ref><ref>[https://www.britishmuseum.org/explore/highlights/articles/u/ubaid_culture.aspx "Ubaid Culture", The British Museum]</ref><ref>[http://oi.uchicago.edu/pdf/saoc63.pdf "Beyond the Ubaid", (Carter, Rober A. and Graham, Philip, eds.), University of Durham, April 2006]</ref> [[File:Blau Monuments (front).jpg|thumb|upright=1.5|[[:en:Blau Monuments|బ్లౌ స్మారక చిహ్నాలు]]. ప్రస్తుతం బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్న ఇవి జెమ్డెట్ నస్ర్ కాలంలో క్రీ.పూ 3100–2700 మధ్యలో చెక్కబడినవి. వీటిలో ఆ కాలం నాటి సుమేరుల బొమ్మలూ అలాగే ఆదిమ శరాకార లిపిలో ఉన్న గుర్తులూ కనిపిస్తాయి.]] ఐతే [[:en:North Africa|ఉత్తర ఆఫ్రికా]]లోని అలనాటి [[:en:African humid period|పచ్చటి సహారా]]లో నివసించిన వారే [[మధ్యప్రాచ్యం|మధ్యప్రాచ్యము]]లోని సుమేరుకు వలస వచ్చి అక్కడ వ్యవసాయాన్ని వ్యాపింపజేసారని మరికొందరి పరిశోధకుల వాదన.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=MJWcSRSz9wEC&pg=PA22|title=Prehistoric Iberia: Genetics, Anthropology, and Linguistics : [proceedings of an International Conference on Prehistoric Iberia : Genetics, Anthropology, and Linguistics, Held November 16–17, 1998, in Madrid, Spain]|last1=Arnaiz-Villena|first1=Antonio|last2=Martínez-Laso|first2=Jorge|last3=Gómez-Casado|first3=Eduardo|date=2000|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=978-0-306-46364-8|pages=22}}</ref> కానీ వ్యవసాయము మొదట [[:en:Fertile Crescent|ఫెర్టైల్ క్రిసెంట్‌]]లో<ref group="గమనిక">అనువాదము=సారవంతమైన నెలవంక. ఆ నేల నెలవంక ఆకారములో ఉన్నందున ఈ పేరు వచ్చినది</ref>మొదలైందని బలమైన ఆధారాలున్నందున ఈ పరికల్పనకు పెద్దగా మద్దతు లభించలేదు.<ref name="Genomic insights into the origin of">{{cite journal |last1=Lazaridis |first1=I. |last2=Nadel |first2=D. |last3=Rollefson |first3=G. |title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East |journal=Nature |date=2016 |volume=536 |issue=7617 |pages=419–424 |doi=10.1038/nature19310 |pmid=27459054 |url= |pmc=5003663 |bibcode=2016Natur.536..419L }}</ref> ప్రత్యేకించి సుమేరులను గూర్చి చెప్పనప్పటికీ, 2016లో లౙారిడిస్ బృందము మధ్యప్రాచ్యములోని సెమిట సంస్కృతి మొదలవ్వడానికి ముందు నివసించిన వారిలో, ముఖ్యంగా [[:en:Natufian culture|నాటూఫుల్లో]], [[:en:Haplogroup E-M215 (Y-DNA)|కొంత ఉత్తర ఆఫ్రికా సంతతి]] ఉందని ప్రతాపాదించారు. వీరు నాటూఫులూ, [[:en:Pre-Pottery Neolithic|ప్రీ పోటరీ నియోలిథిక్ కాలపు]] వారి పై జన్యు పరిశోధనలు చేసి, ఈ నిర్ణయానికి వచ్చారు.<ref name="Genomic insights into the origin of"/><ref>"Craniometric analyses have suggested an affinity between the Natufians and populations of north or sub-Saharan Africa, a result that finds some support from Y chromosome analysis which shows that the Natufians and successor Levantine Neolithic populations carried haplogroup E, of likely ultimate African origin, which has not been detected in other ancient males from West Eurasia. However, no affinity of Natufians to sub-Saharan Africans is evident in our genome-wide analysis, as present-day sub-Saharan Africans do not share more alleles with Natufians than with other ancient Eurasians" (తెలుగు అనువాదము: కపాలమాపన విశ్లేషణల్లో నాటూఫులకూ, ఉత్తర సహారా అలాగే సహారాకు దక్షిణాన ఉండే వారితో కూడా జన్యు సంబంధాలుండే అవకాశముందని తెలిసింది. పురుష వర్ణగ్రాహక విశ్లేషణలు కూడా నాటూఫులూ, వారి వారసులైన నవీన శిలా యుగపు లెవాంటు సమాజాల్లో ఆఫ్రికా సంతతికి చెందిన యుగ్మ వికల్పాలు ఉన్నట్లుగా తేల్చాయి. ఈ వికల్పములు పడమటి యురాసియుల్లో లేవు. కానీ మా విశ్లేషణల్లో సహారాకు దక్షిణాన ఉండే ఆధునిక ఆఫ్రికా వాసులకు, నాటూఫులతో ఇతర యురాసియులకంటే దగ్గరి జన్యు సంబంధములున్నాయనడానికి ఆధారాలేమీ లభించలేదు.) in {{Cite journal|last1=Reich|first1=David|last2=Pinhasi|first2=Ron|last3=Patterson|first3=Nick|last4=Hovhannisyan|first4=Nelli A.|last5=Yengo|first5=Loic|last6=Wilson|first6=James F.|last7=Torroni|first7=Antonio|last8=Tönjes|first8=Anke|last9=Stumvoll|first9=Michael|date=August 2016|title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East|journal=Nature|volume=536|issue=7617|pages=419–424|doi=10.1038/nature19310|pmid=27459054|pmc=5003663|issn=1476-4687|bibcode=2016Natur.536..419L}}</ref> ఇది కాక 2013లో నాలుగు సుమేరు అస్థిపంజరాల నుండి సేకరించిన డి.ఎన్.ఎ నమూనాలపై జన్యు విశ్లేషణ పరీక్షలు జరుపగా, వారికీ సింధు నాగరికత వారికీ సారూప్యతలున్నట్లు తెలిసింది. పురాతన [[:en:Indus–Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియా సంబంధాల]] వల్ల ఇది జరిగి ఉండవచ్చు.<ref name="EBA">{{cite journal |last1=Płoszaj |first1=Tomasz |last2=Chaubey |first2=Gyaneshwer |last3=Jędrychowska-Dańska |first3=Krystyna |last4=Tomczyk |first4=Jacek |last5=Witas |first5=Henryk W. |title=mtDNA from the Early Bronze Age to the Roman Period Suggests a Genetic Link between the Indian Subcontinent and Mesopotamian Cradle of Civilization |journal=PLOS ONE |date=11 September 2013 |volume=8 |issue=9 |pages=e73682 |doi=10.1371/journal.pone.0073682 |pmid=24040024 |language=en |issn=1932-6203|pmc=3770703 |bibcode=2013PLoSO...873682W |doi-access=free }}</ref> ఇవికాక సుమేరులలో [[:en:Hurrians|హరియులూ]], ఇంకా [[:en:Urartu|ఉరాట్యుల]] సంతతి కూడా ఉందనడానికీ, తద్వారా వీరు [[:en:Caucasus|కోకసస్]] నుండి వలస వచ్చారనీ చెప్పేందుకు కూడా ఆధారాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Sumerians had connections with the Caucasus|url=https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20210415032734/https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|archive-date=2021-04-15|access-date=|website=|publisher=scientificrussia}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|year=2014|title=Lexical Matches between Sumerian and Hurro-Urartian: Possible Historical Scenarios|url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlj/2014/cdlj2014_004.html|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|publisher=Cuneiform Digital Library Journal}}</ref><ref>{{Cite book|last=|first=|title=The Diversity of the Chechen culture: from historical roots to the present|url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000186004|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|year=2009|publisher=UNESCO|page=14|isbn=978-5-904549-01-5}}</ref> సుమేరులకు ముందు ఈ ప్రాంతములో నివాసమున్న ఆది మానవులని [[:en:Proto-Euphratean language|ప్రోటో-యూఫ్రెటీయన్స్]] లేదా ఉబైడులుగా పిలుస్తారు.<ref name="britannica">{{cite web| url= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/573176/Sumer |title=Sumer (ancient region, Iraq) |publisher= Britannica.com | work=Britannica Online Encyclopedia |accessdate=2012-03-29}}</ref> ఉత్తర మెసొపొటేమియా [[:en:samarra culture|సామర్రా సంస్కృతి]] వారి నుండి వీరు ఉద్భవించారని సిద్ధాంతీకరించారు.<ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=dWuQ70MtnIQC&pg=PA51&dq=samarra+culture#v=snippet&q=%22As%20the%20Samarra%20culture%20spread%20south%2C%20it%20evolved%20into%20the%20Ubaid%20culture%22&f=false | title = Cities, Change, and Conflict: A Political Economy of Urban Life | isbn = 978-0495812227 | author1 = Kleniewski | first1 = Nancy | last2 = Thomas | first2 = Alexander R | date = 2010-03-26}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=tupSM5y9yEkC&pg=PA139&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22cultural%20descendants%20of%20the%20originating%20Samarran%20culture%22&f=false | title = The Near East: Archaeology in the "Cradle of Civilization" | isbn = 978-0415047425 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 1993}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=i7_hcCxJd9AC&pg=PA147&dq=ubaid+samarra#v=snippet&q=%22Ubaid%200%20is%20thus%20clearly%20derived%20from%20the%20earliest%20culture%20to%20move%20into%20lower%20mesopotamia%2C%20the%20Samarra%22&f=false | title = Early Civilizations of the Old World: The Formative Histories of Egypt, the Levant, Mesopotamia, India and China | isbn = 978-0415109765 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 2001}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=zmvNogJO2ZgC&pg=PA505&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22similar%20to%20those%20of%20the%20ubaid%20period%22&f=false | title = A dictionary of archaeology | isbn = 978-0631235835 | author1 = Shaw | first1 = Ian | last2 = Jameson | first2 = Robert | year = 2002}}</ref> సుమేరులు ఎన్నడూ ఉబైడుల గురించి ప్రస్తావించ లేదు కానీ వీరే సుమేర్లోని మొట్టమొదటి నాగరిక శక్తి అని అనేక ఆధునిక పరిశోధకుల అభిప్రాయం. వారు చిత్తడి నేల నుండి నీటిని బయటకు పారించి [[వ్యవసాయం|వ్యవసాయానికి]] అనువుగా మలిచారు, వాణిజ్యం అభివృద్ధి చేసి, [[చేనేత|నేతపనీ]], [[:en:Leather crafting|తోలుపని]], [[లోహక్రియ| లోహపు పని]], [[:en:Masonry|తాపీపనీ]], [[మృణ్మయ పాత్రలు| మృణ్మయకళలలో]] నైపుణ్యం సాధించారు.<ref name="britannica" /> [[File:Enthroned King of Ur.jpg|thumb|upright=1.5|ఇది సుమారు క్రీ.పూ 2600లో చెక్కబడ్డ [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనం]]. ఇందులో పరిచారకుల మధ్యన సింహాసనం పై కూర్చున్న [[:en:Ur|ఉర్]] రాజును మనం చూడవచ్చు. ఇతడు [[:en:Ur-Pabilsag|ఉర్-పబిల్సాగ్]] అయ్యుంటాడని శాస్త్రీయ అంచనా.]] కొంతమంది పరిశోధకులు మాత్రము ప్రోటో-యూఫ్రెటియన్ భాష నుండి సుమేరు భాష వచ్చిందనే సిద్ధాంతముతో విభేదిస్తారు. అలాగే మరొక భాష ప్రభావము సుమేరు భాషపై ఉందనే ([[:en:Substratum (linguistics)|substrate effect]]) సిద్ధాంతముతో కూడా వీరు ఏకీభవించరు. [[వేట|వేటాడటమూ]], [[:en:Fishing|చేపలు పట్టడమూ]] జీవనాధారాలుగా అరేబియా సముద్రానికి [[:en:Eastern Arabia|తూర్పున]] తీర ప్రాంతాల్లోనూ, చిత్తడి నేలల్లోనూ కొందరు జనాలుండేవారు. రెండు వైపులా చదును చేయబడ్డ పనిముట్ల వాడకము వీరి ప్రత్యేకత. వీరి భాషే సుమేరు భాష అని ఈ విభేదించే వర్గాల వారి అభిప్రాయము.<ref>Margarethe Uepermann (2007), "Structuring the Late Stone Age of Southeastern Arabia" (Arabian Archaeology and Epigraphy Arabian Archaeology and Epigraphy Volume 3, Issue 2, pp. 65–109)</ref> చరిత్ర గ్రంథస్తమవ్వడమనే ప్రక్రియ సుమేరు నాగరికత ఏర్పడ్డ చాలా కాలానికి మొదలైంది. తొట్టతొలి లిఖితపూర్వక చరిత్ర [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసీ]] కాలములోనిది (అంటే ఆదివంశపు కాలము). [[:en:Last Glacial Period|మంచు యుగం]] చివరిలో వరదల్లో మునిగిపోక ముందు తూర్పు అరేబియా ప్రాంత (నేటి పర్షియా గల్ఫ్ ప్రాంతం) తీరాన సుమేరులు నివసించేవారని [[:en:Juris Zarins|జురిస్ ౙరిఞ్శ]] అభిప్రాయము.<ref>{{cite journal |last=Hamblin |first=Dora Jane |date=May 1987 |title=Has the Garden of Eden been located at last? |url=http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |format=PDF |journal=Smithsonian Magazine |volume=18 |issue=2 |pages= |doi= |accessdate=8 January 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140109135715/http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |archivedate=9 January 2014 |df= }}</ref> సుమేరు నాగరికత ఉరుక్ కాలం (క్రీ.పూ.4 వ సహస్రాబ్ది) లో ప్రారంభమై, జెమ్డిట్ నస్ర్, ఆది వంశపు కాలాల వరకు కొనసాగింది. క్రీ.పూ. 3 వ సహస్రాబ్దిలో సుమేరు, అకేడు భాషలు ఒకదాని వలన మరొకటి ప్రభావితమయ్యాయి. పదజాలమూ, వ్యాకరణమూ, ఉచ్చారణా వంటి అన్ని అంశాల్లోనూ ఈ పరస్పర ప్రభావాన్ని గమనించవచ్చు. కనుక ఈ రెండు భాషలనూ శ్ప్రాఖ్బుంట్ ({{ill|Sprachbund|en}}-భౌగోళిక దగ్గరితనము కారణంగా పరస్పర ప్రభావానికి గురైన భాషలు)గా చెప్పవచ్చు.<ref name="Deutscher">{{cite book|title=Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation|author=Deutscher, Guy|authorlink=Guy Deutscher (linguist)|publisher=[[Oxford University Press|Oxford University Press US]]|year=2007|isbn=978-0199532223|pages=20–21|url=https://books.google.com/books?id=XFwUxmCdG94C}}</ref> సుమారు క్రీ.పూ 2270లో ([[:en:chronology of the ancient Near East|కురచ కాలవృత్తాంతము ప్రకారము]]) వాయువ్య దిశన అకేడు రాజుల ఆక్రమణ మొదలైంది. క్రమంగా సుమేరు మొత్తాన్నీ వారు స్వాధీనము చేసుకున్నారు. రాజ్యాధికారము సుమేరుల చేతి నుండి అకేడుల చేతిలోకి వచ్చింది. ఈ సమయములో సుమేరు భాష వాడుక తగ్గినప్పటికీ, అది [[:en:sacred language|ధార్మిక భాష]]గా కొనసాగింది. మరల సుమారు క్రీ.పూ. 2100–2000 నాటికి రాజ్యాధికారము సుమేరులైన ఉర్ మూడో రాజవంశము చేతికి వచ్చింది. శతాబ్దము పాటు కొనసాగిన వీరి పాలనలో కూడా అకేడు భాషే వాడుక భాషగా చెలామణీ అయ్యింది.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003">Leick, Gwendolyn (2003), "Mesopotamia, the Invention of the City" (Penguin)</ref> పెర్షియన్ గల్ఫ్ తీరంలోని సుమేరు నగరమైన ఎరిడు, [[:en:List of oldest continuously inhabited cities|ప్రపంచంలోని అతి పురాతన నగరాల్లో]] ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది. ఇక్కడ మూడు వేర్వేరు సంస్కృతుల కలయిక జరిగి ఉండవచ్చు. అవి: # మట్టి ఇటుకల గుడిసెల్లో నివసిస్తూ, నీటిపారుదల మెళకువల పై పట్టు సాధించిన ఉబైడు రైతులు, # నల్ల గుడారాలలో నివసిస్తూ గొర్రెలూ, మేకల మందలను కాచుకుంటూ బతికే సెమిట సంచార జాతీ # చిత్తడి నేలల్లో పూరిళ్ళలో బ్రతికే మత్స్యకారులూ. ఈ మత్స్యకార గుంపే సుమేరుల పూర్వికులయ్యుండొచ్చు<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==పేరు వెనుక చరిత్ర == {{multiple image|perrow=2|total_width=350|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరులు | image1 = Head of Gudea (Metropolitan Museum of Art).jpg | image2 = Saĝ-gíg (cuneiforms).jpg | footer=ఎడమ వైపు: సుమారు క్రీ.పూ 2150లో చెక్కబడ్డ సుమేరు రాజు [[:en:Gudea|గుడియా]] తల. కుడి వైపు: [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడ్డ సాంగ్ గిగ్ (𒊕𒈪). నల్ల తల గలవారు అని దీని అర్థం. ఇది సుమేరులు తమని తాము పిలుచుకున్న పేరు. మొదటిది తలకు పద సంజ్ఞ(తలకు సంకేత చిత్రమైన[[File:Saĝ (linear script, head).jpg|14px]]పదసంజ్ఞగా మారి ఇలా అయ్యింది- [[File:Saĝ (Sumero-Akkadian cuneiform, head).jpg|12px]]), రెండవది నలుపుకూ, రాత్రికీ సంజ్ఞ(సంకేత చిత్రం[[File:Gíg (linear script, night-black).jpg|14px]] నుండి వచ్చిన సంజ్ఞ- [[File:Gíg (Sumero-Akkadian cuneiform, night-black).jpg|12px]]).<ref name="DAF">{{cite book |last1=Foxvog |first1=Daniel A. |title=Elementary Sumerian Glossary |date=2016 |publisher=University of California at Berkeley |page=52 |url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlp/cdlp0003_20160104.pdf}}</ref><ref name="PUSD">{{cite web |title=The Pennsylvania Sumerian Dictionary: saĝgiga[humankind] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e4703.html |website=psd.museum.upenn.edu}}</ref><ref name="IMD">{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |last2=D'I︠A︡konov |first2=Igor' Mik︠h︡aílovich |title=Early Antiquity |date=1991 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14465-8 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JSRAUIYENZoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref name="GF">{{cite book |last1=Feuerstein |first1=Georg |last2=Kak |first2=Subhash |last3=Frawley |first3=David |date=2005 |title=The Search of the Cradle of Civilization: New Light on Ancient India |edition=Second Revised |publisher=Motilal Banarsidass Publishers |isbn=978-81-208-2037-1 |page=117 |url=https://books.google.com/books?id=wNlsRZh3rwgC&pg=PA117 |language=en}}</ref>}} దక్షిణ మెసొపొటేమియాకు చెందిన సెమిటేతర భాషలు మాట్లాడే పురాతన నివాసుల భాషను, వారి తరువాత అక్కడ తూర్పు మెసొపొటేమియాలో స్థిరపడ్డ అకేడులు షుమేరు (𒋗𒈨𒊒-షుమేరు/శుమేరు/చుమేరు)<ref>{{cite web |title=emeĝir [SUMERIAN] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e1283.html |website=The Pennsylvania Sumerian Dictionary |publisher=University of Pennsylvania Museum of Anthropology and Archaeology |access-date=14 July 2021}}</ref> అని పిలిచినందున సుమేరు అనే పదం పుటిందని భావిస్తున్నారు.<ref name="ANE29"/><ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy A. |last2=George |first2=A. R. |last3=Postgate |first3=J. N. |last4=Breckwoldt |first4=Tina |title=A Concise Dictionary of Akkadian |date=2000 |publisher=Otto Harrassowitz Verlag |isbn=978-3-447-04264-2 |page=384 |url=https://books.google.com/books?id=-qIuVCsRb98C&pg=PA384 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Miller |first1=Douglas B. |last2=Shipp |first2=R. Mark |title=An Akkadian Handbook: Paradigms, Helps, Glossary, Logograms, and Sign List |date=1996 |publisher=Eisenbrauns |isbn=978-0-931464-86-7 |page=68 |url=https://books.google.com/books?id=27m3y6MNRzYC&pg=PA68 |language=en}}</ref> సుమేరులు తమ భాషను ఎమెగిర్‌గా పిలుచుకున్నారు. సుమేరులు తమని తాము " సాంగ్ గిగ్/సాంగ్ గిగ్ గా " అని చెప్పుకున్నారు. దీనికి అర్థం "నల్ల-తల గల ప్రజలు."<ref name="ANE29"/><ref>"The origin of the Sumerians is unknown; they described themselves as the 'black-headed people'" {{cite book |last1=Haywood |first1=John |title=The Penguin Historical Atlas of Ancient Civilizations |date=2005 |publisher=Penguin |isbn=978-0-14-101448-7 |page=28 |url=https://books.google.com/books?id=xtjtAAAAMAAJ |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |title=Early Antiquity |date=2013 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14467-2 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JU8pegs94uoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Finer |first1=Samuel Edward |last2=Finer |first2=S. E. |title=The History of Government from the Earliest Times: Ancient monarchies and empires |date=1997 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-820664-4 |page=99 |url=https://books.google.com/books?id=aEziNfjinnMC&pg=PA99 |language=en}}</ref> సుమేరు రాజు షుల్గీ/శుల్గీ/చుల్గీ తనను తాను నాలుగు పావు భాగాలకూ రాజుగా, నల్ల తల గల ప్రజలకు కాపరిగా చెప్పుకున్నాడు.<ref>"I am the king of the four quarters, I am a shepherd, the pastor of the "black-headed people (అనువాదము: నేను నాలుగు పావులకూ రాజును, నేను గొల్లవాడను, నల్ల తలగల జనాలకు కాపరిని"" in {{cite book |last1=Liverani |first1=Mario |title=The Ancient Near East: History, Society and Economy |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-134-75084-9 |page=167 |url=https://books.google.com/books?id=0d1JAgAAQBAJ&pg=PA167 |language=en}}</ref> అకేడ్లు కూడా సుమేరులను అకేడు భాషలో 'నల్ల తల గల వారు' అనే అర్థము వచ్చే 'సల్మాత్ కక్కడీ' అనే పేరుతో పిలిచేవారు.<ref name="PUSD"/><ref name="IMD" /> అలాగే సుమేరులు వారి భూమిని కి- ఎన్-గిర్ ('స్థలం' + 'ప్రభువులు' + 'ప్రముఖులు')గా పిలుచుకున్నారని నాటి శాసనాలను బట్టి తెలుస్తోంది. దీని అర్థం "ఉన్నత ప్రభువుల ప్రదేశం".<ref name="ANE29">"The area in question (the extreme south of Mesopotamia) may now be called Sumer, and its inhabitants Sumerians, although these names are only English approximations of the Akkadian designations; the Sumerians themselves called their land Kengir, their language Emegir, and themselves Sag-giga, "black-headed ones. (అనువాదము: ఇక్కడ చర్చించబడుతున్న ఈ ప్రాంతమును (మెసొపొటేమియా దక్షిణ కొన) ఇక సుమేరని పిలవవచ్చు. అలాగే ఆ ప్రాంతపు వారిని సుమేరులుగా పిలవవచ్చు. ఐతే ఈ పేర్లు నాటి అకేడు పదాలకు అంగ్లీకరణలు మాత్రమే. సుమేరులు తమ ప్రాంతాన్ని కెంగిర్ అనీ, తమ భాషను ఎమెగిర్ అనీ తమను తాము సాంగ్-గిగా, అనగా నల్ల తల గాళ్ళు అనీ పిలుచుకున్నారు)" in {{cite book|title=The Ancient Near East|url=https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall|author1=W. Hallo|author2=W. Simpson|publisher=New York: Harcourt, Brace, Jovanovich|year=1971|page=[https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall/page/29 29]}}</ref><ref>{{cite book |last1=Toorn |first1=Karel van der |last2=Becking |first2=Bob |last3=Horst |first3=Pieter Willem van der |title=Dictionary of Deities and Demons in the Bible |date=1999 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |isbn=978-0-8028-2491-2 |page=32 |url=https://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&pg=PA32 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Edzard |first1=Dietz Otto |title=Sumerian Grammar |date=2003 |publisher=Brill |isbn=978-90-474-0340-1 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=HOx5DwAAQBAJ&pg=PA1 |language=en}}</ref> అకేడు భాషలో ఈ సుమర్ పదము వ్యుత్పత్తి ఏమిటన్నది తెలియదు.<ref name="Nimrod">{{cite journal|title=Nimrod before and after the Bible|author=K. van der Toorn, P.W. van der Horst|journal=The Harvard Theological Review|year=Jan 1990| volume=83| issue=1| pages=1–29|doi=10.1017/S0017816000005502}}</ref> దక్షిణ మెసొపొటేమియాను హిబ్రూలో [[:en:Shinar|షైనార్ (శైనార్)]] అనీ, [[:en:Egyptian language|ఈజిప్టు భాష]]లో సింగ్ర్ అనీ, [[:en:Hittite|హిటైట్‌]]లో షన్హర్(ర) అనీ పిలుస్తారు. ఈ పదాలన్నీ సుమేరు పదంలో మార్పుల వల్ల వచ్చుండొచ్చు.<ref name="Nimrod"/> ==మెసపొటేమియా లోని నగర రాజ్యాలు == {{Further|{{ill|List of cities of the ancient Near East|en}}|{{ill|Geography of Mesopotamia|en}}}} క్రీ.పూ. 4 వ సహస్రాబ్ది ఆఖరుకు సుమేరు అనేక స్వతంత్ర [[:en:city-state|నగర-రాజ్యాల]] సమాహారంగా ఉండేది. సరిహద్దు గుర్తులుగా కాలువలూ, సరిహద్దు రాళ్ళూ ఉండేవి. ప్రతి నగరం మధ్యలో ఆ నగర దేవత లేదా దేవునికి అంకితం చేయబడిన ఒక ఆలయం ఉంటుంది. ఈ నగర-రాజ్యాలూ పూజారి ఐన గవర్నరు ([[:en:Ensi (Sumerian)|ఎన్సీ]]) పాలనలో గానీ లేదా మతపరమైన కార్యకలాపాలతో మమేకవుతూ ఉండే రాజు ([[:en:Lugal|లుగల్]]) పాలనలో గానీ ఉండేవి. {{multiple image|perrow=2|total_width=300|caption_align=center | align = right | direction =vertical | header=అను ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ | image2 = The White Temple 'E at Uruk, 3500-3000 BCE.jpg | image1 = White Temple ziggurat in Uruk.jpg | footer=ఉరుక్‌లో ఉన్న అనూ ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ. పిరమిడ్ ఆకృతిలో కట్టబడ్డ అను ౙిగ్గురత్తు క్రీ.పూ 4000 నాటిది. సుమారు క్రీ.పూ 3500లో దాని పైన తెల్ల గుడి కట్టబడింది.<ref>{{cite book |last1=Crüsemann |first1=Nicola |last2=Ess |first2=Margarete van |last3=Hilgert |first3=Markus |last4=Salje |first4=Beate |last5=Potts |first5=Timothy |title=Uruk: First City of the Ancient World |date=2019 |publisher=Getty Publications |isbn=978-1-60606-444-3 |page=325 |url=https://books.google.com/books?id=muCvDwAAQBAJ&pg=PT325 |language=en}}</ref> [[ఈజిప్టు పిరమిడ్లు|ఈజిప్టు పిరమిడ్లలో]] అత్యంత పురాతనమైనది సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది. వాటి ఆకృతికి ౙిగ్గురత్తులే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.<ref>"The stepped design of the Pyramid of Zoser at Saqqara, the oldest known pyramid along the Nile, suggests that it was borrowed from the Mesopotamian ziggurat concept.(అనువాదము: నైలు నదీ తీరాన అత్యంత పురాతన పిరమిడ్ ఐన సక్కారాలోని జోసర్ పిరమిడ్ యొక్క శ్రేణీకృత నిర్మాణ శైలికి మెసొపొటేమియా ౙిగ్గురత్తుల నిర్మాణ శైలే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.)" in {{cite book |last1=Held |first1=Colbert C. (University of Nebraska)|title=Middle East Patterns, Student Economy Edition: Places, People, and Politics |date=2018 |publisher=Routledge |isbn=978-0-429-96199-1 |page=63 |url=https://books.google.com/books?id=fOlgDwAAQBAJ&pg=PA63 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Samuels |first1=Charlie |title=Ancient Science (Prehistory – A.D. 500): Prehistory-A.D. 500 |date=2010 |publisher=Gareth Stevens Publishing LLLP |isbn=978-1-4339-4137-5 |page=23 |url=https://books.google.com/books?id=0KQCscrPDgUC&pg=PA23 |language=en}}</ref> }} నగర-రాజ్యాలు: * [[:en:Eridu|ఎరిదు]] (టెల్ అబు షహ్రెయిన్) * [[:en:Bad-tibira|బాడ్-టిబిరా]] (బహుశా టెల్ అల్-మడైన్) * [[:en:Larak|లారక్]] <sup>1<sup> * [[:en:Sippar|సిప్పర్]] (టెల్ అబూ హబ్బహ్) * [[:en:Shuruppak|షురుపక్]] (టెల్ ఫారా) పై 5 నగరాలు జలప్రళయానికి ముందు అధికార కేంద్రాలుగా ఉండేవనీ, జలప్రళయము తరువాత ఆదివంశపు కాలము మొదలైందనీ సుమేరులు నమ్మేవారు. ఇతర ప్రధాన నగర-రాజ్యాలు: * ఉరుక్ (వార్క) * కిష్ (టెల్ ఉహీమిర్, ఇన్గార్రా) * ఉర్ (టెల్ అల్ ముకయార్) * నిప్పూర్ (అఫాక్) * లగష్ (టెల్ అల్ హిబా) * గిర్సు (టెల్లో లేదా టెలోహ్) * ఉమ్మా (టెల్ జోఖా) * హమాౙీ <sup>1<sup> * అడాబ్ (టెల్ బిస్మాయ) * మారి (టెల్ హరిరి) <sup>2<sup> * అక్షక్ <sup>1<sup> * అక్కాడ్ <sup>1<sup> * ఇసిన్ (ఇషాన్ అల్-బహ్రియాత్) * లార్సా ({{sup|1}}సంబంధిత ఆధునిక ప్రదేశము తెలియరాలేదు)<br> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) చిన్న నగరాలు (దక్షిణము నుండి ఉత్తరము వరకు వరసక్రమములో): * కురా (టెల్ అల్ లాహ్మ్) * జబాలా (టెల్ ఇబ్జీఖ్కు) * కిసుర్రా (టెల్ అబు హతాబ్) * మరాడ్ (టెల్ వన్నత్ ఎస్-సడుం) * డిల్బాట్ (టెల్ ఎడ్-దెలిం) * బోర్సిప్ప (బీర్స్ నిమ్రుడ్) * కుతః (ఇబ్రాహీం చెప్పండి) * డెర్ (అల్-బద్ర) * ఎష్నన్న (టెల్ అస్మార్) * నగర్ (టెల్ బ్రాక్) <sup>2<sup> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) ఆగేడ్‌కు నైరుతి వైపున 330 కి.మీ (205 మైళ్ళ) దూరములో మారీ నగరము ఉండేది. ఇదీనూ, మారుమూల నగరమైన నగర్‌ను మినహాయిస్తే మిగిలిన నగరాలన్నీ బాగ్దాదుకు దక్షిణాన ఉన్న యూఫ్రేటీసు-టైగ్రిసు సారవంత మైదానంలో ఉన్నాయి. వీటి ప్రస్తుత పేర్లు బాబిల్, దియాలా, వాసిట్, దిహ ఖర్, బస్రా, అల్ ముత్తానా, అల్-ఖాడిసియ్యా (ఇరాక్ గవర్నరేట్స్). ==చరిత్ర విభజన== {{main|[[:en:History of Sumer|సుమేరు చరిత్ర]]}} [[File:Portrait of a Sumerian prisoner on a victory stele of Sargon of Akkad.jpg|thumb|[[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను మహావీరుడి]] విజయఫలకంపైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీ బొమ్మ. సుమారు క్రీ.పూ 2300లో చెక్కబడ్డ ఈ ఫలకం ఇప్పుడు [[లౌవ్రే మ్యూజియం|లూవ సంగ్రహశాల]]లో ఉంది.<ref name="ArchaeologyofElam">{{cite book |last1=Potts |first1=D. T. |title=The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State |date=1999 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-56496-0 |page=104 |url=https://books.google.com/books?id=mc4cfzkRVj4C&pg=PA104 }}</ref> ఖైదీల యొక్క కేశాలంకరణ సుమేరుల శైలిలో ఉంది (నెత్తి మీద ఉంగరాల జుట్టూ, పక్కలన కురచ వెంట్రుకలూ). ఈ శైలి ఉర్ కేతనం పైన కూడా కనిపిస్తుంది.<ref name="TwoSteles">{{cite journal |last1=Nigro |first1=Lorenzo |title=The Two Steles of Sargon: Iconology and Visual Propaganda at the Beginning of Royal Akkadian Relief |journal=Iraq |volume=60 |date=1998 |pages=85–102 |publisher=British Institute for the Study of Iraq |doi=10.2307/4200454 |jstor=4200454 }}</ref>]] [[File:Mesopotamia male worshiper 2750-2600 B.C.jpg|thumb|టెల్ అస్మార్‌లోని ఈ విగ్రహం దేవునికి సమర్పణగా ఇచ్చినది. ఇది క్రీ.పూ 2750–2600 కాలానికి చెందినది.]] చరిత్రపూర్వ ఉబైడు, ఉరుక్ కాలాలలో సుమేరు నగర-రాజ్యాలు అధికారంలోకి వచ్చాయి. సుమేరు లిఖితచరిత్ర క్రీ.పూ. 27 వ శతాబ్దం నుండి మొదలైంది. అయితే మూడవ ఆదివంశపు కాలం వరకు అనగా సుమారు క్రీ.పూ 23 వ శతాబ్దం వరకు చరిత్ర అస్పష్టంగానే ఉంది. ఆ తరువాత నుండి శాసనాలకు ఆధునిక కాలములో పరిష్కరింపబడ్డ సుమేరు లిపి వాడబడింది. క్రీ.పూ. 23 వ శతాబ్దిలో అకేడు సామ్రాజ్య పాలనలో మొదటిసారిగా మెసొపొటేమియా మొత్తం ఒక్క త్రాటి పైకి తీసుకురాబడింది. అలాగే గూట్య కాలం తరువాత మూడవ ఉర్ రాజ్యము ఇలాగే మెసొపొటెమియా ఉత్తర, దక్షిణ భాగాలను ఏకము చేసింది. క్రీ.పూ.2వ సహస్రాబ్దిలో అమోరీయుల దండయాత్రలతో ఈ సామ్రాజ్యము పడిపోయింది. ఆ తరువాత క్రీ.పూ. 1700 వరకు అమోరీయుల "ఇసిన్ రాజవంశం" కొనసాగింది. మెసొపొటేమియా బాబిలోనియ పాలనలో సమైక్యంగా ఉన్న కాలములో, అనగా క్రీ.పూ. 1700 వరకు, కూడా అమొరీయ ఇసిన్ రాజవంశము మిగిలి ఉంది. సుమేరులు చివరకు అకేడు (అస్సీర-బాబిలోనియ) జనాభాలో కలిసిపోయారు.{{Citation needed|date=October 2017}} * ఉబైడు కాలం: క్రీ.పూ. 6500–4100 (మట్టిపాత్రల కొత్తరాతియుగం నుండి తామ్రశిలా యుగము వరకు) * ఉరుక్ కాలవ్యవధి: క్రీ.పూ. 4100–2900 (చివరి తామ్రశిలా యుగము నుండి మొదటి కంచు యుగం I వరకు) ** ఉరుక్ XIV–V : క్రీ.పూ. 4100–3300 ** ఉరుక్ IV కాలం: క్రీ.పూ. 3300–3100 ** జెమ్డిట్ నస్ర్ కాలం (ఉరుక్ III ): 3100–2900 క్రీ.పూ * ఆదివంశపు కాలం (మొదటి కంచు యుగము II–IV) ** మొదటి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2900–2800 ** రెండవ ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2800–2600 (గిల్గమేష్) ** మూడవ ఎ ఆదివంశపు కాలం: 2600–2500 ** మూడవ బి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2500–2334 * అకేడు సామ్రాజ్య కాలం: సుమారు క్రీ.పూ 2334–2218 (సర్గోన్) * గూట్యపు కాలం: క్రీ.పూ. 2218–2047 (ప్రారంభ నాలుగవ కాంస్య యుగం) * మూడవ ఉర్ కాలం: క్రీ.పూ. 2047–1940. [[File:Samarra bowl.jpg|thumb|బెర్లిన్‌లోని పర్గమన్ సంగ్రహశాలలోనున్న సామర్రా పాత్ర. పాత్రకు మధ్యన ఉన్న స్వస్తికం పునర్నిర్మాణము ద్వారా చేర్చబడింది.<ref> Stanley A. Freed, ''Research Pitfalls as a Result of the Restoration of Museum Specimens'', Annals of the New York Academy of Sciences, Volume 376, The Research Potential of Anthropological Museum Collections pp. 229–245, December 1981.</ref>]] ==ఉబైడు కాలం == {{main|[[:en:Ubaid period|ఉబైడు కాలం]]}} [[Image:Frieze-group-3-example1.jpg|thumb|right|ఉబైడు కాలం నాటి మృణ్మయ పాత్ర]] చక్కటి చిత్రాలతో అలంకరింపబడి, విలక్షణ శైలిలో తయారు చేయబడ్డ, మృణ్మయ పాత్రలు ఈ కాలములో మనకి కనిపించే ప్రముఖ అంశము. ఉబైడు కాలములో ఈ కుమ్మర శైలి మెసొపొటేమియా, పెర్షియన్ గల్ఫ్ ప్రాంతాల్లో ప్రాచుర్యంలో ఉండేది. అత్యంత పురాతన మానవ నివాసాలు [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ ఎల్ ఒఎలీ]]లో ఉన్నట్లుగా ఆధారాలు ఉన్నాయి. ఐతే ఉబైడు కాలానికంటే చాలా ముందు నుండే దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని పరిస్థితులూ, వాతావరణమూ మానవ నివాసానికి అనుకూలంగా ఉండేవి. కనుక ఇప్పటికింకా కనుగొనని మరింత పురాతన నివాస స్థలాలు ఉండే అవకాశము మెండుగా ఉంది. ఈ ఉబైడు కాలపు సంస్కృతిని పరిశీలిస్తే, ఈ సంస్కృతి ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సామర్రపు సంస్కృతి ప్రభావముతో ఏర్పడినట్లుగా అనిపిస్తుంది. ఈ కాలపు తరువాతిదైన ఉరుక్ కాలము వారిని సుమేరులుగా గుర్తించారు. ఉరుక్ కాలపు వారు ఉబైడు కాలపు ప్రజల తరువాతి తరాలా లేక వారు వేరే సంస్కృతికి చెందినవారా అన్నది తెలియదు. ఉబైడు కాలములో ముఖ్య రాజకీయ, సాంస్కృతిక కేంద్రముగా ఎరీడు ఉండేది. నాగరిక జ్ఞానాన్ని ([[:en:Me (mythology)| మీ]]) ఎరీడు గ్రామ దైవమూ, జ్ఞానానికి ప్రతీక ఐన [[:en:Enki|ఎంకీ]], ఉరుక్ గ్రామ దేవతా, ప్రేమకూ యుద్ధానికీ ప్రతీక ఐన [[:en:Inanna|ఇనానా]]కు ఇచ్చే కథ, బహుశా ఎరీడు ప్రాభవము తగ్గి ఉరుక్ వైభవము యొక్క ఆరంభాన్ని సూచిస్తుండవచ్చు.<ref name=WolksteinKramer1983>{{cite book|last1=Wolkstein|first1=Diane|last2=Kramer|first2=Samuel Noah|title=Inanna: Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer|url=https://archive.org/details/inannaqueenofhea00wolk|date=1983|publisher=Harper & Row|location=New York|isbn=978-0060147136}}</ref>{{rp|174}} ==ఉరుక్ కాలం == ఉబైడు కాలములో కుమ్మర పరిశ్రమ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. నెమ్మదిగా కదిలే [[కుమ్మరి చక్రం|కుమ్మరి చక్రాల]]తో పాత్రలను తయారు చేసీ, వాటిని అందమైన చిత్రాలతో అలంకరించేవారు. క్రమంగా ఈ పాత్రలు, వేగంగా కదిలే చక్రాలపై నిపుణుల చేత భారీ మొత్తములో ఉత్పత్తి చేయబడ్డాయి. ఈ పాత్రలకు అలంకరణలుండేవి కాదు. ఈ కుమ్మర పరిశ్రమ విధానాల్లో వచ్చిన మార్పే ఉరుక్ కాలానికీ, ఉబైడు కాలనికీ మధ్య ప్రముఖ వ్యత్యాసము. <ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=gnpyREWsfG0C&pg=PA353#v=onepage&q&f=false|title= Upon this Foundation: The N̜baid Reconsidered : Proceedings from the U̜baid Symposium, Elsinore, May 30th-June 1st 1988|author1=Elizabeth F. Henrickson |author2=Ingolf Thuesen |author3=I. Thuesen |page= 353|year= 1989|isbn= 978-8772890708}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=fhMTRcUm9WsC&pg=PA31#v=onepage&q&f=false|title= The Invention of Cuneiform: Writing in Sumer|author= Jean-Jacques Glassner|page= 31|year= 2003|isbn= 978-0801873898}}</ref> {{multiple image | perrow = 2 | total_width = 250 | caption_align = center | align = left | direction = vertical | header = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజు (మతాధికారి) | image1 = Yale University. Uruk period priest-king.jpg | caption1 = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజూ, అతని శిష్యుడూ. సుమారు క్రీ.పూ 3200 నాటి చిత్రం | image2 = Uruk King priest feeding the sacred herd.jpg | caption2 = క్రీ.పూ 3100 నాటి ఉరుక్ కాలపు ముద్ర. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది. }} ఉరుక్ కాలంలో (సుమారుగా 4100-2900 క్రీ.పూ.) దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని నదులూ, కాలువల గుండా పెద్ద మొత్తంలో వ్యాపార సరుకుల రవాణా జరిగేది. ఈ వ్యాపారాలు పెద్ద, పెద్ద పట్టణాల ఆవిర్భావానికి తోడ్పడ్డాయి. నగర-సామ్రాజ్యాల వలె ఈ నగరాల నడిబొడ్డున కూడా ఒక ఆలయము ఉండేది. 10,000కు పైగా జనాభా కల ఈ నగరాల్లో [[:en:Social stratification|అన్ని సామాజిక వర్గాలకు చెందిన ప్రజలూ]] ఉండేవారు. ఈ నగరాల్లో కేంద్రీకృత పాలనా యంత్రాంగము ఉండేది. ఈ యంత్రాంగము నగర నిర్వహణ కొరకు వివిధ శాఖల్లో సిబ్బంది నియామకాలు జరిపేది. ఉరుక్ కాలంలోనే పర్వతదేశం నుండి పట్టుబడ్డ వారిని [[:en:Slavery in antiquity|బానిస కార్మికులు]]గా ఉపయోగించుకోవడం ప్రారంభం అయింది. పురాతన గ్రంథాలలో ఈ పట్టుబడ్డ బానిసలతో పనులు చేయించారనడానికి తగినన్ని సాక్ష్యాధారాలున్నాయి. [[టర్కీ]]లోని [[:en:Taurus Mountains|టౌరసు పర్వతాల]] నుండి పశ్చిమాన [[మధ్యధరా సముద్రం|మధ్యధరా సముద్రమూ]], తూర్పున [[ఇరాన్|ఇరాను]] వరకు ఉరుక్ నాగరికతకు చెందిన గుర్తులూ, కాలనీలు కనుగొనబడ్డాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005">[[Guillermo Algaze|Algaze, Guillermo]] (2005). ''[[iarchive:urukworldsystemd0000alga|The Uruk World System: The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamian Civilization]]'', Second Edition, University of Chicago Press.</ref>{{Rp|2–3}} ఉరుక్ కాలంనాటి నాగరికత పరిసర ప్రాంతాలలో ఉన్న ప్రజల మీద ప్రభావం చూపించింది. సుమేరు వ్యాపారస్తులూ, ద్వారా సుమేరు సంస్కృతి ఈ చుట్టుపక్కల జనాలకు పరిచయమైంది. ఫలితంగా వీరు కూడా క్రమంగా ఇదే తరహాలో ఉన్న వారి స్వంత ఆర్థికవ్యస్థను, సంస్కృతులను అభివృద్ధి చేసుకున్నారు (ఉదా: [[:en:Tell Brak|టెల్ బ్రాక్]]). దీనితో సుమేరు నగరాలు సుదూర కాలనీలను సైనిక బలగముతో తమ గుప్పిట్లో ఉంచుకోలేకపోయాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005"/> ఉరుక్ కాలంలో సుమేరు నగరాల పాలనావ్యవస్థ [[:en:Theocracy|మతరాజ్యవ్యవస్థ]] అయ్యి ఉండి, మతాధికారి (పురోహిత రాజు) పాలనలో ఉండుండవచ్చు. ఈ విధానములో నగరములోని మందిరము, పురుషులూ, మహిళలతో కూడుకుని ఉండే ఒక పెద్దల మండలి ఆధీనములో ఉండేది. ప్రతీ మండలికీ అధ్యక్షునిగా ఒక మతాధికారి (ఎస్సి) ఉండేవారు. ఈ మతాధికారి నేతృత్వములో మండలి నగరపాలన చేసేది. నగర దైవము పురుషుడైతే మహిళా, స్త్రీ ఐతే పురుషుడూ, మతాధికారులుగా ఉండేవారు.<ref name=Jacobsen>Jacobsen, Thorkild (Ed) (1939),"The Sumerian King List" (Oriental Institute of the University of Chicago; Assyriological Studies, No. 11., 1939)</ref> ఈ రాజకీయ నిర్మాణం ఆధారంగానే తరువాతి కాలములో సుమేరు [[:en:pantheon|దేవగణము]] రూపుదిద్దుకుని ఉండవచ్చు. ఉరుక్ కాలంలో యుద్ధాలు, సుశిక్షితులైన సైనిక బలగమూ ఉన్నాయనడానికి పెద్దగా ఆధారాలు లేవు. పట్టణాలకు కూడా సాధారణంగా ప్రకారాలు ఉండేవి కాదు. ఈ కాలములో ఉరుక్ ప్రపంచంలోనే అత్యంత పట్టణీకరణ గల నగరముగా అవతరించింది. నగర జనాభా సంఖ్య మొదటిసారి 50,000ను దాటింది. పురాతన సుమేరు రాజ జాబితాలో ఈ కాలములోని అనేక ప్రముఖ నగరాలను పాలించిన రాజవంశాల పేర్లు ఉన్నాయి. ఈ మొదటి దఫాలో ఉన్న రాజులందరూ జలప్రళయం సంభవించే ముందు ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించినట్లు చెప్పబడింది. వీరు కాల్పనిక వ్యక్తులు అయ్యుండవచ్చు. ప్రసిద్ధ పౌరాణిక వ్యక్తులైన [[:en:Alulim|ఆల్యులిమ్]], [[:en:Dumuzid|డూమిౙిడ్]] వంటివాళ్ళ పేర్లు కూడా ఈ దఫాలో ఉన్నాయి.<ref name=Jacobsen/> 9000–5000 ఏళ్ళ క్రితము భూమిపై వెచ్చటి, తేమపూరిత వాతావరణము ఏర్పడింది. దీన్ని హోలోసీన్ క్లైమాటిక్ ఆప్టిమమ్‌గా ({{ill|Holocene climatic optimum|en}}) వ్యవహరిస్తారు. ఈ వాతావరణము పోయి, భూమిపై పొడి వాతావరణము ఏర్పడ్డ చర్యను పియొర ఆసిలేషన్ ({{ill|Piora Oscillation|en}}) అంటారు. పియొర ఆసిలేషన్ సుమారు క్రీ.పూ 3200–2900 మధ్యకాలంలో జరిగింది. సరిగ్గా ఈ పియొర ఆసిలేషన్ సమయానికే ఉరుక్ కాలము ముగిసింది.<ref>Lamb, Hubert H. (1995). Climate, History, and the Modern World. London: Routledge. {{ISBN|0415127351}}</ref> ==ఆది వంశపు కాలం == {{Main|[[:en:Early Dynastic Period (Mesopotamia)|ఆది వంశపు కాలం]]|[[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశం]]}} [[File:Meskalamdug helmet British Museum electrotype copy original is in the Iraq Museum, Bagdad.jpg|thumb|క్రీ.పూ 26వ శతాబ్దం నాటి బంగారు శిరస్త్రాణం. ఇది [[:en:Meskalamdug|మిస్కలమ్డగ్‌]] అనే రాజుది. ఇతడు [[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశపు]] వ్యవస్థాపకుడు అయ్యుండొచ్చు.]] క్రీ.పూ. 2900తో పెద్దల మండలి పాలనావిధానము పోయి, సుమేరులో రాచరికము మొదలైంది. దీనితో పాలనావ్యవహారాల్లో మతానికున్న ప్రాముఖ్యత తగ్గింది.<ref>Jacobsen, Thorkild (1976), "The Harps that Once...; Sumerian Poetry in Translation" and "Treasures of Darkness: a history of Mesopotamian Religion"</ref> రాజును సుమేరు భాషలో లూగల్ (లు = మనిషి, గాల్ = గొప్ప) గా వ్యవహరించేవారు. ఈ కాలపు రాజులలో, సుమేరు సంప్రదాయాలలో పితృసమాన గౌరవము కల, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్]], [[:en:Lugalbanda|లుగల్బాండ]], [[గిల్గమేష్]] వంటి ప్రముఖులు కూడా ఉన్నారు. వీరి పాలన సంకేత చిత్రాల లిపి నుండి ఇప్పుడు మనము చదవగలిగే అక్షర చిహ్నాల లిపి అభివృద్ధికి కొన్ని శతాబ్దాల ముందు, అనగా కీ.పూ.2900లో నడిచింది. ఈ సమయములో సుమేరు సాంస్కృతిక కేంద్రముగా దక్షిణ మెసొపొటేమియా ఉన్నప్పటికీ, పాలకులు తమ రాజ్యాలను పొరుగు ప్రాంతాలకు విస్తరింపజేయడముతో, అక్కడి సెమిట వాసులు సుమేరు సంస్కృతిని చాలా వరకు తమ ఆచార వ్యవహారాల్లో భాగము చేసుకున్నారు. సుమేరు రాజ జాబితాలో ఉన్నవారిలో, వీరగాథల్లో ప్రస్తావించబడ్డ మొదటి రాజు [[:en:Etana|ఎథనా]]. ఇతడు [[:en:Kish (Sumer)|కిషు]] మొదటి రాజవంశంలో 13 వ రాజు. పురావస్తు పరిశోధనల ఆధారంగా ధ్రువీకరింపబడిన వాళ్ళలో అత్యంత పురతనమైనవాడు కిషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసి]]. ఇతడి పేరూ [[:en:Epic of Gilgamesh|గిల్గమేష్ పురాణకావ్యంలో]] కూడా పేర్కొనబడింది. ఈ విషయాన్ని ఆధారము చేసుకుని, గిల్గమేష్ కూడా చారిత్రాక ఉరుక్ రాజు అనే ప్రతిపాదన చేయబడింది. ఈ కాలములో యుద్ధాలు పెరిగాయి. ఈ మార్పు గిల్గమేషు కావ్యములో కూడా ప్రతిబింబిస్తుంది. నగరాల విస్తీర్ణము పెరిగీ, రక్షణగా ప్రాకారాలు నిర్మించబడ్డాయి. ప్రాకారాల పరిమాణం అధికరించబడింది. దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని ప్రాకారాలు లేని పల్లెలు కనుమరుగైపోయాయి. (ఎన్మర్కర్, గిల్గమేషులిరువురూ కూడా ఉరుక్ పట్టణానికి ప్రకారాలు నిర్మించినట్లు గాథల్లో చెప్పబడింది.)<ref>George, Andrew (Translator)(2003), "The Epic of Gilgamesh" (Penguin Classics)</ref>. ====లగాషు మొదటి రాజవంశం ==== [[File:Stele of Vultures detail 02.jpg|thumb|left|[[:en:Eannatum|ఎన్నాటుము]] [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఒక ముక్క]] {{Main|[[:en:Lagash|లగాషు]]}} లగాషు రాజవంశాన్ని (సుమారు క్రీ.పూ. 2500–2270) రాజుల జాబితాలో పేర్కొననప్పటికీ అనేక ముఖ్యమైన స్మారక కట్టడాలూ, పురావస్తు పరిశోధనా ఫలితాల ద్వారా ఆ వంశపు ఉనికి ధ్రువీకరించబడింది. కొంతకాలం మాత్రమే ఉనికిలో ఉన్నప్పటికీ చరిత్రకు తెలిసిన మొట్టమొదటి చక్రవర్తులలో ఒకరుగా లాఘాషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Eannatum|ఎన్నాటం]] ప్రత్యేకత సంతరించుకున్నాడు. ఇతడు కిష్, ఉరుక్, [[:en:Ur|ఉర్]], [[:en:Larsa|లార్సా]]లతో సహా మొత్తం సుమేరును ఆక్రమించి తన సామ్రాజ్యములో కలుపుకున్నాడు. అలాగే లగషు చిరకాల ప్రత్యర్థి ఐన [[:en:Umma|ఉమ్మా]]ను తన సామంత రాజ్యంగా మార్చాడు. అంతేకాక ఆయన రాజ్యం [[:en:Elam|ఈలం]], పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతాలకు కూడా విస్తరించి ఉండేది. అందరినీ భయభ్రాంతులను చేసి అదుపులో పెట్టడమే ఆయన విధానమని అనిపిస్తుంది.<ref name=roux1993>{{cite book |last=Roux |first=Georges |authorlink=Georges Roux (assyriologist) |year=1993 |title=Ancient Iraq |url=https://archive.org/details/ancientiraq00roux |location= Harmondsworth |publisher=Penguin |isbn=978-0140125238}}</ref> అతని [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఖండఖండాలుగా నరికిన ప్రత్యర్థుల శరీరాలను రాబందులు పీక్కు తింటున్నట్లు చెక్కబడింది. అతను మరణంచిన కొద్దికాలానికే ఆ సామ్రాజ్యం చిన్నాభిన్నమైపోయింది. తరువాత ఉమా మతాధికారి-రాజు [[:en:Lugal-Zage-Si|లాగాల్-జాగే-సి]] ఉరుక్‌ను జయించడంతో లగషు రాజవంశ వైభవము మగిసింది. ఉరుక్ అతని రాజధానిగా మారింది. తరువాత ఆయన పర్షియన్ గల్ఫు నుండి మధ్యధరా వరకు విస్తరించి ఉన్న సామ్రాజ్యాన్ని పాలించాడు. అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను]] అధికారములోకి రావడానికి ముందు ఉన్న సుమేరు జాతి రాజులలో ఇతను చివరివాడు.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==అకేడు సామ్రాజ్యం == {{Main|[[:en:Akkadian Empire|అకేడు సామ్రాజ్యం]]}} [[File:Prisoners on the victory stele of an Akkadian king circa 2300 BCE Louvre Museum Sb 3.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2300 నాటి అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను]] విజయఫలకం పైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీలు.<ref name="ArchaeologyofElam" /><ref name="TwoSteles" /> లూవ సంగ్రహశాలలోనిది]] అకేడు సామ్రాజ్యము క్రీ.పూ. 2234–2154 మధ్య కాలములో నడిచింది. [[:en:East Semitic languages|తూర్పు సెమిటపు]] [[:en:Akkadian language|అకేడు భాష]] కిషు రాజుల పేర్లు వ్రాయడానికి, మొదటిసారి క్రీ.పూ. 2800లో, వాడబడింది.<ref name=roux1993/> ఈ భాషలోనే ఆ పేర్లు తదుపరి రాజ జాబితాలలో కూడా వ్రాయబడ్డాయి. పూర్తిగా ప్రాచీన అకేడు భాషలో వ్రాసిన రచనలు క్రీ.పూ.2500 నుండి ఉన్నాయి. [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను మహావీరుడి]] (క్రీస్తుపూర్వం 2270-2215) పాలనలో ప్రాచీన అకేడు భాష వాడకము శిఖరాగ్రమును చేరుకుంది. అయినప్పటికీ పరిపాలనా కార్యకలాపాలకు సంబంధించిన ఫలకాలను వ్రాయడానికి రాయసగాళ్ళు సుమేరు భాషనే ఎక్కువ వాడేవారు. అకేడు, సుమేరు భాషలు రెండూ కూడా సుమారు వెయ్యి సంవత్సరాల వరకు వాడుక భాషలుగా ఉన్నాయి. కానీ క్రీ.పూ. 1800 నాటికి సుమేరు భాష ప్రధానంగా పండితులకూ, వ్రాయసగాళ్ళకూ మాత్రమే తెలిసిన గ్రాంథిక భాషగా మారింది. సర్గోనుకు ముందూ, తరువాతి కాలాలను పోల్చి చూస్తే చారిత్రక పరిస్థితుల్లో పెద్దగా అసంబద్ధత లేదనీ, సెమిటులూ, సుమేరుల మధ్య కలహాలకు, చరిత్రాకారులు ఆ కలహము చూపిన ప్రభావము కంటే ఎక్కువ ప్రాధాన్యత ఇస్తున్నారని [[:en:Thorkild Peter Rudolph Jacobsen|థార్కిద్ద్ జాకబ్సెన్‌]] వాదించాడు.<ref>''Toward the Image of Tammuz and Other Essays on Mesopotamian History and Culture'' by T. Jacobsen</ref> ఐతే, సర్గోను ఆక్రమించుకున్న ఈలము భాగాలలో కొంతకాలం అకేడు భాష అక్కడి వారిపై రుద్దబడిందనడానికి తిరుగులేని ఆధారాలున్నాయి. ==గూట్యపు కాలం == {{Main|[[:en:|గూట్యపు కాలం]]}} క్రీ.పూ. 2083–2050 (స్వల్పకాలం ఉనికిలో ఉంది). ====లగాషు 2 వ రాజవంశం ==== [[File:Gudea of Lagash Girsu.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా. ఇతనివి అనేక ప్రతిమలు మనకు దొరికాయి.]] [[File:Ur-Ningirsu ruler of Lagash portrait circa 2110 BCE.jpg|thumb|right|గుడియా కుమారుడు ఉర్-నింగిర్సూ ప్రతిమ. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Head Gudea Louvre AO13.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా]] క్రీ.పూ. 2093–2046 (స్వల్పకాల చరిత్ర) క్రీ.పూ. 2093-2046 (స్వల్పకాలం)గూట్యుల చేతిలో అకేడు సామ్రాజ్యం పతనమైన తరువాత సుమేరు జాతి పాలకుడైన లాఘాషుకు చెందిన గుడియా ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్నాడు. తమకి తాము దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకునే సార్గోనిక రాజుల విధానాన్ని ఇతడు కూడా కొనసాగించాడు. మునుపటి లాగాషు రాజవంశీకుల వలె గుడియా ఇంకా ఆయన వారసులు కూడా కళలకు ప్రోత్సాహం అందించడముతో, వీరి కాలానికి చెందిన అనేక కళాఖండాలూ, ఉత్పత్తులూ పెద్ద సంఖ్యలో పురావస్తు పరిశోధనల్లో లభ్యమయ్యాయి. ==మూడవ ఉర్ కాలం== [[File:Ziggurat of ur.jpg|thumb|left|ఇరాక్‌లోని నాస్రీయాహ్ దగ్గరున్న ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]] క్రీ.పూ. 2047-1940 (స్వల్పకాల చరిత్ర) తరువాత, ఉర్ యొక్క 3 వ రాజవంశస్తులైన ఉర్-నమ్ము, అతని వారసుడు షుల్గీలు సుమేరును పాలించారు. వీరి సామ్రాజ్యము దక్షిణ అస్సీరియా వరకు విస్తరించి ఉండేది. ఇందుమూలాన ఇంతకు ముందు కొందరు చరిత్రకారులు, ఈ కాలానికి సుమేరు పునరుజ్జీవ కాలమని తప్పుడు పేరు ఇచ్చారు.<ref>{{Cite book|last=Cooper|first=Jerrold S.|url=https://www.worldcat.org/oclc/944087535|title=Problems of canonicity and identity formation in ancient Egypt and Mesopotamia|date=2016|others=Kim Ryholt, Gojko Barjamovic, Københavns universitet, Denmark) Problems of Canonicity and Identity Formation in Ancient Egypt and Mesopotamia (2010 : Copenhagen, Denmark) Literature and Identity Formation (2010 : Copenhagen|isbn=978-87-635-4372-9|location=Copenhagen|pages=1–18|chapter=Sumerian literature and Sumerian identity|oclc=944087535}}</ref> ఎందుకంటే అప్పటికే ఈ ప్రాంతంలో సుమేరు కంటే సెమిట సంస్కృతులే ఎక్కువ ఉన్నాయి. అస్సీరియా, తదితర ప్రాంతాల్లో అకేడ్ల జనాభా పెరగడమే కాక సెమిటులైన మార్టులు (అమొరులు) అనేక దఫాల్లో ఇక్కడికి వలస వచ్చారు. వీరు దక్షిణప్రాంతంలో ఇసిన్, లార్సా, ఎష్నున్న మరి కొంతకాలం తర్వాత బాబిలోనియా వంటి స్థానిక రాజ్యాలను స్థాపించారు. క్రీ.పూ. 21వ శతాబ్దిలో ఉత్తర భాగములో పురాతన అస్సిరియా సామ్రాజ్యము వలె దక్షిణాన బాబిలోనియా సామ్రాజ్యము కూడా కొంత కాలము ప్రధాన శక్తిగా నిలబడింది. మధ్యయుగములో లాటిను భాషలాగే, శరాకార లిపి వాడుకలో ఉన్నంత కాలము సుమేరు భాష బాబిలోనియా, ఇంకా అస్సీరియా పాఠశాలల్లో ధార్మిక భాషగా నేర్పబడేది. ==పతనం == ఈ కాలములో దక్షిణ మెసొపొటేమియా నుండి ప్రజలు ఉత్తరభాగానికి అధిక సంఖ్యలలో వలసవెళ్ళడం జరిగింది. మట్టిలో క్రమంగా పెరుగుతున్న లవణీయత కారణంగా సుమేరు భూముల వ్యవసాయ ఉత్పాదకత తగ్గుముఖం పట్టింది. ఈ ప్రాంతంలో ముందునుండే మట్టి లవణీయత ప్రధాన సమస్యగా గుర్తించబడింది.<ref>{{cite journal|last=Jacobsen T |first=Adams RM. |year=1958 |title=Salt and Silt in Ancient Mesopotamian Agriculture: Progressive changes in soil salinity and sedimentation contributed to the breakup of past civilizations. |url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.128.3334.1251|journal=Science |doi= 10.1126/science.128.3334.1251 |volume= 128| pages=1251–8|issue=3334}}.</ref> పేలవమైన డ్రైనేజ్ కారణంగా వ్యవసాయ భూముల్లో నీరు నిలబడిపోయేది. అక్కడి పొడి వాతావరణములో ఈ నీరు ఆవిరవగా, నీటిలోని లవణాలు నేలలో మిగిలిపోయి, క్రమంగా భూలవణీయత పెరగసాగింది. అకేడు సామ్రాజ్య కాలమూ, తదుపరి ఉర్ మూడవ వంశపు కాలాలలో గోధుమల పంట వేయడము నుండి లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలపంట సాగుకు రైతులు మారారు. కానీ అది ప్రజలకు తగినంత ఆహారం అందించ లేదు. దీనివలన క్రీ.పూ 2100 నుండి క్రీ.పూ. 1700 మధ్యలో ఈ ప్రాంతంలో జనాభా దాదాపు ఐదింట మూడు వంతులు తగ్గిందని అంచనా.<ref>{{cite journal|last=Thompson |first=William R. |year=2004 |title=Complexity, Diminishing Marginal Returns and Serial Mesopotamian Fragmentation |journal=Journal of World Systems Research |url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |format=PDF |doi=10.5195/jwsr.2004.288 |volume=10 |pages=612–652 |issue=3 |url-status=unfit |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120219134627/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |archivedate=February 19, 2012 }}</ref> దీనితో అకేడు భాష మాట్లాడే ప్రాంతాల్లో జనాభా పెరిగి, సుమేరు భాష ప్రధానంగా ఉన్న ప్రాంతాలలో జనాభా గణనీయముగా తగ్గినది. క్రమంగా సుమేరు మాతృభాషగా అంతరించిపోయి గ్రాంథిక భాషా, ధార్మిక భాషగా మిగిలింది. ఇబ్బి-సిన్ (క్రీ.పూ 2028–2004) పాలనలో ఈలములు దండయాత్రతో ఊర్ స్వాధీనం చేసుకున్న తరువాత {{citation needed|reason=Doesn't cite any evidence of sack of Ur?|date=October 2015}}, సుమెర్ అమోరీయుల పాలనలోకి వచ్చింది. 20 – 18 వ శతాబ్దాల్లో స్వతంత్ర అమోరు రాజ్యాలు "ఇసిన్ రాజవంశం"గా రాజ జాబితాలో చేర్చబడ్డాయి. క్రీ.పూ. 1800లో హమ్మురాబి ఆధ్వర్యంలో బాబిలోనియా విస్తరణతో ఈ వంశము యొక్క శకం ముగిసింది. తరువాతి కాలాల్లో అస్సిరియా, బాబిలోనియాలను పాలించిన రాజుల్లో కొంతమంది అరుదుగా సార్గోనిక రాజుల బిరుదు ఐన "సుమేరూ, అకేడు ప్రాంతాలకు రాజు"ను తమకు ఆపాదించుకున్నారు. ఇందుకు ఒక ఉదాహరణ సుమారు క్రీ.పూ 1225లో అస్సిరియాను పాలించిన మొదటి టుకుల్టీ నినుర్టా‌. ==జనాభా== సుమేర్లోని అతిపెద్ద నగరాల్లో ఒకటైన ఉరుక్ వైభవము తారాస్థాయిలో ఉన్నప్పుడు, నగర జనాభా 50,000-80,000 ఉండేదని అంచనా వేయబడింది. <ref>[https://archive.is/20150411005800/http://proteus.brown.edu/mesopotamianarchaeology/ Harmansah, Ömür, The Archaeology of Mesopotamia: Ceremonial centers, urbanization and state formation in Southern Mesopotamia, 2007, p.699]</ref> సుమేర్లో ఇతర ప్రముఖ నగరాలు ఉండడమూ, పెద్దసంఖ్యలో వ్యవసాయ జనాభా ఉండడాన్నీ బట్టి చూస్తే, సుమేరు జనాభా సుమారుగా 8 నుండి 15 లక్షల దాకా ఉండుంటుందని అంచనా. ఇదే సమయంలో ప్రపంచ జనాభా 2.7 కోట్లుగా అంచనా వేయబడింది.<ref>Colin McEvedy and Richard Jones, 1978, ''Atlas of World Population History'', Facts on File, New York, {{ISBN|0713910313}}.</ref> సుమేరు భాషకు వేరే ఏ భాషతోను పోలికలూ, సంబంధాలూ లేవు (లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్). ఐతే ఆ కాలములో తక్కువ సాంస్కృతికంగా తక్కువ ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడిన వేరే భాష ఉండేదనీ (substrate), ఆ భాష ఏమిటో ఈనాడు మనకి తెలియనప్పటికీ, సుమేరు భాషపై దాని ప్రభావాము తెలుస్తోందనీ (substrate effect), అనేక భాషాశాస్త్రవేత్తలు అభిప్రాయపడ్డారు. సుమేరులోని కొన్ని ప్రధాన నగరాలకు సుమేరు భాషకు చెందని పేర్లు ఉన్నాయి. ఇదే వీరి ప్రతిపాదనకు ఆధారము. ఈ పేర్లూ, వీరికి ముందు ఇక్కడ నివసించిన జనాల భాషలోనివని వీరి అభిప్రాయము.<ref name="Nemet-Nejat1998">{{cite book|author=Karen Rhea Nemet-Nejat|title=Daily life in ancient Mesopotamia|url=https://books.google.com/books?id=lbmXsaTGNKUC&pg=PA13|accessdate=29 November 2011|year=1998|publisher=Greenwood Publishing Group| isbn= 978-0313294976| page=13}}</ref> ఏదేమైనా దక్షిణ మెసొపొటేమియాలో ఉబైడు కాలం (క్రీ.పూ.5300–4700) నుండి మొదలుకొని సంస్కృతిలో పెను మార్పులేవీ చోటుచేసుకోలేదని పురావస్తు పరిశోధనలు తెలియజేస్తున్నాయి. ఇక్కడ స్థిరపడిన సుమేరు ప్రజలు టైగ్రిసు, యూఫ్రేటీసు నదుల కారణంగా సారవంతమైన ఈ ప్రాంతపు భూములను సాగుచేసి వ్యవసాయక్షేత్రాలుగా మార్చారు. ప్రాచీన సుమేరు భాషను మాట్లాడిన పురాతన సుమేరులు, ఉత్తర భాగాన నివసించిన రైతులని కొందరు పరిశోధకులు భావిస్తున్నారు. నీటిపారుదల వ్యవసాయ విధానాలను ఆకళింపు చేసుకున్న తరువాత వీరు దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చి ఉంటారని వారి భావన. సామర్రులు ఆదిమ నీటి పారదుల పద్ధతుల నుపయోగించి వ్యవసాయము చేసేవారు. టైగ్రీసూ, దాని ఉపనదుల పరీవాహక ప్రాంతాల్లో ఈ పద్ధతి వాడిన వారిలో వీళ్ళే మొదటివారు. క్రీ.పూ 5700–4900 ప్రాంతములో వీరికి మృణ్మయ పరిశ్రమలుండేవని తెలుస్తోంది. చోగ మామీ మృణ్మయ పాత్రల్లో సామర్రపు పద్ధతులూ, సుమేరు పద్ధతులూ (డు కాలమునాటి) కూడా కనిపిస్తాయి. 1980 లలో ఫ్రెంచివారు జరిపిన త్రవ్వకాలలో లాస్సాకు సమీపంలోని టెల్ అవేలి (ఓయిల్లె, ఓయులి) వద్ద ఉబైడు కాలనికి పూర్వము తయారైన పాత్రలు ఎనిమిది స్థాయిలలో లభ్యమయ్యాయి. ఇవి సామర్రపు పాతరలను పోలి ఉన్నాయి. కనుక ఉత్తరాన వ్యవసాయ సంస్కృతిని అలవర్చుకున్న సామర్రులు, నీటి పారదుల నైపుణ్యమూ, శ్రామికుల చేత సేద్యాన్ని నడిపించడానికి కావలసిన సామాజిక వర్గీకరణా పొందాక, దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చుంటారని సిద్దాంతీకరించడమైనది. {{Citation needed|date=June 2011}} అరేబియా సముద్రతీరాన లభ్యమైన పనిముట్ల ఆధారంగా వేటాడడము, చేపలు పట్టడము ద్వారా బతుకుతున్న అక్కడి స్థానికులే నెమ్మదిగా వ్యవసాయాధారిత సమాజాన్ని నిర్మించుకున్నారని మరికొందరు అభిప్రాయపడ్డారు. మంచుయుగానికి చివరిలో జలప్రళయానికి ముందు పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతంలో నివసించిన ప్రజలే సుమేరులని జురిస్ ౙరిఞ్శ విశ్వసిస్తున్నారు.<ref>{{Cite web | url=http://www.ldolphin.org/eden/ | title=Has the Garden of Eden been located at last? | website= | access-date=2018-12-21 | archive-url=https://web.archive.org/web/20051029101558/http://www.ldolphin.org/eden/ | archive-date=2005-10-29 | url-status=dead }}</ref> ==సంస్కృతి == ===సాంఘిక, కుటుంబజీవితం === [[File:Upper part of a gypsum statue of a Sumerian woman. The hands are folds in worship. Circa 2400 BCE. From Mesopotamia, Iraq. The British Museum, London.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2400 నాటి ఈ హరశోఠపు శిల్పంలో చేతులు జోడించి ప్రార్థిస్తున్న సుమేరు మహిళను చూడవచ్చు. ఇది ప్రస్తుతం లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] [[File:Reconstructed sumerian headgear necklaces british museum.JPG|thumb|right|సుమేరు మహిళల సమాధుల్లో దొరికిన వస్తువుల ఆధారంగా పునర్నిర్మించిన శిరోభూషణమూ, కంఠహారాలూ.]] సుమేరు కాల ఆరంభ దశలో ఆదిమ చిత్రాలు ఆధారంగా ఈ క్రింది విషయాలు తెలుస్తున్నాయి:<ref name="Sayce"/> * "మృణ్మయ పాత్రల వాడుక చాలా ఎక్కువగా ఉండేది. గిన్నెలు, పూల జాడీలూ, వివిధరకాల వంటపాత్రలూ తయారు చేయబడుతూ ఉండేవి. తేనె, వెన్న, మద్యము, ద్రాక్షారసం వంటి ఒక్కొక పదార్థానికీ ప్రత్యేకంగా వాటిని నిల్వ చేసుకోవడానికి తయారైన పాత్రలుండేవి. మద్యాన్ని ఖర్జూర పళ్ళ నుండి తయారుచేసుండొచ్చు. కొన్ని పూల జాడీలకు కొనదేలిన కాళ్ళు ఉండేవి. x ఆకారములో ఉన్న కాళ్ళుండే బల్లలపై ఈ జాడీలనుంచేవారు. సమంగా నిలబడే జాడీలను చతుస్ర లేదా దీర్ఘ చతుస్రాకారాల్లో ఉండే చెక్క బల్లల పై ఉంచేవాణరు. నూనె జాడి, బహుశా పదార్థాలను నిల్వ ఉంచే ఇతర జాడిలకు కూడా, మట్టితో మూతచుట్టూ మూసివేసేవారు. ఈ పద్ధతి ప్రాచీన ఈజిప్టులో కూడా ఉంది. ఈ మట్టి పాత్రలను అనుకరిస్తూ, రాతితో పూలజాడీలనూ, గిన్నెలనూ తయారుచేసేవారు." * "ఈకలతో చేసిన తురాయిని పెట్టుకునేవారు. మంచాలూ, ఎత్తుపీటలు, కుర్చీలూ వాడేవారు. వీటి కాళ్ళు ఎద్దు కాళ్ళలాగా ఉండేవి. అగ్ని-స్థలాలు, హోమగుండాలు ఉండేవి." * "కత్తులు, పిడిసాన, ఉలి, ఇంకా ఒక రంపం లాంటి పరికరమూ వీరు వాడేవారు. ఈటెలు, బాణాలు, ధనుస్సులూ, బాకులు (గురిచూసి విసిరే చిన్న కత్తి) యుద్ధంలో ఉపయోగించబడ్డాయి కానీ ఖడ్గాలు వాడారనడానికి ఆధారాలు లేవు. " * "వ్రాసేందుకు ఫలకాలు వాడేవారు. చురకత్తి (బాకు) అలుగును లోహముతో చేయగా, పిడి చెక్కతో తయారుచేసేవారు. బంగారు హారాలు వాడేవారు." * "చంద్రమానంతో కాలగణన లెక్కించబడింది." సుమేరు సంగీతానికి సంబంధించి చాలా సమాచారము లభించింది. వేణువూ, లైరు అనే ఒక తంత్రీ వాయిద్యము ఉపయోగించబడ్డాయి. లైరు అనగా ప్రాచీన వీణ (ఆధునిక వీణ కాదు) వంటిది. వీరి వాయిద్యాలలో నేటి కాలములో అందరూ ఎరిగినవి ఉర్ లైరులు.<ref name="Goss_2017_mesopotamian_flutes">{{cite web |last=Goss |first=Clint |title=Flutes of Gilgamesh and Ancient Mesopotamia |url=http://www.Flutopedia.com/mesopotamian_flutes.htm |date=15 April 2017 |website=Flutopedia |access-date=14 June 2017 }}</ref> లాఘాష్ రాజు ఉరుకాగినా (సుమారు క్రీ.పూ. 2300) అప్పటి ఆచారమైన బహుభర్త్రుత్వాన్ని రద్దు చేశారని శాసనాలు తెలియజేస్తున్నాయి. బహుభర్త్రుత్వానికి పాల్పడిన స్త్రీని ఆమె నేరము చెక్కబడ్డ రాళ్ళతో కొట్టి చంపాలని ఆయన చట్టము చేసారు. .<ref>[https://books.google.com/books?id=mpjk74blFDgC&pg=PA62&dq=urukagina+%22two+men%22&client=firefox-a&sig=29we4cFBrgMpJ9qsy4zjpCywAQY ''Gender and the Journal: Diaries and Academic Discourse'' p. 62] by Cinthia Gannett, 1992</ref> {{multiple image | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరు యువరాణీ (సుమారు క్రీ.పూ 2150) | total_width=350 | image1 = Sumerian princess of the time of Gudea circa 2150 BCE.jpg | caption1 = {{center|గుడియా కాలము నాటి (సుమారు క్రీ.పూ 2150) సుమేరు యువరాణీ.}} | image2 = Sumerian princess of the time of Gudea 2150 BCE. Louvre Museum AO 295.jpg | caption2 = {{center|శిల్పం యొక్క ముందు భాగము<br />లూవ సంగ్రహశాల AO 295.}} | footer= }} సుమేరు సమాజము పురుషాధిక్య సమాజము. అలాగే సామాజిక వర్గీకరణ ఉండేది. సుమేరు స్మృతులలో మనకి దొరికిన వాటిలో పురాతనమైనది ఉర్-నమ్ము స్మృతి. ఇది మూడవ ఉర్ కాలము నాటిది. ఈ స్మృతిని అధ్యయనము చేయడము ద్వారా ఆనాటి సామాజిక నిర్మాణము పై ఒక మౌలిక అవగాహన వస్తుంది. లు-గాలు ("గొప్ప వ్యక్తి" లేదా రాజు) కింద రెండు ప్రాథమిక వర్గాలుగా సమాజంలోని వారందరూ వర్గీకరించబడ్డారు: "లు" లేదా స్వేచ్ఛకలిగిన వ్యక్తీ, బానిస (పురుషుడు ఐతే ఆరాడ్, స్త్రీ ఐతే జెమి). 'లు' కొడుకును పెళ్ళికి ముందు డుము-నిటగా పిలుస్తారు. ఒక స్త్రీ (మునుస్)ను పెళ్ళికి ముందు కూతురిగా (డూము-మి), పెళ్ళి తర్వాత భార్య (డామ్)గా, భర్త చనిపోతే విధవగా (నుమసు) గుర్తిస్తారు. ఒక విధవ అదే తెగకు చెందిన మరో వ్యక్తిని మళ్ళీ పెళ్ళి చేసుకోవచ్చు. వివాహాలు సాధారణంగా వధూవరుల తల్లితండ్రుల చేత నిర్ణయించబడేవి<ref name=Kramer1963>{{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=The Sumerians: Their History, Culture, and Character|date=1963|publisher=The Univ. of Chicago Press|isbn=978-0-226-45238-8|url=https://archive.org/details/sumerianstheirhi00samu|url-access=registration}}</ref>{{rp|78}}. నిశ్చితార్థములో ఇరు పక్షాలూ పెళ్ళి నిశ్చయమైనట్లు మట్టి ఫలకాలపై నమోదు చేయించేవారు.<ref name=Kramer1963/> పెళ్ళికొడుకు పెళ్ళికూతురి తండ్రికి కానుకలివ్వగానే పెళ్ళికి చట్టబద్దత వస్తుంది.<ref name=Kramer1963/> సంతోషకరమైన దాంపత్యాన్ని వర్ణిస్తూ ఒక భర్త, తన భార్య తనకు ఎనిమిది మంది కొడుకులనిచ్చినప్పటికీ, ఇంకా తనతో సంభోగించడానికి ఆసక్తి చూపుతుందని చెప్పాడని ఒక సుమేరు నానుడి.<ref name="NemetNejat">{{citation|last=Nemet-Nejat|first=Karen Rhea|author-link=Karen Rhea Nemet-Nejat|date=1998|title=Daily Life in Ancient Mesopotamia|publisher=Greenwood|series=Daily Life|isbn=978-0-313-29497-6|page=[https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132 132]|url=https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132}}</ref> సుమేరులు పెళ్ళికి ముందు లైంగిక సంబంధాలను ఆమోదించినట్లుగా కనిపించదు.<ref>''Celibacy in the Ancient World: Its Ideal and Practice in Pre-Hellenistic Israel, Mesopotamia, and Greece'' by Dale Launderville, p. 28</ref> సుమేరు భాషలో కానీ, అకేడు భాషలో కానీ, కన్యత్వము అనే పదానికి సమానార్థకము లేదు. వీరు కన్యత్వం అనే భావనను సంభోగింపబడని, సంభోగానికి గురికాబడని, పురుషాంగము తెలియని స్త్రీ అనే వాక్యాలు వాడి వ్యక్తపరిచేవారు.<ref name="Cooper">{{cite book|last1=Cooper|first1=Jerrold S.|article=Virginity in Ancient Mesopotamia|title=Sex and Gender in the Ancient Near East: Proceedings of the 47th Rencontre Assyriologique Internationale, Helsinki|year=2001|location=Baltimore, Maryland|publisher=Johns Hopkins University Press|url=http://krieger2.jhu.edu/neareast/pdf/jcooper/jc%20Virginity.pdf|isbn=978-951-45-9054-2}}</ref>{{rp|91–93}} అకేడు వైద్య గ్రంథాల్లో పేర్కొనబడిన షిషితు అనే పదము కన్నెపొరను సూచిస్తుందా లేక మరేదైనా అర్థముందా అనేదానిపై స్పష్టత లేదు. ఐతే మహిళ కన్యత్వాన్ని నిర్ణయించడములో తరువాతి కాలపు మధ్యప్రాచ్య సంస్కృతులతో పోల్చితే కన్నెపొర పాత్ర చాలా తక్కువ అనిపిస్తుంది.<ref name="Cooper"/>{{rp|92}} కన్యత్వము విషయములో స్త్రీ మాటలకే ప్రాధాన్యత ఎక్కువ ఉండేది.<ref name="Cooper"/>{{rp|91–92}} ప్రాచీన ఆధారాలను బట్టి సుమేరులు శృంగారము పట్ల చాలా ఉదార వైఖరి కలిగియున్నారని తెలుస్తోంది.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> లైంగిక కట్టుబాట్లు నైతికత మీదకంటే, ఫలానా సంబంధము వారిని మతకర్మలలో పాల్గొనలేని విధంగా మైలు పరిచే అవకాశమెంత అనే విషయము మీద ఆధారపడి ఉండేవి.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఇక వీరు స్వయంతృప్తి లైంగిక పటుత్వాన్ని పెంచుతుందని నమ్మేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> సొంతంగానూ, అలాగే వారి లైంగిక భాగస్వాములతో కలిసీ కూడా స్వయంతృప్తి పొందేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> గుదమైదునము కూడా వీరికి ఆమోదయోగ్యమే.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఎంతూకు పూజారులైన స్త్రీలకు పిల్లల్ని కనడము నిషిద్దము.<ref name="Leick2013">{{citation|last=Leick|first=Gwendolyn|title=Sex and Eroticism in Mesopotamian Literature|publisher=Routledge|year=2013|isbn=978-1-134-92074-7|location=New York |page=219|orig-year=1994|url=https://books.google.com/books?id=WKoWblE4pd0C&pg=PA64}}</ref><ref name="NemetNejat"/> కనుక వీరు గుదమైదునములో ఎక్కువగా పాల్గొనేవారు.<ref name="Leick2013"/><ref name="Dening1996"/><ref name="NemetNejat"/> ===భాష, లిపి === [[File:Early writing tablet recording the allocation of beer.jpg|thumb|బీరు కేటాయింపులను నమోదు చేయడానికి వాడిన వ్రాత ఫలకం. క్రీ.పూ 3100–3000 కాలం నాటిది.]] [[File:P1150884_Louvre_Uruk_III_tablette_écriture_précunéiforme_AO19936_rwk.jpg|thumb|శరాకార లిపికి ఆధారమైన సంకేత చిత్రాలు గల సున్నపురాతి ఫలకం. క్రీ.పూ 4వ సహస్రాబ్ది నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Development of writing.jpg|thumb|వ్రాత అభివృద్ధి ప్రక్రియ యొక్క ప్రామాణిక శాస్త్రీయ పునర్నిర్మాణం. నేటి లిపుల పుట్టుకలో శరాకార లిపి పాత్రను కూడా ఇందులో మనం చూడవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Barraclough |first1=Geoffrey |last2=Stone |first2=Norman |title=The Times Atlas of World History |date=1989 |publisher=Hammond Incorporated |isbn=978-0-7230-0304-5 |page=[https://archive.org/details/isbn_9780723003045/page/53 53] |url=https://archive.org/details/isbn_9780723003045 |url-access=registration }}</ref><ref>{{cite book |last1=Senner |first1=Wayne M. |title=The Origins of Writing |date=1991 |publisher=University of Nebraska Press |isbn=978-0-8032-9167-6 |page=77 |url=https://books.google.com/books?id=Kc4xAlunCSEC&pg=PA77 }}</ref>]] సుమేరు పురావస్తు పరిశోధనల్లో కనుగొన్నవాటిల్లో అన్నిటికంటే ముఖ్యమైనవి, శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉన్న మట్టి ఫలకాలు. ఇవి పెద్ద సంఖ్యలో దొరికాయి. సుమేరు సంస్కృతిలో వ్రాత అభివృద్ధి అవ్వడము అనేది చారిత్రకాంశాలను పొందుపరచడములోనే కాక, ఇతిహాస కవితలూ, కథలూ అలాగే ప్రార్థనలూ, చట్టాల వంటి వివిధ రకాల సాహిత్యాన్ని సృష్టించే క్రమములో మానవాళి చరిత్రలోనే గొప్ప మైలురాయిగా పరిగణించబడుతుంది. మొదట్లో బొమ్మలు, అనగా గూఢచిత్రాలు వాడినప్పటికీ, కొద్ది కాలములోనే శరాకార లిపీ, ఆ తదుపరి పదసంజ్ఞలూ (ఆలోచనలను వ్యక్తపరిచేందుకు గుర్తులు) వాడబడ్డాయి. తడి మట్టిపై త్రిభుజాకారపు రెల్లుతో వ్రాసేవారు. సుమేరు భాషలో కొన్ని వేల వ్రాతలు బయటపడ్డాయి. వ్యక్తిగత, వ్యాపార లేఖలు, రసీదులు, పద కోశాలూ, చట్టాలు, శ్లోకాలు, ప్రార్థనలు, కథలు, రోజువారీ లెక్కల వంటివి ఉన్నాయి. మట్టి పలకల గ్రంథాలయాలు కనుగొనబడ్డాయి. స్మారక శాసనాలూ, అలాగే విగ్రహాలు లేదా ఇటుకలు వంటి వివిధ వస్తువులపై వ్రాతలూ సర్వసాధారణము. శిక్షణలో భాగంగా లేఖకులు (వ్రాయసగాళ్ళు) ఒక్కొక గ్రంథాన్నీ అనేక సార్లు గ్రంథస్తము చేయడముతో, చాలా గ్రంథాలవి అనేక ప్రతులు మనకు దొరికాయి. సెమిట సమాజములో కూడా వాడుక భాష సెమిట భాష ఐనప్పటికీ చాలా కాలము పాటు మతసంబంధ అలాగే చట్టసంబంధ కార్యకలాపాలకు సుమేరు భాష వాడుకలో ఉంది. శరాకార లిపిలో వ్రాయబడ్డ వాటిల్లో ముఖ్యమైనది 'గిల్గమేష్' అనే ఒక సుదీర్ఘ కావ్యము. ఉరుక్ శిథిలాల్లో లభ్యమైన ఈ కావ్యము ప్రామాణిక శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉంది. ఇది రెండవ ఆదిమ వంశపు కాలంలో పాలించిన గిల్గమేష్ (అకేడు భాషలో) ("బిల్గమేష్ (సుమేరులో)") అనే రాజు గురించి చెబుతుంది. ఈ కథలో గిల్గమేషు, అతని సహచరుడు ఎన్కిడుల కాల్పనిక సాహసాలు ఉన్నాయి. అనేక మట్టి పలకలపై వ్రాయబడ్డ ఈ కథ మనకు తెలిసినంతలో చరిత్రలోనే మొట్టమొదటి సారి వ్రాయబడ్డ కాల్పనిక సాహిత్యముగా గుర్తింపు పొందింది. సుమేరు భాషకు దగ్గరగా ఉన్న భాష ఏదీ లేదు. కనుక ఇది ఏ భాషా కుటుంబానికీ చెందదు. ఇలాంటి భాషను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్‌గా పిలుస్తారు (ఒంటరి భాష అని అర్థము).అకేడు భాష మాత్రము ఆఫ్రోయాసియాటిక్ భాషా కుటుంబంలో సెమిటిక్ విభాగానికి చెందినది. సుమేరు భాష యొక్క భాషా కుటుంబాన్ని కనుక్కోవడానికి జరిగిన అనేక ప్రయత్నాలు ఫలించలేదు. సుమేరు భాషలో పదముకు ఉపసర్గలూ, ప్రత్యయాలు వంటివి చేరడము ద్వారా అర్థము మారుతుంది. ఇలాంటి భాషలను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో అగ్లుటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ అంటారు. అనేక శాస్త్రజ్ఞులు సుమేరు భౌగోళిక అంశాలూ, వివిధ కళలూ, వ్యవసాయ విధానాలూ పరిశీలించి ఒక తక్కువ (substratum) లేదా సమాన పలుకుబడి (adstratum) కలిగిన భాష యొక్క ప్రభావమీ సుమేరు భాషపై ఉందని ప్రతిపాదించారు. ఈ ఊహాజనిత భాషకి ప్రోటో-యుఫ్రేటీయ భాష లేదా ప్రోటో-టైగ్రీయ భాషగా పేరు పెట్టారు. ఐతే ఈ ప్రతిపాదనను వ్యతిరేకించే శాస్త్రవేత్తలు కూడా చాలా మంది ఉన్నారు. ప్రాచీన సుమేరు వ్రాతలు, వ్రాయసగాళ్ళు తాము విషయాన్ని గుర్తుపెట్టుకోవడానికి ఊతంగా కొన్ని ముఖ్య పదాలు మాత్రము వ్రాసిపెట్టుకున్న సంగ్రహ రూపాలు. వీటిని వ్రాసేది తమ వ్యక్తిగత వాడుకకే కనుక ఇవి వ్యాకరణ నియమాలననుసరించక, గజిబిజిగా ఉంటాయి. అందువలన ఈ ప్రాచీన వ్రాతలనర్థము చేసుకోవడము చాలా కష్టము<ref>{{Cite book|title=The Oxford Handbook of the History of Linguistics|last=Allan|first=Keith|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0191643439|location=Oxford|pages=56–57}}</ref> క్రీ.పూ. 3 వ–2 వ సహస్రాబ్ది సమయానికి క్రమంగా వాడుక భాషగా సుమేరు స్థానాన్ని అకేడు భాష ఆక్రమించుకుంది .<ref name="woods">Woods C. 2006 [http://oi.uchicago.edu/pdf/OIS2.pdf “Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian”]. In S.L. Sanders (ed) ''Margins of Writing, Origins of Culture'': 91–120 Chicago</ref> అయితే సా.శ.. 1 వ శతాబ్దం వరకు సుమేరు భాష బాబిలోనియా, అస్సీరియాలో పవిత్ర, గ్రాంథిక, శాస్త్రీయ భాషగా వాడబడింది.<ref>{{cite book|last=Campbell|first=Lyle|title=A glossary of historical linguistics|url=https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191|year=2007|publisher=Edinburgh University Press| isbn=978-0748623792|author2=Mauricio J. Mixco |page=[https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191/page/n202 196]}}</ref> <gallery widths="170px" heights="170px"> Cuneiform tablet- administrative account with entries concerning malt and barley groats MET DP293245.jpg|శరాకార లిపిలో యవ నాణేల లెక్కలు వ్రాసి ఉన్న లెక్కలఫలకము. క్రీ.పూ 3100–2900 నాటిది. న్యూయార్క్ ‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. Bill of sale Louvre AO3766.jpg|షురుప్పక్‌లో పొలాన్నీ, ఇంటినీ అమ్మకానికి పెడుతూ ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది Stele of Vultures detail 02.jpg|'సున్నపురాతిపై చెక్కబడ్డ రాబందుల శిలాఫలకం. సుమారు క్రీ.పూ 2450 లోనిది‌. దీన్ని 1881లో గిర్సూలో (ఇరాక్‌లోని ఆధునిక టెల్ టెలోహ్) జరిపిన తవ్వకాల్లో ఎడ్వర్డ్ డీ సార్ౙెక్ కనుగొన్నారు. లూవ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. </gallery> ===మతం === [[File:Ebih-Il Louvre AO17551 n01.jpg|upright=0.8|thumb|క్రీ.పూ 24వ శతాబ్ది నాటి ప్రార్థనలో ఉన్న సుమేరు పురుషుడి శిల్పం (ఆధునిక తూర్పు సిరియాలో దొరికింది)]] {{multiple image|perrow=2|total_width=400|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header =సుమేరు మతము | image1 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (adjusted for perspective).jpg | caption1 = ఉర్ గుడిలో ఆసీనుడైన దేవునికి అర్ఘ్యము సమర్పణను చూపిస్తున్న శిల్పము. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | image2 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (libation detail).jpg | caption2 = ఉర్‌లోని గుడిలో అర్ఘ్యమును సమర్పిస్తున్న నగ్న పూజారి. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | footer= }} సుమేరులు వారికి సంబంధించిన అన్ని విషయాలనూ దైవానికి ఆపాదించేవారు. మరణం, దైవాగ్రహము వంటి విషయాలలో తాము అశక్తులమని విశ్వసించేవారు.<ref name=Kramer1963/> సుమేరు మతవిశ్వాసాల ప్రకారము విశ్వసృష్టికి మూలమైన వృత్తాంతాలు రెండు. ఈ వృత్తాంతాలే వీరి మతానికి మూలస్తంభాలు. మొదటి వృత్తాంతము ప్రకారము సృష్టి అనేది కొన్ని పవిత్రమైన వివాహాలు ఫలితంగా ఉద్భవించింది. ఈ వివాహాల ఫలితంగా వ్యతిరేక శక్తులకు ప్రతీకలైన స్త్రీ, పురుష దైవిక అంశల సంగమము జరిగింది. ఈ సంగమమే సృష్టికి మూలము. ఈ పవిత్ర వివాహ నమ్మకము యొక్క ప్రభావము మెసొపొటేమియలో తర్వాతి నాగరికతల్లోని మత విశ్వాసాలపై ఉంది. అకేడు మతములో సృష్టి వృత్తాంతాన్ని ఎనుమ ఎలిష్‌గా వ్యవహరిస్తారు. దీని ప్రకారము మంచినీటి దేవుడూ, పురషాంశ ఐన అబ్ౙు, ఉప్పునీటి దైవమూ, స్త్రీ అంశ ఐన తియామత్‌ల కలయిక సృష్టికి మూలము. ఈ కలయికతో జనియించిన వారు లాహ్మ్, లహ్మూలు. వీరిని బురదమయమైన వారు/మట్టితో నిండినవారిగా పిలుస్తారు. ఈ పేర్లను ఎరీడులో ఎంకి దేవాలయమైన ఈ-అబ్ౙులోని ద్వారపాలకులకు బిరుదులుగా ఇచ్చేవారు. యుఫ్రటీసు సముద్రములో కలిసే చోట, నదిలో కొట్టుకొచ్చిన మట్టితో చిన్న, చిన్న దీవులు ఏర్పడతాయి. ఈ ప్రక్రియను తలపించేలా రెండో పవిత్ర వివాహ జరిగింది. ఈ వివాహ ప్రతిఫలాలే అన్షార్ (ఆకాశపు ఇరుసు), కిషార్‌లు (భూమి యొక్క ఇరుసు). వీరిద్దరి పసంతానమే అను (ఆకాశము), కీ (భూమి)లు. మరో ముఖ్యమైన పవిత్ర వివాహము పర్వతాలకు దేవి ఐన నిన్హుర్సాగ్‌కు, మంచినీటికి అధిపతీ, ఎరీడు నగర దైవమైన ఎంకికీ మధ్య జరిగింది. వీరి కలయిక భూమికి పచ్చదనాన్నీ, పచ్చిక బయళ్ళనూ ప్రసాదించింది. సుమేరు సంస్కృతి ఏర్పడ్డ తొలి దశలో దక్షిణాన ఉన్న ఎరీడు ముఖ్య ఆధ్యాత్మిక కేంద్రంగా ఉండేది. ఐతే చరిత్ర వ్రాయబడడము మొదలైన తొలినాళ్ళలోనే మధ్య భాగములోని నిప్పూరు నగరము ఎరీడు స్థానాన్ని ఆక్రమించుకుంది. తర్వాత సుమేరు నాగరికత ఉన్నంత కాలమూ, ఈ నగరము తన స్థానాన్ని నిలుపుకుంది. ఇక్కడి పూజారులకు ఇతర నగర-రాజ్యాలమీద రాజకీయ అజమాయిషీ ఉండేది. ====దేవుళ్ళు ==== [[File:Ea (Babilonian) - EnKi (Sumerian).jpg|thumb|upright=1.3|క్రీ.పూ 2300 ప్రాంతం నాటి అకేడు ముద్ర. ఇందులో మనం వారి దేవుళ్ళైన ఇనానా, ఉటు, ఎంకీ, ఇసిముద్‌లను చూడవచ్చు.]] సుమేరులు దేవుళ్ళు అనేకులనీ (బహుదేవతావాదము), మానవ రూపాలు కలవారనీ విశ్వసించారు. ప్రతీ నగర రాజ్యానికీ ప్రత్యేకముగా నగర దేవతలూ, వారికి అంకితమైన నగర రాజులూ, మతాధికారులూ ఉండేవారు. ఐతే ఆయా నగర దేవతల ఆరాధన, ఆ నగరానికే పరిమతమవ్వాలని లేదు. ఒకే దైవము వివిధ నగరాల్లో పూజలందుకునేవారు. మతవిశ్వాసాలను గ్రంథస్తము చేసిన మొట్టమొదటి సమాజాల్లో సుమేరులు కూడా ఒకరు. కనుక వీరి విశ్వాసాలు మెసొపొటేమియాలోని తదుపరి నాగరికతల మతం, నమ్మకాలూ, జ్యోతిషశాస్త్రాలను ప్రభావితము చేసాయి. సుమేరులు ఆరాధించే దేవుళ్ళు: * వీరు స్వర్గాధిపతిని 'ఆన్‌'గా పిలుస్తారు. ఆకాశాన్ని కూడా సుమేరు భాషలో ఆన్ అనే అంటారు. ఆన్ దేవేరి 'కీ' (భూమికి ప్రతీక) * దక్షిణాన ఉన్న ఎరిదులోని ఆలయంలో ఉండే ఎంకి. సంక్షేమానికీ, జ్ఞానానికి దైవంగా, భూగర్భ జలాలకు అధిపతిగా, వ్యాధుల నుండి స్వస్థత చేకూర్చే శక్తి కలవాడిగా ఆరాధించబడ్డాడు. మానవాళికి మిత్రుడైన అతడు, మనుష్యులకు కళలు, శాస్త్రాలూ, నాగరిక బుద్ధులూ ప్రసాదించాడు. మొట్టమొదటి చట్టస్మృతి కూడా ఇతని సృష్టిగా భావించబడింది. * ఎన్లిల్ తుఫాను, వాయువూ, వర్షాలకు దేవుడు.<ref name=ColemanDavidson2015>{{citation|last1=Coleman|first1=J.A.|last2=Davidson|first2=George|title=The Dictionary of Mythology: An A–Z of Themes, Legends, and Heroes|date=2015|publisher=Arcturus Publishing Limited|location=London, England|isbn=978-1784044787}}</ref> నిప్పూరు నగర దేవుడైన ఆయన సుమేరుల ప్రధానదైవంగా ఆరాధించబడ్డాడు.<ref name=ColemanDavidson2015 />{{rp|108}}<ref>{{citation|first=Samuel Noah|last=Kramer|title=The Sumerian Deluge Myth: Reviewed and Revised|journal=Anatolian Studies|volume=33|date=1983|pages= 115–121|jstor=3642699|doi=10.2307/3642699}}</ref>{{rp|115–121}} ఆయన దేవేరి నిన్లిల్. ఈమె దక్షిణపవనాలకు దేవత.<ref>{{citation|last1=Black|first1=Jeremy A.|last2=Cunningham|first2=Graham|last3=Robson|first3=Eleanor|title=The Literature of Ancient Sumer|url=https://books.google.com/books?id=a1W2mTtGVV4C&pg=PA106|date=2006|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0199296330}}</ref>{{rp|106}} * ఇనాన ప్రేమకు, శృంగారానికి, యుద్ధానికి దేవత.;<ref name=WolksteinKramer1983/>{{page needed|date=July 2017}}<ref name="Black">Black, Jeremy; Green, Anthony (1992), ''[[iarchive:gods-demons-and-symbols-of-ancient-mesopotamia-an-illustrated-dictionary 202012|Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary]]'', University of Texas Press, {{ISBN|0-292-70794-0}}</ref>{{rp|109}}శుక్ర గ్రహానికి ఈమె దేవ రూపము. ఉరుక్ నగర మందిరములో ఆన్‌తో పాటు ఈమె కూడా పూజలందుకునేది. తమకు దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకున్న రాజులు, ఇనానా, డుముౙిడ్‌ల వివాహ ఘట్టాన్ని, తాము పూజారిణులను వివాహమాడడము ద్వారా ప్రదర్శించి ఉండవచ్చు.<ref name=Black/> * సూర్య భగవానుడు ఐన ఉతు. ఇతడు దక్షిణాన లార్సా, ఉత్తరాన సిప్పర్లలో నగరదేవునిగా కొలవబడేవాడు. * ఉర్ నగరదేవుడూ, చంద్రభగవానుడూ ఐన సిన్ [[File:Genealogy of Sumero-Akkadian Gods.jpg|thumb|upright=2.05|left|సుమేరులూ, తొలినాటి అకేడ్ల దేవగణము]] వీరంతా ప్రధాన దేవుళ్ళు. ఆపైన వందల కొద్దీ చిన్న, చిన్న దేవతలు ఉన్నారు. సుమేరు దేవతలు వివిధ నగరాలతో అనుసంధానించబడి ఉంటారు. ఈ నగరాల రాజకీయ ప్రాముఖ్యతతో పాటే మతపరంగా వారి ప్రాముఖ్యతా మారుతుండేది. దేవుళ్ళు వారికి సేవ చేయించుకొనుటకై బంకమట్టితో మనుష్యులను సృష్టించారు అని సుమేరుల విశ్వాసము. దేవాలయాలు నీటిపారుదల వ్యవసాయానికి అవసరమైన శ్రమదాన కార్యక్రమాలు నిర్వహించేవి. పౌరులందరూ ఆలయానికి కొంత శ్రమదానం చేయడము తప్పనిసరి. ఐతే వెండి చెల్లించడం ద్వారా వారు ఈ బాధ్యత నుండి విముక్తులవ్వవచ్చు. ====విశ్వము ==== విశ్వము ఒక పెద్ద గుమ్మటంతో కప్పబడ్డ సమాంతర బింబమని సుమేరులు నమ్మేవారు. మరణము తరువాత మనిషి శోకతప్తమైన అధోలోకములోకి కుప్పకూలి, అక్కడ అనంతకాలాల పాటు గిడిమ్ అనే ఒక అధమ ప్రేతము వలె పడి ఉండవలెనని నమ్మేవారు.<ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy |authorlink1=Jeremy Black (assyriologist) |last2=Green | first2=Anthony |title= Gods, Demons, and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary |date=1992 |publisher=University of Texas Press |isbn=978-0292707948}}</ref> విశ్వం వీరిచే నాలుగు భాగాలుగా విభజించబడింది: * ఉత్తరాన కొండప్రాంతంలో నివసిస్తున్న సుబర్తులు. వీరిపై బానిసలు, కలప, ఇతర ముడి పదార్థాల కొరకు అడపాదడపా దాడులు చేసేవారు. * పశ్చిమాన గుడార వాసులైన మార్టులు. వీరు పురాతన సెమిట భాష మాట్లాడే ఆదిమానవులు. వీరు మేకలూ, గొర్రెలను కాచుకుంటూ బ్రతికే ఒక సంచార జాతి. * దక్షిణాన డిల్మున్ అనే వాణిజ్య రాజ్యము. ఇది మరణించిన వారి భూమిగా, సృష్టి జరుగు ప్రదేశముగా చెప్పబడింది.<ref name="Carl Phillips 2013">Geoffrey Bibby and Carl Phillips, ''Looking for Dilmun'' (London: Stacey International, 1996; reprinted London: Knopf, 2013). {{ISBN|978-0-905743-90-5}}</ref> * తూర్పున ఈలములు. ప్రత్యర్థులైన వీరితో సుమేరులకు తరచూ యుద్ధాలు జరిగేవి. వారికి తెలిసిన ప్రపంచపు సరిహద్దులు: ఎగువ సముద్రం (మధ్యధరా సముద్రతీరం), దిగువ సముద్రం (పెర్షియన్ గల్ఫ్), మెలుహ్హా (బహుశా సింధూ లోయ), రాగి నిక్షేపాలకు ప్రసిద్ధి చెందిన మగన్ (ఒమన్). ====ఆలయాలు ==== ప్రతి ౙీగ్గురాట్టుకూ (సుమేరుల దేవాలయాలు) ఒక ప్రత్యేకమైన పేరు ఉండేది. ౙిగ్గురాట్టుకు ఒక ముంగిలి ఉంటుంది. ముంగిలికి మధ్య భాగాన పరిశుద్ధులయ్యేందుకు ఒక కొలను ఉంటుంది.<ref>Leick, Gwendolyn (2003), Mesopotamia: The Invention of the City' (Penguin)</ref> దేవాలయానికి ఒక నడిమిసాల్పూ, దానికి ఇరువైపులా పక్కసాల్పులూ ఉంటాయి. పక్కసాల్పులకు చివరన పూజారులకు గదులుంటాయి. ఒక మూలన జంతుబలికి బలిపీఠం, శాకాహార సమర్పణ కొరకు ఒక బల్లా ఉంటాయి. ధాన్యాగారాలూ, గోదాములూ సాధారణంగా ఆలయాల సమీపంలో ఉండేవి. కొంతకాలం తర్వాత సుమేరులు అనేక పెద్ద పేద్ద దిమ్మలను ఒకదానిపైనొకటి కట్టి వాటిపైన గర్భగుడిని ఉంచసాగారు. ఇది నిర్మాణ విధానాల్లో ౙిగ్గురత్తు శైలిగా చెప్పబడుతుంది.<ref>Mark M. Jarzombek and Vikramaditya Prakash, ''A Global History of Architecture'' (London: Wiley, 2011), 33–39. {{ISBN|978-0-470-90248-6}}</ref><ref>Crawford, Harriet (1993), "Sumer and the Sumerians" (Cambridge University Press, (New York 1993)), {{ISBN|0521388503}}.</ref> ====అంత్యక్రియలు==== మరణము తరువాత మనుషులు శోకతప్తమైన అధోలోకములో మగ్గుతారని వీరి నమ్మకము. ఈ లోకము ఎరిష్కిగాల్ అనే దేవత పాలనలో ఉంటుంది. రాకపోకలను నిరోధించడానికి, వివిధ భూతాలు ఆరాజ్య ముఖద్వారంలో ఉండి కాపలా కాస్తుంటాయని విశ్వసించేవారు. మృతదేహాలను నగరం వెలుపల ఖననం చేసేవారు. అక్కడ మృతదేహాలను ఒక చిన్న మట్టిదిబ్బతో కింద పూడ్చి, భూతాలకి కొంత ఆహారమూ, ఇతర సమర్పణలను ప్రదానము చేసేవారు. సంపన్నులు డిల్మున్‌లో ఖననం చేసేవారు.<ref>Bibby Geoffrey and Carl Phillips (2013), "Looking for Dilmun" (Alfred A. Knopf)</ref> ఉర్ రాజశ్మశానములో ప్వాబి రాణిని పూడ్చినప్పుడు, ఆమె పరివారాన్ని కూడా నరబలిగా సమర్పించారని మనకు తెలుస్తోంది. ===వ్యవసాయం, వేట === సుమేరలు సుమారుగా క్రీ.పూ. 5000–4500 కాలములో వ్యవసాయ జీవనాన్ని అలవర్చుకున్నారు. అభివృద్ధి చెందిన నీటిపారుదల వ్యవస్థా, పెద్ద మొత్తములో సాగు, నాగలి వాడకము, సంవత్సరము పొడుగూతా ఒకే పంటను వెయ్యడమూ, నగరపాలక వ్యవస్థ నేతృత్వములో ప్రత్యేక వ్యవసాయ కార్మిక శక్తి నిర్వహణా వంటి అనేక ప్రధాన వ్యవసాయ విధానాలు ఈ ప్రాంతంలో వాడుకలో ఉండేవి. ఈ వ్యవస్థ కారణంగా దేవాలయ ఖాతాలను నిర్వహించాల్సి రావడమే వ్రాత అభివృద్ధికి దారితీసింది (సుమారుగా క్రీ.పూ.3500లో). [[File:Ur mosaic.jpg|thumb|upright=1.35|ఉర్ రాజ సమాధులలో దొరికిన కళాకృతి. లాపిస్ లజూలీ, నత్త గుల్లలతో తయారు చేయబడిన దీనిలో సుమేరు సమాజపు దైనందిన వ్యవహారాన్ని చూడవచ్చు.]] ఉరుక్ కాలంలోని చిత్రాల ఆధారంగా గొర్రెలు, మేకలు, పశువులు, పందుల వంటి పెంపుడు జంతువులను పెంచేవారని తెలుస్తోంది. వారు వారి ప్రాథమిక వాహనముగా గాడిదనూ ఇతర ఈక్విడ్‌లనూ, బరువులు లాగడానికి ఎద్దులనూ ఉపయోగించారు. "జంతువుల ఉన్ని (వెంట్రుకలతో)తో ఉన్ని దుస్తులు, తివాచీలూ తయారు చేయబడ్డాయి. ఇంటి చుట్టూ పరివేష్టిత తోటలలో చెట్లు, ఇతర మొక్కలు పెంచుకునేవారు. పొలాల్లో గోధుమలూ, బహుశా ఇతర ధాన్యాలు కూడా, సాగుచేయబడ్డాయి. నీరు పెట్టేందుకు [[ఏతాము]] ఉపయోగించబడింది. కుండీలూ, జాడీలలో కూడా మొక్కలను పెంచుకునేవారు "<ref name="Sayce"/> [[File:Issue of barley rations.JPG|thumb|ఉరుకాగినా రాజా ఏలుబడిలోని నాలుగో ఏటన (అనగా సుమారు క్రీ.పూ 2350) వ్రాయబడ్డ మట్టి ఫలకము. ఇందులో పిల్లలకూ, పెద్దలకూ మంజూరవుతున్న నెలవారీ యవ కేటాయింపుల వివరాలను శరాకార లిపిలో పొందుపరిచారు‌‌.]] బీరు త్రాగడము మొదలుపెటిన మొట్టమొదటి వారిలో సుమేరులొకరు. వీరు మద్యాన్ని తమ ముఖ్య పంట ఐన ధాన్యపు గింజలతో చేసేవారు. వారు గోధుమ, యవలూ, అలాగే మిశ్రమ ధాన్యాలతో కూడా బీర్లను తయారుచేశావారు. బీర్ల తయారీ వారి సంస్కృతిలో ముఖ్య భాగము. గిల్గమేష్ కావ్యములో ఎంకిడుకీ గిల్గమేష్ రాజ్యపు ఆహారాన్నీ, బీరునీ పరిచయము చేసే ఘట్టము ఇలా వర్ణించబడింది: "ఈ నేల ఆచారాన్ని అనుసరించి బీరును పుచ్చుకో ... అతను ఏడు చెంబుల బీరు త్రాగి బెరుకును వదిలి, ఆనందంతో పాడ సాగాడు "<ref>{{cite book|last1=Gately|first1=Iain|title=Drink: A Cultural History of Alcohol|url=https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0|publisher=Gotham Books|isbn=978-1592403035|page=[https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0/page/5 5]|year=2008}}</ref> సుమేరుల నీటిపారుదల పద్ధతులు ఈజిప్టులో వాడబడ్డ పద్ధతుల లాంటివే.<ref>{{cite book| last = Mackenzie| first = Donald Alexander| year = 1927 | title = Footprints of Early Man| url = https://archive.org/details/b2982767x| publisher = Blackie & Son Limited}}</ref> పట్టణీకరణకూ, నీటిపారుదల పద్ధతుల అభివృద్ధికీ అనుబంధం ఉందనీ, 89% జనాభా నగరాల్లోనే నివసించారనీ అమెరికా ఆంత్రొపాలజిస్టు రాబర్ట్ మెక్కార్మిక్ ఆడమ్స్ పేర్కొన్నాడు.<ref>{{cite book| last = Adams| first = R. McC.| year = 1981 | title = Heartland of Cities| publisher = University of Chicago Press}}</ref> వారు యవలూ, శనగలూ, కాయధాన్యాలూ, గోధుమలూ, ఖర్జూరాలూ, ఉల్లిపాయలూ, వెల్లుల్లీ, ఆకుకోసులూ, లీకులూ (ఉల్లిపాయ లాంటి ఒక రకమైన కూరగాయ), ఆవాలూ పండించేవారు. సుమేరులు విరివిరిగా చేపలను పట్టడమే కాక, రకరకాల కోళ్ళనూ, జింకలనూ వేటాడేవారు.<ref>{{cite book|title=The fine art of food | first=Reay |last=Tannahill | publisher=Folio Society| year=1968}}{{Page needed|date=March 2012}}</ref> సుమేరులు వారి వ్యవసాయానికి నీటిపారుదల పద్ధతులపై ఎక్కువగా ఆధారపడేవారు. ఏతాలు వాడీ, కాలువలూ, కరకట్టలూ, వలకట్టులూ, జలాశయాలూ కట్టి తగినంత నీటి సరఫరా ఉండేలా చూసుకునే వారు. యుఫ్రేటీసు కొంచెము తక్కువే ఐనప్పటికీ, టైగ్రీసు తరుచూ భారీ వరదలతో సుమేరును ముంచెత్తేది. కనుక కాలువలకు తరుచుగా మరమ్మత్తులు చేసి, వండలిని తీసి, భూమికొలత గుర్తులనూ, సరిహద్దు రాళ్ళనూ మాటిమాటికీ పాతవలసి వచ్చేది. అందుచేత పౌరులందరూ వంతుల వారీగా కాలువల నిర్వహణ పనులు చేయాలని ప్రభుత్వ నియమము ఉండేది. ఐతే డబ్బు చెల్లించి ఈ నియమము నుండి మినహాయింపు పొందవచ్చు. "సుమేరు రైతు పంచాంగము" మనకి వీరి వ్యవసాయ పద్ధతులపై కొంత అవగాహన ఇస్తుంది. వీరు మొత్తము మూడు సార్లు కాలువల నుండి పొలాలకు నీళ్ళు వదిలేవారు. ఒకటి వరదల కాలం తరువాత, రెండు వసంత విషువత్తు తరువాత, మూడు వీరి సంవత్సరాది ఐన అకిటు నాట. ఇలా కాలువలలోని నీళ్ళను పొలాల్లో నింపి, మళ్ళీ నీళ్ళను బయటికి వదిలేసేవారు. తరువాత ఎద్దులను నేలలో నడిపించి కలుపు మొక్కలను నాశనం చేసేవారు. తదుపరీ, గుద్దళ్ళతో చదును చేసేవారు. నేల బాగా ఎండాక వరుసగా మూడు సార్లు దున్ని, పులక చేసి, కెల్లగించేవారు. ఆ పిమ్మట తొలికలతో మట్టిగడ్డలూ, రాళ్ళూ పగలగొట్టి తదుపరి విత్తనాలు నాటేవారు. వీరికి కాలువల్లో నుండి పొలాల్లోకి వదిలిన నీటిని మరల బయటికి పంపేందుకు సరైన వ్యవస్థ లేదు. కనుక నీరు వదిలాక అది ఆవిరయ్యేవరకు, నీళ్ళలాగే నిలిచి ఉండేవీ. నీరు ఆవిరవగా వాటిలోని ఉప్పులు మట్టిలో కలిసిపోయేవి. దురదృష్టవశాత్తు దీని వల్ల వారి పొలాల్లో మట్టి లవణీయత క్రమంగా పెరిగింది. మూడవ ఉర్ కాలానికి, గోధుమ బదులు లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలు వారి ప్రధాన పంటగా ఉండేవి. వీరు వసంతంలో కోతలు కోసేవారు. ఇందుకు గానూ ముగ్గురు కలసి ఒకటిగా జట్టు కట్టేవారు. వీరిలో కోతలు కోయువారొకరూ, పనలను కట్టలుగా కట్టువారొకరూ, కట్టలను చూసుకొను వారొకరూనూ.<ref>By the sweat of thy brow: Work in the Western world, Melvin Kranzberg, Joseph Gies, Putnam, 1975</ref> ఈ కుప్పలను మొదట ఎద్దులతో నులియజేసి కంకులను వేరుచేసేవారు‌. ఆ పిమ్మట బల్లపై నూర్చి గింజలను వేరుచేసేవారు. ఆ పొట్టుతో పాటున్న గింజల్ని చెరిగి, పొట్టును వదిలించే వారు. ===కళాఖండాలు=== [[File:Royal Tombs of Ur Objects from tomb PG 580.jpg|thumb|upright=1.2|ఉర్ రాచశ్మశానములో (వ్యక్తిగత సమాధి 580) దొరికిన బంగారు బాకు.]] సుమేరులో రాతికి కొరత ఉండేది కనుక, దాన్ని కేవలం శిల్పాలకే వాడేవారు. ఇతర కళాకృతులన్నిటికీ మట్టిని వాడేవారు. వీరు కళాఖండాలను ఇతర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్న లాపిస్ లౙూలీ, పాలరాయి, డయొరైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు బంగారం వంటి విలువైన లోహాలతో కూడా అలంకరించేవారు. బంగారం, రాగీ, కంచూ వంటి లోహాలతో పాటు ఆల్చిప్పలూ, రత్నాలను కొన్ని ప్రత్యేకమైన శిల్పాలకూ అలాగే ఇతర కళాకృతులలో తాపేందుకూ వాడేవారు. లాపిస్, అలబాస్టర్, సర్పెంటినైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు రకరకాల చిన్న చిన్న రాళ్ళను ముద్రలు తయారుచేసేందుకు వాడారు. వీరి కళాకృతుల్లో అత్యంత ప్రసిద్ధమైనవి ఉర్ లైరులు. ఇవి మనకు తెలిసినంతలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత పురాతన తంత్రీ వాయిద్యాలు. 1922–24 వరకు జరిగిన ఉర్ రాచ శ్మశానము యొక్క తవ్వకాల్లో, వీటిని లెనర్డ్ వులీ కనుగొన్నారు. <gallery widths="170px" heights="170px"> Cylinder seal and modern impression- ritual scene before a temple facade MET DP270679.jpg|గుడి ముంగిట జరుగుతున్న ఉత్సవాన్ని తలపిస్తున్న మట్టితైలపు సున్నపురాతి ముద్రా, దాని అచ్చూ. క్రీ.పూ 3500–3100 నాటిది. న్యుయార్క్‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూౙియం ఆఫ్ ఆర్ట్‌లోనిది. Raminathicket2.jpg|''పొదల్లో పొట్టేలు. క్రీ.పూ 2600–2400 నాటిది; బంగారమూ, రాగీ, నత్తగుల్లలూ, లాపిస్, సున్నపురాతిలతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచ శ్మశానములోనిది (దీ ఖార్ గవర్నరేట్; ఇరాక్‌లో). ప్రస్తుతము లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Denis Bourez - British Museum, London (8747049029) (2).jpg|'క్రీ.పూ 2600–2400 నాటి ఉర్ కేతనము. చెక్కపై నత్తగుల్లలూ, ఎర్రటి సున్నపురాయీ, లాపిస్‌లతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచశ్మశానములో దొరికిన ఈ కళాకృతీ పరస్తుతము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Bull's head ornament for a lyre MET DP260070.jpg|లైరుకు అలంకరణగా ఉన్న ఎద్దు తల. కంచులో నత్తగుల్లలనూ, లాపిస్‌నూ పొదిగి తయారు చేయబడ్డది. క్రీ.పూ 2600–2350 నాటిది. మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. </gallery> ===నిర్మాణశైలి === [[File:Ancient ziggurat at Ali Air Base Iraq 2005.jpg|300px|thumb|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తుగా పిలవబడే ఈ కట్టడాన్ని ఉర్ మూడవ రాజవంశపు కాలములో (సుమారు క్రీ.పూ 2100) కట్టారు. ఇందులో ప్రధాన దైవం చంద్దదేవుడు నాన్నా. ఇది ఆధునిక ఇరాక్‌లోని దీ ఖార్ గవర్నరేట్ ‌లో ఉంది.]] టైగ్రిస్-యుఫ్రేటీసు మైదానములో ఖనిజాలు కానీ, చెట్లు కానీ లేవు. సుమేరుల నిర్మాణాలు అర్ధగోళాకారపు మట్టి ఇటుకలతో నిర్మించబడ్డాయి. వీటిని మాలుతో కానీ సిమెంటుతో కానీ స్థిరపరచే పద్ధతి లేదు. మట్టి ఇటుకలతో కట్టిన కట్టడాలు కొంచెము కొంచెముగా కూలిపోవాల్సిందే. కనుక వాటిని అప్పుడప్పుడూ కూల్చేసి, మళ్ళీ అదే చోటులో కట్టేవారు. ఈ నిరంతర పునర్నిర్మాణంతో క్రమంగా నగరాలు నేల కంటే కొంత ఎత్తులోకి వచ్చి, ప్రతీ నగరము ఒక కొండ లాగా తయారయ్యింది. ఈ కొండలను టెల్‌లు (tells) అంటారు. ఇవి మధ్యప్రాచ్యమంతా మనకి కనిపిస్తూ ఉంటాయి. ఆర్చిబాల్డ్ సేస్ ప్రకారము ఉరుక్ కాలం నాటి చిత్రగుర్తులను బట్టి చూస్తే "రాతికి కొరత ఉండేది. ఉన్న కాస్తను మాత్రము దిమ్మలుగా కోయడమో, ముద్రలుగా మార్చడమో చేసేవారు. నిర్మాణమంతా ఇటుకలతో జరిగేది. నగరాలు, కోటలు, గుళ్ళూ, ఇళ్ళూ అన్నీ ఇటుకలతోటే కట్టేవారు. నగరానికి స్థూపాలుండేవి. నగరాన్ని ఒక మానవ నిర్మితమైన మెరకపై కట్టేవారు. నివాస గృహాలు కూడా స్థూపము వంటి ఆకృతిని కలిగి ఉండేవి. ఇంటి తలుపులు కీలు ఆధారంగా తిరుగుతుండేవి. ఒక విధమైన తాళంచెవితో ఇవి తెరవబడి ఉండవచ్చు అని భావిస్తున్నారు. పురద్వారము పెద్ద ఎత్తున నిర్మితమై ఉండేది. బహుశ రెండు రెండు ద్వారాలు ఉండి ఉండవచ్చు. పునాది రాళ్ళ (ఇటుకల) కింద కొన్ని వస్తువులను ఉంచి, పునాదులను వాటిపై ప్రతిష్ఠించేవారు ".<ref name="Sayce">{{cite book| authorlink=Archibald Sayce| last=Sayce | first=Rev. A. H.| url=https://archive.org/stream/archaeologyofcun00sayc/archaeologyofcun00sayc_djvu.txt |title= The Archaeology of the Cuneiform Inscriptions|edition=2nd revised | year=1908 | publisher=Society for Promoting Christian Knowledge | location=London, Brighton, New York |pages=98–100}}</ref> సుమేరుల కట్టడాల్లోకెల్లా అత్యంత ఆకర్షణీయమైన, ప్రసిద్ధమైన భవనాలు ౙిగ్గురత్తులు. కొన్ని అంతస్తుల వరకు కట్టిన పెద్ద పెద్ద దిమ్మలపై ఒక గుడి ఉంచితే అది ౙిగ్గురత్తు. సుమేరు లోహపు అచ్చులలో రెళ్ళతో కట్టిన ఇళ్ళను చూడవచ్చు. ఇవి దాదాపు సా.శ 400 వరకు కూడా దక్షిణ ఇరాక్‌లో మార్ష్ అరబ్బుల ఇళ్ళకి దగ్గరగానే ఉన్నాయి. సుమేరులకు కమాను నిర్మాణము గురించి తెలుసు. కనుక వారు బలమైన గుమ్మటాల్ని కట్టగలిగారు. అనేక కమానులు కట్టి, వాటిని ఒకటిగా కలిపి, వాటి సహాయముతో గుమ్మటాలు కట్టేవారు. సుమేరు దేవాలయాలు, రాజభవనాలు నిర్మించడానికి సంక్లిష్ట పదార్థాలు, పద్ధతులు ఉపయోగించబడ్డాయి. వాటిలో ముఖ్యమైనవి అండగోడ, గర్భాగారము, పోటు కంబమూ. వీటితో పాటు వీరు దేవాలయాలు లాంటి ముఖ్య కట్టడాల్లోకి మట్టితో చేసిన మేకులు దిగ్గొట్టేవారు. ఈ మేకులపై రాజునో, దేవుణ్ణో కీర్తిస్తూ శాసనాలుండేవి. [[File:Sumerian - Dedication Nail - Walters 481457 - View A.jpg|thumb|అంకితమివ్వబడ్డ మేకు. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది.]] ===గణితం === సుమారు క్రీ.పూ 4000కు సుమేరులు ఒక సంక్లిష్ట కొలతల వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేసారు. దీని ఆసరాతో అంకగణితం, రేఖాగణితము, బీజగణితములను సూత్రీకరించారు. క్రీ.పూ. 2600 తరువాత నుండి సుమేరులు మట్టి పలకలపై గుణకార పట్టికలు (ఎక్కాలు) రచించటమూ, రేఖాగణిత అభ్యాసాలూ, సమస్యలను పరిష్కరించడము మొదలుపెట్టారు. బాబిలోనియా అంకెల తొలి జాడలు కూడా ఈ కాలములో చూడవచ్చు.<ref>Duncan J. Melville (2003). [http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html Third Millennium Chronology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180707213616/http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html |date=2018-07-07 }}, ''Third Millennium Mathematics''. [[St. Lawrence University]].</ref> సుమారు క్రీ.పూ. 2700–2300 సమయానికి వీరు పూసలపాటీని కనుగొన్నారు. అలాగే మొట్టమొదటి వరుస స్తంభాల పట్టిక తయారైంది. ఇది వారి సెగెజెస్మేల్ నంబర్ సిస్టం పరిమాణం వరుస ఆదేశాలు వేరు చేసింది.<ref>Ifrah, Georges (2001), The Universal History of Computing: From the Abacus to the Quantum Computer, New York: John Wiley & Sons, ISBN 0-471-39671-0</ref>{{rp|11}} సుమేరులు మొట్టమొదటిగా స్థలం విలువను లెక్కించడానికి సంఖ్యా వ్యవస్థను ఉపయోగించారు. ఖగోళ గణితములో వీరు స్లైడ్ రూల్ లాంటి ఒక గణన యంత్రాన్ని ఉపయోగించినట్లు ఆధారాలున్నాయి. త్రిభుజము యొక్క వైశాల్యాన్నీ, ఘనము యొక్క ఘనపరిమాణాన్నీ లెక్కగట్టిన మొదటి సంస్కృతి వీరిదే.<ref>{{cite book| url= https://books.google.com/?id=BKRE5AjRM3AC&printsec=frontcover&dq=sherlock+holmes+in+babylon#PPA7,M1 |title=Sherlock Holmes in Babylon: and other tales of mathematical history | first1=Marlow |last1=Anderson | first2=Robin J. |last2=Wilson |year= 2004 |accessdate=2012-03-29| isbn= 978-0883855461}}</ref> ===ఆర్థిక స్థితీ, వాణిజ్యమూ === [[File:Bill of sale Louvre AO3765.jpg|thumb|షురుప్పక్‌లో ఒక మగ బానిసనూ, కట్టడాన్నీ అమ్మకానికి పెడుతూ ఇచ్చిన ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది.]] అనటోలియాలోని (ఆధునిక టర్కీ) సుదూర ప్రాంతాల నుండి వచ్చిన అబ్సిడియన్ (శిలాద్రవము చల్లబడగా తయారయ్యే స్ఫటికము), ఈశాన్య ఆఫ్ఘనిస్థాన్‌లోని బదక్షన్‌కు చెందిన లాపిస్ లౙూలీ (రాజావర్తము వంటి రాయి), డిల్మున్ (ఆధునిక బహ్రైన్)కు చెందిన పూసలూ, సింధూ లిపి చెక్కబడి ఉన్న అనేక ముద్రలూ సుమేరులో లభించాయి. వీటిని బట్టి పర్షియన్ గల్ఫ్ కేంద్రంగా జరిగిన నాటి సుమేరు వాణిజ్య కార్యకలాపాల విస్తృతిని మనము అర్థము చేసుకోవచ్చు. ఉదాహరణకు ప్రపంచంలోని అనేక ప్రాంతాల నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగేవీ. ముఖ్యంగా అన్ని రకాల లోహాలను అక్కడి వారు దిగుమతి చేసుకున్నారు. మెసొపొటేమియాలో అరుదుగా లభించే చెక్క వంటి సరుకులను సుదూరప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గిల్గమేషు కావ్యంలో ఉంది. లెబనన్ సీడరుకు (భారతీయ సీడరుకు తెలుగులో సమానార్థకము దేవదారు. కనుక లెబనన్ సీడరును తెలుగులో లెబనన్ దేవదారు అనుకోవచ్చు. ఇవన్నీ ఒకే కుటుంబానికి చెందిన వేర్వేరు చెట్లు. అన్నీ కూడా చెక్కకు ప్రసిద్ధములే) సుమేరులో చాలా విలువ ఉండేది. ఉర్‌లోని ప్వాబీ రాణి సమాధిలో చెట్టు బంక (వేష్టము) కనుగొనబడింది. సుమేరులు వేష్టమును ముౙాంబీకు వంటి సుదూర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకునేవారు. సుమేరులో బానిసలు ఉన్నప్పటికీ ఆర్థిక వ్యవస్థకు వారి సేవలు పెద్ద ఎక్కువేమీ కాదు. బానిస స్త్రీలు నేతగత్తెలూ, గానుగల్లోనూ, మరల్లోనూ కార్మికులుగా, బరువులు మోసే కూలీలుగా పనిచేసేవారు. సుమేరు కుమ్మరులు వారి కుండలను దేవదారు నూనెతో గీసిన బొమ్మలతో అలంకరించేవారు. కుమ్మరిపనికి అవసరమైన అగ్నిని ఉత్పత్తి చేయడానికి వీరు బౌ డ్రిల్ అనే యంత్రము వాడేవారు. సుమేరు తాపీవారూ, మణికారులూ తమ పనుల్లో అలబాస్టర్ (ఒక రకమైన హరశోఠము), (ఏనుగు)దంతం, ఇనుము, బంగారం, వెండి, కార్నీలియన్, లపిస్ లౙులీలను వాడేవారు.<ref>Diplomacy by design: Luxury arts and an "international style" in the ancient Near East, 1400–1200 BC, Marian H. Feldman, University of Chicago Press, 2006, pp. 120–121</ref> ====సింధూలోయ వాసులతో వ్యాపార సంబంధాలు==== [[File:British Museum Middle East 14022019 Gold and carnelian beads 2600-2300 BC Royal cemetery of Ur (composite).jpg|thumb|తెల్లటి ఆకృతులు నిక్షారితము చేయబడ్డ ఈ కార్నీలియన్ పూసల హారము ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికింది. ఆదివంశపు కాలానికి చెందిన ఈ కళాకృతి సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసుకొనబడిందని చరిత్తకారుల అభిప్రాయం. ప్రస్తుతము ఈ హారము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది.<ref name="BM Carnelian">British Museum notice: "Gold and carnelians beads. The two beads etched with patterns in white were probably imported from the Indus Valley. They were made by a technique developed by the Harappan civilization" [[:File:Ur Grave gold and carnelian beads necklace.jpg|Photograph of the necklace in question]]</ref>]] [[File:Mesopotamia-Indus.jpg|thumb|left|క్రీ.పూ 3వ సహస్రాబ్దిలో సముద్ర మట్టాలు తక్కువగా ఉన్న కారణంగా సముద్ర మార్గాన సింధూ లోయకూ మెసొపొటేమియాకూ మధ్య దూరము ఇప్పటి కంటే చాలా తక్కువగా ఉండి ఉండవచ్చు.<ref name="JR12">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=12–14 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref>]] సుమారు క్రీ.పూ 2350 నుండి సింధు నాగరికత నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగినట్లుగా ఆధారాలున్నాయి.<ref name="JR14">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=14–17 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref> సింధూ తీరాన కనబడే నత్తల గుల్లలతో చేసిన వివిధ వస్తువులు పురావస్తు పరిశోధనల్లో దొరికాయి. ఇవన్నీ క్రీ.పూ 2500–2000 మధ్య కాలంలో తయారైనవని శాస్త్రవేత్తల అంచనా.<ref>{{cite journal |last1=Gensheimer |first1=T. R. |title=The Role of shell in Mesopotamia : evidence for trade exchange with Oman and the Indus Valley |journal=Paléorient |date=1984 |volume=10 |pages=71–72 |doi=10.3406/paleo.1984.4350 |url=https://www.persee.fr/doc/paleo_0153-9345_1984_num_10_1_4350}}</ref> క్రీ.పూ 2600–2450 కాలంలో సింధూ లోయలో తయారైన కార్నీలియన్ పూసలు సుమేరులోని సమాధుల్లో, ముఖ్యంగా ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికాయి.<ref name="JMI">{{cite book |last1=McIntosh |first1=Jane |title=The Ancient Indus Valley: New Perspectives |date=2008 |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-1-57607-907-2 |pages=182–190 |url=https://books.google.com/books?id=1AJO2A-CbccC&pg=PA189 }}</ref> కొన్ని కార్నీలియన్ పూసలపై తెల్లటి రంగులో ఉన్న ఆకృతులు నిక్షారితం చేయబడ్డాయి. ఇలా ఆమ్లంతో నిక్షారితం చేసే ప్రక్రియను అభివృద్ధి చేసింది సింధూ వాసులు కనుక, వీటిని సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసి ఉండవచ్చు.<ref>నిక్షారణ పద్ధతి వివరాలకు {{cite journal |last1=MacKay |first1=Ernest |title=Sumerian Connexions with Ancient India |journal=The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland |issue=4 |date=1925 |pages=699 |jstor=25220818 }} చూడండి</ref><ref name="BM Carnelian" /><ref>{{cite book |last1=Guimet |first1=Musée |title=Les Cités oubliées de l'Indus: Archéologie du Pakistan |date=2016 |publisher=FeniXX réédition numérique |isbn=978-2-402-05246-7 |page=355 |url=https://books.google.com/books?id=-HpYDwAAQBAJ&pg=PA355 |language=fr}}</ref> లాపిస్ లౙులీ రెండవ నకాదా కాలంలోని (సుమారు క్రీ.పూ 3200) అనేక సమాధుల్లో దొరికాయి. లాపిస్‌ను సుమేరు నుండి ఈజిప్టు వారు దిగుమతి చేసుకునే వారు. ఆఫ్ఘనిస్తాన్‌లో తప్ప వేరెక్కడా లాపిస్ ఉన్నట్లు ఆధారాలు లేవు కనుక, ఈ రాయి అక్కడి నుండి ఇరాన్ పీఠభూమి మీదుగా సుమేరుకు రవాణా చేయబడి ఉండవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Demand |first1=Nancy H. |title=The Mediterranean Context of Early Greek History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1-4443-4234-5 |pages=71–72 |url=https://books.google.com/books?id=YVSg-DOHzJMC&pg=PA71 }}</ref><ref name="CP">{{cite book |last1=Rowlands |first1=Michael J. |title=Centre and Periphery in the Ancient World |date=1987 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-25103-7 |page=37 |url=https://books.google.com/books?id=YDs9AAAAIAAJ&pg=PA37 }}</ref> సింధూ లిపిలో ఉన్న ఎన్నో ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో, ముఖ్యంగా ఉర్, బాబిలోనియా, కిష్‌లలో, దొరికాయి.<ref>మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల పూర్తి జాబితా కొరకు {{cite book |last1=Reade |first1=Julian |title=Indian Ocean In Antiquity |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-15531-4 |pages=148–152 |url=https://books.google.com/books?id=PtzWAQAAQBAJ&pg=PA148 }}చూడండి</ref><ref>ఇంకో మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల జాబితా: {{cite book |last1=Possehl |first1=Gregory L. |title=The Indus Civilization: A Contemporary Perspective |date=2002 |publisher=Rowman Altamira |isbn=978-0-7591-0172-2 |page=221 |url=https://books.google.com/books?id=pmAuAsi4ePIC&pg=PA221 }}</ref><ref>{{cite web |title=Indus stamp-seal found in Ur BM 122187 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805148&partId=1&images=true |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 123208 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=804667&partId=1&museumno=1932.1008.178&page=2 |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 120228 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805338&partId=1&images=true |website=British Museum}}</ref><ref>{{cite book |last1=Gadd |first1=G. J. |title=Seals of Ancient Indian style found at Ur |date=1958 |url=https://archive.org/details/in.gov.ignca.33779/page/n11}}</ref><ref>{{cite book|title=Brotherhood of Kings: How International Relations Shaped the Ancient Near East|page=49|url=https://books.google.com/books?id=JTvRCwAAQBAJ&pg=PA49|first=Amanda H.|last=Podany|publisher=Oxford University Press|year=2012|isbn=978-0-19-971829-0}}</ref><ref>{{cite book|title=Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus|url=https://books.google.com/books?id=8l9X_3rHFdEC&pg=PA246|quote=Square-shaped Indus seals of fired steatite have been found at a few sites in Mesopotamia.|author1=Joan Aruz|author2=Ronald Wallenfels|page=246|isbn=978-1-58839-043-1|year=2003}}(అనువాదము: చతురస్రాకృతిలోనున్న కాల్చిన బలపపురాతి సింధూ లోయ ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో కొన్ని చోట్ల దొరికాయి)</ref> మూడవ ఉర్ కాలం నాటి రాజైన గుడియా, ప్రకాశభేద్యమైన కార్నీలియన్‌ను మెలూహ్హా నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గ్రంథస్తము చేయబడి ఉంది. ఈ మెలుహ్హా సింధూ లోయేనని చాలామంది నిపుణుల అభిప్రాయం.<ref name="JMI"/> మెలూహ్హా నుండి వచ్చిన వ్యాపారులూ, తుపాసీలు మెసొపొటేమియాలో ఉన్న విషయం చాలా శాసనాల్లో చెప్పబడినది.<ref name="JMI"/> అకేడూ ఇంకా మూడవ ఉర్ ప్రాంతాలలో సింధూ లిపితో ఉన్నవి కానీ సింధూ లోయతో సంబంధాన్ని సూచించేవి కానీ మొత్తం కలిపి సుమారు ఇరవై ముద్రలు దాకా దొరికాయి.<ref name="JMI"/> సింధూ నాగరికత క్రీ.పూ 2400–1800 వరకు తారాస్థాయిలో విలసిల్లింది. ఐతే ఈ వ్యాపార లావాదేవీలు నెరపిన నాటికి ఇది సుమేరు నాగరికత కన్నా చాలా పెద్దది. 65,000 చదరపు అడుగుల వైశాల్యము గల సుమేరుతో పోల్చితే సింధూ నాగరికత 12 లక్షల చ.అ లో విస్తరించి ఉండి, కొన్ని వేల నివాసాలకు అలవాలంగా ఉండేది. రెండు నాగరికతల్లోనూ అతిపెద్ద నగరాలు మాత్రం ఒకే విధమైన వైశాల్యంతో, దాదాపుగా 30–40 వేల జనాభాతో ఉండేవి.<ref>{{cite book |last1=Cotterell |first1=Arthur |title=Asia: A Concise History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0-470-82959-2 |page=42 |url=https://books.google.com/books?id=9_vVTWXK5kQC&pg=PT42 }}</ref> ====ధనం, ఋణం ==== వీరు యవలనూ, వెండినీ ద్రవ్యముగా వాడేవారు. పెద్ద పెద్ద సంస్థలన్నీ వాటి లెక్కలను యవలూ, వెండిలలో నమోదు చేసేవి. ఆ రెంటికీ మధ్య ఒక స్థిరమైన మారక విలువ ఉండేది. సుంకాలూ, అప్పులూ, ధరవరలన్నీ ఆ రెంటిలో ఏదో ఒక దానిలో లెక్కగట్టబడేవి. చాలా లావాదేవీల్లో అప్పుల పాత్ర ఎక్కువగా ఉండేది. ఉదాహరణకు వర్తకులకు గుళ్ళచే కేటాయింపబడ్డ సరుకులు, అలాగే మద్యము వ్యాపారుల దగ్గర ఖాతాలో వ్రాయించుకుని మద్యము తీసుకోగా పడ్డ బాకీలూ వంటివి.<ref name = debt>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Hudson|first= Michael|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|pages= 23–35}}</ref> సుమేరులో మద్యము తయారీ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. ఈ తయారీదారులు ఎక్కువగా స్త్రీలు. వీరే బేరసారాలు కూడా జరిపేవారు. సుమేరులో రెండు రకాల ఋణాలు ఎక్కువగా ఉండేవి. ఒకటి వాణిజ్య ఋణాలూ, ఇంకొకటి వ్యక్తిగత వ్యవసాయ ఋణాలూ. వాణిజ్యమును ప్రోత్సహించుటకు దేవాలయాలు ఈ వ్యాపార ఋణాలు మంజూరు చేసేవి. సుమేరు వ్యాపారులు సముద్ర ప్రయాణాలు చేసి, ఇతర ప్రదేశాల్లో కూడా వ్యాపారము చేసేవారు. వ్యాపార ఋణాలను ఎక్కువగా ఈ ప్రయాణ ఖర్చులకై వీరు తీసుకునేవారు. వీటి మారకము వెండి. సుమారు క్రీ.పూ.2000 ముందు వడ్డీ నెలకి అసలులో అరవయ్యో వంతు(1/60)గా (ఒక మినాకు ఒక షెకెల్ చొప్పున) నిర్ణయింపబడింది. తరువాతి రెండు వేల సంవత్సరాల పాటు వడ్డీ మొత్తము ఈ స్థాయిలోనే ఉంది.<ref name = debt/> ఈ రెండూ కాక మరో రకమైన ఋణాలు గ్రామీణ ఋణాలు. ప్రజలెవరైనా తమ సుంకాలను చెల్లించకపోతే ఆ బకాయిలను వారు రాజ్యము నుండి తీసుకున్న అప్పుగా పరిగణించేవారు. ఈ బకాయిలు ఎక్కువగా దేవాలయాలకు కట్టని సుంకముల మూలంగా పడేవి.<ref name = debt2>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Van De Mieroop|first= Marc|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|page= 63}}</ref>వీటికి వడ్డీలు ఎక్కువగా ఉండేవి—అసలులో మూడోవంతు (1/3) నుండి సగము (1/2) దాకా. ఈ అప్పుల లావాదేవీలకు మారకంగా యవలూ, ఇతర పంటలూ వాడబడేవి.<ref name = debt/> ఈ గ్రామీణ ఋణాలను పాలకులు మధ్య మధ్యలో మాఫీ చేసి, ఋణగ్రస్తులను వదలివేసేవారు. సాధారణంగా ఏడాదికొకసారి, వారు పట్టాభిషిక్తులైన రోజున, ఇది జరిగేది. ఇది కాక యుద్ధాలూ, కరువుకాటకాలూ వచ్చి పడినప్పుడు కూడా ఋణమాఫీ జరిగేది. మనకి తెలిసినంతవరకు, మొదటిసారి ఋణమాఫీ చేసిన వారు లగాషు రాజులైన ఎన్మెటెనా, ఉరుకాగినాలు. జరిగిన కాలం క్రీ.పూ 2400–2350లో. హడ్సన్ ప్రకారం ఈ అప్పులు పేరుకుపోతే సన్నకారు రైతులు భూములన్నా కోల్పోతారు లేక వెట్టిచాకిరీలో చిక్కుకుంటారు. వీటిలో ఏది జరిగినా యుద్ధానికి సైనికబలం తగ్గుతుంది. అలా జరగకుండా ఉండేందుకే ఈ మాఫీలు.<ref name = debt/> ===సైన్యం === [[File:Standard of Ur chariots.jpg|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటి ఉర్ కేతనముపై చెక్కబడ్డ తొలినాటి రథాలు.]] [[File:Stele of Vultures detail 01-transparent.png|thumb|రాబందుల ఫలకముపై చెక్కబడ్డ యుద్ధ అమరికలు. సుమేరు రాజు ఎన్నాటుం నేతృత్వంలో ఫాలాంక్స్ అను యుద్ధ వ్యూహములో అమరి ఉన్న సైనికులు.]] [[File:Silver model of a boat, tomb PG 789, Royal Cemetery of UR, 2600-2500 BCE.jpg|thumb|నాటి పడవ యొక్క వెండి నమూనా. క్రీ.పూ 2600–2500 నాటిది. ఉర్ రాచశ్మశానములో 789వ వ్యక్తిగత సమాధిలో దొరికింది.]] సుమేరు నగర-రాజ్యాల మధ్య 2000 ఏళ్ళ పాటుగా జరిగిన దాదాపు ఎడతెరపి లేని పోరాటాలు అక్కడ యుద్ధ పద్ధతులూ, సాంకేతికతా అభివృద్ధి చెందేందుకు దోహదపడచడాయి.<ref>Roux, Georges (1992), "Ancient Iraq" (Penguin)</ref>గ్రంథస్థమైన మొదటి యుద్ధము లగాషూ, ఉమ్మా రాజ్యాల మధ్య సుమారు క్రీ.పూ 2450లో జరిగిన పోరాటము. ఇది రాబందుల శిలాశాసనము పైన చెక్కబడింది. దీనిలో పదాతి దళాలకు లగాషు రాజు నాయకత్వము వహించడము మనము చూడవచ్చు. ఈ పదాతి దళం ఈటెలూ, దీర్ఘచతుస్రాకారపు డాలుతో సన్నద్దమయ్యి, రాగి శిరస్త్రాణాలను ను ధరించి, ఉన్నట్లుగా చెక్కబడి ఉంది. ఈ శాసనములో వీరందరూ ఫాలాంక్స్ వంటి ఒక అమరికలో నిలబడినట్లు తెలుస్తోంది. ఇలాంటి వ్యూహనిర్మాణానికి శిక్షణా, క్రమశిక్షణా అవసరము కనుక, సుమేరులో సుశిక్షితులైన సైనిక బలగము ఉండేదని తెలుస్తోంది.<ref>Winter, Irene J. (1985). "After the Battle is Over: The 'Stele of the Vultures' and the Beginning of Historical Narrative in the Art of the Ancient Near East". In Kessler, Herbert L.; Simpson, Marianna Shreve. Pictorial Narrative in Antiquity and the Middle Ages. Center for Advanced Study in the Visual Arts, Symposium Series IV 16. Washington, DC: National Gallery of Art. pp. 11–32. {{ISSN|0091-7338}}</ref> సుమేరు సైన్యం ఒనేజర్లను పూన్చిన బళ్ళను రథాలుగా వాడేది. ఈ తొలినాటి రథాలు యుద్ధములో వాడేందుకు తరువాతి కాలపు వాటంత అనువైనవి కావు. కొంతమంది ఈ రథాలు ప్రధానంగా రవాణాకు వాడేవారని సూచించారు. ఐతే ఈ రథాల్లోని పరివారము గొడ్డళ్ళూ, ఈటెలూ పూని ఉండేవారని తెలుస్తోంది. రథాలకు నాలుగు లేదా రెండు చక్రాలు ఉండేవి. నాలుగు ఒనేజర్లు పూన్చబడ్డ వీటికి ఇద్దరు సారథులుండేవారు. ఇక రథము యొక్క బండిగా చెకడాబండి ఉండేది. బండి చక్రాలకు మూడు భాగాలుండేవి; మధ్యలో దిండూ, చుట్టూ దాకళ్ళూ, వాటిని చుట్టేస్తూ బయటన ఒక కమ్మి. అలాగే బండికి నేత జల్ల ఉండేది. సుమేరు నగరాలకు రక్షణ ప్రాకారాలు ఉండేవి. నగర-రాజ్యాల మధ్య యుద్ధాలు ఎక్కువగా ముట్టుకోళ్ళ యుద్ధాలు. ఐతే ఆనాటి మట్టి ఇటుకల గోడలు కొందరు శత్రువులను అడ్డుకోగలిగాయి. ===సాంకేతిక పరిజ్ఞానం === సుమేరుల సాంకేతిక పరిజ్ఞానానికి ఉదాహరణలు: చక్రం, శరాకార లిపీ, అంకగణితం, రేఖాగణితము, నీటిపారుదల వ్యవస్థలు, పడవలు, చాంద్ర-సౌరమాన కాలగణనము, కంచు, జంతుతోలు, రంపం, ఉలి, సుత్తి, పిడిసాన, కళ్ళెం, మేకులు, గుండుసూదులు, ఉంగరాలు, తవ్వుకోలా, గొడ్డలి, కత్తులు, ఈటెలు, బాణములు, బాణం ములుకులు, ఖడ్గం, బంక, నీటితిత్తి, సంచి, కవచం, అంబులపొది, యుద్ధ రథాలు, ఒర, బూట్లు, చెప్పులు, పంట్రకోల, బీరు. సుమేరులకు మూడు రకాల పడవలు ఉండేవి: * మొదటి రకము తెరచాప పడవలు. జుట్టుతో కుట్టబడ్డ వీటిని క్లింకర్ పద్ధతిలో తయారు చేసేవారు. నీరు లోపలికి ఇంకకుండా మట్టి తైలపు పూత పూసేవారు. * జంతు తోలూ, రెల్లు గడ్డితో చేసిన తోలు పడవలు రెండో రకము * తెడ్డు నౌకలు మూడో రకము. వీటిని చెక్క తెడ్లతో నడుపుతారు. కొన్నిసార్లు ఇవి రాదారి పడవలుగా వాడబడేవి—అనగా తీరం వెంబడి నడుస్తున్న జనాలూ, జంతువులచే ప్రవాహానికి ఎదురు లాగబడేవి. ==వారసత్వం == [[File:Sumer map.jpg|thumb|సుమేరు పటము]] ఇప్పటి వరకూ జరిగిన పరిశోధనల ప్రకారము చక్రవాహనాల వాడకము క్రీ.పూ 4 వ సహస్రాబ్ది మధ్యభాగములో మొదలైంది. దాదాపు ఒకేసారి మూడు వేర్వేరు సమాజాల్లో వీటి మొదటి వాడకము కనిపిస్తోంది. అవీ మెసొపొటేమియా, ఉత్తర కాకసస్ (మైకాప్ సంస్కృతి), మధ్య ఐరోపాలు. చక్రం కనుగొన్న మొదట్లో దాన్ని కుమ్మరి చక్రంగా వాడారు. నెమ్మదిగా వాహనాలకూ, కర్మాగారాలకూ దీని వాడకము విస్తరించింది. పరిష్కృత లిపుల్లో ఈజిప్టు గూఢచిత్ర లిపి తరువాత అతి పురాతనమైనది సుమేరు శరాకార లిపి (దానికంటే పురాతనమైన జియాహూ గుర్తులు, టార్టరియా పలకలు వంటివాటిపై అనేక వివాదాలు ఉన్నాయి). సుమేరులు మొట్టమొదటి ఖగోళ శాస్త్రవేత్తలలో ఒకరు. వీరు నక్షత్రాలను నక్షత్ర సముదాయాలుగా విభజించారు. ఈ సముదాయాలలో చాలా వాటిని పురాతన గ్రీకులు కూడా గుర్తించారు. కొన్ని సముదాయాలు నేటి రాశి చక్రములో కూడా వాడుకలో ఉన్నాయి.<ref name="Thompson">{{cite web |author=Gary Thompson |url=http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |title=History of Constellation and Star Names |publisher=Members.optusnet.com.au |access-date=2012-03-29 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120821025411/http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |archive-date=2012-08-21 }}</ref>{{Unreliable source?|failed=y|date=March 2012}} కంటికి కనిపించే ఐదు గ్రహాల గురించి కూడా వారికి తెలుసు.<ref name="SumerFAQ2">{{cite web |url=http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |title=Sumerian Questions and Answers |publisher=Sumerian.org |accessdate=2012-03-29 |website= |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414150755/http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |archive-date=2012-04-14 |url-status=dead }}</ref> వారు ఒక ప్రత్యామ్నాయ బేస్ 10, బేస్ 6 తో ఒక మిశ్రమ రేడిక్స్ వ్యవస్థతో సహా అనేక విభిన్న సంఖ్యా వ్యవస్థలను ఉపయోగించి అంకగణితం అభివృద్ధి చేసారు. సుమేరు, బాబిలోనియాలో ఈ సెక్స్మేసిమల్ సిస్టమ్ ప్రామాణిక సంఖ్యా వ్యవస్థగా మారింది. వీరు సైనిక నిర్మాణాలను (యుద్ధ వ్యూహాలను) కనుగొని ఉండవచ్చు. సైనికులను అంగాలుగా విభజించే పద్ధతిని కనుగొన్నారు. వీరి సైనిక అంగాలు: పదాతి, అశ్వికదళం, విలుకాండ్రు. వారు మొట్టమొదటిగా న్యాయ వ్యవస్థ, పరిపాలనా వ్యవస్థలను క్రోడీకరించి అభివృద్ధి చేశారు. వీరి వ్యవస్థ న్యాయస్థానాలు, కారాగారాలూ, ప్రభుత్వ కవిలెలతో సంపూర్ణంగా ఉండేది. మొట్టమొదటి నగర రాజ్యాలు సుమేరులో వెలిసాయి. ఐతే ఆధునిక సిరియా, లెబనన్ ప్రాంతాల్లో కూడా అదే సమయానికి నగర రాజ్యాల లాంటి వ్యవస్థలు ఏర్పడ్డాయి. శరాకార లిపి తయారుచేసాక కొన్ని శతాబ్దాల పాటు దాన్ని అప్పులూ, జమా ఖర్చుల లెక్కలకే వాడేవారు. నెమ్మదిగా సుమారు క్రీ.పూ. 2600 నాటికి సందేశాలు, వర్తమానాలు, చరిత్ర, కథలూ, గణితం, ఖగోళ విశేషాలూ, ఇతర విషయాలను లిపిని ఉపయోగించి నమోదు చేయడము మొదలైంది. వ్రాత సమాజములో వ్యాప్తి చెందడముతో, గ్రామ దేవాలయాల నిర్వహణలో మొట్టమొదటి బడులు ఏర్పడ్డాయి. ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[:en:History of Iraq|ఇరాక్ చరిత్ర]] * [[:en:History of writing numbers|అంకము]] * [[:en:Ancient Mesopotamian units of measurement|ప్రాచీన మెసొపొటేమియాలో కొలమానాలు]] * [[:en:Ancient Mesopotamian religion|ప్రాచీన మెసొపొటేమియా యొక్క మత సంప్రదాయాలు]] * [[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియాల మధ్య సంబంధాలు]]   ==గమనికలు== <references group="గమనిక"/> ==మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==మరింత సమాచారము కోసము== {{refbegin|35em}} * Ascalone, Enrico. 2007. ''Mesopotamia: Assyrians, Sumerians, Babylonians (Dictionaries of Civilizations; 1)''. Berkeley: University of California Press. {{ISBN|0-520-25266-7}} (paperback). * Bottéro, Jean, André Finet, Bertrand Lafont, and George Roux. 2001. ''Everyday Life in Ancient Mesopotamia''. Edinburgh: Edinburgh University Press, Baltimore: Johns Hopkins University Press. * Crawford, Harriet E. W. 2004. ''Sumer and the Sumerians''. Cambridge: Cambridge University Press. * Leick, Gwendolyn. 2002. ''Mesopotamia: Invention of the City''. London and New York: Penguin. * Lloyd, Seton. 1978. ''The Archaeology of Mesopotamia: From the Old Stone Age to the Persian Conquest''. London: Thames and Hudson. * Nemet-Nejat, Karen Rhea. 1998. ''Daily Life in Ancient Mesopotamia''. London and Westport, Conn.: Greenwood Press. * {{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=Sumerian Mythology: A Study of Spiritual and Literary Achievement in the Third Millennium B.C.|url=https://archive.org/details/sumerianmytholog0000kram|date=1972|publisher=University of Pennsylvania Press|location=Philadelphia|isbn=978-0-8122-1047-7|edition=Rev.}} * Roux, Georges. 1992. ''Ancient Iraq'', 560 pages. London: Penguin (earlier printings may have different pagination: 1966, 480 pages, Pelican; 1964, 431 pages, London: Allen and Urwin). * Schomp, Virginia. ''Ancient Mesopotamia: The Sumerians, Babylonians, and Assyrians''. * ''Sumer: Cities of Eden (Timelife Lost Civilizations)''. Alexandria, VA: [[:en:Time Life|Time-Life Books]], 1993 (hardcover, {{ISBN|0-8094-9887-1}}). * [[Leonard Woolley|Woolley, C. Leonard]]. 1929. ''[https://www.fadedpage.com/books/20170924/html.php The Sumerians]''. Oxford: Clarendon Press. {{refend}} 4ul2zv39dda2xskxd5h6qh5cr0hkn0t 3615094 3615093 2022-08-04T09:27:08Z Inquisitive creature 49670 /* గూట్యపు కాలం */ లింకులు చేర్చబడ్డాయి wikitext text/x-wiki {{Ancient history}} సుమేరు <ref group="గమనిక"></ref> [[నాగరికత]] [[తామ్ర శిలా యుగం]], మొదటి [[కంచుయుగం|కంచు యుగ]] కాలాల్లో, సుమారు క్రీ.పూ. 5–6 సహస్రాబ్దుల్లో, దక్షిణ [[మెసొపొటేమియా]] (ఆధునిక దక్షిణ-మధ్య [[ఇరాక్]]) ప్రాంతములో మొదలైంది. ఇది మెసొపొటేమియాలోని నాగరికతల్లో మొదటిది. [[సింధు లోయ నాగరికత|సింధూ నాగరికత]], [[:en:Ancient Egypt|ప్రాచీన ఈజిప్టు]], [[:en:Elam|ఈలము]], [[:en:ancient china|ప్రాచీన చైనా]], [[:en:Minoan civilization|మనోవు నాగరికత]], [[:en:Caral-Supe civilization|కారలు నాగరికత]]లతో పాటు [[:en:Cradle of civilization|ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి నాగరికతలలో]] ఇది కూడా ఒకటి. [[:en:Tigris|టైగ్రిసూ]], [[యూఫ్రటీస్|యూఫ్రెటీసు]] లోయలలో నివసించిన సుమేరు రైతులు ధాన్యం, ఇతర పంటలను విస్తారంగా సాగుచేసారు. ఆ పంట మిగులు వారు పట్టణావాసాలు ఏర్పరిచేందుకు దోహదపడింది. క్రీ.పూ 3000 నాటికీ [[:en:Proto-writing|ఆదిలేఖన పద్ధతులు]] ఈ నాగరికతలో కనిపిస్తాయి. ఈ నాగరికత యొక్క అత్యంత పురాతన రచనలు [[:en:uruk|ఉరుక్]], [[:en:Jemdet Nasr|జెమ్డేట్ నస్ర్]] నగరాలలో లభించాయి‌. ఇవీ క్రీ.పూ 3500–3000 నాటివి. ==ఉచ్చారణ== సుమేరు అనే పదాన్ని బ్రిటిష్ ఆంగ్లములో సూమర్ (రకారము పలుకబడదు. సూమహ్‌కీ సూమర్‌కీ మధ్యస్థంగా ఉంటుంది. ([[Help:IPA/English|/ˈsuːmər/]])) అని పలుకగా, అమెరికా వారు సూమఱ్(దాదాపుగా) అని పలుకుతారు. భారతీయ ఆంగ్ల ఉచ్ఛారణలో సుమేరు కీ సుమాహ్‌కీ మధ్యస్థంగా పలుకబడుతుంది. ==పుట్టుపూర్వోత్తరాలు== సుమేరు లో సుమారు క్రీ.పూ. 5500–4000 మధ్యన మనుషులు స్థిరనివాసాలు ఏర్పర్చుకున్నారని చరిత్రకారుల అంచనా. వీరు [[:en: Western Asia|పశ్చిమాసియా]] వాసులయ్యుండొచ్చు. పట్టణాలూ, నదులూ, వృత్తులకు ఉన్న పేర్ల ఆధారంగా వీరు సుమేరు భాష మాట్లాడేవారని తెలుస్తోంది. ఈ భాష [[:en:language isolate|ఏ కుటుంబానికీ చెందినది కాదు]]. తరువాతి సెమిట భాషల వలె కాక ఇది ఒక అగ్లూటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ ({{ill|agglutinative language|en}}). <ref>{{Cite web|url=http://oi.uchicago.edu/OI/MUS/ED/TRC/MESO/writing.html|title=Ancient Mesopotamia. Teaching materials|publisher=Oriental Institute in collaboration with Chicago Web Docent and eCUIP, The Digital Library|access-date=5 March 2015}}</ref><ref> [http://www.metmuseum.org/toah/hd/ubai/hd_ubai.htm "The Ubaid Period (5500–4000 B.C.)" In Heilbrunn Timeline of Art History. Department of Ancient Near Eastern Art. The Metropolitan Museum of Art, New York (October 2003)]</ref><ref>[https://www.britishmuseum.org/explore/highlights/articles/u/ubaid_culture.aspx "Ubaid Culture", The British Museum]</ref><ref>[http://oi.uchicago.edu/pdf/saoc63.pdf "Beyond the Ubaid", (Carter, Rober A. and Graham, Philip, eds.), University of Durham, April 2006]</ref> [[File:Blau Monuments (front).jpg|thumb|upright=1.5|[[:en:Blau Monuments|బ్లౌ స్మారక చిహ్నాలు]]. ప్రస్తుతం బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్న ఇవి జెమ్డెట్ నస్ర్ కాలంలో క్రీ.పూ 3100–2700 మధ్యలో చెక్కబడినవి. వీటిలో ఆ కాలం నాటి సుమేరుల బొమ్మలూ అలాగే ఆదిమ శరాకార లిపిలో ఉన్న గుర్తులూ కనిపిస్తాయి.]] ఐతే [[:en:North Africa|ఉత్తర ఆఫ్రికా]]లోని అలనాటి [[:en:African humid period|పచ్చటి సహారా]]లో నివసించిన వారే [[మధ్యప్రాచ్యం|మధ్యప్రాచ్యము]]లోని సుమేరుకు వలస వచ్చి అక్కడ వ్యవసాయాన్ని వ్యాపింపజేసారని మరికొందరి పరిశోధకుల వాదన.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=MJWcSRSz9wEC&pg=PA22|title=Prehistoric Iberia: Genetics, Anthropology, and Linguistics : [proceedings of an International Conference on Prehistoric Iberia : Genetics, Anthropology, and Linguistics, Held November 16–17, 1998, in Madrid, Spain]|last1=Arnaiz-Villena|first1=Antonio|last2=Martínez-Laso|first2=Jorge|last3=Gómez-Casado|first3=Eduardo|date=2000|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=978-0-306-46364-8|pages=22}}</ref> కానీ వ్యవసాయము మొదట [[:en:Fertile Crescent|ఫెర్టైల్ క్రిసెంట్‌]]లో<ref group="గమనిక">అనువాదము=సారవంతమైన నెలవంక. ఆ నేల నెలవంక ఆకారములో ఉన్నందున ఈ పేరు వచ్చినది</ref>మొదలైందని బలమైన ఆధారాలున్నందున ఈ పరికల్పనకు పెద్దగా మద్దతు లభించలేదు.<ref name="Genomic insights into the origin of">{{cite journal |last1=Lazaridis |first1=I. |last2=Nadel |first2=D. |last3=Rollefson |first3=G. |title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East |journal=Nature |date=2016 |volume=536 |issue=7617 |pages=419–424 |doi=10.1038/nature19310 |pmid=27459054 |url= |pmc=5003663 |bibcode=2016Natur.536..419L }}</ref> ప్రత్యేకించి సుమేరులను గూర్చి చెప్పనప్పటికీ, 2016లో లౙారిడిస్ బృందము మధ్యప్రాచ్యములోని సెమిట సంస్కృతి మొదలవ్వడానికి ముందు నివసించిన వారిలో, ముఖ్యంగా [[:en:Natufian culture|నాటూఫుల్లో]], [[:en:Haplogroup E-M215 (Y-DNA)|కొంత ఉత్తర ఆఫ్రికా సంతతి]] ఉందని ప్రతాపాదించారు. వీరు నాటూఫులూ, [[:en:Pre-Pottery Neolithic|ప్రీ పోటరీ నియోలిథిక్ కాలపు]] వారి పై జన్యు పరిశోధనలు చేసి, ఈ నిర్ణయానికి వచ్చారు.<ref name="Genomic insights into the origin of"/><ref>"Craniometric analyses have suggested an affinity between the Natufians and populations of north or sub-Saharan Africa, a result that finds some support from Y chromosome analysis which shows that the Natufians and successor Levantine Neolithic populations carried haplogroup E, of likely ultimate African origin, which has not been detected in other ancient males from West Eurasia. However, no affinity of Natufians to sub-Saharan Africans is evident in our genome-wide analysis, as present-day sub-Saharan Africans do not share more alleles with Natufians than with other ancient Eurasians" (తెలుగు అనువాదము: కపాలమాపన విశ్లేషణల్లో నాటూఫులకూ, ఉత్తర సహారా అలాగే సహారాకు దక్షిణాన ఉండే వారితో కూడా జన్యు సంబంధాలుండే అవకాశముందని తెలిసింది. పురుష వర్ణగ్రాహక విశ్లేషణలు కూడా నాటూఫులూ, వారి వారసులైన నవీన శిలా యుగపు లెవాంటు సమాజాల్లో ఆఫ్రికా సంతతికి చెందిన యుగ్మ వికల్పాలు ఉన్నట్లుగా తేల్చాయి. ఈ వికల్పములు పడమటి యురాసియుల్లో లేవు. కానీ మా విశ్లేషణల్లో సహారాకు దక్షిణాన ఉండే ఆధునిక ఆఫ్రికా వాసులకు, నాటూఫులతో ఇతర యురాసియులకంటే దగ్గరి జన్యు సంబంధములున్నాయనడానికి ఆధారాలేమీ లభించలేదు.) in {{Cite journal|last1=Reich|first1=David|last2=Pinhasi|first2=Ron|last3=Patterson|first3=Nick|last4=Hovhannisyan|first4=Nelli A.|last5=Yengo|first5=Loic|last6=Wilson|first6=James F.|last7=Torroni|first7=Antonio|last8=Tönjes|first8=Anke|last9=Stumvoll|first9=Michael|date=August 2016|title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East|journal=Nature|volume=536|issue=7617|pages=419–424|doi=10.1038/nature19310|pmid=27459054|pmc=5003663|issn=1476-4687|bibcode=2016Natur.536..419L}}</ref> ఇది కాక 2013లో నాలుగు సుమేరు అస్థిపంజరాల నుండి సేకరించిన డి.ఎన్.ఎ నమూనాలపై జన్యు విశ్లేషణ పరీక్షలు జరుపగా, వారికీ సింధు నాగరికత వారికీ సారూప్యతలున్నట్లు తెలిసింది. పురాతన [[:en:Indus–Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియా సంబంధాల]] వల్ల ఇది జరిగి ఉండవచ్చు.<ref name="EBA">{{cite journal |last1=Płoszaj |first1=Tomasz |last2=Chaubey |first2=Gyaneshwer |last3=Jędrychowska-Dańska |first3=Krystyna |last4=Tomczyk |first4=Jacek |last5=Witas |first5=Henryk W. |title=mtDNA from the Early Bronze Age to the Roman Period Suggests a Genetic Link between the Indian Subcontinent and Mesopotamian Cradle of Civilization |journal=PLOS ONE |date=11 September 2013 |volume=8 |issue=9 |pages=e73682 |doi=10.1371/journal.pone.0073682 |pmid=24040024 |language=en |issn=1932-6203|pmc=3770703 |bibcode=2013PLoSO...873682W |doi-access=free }}</ref> ఇవికాక సుమేరులలో [[:en:Hurrians|హరియులూ]], ఇంకా [[:en:Urartu|ఉరాట్యుల]] సంతతి కూడా ఉందనడానికీ, తద్వారా వీరు [[:en:Caucasus|కోకసస్]] నుండి వలస వచ్చారనీ చెప్పేందుకు కూడా ఆధారాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Sumerians had connections with the Caucasus|url=https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20210415032734/https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|archive-date=2021-04-15|access-date=|website=|publisher=scientificrussia}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|year=2014|title=Lexical Matches between Sumerian and Hurro-Urartian: Possible Historical Scenarios|url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlj/2014/cdlj2014_004.html|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|publisher=Cuneiform Digital Library Journal}}</ref><ref>{{Cite book|last=|first=|title=The Diversity of the Chechen culture: from historical roots to the present|url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000186004|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|year=2009|publisher=UNESCO|page=14|isbn=978-5-904549-01-5}}</ref> సుమేరులకు ముందు ఈ ప్రాంతములో నివాసమున్న ఆది మానవులని [[:en:Proto-Euphratean language|ప్రోటో-యూఫ్రెటీయన్స్]] లేదా ఉబైడులుగా పిలుస్తారు.<ref name="britannica">{{cite web| url= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/573176/Sumer |title=Sumer (ancient region, Iraq) |publisher= Britannica.com | work=Britannica Online Encyclopedia |accessdate=2012-03-29}}</ref> ఉత్తర మెసొపొటేమియా [[:en:samarra culture|సామర్రా సంస్కృతి]] వారి నుండి వీరు ఉద్భవించారని సిద్ధాంతీకరించారు.<ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=dWuQ70MtnIQC&pg=PA51&dq=samarra+culture#v=snippet&q=%22As%20the%20Samarra%20culture%20spread%20south%2C%20it%20evolved%20into%20the%20Ubaid%20culture%22&f=false | title = Cities, Change, and Conflict: A Political Economy of Urban Life | isbn = 978-0495812227 | author1 = Kleniewski | first1 = Nancy | last2 = Thomas | first2 = Alexander R | date = 2010-03-26}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=tupSM5y9yEkC&pg=PA139&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22cultural%20descendants%20of%20the%20originating%20Samarran%20culture%22&f=false | title = The Near East: Archaeology in the "Cradle of Civilization" | isbn = 978-0415047425 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 1993}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=i7_hcCxJd9AC&pg=PA147&dq=ubaid+samarra#v=snippet&q=%22Ubaid%200%20is%20thus%20clearly%20derived%20from%20the%20earliest%20culture%20to%20move%20into%20lower%20mesopotamia%2C%20the%20Samarra%22&f=false | title = Early Civilizations of the Old World: The Formative Histories of Egypt, the Levant, Mesopotamia, India and China | isbn = 978-0415109765 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 2001}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=zmvNogJO2ZgC&pg=PA505&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22similar%20to%20those%20of%20the%20ubaid%20period%22&f=false | title = A dictionary of archaeology | isbn = 978-0631235835 | author1 = Shaw | first1 = Ian | last2 = Jameson | first2 = Robert | year = 2002}}</ref> సుమేరులు ఎన్నడూ ఉబైడుల గురించి ప్రస్తావించ లేదు కానీ వీరే సుమేర్లోని మొట్టమొదటి నాగరిక శక్తి అని అనేక ఆధునిక పరిశోధకుల అభిప్రాయం. వారు చిత్తడి నేల నుండి నీటిని బయటకు పారించి [[వ్యవసాయం|వ్యవసాయానికి]] అనువుగా మలిచారు, వాణిజ్యం అభివృద్ధి చేసి, [[చేనేత|నేతపనీ]], [[:en:Leather crafting|తోలుపని]], [[లోహక్రియ| లోహపు పని]], [[:en:Masonry|తాపీపనీ]], [[మృణ్మయ పాత్రలు| మృణ్మయకళలలో]] నైపుణ్యం సాధించారు.<ref name="britannica" /> [[File:Enthroned King of Ur.jpg|thumb|upright=1.5|ఇది సుమారు క్రీ.పూ 2600లో చెక్కబడ్డ [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనం]]. ఇందులో పరిచారకుల మధ్యన సింహాసనం పై కూర్చున్న [[:en:Ur|ఉర్]] రాజును మనం చూడవచ్చు. ఇతడు [[:en:Ur-Pabilsag|ఉర్-పబిల్సాగ్]] అయ్యుంటాడని శాస్త్రీయ అంచనా.]] కొంతమంది పరిశోధకులు మాత్రము ప్రోటో-యూఫ్రెటియన్ భాష నుండి సుమేరు భాష వచ్చిందనే సిద్ధాంతముతో విభేదిస్తారు. అలాగే మరొక భాష ప్రభావము సుమేరు భాషపై ఉందనే ([[:en:Substratum (linguistics)|substrate effect]]) సిద్ధాంతముతో కూడా వీరు ఏకీభవించరు. [[వేట|వేటాడటమూ]], [[:en:Fishing|చేపలు పట్టడమూ]] జీవనాధారాలుగా అరేబియా సముద్రానికి [[:en:Eastern Arabia|తూర్పున]] తీర ప్రాంతాల్లోనూ, చిత్తడి నేలల్లోనూ కొందరు జనాలుండేవారు. రెండు వైపులా చదును చేయబడ్డ పనిముట్ల వాడకము వీరి ప్రత్యేకత. వీరి భాషే సుమేరు భాష అని ఈ విభేదించే వర్గాల వారి అభిప్రాయము.<ref>Margarethe Uepermann (2007), "Structuring the Late Stone Age of Southeastern Arabia" (Arabian Archaeology and Epigraphy Arabian Archaeology and Epigraphy Volume 3, Issue 2, pp. 65–109)</ref> చరిత్ర గ్రంథస్తమవ్వడమనే ప్రక్రియ సుమేరు నాగరికత ఏర్పడ్డ చాలా కాలానికి మొదలైంది. తొట్టతొలి లిఖితపూర్వక చరిత్ర [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసీ]] కాలములోనిది (అంటే ఆదివంశపు కాలము). [[:en:Last Glacial Period|మంచు యుగం]] చివరిలో వరదల్లో మునిగిపోక ముందు తూర్పు అరేబియా ప్రాంత (నేటి పర్షియా గల్ఫ్ ప్రాంతం) తీరాన సుమేరులు నివసించేవారని [[:en:Juris Zarins|జురిస్ ౙరిఞ్శ]] అభిప్రాయము.<ref>{{cite journal |last=Hamblin |first=Dora Jane |date=May 1987 |title=Has the Garden of Eden been located at last? |url=http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |format=PDF |journal=Smithsonian Magazine |volume=18 |issue=2 |pages= |doi= |accessdate=8 January 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140109135715/http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |archivedate=9 January 2014 |df= }}</ref> సుమేరు నాగరికత ఉరుక్ కాలం (క్రీ.పూ.4 వ సహస్రాబ్ది) లో ప్రారంభమై, జెమ్డిట్ నస్ర్, ఆది వంశపు కాలాల వరకు కొనసాగింది. క్రీ.పూ. 3 వ సహస్రాబ్దిలో సుమేరు, అకేడు భాషలు ఒకదాని వలన మరొకటి ప్రభావితమయ్యాయి. పదజాలమూ, వ్యాకరణమూ, ఉచ్చారణా వంటి అన్ని అంశాల్లోనూ ఈ పరస్పర ప్రభావాన్ని గమనించవచ్చు. కనుక ఈ రెండు భాషలనూ శ్ప్రాఖ్బుంట్ ({{ill|Sprachbund|en}}-భౌగోళిక దగ్గరితనము కారణంగా పరస్పర ప్రభావానికి గురైన భాషలు)గా చెప్పవచ్చు.<ref name="Deutscher">{{cite book|title=Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation|author=Deutscher, Guy|authorlink=Guy Deutscher (linguist)|publisher=[[Oxford University Press|Oxford University Press US]]|year=2007|isbn=978-0199532223|pages=20–21|url=https://books.google.com/books?id=XFwUxmCdG94C}}</ref> సుమారు క్రీ.పూ 2270లో ([[:en:chronology of the ancient Near East|కురచ కాలవృత్తాంతము ప్రకారము]]) వాయువ్య దిశన అకేడు రాజుల ఆక్రమణ మొదలైంది. క్రమంగా సుమేరు మొత్తాన్నీ వారు స్వాధీనము చేసుకున్నారు. రాజ్యాధికారము సుమేరుల చేతి నుండి అకేడుల చేతిలోకి వచ్చింది. ఈ సమయములో సుమేరు భాష వాడుక తగ్గినప్పటికీ, అది [[:en:sacred language|ధార్మిక భాష]]గా కొనసాగింది. మరల సుమారు క్రీ.పూ. 2100–2000 నాటికి రాజ్యాధికారము సుమేరులైన ఉర్ మూడో రాజవంశము చేతికి వచ్చింది. శతాబ్దము పాటు కొనసాగిన వీరి పాలనలో కూడా అకేడు భాషే వాడుక భాషగా చెలామణీ అయ్యింది.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003">Leick, Gwendolyn (2003), "Mesopotamia, the Invention of the City" (Penguin)</ref> పెర్షియన్ గల్ఫ్ తీరంలోని సుమేరు నగరమైన ఎరిడు, [[:en:List of oldest continuously inhabited cities|ప్రపంచంలోని అతి పురాతన నగరాల్లో]] ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది. ఇక్కడ మూడు వేర్వేరు సంస్కృతుల కలయిక జరిగి ఉండవచ్చు. అవి: # మట్టి ఇటుకల గుడిసెల్లో నివసిస్తూ, నీటిపారుదల మెళకువల పై పట్టు సాధించిన ఉబైడు రైతులు, # నల్ల గుడారాలలో నివసిస్తూ గొర్రెలూ, మేకల మందలను కాచుకుంటూ బతికే సెమిట సంచార జాతీ # చిత్తడి నేలల్లో పూరిళ్ళలో బ్రతికే మత్స్యకారులూ. ఈ మత్స్యకార గుంపే సుమేరుల పూర్వికులయ్యుండొచ్చు<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==పేరు వెనుక చరిత్ర == {{multiple image|perrow=2|total_width=350|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరులు | image1 = Head of Gudea (Metropolitan Museum of Art).jpg | image2 = Saĝ-gíg (cuneiforms).jpg | footer=ఎడమ వైపు: సుమారు క్రీ.పూ 2150లో చెక్కబడ్డ సుమేరు రాజు [[:en:Gudea|గుడియా]] తల. కుడి వైపు: [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడ్డ సాంగ్ గిగ్ (𒊕𒈪). నల్ల తల గలవారు అని దీని అర్థం. ఇది సుమేరులు తమని తాము పిలుచుకున్న పేరు. మొదటిది తలకు పద సంజ్ఞ(తలకు సంకేత చిత్రమైన[[File:Saĝ (linear script, head).jpg|14px]]పదసంజ్ఞగా మారి ఇలా అయ్యింది- [[File:Saĝ (Sumero-Akkadian cuneiform, head).jpg|12px]]), రెండవది నలుపుకూ, రాత్రికీ సంజ్ఞ(సంకేత చిత్రం[[File:Gíg (linear script, night-black).jpg|14px]] నుండి వచ్చిన సంజ్ఞ- [[File:Gíg (Sumero-Akkadian cuneiform, night-black).jpg|12px]]).<ref name="DAF">{{cite book |last1=Foxvog |first1=Daniel A. |title=Elementary Sumerian Glossary |date=2016 |publisher=University of California at Berkeley |page=52 |url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlp/cdlp0003_20160104.pdf}}</ref><ref name="PUSD">{{cite web |title=The Pennsylvania Sumerian Dictionary: saĝgiga[humankind] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e4703.html |website=psd.museum.upenn.edu}}</ref><ref name="IMD">{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |last2=D'I︠A︡konov |first2=Igor' Mik︠h︡aílovich |title=Early Antiquity |date=1991 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14465-8 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JSRAUIYENZoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref name="GF">{{cite book |last1=Feuerstein |first1=Georg |last2=Kak |first2=Subhash |last3=Frawley |first3=David |date=2005 |title=The Search of the Cradle of Civilization: New Light on Ancient India |edition=Second Revised |publisher=Motilal Banarsidass Publishers |isbn=978-81-208-2037-1 |page=117 |url=https://books.google.com/books?id=wNlsRZh3rwgC&pg=PA117 |language=en}}</ref>}} దక్షిణ మెసొపొటేమియాకు చెందిన సెమిటేతర భాషలు మాట్లాడే పురాతన నివాసుల భాషను, వారి తరువాత అక్కడ తూర్పు మెసొపొటేమియాలో స్థిరపడ్డ అకేడులు షుమేరు (𒋗𒈨𒊒-షుమేరు/శుమేరు/చుమేరు)<ref>{{cite web |title=emeĝir [SUMERIAN] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e1283.html |website=The Pennsylvania Sumerian Dictionary |publisher=University of Pennsylvania Museum of Anthropology and Archaeology |access-date=14 July 2021}}</ref> అని పిలిచినందున సుమేరు అనే పదం పుటిందని భావిస్తున్నారు.<ref name="ANE29"/><ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy A. |last2=George |first2=A. R. |last3=Postgate |first3=J. N. |last4=Breckwoldt |first4=Tina |title=A Concise Dictionary of Akkadian |date=2000 |publisher=Otto Harrassowitz Verlag |isbn=978-3-447-04264-2 |page=384 |url=https://books.google.com/books?id=-qIuVCsRb98C&pg=PA384 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Miller |first1=Douglas B. |last2=Shipp |first2=R. Mark |title=An Akkadian Handbook: Paradigms, Helps, Glossary, Logograms, and Sign List |date=1996 |publisher=Eisenbrauns |isbn=978-0-931464-86-7 |page=68 |url=https://books.google.com/books?id=27m3y6MNRzYC&pg=PA68 |language=en}}</ref> సుమేరులు తమ భాషను ఎమెగిర్‌గా పిలుచుకున్నారు. సుమేరులు తమని తాము " సాంగ్ గిగ్/సాంగ్ గిగ్ గా " అని చెప్పుకున్నారు. దీనికి అర్థం "నల్ల-తల గల ప్రజలు."<ref name="ANE29"/><ref>"The origin of the Sumerians is unknown; they described themselves as the 'black-headed people'" {{cite book |last1=Haywood |first1=John |title=The Penguin Historical Atlas of Ancient Civilizations |date=2005 |publisher=Penguin |isbn=978-0-14-101448-7 |page=28 |url=https://books.google.com/books?id=xtjtAAAAMAAJ |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |title=Early Antiquity |date=2013 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14467-2 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JU8pegs94uoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Finer |first1=Samuel Edward |last2=Finer |first2=S. E. |title=The History of Government from the Earliest Times: Ancient monarchies and empires |date=1997 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-820664-4 |page=99 |url=https://books.google.com/books?id=aEziNfjinnMC&pg=PA99 |language=en}}</ref> సుమేరు రాజు షుల్గీ/శుల్గీ/చుల్గీ తనను తాను నాలుగు పావు భాగాలకూ రాజుగా, నల్ల తల గల ప్రజలకు కాపరిగా చెప్పుకున్నాడు.<ref>"I am the king of the four quarters, I am a shepherd, the pastor of the "black-headed people (అనువాదము: నేను నాలుగు పావులకూ రాజును, నేను గొల్లవాడను, నల్ల తలగల జనాలకు కాపరిని"" in {{cite book |last1=Liverani |first1=Mario |title=The Ancient Near East: History, Society and Economy |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-134-75084-9 |page=167 |url=https://books.google.com/books?id=0d1JAgAAQBAJ&pg=PA167 |language=en}}</ref> అకేడ్లు కూడా సుమేరులను అకేడు భాషలో 'నల్ల తల గల వారు' అనే అర్థము వచ్చే 'సల్మాత్ కక్కడీ' అనే పేరుతో పిలిచేవారు.<ref name="PUSD"/><ref name="IMD" /> అలాగే సుమేరులు వారి భూమిని కి- ఎన్-గిర్ ('స్థలం' + 'ప్రభువులు' + 'ప్రముఖులు')గా పిలుచుకున్నారని నాటి శాసనాలను బట్టి తెలుస్తోంది. దీని అర్థం "ఉన్నత ప్రభువుల ప్రదేశం".<ref name="ANE29">"The area in question (the extreme south of Mesopotamia) may now be called Sumer, and its inhabitants Sumerians, although these names are only English approximations of the Akkadian designations; the Sumerians themselves called their land Kengir, their language Emegir, and themselves Sag-giga, "black-headed ones. (అనువాదము: ఇక్కడ చర్చించబడుతున్న ఈ ప్రాంతమును (మెసొపొటేమియా దక్షిణ కొన) ఇక సుమేరని పిలవవచ్చు. అలాగే ఆ ప్రాంతపు వారిని సుమేరులుగా పిలవవచ్చు. ఐతే ఈ పేర్లు నాటి అకేడు పదాలకు అంగ్లీకరణలు మాత్రమే. సుమేరులు తమ ప్రాంతాన్ని కెంగిర్ అనీ, తమ భాషను ఎమెగిర్ అనీ తమను తాము సాంగ్-గిగా, అనగా నల్ల తల గాళ్ళు అనీ పిలుచుకున్నారు)" in {{cite book|title=The Ancient Near East|url=https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall|author1=W. Hallo|author2=W. Simpson|publisher=New York: Harcourt, Brace, Jovanovich|year=1971|page=[https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall/page/29 29]}}</ref><ref>{{cite book |last1=Toorn |first1=Karel van der |last2=Becking |first2=Bob |last3=Horst |first3=Pieter Willem van der |title=Dictionary of Deities and Demons in the Bible |date=1999 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |isbn=978-0-8028-2491-2 |page=32 |url=https://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&pg=PA32 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Edzard |first1=Dietz Otto |title=Sumerian Grammar |date=2003 |publisher=Brill |isbn=978-90-474-0340-1 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=HOx5DwAAQBAJ&pg=PA1 |language=en}}</ref> అకేడు భాషలో ఈ సుమర్ పదము వ్యుత్పత్తి ఏమిటన్నది తెలియదు.<ref name="Nimrod">{{cite journal|title=Nimrod before and after the Bible|author=K. van der Toorn, P.W. van der Horst|journal=The Harvard Theological Review|year=Jan 1990| volume=83| issue=1| pages=1–29|doi=10.1017/S0017816000005502}}</ref> దక్షిణ మెసొపొటేమియాను హిబ్రూలో [[:en:Shinar|షైనార్ (శైనార్)]] అనీ, [[:en:Egyptian language|ఈజిప్టు భాష]]లో సింగ్ర్ అనీ, [[:en:Hittite|హిటైట్‌]]లో షన్హర్(ర) అనీ పిలుస్తారు. ఈ పదాలన్నీ సుమేరు పదంలో మార్పుల వల్ల వచ్చుండొచ్చు.<ref name="Nimrod"/> ==మెసపొటేమియా లోని నగర రాజ్యాలు == {{Further|{{ill|List of cities of the ancient Near East|en}}|{{ill|Geography of Mesopotamia|en}}}} క్రీ.పూ. 4 వ సహస్రాబ్ది ఆఖరుకు సుమేరు అనేక స్వతంత్ర [[:en:city-state|నగర-రాజ్యాల]] సమాహారంగా ఉండేది. సరిహద్దు గుర్తులుగా కాలువలూ, సరిహద్దు రాళ్ళూ ఉండేవి. ప్రతి నగరం మధ్యలో ఆ నగర దేవత లేదా దేవునికి అంకితం చేయబడిన ఒక ఆలయం ఉంటుంది. ఈ నగర-రాజ్యాలూ పూజారి ఐన గవర్నరు ([[:en:Ensi (Sumerian)|ఎన్సీ]]) పాలనలో గానీ లేదా మతపరమైన కార్యకలాపాలతో మమేకవుతూ ఉండే రాజు ([[:en:Lugal|లుగల్]]) పాలనలో గానీ ఉండేవి. {{multiple image|perrow=2|total_width=300|caption_align=center | align = right | direction =vertical | header=అను ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ | image2 = The White Temple 'E at Uruk, 3500-3000 BCE.jpg | image1 = White Temple ziggurat in Uruk.jpg | footer=ఉరుక్‌లో ఉన్న అనూ ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ. పిరమిడ్ ఆకృతిలో కట్టబడ్డ అను ౙిగ్గురత్తు క్రీ.పూ 4000 నాటిది. సుమారు క్రీ.పూ 3500లో దాని పైన తెల్ల గుడి కట్టబడింది.<ref>{{cite book |last1=Crüsemann |first1=Nicola |last2=Ess |first2=Margarete van |last3=Hilgert |first3=Markus |last4=Salje |first4=Beate |last5=Potts |first5=Timothy |title=Uruk: First City of the Ancient World |date=2019 |publisher=Getty Publications |isbn=978-1-60606-444-3 |page=325 |url=https://books.google.com/books?id=muCvDwAAQBAJ&pg=PT325 |language=en}}</ref> [[ఈజిప్టు పిరమిడ్లు|ఈజిప్టు పిరమిడ్లలో]] అత్యంత పురాతనమైనది సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది. వాటి ఆకృతికి ౙిగ్గురత్తులే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.<ref>"The stepped design of the Pyramid of Zoser at Saqqara, the oldest known pyramid along the Nile, suggests that it was borrowed from the Mesopotamian ziggurat concept.(అనువాదము: నైలు నదీ తీరాన అత్యంత పురాతన పిరమిడ్ ఐన సక్కారాలోని జోసర్ పిరమిడ్ యొక్క శ్రేణీకృత నిర్మాణ శైలికి మెసొపొటేమియా ౙిగ్గురత్తుల నిర్మాణ శైలే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.)" in {{cite book |last1=Held |first1=Colbert C. (University of Nebraska)|title=Middle East Patterns, Student Economy Edition: Places, People, and Politics |date=2018 |publisher=Routledge |isbn=978-0-429-96199-1 |page=63 |url=https://books.google.com/books?id=fOlgDwAAQBAJ&pg=PA63 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Samuels |first1=Charlie |title=Ancient Science (Prehistory – A.D. 500): Prehistory-A.D. 500 |date=2010 |publisher=Gareth Stevens Publishing LLLP |isbn=978-1-4339-4137-5 |page=23 |url=https://books.google.com/books?id=0KQCscrPDgUC&pg=PA23 |language=en}}</ref> }} నగర-రాజ్యాలు: * [[:en:Eridu|ఎరిదు]] (టెల్ అబు షహ్రెయిన్) * [[:en:Bad-tibira|బాడ్-టిబిరా]] (బహుశా టెల్ అల్-మడైన్) * [[:en:Larak|లారక్]] <sup>1<sup> * [[:en:Sippar|సిప్పర్]] (టెల్ అబూ హబ్బహ్) * [[:en:Shuruppak|షురుపక్]] (టెల్ ఫారా) పై 5 నగరాలు జలప్రళయానికి ముందు అధికార కేంద్రాలుగా ఉండేవనీ, జలప్రళయము తరువాత ఆదివంశపు కాలము మొదలైందనీ సుమేరులు నమ్మేవారు. ఇతర ప్రధాన నగర-రాజ్యాలు: * ఉరుక్ (వార్క) * కిష్ (టెల్ ఉహీమిర్, ఇన్గార్రా) * ఉర్ (టెల్ అల్ ముకయార్) * నిప్పూర్ (అఫాక్) * లగష్ (టెల్ అల్ హిబా) * గిర్సు (టెల్లో లేదా టెలోహ్) * ఉమ్మా (టెల్ జోఖా) * హమాౙీ <sup>1<sup> * అడాబ్ (టెల్ బిస్మాయ) * మారి (టెల్ హరిరి) <sup>2<sup> * అక్షక్ <sup>1<sup> * అక్కాడ్ <sup>1<sup> * ఇసిన్ (ఇషాన్ అల్-బహ్రియాత్) * లార్సా ({{sup|1}}సంబంధిత ఆధునిక ప్రదేశము తెలియరాలేదు)<br> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) చిన్న నగరాలు (దక్షిణము నుండి ఉత్తరము వరకు వరసక్రమములో): * కురా (టెల్ అల్ లాహ్మ్) * జబాలా (టెల్ ఇబ్జీఖ్కు) * కిసుర్రా (టెల్ అబు హతాబ్) * మరాడ్ (టెల్ వన్నత్ ఎస్-సడుం) * డిల్బాట్ (టెల్ ఎడ్-దెలిం) * బోర్సిప్ప (బీర్స్ నిమ్రుడ్) * కుతః (ఇబ్రాహీం చెప్పండి) * డెర్ (అల్-బద్ర) * ఎష్నన్న (టెల్ అస్మార్) * నగర్ (టెల్ బ్రాక్) <sup>2<sup> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) ఆగేడ్‌కు నైరుతి వైపున 330 కి.మీ (205 మైళ్ళ) దూరములో మారీ నగరము ఉండేది. ఇదీనూ, మారుమూల నగరమైన నగర్‌ను మినహాయిస్తే మిగిలిన నగరాలన్నీ బాగ్దాదుకు దక్షిణాన ఉన్న యూఫ్రేటీసు-టైగ్రిసు సారవంత మైదానంలో ఉన్నాయి. వీటి ప్రస్తుత పేర్లు బాబిల్, దియాలా, వాసిట్, దిహ ఖర్, బస్రా, అల్ ముత్తానా, అల్-ఖాడిసియ్యా (ఇరాక్ గవర్నరేట్స్). ==చరిత్ర విభజన== {{main|[[:en:History of Sumer|సుమేరు చరిత్ర]]}} [[File:Portrait of a Sumerian prisoner on a victory stele of Sargon of Akkad.jpg|thumb|[[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను మహావీరుడి]] విజయఫలకంపైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీ బొమ్మ. సుమారు క్రీ.పూ 2300లో చెక్కబడ్డ ఈ ఫలకం ఇప్పుడు [[లౌవ్రే మ్యూజియం|లూవ సంగ్రహశాల]]లో ఉంది.<ref name="ArchaeologyofElam">{{cite book |last1=Potts |first1=D. T. |title=The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State |date=1999 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-56496-0 |page=104 |url=https://books.google.com/books?id=mc4cfzkRVj4C&pg=PA104 }}</ref> ఖైదీల యొక్క కేశాలంకరణ సుమేరుల శైలిలో ఉంది (నెత్తి మీద ఉంగరాల జుట్టూ, పక్కలన కురచ వెంట్రుకలూ). ఈ శైలి ఉర్ కేతనం పైన కూడా కనిపిస్తుంది.<ref name="TwoSteles">{{cite journal |last1=Nigro |first1=Lorenzo |title=The Two Steles of Sargon: Iconology and Visual Propaganda at the Beginning of Royal Akkadian Relief |journal=Iraq |volume=60 |date=1998 |pages=85–102 |publisher=British Institute for the Study of Iraq |doi=10.2307/4200454 |jstor=4200454 }}</ref>]] [[File:Mesopotamia male worshiper 2750-2600 B.C.jpg|thumb|టెల్ అస్మార్‌లోని ఈ విగ్రహం దేవునికి సమర్పణగా ఇచ్చినది. ఇది క్రీ.పూ 2750–2600 కాలానికి చెందినది.]] చరిత్రపూర్వ ఉబైడు, ఉరుక్ కాలాలలో సుమేరు నగర-రాజ్యాలు అధికారంలోకి వచ్చాయి. సుమేరు లిఖితచరిత్ర క్రీ.పూ. 27 వ శతాబ్దం నుండి మొదలైంది. అయితే మూడవ ఆదివంశపు కాలం వరకు అనగా సుమారు క్రీ.పూ 23 వ శతాబ్దం వరకు చరిత్ర అస్పష్టంగానే ఉంది. ఆ తరువాత నుండి శాసనాలకు ఆధునిక కాలములో పరిష్కరింపబడ్డ సుమేరు లిపి వాడబడింది. క్రీ.పూ. 23 వ శతాబ్దిలో అకేడు సామ్రాజ్య పాలనలో మొదటిసారిగా మెసొపొటేమియా మొత్తం ఒక్క త్రాటి పైకి తీసుకురాబడింది. అలాగే గూట్య కాలం తరువాత మూడవ ఉర్ రాజ్యము ఇలాగే మెసొపొటెమియా ఉత్తర, దక్షిణ భాగాలను ఏకము చేసింది. క్రీ.పూ.2వ సహస్రాబ్దిలో అమోరీయుల దండయాత్రలతో ఈ సామ్రాజ్యము పడిపోయింది. ఆ తరువాత క్రీ.పూ. 1700 వరకు అమోరీయుల "ఇసిన్ రాజవంశం" కొనసాగింది. మెసొపొటేమియా బాబిలోనియ పాలనలో సమైక్యంగా ఉన్న కాలములో, అనగా క్రీ.పూ. 1700 వరకు, కూడా అమొరీయ ఇసిన్ రాజవంశము మిగిలి ఉంది. సుమేరులు చివరకు అకేడు (అస్సీర-బాబిలోనియ) జనాభాలో కలిసిపోయారు.{{Citation needed|date=October 2017}} * ఉబైడు కాలం: క్రీ.పూ. 6500–4100 (మట్టిపాత్రల కొత్తరాతియుగం నుండి తామ్రశిలా యుగము వరకు) * ఉరుక్ కాలవ్యవధి: క్రీ.పూ. 4100–2900 (చివరి తామ్రశిలా యుగము నుండి మొదటి కంచు యుగం I వరకు) ** ఉరుక్ XIV–V : క్రీ.పూ. 4100–3300 ** ఉరుక్ IV కాలం: క్రీ.పూ. 3300–3100 ** జెమ్డిట్ నస్ర్ కాలం (ఉరుక్ III ): 3100–2900 క్రీ.పూ * ఆదివంశపు కాలం (మొదటి కంచు యుగము II–IV) ** మొదటి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2900–2800 ** రెండవ ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2800–2600 (గిల్గమేష్) ** మూడవ ఎ ఆదివంశపు కాలం: 2600–2500 ** మూడవ బి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2500–2334 * అకేడు సామ్రాజ్య కాలం: సుమారు క్రీ.పూ 2334–2218 (సర్గోన్) * గూట్యపు కాలం: క్రీ.పూ. 2218–2047 (ప్రారంభ నాలుగవ కాంస్య యుగం) * మూడవ ఉర్ కాలం: క్రీ.పూ. 2047–1940. [[File:Samarra bowl.jpg|thumb|బెర్లిన్‌లోని పర్గమన్ సంగ్రహశాలలోనున్న సామర్రా పాత్ర. పాత్రకు మధ్యన ఉన్న స్వస్తికం పునర్నిర్మాణము ద్వారా చేర్చబడింది.<ref> Stanley A. Freed, ''Research Pitfalls as a Result of the Restoration of Museum Specimens'', Annals of the New York Academy of Sciences, Volume 376, The Research Potential of Anthropological Museum Collections pp. 229–245, December 1981.</ref>]] ==ఉబైడు కాలం == {{main|[[:en:Ubaid period|ఉబైడు కాలం]]}} [[Image:Frieze-group-3-example1.jpg|thumb|right|ఉబైడు కాలం నాటి మృణ్మయ పాత్ర]] చక్కటి చిత్రాలతో అలంకరింపబడి, విలక్షణ శైలిలో తయారు చేయబడ్డ, మృణ్మయ పాత్రలు ఈ కాలములో మనకి కనిపించే ప్రముఖ అంశము. ఉబైడు కాలములో ఈ కుమ్మర శైలి మెసొపొటేమియా, పెర్షియన్ గల్ఫ్ ప్రాంతాల్లో ప్రాచుర్యంలో ఉండేది. అత్యంత పురాతన మానవ నివాసాలు [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ ఎల్ ఒఎలీ]]లో ఉన్నట్లుగా ఆధారాలు ఉన్నాయి. ఐతే ఉబైడు కాలానికంటే చాలా ముందు నుండే దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని పరిస్థితులూ, వాతావరణమూ మానవ నివాసానికి అనుకూలంగా ఉండేవి. కనుక ఇప్పటికింకా కనుగొనని మరింత పురాతన నివాస స్థలాలు ఉండే అవకాశము మెండుగా ఉంది. ఈ ఉబైడు కాలపు సంస్కృతిని పరిశీలిస్తే, ఈ సంస్కృతి ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సామర్రపు సంస్కృతి ప్రభావముతో ఏర్పడినట్లుగా అనిపిస్తుంది. ఈ కాలపు తరువాతిదైన ఉరుక్ కాలము వారిని సుమేరులుగా గుర్తించారు. ఉరుక్ కాలపు వారు ఉబైడు కాలపు ప్రజల తరువాతి తరాలా లేక వారు వేరే సంస్కృతికి చెందినవారా అన్నది తెలియదు. ఉబైడు కాలములో ముఖ్య రాజకీయ, సాంస్కృతిక కేంద్రముగా ఎరీడు ఉండేది. నాగరిక జ్ఞానాన్ని ([[:en:Me (mythology)| మీ]]) ఎరీడు గ్రామ దైవమూ, జ్ఞానానికి ప్రతీక ఐన [[:en:Enki|ఎంకీ]], ఉరుక్ గ్రామ దేవతా, ప్రేమకూ యుద్ధానికీ ప్రతీక ఐన [[:en:Inanna|ఇనానా]]కు ఇచ్చే కథ, బహుశా ఎరీడు ప్రాభవము తగ్గి ఉరుక్ వైభవము యొక్క ఆరంభాన్ని సూచిస్తుండవచ్చు.<ref name=WolksteinKramer1983>{{cite book|last1=Wolkstein|first1=Diane|last2=Kramer|first2=Samuel Noah|title=Inanna: Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer|url=https://archive.org/details/inannaqueenofhea00wolk|date=1983|publisher=Harper & Row|location=New York|isbn=978-0060147136}}</ref>{{rp|174}} ==ఉరుక్ కాలం == ఉబైడు కాలములో కుమ్మర పరిశ్రమ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. నెమ్మదిగా కదిలే [[కుమ్మరి చక్రం|కుమ్మరి చక్రాల]]తో పాత్రలను తయారు చేసీ, వాటిని అందమైన చిత్రాలతో అలంకరించేవారు. క్రమంగా ఈ పాత్రలు, వేగంగా కదిలే చక్రాలపై నిపుణుల చేత భారీ మొత్తములో ఉత్పత్తి చేయబడ్డాయి. ఈ పాత్రలకు అలంకరణలుండేవి కాదు. ఈ కుమ్మర పరిశ్రమ విధానాల్లో వచ్చిన మార్పే ఉరుక్ కాలానికీ, ఉబైడు కాలనికీ మధ్య ప్రముఖ వ్యత్యాసము. <ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=gnpyREWsfG0C&pg=PA353#v=onepage&q&f=false|title= Upon this Foundation: The N̜baid Reconsidered : Proceedings from the U̜baid Symposium, Elsinore, May 30th-June 1st 1988|author1=Elizabeth F. Henrickson |author2=Ingolf Thuesen |author3=I. Thuesen |page= 353|year= 1989|isbn= 978-8772890708}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=fhMTRcUm9WsC&pg=PA31#v=onepage&q&f=false|title= The Invention of Cuneiform: Writing in Sumer|author= Jean-Jacques Glassner|page= 31|year= 2003|isbn= 978-0801873898}}</ref> {{multiple image | perrow = 2 | total_width = 250 | caption_align = center | align = left | direction = vertical | header = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజు (మతాధికారి) | image1 = Yale University. Uruk period priest-king.jpg | caption1 = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజూ, అతని శిష్యుడూ. సుమారు క్రీ.పూ 3200 నాటి చిత్రం | image2 = Uruk King priest feeding the sacred herd.jpg | caption2 = క్రీ.పూ 3100 నాటి ఉరుక్ కాలపు ముద్ర. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది. }} ఉరుక్ కాలంలో (సుమారుగా 4100-2900 క్రీ.పూ.) దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని నదులూ, కాలువల గుండా పెద్ద మొత్తంలో వ్యాపార సరుకుల రవాణా జరిగేది. ఈ వ్యాపారాలు పెద్ద, పెద్ద పట్టణాల ఆవిర్భావానికి తోడ్పడ్డాయి. నగర-సామ్రాజ్యాల వలె ఈ నగరాల నడిబొడ్డున కూడా ఒక ఆలయము ఉండేది. 10,000కు పైగా జనాభా కల ఈ నగరాల్లో [[:en:Social stratification|అన్ని సామాజిక వర్గాలకు చెందిన ప్రజలూ]] ఉండేవారు. ఈ నగరాల్లో కేంద్రీకృత పాలనా యంత్రాంగము ఉండేది. ఈ యంత్రాంగము నగర నిర్వహణ కొరకు వివిధ శాఖల్లో సిబ్బంది నియామకాలు జరిపేది. ఉరుక్ కాలంలోనే పర్వతదేశం నుండి పట్టుబడ్డ వారిని [[:en:Slavery in antiquity|బానిస కార్మికులు]]గా ఉపయోగించుకోవడం ప్రారంభం అయింది. పురాతన గ్రంథాలలో ఈ పట్టుబడ్డ బానిసలతో పనులు చేయించారనడానికి తగినన్ని సాక్ష్యాధారాలున్నాయి. [[టర్కీ]]లోని [[:en:Taurus Mountains|టౌరసు పర్వతాల]] నుండి పశ్చిమాన [[మధ్యధరా సముద్రం|మధ్యధరా సముద్రమూ]], తూర్పున [[ఇరాన్|ఇరాను]] వరకు ఉరుక్ నాగరికతకు చెందిన గుర్తులూ, కాలనీలు కనుగొనబడ్డాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005">[[Guillermo Algaze|Algaze, Guillermo]] (2005). ''[[iarchive:urukworldsystemd0000alga|The Uruk World System: The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamian Civilization]]'', Second Edition, University of Chicago Press.</ref>{{Rp|2–3}} ఉరుక్ కాలంనాటి నాగరికత పరిసర ప్రాంతాలలో ఉన్న ప్రజల మీద ప్రభావం చూపించింది. సుమేరు వ్యాపారస్తులూ, ద్వారా సుమేరు సంస్కృతి ఈ చుట్టుపక్కల జనాలకు పరిచయమైంది. ఫలితంగా వీరు కూడా క్రమంగా ఇదే తరహాలో ఉన్న వారి స్వంత ఆర్థికవ్యస్థను, సంస్కృతులను అభివృద్ధి చేసుకున్నారు (ఉదా: [[:en:Tell Brak|టెల్ బ్రాక్]]). దీనితో సుమేరు నగరాలు సుదూర కాలనీలను సైనిక బలగముతో తమ గుప్పిట్లో ఉంచుకోలేకపోయాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005"/> ఉరుక్ కాలంలో సుమేరు నగరాల పాలనావ్యవస్థ [[:en:Theocracy|మతరాజ్యవ్యవస్థ]] అయ్యి ఉండి, మతాధికారి (పురోహిత రాజు) పాలనలో ఉండుండవచ్చు. ఈ విధానములో నగరములోని మందిరము, పురుషులూ, మహిళలతో కూడుకుని ఉండే ఒక పెద్దల మండలి ఆధీనములో ఉండేది. ప్రతీ మండలికీ అధ్యక్షునిగా ఒక మతాధికారి (ఎస్సి) ఉండేవారు. ఈ మతాధికారి నేతృత్వములో మండలి నగరపాలన చేసేది. నగర దైవము పురుషుడైతే మహిళా, స్త్రీ ఐతే పురుషుడూ, మతాధికారులుగా ఉండేవారు.<ref name=Jacobsen>Jacobsen, Thorkild (Ed) (1939),"The Sumerian King List" (Oriental Institute of the University of Chicago; Assyriological Studies, No. 11., 1939)</ref> ఈ రాజకీయ నిర్మాణం ఆధారంగానే తరువాతి కాలములో సుమేరు [[:en:pantheon|దేవగణము]] రూపుదిద్దుకుని ఉండవచ్చు. ఉరుక్ కాలంలో యుద్ధాలు, సుశిక్షితులైన సైనిక బలగమూ ఉన్నాయనడానికి పెద్దగా ఆధారాలు లేవు. పట్టణాలకు కూడా సాధారణంగా ప్రకారాలు ఉండేవి కాదు. ఈ కాలములో ఉరుక్ ప్రపంచంలోనే అత్యంత పట్టణీకరణ గల నగరముగా అవతరించింది. నగర జనాభా సంఖ్య మొదటిసారి 50,000ను దాటింది. పురాతన సుమేరు రాజ జాబితాలో ఈ కాలములోని అనేక ప్రముఖ నగరాలను పాలించిన రాజవంశాల పేర్లు ఉన్నాయి. ఈ మొదటి దఫాలో ఉన్న రాజులందరూ జలప్రళయం సంభవించే ముందు ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించినట్లు చెప్పబడింది. వీరు కాల్పనిక వ్యక్తులు అయ్యుండవచ్చు. ప్రసిద్ధ పౌరాణిక వ్యక్తులైన [[:en:Alulim|ఆల్యులిమ్]], [[:en:Dumuzid|డూమిౙిడ్]] వంటివాళ్ళ పేర్లు కూడా ఈ దఫాలో ఉన్నాయి.<ref name=Jacobsen/> 9000–5000 ఏళ్ళ క్రితము భూమిపై వెచ్చటి, తేమపూరిత వాతావరణము ఏర్పడింది. దీన్ని హోలోసీన్ క్లైమాటిక్ ఆప్టిమమ్‌గా ({{ill|Holocene climatic optimum|en}}) వ్యవహరిస్తారు. ఈ వాతావరణము పోయి, భూమిపై పొడి వాతావరణము ఏర్పడ్డ చర్యను పియొర ఆసిలేషన్ ({{ill|Piora Oscillation|en}}) అంటారు. పియొర ఆసిలేషన్ సుమారు క్రీ.పూ 3200–2900 మధ్యకాలంలో జరిగింది. సరిగ్గా ఈ పియొర ఆసిలేషన్ సమయానికే ఉరుక్ కాలము ముగిసింది.<ref>Lamb, Hubert H. (1995). Climate, History, and the Modern World. London: Routledge. {{ISBN|0415127351}}</ref> ==ఆది వంశపు కాలం == {{Main|[[:en:Early Dynastic Period (Mesopotamia)|ఆది వంశపు కాలం]]|[[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశం]]}} [[File:Meskalamdug helmet British Museum electrotype copy original is in the Iraq Museum, Bagdad.jpg|thumb|క్రీ.పూ 26వ శతాబ్దం నాటి బంగారు శిరస్త్రాణం. ఇది [[:en:Meskalamdug|మిస్కలమ్డగ్‌]] అనే రాజుది. ఇతడు [[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశపు]] వ్యవస్థాపకుడు అయ్యుండొచ్చు.]] క్రీ.పూ. 2900తో పెద్దల మండలి పాలనావిధానము పోయి, సుమేరులో రాచరికము మొదలైంది. దీనితో పాలనావ్యవహారాల్లో మతానికున్న ప్రాముఖ్యత తగ్గింది.<ref>Jacobsen, Thorkild (1976), "The Harps that Once...; Sumerian Poetry in Translation" and "Treasures of Darkness: a history of Mesopotamian Religion"</ref> రాజును సుమేరు భాషలో లూగల్ (లు = మనిషి, గాల్ = గొప్ప) గా వ్యవహరించేవారు. ఈ కాలపు రాజులలో, సుమేరు సంప్రదాయాలలో పితృసమాన గౌరవము కల, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్]], [[:en:Lugalbanda|లుగల్బాండ]], [[గిల్గమేష్]] వంటి ప్రముఖులు కూడా ఉన్నారు. వీరి పాలన సంకేత చిత్రాల లిపి నుండి ఇప్పుడు మనము చదవగలిగే అక్షర చిహ్నాల లిపి అభివృద్ధికి కొన్ని శతాబ్దాల ముందు, అనగా కీ.పూ.2900లో నడిచింది. ఈ సమయములో సుమేరు సాంస్కృతిక కేంద్రముగా దక్షిణ మెసొపొటేమియా ఉన్నప్పటికీ, పాలకులు తమ రాజ్యాలను పొరుగు ప్రాంతాలకు విస్తరింపజేయడముతో, అక్కడి సెమిట వాసులు సుమేరు సంస్కృతిని చాలా వరకు తమ ఆచార వ్యవహారాల్లో భాగము చేసుకున్నారు. సుమేరు రాజ జాబితాలో ఉన్నవారిలో, వీరగాథల్లో ప్రస్తావించబడ్డ మొదటి రాజు [[:en:Etana|ఎథనా]]. ఇతడు [[:en:Kish (Sumer)|కిషు]] మొదటి రాజవంశంలో 13 వ రాజు. పురావస్తు పరిశోధనల ఆధారంగా ధ్రువీకరింపబడిన వాళ్ళలో అత్యంత పురతనమైనవాడు కిషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసి]]. ఇతడి పేరూ [[:en:Epic of Gilgamesh|గిల్గమేష్ పురాణకావ్యంలో]] కూడా పేర్కొనబడింది. ఈ విషయాన్ని ఆధారము చేసుకుని, గిల్గమేష్ కూడా చారిత్రాక ఉరుక్ రాజు అనే ప్రతిపాదన చేయబడింది. ఈ కాలములో యుద్ధాలు పెరిగాయి. ఈ మార్పు గిల్గమేషు కావ్యములో కూడా ప్రతిబింబిస్తుంది. నగరాల విస్తీర్ణము పెరిగీ, రక్షణగా ప్రాకారాలు నిర్మించబడ్డాయి. ప్రాకారాల పరిమాణం అధికరించబడింది. దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని ప్రాకారాలు లేని పల్లెలు కనుమరుగైపోయాయి. (ఎన్మర్కర్, గిల్గమేషులిరువురూ కూడా ఉరుక్ పట్టణానికి ప్రకారాలు నిర్మించినట్లు గాథల్లో చెప్పబడింది.)<ref>George, Andrew (Translator)(2003), "The Epic of Gilgamesh" (Penguin Classics)</ref>. ====లగాషు మొదటి రాజవంశం ==== [[File:Stele of Vultures detail 02.jpg|thumb|left|[[:en:Eannatum|ఎన్నాటుము]] [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఒక ముక్క]] {{Main|[[:en:Lagash|లగాషు]]}} లగాషు రాజవంశాన్ని (సుమారు క్రీ.పూ. 2500–2270) రాజుల జాబితాలో పేర్కొననప్పటికీ అనేక ముఖ్యమైన స్మారక కట్టడాలూ, పురావస్తు పరిశోధనా ఫలితాల ద్వారా ఆ వంశపు ఉనికి ధ్రువీకరించబడింది. కొంతకాలం మాత్రమే ఉనికిలో ఉన్నప్పటికీ చరిత్రకు తెలిసిన మొట్టమొదటి చక్రవర్తులలో ఒకరుగా లాఘాషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Eannatum|ఎన్నాటం]] ప్రత్యేకత సంతరించుకున్నాడు. ఇతడు కిష్, ఉరుక్, [[:en:Ur|ఉర్]], [[:en:Larsa|లార్సా]]లతో సహా మొత్తం సుమేరును ఆక్రమించి తన సామ్రాజ్యములో కలుపుకున్నాడు. అలాగే లగషు చిరకాల ప్రత్యర్థి ఐన [[:en:Umma|ఉమ్మా]]ను తన సామంత రాజ్యంగా మార్చాడు. అంతేకాక ఆయన రాజ్యం [[:en:Elam|ఈలం]], పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతాలకు కూడా విస్తరించి ఉండేది. అందరినీ భయభ్రాంతులను చేసి అదుపులో పెట్టడమే ఆయన విధానమని అనిపిస్తుంది.<ref name=roux1993>{{cite book |last=Roux |first=Georges |authorlink=Georges Roux (assyriologist) |year=1993 |title=Ancient Iraq |url=https://archive.org/details/ancientiraq00roux |location= Harmondsworth |publisher=Penguin |isbn=978-0140125238}}</ref> అతని [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఖండఖండాలుగా నరికిన ప్రత్యర్థుల శరీరాలను రాబందులు పీక్కు తింటున్నట్లు చెక్కబడింది. అతను మరణంచిన కొద్దికాలానికే ఆ సామ్రాజ్యం చిన్నాభిన్నమైపోయింది. తరువాత ఉమా మతాధికారి-రాజు [[:en:Lugal-Zage-Si|లాగాల్-జాగే-సి]] ఉరుక్‌ను జయించడంతో లగషు రాజవంశ వైభవము మగిసింది. ఉరుక్ అతని రాజధానిగా మారింది. తరువాత ఆయన పర్షియన్ గల్ఫు నుండి మధ్యధరా వరకు విస్తరించి ఉన్న సామ్రాజ్యాన్ని పాలించాడు. అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను]] అధికారములోకి రావడానికి ముందు ఉన్న సుమేరు జాతి రాజులలో ఇతను చివరివాడు.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==అకేడు సామ్రాజ్యం == {{Main|[[:en:Akkadian Empire|అకేడు సామ్రాజ్యం]]}} [[File:Prisoners on the victory stele of an Akkadian king circa 2300 BCE Louvre Museum Sb 3.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2300 నాటి అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను]] విజయఫలకం పైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీలు.<ref name="ArchaeologyofElam" /><ref name="TwoSteles" /> లూవ సంగ్రహశాలలోనిది]] అకేడు సామ్రాజ్యము క్రీ.పూ. 2234–2154 మధ్య కాలములో నడిచింది. [[:en:East Semitic languages|తూర్పు సెమిటపు]] [[:en:Akkadian language|అకేడు భాష]] కిషు రాజుల పేర్లు వ్రాయడానికి, మొదటిసారి క్రీ.పూ. 2800లో, వాడబడింది.<ref name=roux1993/> ఈ భాషలోనే ఆ పేర్లు తదుపరి రాజ జాబితాలలో కూడా వ్రాయబడ్డాయి. పూర్తిగా ప్రాచీన అకేడు భాషలో వ్రాసిన రచనలు క్రీ.పూ.2500 నుండి ఉన్నాయి. [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను మహావీరుడి]] (క్రీస్తుపూర్వం 2270-2215) పాలనలో ప్రాచీన అకేడు భాష వాడకము శిఖరాగ్రమును చేరుకుంది. అయినప్పటికీ పరిపాలనా కార్యకలాపాలకు సంబంధించిన ఫలకాలను వ్రాయడానికి రాయసగాళ్ళు సుమేరు భాషనే ఎక్కువ వాడేవారు. అకేడు, సుమేరు భాషలు రెండూ కూడా సుమారు వెయ్యి సంవత్సరాల వరకు వాడుక భాషలుగా ఉన్నాయి. కానీ క్రీ.పూ. 1800 నాటికి సుమేరు భాష ప్రధానంగా పండితులకూ, వ్రాయసగాళ్ళకూ మాత్రమే తెలిసిన గ్రాంథిక భాషగా మారింది. సర్గోనుకు ముందూ, తరువాతి కాలాలను పోల్చి చూస్తే చారిత్రక పరిస్థితుల్లో పెద్దగా అసంబద్ధత లేదనీ, సెమిటులూ, సుమేరుల మధ్య కలహాలకు, చరిత్రాకారులు ఆ కలహము చూపిన ప్రభావము కంటే ఎక్కువ ప్రాధాన్యత ఇస్తున్నారని [[:en:Thorkild Peter Rudolph Jacobsen|థార్కిద్ద్ జాకబ్సెన్‌]] వాదించాడు.<ref>''Toward the Image of Tammuz and Other Essays on Mesopotamian History and Culture'' by T. Jacobsen</ref> ఐతే, సర్గోను ఆక్రమించుకున్న ఈలము భాగాలలో కొంతకాలం అకేడు భాష అక్కడి వారిపై రుద్దబడిందనడానికి తిరుగులేని ఆధారాలున్నాయి. ==గూట్యపు కాలం == {{Main|[[:en:Gutian dynasty|గూట్యపు వంశం]]}} క్రీ.పూ. 2083–2050 (స్వల్పకాలం ఉనికిలో ఉంది). ====లగాషు 2 వ రాజవంశం ==== [[File:Gudea of Lagash Girsu.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా. ఇతనివి అనేక ప్రతిమలు మనకు దొరికాయి.]] [[File:Ur-Ningirsu ruler of Lagash portrait circa 2110 BCE.jpg|thumb|right|గుడియా కుమారుడు ఉర్-నింగిర్సూ ప్రతిమ. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Head Gudea Louvre AO13.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా]] క్రీ.పూ. 2093–2046 (స్వల్పకాల చరిత్ర) క్రీ.పూ. 2093-2046 (స్వల్పకాలం)గూట్యుల చేతిలో అకేడు సామ్రాజ్యం పతనమైన తరువాత సుమేరు జాతి పాలకుడైన లాఘాషుకు చెందిన గుడియా ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్నాడు. తమకి తాము దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకునే సార్గోనిక రాజుల విధానాన్ని ఇతడు కూడా కొనసాగించాడు. మునుపటి లాగాషు రాజవంశీకుల వలె గుడియా ఇంకా ఆయన వారసులు కూడా కళలకు ప్రోత్సాహం అందించడముతో, వీరి కాలానికి చెందిన అనేక కళాఖండాలూ, ఉత్పత్తులూ పెద్ద సంఖ్యలో పురావస్తు పరిశోధనల్లో లభ్యమయ్యాయి. ==మూడవ ఉర్ కాలం== [[File:Ziggurat of ur.jpg|thumb|left|ఇరాక్‌లోని నాస్రీయాహ్ దగ్గరున్న ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]] క్రీ.పూ. 2047-1940 (స్వల్పకాల చరిత్ర) తరువాత, ఉర్ యొక్క 3 వ రాజవంశస్తులైన ఉర్-నమ్ము, అతని వారసుడు షుల్గీలు సుమేరును పాలించారు. వీరి సామ్రాజ్యము దక్షిణ అస్సీరియా వరకు విస్తరించి ఉండేది. ఇందుమూలాన ఇంతకు ముందు కొందరు చరిత్రకారులు, ఈ కాలానికి సుమేరు పునరుజ్జీవ కాలమని తప్పుడు పేరు ఇచ్చారు.<ref>{{Cite book|last=Cooper|first=Jerrold S.|url=https://www.worldcat.org/oclc/944087535|title=Problems of canonicity and identity formation in ancient Egypt and Mesopotamia|date=2016|others=Kim Ryholt, Gojko Barjamovic, Københavns universitet, Denmark) Problems of Canonicity and Identity Formation in Ancient Egypt and Mesopotamia (2010 : Copenhagen, Denmark) Literature and Identity Formation (2010 : Copenhagen|isbn=978-87-635-4372-9|location=Copenhagen|pages=1–18|chapter=Sumerian literature and Sumerian identity|oclc=944087535}}</ref> ఎందుకంటే అప్పటికే ఈ ప్రాంతంలో సుమేరు కంటే సెమిట సంస్కృతులే ఎక్కువ ఉన్నాయి. అస్సీరియా, తదితర ప్రాంతాల్లో అకేడ్ల జనాభా పెరగడమే కాక సెమిటులైన మార్టులు (అమొరులు) అనేక దఫాల్లో ఇక్కడికి వలస వచ్చారు. వీరు దక్షిణప్రాంతంలో ఇసిన్, లార్సా, ఎష్నున్న మరి కొంతకాలం తర్వాత బాబిలోనియా వంటి స్థానిక రాజ్యాలను స్థాపించారు. క్రీ.పూ. 21వ శతాబ్దిలో ఉత్తర భాగములో పురాతన అస్సిరియా సామ్రాజ్యము వలె దక్షిణాన బాబిలోనియా సామ్రాజ్యము కూడా కొంత కాలము ప్రధాన శక్తిగా నిలబడింది. మధ్యయుగములో లాటిను భాషలాగే, శరాకార లిపి వాడుకలో ఉన్నంత కాలము సుమేరు భాష బాబిలోనియా, ఇంకా అస్సీరియా పాఠశాలల్లో ధార్మిక భాషగా నేర్పబడేది. ==పతనం == ఈ కాలములో దక్షిణ మెసొపొటేమియా నుండి ప్రజలు ఉత్తరభాగానికి అధిక సంఖ్యలలో వలసవెళ్ళడం జరిగింది. మట్టిలో క్రమంగా పెరుగుతున్న లవణీయత కారణంగా సుమేరు భూముల వ్యవసాయ ఉత్పాదకత తగ్గుముఖం పట్టింది. ఈ ప్రాంతంలో ముందునుండే మట్టి లవణీయత ప్రధాన సమస్యగా గుర్తించబడింది.<ref>{{cite journal|last=Jacobsen T |first=Adams RM. |year=1958 |title=Salt and Silt in Ancient Mesopotamian Agriculture: Progressive changes in soil salinity and sedimentation contributed to the breakup of past civilizations. |url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.128.3334.1251|journal=Science |doi= 10.1126/science.128.3334.1251 |volume= 128| pages=1251–8|issue=3334}}.</ref> పేలవమైన డ్రైనేజ్ కారణంగా వ్యవసాయ భూముల్లో నీరు నిలబడిపోయేది. అక్కడి పొడి వాతావరణములో ఈ నీరు ఆవిరవగా, నీటిలోని లవణాలు నేలలో మిగిలిపోయి, క్రమంగా భూలవణీయత పెరగసాగింది. అకేడు సామ్రాజ్య కాలమూ, తదుపరి ఉర్ మూడవ వంశపు కాలాలలో గోధుమల పంట వేయడము నుండి లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలపంట సాగుకు రైతులు మారారు. కానీ అది ప్రజలకు తగినంత ఆహారం అందించ లేదు. దీనివలన క్రీ.పూ 2100 నుండి క్రీ.పూ. 1700 మధ్యలో ఈ ప్రాంతంలో జనాభా దాదాపు ఐదింట మూడు వంతులు తగ్గిందని అంచనా.<ref>{{cite journal|last=Thompson |first=William R. |year=2004 |title=Complexity, Diminishing Marginal Returns and Serial Mesopotamian Fragmentation |journal=Journal of World Systems Research |url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |format=PDF |doi=10.5195/jwsr.2004.288 |volume=10 |pages=612–652 |issue=3 |url-status=unfit |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120219134627/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |archivedate=February 19, 2012 }}</ref> దీనితో అకేడు భాష మాట్లాడే ప్రాంతాల్లో జనాభా పెరిగి, సుమేరు భాష ప్రధానంగా ఉన్న ప్రాంతాలలో జనాభా గణనీయముగా తగ్గినది. క్రమంగా సుమేరు మాతృభాషగా అంతరించిపోయి గ్రాంథిక భాషా, ధార్మిక భాషగా మిగిలింది. ఇబ్బి-సిన్ (క్రీ.పూ 2028–2004) పాలనలో ఈలములు దండయాత్రతో ఊర్ స్వాధీనం చేసుకున్న తరువాత {{citation needed|reason=Doesn't cite any evidence of sack of Ur?|date=October 2015}}, సుమెర్ అమోరీయుల పాలనలోకి వచ్చింది. 20 – 18 వ శతాబ్దాల్లో స్వతంత్ర అమోరు రాజ్యాలు "ఇసిన్ రాజవంశం"గా రాజ జాబితాలో చేర్చబడ్డాయి. క్రీ.పూ. 1800లో హమ్మురాబి ఆధ్వర్యంలో బాబిలోనియా విస్తరణతో ఈ వంశము యొక్క శకం ముగిసింది. తరువాతి కాలాల్లో అస్సిరియా, బాబిలోనియాలను పాలించిన రాజుల్లో కొంతమంది అరుదుగా సార్గోనిక రాజుల బిరుదు ఐన "సుమేరూ, అకేడు ప్రాంతాలకు రాజు"ను తమకు ఆపాదించుకున్నారు. ఇందుకు ఒక ఉదాహరణ సుమారు క్రీ.పూ 1225లో అస్సిరియాను పాలించిన మొదటి టుకుల్టీ నినుర్టా‌. ==జనాభా== సుమేర్లోని అతిపెద్ద నగరాల్లో ఒకటైన ఉరుక్ వైభవము తారాస్థాయిలో ఉన్నప్పుడు, నగర జనాభా 50,000-80,000 ఉండేదని అంచనా వేయబడింది. <ref>[https://archive.is/20150411005800/http://proteus.brown.edu/mesopotamianarchaeology/ Harmansah, Ömür, The Archaeology of Mesopotamia: Ceremonial centers, urbanization and state formation in Southern Mesopotamia, 2007, p.699]</ref> సుమేర్లో ఇతర ప్రముఖ నగరాలు ఉండడమూ, పెద్దసంఖ్యలో వ్యవసాయ జనాభా ఉండడాన్నీ బట్టి చూస్తే, సుమేరు జనాభా సుమారుగా 8 నుండి 15 లక్షల దాకా ఉండుంటుందని అంచనా. ఇదే సమయంలో ప్రపంచ జనాభా 2.7 కోట్లుగా అంచనా వేయబడింది.<ref>Colin McEvedy and Richard Jones, 1978, ''Atlas of World Population History'', Facts on File, New York, {{ISBN|0713910313}}.</ref> సుమేరు భాషకు వేరే ఏ భాషతోను పోలికలూ, సంబంధాలూ లేవు (లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్). ఐతే ఆ కాలములో తక్కువ సాంస్కృతికంగా తక్కువ ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడిన వేరే భాష ఉండేదనీ (substrate), ఆ భాష ఏమిటో ఈనాడు మనకి తెలియనప్పటికీ, సుమేరు భాషపై దాని ప్రభావాము తెలుస్తోందనీ (substrate effect), అనేక భాషాశాస్త్రవేత్తలు అభిప్రాయపడ్డారు. సుమేరులోని కొన్ని ప్రధాన నగరాలకు సుమేరు భాషకు చెందని పేర్లు ఉన్నాయి. ఇదే వీరి ప్రతిపాదనకు ఆధారము. ఈ పేర్లూ, వీరికి ముందు ఇక్కడ నివసించిన జనాల భాషలోనివని వీరి అభిప్రాయము.<ref name="Nemet-Nejat1998">{{cite book|author=Karen Rhea Nemet-Nejat|title=Daily life in ancient Mesopotamia|url=https://books.google.com/books?id=lbmXsaTGNKUC&pg=PA13|accessdate=29 November 2011|year=1998|publisher=Greenwood Publishing Group| isbn= 978-0313294976| page=13}}</ref> ఏదేమైనా దక్షిణ మెసొపొటేమియాలో ఉబైడు కాలం (క్రీ.పూ.5300–4700) నుండి మొదలుకొని సంస్కృతిలో పెను మార్పులేవీ చోటుచేసుకోలేదని పురావస్తు పరిశోధనలు తెలియజేస్తున్నాయి. ఇక్కడ స్థిరపడిన సుమేరు ప్రజలు టైగ్రిసు, యూఫ్రేటీసు నదుల కారణంగా సారవంతమైన ఈ ప్రాంతపు భూములను సాగుచేసి వ్యవసాయక్షేత్రాలుగా మార్చారు. ప్రాచీన సుమేరు భాషను మాట్లాడిన పురాతన సుమేరులు, ఉత్తర భాగాన నివసించిన రైతులని కొందరు పరిశోధకులు భావిస్తున్నారు. నీటిపారుదల వ్యవసాయ విధానాలను ఆకళింపు చేసుకున్న తరువాత వీరు దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చి ఉంటారని వారి భావన. సామర్రులు ఆదిమ నీటి పారదుల పద్ధతుల నుపయోగించి వ్యవసాయము చేసేవారు. టైగ్రీసూ, దాని ఉపనదుల పరీవాహక ప్రాంతాల్లో ఈ పద్ధతి వాడిన వారిలో వీళ్ళే మొదటివారు. క్రీ.పూ 5700–4900 ప్రాంతములో వీరికి మృణ్మయ పరిశ్రమలుండేవని తెలుస్తోంది. చోగ మామీ మృణ్మయ పాత్రల్లో సామర్రపు పద్ధతులూ, సుమేరు పద్ధతులూ (డు కాలమునాటి) కూడా కనిపిస్తాయి. 1980 లలో ఫ్రెంచివారు జరిపిన త్రవ్వకాలలో లాస్సాకు సమీపంలోని టెల్ అవేలి (ఓయిల్లె, ఓయులి) వద్ద ఉబైడు కాలనికి పూర్వము తయారైన పాత్రలు ఎనిమిది స్థాయిలలో లభ్యమయ్యాయి. ఇవి సామర్రపు పాతరలను పోలి ఉన్నాయి. కనుక ఉత్తరాన వ్యవసాయ సంస్కృతిని అలవర్చుకున్న సామర్రులు, నీటి పారదుల నైపుణ్యమూ, శ్రామికుల చేత సేద్యాన్ని నడిపించడానికి కావలసిన సామాజిక వర్గీకరణా పొందాక, దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చుంటారని సిద్దాంతీకరించడమైనది. {{Citation needed|date=June 2011}} అరేబియా సముద్రతీరాన లభ్యమైన పనిముట్ల ఆధారంగా వేటాడడము, చేపలు పట్టడము ద్వారా బతుకుతున్న అక్కడి స్థానికులే నెమ్మదిగా వ్యవసాయాధారిత సమాజాన్ని నిర్మించుకున్నారని మరికొందరు అభిప్రాయపడ్డారు. మంచుయుగానికి చివరిలో జలప్రళయానికి ముందు పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతంలో నివసించిన ప్రజలే సుమేరులని జురిస్ ౙరిఞ్శ విశ్వసిస్తున్నారు.<ref>{{Cite web | url=http://www.ldolphin.org/eden/ | title=Has the Garden of Eden been located at last? | website= | access-date=2018-12-21 | archive-url=https://web.archive.org/web/20051029101558/http://www.ldolphin.org/eden/ | archive-date=2005-10-29 | url-status=dead }}</ref> ==సంస్కృతి == ===సాంఘిక, కుటుంబజీవితం === [[File:Upper part of a gypsum statue of a Sumerian woman. The hands are folds in worship. Circa 2400 BCE. From Mesopotamia, Iraq. The British Museum, London.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2400 నాటి ఈ హరశోఠపు శిల్పంలో చేతులు జోడించి ప్రార్థిస్తున్న సుమేరు మహిళను చూడవచ్చు. ఇది ప్రస్తుతం లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] [[File:Reconstructed sumerian headgear necklaces british museum.JPG|thumb|right|సుమేరు మహిళల సమాధుల్లో దొరికిన వస్తువుల ఆధారంగా పునర్నిర్మించిన శిరోభూషణమూ, కంఠహారాలూ.]] సుమేరు కాల ఆరంభ దశలో ఆదిమ చిత్రాలు ఆధారంగా ఈ క్రింది విషయాలు తెలుస్తున్నాయి:<ref name="Sayce"/> * "మృణ్మయ పాత్రల వాడుక చాలా ఎక్కువగా ఉండేది. గిన్నెలు, పూల జాడీలూ, వివిధరకాల వంటపాత్రలూ తయారు చేయబడుతూ ఉండేవి. తేనె, వెన్న, మద్యము, ద్రాక్షారసం వంటి ఒక్కొక పదార్థానికీ ప్రత్యేకంగా వాటిని నిల్వ చేసుకోవడానికి తయారైన పాత్రలుండేవి. మద్యాన్ని ఖర్జూర పళ్ళ నుండి తయారుచేసుండొచ్చు. కొన్ని పూల జాడీలకు కొనదేలిన కాళ్ళు ఉండేవి. x ఆకారములో ఉన్న కాళ్ళుండే బల్లలపై ఈ జాడీలనుంచేవారు. సమంగా నిలబడే జాడీలను చతుస్ర లేదా దీర్ఘ చతుస్రాకారాల్లో ఉండే చెక్క బల్లల పై ఉంచేవాణరు. నూనె జాడి, బహుశా పదార్థాలను నిల్వ ఉంచే ఇతర జాడిలకు కూడా, మట్టితో మూతచుట్టూ మూసివేసేవారు. ఈ పద్ధతి ప్రాచీన ఈజిప్టులో కూడా ఉంది. ఈ మట్టి పాత్రలను అనుకరిస్తూ, రాతితో పూలజాడీలనూ, గిన్నెలనూ తయారుచేసేవారు." * "ఈకలతో చేసిన తురాయిని పెట్టుకునేవారు. మంచాలూ, ఎత్తుపీటలు, కుర్చీలూ వాడేవారు. వీటి కాళ్ళు ఎద్దు కాళ్ళలాగా ఉండేవి. అగ్ని-స్థలాలు, హోమగుండాలు ఉండేవి." * "కత్తులు, పిడిసాన, ఉలి, ఇంకా ఒక రంపం లాంటి పరికరమూ వీరు వాడేవారు. ఈటెలు, బాణాలు, ధనుస్సులూ, బాకులు (గురిచూసి విసిరే చిన్న కత్తి) యుద్ధంలో ఉపయోగించబడ్డాయి కానీ ఖడ్గాలు వాడారనడానికి ఆధారాలు లేవు. " * "వ్రాసేందుకు ఫలకాలు వాడేవారు. చురకత్తి (బాకు) అలుగును లోహముతో చేయగా, పిడి చెక్కతో తయారుచేసేవారు. బంగారు హారాలు వాడేవారు." * "చంద్రమానంతో కాలగణన లెక్కించబడింది." సుమేరు సంగీతానికి సంబంధించి చాలా సమాచారము లభించింది. వేణువూ, లైరు అనే ఒక తంత్రీ వాయిద్యము ఉపయోగించబడ్డాయి. లైరు అనగా ప్రాచీన వీణ (ఆధునిక వీణ కాదు) వంటిది. వీరి వాయిద్యాలలో నేటి కాలములో అందరూ ఎరిగినవి ఉర్ లైరులు.<ref name="Goss_2017_mesopotamian_flutes">{{cite web |last=Goss |first=Clint |title=Flutes of Gilgamesh and Ancient Mesopotamia |url=http://www.Flutopedia.com/mesopotamian_flutes.htm |date=15 April 2017 |website=Flutopedia |access-date=14 June 2017 }}</ref> లాఘాష్ రాజు ఉరుకాగినా (సుమారు క్రీ.పూ. 2300) అప్పటి ఆచారమైన బహుభర్త్రుత్వాన్ని రద్దు చేశారని శాసనాలు తెలియజేస్తున్నాయి. బహుభర్త్రుత్వానికి పాల్పడిన స్త్రీని ఆమె నేరము చెక్కబడ్డ రాళ్ళతో కొట్టి చంపాలని ఆయన చట్టము చేసారు. .<ref>[https://books.google.com/books?id=mpjk74blFDgC&pg=PA62&dq=urukagina+%22two+men%22&client=firefox-a&sig=29we4cFBrgMpJ9qsy4zjpCywAQY ''Gender and the Journal: Diaries and Academic Discourse'' p. 62] by Cinthia Gannett, 1992</ref> {{multiple image | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరు యువరాణీ (సుమారు క్రీ.పూ 2150) | total_width=350 | image1 = Sumerian princess of the time of Gudea circa 2150 BCE.jpg | caption1 = {{center|గుడియా కాలము నాటి (సుమారు క్రీ.పూ 2150) సుమేరు యువరాణీ.}} | image2 = Sumerian princess of the time of Gudea 2150 BCE. Louvre Museum AO 295.jpg | caption2 = {{center|శిల్పం యొక్క ముందు భాగము<br />లూవ సంగ్రహశాల AO 295.}} | footer= }} సుమేరు సమాజము పురుషాధిక్య సమాజము. అలాగే సామాజిక వర్గీకరణ ఉండేది. సుమేరు స్మృతులలో మనకి దొరికిన వాటిలో పురాతనమైనది ఉర్-నమ్ము స్మృతి. ఇది మూడవ ఉర్ కాలము నాటిది. ఈ స్మృతిని అధ్యయనము చేయడము ద్వారా ఆనాటి సామాజిక నిర్మాణము పై ఒక మౌలిక అవగాహన వస్తుంది. లు-గాలు ("గొప్ప వ్యక్తి" లేదా రాజు) కింద రెండు ప్రాథమిక వర్గాలుగా సమాజంలోని వారందరూ వర్గీకరించబడ్డారు: "లు" లేదా స్వేచ్ఛకలిగిన వ్యక్తీ, బానిస (పురుషుడు ఐతే ఆరాడ్, స్త్రీ ఐతే జెమి). 'లు' కొడుకును పెళ్ళికి ముందు డుము-నిటగా పిలుస్తారు. ఒక స్త్రీ (మునుస్)ను పెళ్ళికి ముందు కూతురిగా (డూము-మి), పెళ్ళి తర్వాత భార్య (డామ్)గా, భర్త చనిపోతే విధవగా (నుమసు) గుర్తిస్తారు. ఒక విధవ అదే తెగకు చెందిన మరో వ్యక్తిని మళ్ళీ పెళ్ళి చేసుకోవచ్చు. వివాహాలు సాధారణంగా వధూవరుల తల్లితండ్రుల చేత నిర్ణయించబడేవి<ref name=Kramer1963>{{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=The Sumerians: Their History, Culture, and Character|date=1963|publisher=The Univ. of Chicago Press|isbn=978-0-226-45238-8|url=https://archive.org/details/sumerianstheirhi00samu|url-access=registration}}</ref>{{rp|78}}. నిశ్చితార్థములో ఇరు పక్షాలూ పెళ్ళి నిశ్చయమైనట్లు మట్టి ఫలకాలపై నమోదు చేయించేవారు.<ref name=Kramer1963/> పెళ్ళికొడుకు పెళ్ళికూతురి తండ్రికి కానుకలివ్వగానే పెళ్ళికి చట్టబద్దత వస్తుంది.<ref name=Kramer1963/> సంతోషకరమైన దాంపత్యాన్ని వర్ణిస్తూ ఒక భర్త, తన భార్య తనకు ఎనిమిది మంది కొడుకులనిచ్చినప్పటికీ, ఇంకా తనతో సంభోగించడానికి ఆసక్తి చూపుతుందని చెప్పాడని ఒక సుమేరు నానుడి.<ref name="NemetNejat">{{citation|last=Nemet-Nejat|first=Karen Rhea|author-link=Karen Rhea Nemet-Nejat|date=1998|title=Daily Life in Ancient Mesopotamia|publisher=Greenwood|series=Daily Life|isbn=978-0-313-29497-6|page=[https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132 132]|url=https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132}}</ref> సుమేరులు పెళ్ళికి ముందు లైంగిక సంబంధాలను ఆమోదించినట్లుగా కనిపించదు.<ref>''Celibacy in the Ancient World: Its Ideal and Practice in Pre-Hellenistic Israel, Mesopotamia, and Greece'' by Dale Launderville, p. 28</ref> సుమేరు భాషలో కానీ, అకేడు భాషలో కానీ, కన్యత్వము అనే పదానికి సమానార్థకము లేదు. వీరు కన్యత్వం అనే భావనను సంభోగింపబడని, సంభోగానికి గురికాబడని, పురుషాంగము తెలియని స్త్రీ అనే వాక్యాలు వాడి వ్యక్తపరిచేవారు.<ref name="Cooper">{{cite book|last1=Cooper|first1=Jerrold S.|article=Virginity in Ancient Mesopotamia|title=Sex and Gender in the Ancient Near East: Proceedings of the 47th Rencontre Assyriologique Internationale, Helsinki|year=2001|location=Baltimore, Maryland|publisher=Johns Hopkins University Press|url=http://krieger2.jhu.edu/neareast/pdf/jcooper/jc%20Virginity.pdf|isbn=978-951-45-9054-2}}</ref>{{rp|91–93}} అకేడు వైద్య గ్రంథాల్లో పేర్కొనబడిన షిషితు అనే పదము కన్నెపొరను సూచిస్తుందా లేక మరేదైనా అర్థముందా అనేదానిపై స్పష్టత లేదు. ఐతే మహిళ కన్యత్వాన్ని నిర్ణయించడములో తరువాతి కాలపు మధ్యప్రాచ్య సంస్కృతులతో పోల్చితే కన్నెపొర పాత్ర చాలా తక్కువ అనిపిస్తుంది.<ref name="Cooper"/>{{rp|92}} కన్యత్వము విషయములో స్త్రీ మాటలకే ప్రాధాన్యత ఎక్కువ ఉండేది.<ref name="Cooper"/>{{rp|91–92}} ప్రాచీన ఆధారాలను బట్టి సుమేరులు శృంగారము పట్ల చాలా ఉదార వైఖరి కలిగియున్నారని తెలుస్తోంది.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> లైంగిక కట్టుబాట్లు నైతికత మీదకంటే, ఫలానా సంబంధము వారిని మతకర్మలలో పాల్గొనలేని విధంగా మైలు పరిచే అవకాశమెంత అనే విషయము మీద ఆధారపడి ఉండేవి.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఇక వీరు స్వయంతృప్తి లైంగిక పటుత్వాన్ని పెంచుతుందని నమ్మేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> సొంతంగానూ, అలాగే వారి లైంగిక భాగస్వాములతో కలిసీ కూడా స్వయంతృప్తి పొందేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> గుదమైదునము కూడా వీరికి ఆమోదయోగ్యమే.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఎంతూకు పూజారులైన స్త్రీలకు పిల్లల్ని కనడము నిషిద్దము.<ref name="Leick2013">{{citation|last=Leick|first=Gwendolyn|title=Sex and Eroticism in Mesopotamian Literature|publisher=Routledge|year=2013|isbn=978-1-134-92074-7|location=New York |page=219|orig-year=1994|url=https://books.google.com/books?id=WKoWblE4pd0C&pg=PA64}}</ref><ref name="NemetNejat"/> కనుక వీరు గుదమైదునములో ఎక్కువగా పాల్గొనేవారు.<ref name="Leick2013"/><ref name="Dening1996"/><ref name="NemetNejat"/> ===భాష, లిపి === [[File:Early writing tablet recording the allocation of beer.jpg|thumb|బీరు కేటాయింపులను నమోదు చేయడానికి వాడిన వ్రాత ఫలకం. క్రీ.పూ 3100–3000 కాలం నాటిది.]] [[File:P1150884_Louvre_Uruk_III_tablette_écriture_précunéiforme_AO19936_rwk.jpg|thumb|శరాకార లిపికి ఆధారమైన సంకేత చిత్రాలు గల సున్నపురాతి ఫలకం. క్రీ.పూ 4వ సహస్రాబ్ది నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Development of writing.jpg|thumb|వ్రాత అభివృద్ధి ప్రక్రియ యొక్క ప్రామాణిక శాస్త్రీయ పునర్నిర్మాణం. నేటి లిపుల పుట్టుకలో శరాకార లిపి పాత్రను కూడా ఇందులో మనం చూడవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Barraclough |first1=Geoffrey |last2=Stone |first2=Norman |title=The Times Atlas of World History |date=1989 |publisher=Hammond Incorporated |isbn=978-0-7230-0304-5 |page=[https://archive.org/details/isbn_9780723003045/page/53 53] |url=https://archive.org/details/isbn_9780723003045 |url-access=registration }}</ref><ref>{{cite book |last1=Senner |first1=Wayne M. |title=The Origins of Writing |date=1991 |publisher=University of Nebraska Press |isbn=978-0-8032-9167-6 |page=77 |url=https://books.google.com/books?id=Kc4xAlunCSEC&pg=PA77 }}</ref>]] సుమేరు పురావస్తు పరిశోధనల్లో కనుగొన్నవాటిల్లో అన్నిటికంటే ముఖ్యమైనవి, శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉన్న మట్టి ఫలకాలు. ఇవి పెద్ద సంఖ్యలో దొరికాయి. సుమేరు సంస్కృతిలో వ్రాత అభివృద్ధి అవ్వడము అనేది చారిత్రకాంశాలను పొందుపరచడములోనే కాక, ఇతిహాస కవితలూ, కథలూ అలాగే ప్రార్థనలూ, చట్టాల వంటి వివిధ రకాల సాహిత్యాన్ని సృష్టించే క్రమములో మానవాళి చరిత్రలోనే గొప్ప మైలురాయిగా పరిగణించబడుతుంది. మొదట్లో బొమ్మలు, అనగా గూఢచిత్రాలు వాడినప్పటికీ, కొద్ది కాలములోనే శరాకార లిపీ, ఆ తదుపరి పదసంజ్ఞలూ (ఆలోచనలను వ్యక్తపరిచేందుకు గుర్తులు) వాడబడ్డాయి. తడి మట్టిపై త్రిభుజాకారపు రెల్లుతో వ్రాసేవారు. సుమేరు భాషలో కొన్ని వేల వ్రాతలు బయటపడ్డాయి. వ్యక్తిగత, వ్యాపార లేఖలు, రసీదులు, పద కోశాలూ, చట్టాలు, శ్లోకాలు, ప్రార్థనలు, కథలు, రోజువారీ లెక్కల వంటివి ఉన్నాయి. మట్టి పలకల గ్రంథాలయాలు కనుగొనబడ్డాయి. స్మారక శాసనాలూ, అలాగే విగ్రహాలు లేదా ఇటుకలు వంటి వివిధ వస్తువులపై వ్రాతలూ సర్వసాధారణము. శిక్షణలో భాగంగా లేఖకులు (వ్రాయసగాళ్ళు) ఒక్కొక గ్రంథాన్నీ అనేక సార్లు గ్రంథస్తము చేయడముతో, చాలా గ్రంథాలవి అనేక ప్రతులు మనకు దొరికాయి. సెమిట సమాజములో కూడా వాడుక భాష సెమిట భాష ఐనప్పటికీ చాలా కాలము పాటు మతసంబంధ అలాగే చట్టసంబంధ కార్యకలాపాలకు సుమేరు భాష వాడుకలో ఉంది. శరాకార లిపిలో వ్రాయబడ్డ వాటిల్లో ముఖ్యమైనది 'గిల్గమేష్' అనే ఒక సుదీర్ఘ కావ్యము. ఉరుక్ శిథిలాల్లో లభ్యమైన ఈ కావ్యము ప్రామాణిక శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉంది. ఇది రెండవ ఆదిమ వంశపు కాలంలో పాలించిన గిల్గమేష్ (అకేడు భాషలో) ("బిల్గమేష్ (సుమేరులో)") అనే రాజు గురించి చెబుతుంది. ఈ కథలో గిల్గమేషు, అతని సహచరుడు ఎన్కిడుల కాల్పనిక సాహసాలు ఉన్నాయి. అనేక మట్టి పలకలపై వ్రాయబడ్డ ఈ కథ మనకు తెలిసినంతలో చరిత్రలోనే మొట్టమొదటి సారి వ్రాయబడ్డ కాల్పనిక సాహిత్యముగా గుర్తింపు పొందింది. సుమేరు భాషకు దగ్గరగా ఉన్న భాష ఏదీ లేదు. కనుక ఇది ఏ భాషా కుటుంబానికీ చెందదు. ఇలాంటి భాషను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్‌గా పిలుస్తారు (ఒంటరి భాష అని అర్థము).అకేడు భాష మాత్రము ఆఫ్రోయాసియాటిక్ భాషా కుటుంబంలో సెమిటిక్ విభాగానికి చెందినది. సుమేరు భాష యొక్క భాషా కుటుంబాన్ని కనుక్కోవడానికి జరిగిన అనేక ప్రయత్నాలు ఫలించలేదు. సుమేరు భాషలో పదముకు ఉపసర్గలూ, ప్రత్యయాలు వంటివి చేరడము ద్వారా అర్థము మారుతుంది. ఇలాంటి భాషలను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో అగ్లుటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ అంటారు. అనేక శాస్త్రజ్ఞులు సుమేరు భౌగోళిక అంశాలూ, వివిధ కళలూ, వ్యవసాయ విధానాలూ పరిశీలించి ఒక తక్కువ (substratum) లేదా సమాన పలుకుబడి (adstratum) కలిగిన భాష యొక్క ప్రభావమీ సుమేరు భాషపై ఉందని ప్రతిపాదించారు. ఈ ఊహాజనిత భాషకి ప్రోటో-యుఫ్రేటీయ భాష లేదా ప్రోటో-టైగ్రీయ భాషగా పేరు పెట్టారు. ఐతే ఈ ప్రతిపాదనను వ్యతిరేకించే శాస్త్రవేత్తలు కూడా చాలా మంది ఉన్నారు. ప్రాచీన సుమేరు వ్రాతలు, వ్రాయసగాళ్ళు తాము విషయాన్ని గుర్తుపెట్టుకోవడానికి ఊతంగా కొన్ని ముఖ్య పదాలు మాత్రము వ్రాసిపెట్టుకున్న సంగ్రహ రూపాలు. వీటిని వ్రాసేది తమ వ్యక్తిగత వాడుకకే కనుక ఇవి వ్యాకరణ నియమాలననుసరించక, గజిబిజిగా ఉంటాయి. అందువలన ఈ ప్రాచీన వ్రాతలనర్థము చేసుకోవడము చాలా కష్టము<ref>{{Cite book|title=The Oxford Handbook of the History of Linguistics|last=Allan|first=Keith|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0191643439|location=Oxford|pages=56–57}}</ref> క్రీ.పూ. 3 వ–2 వ సహస్రాబ్ది సమయానికి క్రమంగా వాడుక భాషగా సుమేరు స్థానాన్ని అకేడు భాష ఆక్రమించుకుంది .<ref name="woods">Woods C. 2006 [http://oi.uchicago.edu/pdf/OIS2.pdf “Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian”]. In S.L. Sanders (ed) ''Margins of Writing, Origins of Culture'': 91–120 Chicago</ref> అయితే సా.శ.. 1 వ శతాబ్దం వరకు సుమేరు భాష బాబిలోనియా, అస్సీరియాలో పవిత్ర, గ్రాంథిక, శాస్త్రీయ భాషగా వాడబడింది.<ref>{{cite book|last=Campbell|first=Lyle|title=A glossary of historical linguistics|url=https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191|year=2007|publisher=Edinburgh University Press| isbn=978-0748623792|author2=Mauricio J. Mixco |page=[https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191/page/n202 196]}}</ref> <gallery widths="170px" heights="170px"> Cuneiform tablet- administrative account with entries concerning malt and barley groats MET DP293245.jpg|శరాకార లిపిలో యవ నాణేల లెక్కలు వ్రాసి ఉన్న లెక్కలఫలకము. క్రీ.పూ 3100–2900 నాటిది. న్యూయార్క్ ‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. Bill of sale Louvre AO3766.jpg|షురుప్పక్‌లో పొలాన్నీ, ఇంటినీ అమ్మకానికి పెడుతూ ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది Stele of Vultures detail 02.jpg|'సున్నపురాతిపై చెక్కబడ్డ రాబందుల శిలాఫలకం. సుమారు క్రీ.పూ 2450 లోనిది‌. దీన్ని 1881లో గిర్సూలో (ఇరాక్‌లోని ఆధునిక టెల్ టెలోహ్) జరిపిన తవ్వకాల్లో ఎడ్వర్డ్ డీ సార్ౙెక్ కనుగొన్నారు. లూవ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. </gallery> ===మతం === [[File:Ebih-Il Louvre AO17551 n01.jpg|upright=0.8|thumb|క్రీ.పూ 24వ శతాబ్ది నాటి ప్రార్థనలో ఉన్న సుమేరు పురుషుడి శిల్పం (ఆధునిక తూర్పు సిరియాలో దొరికింది)]] {{multiple image|perrow=2|total_width=400|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header =సుమేరు మతము | image1 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (adjusted for perspective).jpg | caption1 = ఉర్ గుడిలో ఆసీనుడైన దేవునికి అర్ఘ్యము సమర్పణను చూపిస్తున్న శిల్పము. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | image2 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (libation detail).jpg | caption2 = ఉర్‌లోని గుడిలో అర్ఘ్యమును సమర్పిస్తున్న నగ్న పూజారి. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | footer= }} సుమేరులు వారికి సంబంధించిన అన్ని విషయాలనూ దైవానికి ఆపాదించేవారు. మరణం, దైవాగ్రహము వంటి విషయాలలో తాము అశక్తులమని విశ్వసించేవారు.<ref name=Kramer1963/> సుమేరు మతవిశ్వాసాల ప్రకారము విశ్వసృష్టికి మూలమైన వృత్తాంతాలు రెండు. ఈ వృత్తాంతాలే వీరి మతానికి మూలస్తంభాలు. మొదటి వృత్తాంతము ప్రకారము సృష్టి అనేది కొన్ని పవిత్రమైన వివాహాలు ఫలితంగా ఉద్భవించింది. ఈ వివాహాల ఫలితంగా వ్యతిరేక శక్తులకు ప్రతీకలైన స్త్రీ, పురుష దైవిక అంశల సంగమము జరిగింది. ఈ సంగమమే సృష్టికి మూలము. ఈ పవిత్ర వివాహ నమ్మకము యొక్క ప్రభావము మెసొపొటేమియలో తర్వాతి నాగరికతల్లోని మత విశ్వాసాలపై ఉంది. అకేడు మతములో సృష్టి వృత్తాంతాన్ని ఎనుమ ఎలిష్‌గా వ్యవహరిస్తారు. దీని ప్రకారము మంచినీటి దేవుడూ, పురషాంశ ఐన అబ్ౙు, ఉప్పునీటి దైవమూ, స్త్రీ అంశ ఐన తియామత్‌ల కలయిక సృష్టికి మూలము. ఈ కలయికతో జనియించిన వారు లాహ్మ్, లహ్మూలు. వీరిని బురదమయమైన వారు/మట్టితో నిండినవారిగా పిలుస్తారు. ఈ పేర్లను ఎరీడులో ఎంకి దేవాలయమైన ఈ-అబ్ౙులోని ద్వారపాలకులకు బిరుదులుగా ఇచ్చేవారు. యుఫ్రటీసు సముద్రములో కలిసే చోట, నదిలో కొట్టుకొచ్చిన మట్టితో చిన్న, చిన్న దీవులు ఏర్పడతాయి. ఈ ప్రక్రియను తలపించేలా రెండో పవిత్ర వివాహ జరిగింది. ఈ వివాహ ప్రతిఫలాలే అన్షార్ (ఆకాశపు ఇరుసు), కిషార్‌లు (భూమి యొక్క ఇరుసు). వీరిద్దరి పసంతానమే అను (ఆకాశము), కీ (భూమి)లు. మరో ముఖ్యమైన పవిత్ర వివాహము పర్వతాలకు దేవి ఐన నిన్హుర్సాగ్‌కు, మంచినీటికి అధిపతీ, ఎరీడు నగర దైవమైన ఎంకికీ మధ్య జరిగింది. వీరి కలయిక భూమికి పచ్చదనాన్నీ, పచ్చిక బయళ్ళనూ ప్రసాదించింది. సుమేరు సంస్కృతి ఏర్పడ్డ తొలి దశలో దక్షిణాన ఉన్న ఎరీడు ముఖ్య ఆధ్యాత్మిక కేంద్రంగా ఉండేది. ఐతే చరిత్ర వ్రాయబడడము మొదలైన తొలినాళ్ళలోనే మధ్య భాగములోని నిప్పూరు నగరము ఎరీడు స్థానాన్ని ఆక్రమించుకుంది. తర్వాత సుమేరు నాగరికత ఉన్నంత కాలమూ, ఈ నగరము తన స్థానాన్ని నిలుపుకుంది. ఇక్కడి పూజారులకు ఇతర నగర-రాజ్యాలమీద రాజకీయ అజమాయిషీ ఉండేది. ====దేవుళ్ళు ==== [[File:Ea (Babilonian) - EnKi (Sumerian).jpg|thumb|upright=1.3|క్రీ.పూ 2300 ప్రాంతం నాటి అకేడు ముద్ర. ఇందులో మనం వారి దేవుళ్ళైన ఇనానా, ఉటు, ఎంకీ, ఇసిముద్‌లను చూడవచ్చు.]] సుమేరులు దేవుళ్ళు అనేకులనీ (బహుదేవతావాదము), మానవ రూపాలు కలవారనీ విశ్వసించారు. ప్రతీ నగర రాజ్యానికీ ప్రత్యేకముగా నగర దేవతలూ, వారికి అంకితమైన నగర రాజులూ, మతాధికారులూ ఉండేవారు. ఐతే ఆయా నగర దేవతల ఆరాధన, ఆ నగరానికే పరిమతమవ్వాలని లేదు. ఒకే దైవము వివిధ నగరాల్లో పూజలందుకునేవారు. మతవిశ్వాసాలను గ్రంథస్తము చేసిన మొట్టమొదటి సమాజాల్లో సుమేరులు కూడా ఒకరు. కనుక వీరి విశ్వాసాలు మెసొపొటేమియాలోని తదుపరి నాగరికతల మతం, నమ్మకాలూ, జ్యోతిషశాస్త్రాలను ప్రభావితము చేసాయి. సుమేరులు ఆరాధించే దేవుళ్ళు: * వీరు స్వర్గాధిపతిని 'ఆన్‌'గా పిలుస్తారు. ఆకాశాన్ని కూడా సుమేరు భాషలో ఆన్ అనే అంటారు. ఆన్ దేవేరి 'కీ' (భూమికి ప్రతీక) * దక్షిణాన ఉన్న ఎరిదులోని ఆలయంలో ఉండే ఎంకి. సంక్షేమానికీ, జ్ఞానానికి దైవంగా, భూగర్భ జలాలకు అధిపతిగా, వ్యాధుల నుండి స్వస్థత చేకూర్చే శక్తి కలవాడిగా ఆరాధించబడ్డాడు. మానవాళికి మిత్రుడైన అతడు, మనుష్యులకు కళలు, శాస్త్రాలూ, నాగరిక బుద్ధులూ ప్రసాదించాడు. మొట్టమొదటి చట్టస్మృతి కూడా ఇతని సృష్టిగా భావించబడింది. * ఎన్లిల్ తుఫాను, వాయువూ, వర్షాలకు దేవుడు.<ref name=ColemanDavidson2015>{{citation|last1=Coleman|first1=J.A.|last2=Davidson|first2=George|title=The Dictionary of Mythology: An A–Z of Themes, Legends, and Heroes|date=2015|publisher=Arcturus Publishing Limited|location=London, England|isbn=978-1784044787}}</ref> నిప్పూరు నగర దేవుడైన ఆయన సుమేరుల ప్రధానదైవంగా ఆరాధించబడ్డాడు.<ref name=ColemanDavidson2015 />{{rp|108}}<ref>{{citation|first=Samuel Noah|last=Kramer|title=The Sumerian Deluge Myth: Reviewed and Revised|journal=Anatolian Studies|volume=33|date=1983|pages= 115–121|jstor=3642699|doi=10.2307/3642699}}</ref>{{rp|115–121}} ఆయన దేవేరి నిన్లిల్. ఈమె దక్షిణపవనాలకు దేవత.<ref>{{citation|last1=Black|first1=Jeremy A.|last2=Cunningham|first2=Graham|last3=Robson|first3=Eleanor|title=The Literature of Ancient Sumer|url=https://books.google.com/books?id=a1W2mTtGVV4C&pg=PA106|date=2006|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0199296330}}</ref>{{rp|106}} * ఇనాన ప్రేమకు, శృంగారానికి, యుద్ధానికి దేవత.;<ref name=WolksteinKramer1983/>{{page needed|date=July 2017}}<ref name="Black">Black, Jeremy; Green, Anthony (1992), ''[[iarchive:gods-demons-and-symbols-of-ancient-mesopotamia-an-illustrated-dictionary 202012|Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary]]'', University of Texas Press, {{ISBN|0-292-70794-0}}</ref>{{rp|109}}శుక్ర గ్రహానికి ఈమె దేవ రూపము. ఉరుక్ నగర మందిరములో ఆన్‌తో పాటు ఈమె కూడా పూజలందుకునేది. తమకు దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకున్న రాజులు, ఇనానా, డుముౙిడ్‌ల వివాహ ఘట్టాన్ని, తాము పూజారిణులను వివాహమాడడము ద్వారా ప్రదర్శించి ఉండవచ్చు.<ref name=Black/> * సూర్య భగవానుడు ఐన ఉతు. ఇతడు దక్షిణాన లార్సా, ఉత్తరాన సిప్పర్లలో నగరదేవునిగా కొలవబడేవాడు. * ఉర్ నగరదేవుడూ, చంద్రభగవానుడూ ఐన సిన్ [[File:Genealogy of Sumero-Akkadian Gods.jpg|thumb|upright=2.05|left|సుమేరులూ, తొలినాటి అకేడ్ల దేవగణము]] వీరంతా ప్రధాన దేవుళ్ళు. ఆపైన వందల కొద్దీ చిన్న, చిన్న దేవతలు ఉన్నారు. సుమేరు దేవతలు వివిధ నగరాలతో అనుసంధానించబడి ఉంటారు. ఈ నగరాల రాజకీయ ప్రాముఖ్యతతో పాటే మతపరంగా వారి ప్రాముఖ్యతా మారుతుండేది. దేవుళ్ళు వారికి సేవ చేయించుకొనుటకై బంకమట్టితో మనుష్యులను సృష్టించారు అని సుమేరుల విశ్వాసము. దేవాలయాలు నీటిపారుదల వ్యవసాయానికి అవసరమైన శ్రమదాన కార్యక్రమాలు నిర్వహించేవి. పౌరులందరూ ఆలయానికి కొంత శ్రమదానం చేయడము తప్పనిసరి. ఐతే వెండి చెల్లించడం ద్వారా వారు ఈ బాధ్యత నుండి విముక్తులవ్వవచ్చు. ====విశ్వము ==== విశ్వము ఒక పెద్ద గుమ్మటంతో కప్పబడ్డ సమాంతర బింబమని సుమేరులు నమ్మేవారు. మరణము తరువాత మనిషి శోకతప్తమైన అధోలోకములోకి కుప్పకూలి, అక్కడ అనంతకాలాల పాటు గిడిమ్ అనే ఒక అధమ ప్రేతము వలె పడి ఉండవలెనని నమ్మేవారు.<ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy |authorlink1=Jeremy Black (assyriologist) |last2=Green | first2=Anthony |title= Gods, Demons, and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary |date=1992 |publisher=University of Texas Press |isbn=978-0292707948}}</ref> విశ్వం వీరిచే నాలుగు భాగాలుగా విభజించబడింది: * ఉత్తరాన కొండప్రాంతంలో నివసిస్తున్న సుబర్తులు. వీరిపై బానిసలు, కలప, ఇతర ముడి పదార్థాల కొరకు అడపాదడపా దాడులు చేసేవారు. * పశ్చిమాన గుడార వాసులైన మార్టులు. వీరు పురాతన సెమిట భాష మాట్లాడే ఆదిమానవులు. వీరు మేకలూ, గొర్రెలను కాచుకుంటూ బ్రతికే ఒక సంచార జాతి. * దక్షిణాన డిల్మున్ అనే వాణిజ్య రాజ్యము. ఇది మరణించిన వారి భూమిగా, సృష్టి జరుగు ప్రదేశముగా చెప్పబడింది.<ref name="Carl Phillips 2013">Geoffrey Bibby and Carl Phillips, ''Looking for Dilmun'' (London: Stacey International, 1996; reprinted London: Knopf, 2013). {{ISBN|978-0-905743-90-5}}</ref> * తూర్పున ఈలములు. ప్రత్యర్థులైన వీరితో సుమేరులకు తరచూ యుద్ధాలు జరిగేవి. వారికి తెలిసిన ప్రపంచపు సరిహద్దులు: ఎగువ సముద్రం (మధ్యధరా సముద్రతీరం), దిగువ సముద్రం (పెర్షియన్ గల్ఫ్), మెలుహ్హా (బహుశా సింధూ లోయ), రాగి నిక్షేపాలకు ప్రసిద్ధి చెందిన మగన్ (ఒమన్). ====ఆలయాలు ==== ప్రతి ౙీగ్గురాట్టుకూ (సుమేరుల దేవాలయాలు) ఒక ప్రత్యేకమైన పేరు ఉండేది. ౙిగ్గురాట్టుకు ఒక ముంగిలి ఉంటుంది. ముంగిలికి మధ్య భాగాన పరిశుద్ధులయ్యేందుకు ఒక కొలను ఉంటుంది.<ref>Leick, Gwendolyn (2003), Mesopotamia: The Invention of the City' (Penguin)</ref> దేవాలయానికి ఒక నడిమిసాల్పూ, దానికి ఇరువైపులా పక్కసాల్పులూ ఉంటాయి. పక్కసాల్పులకు చివరన పూజారులకు గదులుంటాయి. ఒక మూలన జంతుబలికి బలిపీఠం, శాకాహార సమర్పణ కొరకు ఒక బల్లా ఉంటాయి. ధాన్యాగారాలూ, గోదాములూ సాధారణంగా ఆలయాల సమీపంలో ఉండేవి. కొంతకాలం తర్వాత సుమేరులు అనేక పెద్ద పేద్ద దిమ్మలను ఒకదానిపైనొకటి కట్టి వాటిపైన గర్భగుడిని ఉంచసాగారు. ఇది నిర్మాణ విధానాల్లో ౙిగ్గురత్తు శైలిగా చెప్పబడుతుంది.<ref>Mark M. Jarzombek and Vikramaditya Prakash, ''A Global History of Architecture'' (London: Wiley, 2011), 33–39. {{ISBN|978-0-470-90248-6}}</ref><ref>Crawford, Harriet (1993), "Sumer and the Sumerians" (Cambridge University Press, (New York 1993)), {{ISBN|0521388503}}.</ref> ====అంత్యక్రియలు==== మరణము తరువాత మనుషులు శోకతప్తమైన అధోలోకములో మగ్గుతారని వీరి నమ్మకము. ఈ లోకము ఎరిష్కిగాల్ అనే దేవత పాలనలో ఉంటుంది. రాకపోకలను నిరోధించడానికి, వివిధ భూతాలు ఆరాజ్య ముఖద్వారంలో ఉండి కాపలా కాస్తుంటాయని విశ్వసించేవారు. మృతదేహాలను నగరం వెలుపల ఖననం చేసేవారు. అక్కడ మృతదేహాలను ఒక చిన్న మట్టిదిబ్బతో కింద పూడ్చి, భూతాలకి కొంత ఆహారమూ, ఇతర సమర్పణలను ప్రదానము చేసేవారు. సంపన్నులు డిల్మున్‌లో ఖననం చేసేవారు.<ref>Bibby Geoffrey and Carl Phillips (2013), "Looking for Dilmun" (Alfred A. Knopf)</ref> ఉర్ రాజశ్మశానములో ప్వాబి రాణిని పూడ్చినప్పుడు, ఆమె పరివారాన్ని కూడా నరబలిగా సమర్పించారని మనకు తెలుస్తోంది. ===వ్యవసాయం, వేట === సుమేరలు సుమారుగా క్రీ.పూ. 5000–4500 కాలములో వ్యవసాయ జీవనాన్ని అలవర్చుకున్నారు. అభివృద్ధి చెందిన నీటిపారుదల వ్యవస్థా, పెద్ద మొత్తములో సాగు, నాగలి వాడకము, సంవత్సరము పొడుగూతా ఒకే పంటను వెయ్యడమూ, నగరపాలక వ్యవస్థ నేతృత్వములో ప్రత్యేక వ్యవసాయ కార్మిక శక్తి నిర్వహణా వంటి అనేక ప్రధాన వ్యవసాయ విధానాలు ఈ ప్రాంతంలో వాడుకలో ఉండేవి. ఈ వ్యవస్థ కారణంగా దేవాలయ ఖాతాలను నిర్వహించాల్సి రావడమే వ్రాత అభివృద్ధికి దారితీసింది (సుమారుగా క్రీ.పూ.3500లో). [[File:Ur mosaic.jpg|thumb|upright=1.35|ఉర్ రాజ సమాధులలో దొరికిన కళాకృతి. లాపిస్ లజూలీ, నత్త గుల్లలతో తయారు చేయబడిన దీనిలో సుమేరు సమాజపు దైనందిన వ్యవహారాన్ని చూడవచ్చు.]] ఉరుక్ కాలంలోని చిత్రాల ఆధారంగా గొర్రెలు, మేకలు, పశువులు, పందుల వంటి పెంపుడు జంతువులను పెంచేవారని తెలుస్తోంది. వారు వారి ప్రాథమిక వాహనముగా గాడిదనూ ఇతర ఈక్విడ్‌లనూ, బరువులు లాగడానికి ఎద్దులనూ ఉపయోగించారు. "జంతువుల ఉన్ని (వెంట్రుకలతో)తో ఉన్ని దుస్తులు, తివాచీలూ తయారు చేయబడ్డాయి. ఇంటి చుట్టూ పరివేష్టిత తోటలలో చెట్లు, ఇతర మొక్కలు పెంచుకునేవారు. పొలాల్లో గోధుమలూ, బహుశా ఇతర ధాన్యాలు కూడా, సాగుచేయబడ్డాయి. నీరు పెట్టేందుకు [[ఏతాము]] ఉపయోగించబడింది. కుండీలూ, జాడీలలో కూడా మొక్కలను పెంచుకునేవారు "<ref name="Sayce"/> [[File:Issue of barley rations.JPG|thumb|ఉరుకాగినా రాజా ఏలుబడిలోని నాలుగో ఏటన (అనగా సుమారు క్రీ.పూ 2350) వ్రాయబడ్డ మట్టి ఫలకము. ఇందులో పిల్లలకూ, పెద్దలకూ మంజూరవుతున్న నెలవారీ యవ కేటాయింపుల వివరాలను శరాకార లిపిలో పొందుపరిచారు‌‌.]] బీరు త్రాగడము మొదలుపెటిన మొట్టమొదటి వారిలో సుమేరులొకరు. వీరు మద్యాన్ని తమ ముఖ్య పంట ఐన ధాన్యపు గింజలతో చేసేవారు. వారు గోధుమ, యవలూ, అలాగే మిశ్రమ ధాన్యాలతో కూడా బీర్లను తయారుచేశావారు. బీర్ల తయారీ వారి సంస్కృతిలో ముఖ్య భాగము. గిల్గమేష్ కావ్యములో ఎంకిడుకీ గిల్గమేష్ రాజ్యపు ఆహారాన్నీ, బీరునీ పరిచయము చేసే ఘట్టము ఇలా వర్ణించబడింది: "ఈ నేల ఆచారాన్ని అనుసరించి బీరును పుచ్చుకో ... అతను ఏడు చెంబుల బీరు త్రాగి బెరుకును వదిలి, ఆనందంతో పాడ సాగాడు "<ref>{{cite book|last1=Gately|first1=Iain|title=Drink: A Cultural History of Alcohol|url=https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0|publisher=Gotham Books|isbn=978-1592403035|page=[https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0/page/5 5]|year=2008}}</ref> సుమేరుల నీటిపారుదల పద్ధతులు ఈజిప్టులో వాడబడ్డ పద్ధతుల లాంటివే.<ref>{{cite book| last = Mackenzie| first = Donald Alexander| year = 1927 | title = Footprints of Early Man| url = https://archive.org/details/b2982767x| publisher = Blackie & Son Limited}}</ref> పట్టణీకరణకూ, నీటిపారుదల పద్ధతుల అభివృద్ధికీ అనుబంధం ఉందనీ, 89% జనాభా నగరాల్లోనే నివసించారనీ అమెరికా ఆంత్రొపాలజిస్టు రాబర్ట్ మెక్కార్మిక్ ఆడమ్స్ పేర్కొన్నాడు.<ref>{{cite book| last = Adams| first = R. McC.| year = 1981 | title = Heartland of Cities| publisher = University of Chicago Press}}</ref> వారు యవలూ, శనగలూ, కాయధాన్యాలూ, గోధుమలూ, ఖర్జూరాలూ, ఉల్లిపాయలూ, వెల్లుల్లీ, ఆకుకోసులూ, లీకులూ (ఉల్లిపాయ లాంటి ఒక రకమైన కూరగాయ), ఆవాలూ పండించేవారు. సుమేరులు విరివిరిగా చేపలను పట్టడమే కాక, రకరకాల కోళ్ళనూ, జింకలనూ వేటాడేవారు.<ref>{{cite book|title=The fine art of food | first=Reay |last=Tannahill | publisher=Folio Society| year=1968}}{{Page needed|date=March 2012}}</ref> సుమేరులు వారి వ్యవసాయానికి నీటిపారుదల పద్ధతులపై ఎక్కువగా ఆధారపడేవారు. ఏతాలు వాడీ, కాలువలూ, కరకట్టలూ, వలకట్టులూ, జలాశయాలూ కట్టి తగినంత నీటి సరఫరా ఉండేలా చూసుకునే వారు. యుఫ్రేటీసు కొంచెము తక్కువే ఐనప్పటికీ, టైగ్రీసు తరుచూ భారీ వరదలతో సుమేరును ముంచెత్తేది. కనుక కాలువలకు తరుచుగా మరమ్మత్తులు చేసి, వండలిని తీసి, భూమికొలత గుర్తులనూ, సరిహద్దు రాళ్ళనూ మాటిమాటికీ పాతవలసి వచ్చేది. అందుచేత పౌరులందరూ వంతుల వారీగా కాలువల నిర్వహణ పనులు చేయాలని ప్రభుత్వ నియమము ఉండేది. ఐతే డబ్బు చెల్లించి ఈ నియమము నుండి మినహాయింపు పొందవచ్చు. "సుమేరు రైతు పంచాంగము" మనకి వీరి వ్యవసాయ పద్ధతులపై కొంత అవగాహన ఇస్తుంది. వీరు మొత్తము మూడు సార్లు కాలువల నుండి పొలాలకు నీళ్ళు వదిలేవారు. ఒకటి వరదల కాలం తరువాత, రెండు వసంత విషువత్తు తరువాత, మూడు వీరి సంవత్సరాది ఐన అకిటు నాట. ఇలా కాలువలలోని నీళ్ళను పొలాల్లో నింపి, మళ్ళీ నీళ్ళను బయటికి వదిలేసేవారు. తరువాత ఎద్దులను నేలలో నడిపించి కలుపు మొక్కలను నాశనం చేసేవారు. తదుపరీ, గుద్దళ్ళతో చదును చేసేవారు. నేల బాగా ఎండాక వరుసగా మూడు సార్లు దున్ని, పులక చేసి, కెల్లగించేవారు. ఆ పిమ్మట తొలికలతో మట్టిగడ్డలూ, రాళ్ళూ పగలగొట్టి తదుపరి విత్తనాలు నాటేవారు. వీరికి కాలువల్లో నుండి పొలాల్లోకి వదిలిన నీటిని మరల బయటికి పంపేందుకు సరైన వ్యవస్థ లేదు. కనుక నీరు వదిలాక అది ఆవిరయ్యేవరకు, నీళ్ళలాగే నిలిచి ఉండేవీ. నీరు ఆవిరవగా వాటిలోని ఉప్పులు మట్టిలో కలిసిపోయేవి. దురదృష్టవశాత్తు దీని వల్ల వారి పొలాల్లో మట్టి లవణీయత క్రమంగా పెరిగింది. మూడవ ఉర్ కాలానికి, గోధుమ బదులు లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలు వారి ప్రధాన పంటగా ఉండేవి. వీరు వసంతంలో కోతలు కోసేవారు. ఇందుకు గానూ ముగ్గురు కలసి ఒకటిగా జట్టు కట్టేవారు. వీరిలో కోతలు కోయువారొకరూ, పనలను కట్టలుగా కట్టువారొకరూ, కట్టలను చూసుకొను వారొకరూనూ.<ref>By the sweat of thy brow: Work in the Western world, Melvin Kranzberg, Joseph Gies, Putnam, 1975</ref> ఈ కుప్పలను మొదట ఎద్దులతో నులియజేసి కంకులను వేరుచేసేవారు‌. ఆ పిమ్మట బల్లపై నూర్చి గింజలను వేరుచేసేవారు. ఆ పొట్టుతో పాటున్న గింజల్ని చెరిగి, పొట్టును వదిలించే వారు. ===కళాఖండాలు=== [[File:Royal Tombs of Ur Objects from tomb PG 580.jpg|thumb|upright=1.2|ఉర్ రాచశ్మశానములో (వ్యక్తిగత సమాధి 580) దొరికిన బంగారు బాకు.]] సుమేరులో రాతికి కొరత ఉండేది కనుక, దాన్ని కేవలం శిల్పాలకే వాడేవారు. ఇతర కళాకృతులన్నిటికీ మట్టిని వాడేవారు. వీరు కళాఖండాలను ఇతర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్న లాపిస్ లౙూలీ, పాలరాయి, డయొరైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు బంగారం వంటి విలువైన లోహాలతో కూడా అలంకరించేవారు. బంగారం, రాగీ, కంచూ వంటి లోహాలతో పాటు ఆల్చిప్పలూ, రత్నాలను కొన్ని ప్రత్యేకమైన శిల్పాలకూ అలాగే ఇతర కళాకృతులలో తాపేందుకూ వాడేవారు. లాపిస్, అలబాస్టర్, సర్పెంటినైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు రకరకాల చిన్న చిన్న రాళ్ళను ముద్రలు తయారుచేసేందుకు వాడారు. వీరి కళాకృతుల్లో అత్యంత ప్రసిద్ధమైనవి ఉర్ లైరులు. ఇవి మనకు తెలిసినంతలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత పురాతన తంత్రీ వాయిద్యాలు. 1922–24 వరకు జరిగిన ఉర్ రాచ శ్మశానము యొక్క తవ్వకాల్లో, వీటిని లెనర్డ్ వులీ కనుగొన్నారు. <gallery widths="170px" heights="170px"> Cylinder seal and modern impression- ritual scene before a temple facade MET DP270679.jpg|గుడి ముంగిట జరుగుతున్న ఉత్సవాన్ని తలపిస్తున్న మట్టితైలపు సున్నపురాతి ముద్రా, దాని అచ్చూ. క్రీ.పూ 3500–3100 నాటిది. న్యుయార్క్‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూౙియం ఆఫ్ ఆర్ట్‌లోనిది. Raminathicket2.jpg|''పొదల్లో పొట్టేలు. క్రీ.పూ 2600–2400 నాటిది; బంగారమూ, రాగీ, నత్తగుల్లలూ, లాపిస్, సున్నపురాతిలతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచ శ్మశానములోనిది (దీ ఖార్ గవర్నరేట్; ఇరాక్‌లో). ప్రస్తుతము లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Denis Bourez - British Museum, London (8747049029) (2).jpg|'క్రీ.పూ 2600–2400 నాటి ఉర్ కేతనము. చెక్కపై నత్తగుల్లలూ, ఎర్రటి సున్నపురాయీ, లాపిస్‌లతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచశ్మశానములో దొరికిన ఈ కళాకృతీ పరస్తుతము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Bull's head ornament for a lyre MET DP260070.jpg|లైరుకు అలంకరణగా ఉన్న ఎద్దు తల. కంచులో నత్తగుల్లలనూ, లాపిస్‌నూ పొదిగి తయారు చేయబడ్డది. క్రీ.పూ 2600–2350 నాటిది. మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. </gallery> ===నిర్మాణశైలి === [[File:Ancient ziggurat at Ali Air Base Iraq 2005.jpg|300px|thumb|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తుగా పిలవబడే ఈ కట్టడాన్ని ఉర్ మూడవ రాజవంశపు కాలములో (సుమారు క్రీ.పూ 2100) కట్టారు. ఇందులో ప్రధాన దైవం చంద్దదేవుడు నాన్నా. ఇది ఆధునిక ఇరాక్‌లోని దీ ఖార్ గవర్నరేట్ ‌లో ఉంది.]] టైగ్రిస్-యుఫ్రేటీసు మైదానములో ఖనిజాలు కానీ, చెట్లు కానీ లేవు. సుమేరుల నిర్మాణాలు అర్ధగోళాకారపు మట్టి ఇటుకలతో నిర్మించబడ్డాయి. వీటిని మాలుతో కానీ సిమెంటుతో కానీ స్థిరపరచే పద్ధతి లేదు. మట్టి ఇటుకలతో కట్టిన కట్టడాలు కొంచెము కొంచెముగా కూలిపోవాల్సిందే. కనుక వాటిని అప్పుడప్పుడూ కూల్చేసి, మళ్ళీ అదే చోటులో కట్టేవారు. ఈ నిరంతర పునర్నిర్మాణంతో క్రమంగా నగరాలు నేల కంటే కొంత ఎత్తులోకి వచ్చి, ప్రతీ నగరము ఒక కొండ లాగా తయారయ్యింది. ఈ కొండలను టెల్‌లు (tells) అంటారు. ఇవి మధ్యప్రాచ్యమంతా మనకి కనిపిస్తూ ఉంటాయి. ఆర్చిబాల్డ్ సేస్ ప్రకారము ఉరుక్ కాలం నాటి చిత్రగుర్తులను బట్టి చూస్తే "రాతికి కొరత ఉండేది. ఉన్న కాస్తను మాత్రము దిమ్మలుగా కోయడమో, ముద్రలుగా మార్చడమో చేసేవారు. నిర్మాణమంతా ఇటుకలతో జరిగేది. నగరాలు, కోటలు, గుళ్ళూ, ఇళ్ళూ అన్నీ ఇటుకలతోటే కట్టేవారు. నగరానికి స్థూపాలుండేవి. నగరాన్ని ఒక మానవ నిర్మితమైన మెరకపై కట్టేవారు. నివాస గృహాలు కూడా స్థూపము వంటి ఆకృతిని కలిగి ఉండేవి. ఇంటి తలుపులు కీలు ఆధారంగా తిరుగుతుండేవి. ఒక విధమైన తాళంచెవితో ఇవి తెరవబడి ఉండవచ్చు అని భావిస్తున్నారు. పురద్వారము పెద్ద ఎత్తున నిర్మితమై ఉండేది. బహుశ రెండు రెండు ద్వారాలు ఉండి ఉండవచ్చు. పునాది రాళ్ళ (ఇటుకల) కింద కొన్ని వస్తువులను ఉంచి, పునాదులను వాటిపై ప్రతిష్ఠించేవారు ".<ref name="Sayce">{{cite book| authorlink=Archibald Sayce| last=Sayce | first=Rev. A. H.| url=https://archive.org/stream/archaeologyofcun00sayc/archaeologyofcun00sayc_djvu.txt |title= The Archaeology of the Cuneiform Inscriptions|edition=2nd revised | year=1908 | publisher=Society for Promoting Christian Knowledge | location=London, Brighton, New York |pages=98–100}}</ref> సుమేరుల కట్టడాల్లోకెల్లా అత్యంత ఆకర్షణీయమైన, ప్రసిద్ధమైన భవనాలు ౙిగ్గురత్తులు. కొన్ని అంతస్తుల వరకు కట్టిన పెద్ద పెద్ద దిమ్మలపై ఒక గుడి ఉంచితే అది ౙిగ్గురత్తు. సుమేరు లోహపు అచ్చులలో రెళ్ళతో కట్టిన ఇళ్ళను చూడవచ్చు. ఇవి దాదాపు సా.శ 400 వరకు కూడా దక్షిణ ఇరాక్‌లో మార్ష్ అరబ్బుల ఇళ్ళకి దగ్గరగానే ఉన్నాయి. సుమేరులకు కమాను నిర్మాణము గురించి తెలుసు. కనుక వారు బలమైన గుమ్మటాల్ని కట్టగలిగారు. అనేక కమానులు కట్టి, వాటిని ఒకటిగా కలిపి, వాటి సహాయముతో గుమ్మటాలు కట్టేవారు. సుమేరు దేవాలయాలు, రాజభవనాలు నిర్మించడానికి సంక్లిష్ట పదార్థాలు, పద్ధతులు ఉపయోగించబడ్డాయి. వాటిలో ముఖ్యమైనవి అండగోడ, గర్భాగారము, పోటు కంబమూ. వీటితో పాటు వీరు దేవాలయాలు లాంటి ముఖ్య కట్టడాల్లోకి మట్టితో చేసిన మేకులు దిగ్గొట్టేవారు. ఈ మేకులపై రాజునో, దేవుణ్ణో కీర్తిస్తూ శాసనాలుండేవి. [[File:Sumerian - Dedication Nail - Walters 481457 - View A.jpg|thumb|అంకితమివ్వబడ్డ మేకు. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది.]] ===గణితం === సుమారు క్రీ.పూ 4000కు సుమేరులు ఒక సంక్లిష్ట కొలతల వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేసారు. దీని ఆసరాతో అంకగణితం, రేఖాగణితము, బీజగణితములను సూత్రీకరించారు. క్రీ.పూ. 2600 తరువాత నుండి సుమేరులు మట్టి పలకలపై గుణకార పట్టికలు (ఎక్కాలు) రచించటమూ, రేఖాగణిత అభ్యాసాలూ, సమస్యలను పరిష్కరించడము మొదలుపెట్టారు. బాబిలోనియా అంకెల తొలి జాడలు కూడా ఈ కాలములో చూడవచ్చు.<ref>Duncan J. Melville (2003). [http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html Third Millennium Chronology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180707213616/http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html |date=2018-07-07 }}, ''Third Millennium Mathematics''. [[St. Lawrence University]].</ref> సుమారు క్రీ.పూ. 2700–2300 సమయానికి వీరు పూసలపాటీని కనుగొన్నారు. అలాగే మొట్టమొదటి వరుస స్తంభాల పట్టిక తయారైంది. ఇది వారి సెగెజెస్మేల్ నంబర్ సిస్టం పరిమాణం వరుస ఆదేశాలు వేరు చేసింది.<ref>Ifrah, Georges (2001), The Universal History of Computing: From the Abacus to the Quantum Computer, New York: John Wiley & Sons, ISBN 0-471-39671-0</ref>{{rp|11}} సుమేరులు మొట్టమొదటిగా స్థలం విలువను లెక్కించడానికి సంఖ్యా వ్యవస్థను ఉపయోగించారు. ఖగోళ గణితములో వీరు స్లైడ్ రూల్ లాంటి ఒక గణన యంత్రాన్ని ఉపయోగించినట్లు ఆధారాలున్నాయి. త్రిభుజము యొక్క వైశాల్యాన్నీ, ఘనము యొక్క ఘనపరిమాణాన్నీ లెక్కగట్టిన మొదటి సంస్కృతి వీరిదే.<ref>{{cite book| url= https://books.google.com/?id=BKRE5AjRM3AC&printsec=frontcover&dq=sherlock+holmes+in+babylon#PPA7,M1 |title=Sherlock Holmes in Babylon: and other tales of mathematical history | first1=Marlow |last1=Anderson | first2=Robin J. |last2=Wilson |year= 2004 |accessdate=2012-03-29| isbn= 978-0883855461}}</ref> ===ఆర్థిక స్థితీ, వాణిజ్యమూ === [[File:Bill of sale Louvre AO3765.jpg|thumb|షురుప్పక్‌లో ఒక మగ బానిసనూ, కట్టడాన్నీ అమ్మకానికి పెడుతూ ఇచ్చిన ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది.]] అనటోలియాలోని (ఆధునిక టర్కీ) సుదూర ప్రాంతాల నుండి వచ్చిన అబ్సిడియన్ (శిలాద్రవము చల్లబడగా తయారయ్యే స్ఫటికము), ఈశాన్య ఆఫ్ఘనిస్థాన్‌లోని బదక్షన్‌కు చెందిన లాపిస్ లౙూలీ (రాజావర్తము వంటి రాయి), డిల్మున్ (ఆధునిక బహ్రైన్)కు చెందిన పూసలూ, సింధూ లిపి చెక్కబడి ఉన్న అనేక ముద్రలూ సుమేరులో లభించాయి. వీటిని బట్టి పర్షియన్ గల్ఫ్ కేంద్రంగా జరిగిన నాటి సుమేరు వాణిజ్య కార్యకలాపాల విస్తృతిని మనము అర్థము చేసుకోవచ్చు. ఉదాహరణకు ప్రపంచంలోని అనేక ప్రాంతాల నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగేవీ. ముఖ్యంగా అన్ని రకాల లోహాలను అక్కడి వారు దిగుమతి చేసుకున్నారు. మెసొపొటేమియాలో అరుదుగా లభించే చెక్క వంటి సరుకులను సుదూరప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గిల్గమేషు కావ్యంలో ఉంది. లెబనన్ సీడరుకు (భారతీయ సీడరుకు తెలుగులో సమానార్థకము దేవదారు. కనుక లెబనన్ సీడరును తెలుగులో లెబనన్ దేవదారు అనుకోవచ్చు. ఇవన్నీ ఒకే కుటుంబానికి చెందిన వేర్వేరు చెట్లు. అన్నీ కూడా చెక్కకు ప్రసిద్ధములే) సుమేరులో చాలా విలువ ఉండేది. ఉర్‌లోని ప్వాబీ రాణి సమాధిలో చెట్టు బంక (వేష్టము) కనుగొనబడింది. సుమేరులు వేష్టమును ముౙాంబీకు వంటి సుదూర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకునేవారు. సుమేరులో బానిసలు ఉన్నప్పటికీ ఆర్థిక వ్యవస్థకు వారి సేవలు పెద్ద ఎక్కువేమీ కాదు. బానిస స్త్రీలు నేతగత్తెలూ, గానుగల్లోనూ, మరల్లోనూ కార్మికులుగా, బరువులు మోసే కూలీలుగా పనిచేసేవారు. సుమేరు కుమ్మరులు వారి కుండలను దేవదారు నూనెతో గీసిన బొమ్మలతో అలంకరించేవారు. కుమ్మరిపనికి అవసరమైన అగ్నిని ఉత్పత్తి చేయడానికి వీరు బౌ డ్రిల్ అనే యంత్రము వాడేవారు. సుమేరు తాపీవారూ, మణికారులూ తమ పనుల్లో అలబాస్టర్ (ఒక రకమైన హరశోఠము), (ఏనుగు)దంతం, ఇనుము, బంగారం, వెండి, కార్నీలియన్, లపిస్ లౙులీలను వాడేవారు.<ref>Diplomacy by design: Luxury arts and an "international style" in the ancient Near East, 1400–1200 BC, Marian H. Feldman, University of Chicago Press, 2006, pp. 120–121</ref> ====సింధూలోయ వాసులతో వ్యాపార సంబంధాలు==== [[File:British Museum Middle East 14022019 Gold and carnelian beads 2600-2300 BC Royal cemetery of Ur (composite).jpg|thumb|తెల్లటి ఆకృతులు నిక్షారితము చేయబడ్డ ఈ కార్నీలియన్ పూసల హారము ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికింది. ఆదివంశపు కాలానికి చెందిన ఈ కళాకృతి సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసుకొనబడిందని చరిత్తకారుల అభిప్రాయం. ప్రస్తుతము ఈ హారము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది.<ref name="BM Carnelian">British Museum notice: "Gold and carnelians beads. The two beads etched with patterns in white were probably imported from the Indus Valley. They were made by a technique developed by the Harappan civilization" [[:File:Ur Grave gold and carnelian beads necklace.jpg|Photograph of the necklace in question]]</ref>]] [[File:Mesopotamia-Indus.jpg|thumb|left|క్రీ.పూ 3వ సహస్రాబ్దిలో సముద్ర మట్టాలు తక్కువగా ఉన్న కారణంగా సముద్ర మార్గాన సింధూ లోయకూ మెసొపొటేమియాకూ మధ్య దూరము ఇప్పటి కంటే చాలా తక్కువగా ఉండి ఉండవచ్చు.<ref name="JR12">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=12–14 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref>]] సుమారు క్రీ.పూ 2350 నుండి సింధు నాగరికత నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగినట్లుగా ఆధారాలున్నాయి.<ref name="JR14">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=14–17 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref> సింధూ తీరాన కనబడే నత్తల గుల్లలతో చేసిన వివిధ వస్తువులు పురావస్తు పరిశోధనల్లో దొరికాయి. ఇవన్నీ క్రీ.పూ 2500–2000 మధ్య కాలంలో తయారైనవని శాస్త్రవేత్తల అంచనా.<ref>{{cite journal |last1=Gensheimer |first1=T. R. |title=The Role of shell in Mesopotamia : evidence for trade exchange with Oman and the Indus Valley |journal=Paléorient |date=1984 |volume=10 |pages=71–72 |doi=10.3406/paleo.1984.4350 |url=https://www.persee.fr/doc/paleo_0153-9345_1984_num_10_1_4350}}</ref> క్రీ.పూ 2600–2450 కాలంలో సింధూ లోయలో తయారైన కార్నీలియన్ పూసలు సుమేరులోని సమాధుల్లో, ముఖ్యంగా ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికాయి.<ref name="JMI">{{cite book |last1=McIntosh |first1=Jane |title=The Ancient Indus Valley: New Perspectives |date=2008 |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-1-57607-907-2 |pages=182–190 |url=https://books.google.com/books?id=1AJO2A-CbccC&pg=PA189 }}</ref> కొన్ని కార్నీలియన్ పూసలపై తెల్లటి రంగులో ఉన్న ఆకృతులు నిక్షారితం చేయబడ్డాయి. ఇలా ఆమ్లంతో నిక్షారితం చేసే ప్రక్రియను అభివృద్ధి చేసింది సింధూ వాసులు కనుక, వీటిని సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసి ఉండవచ్చు.<ref>నిక్షారణ పద్ధతి వివరాలకు {{cite journal |last1=MacKay |first1=Ernest |title=Sumerian Connexions with Ancient India |journal=The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland |issue=4 |date=1925 |pages=699 |jstor=25220818 }} చూడండి</ref><ref name="BM Carnelian" /><ref>{{cite book |last1=Guimet |first1=Musée |title=Les Cités oubliées de l'Indus: Archéologie du Pakistan |date=2016 |publisher=FeniXX réédition numérique |isbn=978-2-402-05246-7 |page=355 |url=https://books.google.com/books?id=-HpYDwAAQBAJ&pg=PA355 |language=fr}}</ref> లాపిస్ లౙులీ రెండవ నకాదా కాలంలోని (సుమారు క్రీ.పూ 3200) అనేక సమాధుల్లో దొరికాయి. లాపిస్‌ను సుమేరు నుండి ఈజిప్టు వారు దిగుమతి చేసుకునే వారు. ఆఫ్ఘనిస్తాన్‌లో తప్ప వేరెక్కడా లాపిస్ ఉన్నట్లు ఆధారాలు లేవు కనుక, ఈ రాయి అక్కడి నుండి ఇరాన్ పీఠభూమి మీదుగా సుమేరుకు రవాణా చేయబడి ఉండవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Demand |first1=Nancy H. |title=The Mediterranean Context of Early Greek History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1-4443-4234-5 |pages=71–72 |url=https://books.google.com/books?id=YVSg-DOHzJMC&pg=PA71 }}</ref><ref name="CP">{{cite book |last1=Rowlands |first1=Michael J. |title=Centre and Periphery in the Ancient World |date=1987 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-25103-7 |page=37 |url=https://books.google.com/books?id=YDs9AAAAIAAJ&pg=PA37 }}</ref> సింధూ లిపిలో ఉన్న ఎన్నో ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో, ముఖ్యంగా ఉర్, బాబిలోనియా, కిష్‌లలో, దొరికాయి.<ref>మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల పూర్తి జాబితా కొరకు {{cite book |last1=Reade |first1=Julian |title=Indian Ocean In Antiquity |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-15531-4 |pages=148–152 |url=https://books.google.com/books?id=PtzWAQAAQBAJ&pg=PA148 }}చూడండి</ref><ref>ఇంకో మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల జాబితా: {{cite book |last1=Possehl |first1=Gregory L. |title=The Indus Civilization: A Contemporary Perspective |date=2002 |publisher=Rowman Altamira |isbn=978-0-7591-0172-2 |page=221 |url=https://books.google.com/books?id=pmAuAsi4ePIC&pg=PA221 }}</ref><ref>{{cite web |title=Indus stamp-seal found in Ur BM 122187 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805148&partId=1&images=true |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 123208 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=804667&partId=1&museumno=1932.1008.178&page=2 |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 120228 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805338&partId=1&images=true |website=British Museum}}</ref><ref>{{cite book |last1=Gadd |first1=G. J. |title=Seals of Ancient Indian style found at Ur |date=1958 |url=https://archive.org/details/in.gov.ignca.33779/page/n11}}</ref><ref>{{cite book|title=Brotherhood of Kings: How International Relations Shaped the Ancient Near East|page=49|url=https://books.google.com/books?id=JTvRCwAAQBAJ&pg=PA49|first=Amanda H.|last=Podany|publisher=Oxford University Press|year=2012|isbn=978-0-19-971829-0}}</ref><ref>{{cite book|title=Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus|url=https://books.google.com/books?id=8l9X_3rHFdEC&pg=PA246|quote=Square-shaped Indus seals of fired steatite have been found at a few sites in Mesopotamia.|author1=Joan Aruz|author2=Ronald Wallenfels|page=246|isbn=978-1-58839-043-1|year=2003}}(అనువాదము: చతురస్రాకృతిలోనున్న కాల్చిన బలపపురాతి సింధూ లోయ ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో కొన్ని చోట్ల దొరికాయి)</ref> మూడవ ఉర్ కాలం నాటి రాజైన గుడియా, ప్రకాశభేద్యమైన కార్నీలియన్‌ను మెలూహ్హా నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గ్రంథస్తము చేయబడి ఉంది. ఈ మెలుహ్హా సింధూ లోయేనని చాలామంది నిపుణుల అభిప్రాయం.<ref name="JMI"/> మెలూహ్హా నుండి వచ్చిన వ్యాపారులూ, తుపాసీలు మెసొపొటేమియాలో ఉన్న విషయం చాలా శాసనాల్లో చెప్పబడినది.<ref name="JMI"/> అకేడూ ఇంకా మూడవ ఉర్ ప్రాంతాలలో సింధూ లిపితో ఉన్నవి కానీ సింధూ లోయతో సంబంధాన్ని సూచించేవి కానీ మొత్తం కలిపి సుమారు ఇరవై ముద్రలు దాకా దొరికాయి.<ref name="JMI"/> సింధూ నాగరికత క్రీ.పూ 2400–1800 వరకు తారాస్థాయిలో విలసిల్లింది. ఐతే ఈ వ్యాపార లావాదేవీలు నెరపిన నాటికి ఇది సుమేరు నాగరికత కన్నా చాలా పెద్దది. 65,000 చదరపు అడుగుల వైశాల్యము గల సుమేరుతో పోల్చితే సింధూ నాగరికత 12 లక్షల చ.అ లో విస్తరించి ఉండి, కొన్ని వేల నివాసాలకు అలవాలంగా ఉండేది. రెండు నాగరికతల్లోనూ అతిపెద్ద నగరాలు మాత్రం ఒకే విధమైన వైశాల్యంతో, దాదాపుగా 30–40 వేల జనాభాతో ఉండేవి.<ref>{{cite book |last1=Cotterell |first1=Arthur |title=Asia: A Concise History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0-470-82959-2 |page=42 |url=https://books.google.com/books?id=9_vVTWXK5kQC&pg=PT42 }}</ref> ====ధనం, ఋణం ==== వీరు యవలనూ, వెండినీ ద్రవ్యముగా వాడేవారు. పెద్ద పెద్ద సంస్థలన్నీ వాటి లెక్కలను యవలూ, వెండిలలో నమోదు చేసేవి. ఆ రెంటికీ మధ్య ఒక స్థిరమైన మారక విలువ ఉండేది. సుంకాలూ, అప్పులూ, ధరవరలన్నీ ఆ రెంటిలో ఏదో ఒక దానిలో లెక్కగట్టబడేవి. చాలా లావాదేవీల్లో అప్పుల పాత్ర ఎక్కువగా ఉండేది. ఉదాహరణకు వర్తకులకు గుళ్ళచే కేటాయింపబడ్డ సరుకులు, అలాగే మద్యము వ్యాపారుల దగ్గర ఖాతాలో వ్రాయించుకుని మద్యము తీసుకోగా పడ్డ బాకీలూ వంటివి.<ref name = debt>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Hudson|first= Michael|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|pages= 23–35}}</ref> సుమేరులో మద్యము తయారీ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. ఈ తయారీదారులు ఎక్కువగా స్త్రీలు. వీరే బేరసారాలు కూడా జరిపేవారు. సుమేరులో రెండు రకాల ఋణాలు ఎక్కువగా ఉండేవి. ఒకటి వాణిజ్య ఋణాలూ, ఇంకొకటి వ్యక్తిగత వ్యవసాయ ఋణాలూ. వాణిజ్యమును ప్రోత్సహించుటకు దేవాలయాలు ఈ వ్యాపార ఋణాలు మంజూరు చేసేవి. సుమేరు వ్యాపారులు సముద్ర ప్రయాణాలు చేసి, ఇతర ప్రదేశాల్లో కూడా వ్యాపారము చేసేవారు. వ్యాపార ఋణాలను ఎక్కువగా ఈ ప్రయాణ ఖర్చులకై వీరు తీసుకునేవారు. వీటి మారకము వెండి. సుమారు క్రీ.పూ.2000 ముందు వడ్డీ నెలకి అసలులో అరవయ్యో వంతు(1/60)గా (ఒక మినాకు ఒక షెకెల్ చొప్పున) నిర్ణయింపబడింది. తరువాతి రెండు వేల సంవత్సరాల పాటు వడ్డీ మొత్తము ఈ స్థాయిలోనే ఉంది.<ref name = debt/> ఈ రెండూ కాక మరో రకమైన ఋణాలు గ్రామీణ ఋణాలు. ప్రజలెవరైనా తమ సుంకాలను చెల్లించకపోతే ఆ బకాయిలను వారు రాజ్యము నుండి తీసుకున్న అప్పుగా పరిగణించేవారు. ఈ బకాయిలు ఎక్కువగా దేవాలయాలకు కట్టని సుంకముల మూలంగా పడేవి.<ref name = debt2>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Van De Mieroop|first= Marc|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|page= 63}}</ref>వీటికి వడ్డీలు ఎక్కువగా ఉండేవి—అసలులో మూడోవంతు (1/3) నుండి సగము (1/2) దాకా. ఈ అప్పుల లావాదేవీలకు మారకంగా యవలూ, ఇతర పంటలూ వాడబడేవి.<ref name = debt/> ఈ గ్రామీణ ఋణాలను పాలకులు మధ్య మధ్యలో మాఫీ చేసి, ఋణగ్రస్తులను వదలివేసేవారు. సాధారణంగా ఏడాదికొకసారి, వారు పట్టాభిషిక్తులైన రోజున, ఇది జరిగేది. ఇది కాక యుద్ధాలూ, కరువుకాటకాలూ వచ్చి పడినప్పుడు కూడా ఋణమాఫీ జరిగేది. మనకి తెలిసినంతవరకు, మొదటిసారి ఋణమాఫీ చేసిన వారు లగాషు రాజులైన ఎన్మెటెనా, ఉరుకాగినాలు. జరిగిన కాలం క్రీ.పూ 2400–2350లో. హడ్సన్ ప్రకారం ఈ అప్పులు పేరుకుపోతే సన్నకారు రైతులు భూములన్నా కోల్పోతారు లేక వెట్టిచాకిరీలో చిక్కుకుంటారు. వీటిలో ఏది జరిగినా యుద్ధానికి సైనికబలం తగ్గుతుంది. అలా జరగకుండా ఉండేందుకే ఈ మాఫీలు.<ref name = debt/> ===సైన్యం === [[File:Standard of Ur chariots.jpg|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటి ఉర్ కేతనముపై చెక్కబడ్డ తొలినాటి రథాలు.]] [[File:Stele of Vultures detail 01-transparent.png|thumb|రాబందుల ఫలకముపై చెక్కబడ్డ యుద్ధ అమరికలు. సుమేరు రాజు ఎన్నాటుం నేతృత్వంలో ఫాలాంక్స్ అను యుద్ధ వ్యూహములో అమరి ఉన్న సైనికులు.]] [[File:Silver model of a boat, tomb PG 789, Royal Cemetery of UR, 2600-2500 BCE.jpg|thumb|నాటి పడవ యొక్క వెండి నమూనా. క్రీ.పూ 2600–2500 నాటిది. ఉర్ రాచశ్మశానములో 789వ వ్యక్తిగత సమాధిలో దొరికింది.]] సుమేరు నగర-రాజ్యాల మధ్య 2000 ఏళ్ళ పాటుగా జరిగిన దాదాపు ఎడతెరపి లేని పోరాటాలు అక్కడ యుద్ధ పద్ధతులూ, సాంకేతికతా అభివృద్ధి చెందేందుకు దోహదపడచడాయి.<ref>Roux, Georges (1992), "Ancient Iraq" (Penguin)</ref>గ్రంథస్థమైన మొదటి యుద్ధము లగాషూ, ఉమ్మా రాజ్యాల మధ్య సుమారు క్రీ.పూ 2450లో జరిగిన పోరాటము. ఇది రాబందుల శిలాశాసనము పైన చెక్కబడింది. దీనిలో పదాతి దళాలకు లగాషు రాజు నాయకత్వము వహించడము మనము చూడవచ్చు. ఈ పదాతి దళం ఈటెలూ, దీర్ఘచతుస్రాకారపు డాలుతో సన్నద్దమయ్యి, రాగి శిరస్త్రాణాలను ను ధరించి, ఉన్నట్లుగా చెక్కబడి ఉంది. ఈ శాసనములో వీరందరూ ఫాలాంక్స్ వంటి ఒక అమరికలో నిలబడినట్లు తెలుస్తోంది. ఇలాంటి వ్యూహనిర్మాణానికి శిక్షణా, క్రమశిక్షణా అవసరము కనుక, సుమేరులో సుశిక్షితులైన సైనిక బలగము ఉండేదని తెలుస్తోంది.<ref>Winter, Irene J. (1985). "After the Battle is Over: The 'Stele of the Vultures' and the Beginning of Historical Narrative in the Art of the Ancient Near East". In Kessler, Herbert L.; Simpson, Marianna Shreve. Pictorial Narrative in Antiquity and the Middle Ages. Center for Advanced Study in the Visual Arts, Symposium Series IV 16. Washington, DC: National Gallery of Art. pp. 11–32. {{ISSN|0091-7338}}</ref> సుమేరు సైన్యం ఒనేజర్లను పూన్చిన బళ్ళను రథాలుగా వాడేది. ఈ తొలినాటి రథాలు యుద్ధములో వాడేందుకు తరువాతి కాలపు వాటంత అనువైనవి కావు. కొంతమంది ఈ రథాలు ప్రధానంగా రవాణాకు వాడేవారని సూచించారు. ఐతే ఈ రథాల్లోని పరివారము గొడ్డళ్ళూ, ఈటెలూ పూని ఉండేవారని తెలుస్తోంది. రథాలకు నాలుగు లేదా రెండు చక్రాలు ఉండేవి. నాలుగు ఒనేజర్లు పూన్చబడ్డ వీటికి ఇద్దరు సారథులుండేవారు. ఇక రథము యొక్క బండిగా చెకడాబండి ఉండేది. బండి చక్రాలకు మూడు భాగాలుండేవి; మధ్యలో దిండూ, చుట్టూ దాకళ్ళూ, వాటిని చుట్టేస్తూ బయటన ఒక కమ్మి. అలాగే బండికి నేత జల్ల ఉండేది. సుమేరు నగరాలకు రక్షణ ప్రాకారాలు ఉండేవి. నగర-రాజ్యాల మధ్య యుద్ధాలు ఎక్కువగా ముట్టుకోళ్ళ యుద్ధాలు. ఐతే ఆనాటి మట్టి ఇటుకల గోడలు కొందరు శత్రువులను అడ్డుకోగలిగాయి. ===సాంకేతిక పరిజ్ఞానం === సుమేరుల సాంకేతిక పరిజ్ఞానానికి ఉదాహరణలు: చక్రం, శరాకార లిపీ, అంకగణితం, రేఖాగణితము, నీటిపారుదల వ్యవస్థలు, పడవలు, చాంద్ర-సౌరమాన కాలగణనము, కంచు, జంతుతోలు, రంపం, ఉలి, సుత్తి, పిడిసాన, కళ్ళెం, మేకులు, గుండుసూదులు, ఉంగరాలు, తవ్వుకోలా, గొడ్డలి, కత్తులు, ఈటెలు, బాణములు, బాణం ములుకులు, ఖడ్గం, బంక, నీటితిత్తి, సంచి, కవచం, అంబులపొది, యుద్ధ రథాలు, ఒర, బూట్లు, చెప్పులు, పంట్రకోల, బీరు. సుమేరులకు మూడు రకాల పడవలు ఉండేవి: * మొదటి రకము తెరచాప పడవలు. జుట్టుతో కుట్టబడ్డ వీటిని క్లింకర్ పద్ధతిలో తయారు చేసేవారు. నీరు లోపలికి ఇంకకుండా మట్టి తైలపు పూత పూసేవారు. * జంతు తోలూ, రెల్లు గడ్డితో చేసిన తోలు పడవలు రెండో రకము * తెడ్డు నౌకలు మూడో రకము. వీటిని చెక్క తెడ్లతో నడుపుతారు. కొన్నిసార్లు ఇవి రాదారి పడవలుగా వాడబడేవి—అనగా తీరం వెంబడి నడుస్తున్న జనాలూ, జంతువులచే ప్రవాహానికి ఎదురు లాగబడేవి. ==వారసత్వం == [[File:Sumer map.jpg|thumb|సుమేరు పటము]] ఇప్పటి వరకూ జరిగిన పరిశోధనల ప్రకారము చక్రవాహనాల వాడకము క్రీ.పూ 4 వ సహస్రాబ్ది మధ్యభాగములో మొదలైంది. దాదాపు ఒకేసారి మూడు వేర్వేరు సమాజాల్లో వీటి మొదటి వాడకము కనిపిస్తోంది. అవీ మెసొపొటేమియా, ఉత్తర కాకసస్ (మైకాప్ సంస్కృతి), మధ్య ఐరోపాలు. చక్రం కనుగొన్న మొదట్లో దాన్ని కుమ్మరి చక్రంగా వాడారు. నెమ్మదిగా వాహనాలకూ, కర్మాగారాలకూ దీని వాడకము విస్తరించింది. పరిష్కృత లిపుల్లో ఈజిప్టు గూఢచిత్ర లిపి తరువాత అతి పురాతనమైనది సుమేరు శరాకార లిపి (దానికంటే పురాతనమైన జియాహూ గుర్తులు, టార్టరియా పలకలు వంటివాటిపై అనేక వివాదాలు ఉన్నాయి). సుమేరులు మొట్టమొదటి ఖగోళ శాస్త్రవేత్తలలో ఒకరు. వీరు నక్షత్రాలను నక్షత్ర సముదాయాలుగా విభజించారు. ఈ సముదాయాలలో చాలా వాటిని పురాతన గ్రీకులు కూడా గుర్తించారు. కొన్ని సముదాయాలు నేటి రాశి చక్రములో కూడా వాడుకలో ఉన్నాయి.<ref name="Thompson">{{cite web |author=Gary Thompson |url=http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |title=History of Constellation and Star Names |publisher=Members.optusnet.com.au |access-date=2012-03-29 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120821025411/http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |archive-date=2012-08-21 }}</ref>{{Unreliable source?|failed=y|date=March 2012}} కంటికి కనిపించే ఐదు గ్రహాల గురించి కూడా వారికి తెలుసు.<ref name="SumerFAQ2">{{cite web |url=http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |title=Sumerian Questions and Answers |publisher=Sumerian.org |accessdate=2012-03-29 |website= |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414150755/http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |archive-date=2012-04-14 |url-status=dead }}</ref> వారు ఒక ప్రత్యామ్నాయ బేస్ 10, బేస్ 6 తో ఒక మిశ్రమ రేడిక్స్ వ్యవస్థతో సహా అనేక విభిన్న సంఖ్యా వ్యవస్థలను ఉపయోగించి అంకగణితం అభివృద్ధి చేసారు. సుమేరు, బాబిలోనియాలో ఈ సెక్స్మేసిమల్ సిస్టమ్ ప్రామాణిక సంఖ్యా వ్యవస్థగా మారింది. వీరు సైనిక నిర్మాణాలను (యుద్ధ వ్యూహాలను) కనుగొని ఉండవచ్చు. సైనికులను అంగాలుగా విభజించే పద్ధతిని కనుగొన్నారు. వీరి సైనిక అంగాలు: పదాతి, అశ్వికదళం, విలుకాండ్రు. వారు మొట్టమొదటిగా న్యాయ వ్యవస్థ, పరిపాలనా వ్యవస్థలను క్రోడీకరించి అభివృద్ధి చేశారు. వీరి వ్యవస్థ న్యాయస్థానాలు, కారాగారాలూ, ప్రభుత్వ కవిలెలతో సంపూర్ణంగా ఉండేది. మొట్టమొదటి నగర రాజ్యాలు సుమేరులో వెలిసాయి. ఐతే ఆధునిక సిరియా, లెబనన్ ప్రాంతాల్లో కూడా అదే సమయానికి నగర రాజ్యాల లాంటి వ్యవస్థలు ఏర్పడ్డాయి. శరాకార లిపి తయారుచేసాక కొన్ని శతాబ్దాల పాటు దాన్ని అప్పులూ, జమా ఖర్చుల లెక్కలకే వాడేవారు. నెమ్మదిగా సుమారు క్రీ.పూ. 2600 నాటికి సందేశాలు, వర్తమానాలు, చరిత్ర, కథలూ, గణితం, ఖగోళ విశేషాలూ, ఇతర విషయాలను లిపిని ఉపయోగించి నమోదు చేయడము మొదలైంది. వ్రాత సమాజములో వ్యాప్తి చెందడముతో, గ్రామ దేవాలయాల నిర్వహణలో మొట్టమొదటి బడులు ఏర్పడ్డాయి. ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[:en:History of Iraq|ఇరాక్ చరిత్ర]] * [[:en:History of writing numbers|అంకము]] * [[:en:Ancient Mesopotamian units of measurement|ప్రాచీన మెసొపొటేమియాలో కొలమానాలు]] * [[:en:Ancient Mesopotamian religion|ప్రాచీన మెసొపొటేమియా యొక్క మత సంప్రదాయాలు]] * [[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియాల మధ్య సంబంధాలు]]   ==గమనికలు== <references group="గమనిక"/> ==మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==మరింత సమాచారము కోసము== {{refbegin|35em}} * Ascalone, Enrico. 2007. ''Mesopotamia: Assyrians, Sumerians, Babylonians (Dictionaries of Civilizations; 1)''. Berkeley: University of California Press. {{ISBN|0-520-25266-7}} (paperback). * Bottéro, Jean, André Finet, Bertrand Lafont, and George Roux. 2001. ''Everyday Life in Ancient Mesopotamia''. Edinburgh: Edinburgh University Press, Baltimore: Johns Hopkins University Press. * Crawford, Harriet E. W. 2004. ''Sumer and the Sumerians''. Cambridge: Cambridge University Press. * Leick, Gwendolyn. 2002. ''Mesopotamia: Invention of the City''. London and New York: Penguin. * Lloyd, Seton. 1978. ''The Archaeology of Mesopotamia: From the Old Stone Age to the Persian Conquest''. London: Thames and Hudson. * Nemet-Nejat, Karen Rhea. 1998. ''Daily Life in Ancient Mesopotamia''. London and Westport, Conn.: Greenwood Press. * {{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=Sumerian Mythology: A Study of Spiritual and Literary Achievement in the Third Millennium B.C.|url=https://archive.org/details/sumerianmytholog0000kram|date=1972|publisher=University of Pennsylvania Press|location=Philadelphia|isbn=978-0-8122-1047-7|edition=Rev.}} * Roux, Georges. 1992. ''Ancient Iraq'', 560 pages. London: Penguin (earlier printings may have different pagination: 1966, 480 pages, Pelican; 1964, 431 pages, London: Allen and Urwin). * Schomp, Virginia. ''Ancient Mesopotamia: The Sumerians, Babylonians, and Assyrians''. * ''Sumer: Cities of Eden (Timelife Lost Civilizations)''. Alexandria, VA: [[:en:Time Life|Time-Life Books]], 1993 (hardcover, {{ISBN|0-8094-9887-1}}). * [[Leonard Woolley|Woolley, C. Leonard]]. 1929. ''[https://www.fadedpage.com/books/20170924/html.php The Sumerians]''. Oxford: Clarendon Press. {{refend}} 0ejtp4qh2ne2yxuzl457i4taiz9jqpf 3615095 3615094 2022-08-04T09:40:27Z Inquisitive creature 49670 /* గూట్యపు కాలం */ లింకులు చేర్చబడ్డాయి wikitext text/x-wiki {{Ancient history}} సుమేరు <ref group="గమనిక"></ref> [[నాగరికత]] [[తామ్ర శిలా యుగం]], మొదటి [[కంచుయుగం|కంచు యుగ]] కాలాల్లో, సుమారు క్రీ.పూ. 5–6 సహస్రాబ్దుల్లో, దక్షిణ [[మెసొపొటేమియా]] (ఆధునిక దక్షిణ-మధ్య [[ఇరాక్]]) ప్రాంతములో మొదలైంది. ఇది మెసొపొటేమియాలోని నాగరికతల్లో మొదటిది. [[సింధు లోయ నాగరికత|సింధూ నాగరికత]], [[:en:Ancient Egypt|ప్రాచీన ఈజిప్టు]], [[:en:Elam|ఈలము]], [[:en:ancient china|ప్రాచీన చైనా]], [[:en:Minoan civilization|మనోవు నాగరికత]], [[:en:Caral-Supe civilization|కారలు నాగరికత]]లతో పాటు [[:en:Cradle of civilization|ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి నాగరికతలలో]] ఇది కూడా ఒకటి. [[:en:Tigris|టైగ్రిసూ]], [[యూఫ్రటీస్|యూఫ్రెటీసు]] లోయలలో నివసించిన సుమేరు రైతులు ధాన్యం, ఇతర పంటలను విస్తారంగా సాగుచేసారు. ఆ పంట మిగులు వారు పట్టణావాసాలు ఏర్పరిచేందుకు దోహదపడింది. క్రీ.పూ 3000 నాటికీ [[:en:Proto-writing|ఆదిలేఖన పద్ధతులు]] ఈ నాగరికతలో కనిపిస్తాయి. ఈ నాగరికత యొక్క అత్యంత పురాతన రచనలు [[:en:uruk|ఉరుక్]], [[:en:Jemdet Nasr|జెమ్డేట్ నస్ర్]] నగరాలలో లభించాయి‌. ఇవీ క్రీ.పూ 3500–3000 నాటివి. ==ఉచ్చారణ== సుమేరు అనే పదాన్ని బ్రిటిష్ ఆంగ్లములో సూమర్ (రకారము పలుకబడదు. సూమహ్‌కీ సూమర్‌కీ మధ్యస్థంగా ఉంటుంది. ([[Help:IPA/English|/ˈsuːmər/]])) అని పలుకగా, అమెరికా వారు సూమఱ్(దాదాపుగా) అని పలుకుతారు. భారతీయ ఆంగ్ల ఉచ్ఛారణలో సుమేరు కీ సుమాహ్‌కీ మధ్యస్థంగా పలుకబడుతుంది. ==పుట్టుపూర్వోత్తరాలు== సుమేరు లో సుమారు క్రీ.పూ. 5500–4000 మధ్యన మనుషులు స్థిరనివాసాలు ఏర్పర్చుకున్నారని చరిత్రకారుల అంచనా. వీరు [[:en: Western Asia|పశ్చిమాసియా]] వాసులయ్యుండొచ్చు. పట్టణాలూ, నదులూ, వృత్తులకు ఉన్న పేర్ల ఆధారంగా వీరు సుమేరు భాష మాట్లాడేవారని తెలుస్తోంది. ఈ భాష [[:en:language isolate|ఏ కుటుంబానికీ చెందినది కాదు]]. తరువాతి సెమిట భాషల వలె కాక ఇది ఒక అగ్లూటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ ({{ill|agglutinative language|en}}). <ref>{{Cite web|url=http://oi.uchicago.edu/OI/MUS/ED/TRC/MESO/writing.html|title=Ancient Mesopotamia. Teaching materials|publisher=Oriental Institute in collaboration with Chicago Web Docent and eCUIP, The Digital Library|access-date=5 March 2015}}</ref><ref> [http://www.metmuseum.org/toah/hd/ubai/hd_ubai.htm "The Ubaid Period (5500–4000 B.C.)" In Heilbrunn Timeline of Art History. Department of Ancient Near Eastern Art. The Metropolitan Museum of Art, New York (October 2003)]</ref><ref>[https://www.britishmuseum.org/explore/highlights/articles/u/ubaid_culture.aspx "Ubaid Culture", The British Museum]</ref><ref>[http://oi.uchicago.edu/pdf/saoc63.pdf "Beyond the Ubaid", (Carter, Rober A. and Graham, Philip, eds.), University of Durham, April 2006]</ref> [[File:Blau Monuments (front).jpg|thumb|upright=1.5|[[:en:Blau Monuments|బ్లౌ స్మారక చిహ్నాలు]]. ప్రస్తుతం బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్న ఇవి జెమ్డెట్ నస్ర్ కాలంలో క్రీ.పూ 3100–2700 మధ్యలో చెక్కబడినవి. వీటిలో ఆ కాలం నాటి సుమేరుల బొమ్మలూ అలాగే ఆదిమ శరాకార లిపిలో ఉన్న గుర్తులూ కనిపిస్తాయి.]] ఐతే [[:en:North Africa|ఉత్తర ఆఫ్రికా]]లోని అలనాటి [[:en:African humid period|పచ్చటి సహారా]]లో నివసించిన వారే [[మధ్యప్రాచ్యం|మధ్యప్రాచ్యము]]లోని సుమేరుకు వలస వచ్చి అక్కడ వ్యవసాయాన్ని వ్యాపింపజేసారని మరికొందరి పరిశోధకుల వాదన.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=MJWcSRSz9wEC&pg=PA22|title=Prehistoric Iberia: Genetics, Anthropology, and Linguistics : [proceedings of an International Conference on Prehistoric Iberia : Genetics, Anthropology, and Linguistics, Held November 16–17, 1998, in Madrid, Spain]|last1=Arnaiz-Villena|first1=Antonio|last2=Martínez-Laso|first2=Jorge|last3=Gómez-Casado|first3=Eduardo|date=2000|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=978-0-306-46364-8|pages=22}}</ref> కానీ వ్యవసాయము మొదట [[:en:Fertile Crescent|ఫెర్టైల్ క్రిసెంట్‌]]లో<ref group="గమనిక">అనువాదము=సారవంతమైన నెలవంక. ఆ నేల నెలవంక ఆకారములో ఉన్నందున ఈ పేరు వచ్చినది</ref>మొదలైందని బలమైన ఆధారాలున్నందున ఈ పరికల్పనకు పెద్దగా మద్దతు లభించలేదు.<ref name="Genomic insights into the origin of">{{cite journal |last1=Lazaridis |first1=I. |last2=Nadel |first2=D. |last3=Rollefson |first3=G. |title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East |journal=Nature |date=2016 |volume=536 |issue=7617 |pages=419–424 |doi=10.1038/nature19310 |pmid=27459054 |url= |pmc=5003663 |bibcode=2016Natur.536..419L }}</ref> ప్రత్యేకించి సుమేరులను గూర్చి చెప్పనప్పటికీ, 2016లో లౙారిడిస్ బృందము మధ్యప్రాచ్యములోని సెమిట సంస్కృతి మొదలవ్వడానికి ముందు నివసించిన వారిలో, ముఖ్యంగా [[:en:Natufian culture|నాటూఫుల్లో]], [[:en:Haplogroup E-M215 (Y-DNA)|కొంత ఉత్తర ఆఫ్రికా సంతతి]] ఉందని ప్రతాపాదించారు. వీరు నాటూఫులూ, [[:en:Pre-Pottery Neolithic|ప్రీ పోటరీ నియోలిథిక్ కాలపు]] వారి పై జన్యు పరిశోధనలు చేసి, ఈ నిర్ణయానికి వచ్చారు.<ref name="Genomic insights into the origin of"/><ref>"Craniometric analyses have suggested an affinity between the Natufians and populations of north or sub-Saharan Africa, a result that finds some support from Y chromosome analysis which shows that the Natufians and successor Levantine Neolithic populations carried haplogroup E, of likely ultimate African origin, which has not been detected in other ancient males from West Eurasia. However, no affinity of Natufians to sub-Saharan Africans is evident in our genome-wide analysis, as present-day sub-Saharan Africans do not share more alleles with Natufians than with other ancient Eurasians" (తెలుగు అనువాదము: కపాలమాపన విశ్లేషణల్లో నాటూఫులకూ, ఉత్తర సహారా అలాగే సహారాకు దక్షిణాన ఉండే వారితో కూడా జన్యు సంబంధాలుండే అవకాశముందని తెలిసింది. పురుష వర్ణగ్రాహక విశ్లేషణలు కూడా నాటూఫులూ, వారి వారసులైన నవీన శిలా యుగపు లెవాంటు సమాజాల్లో ఆఫ్రికా సంతతికి చెందిన యుగ్మ వికల్పాలు ఉన్నట్లుగా తేల్చాయి. ఈ వికల్పములు పడమటి యురాసియుల్లో లేవు. కానీ మా విశ్లేషణల్లో సహారాకు దక్షిణాన ఉండే ఆధునిక ఆఫ్రికా వాసులకు, నాటూఫులతో ఇతర యురాసియులకంటే దగ్గరి జన్యు సంబంధములున్నాయనడానికి ఆధారాలేమీ లభించలేదు.) in {{Cite journal|last1=Reich|first1=David|last2=Pinhasi|first2=Ron|last3=Patterson|first3=Nick|last4=Hovhannisyan|first4=Nelli A.|last5=Yengo|first5=Loic|last6=Wilson|first6=James F.|last7=Torroni|first7=Antonio|last8=Tönjes|first8=Anke|last9=Stumvoll|first9=Michael|date=August 2016|title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East|journal=Nature|volume=536|issue=7617|pages=419–424|doi=10.1038/nature19310|pmid=27459054|pmc=5003663|issn=1476-4687|bibcode=2016Natur.536..419L}}</ref> ఇది కాక 2013లో నాలుగు సుమేరు అస్థిపంజరాల నుండి సేకరించిన డి.ఎన్.ఎ నమూనాలపై జన్యు విశ్లేషణ పరీక్షలు జరుపగా, వారికీ సింధు నాగరికత వారికీ సారూప్యతలున్నట్లు తెలిసింది. పురాతన [[:en:Indus–Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియా సంబంధాల]] వల్ల ఇది జరిగి ఉండవచ్చు.<ref name="EBA">{{cite journal |last1=Płoszaj |first1=Tomasz |last2=Chaubey |first2=Gyaneshwer |last3=Jędrychowska-Dańska |first3=Krystyna |last4=Tomczyk |first4=Jacek |last5=Witas |first5=Henryk W. |title=mtDNA from the Early Bronze Age to the Roman Period Suggests a Genetic Link between the Indian Subcontinent and Mesopotamian Cradle of Civilization |journal=PLOS ONE |date=11 September 2013 |volume=8 |issue=9 |pages=e73682 |doi=10.1371/journal.pone.0073682 |pmid=24040024 |language=en |issn=1932-6203|pmc=3770703 |bibcode=2013PLoSO...873682W |doi-access=free }}</ref> ఇవికాక సుమేరులలో [[:en:Hurrians|హరియులూ]], ఇంకా [[:en:Urartu|ఉరాట్యుల]] సంతతి కూడా ఉందనడానికీ, తద్వారా వీరు [[:en:Caucasus|కోకసస్]] నుండి వలస వచ్చారనీ చెప్పేందుకు కూడా ఆధారాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Sumerians had connections with the Caucasus|url=https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20210415032734/https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|archive-date=2021-04-15|access-date=|website=|publisher=scientificrussia}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|year=2014|title=Lexical Matches between Sumerian and Hurro-Urartian: Possible Historical Scenarios|url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlj/2014/cdlj2014_004.html|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|publisher=Cuneiform Digital Library Journal}}</ref><ref>{{Cite book|last=|first=|title=The Diversity of the Chechen culture: from historical roots to the present|url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000186004|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|year=2009|publisher=UNESCO|page=14|isbn=978-5-904549-01-5}}</ref> సుమేరులకు ముందు ఈ ప్రాంతములో నివాసమున్న ఆది మానవులని [[:en:Proto-Euphratean language|ప్రోటో-యూఫ్రెటీయన్స్]] లేదా ఉబైడులుగా పిలుస్తారు.<ref name="britannica">{{cite web| url= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/573176/Sumer |title=Sumer (ancient region, Iraq) |publisher= Britannica.com | work=Britannica Online Encyclopedia |accessdate=2012-03-29}}</ref> ఉత్తర మెసొపొటేమియా [[:en:samarra culture|సామర్రా సంస్కృతి]] వారి నుండి వీరు ఉద్భవించారని సిద్ధాంతీకరించారు.<ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=dWuQ70MtnIQC&pg=PA51&dq=samarra+culture#v=snippet&q=%22As%20the%20Samarra%20culture%20spread%20south%2C%20it%20evolved%20into%20the%20Ubaid%20culture%22&f=false | title = Cities, Change, and Conflict: A Political Economy of Urban Life | isbn = 978-0495812227 | author1 = Kleniewski | first1 = Nancy | last2 = Thomas | first2 = Alexander R | date = 2010-03-26}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=tupSM5y9yEkC&pg=PA139&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22cultural%20descendants%20of%20the%20originating%20Samarran%20culture%22&f=false | title = The Near East: Archaeology in the "Cradle of Civilization" | isbn = 978-0415047425 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 1993}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=i7_hcCxJd9AC&pg=PA147&dq=ubaid+samarra#v=snippet&q=%22Ubaid%200%20is%20thus%20clearly%20derived%20from%20the%20earliest%20culture%20to%20move%20into%20lower%20mesopotamia%2C%20the%20Samarra%22&f=false | title = Early Civilizations of the Old World: The Formative Histories of Egypt, the Levant, Mesopotamia, India and China | isbn = 978-0415109765 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 2001}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=zmvNogJO2ZgC&pg=PA505&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22similar%20to%20those%20of%20the%20ubaid%20period%22&f=false | title = A dictionary of archaeology | isbn = 978-0631235835 | author1 = Shaw | first1 = Ian | last2 = Jameson | first2 = Robert | year = 2002}}</ref> సుమేరులు ఎన్నడూ ఉబైడుల గురించి ప్రస్తావించ లేదు కానీ వీరే సుమేర్లోని మొట్టమొదటి నాగరిక శక్తి అని అనేక ఆధునిక పరిశోధకుల అభిప్రాయం. వారు చిత్తడి నేల నుండి నీటిని బయటకు పారించి [[వ్యవసాయం|వ్యవసాయానికి]] అనువుగా మలిచారు, వాణిజ్యం అభివృద్ధి చేసి, [[చేనేత|నేతపనీ]], [[:en:Leather crafting|తోలుపని]], [[లోహక్రియ| లోహపు పని]], [[:en:Masonry|తాపీపనీ]], [[మృణ్మయ పాత్రలు| మృణ్మయకళలలో]] నైపుణ్యం సాధించారు.<ref name="britannica" /> [[File:Enthroned King of Ur.jpg|thumb|upright=1.5|ఇది సుమారు క్రీ.పూ 2600లో చెక్కబడ్డ [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనం]]. ఇందులో పరిచారకుల మధ్యన సింహాసనం పై కూర్చున్న [[:en:Ur|ఉర్]] రాజును మనం చూడవచ్చు. ఇతడు [[:en:Ur-Pabilsag|ఉర్-పబిల్సాగ్]] అయ్యుంటాడని శాస్త్రీయ అంచనా.]] కొంతమంది పరిశోధకులు మాత్రము ప్రోటో-యూఫ్రెటియన్ భాష నుండి సుమేరు భాష వచ్చిందనే సిద్ధాంతముతో విభేదిస్తారు. అలాగే మరొక భాష ప్రభావము సుమేరు భాషపై ఉందనే ([[:en:Substratum (linguistics)|substrate effect]]) సిద్ధాంతముతో కూడా వీరు ఏకీభవించరు. [[వేట|వేటాడటమూ]], [[:en:Fishing|చేపలు పట్టడమూ]] జీవనాధారాలుగా అరేబియా సముద్రానికి [[:en:Eastern Arabia|తూర్పున]] తీర ప్రాంతాల్లోనూ, చిత్తడి నేలల్లోనూ కొందరు జనాలుండేవారు. రెండు వైపులా చదును చేయబడ్డ పనిముట్ల వాడకము వీరి ప్రత్యేకత. వీరి భాషే సుమేరు భాష అని ఈ విభేదించే వర్గాల వారి అభిప్రాయము.<ref>Margarethe Uepermann (2007), "Structuring the Late Stone Age of Southeastern Arabia" (Arabian Archaeology and Epigraphy Arabian Archaeology and Epigraphy Volume 3, Issue 2, pp. 65–109)</ref> చరిత్ర గ్రంథస్తమవ్వడమనే ప్రక్రియ సుమేరు నాగరికత ఏర్పడ్డ చాలా కాలానికి మొదలైంది. తొట్టతొలి లిఖితపూర్వక చరిత్ర [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసీ]] కాలములోనిది (అంటే ఆదివంశపు కాలము). [[:en:Last Glacial Period|మంచు యుగం]] చివరిలో వరదల్లో మునిగిపోక ముందు తూర్పు అరేబియా ప్రాంత (నేటి పర్షియా గల్ఫ్ ప్రాంతం) తీరాన సుమేరులు నివసించేవారని [[:en:Juris Zarins|జురిస్ ౙరిఞ్శ]] అభిప్రాయము.<ref>{{cite journal |last=Hamblin |first=Dora Jane |date=May 1987 |title=Has the Garden of Eden been located at last? |url=http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |format=PDF |journal=Smithsonian Magazine |volume=18 |issue=2 |pages= |doi= |accessdate=8 January 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140109135715/http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |archivedate=9 January 2014 |df= }}</ref> సుమేరు నాగరికత ఉరుక్ కాలం (క్రీ.పూ.4 వ సహస్రాబ్ది) లో ప్రారంభమై, జెమ్డిట్ నస్ర్, ఆది వంశపు కాలాల వరకు కొనసాగింది. క్రీ.పూ. 3 వ సహస్రాబ్దిలో సుమేరు, అకేడు భాషలు ఒకదాని వలన మరొకటి ప్రభావితమయ్యాయి. పదజాలమూ, వ్యాకరణమూ, ఉచ్చారణా వంటి అన్ని అంశాల్లోనూ ఈ పరస్పర ప్రభావాన్ని గమనించవచ్చు. కనుక ఈ రెండు భాషలనూ శ్ప్రాఖ్బుంట్ ({{ill|Sprachbund|en}}-భౌగోళిక దగ్గరితనము కారణంగా పరస్పర ప్రభావానికి గురైన భాషలు)గా చెప్పవచ్చు.<ref name="Deutscher">{{cite book|title=Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation|author=Deutscher, Guy|authorlink=Guy Deutscher (linguist)|publisher=[[Oxford University Press|Oxford University Press US]]|year=2007|isbn=978-0199532223|pages=20–21|url=https://books.google.com/books?id=XFwUxmCdG94C}}</ref> సుమారు క్రీ.పూ 2270లో ([[:en:chronology of the ancient Near East|కురచ కాలవృత్తాంతము ప్రకారము]]) వాయువ్య దిశన అకేడు రాజుల ఆక్రమణ మొదలైంది. క్రమంగా సుమేరు మొత్తాన్నీ వారు స్వాధీనము చేసుకున్నారు. రాజ్యాధికారము సుమేరుల చేతి నుండి అకేడుల చేతిలోకి వచ్చింది. ఈ సమయములో సుమేరు భాష వాడుక తగ్గినప్పటికీ, అది [[:en:sacred language|ధార్మిక భాష]]గా కొనసాగింది. మరల సుమారు క్రీ.పూ. 2100–2000 నాటికి రాజ్యాధికారము సుమేరులైన ఉర్ మూడో రాజవంశము చేతికి వచ్చింది. శతాబ్దము పాటు కొనసాగిన వీరి పాలనలో కూడా అకేడు భాషే వాడుక భాషగా చెలామణీ అయ్యింది.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003">Leick, Gwendolyn (2003), "Mesopotamia, the Invention of the City" (Penguin)</ref> పెర్షియన్ గల్ఫ్ తీరంలోని సుమేరు నగరమైన ఎరిడు, [[:en:List of oldest continuously inhabited cities|ప్రపంచంలోని అతి పురాతన నగరాల్లో]] ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది. ఇక్కడ మూడు వేర్వేరు సంస్కృతుల కలయిక జరిగి ఉండవచ్చు. అవి: # మట్టి ఇటుకల గుడిసెల్లో నివసిస్తూ, నీటిపారుదల మెళకువల పై పట్టు సాధించిన ఉబైడు రైతులు, # నల్ల గుడారాలలో నివసిస్తూ గొర్రెలూ, మేకల మందలను కాచుకుంటూ బతికే సెమిట సంచార జాతీ # చిత్తడి నేలల్లో పూరిళ్ళలో బ్రతికే మత్స్యకారులూ. ఈ మత్స్యకార గుంపే సుమేరుల పూర్వికులయ్యుండొచ్చు<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==పేరు వెనుక చరిత్ర == {{multiple image|perrow=2|total_width=350|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరులు | image1 = Head of Gudea (Metropolitan Museum of Art).jpg | image2 = Saĝ-gíg (cuneiforms).jpg | footer=ఎడమ వైపు: సుమారు క్రీ.పూ 2150లో చెక్కబడ్డ సుమేరు రాజు [[:en:Gudea|గుడియా]] తల. కుడి వైపు: [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడ్డ సాంగ్ గిగ్ (𒊕𒈪). నల్ల తల గలవారు అని దీని అర్థం. ఇది సుమేరులు తమని తాము పిలుచుకున్న పేరు. మొదటిది తలకు పద సంజ్ఞ(తలకు సంకేత చిత్రమైన[[File:Saĝ (linear script, head).jpg|14px]]పదసంజ్ఞగా మారి ఇలా అయ్యింది- [[File:Saĝ (Sumero-Akkadian cuneiform, head).jpg|12px]]), రెండవది నలుపుకూ, రాత్రికీ సంజ్ఞ(సంకేత చిత్రం[[File:Gíg (linear script, night-black).jpg|14px]] నుండి వచ్చిన సంజ్ఞ- [[File:Gíg (Sumero-Akkadian cuneiform, night-black).jpg|12px]]).<ref name="DAF">{{cite book |last1=Foxvog |first1=Daniel A. |title=Elementary Sumerian Glossary |date=2016 |publisher=University of California at Berkeley |page=52 |url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlp/cdlp0003_20160104.pdf}}</ref><ref name="PUSD">{{cite web |title=The Pennsylvania Sumerian Dictionary: saĝgiga[humankind] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e4703.html |website=psd.museum.upenn.edu}}</ref><ref name="IMD">{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |last2=D'I︠A︡konov |first2=Igor' Mik︠h︡aílovich |title=Early Antiquity |date=1991 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14465-8 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JSRAUIYENZoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref name="GF">{{cite book |last1=Feuerstein |first1=Georg |last2=Kak |first2=Subhash |last3=Frawley |first3=David |date=2005 |title=The Search of the Cradle of Civilization: New Light on Ancient India |edition=Second Revised |publisher=Motilal Banarsidass Publishers |isbn=978-81-208-2037-1 |page=117 |url=https://books.google.com/books?id=wNlsRZh3rwgC&pg=PA117 |language=en}}</ref>}} దక్షిణ మెసొపొటేమియాకు చెందిన సెమిటేతర భాషలు మాట్లాడే పురాతన నివాసుల భాషను, వారి తరువాత అక్కడ తూర్పు మెసొపొటేమియాలో స్థిరపడ్డ అకేడులు షుమేరు (𒋗𒈨𒊒-షుమేరు/శుమేరు/చుమేరు)<ref>{{cite web |title=emeĝir [SUMERIAN] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e1283.html |website=The Pennsylvania Sumerian Dictionary |publisher=University of Pennsylvania Museum of Anthropology and Archaeology |access-date=14 July 2021}}</ref> అని పిలిచినందున సుమేరు అనే పదం పుటిందని భావిస్తున్నారు.<ref name="ANE29"/><ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy A. |last2=George |first2=A. R. |last3=Postgate |first3=J. N. |last4=Breckwoldt |first4=Tina |title=A Concise Dictionary of Akkadian |date=2000 |publisher=Otto Harrassowitz Verlag |isbn=978-3-447-04264-2 |page=384 |url=https://books.google.com/books?id=-qIuVCsRb98C&pg=PA384 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Miller |first1=Douglas B. |last2=Shipp |first2=R. Mark |title=An Akkadian Handbook: Paradigms, Helps, Glossary, Logograms, and Sign List |date=1996 |publisher=Eisenbrauns |isbn=978-0-931464-86-7 |page=68 |url=https://books.google.com/books?id=27m3y6MNRzYC&pg=PA68 |language=en}}</ref> సుమేరులు తమ భాషను ఎమెగిర్‌గా పిలుచుకున్నారు. సుమేరులు తమని తాము " సాంగ్ గిగ్/సాంగ్ గిగ్ గా " అని చెప్పుకున్నారు. దీనికి అర్థం "నల్ల-తల గల ప్రజలు."<ref name="ANE29"/><ref>"The origin of the Sumerians is unknown; they described themselves as the 'black-headed people'" {{cite book |last1=Haywood |first1=John |title=The Penguin Historical Atlas of Ancient Civilizations |date=2005 |publisher=Penguin |isbn=978-0-14-101448-7 |page=28 |url=https://books.google.com/books?id=xtjtAAAAMAAJ |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |title=Early Antiquity |date=2013 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14467-2 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JU8pegs94uoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Finer |first1=Samuel Edward |last2=Finer |first2=S. E. |title=The History of Government from the Earliest Times: Ancient monarchies and empires |date=1997 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-820664-4 |page=99 |url=https://books.google.com/books?id=aEziNfjinnMC&pg=PA99 |language=en}}</ref> సుమేరు రాజు షుల్గీ/శుల్గీ/చుల్గీ తనను తాను నాలుగు పావు భాగాలకూ రాజుగా, నల్ల తల గల ప్రజలకు కాపరిగా చెప్పుకున్నాడు.<ref>"I am the king of the four quarters, I am a shepherd, the pastor of the "black-headed people (అనువాదము: నేను నాలుగు పావులకూ రాజును, నేను గొల్లవాడను, నల్ల తలగల జనాలకు కాపరిని"" in {{cite book |last1=Liverani |first1=Mario |title=The Ancient Near East: History, Society and Economy |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-134-75084-9 |page=167 |url=https://books.google.com/books?id=0d1JAgAAQBAJ&pg=PA167 |language=en}}</ref> అకేడ్లు కూడా సుమేరులను అకేడు భాషలో 'నల్ల తల గల వారు' అనే అర్థము వచ్చే 'సల్మాత్ కక్కడీ' అనే పేరుతో పిలిచేవారు.<ref name="PUSD"/><ref name="IMD" /> అలాగే సుమేరులు వారి భూమిని కి- ఎన్-గిర్ ('స్థలం' + 'ప్రభువులు' + 'ప్రముఖులు')గా పిలుచుకున్నారని నాటి శాసనాలను బట్టి తెలుస్తోంది. దీని అర్థం "ఉన్నత ప్రభువుల ప్రదేశం".<ref name="ANE29">"The area in question (the extreme south of Mesopotamia) may now be called Sumer, and its inhabitants Sumerians, although these names are only English approximations of the Akkadian designations; the Sumerians themselves called their land Kengir, their language Emegir, and themselves Sag-giga, "black-headed ones. (అనువాదము: ఇక్కడ చర్చించబడుతున్న ఈ ప్రాంతమును (మెసొపొటేమియా దక్షిణ కొన) ఇక సుమేరని పిలవవచ్చు. అలాగే ఆ ప్రాంతపు వారిని సుమేరులుగా పిలవవచ్చు. ఐతే ఈ పేర్లు నాటి అకేడు పదాలకు అంగ్లీకరణలు మాత్రమే. సుమేరులు తమ ప్రాంతాన్ని కెంగిర్ అనీ, తమ భాషను ఎమెగిర్ అనీ తమను తాము సాంగ్-గిగా, అనగా నల్ల తల గాళ్ళు అనీ పిలుచుకున్నారు)" in {{cite book|title=The Ancient Near East|url=https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall|author1=W. Hallo|author2=W. Simpson|publisher=New York: Harcourt, Brace, Jovanovich|year=1971|page=[https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall/page/29 29]}}</ref><ref>{{cite book |last1=Toorn |first1=Karel van der |last2=Becking |first2=Bob |last3=Horst |first3=Pieter Willem van der |title=Dictionary of Deities and Demons in the Bible |date=1999 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |isbn=978-0-8028-2491-2 |page=32 |url=https://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&pg=PA32 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Edzard |first1=Dietz Otto |title=Sumerian Grammar |date=2003 |publisher=Brill |isbn=978-90-474-0340-1 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=HOx5DwAAQBAJ&pg=PA1 |language=en}}</ref> అకేడు భాషలో ఈ సుమర్ పదము వ్యుత్పత్తి ఏమిటన్నది తెలియదు.<ref name="Nimrod">{{cite journal|title=Nimrod before and after the Bible|author=K. van der Toorn, P.W. van der Horst|journal=The Harvard Theological Review|year=Jan 1990| volume=83| issue=1| pages=1–29|doi=10.1017/S0017816000005502}}</ref> దక్షిణ మెసొపొటేమియాను హిబ్రూలో [[:en:Shinar|షైనార్ (శైనార్)]] అనీ, [[:en:Egyptian language|ఈజిప్టు భాష]]లో సింగ్ర్ అనీ, [[:en:Hittite|హిటైట్‌]]లో షన్హర్(ర) అనీ పిలుస్తారు. ఈ పదాలన్నీ సుమేరు పదంలో మార్పుల వల్ల వచ్చుండొచ్చు.<ref name="Nimrod"/> ==మెసపొటేమియా లోని నగర రాజ్యాలు == {{Further|{{ill|List of cities of the ancient Near East|en}}|{{ill|Geography of Mesopotamia|en}}}} క్రీ.పూ. 4 వ సహస్రాబ్ది ఆఖరుకు సుమేరు అనేక స్వతంత్ర [[:en:city-state|నగర-రాజ్యాల]] సమాహారంగా ఉండేది. సరిహద్దు గుర్తులుగా కాలువలూ, సరిహద్దు రాళ్ళూ ఉండేవి. ప్రతి నగరం మధ్యలో ఆ నగర దేవత లేదా దేవునికి అంకితం చేయబడిన ఒక ఆలయం ఉంటుంది. ఈ నగర-రాజ్యాలూ పూజారి ఐన గవర్నరు ([[:en:Ensi (Sumerian)|ఎన్సీ]]) పాలనలో గానీ లేదా మతపరమైన కార్యకలాపాలతో మమేకవుతూ ఉండే రాజు ([[:en:Lugal|లుగల్]]) పాలనలో గానీ ఉండేవి. {{multiple image|perrow=2|total_width=300|caption_align=center | align = right | direction =vertical | header=అను ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ | image2 = The White Temple 'E at Uruk, 3500-3000 BCE.jpg | image1 = White Temple ziggurat in Uruk.jpg | footer=ఉరుక్‌లో ఉన్న అనూ ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ. పిరమిడ్ ఆకృతిలో కట్టబడ్డ అను ౙిగ్గురత్తు క్రీ.పూ 4000 నాటిది. సుమారు క్రీ.పూ 3500లో దాని పైన తెల్ల గుడి కట్టబడింది.<ref>{{cite book |last1=Crüsemann |first1=Nicola |last2=Ess |first2=Margarete van |last3=Hilgert |first3=Markus |last4=Salje |first4=Beate |last5=Potts |first5=Timothy |title=Uruk: First City of the Ancient World |date=2019 |publisher=Getty Publications |isbn=978-1-60606-444-3 |page=325 |url=https://books.google.com/books?id=muCvDwAAQBAJ&pg=PT325 |language=en}}</ref> [[ఈజిప్టు పిరమిడ్లు|ఈజిప్టు పిరమిడ్లలో]] అత్యంత పురాతనమైనది సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది. వాటి ఆకృతికి ౙిగ్గురత్తులే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.<ref>"The stepped design of the Pyramid of Zoser at Saqqara, the oldest known pyramid along the Nile, suggests that it was borrowed from the Mesopotamian ziggurat concept.(అనువాదము: నైలు నదీ తీరాన అత్యంత పురాతన పిరమిడ్ ఐన సక్కారాలోని జోసర్ పిరమిడ్ యొక్క శ్రేణీకృత నిర్మాణ శైలికి మెసొపొటేమియా ౙిగ్గురత్తుల నిర్మాణ శైలే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.)" in {{cite book |last1=Held |first1=Colbert C. (University of Nebraska)|title=Middle East Patterns, Student Economy Edition: Places, People, and Politics |date=2018 |publisher=Routledge |isbn=978-0-429-96199-1 |page=63 |url=https://books.google.com/books?id=fOlgDwAAQBAJ&pg=PA63 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Samuels |first1=Charlie |title=Ancient Science (Prehistory – A.D. 500): Prehistory-A.D. 500 |date=2010 |publisher=Gareth Stevens Publishing LLLP |isbn=978-1-4339-4137-5 |page=23 |url=https://books.google.com/books?id=0KQCscrPDgUC&pg=PA23 |language=en}}</ref> }} నగర-రాజ్యాలు: * [[:en:Eridu|ఎరిదు]] (టెల్ అబు షహ్రెయిన్) * [[:en:Bad-tibira|బాడ్-టిబిరా]] (బహుశా టెల్ అల్-మడైన్) * [[:en:Larak|లారక్]] <sup>1<sup> * [[:en:Sippar|సిప్పర్]] (టెల్ అబూ హబ్బహ్) * [[:en:Shuruppak|షురుపక్]] (టెల్ ఫారా) పై 5 నగరాలు జలప్రళయానికి ముందు అధికార కేంద్రాలుగా ఉండేవనీ, జలప్రళయము తరువాత ఆదివంశపు కాలము మొదలైందనీ సుమేరులు నమ్మేవారు. ఇతర ప్రధాన నగర-రాజ్యాలు: * ఉరుక్ (వార్క) * కిష్ (టెల్ ఉహీమిర్, ఇన్గార్రా) * ఉర్ (టెల్ అల్ ముకయార్) * నిప్పూర్ (అఫాక్) * లగష్ (టెల్ అల్ హిబా) * గిర్సు (టెల్లో లేదా టెలోహ్) * ఉమ్మా (టెల్ జోఖా) * హమాౙీ <sup>1<sup> * అడాబ్ (టెల్ బిస్మాయ) * మారి (టెల్ హరిరి) <sup>2<sup> * అక్షక్ <sup>1<sup> * అక్కాడ్ <sup>1<sup> * ఇసిన్ (ఇషాన్ అల్-బహ్రియాత్) * లార్సా ({{sup|1}}సంబంధిత ఆధునిక ప్రదేశము తెలియరాలేదు)<br> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) చిన్న నగరాలు (దక్షిణము నుండి ఉత్తరము వరకు వరసక్రమములో): * కురా (టెల్ అల్ లాహ్మ్) * జబాలా (టెల్ ఇబ్జీఖ్కు) * కిసుర్రా (టెల్ అబు హతాబ్) * మరాడ్ (టెల్ వన్నత్ ఎస్-సడుం) * డిల్బాట్ (టెల్ ఎడ్-దెలిం) * బోర్సిప్ప (బీర్స్ నిమ్రుడ్) * కుతః (ఇబ్రాహీం చెప్పండి) * డెర్ (అల్-బద్ర) * ఎష్నన్న (టెల్ అస్మార్) * నగర్ (టెల్ బ్రాక్) <sup>2<sup> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) ఆగేడ్‌కు నైరుతి వైపున 330 కి.మీ (205 మైళ్ళ) దూరములో మారీ నగరము ఉండేది. ఇదీనూ, మారుమూల నగరమైన నగర్‌ను మినహాయిస్తే మిగిలిన నగరాలన్నీ బాగ్దాదుకు దక్షిణాన ఉన్న యూఫ్రేటీసు-టైగ్రిసు సారవంత మైదానంలో ఉన్నాయి. వీటి ప్రస్తుత పేర్లు బాబిల్, దియాలా, వాసిట్, దిహ ఖర్, బస్రా, అల్ ముత్తానా, అల్-ఖాడిసియ్యా (ఇరాక్ గవర్నరేట్స్). ==చరిత్ర విభజన== {{main|[[:en:History of Sumer|సుమేరు చరిత్ర]]}} [[File:Portrait of a Sumerian prisoner on a victory stele of Sargon of Akkad.jpg|thumb|[[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను మహావీరుడి]] విజయఫలకంపైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీ బొమ్మ. సుమారు క్రీ.పూ 2300లో చెక్కబడ్డ ఈ ఫలకం ఇప్పుడు [[లౌవ్రే మ్యూజియం|లూవ సంగ్రహశాల]]లో ఉంది.<ref name="ArchaeologyofElam">{{cite book |last1=Potts |first1=D. T. |title=The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State |date=1999 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-56496-0 |page=104 |url=https://books.google.com/books?id=mc4cfzkRVj4C&pg=PA104 }}</ref> ఖైదీల యొక్క కేశాలంకరణ సుమేరుల శైలిలో ఉంది (నెత్తి మీద ఉంగరాల జుట్టూ, పక్కలన కురచ వెంట్రుకలూ). ఈ శైలి ఉర్ కేతనం పైన కూడా కనిపిస్తుంది.<ref name="TwoSteles">{{cite journal |last1=Nigro |first1=Lorenzo |title=The Two Steles of Sargon: Iconology and Visual Propaganda at the Beginning of Royal Akkadian Relief |journal=Iraq |volume=60 |date=1998 |pages=85–102 |publisher=British Institute for the Study of Iraq |doi=10.2307/4200454 |jstor=4200454 }}</ref>]] [[File:Mesopotamia male worshiper 2750-2600 B.C.jpg|thumb|టెల్ అస్మార్‌లోని ఈ విగ్రహం దేవునికి సమర్పణగా ఇచ్చినది. ఇది క్రీ.పూ 2750–2600 కాలానికి చెందినది.]] చరిత్రపూర్వ ఉబైడు, ఉరుక్ కాలాలలో సుమేరు నగర-రాజ్యాలు అధికారంలోకి వచ్చాయి. సుమేరు లిఖితచరిత్ర క్రీ.పూ. 27 వ శతాబ్దం నుండి మొదలైంది. అయితే మూడవ ఆదివంశపు కాలం వరకు అనగా సుమారు క్రీ.పూ 23 వ శతాబ్దం వరకు చరిత్ర అస్పష్టంగానే ఉంది. ఆ తరువాత నుండి శాసనాలకు ఆధునిక కాలములో పరిష్కరింపబడ్డ సుమేరు లిపి వాడబడింది. క్రీ.పూ. 23 వ శతాబ్దిలో అకేడు సామ్రాజ్య పాలనలో మొదటిసారిగా మెసొపొటేమియా మొత్తం ఒక్క త్రాటి పైకి తీసుకురాబడింది. అలాగే గూట్య కాలం తరువాత మూడవ ఉర్ రాజ్యము ఇలాగే మెసొపొటెమియా ఉత్తర, దక్షిణ భాగాలను ఏకము చేసింది. క్రీ.పూ.2వ సహస్రాబ్దిలో అమోరీయుల దండయాత్రలతో ఈ సామ్రాజ్యము పడిపోయింది. ఆ తరువాత క్రీ.పూ. 1700 వరకు అమోరీయుల "ఇసిన్ రాజవంశం" కొనసాగింది. మెసొపొటేమియా బాబిలోనియ పాలనలో సమైక్యంగా ఉన్న కాలములో, అనగా క్రీ.పూ. 1700 వరకు, కూడా అమొరీయ ఇసిన్ రాజవంశము మిగిలి ఉంది. సుమేరులు చివరకు అకేడు (అస్సీర-బాబిలోనియ) జనాభాలో కలిసిపోయారు.{{Citation needed|date=October 2017}} * ఉబైడు కాలం: క్రీ.పూ. 6500–4100 (మట్టిపాత్రల కొత్తరాతియుగం నుండి తామ్రశిలా యుగము వరకు) * ఉరుక్ కాలవ్యవధి: క్రీ.పూ. 4100–2900 (చివరి తామ్రశిలా యుగము నుండి మొదటి కంచు యుగం I వరకు) ** ఉరుక్ XIV–V : క్రీ.పూ. 4100–3300 ** ఉరుక్ IV కాలం: క్రీ.పూ. 3300–3100 ** జెమ్డిట్ నస్ర్ కాలం (ఉరుక్ III ): 3100–2900 క్రీ.పూ * ఆదివంశపు కాలం (మొదటి కంచు యుగము II–IV) ** మొదటి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2900–2800 ** రెండవ ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2800–2600 (గిల్గమేష్) ** మూడవ ఎ ఆదివంశపు కాలం: 2600–2500 ** మూడవ బి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2500–2334 * అకేడు సామ్రాజ్య కాలం: సుమారు క్రీ.పూ 2334–2218 (సర్గోన్) * గూట్యపు కాలం: క్రీ.పూ. 2218–2047 (ప్రారంభ నాలుగవ కాంస్య యుగం) * మూడవ ఉర్ కాలం: క్రీ.పూ. 2047–1940. [[File:Samarra bowl.jpg|thumb|బెర్లిన్‌లోని పర్గమన్ సంగ్రహశాలలోనున్న సామర్రా పాత్ర. పాత్రకు మధ్యన ఉన్న స్వస్తికం పునర్నిర్మాణము ద్వారా చేర్చబడింది.<ref> Stanley A. Freed, ''Research Pitfalls as a Result of the Restoration of Museum Specimens'', Annals of the New York Academy of Sciences, Volume 376, The Research Potential of Anthropological Museum Collections pp. 229–245, December 1981.</ref>]] ==ఉబైడు కాలం == {{main|[[:en:Ubaid period|ఉబైడు కాలం]]}} [[Image:Frieze-group-3-example1.jpg|thumb|right|ఉబైడు కాలం నాటి మృణ్మయ పాత్ర]] చక్కటి చిత్రాలతో అలంకరింపబడి, విలక్షణ శైలిలో తయారు చేయబడ్డ, మృణ్మయ పాత్రలు ఈ కాలములో మనకి కనిపించే ప్రముఖ అంశము. ఉబైడు కాలములో ఈ కుమ్మర శైలి మెసొపొటేమియా, పెర్షియన్ గల్ఫ్ ప్రాంతాల్లో ప్రాచుర్యంలో ఉండేది. అత్యంత పురాతన మానవ నివాసాలు [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ ఎల్ ఒఎలీ]]లో ఉన్నట్లుగా ఆధారాలు ఉన్నాయి. ఐతే ఉబైడు కాలానికంటే చాలా ముందు నుండే దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని పరిస్థితులూ, వాతావరణమూ మానవ నివాసానికి అనుకూలంగా ఉండేవి. కనుక ఇప్పటికింకా కనుగొనని మరింత పురాతన నివాస స్థలాలు ఉండే అవకాశము మెండుగా ఉంది. ఈ ఉబైడు కాలపు సంస్కృతిని పరిశీలిస్తే, ఈ సంస్కృతి ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సామర్రపు సంస్కృతి ప్రభావముతో ఏర్పడినట్లుగా అనిపిస్తుంది. ఈ కాలపు తరువాతిదైన ఉరుక్ కాలము వారిని సుమేరులుగా గుర్తించారు. ఉరుక్ కాలపు వారు ఉబైడు కాలపు ప్రజల తరువాతి తరాలా లేక వారు వేరే సంస్కృతికి చెందినవారా అన్నది తెలియదు. ఉబైడు కాలములో ముఖ్య రాజకీయ, సాంస్కృతిక కేంద్రముగా ఎరీడు ఉండేది. నాగరిక జ్ఞానాన్ని ([[:en:Me (mythology)| మీ]]) ఎరీడు గ్రామ దైవమూ, జ్ఞానానికి ప్రతీక ఐన [[:en:Enki|ఎంకీ]], ఉరుక్ గ్రామ దేవతా, ప్రేమకూ యుద్ధానికీ ప్రతీక ఐన [[:en:Inanna|ఇనానా]]కు ఇచ్చే కథ, బహుశా ఎరీడు ప్రాభవము తగ్గి ఉరుక్ వైభవము యొక్క ఆరంభాన్ని సూచిస్తుండవచ్చు.<ref name=WolksteinKramer1983>{{cite book|last1=Wolkstein|first1=Diane|last2=Kramer|first2=Samuel Noah|title=Inanna: Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer|url=https://archive.org/details/inannaqueenofhea00wolk|date=1983|publisher=Harper & Row|location=New York|isbn=978-0060147136}}</ref>{{rp|174}} ==ఉరుక్ కాలం == ఉబైడు కాలములో కుమ్మర పరిశ్రమ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. నెమ్మదిగా కదిలే [[కుమ్మరి చక్రం|కుమ్మరి చక్రాల]]తో పాత్రలను తయారు చేసీ, వాటిని అందమైన చిత్రాలతో అలంకరించేవారు. క్రమంగా ఈ పాత్రలు, వేగంగా కదిలే చక్రాలపై నిపుణుల చేత భారీ మొత్తములో ఉత్పత్తి చేయబడ్డాయి. ఈ పాత్రలకు అలంకరణలుండేవి కాదు. ఈ కుమ్మర పరిశ్రమ విధానాల్లో వచ్చిన మార్పే ఉరుక్ కాలానికీ, ఉబైడు కాలనికీ మధ్య ప్రముఖ వ్యత్యాసము. <ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=gnpyREWsfG0C&pg=PA353#v=onepage&q&f=false|title= Upon this Foundation: The N̜baid Reconsidered : Proceedings from the U̜baid Symposium, Elsinore, May 30th-June 1st 1988|author1=Elizabeth F. Henrickson |author2=Ingolf Thuesen |author3=I. Thuesen |page= 353|year= 1989|isbn= 978-8772890708}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=fhMTRcUm9WsC&pg=PA31#v=onepage&q&f=false|title= The Invention of Cuneiform: Writing in Sumer|author= Jean-Jacques Glassner|page= 31|year= 2003|isbn= 978-0801873898}}</ref> {{multiple image | perrow = 2 | total_width = 250 | caption_align = center | align = left | direction = vertical | header = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజు (మతాధికారి) | image1 = Yale University. Uruk period priest-king.jpg | caption1 = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజూ, అతని శిష్యుడూ. సుమారు క్రీ.పూ 3200 నాటి చిత్రం | image2 = Uruk King priest feeding the sacred herd.jpg | caption2 = క్రీ.పూ 3100 నాటి ఉరుక్ కాలపు ముద్ర. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది. }} ఉరుక్ కాలంలో (సుమారుగా 4100-2900 క్రీ.పూ.) దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని నదులూ, కాలువల గుండా పెద్ద మొత్తంలో వ్యాపార సరుకుల రవాణా జరిగేది. ఈ వ్యాపారాలు పెద్ద, పెద్ద పట్టణాల ఆవిర్భావానికి తోడ్పడ్డాయి. నగర-సామ్రాజ్యాల వలె ఈ నగరాల నడిబొడ్డున కూడా ఒక ఆలయము ఉండేది. 10,000కు పైగా జనాభా కల ఈ నగరాల్లో [[:en:Social stratification|అన్ని సామాజిక వర్గాలకు చెందిన ప్రజలూ]] ఉండేవారు. ఈ నగరాల్లో కేంద్రీకృత పాలనా యంత్రాంగము ఉండేది. ఈ యంత్రాంగము నగర నిర్వహణ కొరకు వివిధ శాఖల్లో సిబ్బంది నియామకాలు జరిపేది. ఉరుక్ కాలంలోనే పర్వతదేశం నుండి పట్టుబడ్డ వారిని [[:en:Slavery in antiquity|బానిస కార్మికులు]]గా ఉపయోగించుకోవడం ప్రారంభం అయింది. పురాతన గ్రంథాలలో ఈ పట్టుబడ్డ బానిసలతో పనులు చేయించారనడానికి తగినన్ని సాక్ష్యాధారాలున్నాయి. [[టర్కీ]]లోని [[:en:Taurus Mountains|టౌరసు పర్వతాల]] నుండి పశ్చిమాన [[మధ్యధరా సముద్రం|మధ్యధరా సముద్రమూ]], తూర్పున [[ఇరాన్|ఇరాను]] వరకు ఉరుక్ నాగరికతకు చెందిన గుర్తులూ, కాలనీలు కనుగొనబడ్డాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005">[[Guillermo Algaze|Algaze, Guillermo]] (2005). ''[[iarchive:urukworldsystemd0000alga|The Uruk World System: The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamian Civilization]]'', Second Edition, University of Chicago Press.</ref>{{Rp|2–3}} ఉరుక్ కాలంనాటి నాగరికత పరిసర ప్రాంతాలలో ఉన్న ప్రజల మీద ప్రభావం చూపించింది. సుమేరు వ్యాపారస్తులూ, ద్వారా సుమేరు సంస్కృతి ఈ చుట్టుపక్కల జనాలకు పరిచయమైంది. ఫలితంగా వీరు కూడా క్రమంగా ఇదే తరహాలో ఉన్న వారి స్వంత ఆర్థికవ్యస్థను, సంస్కృతులను అభివృద్ధి చేసుకున్నారు (ఉదా: [[:en:Tell Brak|టెల్ బ్రాక్]]). దీనితో సుమేరు నగరాలు సుదూర కాలనీలను సైనిక బలగముతో తమ గుప్పిట్లో ఉంచుకోలేకపోయాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005"/> ఉరుక్ కాలంలో సుమేరు నగరాల పాలనావ్యవస్థ [[:en:Theocracy|మతరాజ్యవ్యవస్థ]] అయ్యి ఉండి, మతాధికారి (పురోహిత రాజు) పాలనలో ఉండుండవచ్చు. ఈ విధానములో నగరములోని మందిరము, పురుషులూ, మహిళలతో కూడుకుని ఉండే ఒక పెద్దల మండలి ఆధీనములో ఉండేది. ప్రతీ మండలికీ అధ్యక్షునిగా ఒక మతాధికారి (ఎస్సి) ఉండేవారు. ఈ మతాధికారి నేతృత్వములో మండలి నగరపాలన చేసేది. నగర దైవము పురుషుడైతే మహిళా, స్త్రీ ఐతే పురుషుడూ, మతాధికారులుగా ఉండేవారు.<ref name=Jacobsen>Jacobsen, Thorkild (Ed) (1939),"The Sumerian King List" (Oriental Institute of the University of Chicago; Assyriological Studies, No. 11., 1939)</ref> ఈ రాజకీయ నిర్మాణం ఆధారంగానే తరువాతి కాలములో సుమేరు [[:en:pantheon|దేవగణము]] రూపుదిద్దుకుని ఉండవచ్చు. ఉరుక్ కాలంలో యుద్ధాలు, సుశిక్షితులైన సైనిక బలగమూ ఉన్నాయనడానికి పెద్దగా ఆధారాలు లేవు. పట్టణాలకు కూడా సాధారణంగా ప్రకారాలు ఉండేవి కాదు. ఈ కాలములో ఉరుక్ ప్రపంచంలోనే అత్యంత పట్టణీకరణ గల నగరముగా అవతరించింది. నగర జనాభా సంఖ్య మొదటిసారి 50,000ను దాటింది. పురాతన సుమేరు రాజ జాబితాలో ఈ కాలములోని అనేక ప్రముఖ నగరాలను పాలించిన రాజవంశాల పేర్లు ఉన్నాయి. ఈ మొదటి దఫాలో ఉన్న రాజులందరూ జలప్రళయం సంభవించే ముందు ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించినట్లు చెప్పబడింది. వీరు కాల్పనిక వ్యక్తులు అయ్యుండవచ్చు. ప్రసిద్ధ పౌరాణిక వ్యక్తులైన [[:en:Alulim|ఆల్యులిమ్]], [[:en:Dumuzid|డూమిౙిడ్]] వంటివాళ్ళ పేర్లు కూడా ఈ దఫాలో ఉన్నాయి.<ref name=Jacobsen/> 9000–5000 ఏళ్ళ క్రితము భూమిపై వెచ్చటి, తేమపూరిత వాతావరణము ఏర్పడింది. దీన్ని హోలోసీన్ క్లైమాటిక్ ఆప్టిమమ్‌గా ({{ill|Holocene climatic optimum|en}}) వ్యవహరిస్తారు. ఈ వాతావరణము పోయి, భూమిపై పొడి వాతావరణము ఏర్పడ్డ చర్యను పియొర ఆసిలేషన్ ({{ill|Piora Oscillation|en}}) అంటారు. పియొర ఆసిలేషన్ సుమారు క్రీ.పూ 3200–2900 మధ్యకాలంలో జరిగింది. సరిగ్గా ఈ పియొర ఆసిలేషన్ సమయానికే ఉరుక్ కాలము ముగిసింది.<ref>Lamb, Hubert H. (1995). Climate, History, and the Modern World. London: Routledge. {{ISBN|0415127351}}</ref> ==ఆది వంశపు కాలం == {{Main|[[:en:Early Dynastic Period (Mesopotamia)|ఆది వంశపు కాలం]]|[[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశం]]}} [[File:Meskalamdug helmet British Museum electrotype copy original is in the Iraq Museum, Bagdad.jpg|thumb|క్రీ.పూ 26వ శతాబ్దం నాటి బంగారు శిరస్త్రాణం. ఇది [[:en:Meskalamdug|మిస్కలమ్డగ్‌]] అనే రాజుది. ఇతడు [[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశపు]] వ్యవస్థాపకుడు అయ్యుండొచ్చు.]] క్రీ.పూ. 2900తో పెద్దల మండలి పాలనావిధానము పోయి, సుమేరులో రాచరికము మొదలైంది. దీనితో పాలనావ్యవహారాల్లో మతానికున్న ప్రాముఖ్యత తగ్గింది.<ref>Jacobsen, Thorkild (1976), "The Harps that Once...; Sumerian Poetry in Translation" and "Treasures of Darkness: a history of Mesopotamian Religion"</ref> రాజును సుమేరు భాషలో లూగల్ (లు = మనిషి, గాల్ = గొప్ప) గా వ్యవహరించేవారు. ఈ కాలపు రాజులలో, సుమేరు సంప్రదాయాలలో పితృసమాన గౌరవము కల, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్]], [[:en:Lugalbanda|లుగల్బాండ]], [[గిల్గమేష్]] వంటి ప్రముఖులు కూడా ఉన్నారు. వీరి పాలన సంకేత చిత్రాల లిపి నుండి ఇప్పుడు మనము చదవగలిగే అక్షర చిహ్నాల లిపి అభివృద్ధికి కొన్ని శతాబ్దాల ముందు, అనగా కీ.పూ.2900లో నడిచింది. ఈ సమయములో సుమేరు సాంస్కృతిక కేంద్రముగా దక్షిణ మెసొపొటేమియా ఉన్నప్పటికీ, పాలకులు తమ రాజ్యాలను పొరుగు ప్రాంతాలకు విస్తరింపజేయడముతో, అక్కడి సెమిట వాసులు సుమేరు సంస్కృతిని చాలా వరకు తమ ఆచార వ్యవహారాల్లో భాగము చేసుకున్నారు. సుమేరు రాజ జాబితాలో ఉన్నవారిలో, వీరగాథల్లో ప్రస్తావించబడ్డ మొదటి రాజు [[:en:Etana|ఎథనా]]. ఇతడు [[:en:Kish (Sumer)|కిషు]] మొదటి రాజవంశంలో 13 వ రాజు. పురావస్తు పరిశోధనల ఆధారంగా ధ్రువీకరింపబడిన వాళ్ళలో అత్యంత పురతనమైనవాడు కిషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసి]]. ఇతడి పేరూ [[:en:Epic of Gilgamesh|గిల్గమేష్ పురాణకావ్యంలో]] కూడా పేర్కొనబడింది. ఈ విషయాన్ని ఆధారము చేసుకుని, గిల్గమేష్ కూడా చారిత్రాక ఉరుక్ రాజు అనే ప్రతిపాదన చేయబడింది. ఈ కాలములో యుద్ధాలు పెరిగాయి. ఈ మార్పు గిల్గమేషు కావ్యములో కూడా ప్రతిబింబిస్తుంది. నగరాల విస్తీర్ణము పెరిగీ, రక్షణగా ప్రాకారాలు నిర్మించబడ్డాయి. ప్రాకారాల పరిమాణం అధికరించబడింది. దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని ప్రాకారాలు లేని పల్లెలు కనుమరుగైపోయాయి. (ఎన్మర్కర్, గిల్గమేషులిరువురూ కూడా ఉరుక్ పట్టణానికి ప్రకారాలు నిర్మించినట్లు గాథల్లో చెప్పబడింది.)<ref>George, Andrew (Translator)(2003), "The Epic of Gilgamesh" (Penguin Classics)</ref>. ====లగాషు మొదటి రాజవంశం ==== [[File:Stele of Vultures detail 02.jpg|thumb|left|[[:en:Eannatum|ఎన్నాటుము]] [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఒక ముక్క]] {{Main|[[:en:Lagash|లగాషు]]}} లగాషు రాజవంశాన్ని (సుమారు క్రీ.పూ. 2500–2270) రాజుల జాబితాలో పేర్కొననప్పటికీ అనేక ముఖ్యమైన స్మారక కట్టడాలూ, పురావస్తు పరిశోధనా ఫలితాల ద్వారా ఆ వంశపు ఉనికి ధ్రువీకరించబడింది. కొంతకాలం మాత్రమే ఉనికిలో ఉన్నప్పటికీ చరిత్రకు తెలిసిన మొట్టమొదటి చక్రవర్తులలో ఒకరుగా లాఘాషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Eannatum|ఎన్నాటం]] ప్రత్యేకత సంతరించుకున్నాడు. ఇతడు కిష్, ఉరుక్, [[:en:Ur|ఉర్]], [[:en:Larsa|లార్సా]]లతో సహా మొత్తం సుమేరును ఆక్రమించి తన సామ్రాజ్యములో కలుపుకున్నాడు. అలాగే లగషు చిరకాల ప్రత్యర్థి ఐన [[:en:Umma|ఉమ్మా]]ను తన సామంత రాజ్యంగా మార్చాడు. అంతేకాక ఆయన రాజ్యం [[:en:Elam|ఈలం]], పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతాలకు కూడా విస్తరించి ఉండేది. అందరినీ భయభ్రాంతులను చేసి అదుపులో పెట్టడమే ఆయన విధానమని అనిపిస్తుంది.<ref name=roux1993>{{cite book |last=Roux |first=Georges |authorlink=Georges Roux (assyriologist) |year=1993 |title=Ancient Iraq |url=https://archive.org/details/ancientiraq00roux |location= Harmondsworth |publisher=Penguin |isbn=978-0140125238}}</ref> అతని [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఖండఖండాలుగా నరికిన ప్రత్యర్థుల శరీరాలను రాబందులు పీక్కు తింటున్నట్లు చెక్కబడింది. అతను మరణంచిన కొద్దికాలానికే ఆ సామ్రాజ్యం చిన్నాభిన్నమైపోయింది. తరువాత ఉమా మతాధికారి-రాజు [[:en:Lugal-Zage-Si|లాగాల్-జాగే-సి]] ఉరుక్‌ను జయించడంతో లగషు రాజవంశ వైభవము మగిసింది. ఉరుక్ అతని రాజధానిగా మారింది. తరువాత ఆయన పర్షియన్ గల్ఫు నుండి మధ్యధరా వరకు విస్తరించి ఉన్న సామ్రాజ్యాన్ని పాలించాడు. అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను]] అధికారములోకి రావడానికి ముందు ఉన్న సుమేరు జాతి రాజులలో ఇతను చివరివాడు.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==అకేడు సామ్రాజ్యం == {{Main|[[:en:Akkadian Empire|అకేడు సామ్రాజ్యం]]}} [[File:Prisoners on the victory stele of an Akkadian king circa 2300 BCE Louvre Museum Sb 3.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2300 నాటి అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను]] విజయఫలకం పైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీలు.<ref name="ArchaeologyofElam" /><ref name="TwoSteles" /> లూవ సంగ్రహశాలలోనిది]] అకేడు సామ్రాజ్యము క్రీ.పూ. 2234–2154 మధ్య కాలములో నడిచింది. [[:en:East Semitic languages|తూర్పు సెమిటపు]] [[:en:Akkadian language|అకేడు భాష]] కిషు రాజుల పేర్లు వ్రాయడానికి, మొదటిసారి క్రీ.పూ. 2800లో, వాడబడింది.<ref name=roux1993/> ఈ భాషలోనే ఆ పేర్లు తదుపరి రాజ జాబితాలలో కూడా వ్రాయబడ్డాయి. పూర్తిగా ప్రాచీన అకేడు భాషలో వ్రాసిన రచనలు క్రీ.పూ.2500 నుండి ఉన్నాయి. [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను మహావీరుడి]] (క్రీస్తుపూర్వం 2270-2215) పాలనలో ప్రాచీన అకేడు భాష వాడకము శిఖరాగ్రమును చేరుకుంది. అయినప్పటికీ పరిపాలనా కార్యకలాపాలకు సంబంధించిన ఫలకాలను వ్రాయడానికి రాయసగాళ్ళు సుమేరు భాషనే ఎక్కువ వాడేవారు. అకేడు, సుమేరు భాషలు రెండూ కూడా సుమారు వెయ్యి సంవత్సరాల వరకు వాడుక భాషలుగా ఉన్నాయి. కానీ క్రీ.పూ. 1800 నాటికి సుమేరు భాష ప్రధానంగా పండితులకూ, వ్రాయసగాళ్ళకూ మాత్రమే తెలిసిన గ్రాంథిక భాషగా మారింది. సర్గోనుకు ముందూ, తరువాతి కాలాలను పోల్చి చూస్తే చారిత్రక పరిస్థితుల్లో పెద్దగా అసంబద్ధత లేదనీ, సెమిటులూ, సుమేరుల మధ్య కలహాలకు, చరిత్రాకారులు ఆ కలహము చూపిన ప్రభావము కంటే ఎక్కువ ప్రాధాన్యత ఇస్తున్నారని [[:en:Thorkild Peter Rudolph Jacobsen|థార్కిద్ద్ జాకబ్సెన్‌]] వాదించాడు.<ref>''Toward the Image of Tammuz and Other Essays on Mesopotamian History and Culture'' by T. Jacobsen</ref> ఐతే, సర్గోను ఆక్రమించుకున్న ఈలము భాగాలలో కొంతకాలం అకేడు భాష అక్కడి వారిపై రుద్దబడిందనడానికి తిరుగులేని ఆధారాలున్నాయి. ==గూట్యపు కాలం == {{Main|[[:en:Gutian dynasty|గూట్యపు వంశం]]}} క్రీ.పూ. 2083–2050 (స్వల్పకాలం ఉనికిలో ఉంది). ====లగాషు 2 వ రాజవంశం ==== [[File:Gudea of Lagash Girsu.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు [[:en:Gudea|గుడియా]]. ఇతనివి అనేక ప్రతిమలు మనకు దొరికాయి.]] [[File:Ur-Ningirsu ruler of Lagash portrait circa 2110 BCE.jpg|thumb|right|గుడియా కుమారుడు ఉర్-నింగిర్సూ ప్రతిమ. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Head Gudea Louvre AO13.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా]] క్రీ.పూ. 2093–2046 (స్వల్పకాల చరిత్ర) క్రీ.పూ. 2093-2046 (స్వల్పకాలం)గూట్యుల చేతిలో అకేడు సామ్రాజ్యం పతనమైన తరువాత సుమేరు జాతి పాలకుడైన లాఘాషుకు చెందిన గుడియా ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్నాడు. తమకి తాము దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకునే సార్గోనిక రాజుల విధానాన్ని ఇతడు కూడా కొనసాగించాడు. మునుపటి లాగాషు రాజవంశీకుల వలె గుడియా ఇంకా ఆయన వారసులు కూడా కళలకు ప్రోత్సాహం అందించడముతో, వీరి కాలానికి చెందిన అనేక కళాఖండాలూ, ఉత్పత్తులూ పెద్ద సంఖ్యలో పురావస్తు పరిశోధనల్లో లభ్యమయ్యాయి. ==మూడవ ఉర్ కాలం== [[File:Ziggurat of ur.jpg|thumb|left|ఇరాక్‌లోని నాస్రీయాహ్ దగ్గరున్న ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]] క్రీ.పూ. 2047-1940 (స్వల్పకాల చరిత్ర) తరువాత, ఉర్ యొక్క 3 వ రాజవంశస్తులైన ఉర్-నమ్ము, అతని వారసుడు షుల్గీలు సుమేరును పాలించారు. వీరి సామ్రాజ్యము దక్షిణ అస్సీరియా వరకు విస్తరించి ఉండేది. ఇందుమూలాన ఇంతకు ముందు కొందరు చరిత్రకారులు, ఈ కాలానికి సుమేరు పునరుజ్జీవ కాలమని తప్పుడు పేరు ఇచ్చారు.<ref>{{Cite book|last=Cooper|first=Jerrold S.|url=https://www.worldcat.org/oclc/944087535|title=Problems of canonicity and identity formation in ancient Egypt and Mesopotamia|date=2016|others=Kim Ryholt, Gojko Barjamovic, Københavns universitet, Denmark) Problems of Canonicity and Identity Formation in Ancient Egypt and Mesopotamia (2010 : Copenhagen, Denmark) Literature and Identity Formation (2010 : Copenhagen|isbn=978-87-635-4372-9|location=Copenhagen|pages=1–18|chapter=Sumerian literature and Sumerian identity|oclc=944087535}}</ref> ఎందుకంటే అప్పటికే ఈ ప్రాంతంలో సుమేరు కంటే సెమిట సంస్కృతులే ఎక్కువ ఉన్నాయి. అస్సీరియా, తదితర ప్రాంతాల్లో అకేడ్ల జనాభా పెరగడమే కాక సెమిటులైన మార్టులు (అమొరులు) అనేక దఫాల్లో ఇక్కడికి వలస వచ్చారు. వీరు దక్షిణప్రాంతంలో ఇసిన్, లార్సా, ఎష్నున్న మరి కొంతకాలం తర్వాత బాబిలోనియా వంటి స్థానిక రాజ్యాలను స్థాపించారు. క్రీ.పూ. 21వ శతాబ్దిలో ఉత్తర భాగములో పురాతన అస్సిరియా సామ్రాజ్యము వలె దక్షిణాన బాబిలోనియా సామ్రాజ్యము కూడా కొంత కాలము ప్రధాన శక్తిగా నిలబడింది. మధ్యయుగములో లాటిను భాషలాగే, శరాకార లిపి వాడుకలో ఉన్నంత కాలము సుమేరు భాష బాబిలోనియా, ఇంకా అస్సీరియా పాఠశాలల్లో ధార్మిక భాషగా నేర్పబడేది. ==పతనం == ఈ కాలములో దక్షిణ మెసొపొటేమియా నుండి ప్రజలు ఉత్తరభాగానికి అధిక సంఖ్యలలో వలసవెళ్ళడం జరిగింది. మట్టిలో క్రమంగా పెరుగుతున్న లవణీయత కారణంగా సుమేరు భూముల వ్యవసాయ ఉత్పాదకత తగ్గుముఖం పట్టింది. ఈ ప్రాంతంలో ముందునుండే మట్టి లవణీయత ప్రధాన సమస్యగా గుర్తించబడింది.<ref>{{cite journal|last=Jacobsen T |first=Adams RM. |year=1958 |title=Salt and Silt in Ancient Mesopotamian Agriculture: Progressive changes in soil salinity and sedimentation contributed to the breakup of past civilizations. |url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.128.3334.1251|journal=Science |doi= 10.1126/science.128.3334.1251 |volume= 128| pages=1251–8|issue=3334}}.</ref> పేలవమైన డ్రైనేజ్ కారణంగా వ్యవసాయ భూముల్లో నీరు నిలబడిపోయేది. అక్కడి పొడి వాతావరణములో ఈ నీరు ఆవిరవగా, నీటిలోని లవణాలు నేలలో మిగిలిపోయి, క్రమంగా భూలవణీయత పెరగసాగింది. అకేడు సామ్రాజ్య కాలమూ, తదుపరి ఉర్ మూడవ వంశపు కాలాలలో గోధుమల పంట వేయడము నుండి లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలపంట సాగుకు రైతులు మారారు. కానీ అది ప్రజలకు తగినంత ఆహారం అందించ లేదు. దీనివలన క్రీ.పూ 2100 నుండి క్రీ.పూ. 1700 మధ్యలో ఈ ప్రాంతంలో జనాభా దాదాపు ఐదింట మూడు వంతులు తగ్గిందని అంచనా.<ref>{{cite journal|last=Thompson |first=William R. |year=2004 |title=Complexity, Diminishing Marginal Returns and Serial Mesopotamian Fragmentation |journal=Journal of World Systems Research |url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |format=PDF |doi=10.5195/jwsr.2004.288 |volume=10 |pages=612–652 |issue=3 |url-status=unfit |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120219134627/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |archivedate=February 19, 2012 }}</ref> దీనితో అకేడు భాష మాట్లాడే ప్రాంతాల్లో జనాభా పెరిగి, సుమేరు భాష ప్రధానంగా ఉన్న ప్రాంతాలలో జనాభా గణనీయముగా తగ్గినది. క్రమంగా సుమేరు మాతృభాషగా అంతరించిపోయి గ్రాంథిక భాషా, ధార్మిక భాషగా మిగిలింది. ఇబ్బి-సిన్ (క్రీ.పూ 2028–2004) పాలనలో ఈలములు దండయాత్రతో ఊర్ స్వాధీనం చేసుకున్న తరువాత {{citation needed|reason=Doesn't cite any evidence of sack of Ur?|date=October 2015}}, సుమెర్ అమోరీయుల పాలనలోకి వచ్చింది. 20 – 18 వ శతాబ్దాల్లో స్వతంత్ర అమోరు రాజ్యాలు "ఇసిన్ రాజవంశం"గా రాజ జాబితాలో చేర్చబడ్డాయి. క్రీ.పూ. 1800లో హమ్మురాబి ఆధ్వర్యంలో బాబిలోనియా విస్తరణతో ఈ వంశము యొక్క శకం ముగిసింది. తరువాతి కాలాల్లో అస్సిరియా, బాబిలోనియాలను పాలించిన రాజుల్లో కొంతమంది అరుదుగా సార్గోనిక రాజుల బిరుదు ఐన "సుమేరూ, అకేడు ప్రాంతాలకు రాజు"ను తమకు ఆపాదించుకున్నారు. ఇందుకు ఒక ఉదాహరణ సుమారు క్రీ.పూ 1225లో అస్సిరియాను పాలించిన మొదటి టుకుల్టీ నినుర్టా‌. ==జనాభా== సుమేర్లోని అతిపెద్ద నగరాల్లో ఒకటైన ఉరుక్ వైభవము తారాస్థాయిలో ఉన్నప్పుడు, నగర జనాభా 50,000-80,000 ఉండేదని అంచనా వేయబడింది. <ref>[https://archive.is/20150411005800/http://proteus.brown.edu/mesopotamianarchaeology/ Harmansah, Ömür, The Archaeology of Mesopotamia: Ceremonial centers, urbanization and state formation in Southern Mesopotamia, 2007, p.699]</ref> సుమేర్లో ఇతర ప్రముఖ నగరాలు ఉండడమూ, పెద్దసంఖ్యలో వ్యవసాయ జనాభా ఉండడాన్నీ బట్టి చూస్తే, సుమేరు జనాభా సుమారుగా 8 నుండి 15 లక్షల దాకా ఉండుంటుందని అంచనా. ఇదే సమయంలో ప్రపంచ జనాభా 2.7 కోట్లుగా అంచనా వేయబడింది.<ref>Colin McEvedy and Richard Jones, 1978, ''Atlas of World Population History'', Facts on File, New York, {{ISBN|0713910313}}.</ref> సుమేరు భాషకు వేరే ఏ భాషతోను పోలికలూ, సంబంధాలూ లేవు (లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్). ఐతే ఆ కాలములో తక్కువ సాంస్కృతికంగా తక్కువ ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడిన వేరే భాష ఉండేదనీ (substrate), ఆ భాష ఏమిటో ఈనాడు మనకి తెలియనప్పటికీ, సుమేరు భాషపై దాని ప్రభావాము తెలుస్తోందనీ (substrate effect), అనేక భాషాశాస్త్రవేత్తలు అభిప్రాయపడ్డారు. సుమేరులోని కొన్ని ప్రధాన నగరాలకు సుమేరు భాషకు చెందని పేర్లు ఉన్నాయి. ఇదే వీరి ప్రతిపాదనకు ఆధారము. ఈ పేర్లూ, వీరికి ముందు ఇక్కడ నివసించిన జనాల భాషలోనివని వీరి అభిప్రాయము.<ref name="Nemet-Nejat1998">{{cite book|author=Karen Rhea Nemet-Nejat|title=Daily life in ancient Mesopotamia|url=https://books.google.com/books?id=lbmXsaTGNKUC&pg=PA13|accessdate=29 November 2011|year=1998|publisher=Greenwood Publishing Group| isbn= 978-0313294976| page=13}}</ref> ఏదేమైనా దక్షిణ మెసొపొటేమియాలో ఉబైడు కాలం (క్రీ.పూ.5300–4700) నుండి మొదలుకొని సంస్కృతిలో పెను మార్పులేవీ చోటుచేసుకోలేదని పురావస్తు పరిశోధనలు తెలియజేస్తున్నాయి. ఇక్కడ స్థిరపడిన సుమేరు ప్రజలు టైగ్రిసు, యూఫ్రేటీసు నదుల కారణంగా సారవంతమైన ఈ ప్రాంతపు భూములను సాగుచేసి వ్యవసాయక్షేత్రాలుగా మార్చారు. ప్రాచీన సుమేరు భాషను మాట్లాడిన పురాతన సుమేరులు, ఉత్తర భాగాన నివసించిన రైతులని కొందరు పరిశోధకులు భావిస్తున్నారు. నీటిపారుదల వ్యవసాయ విధానాలను ఆకళింపు చేసుకున్న తరువాత వీరు దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చి ఉంటారని వారి భావన. సామర్రులు ఆదిమ నీటి పారదుల పద్ధతుల నుపయోగించి వ్యవసాయము చేసేవారు. టైగ్రీసూ, దాని ఉపనదుల పరీవాహక ప్రాంతాల్లో ఈ పద్ధతి వాడిన వారిలో వీళ్ళే మొదటివారు. క్రీ.పూ 5700–4900 ప్రాంతములో వీరికి మృణ్మయ పరిశ్రమలుండేవని తెలుస్తోంది. చోగ మామీ మృణ్మయ పాత్రల్లో సామర్రపు పద్ధతులూ, సుమేరు పద్ధతులూ (డు కాలమునాటి) కూడా కనిపిస్తాయి. 1980 లలో ఫ్రెంచివారు జరిపిన త్రవ్వకాలలో లాస్సాకు సమీపంలోని టెల్ అవేలి (ఓయిల్లె, ఓయులి) వద్ద ఉబైడు కాలనికి పూర్వము తయారైన పాత్రలు ఎనిమిది స్థాయిలలో లభ్యమయ్యాయి. ఇవి సామర్రపు పాతరలను పోలి ఉన్నాయి. కనుక ఉత్తరాన వ్యవసాయ సంస్కృతిని అలవర్చుకున్న సామర్రులు, నీటి పారదుల నైపుణ్యమూ, శ్రామికుల చేత సేద్యాన్ని నడిపించడానికి కావలసిన సామాజిక వర్గీకరణా పొందాక, దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చుంటారని సిద్దాంతీకరించడమైనది. {{Citation needed|date=June 2011}} అరేబియా సముద్రతీరాన లభ్యమైన పనిముట్ల ఆధారంగా వేటాడడము, చేపలు పట్టడము ద్వారా బతుకుతున్న అక్కడి స్థానికులే నెమ్మదిగా వ్యవసాయాధారిత సమాజాన్ని నిర్మించుకున్నారని మరికొందరు అభిప్రాయపడ్డారు. మంచుయుగానికి చివరిలో జలప్రళయానికి ముందు పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతంలో నివసించిన ప్రజలే సుమేరులని జురిస్ ౙరిఞ్శ విశ్వసిస్తున్నారు.<ref>{{Cite web | url=http://www.ldolphin.org/eden/ | title=Has the Garden of Eden been located at last? | website= | access-date=2018-12-21 | archive-url=https://web.archive.org/web/20051029101558/http://www.ldolphin.org/eden/ | archive-date=2005-10-29 | url-status=dead }}</ref> ==సంస్కృతి == ===సాంఘిక, కుటుంబజీవితం === [[File:Upper part of a gypsum statue of a Sumerian woman. The hands are folds in worship. Circa 2400 BCE. From Mesopotamia, Iraq. The British Museum, London.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2400 నాటి ఈ హరశోఠపు శిల్పంలో చేతులు జోడించి ప్రార్థిస్తున్న సుమేరు మహిళను చూడవచ్చు. ఇది ప్రస్తుతం లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] [[File:Reconstructed sumerian headgear necklaces british museum.JPG|thumb|right|సుమేరు మహిళల సమాధుల్లో దొరికిన వస్తువుల ఆధారంగా పునర్నిర్మించిన శిరోభూషణమూ, కంఠహారాలూ.]] సుమేరు కాల ఆరంభ దశలో ఆదిమ చిత్రాలు ఆధారంగా ఈ క్రింది విషయాలు తెలుస్తున్నాయి:<ref name="Sayce"/> * "మృణ్మయ పాత్రల వాడుక చాలా ఎక్కువగా ఉండేది. గిన్నెలు, పూల జాడీలూ, వివిధరకాల వంటపాత్రలూ తయారు చేయబడుతూ ఉండేవి. తేనె, వెన్న, మద్యము, ద్రాక్షారసం వంటి ఒక్కొక పదార్థానికీ ప్రత్యేకంగా వాటిని నిల్వ చేసుకోవడానికి తయారైన పాత్రలుండేవి. మద్యాన్ని ఖర్జూర పళ్ళ నుండి తయారుచేసుండొచ్చు. కొన్ని పూల జాడీలకు కొనదేలిన కాళ్ళు ఉండేవి. x ఆకారములో ఉన్న కాళ్ళుండే బల్లలపై ఈ జాడీలనుంచేవారు. సమంగా నిలబడే జాడీలను చతుస్ర లేదా దీర్ఘ చతుస్రాకారాల్లో ఉండే చెక్క బల్లల పై ఉంచేవాణరు. నూనె జాడి, బహుశా పదార్థాలను నిల్వ ఉంచే ఇతర జాడిలకు కూడా, మట్టితో మూతచుట్టూ మూసివేసేవారు. ఈ పద్ధతి ప్రాచీన ఈజిప్టులో కూడా ఉంది. ఈ మట్టి పాత్రలను అనుకరిస్తూ, రాతితో పూలజాడీలనూ, గిన్నెలనూ తయారుచేసేవారు." * "ఈకలతో చేసిన తురాయిని పెట్టుకునేవారు. మంచాలూ, ఎత్తుపీటలు, కుర్చీలూ వాడేవారు. వీటి కాళ్ళు ఎద్దు కాళ్ళలాగా ఉండేవి. అగ్ని-స్థలాలు, హోమగుండాలు ఉండేవి." * "కత్తులు, పిడిసాన, ఉలి, ఇంకా ఒక రంపం లాంటి పరికరమూ వీరు వాడేవారు. ఈటెలు, బాణాలు, ధనుస్సులూ, బాకులు (గురిచూసి విసిరే చిన్న కత్తి) యుద్ధంలో ఉపయోగించబడ్డాయి కానీ ఖడ్గాలు వాడారనడానికి ఆధారాలు లేవు. " * "వ్రాసేందుకు ఫలకాలు వాడేవారు. చురకత్తి (బాకు) అలుగును లోహముతో చేయగా, పిడి చెక్కతో తయారుచేసేవారు. బంగారు హారాలు వాడేవారు." * "చంద్రమానంతో కాలగణన లెక్కించబడింది." సుమేరు సంగీతానికి సంబంధించి చాలా సమాచారము లభించింది. వేణువూ, లైరు అనే ఒక తంత్రీ వాయిద్యము ఉపయోగించబడ్డాయి. లైరు అనగా ప్రాచీన వీణ (ఆధునిక వీణ కాదు) వంటిది. వీరి వాయిద్యాలలో నేటి కాలములో అందరూ ఎరిగినవి ఉర్ లైరులు.<ref name="Goss_2017_mesopotamian_flutes">{{cite web |last=Goss |first=Clint |title=Flutes of Gilgamesh and Ancient Mesopotamia |url=http://www.Flutopedia.com/mesopotamian_flutes.htm |date=15 April 2017 |website=Flutopedia |access-date=14 June 2017 }}</ref> లాఘాష్ రాజు ఉరుకాగినా (సుమారు క్రీ.పూ. 2300) అప్పటి ఆచారమైన బహుభర్త్రుత్వాన్ని రద్దు చేశారని శాసనాలు తెలియజేస్తున్నాయి. బహుభర్త్రుత్వానికి పాల్పడిన స్త్రీని ఆమె నేరము చెక్కబడ్డ రాళ్ళతో కొట్టి చంపాలని ఆయన చట్టము చేసారు. .<ref>[https://books.google.com/books?id=mpjk74blFDgC&pg=PA62&dq=urukagina+%22two+men%22&client=firefox-a&sig=29we4cFBrgMpJ9qsy4zjpCywAQY ''Gender and the Journal: Diaries and Academic Discourse'' p. 62] by Cinthia Gannett, 1992</ref> {{multiple image | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరు యువరాణీ (సుమారు క్రీ.పూ 2150) | total_width=350 | image1 = Sumerian princess of the time of Gudea circa 2150 BCE.jpg | caption1 = {{center|గుడియా కాలము నాటి (సుమారు క్రీ.పూ 2150) సుమేరు యువరాణీ.}} | image2 = Sumerian princess of the time of Gudea 2150 BCE. Louvre Museum AO 295.jpg | caption2 = {{center|శిల్పం యొక్క ముందు భాగము<br />లూవ సంగ్రహశాల AO 295.}} | footer= }} సుమేరు సమాజము పురుషాధిక్య సమాజము. అలాగే సామాజిక వర్గీకరణ ఉండేది. సుమేరు స్మృతులలో మనకి దొరికిన వాటిలో పురాతనమైనది ఉర్-నమ్ము స్మృతి. ఇది మూడవ ఉర్ కాలము నాటిది. ఈ స్మృతిని అధ్యయనము చేయడము ద్వారా ఆనాటి సామాజిక నిర్మాణము పై ఒక మౌలిక అవగాహన వస్తుంది. లు-గాలు ("గొప్ప వ్యక్తి" లేదా రాజు) కింద రెండు ప్రాథమిక వర్గాలుగా సమాజంలోని వారందరూ వర్గీకరించబడ్డారు: "లు" లేదా స్వేచ్ఛకలిగిన వ్యక్తీ, బానిస (పురుషుడు ఐతే ఆరాడ్, స్త్రీ ఐతే జెమి). 'లు' కొడుకును పెళ్ళికి ముందు డుము-నిటగా పిలుస్తారు. ఒక స్త్రీ (మునుస్)ను పెళ్ళికి ముందు కూతురిగా (డూము-మి), పెళ్ళి తర్వాత భార్య (డామ్)గా, భర్త చనిపోతే విధవగా (నుమసు) గుర్తిస్తారు. ఒక విధవ అదే తెగకు చెందిన మరో వ్యక్తిని మళ్ళీ పెళ్ళి చేసుకోవచ్చు. వివాహాలు సాధారణంగా వధూవరుల తల్లితండ్రుల చేత నిర్ణయించబడేవి<ref name=Kramer1963>{{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=The Sumerians: Their History, Culture, and Character|date=1963|publisher=The Univ. of Chicago Press|isbn=978-0-226-45238-8|url=https://archive.org/details/sumerianstheirhi00samu|url-access=registration}}</ref>{{rp|78}}. నిశ్చితార్థములో ఇరు పక్షాలూ పెళ్ళి నిశ్చయమైనట్లు మట్టి ఫలకాలపై నమోదు చేయించేవారు.<ref name=Kramer1963/> పెళ్ళికొడుకు పెళ్ళికూతురి తండ్రికి కానుకలివ్వగానే పెళ్ళికి చట్టబద్దత వస్తుంది.<ref name=Kramer1963/> సంతోషకరమైన దాంపత్యాన్ని వర్ణిస్తూ ఒక భర్త, తన భార్య తనకు ఎనిమిది మంది కొడుకులనిచ్చినప్పటికీ, ఇంకా తనతో సంభోగించడానికి ఆసక్తి చూపుతుందని చెప్పాడని ఒక సుమేరు నానుడి.<ref name="NemetNejat">{{citation|last=Nemet-Nejat|first=Karen Rhea|author-link=Karen Rhea Nemet-Nejat|date=1998|title=Daily Life in Ancient Mesopotamia|publisher=Greenwood|series=Daily Life|isbn=978-0-313-29497-6|page=[https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132 132]|url=https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132}}</ref> సుమేరులు పెళ్ళికి ముందు లైంగిక సంబంధాలను ఆమోదించినట్లుగా కనిపించదు.<ref>''Celibacy in the Ancient World: Its Ideal and Practice in Pre-Hellenistic Israel, Mesopotamia, and Greece'' by Dale Launderville, p. 28</ref> సుమేరు భాషలో కానీ, అకేడు భాషలో కానీ, కన్యత్వము అనే పదానికి సమానార్థకము లేదు. వీరు కన్యత్వం అనే భావనను సంభోగింపబడని, సంభోగానికి గురికాబడని, పురుషాంగము తెలియని స్త్రీ అనే వాక్యాలు వాడి వ్యక్తపరిచేవారు.<ref name="Cooper">{{cite book|last1=Cooper|first1=Jerrold S.|article=Virginity in Ancient Mesopotamia|title=Sex and Gender in the Ancient Near East: Proceedings of the 47th Rencontre Assyriologique Internationale, Helsinki|year=2001|location=Baltimore, Maryland|publisher=Johns Hopkins University Press|url=http://krieger2.jhu.edu/neareast/pdf/jcooper/jc%20Virginity.pdf|isbn=978-951-45-9054-2}}</ref>{{rp|91–93}} అకేడు వైద్య గ్రంథాల్లో పేర్కొనబడిన షిషితు అనే పదము కన్నెపొరను సూచిస్తుందా లేక మరేదైనా అర్థముందా అనేదానిపై స్పష్టత లేదు. ఐతే మహిళ కన్యత్వాన్ని నిర్ణయించడములో తరువాతి కాలపు మధ్యప్రాచ్య సంస్కృతులతో పోల్చితే కన్నెపొర పాత్ర చాలా తక్కువ అనిపిస్తుంది.<ref name="Cooper"/>{{rp|92}} కన్యత్వము విషయములో స్త్రీ మాటలకే ప్రాధాన్యత ఎక్కువ ఉండేది.<ref name="Cooper"/>{{rp|91–92}} ప్రాచీన ఆధారాలను బట్టి సుమేరులు శృంగారము పట్ల చాలా ఉదార వైఖరి కలిగియున్నారని తెలుస్తోంది.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> లైంగిక కట్టుబాట్లు నైతికత మీదకంటే, ఫలానా సంబంధము వారిని మతకర్మలలో పాల్గొనలేని విధంగా మైలు పరిచే అవకాశమెంత అనే విషయము మీద ఆధారపడి ఉండేవి.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఇక వీరు స్వయంతృప్తి లైంగిక పటుత్వాన్ని పెంచుతుందని నమ్మేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> సొంతంగానూ, అలాగే వారి లైంగిక భాగస్వాములతో కలిసీ కూడా స్వయంతృప్తి పొందేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> గుదమైదునము కూడా వీరికి ఆమోదయోగ్యమే.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఎంతూకు పూజారులైన స్త్రీలకు పిల్లల్ని కనడము నిషిద్దము.<ref name="Leick2013">{{citation|last=Leick|first=Gwendolyn|title=Sex and Eroticism in Mesopotamian Literature|publisher=Routledge|year=2013|isbn=978-1-134-92074-7|location=New York |page=219|orig-year=1994|url=https://books.google.com/books?id=WKoWblE4pd0C&pg=PA64}}</ref><ref name="NemetNejat"/> కనుక వీరు గుదమైదునములో ఎక్కువగా పాల్గొనేవారు.<ref name="Leick2013"/><ref name="Dening1996"/><ref name="NemetNejat"/> ===భాష, లిపి === [[File:Early writing tablet recording the allocation of beer.jpg|thumb|బీరు కేటాయింపులను నమోదు చేయడానికి వాడిన వ్రాత ఫలకం. క్రీ.పూ 3100–3000 కాలం నాటిది.]] [[File:P1150884_Louvre_Uruk_III_tablette_écriture_précunéiforme_AO19936_rwk.jpg|thumb|శరాకార లిపికి ఆధారమైన సంకేత చిత్రాలు గల సున్నపురాతి ఫలకం. క్రీ.పూ 4వ సహస్రాబ్ది నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Development of writing.jpg|thumb|వ్రాత అభివృద్ధి ప్రక్రియ యొక్క ప్రామాణిక శాస్త్రీయ పునర్నిర్మాణం. నేటి లిపుల పుట్టుకలో శరాకార లిపి పాత్రను కూడా ఇందులో మనం చూడవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Barraclough |first1=Geoffrey |last2=Stone |first2=Norman |title=The Times Atlas of World History |date=1989 |publisher=Hammond Incorporated |isbn=978-0-7230-0304-5 |page=[https://archive.org/details/isbn_9780723003045/page/53 53] |url=https://archive.org/details/isbn_9780723003045 |url-access=registration }}</ref><ref>{{cite book |last1=Senner |first1=Wayne M. |title=The Origins of Writing |date=1991 |publisher=University of Nebraska Press |isbn=978-0-8032-9167-6 |page=77 |url=https://books.google.com/books?id=Kc4xAlunCSEC&pg=PA77 }}</ref>]] సుమేరు పురావస్తు పరిశోధనల్లో కనుగొన్నవాటిల్లో అన్నిటికంటే ముఖ్యమైనవి, శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉన్న మట్టి ఫలకాలు. ఇవి పెద్ద సంఖ్యలో దొరికాయి. సుమేరు సంస్కృతిలో వ్రాత అభివృద్ధి అవ్వడము అనేది చారిత్రకాంశాలను పొందుపరచడములోనే కాక, ఇతిహాస కవితలూ, కథలూ అలాగే ప్రార్థనలూ, చట్టాల వంటి వివిధ రకాల సాహిత్యాన్ని సృష్టించే క్రమములో మానవాళి చరిత్రలోనే గొప్ప మైలురాయిగా పరిగణించబడుతుంది. మొదట్లో బొమ్మలు, అనగా గూఢచిత్రాలు వాడినప్పటికీ, కొద్ది కాలములోనే శరాకార లిపీ, ఆ తదుపరి పదసంజ్ఞలూ (ఆలోచనలను వ్యక్తపరిచేందుకు గుర్తులు) వాడబడ్డాయి. తడి మట్టిపై త్రిభుజాకారపు రెల్లుతో వ్రాసేవారు. సుమేరు భాషలో కొన్ని వేల వ్రాతలు బయటపడ్డాయి. వ్యక్తిగత, వ్యాపార లేఖలు, రసీదులు, పద కోశాలూ, చట్టాలు, శ్లోకాలు, ప్రార్థనలు, కథలు, రోజువారీ లెక్కల వంటివి ఉన్నాయి. మట్టి పలకల గ్రంథాలయాలు కనుగొనబడ్డాయి. స్మారక శాసనాలూ, అలాగే విగ్రహాలు లేదా ఇటుకలు వంటి వివిధ వస్తువులపై వ్రాతలూ సర్వసాధారణము. శిక్షణలో భాగంగా లేఖకులు (వ్రాయసగాళ్ళు) ఒక్కొక గ్రంథాన్నీ అనేక సార్లు గ్రంథస్తము చేయడముతో, చాలా గ్రంథాలవి అనేక ప్రతులు మనకు దొరికాయి. సెమిట సమాజములో కూడా వాడుక భాష సెమిట భాష ఐనప్పటికీ చాలా కాలము పాటు మతసంబంధ అలాగే చట్టసంబంధ కార్యకలాపాలకు సుమేరు భాష వాడుకలో ఉంది. శరాకార లిపిలో వ్రాయబడ్డ వాటిల్లో ముఖ్యమైనది 'గిల్గమేష్' అనే ఒక సుదీర్ఘ కావ్యము. ఉరుక్ శిథిలాల్లో లభ్యమైన ఈ కావ్యము ప్రామాణిక శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉంది. ఇది రెండవ ఆదిమ వంశపు కాలంలో పాలించిన గిల్గమేష్ (అకేడు భాషలో) ("బిల్గమేష్ (సుమేరులో)") అనే రాజు గురించి చెబుతుంది. ఈ కథలో గిల్గమేషు, అతని సహచరుడు ఎన్కిడుల కాల్పనిక సాహసాలు ఉన్నాయి. అనేక మట్టి పలకలపై వ్రాయబడ్డ ఈ కథ మనకు తెలిసినంతలో చరిత్రలోనే మొట్టమొదటి సారి వ్రాయబడ్డ కాల్పనిక సాహిత్యముగా గుర్తింపు పొందింది. సుమేరు భాషకు దగ్గరగా ఉన్న భాష ఏదీ లేదు. కనుక ఇది ఏ భాషా కుటుంబానికీ చెందదు. ఇలాంటి భాషను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్‌గా పిలుస్తారు (ఒంటరి భాష అని అర్థము).అకేడు భాష మాత్రము ఆఫ్రోయాసియాటిక్ భాషా కుటుంబంలో సెమిటిక్ విభాగానికి చెందినది. సుమేరు భాష యొక్క భాషా కుటుంబాన్ని కనుక్కోవడానికి జరిగిన అనేక ప్రయత్నాలు ఫలించలేదు. సుమేరు భాషలో పదముకు ఉపసర్గలూ, ప్రత్యయాలు వంటివి చేరడము ద్వారా అర్థము మారుతుంది. ఇలాంటి భాషలను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో అగ్లుటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ అంటారు. అనేక శాస్త్రజ్ఞులు సుమేరు భౌగోళిక అంశాలూ, వివిధ కళలూ, వ్యవసాయ విధానాలూ పరిశీలించి ఒక తక్కువ (substratum) లేదా సమాన పలుకుబడి (adstratum) కలిగిన భాష యొక్క ప్రభావమీ సుమేరు భాషపై ఉందని ప్రతిపాదించారు. ఈ ఊహాజనిత భాషకి ప్రోటో-యుఫ్రేటీయ భాష లేదా ప్రోటో-టైగ్రీయ భాషగా పేరు పెట్టారు. ఐతే ఈ ప్రతిపాదనను వ్యతిరేకించే శాస్త్రవేత్తలు కూడా చాలా మంది ఉన్నారు. ప్రాచీన సుమేరు వ్రాతలు, వ్రాయసగాళ్ళు తాము విషయాన్ని గుర్తుపెట్టుకోవడానికి ఊతంగా కొన్ని ముఖ్య పదాలు మాత్రము వ్రాసిపెట్టుకున్న సంగ్రహ రూపాలు. వీటిని వ్రాసేది తమ వ్యక్తిగత వాడుకకే కనుక ఇవి వ్యాకరణ నియమాలననుసరించక, గజిబిజిగా ఉంటాయి. అందువలన ఈ ప్రాచీన వ్రాతలనర్థము చేసుకోవడము చాలా కష్టము<ref>{{Cite book|title=The Oxford Handbook of the History of Linguistics|last=Allan|first=Keith|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0191643439|location=Oxford|pages=56–57}}</ref> క్రీ.పూ. 3 వ–2 వ సహస్రాబ్ది సమయానికి క్రమంగా వాడుక భాషగా సుమేరు స్థానాన్ని అకేడు భాష ఆక్రమించుకుంది .<ref name="woods">Woods C. 2006 [http://oi.uchicago.edu/pdf/OIS2.pdf “Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian”]. In S.L. Sanders (ed) ''Margins of Writing, Origins of Culture'': 91–120 Chicago</ref> అయితే సా.శ.. 1 వ శతాబ్దం వరకు సుమేరు భాష బాబిలోనియా, అస్సీరియాలో పవిత్ర, గ్రాంథిక, శాస్త్రీయ భాషగా వాడబడింది.<ref>{{cite book|last=Campbell|first=Lyle|title=A glossary of historical linguistics|url=https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191|year=2007|publisher=Edinburgh University Press| isbn=978-0748623792|author2=Mauricio J. Mixco |page=[https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191/page/n202 196]}}</ref> <gallery widths="170px" heights="170px"> Cuneiform tablet- administrative account with entries concerning malt and barley groats MET DP293245.jpg|శరాకార లిపిలో యవ నాణేల లెక్కలు వ్రాసి ఉన్న లెక్కలఫలకము. క్రీ.పూ 3100–2900 నాటిది. న్యూయార్క్ ‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. Bill of sale Louvre AO3766.jpg|షురుప్పక్‌లో పొలాన్నీ, ఇంటినీ అమ్మకానికి పెడుతూ ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది Stele of Vultures detail 02.jpg|'సున్నపురాతిపై చెక్కబడ్డ రాబందుల శిలాఫలకం. సుమారు క్రీ.పూ 2450 లోనిది‌. దీన్ని 1881లో గిర్సూలో (ఇరాక్‌లోని ఆధునిక టెల్ టెలోహ్) జరిపిన తవ్వకాల్లో ఎడ్వర్డ్ డీ సార్ౙెక్ కనుగొన్నారు. లూవ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. </gallery> ===మతం === [[File:Ebih-Il Louvre AO17551 n01.jpg|upright=0.8|thumb|క్రీ.పూ 24వ శతాబ్ది నాటి ప్రార్థనలో ఉన్న సుమేరు పురుషుడి శిల్పం (ఆధునిక తూర్పు సిరియాలో దొరికింది)]] {{multiple image|perrow=2|total_width=400|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header =సుమేరు మతము | image1 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (adjusted for perspective).jpg | caption1 = ఉర్ గుడిలో ఆసీనుడైన దేవునికి అర్ఘ్యము సమర్పణను చూపిస్తున్న శిల్పము. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | image2 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (libation detail).jpg | caption2 = ఉర్‌లోని గుడిలో అర్ఘ్యమును సమర్పిస్తున్న నగ్న పూజారి. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | footer= }} సుమేరులు వారికి సంబంధించిన అన్ని విషయాలనూ దైవానికి ఆపాదించేవారు. మరణం, దైవాగ్రహము వంటి విషయాలలో తాము అశక్తులమని విశ్వసించేవారు.<ref name=Kramer1963/> సుమేరు మతవిశ్వాసాల ప్రకారము విశ్వసృష్టికి మూలమైన వృత్తాంతాలు రెండు. ఈ వృత్తాంతాలే వీరి మతానికి మూలస్తంభాలు. మొదటి వృత్తాంతము ప్రకారము సృష్టి అనేది కొన్ని పవిత్రమైన వివాహాలు ఫలితంగా ఉద్భవించింది. ఈ వివాహాల ఫలితంగా వ్యతిరేక శక్తులకు ప్రతీకలైన స్త్రీ, పురుష దైవిక అంశల సంగమము జరిగింది. ఈ సంగమమే సృష్టికి మూలము. ఈ పవిత్ర వివాహ నమ్మకము యొక్క ప్రభావము మెసొపొటేమియలో తర్వాతి నాగరికతల్లోని మత విశ్వాసాలపై ఉంది. అకేడు మతములో సృష్టి వృత్తాంతాన్ని ఎనుమ ఎలిష్‌గా వ్యవహరిస్తారు. దీని ప్రకారము మంచినీటి దేవుడూ, పురషాంశ ఐన అబ్ౙు, ఉప్పునీటి దైవమూ, స్త్రీ అంశ ఐన తియామత్‌ల కలయిక సృష్టికి మూలము. ఈ కలయికతో జనియించిన వారు లాహ్మ్, లహ్మూలు. వీరిని బురదమయమైన వారు/మట్టితో నిండినవారిగా పిలుస్తారు. ఈ పేర్లను ఎరీడులో ఎంకి దేవాలయమైన ఈ-అబ్ౙులోని ద్వారపాలకులకు బిరుదులుగా ఇచ్చేవారు. యుఫ్రటీసు సముద్రములో కలిసే చోట, నదిలో కొట్టుకొచ్చిన మట్టితో చిన్న, చిన్న దీవులు ఏర్పడతాయి. ఈ ప్రక్రియను తలపించేలా రెండో పవిత్ర వివాహ జరిగింది. ఈ వివాహ ప్రతిఫలాలే అన్షార్ (ఆకాశపు ఇరుసు), కిషార్‌లు (భూమి యొక్క ఇరుసు). వీరిద్దరి పసంతానమే అను (ఆకాశము), కీ (భూమి)లు. మరో ముఖ్యమైన పవిత్ర వివాహము పర్వతాలకు దేవి ఐన నిన్హుర్సాగ్‌కు, మంచినీటికి అధిపతీ, ఎరీడు నగర దైవమైన ఎంకికీ మధ్య జరిగింది. వీరి కలయిక భూమికి పచ్చదనాన్నీ, పచ్చిక బయళ్ళనూ ప్రసాదించింది. సుమేరు సంస్కృతి ఏర్పడ్డ తొలి దశలో దక్షిణాన ఉన్న ఎరీడు ముఖ్య ఆధ్యాత్మిక కేంద్రంగా ఉండేది. ఐతే చరిత్ర వ్రాయబడడము మొదలైన తొలినాళ్ళలోనే మధ్య భాగములోని నిప్పూరు నగరము ఎరీడు స్థానాన్ని ఆక్రమించుకుంది. తర్వాత సుమేరు నాగరికత ఉన్నంత కాలమూ, ఈ నగరము తన స్థానాన్ని నిలుపుకుంది. ఇక్కడి పూజారులకు ఇతర నగర-రాజ్యాలమీద రాజకీయ అజమాయిషీ ఉండేది. ====దేవుళ్ళు ==== [[File:Ea (Babilonian) - EnKi (Sumerian).jpg|thumb|upright=1.3|క్రీ.పూ 2300 ప్రాంతం నాటి అకేడు ముద్ర. ఇందులో మనం వారి దేవుళ్ళైన ఇనానా, ఉటు, ఎంకీ, ఇసిముద్‌లను చూడవచ్చు.]] సుమేరులు దేవుళ్ళు అనేకులనీ (బహుదేవతావాదము), మానవ రూపాలు కలవారనీ విశ్వసించారు. ప్రతీ నగర రాజ్యానికీ ప్రత్యేకముగా నగర దేవతలూ, వారికి అంకితమైన నగర రాజులూ, మతాధికారులూ ఉండేవారు. ఐతే ఆయా నగర దేవతల ఆరాధన, ఆ నగరానికే పరిమతమవ్వాలని లేదు. ఒకే దైవము వివిధ నగరాల్లో పూజలందుకునేవారు. మతవిశ్వాసాలను గ్రంథస్తము చేసిన మొట్టమొదటి సమాజాల్లో సుమేరులు కూడా ఒకరు. కనుక వీరి విశ్వాసాలు మెసొపొటేమియాలోని తదుపరి నాగరికతల మతం, నమ్మకాలూ, జ్యోతిషశాస్త్రాలను ప్రభావితము చేసాయి. సుమేరులు ఆరాధించే దేవుళ్ళు: * వీరు స్వర్గాధిపతిని 'ఆన్‌'గా పిలుస్తారు. ఆకాశాన్ని కూడా సుమేరు భాషలో ఆన్ అనే అంటారు. ఆన్ దేవేరి 'కీ' (భూమికి ప్రతీక) * దక్షిణాన ఉన్న ఎరిదులోని ఆలయంలో ఉండే ఎంకి. సంక్షేమానికీ, జ్ఞానానికి దైవంగా, భూగర్భ జలాలకు అధిపతిగా, వ్యాధుల నుండి స్వస్థత చేకూర్చే శక్తి కలవాడిగా ఆరాధించబడ్డాడు. మానవాళికి మిత్రుడైన అతడు, మనుష్యులకు కళలు, శాస్త్రాలూ, నాగరిక బుద్ధులూ ప్రసాదించాడు. మొట్టమొదటి చట్టస్మృతి కూడా ఇతని సృష్టిగా భావించబడింది. * ఎన్లిల్ తుఫాను, వాయువూ, వర్షాలకు దేవుడు.<ref name=ColemanDavidson2015>{{citation|last1=Coleman|first1=J.A.|last2=Davidson|first2=George|title=The Dictionary of Mythology: An A–Z of Themes, Legends, and Heroes|date=2015|publisher=Arcturus Publishing Limited|location=London, England|isbn=978-1784044787}}</ref> నిప్పూరు నగర దేవుడైన ఆయన సుమేరుల ప్రధానదైవంగా ఆరాధించబడ్డాడు.<ref name=ColemanDavidson2015 />{{rp|108}}<ref>{{citation|first=Samuel Noah|last=Kramer|title=The Sumerian Deluge Myth: Reviewed and Revised|journal=Anatolian Studies|volume=33|date=1983|pages= 115–121|jstor=3642699|doi=10.2307/3642699}}</ref>{{rp|115–121}} ఆయన దేవేరి నిన్లిల్. ఈమె దక్షిణపవనాలకు దేవత.<ref>{{citation|last1=Black|first1=Jeremy A.|last2=Cunningham|first2=Graham|last3=Robson|first3=Eleanor|title=The Literature of Ancient Sumer|url=https://books.google.com/books?id=a1W2mTtGVV4C&pg=PA106|date=2006|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0199296330}}</ref>{{rp|106}} * ఇనాన ప్రేమకు, శృంగారానికి, యుద్ధానికి దేవత.;<ref name=WolksteinKramer1983/>{{page needed|date=July 2017}}<ref name="Black">Black, Jeremy; Green, Anthony (1992), ''[[iarchive:gods-demons-and-symbols-of-ancient-mesopotamia-an-illustrated-dictionary 202012|Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary]]'', University of Texas Press, {{ISBN|0-292-70794-0}}</ref>{{rp|109}}శుక్ర గ్రహానికి ఈమె దేవ రూపము. ఉరుక్ నగర మందిరములో ఆన్‌తో పాటు ఈమె కూడా పూజలందుకునేది. తమకు దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకున్న రాజులు, ఇనానా, డుముౙిడ్‌ల వివాహ ఘట్టాన్ని, తాము పూజారిణులను వివాహమాడడము ద్వారా ప్రదర్శించి ఉండవచ్చు.<ref name=Black/> * సూర్య భగవానుడు ఐన ఉతు. ఇతడు దక్షిణాన లార్సా, ఉత్తరాన సిప్పర్లలో నగరదేవునిగా కొలవబడేవాడు. * ఉర్ నగరదేవుడూ, చంద్రభగవానుడూ ఐన సిన్ [[File:Genealogy of Sumero-Akkadian Gods.jpg|thumb|upright=2.05|left|సుమేరులూ, తొలినాటి అకేడ్ల దేవగణము]] వీరంతా ప్రధాన దేవుళ్ళు. ఆపైన వందల కొద్దీ చిన్న, చిన్న దేవతలు ఉన్నారు. సుమేరు దేవతలు వివిధ నగరాలతో అనుసంధానించబడి ఉంటారు. ఈ నగరాల రాజకీయ ప్రాముఖ్యతతో పాటే మతపరంగా వారి ప్రాముఖ్యతా మారుతుండేది. దేవుళ్ళు వారికి సేవ చేయించుకొనుటకై బంకమట్టితో మనుష్యులను సృష్టించారు అని సుమేరుల విశ్వాసము. దేవాలయాలు నీటిపారుదల వ్యవసాయానికి అవసరమైన శ్రమదాన కార్యక్రమాలు నిర్వహించేవి. పౌరులందరూ ఆలయానికి కొంత శ్రమదానం చేయడము తప్పనిసరి. ఐతే వెండి చెల్లించడం ద్వారా వారు ఈ బాధ్యత నుండి విముక్తులవ్వవచ్చు. ====విశ్వము ==== విశ్వము ఒక పెద్ద గుమ్మటంతో కప్పబడ్డ సమాంతర బింబమని సుమేరులు నమ్మేవారు. మరణము తరువాత మనిషి శోకతప్తమైన అధోలోకములోకి కుప్పకూలి, అక్కడ అనంతకాలాల పాటు గిడిమ్ అనే ఒక అధమ ప్రేతము వలె పడి ఉండవలెనని నమ్మేవారు.<ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy |authorlink1=Jeremy Black (assyriologist) |last2=Green | first2=Anthony |title= Gods, Demons, and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary |date=1992 |publisher=University of Texas Press |isbn=978-0292707948}}</ref> విశ్వం వీరిచే నాలుగు భాగాలుగా విభజించబడింది: * ఉత్తరాన కొండప్రాంతంలో నివసిస్తున్న సుబర్తులు. వీరిపై బానిసలు, కలప, ఇతర ముడి పదార్థాల కొరకు అడపాదడపా దాడులు చేసేవారు. * పశ్చిమాన గుడార వాసులైన మార్టులు. వీరు పురాతన సెమిట భాష మాట్లాడే ఆదిమానవులు. వీరు మేకలూ, గొర్రెలను కాచుకుంటూ బ్రతికే ఒక సంచార జాతి. * దక్షిణాన డిల్మున్ అనే వాణిజ్య రాజ్యము. ఇది మరణించిన వారి భూమిగా, సృష్టి జరుగు ప్రదేశముగా చెప్పబడింది.<ref name="Carl Phillips 2013">Geoffrey Bibby and Carl Phillips, ''Looking for Dilmun'' (London: Stacey International, 1996; reprinted London: Knopf, 2013). {{ISBN|978-0-905743-90-5}}</ref> * తూర్పున ఈలములు. ప్రత్యర్థులైన వీరితో సుమేరులకు తరచూ యుద్ధాలు జరిగేవి. వారికి తెలిసిన ప్రపంచపు సరిహద్దులు: ఎగువ సముద్రం (మధ్యధరా సముద్రతీరం), దిగువ సముద్రం (పెర్షియన్ గల్ఫ్), మెలుహ్హా (బహుశా సింధూ లోయ), రాగి నిక్షేపాలకు ప్రసిద్ధి చెందిన మగన్ (ఒమన్). ====ఆలయాలు ==== ప్రతి ౙీగ్గురాట్టుకూ (సుమేరుల దేవాలయాలు) ఒక ప్రత్యేకమైన పేరు ఉండేది. ౙిగ్గురాట్టుకు ఒక ముంగిలి ఉంటుంది. ముంగిలికి మధ్య భాగాన పరిశుద్ధులయ్యేందుకు ఒక కొలను ఉంటుంది.<ref>Leick, Gwendolyn (2003), Mesopotamia: The Invention of the City' (Penguin)</ref> దేవాలయానికి ఒక నడిమిసాల్పూ, దానికి ఇరువైపులా పక్కసాల్పులూ ఉంటాయి. పక్కసాల్పులకు చివరన పూజారులకు గదులుంటాయి. ఒక మూలన జంతుబలికి బలిపీఠం, శాకాహార సమర్పణ కొరకు ఒక బల్లా ఉంటాయి. ధాన్యాగారాలూ, గోదాములూ సాధారణంగా ఆలయాల సమీపంలో ఉండేవి. కొంతకాలం తర్వాత సుమేరులు అనేక పెద్ద పేద్ద దిమ్మలను ఒకదానిపైనొకటి కట్టి వాటిపైన గర్భగుడిని ఉంచసాగారు. ఇది నిర్మాణ విధానాల్లో ౙిగ్గురత్తు శైలిగా చెప్పబడుతుంది.<ref>Mark M. Jarzombek and Vikramaditya Prakash, ''A Global History of Architecture'' (London: Wiley, 2011), 33–39. {{ISBN|978-0-470-90248-6}}</ref><ref>Crawford, Harriet (1993), "Sumer and the Sumerians" (Cambridge University Press, (New York 1993)), {{ISBN|0521388503}}.</ref> ====అంత్యక్రియలు==== మరణము తరువాత మనుషులు శోకతప్తమైన అధోలోకములో మగ్గుతారని వీరి నమ్మకము. ఈ లోకము ఎరిష్కిగాల్ అనే దేవత పాలనలో ఉంటుంది. రాకపోకలను నిరోధించడానికి, వివిధ భూతాలు ఆరాజ్య ముఖద్వారంలో ఉండి కాపలా కాస్తుంటాయని విశ్వసించేవారు. మృతదేహాలను నగరం వెలుపల ఖననం చేసేవారు. అక్కడ మృతదేహాలను ఒక చిన్న మట్టిదిబ్బతో కింద పూడ్చి, భూతాలకి కొంత ఆహారమూ, ఇతర సమర్పణలను ప్రదానము చేసేవారు. సంపన్నులు డిల్మున్‌లో ఖననం చేసేవారు.<ref>Bibby Geoffrey and Carl Phillips (2013), "Looking for Dilmun" (Alfred A. Knopf)</ref> ఉర్ రాజశ్మశానములో ప్వాబి రాణిని పూడ్చినప్పుడు, ఆమె పరివారాన్ని కూడా నరబలిగా సమర్పించారని మనకు తెలుస్తోంది. ===వ్యవసాయం, వేట === సుమేరలు సుమారుగా క్రీ.పూ. 5000–4500 కాలములో వ్యవసాయ జీవనాన్ని అలవర్చుకున్నారు. అభివృద్ధి చెందిన నీటిపారుదల వ్యవస్థా, పెద్ద మొత్తములో సాగు, నాగలి వాడకము, సంవత్సరము పొడుగూతా ఒకే పంటను వెయ్యడమూ, నగరపాలక వ్యవస్థ నేతృత్వములో ప్రత్యేక వ్యవసాయ కార్మిక శక్తి నిర్వహణా వంటి అనేక ప్రధాన వ్యవసాయ విధానాలు ఈ ప్రాంతంలో వాడుకలో ఉండేవి. ఈ వ్యవస్థ కారణంగా దేవాలయ ఖాతాలను నిర్వహించాల్సి రావడమే వ్రాత అభివృద్ధికి దారితీసింది (సుమారుగా క్రీ.పూ.3500లో). [[File:Ur mosaic.jpg|thumb|upright=1.35|ఉర్ రాజ సమాధులలో దొరికిన కళాకృతి. లాపిస్ లజూలీ, నత్త గుల్లలతో తయారు చేయబడిన దీనిలో సుమేరు సమాజపు దైనందిన వ్యవహారాన్ని చూడవచ్చు.]] ఉరుక్ కాలంలోని చిత్రాల ఆధారంగా గొర్రెలు, మేకలు, పశువులు, పందుల వంటి పెంపుడు జంతువులను పెంచేవారని తెలుస్తోంది. వారు వారి ప్రాథమిక వాహనముగా గాడిదనూ ఇతర ఈక్విడ్‌లనూ, బరువులు లాగడానికి ఎద్దులనూ ఉపయోగించారు. "జంతువుల ఉన్ని (వెంట్రుకలతో)తో ఉన్ని దుస్తులు, తివాచీలూ తయారు చేయబడ్డాయి. ఇంటి చుట్టూ పరివేష్టిత తోటలలో చెట్లు, ఇతర మొక్కలు పెంచుకునేవారు. పొలాల్లో గోధుమలూ, బహుశా ఇతర ధాన్యాలు కూడా, సాగుచేయబడ్డాయి. నీరు పెట్టేందుకు [[ఏతాము]] ఉపయోగించబడింది. కుండీలూ, జాడీలలో కూడా మొక్కలను పెంచుకునేవారు "<ref name="Sayce"/> [[File:Issue of barley rations.JPG|thumb|ఉరుకాగినా రాజా ఏలుబడిలోని నాలుగో ఏటన (అనగా సుమారు క్రీ.పూ 2350) వ్రాయబడ్డ మట్టి ఫలకము. ఇందులో పిల్లలకూ, పెద్దలకూ మంజూరవుతున్న నెలవారీ యవ కేటాయింపుల వివరాలను శరాకార లిపిలో పొందుపరిచారు‌‌.]] బీరు త్రాగడము మొదలుపెటిన మొట్టమొదటి వారిలో సుమేరులొకరు. వీరు మద్యాన్ని తమ ముఖ్య పంట ఐన ధాన్యపు గింజలతో చేసేవారు. వారు గోధుమ, యవలూ, అలాగే మిశ్రమ ధాన్యాలతో కూడా బీర్లను తయారుచేశావారు. బీర్ల తయారీ వారి సంస్కృతిలో ముఖ్య భాగము. గిల్గమేష్ కావ్యములో ఎంకిడుకీ గిల్గమేష్ రాజ్యపు ఆహారాన్నీ, బీరునీ పరిచయము చేసే ఘట్టము ఇలా వర్ణించబడింది: "ఈ నేల ఆచారాన్ని అనుసరించి బీరును పుచ్చుకో ... అతను ఏడు చెంబుల బీరు త్రాగి బెరుకును వదిలి, ఆనందంతో పాడ సాగాడు "<ref>{{cite book|last1=Gately|first1=Iain|title=Drink: A Cultural History of Alcohol|url=https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0|publisher=Gotham Books|isbn=978-1592403035|page=[https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0/page/5 5]|year=2008}}</ref> సుమేరుల నీటిపారుదల పద్ధతులు ఈజిప్టులో వాడబడ్డ పద్ధతుల లాంటివే.<ref>{{cite book| last = Mackenzie| first = Donald Alexander| year = 1927 | title = Footprints of Early Man| url = https://archive.org/details/b2982767x| publisher = Blackie & Son Limited}}</ref> పట్టణీకరణకూ, నీటిపారుదల పద్ధతుల అభివృద్ధికీ అనుబంధం ఉందనీ, 89% జనాభా నగరాల్లోనే నివసించారనీ అమెరికా ఆంత్రొపాలజిస్టు రాబర్ట్ మెక్కార్మిక్ ఆడమ్స్ పేర్కొన్నాడు.<ref>{{cite book| last = Adams| first = R. McC.| year = 1981 | title = Heartland of Cities| publisher = University of Chicago Press}}</ref> వారు యవలూ, శనగలూ, కాయధాన్యాలూ, గోధుమలూ, ఖర్జూరాలూ, ఉల్లిపాయలూ, వెల్లుల్లీ, ఆకుకోసులూ, లీకులూ (ఉల్లిపాయ లాంటి ఒక రకమైన కూరగాయ), ఆవాలూ పండించేవారు. సుమేరులు విరివిరిగా చేపలను పట్టడమే కాక, రకరకాల కోళ్ళనూ, జింకలనూ వేటాడేవారు.<ref>{{cite book|title=The fine art of food | first=Reay |last=Tannahill | publisher=Folio Society| year=1968}}{{Page needed|date=March 2012}}</ref> సుమేరులు వారి వ్యవసాయానికి నీటిపారుదల పద్ధతులపై ఎక్కువగా ఆధారపడేవారు. ఏతాలు వాడీ, కాలువలూ, కరకట్టలూ, వలకట్టులూ, జలాశయాలూ కట్టి తగినంత నీటి సరఫరా ఉండేలా చూసుకునే వారు. యుఫ్రేటీసు కొంచెము తక్కువే ఐనప్పటికీ, టైగ్రీసు తరుచూ భారీ వరదలతో సుమేరును ముంచెత్తేది. కనుక కాలువలకు తరుచుగా మరమ్మత్తులు చేసి, వండలిని తీసి, భూమికొలత గుర్తులనూ, సరిహద్దు రాళ్ళనూ మాటిమాటికీ పాతవలసి వచ్చేది. అందుచేత పౌరులందరూ వంతుల వారీగా కాలువల నిర్వహణ పనులు చేయాలని ప్రభుత్వ నియమము ఉండేది. ఐతే డబ్బు చెల్లించి ఈ నియమము నుండి మినహాయింపు పొందవచ్చు. "సుమేరు రైతు పంచాంగము" మనకి వీరి వ్యవసాయ పద్ధతులపై కొంత అవగాహన ఇస్తుంది. వీరు మొత్తము మూడు సార్లు కాలువల నుండి పొలాలకు నీళ్ళు వదిలేవారు. ఒకటి వరదల కాలం తరువాత, రెండు వసంత విషువత్తు తరువాత, మూడు వీరి సంవత్సరాది ఐన అకిటు నాట. ఇలా కాలువలలోని నీళ్ళను పొలాల్లో నింపి, మళ్ళీ నీళ్ళను బయటికి వదిలేసేవారు. తరువాత ఎద్దులను నేలలో నడిపించి కలుపు మొక్కలను నాశనం చేసేవారు. తదుపరీ, గుద్దళ్ళతో చదును చేసేవారు. నేల బాగా ఎండాక వరుసగా మూడు సార్లు దున్ని, పులక చేసి, కెల్లగించేవారు. ఆ పిమ్మట తొలికలతో మట్టిగడ్డలూ, రాళ్ళూ పగలగొట్టి తదుపరి విత్తనాలు నాటేవారు. వీరికి కాలువల్లో నుండి పొలాల్లోకి వదిలిన నీటిని మరల బయటికి పంపేందుకు సరైన వ్యవస్థ లేదు. కనుక నీరు వదిలాక అది ఆవిరయ్యేవరకు, నీళ్ళలాగే నిలిచి ఉండేవీ. నీరు ఆవిరవగా వాటిలోని ఉప్పులు మట్టిలో కలిసిపోయేవి. దురదృష్టవశాత్తు దీని వల్ల వారి పొలాల్లో మట్టి లవణీయత క్రమంగా పెరిగింది. మూడవ ఉర్ కాలానికి, గోధుమ బదులు లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలు వారి ప్రధాన పంటగా ఉండేవి. వీరు వసంతంలో కోతలు కోసేవారు. ఇందుకు గానూ ముగ్గురు కలసి ఒకటిగా జట్టు కట్టేవారు. వీరిలో కోతలు కోయువారొకరూ, పనలను కట్టలుగా కట్టువారొకరూ, కట్టలను చూసుకొను వారొకరూనూ.<ref>By the sweat of thy brow: Work in the Western world, Melvin Kranzberg, Joseph Gies, Putnam, 1975</ref> ఈ కుప్పలను మొదట ఎద్దులతో నులియజేసి కంకులను వేరుచేసేవారు‌. ఆ పిమ్మట బల్లపై నూర్చి గింజలను వేరుచేసేవారు. ఆ పొట్టుతో పాటున్న గింజల్ని చెరిగి, పొట్టును వదిలించే వారు. ===కళాఖండాలు=== [[File:Royal Tombs of Ur Objects from tomb PG 580.jpg|thumb|upright=1.2|ఉర్ రాచశ్మశానములో (వ్యక్తిగత సమాధి 580) దొరికిన బంగారు బాకు.]] సుమేరులో రాతికి కొరత ఉండేది కనుక, దాన్ని కేవలం శిల్పాలకే వాడేవారు. ఇతర కళాకృతులన్నిటికీ మట్టిని వాడేవారు. వీరు కళాఖండాలను ఇతర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్న లాపిస్ లౙూలీ, పాలరాయి, డయొరైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు బంగారం వంటి విలువైన లోహాలతో కూడా అలంకరించేవారు. బంగారం, రాగీ, కంచూ వంటి లోహాలతో పాటు ఆల్చిప్పలూ, రత్నాలను కొన్ని ప్రత్యేకమైన శిల్పాలకూ అలాగే ఇతర కళాకృతులలో తాపేందుకూ వాడేవారు. లాపిస్, అలబాస్టర్, సర్పెంటినైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు రకరకాల చిన్న చిన్న రాళ్ళను ముద్రలు తయారుచేసేందుకు వాడారు. వీరి కళాకృతుల్లో అత్యంత ప్రసిద్ధమైనవి ఉర్ లైరులు. ఇవి మనకు తెలిసినంతలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత పురాతన తంత్రీ వాయిద్యాలు. 1922–24 వరకు జరిగిన ఉర్ రాచ శ్మశానము యొక్క తవ్వకాల్లో, వీటిని లెనర్డ్ వులీ కనుగొన్నారు. <gallery widths="170px" heights="170px"> Cylinder seal and modern impression- ritual scene before a temple facade MET DP270679.jpg|గుడి ముంగిట జరుగుతున్న ఉత్సవాన్ని తలపిస్తున్న మట్టితైలపు సున్నపురాతి ముద్రా, దాని అచ్చూ. క్రీ.పూ 3500–3100 నాటిది. న్యుయార్క్‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూౙియం ఆఫ్ ఆర్ట్‌లోనిది. Raminathicket2.jpg|''పొదల్లో పొట్టేలు. క్రీ.పూ 2600–2400 నాటిది; బంగారమూ, రాగీ, నత్తగుల్లలూ, లాపిస్, సున్నపురాతిలతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచ శ్మశానములోనిది (దీ ఖార్ గవర్నరేట్; ఇరాక్‌లో). ప్రస్తుతము లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Denis Bourez - British Museum, London (8747049029) (2).jpg|'క్రీ.పూ 2600–2400 నాటి ఉర్ కేతనము. చెక్కపై నత్తగుల్లలూ, ఎర్రటి సున్నపురాయీ, లాపిస్‌లతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచశ్మశానములో దొరికిన ఈ కళాకృతీ పరస్తుతము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Bull's head ornament for a lyre MET DP260070.jpg|లైరుకు అలంకరణగా ఉన్న ఎద్దు తల. కంచులో నత్తగుల్లలనూ, లాపిస్‌నూ పొదిగి తయారు చేయబడ్డది. క్రీ.పూ 2600–2350 నాటిది. మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. </gallery> ===నిర్మాణశైలి === [[File:Ancient ziggurat at Ali Air Base Iraq 2005.jpg|300px|thumb|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తుగా పిలవబడే ఈ కట్టడాన్ని ఉర్ మూడవ రాజవంశపు కాలములో (సుమారు క్రీ.పూ 2100) కట్టారు. ఇందులో ప్రధాన దైవం చంద్దదేవుడు నాన్నా. ఇది ఆధునిక ఇరాక్‌లోని దీ ఖార్ గవర్నరేట్ ‌లో ఉంది.]] టైగ్రిస్-యుఫ్రేటీసు మైదానములో ఖనిజాలు కానీ, చెట్లు కానీ లేవు. సుమేరుల నిర్మాణాలు అర్ధగోళాకారపు మట్టి ఇటుకలతో నిర్మించబడ్డాయి. వీటిని మాలుతో కానీ సిమెంటుతో కానీ స్థిరపరచే పద్ధతి లేదు. మట్టి ఇటుకలతో కట్టిన కట్టడాలు కొంచెము కొంచెముగా కూలిపోవాల్సిందే. కనుక వాటిని అప్పుడప్పుడూ కూల్చేసి, మళ్ళీ అదే చోటులో కట్టేవారు. ఈ నిరంతర పునర్నిర్మాణంతో క్రమంగా నగరాలు నేల కంటే కొంత ఎత్తులోకి వచ్చి, ప్రతీ నగరము ఒక కొండ లాగా తయారయ్యింది. ఈ కొండలను టెల్‌లు (tells) అంటారు. ఇవి మధ్యప్రాచ్యమంతా మనకి కనిపిస్తూ ఉంటాయి. ఆర్చిబాల్డ్ సేస్ ప్రకారము ఉరుక్ కాలం నాటి చిత్రగుర్తులను బట్టి చూస్తే "రాతికి కొరత ఉండేది. ఉన్న కాస్తను మాత్రము దిమ్మలుగా కోయడమో, ముద్రలుగా మార్చడమో చేసేవారు. నిర్మాణమంతా ఇటుకలతో జరిగేది. నగరాలు, కోటలు, గుళ్ళూ, ఇళ్ళూ అన్నీ ఇటుకలతోటే కట్టేవారు. నగరానికి స్థూపాలుండేవి. నగరాన్ని ఒక మానవ నిర్మితమైన మెరకపై కట్టేవారు. నివాస గృహాలు కూడా స్థూపము వంటి ఆకృతిని కలిగి ఉండేవి. ఇంటి తలుపులు కీలు ఆధారంగా తిరుగుతుండేవి. ఒక విధమైన తాళంచెవితో ఇవి తెరవబడి ఉండవచ్చు అని భావిస్తున్నారు. పురద్వారము పెద్ద ఎత్తున నిర్మితమై ఉండేది. బహుశ రెండు రెండు ద్వారాలు ఉండి ఉండవచ్చు. పునాది రాళ్ళ (ఇటుకల) కింద కొన్ని వస్తువులను ఉంచి, పునాదులను వాటిపై ప్రతిష్ఠించేవారు ".<ref name="Sayce">{{cite book| authorlink=Archibald Sayce| last=Sayce | first=Rev. A. H.| url=https://archive.org/stream/archaeologyofcun00sayc/archaeologyofcun00sayc_djvu.txt |title= The Archaeology of the Cuneiform Inscriptions|edition=2nd revised | year=1908 | publisher=Society for Promoting Christian Knowledge | location=London, Brighton, New York |pages=98–100}}</ref> సుమేరుల కట్టడాల్లోకెల్లా అత్యంత ఆకర్షణీయమైన, ప్రసిద్ధమైన భవనాలు ౙిగ్గురత్తులు. కొన్ని అంతస్తుల వరకు కట్టిన పెద్ద పెద్ద దిమ్మలపై ఒక గుడి ఉంచితే అది ౙిగ్గురత్తు. సుమేరు లోహపు అచ్చులలో రెళ్ళతో కట్టిన ఇళ్ళను చూడవచ్చు. ఇవి దాదాపు సా.శ 400 వరకు కూడా దక్షిణ ఇరాక్‌లో మార్ష్ అరబ్బుల ఇళ్ళకి దగ్గరగానే ఉన్నాయి. సుమేరులకు కమాను నిర్మాణము గురించి తెలుసు. కనుక వారు బలమైన గుమ్మటాల్ని కట్టగలిగారు. అనేక కమానులు కట్టి, వాటిని ఒకటిగా కలిపి, వాటి సహాయముతో గుమ్మటాలు కట్టేవారు. సుమేరు దేవాలయాలు, రాజభవనాలు నిర్మించడానికి సంక్లిష్ట పదార్థాలు, పద్ధతులు ఉపయోగించబడ్డాయి. వాటిలో ముఖ్యమైనవి అండగోడ, గర్భాగారము, పోటు కంబమూ. వీటితో పాటు వీరు దేవాలయాలు లాంటి ముఖ్య కట్టడాల్లోకి మట్టితో చేసిన మేకులు దిగ్గొట్టేవారు. ఈ మేకులపై రాజునో, దేవుణ్ణో కీర్తిస్తూ శాసనాలుండేవి. [[File:Sumerian - Dedication Nail - Walters 481457 - View A.jpg|thumb|అంకితమివ్వబడ్డ మేకు. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది.]] ===గణితం === సుమారు క్రీ.పూ 4000కు సుమేరులు ఒక సంక్లిష్ట కొలతల వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేసారు. దీని ఆసరాతో అంకగణితం, రేఖాగణితము, బీజగణితములను సూత్రీకరించారు. క్రీ.పూ. 2600 తరువాత నుండి సుమేరులు మట్టి పలకలపై గుణకార పట్టికలు (ఎక్కాలు) రచించటమూ, రేఖాగణిత అభ్యాసాలూ, సమస్యలను పరిష్కరించడము మొదలుపెట్టారు. బాబిలోనియా అంకెల తొలి జాడలు కూడా ఈ కాలములో చూడవచ్చు.<ref>Duncan J. Melville (2003). [http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html Third Millennium Chronology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180707213616/http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html |date=2018-07-07 }}, ''Third Millennium Mathematics''. [[St. Lawrence University]].</ref> సుమారు క్రీ.పూ. 2700–2300 సమయానికి వీరు పూసలపాటీని కనుగొన్నారు. అలాగే మొట్టమొదటి వరుస స్తంభాల పట్టిక తయారైంది. ఇది వారి సెగెజెస్మేల్ నంబర్ సిస్టం పరిమాణం వరుస ఆదేశాలు వేరు చేసింది.<ref>Ifrah, Georges (2001), The Universal History of Computing: From the Abacus to the Quantum Computer, New York: John Wiley & Sons, ISBN 0-471-39671-0</ref>{{rp|11}} సుమేరులు మొట్టమొదటిగా స్థలం విలువను లెక్కించడానికి సంఖ్యా వ్యవస్థను ఉపయోగించారు. ఖగోళ గణితములో వీరు స్లైడ్ రూల్ లాంటి ఒక గణన యంత్రాన్ని ఉపయోగించినట్లు ఆధారాలున్నాయి. త్రిభుజము యొక్క వైశాల్యాన్నీ, ఘనము యొక్క ఘనపరిమాణాన్నీ లెక్కగట్టిన మొదటి సంస్కృతి వీరిదే.<ref>{{cite book| url= https://books.google.com/?id=BKRE5AjRM3AC&printsec=frontcover&dq=sherlock+holmes+in+babylon#PPA7,M1 |title=Sherlock Holmes in Babylon: and other tales of mathematical history | first1=Marlow |last1=Anderson | first2=Robin J. |last2=Wilson |year= 2004 |accessdate=2012-03-29| isbn= 978-0883855461}}</ref> ===ఆర్థిక స్థితీ, వాణిజ్యమూ === [[File:Bill of sale Louvre AO3765.jpg|thumb|షురుప్పక్‌లో ఒక మగ బానిసనూ, కట్టడాన్నీ అమ్మకానికి పెడుతూ ఇచ్చిన ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది.]] అనటోలియాలోని (ఆధునిక టర్కీ) సుదూర ప్రాంతాల నుండి వచ్చిన అబ్సిడియన్ (శిలాద్రవము చల్లబడగా తయారయ్యే స్ఫటికము), ఈశాన్య ఆఫ్ఘనిస్థాన్‌లోని బదక్షన్‌కు చెందిన లాపిస్ లౙూలీ (రాజావర్తము వంటి రాయి), డిల్మున్ (ఆధునిక బహ్రైన్)కు చెందిన పూసలూ, సింధూ లిపి చెక్కబడి ఉన్న అనేక ముద్రలూ సుమేరులో లభించాయి. వీటిని బట్టి పర్షియన్ గల్ఫ్ కేంద్రంగా జరిగిన నాటి సుమేరు వాణిజ్య కార్యకలాపాల విస్తృతిని మనము అర్థము చేసుకోవచ్చు. ఉదాహరణకు ప్రపంచంలోని అనేక ప్రాంతాల నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగేవీ. ముఖ్యంగా అన్ని రకాల లోహాలను అక్కడి వారు దిగుమతి చేసుకున్నారు. మెసొపొటేమియాలో అరుదుగా లభించే చెక్క వంటి సరుకులను సుదూరప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గిల్గమేషు కావ్యంలో ఉంది. లెబనన్ సీడరుకు (భారతీయ సీడరుకు తెలుగులో సమానార్థకము దేవదారు. కనుక లెబనన్ సీడరును తెలుగులో లెబనన్ దేవదారు అనుకోవచ్చు. ఇవన్నీ ఒకే కుటుంబానికి చెందిన వేర్వేరు చెట్లు. అన్నీ కూడా చెక్కకు ప్రసిద్ధములే) సుమేరులో చాలా విలువ ఉండేది. ఉర్‌లోని ప్వాబీ రాణి సమాధిలో చెట్టు బంక (వేష్టము) కనుగొనబడింది. సుమేరులు వేష్టమును ముౙాంబీకు వంటి సుదూర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకునేవారు. సుమేరులో బానిసలు ఉన్నప్పటికీ ఆర్థిక వ్యవస్థకు వారి సేవలు పెద్ద ఎక్కువేమీ కాదు. బానిస స్త్రీలు నేతగత్తెలూ, గానుగల్లోనూ, మరల్లోనూ కార్మికులుగా, బరువులు మోసే కూలీలుగా పనిచేసేవారు. సుమేరు కుమ్మరులు వారి కుండలను దేవదారు నూనెతో గీసిన బొమ్మలతో అలంకరించేవారు. కుమ్మరిపనికి అవసరమైన అగ్నిని ఉత్పత్తి చేయడానికి వీరు బౌ డ్రిల్ అనే యంత్రము వాడేవారు. సుమేరు తాపీవారూ, మణికారులూ తమ పనుల్లో అలబాస్టర్ (ఒక రకమైన హరశోఠము), (ఏనుగు)దంతం, ఇనుము, బంగారం, వెండి, కార్నీలియన్, లపిస్ లౙులీలను వాడేవారు.<ref>Diplomacy by design: Luxury arts and an "international style" in the ancient Near East, 1400–1200 BC, Marian H. Feldman, University of Chicago Press, 2006, pp. 120–121</ref> ====సింధూలోయ వాసులతో వ్యాపార సంబంధాలు==== [[File:British Museum Middle East 14022019 Gold and carnelian beads 2600-2300 BC Royal cemetery of Ur (composite).jpg|thumb|తెల్లటి ఆకృతులు నిక్షారితము చేయబడ్డ ఈ కార్నీలియన్ పూసల హారము ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికింది. ఆదివంశపు కాలానికి చెందిన ఈ కళాకృతి సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసుకొనబడిందని చరిత్తకారుల అభిప్రాయం. ప్రస్తుతము ఈ హారము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది.<ref name="BM Carnelian">British Museum notice: "Gold and carnelians beads. The two beads etched with patterns in white were probably imported from the Indus Valley. They were made by a technique developed by the Harappan civilization" [[:File:Ur Grave gold and carnelian beads necklace.jpg|Photograph of the necklace in question]]</ref>]] [[File:Mesopotamia-Indus.jpg|thumb|left|క్రీ.పూ 3వ సహస్రాబ్దిలో సముద్ర మట్టాలు తక్కువగా ఉన్న కారణంగా సముద్ర మార్గాన సింధూ లోయకూ మెసొపొటేమియాకూ మధ్య దూరము ఇప్పటి కంటే చాలా తక్కువగా ఉండి ఉండవచ్చు.<ref name="JR12">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=12–14 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref>]] సుమారు క్రీ.పూ 2350 నుండి సింధు నాగరికత నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగినట్లుగా ఆధారాలున్నాయి.<ref name="JR14">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=14–17 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref> సింధూ తీరాన కనబడే నత్తల గుల్లలతో చేసిన వివిధ వస్తువులు పురావస్తు పరిశోధనల్లో దొరికాయి. ఇవన్నీ క్రీ.పూ 2500–2000 మధ్య కాలంలో తయారైనవని శాస్త్రవేత్తల అంచనా.<ref>{{cite journal |last1=Gensheimer |first1=T. R. |title=The Role of shell in Mesopotamia : evidence for trade exchange with Oman and the Indus Valley |journal=Paléorient |date=1984 |volume=10 |pages=71–72 |doi=10.3406/paleo.1984.4350 |url=https://www.persee.fr/doc/paleo_0153-9345_1984_num_10_1_4350}}</ref> క్రీ.పూ 2600–2450 కాలంలో సింధూ లోయలో తయారైన కార్నీలియన్ పూసలు సుమేరులోని సమాధుల్లో, ముఖ్యంగా ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికాయి.<ref name="JMI">{{cite book |last1=McIntosh |first1=Jane |title=The Ancient Indus Valley: New Perspectives |date=2008 |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-1-57607-907-2 |pages=182–190 |url=https://books.google.com/books?id=1AJO2A-CbccC&pg=PA189 }}</ref> కొన్ని కార్నీలియన్ పూసలపై తెల్లటి రంగులో ఉన్న ఆకృతులు నిక్షారితం చేయబడ్డాయి. ఇలా ఆమ్లంతో నిక్షారితం చేసే ప్రక్రియను అభివృద్ధి చేసింది సింధూ వాసులు కనుక, వీటిని సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసి ఉండవచ్చు.<ref>నిక్షారణ పద్ధతి వివరాలకు {{cite journal |last1=MacKay |first1=Ernest |title=Sumerian Connexions with Ancient India |journal=The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland |issue=4 |date=1925 |pages=699 |jstor=25220818 }} చూడండి</ref><ref name="BM Carnelian" /><ref>{{cite book |last1=Guimet |first1=Musée |title=Les Cités oubliées de l'Indus: Archéologie du Pakistan |date=2016 |publisher=FeniXX réédition numérique |isbn=978-2-402-05246-7 |page=355 |url=https://books.google.com/books?id=-HpYDwAAQBAJ&pg=PA355 |language=fr}}</ref> లాపిస్ లౙులీ రెండవ నకాదా కాలంలోని (సుమారు క్రీ.పూ 3200) అనేక సమాధుల్లో దొరికాయి. లాపిస్‌ను సుమేరు నుండి ఈజిప్టు వారు దిగుమతి చేసుకునే వారు. ఆఫ్ఘనిస్తాన్‌లో తప్ప వేరెక్కడా లాపిస్ ఉన్నట్లు ఆధారాలు లేవు కనుక, ఈ రాయి అక్కడి నుండి ఇరాన్ పీఠభూమి మీదుగా సుమేరుకు రవాణా చేయబడి ఉండవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Demand |first1=Nancy H. |title=The Mediterranean Context of Early Greek History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1-4443-4234-5 |pages=71–72 |url=https://books.google.com/books?id=YVSg-DOHzJMC&pg=PA71 }}</ref><ref name="CP">{{cite book |last1=Rowlands |first1=Michael J. |title=Centre and Periphery in the Ancient World |date=1987 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-25103-7 |page=37 |url=https://books.google.com/books?id=YDs9AAAAIAAJ&pg=PA37 }}</ref> సింధూ లిపిలో ఉన్న ఎన్నో ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో, ముఖ్యంగా ఉర్, బాబిలోనియా, కిష్‌లలో, దొరికాయి.<ref>మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల పూర్తి జాబితా కొరకు {{cite book |last1=Reade |first1=Julian |title=Indian Ocean In Antiquity |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-15531-4 |pages=148–152 |url=https://books.google.com/books?id=PtzWAQAAQBAJ&pg=PA148 }}చూడండి</ref><ref>ఇంకో మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల జాబితా: {{cite book |last1=Possehl |first1=Gregory L. |title=The Indus Civilization: A Contemporary Perspective |date=2002 |publisher=Rowman Altamira |isbn=978-0-7591-0172-2 |page=221 |url=https://books.google.com/books?id=pmAuAsi4ePIC&pg=PA221 }}</ref><ref>{{cite web |title=Indus stamp-seal found in Ur BM 122187 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805148&partId=1&images=true |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 123208 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=804667&partId=1&museumno=1932.1008.178&page=2 |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 120228 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805338&partId=1&images=true |website=British Museum}}</ref><ref>{{cite book |last1=Gadd |first1=G. J. |title=Seals of Ancient Indian style found at Ur |date=1958 |url=https://archive.org/details/in.gov.ignca.33779/page/n11}}</ref><ref>{{cite book|title=Brotherhood of Kings: How International Relations Shaped the Ancient Near East|page=49|url=https://books.google.com/books?id=JTvRCwAAQBAJ&pg=PA49|first=Amanda H.|last=Podany|publisher=Oxford University Press|year=2012|isbn=978-0-19-971829-0}}</ref><ref>{{cite book|title=Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus|url=https://books.google.com/books?id=8l9X_3rHFdEC&pg=PA246|quote=Square-shaped Indus seals of fired steatite have been found at a few sites in Mesopotamia.|author1=Joan Aruz|author2=Ronald Wallenfels|page=246|isbn=978-1-58839-043-1|year=2003}}(అనువాదము: చతురస్రాకృతిలోనున్న కాల్చిన బలపపురాతి సింధూ లోయ ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో కొన్ని చోట్ల దొరికాయి)</ref> మూడవ ఉర్ కాలం నాటి రాజైన గుడియా, ప్రకాశభేద్యమైన కార్నీలియన్‌ను మెలూహ్హా నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గ్రంథస్తము చేయబడి ఉంది. ఈ మెలుహ్హా సింధూ లోయేనని చాలామంది నిపుణుల అభిప్రాయం.<ref name="JMI"/> మెలూహ్హా నుండి వచ్చిన వ్యాపారులూ, తుపాసీలు మెసొపొటేమియాలో ఉన్న విషయం చాలా శాసనాల్లో చెప్పబడినది.<ref name="JMI"/> అకేడూ ఇంకా మూడవ ఉర్ ప్రాంతాలలో సింధూ లిపితో ఉన్నవి కానీ సింధూ లోయతో సంబంధాన్ని సూచించేవి కానీ మొత్తం కలిపి సుమారు ఇరవై ముద్రలు దాకా దొరికాయి.<ref name="JMI"/> సింధూ నాగరికత క్రీ.పూ 2400–1800 వరకు తారాస్థాయిలో విలసిల్లింది. ఐతే ఈ వ్యాపార లావాదేవీలు నెరపిన నాటికి ఇది సుమేరు నాగరికత కన్నా చాలా పెద్దది. 65,000 చదరపు అడుగుల వైశాల్యము గల సుమేరుతో పోల్చితే సింధూ నాగరికత 12 లక్షల చ.అ లో విస్తరించి ఉండి, కొన్ని వేల నివాసాలకు అలవాలంగా ఉండేది. రెండు నాగరికతల్లోనూ అతిపెద్ద నగరాలు మాత్రం ఒకే విధమైన వైశాల్యంతో, దాదాపుగా 30–40 వేల జనాభాతో ఉండేవి.<ref>{{cite book |last1=Cotterell |first1=Arthur |title=Asia: A Concise History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0-470-82959-2 |page=42 |url=https://books.google.com/books?id=9_vVTWXK5kQC&pg=PT42 }}</ref> ====ధనం, ఋణం ==== వీరు యవలనూ, వెండినీ ద్రవ్యముగా వాడేవారు. పెద్ద పెద్ద సంస్థలన్నీ వాటి లెక్కలను యవలూ, వెండిలలో నమోదు చేసేవి. ఆ రెంటికీ మధ్య ఒక స్థిరమైన మారక విలువ ఉండేది. సుంకాలూ, అప్పులూ, ధరవరలన్నీ ఆ రెంటిలో ఏదో ఒక దానిలో లెక్కగట్టబడేవి. చాలా లావాదేవీల్లో అప్పుల పాత్ర ఎక్కువగా ఉండేది. ఉదాహరణకు వర్తకులకు గుళ్ళచే కేటాయింపబడ్డ సరుకులు, అలాగే మద్యము వ్యాపారుల దగ్గర ఖాతాలో వ్రాయించుకుని మద్యము తీసుకోగా పడ్డ బాకీలూ వంటివి.<ref name = debt>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Hudson|first= Michael|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|pages= 23–35}}</ref> సుమేరులో మద్యము తయారీ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. ఈ తయారీదారులు ఎక్కువగా స్త్రీలు. వీరే బేరసారాలు కూడా జరిపేవారు. సుమేరులో రెండు రకాల ఋణాలు ఎక్కువగా ఉండేవి. ఒకటి వాణిజ్య ఋణాలూ, ఇంకొకటి వ్యక్తిగత వ్యవసాయ ఋణాలూ. వాణిజ్యమును ప్రోత్సహించుటకు దేవాలయాలు ఈ వ్యాపార ఋణాలు మంజూరు చేసేవి. సుమేరు వ్యాపారులు సముద్ర ప్రయాణాలు చేసి, ఇతర ప్రదేశాల్లో కూడా వ్యాపారము చేసేవారు. వ్యాపార ఋణాలను ఎక్కువగా ఈ ప్రయాణ ఖర్చులకై వీరు తీసుకునేవారు. వీటి మారకము వెండి. సుమారు క్రీ.పూ.2000 ముందు వడ్డీ నెలకి అసలులో అరవయ్యో వంతు(1/60)గా (ఒక మినాకు ఒక షెకెల్ చొప్పున) నిర్ణయింపబడింది. తరువాతి రెండు వేల సంవత్సరాల పాటు వడ్డీ మొత్తము ఈ స్థాయిలోనే ఉంది.<ref name = debt/> ఈ రెండూ కాక మరో రకమైన ఋణాలు గ్రామీణ ఋణాలు. ప్రజలెవరైనా తమ సుంకాలను చెల్లించకపోతే ఆ బకాయిలను వారు రాజ్యము నుండి తీసుకున్న అప్పుగా పరిగణించేవారు. ఈ బకాయిలు ఎక్కువగా దేవాలయాలకు కట్టని సుంకముల మూలంగా పడేవి.<ref name = debt2>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Van De Mieroop|first= Marc|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|page= 63}}</ref>వీటికి వడ్డీలు ఎక్కువగా ఉండేవి—అసలులో మూడోవంతు (1/3) నుండి సగము (1/2) దాకా. ఈ అప్పుల లావాదేవీలకు మారకంగా యవలూ, ఇతర పంటలూ వాడబడేవి.<ref name = debt/> ఈ గ్రామీణ ఋణాలను పాలకులు మధ్య మధ్యలో మాఫీ చేసి, ఋణగ్రస్తులను వదలివేసేవారు. సాధారణంగా ఏడాదికొకసారి, వారు పట్టాభిషిక్తులైన రోజున, ఇది జరిగేది. ఇది కాక యుద్ధాలూ, కరువుకాటకాలూ వచ్చి పడినప్పుడు కూడా ఋణమాఫీ జరిగేది. మనకి తెలిసినంతవరకు, మొదటిసారి ఋణమాఫీ చేసిన వారు లగాషు రాజులైన ఎన్మెటెనా, ఉరుకాగినాలు. జరిగిన కాలం క్రీ.పూ 2400–2350లో. హడ్సన్ ప్రకారం ఈ అప్పులు పేరుకుపోతే సన్నకారు రైతులు భూములన్నా కోల్పోతారు లేక వెట్టిచాకిరీలో చిక్కుకుంటారు. వీటిలో ఏది జరిగినా యుద్ధానికి సైనికబలం తగ్గుతుంది. అలా జరగకుండా ఉండేందుకే ఈ మాఫీలు.<ref name = debt/> ===సైన్యం === [[File:Standard of Ur chariots.jpg|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటి ఉర్ కేతనముపై చెక్కబడ్డ తొలినాటి రథాలు.]] [[File:Stele of Vultures detail 01-transparent.png|thumb|రాబందుల ఫలకముపై చెక్కబడ్డ యుద్ధ అమరికలు. సుమేరు రాజు ఎన్నాటుం నేతృత్వంలో ఫాలాంక్స్ అను యుద్ధ వ్యూహములో అమరి ఉన్న సైనికులు.]] [[File:Silver model of a boat, tomb PG 789, Royal Cemetery of UR, 2600-2500 BCE.jpg|thumb|నాటి పడవ యొక్క వెండి నమూనా. క్రీ.పూ 2600–2500 నాటిది. ఉర్ రాచశ్మశానములో 789వ వ్యక్తిగత సమాధిలో దొరికింది.]] సుమేరు నగర-రాజ్యాల మధ్య 2000 ఏళ్ళ పాటుగా జరిగిన దాదాపు ఎడతెరపి లేని పోరాటాలు అక్కడ యుద్ధ పద్ధతులూ, సాంకేతికతా అభివృద్ధి చెందేందుకు దోహదపడచడాయి.<ref>Roux, Georges (1992), "Ancient Iraq" (Penguin)</ref>గ్రంథస్థమైన మొదటి యుద్ధము లగాషూ, ఉమ్మా రాజ్యాల మధ్య సుమారు క్రీ.పూ 2450లో జరిగిన పోరాటము. ఇది రాబందుల శిలాశాసనము పైన చెక్కబడింది. దీనిలో పదాతి దళాలకు లగాషు రాజు నాయకత్వము వహించడము మనము చూడవచ్చు. ఈ పదాతి దళం ఈటెలూ, దీర్ఘచతుస్రాకారపు డాలుతో సన్నద్దమయ్యి, రాగి శిరస్త్రాణాలను ను ధరించి, ఉన్నట్లుగా చెక్కబడి ఉంది. ఈ శాసనములో వీరందరూ ఫాలాంక్స్ వంటి ఒక అమరికలో నిలబడినట్లు తెలుస్తోంది. ఇలాంటి వ్యూహనిర్మాణానికి శిక్షణా, క్రమశిక్షణా అవసరము కనుక, సుమేరులో సుశిక్షితులైన సైనిక బలగము ఉండేదని తెలుస్తోంది.<ref>Winter, Irene J. (1985). "After the Battle is Over: The 'Stele of the Vultures' and the Beginning of Historical Narrative in the Art of the Ancient Near East". In Kessler, Herbert L.; Simpson, Marianna Shreve. Pictorial Narrative in Antiquity and the Middle Ages. Center for Advanced Study in the Visual Arts, Symposium Series IV 16. Washington, DC: National Gallery of Art. pp. 11–32. {{ISSN|0091-7338}}</ref> సుమేరు సైన్యం ఒనేజర్లను పూన్చిన బళ్ళను రథాలుగా వాడేది. ఈ తొలినాటి రథాలు యుద్ధములో వాడేందుకు తరువాతి కాలపు వాటంత అనువైనవి కావు. కొంతమంది ఈ రథాలు ప్రధానంగా రవాణాకు వాడేవారని సూచించారు. ఐతే ఈ రథాల్లోని పరివారము గొడ్డళ్ళూ, ఈటెలూ పూని ఉండేవారని తెలుస్తోంది. రథాలకు నాలుగు లేదా రెండు చక్రాలు ఉండేవి. నాలుగు ఒనేజర్లు పూన్చబడ్డ వీటికి ఇద్దరు సారథులుండేవారు. ఇక రథము యొక్క బండిగా చెకడాబండి ఉండేది. బండి చక్రాలకు మూడు భాగాలుండేవి; మధ్యలో దిండూ, చుట్టూ దాకళ్ళూ, వాటిని చుట్టేస్తూ బయటన ఒక కమ్మి. అలాగే బండికి నేత జల్ల ఉండేది. సుమేరు నగరాలకు రక్షణ ప్రాకారాలు ఉండేవి. నగర-రాజ్యాల మధ్య యుద్ధాలు ఎక్కువగా ముట్టుకోళ్ళ యుద్ధాలు. ఐతే ఆనాటి మట్టి ఇటుకల గోడలు కొందరు శత్రువులను అడ్డుకోగలిగాయి. ===సాంకేతిక పరిజ్ఞానం === సుమేరుల సాంకేతిక పరిజ్ఞానానికి ఉదాహరణలు: చక్రం, శరాకార లిపీ, అంకగణితం, రేఖాగణితము, నీటిపారుదల వ్యవస్థలు, పడవలు, చాంద్ర-సౌరమాన కాలగణనము, కంచు, జంతుతోలు, రంపం, ఉలి, సుత్తి, పిడిసాన, కళ్ళెం, మేకులు, గుండుసూదులు, ఉంగరాలు, తవ్వుకోలా, గొడ్డలి, కత్తులు, ఈటెలు, బాణములు, బాణం ములుకులు, ఖడ్గం, బంక, నీటితిత్తి, సంచి, కవచం, అంబులపొది, యుద్ధ రథాలు, ఒర, బూట్లు, చెప్పులు, పంట్రకోల, బీరు. సుమేరులకు మూడు రకాల పడవలు ఉండేవి: * మొదటి రకము తెరచాప పడవలు. జుట్టుతో కుట్టబడ్డ వీటిని క్లింకర్ పద్ధతిలో తయారు చేసేవారు. నీరు లోపలికి ఇంకకుండా మట్టి తైలపు పూత పూసేవారు. * జంతు తోలూ, రెల్లు గడ్డితో చేసిన తోలు పడవలు రెండో రకము * తెడ్డు నౌకలు మూడో రకము. వీటిని చెక్క తెడ్లతో నడుపుతారు. కొన్నిసార్లు ఇవి రాదారి పడవలుగా వాడబడేవి—అనగా తీరం వెంబడి నడుస్తున్న జనాలూ, జంతువులచే ప్రవాహానికి ఎదురు లాగబడేవి. ==వారసత్వం == [[File:Sumer map.jpg|thumb|సుమేరు పటము]] ఇప్పటి వరకూ జరిగిన పరిశోధనల ప్రకారము చక్రవాహనాల వాడకము క్రీ.పూ 4 వ సహస్రాబ్ది మధ్యభాగములో మొదలైంది. దాదాపు ఒకేసారి మూడు వేర్వేరు సమాజాల్లో వీటి మొదటి వాడకము కనిపిస్తోంది. అవీ మెసొపొటేమియా, ఉత్తర కాకసస్ (మైకాప్ సంస్కృతి), మధ్య ఐరోపాలు. చక్రం కనుగొన్న మొదట్లో దాన్ని కుమ్మరి చక్రంగా వాడారు. నెమ్మదిగా వాహనాలకూ, కర్మాగారాలకూ దీని వాడకము విస్తరించింది. పరిష్కృత లిపుల్లో ఈజిప్టు గూఢచిత్ర లిపి తరువాత అతి పురాతనమైనది సుమేరు శరాకార లిపి (దానికంటే పురాతనమైన జియాహూ గుర్తులు, టార్టరియా పలకలు వంటివాటిపై అనేక వివాదాలు ఉన్నాయి). సుమేరులు మొట్టమొదటి ఖగోళ శాస్త్రవేత్తలలో ఒకరు. వీరు నక్షత్రాలను నక్షత్ర సముదాయాలుగా విభజించారు. ఈ సముదాయాలలో చాలా వాటిని పురాతన గ్రీకులు కూడా గుర్తించారు. కొన్ని సముదాయాలు నేటి రాశి చక్రములో కూడా వాడుకలో ఉన్నాయి.<ref name="Thompson">{{cite web |author=Gary Thompson |url=http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |title=History of Constellation and Star Names |publisher=Members.optusnet.com.au |access-date=2012-03-29 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120821025411/http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |archive-date=2012-08-21 }}</ref>{{Unreliable source?|failed=y|date=March 2012}} కంటికి కనిపించే ఐదు గ్రహాల గురించి కూడా వారికి తెలుసు.<ref name="SumerFAQ2">{{cite web |url=http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |title=Sumerian Questions and Answers |publisher=Sumerian.org |accessdate=2012-03-29 |website= |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414150755/http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |archive-date=2012-04-14 |url-status=dead }}</ref> వారు ఒక ప్రత్యామ్నాయ బేస్ 10, బేస్ 6 తో ఒక మిశ్రమ రేడిక్స్ వ్యవస్థతో సహా అనేక విభిన్న సంఖ్యా వ్యవస్థలను ఉపయోగించి అంకగణితం అభివృద్ధి చేసారు. సుమేరు, బాబిలోనియాలో ఈ సెక్స్మేసిమల్ సిస్టమ్ ప్రామాణిక సంఖ్యా వ్యవస్థగా మారింది. వీరు సైనిక నిర్మాణాలను (యుద్ధ వ్యూహాలను) కనుగొని ఉండవచ్చు. సైనికులను అంగాలుగా విభజించే పద్ధతిని కనుగొన్నారు. వీరి సైనిక అంగాలు: పదాతి, అశ్వికదళం, విలుకాండ్రు. వారు మొట్టమొదటిగా న్యాయ వ్యవస్థ, పరిపాలనా వ్యవస్థలను క్రోడీకరించి అభివృద్ధి చేశారు. వీరి వ్యవస్థ న్యాయస్థానాలు, కారాగారాలూ, ప్రభుత్వ కవిలెలతో సంపూర్ణంగా ఉండేది. మొట్టమొదటి నగర రాజ్యాలు సుమేరులో వెలిసాయి. ఐతే ఆధునిక సిరియా, లెబనన్ ప్రాంతాల్లో కూడా అదే సమయానికి నగర రాజ్యాల లాంటి వ్యవస్థలు ఏర్పడ్డాయి. శరాకార లిపి తయారుచేసాక కొన్ని శతాబ్దాల పాటు దాన్ని అప్పులూ, జమా ఖర్చుల లెక్కలకే వాడేవారు. నెమ్మదిగా సుమారు క్రీ.పూ. 2600 నాటికి సందేశాలు, వర్తమానాలు, చరిత్ర, కథలూ, గణితం, ఖగోళ విశేషాలూ, ఇతర విషయాలను లిపిని ఉపయోగించి నమోదు చేయడము మొదలైంది. వ్రాత సమాజములో వ్యాప్తి చెందడముతో, గ్రామ దేవాలయాల నిర్వహణలో మొట్టమొదటి బడులు ఏర్పడ్డాయి. ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[:en:History of Iraq|ఇరాక్ చరిత్ర]] * [[:en:History of writing numbers|అంకము]] * [[:en:Ancient Mesopotamian units of measurement|ప్రాచీన మెసొపొటేమియాలో కొలమానాలు]] * [[:en:Ancient Mesopotamian religion|ప్రాచీన మెసొపొటేమియా యొక్క మత సంప్రదాయాలు]] * [[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియాల మధ్య సంబంధాలు]]   ==గమనికలు== <references group="గమనిక"/> ==మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==మరింత సమాచారము కోసము== {{refbegin|35em}} * Ascalone, Enrico. 2007. ''Mesopotamia: Assyrians, Sumerians, Babylonians (Dictionaries of Civilizations; 1)''. Berkeley: University of California Press. {{ISBN|0-520-25266-7}} (paperback). * Bottéro, Jean, André Finet, Bertrand Lafont, and George Roux. 2001. ''Everyday Life in Ancient Mesopotamia''. Edinburgh: Edinburgh University Press, Baltimore: Johns Hopkins University Press. * Crawford, Harriet E. W. 2004. ''Sumer and the Sumerians''. Cambridge: Cambridge University Press. * Leick, Gwendolyn. 2002. ''Mesopotamia: Invention of the City''. London and New York: Penguin. * Lloyd, Seton. 1978. ''The Archaeology of Mesopotamia: From the Old Stone Age to the Persian Conquest''. London: Thames and Hudson. * Nemet-Nejat, Karen Rhea. 1998. ''Daily Life in Ancient Mesopotamia''. London and Westport, Conn.: Greenwood Press. * {{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=Sumerian Mythology: A Study of Spiritual and Literary Achievement in the Third Millennium B.C.|url=https://archive.org/details/sumerianmytholog0000kram|date=1972|publisher=University of Pennsylvania Press|location=Philadelphia|isbn=978-0-8122-1047-7|edition=Rev.}} * Roux, Georges. 1992. ''Ancient Iraq'', 560 pages. London: Penguin (earlier printings may have different pagination: 1966, 480 pages, Pelican; 1964, 431 pages, London: Allen and Urwin). * Schomp, Virginia. ''Ancient Mesopotamia: The Sumerians, Babylonians, and Assyrians''. * ''Sumer: Cities of Eden (Timelife Lost Civilizations)''. Alexandria, VA: [[:en:Time Life|Time-Life Books]], 1993 (hardcover, {{ISBN|0-8094-9887-1}}). * [[Leonard Woolley|Woolley, C. Leonard]]. 1929. ''[https://www.fadedpage.com/books/20170924/html.php The Sumerians]''. Oxford: Clarendon Press. {{refend}} 53g6viwi84iawkkc7uobj0u8syfubza 3615096 3615095 2022-08-04T09:41:40Z Inquisitive creature 49670 /* గూట్యపు కాలం */ wikitext text/x-wiki {{Ancient history}} సుమేరు <ref group="గమనిక"></ref> [[నాగరికత]] [[తామ్ర శిలా యుగం]], మొదటి [[కంచుయుగం|కంచు యుగ]] కాలాల్లో, సుమారు క్రీ.పూ. 5–6 సహస్రాబ్దుల్లో, దక్షిణ [[మెసొపొటేమియా]] (ఆధునిక దక్షిణ-మధ్య [[ఇరాక్]]) ప్రాంతములో మొదలైంది. ఇది మెసొపొటేమియాలోని నాగరికతల్లో మొదటిది. [[సింధు లోయ నాగరికత|సింధూ నాగరికత]], [[:en:Ancient Egypt|ప్రాచీన ఈజిప్టు]], [[:en:Elam|ఈలము]], [[:en:ancient china|ప్రాచీన చైనా]], [[:en:Minoan civilization|మనోవు నాగరికత]], [[:en:Caral-Supe civilization|కారలు నాగరికత]]లతో పాటు [[:en:Cradle of civilization|ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి నాగరికతలలో]] ఇది కూడా ఒకటి. [[:en:Tigris|టైగ్రిసూ]], [[యూఫ్రటీస్|యూఫ్రెటీసు]] లోయలలో నివసించిన సుమేరు రైతులు ధాన్యం, ఇతర పంటలను విస్తారంగా సాగుచేసారు. ఆ పంట మిగులు వారు పట్టణావాసాలు ఏర్పరిచేందుకు దోహదపడింది. క్రీ.పూ 3000 నాటికీ [[:en:Proto-writing|ఆదిలేఖన పద్ధతులు]] ఈ నాగరికతలో కనిపిస్తాయి. ఈ నాగరికత యొక్క అత్యంత పురాతన రచనలు [[:en:uruk|ఉరుక్]], [[:en:Jemdet Nasr|జెమ్డేట్ నస్ర్]] నగరాలలో లభించాయి‌. ఇవీ క్రీ.పూ 3500–3000 నాటివి. ==ఉచ్చారణ== సుమేరు అనే పదాన్ని బ్రిటిష్ ఆంగ్లములో సూమర్ (రకారము పలుకబడదు. సూమహ్‌కీ సూమర్‌కీ మధ్యస్థంగా ఉంటుంది. ([[Help:IPA/English|/ˈsuːmər/]])) అని పలుకగా, అమెరికా వారు సూమఱ్(దాదాపుగా) అని పలుకుతారు. భారతీయ ఆంగ్ల ఉచ్ఛారణలో సుమేరు కీ సుమాహ్‌కీ మధ్యస్థంగా పలుకబడుతుంది. ==పుట్టుపూర్వోత్తరాలు== సుమేరు లో సుమారు క్రీ.పూ. 5500–4000 మధ్యన మనుషులు స్థిరనివాసాలు ఏర్పర్చుకున్నారని చరిత్రకారుల అంచనా. వీరు [[:en: Western Asia|పశ్చిమాసియా]] వాసులయ్యుండొచ్చు. పట్టణాలూ, నదులూ, వృత్తులకు ఉన్న పేర్ల ఆధారంగా వీరు సుమేరు భాష మాట్లాడేవారని తెలుస్తోంది. ఈ భాష [[:en:language isolate|ఏ కుటుంబానికీ చెందినది కాదు]]. తరువాతి సెమిట భాషల వలె కాక ఇది ఒక అగ్లూటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ ({{ill|agglutinative language|en}}). <ref>{{Cite web|url=http://oi.uchicago.edu/OI/MUS/ED/TRC/MESO/writing.html|title=Ancient Mesopotamia. Teaching materials|publisher=Oriental Institute in collaboration with Chicago Web Docent and eCUIP, The Digital Library|access-date=5 March 2015}}</ref><ref> [http://www.metmuseum.org/toah/hd/ubai/hd_ubai.htm "The Ubaid Period (5500–4000 B.C.)" In Heilbrunn Timeline of Art History. Department of Ancient Near Eastern Art. The Metropolitan Museum of Art, New York (October 2003)]</ref><ref>[https://www.britishmuseum.org/explore/highlights/articles/u/ubaid_culture.aspx "Ubaid Culture", The British Museum]</ref><ref>[http://oi.uchicago.edu/pdf/saoc63.pdf "Beyond the Ubaid", (Carter, Rober A. and Graham, Philip, eds.), University of Durham, April 2006]</ref> [[File:Blau Monuments (front).jpg|thumb|upright=1.5|[[:en:Blau Monuments|బ్లౌ స్మారక చిహ్నాలు]]. ప్రస్తుతం బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్న ఇవి జెమ్డెట్ నస్ర్ కాలంలో క్రీ.పూ 3100–2700 మధ్యలో చెక్కబడినవి. వీటిలో ఆ కాలం నాటి సుమేరుల బొమ్మలూ అలాగే ఆదిమ శరాకార లిపిలో ఉన్న గుర్తులూ కనిపిస్తాయి.]] ఐతే [[:en:North Africa|ఉత్తర ఆఫ్రికా]]లోని అలనాటి [[:en:African humid period|పచ్చటి సహారా]]లో నివసించిన వారే [[మధ్యప్రాచ్యం|మధ్యప్రాచ్యము]]లోని సుమేరుకు వలస వచ్చి అక్కడ వ్యవసాయాన్ని వ్యాపింపజేసారని మరికొందరి పరిశోధకుల వాదన.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=MJWcSRSz9wEC&pg=PA22|title=Prehistoric Iberia: Genetics, Anthropology, and Linguistics : [proceedings of an International Conference on Prehistoric Iberia : Genetics, Anthropology, and Linguistics, Held November 16–17, 1998, in Madrid, Spain]|last1=Arnaiz-Villena|first1=Antonio|last2=Martínez-Laso|first2=Jorge|last3=Gómez-Casado|first3=Eduardo|date=2000|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=978-0-306-46364-8|pages=22}}</ref> కానీ వ్యవసాయము మొదట [[:en:Fertile Crescent|ఫెర్టైల్ క్రిసెంట్‌]]లో<ref group="గమనిక">అనువాదము=సారవంతమైన నెలవంక. ఆ నేల నెలవంక ఆకారములో ఉన్నందున ఈ పేరు వచ్చినది</ref>మొదలైందని బలమైన ఆధారాలున్నందున ఈ పరికల్పనకు పెద్దగా మద్దతు లభించలేదు.<ref name="Genomic insights into the origin of">{{cite journal |last1=Lazaridis |first1=I. |last2=Nadel |first2=D. |last3=Rollefson |first3=G. |title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East |journal=Nature |date=2016 |volume=536 |issue=7617 |pages=419–424 |doi=10.1038/nature19310 |pmid=27459054 |url= |pmc=5003663 |bibcode=2016Natur.536..419L }}</ref> ప్రత్యేకించి సుమేరులను గూర్చి చెప్పనప్పటికీ, 2016లో లౙారిడిస్ బృందము మధ్యప్రాచ్యములోని సెమిట సంస్కృతి మొదలవ్వడానికి ముందు నివసించిన వారిలో, ముఖ్యంగా [[:en:Natufian culture|నాటూఫుల్లో]], [[:en:Haplogroup E-M215 (Y-DNA)|కొంత ఉత్తర ఆఫ్రికా సంతతి]] ఉందని ప్రతాపాదించారు. వీరు నాటూఫులూ, [[:en:Pre-Pottery Neolithic|ప్రీ పోటరీ నియోలిథిక్ కాలపు]] వారి పై జన్యు పరిశోధనలు చేసి, ఈ నిర్ణయానికి వచ్చారు.<ref name="Genomic insights into the origin of"/><ref>"Craniometric analyses have suggested an affinity between the Natufians and populations of north or sub-Saharan Africa, a result that finds some support from Y chromosome analysis which shows that the Natufians and successor Levantine Neolithic populations carried haplogroup E, of likely ultimate African origin, which has not been detected in other ancient males from West Eurasia. However, no affinity of Natufians to sub-Saharan Africans is evident in our genome-wide analysis, as present-day sub-Saharan Africans do not share more alleles with Natufians than with other ancient Eurasians" (తెలుగు అనువాదము: కపాలమాపన విశ్లేషణల్లో నాటూఫులకూ, ఉత్తర సహారా అలాగే సహారాకు దక్షిణాన ఉండే వారితో కూడా జన్యు సంబంధాలుండే అవకాశముందని తెలిసింది. పురుష వర్ణగ్రాహక విశ్లేషణలు కూడా నాటూఫులూ, వారి వారసులైన నవీన శిలా యుగపు లెవాంటు సమాజాల్లో ఆఫ్రికా సంతతికి చెందిన యుగ్మ వికల్పాలు ఉన్నట్లుగా తేల్చాయి. ఈ వికల్పములు పడమటి యురాసియుల్లో లేవు. కానీ మా విశ్లేషణల్లో సహారాకు దక్షిణాన ఉండే ఆధునిక ఆఫ్రికా వాసులకు, నాటూఫులతో ఇతర యురాసియులకంటే దగ్గరి జన్యు సంబంధములున్నాయనడానికి ఆధారాలేమీ లభించలేదు.) in {{Cite journal|last1=Reich|first1=David|last2=Pinhasi|first2=Ron|last3=Patterson|first3=Nick|last4=Hovhannisyan|first4=Nelli A.|last5=Yengo|first5=Loic|last6=Wilson|first6=James F.|last7=Torroni|first7=Antonio|last8=Tönjes|first8=Anke|last9=Stumvoll|first9=Michael|date=August 2016|title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East|journal=Nature|volume=536|issue=7617|pages=419–424|doi=10.1038/nature19310|pmid=27459054|pmc=5003663|issn=1476-4687|bibcode=2016Natur.536..419L}}</ref> ఇది కాక 2013లో నాలుగు సుమేరు అస్థిపంజరాల నుండి సేకరించిన డి.ఎన్.ఎ నమూనాలపై జన్యు విశ్లేషణ పరీక్షలు జరుపగా, వారికీ సింధు నాగరికత వారికీ సారూప్యతలున్నట్లు తెలిసింది. పురాతన [[:en:Indus–Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియా సంబంధాల]] వల్ల ఇది జరిగి ఉండవచ్చు.<ref name="EBA">{{cite journal |last1=Płoszaj |first1=Tomasz |last2=Chaubey |first2=Gyaneshwer |last3=Jędrychowska-Dańska |first3=Krystyna |last4=Tomczyk |first4=Jacek |last5=Witas |first5=Henryk W. |title=mtDNA from the Early Bronze Age to the Roman Period Suggests a Genetic Link between the Indian Subcontinent and Mesopotamian Cradle of Civilization |journal=PLOS ONE |date=11 September 2013 |volume=8 |issue=9 |pages=e73682 |doi=10.1371/journal.pone.0073682 |pmid=24040024 |language=en |issn=1932-6203|pmc=3770703 |bibcode=2013PLoSO...873682W |doi-access=free }}</ref> ఇవికాక సుమేరులలో [[:en:Hurrians|హరియులూ]], ఇంకా [[:en:Urartu|ఉరాట్యుల]] సంతతి కూడా ఉందనడానికీ, తద్వారా వీరు [[:en:Caucasus|కోకసస్]] నుండి వలస వచ్చారనీ చెప్పేందుకు కూడా ఆధారాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Sumerians had connections with the Caucasus|url=https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20210415032734/https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|archive-date=2021-04-15|access-date=|website=|publisher=scientificrussia}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|year=2014|title=Lexical Matches between Sumerian and Hurro-Urartian: Possible Historical Scenarios|url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlj/2014/cdlj2014_004.html|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|publisher=Cuneiform Digital Library Journal}}</ref><ref>{{Cite book|last=|first=|title=The Diversity of the Chechen culture: from historical roots to the present|url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000186004|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|year=2009|publisher=UNESCO|page=14|isbn=978-5-904549-01-5}}</ref> సుమేరులకు ముందు ఈ ప్రాంతములో నివాసమున్న ఆది మానవులని [[:en:Proto-Euphratean language|ప్రోటో-యూఫ్రెటీయన్స్]] లేదా ఉబైడులుగా పిలుస్తారు.<ref name="britannica">{{cite web| url= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/573176/Sumer |title=Sumer (ancient region, Iraq) |publisher= Britannica.com | work=Britannica Online Encyclopedia |accessdate=2012-03-29}}</ref> ఉత్తర మెసొపొటేమియా [[:en:samarra culture|సామర్రా సంస్కృతి]] వారి నుండి వీరు ఉద్భవించారని సిద్ధాంతీకరించారు.<ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=dWuQ70MtnIQC&pg=PA51&dq=samarra+culture#v=snippet&q=%22As%20the%20Samarra%20culture%20spread%20south%2C%20it%20evolved%20into%20the%20Ubaid%20culture%22&f=false | title = Cities, Change, and Conflict: A Political Economy of Urban Life | isbn = 978-0495812227 | author1 = Kleniewski | first1 = Nancy | last2 = Thomas | first2 = Alexander R | date = 2010-03-26}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=tupSM5y9yEkC&pg=PA139&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22cultural%20descendants%20of%20the%20originating%20Samarran%20culture%22&f=false | title = The Near East: Archaeology in the "Cradle of Civilization" | isbn = 978-0415047425 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 1993}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=i7_hcCxJd9AC&pg=PA147&dq=ubaid+samarra#v=snippet&q=%22Ubaid%200%20is%20thus%20clearly%20derived%20from%20the%20earliest%20culture%20to%20move%20into%20lower%20mesopotamia%2C%20the%20Samarra%22&f=false | title = Early Civilizations of the Old World: The Formative Histories of Egypt, the Levant, Mesopotamia, India and China | isbn = 978-0415109765 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 2001}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=zmvNogJO2ZgC&pg=PA505&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22similar%20to%20those%20of%20the%20ubaid%20period%22&f=false | title = A dictionary of archaeology | isbn = 978-0631235835 | author1 = Shaw | first1 = Ian | last2 = Jameson | first2 = Robert | year = 2002}}</ref> సుమేరులు ఎన్నడూ ఉబైడుల గురించి ప్రస్తావించ లేదు కానీ వీరే సుమేర్లోని మొట్టమొదటి నాగరిక శక్తి అని అనేక ఆధునిక పరిశోధకుల అభిప్రాయం. వారు చిత్తడి నేల నుండి నీటిని బయటకు పారించి [[వ్యవసాయం|వ్యవసాయానికి]] అనువుగా మలిచారు, వాణిజ్యం అభివృద్ధి చేసి, [[చేనేత|నేతపనీ]], [[:en:Leather crafting|తోలుపని]], [[లోహక్రియ| లోహపు పని]], [[:en:Masonry|తాపీపనీ]], [[మృణ్మయ పాత్రలు| మృణ్మయకళలలో]] నైపుణ్యం సాధించారు.<ref name="britannica" /> [[File:Enthroned King of Ur.jpg|thumb|upright=1.5|ఇది సుమారు క్రీ.పూ 2600లో చెక్కబడ్డ [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనం]]. ఇందులో పరిచారకుల మధ్యన సింహాసనం పై కూర్చున్న [[:en:Ur|ఉర్]] రాజును మనం చూడవచ్చు. ఇతడు [[:en:Ur-Pabilsag|ఉర్-పబిల్సాగ్]] అయ్యుంటాడని శాస్త్రీయ అంచనా.]] కొంతమంది పరిశోధకులు మాత్రము ప్రోటో-యూఫ్రెటియన్ భాష నుండి సుమేరు భాష వచ్చిందనే సిద్ధాంతముతో విభేదిస్తారు. అలాగే మరొక భాష ప్రభావము సుమేరు భాషపై ఉందనే ([[:en:Substratum (linguistics)|substrate effect]]) సిద్ధాంతముతో కూడా వీరు ఏకీభవించరు. [[వేట|వేటాడటమూ]], [[:en:Fishing|చేపలు పట్టడమూ]] జీవనాధారాలుగా అరేబియా సముద్రానికి [[:en:Eastern Arabia|తూర్పున]] తీర ప్రాంతాల్లోనూ, చిత్తడి నేలల్లోనూ కొందరు జనాలుండేవారు. రెండు వైపులా చదును చేయబడ్డ పనిముట్ల వాడకము వీరి ప్రత్యేకత. వీరి భాషే సుమేరు భాష అని ఈ విభేదించే వర్గాల వారి అభిప్రాయము.<ref>Margarethe Uepermann (2007), "Structuring the Late Stone Age of Southeastern Arabia" (Arabian Archaeology and Epigraphy Arabian Archaeology and Epigraphy Volume 3, Issue 2, pp. 65–109)</ref> చరిత్ర గ్రంథస్తమవ్వడమనే ప్రక్రియ సుమేరు నాగరికత ఏర్పడ్డ చాలా కాలానికి మొదలైంది. తొట్టతొలి లిఖితపూర్వక చరిత్ర [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసీ]] కాలములోనిది (అంటే ఆదివంశపు కాలము). [[:en:Last Glacial Period|మంచు యుగం]] చివరిలో వరదల్లో మునిగిపోక ముందు తూర్పు అరేబియా ప్రాంత (నేటి పర్షియా గల్ఫ్ ప్రాంతం) తీరాన సుమేరులు నివసించేవారని [[:en:Juris Zarins|జురిస్ ౙరిఞ్శ]] అభిప్రాయము.<ref>{{cite journal |last=Hamblin |first=Dora Jane |date=May 1987 |title=Has the Garden of Eden been located at last? |url=http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |format=PDF |journal=Smithsonian Magazine |volume=18 |issue=2 |pages= |doi= |accessdate=8 January 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140109135715/http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |archivedate=9 January 2014 |df= }}</ref> సుమేరు నాగరికత ఉరుక్ కాలం (క్రీ.పూ.4 వ సహస్రాబ్ది) లో ప్రారంభమై, జెమ్డిట్ నస్ర్, ఆది వంశపు కాలాల వరకు కొనసాగింది. క్రీ.పూ. 3 వ సహస్రాబ్దిలో సుమేరు, అకేడు భాషలు ఒకదాని వలన మరొకటి ప్రభావితమయ్యాయి. పదజాలమూ, వ్యాకరణమూ, ఉచ్చారణా వంటి అన్ని అంశాల్లోనూ ఈ పరస్పర ప్రభావాన్ని గమనించవచ్చు. కనుక ఈ రెండు భాషలనూ శ్ప్రాఖ్బుంట్ ({{ill|Sprachbund|en}}-భౌగోళిక దగ్గరితనము కారణంగా పరస్పర ప్రభావానికి గురైన భాషలు)గా చెప్పవచ్చు.<ref name="Deutscher">{{cite book|title=Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation|author=Deutscher, Guy|authorlink=Guy Deutscher (linguist)|publisher=[[Oxford University Press|Oxford University Press US]]|year=2007|isbn=978-0199532223|pages=20–21|url=https://books.google.com/books?id=XFwUxmCdG94C}}</ref> సుమారు క్రీ.పూ 2270లో ([[:en:chronology of the ancient Near East|కురచ కాలవృత్తాంతము ప్రకారము]]) వాయువ్య దిశన అకేడు రాజుల ఆక్రమణ మొదలైంది. క్రమంగా సుమేరు మొత్తాన్నీ వారు స్వాధీనము చేసుకున్నారు. రాజ్యాధికారము సుమేరుల చేతి నుండి అకేడుల చేతిలోకి వచ్చింది. ఈ సమయములో సుమేరు భాష వాడుక తగ్గినప్పటికీ, అది [[:en:sacred language|ధార్మిక భాష]]గా కొనసాగింది. మరల సుమారు క్రీ.పూ. 2100–2000 నాటికి రాజ్యాధికారము సుమేరులైన ఉర్ మూడో రాజవంశము చేతికి వచ్చింది. శతాబ్దము పాటు కొనసాగిన వీరి పాలనలో కూడా అకేడు భాషే వాడుక భాషగా చెలామణీ అయ్యింది.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003">Leick, Gwendolyn (2003), "Mesopotamia, the Invention of the City" (Penguin)</ref> పెర్షియన్ గల్ఫ్ తీరంలోని సుమేరు నగరమైన ఎరిడు, [[:en:List of oldest continuously inhabited cities|ప్రపంచంలోని అతి పురాతన నగరాల్లో]] ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది. ఇక్కడ మూడు వేర్వేరు సంస్కృతుల కలయిక జరిగి ఉండవచ్చు. అవి: # మట్టి ఇటుకల గుడిసెల్లో నివసిస్తూ, నీటిపారుదల మెళకువల పై పట్టు సాధించిన ఉబైడు రైతులు, # నల్ల గుడారాలలో నివసిస్తూ గొర్రెలూ, మేకల మందలను కాచుకుంటూ బతికే సెమిట సంచార జాతీ # చిత్తడి నేలల్లో పూరిళ్ళలో బ్రతికే మత్స్యకారులూ. ఈ మత్స్యకార గుంపే సుమేరుల పూర్వికులయ్యుండొచ్చు<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==పేరు వెనుక చరిత్ర == {{multiple image|perrow=2|total_width=350|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరులు | image1 = Head of Gudea (Metropolitan Museum of Art).jpg | image2 = Saĝ-gíg (cuneiforms).jpg | footer=ఎడమ వైపు: సుమారు క్రీ.పూ 2150లో చెక్కబడ్డ సుమేరు రాజు [[:en:Gudea|గుడియా]] తల. కుడి వైపు: [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడ్డ సాంగ్ గిగ్ (𒊕𒈪). నల్ల తల గలవారు అని దీని అర్థం. ఇది సుమేరులు తమని తాము పిలుచుకున్న పేరు. మొదటిది తలకు పద సంజ్ఞ(తలకు సంకేత చిత్రమైన[[File:Saĝ (linear script, head).jpg|14px]]పదసంజ్ఞగా మారి ఇలా అయ్యింది- [[File:Saĝ (Sumero-Akkadian cuneiform, head).jpg|12px]]), రెండవది నలుపుకూ, రాత్రికీ సంజ్ఞ(సంకేత చిత్రం[[File:Gíg (linear script, night-black).jpg|14px]] నుండి వచ్చిన సంజ్ఞ- [[File:Gíg (Sumero-Akkadian cuneiform, night-black).jpg|12px]]).<ref name="DAF">{{cite book |last1=Foxvog |first1=Daniel A. |title=Elementary Sumerian Glossary |date=2016 |publisher=University of California at Berkeley |page=52 |url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlp/cdlp0003_20160104.pdf}}</ref><ref name="PUSD">{{cite web |title=The Pennsylvania Sumerian Dictionary: saĝgiga[humankind] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e4703.html |website=psd.museum.upenn.edu}}</ref><ref name="IMD">{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |last2=D'I︠A︡konov |first2=Igor' Mik︠h︡aílovich |title=Early Antiquity |date=1991 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14465-8 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JSRAUIYENZoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref name="GF">{{cite book |last1=Feuerstein |first1=Georg |last2=Kak |first2=Subhash |last3=Frawley |first3=David |date=2005 |title=The Search of the Cradle of Civilization: New Light on Ancient India |edition=Second Revised |publisher=Motilal Banarsidass Publishers |isbn=978-81-208-2037-1 |page=117 |url=https://books.google.com/books?id=wNlsRZh3rwgC&pg=PA117 |language=en}}</ref>}} దక్షిణ మెసొపొటేమియాకు చెందిన సెమిటేతర భాషలు మాట్లాడే పురాతన నివాసుల భాషను, వారి తరువాత అక్కడ తూర్పు మెసొపొటేమియాలో స్థిరపడ్డ అకేడులు షుమేరు (𒋗𒈨𒊒-షుమేరు/శుమేరు/చుమేరు)<ref>{{cite web |title=emeĝir [SUMERIAN] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e1283.html |website=The Pennsylvania Sumerian Dictionary |publisher=University of Pennsylvania Museum of Anthropology and Archaeology |access-date=14 July 2021}}</ref> అని పిలిచినందున సుమేరు అనే పదం పుటిందని భావిస్తున్నారు.<ref name="ANE29"/><ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy A. |last2=George |first2=A. R. |last3=Postgate |first3=J. N. |last4=Breckwoldt |first4=Tina |title=A Concise Dictionary of Akkadian |date=2000 |publisher=Otto Harrassowitz Verlag |isbn=978-3-447-04264-2 |page=384 |url=https://books.google.com/books?id=-qIuVCsRb98C&pg=PA384 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Miller |first1=Douglas B. |last2=Shipp |first2=R. Mark |title=An Akkadian Handbook: Paradigms, Helps, Glossary, Logograms, and Sign List |date=1996 |publisher=Eisenbrauns |isbn=978-0-931464-86-7 |page=68 |url=https://books.google.com/books?id=27m3y6MNRzYC&pg=PA68 |language=en}}</ref> సుమేరులు తమ భాషను ఎమెగిర్‌గా పిలుచుకున్నారు. సుమేరులు తమని తాము " సాంగ్ గిగ్/సాంగ్ గిగ్ గా " అని చెప్పుకున్నారు. దీనికి అర్థం "నల్ల-తల గల ప్రజలు."<ref name="ANE29"/><ref>"The origin of the Sumerians is unknown; they described themselves as the 'black-headed people'" {{cite book |last1=Haywood |first1=John |title=The Penguin Historical Atlas of Ancient Civilizations |date=2005 |publisher=Penguin |isbn=978-0-14-101448-7 |page=28 |url=https://books.google.com/books?id=xtjtAAAAMAAJ |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |title=Early Antiquity |date=2013 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14467-2 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JU8pegs94uoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Finer |first1=Samuel Edward |last2=Finer |first2=S. E. |title=The History of Government from the Earliest Times: Ancient monarchies and empires |date=1997 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-820664-4 |page=99 |url=https://books.google.com/books?id=aEziNfjinnMC&pg=PA99 |language=en}}</ref> సుమేరు రాజు షుల్గీ/శుల్గీ/చుల్గీ తనను తాను నాలుగు పావు భాగాలకూ రాజుగా, నల్ల తల గల ప్రజలకు కాపరిగా చెప్పుకున్నాడు.<ref>"I am the king of the four quarters, I am a shepherd, the pastor of the "black-headed people (అనువాదము: నేను నాలుగు పావులకూ రాజును, నేను గొల్లవాడను, నల్ల తలగల జనాలకు కాపరిని"" in {{cite book |last1=Liverani |first1=Mario |title=The Ancient Near East: History, Society and Economy |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-134-75084-9 |page=167 |url=https://books.google.com/books?id=0d1JAgAAQBAJ&pg=PA167 |language=en}}</ref> అకేడ్లు కూడా సుమేరులను అకేడు భాషలో 'నల్ల తల గల వారు' అనే అర్థము వచ్చే 'సల్మాత్ కక్కడీ' అనే పేరుతో పిలిచేవారు.<ref name="PUSD"/><ref name="IMD" /> అలాగే సుమేరులు వారి భూమిని కి- ఎన్-గిర్ ('స్థలం' + 'ప్రభువులు' + 'ప్రముఖులు')గా పిలుచుకున్నారని నాటి శాసనాలను బట్టి తెలుస్తోంది. దీని అర్థం "ఉన్నత ప్రభువుల ప్రదేశం".<ref name="ANE29">"The area in question (the extreme south of Mesopotamia) may now be called Sumer, and its inhabitants Sumerians, although these names are only English approximations of the Akkadian designations; the Sumerians themselves called their land Kengir, their language Emegir, and themselves Sag-giga, "black-headed ones. (అనువాదము: ఇక్కడ చర్చించబడుతున్న ఈ ప్రాంతమును (మెసొపొటేమియా దక్షిణ కొన) ఇక సుమేరని పిలవవచ్చు. అలాగే ఆ ప్రాంతపు వారిని సుమేరులుగా పిలవవచ్చు. ఐతే ఈ పేర్లు నాటి అకేడు పదాలకు అంగ్లీకరణలు మాత్రమే. సుమేరులు తమ ప్రాంతాన్ని కెంగిర్ అనీ, తమ భాషను ఎమెగిర్ అనీ తమను తాము సాంగ్-గిగా, అనగా నల్ల తల గాళ్ళు అనీ పిలుచుకున్నారు)" in {{cite book|title=The Ancient Near East|url=https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall|author1=W. Hallo|author2=W. Simpson|publisher=New York: Harcourt, Brace, Jovanovich|year=1971|page=[https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall/page/29 29]}}</ref><ref>{{cite book |last1=Toorn |first1=Karel van der |last2=Becking |first2=Bob |last3=Horst |first3=Pieter Willem van der |title=Dictionary of Deities and Demons in the Bible |date=1999 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |isbn=978-0-8028-2491-2 |page=32 |url=https://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&pg=PA32 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Edzard |first1=Dietz Otto |title=Sumerian Grammar |date=2003 |publisher=Brill |isbn=978-90-474-0340-1 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=HOx5DwAAQBAJ&pg=PA1 |language=en}}</ref> అకేడు భాషలో ఈ సుమర్ పదము వ్యుత్పత్తి ఏమిటన్నది తెలియదు.<ref name="Nimrod">{{cite journal|title=Nimrod before and after the Bible|author=K. van der Toorn, P.W. van der Horst|journal=The Harvard Theological Review|year=Jan 1990| volume=83| issue=1| pages=1–29|doi=10.1017/S0017816000005502}}</ref> దక్షిణ మెసొపొటేమియాను హిబ్రూలో [[:en:Shinar|షైనార్ (శైనార్)]] అనీ, [[:en:Egyptian language|ఈజిప్టు భాష]]లో సింగ్ర్ అనీ, [[:en:Hittite|హిటైట్‌]]లో షన్హర్(ర) అనీ పిలుస్తారు. ఈ పదాలన్నీ సుమేరు పదంలో మార్పుల వల్ల వచ్చుండొచ్చు.<ref name="Nimrod"/> ==మెసపొటేమియా లోని నగర రాజ్యాలు == {{Further|{{ill|List of cities of the ancient Near East|en}}|{{ill|Geography of Mesopotamia|en}}}} క్రీ.పూ. 4 వ సహస్రాబ్ది ఆఖరుకు సుమేరు అనేక స్వతంత్ర [[:en:city-state|నగర-రాజ్యాల]] సమాహారంగా ఉండేది. సరిహద్దు గుర్తులుగా కాలువలూ, సరిహద్దు రాళ్ళూ ఉండేవి. ప్రతి నగరం మధ్యలో ఆ నగర దేవత లేదా దేవునికి అంకితం చేయబడిన ఒక ఆలయం ఉంటుంది. ఈ నగర-రాజ్యాలూ పూజారి ఐన గవర్నరు ([[:en:Ensi (Sumerian)|ఎన్సీ]]) పాలనలో గానీ లేదా మతపరమైన కార్యకలాపాలతో మమేకవుతూ ఉండే రాజు ([[:en:Lugal|లుగల్]]) పాలనలో గానీ ఉండేవి. {{multiple image|perrow=2|total_width=300|caption_align=center | align = right | direction =vertical | header=అను ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ | image2 = The White Temple 'E at Uruk, 3500-3000 BCE.jpg | image1 = White Temple ziggurat in Uruk.jpg | footer=ఉరుక్‌లో ఉన్న అనూ ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ. పిరమిడ్ ఆకృతిలో కట్టబడ్డ అను ౙిగ్గురత్తు క్రీ.పూ 4000 నాటిది. సుమారు క్రీ.పూ 3500లో దాని పైన తెల్ల గుడి కట్టబడింది.<ref>{{cite book |last1=Crüsemann |first1=Nicola |last2=Ess |first2=Margarete van |last3=Hilgert |first3=Markus |last4=Salje |first4=Beate |last5=Potts |first5=Timothy |title=Uruk: First City of the Ancient World |date=2019 |publisher=Getty Publications |isbn=978-1-60606-444-3 |page=325 |url=https://books.google.com/books?id=muCvDwAAQBAJ&pg=PT325 |language=en}}</ref> [[ఈజిప్టు పిరమిడ్లు|ఈజిప్టు పిరమిడ్లలో]] అత్యంత పురాతనమైనది సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది. వాటి ఆకృతికి ౙిగ్గురత్తులే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.<ref>"The stepped design of the Pyramid of Zoser at Saqqara, the oldest known pyramid along the Nile, suggests that it was borrowed from the Mesopotamian ziggurat concept.(అనువాదము: నైలు నదీ తీరాన అత్యంత పురాతన పిరమిడ్ ఐన సక్కారాలోని జోసర్ పిరమిడ్ యొక్క శ్రేణీకృత నిర్మాణ శైలికి మెసొపొటేమియా ౙిగ్గురత్తుల నిర్మాణ శైలే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.)" in {{cite book |last1=Held |first1=Colbert C. (University of Nebraska)|title=Middle East Patterns, Student Economy Edition: Places, People, and Politics |date=2018 |publisher=Routledge |isbn=978-0-429-96199-1 |page=63 |url=https://books.google.com/books?id=fOlgDwAAQBAJ&pg=PA63 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Samuels |first1=Charlie |title=Ancient Science (Prehistory – A.D. 500): Prehistory-A.D. 500 |date=2010 |publisher=Gareth Stevens Publishing LLLP |isbn=978-1-4339-4137-5 |page=23 |url=https://books.google.com/books?id=0KQCscrPDgUC&pg=PA23 |language=en}}</ref> }} నగర-రాజ్యాలు: * [[:en:Eridu|ఎరిదు]] (టెల్ అబు షహ్రెయిన్) * [[:en:Bad-tibira|బాడ్-టిబిరా]] (బహుశా టెల్ అల్-మడైన్) * [[:en:Larak|లారక్]] <sup>1<sup> * [[:en:Sippar|సిప్పర్]] (టెల్ అబూ హబ్బహ్) * [[:en:Shuruppak|షురుపక్]] (టెల్ ఫారా) పై 5 నగరాలు జలప్రళయానికి ముందు అధికార కేంద్రాలుగా ఉండేవనీ, జలప్రళయము తరువాత ఆదివంశపు కాలము మొదలైందనీ సుమేరులు నమ్మేవారు. ఇతర ప్రధాన నగర-రాజ్యాలు: * ఉరుక్ (వార్క) * కిష్ (టెల్ ఉహీమిర్, ఇన్గార్రా) * ఉర్ (టెల్ అల్ ముకయార్) * నిప్పూర్ (అఫాక్) * లగష్ (టెల్ అల్ హిబా) * గిర్సు (టెల్లో లేదా టెలోహ్) * ఉమ్మా (టెల్ జోఖా) * హమాౙీ <sup>1<sup> * అడాబ్ (టెల్ బిస్మాయ) * మారి (టెల్ హరిరి) <sup>2<sup> * అక్షక్ <sup>1<sup> * అక్కాడ్ <sup>1<sup> * ఇసిన్ (ఇషాన్ అల్-బహ్రియాత్) * లార్సా ({{sup|1}}సంబంధిత ఆధునిక ప్రదేశము తెలియరాలేదు)<br> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) చిన్న నగరాలు (దక్షిణము నుండి ఉత్తరము వరకు వరసక్రమములో): * కురా (టెల్ అల్ లాహ్మ్) * జబాలా (టెల్ ఇబ్జీఖ్కు) * కిసుర్రా (టెల్ అబు హతాబ్) * మరాడ్ (టెల్ వన్నత్ ఎస్-సడుం) * డిల్బాట్ (టెల్ ఎడ్-దెలిం) * బోర్సిప్ప (బీర్స్ నిమ్రుడ్) * కుతః (ఇబ్రాహీం చెప్పండి) * డెర్ (అల్-బద్ర) * ఎష్నన్న (టెల్ అస్మార్) * నగర్ (టెల్ బ్రాక్) <sup>2<sup> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) ఆగేడ్‌కు నైరుతి వైపున 330 కి.మీ (205 మైళ్ళ) దూరములో మారీ నగరము ఉండేది. ఇదీనూ, మారుమూల నగరమైన నగర్‌ను మినహాయిస్తే మిగిలిన నగరాలన్నీ బాగ్దాదుకు దక్షిణాన ఉన్న యూఫ్రేటీసు-టైగ్రిసు సారవంత మైదానంలో ఉన్నాయి. వీటి ప్రస్తుత పేర్లు బాబిల్, దియాలా, వాసిట్, దిహ ఖర్, బస్రా, అల్ ముత్తానా, అల్-ఖాడిసియ్యా (ఇరాక్ గవర్నరేట్స్). ==చరిత్ర విభజన== {{main|[[:en:History of Sumer|సుమేరు చరిత్ర]]}} [[File:Portrait of a Sumerian prisoner on a victory stele of Sargon of Akkad.jpg|thumb|[[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను మహావీరుడి]] విజయఫలకంపైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీ బొమ్మ. సుమారు క్రీ.పూ 2300లో చెక్కబడ్డ ఈ ఫలకం ఇప్పుడు [[లౌవ్రే మ్యూజియం|లూవ సంగ్రహశాల]]లో ఉంది.<ref name="ArchaeologyofElam">{{cite book |last1=Potts |first1=D. T. |title=The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State |date=1999 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-56496-0 |page=104 |url=https://books.google.com/books?id=mc4cfzkRVj4C&pg=PA104 }}</ref> ఖైదీల యొక్క కేశాలంకరణ సుమేరుల శైలిలో ఉంది (నెత్తి మీద ఉంగరాల జుట్టూ, పక్కలన కురచ వెంట్రుకలూ). ఈ శైలి ఉర్ కేతనం పైన కూడా కనిపిస్తుంది.<ref name="TwoSteles">{{cite journal |last1=Nigro |first1=Lorenzo |title=The Two Steles of Sargon: Iconology and Visual Propaganda at the Beginning of Royal Akkadian Relief |journal=Iraq |volume=60 |date=1998 |pages=85–102 |publisher=British Institute for the Study of Iraq |doi=10.2307/4200454 |jstor=4200454 }}</ref>]] [[File:Mesopotamia male worshiper 2750-2600 B.C.jpg|thumb|టెల్ అస్మార్‌లోని ఈ విగ్రహం దేవునికి సమర్పణగా ఇచ్చినది. ఇది క్రీ.పూ 2750–2600 కాలానికి చెందినది.]] చరిత్రపూర్వ ఉబైడు, ఉరుక్ కాలాలలో సుమేరు నగర-రాజ్యాలు అధికారంలోకి వచ్చాయి. సుమేరు లిఖితచరిత్ర క్రీ.పూ. 27 వ శతాబ్దం నుండి మొదలైంది. అయితే మూడవ ఆదివంశపు కాలం వరకు అనగా సుమారు క్రీ.పూ 23 వ శతాబ్దం వరకు చరిత్ర అస్పష్టంగానే ఉంది. ఆ తరువాత నుండి శాసనాలకు ఆధునిక కాలములో పరిష్కరింపబడ్డ సుమేరు లిపి వాడబడింది. క్రీ.పూ. 23 వ శతాబ్దిలో అకేడు సామ్రాజ్య పాలనలో మొదటిసారిగా మెసొపొటేమియా మొత్తం ఒక్క త్రాటి పైకి తీసుకురాబడింది. అలాగే గూట్య కాలం తరువాత మూడవ ఉర్ రాజ్యము ఇలాగే మెసొపొటెమియా ఉత్తర, దక్షిణ భాగాలను ఏకము చేసింది. క్రీ.పూ.2వ సహస్రాబ్దిలో అమోరీయుల దండయాత్రలతో ఈ సామ్రాజ్యము పడిపోయింది. ఆ తరువాత క్రీ.పూ. 1700 వరకు అమోరీయుల "ఇసిన్ రాజవంశం" కొనసాగింది. మెసొపొటేమియా బాబిలోనియ పాలనలో సమైక్యంగా ఉన్న కాలములో, అనగా క్రీ.పూ. 1700 వరకు, కూడా అమొరీయ ఇసిన్ రాజవంశము మిగిలి ఉంది. సుమేరులు చివరకు అకేడు (అస్సీర-బాబిలోనియ) జనాభాలో కలిసిపోయారు.{{Citation needed|date=October 2017}} * ఉబైడు కాలం: క్రీ.పూ. 6500–4100 (మట్టిపాత్రల కొత్తరాతియుగం నుండి తామ్రశిలా యుగము వరకు) * ఉరుక్ కాలవ్యవధి: క్రీ.పూ. 4100–2900 (చివరి తామ్రశిలా యుగము నుండి మొదటి కంచు యుగం I వరకు) ** ఉరుక్ XIV–V : క్రీ.పూ. 4100–3300 ** ఉరుక్ IV కాలం: క్రీ.పూ. 3300–3100 ** జెమ్డిట్ నస్ర్ కాలం (ఉరుక్ III ): 3100–2900 క్రీ.పూ * ఆదివంశపు కాలం (మొదటి కంచు యుగము II–IV) ** మొదటి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2900–2800 ** రెండవ ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2800–2600 (గిల్గమేష్) ** మూడవ ఎ ఆదివంశపు కాలం: 2600–2500 ** మూడవ బి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2500–2334 * అకేడు సామ్రాజ్య కాలం: సుమారు క్రీ.పూ 2334–2218 (సర్గోన్) * గూట్యపు కాలం: క్రీ.పూ. 2218–2047 (ప్రారంభ నాలుగవ కాంస్య యుగం) * మూడవ ఉర్ కాలం: క్రీ.పూ. 2047–1940. [[File:Samarra bowl.jpg|thumb|బెర్లిన్‌లోని పర్గమన్ సంగ్రహశాలలోనున్న సామర్రా పాత్ర. పాత్రకు మధ్యన ఉన్న స్వస్తికం పునర్నిర్మాణము ద్వారా చేర్చబడింది.<ref> Stanley A. Freed, ''Research Pitfalls as a Result of the Restoration of Museum Specimens'', Annals of the New York Academy of Sciences, Volume 376, The Research Potential of Anthropological Museum Collections pp. 229–245, December 1981.</ref>]] ==ఉబైడు కాలం == {{main|[[:en:Ubaid period|ఉబైడు కాలం]]}} [[Image:Frieze-group-3-example1.jpg|thumb|right|ఉబైడు కాలం నాటి మృణ్మయ పాత్ర]] చక్కటి చిత్రాలతో అలంకరింపబడి, విలక్షణ శైలిలో తయారు చేయబడ్డ, మృణ్మయ పాత్రలు ఈ కాలములో మనకి కనిపించే ప్రముఖ అంశము. ఉబైడు కాలములో ఈ కుమ్మర శైలి మెసొపొటేమియా, పెర్షియన్ గల్ఫ్ ప్రాంతాల్లో ప్రాచుర్యంలో ఉండేది. అత్యంత పురాతన మానవ నివాసాలు [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ ఎల్ ఒఎలీ]]లో ఉన్నట్లుగా ఆధారాలు ఉన్నాయి. ఐతే ఉబైడు కాలానికంటే చాలా ముందు నుండే దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని పరిస్థితులూ, వాతావరణమూ మానవ నివాసానికి అనుకూలంగా ఉండేవి. కనుక ఇప్పటికింకా కనుగొనని మరింత పురాతన నివాస స్థలాలు ఉండే అవకాశము మెండుగా ఉంది. ఈ ఉబైడు కాలపు సంస్కృతిని పరిశీలిస్తే, ఈ సంస్కృతి ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సామర్రపు సంస్కృతి ప్రభావముతో ఏర్పడినట్లుగా అనిపిస్తుంది. ఈ కాలపు తరువాతిదైన ఉరుక్ కాలము వారిని సుమేరులుగా గుర్తించారు. ఉరుక్ కాలపు వారు ఉబైడు కాలపు ప్రజల తరువాతి తరాలా లేక వారు వేరే సంస్కృతికి చెందినవారా అన్నది తెలియదు. ఉబైడు కాలములో ముఖ్య రాజకీయ, సాంస్కృతిక కేంద్రముగా ఎరీడు ఉండేది. నాగరిక జ్ఞానాన్ని ([[:en:Me (mythology)| మీ]]) ఎరీడు గ్రామ దైవమూ, జ్ఞానానికి ప్రతీక ఐన [[:en:Enki|ఎంకీ]], ఉరుక్ గ్రామ దేవతా, ప్రేమకూ యుద్ధానికీ ప్రతీక ఐన [[:en:Inanna|ఇనానా]]కు ఇచ్చే కథ, బహుశా ఎరీడు ప్రాభవము తగ్గి ఉరుక్ వైభవము యొక్క ఆరంభాన్ని సూచిస్తుండవచ్చు.<ref name=WolksteinKramer1983>{{cite book|last1=Wolkstein|first1=Diane|last2=Kramer|first2=Samuel Noah|title=Inanna: Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer|url=https://archive.org/details/inannaqueenofhea00wolk|date=1983|publisher=Harper & Row|location=New York|isbn=978-0060147136}}</ref>{{rp|174}} ==ఉరుక్ కాలం == ఉబైడు కాలములో కుమ్మర పరిశ్రమ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. నెమ్మదిగా కదిలే [[కుమ్మరి చక్రం|కుమ్మరి చక్రాల]]తో పాత్రలను తయారు చేసీ, వాటిని అందమైన చిత్రాలతో అలంకరించేవారు. క్రమంగా ఈ పాత్రలు, వేగంగా కదిలే చక్రాలపై నిపుణుల చేత భారీ మొత్తములో ఉత్పత్తి చేయబడ్డాయి. ఈ పాత్రలకు అలంకరణలుండేవి కాదు. ఈ కుమ్మర పరిశ్రమ విధానాల్లో వచ్చిన మార్పే ఉరుక్ కాలానికీ, ఉబైడు కాలనికీ మధ్య ప్రముఖ వ్యత్యాసము. <ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=gnpyREWsfG0C&pg=PA353#v=onepage&q&f=false|title= Upon this Foundation: The N̜baid Reconsidered : Proceedings from the U̜baid Symposium, Elsinore, May 30th-June 1st 1988|author1=Elizabeth F. Henrickson |author2=Ingolf Thuesen |author3=I. Thuesen |page= 353|year= 1989|isbn= 978-8772890708}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=fhMTRcUm9WsC&pg=PA31#v=onepage&q&f=false|title= The Invention of Cuneiform: Writing in Sumer|author= Jean-Jacques Glassner|page= 31|year= 2003|isbn= 978-0801873898}}</ref> {{multiple image | perrow = 2 | total_width = 250 | caption_align = center | align = left | direction = vertical | header = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజు (మతాధికారి) | image1 = Yale University. Uruk period priest-king.jpg | caption1 = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజూ, అతని శిష్యుడూ. సుమారు క్రీ.పూ 3200 నాటి చిత్రం | image2 = Uruk King priest feeding the sacred herd.jpg | caption2 = క్రీ.పూ 3100 నాటి ఉరుక్ కాలపు ముద్ర. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది. }} ఉరుక్ కాలంలో (సుమారుగా 4100-2900 క్రీ.పూ.) దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని నదులూ, కాలువల గుండా పెద్ద మొత్తంలో వ్యాపార సరుకుల రవాణా జరిగేది. ఈ వ్యాపారాలు పెద్ద, పెద్ద పట్టణాల ఆవిర్భావానికి తోడ్పడ్డాయి. నగర-సామ్రాజ్యాల వలె ఈ నగరాల నడిబొడ్డున కూడా ఒక ఆలయము ఉండేది. 10,000కు పైగా జనాభా కల ఈ నగరాల్లో [[:en:Social stratification|అన్ని సామాజిక వర్గాలకు చెందిన ప్రజలూ]] ఉండేవారు. ఈ నగరాల్లో కేంద్రీకృత పాలనా యంత్రాంగము ఉండేది. ఈ యంత్రాంగము నగర నిర్వహణ కొరకు వివిధ శాఖల్లో సిబ్బంది నియామకాలు జరిపేది. ఉరుక్ కాలంలోనే పర్వతదేశం నుండి పట్టుబడ్డ వారిని [[:en:Slavery in antiquity|బానిస కార్మికులు]]గా ఉపయోగించుకోవడం ప్రారంభం అయింది. పురాతన గ్రంథాలలో ఈ పట్టుబడ్డ బానిసలతో పనులు చేయించారనడానికి తగినన్ని సాక్ష్యాధారాలున్నాయి. [[టర్కీ]]లోని [[:en:Taurus Mountains|టౌరసు పర్వతాల]] నుండి పశ్చిమాన [[మధ్యధరా సముద్రం|మధ్యధరా సముద్రమూ]], తూర్పున [[ఇరాన్|ఇరాను]] వరకు ఉరుక్ నాగరికతకు చెందిన గుర్తులూ, కాలనీలు కనుగొనబడ్డాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005">[[Guillermo Algaze|Algaze, Guillermo]] (2005). ''[[iarchive:urukworldsystemd0000alga|The Uruk World System: The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamian Civilization]]'', Second Edition, University of Chicago Press.</ref>{{Rp|2–3}} ఉరుక్ కాలంనాటి నాగరికత పరిసర ప్రాంతాలలో ఉన్న ప్రజల మీద ప్రభావం చూపించింది. సుమేరు వ్యాపారస్తులూ, ద్వారా సుమేరు సంస్కృతి ఈ చుట్టుపక్కల జనాలకు పరిచయమైంది. ఫలితంగా వీరు కూడా క్రమంగా ఇదే తరహాలో ఉన్న వారి స్వంత ఆర్థికవ్యస్థను, సంస్కృతులను అభివృద్ధి చేసుకున్నారు (ఉదా: [[:en:Tell Brak|టెల్ బ్రాక్]]). దీనితో సుమేరు నగరాలు సుదూర కాలనీలను సైనిక బలగముతో తమ గుప్పిట్లో ఉంచుకోలేకపోయాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005"/> ఉరుక్ కాలంలో సుమేరు నగరాల పాలనావ్యవస్థ [[:en:Theocracy|మతరాజ్యవ్యవస్థ]] అయ్యి ఉండి, మతాధికారి (పురోహిత రాజు) పాలనలో ఉండుండవచ్చు. ఈ విధానములో నగరములోని మందిరము, పురుషులూ, మహిళలతో కూడుకుని ఉండే ఒక పెద్దల మండలి ఆధీనములో ఉండేది. ప్రతీ మండలికీ అధ్యక్షునిగా ఒక మతాధికారి (ఎస్సి) ఉండేవారు. ఈ మతాధికారి నేతృత్వములో మండలి నగరపాలన చేసేది. నగర దైవము పురుషుడైతే మహిళా, స్త్రీ ఐతే పురుషుడూ, మతాధికారులుగా ఉండేవారు.<ref name=Jacobsen>Jacobsen, Thorkild (Ed) (1939),"The Sumerian King List" (Oriental Institute of the University of Chicago; Assyriological Studies, No. 11., 1939)</ref> ఈ రాజకీయ నిర్మాణం ఆధారంగానే తరువాతి కాలములో సుమేరు [[:en:pantheon|దేవగణము]] రూపుదిద్దుకుని ఉండవచ్చు. ఉరుక్ కాలంలో యుద్ధాలు, సుశిక్షితులైన సైనిక బలగమూ ఉన్నాయనడానికి పెద్దగా ఆధారాలు లేవు. పట్టణాలకు కూడా సాధారణంగా ప్రకారాలు ఉండేవి కాదు. ఈ కాలములో ఉరుక్ ప్రపంచంలోనే అత్యంత పట్టణీకరణ గల నగరముగా అవతరించింది. నగర జనాభా సంఖ్య మొదటిసారి 50,000ను దాటింది. పురాతన సుమేరు రాజ జాబితాలో ఈ కాలములోని అనేక ప్రముఖ నగరాలను పాలించిన రాజవంశాల పేర్లు ఉన్నాయి. ఈ మొదటి దఫాలో ఉన్న రాజులందరూ జలప్రళయం సంభవించే ముందు ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించినట్లు చెప్పబడింది. వీరు కాల్పనిక వ్యక్తులు అయ్యుండవచ్చు. ప్రసిద్ధ పౌరాణిక వ్యక్తులైన [[:en:Alulim|ఆల్యులిమ్]], [[:en:Dumuzid|డూమిౙిడ్]] వంటివాళ్ళ పేర్లు కూడా ఈ దఫాలో ఉన్నాయి.<ref name=Jacobsen/> 9000–5000 ఏళ్ళ క్రితము భూమిపై వెచ్చటి, తేమపూరిత వాతావరణము ఏర్పడింది. దీన్ని హోలోసీన్ క్లైమాటిక్ ఆప్టిమమ్‌గా ({{ill|Holocene climatic optimum|en}}) వ్యవహరిస్తారు. ఈ వాతావరణము పోయి, భూమిపై పొడి వాతావరణము ఏర్పడ్డ చర్యను పియొర ఆసిలేషన్ ({{ill|Piora Oscillation|en}}) అంటారు. పియొర ఆసిలేషన్ సుమారు క్రీ.పూ 3200–2900 మధ్యకాలంలో జరిగింది. సరిగ్గా ఈ పియొర ఆసిలేషన్ సమయానికే ఉరుక్ కాలము ముగిసింది.<ref>Lamb, Hubert H. (1995). Climate, History, and the Modern World. London: Routledge. {{ISBN|0415127351}}</ref> ==ఆది వంశపు కాలం == {{Main|[[:en:Early Dynastic Period (Mesopotamia)|ఆది వంశపు కాలం]]|[[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశం]]}} [[File:Meskalamdug helmet British Museum electrotype copy original is in the Iraq Museum, Bagdad.jpg|thumb|క్రీ.పూ 26వ శతాబ్దం నాటి బంగారు శిరస్త్రాణం. ఇది [[:en:Meskalamdug|మిస్కలమ్డగ్‌]] అనే రాజుది. ఇతడు [[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశపు]] వ్యవస్థాపకుడు అయ్యుండొచ్చు.]] క్రీ.పూ. 2900తో పెద్దల మండలి పాలనావిధానము పోయి, సుమేరులో రాచరికము మొదలైంది. దీనితో పాలనావ్యవహారాల్లో మతానికున్న ప్రాముఖ్యత తగ్గింది.<ref>Jacobsen, Thorkild (1976), "The Harps that Once...; Sumerian Poetry in Translation" and "Treasures of Darkness: a history of Mesopotamian Religion"</ref> రాజును సుమేరు భాషలో లూగల్ (లు = మనిషి, గాల్ = గొప్ప) గా వ్యవహరించేవారు. ఈ కాలపు రాజులలో, సుమేరు సంప్రదాయాలలో పితృసమాన గౌరవము కల, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్]], [[:en:Lugalbanda|లుగల్బాండ]], [[గిల్గమేష్]] వంటి ప్రముఖులు కూడా ఉన్నారు. వీరి పాలన సంకేత చిత్రాల లిపి నుండి ఇప్పుడు మనము చదవగలిగే అక్షర చిహ్నాల లిపి అభివృద్ధికి కొన్ని శతాబ్దాల ముందు, అనగా కీ.పూ.2900లో నడిచింది. ఈ సమయములో సుమేరు సాంస్కృతిక కేంద్రముగా దక్షిణ మెసొపొటేమియా ఉన్నప్పటికీ, పాలకులు తమ రాజ్యాలను పొరుగు ప్రాంతాలకు విస్తరింపజేయడముతో, అక్కడి సెమిట వాసులు సుమేరు సంస్కృతిని చాలా వరకు తమ ఆచార వ్యవహారాల్లో భాగము చేసుకున్నారు. సుమేరు రాజ జాబితాలో ఉన్నవారిలో, వీరగాథల్లో ప్రస్తావించబడ్డ మొదటి రాజు [[:en:Etana|ఎథనా]]. ఇతడు [[:en:Kish (Sumer)|కిషు]] మొదటి రాజవంశంలో 13 వ రాజు. పురావస్తు పరిశోధనల ఆధారంగా ధ్రువీకరింపబడిన వాళ్ళలో అత్యంత పురతనమైనవాడు కిషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసి]]. ఇతడి పేరూ [[:en:Epic of Gilgamesh|గిల్గమేష్ పురాణకావ్యంలో]] కూడా పేర్కొనబడింది. ఈ విషయాన్ని ఆధారము చేసుకుని, గిల్గమేష్ కూడా చారిత్రాక ఉరుక్ రాజు అనే ప్రతిపాదన చేయబడింది. ఈ కాలములో యుద్ధాలు పెరిగాయి. ఈ మార్పు గిల్గమేషు కావ్యములో కూడా ప్రతిబింబిస్తుంది. నగరాల విస్తీర్ణము పెరిగీ, రక్షణగా ప్రాకారాలు నిర్మించబడ్డాయి. ప్రాకారాల పరిమాణం అధికరించబడింది. దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని ప్రాకారాలు లేని పల్లెలు కనుమరుగైపోయాయి. (ఎన్మర్కర్, గిల్గమేషులిరువురూ కూడా ఉరుక్ పట్టణానికి ప్రకారాలు నిర్మించినట్లు గాథల్లో చెప్పబడింది.)<ref>George, Andrew (Translator)(2003), "The Epic of Gilgamesh" (Penguin Classics)</ref>. ====లగాషు మొదటి రాజవంశం ==== [[File:Stele of Vultures detail 02.jpg|thumb|left|[[:en:Eannatum|ఎన్నాటుము]] [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఒక ముక్క]] {{Main|[[:en:Lagash|లగాషు]]}} లగాషు రాజవంశాన్ని (సుమారు క్రీ.పూ. 2500–2270) రాజుల జాబితాలో పేర్కొననప్పటికీ అనేక ముఖ్యమైన స్మారక కట్టడాలూ, పురావస్తు పరిశోధనా ఫలితాల ద్వారా ఆ వంశపు ఉనికి ధ్రువీకరించబడింది. కొంతకాలం మాత్రమే ఉనికిలో ఉన్నప్పటికీ చరిత్రకు తెలిసిన మొట్టమొదటి చక్రవర్తులలో ఒకరుగా లాఘాషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Eannatum|ఎన్నాటం]] ప్రత్యేకత సంతరించుకున్నాడు. ఇతడు కిష్, ఉరుక్, [[:en:Ur|ఉర్]], [[:en:Larsa|లార్సా]]లతో సహా మొత్తం సుమేరును ఆక్రమించి తన సామ్రాజ్యములో కలుపుకున్నాడు. అలాగే లగషు చిరకాల ప్రత్యర్థి ఐన [[:en:Umma|ఉమ్మా]]ను తన సామంత రాజ్యంగా మార్చాడు. అంతేకాక ఆయన రాజ్యం [[:en:Elam|ఈలం]], పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతాలకు కూడా విస్తరించి ఉండేది. అందరినీ భయభ్రాంతులను చేసి అదుపులో పెట్టడమే ఆయన విధానమని అనిపిస్తుంది.<ref name=roux1993>{{cite book |last=Roux |first=Georges |authorlink=Georges Roux (assyriologist) |year=1993 |title=Ancient Iraq |url=https://archive.org/details/ancientiraq00roux |location= Harmondsworth |publisher=Penguin |isbn=978-0140125238}}</ref> అతని [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఖండఖండాలుగా నరికిన ప్రత్యర్థుల శరీరాలను రాబందులు పీక్కు తింటున్నట్లు చెక్కబడింది. అతను మరణంచిన కొద్దికాలానికే ఆ సామ్రాజ్యం చిన్నాభిన్నమైపోయింది. తరువాత ఉమా మతాధికారి-రాజు [[:en:Lugal-Zage-Si|లాగాల్-జాగే-సి]] ఉరుక్‌ను జయించడంతో లగషు రాజవంశ వైభవము మగిసింది. ఉరుక్ అతని రాజధానిగా మారింది. తరువాత ఆయన పర్షియన్ గల్ఫు నుండి మధ్యధరా వరకు విస్తరించి ఉన్న సామ్రాజ్యాన్ని పాలించాడు. అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను]] అధికారములోకి రావడానికి ముందు ఉన్న సుమేరు జాతి రాజులలో ఇతను చివరివాడు.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==అకేడు సామ్రాజ్యం == {{Main|[[:en:Akkadian Empire|అకేడు సామ్రాజ్యం]]}} [[File:Prisoners on the victory stele of an Akkadian king circa 2300 BCE Louvre Museum Sb 3.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2300 నాటి అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను]] విజయఫలకం పైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీలు.<ref name="ArchaeologyofElam" /><ref name="TwoSteles" /> లూవ సంగ్రహశాలలోనిది]] అకేడు సామ్రాజ్యము క్రీ.పూ. 2234–2154 మధ్య కాలములో నడిచింది. [[:en:East Semitic languages|తూర్పు సెమిటపు]] [[:en:Akkadian language|అకేడు భాష]] కిషు రాజుల పేర్లు వ్రాయడానికి, మొదటిసారి క్రీ.పూ. 2800లో, వాడబడింది.<ref name=roux1993/> ఈ భాషలోనే ఆ పేర్లు తదుపరి రాజ జాబితాలలో కూడా వ్రాయబడ్డాయి. పూర్తిగా ప్రాచీన అకేడు భాషలో వ్రాసిన రచనలు క్రీ.పూ.2500 నుండి ఉన్నాయి. [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను మహావీరుడి]] (క్రీస్తుపూర్వం 2270-2215) పాలనలో ప్రాచీన అకేడు భాష వాడకము శిఖరాగ్రమును చేరుకుంది. అయినప్పటికీ పరిపాలనా కార్యకలాపాలకు సంబంధించిన ఫలకాలను వ్రాయడానికి రాయసగాళ్ళు సుమేరు భాషనే ఎక్కువ వాడేవారు. అకేడు, సుమేరు భాషలు రెండూ కూడా సుమారు వెయ్యి సంవత్సరాల వరకు వాడుక భాషలుగా ఉన్నాయి. కానీ క్రీ.పూ. 1800 నాటికి సుమేరు భాష ప్రధానంగా పండితులకూ, వ్రాయసగాళ్ళకూ మాత్రమే తెలిసిన గ్రాంథిక భాషగా మారింది. సర్గోనుకు ముందూ, తరువాతి కాలాలను పోల్చి చూస్తే చారిత్రక పరిస్థితుల్లో పెద్దగా అసంబద్ధత లేదనీ, సెమిటులూ, సుమేరుల మధ్య కలహాలకు, చరిత్రాకారులు ఆ కలహము చూపిన ప్రభావము కంటే ఎక్కువ ప్రాధాన్యత ఇస్తున్నారని [[:en:Thorkild Peter Rudolph Jacobsen|థార్కిద్ద్ జాకబ్సెన్‌]] వాదించాడు.<ref>''Toward the Image of Tammuz and Other Essays on Mesopotamian History and Culture'' by T. Jacobsen</ref> ఐతే, సర్గోను ఆక్రమించుకున్న ఈలము భాగాలలో కొంతకాలం అకేడు భాష అక్కడి వారిపై రుద్దబడిందనడానికి తిరుగులేని ఆధారాలున్నాయి. ==గూట్యపు కాలం == {{Main|[[:en:Gutian dynasty|గూట్యపు వంశం]]}} క్రీ.పూ. 2083–2050 (స్వల్పకాలం ఉనికిలో ఉంది). ====లగాషు 2 వ రాజవంశం ==== [[File:Gudea of Lagash Girsu.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు [[:en:Gudea|గుడియా]]. ఇతనివి అనేక ప్రతిమలు మనకు దొరికాయి.]] [[File:Ur-Ningirsu ruler of Lagash portrait circa 2110 BCE.jpg|thumb|right|గుడియా కుమారుడు [[:en: Ur-Ningirsu|ఉర్-నింగిర్సూ]] ప్రతిమ. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Head Gudea Louvre AO13.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా]] క్రీ.పూ. 2093–2046 (స్వల్పకాల చరిత్ర) క్రీ.పూ. 2093-2046 (స్వల్పకాలం)గూట్యుల చేతిలో అకేడు సామ్రాజ్యం పతనమైన తరువాత సుమేరు జాతి పాలకుడైన లాఘాషుకు చెందిన గుడియా ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్నాడు. తమకి తాము దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకునే సార్గోనిక రాజుల విధానాన్ని ఇతడు కూడా కొనసాగించాడు. మునుపటి లాగాషు రాజవంశీకుల వలె గుడియా ఇంకా ఆయన వారసులు కూడా కళలకు ప్రోత్సాహం అందించడముతో, వీరి కాలానికి చెందిన అనేక కళాఖండాలూ, ఉత్పత్తులూ పెద్ద సంఖ్యలో పురావస్తు పరిశోధనల్లో లభ్యమయ్యాయి. ==మూడవ ఉర్ కాలం== [[File:Ziggurat of ur.jpg|thumb|left|ఇరాక్‌లోని నాస్రీయాహ్ దగ్గరున్న ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]] క్రీ.పూ. 2047-1940 (స్వల్పకాల చరిత్ర) తరువాత, ఉర్ యొక్క 3 వ రాజవంశస్తులైన ఉర్-నమ్ము, అతని వారసుడు షుల్గీలు సుమేరును పాలించారు. వీరి సామ్రాజ్యము దక్షిణ అస్సీరియా వరకు విస్తరించి ఉండేది. ఇందుమూలాన ఇంతకు ముందు కొందరు చరిత్రకారులు, ఈ కాలానికి సుమేరు పునరుజ్జీవ కాలమని తప్పుడు పేరు ఇచ్చారు.<ref>{{Cite book|last=Cooper|first=Jerrold S.|url=https://www.worldcat.org/oclc/944087535|title=Problems of canonicity and identity formation in ancient Egypt and Mesopotamia|date=2016|others=Kim Ryholt, Gojko Barjamovic, Københavns universitet, Denmark) Problems of Canonicity and Identity Formation in Ancient Egypt and Mesopotamia (2010 : Copenhagen, Denmark) Literature and Identity Formation (2010 : Copenhagen|isbn=978-87-635-4372-9|location=Copenhagen|pages=1–18|chapter=Sumerian literature and Sumerian identity|oclc=944087535}}</ref> ఎందుకంటే అప్పటికే ఈ ప్రాంతంలో సుమేరు కంటే సెమిట సంస్కృతులే ఎక్కువ ఉన్నాయి. అస్సీరియా, తదితర ప్రాంతాల్లో అకేడ్ల జనాభా పెరగడమే కాక సెమిటులైన మార్టులు (అమొరులు) అనేక దఫాల్లో ఇక్కడికి వలస వచ్చారు. వీరు దక్షిణప్రాంతంలో ఇసిన్, లార్సా, ఎష్నున్న మరి కొంతకాలం తర్వాత బాబిలోనియా వంటి స్థానిక రాజ్యాలను స్థాపించారు. క్రీ.పూ. 21వ శతాబ్దిలో ఉత్తర భాగములో పురాతన అస్సిరియా సామ్రాజ్యము వలె దక్షిణాన బాబిలోనియా సామ్రాజ్యము కూడా కొంత కాలము ప్రధాన శక్తిగా నిలబడింది. మధ్యయుగములో లాటిను భాషలాగే, శరాకార లిపి వాడుకలో ఉన్నంత కాలము సుమేరు భాష బాబిలోనియా, ఇంకా అస్సీరియా పాఠశాలల్లో ధార్మిక భాషగా నేర్పబడేది. ==పతనం == ఈ కాలములో దక్షిణ మెసొపొటేమియా నుండి ప్రజలు ఉత్తరభాగానికి అధిక సంఖ్యలలో వలసవెళ్ళడం జరిగింది. మట్టిలో క్రమంగా పెరుగుతున్న లవణీయత కారణంగా సుమేరు భూముల వ్యవసాయ ఉత్పాదకత తగ్గుముఖం పట్టింది. ఈ ప్రాంతంలో ముందునుండే మట్టి లవణీయత ప్రధాన సమస్యగా గుర్తించబడింది.<ref>{{cite journal|last=Jacobsen T |first=Adams RM. |year=1958 |title=Salt and Silt in Ancient Mesopotamian Agriculture: Progressive changes in soil salinity and sedimentation contributed to the breakup of past civilizations. |url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.128.3334.1251|journal=Science |doi= 10.1126/science.128.3334.1251 |volume= 128| pages=1251–8|issue=3334}}.</ref> పేలవమైన డ్రైనేజ్ కారణంగా వ్యవసాయ భూముల్లో నీరు నిలబడిపోయేది. అక్కడి పొడి వాతావరణములో ఈ నీరు ఆవిరవగా, నీటిలోని లవణాలు నేలలో మిగిలిపోయి, క్రమంగా భూలవణీయత పెరగసాగింది. అకేడు సామ్రాజ్య కాలమూ, తదుపరి ఉర్ మూడవ వంశపు కాలాలలో గోధుమల పంట వేయడము నుండి లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలపంట సాగుకు రైతులు మారారు. కానీ అది ప్రజలకు తగినంత ఆహారం అందించ లేదు. దీనివలన క్రీ.పూ 2100 నుండి క్రీ.పూ. 1700 మధ్యలో ఈ ప్రాంతంలో జనాభా దాదాపు ఐదింట మూడు వంతులు తగ్గిందని అంచనా.<ref>{{cite journal|last=Thompson |first=William R. |year=2004 |title=Complexity, Diminishing Marginal Returns and Serial Mesopotamian Fragmentation |journal=Journal of World Systems Research |url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |format=PDF |doi=10.5195/jwsr.2004.288 |volume=10 |pages=612–652 |issue=3 |url-status=unfit |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120219134627/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |archivedate=February 19, 2012 }}</ref> దీనితో అకేడు భాష మాట్లాడే ప్రాంతాల్లో జనాభా పెరిగి, సుమేరు భాష ప్రధానంగా ఉన్న ప్రాంతాలలో జనాభా గణనీయముగా తగ్గినది. క్రమంగా సుమేరు మాతృభాషగా అంతరించిపోయి గ్రాంథిక భాషా, ధార్మిక భాషగా మిగిలింది. ఇబ్బి-సిన్ (క్రీ.పూ 2028–2004) పాలనలో ఈలములు దండయాత్రతో ఊర్ స్వాధీనం చేసుకున్న తరువాత {{citation needed|reason=Doesn't cite any evidence of sack of Ur?|date=October 2015}}, సుమెర్ అమోరీయుల పాలనలోకి వచ్చింది. 20 – 18 వ శతాబ్దాల్లో స్వతంత్ర అమోరు రాజ్యాలు "ఇసిన్ రాజవంశం"గా రాజ జాబితాలో చేర్చబడ్డాయి. క్రీ.పూ. 1800లో హమ్మురాబి ఆధ్వర్యంలో బాబిలోనియా విస్తరణతో ఈ వంశము యొక్క శకం ముగిసింది. తరువాతి కాలాల్లో అస్సిరియా, బాబిలోనియాలను పాలించిన రాజుల్లో కొంతమంది అరుదుగా సార్గోనిక రాజుల బిరుదు ఐన "సుమేరూ, అకేడు ప్రాంతాలకు రాజు"ను తమకు ఆపాదించుకున్నారు. ఇందుకు ఒక ఉదాహరణ సుమారు క్రీ.పూ 1225లో అస్సిరియాను పాలించిన మొదటి టుకుల్టీ నినుర్టా‌. ==జనాభా== సుమేర్లోని అతిపెద్ద నగరాల్లో ఒకటైన ఉరుక్ వైభవము తారాస్థాయిలో ఉన్నప్పుడు, నగర జనాభా 50,000-80,000 ఉండేదని అంచనా వేయబడింది. <ref>[https://archive.is/20150411005800/http://proteus.brown.edu/mesopotamianarchaeology/ Harmansah, Ömür, The Archaeology of Mesopotamia: Ceremonial centers, urbanization and state formation in Southern Mesopotamia, 2007, p.699]</ref> సుమేర్లో ఇతర ప్రముఖ నగరాలు ఉండడమూ, పెద్దసంఖ్యలో వ్యవసాయ జనాభా ఉండడాన్నీ బట్టి చూస్తే, సుమేరు జనాభా సుమారుగా 8 నుండి 15 లక్షల దాకా ఉండుంటుందని అంచనా. ఇదే సమయంలో ప్రపంచ జనాభా 2.7 కోట్లుగా అంచనా వేయబడింది.<ref>Colin McEvedy and Richard Jones, 1978, ''Atlas of World Population History'', Facts on File, New York, {{ISBN|0713910313}}.</ref> సుమేరు భాషకు వేరే ఏ భాషతోను పోలికలూ, సంబంధాలూ లేవు (లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్). ఐతే ఆ కాలములో తక్కువ సాంస్కృతికంగా తక్కువ ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడిన వేరే భాష ఉండేదనీ (substrate), ఆ భాష ఏమిటో ఈనాడు మనకి తెలియనప్పటికీ, సుమేరు భాషపై దాని ప్రభావాము తెలుస్తోందనీ (substrate effect), అనేక భాషాశాస్త్రవేత్తలు అభిప్రాయపడ్డారు. సుమేరులోని కొన్ని ప్రధాన నగరాలకు సుమేరు భాషకు చెందని పేర్లు ఉన్నాయి. ఇదే వీరి ప్రతిపాదనకు ఆధారము. ఈ పేర్లూ, వీరికి ముందు ఇక్కడ నివసించిన జనాల భాషలోనివని వీరి అభిప్రాయము.<ref name="Nemet-Nejat1998">{{cite book|author=Karen Rhea Nemet-Nejat|title=Daily life in ancient Mesopotamia|url=https://books.google.com/books?id=lbmXsaTGNKUC&pg=PA13|accessdate=29 November 2011|year=1998|publisher=Greenwood Publishing Group| isbn= 978-0313294976| page=13}}</ref> ఏదేమైనా దక్షిణ మెసొపొటేమియాలో ఉబైడు కాలం (క్రీ.పూ.5300–4700) నుండి మొదలుకొని సంస్కృతిలో పెను మార్పులేవీ చోటుచేసుకోలేదని పురావస్తు పరిశోధనలు తెలియజేస్తున్నాయి. ఇక్కడ స్థిరపడిన సుమేరు ప్రజలు టైగ్రిసు, యూఫ్రేటీసు నదుల కారణంగా సారవంతమైన ఈ ప్రాంతపు భూములను సాగుచేసి వ్యవసాయక్షేత్రాలుగా మార్చారు. ప్రాచీన సుమేరు భాషను మాట్లాడిన పురాతన సుమేరులు, ఉత్తర భాగాన నివసించిన రైతులని కొందరు పరిశోధకులు భావిస్తున్నారు. నీటిపారుదల వ్యవసాయ విధానాలను ఆకళింపు చేసుకున్న తరువాత వీరు దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చి ఉంటారని వారి భావన. సామర్రులు ఆదిమ నీటి పారదుల పద్ధతుల నుపయోగించి వ్యవసాయము చేసేవారు. టైగ్రీసూ, దాని ఉపనదుల పరీవాహక ప్రాంతాల్లో ఈ పద్ధతి వాడిన వారిలో వీళ్ళే మొదటివారు. క్రీ.పూ 5700–4900 ప్రాంతములో వీరికి మృణ్మయ పరిశ్రమలుండేవని తెలుస్తోంది. చోగ మామీ మృణ్మయ పాత్రల్లో సామర్రపు పద్ధతులూ, సుమేరు పద్ధతులూ (డు కాలమునాటి) కూడా కనిపిస్తాయి. 1980 లలో ఫ్రెంచివారు జరిపిన త్రవ్వకాలలో లాస్సాకు సమీపంలోని టెల్ అవేలి (ఓయిల్లె, ఓయులి) వద్ద ఉబైడు కాలనికి పూర్వము తయారైన పాత్రలు ఎనిమిది స్థాయిలలో లభ్యమయ్యాయి. ఇవి సామర్రపు పాతరలను పోలి ఉన్నాయి. కనుక ఉత్తరాన వ్యవసాయ సంస్కృతిని అలవర్చుకున్న సామర్రులు, నీటి పారదుల నైపుణ్యమూ, శ్రామికుల చేత సేద్యాన్ని నడిపించడానికి కావలసిన సామాజిక వర్గీకరణా పొందాక, దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చుంటారని సిద్దాంతీకరించడమైనది. {{Citation needed|date=June 2011}} అరేబియా సముద్రతీరాన లభ్యమైన పనిముట్ల ఆధారంగా వేటాడడము, చేపలు పట్టడము ద్వారా బతుకుతున్న అక్కడి స్థానికులే నెమ్మదిగా వ్యవసాయాధారిత సమాజాన్ని నిర్మించుకున్నారని మరికొందరు అభిప్రాయపడ్డారు. మంచుయుగానికి చివరిలో జలప్రళయానికి ముందు పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతంలో నివసించిన ప్రజలే సుమేరులని జురిస్ ౙరిఞ్శ విశ్వసిస్తున్నారు.<ref>{{Cite web | url=http://www.ldolphin.org/eden/ | title=Has the Garden of Eden been located at last? | website= | access-date=2018-12-21 | archive-url=https://web.archive.org/web/20051029101558/http://www.ldolphin.org/eden/ | archive-date=2005-10-29 | url-status=dead }}</ref> ==సంస్కృతి == ===సాంఘిక, కుటుంబజీవితం === [[File:Upper part of a gypsum statue of a Sumerian woman. The hands are folds in worship. Circa 2400 BCE. From Mesopotamia, Iraq. The British Museum, London.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2400 నాటి ఈ హరశోఠపు శిల్పంలో చేతులు జోడించి ప్రార్థిస్తున్న సుమేరు మహిళను చూడవచ్చు. ఇది ప్రస్తుతం లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] [[File:Reconstructed sumerian headgear necklaces british museum.JPG|thumb|right|సుమేరు మహిళల సమాధుల్లో దొరికిన వస్తువుల ఆధారంగా పునర్నిర్మించిన శిరోభూషణమూ, కంఠహారాలూ.]] సుమేరు కాల ఆరంభ దశలో ఆదిమ చిత్రాలు ఆధారంగా ఈ క్రింది విషయాలు తెలుస్తున్నాయి:<ref name="Sayce"/> * "మృణ్మయ పాత్రల వాడుక చాలా ఎక్కువగా ఉండేది. గిన్నెలు, పూల జాడీలూ, వివిధరకాల వంటపాత్రలూ తయారు చేయబడుతూ ఉండేవి. తేనె, వెన్న, మద్యము, ద్రాక్షారసం వంటి ఒక్కొక పదార్థానికీ ప్రత్యేకంగా వాటిని నిల్వ చేసుకోవడానికి తయారైన పాత్రలుండేవి. మద్యాన్ని ఖర్జూర పళ్ళ నుండి తయారుచేసుండొచ్చు. కొన్ని పూల జాడీలకు కొనదేలిన కాళ్ళు ఉండేవి. x ఆకారములో ఉన్న కాళ్ళుండే బల్లలపై ఈ జాడీలనుంచేవారు. సమంగా నిలబడే జాడీలను చతుస్ర లేదా దీర్ఘ చతుస్రాకారాల్లో ఉండే చెక్క బల్లల పై ఉంచేవాణరు. నూనె జాడి, బహుశా పదార్థాలను నిల్వ ఉంచే ఇతర జాడిలకు కూడా, మట్టితో మూతచుట్టూ మూసివేసేవారు. ఈ పద్ధతి ప్రాచీన ఈజిప్టులో కూడా ఉంది. ఈ మట్టి పాత్రలను అనుకరిస్తూ, రాతితో పూలజాడీలనూ, గిన్నెలనూ తయారుచేసేవారు." * "ఈకలతో చేసిన తురాయిని పెట్టుకునేవారు. మంచాలూ, ఎత్తుపీటలు, కుర్చీలూ వాడేవారు. వీటి కాళ్ళు ఎద్దు కాళ్ళలాగా ఉండేవి. అగ్ని-స్థలాలు, హోమగుండాలు ఉండేవి." * "కత్తులు, పిడిసాన, ఉలి, ఇంకా ఒక రంపం లాంటి పరికరమూ వీరు వాడేవారు. ఈటెలు, బాణాలు, ధనుస్సులూ, బాకులు (గురిచూసి విసిరే చిన్న కత్తి) యుద్ధంలో ఉపయోగించబడ్డాయి కానీ ఖడ్గాలు వాడారనడానికి ఆధారాలు లేవు. " * "వ్రాసేందుకు ఫలకాలు వాడేవారు. చురకత్తి (బాకు) అలుగును లోహముతో చేయగా, పిడి చెక్కతో తయారుచేసేవారు. బంగారు హారాలు వాడేవారు." * "చంద్రమానంతో కాలగణన లెక్కించబడింది." సుమేరు సంగీతానికి సంబంధించి చాలా సమాచారము లభించింది. వేణువూ, లైరు అనే ఒక తంత్రీ వాయిద్యము ఉపయోగించబడ్డాయి. లైరు అనగా ప్రాచీన వీణ (ఆధునిక వీణ కాదు) వంటిది. వీరి వాయిద్యాలలో నేటి కాలములో అందరూ ఎరిగినవి ఉర్ లైరులు.<ref name="Goss_2017_mesopotamian_flutes">{{cite web |last=Goss |first=Clint |title=Flutes of Gilgamesh and Ancient Mesopotamia |url=http://www.Flutopedia.com/mesopotamian_flutes.htm |date=15 April 2017 |website=Flutopedia |access-date=14 June 2017 }}</ref> లాఘాష్ రాజు ఉరుకాగినా (సుమారు క్రీ.పూ. 2300) అప్పటి ఆచారమైన బహుభర్త్రుత్వాన్ని రద్దు చేశారని శాసనాలు తెలియజేస్తున్నాయి. బహుభర్త్రుత్వానికి పాల్పడిన స్త్రీని ఆమె నేరము చెక్కబడ్డ రాళ్ళతో కొట్టి చంపాలని ఆయన చట్టము చేసారు. .<ref>[https://books.google.com/books?id=mpjk74blFDgC&pg=PA62&dq=urukagina+%22two+men%22&client=firefox-a&sig=29we4cFBrgMpJ9qsy4zjpCywAQY ''Gender and the Journal: Diaries and Academic Discourse'' p. 62] by Cinthia Gannett, 1992</ref> {{multiple image | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరు యువరాణీ (సుమారు క్రీ.పూ 2150) | total_width=350 | image1 = Sumerian princess of the time of Gudea circa 2150 BCE.jpg | caption1 = {{center|గుడియా కాలము నాటి (సుమారు క్రీ.పూ 2150) సుమేరు యువరాణీ.}} | image2 = Sumerian princess of the time of Gudea 2150 BCE. Louvre Museum AO 295.jpg | caption2 = {{center|శిల్పం యొక్క ముందు భాగము<br />లూవ సంగ్రహశాల AO 295.}} | footer= }} సుమేరు సమాజము పురుషాధిక్య సమాజము. అలాగే సామాజిక వర్గీకరణ ఉండేది. సుమేరు స్మృతులలో మనకి దొరికిన వాటిలో పురాతనమైనది ఉర్-నమ్ము స్మృతి. ఇది మూడవ ఉర్ కాలము నాటిది. ఈ స్మృతిని అధ్యయనము చేయడము ద్వారా ఆనాటి సామాజిక నిర్మాణము పై ఒక మౌలిక అవగాహన వస్తుంది. లు-గాలు ("గొప్ప వ్యక్తి" లేదా రాజు) కింద రెండు ప్రాథమిక వర్గాలుగా సమాజంలోని వారందరూ వర్గీకరించబడ్డారు: "లు" లేదా స్వేచ్ఛకలిగిన వ్యక్తీ, బానిస (పురుషుడు ఐతే ఆరాడ్, స్త్రీ ఐతే జెమి). 'లు' కొడుకును పెళ్ళికి ముందు డుము-నిటగా పిలుస్తారు. ఒక స్త్రీ (మునుస్)ను పెళ్ళికి ముందు కూతురిగా (డూము-మి), పెళ్ళి తర్వాత భార్య (డామ్)గా, భర్త చనిపోతే విధవగా (నుమసు) గుర్తిస్తారు. ఒక విధవ అదే తెగకు చెందిన మరో వ్యక్తిని మళ్ళీ పెళ్ళి చేసుకోవచ్చు. వివాహాలు సాధారణంగా వధూవరుల తల్లితండ్రుల చేత నిర్ణయించబడేవి<ref name=Kramer1963>{{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=The Sumerians: Their History, Culture, and Character|date=1963|publisher=The Univ. of Chicago Press|isbn=978-0-226-45238-8|url=https://archive.org/details/sumerianstheirhi00samu|url-access=registration}}</ref>{{rp|78}}. నిశ్చితార్థములో ఇరు పక్షాలూ పెళ్ళి నిశ్చయమైనట్లు మట్టి ఫలకాలపై నమోదు చేయించేవారు.<ref name=Kramer1963/> పెళ్ళికొడుకు పెళ్ళికూతురి తండ్రికి కానుకలివ్వగానే పెళ్ళికి చట్టబద్దత వస్తుంది.<ref name=Kramer1963/> సంతోషకరమైన దాంపత్యాన్ని వర్ణిస్తూ ఒక భర్త, తన భార్య తనకు ఎనిమిది మంది కొడుకులనిచ్చినప్పటికీ, ఇంకా తనతో సంభోగించడానికి ఆసక్తి చూపుతుందని చెప్పాడని ఒక సుమేరు నానుడి.<ref name="NemetNejat">{{citation|last=Nemet-Nejat|first=Karen Rhea|author-link=Karen Rhea Nemet-Nejat|date=1998|title=Daily Life in Ancient Mesopotamia|publisher=Greenwood|series=Daily Life|isbn=978-0-313-29497-6|page=[https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132 132]|url=https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132}}</ref> సుమేరులు పెళ్ళికి ముందు లైంగిక సంబంధాలను ఆమోదించినట్లుగా కనిపించదు.<ref>''Celibacy in the Ancient World: Its Ideal and Practice in Pre-Hellenistic Israel, Mesopotamia, and Greece'' by Dale Launderville, p. 28</ref> సుమేరు భాషలో కానీ, అకేడు భాషలో కానీ, కన్యత్వము అనే పదానికి సమానార్థకము లేదు. వీరు కన్యత్వం అనే భావనను సంభోగింపబడని, సంభోగానికి గురికాబడని, పురుషాంగము తెలియని స్త్రీ అనే వాక్యాలు వాడి వ్యక్తపరిచేవారు.<ref name="Cooper">{{cite book|last1=Cooper|first1=Jerrold S.|article=Virginity in Ancient Mesopotamia|title=Sex and Gender in the Ancient Near East: Proceedings of the 47th Rencontre Assyriologique Internationale, Helsinki|year=2001|location=Baltimore, Maryland|publisher=Johns Hopkins University Press|url=http://krieger2.jhu.edu/neareast/pdf/jcooper/jc%20Virginity.pdf|isbn=978-951-45-9054-2}}</ref>{{rp|91–93}} అకేడు వైద్య గ్రంథాల్లో పేర్కొనబడిన షిషితు అనే పదము కన్నెపొరను సూచిస్తుందా లేక మరేదైనా అర్థముందా అనేదానిపై స్పష్టత లేదు. ఐతే మహిళ కన్యత్వాన్ని నిర్ణయించడములో తరువాతి కాలపు మధ్యప్రాచ్య సంస్కృతులతో పోల్చితే కన్నెపొర పాత్ర చాలా తక్కువ అనిపిస్తుంది.<ref name="Cooper"/>{{rp|92}} కన్యత్వము విషయములో స్త్రీ మాటలకే ప్రాధాన్యత ఎక్కువ ఉండేది.<ref name="Cooper"/>{{rp|91–92}} ప్రాచీన ఆధారాలను బట్టి సుమేరులు శృంగారము పట్ల చాలా ఉదార వైఖరి కలిగియున్నారని తెలుస్తోంది.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> లైంగిక కట్టుబాట్లు నైతికత మీదకంటే, ఫలానా సంబంధము వారిని మతకర్మలలో పాల్గొనలేని విధంగా మైలు పరిచే అవకాశమెంత అనే విషయము మీద ఆధారపడి ఉండేవి.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఇక వీరు స్వయంతృప్తి లైంగిక పటుత్వాన్ని పెంచుతుందని నమ్మేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> సొంతంగానూ, అలాగే వారి లైంగిక భాగస్వాములతో కలిసీ కూడా స్వయంతృప్తి పొందేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> గుదమైదునము కూడా వీరికి ఆమోదయోగ్యమే.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఎంతూకు పూజారులైన స్త్రీలకు పిల్లల్ని కనడము నిషిద్దము.<ref name="Leick2013">{{citation|last=Leick|first=Gwendolyn|title=Sex and Eroticism in Mesopotamian Literature|publisher=Routledge|year=2013|isbn=978-1-134-92074-7|location=New York |page=219|orig-year=1994|url=https://books.google.com/books?id=WKoWblE4pd0C&pg=PA64}}</ref><ref name="NemetNejat"/> కనుక వీరు గుదమైదునములో ఎక్కువగా పాల్గొనేవారు.<ref name="Leick2013"/><ref name="Dening1996"/><ref name="NemetNejat"/> ===భాష, లిపి === [[File:Early writing tablet recording the allocation of beer.jpg|thumb|బీరు కేటాయింపులను నమోదు చేయడానికి వాడిన వ్రాత ఫలకం. క్రీ.పూ 3100–3000 కాలం నాటిది.]] [[File:P1150884_Louvre_Uruk_III_tablette_écriture_précunéiforme_AO19936_rwk.jpg|thumb|శరాకార లిపికి ఆధారమైన సంకేత చిత్రాలు గల సున్నపురాతి ఫలకం. క్రీ.పూ 4వ సహస్రాబ్ది నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Development of writing.jpg|thumb|వ్రాత అభివృద్ధి ప్రక్రియ యొక్క ప్రామాణిక శాస్త్రీయ పునర్నిర్మాణం. నేటి లిపుల పుట్టుకలో శరాకార లిపి పాత్రను కూడా ఇందులో మనం చూడవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Barraclough |first1=Geoffrey |last2=Stone |first2=Norman |title=The Times Atlas of World History |date=1989 |publisher=Hammond Incorporated |isbn=978-0-7230-0304-5 |page=[https://archive.org/details/isbn_9780723003045/page/53 53] |url=https://archive.org/details/isbn_9780723003045 |url-access=registration }}</ref><ref>{{cite book |last1=Senner |first1=Wayne M. |title=The Origins of Writing |date=1991 |publisher=University of Nebraska Press |isbn=978-0-8032-9167-6 |page=77 |url=https://books.google.com/books?id=Kc4xAlunCSEC&pg=PA77 }}</ref>]] సుమేరు పురావస్తు పరిశోధనల్లో కనుగొన్నవాటిల్లో అన్నిటికంటే ముఖ్యమైనవి, శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉన్న మట్టి ఫలకాలు. ఇవి పెద్ద సంఖ్యలో దొరికాయి. సుమేరు సంస్కృతిలో వ్రాత అభివృద్ధి అవ్వడము అనేది చారిత్రకాంశాలను పొందుపరచడములోనే కాక, ఇతిహాస కవితలూ, కథలూ అలాగే ప్రార్థనలూ, చట్టాల వంటి వివిధ రకాల సాహిత్యాన్ని సృష్టించే క్రమములో మానవాళి చరిత్రలోనే గొప్ప మైలురాయిగా పరిగణించబడుతుంది. మొదట్లో బొమ్మలు, అనగా గూఢచిత్రాలు వాడినప్పటికీ, కొద్ది కాలములోనే శరాకార లిపీ, ఆ తదుపరి పదసంజ్ఞలూ (ఆలోచనలను వ్యక్తపరిచేందుకు గుర్తులు) వాడబడ్డాయి. తడి మట్టిపై త్రిభుజాకారపు రెల్లుతో వ్రాసేవారు. సుమేరు భాషలో కొన్ని వేల వ్రాతలు బయటపడ్డాయి. వ్యక్తిగత, వ్యాపార లేఖలు, రసీదులు, పద కోశాలూ, చట్టాలు, శ్లోకాలు, ప్రార్థనలు, కథలు, రోజువారీ లెక్కల వంటివి ఉన్నాయి. మట్టి పలకల గ్రంథాలయాలు కనుగొనబడ్డాయి. స్మారక శాసనాలూ, అలాగే విగ్రహాలు లేదా ఇటుకలు వంటి వివిధ వస్తువులపై వ్రాతలూ సర్వసాధారణము. శిక్షణలో భాగంగా లేఖకులు (వ్రాయసగాళ్ళు) ఒక్కొక గ్రంథాన్నీ అనేక సార్లు గ్రంథస్తము చేయడముతో, చాలా గ్రంథాలవి అనేక ప్రతులు మనకు దొరికాయి. సెమిట సమాజములో కూడా వాడుక భాష సెమిట భాష ఐనప్పటికీ చాలా కాలము పాటు మతసంబంధ అలాగే చట్టసంబంధ కార్యకలాపాలకు సుమేరు భాష వాడుకలో ఉంది. శరాకార లిపిలో వ్రాయబడ్డ వాటిల్లో ముఖ్యమైనది 'గిల్గమేష్' అనే ఒక సుదీర్ఘ కావ్యము. ఉరుక్ శిథిలాల్లో లభ్యమైన ఈ కావ్యము ప్రామాణిక శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉంది. ఇది రెండవ ఆదిమ వంశపు కాలంలో పాలించిన గిల్గమేష్ (అకేడు భాషలో) ("బిల్గమేష్ (సుమేరులో)") అనే రాజు గురించి చెబుతుంది. ఈ కథలో గిల్గమేషు, అతని సహచరుడు ఎన్కిడుల కాల్పనిక సాహసాలు ఉన్నాయి. అనేక మట్టి పలకలపై వ్రాయబడ్డ ఈ కథ మనకు తెలిసినంతలో చరిత్రలోనే మొట్టమొదటి సారి వ్రాయబడ్డ కాల్పనిక సాహిత్యముగా గుర్తింపు పొందింది. సుమేరు భాషకు దగ్గరగా ఉన్న భాష ఏదీ లేదు. కనుక ఇది ఏ భాషా కుటుంబానికీ చెందదు. ఇలాంటి భాషను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్‌గా పిలుస్తారు (ఒంటరి భాష అని అర్థము).అకేడు భాష మాత్రము ఆఫ్రోయాసియాటిక్ భాషా కుటుంబంలో సెమిటిక్ విభాగానికి చెందినది. సుమేరు భాష యొక్క భాషా కుటుంబాన్ని కనుక్కోవడానికి జరిగిన అనేక ప్రయత్నాలు ఫలించలేదు. సుమేరు భాషలో పదముకు ఉపసర్గలూ, ప్రత్యయాలు వంటివి చేరడము ద్వారా అర్థము మారుతుంది. ఇలాంటి భాషలను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో అగ్లుటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ అంటారు. అనేక శాస్త్రజ్ఞులు సుమేరు భౌగోళిక అంశాలూ, వివిధ కళలూ, వ్యవసాయ విధానాలూ పరిశీలించి ఒక తక్కువ (substratum) లేదా సమాన పలుకుబడి (adstratum) కలిగిన భాష యొక్క ప్రభావమీ సుమేరు భాషపై ఉందని ప్రతిపాదించారు. ఈ ఊహాజనిత భాషకి ప్రోటో-యుఫ్రేటీయ భాష లేదా ప్రోటో-టైగ్రీయ భాషగా పేరు పెట్టారు. ఐతే ఈ ప్రతిపాదనను వ్యతిరేకించే శాస్త్రవేత్తలు కూడా చాలా మంది ఉన్నారు. ప్రాచీన సుమేరు వ్రాతలు, వ్రాయసగాళ్ళు తాము విషయాన్ని గుర్తుపెట్టుకోవడానికి ఊతంగా కొన్ని ముఖ్య పదాలు మాత్రము వ్రాసిపెట్టుకున్న సంగ్రహ రూపాలు. వీటిని వ్రాసేది తమ వ్యక్తిగత వాడుకకే కనుక ఇవి వ్యాకరణ నియమాలననుసరించక, గజిబిజిగా ఉంటాయి. అందువలన ఈ ప్రాచీన వ్రాతలనర్థము చేసుకోవడము చాలా కష్టము<ref>{{Cite book|title=The Oxford Handbook of the History of Linguistics|last=Allan|first=Keith|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0191643439|location=Oxford|pages=56–57}}</ref> క్రీ.పూ. 3 వ–2 వ సహస్రాబ్ది సమయానికి క్రమంగా వాడుక భాషగా సుమేరు స్థానాన్ని అకేడు భాష ఆక్రమించుకుంది .<ref name="woods">Woods C. 2006 [http://oi.uchicago.edu/pdf/OIS2.pdf “Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian”]. In S.L. Sanders (ed) ''Margins of Writing, Origins of Culture'': 91–120 Chicago</ref> అయితే సా.శ.. 1 వ శతాబ్దం వరకు సుమేరు భాష బాబిలోనియా, అస్సీరియాలో పవిత్ర, గ్రాంథిక, శాస్త్రీయ భాషగా వాడబడింది.<ref>{{cite book|last=Campbell|first=Lyle|title=A glossary of historical linguistics|url=https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191|year=2007|publisher=Edinburgh University Press| isbn=978-0748623792|author2=Mauricio J. Mixco |page=[https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191/page/n202 196]}}</ref> <gallery widths="170px" heights="170px"> Cuneiform tablet- administrative account with entries concerning malt and barley groats MET DP293245.jpg|శరాకార లిపిలో యవ నాణేల లెక్కలు వ్రాసి ఉన్న లెక్కలఫలకము. క్రీ.పూ 3100–2900 నాటిది. న్యూయార్క్ ‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. Bill of sale Louvre AO3766.jpg|షురుప్పక్‌లో పొలాన్నీ, ఇంటినీ అమ్మకానికి పెడుతూ ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది Stele of Vultures detail 02.jpg|'సున్నపురాతిపై చెక్కబడ్డ రాబందుల శిలాఫలకం. సుమారు క్రీ.పూ 2450 లోనిది‌. దీన్ని 1881లో గిర్సూలో (ఇరాక్‌లోని ఆధునిక టెల్ టెలోహ్) జరిపిన తవ్వకాల్లో ఎడ్వర్డ్ డీ సార్ౙెక్ కనుగొన్నారు. లూవ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. </gallery> ===మతం === [[File:Ebih-Il Louvre AO17551 n01.jpg|upright=0.8|thumb|క్రీ.పూ 24వ శతాబ్ది నాటి ప్రార్థనలో ఉన్న సుమేరు పురుషుడి శిల్పం (ఆధునిక తూర్పు సిరియాలో దొరికింది)]] {{multiple image|perrow=2|total_width=400|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header =సుమేరు మతము | image1 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (adjusted for perspective).jpg | caption1 = ఉర్ గుడిలో ఆసీనుడైన దేవునికి అర్ఘ్యము సమర్పణను చూపిస్తున్న శిల్పము. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | image2 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (libation detail).jpg | caption2 = ఉర్‌లోని గుడిలో అర్ఘ్యమును సమర్పిస్తున్న నగ్న పూజారి. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | footer= }} సుమేరులు వారికి సంబంధించిన అన్ని విషయాలనూ దైవానికి ఆపాదించేవారు. మరణం, దైవాగ్రహము వంటి విషయాలలో తాము అశక్తులమని విశ్వసించేవారు.<ref name=Kramer1963/> సుమేరు మతవిశ్వాసాల ప్రకారము విశ్వసృష్టికి మూలమైన వృత్తాంతాలు రెండు. ఈ వృత్తాంతాలే వీరి మతానికి మూలస్తంభాలు. మొదటి వృత్తాంతము ప్రకారము సృష్టి అనేది కొన్ని పవిత్రమైన వివాహాలు ఫలితంగా ఉద్భవించింది. ఈ వివాహాల ఫలితంగా వ్యతిరేక శక్తులకు ప్రతీకలైన స్త్రీ, పురుష దైవిక అంశల సంగమము జరిగింది. ఈ సంగమమే సృష్టికి మూలము. ఈ పవిత్ర వివాహ నమ్మకము యొక్క ప్రభావము మెసొపొటేమియలో తర్వాతి నాగరికతల్లోని మత విశ్వాసాలపై ఉంది. అకేడు మతములో సృష్టి వృత్తాంతాన్ని ఎనుమ ఎలిష్‌గా వ్యవహరిస్తారు. దీని ప్రకారము మంచినీటి దేవుడూ, పురషాంశ ఐన అబ్ౙు, ఉప్పునీటి దైవమూ, స్త్రీ అంశ ఐన తియామత్‌ల కలయిక సృష్టికి మూలము. ఈ కలయికతో జనియించిన వారు లాహ్మ్, లహ్మూలు. వీరిని బురదమయమైన వారు/మట్టితో నిండినవారిగా పిలుస్తారు. ఈ పేర్లను ఎరీడులో ఎంకి దేవాలయమైన ఈ-అబ్ౙులోని ద్వారపాలకులకు బిరుదులుగా ఇచ్చేవారు. యుఫ్రటీసు సముద్రములో కలిసే చోట, నదిలో కొట్టుకొచ్చిన మట్టితో చిన్న, చిన్న దీవులు ఏర్పడతాయి. ఈ ప్రక్రియను తలపించేలా రెండో పవిత్ర వివాహ జరిగింది. ఈ వివాహ ప్రతిఫలాలే అన్షార్ (ఆకాశపు ఇరుసు), కిషార్‌లు (భూమి యొక్క ఇరుసు). వీరిద్దరి పసంతానమే అను (ఆకాశము), కీ (భూమి)లు. మరో ముఖ్యమైన పవిత్ర వివాహము పర్వతాలకు దేవి ఐన నిన్హుర్సాగ్‌కు, మంచినీటికి అధిపతీ, ఎరీడు నగర దైవమైన ఎంకికీ మధ్య జరిగింది. వీరి కలయిక భూమికి పచ్చదనాన్నీ, పచ్చిక బయళ్ళనూ ప్రసాదించింది. సుమేరు సంస్కృతి ఏర్పడ్డ తొలి దశలో దక్షిణాన ఉన్న ఎరీడు ముఖ్య ఆధ్యాత్మిక కేంద్రంగా ఉండేది. ఐతే చరిత్ర వ్రాయబడడము మొదలైన తొలినాళ్ళలోనే మధ్య భాగములోని నిప్పూరు నగరము ఎరీడు స్థానాన్ని ఆక్రమించుకుంది. తర్వాత సుమేరు నాగరికత ఉన్నంత కాలమూ, ఈ నగరము తన స్థానాన్ని నిలుపుకుంది. ఇక్కడి పూజారులకు ఇతర నగర-రాజ్యాలమీద రాజకీయ అజమాయిషీ ఉండేది. ====దేవుళ్ళు ==== [[File:Ea (Babilonian) - EnKi (Sumerian).jpg|thumb|upright=1.3|క్రీ.పూ 2300 ప్రాంతం నాటి అకేడు ముద్ర. ఇందులో మనం వారి దేవుళ్ళైన ఇనానా, ఉటు, ఎంకీ, ఇసిముద్‌లను చూడవచ్చు.]] సుమేరులు దేవుళ్ళు అనేకులనీ (బహుదేవతావాదము), మానవ రూపాలు కలవారనీ విశ్వసించారు. ప్రతీ నగర రాజ్యానికీ ప్రత్యేకముగా నగర దేవతలూ, వారికి అంకితమైన నగర రాజులూ, మతాధికారులూ ఉండేవారు. ఐతే ఆయా నగర దేవతల ఆరాధన, ఆ నగరానికే పరిమతమవ్వాలని లేదు. ఒకే దైవము వివిధ నగరాల్లో పూజలందుకునేవారు. మతవిశ్వాసాలను గ్రంథస్తము చేసిన మొట్టమొదటి సమాజాల్లో సుమేరులు కూడా ఒకరు. కనుక వీరి విశ్వాసాలు మెసొపొటేమియాలోని తదుపరి నాగరికతల మతం, నమ్మకాలూ, జ్యోతిషశాస్త్రాలను ప్రభావితము చేసాయి. సుమేరులు ఆరాధించే దేవుళ్ళు: * వీరు స్వర్గాధిపతిని 'ఆన్‌'గా పిలుస్తారు. ఆకాశాన్ని కూడా సుమేరు భాషలో ఆన్ అనే అంటారు. ఆన్ దేవేరి 'కీ' (భూమికి ప్రతీక) * దక్షిణాన ఉన్న ఎరిదులోని ఆలయంలో ఉండే ఎంకి. సంక్షేమానికీ, జ్ఞానానికి దైవంగా, భూగర్భ జలాలకు అధిపతిగా, వ్యాధుల నుండి స్వస్థత చేకూర్చే శక్తి కలవాడిగా ఆరాధించబడ్డాడు. మానవాళికి మిత్రుడైన అతడు, మనుష్యులకు కళలు, శాస్త్రాలూ, నాగరిక బుద్ధులూ ప్రసాదించాడు. మొట్టమొదటి చట్టస్మృతి కూడా ఇతని సృష్టిగా భావించబడింది. * ఎన్లిల్ తుఫాను, వాయువూ, వర్షాలకు దేవుడు.<ref name=ColemanDavidson2015>{{citation|last1=Coleman|first1=J.A.|last2=Davidson|first2=George|title=The Dictionary of Mythology: An A–Z of Themes, Legends, and Heroes|date=2015|publisher=Arcturus Publishing Limited|location=London, England|isbn=978-1784044787}}</ref> నిప్పూరు నగర దేవుడైన ఆయన సుమేరుల ప్రధానదైవంగా ఆరాధించబడ్డాడు.<ref name=ColemanDavidson2015 />{{rp|108}}<ref>{{citation|first=Samuel Noah|last=Kramer|title=The Sumerian Deluge Myth: Reviewed and Revised|journal=Anatolian Studies|volume=33|date=1983|pages= 115–121|jstor=3642699|doi=10.2307/3642699}}</ref>{{rp|115–121}} ఆయన దేవేరి నిన్లిల్. ఈమె దక్షిణపవనాలకు దేవత.<ref>{{citation|last1=Black|first1=Jeremy A.|last2=Cunningham|first2=Graham|last3=Robson|first3=Eleanor|title=The Literature of Ancient Sumer|url=https://books.google.com/books?id=a1W2mTtGVV4C&pg=PA106|date=2006|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0199296330}}</ref>{{rp|106}} * ఇనాన ప్రేమకు, శృంగారానికి, యుద్ధానికి దేవత.;<ref name=WolksteinKramer1983/>{{page needed|date=July 2017}}<ref name="Black">Black, Jeremy; Green, Anthony (1992), ''[[iarchive:gods-demons-and-symbols-of-ancient-mesopotamia-an-illustrated-dictionary 202012|Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary]]'', University of Texas Press, {{ISBN|0-292-70794-0}}</ref>{{rp|109}}శుక్ర గ్రహానికి ఈమె దేవ రూపము. ఉరుక్ నగర మందిరములో ఆన్‌తో పాటు ఈమె కూడా పూజలందుకునేది. తమకు దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకున్న రాజులు, ఇనానా, డుముౙిడ్‌ల వివాహ ఘట్టాన్ని, తాము పూజారిణులను వివాహమాడడము ద్వారా ప్రదర్శించి ఉండవచ్చు.<ref name=Black/> * సూర్య భగవానుడు ఐన ఉతు. ఇతడు దక్షిణాన లార్సా, ఉత్తరాన సిప్పర్లలో నగరదేవునిగా కొలవబడేవాడు. * ఉర్ నగరదేవుడూ, చంద్రభగవానుడూ ఐన సిన్ [[File:Genealogy of Sumero-Akkadian Gods.jpg|thumb|upright=2.05|left|సుమేరులూ, తొలినాటి అకేడ్ల దేవగణము]] వీరంతా ప్రధాన దేవుళ్ళు. ఆపైన వందల కొద్దీ చిన్న, చిన్న దేవతలు ఉన్నారు. సుమేరు దేవతలు వివిధ నగరాలతో అనుసంధానించబడి ఉంటారు. ఈ నగరాల రాజకీయ ప్రాముఖ్యతతో పాటే మతపరంగా వారి ప్రాముఖ్యతా మారుతుండేది. దేవుళ్ళు వారికి సేవ చేయించుకొనుటకై బంకమట్టితో మనుష్యులను సృష్టించారు అని సుమేరుల విశ్వాసము. దేవాలయాలు నీటిపారుదల వ్యవసాయానికి అవసరమైన శ్రమదాన కార్యక్రమాలు నిర్వహించేవి. పౌరులందరూ ఆలయానికి కొంత శ్రమదానం చేయడము తప్పనిసరి. ఐతే వెండి చెల్లించడం ద్వారా వారు ఈ బాధ్యత నుండి విముక్తులవ్వవచ్చు. ====విశ్వము ==== విశ్వము ఒక పెద్ద గుమ్మటంతో కప్పబడ్డ సమాంతర బింబమని సుమేరులు నమ్మేవారు. మరణము తరువాత మనిషి శోకతప్తమైన అధోలోకములోకి కుప్పకూలి, అక్కడ అనంతకాలాల పాటు గిడిమ్ అనే ఒక అధమ ప్రేతము వలె పడి ఉండవలెనని నమ్మేవారు.<ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy |authorlink1=Jeremy Black (assyriologist) |last2=Green | first2=Anthony |title= Gods, Demons, and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary |date=1992 |publisher=University of Texas Press |isbn=978-0292707948}}</ref> విశ్వం వీరిచే నాలుగు భాగాలుగా విభజించబడింది: * ఉత్తరాన కొండప్రాంతంలో నివసిస్తున్న సుబర్తులు. వీరిపై బానిసలు, కలప, ఇతర ముడి పదార్థాల కొరకు అడపాదడపా దాడులు చేసేవారు. * పశ్చిమాన గుడార వాసులైన మార్టులు. వీరు పురాతన సెమిట భాష మాట్లాడే ఆదిమానవులు. వీరు మేకలూ, గొర్రెలను కాచుకుంటూ బ్రతికే ఒక సంచార జాతి. * దక్షిణాన డిల్మున్ అనే వాణిజ్య రాజ్యము. ఇది మరణించిన వారి భూమిగా, సృష్టి జరుగు ప్రదేశముగా చెప్పబడింది.<ref name="Carl Phillips 2013">Geoffrey Bibby and Carl Phillips, ''Looking for Dilmun'' (London: Stacey International, 1996; reprinted London: Knopf, 2013). {{ISBN|978-0-905743-90-5}}</ref> * తూర్పున ఈలములు. ప్రత్యర్థులైన వీరితో సుమేరులకు తరచూ యుద్ధాలు జరిగేవి. వారికి తెలిసిన ప్రపంచపు సరిహద్దులు: ఎగువ సముద్రం (మధ్యధరా సముద్రతీరం), దిగువ సముద్రం (పెర్షియన్ గల్ఫ్), మెలుహ్హా (బహుశా సింధూ లోయ), రాగి నిక్షేపాలకు ప్రసిద్ధి చెందిన మగన్ (ఒమన్). ====ఆలయాలు ==== ప్రతి ౙీగ్గురాట్టుకూ (సుమేరుల దేవాలయాలు) ఒక ప్రత్యేకమైన పేరు ఉండేది. ౙిగ్గురాట్టుకు ఒక ముంగిలి ఉంటుంది. ముంగిలికి మధ్య భాగాన పరిశుద్ధులయ్యేందుకు ఒక కొలను ఉంటుంది.<ref>Leick, Gwendolyn (2003), Mesopotamia: The Invention of the City' (Penguin)</ref> దేవాలయానికి ఒక నడిమిసాల్పూ, దానికి ఇరువైపులా పక్కసాల్పులూ ఉంటాయి. పక్కసాల్పులకు చివరన పూజారులకు గదులుంటాయి. ఒక మూలన జంతుబలికి బలిపీఠం, శాకాహార సమర్పణ కొరకు ఒక బల్లా ఉంటాయి. ధాన్యాగారాలూ, గోదాములూ సాధారణంగా ఆలయాల సమీపంలో ఉండేవి. కొంతకాలం తర్వాత సుమేరులు అనేక పెద్ద పేద్ద దిమ్మలను ఒకదానిపైనొకటి కట్టి వాటిపైన గర్భగుడిని ఉంచసాగారు. ఇది నిర్మాణ విధానాల్లో ౙిగ్గురత్తు శైలిగా చెప్పబడుతుంది.<ref>Mark M. Jarzombek and Vikramaditya Prakash, ''A Global History of Architecture'' (London: Wiley, 2011), 33–39. {{ISBN|978-0-470-90248-6}}</ref><ref>Crawford, Harriet (1993), "Sumer and the Sumerians" (Cambridge University Press, (New York 1993)), {{ISBN|0521388503}}.</ref> ====అంత్యక్రియలు==== మరణము తరువాత మనుషులు శోకతప్తమైన అధోలోకములో మగ్గుతారని వీరి నమ్మకము. ఈ లోకము ఎరిష్కిగాల్ అనే దేవత పాలనలో ఉంటుంది. రాకపోకలను నిరోధించడానికి, వివిధ భూతాలు ఆరాజ్య ముఖద్వారంలో ఉండి కాపలా కాస్తుంటాయని విశ్వసించేవారు. మృతదేహాలను నగరం వెలుపల ఖననం చేసేవారు. అక్కడ మృతదేహాలను ఒక చిన్న మట్టిదిబ్బతో కింద పూడ్చి, భూతాలకి కొంత ఆహారమూ, ఇతర సమర్పణలను ప్రదానము చేసేవారు. సంపన్నులు డిల్మున్‌లో ఖననం చేసేవారు.<ref>Bibby Geoffrey and Carl Phillips (2013), "Looking for Dilmun" (Alfred A. Knopf)</ref> ఉర్ రాజశ్మశానములో ప్వాబి రాణిని పూడ్చినప్పుడు, ఆమె పరివారాన్ని కూడా నరబలిగా సమర్పించారని మనకు తెలుస్తోంది. ===వ్యవసాయం, వేట === సుమేరలు సుమారుగా క్రీ.పూ. 5000–4500 కాలములో వ్యవసాయ జీవనాన్ని అలవర్చుకున్నారు. అభివృద్ధి చెందిన నీటిపారుదల వ్యవస్థా, పెద్ద మొత్తములో సాగు, నాగలి వాడకము, సంవత్సరము పొడుగూతా ఒకే పంటను వెయ్యడమూ, నగరపాలక వ్యవస్థ నేతృత్వములో ప్రత్యేక వ్యవసాయ కార్మిక శక్తి నిర్వహణా వంటి అనేక ప్రధాన వ్యవసాయ విధానాలు ఈ ప్రాంతంలో వాడుకలో ఉండేవి. ఈ వ్యవస్థ కారణంగా దేవాలయ ఖాతాలను నిర్వహించాల్సి రావడమే వ్రాత అభివృద్ధికి దారితీసింది (సుమారుగా క్రీ.పూ.3500లో). [[File:Ur mosaic.jpg|thumb|upright=1.35|ఉర్ రాజ సమాధులలో దొరికిన కళాకృతి. లాపిస్ లజూలీ, నత్త గుల్లలతో తయారు చేయబడిన దీనిలో సుమేరు సమాజపు దైనందిన వ్యవహారాన్ని చూడవచ్చు.]] ఉరుక్ కాలంలోని చిత్రాల ఆధారంగా గొర్రెలు, మేకలు, పశువులు, పందుల వంటి పెంపుడు జంతువులను పెంచేవారని తెలుస్తోంది. వారు వారి ప్రాథమిక వాహనముగా గాడిదనూ ఇతర ఈక్విడ్‌లనూ, బరువులు లాగడానికి ఎద్దులనూ ఉపయోగించారు. "జంతువుల ఉన్ని (వెంట్రుకలతో)తో ఉన్ని దుస్తులు, తివాచీలూ తయారు చేయబడ్డాయి. ఇంటి చుట్టూ పరివేష్టిత తోటలలో చెట్లు, ఇతర మొక్కలు పెంచుకునేవారు. పొలాల్లో గోధుమలూ, బహుశా ఇతర ధాన్యాలు కూడా, సాగుచేయబడ్డాయి. నీరు పెట్టేందుకు [[ఏతాము]] ఉపయోగించబడింది. కుండీలూ, జాడీలలో కూడా మొక్కలను పెంచుకునేవారు "<ref name="Sayce"/> [[File:Issue of barley rations.JPG|thumb|ఉరుకాగినా రాజా ఏలుబడిలోని నాలుగో ఏటన (అనగా సుమారు క్రీ.పూ 2350) వ్రాయబడ్డ మట్టి ఫలకము. ఇందులో పిల్లలకూ, పెద్దలకూ మంజూరవుతున్న నెలవారీ యవ కేటాయింపుల వివరాలను శరాకార లిపిలో పొందుపరిచారు‌‌.]] బీరు త్రాగడము మొదలుపెటిన మొట్టమొదటి వారిలో సుమేరులొకరు. వీరు మద్యాన్ని తమ ముఖ్య పంట ఐన ధాన్యపు గింజలతో చేసేవారు. వారు గోధుమ, యవలూ, అలాగే మిశ్రమ ధాన్యాలతో కూడా బీర్లను తయారుచేశావారు. బీర్ల తయారీ వారి సంస్కృతిలో ముఖ్య భాగము. గిల్గమేష్ కావ్యములో ఎంకిడుకీ గిల్గమేష్ రాజ్యపు ఆహారాన్నీ, బీరునీ పరిచయము చేసే ఘట్టము ఇలా వర్ణించబడింది: "ఈ నేల ఆచారాన్ని అనుసరించి బీరును పుచ్చుకో ... అతను ఏడు చెంబుల బీరు త్రాగి బెరుకును వదిలి, ఆనందంతో పాడ సాగాడు "<ref>{{cite book|last1=Gately|first1=Iain|title=Drink: A Cultural History of Alcohol|url=https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0|publisher=Gotham Books|isbn=978-1592403035|page=[https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0/page/5 5]|year=2008}}</ref> సుమేరుల నీటిపారుదల పద్ధతులు ఈజిప్టులో వాడబడ్డ పద్ధతుల లాంటివే.<ref>{{cite book| last = Mackenzie| first = Donald Alexander| year = 1927 | title = Footprints of Early Man| url = https://archive.org/details/b2982767x| publisher = Blackie & Son Limited}}</ref> పట్టణీకరణకూ, నీటిపారుదల పద్ధతుల అభివృద్ధికీ అనుబంధం ఉందనీ, 89% జనాభా నగరాల్లోనే నివసించారనీ అమెరికా ఆంత్రొపాలజిస్టు రాబర్ట్ మెక్కార్మిక్ ఆడమ్స్ పేర్కొన్నాడు.<ref>{{cite book| last = Adams| first = R. McC.| year = 1981 | title = Heartland of Cities| publisher = University of Chicago Press}}</ref> వారు యవలూ, శనగలూ, కాయధాన్యాలూ, గోధుమలూ, ఖర్జూరాలూ, ఉల్లిపాయలూ, వెల్లుల్లీ, ఆకుకోసులూ, లీకులూ (ఉల్లిపాయ లాంటి ఒక రకమైన కూరగాయ), ఆవాలూ పండించేవారు. సుమేరులు విరివిరిగా చేపలను పట్టడమే కాక, రకరకాల కోళ్ళనూ, జింకలనూ వేటాడేవారు.<ref>{{cite book|title=The fine art of food | first=Reay |last=Tannahill | publisher=Folio Society| year=1968}}{{Page needed|date=March 2012}}</ref> సుమేరులు వారి వ్యవసాయానికి నీటిపారుదల పద్ధతులపై ఎక్కువగా ఆధారపడేవారు. ఏతాలు వాడీ, కాలువలూ, కరకట్టలూ, వలకట్టులూ, జలాశయాలూ కట్టి తగినంత నీటి సరఫరా ఉండేలా చూసుకునే వారు. యుఫ్రేటీసు కొంచెము తక్కువే ఐనప్పటికీ, టైగ్రీసు తరుచూ భారీ వరదలతో సుమేరును ముంచెత్తేది. కనుక కాలువలకు తరుచుగా మరమ్మత్తులు చేసి, వండలిని తీసి, భూమికొలత గుర్తులనూ, సరిహద్దు రాళ్ళనూ మాటిమాటికీ పాతవలసి వచ్చేది. అందుచేత పౌరులందరూ వంతుల వారీగా కాలువల నిర్వహణ పనులు చేయాలని ప్రభుత్వ నియమము ఉండేది. ఐతే డబ్బు చెల్లించి ఈ నియమము నుండి మినహాయింపు పొందవచ్చు. "సుమేరు రైతు పంచాంగము" మనకి వీరి వ్యవసాయ పద్ధతులపై కొంత అవగాహన ఇస్తుంది. వీరు మొత్తము మూడు సార్లు కాలువల నుండి పొలాలకు నీళ్ళు వదిలేవారు. ఒకటి వరదల కాలం తరువాత, రెండు వసంత విషువత్తు తరువాత, మూడు వీరి సంవత్సరాది ఐన అకిటు నాట. ఇలా కాలువలలోని నీళ్ళను పొలాల్లో నింపి, మళ్ళీ నీళ్ళను బయటికి వదిలేసేవారు. తరువాత ఎద్దులను నేలలో నడిపించి కలుపు మొక్కలను నాశనం చేసేవారు. తదుపరీ, గుద్దళ్ళతో చదును చేసేవారు. నేల బాగా ఎండాక వరుసగా మూడు సార్లు దున్ని, పులక చేసి, కెల్లగించేవారు. ఆ పిమ్మట తొలికలతో మట్టిగడ్డలూ, రాళ్ళూ పగలగొట్టి తదుపరి విత్తనాలు నాటేవారు. వీరికి కాలువల్లో నుండి పొలాల్లోకి వదిలిన నీటిని మరల బయటికి పంపేందుకు సరైన వ్యవస్థ లేదు. కనుక నీరు వదిలాక అది ఆవిరయ్యేవరకు, నీళ్ళలాగే నిలిచి ఉండేవీ. నీరు ఆవిరవగా వాటిలోని ఉప్పులు మట్టిలో కలిసిపోయేవి. దురదృష్టవశాత్తు దీని వల్ల వారి పొలాల్లో మట్టి లవణీయత క్రమంగా పెరిగింది. మూడవ ఉర్ కాలానికి, గోధుమ బదులు లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలు వారి ప్రధాన పంటగా ఉండేవి. వీరు వసంతంలో కోతలు కోసేవారు. ఇందుకు గానూ ముగ్గురు కలసి ఒకటిగా జట్టు కట్టేవారు. వీరిలో కోతలు కోయువారొకరూ, పనలను కట్టలుగా కట్టువారొకరూ, కట్టలను చూసుకొను వారొకరూనూ.<ref>By the sweat of thy brow: Work in the Western world, Melvin Kranzberg, Joseph Gies, Putnam, 1975</ref> ఈ కుప్పలను మొదట ఎద్దులతో నులియజేసి కంకులను వేరుచేసేవారు‌. ఆ పిమ్మట బల్లపై నూర్చి గింజలను వేరుచేసేవారు. ఆ పొట్టుతో పాటున్న గింజల్ని చెరిగి, పొట్టును వదిలించే వారు. ===కళాఖండాలు=== [[File:Royal Tombs of Ur Objects from tomb PG 580.jpg|thumb|upright=1.2|ఉర్ రాచశ్మశానములో (వ్యక్తిగత సమాధి 580) దొరికిన బంగారు బాకు.]] సుమేరులో రాతికి కొరత ఉండేది కనుక, దాన్ని కేవలం శిల్పాలకే వాడేవారు. ఇతర కళాకృతులన్నిటికీ మట్టిని వాడేవారు. వీరు కళాఖండాలను ఇతర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్న లాపిస్ లౙూలీ, పాలరాయి, డయొరైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు బంగారం వంటి విలువైన లోహాలతో కూడా అలంకరించేవారు. బంగారం, రాగీ, కంచూ వంటి లోహాలతో పాటు ఆల్చిప్పలూ, రత్నాలను కొన్ని ప్రత్యేకమైన శిల్పాలకూ అలాగే ఇతర కళాకృతులలో తాపేందుకూ వాడేవారు. లాపిస్, అలబాస్టర్, సర్పెంటినైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు రకరకాల చిన్న చిన్న రాళ్ళను ముద్రలు తయారుచేసేందుకు వాడారు. వీరి కళాకృతుల్లో అత్యంత ప్రసిద్ధమైనవి ఉర్ లైరులు. ఇవి మనకు తెలిసినంతలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత పురాతన తంత్రీ వాయిద్యాలు. 1922–24 వరకు జరిగిన ఉర్ రాచ శ్మశానము యొక్క తవ్వకాల్లో, వీటిని లెనర్డ్ వులీ కనుగొన్నారు. <gallery widths="170px" heights="170px"> Cylinder seal and modern impression- ritual scene before a temple facade MET DP270679.jpg|గుడి ముంగిట జరుగుతున్న ఉత్సవాన్ని తలపిస్తున్న మట్టితైలపు సున్నపురాతి ముద్రా, దాని అచ్చూ. క్రీ.పూ 3500–3100 నాటిది. న్యుయార్క్‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూౙియం ఆఫ్ ఆర్ట్‌లోనిది. Raminathicket2.jpg|''పొదల్లో పొట్టేలు. క్రీ.పూ 2600–2400 నాటిది; బంగారమూ, రాగీ, నత్తగుల్లలూ, లాపిస్, సున్నపురాతిలతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచ శ్మశానములోనిది (దీ ఖార్ గవర్నరేట్; ఇరాక్‌లో). ప్రస్తుతము లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Denis Bourez - British Museum, London (8747049029) (2).jpg|'క్రీ.పూ 2600–2400 నాటి ఉర్ కేతనము. చెక్కపై నత్తగుల్లలూ, ఎర్రటి సున్నపురాయీ, లాపిస్‌లతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచశ్మశానములో దొరికిన ఈ కళాకృతీ పరస్తుతము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Bull's head ornament for a lyre MET DP260070.jpg|లైరుకు అలంకరణగా ఉన్న ఎద్దు తల. కంచులో నత్తగుల్లలనూ, లాపిస్‌నూ పొదిగి తయారు చేయబడ్డది. క్రీ.పూ 2600–2350 నాటిది. మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. </gallery> ===నిర్మాణశైలి === [[File:Ancient ziggurat at Ali Air Base Iraq 2005.jpg|300px|thumb|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తుగా పిలవబడే ఈ కట్టడాన్ని ఉర్ మూడవ రాజవంశపు కాలములో (సుమారు క్రీ.పూ 2100) కట్టారు. ఇందులో ప్రధాన దైవం చంద్దదేవుడు నాన్నా. ఇది ఆధునిక ఇరాక్‌లోని దీ ఖార్ గవర్నరేట్ ‌లో ఉంది.]] టైగ్రిస్-యుఫ్రేటీసు మైదానములో ఖనిజాలు కానీ, చెట్లు కానీ లేవు. సుమేరుల నిర్మాణాలు అర్ధగోళాకారపు మట్టి ఇటుకలతో నిర్మించబడ్డాయి. వీటిని మాలుతో కానీ సిమెంటుతో కానీ స్థిరపరచే పద్ధతి లేదు. మట్టి ఇటుకలతో కట్టిన కట్టడాలు కొంచెము కొంచెముగా కూలిపోవాల్సిందే. కనుక వాటిని అప్పుడప్పుడూ కూల్చేసి, మళ్ళీ అదే చోటులో కట్టేవారు. ఈ నిరంతర పునర్నిర్మాణంతో క్రమంగా నగరాలు నేల కంటే కొంత ఎత్తులోకి వచ్చి, ప్రతీ నగరము ఒక కొండ లాగా తయారయ్యింది. ఈ కొండలను టెల్‌లు (tells) అంటారు. ఇవి మధ్యప్రాచ్యమంతా మనకి కనిపిస్తూ ఉంటాయి. ఆర్చిబాల్డ్ సేస్ ప్రకారము ఉరుక్ కాలం నాటి చిత్రగుర్తులను బట్టి చూస్తే "రాతికి కొరత ఉండేది. ఉన్న కాస్తను మాత్రము దిమ్మలుగా కోయడమో, ముద్రలుగా మార్చడమో చేసేవారు. నిర్మాణమంతా ఇటుకలతో జరిగేది. నగరాలు, కోటలు, గుళ్ళూ, ఇళ్ళూ అన్నీ ఇటుకలతోటే కట్టేవారు. నగరానికి స్థూపాలుండేవి. నగరాన్ని ఒక మానవ నిర్మితమైన మెరకపై కట్టేవారు. నివాస గృహాలు కూడా స్థూపము వంటి ఆకృతిని కలిగి ఉండేవి. ఇంటి తలుపులు కీలు ఆధారంగా తిరుగుతుండేవి. ఒక విధమైన తాళంచెవితో ఇవి తెరవబడి ఉండవచ్చు అని భావిస్తున్నారు. పురద్వారము పెద్ద ఎత్తున నిర్మితమై ఉండేది. బహుశ రెండు రెండు ద్వారాలు ఉండి ఉండవచ్చు. పునాది రాళ్ళ (ఇటుకల) కింద కొన్ని వస్తువులను ఉంచి, పునాదులను వాటిపై ప్రతిష్ఠించేవారు ".<ref name="Sayce">{{cite book| authorlink=Archibald Sayce| last=Sayce | first=Rev. A. H.| url=https://archive.org/stream/archaeologyofcun00sayc/archaeologyofcun00sayc_djvu.txt |title= The Archaeology of the Cuneiform Inscriptions|edition=2nd revised | year=1908 | publisher=Society for Promoting Christian Knowledge | location=London, Brighton, New York |pages=98–100}}</ref> సుమేరుల కట్టడాల్లోకెల్లా అత్యంత ఆకర్షణీయమైన, ప్రసిద్ధమైన భవనాలు ౙిగ్గురత్తులు. కొన్ని అంతస్తుల వరకు కట్టిన పెద్ద పెద్ద దిమ్మలపై ఒక గుడి ఉంచితే అది ౙిగ్గురత్తు. సుమేరు లోహపు అచ్చులలో రెళ్ళతో కట్టిన ఇళ్ళను చూడవచ్చు. ఇవి దాదాపు సా.శ 400 వరకు కూడా దక్షిణ ఇరాక్‌లో మార్ష్ అరబ్బుల ఇళ్ళకి దగ్గరగానే ఉన్నాయి. సుమేరులకు కమాను నిర్మాణము గురించి తెలుసు. కనుక వారు బలమైన గుమ్మటాల్ని కట్టగలిగారు. అనేక కమానులు కట్టి, వాటిని ఒకటిగా కలిపి, వాటి సహాయముతో గుమ్మటాలు కట్టేవారు. సుమేరు దేవాలయాలు, రాజభవనాలు నిర్మించడానికి సంక్లిష్ట పదార్థాలు, పద్ధతులు ఉపయోగించబడ్డాయి. వాటిలో ముఖ్యమైనవి అండగోడ, గర్భాగారము, పోటు కంబమూ. వీటితో పాటు వీరు దేవాలయాలు లాంటి ముఖ్య కట్టడాల్లోకి మట్టితో చేసిన మేకులు దిగ్గొట్టేవారు. ఈ మేకులపై రాజునో, దేవుణ్ణో కీర్తిస్తూ శాసనాలుండేవి. [[File:Sumerian - Dedication Nail - Walters 481457 - View A.jpg|thumb|అంకితమివ్వబడ్డ మేకు. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది.]] ===గణితం === సుమారు క్రీ.పూ 4000కు సుమేరులు ఒక సంక్లిష్ట కొలతల వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేసారు. దీని ఆసరాతో అంకగణితం, రేఖాగణితము, బీజగణితములను సూత్రీకరించారు. క్రీ.పూ. 2600 తరువాత నుండి సుమేరులు మట్టి పలకలపై గుణకార పట్టికలు (ఎక్కాలు) రచించటమూ, రేఖాగణిత అభ్యాసాలూ, సమస్యలను పరిష్కరించడము మొదలుపెట్టారు. బాబిలోనియా అంకెల తొలి జాడలు కూడా ఈ కాలములో చూడవచ్చు.<ref>Duncan J. Melville (2003). [http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html Third Millennium Chronology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180707213616/http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html |date=2018-07-07 }}, ''Third Millennium Mathematics''. [[St. Lawrence University]].</ref> సుమారు క్రీ.పూ. 2700–2300 సమయానికి వీరు పూసలపాటీని కనుగొన్నారు. అలాగే మొట్టమొదటి వరుస స్తంభాల పట్టిక తయారైంది. ఇది వారి సెగెజెస్మేల్ నంబర్ సిస్టం పరిమాణం వరుస ఆదేశాలు వేరు చేసింది.<ref>Ifrah, Georges (2001), The Universal History of Computing: From the Abacus to the Quantum Computer, New York: John Wiley & Sons, ISBN 0-471-39671-0</ref>{{rp|11}} సుమేరులు మొట్టమొదటిగా స్థలం విలువను లెక్కించడానికి సంఖ్యా వ్యవస్థను ఉపయోగించారు. ఖగోళ గణితములో వీరు స్లైడ్ రూల్ లాంటి ఒక గణన యంత్రాన్ని ఉపయోగించినట్లు ఆధారాలున్నాయి. త్రిభుజము యొక్క వైశాల్యాన్నీ, ఘనము యొక్క ఘనపరిమాణాన్నీ లెక్కగట్టిన మొదటి సంస్కృతి వీరిదే.<ref>{{cite book| url= https://books.google.com/?id=BKRE5AjRM3AC&printsec=frontcover&dq=sherlock+holmes+in+babylon#PPA7,M1 |title=Sherlock Holmes in Babylon: and other tales of mathematical history | first1=Marlow |last1=Anderson | first2=Robin J. |last2=Wilson |year= 2004 |accessdate=2012-03-29| isbn= 978-0883855461}}</ref> ===ఆర్థిక స్థితీ, వాణిజ్యమూ === [[File:Bill of sale Louvre AO3765.jpg|thumb|షురుప్పక్‌లో ఒక మగ బానిసనూ, కట్టడాన్నీ అమ్మకానికి పెడుతూ ఇచ్చిన ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది.]] అనటోలియాలోని (ఆధునిక టర్కీ) సుదూర ప్రాంతాల నుండి వచ్చిన అబ్సిడియన్ (శిలాద్రవము చల్లబడగా తయారయ్యే స్ఫటికము), ఈశాన్య ఆఫ్ఘనిస్థాన్‌లోని బదక్షన్‌కు చెందిన లాపిస్ లౙూలీ (రాజావర్తము వంటి రాయి), డిల్మున్ (ఆధునిక బహ్రైన్)కు చెందిన పూసలూ, సింధూ లిపి చెక్కబడి ఉన్న అనేక ముద్రలూ సుమేరులో లభించాయి. వీటిని బట్టి పర్షియన్ గల్ఫ్ కేంద్రంగా జరిగిన నాటి సుమేరు వాణిజ్య కార్యకలాపాల విస్తృతిని మనము అర్థము చేసుకోవచ్చు. ఉదాహరణకు ప్రపంచంలోని అనేక ప్రాంతాల నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగేవీ. ముఖ్యంగా అన్ని రకాల లోహాలను అక్కడి వారు దిగుమతి చేసుకున్నారు. మెసొపొటేమియాలో అరుదుగా లభించే చెక్క వంటి సరుకులను సుదూరప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గిల్గమేషు కావ్యంలో ఉంది. లెబనన్ సీడరుకు (భారతీయ సీడరుకు తెలుగులో సమానార్థకము దేవదారు. కనుక లెబనన్ సీడరును తెలుగులో లెబనన్ దేవదారు అనుకోవచ్చు. ఇవన్నీ ఒకే కుటుంబానికి చెందిన వేర్వేరు చెట్లు. అన్నీ కూడా చెక్కకు ప్రసిద్ధములే) సుమేరులో చాలా విలువ ఉండేది. ఉర్‌లోని ప్వాబీ రాణి సమాధిలో చెట్టు బంక (వేష్టము) కనుగొనబడింది. సుమేరులు వేష్టమును ముౙాంబీకు వంటి సుదూర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకునేవారు. సుమేరులో బానిసలు ఉన్నప్పటికీ ఆర్థిక వ్యవస్థకు వారి సేవలు పెద్ద ఎక్కువేమీ కాదు. బానిస స్త్రీలు నేతగత్తెలూ, గానుగల్లోనూ, మరల్లోనూ కార్మికులుగా, బరువులు మోసే కూలీలుగా పనిచేసేవారు. సుమేరు కుమ్మరులు వారి కుండలను దేవదారు నూనెతో గీసిన బొమ్మలతో అలంకరించేవారు. కుమ్మరిపనికి అవసరమైన అగ్నిని ఉత్పత్తి చేయడానికి వీరు బౌ డ్రిల్ అనే యంత్రము వాడేవారు. సుమేరు తాపీవారూ, మణికారులూ తమ పనుల్లో అలబాస్టర్ (ఒక రకమైన హరశోఠము), (ఏనుగు)దంతం, ఇనుము, బంగారం, వెండి, కార్నీలియన్, లపిస్ లౙులీలను వాడేవారు.<ref>Diplomacy by design: Luxury arts and an "international style" in the ancient Near East, 1400–1200 BC, Marian H. Feldman, University of Chicago Press, 2006, pp. 120–121</ref> ====సింధూలోయ వాసులతో వ్యాపార సంబంధాలు==== [[File:British Museum Middle East 14022019 Gold and carnelian beads 2600-2300 BC Royal cemetery of Ur (composite).jpg|thumb|తెల్లటి ఆకృతులు నిక్షారితము చేయబడ్డ ఈ కార్నీలియన్ పూసల హారము ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికింది. ఆదివంశపు కాలానికి చెందిన ఈ కళాకృతి సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసుకొనబడిందని చరిత్తకారుల అభిప్రాయం. ప్రస్తుతము ఈ హారము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది.<ref name="BM Carnelian">British Museum notice: "Gold and carnelians beads. The two beads etched with patterns in white were probably imported from the Indus Valley. They were made by a technique developed by the Harappan civilization" [[:File:Ur Grave gold and carnelian beads necklace.jpg|Photograph of the necklace in question]]</ref>]] [[File:Mesopotamia-Indus.jpg|thumb|left|క్రీ.పూ 3వ సహస్రాబ్దిలో సముద్ర మట్టాలు తక్కువగా ఉన్న కారణంగా సముద్ర మార్గాన సింధూ లోయకూ మెసొపొటేమియాకూ మధ్య దూరము ఇప్పటి కంటే చాలా తక్కువగా ఉండి ఉండవచ్చు.<ref name="JR12">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=12–14 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref>]] సుమారు క్రీ.పూ 2350 నుండి సింధు నాగరికత నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగినట్లుగా ఆధారాలున్నాయి.<ref name="JR14">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=14–17 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref> సింధూ తీరాన కనబడే నత్తల గుల్లలతో చేసిన వివిధ వస్తువులు పురావస్తు పరిశోధనల్లో దొరికాయి. ఇవన్నీ క్రీ.పూ 2500–2000 మధ్య కాలంలో తయారైనవని శాస్త్రవేత్తల అంచనా.<ref>{{cite journal |last1=Gensheimer |first1=T. R. |title=The Role of shell in Mesopotamia : evidence for trade exchange with Oman and the Indus Valley |journal=Paléorient |date=1984 |volume=10 |pages=71–72 |doi=10.3406/paleo.1984.4350 |url=https://www.persee.fr/doc/paleo_0153-9345_1984_num_10_1_4350}}</ref> క్రీ.పూ 2600–2450 కాలంలో సింధూ లోయలో తయారైన కార్నీలియన్ పూసలు సుమేరులోని సమాధుల్లో, ముఖ్యంగా ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికాయి.<ref name="JMI">{{cite book |last1=McIntosh |first1=Jane |title=The Ancient Indus Valley: New Perspectives |date=2008 |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-1-57607-907-2 |pages=182–190 |url=https://books.google.com/books?id=1AJO2A-CbccC&pg=PA189 }}</ref> కొన్ని కార్నీలియన్ పూసలపై తెల్లటి రంగులో ఉన్న ఆకృతులు నిక్షారితం చేయబడ్డాయి. ఇలా ఆమ్లంతో నిక్షారితం చేసే ప్రక్రియను అభివృద్ధి చేసింది సింధూ వాసులు కనుక, వీటిని సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసి ఉండవచ్చు.<ref>నిక్షారణ పద్ధతి వివరాలకు {{cite journal |last1=MacKay |first1=Ernest |title=Sumerian Connexions with Ancient India |journal=The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland |issue=4 |date=1925 |pages=699 |jstor=25220818 }} చూడండి</ref><ref name="BM Carnelian" /><ref>{{cite book |last1=Guimet |first1=Musée |title=Les Cités oubliées de l'Indus: Archéologie du Pakistan |date=2016 |publisher=FeniXX réédition numérique |isbn=978-2-402-05246-7 |page=355 |url=https://books.google.com/books?id=-HpYDwAAQBAJ&pg=PA355 |language=fr}}</ref> లాపిస్ లౙులీ రెండవ నకాదా కాలంలోని (సుమారు క్రీ.పూ 3200) అనేక సమాధుల్లో దొరికాయి. లాపిస్‌ను సుమేరు నుండి ఈజిప్టు వారు దిగుమతి చేసుకునే వారు. ఆఫ్ఘనిస్తాన్‌లో తప్ప వేరెక్కడా లాపిస్ ఉన్నట్లు ఆధారాలు లేవు కనుక, ఈ రాయి అక్కడి నుండి ఇరాన్ పీఠభూమి మీదుగా సుమేరుకు రవాణా చేయబడి ఉండవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Demand |first1=Nancy H. |title=The Mediterranean Context of Early Greek History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1-4443-4234-5 |pages=71–72 |url=https://books.google.com/books?id=YVSg-DOHzJMC&pg=PA71 }}</ref><ref name="CP">{{cite book |last1=Rowlands |first1=Michael J. |title=Centre and Periphery in the Ancient World |date=1987 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-25103-7 |page=37 |url=https://books.google.com/books?id=YDs9AAAAIAAJ&pg=PA37 }}</ref> సింధూ లిపిలో ఉన్న ఎన్నో ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో, ముఖ్యంగా ఉర్, బాబిలోనియా, కిష్‌లలో, దొరికాయి.<ref>మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల పూర్తి జాబితా కొరకు {{cite book |last1=Reade |first1=Julian |title=Indian Ocean In Antiquity |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-15531-4 |pages=148–152 |url=https://books.google.com/books?id=PtzWAQAAQBAJ&pg=PA148 }}చూడండి</ref><ref>ఇంకో మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల జాబితా: {{cite book |last1=Possehl |first1=Gregory L. |title=The Indus Civilization: A Contemporary Perspective |date=2002 |publisher=Rowman Altamira |isbn=978-0-7591-0172-2 |page=221 |url=https://books.google.com/books?id=pmAuAsi4ePIC&pg=PA221 }}</ref><ref>{{cite web |title=Indus stamp-seal found in Ur BM 122187 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805148&partId=1&images=true |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 123208 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=804667&partId=1&museumno=1932.1008.178&page=2 |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 120228 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805338&partId=1&images=true |website=British Museum}}</ref><ref>{{cite book |last1=Gadd |first1=G. J. |title=Seals of Ancient Indian style found at Ur |date=1958 |url=https://archive.org/details/in.gov.ignca.33779/page/n11}}</ref><ref>{{cite book|title=Brotherhood of Kings: How International Relations Shaped the Ancient Near East|page=49|url=https://books.google.com/books?id=JTvRCwAAQBAJ&pg=PA49|first=Amanda H.|last=Podany|publisher=Oxford University Press|year=2012|isbn=978-0-19-971829-0}}</ref><ref>{{cite book|title=Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus|url=https://books.google.com/books?id=8l9X_3rHFdEC&pg=PA246|quote=Square-shaped Indus seals of fired steatite have been found at a few sites in Mesopotamia.|author1=Joan Aruz|author2=Ronald Wallenfels|page=246|isbn=978-1-58839-043-1|year=2003}}(అనువాదము: చతురస్రాకృతిలోనున్న కాల్చిన బలపపురాతి సింధూ లోయ ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో కొన్ని చోట్ల దొరికాయి)</ref> మూడవ ఉర్ కాలం నాటి రాజైన గుడియా, ప్రకాశభేద్యమైన కార్నీలియన్‌ను మెలూహ్హా నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గ్రంథస్తము చేయబడి ఉంది. ఈ మెలుహ్హా సింధూ లోయేనని చాలామంది నిపుణుల అభిప్రాయం.<ref name="JMI"/> మెలూహ్హా నుండి వచ్చిన వ్యాపారులూ, తుపాసీలు మెసొపొటేమియాలో ఉన్న విషయం చాలా శాసనాల్లో చెప్పబడినది.<ref name="JMI"/> అకేడూ ఇంకా మూడవ ఉర్ ప్రాంతాలలో సింధూ లిపితో ఉన్నవి కానీ సింధూ లోయతో సంబంధాన్ని సూచించేవి కానీ మొత్తం కలిపి సుమారు ఇరవై ముద్రలు దాకా దొరికాయి.<ref name="JMI"/> సింధూ నాగరికత క్రీ.పూ 2400–1800 వరకు తారాస్థాయిలో విలసిల్లింది. ఐతే ఈ వ్యాపార లావాదేవీలు నెరపిన నాటికి ఇది సుమేరు నాగరికత కన్నా చాలా పెద్దది. 65,000 చదరపు అడుగుల వైశాల్యము గల సుమేరుతో పోల్చితే సింధూ నాగరికత 12 లక్షల చ.అ లో విస్తరించి ఉండి, కొన్ని వేల నివాసాలకు అలవాలంగా ఉండేది. రెండు నాగరికతల్లోనూ అతిపెద్ద నగరాలు మాత్రం ఒకే విధమైన వైశాల్యంతో, దాదాపుగా 30–40 వేల జనాభాతో ఉండేవి.<ref>{{cite book |last1=Cotterell |first1=Arthur |title=Asia: A Concise History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0-470-82959-2 |page=42 |url=https://books.google.com/books?id=9_vVTWXK5kQC&pg=PT42 }}</ref> ====ధనం, ఋణం ==== వీరు యవలనూ, వెండినీ ద్రవ్యముగా వాడేవారు. పెద్ద పెద్ద సంస్థలన్నీ వాటి లెక్కలను యవలూ, వెండిలలో నమోదు చేసేవి. ఆ రెంటికీ మధ్య ఒక స్థిరమైన మారక విలువ ఉండేది. సుంకాలూ, అప్పులూ, ధరవరలన్నీ ఆ రెంటిలో ఏదో ఒక దానిలో లెక్కగట్టబడేవి. చాలా లావాదేవీల్లో అప్పుల పాత్ర ఎక్కువగా ఉండేది. ఉదాహరణకు వర్తకులకు గుళ్ళచే కేటాయింపబడ్డ సరుకులు, అలాగే మద్యము వ్యాపారుల దగ్గర ఖాతాలో వ్రాయించుకుని మద్యము తీసుకోగా పడ్డ బాకీలూ వంటివి.<ref name = debt>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Hudson|first= Michael|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|pages= 23–35}}</ref> సుమేరులో మద్యము తయారీ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. ఈ తయారీదారులు ఎక్కువగా స్త్రీలు. వీరే బేరసారాలు కూడా జరిపేవారు. సుమేరులో రెండు రకాల ఋణాలు ఎక్కువగా ఉండేవి. ఒకటి వాణిజ్య ఋణాలూ, ఇంకొకటి వ్యక్తిగత వ్యవసాయ ఋణాలూ. వాణిజ్యమును ప్రోత్సహించుటకు దేవాలయాలు ఈ వ్యాపార ఋణాలు మంజూరు చేసేవి. సుమేరు వ్యాపారులు సముద్ర ప్రయాణాలు చేసి, ఇతర ప్రదేశాల్లో కూడా వ్యాపారము చేసేవారు. వ్యాపార ఋణాలను ఎక్కువగా ఈ ప్రయాణ ఖర్చులకై వీరు తీసుకునేవారు. వీటి మారకము వెండి. సుమారు క్రీ.పూ.2000 ముందు వడ్డీ నెలకి అసలులో అరవయ్యో వంతు(1/60)గా (ఒక మినాకు ఒక షెకెల్ చొప్పున) నిర్ణయింపబడింది. తరువాతి రెండు వేల సంవత్సరాల పాటు వడ్డీ మొత్తము ఈ స్థాయిలోనే ఉంది.<ref name = debt/> ఈ రెండూ కాక మరో రకమైన ఋణాలు గ్రామీణ ఋణాలు. ప్రజలెవరైనా తమ సుంకాలను చెల్లించకపోతే ఆ బకాయిలను వారు రాజ్యము నుండి తీసుకున్న అప్పుగా పరిగణించేవారు. ఈ బకాయిలు ఎక్కువగా దేవాలయాలకు కట్టని సుంకముల మూలంగా పడేవి.<ref name = debt2>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Van De Mieroop|first= Marc|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|page= 63}}</ref>వీటికి వడ్డీలు ఎక్కువగా ఉండేవి—అసలులో మూడోవంతు (1/3) నుండి సగము (1/2) దాకా. ఈ అప్పుల లావాదేవీలకు మారకంగా యవలూ, ఇతర పంటలూ వాడబడేవి.<ref name = debt/> ఈ గ్రామీణ ఋణాలను పాలకులు మధ్య మధ్యలో మాఫీ చేసి, ఋణగ్రస్తులను వదలివేసేవారు. సాధారణంగా ఏడాదికొకసారి, వారు పట్టాభిషిక్తులైన రోజున, ఇది జరిగేది. ఇది కాక యుద్ధాలూ, కరువుకాటకాలూ వచ్చి పడినప్పుడు కూడా ఋణమాఫీ జరిగేది. మనకి తెలిసినంతవరకు, మొదటిసారి ఋణమాఫీ చేసిన వారు లగాషు రాజులైన ఎన్మెటెనా, ఉరుకాగినాలు. జరిగిన కాలం క్రీ.పూ 2400–2350లో. హడ్సన్ ప్రకారం ఈ అప్పులు పేరుకుపోతే సన్నకారు రైతులు భూములన్నా కోల్పోతారు లేక వెట్టిచాకిరీలో చిక్కుకుంటారు. వీటిలో ఏది జరిగినా యుద్ధానికి సైనికబలం తగ్గుతుంది. అలా జరగకుండా ఉండేందుకే ఈ మాఫీలు.<ref name = debt/> ===సైన్యం === [[File:Standard of Ur chariots.jpg|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటి ఉర్ కేతనముపై చెక్కబడ్డ తొలినాటి రథాలు.]] [[File:Stele of Vultures detail 01-transparent.png|thumb|రాబందుల ఫలకముపై చెక్కబడ్డ యుద్ధ అమరికలు. సుమేరు రాజు ఎన్నాటుం నేతృత్వంలో ఫాలాంక్స్ అను యుద్ధ వ్యూహములో అమరి ఉన్న సైనికులు.]] [[File:Silver model of a boat, tomb PG 789, Royal Cemetery of UR, 2600-2500 BCE.jpg|thumb|నాటి పడవ యొక్క వెండి నమూనా. క్రీ.పూ 2600–2500 నాటిది. ఉర్ రాచశ్మశానములో 789వ వ్యక్తిగత సమాధిలో దొరికింది.]] సుమేరు నగర-రాజ్యాల మధ్య 2000 ఏళ్ళ పాటుగా జరిగిన దాదాపు ఎడతెరపి లేని పోరాటాలు అక్కడ యుద్ధ పద్ధతులూ, సాంకేతికతా అభివృద్ధి చెందేందుకు దోహదపడచడాయి.<ref>Roux, Georges (1992), "Ancient Iraq" (Penguin)</ref>గ్రంథస్థమైన మొదటి యుద్ధము లగాషూ, ఉమ్మా రాజ్యాల మధ్య సుమారు క్రీ.పూ 2450లో జరిగిన పోరాటము. ఇది రాబందుల శిలాశాసనము పైన చెక్కబడింది. దీనిలో పదాతి దళాలకు లగాషు రాజు నాయకత్వము వహించడము మనము చూడవచ్చు. ఈ పదాతి దళం ఈటెలూ, దీర్ఘచతుస్రాకారపు డాలుతో సన్నద్దమయ్యి, రాగి శిరస్త్రాణాలను ను ధరించి, ఉన్నట్లుగా చెక్కబడి ఉంది. ఈ శాసనములో వీరందరూ ఫాలాంక్స్ వంటి ఒక అమరికలో నిలబడినట్లు తెలుస్తోంది. ఇలాంటి వ్యూహనిర్మాణానికి శిక్షణా, క్రమశిక్షణా అవసరము కనుక, సుమేరులో సుశిక్షితులైన సైనిక బలగము ఉండేదని తెలుస్తోంది.<ref>Winter, Irene J. (1985). "After the Battle is Over: The 'Stele of the Vultures' and the Beginning of Historical Narrative in the Art of the Ancient Near East". In Kessler, Herbert L.; Simpson, Marianna Shreve. Pictorial Narrative in Antiquity and the Middle Ages. Center for Advanced Study in the Visual Arts, Symposium Series IV 16. Washington, DC: National Gallery of Art. pp. 11–32. {{ISSN|0091-7338}}</ref> సుమేరు సైన్యం ఒనేజర్లను పూన్చిన బళ్ళను రథాలుగా వాడేది. ఈ తొలినాటి రథాలు యుద్ధములో వాడేందుకు తరువాతి కాలపు వాటంత అనువైనవి కావు. కొంతమంది ఈ రథాలు ప్రధానంగా రవాణాకు వాడేవారని సూచించారు. ఐతే ఈ రథాల్లోని పరివారము గొడ్డళ్ళూ, ఈటెలూ పూని ఉండేవారని తెలుస్తోంది. రథాలకు నాలుగు లేదా రెండు చక్రాలు ఉండేవి. నాలుగు ఒనేజర్లు పూన్చబడ్డ వీటికి ఇద్దరు సారథులుండేవారు. ఇక రథము యొక్క బండిగా చెకడాబండి ఉండేది. బండి చక్రాలకు మూడు భాగాలుండేవి; మధ్యలో దిండూ, చుట్టూ దాకళ్ళూ, వాటిని చుట్టేస్తూ బయటన ఒక కమ్మి. అలాగే బండికి నేత జల్ల ఉండేది. సుమేరు నగరాలకు రక్షణ ప్రాకారాలు ఉండేవి. నగర-రాజ్యాల మధ్య యుద్ధాలు ఎక్కువగా ముట్టుకోళ్ళ యుద్ధాలు. ఐతే ఆనాటి మట్టి ఇటుకల గోడలు కొందరు శత్రువులను అడ్డుకోగలిగాయి. ===సాంకేతిక పరిజ్ఞానం === సుమేరుల సాంకేతిక పరిజ్ఞానానికి ఉదాహరణలు: చక్రం, శరాకార లిపీ, అంకగణితం, రేఖాగణితము, నీటిపారుదల వ్యవస్థలు, పడవలు, చాంద్ర-సౌరమాన కాలగణనము, కంచు, జంతుతోలు, రంపం, ఉలి, సుత్తి, పిడిసాన, కళ్ళెం, మేకులు, గుండుసూదులు, ఉంగరాలు, తవ్వుకోలా, గొడ్డలి, కత్తులు, ఈటెలు, బాణములు, బాణం ములుకులు, ఖడ్గం, బంక, నీటితిత్తి, సంచి, కవచం, అంబులపొది, యుద్ధ రథాలు, ఒర, బూట్లు, చెప్పులు, పంట్రకోల, బీరు. సుమేరులకు మూడు రకాల పడవలు ఉండేవి: * మొదటి రకము తెరచాప పడవలు. జుట్టుతో కుట్టబడ్డ వీటిని క్లింకర్ పద్ధతిలో తయారు చేసేవారు. నీరు లోపలికి ఇంకకుండా మట్టి తైలపు పూత పూసేవారు. * జంతు తోలూ, రెల్లు గడ్డితో చేసిన తోలు పడవలు రెండో రకము * తెడ్డు నౌకలు మూడో రకము. వీటిని చెక్క తెడ్లతో నడుపుతారు. కొన్నిసార్లు ఇవి రాదారి పడవలుగా వాడబడేవి—అనగా తీరం వెంబడి నడుస్తున్న జనాలూ, జంతువులచే ప్రవాహానికి ఎదురు లాగబడేవి. ==వారసత్వం == [[File:Sumer map.jpg|thumb|సుమేరు పటము]] ఇప్పటి వరకూ జరిగిన పరిశోధనల ప్రకారము చక్రవాహనాల వాడకము క్రీ.పూ 4 వ సహస్రాబ్ది మధ్యభాగములో మొదలైంది. దాదాపు ఒకేసారి మూడు వేర్వేరు సమాజాల్లో వీటి మొదటి వాడకము కనిపిస్తోంది. అవీ మెసొపొటేమియా, ఉత్తర కాకసస్ (మైకాప్ సంస్కృతి), మధ్య ఐరోపాలు. చక్రం కనుగొన్న మొదట్లో దాన్ని కుమ్మరి చక్రంగా వాడారు. నెమ్మదిగా వాహనాలకూ, కర్మాగారాలకూ దీని వాడకము విస్తరించింది. పరిష్కృత లిపుల్లో ఈజిప్టు గూఢచిత్ర లిపి తరువాత అతి పురాతనమైనది సుమేరు శరాకార లిపి (దానికంటే పురాతనమైన జియాహూ గుర్తులు, టార్టరియా పలకలు వంటివాటిపై అనేక వివాదాలు ఉన్నాయి). సుమేరులు మొట్టమొదటి ఖగోళ శాస్త్రవేత్తలలో ఒకరు. వీరు నక్షత్రాలను నక్షత్ర సముదాయాలుగా విభజించారు. ఈ సముదాయాలలో చాలా వాటిని పురాతన గ్రీకులు కూడా గుర్తించారు. కొన్ని సముదాయాలు నేటి రాశి చక్రములో కూడా వాడుకలో ఉన్నాయి.<ref name="Thompson">{{cite web |author=Gary Thompson |url=http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |title=History of Constellation and Star Names |publisher=Members.optusnet.com.au |access-date=2012-03-29 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120821025411/http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |archive-date=2012-08-21 }}</ref>{{Unreliable source?|failed=y|date=March 2012}} కంటికి కనిపించే ఐదు గ్రహాల గురించి కూడా వారికి తెలుసు.<ref name="SumerFAQ2">{{cite web |url=http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |title=Sumerian Questions and Answers |publisher=Sumerian.org |accessdate=2012-03-29 |website= |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414150755/http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |archive-date=2012-04-14 |url-status=dead }}</ref> వారు ఒక ప్రత్యామ్నాయ బేస్ 10, బేస్ 6 తో ఒక మిశ్రమ రేడిక్స్ వ్యవస్థతో సహా అనేక విభిన్న సంఖ్యా వ్యవస్థలను ఉపయోగించి అంకగణితం అభివృద్ధి చేసారు. సుమేరు, బాబిలోనియాలో ఈ సెక్స్మేసిమల్ సిస్టమ్ ప్రామాణిక సంఖ్యా వ్యవస్థగా మారింది. వీరు సైనిక నిర్మాణాలను (యుద్ధ వ్యూహాలను) కనుగొని ఉండవచ్చు. సైనికులను అంగాలుగా విభజించే పద్ధతిని కనుగొన్నారు. వీరి సైనిక అంగాలు: పదాతి, అశ్వికదళం, విలుకాండ్రు. వారు మొట్టమొదటిగా న్యాయ వ్యవస్థ, పరిపాలనా వ్యవస్థలను క్రోడీకరించి అభివృద్ధి చేశారు. వీరి వ్యవస్థ న్యాయస్థానాలు, కారాగారాలూ, ప్రభుత్వ కవిలెలతో సంపూర్ణంగా ఉండేది. మొట్టమొదటి నగర రాజ్యాలు సుమేరులో వెలిసాయి. ఐతే ఆధునిక సిరియా, లెబనన్ ప్రాంతాల్లో కూడా అదే సమయానికి నగర రాజ్యాల లాంటి వ్యవస్థలు ఏర్పడ్డాయి. శరాకార లిపి తయారుచేసాక కొన్ని శతాబ్దాల పాటు దాన్ని అప్పులూ, జమా ఖర్చుల లెక్కలకే వాడేవారు. నెమ్మదిగా సుమారు క్రీ.పూ. 2600 నాటికి సందేశాలు, వర్తమానాలు, చరిత్ర, కథలూ, గణితం, ఖగోళ విశేషాలూ, ఇతర విషయాలను లిపిని ఉపయోగించి నమోదు చేయడము మొదలైంది. వ్రాత సమాజములో వ్యాప్తి చెందడముతో, గ్రామ దేవాలయాల నిర్వహణలో మొట్టమొదటి బడులు ఏర్పడ్డాయి. ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[:en:History of Iraq|ఇరాక్ చరిత్ర]] * [[:en:History of writing numbers|అంకము]] * [[:en:Ancient Mesopotamian units of measurement|ప్రాచీన మెసొపొటేమియాలో కొలమానాలు]] * [[:en:Ancient Mesopotamian religion|ప్రాచీన మెసొపొటేమియా యొక్క మత సంప్రదాయాలు]] * [[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియాల మధ్య సంబంధాలు]]   ==గమనికలు== <references group="గమనిక"/> ==మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==మరింత సమాచారము కోసము== {{refbegin|35em}} * Ascalone, Enrico. 2007. ''Mesopotamia: Assyrians, Sumerians, Babylonians (Dictionaries of Civilizations; 1)''. Berkeley: University of California Press. {{ISBN|0-520-25266-7}} (paperback). * Bottéro, Jean, André Finet, Bertrand Lafont, and George Roux. 2001. ''Everyday Life in Ancient Mesopotamia''. Edinburgh: Edinburgh University Press, Baltimore: Johns Hopkins University Press. * Crawford, Harriet E. W. 2004. ''Sumer and the Sumerians''. Cambridge: Cambridge University Press. * Leick, Gwendolyn. 2002. ''Mesopotamia: Invention of the City''. London and New York: Penguin. * Lloyd, Seton. 1978. ''The Archaeology of Mesopotamia: From the Old Stone Age to the Persian Conquest''. London: Thames and Hudson. * Nemet-Nejat, Karen Rhea. 1998. ''Daily Life in Ancient Mesopotamia''. London and Westport, Conn.: Greenwood Press. * {{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=Sumerian Mythology: A Study of Spiritual and Literary Achievement in the Third Millennium B.C.|url=https://archive.org/details/sumerianmytholog0000kram|date=1972|publisher=University of Pennsylvania Press|location=Philadelphia|isbn=978-0-8122-1047-7|edition=Rev.}} * Roux, Georges. 1992. ''Ancient Iraq'', 560 pages. London: Penguin (earlier printings may have different pagination: 1966, 480 pages, Pelican; 1964, 431 pages, London: Allen and Urwin). * Schomp, Virginia. ''Ancient Mesopotamia: The Sumerians, Babylonians, and Assyrians''. * ''Sumer: Cities of Eden (Timelife Lost Civilizations)''. Alexandria, VA: [[:en:Time Life|Time-Life Books]], 1993 (hardcover, {{ISBN|0-8094-9887-1}}). * [[Leonard Woolley|Woolley, C. Leonard]]. 1929. ''[https://www.fadedpage.com/books/20170924/html.php The Sumerians]''. Oxford: Clarendon Press. {{refend}} nsi1d2sc7taty8skt3i22jt5f8jb7kk 3615097 3615096 2022-08-04T09:42:19Z Inquisitive creature 49670 /* గూట్యపు కాలం */ అక్షర దోషం స్థిరం, లింకులు చేర్చబడ్డాయి wikitext text/x-wiki {{Ancient history}} సుమేరు <ref group="గమనిక"></ref> [[నాగరికత]] [[తామ్ర శిలా యుగం]], మొదటి [[కంచుయుగం|కంచు యుగ]] కాలాల్లో, సుమారు క్రీ.పూ. 5–6 సహస్రాబ్దుల్లో, దక్షిణ [[మెసొపొటేమియా]] (ఆధునిక దక్షిణ-మధ్య [[ఇరాక్]]) ప్రాంతములో మొదలైంది. ఇది మెసొపొటేమియాలోని నాగరికతల్లో మొదటిది. [[సింధు లోయ నాగరికత|సింధూ నాగరికత]], [[:en:Ancient Egypt|ప్రాచీన ఈజిప్టు]], [[:en:Elam|ఈలము]], [[:en:ancient china|ప్రాచీన చైనా]], [[:en:Minoan civilization|మనోవు నాగరికత]], [[:en:Caral-Supe civilization|కారలు నాగరికత]]లతో పాటు [[:en:Cradle of civilization|ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి నాగరికతలలో]] ఇది కూడా ఒకటి. [[:en:Tigris|టైగ్రిసూ]], [[యూఫ్రటీస్|యూఫ్రెటీసు]] లోయలలో నివసించిన సుమేరు రైతులు ధాన్యం, ఇతర పంటలను విస్తారంగా సాగుచేసారు. ఆ పంట మిగులు వారు పట్టణావాసాలు ఏర్పరిచేందుకు దోహదపడింది. క్రీ.పూ 3000 నాటికీ [[:en:Proto-writing|ఆదిలేఖన పద్ధతులు]] ఈ నాగరికతలో కనిపిస్తాయి. ఈ నాగరికత యొక్క అత్యంత పురాతన రచనలు [[:en:uruk|ఉరుక్]], [[:en:Jemdet Nasr|జెమ్డేట్ నస్ర్]] నగరాలలో లభించాయి‌. ఇవీ క్రీ.పూ 3500–3000 నాటివి. ==ఉచ్చారణ== సుమేరు అనే పదాన్ని బ్రిటిష్ ఆంగ్లములో సూమర్ (రకారము పలుకబడదు. సూమహ్‌కీ సూమర్‌కీ మధ్యస్థంగా ఉంటుంది. ([[Help:IPA/English|/ˈsuːmər/]])) అని పలుకగా, అమెరికా వారు సూమఱ్(దాదాపుగా) అని పలుకుతారు. భారతీయ ఆంగ్ల ఉచ్ఛారణలో సుమేరు కీ సుమాహ్‌కీ మధ్యస్థంగా పలుకబడుతుంది. ==పుట్టుపూర్వోత్తరాలు== సుమేరు లో సుమారు క్రీ.పూ. 5500–4000 మధ్యన మనుషులు స్థిరనివాసాలు ఏర్పర్చుకున్నారని చరిత్రకారుల అంచనా. వీరు [[:en: Western Asia|పశ్చిమాసియా]] వాసులయ్యుండొచ్చు. పట్టణాలూ, నదులూ, వృత్తులకు ఉన్న పేర్ల ఆధారంగా వీరు సుమేరు భాష మాట్లాడేవారని తెలుస్తోంది. ఈ భాష [[:en:language isolate|ఏ కుటుంబానికీ చెందినది కాదు]]. తరువాతి సెమిట భాషల వలె కాక ఇది ఒక అగ్లూటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ ({{ill|agglutinative language|en}}). <ref>{{Cite web|url=http://oi.uchicago.edu/OI/MUS/ED/TRC/MESO/writing.html|title=Ancient Mesopotamia. Teaching materials|publisher=Oriental Institute in collaboration with Chicago Web Docent and eCUIP, The Digital Library|access-date=5 March 2015}}</ref><ref> [http://www.metmuseum.org/toah/hd/ubai/hd_ubai.htm "The Ubaid Period (5500–4000 B.C.)" In Heilbrunn Timeline of Art History. Department of Ancient Near Eastern Art. The Metropolitan Museum of Art, New York (October 2003)]</ref><ref>[https://www.britishmuseum.org/explore/highlights/articles/u/ubaid_culture.aspx "Ubaid Culture", The British Museum]</ref><ref>[http://oi.uchicago.edu/pdf/saoc63.pdf "Beyond the Ubaid", (Carter, Rober A. and Graham, Philip, eds.), University of Durham, April 2006]</ref> [[File:Blau Monuments (front).jpg|thumb|upright=1.5|[[:en:Blau Monuments|బ్లౌ స్మారక చిహ్నాలు]]. ప్రస్తుతం బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్న ఇవి జెమ్డెట్ నస్ర్ కాలంలో క్రీ.పూ 3100–2700 మధ్యలో చెక్కబడినవి. వీటిలో ఆ కాలం నాటి సుమేరుల బొమ్మలూ అలాగే ఆదిమ శరాకార లిపిలో ఉన్న గుర్తులూ కనిపిస్తాయి.]] ఐతే [[:en:North Africa|ఉత్తర ఆఫ్రికా]]లోని అలనాటి [[:en:African humid period|పచ్చటి సహారా]]లో నివసించిన వారే [[మధ్యప్రాచ్యం|మధ్యప్రాచ్యము]]లోని సుమేరుకు వలస వచ్చి అక్కడ వ్యవసాయాన్ని వ్యాపింపజేసారని మరికొందరి పరిశోధకుల వాదన.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=MJWcSRSz9wEC&pg=PA22|title=Prehistoric Iberia: Genetics, Anthropology, and Linguistics : [proceedings of an International Conference on Prehistoric Iberia : Genetics, Anthropology, and Linguistics, Held November 16–17, 1998, in Madrid, Spain]|last1=Arnaiz-Villena|first1=Antonio|last2=Martínez-Laso|first2=Jorge|last3=Gómez-Casado|first3=Eduardo|date=2000|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=978-0-306-46364-8|pages=22}}</ref> కానీ వ్యవసాయము మొదట [[:en:Fertile Crescent|ఫెర్టైల్ క్రిసెంట్‌]]లో<ref group="గమనిక">అనువాదము=సారవంతమైన నెలవంక. ఆ నేల నెలవంక ఆకారములో ఉన్నందున ఈ పేరు వచ్చినది</ref>మొదలైందని బలమైన ఆధారాలున్నందున ఈ పరికల్పనకు పెద్దగా మద్దతు లభించలేదు.<ref name="Genomic insights into the origin of">{{cite journal |last1=Lazaridis |first1=I. |last2=Nadel |first2=D. |last3=Rollefson |first3=G. |title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East |journal=Nature |date=2016 |volume=536 |issue=7617 |pages=419–424 |doi=10.1038/nature19310 |pmid=27459054 |url= |pmc=5003663 |bibcode=2016Natur.536..419L }}</ref> ప్రత్యేకించి సుమేరులను గూర్చి చెప్పనప్పటికీ, 2016లో లౙారిడిస్ బృందము మధ్యప్రాచ్యములోని సెమిట సంస్కృతి మొదలవ్వడానికి ముందు నివసించిన వారిలో, ముఖ్యంగా [[:en:Natufian culture|నాటూఫుల్లో]], [[:en:Haplogroup E-M215 (Y-DNA)|కొంత ఉత్తర ఆఫ్రికా సంతతి]] ఉందని ప్రతాపాదించారు. వీరు నాటూఫులూ, [[:en:Pre-Pottery Neolithic|ప్రీ పోటరీ నియోలిథిక్ కాలపు]] వారి పై జన్యు పరిశోధనలు చేసి, ఈ నిర్ణయానికి వచ్చారు.<ref name="Genomic insights into the origin of"/><ref>"Craniometric analyses have suggested an affinity between the Natufians and populations of north or sub-Saharan Africa, a result that finds some support from Y chromosome analysis which shows that the Natufians and successor Levantine Neolithic populations carried haplogroup E, of likely ultimate African origin, which has not been detected in other ancient males from West Eurasia. However, no affinity of Natufians to sub-Saharan Africans is evident in our genome-wide analysis, as present-day sub-Saharan Africans do not share more alleles with Natufians than with other ancient Eurasians" (తెలుగు అనువాదము: కపాలమాపన విశ్లేషణల్లో నాటూఫులకూ, ఉత్తర సహారా అలాగే సహారాకు దక్షిణాన ఉండే వారితో కూడా జన్యు సంబంధాలుండే అవకాశముందని తెలిసింది. పురుష వర్ణగ్రాహక విశ్లేషణలు కూడా నాటూఫులూ, వారి వారసులైన నవీన శిలా యుగపు లెవాంటు సమాజాల్లో ఆఫ్రికా సంతతికి చెందిన యుగ్మ వికల్పాలు ఉన్నట్లుగా తేల్చాయి. ఈ వికల్పములు పడమటి యురాసియుల్లో లేవు. కానీ మా విశ్లేషణల్లో సహారాకు దక్షిణాన ఉండే ఆధునిక ఆఫ్రికా వాసులకు, నాటూఫులతో ఇతర యురాసియులకంటే దగ్గరి జన్యు సంబంధములున్నాయనడానికి ఆధారాలేమీ లభించలేదు.) in {{Cite journal|last1=Reich|first1=David|last2=Pinhasi|first2=Ron|last3=Patterson|first3=Nick|last4=Hovhannisyan|first4=Nelli A.|last5=Yengo|first5=Loic|last6=Wilson|first6=James F.|last7=Torroni|first7=Antonio|last8=Tönjes|first8=Anke|last9=Stumvoll|first9=Michael|date=August 2016|title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East|journal=Nature|volume=536|issue=7617|pages=419–424|doi=10.1038/nature19310|pmid=27459054|pmc=5003663|issn=1476-4687|bibcode=2016Natur.536..419L}}</ref> ఇది కాక 2013లో నాలుగు సుమేరు అస్థిపంజరాల నుండి సేకరించిన డి.ఎన్.ఎ నమూనాలపై జన్యు విశ్లేషణ పరీక్షలు జరుపగా, వారికీ సింధు నాగరికత వారికీ సారూప్యతలున్నట్లు తెలిసింది. పురాతన [[:en:Indus–Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియా సంబంధాల]] వల్ల ఇది జరిగి ఉండవచ్చు.<ref name="EBA">{{cite journal |last1=Płoszaj |first1=Tomasz |last2=Chaubey |first2=Gyaneshwer |last3=Jędrychowska-Dańska |first3=Krystyna |last4=Tomczyk |first4=Jacek |last5=Witas |first5=Henryk W. |title=mtDNA from the Early Bronze Age to the Roman Period Suggests a Genetic Link between the Indian Subcontinent and Mesopotamian Cradle of Civilization |journal=PLOS ONE |date=11 September 2013 |volume=8 |issue=9 |pages=e73682 |doi=10.1371/journal.pone.0073682 |pmid=24040024 |language=en |issn=1932-6203|pmc=3770703 |bibcode=2013PLoSO...873682W |doi-access=free }}</ref> ఇవికాక సుమేరులలో [[:en:Hurrians|హరియులూ]], ఇంకా [[:en:Urartu|ఉరాట్యుల]] సంతతి కూడా ఉందనడానికీ, తద్వారా వీరు [[:en:Caucasus|కోకసస్]] నుండి వలస వచ్చారనీ చెప్పేందుకు కూడా ఆధారాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Sumerians had connections with the Caucasus|url=https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20210415032734/https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|archive-date=2021-04-15|access-date=|website=|publisher=scientificrussia}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|year=2014|title=Lexical Matches between Sumerian and Hurro-Urartian: Possible Historical Scenarios|url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlj/2014/cdlj2014_004.html|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|publisher=Cuneiform Digital Library Journal}}</ref><ref>{{Cite book|last=|first=|title=The Diversity of the Chechen culture: from historical roots to the present|url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000186004|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|year=2009|publisher=UNESCO|page=14|isbn=978-5-904549-01-5}}</ref> సుమేరులకు ముందు ఈ ప్రాంతములో నివాసమున్న ఆది మానవులని [[:en:Proto-Euphratean language|ప్రోటో-యూఫ్రెటీయన్స్]] లేదా ఉబైడులుగా పిలుస్తారు.<ref name="britannica">{{cite web| url= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/573176/Sumer |title=Sumer (ancient region, Iraq) |publisher= Britannica.com | work=Britannica Online Encyclopedia |accessdate=2012-03-29}}</ref> ఉత్తర మెసొపొటేమియా [[:en:samarra culture|సామర్రా సంస్కృతి]] వారి నుండి వీరు ఉద్భవించారని సిద్ధాంతీకరించారు.<ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=dWuQ70MtnIQC&pg=PA51&dq=samarra+culture#v=snippet&q=%22As%20the%20Samarra%20culture%20spread%20south%2C%20it%20evolved%20into%20the%20Ubaid%20culture%22&f=false | title = Cities, Change, and Conflict: A Political Economy of Urban Life | isbn = 978-0495812227 | author1 = Kleniewski | first1 = Nancy | last2 = Thomas | first2 = Alexander R | date = 2010-03-26}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=tupSM5y9yEkC&pg=PA139&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22cultural%20descendants%20of%20the%20originating%20Samarran%20culture%22&f=false | title = The Near East: Archaeology in the "Cradle of Civilization" | isbn = 978-0415047425 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 1993}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=i7_hcCxJd9AC&pg=PA147&dq=ubaid+samarra#v=snippet&q=%22Ubaid%200%20is%20thus%20clearly%20derived%20from%20the%20earliest%20culture%20to%20move%20into%20lower%20mesopotamia%2C%20the%20Samarra%22&f=false | title = Early Civilizations of the Old World: The Formative Histories of Egypt, the Levant, Mesopotamia, India and China | isbn = 978-0415109765 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 2001}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=zmvNogJO2ZgC&pg=PA505&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22similar%20to%20those%20of%20the%20ubaid%20period%22&f=false | title = A dictionary of archaeology | isbn = 978-0631235835 | author1 = Shaw | first1 = Ian | last2 = Jameson | first2 = Robert | year = 2002}}</ref> సుమేరులు ఎన్నడూ ఉబైడుల గురించి ప్రస్తావించ లేదు కానీ వీరే సుమేర్లోని మొట్టమొదటి నాగరిక శక్తి అని అనేక ఆధునిక పరిశోధకుల అభిప్రాయం. వారు చిత్తడి నేల నుండి నీటిని బయటకు పారించి [[వ్యవసాయం|వ్యవసాయానికి]] అనువుగా మలిచారు, వాణిజ్యం అభివృద్ధి చేసి, [[చేనేత|నేతపనీ]], [[:en:Leather crafting|తోలుపని]], [[లోహక్రియ| లోహపు పని]], [[:en:Masonry|తాపీపనీ]], [[మృణ్మయ పాత్రలు| మృణ్మయకళలలో]] నైపుణ్యం సాధించారు.<ref name="britannica" /> [[File:Enthroned King of Ur.jpg|thumb|upright=1.5|ఇది సుమారు క్రీ.పూ 2600లో చెక్కబడ్డ [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనం]]. ఇందులో పరిచారకుల మధ్యన సింహాసనం పై కూర్చున్న [[:en:Ur|ఉర్]] రాజును మనం చూడవచ్చు. ఇతడు [[:en:Ur-Pabilsag|ఉర్-పబిల్సాగ్]] అయ్యుంటాడని శాస్త్రీయ అంచనా.]] కొంతమంది పరిశోధకులు మాత్రము ప్రోటో-యూఫ్రెటియన్ భాష నుండి సుమేరు భాష వచ్చిందనే సిద్ధాంతముతో విభేదిస్తారు. అలాగే మరొక భాష ప్రభావము సుమేరు భాషపై ఉందనే ([[:en:Substratum (linguistics)|substrate effect]]) సిద్ధాంతముతో కూడా వీరు ఏకీభవించరు. [[వేట|వేటాడటమూ]], [[:en:Fishing|చేపలు పట్టడమూ]] జీవనాధారాలుగా అరేబియా సముద్రానికి [[:en:Eastern Arabia|తూర్పున]] తీర ప్రాంతాల్లోనూ, చిత్తడి నేలల్లోనూ కొందరు జనాలుండేవారు. రెండు వైపులా చదును చేయబడ్డ పనిముట్ల వాడకము వీరి ప్రత్యేకత. వీరి భాషే సుమేరు భాష అని ఈ విభేదించే వర్గాల వారి అభిప్రాయము.<ref>Margarethe Uepermann (2007), "Structuring the Late Stone Age of Southeastern Arabia" (Arabian Archaeology and Epigraphy Arabian Archaeology and Epigraphy Volume 3, Issue 2, pp. 65–109)</ref> చరిత్ర గ్రంథస్తమవ్వడమనే ప్రక్రియ సుమేరు నాగరికత ఏర్పడ్డ చాలా కాలానికి మొదలైంది. తొట్టతొలి లిఖితపూర్వక చరిత్ర [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసీ]] కాలములోనిది (అంటే ఆదివంశపు కాలము). [[:en:Last Glacial Period|మంచు యుగం]] చివరిలో వరదల్లో మునిగిపోక ముందు తూర్పు అరేబియా ప్రాంత (నేటి పర్షియా గల్ఫ్ ప్రాంతం) తీరాన సుమేరులు నివసించేవారని [[:en:Juris Zarins|జురిస్ ౙరిఞ్శ]] అభిప్రాయము.<ref>{{cite journal |last=Hamblin |first=Dora Jane |date=May 1987 |title=Has the Garden of Eden been located at last? |url=http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |format=PDF |journal=Smithsonian Magazine |volume=18 |issue=2 |pages= |doi= |accessdate=8 January 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140109135715/http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |archivedate=9 January 2014 |df= }}</ref> సుమేరు నాగరికత ఉరుక్ కాలం (క్రీ.పూ.4 వ సహస్రాబ్ది) లో ప్రారంభమై, జెమ్డిట్ నస్ర్, ఆది వంశపు కాలాల వరకు కొనసాగింది. క్రీ.పూ. 3 వ సహస్రాబ్దిలో సుమేరు, అకేడు భాషలు ఒకదాని వలన మరొకటి ప్రభావితమయ్యాయి. పదజాలమూ, వ్యాకరణమూ, ఉచ్చారణా వంటి అన్ని అంశాల్లోనూ ఈ పరస్పర ప్రభావాన్ని గమనించవచ్చు. కనుక ఈ రెండు భాషలనూ శ్ప్రాఖ్బుంట్ ({{ill|Sprachbund|en}}-భౌగోళిక దగ్గరితనము కారణంగా పరస్పర ప్రభావానికి గురైన భాషలు)గా చెప్పవచ్చు.<ref name="Deutscher">{{cite book|title=Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation|author=Deutscher, Guy|authorlink=Guy Deutscher (linguist)|publisher=[[Oxford University Press|Oxford University Press US]]|year=2007|isbn=978-0199532223|pages=20–21|url=https://books.google.com/books?id=XFwUxmCdG94C}}</ref> సుమారు క్రీ.పూ 2270లో ([[:en:chronology of the ancient Near East|కురచ కాలవృత్తాంతము ప్రకారము]]) వాయువ్య దిశన అకేడు రాజుల ఆక్రమణ మొదలైంది. క్రమంగా సుమేరు మొత్తాన్నీ వారు స్వాధీనము చేసుకున్నారు. రాజ్యాధికారము సుమేరుల చేతి నుండి అకేడుల చేతిలోకి వచ్చింది. ఈ సమయములో సుమేరు భాష వాడుక తగ్గినప్పటికీ, అది [[:en:sacred language|ధార్మిక భాష]]గా కొనసాగింది. మరల సుమారు క్రీ.పూ. 2100–2000 నాటికి రాజ్యాధికారము సుమేరులైన ఉర్ మూడో రాజవంశము చేతికి వచ్చింది. శతాబ్దము పాటు కొనసాగిన వీరి పాలనలో కూడా అకేడు భాషే వాడుక భాషగా చెలామణీ అయ్యింది.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003">Leick, Gwendolyn (2003), "Mesopotamia, the Invention of the City" (Penguin)</ref> పెర్షియన్ గల్ఫ్ తీరంలోని సుమేరు నగరమైన ఎరిడు, [[:en:List of oldest continuously inhabited cities|ప్రపంచంలోని అతి పురాతన నగరాల్లో]] ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది. ఇక్కడ మూడు వేర్వేరు సంస్కృతుల కలయిక జరిగి ఉండవచ్చు. అవి: # మట్టి ఇటుకల గుడిసెల్లో నివసిస్తూ, నీటిపారుదల మెళకువల పై పట్టు సాధించిన ఉబైడు రైతులు, # నల్ల గుడారాలలో నివసిస్తూ గొర్రెలూ, మేకల మందలను కాచుకుంటూ బతికే సెమిట సంచార జాతీ # చిత్తడి నేలల్లో పూరిళ్ళలో బ్రతికే మత్స్యకారులూ. ఈ మత్స్యకార గుంపే సుమేరుల పూర్వికులయ్యుండొచ్చు<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==పేరు వెనుక చరిత్ర == {{multiple image|perrow=2|total_width=350|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరులు | image1 = Head of Gudea (Metropolitan Museum of Art).jpg | image2 = Saĝ-gíg (cuneiforms).jpg | footer=ఎడమ వైపు: సుమారు క్రీ.పూ 2150లో చెక్కబడ్డ సుమేరు రాజు [[:en:Gudea|గుడియా]] తల. కుడి వైపు: [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడ్డ సాంగ్ గిగ్ (𒊕𒈪). నల్ల తల గలవారు అని దీని అర్థం. ఇది సుమేరులు తమని తాము పిలుచుకున్న పేరు. మొదటిది తలకు పద సంజ్ఞ(తలకు సంకేత చిత్రమైన[[File:Saĝ (linear script, head).jpg|14px]]పదసంజ్ఞగా మారి ఇలా అయ్యింది- [[File:Saĝ (Sumero-Akkadian cuneiform, head).jpg|12px]]), రెండవది నలుపుకూ, రాత్రికీ సంజ్ఞ(సంకేత చిత్రం[[File:Gíg (linear script, night-black).jpg|14px]] నుండి వచ్చిన సంజ్ఞ- [[File:Gíg (Sumero-Akkadian cuneiform, night-black).jpg|12px]]).<ref name="DAF">{{cite book |last1=Foxvog |first1=Daniel A. |title=Elementary Sumerian Glossary |date=2016 |publisher=University of California at Berkeley |page=52 |url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlp/cdlp0003_20160104.pdf}}</ref><ref name="PUSD">{{cite web |title=The Pennsylvania Sumerian Dictionary: saĝgiga[humankind] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e4703.html |website=psd.museum.upenn.edu}}</ref><ref name="IMD">{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |last2=D'I︠A︡konov |first2=Igor' Mik︠h︡aílovich |title=Early Antiquity |date=1991 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14465-8 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JSRAUIYENZoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref name="GF">{{cite book |last1=Feuerstein |first1=Georg |last2=Kak |first2=Subhash |last3=Frawley |first3=David |date=2005 |title=The Search of the Cradle of Civilization: New Light on Ancient India |edition=Second Revised |publisher=Motilal Banarsidass Publishers |isbn=978-81-208-2037-1 |page=117 |url=https://books.google.com/books?id=wNlsRZh3rwgC&pg=PA117 |language=en}}</ref>}} దక్షిణ మెసొపొటేమియాకు చెందిన సెమిటేతర భాషలు మాట్లాడే పురాతన నివాసుల భాషను, వారి తరువాత అక్కడ తూర్పు మెసొపొటేమియాలో స్థిరపడ్డ అకేడులు షుమేరు (𒋗𒈨𒊒-షుమేరు/శుమేరు/చుమేరు)<ref>{{cite web |title=emeĝir [SUMERIAN] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e1283.html |website=The Pennsylvania Sumerian Dictionary |publisher=University of Pennsylvania Museum of Anthropology and Archaeology |access-date=14 July 2021}}</ref> అని పిలిచినందున సుమేరు అనే పదం పుటిందని భావిస్తున్నారు.<ref name="ANE29"/><ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy A. |last2=George |first2=A. R. |last3=Postgate |first3=J. N. |last4=Breckwoldt |first4=Tina |title=A Concise Dictionary of Akkadian |date=2000 |publisher=Otto Harrassowitz Verlag |isbn=978-3-447-04264-2 |page=384 |url=https://books.google.com/books?id=-qIuVCsRb98C&pg=PA384 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Miller |first1=Douglas B. |last2=Shipp |first2=R. Mark |title=An Akkadian Handbook: Paradigms, Helps, Glossary, Logograms, and Sign List |date=1996 |publisher=Eisenbrauns |isbn=978-0-931464-86-7 |page=68 |url=https://books.google.com/books?id=27m3y6MNRzYC&pg=PA68 |language=en}}</ref> సుమేరులు తమ భాషను ఎమెగిర్‌గా పిలుచుకున్నారు. సుమేరులు తమని తాము " సాంగ్ గిగ్/సాంగ్ గిగ్ గా " అని చెప్పుకున్నారు. దీనికి అర్థం "నల్ల-తల గల ప్రజలు."<ref name="ANE29"/><ref>"The origin of the Sumerians is unknown; they described themselves as the 'black-headed people'" {{cite book |last1=Haywood |first1=John |title=The Penguin Historical Atlas of Ancient Civilizations |date=2005 |publisher=Penguin |isbn=978-0-14-101448-7 |page=28 |url=https://books.google.com/books?id=xtjtAAAAMAAJ |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |title=Early Antiquity |date=2013 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14467-2 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JU8pegs94uoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Finer |first1=Samuel Edward |last2=Finer |first2=S. E. |title=The History of Government from the Earliest Times: Ancient monarchies and empires |date=1997 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-820664-4 |page=99 |url=https://books.google.com/books?id=aEziNfjinnMC&pg=PA99 |language=en}}</ref> సుమేరు రాజు షుల్గీ/శుల్గీ/చుల్గీ తనను తాను నాలుగు పావు భాగాలకూ రాజుగా, నల్ల తల గల ప్రజలకు కాపరిగా చెప్పుకున్నాడు.<ref>"I am the king of the four quarters, I am a shepherd, the pastor of the "black-headed people (అనువాదము: నేను నాలుగు పావులకూ రాజును, నేను గొల్లవాడను, నల్ల తలగల జనాలకు కాపరిని"" in {{cite book |last1=Liverani |first1=Mario |title=The Ancient Near East: History, Society and Economy |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-134-75084-9 |page=167 |url=https://books.google.com/books?id=0d1JAgAAQBAJ&pg=PA167 |language=en}}</ref> అకేడ్లు కూడా సుమేరులను అకేడు భాషలో 'నల్ల తల గల వారు' అనే అర్థము వచ్చే 'సల్మాత్ కక్కడీ' అనే పేరుతో పిలిచేవారు.<ref name="PUSD"/><ref name="IMD" /> అలాగే సుమేరులు వారి భూమిని కి- ఎన్-గిర్ ('స్థలం' + 'ప్రభువులు' + 'ప్రముఖులు')గా పిలుచుకున్నారని నాటి శాసనాలను బట్టి తెలుస్తోంది. దీని అర్థం "ఉన్నత ప్రభువుల ప్రదేశం".<ref name="ANE29">"The area in question (the extreme south of Mesopotamia) may now be called Sumer, and its inhabitants Sumerians, although these names are only English approximations of the Akkadian designations; the Sumerians themselves called their land Kengir, their language Emegir, and themselves Sag-giga, "black-headed ones. (అనువాదము: ఇక్కడ చర్చించబడుతున్న ఈ ప్రాంతమును (మెసొపొటేమియా దక్షిణ కొన) ఇక సుమేరని పిలవవచ్చు. అలాగే ఆ ప్రాంతపు వారిని సుమేరులుగా పిలవవచ్చు. ఐతే ఈ పేర్లు నాటి అకేడు పదాలకు అంగ్లీకరణలు మాత్రమే. సుమేరులు తమ ప్రాంతాన్ని కెంగిర్ అనీ, తమ భాషను ఎమెగిర్ అనీ తమను తాము సాంగ్-గిగా, అనగా నల్ల తల గాళ్ళు అనీ పిలుచుకున్నారు)" in {{cite book|title=The Ancient Near East|url=https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall|author1=W. Hallo|author2=W. Simpson|publisher=New York: Harcourt, Brace, Jovanovich|year=1971|page=[https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall/page/29 29]}}</ref><ref>{{cite book |last1=Toorn |first1=Karel van der |last2=Becking |first2=Bob |last3=Horst |first3=Pieter Willem van der |title=Dictionary of Deities and Demons in the Bible |date=1999 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |isbn=978-0-8028-2491-2 |page=32 |url=https://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&pg=PA32 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Edzard |first1=Dietz Otto |title=Sumerian Grammar |date=2003 |publisher=Brill |isbn=978-90-474-0340-1 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=HOx5DwAAQBAJ&pg=PA1 |language=en}}</ref> అకేడు భాషలో ఈ సుమర్ పదము వ్యుత్పత్తి ఏమిటన్నది తెలియదు.<ref name="Nimrod">{{cite journal|title=Nimrod before and after the Bible|author=K. van der Toorn, P.W. van der Horst|journal=The Harvard Theological Review|year=Jan 1990| volume=83| issue=1| pages=1–29|doi=10.1017/S0017816000005502}}</ref> దక్షిణ మెసొపొటేమియాను హిబ్రూలో [[:en:Shinar|షైనార్ (శైనార్)]] అనీ, [[:en:Egyptian language|ఈజిప్టు భాష]]లో సింగ్ర్ అనీ, [[:en:Hittite|హిటైట్‌]]లో షన్హర్(ర) అనీ పిలుస్తారు. ఈ పదాలన్నీ సుమేరు పదంలో మార్పుల వల్ల వచ్చుండొచ్చు.<ref name="Nimrod"/> ==మెసపొటేమియా లోని నగర రాజ్యాలు == {{Further|{{ill|List of cities of the ancient Near East|en}}|{{ill|Geography of Mesopotamia|en}}}} క్రీ.పూ. 4 వ సహస్రాబ్ది ఆఖరుకు సుమేరు అనేక స్వతంత్ర [[:en:city-state|నగర-రాజ్యాల]] సమాహారంగా ఉండేది. సరిహద్దు గుర్తులుగా కాలువలూ, సరిహద్దు రాళ్ళూ ఉండేవి. ప్రతి నగరం మధ్యలో ఆ నగర దేవత లేదా దేవునికి అంకితం చేయబడిన ఒక ఆలయం ఉంటుంది. ఈ నగర-రాజ్యాలూ పూజారి ఐన గవర్నరు ([[:en:Ensi (Sumerian)|ఎన్సీ]]) పాలనలో గానీ లేదా మతపరమైన కార్యకలాపాలతో మమేకవుతూ ఉండే రాజు ([[:en:Lugal|లుగల్]]) పాలనలో గానీ ఉండేవి. {{multiple image|perrow=2|total_width=300|caption_align=center | align = right | direction =vertical | header=అను ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ | image2 = The White Temple 'E at Uruk, 3500-3000 BCE.jpg | image1 = White Temple ziggurat in Uruk.jpg | footer=ఉరుక్‌లో ఉన్న అనూ ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ. పిరమిడ్ ఆకృతిలో కట్టబడ్డ అను ౙిగ్గురత్తు క్రీ.పూ 4000 నాటిది. సుమారు క్రీ.పూ 3500లో దాని పైన తెల్ల గుడి కట్టబడింది.<ref>{{cite book |last1=Crüsemann |first1=Nicola |last2=Ess |first2=Margarete van |last3=Hilgert |first3=Markus |last4=Salje |first4=Beate |last5=Potts |first5=Timothy |title=Uruk: First City of the Ancient World |date=2019 |publisher=Getty Publications |isbn=978-1-60606-444-3 |page=325 |url=https://books.google.com/books?id=muCvDwAAQBAJ&pg=PT325 |language=en}}</ref> [[ఈజిప్టు పిరమిడ్లు|ఈజిప్టు పిరమిడ్లలో]] అత్యంత పురాతనమైనది సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది. వాటి ఆకృతికి ౙిగ్గురత్తులే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.<ref>"The stepped design of the Pyramid of Zoser at Saqqara, the oldest known pyramid along the Nile, suggests that it was borrowed from the Mesopotamian ziggurat concept.(అనువాదము: నైలు నదీ తీరాన అత్యంత పురాతన పిరమిడ్ ఐన సక్కారాలోని జోసర్ పిరమిడ్ యొక్క శ్రేణీకృత నిర్మాణ శైలికి మెసొపొటేమియా ౙిగ్గురత్తుల నిర్మాణ శైలే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.)" in {{cite book |last1=Held |first1=Colbert C. (University of Nebraska)|title=Middle East Patterns, Student Economy Edition: Places, People, and Politics |date=2018 |publisher=Routledge |isbn=978-0-429-96199-1 |page=63 |url=https://books.google.com/books?id=fOlgDwAAQBAJ&pg=PA63 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Samuels |first1=Charlie |title=Ancient Science (Prehistory – A.D. 500): Prehistory-A.D. 500 |date=2010 |publisher=Gareth Stevens Publishing LLLP |isbn=978-1-4339-4137-5 |page=23 |url=https://books.google.com/books?id=0KQCscrPDgUC&pg=PA23 |language=en}}</ref> }} నగర-రాజ్యాలు: * [[:en:Eridu|ఎరిదు]] (టెల్ అబు షహ్రెయిన్) * [[:en:Bad-tibira|బాడ్-టిబిరా]] (బహుశా టెల్ అల్-మడైన్) * [[:en:Larak|లారక్]] <sup>1<sup> * [[:en:Sippar|సిప్పర్]] (టెల్ అబూ హబ్బహ్) * [[:en:Shuruppak|షురుపక్]] (టెల్ ఫారా) పై 5 నగరాలు జలప్రళయానికి ముందు అధికార కేంద్రాలుగా ఉండేవనీ, జలప్రళయము తరువాత ఆదివంశపు కాలము మొదలైందనీ సుమేరులు నమ్మేవారు. ఇతర ప్రధాన నగర-రాజ్యాలు: * ఉరుక్ (వార్క) * కిష్ (టెల్ ఉహీమిర్, ఇన్గార్రా) * ఉర్ (టెల్ అల్ ముకయార్) * నిప్పూర్ (అఫాక్) * లగష్ (టెల్ అల్ హిబా) * గిర్సు (టెల్లో లేదా టెలోహ్) * ఉమ్మా (టెల్ జోఖా) * హమాౙీ <sup>1<sup> * అడాబ్ (టెల్ బిస్మాయ) * మారి (టెల్ హరిరి) <sup>2<sup> * అక్షక్ <sup>1<sup> * అక్కాడ్ <sup>1<sup> * ఇసిన్ (ఇషాన్ అల్-బహ్రియాత్) * లార్సా ({{sup|1}}సంబంధిత ఆధునిక ప్రదేశము తెలియరాలేదు)<br> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) చిన్న నగరాలు (దక్షిణము నుండి ఉత్తరము వరకు వరసక్రమములో): * కురా (టెల్ అల్ లాహ్మ్) * జబాలా (టెల్ ఇబ్జీఖ్కు) * కిసుర్రా (టెల్ అబు హతాబ్) * మరాడ్ (టెల్ వన్నత్ ఎస్-సడుం) * డిల్బాట్ (టెల్ ఎడ్-దెలిం) * బోర్సిప్ప (బీర్స్ నిమ్రుడ్) * కుతః (ఇబ్రాహీం చెప్పండి) * డెర్ (అల్-బద్ర) * ఎష్నన్న (టెల్ అస్మార్) * నగర్ (టెల్ బ్రాక్) <sup>2<sup> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) ఆగేడ్‌కు నైరుతి వైపున 330 కి.మీ (205 మైళ్ళ) దూరములో మారీ నగరము ఉండేది. ఇదీనూ, మారుమూల నగరమైన నగర్‌ను మినహాయిస్తే మిగిలిన నగరాలన్నీ బాగ్దాదుకు దక్షిణాన ఉన్న యూఫ్రేటీసు-టైగ్రిసు సారవంత మైదానంలో ఉన్నాయి. వీటి ప్రస్తుత పేర్లు బాబిల్, దియాలా, వాసిట్, దిహ ఖర్, బస్రా, అల్ ముత్తానా, అల్-ఖాడిసియ్యా (ఇరాక్ గవర్నరేట్స్). ==చరిత్ర విభజన== {{main|[[:en:History of Sumer|సుమేరు చరిత్ర]]}} [[File:Portrait of a Sumerian prisoner on a victory stele of Sargon of Akkad.jpg|thumb|[[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను మహావీరుడి]] విజయఫలకంపైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీ బొమ్మ. సుమారు క్రీ.పూ 2300లో చెక్కబడ్డ ఈ ఫలకం ఇప్పుడు [[లౌవ్రే మ్యూజియం|లూవ సంగ్రహశాల]]లో ఉంది.<ref name="ArchaeologyofElam">{{cite book |last1=Potts |first1=D. T. |title=The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State |date=1999 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-56496-0 |page=104 |url=https://books.google.com/books?id=mc4cfzkRVj4C&pg=PA104 }}</ref> ఖైదీల యొక్క కేశాలంకరణ సుమేరుల శైలిలో ఉంది (నెత్తి మీద ఉంగరాల జుట్టూ, పక్కలన కురచ వెంట్రుకలూ). ఈ శైలి ఉర్ కేతనం పైన కూడా కనిపిస్తుంది.<ref name="TwoSteles">{{cite journal |last1=Nigro |first1=Lorenzo |title=The Two Steles of Sargon: Iconology and Visual Propaganda at the Beginning of Royal Akkadian Relief |journal=Iraq |volume=60 |date=1998 |pages=85–102 |publisher=British Institute for the Study of Iraq |doi=10.2307/4200454 |jstor=4200454 }}</ref>]] [[File:Mesopotamia male worshiper 2750-2600 B.C.jpg|thumb|టెల్ అస్మార్‌లోని ఈ విగ్రహం దేవునికి సమర్పణగా ఇచ్చినది. ఇది క్రీ.పూ 2750–2600 కాలానికి చెందినది.]] చరిత్రపూర్వ ఉబైడు, ఉరుక్ కాలాలలో సుమేరు నగర-రాజ్యాలు అధికారంలోకి వచ్చాయి. సుమేరు లిఖితచరిత్ర క్రీ.పూ. 27 వ శతాబ్దం నుండి మొదలైంది. అయితే మూడవ ఆదివంశపు కాలం వరకు అనగా సుమారు క్రీ.పూ 23 వ శతాబ్దం వరకు చరిత్ర అస్పష్టంగానే ఉంది. ఆ తరువాత నుండి శాసనాలకు ఆధునిక కాలములో పరిష్కరింపబడ్డ సుమేరు లిపి వాడబడింది. క్రీ.పూ. 23 వ శతాబ్దిలో అకేడు సామ్రాజ్య పాలనలో మొదటిసారిగా మెసొపొటేమియా మొత్తం ఒక్క త్రాటి పైకి తీసుకురాబడింది. అలాగే గూట్య కాలం తరువాత మూడవ ఉర్ రాజ్యము ఇలాగే మెసొపొటెమియా ఉత్తర, దక్షిణ భాగాలను ఏకము చేసింది. క్రీ.పూ.2వ సహస్రాబ్దిలో అమోరీయుల దండయాత్రలతో ఈ సామ్రాజ్యము పడిపోయింది. ఆ తరువాత క్రీ.పూ. 1700 వరకు అమోరీయుల "ఇసిన్ రాజవంశం" కొనసాగింది. మెసొపొటేమియా బాబిలోనియ పాలనలో సమైక్యంగా ఉన్న కాలములో, అనగా క్రీ.పూ. 1700 వరకు, కూడా అమొరీయ ఇసిన్ రాజవంశము మిగిలి ఉంది. సుమేరులు చివరకు అకేడు (అస్సీర-బాబిలోనియ) జనాభాలో కలిసిపోయారు.{{Citation needed|date=October 2017}} * ఉబైడు కాలం: క్రీ.పూ. 6500–4100 (మట్టిపాత్రల కొత్తరాతియుగం నుండి తామ్రశిలా యుగము వరకు) * ఉరుక్ కాలవ్యవధి: క్రీ.పూ. 4100–2900 (చివరి తామ్రశిలా యుగము నుండి మొదటి కంచు యుగం I వరకు) ** ఉరుక్ XIV–V : క్రీ.పూ. 4100–3300 ** ఉరుక్ IV కాలం: క్రీ.పూ. 3300–3100 ** జెమ్డిట్ నస్ర్ కాలం (ఉరుక్ III ): 3100–2900 క్రీ.పూ * ఆదివంశపు కాలం (మొదటి కంచు యుగము II–IV) ** మొదటి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2900–2800 ** రెండవ ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2800–2600 (గిల్గమేష్) ** మూడవ ఎ ఆదివంశపు కాలం: 2600–2500 ** మూడవ బి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2500–2334 * అకేడు సామ్రాజ్య కాలం: సుమారు క్రీ.పూ 2334–2218 (సర్గోన్) * గూట్యపు కాలం: క్రీ.పూ. 2218–2047 (ప్రారంభ నాలుగవ కాంస్య యుగం) * మూడవ ఉర్ కాలం: క్రీ.పూ. 2047–1940. [[File:Samarra bowl.jpg|thumb|బెర్లిన్‌లోని పర్గమన్ సంగ్రహశాలలోనున్న సామర్రా పాత్ర. పాత్రకు మధ్యన ఉన్న స్వస్తికం పునర్నిర్మాణము ద్వారా చేర్చబడింది.<ref> Stanley A. Freed, ''Research Pitfalls as a Result of the Restoration of Museum Specimens'', Annals of the New York Academy of Sciences, Volume 376, The Research Potential of Anthropological Museum Collections pp. 229–245, December 1981.</ref>]] ==ఉబైడు కాలం == {{main|[[:en:Ubaid period|ఉబైడు కాలం]]}} [[Image:Frieze-group-3-example1.jpg|thumb|right|ఉబైడు కాలం నాటి మృణ్మయ పాత్ర]] చక్కటి చిత్రాలతో అలంకరింపబడి, విలక్షణ శైలిలో తయారు చేయబడ్డ, మృణ్మయ పాత్రలు ఈ కాలములో మనకి కనిపించే ప్రముఖ అంశము. ఉబైడు కాలములో ఈ కుమ్మర శైలి మెసొపొటేమియా, పెర్షియన్ గల్ఫ్ ప్రాంతాల్లో ప్రాచుర్యంలో ఉండేది. అత్యంత పురాతన మానవ నివాసాలు [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ ఎల్ ఒఎలీ]]లో ఉన్నట్లుగా ఆధారాలు ఉన్నాయి. ఐతే ఉబైడు కాలానికంటే చాలా ముందు నుండే దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని పరిస్థితులూ, వాతావరణమూ మానవ నివాసానికి అనుకూలంగా ఉండేవి. కనుక ఇప్పటికింకా కనుగొనని మరింత పురాతన నివాస స్థలాలు ఉండే అవకాశము మెండుగా ఉంది. ఈ ఉబైడు కాలపు సంస్కృతిని పరిశీలిస్తే, ఈ సంస్కృతి ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సామర్రపు సంస్కృతి ప్రభావముతో ఏర్పడినట్లుగా అనిపిస్తుంది. ఈ కాలపు తరువాతిదైన ఉరుక్ కాలము వారిని సుమేరులుగా గుర్తించారు. ఉరుక్ కాలపు వారు ఉబైడు కాలపు ప్రజల తరువాతి తరాలా లేక వారు వేరే సంస్కృతికి చెందినవారా అన్నది తెలియదు. ఉబైడు కాలములో ముఖ్య రాజకీయ, సాంస్కృతిక కేంద్రముగా ఎరీడు ఉండేది. నాగరిక జ్ఞానాన్ని ([[:en:Me (mythology)| మీ]]) ఎరీడు గ్రామ దైవమూ, జ్ఞానానికి ప్రతీక ఐన [[:en:Enki|ఎంకీ]], ఉరుక్ గ్రామ దేవతా, ప్రేమకూ యుద్ధానికీ ప్రతీక ఐన [[:en:Inanna|ఇనానా]]కు ఇచ్చే కథ, బహుశా ఎరీడు ప్రాభవము తగ్గి ఉరుక్ వైభవము యొక్క ఆరంభాన్ని సూచిస్తుండవచ్చు.<ref name=WolksteinKramer1983>{{cite book|last1=Wolkstein|first1=Diane|last2=Kramer|first2=Samuel Noah|title=Inanna: Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer|url=https://archive.org/details/inannaqueenofhea00wolk|date=1983|publisher=Harper & Row|location=New York|isbn=978-0060147136}}</ref>{{rp|174}} ==ఉరుక్ కాలం == ఉబైడు కాలములో కుమ్మర పరిశ్రమ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. నెమ్మదిగా కదిలే [[కుమ్మరి చక్రం|కుమ్మరి చక్రాల]]తో పాత్రలను తయారు చేసీ, వాటిని అందమైన చిత్రాలతో అలంకరించేవారు. క్రమంగా ఈ పాత్రలు, వేగంగా కదిలే చక్రాలపై నిపుణుల చేత భారీ మొత్తములో ఉత్పత్తి చేయబడ్డాయి. ఈ పాత్రలకు అలంకరణలుండేవి కాదు. ఈ కుమ్మర పరిశ్రమ విధానాల్లో వచ్చిన మార్పే ఉరుక్ కాలానికీ, ఉబైడు కాలనికీ మధ్య ప్రముఖ వ్యత్యాసము. <ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=gnpyREWsfG0C&pg=PA353#v=onepage&q&f=false|title= Upon this Foundation: The N̜baid Reconsidered : Proceedings from the U̜baid Symposium, Elsinore, May 30th-June 1st 1988|author1=Elizabeth F. Henrickson |author2=Ingolf Thuesen |author3=I. Thuesen |page= 353|year= 1989|isbn= 978-8772890708}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=fhMTRcUm9WsC&pg=PA31#v=onepage&q&f=false|title= The Invention of Cuneiform: Writing in Sumer|author= Jean-Jacques Glassner|page= 31|year= 2003|isbn= 978-0801873898}}</ref> {{multiple image | perrow = 2 | total_width = 250 | caption_align = center | align = left | direction = vertical | header = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజు (మతాధికారి) | image1 = Yale University. Uruk period priest-king.jpg | caption1 = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజూ, అతని శిష్యుడూ. సుమారు క్రీ.పూ 3200 నాటి చిత్రం | image2 = Uruk King priest feeding the sacred herd.jpg | caption2 = క్రీ.పూ 3100 నాటి ఉరుక్ కాలపు ముద్ర. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది. }} ఉరుక్ కాలంలో (సుమారుగా 4100-2900 క్రీ.పూ.) దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని నదులూ, కాలువల గుండా పెద్ద మొత్తంలో వ్యాపార సరుకుల రవాణా జరిగేది. ఈ వ్యాపారాలు పెద్ద, పెద్ద పట్టణాల ఆవిర్భావానికి తోడ్పడ్డాయి. నగర-సామ్రాజ్యాల వలె ఈ నగరాల నడిబొడ్డున కూడా ఒక ఆలయము ఉండేది. 10,000కు పైగా జనాభా కల ఈ నగరాల్లో [[:en:Social stratification|అన్ని సామాజిక వర్గాలకు చెందిన ప్రజలూ]] ఉండేవారు. ఈ నగరాల్లో కేంద్రీకృత పాలనా యంత్రాంగము ఉండేది. ఈ యంత్రాంగము నగర నిర్వహణ కొరకు వివిధ శాఖల్లో సిబ్బంది నియామకాలు జరిపేది. ఉరుక్ కాలంలోనే పర్వతదేశం నుండి పట్టుబడ్డ వారిని [[:en:Slavery in antiquity|బానిస కార్మికులు]]గా ఉపయోగించుకోవడం ప్రారంభం అయింది. పురాతన గ్రంథాలలో ఈ పట్టుబడ్డ బానిసలతో పనులు చేయించారనడానికి తగినన్ని సాక్ష్యాధారాలున్నాయి. [[టర్కీ]]లోని [[:en:Taurus Mountains|టౌరసు పర్వతాల]] నుండి పశ్చిమాన [[మధ్యధరా సముద్రం|మధ్యధరా సముద్రమూ]], తూర్పున [[ఇరాన్|ఇరాను]] వరకు ఉరుక్ నాగరికతకు చెందిన గుర్తులూ, కాలనీలు కనుగొనబడ్డాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005">[[Guillermo Algaze|Algaze, Guillermo]] (2005). ''[[iarchive:urukworldsystemd0000alga|The Uruk World System: The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamian Civilization]]'', Second Edition, University of Chicago Press.</ref>{{Rp|2–3}} ఉరుక్ కాలంనాటి నాగరికత పరిసర ప్రాంతాలలో ఉన్న ప్రజల మీద ప్రభావం చూపించింది. సుమేరు వ్యాపారస్తులూ, ద్వారా సుమేరు సంస్కృతి ఈ చుట్టుపక్కల జనాలకు పరిచయమైంది. ఫలితంగా వీరు కూడా క్రమంగా ఇదే తరహాలో ఉన్న వారి స్వంత ఆర్థికవ్యస్థను, సంస్కృతులను అభివృద్ధి చేసుకున్నారు (ఉదా: [[:en:Tell Brak|టెల్ బ్రాక్]]). దీనితో సుమేరు నగరాలు సుదూర కాలనీలను సైనిక బలగముతో తమ గుప్పిట్లో ఉంచుకోలేకపోయాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005"/> ఉరుక్ కాలంలో సుమేరు నగరాల పాలనావ్యవస్థ [[:en:Theocracy|మతరాజ్యవ్యవస్థ]] అయ్యి ఉండి, మతాధికారి (పురోహిత రాజు) పాలనలో ఉండుండవచ్చు. ఈ విధానములో నగరములోని మందిరము, పురుషులూ, మహిళలతో కూడుకుని ఉండే ఒక పెద్దల మండలి ఆధీనములో ఉండేది. ప్రతీ మండలికీ అధ్యక్షునిగా ఒక మతాధికారి (ఎస్సి) ఉండేవారు. ఈ మతాధికారి నేతృత్వములో మండలి నగరపాలన చేసేది. నగర దైవము పురుషుడైతే మహిళా, స్త్రీ ఐతే పురుషుడూ, మతాధికారులుగా ఉండేవారు.<ref name=Jacobsen>Jacobsen, Thorkild (Ed) (1939),"The Sumerian King List" (Oriental Institute of the University of Chicago; Assyriological Studies, No. 11., 1939)</ref> ఈ రాజకీయ నిర్మాణం ఆధారంగానే తరువాతి కాలములో సుమేరు [[:en:pantheon|దేవగణము]] రూపుదిద్దుకుని ఉండవచ్చు. ఉరుక్ కాలంలో యుద్ధాలు, సుశిక్షితులైన సైనిక బలగమూ ఉన్నాయనడానికి పెద్దగా ఆధారాలు లేవు. పట్టణాలకు కూడా సాధారణంగా ప్రకారాలు ఉండేవి కాదు. ఈ కాలములో ఉరుక్ ప్రపంచంలోనే అత్యంత పట్టణీకరణ గల నగరముగా అవతరించింది. నగర జనాభా సంఖ్య మొదటిసారి 50,000ను దాటింది. పురాతన సుమేరు రాజ జాబితాలో ఈ కాలములోని అనేక ప్రముఖ నగరాలను పాలించిన రాజవంశాల పేర్లు ఉన్నాయి. ఈ మొదటి దఫాలో ఉన్న రాజులందరూ జలప్రళయం సంభవించే ముందు ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించినట్లు చెప్పబడింది. వీరు కాల్పనిక వ్యక్తులు అయ్యుండవచ్చు. ప్రసిద్ధ పౌరాణిక వ్యక్తులైన [[:en:Alulim|ఆల్యులిమ్]], [[:en:Dumuzid|డూమిౙిడ్]] వంటివాళ్ళ పేర్లు కూడా ఈ దఫాలో ఉన్నాయి.<ref name=Jacobsen/> 9000–5000 ఏళ్ళ క్రితము భూమిపై వెచ్చటి, తేమపూరిత వాతావరణము ఏర్పడింది. దీన్ని హోలోసీన్ క్లైమాటిక్ ఆప్టిమమ్‌గా ({{ill|Holocene climatic optimum|en}}) వ్యవహరిస్తారు. ఈ వాతావరణము పోయి, భూమిపై పొడి వాతావరణము ఏర్పడ్డ చర్యను పియొర ఆసిలేషన్ ({{ill|Piora Oscillation|en}}) అంటారు. పియొర ఆసిలేషన్ సుమారు క్రీ.పూ 3200–2900 మధ్యకాలంలో జరిగింది. సరిగ్గా ఈ పియొర ఆసిలేషన్ సమయానికే ఉరుక్ కాలము ముగిసింది.<ref>Lamb, Hubert H. (1995). Climate, History, and the Modern World. London: Routledge. {{ISBN|0415127351}}</ref> ==ఆది వంశపు కాలం == {{Main|[[:en:Early Dynastic Period (Mesopotamia)|ఆది వంశపు కాలం]]|[[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశం]]}} [[File:Meskalamdug helmet British Museum electrotype copy original is in the Iraq Museum, Bagdad.jpg|thumb|క్రీ.పూ 26వ శతాబ్దం నాటి బంగారు శిరస్త్రాణం. ఇది [[:en:Meskalamdug|మిస్కలమ్డగ్‌]] అనే రాజుది. ఇతడు [[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశపు]] వ్యవస్థాపకుడు అయ్యుండొచ్చు.]] క్రీ.పూ. 2900తో పెద్దల మండలి పాలనావిధానము పోయి, సుమేరులో రాచరికము మొదలైంది. దీనితో పాలనావ్యవహారాల్లో మతానికున్న ప్రాముఖ్యత తగ్గింది.<ref>Jacobsen, Thorkild (1976), "The Harps that Once...; Sumerian Poetry in Translation" and "Treasures of Darkness: a history of Mesopotamian Religion"</ref> రాజును సుమేరు భాషలో లూగల్ (లు = మనిషి, గాల్ = గొప్ప) గా వ్యవహరించేవారు. ఈ కాలపు రాజులలో, సుమేరు సంప్రదాయాలలో పితృసమాన గౌరవము కల, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్]], [[:en:Lugalbanda|లుగల్బాండ]], [[గిల్గమేష్]] వంటి ప్రముఖులు కూడా ఉన్నారు. వీరి పాలన సంకేత చిత్రాల లిపి నుండి ఇప్పుడు మనము చదవగలిగే అక్షర చిహ్నాల లిపి అభివృద్ధికి కొన్ని శతాబ్దాల ముందు, అనగా కీ.పూ.2900లో నడిచింది. ఈ సమయములో సుమేరు సాంస్కృతిక కేంద్రముగా దక్షిణ మెసొపొటేమియా ఉన్నప్పటికీ, పాలకులు తమ రాజ్యాలను పొరుగు ప్రాంతాలకు విస్తరింపజేయడముతో, అక్కడి సెమిట వాసులు సుమేరు సంస్కృతిని చాలా వరకు తమ ఆచార వ్యవహారాల్లో భాగము చేసుకున్నారు. సుమేరు రాజ జాబితాలో ఉన్నవారిలో, వీరగాథల్లో ప్రస్తావించబడ్డ మొదటి రాజు [[:en:Etana|ఎథనా]]. ఇతడు [[:en:Kish (Sumer)|కిషు]] మొదటి రాజవంశంలో 13 వ రాజు. పురావస్తు పరిశోధనల ఆధారంగా ధ్రువీకరింపబడిన వాళ్ళలో అత్యంత పురతనమైనవాడు కిషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసి]]. ఇతడి పేరూ [[:en:Epic of Gilgamesh|గిల్గమేష్ పురాణకావ్యంలో]] కూడా పేర్కొనబడింది. ఈ విషయాన్ని ఆధారము చేసుకుని, గిల్గమేష్ కూడా చారిత్రాక ఉరుక్ రాజు అనే ప్రతిపాదన చేయబడింది. ఈ కాలములో యుద్ధాలు పెరిగాయి. ఈ మార్పు గిల్గమేషు కావ్యములో కూడా ప్రతిబింబిస్తుంది. నగరాల విస్తీర్ణము పెరిగీ, రక్షణగా ప్రాకారాలు నిర్మించబడ్డాయి. ప్రాకారాల పరిమాణం అధికరించబడింది. దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని ప్రాకారాలు లేని పల్లెలు కనుమరుగైపోయాయి. (ఎన్మర్కర్, గిల్గమేషులిరువురూ కూడా ఉరుక్ పట్టణానికి ప్రకారాలు నిర్మించినట్లు గాథల్లో చెప్పబడింది.)<ref>George, Andrew (Translator)(2003), "The Epic of Gilgamesh" (Penguin Classics)</ref>. ====లగాషు మొదటి రాజవంశం ==== [[File:Stele of Vultures detail 02.jpg|thumb|left|[[:en:Eannatum|ఎన్నాటుము]] [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఒక ముక్క]] {{Main|[[:en:Lagash|లగాషు]]}} లగాషు రాజవంశాన్ని (సుమారు క్రీ.పూ. 2500–2270) రాజుల జాబితాలో పేర్కొననప్పటికీ అనేక ముఖ్యమైన స్మారక కట్టడాలూ, పురావస్తు పరిశోధనా ఫలితాల ద్వారా ఆ వంశపు ఉనికి ధ్రువీకరించబడింది. కొంతకాలం మాత్రమే ఉనికిలో ఉన్నప్పటికీ చరిత్రకు తెలిసిన మొట్టమొదటి చక్రవర్తులలో ఒకరుగా లాఘాషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Eannatum|ఎన్నాటం]] ప్రత్యేకత సంతరించుకున్నాడు. ఇతడు కిష్, ఉరుక్, [[:en:Ur|ఉర్]], [[:en:Larsa|లార్సా]]లతో సహా మొత్తం సుమేరును ఆక్రమించి తన సామ్రాజ్యములో కలుపుకున్నాడు. అలాగే లగషు చిరకాల ప్రత్యర్థి ఐన [[:en:Umma|ఉమ్మా]]ను తన సామంత రాజ్యంగా మార్చాడు. అంతేకాక ఆయన రాజ్యం [[:en:Elam|ఈలం]], పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతాలకు కూడా విస్తరించి ఉండేది. అందరినీ భయభ్రాంతులను చేసి అదుపులో పెట్టడమే ఆయన విధానమని అనిపిస్తుంది.<ref name=roux1993>{{cite book |last=Roux |first=Georges |authorlink=Georges Roux (assyriologist) |year=1993 |title=Ancient Iraq |url=https://archive.org/details/ancientiraq00roux |location= Harmondsworth |publisher=Penguin |isbn=978-0140125238}}</ref> అతని [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఖండఖండాలుగా నరికిన ప్రత్యర్థుల శరీరాలను రాబందులు పీక్కు తింటున్నట్లు చెక్కబడింది. అతను మరణంచిన కొద్దికాలానికే ఆ సామ్రాజ్యం చిన్నాభిన్నమైపోయింది. తరువాత ఉమా మతాధికారి-రాజు [[:en:Lugal-Zage-Si|లాగాల్-జాగే-సి]] ఉరుక్‌ను జయించడంతో లగషు రాజవంశ వైభవము మగిసింది. ఉరుక్ అతని రాజధానిగా మారింది. తరువాత ఆయన పర్షియన్ గల్ఫు నుండి మధ్యధరా వరకు విస్తరించి ఉన్న సామ్రాజ్యాన్ని పాలించాడు. అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను]] అధికారములోకి రావడానికి ముందు ఉన్న సుమేరు జాతి రాజులలో ఇతను చివరివాడు.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==అకేడు సామ్రాజ్యం == {{Main|[[:en:Akkadian Empire|అకేడు సామ్రాజ్యం]]}} [[File:Prisoners on the victory stele of an Akkadian king circa 2300 BCE Louvre Museum Sb 3.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2300 నాటి అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను]] విజయఫలకం పైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీలు.<ref name="ArchaeologyofElam" /><ref name="TwoSteles" /> లూవ సంగ్రహశాలలోనిది]] అకేడు సామ్రాజ్యము క్రీ.పూ. 2234–2154 మధ్య కాలములో నడిచింది. [[:en:East Semitic languages|తూర్పు సెమిటపు]] [[:en:Akkadian language|అకేడు భాష]] కిషు రాజుల పేర్లు వ్రాయడానికి, మొదటిసారి క్రీ.పూ. 2800లో, వాడబడింది.<ref name=roux1993/> ఈ భాషలోనే ఆ పేర్లు తదుపరి రాజ జాబితాలలో కూడా వ్రాయబడ్డాయి. పూర్తిగా ప్రాచీన అకేడు భాషలో వ్రాసిన రచనలు క్రీ.పూ.2500 నుండి ఉన్నాయి. [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను మహావీరుడి]] (క్రీస్తుపూర్వం 2270-2215) పాలనలో ప్రాచీన అకేడు భాష వాడకము శిఖరాగ్రమును చేరుకుంది. అయినప్పటికీ పరిపాలనా కార్యకలాపాలకు సంబంధించిన ఫలకాలను వ్రాయడానికి రాయసగాళ్ళు సుమేరు భాషనే ఎక్కువ వాడేవారు. అకేడు, సుమేరు భాషలు రెండూ కూడా సుమారు వెయ్యి సంవత్సరాల వరకు వాడుక భాషలుగా ఉన్నాయి. కానీ క్రీ.పూ. 1800 నాటికి సుమేరు భాష ప్రధానంగా పండితులకూ, వ్రాయసగాళ్ళకూ మాత్రమే తెలిసిన గ్రాంథిక భాషగా మారింది. సర్గోనుకు ముందూ, తరువాతి కాలాలను పోల్చి చూస్తే చారిత్రక పరిస్థితుల్లో పెద్దగా అసంబద్ధత లేదనీ, సెమిటులూ, సుమేరుల మధ్య కలహాలకు, చరిత్రాకారులు ఆ కలహము చూపిన ప్రభావము కంటే ఎక్కువ ప్రాధాన్యత ఇస్తున్నారని [[:en:Thorkild Peter Rudolph Jacobsen|థార్కిద్ద్ జాకబ్సెన్‌]] వాదించాడు.<ref>''Toward the Image of Tammuz and Other Essays on Mesopotamian History and Culture'' by T. Jacobsen</ref> ఐతే, సర్గోను ఆక్రమించుకున్న ఈలము భాగాలలో కొంతకాలం అకేడు భాష అక్కడి వారిపై రుద్దబడిందనడానికి తిరుగులేని ఆధారాలున్నాయి. ==గూట్యపు కాలం == {{Main|[[:en:Gutian dynasty|గూట్యపు వంశం]]}} క్రీ.పూ. 2083–2050 (స్వల్పకాలం ఉనికిలో ఉంది). ====లగాషు 2 వ రాజవంశం ==== [[File:Gudea of Lagash Girsu.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు [[:en:Gudea|గుడియా]]. ఇతనివి అనేక ప్రతిమలు మనకు దొరికాయి.]] [[File:Ur-Ningirsu ruler of Lagash portrait circa 2110 BCE.jpg|thumb|right|గుడియా కుమారుడు [[:en:Ur-Ningirsu|ఉర్-నింగిర్సూ]] ప్రతిమ. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Head Gudea Louvre AO13.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా]] క్రీ.పూ. 2093–2046 (స్వల్పకాల చరిత్ర) క్రీ.పూ. 2093-2046 (స్వల్పకాలం)గూట్యుల చేతిలో అకేడు సామ్రాజ్యం పతనమైన తరువాత సుమేరు జాతి పాలకుడైన లాఘాషుకు చెందిన గుడియా ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్నాడు. తమకి తాము దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకునే సార్గోనిక రాజుల విధానాన్ని ఇతడు కూడా కొనసాగించాడు. మునుపటి లాగాషు రాజవంశీకుల వలె గుడియా ఇంకా ఆయన వారసులు కూడా కళలకు ప్రోత్సాహం అందించడముతో, వీరి కాలానికి చెందిన అనేక కళాఖండాలూ, ఉత్పత్తులూ పెద్ద సంఖ్యలో పురావస్తు పరిశోధనల్లో లభ్యమయ్యాయి. ==మూడవ ఉర్ కాలం== [[File:Ziggurat of ur.jpg|thumb|left|ఇరాక్‌లోని నాస్రీయాహ్ దగ్గరున్న ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]] క్రీ.పూ. 2047-1940 (స్వల్పకాల చరిత్ర) తరువాత, ఉర్ యొక్క 3 వ రాజవంశస్తులైన ఉర్-నమ్ము, అతని వారసుడు షుల్గీలు సుమేరును పాలించారు. వీరి సామ్రాజ్యము దక్షిణ అస్సీరియా వరకు విస్తరించి ఉండేది. ఇందుమూలాన ఇంతకు ముందు కొందరు చరిత్రకారులు, ఈ కాలానికి సుమేరు పునరుజ్జీవ కాలమని తప్పుడు పేరు ఇచ్చారు.<ref>{{Cite book|last=Cooper|first=Jerrold S.|url=https://www.worldcat.org/oclc/944087535|title=Problems of canonicity and identity formation in ancient Egypt and Mesopotamia|date=2016|others=Kim Ryholt, Gojko Barjamovic, Københavns universitet, Denmark) Problems of Canonicity and Identity Formation in Ancient Egypt and Mesopotamia (2010 : Copenhagen, Denmark) Literature and Identity Formation (2010 : Copenhagen|isbn=978-87-635-4372-9|location=Copenhagen|pages=1–18|chapter=Sumerian literature and Sumerian identity|oclc=944087535}}</ref> ఎందుకంటే అప్పటికే ఈ ప్రాంతంలో సుమేరు కంటే సెమిట సంస్కృతులే ఎక్కువ ఉన్నాయి. అస్సీరియా, తదితర ప్రాంతాల్లో అకేడ్ల జనాభా పెరగడమే కాక సెమిటులైన మార్టులు (అమొరులు) అనేక దఫాల్లో ఇక్కడికి వలస వచ్చారు. వీరు దక్షిణప్రాంతంలో ఇసిన్, లార్సా, ఎష్నున్న మరి కొంతకాలం తర్వాత బాబిలోనియా వంటి స్థానిక రాజ్యాలను స్థాపించారు. క్రీ.పూ. 21వ శతాబ్దిలో ఉత్తర భాగములో పురాతన అస్సిరియా సామ్రాజ్యము వలె దక్షిణాన బాబిలోనియా సామ్రాజ్యము కూడా కొంత కాలము ప్రధాన శక్తిగా నిలబడింది. మధ్యయుగములో లాటిను భాషలాగే, శరాకార లిపి వాడుకలో ఉన్నంత కాలము సుమేరు భాష బాబిలోనియా, ఇంకా అస్సీరియా పాఠశాలల్లో ధార్మిక భాషగా నేర్పబడేది. ==పతనం == ఈ కాలములో దక్షిణ మెసొపొటేమియా నుండి ప్రజలు ఉత్తరభాగానికి అధిక సంఖ్యలలో వలసవెళ్ళడం జరిగింది. మట్టిలో క్రమంగా పెరుగుతున్న లవణీయత కారణంగా సుమేరు భూముల వ్యవసాయ ఉత్పాదకత తగ్గుముఖం పట్టింది. ఈ ప్రాంతంలో ముందునుండే మట్టి లవణీయత ప్రధాన సమస్యగా గుర్తించబడింది.<ref>{{cite journal|last=Jacobsen T |first=Adams RM. |year=1958 |title=Salt and Silt in Ancient Mesopotamian Agriculture: Progressive changes in soil salinity and sedimentation contributed to the breakup of past civilizations. |url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.128.3334.1251|journal=Science |doi= 10.1126/science.128.3334.1251 |volume= 128| pages=1251–8|issue=3334}}.</ref> పేలవమైన డ్రైనేజ్ కారణంగా వ్యవసాయ భూముల్లో నీరు నిలబడిపోయేది. అక్కడి పొడి వాతావరణములో ఈ నీరు ఆవిరవగా, నీటిలోని లవణాలు నేలలో మిగిలిపోయి, క్రమంగా భూలవణీయత పెరగసాగింది. అకేడు సామ్రాజ్య కాలమూ, తదుపరి ఉర్ మూడవ వంశపు కాలాలలో గోధుమల పంట వేయడము నుండి లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలపంట సాగుకు రైతులు మారారు. కానీ అది ప్రజలకు తగినంత ఆహారం అందించ లేదు. దీనివలన క్రీ.పూ 2100 నుండి క్రీ.పూ. 1700 మధ్యలో ఈ ప్రాంతంలో జనాభా దాదాపు ఐదింట మూడు వంతులు తగ్గిందని అంచనా.<ref>{{cite journal|last=Thompson |first=William R. |year=2004 |title=Complexity, Diminishing Marginal Returns and Serial Mesopotamian Fragmentation |journal=Journal of World Systems Research |url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |format=PDF |doi=10.5195/jwsr.2004.288 |volume=10 |pages=612–652 |issue=3 |url-status=unfit |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120219134627/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |archivedate=February 19, 2012 }}</ref> దీనితో అకేడు భాష మాట్లాడే ప్రాంతాల్లో జనాభా పెరిగి, సుమేరు భాష ప్రధానంగా ఉన్న ప్రాంతాలలో జనాభా గణనీయముగా తగ్గినది. క్రమంగా సుమేరు మాతృభాషగా అంతరించిపోయి గ్రాంథిక భాషా, ధార్మిక భాషగా మిగిలింది. ఇబ్బి-సిన్ (క్రీ.పూ 2028–2004) పాలనలో ఈలములు దండయాత్రతో ఊర్ స్వాధీనం చేసుకున్న తరువాత {{citation needed|reason=Doesn't cite any evidence of sack of Ur?|date=October 2015}}, సుమెర్ అమోరీయుల పాలనలోకి వచ్చింది. 20 – 18 వ శతాబ్దాల్లో స్వతంత్ర అమోరు రాజ్యాలు "ఇసిన్ రాజవంశం"గా రాజ జాబితాలో చేర్చబడ్డాయి. క్రీ.పూ. 1800లో హమ్మురాబి ఆధ్వర్యంలో బాబిలోనియా విస్తరణతో ఈ వంశము యొక్క శకం ముగిసింది. తరువాతి కాలాల్లో అస్సిరియా, బాబిలోనియాలను పాలించిన రాజుల్లో కొంతమంది అరుదుగా సార్గోనిక రాజుల బిరుదు ఐన "సుమేరూ, అకేడు ప్రాంతాలకు రాజు"ను తమకు ఆపాదించుకున్నారు. ఇందుకు ఒక ఉదాహరణ సుమారు క్రీ.పూ 1225లో అస్సిరియాను పాలించిన మొదటి టుకుల్టీ నినుర్టా‌. ==జనాభా== సుమేర్లోని అతిపెద్ద నగరాల్లో ఒకటైన ఉరుక్ వైభవము తారాస్థాయిలో ఉన్నప్పుడు, నగర జనాభా 50,000-80,000 ఉండేదని అంచనా వేయబడింది. <ref>[https://archive.is/20150411005800/http://proteus.brown.edu/mesopotamianarchaeology/ Harmansah, Ömür, The Archaeology of Mesopotamia: Ceremonial centers, urbanization and state formation in Southern Mesopotamia, 2007, p.699]</ref> సుమేర్లో ఇతర ప్రముఖ నగరాలు ఉండడమూ, పెద్దసంఖ్యలో వ్యవసాయ జనాభా ఉండడాన్నీ బట్టి చూస్తే, సుమేరు జనాభా సుమారుగా 8 నుండి 15 లక్షల దాకా ఉండుంటుందని అంచనా. ఇదే సమయంలో ప్రపంచ జనాభా 2.7 కోట్లుగా అంచనా వేయబడింది.<ref>Colin McEvedy and Richard Jones, 1978, ''Atlas of World Population History'', Facts on File, New York, {{ISBN|0713910313}}.</ref> సుమేరు భాషకు వేరే ఏ భాషతోను పోలికలూ, సంబంధాలూ లేవు (లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్). ఐతే ఆ కాలములో తక్కువ సాంస్కృతికంగా తక్కువ ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడిన వేరే భాష ఉండేదనీ (substrate), ఆ భాష ఏమిటో ఈనాడు మనకి తెలియనప్పటికీ, సుమేరు భాషపై దాని ప్రభావాము తెలుస్తోందనీ (substrate effect), అనేక భాషాశాస్త్రవేత్తలు అభిప్రాయపడ్డారు. సుమేరులోని కొన్ని ప్రధాన నగరాలకు సుమేరు భాషకు చెందని పేర్లు ఉన్నాయి. ఇదే వీరి ప్రతిపాదనకు ఆధారము. ఈ పేర్లూ, వీరికి ముందు ఇక్కడ నివసించిన జనాల భాషలోనివని వీరి అభిప్రాయము.<ref name="Nemet-Nejat1998">{{cite book|author=Karen Rhea Nemet-Nejat|title=Daily life in ancient Mesopotamia|url=https://books.google.com/books?id=lbmXsaTGNKUC&pg=PA13|accessdate=29 November 2011|year=1998|publisher=Greenwood Publishing Group| isbn= 978-0313294976| page=13}}</ref> ఏదేమైనా దక్షిణ మెసొపొటేమియాలో ఉబైడు కాలం (క్రీ.పూ.5300–4700) నుండి మొదలుకొని సంస్కృతిలో పెను మార్పులేవీ చోటుచేసుకోలేదని పురావస్తు పరిశోధనలు తెలియజేస్తున్నాయి. ఇక్కడ స్థిరపడిన సుమేరు ప్రజలు టైగ్రిసు, యూఫ్రేటీసు నదుల కారణంగా సారవంతమైన ఈ ప్రాంతపు భూములను సాగుచేసి వ్యవసాయక్షేత్రాలుగా మార్చారు. ప్రాచీన సుమేరు భాషను మాట్లాడిన పురాతన సుమేరులు, ఉత్తర భాగాన నివసించిన రైతులని కొందరు పరిశోధకులు భావిస్తున్నారు. నీటిపారుదల వ్యవసాయ విధానాలను ఆకళింపు చేసుకున్న తరువాత వీరు దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చి ఉంటారని వారి భావన. సామర్రులు ఆదిమ నీటి పారదుల పద్ధతుల నుపయోగించి వ్యవసాయము చేసేవారు. టైగ్రీసూ, దాని ఉపనదుల పరీవాహక ప్రాంతాల్లో ఈ పద్ధతి వాడిన వారిలో వీళ్ళే మొదటివారు. క్రీ.పూ 5700–4900 ప్రాంతములో వీరికి మృణ్మయ పరిశ్రమలుండేవని తెలుస్తోంది. చోగ మామీ మృణ్మయ పాత్రల్లో సామర్రపు పద్ధతులూ, సుమేరు పద్ధతులూ (డు కాలమునాటి) కూడా కనిపిస్తాయి. 1980 లలో ఫ్రెంచివారు జరిపిన త్రవ్వకాలలో లాస్సాకు సమీపంలోని టెల్ అవేలి (ఓయిల్లె, ఓయులి) వద్ద ఉబైడు కాలనికి పూర్వము తయారైన పాత్రలు ఎనిమిది స్థాయిలలో లభ్యమయ్యాయి. ఇవి సామర్రపు పాతరలను పోలి ఉన్నాయి. కనుక ఉత్తరాన వ్యవసాయ సంస్కృతిని అలవర్చుకున్న సామర్రులు, నీటి పారదుల నైపుణ్యమూ, శ్రామికుల చేత సేద్యాన్ని నడిపించడానికి కావలసిన సామాజిక వర్గీకరణా పొందాక, దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చుంటారని సిద్దాంతీకరించడమైనది. {{Citation needed|date=June 2011}} అరేబియా సముద్రతీరాన లభ్యమైన పనిముట్ల ఆధారంగా వేటాడడము, చేపలు పట్టడము ద్వారా బతుకుతున్న అక్కడి స్థానికులే నెమ్మదిగా వ్యవసాయాధారిత సమాజాన్ని నిర్మించుకున్నారని మరికొందరు అభిప్రాయపడ్డారు. మంచుయుగానికి చివరిలో జలప్రళయానికి ముందు పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతంలో నివసించిన ప్రజలే సుమేరులని జురిస్ ౙరిఞ్శ విశ్వసిస్తున్నారు.<ref>{{Cite web | url=http://www.ldolphin.org/eden/ | title=Has the Garden of Eden been located at last? | website= | access-date=2018-12-21 | archive-url=https://web.archive.org/web/20051029101558/http://www.ldolphin.org/eden/ | archive-date=2005-10-29 | url-status=dead }}</ref> ==సంస్కృతి == ===సాంఘిక, కుటుంబజీవితం === [[File:Upper part of a gypsum statue of a Sumerian woman. The hands are folds in worship. Circa 2400 BCE. From Mesopotamia, Iraq. The British Museum, London.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2400 నాటి ఈ హరశోఠపు శిల్పంలో చేతులు జోడించి ప్రార్థిస్తున్న సుమేరు మహిళను చూడవచ్చు. ఇది ప్రస్తుతం లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] [[File:Reconstructed sumerian headgear necklaces british museum.JPG|thumb|right|సుమేరు మహిళల సమాధుల్లో దొరికిన వస్తువుల ఆధారంగా పునర్నిర్మించిన శిరోభూషణమూ, కంఠహారాలూ.]] సుమేరు కాల ఆరంభ దశలో ఆదిమ చిత్రాలు ఆధారంగా ఈ క్రింది విషయాలు తెలుస్తున్నాయి:<ref name="Sayce"/> * "మృణ్మయ పాత్రల వాడుక చాలా ఎక్కువగా ఉండేది. గిన్నెలు, పూల జాడీలూ, వివిధరకాల వంటపాత్రలూ తయారు చేయబడుతూ ఉండేవి. తేనె, వెన్న, మద్యము, ద్రాక్షారసం వంటి ఒక్కొక పదార్థానికీ ప్రత్యేకంగా వాటిని నిల్వ చేసుకోవడానికి తయారైన పాత్రలుండేవి. మద్యాన్ని ఖర్జూర పళ్ళ నుండి తయారుచేసుండొచ్చు. కొన్ని పూల జాడీలకు కొనదేలిన కాళ్ళు ఉండేవి. x ఆకారములో ఉన్న కాళ్ళుండే బల్లలపై ఈ జాడీలనుంచేవారు. సమంగా నిలబడే జాడీలను చతుస్ర లేదా దీర్ఘ చతుస్రాకారాల్లో ఉండే చెక్క బల్లల పై ఉంచేవాణరు. నూనె జాడి, బహుశా పదార్థాలను నిల్వ ఉంచే ఇతర జాడిలకు కూడా, మట్టితో మూతచుట్టూ మూసివేసేవారు. ఈ పద్ధతి ప్రాచీన ఈజిప్టులో కూడా ఉంది. ఈ మట్టి పాత్రలను అనుకరిస్తూ, రాతితో పూలజాడీలనూ, గిన్నెలనూ తయారుచేసేవారు." * "ఈకలతో చేసిన తురాయిని పెట్టుకునేవారు. మంచాలూ, ఎత్తుపీటలు, కుర్చీలూ వాడేవారు. వీటి కాళ్ళు ఎద్దు కాళ్ళలాగా ఉండేవి. అగ్ని-స్థలాలు, హోమగుండాలు ఉండేవి." * "కత్తులు, పిడిసాన, ఉలి, ఇంకా ఒక రంపం లాంటి పరికరమూ వీరు వాడేవారు. ఈటెలు, బాణాలు, ధనుస్సులూ, బాకులు (గురిచూసి విసిరే చిన్న కత్తి) యుద్ధంలో ఉపయోగించబడ్డాయి కానీ ఖడ్గాలు వాడారనడానికి ఆధారాలు లేవు. " * "వ్రాసేందుకు ఫలకాలు వాడేవారు. చురకత్తి (బాకు) అలుగును లోహముతో చేయగా, పిడి చెక్కతో తయారుచేసేవారు. బంగారు హారాలు వాడేవారు." * "చంద్రమానంతో కాలగణన లెక్కించబడింది." సుమేరు సంగీతానికి సంబంధించి చాలా సమాచారము లభించింది. వేణువూ, లైరు అనే ఒక తంత్రీ వాయిద్యము ఉపయోగించబడ్డాయి. లైరు అనగా ప్రాచీన వీణ (ఆధునిక వీణ కాదు) వంటిది. వీరి వాయిద్యాలలో నేటి కాలములో అందరూ ఎరిగినవి ఉర్ లైరులు.<ref name="Goss_2017_mesopotamian_flutes">{{cite web |last=Goss |first=Clint |title=Flutes of Gilgamesh and Ancient Mesopotamia |url=http://www.Flutopedia.com/mesopotamian_flutes.htm |date=15 April 2017 |website=Flutopedia |access-date=14 June 2017 }}</ref> లాఘాష్ రాజు ఉరుకాగినా (సుమారు క్రీ.పూ. 2300) అప్పటి ఆచారమైన బహుభర్త్రుత్వాన్ని రద్దు చేశారని శాసనాలు తెలియజేస్తున్నాయి. బహుభర్త్రుత్వానికి పాల్పడిన స్త్రీని ఆమె నేరము చెక్కబడ్డ రాళ్ళతో కొట్టి చంపాలని ఆయన చట్టము చేసారు. .<ref>[https://books.google.com/books?id=mpjk74blFDgC&pg=PA62&dq=urukagina+%22two+men%22&client=firefox-a&sig=29we4cFBrgMpJ9qsy4zjpCywAQY ''Gender and the Journal: Diaries and Academic Discourse'' p. 62] by Cinthia Gannett, 1992</ref> {{multiple image | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరు యువరాణీ (సుమారు క్రీ.పూ 2150) | total_width=350 | image1 = Sumerian princess of the time of Gudea circa 2150 BCE.jpg | caption1 = {{center|గుడియా కాలము నాటి (సుమారు క్రీ.పూ 2150) సుమేరు యువరాణీ.}} | image2 = Sumerian princess of the time of Gudea 2150 BCE. Louvre Museum AO 295.jpg | caption2 = {{center|శిల్పం యొక్క ముందు భాగము<br />లూవ సంగ్రహశాల AO 295.}} | footer= }} సుమేరు సమాజము పురుషాధిక్య సమాజము. అలాగే సామాజిక వర్గీకరణ ఉండేది. సుమేరు స్మృతులలో మనకి దొరికిన వాటిలో పురాతనమైనది ఉర్-నమ్ము స్మృతి. ఇది మూడవ ఉర్ కాలము నాటిది. ఈ స్మృతిని అధ్యయనము చేయడము ద్వారా ఆనాటి సామాజిక నిర్మాణము పై ఒక మౌలిక అవగాహన వస్తుంది. లు-గాలు ("గొప్ప వ్యక్తి" లేదా రాజు) కింద రెండు ప్రాథమిక వర్గాలుగా సమాజంలోని వారందరూ వర్గీకరించబడ్డారు: "లు" లేదా స్వేచ్ఛకలిగిన వ్యక్తీ, బానిస (పురుషుడు ఐతే ఆరాడ్, స్త్రీ ఐతే జెమి). 'లు' కొడుకును పెళ్ళికి ముందు డుము-నిటగా పిలుస్తారు. ఒక స్త్రీ (మునుస్)ను పెళ్ళికి ముందు కూతురిగా (డూము-మి), పెళ్ళి తర్వాత భార్య (డామ్)గా, భర్త చనిపోతే విధవగా (నుమసు) గుర్తిస్తారు. ఒక విధవ అదే తెగకు చెందిన మరో వ్యక్తిని మళ్ళీ పెళ్ళి చేసుకోవచ్చు. వివాహాలు సాధారణంగా వధూవరుల తల్లితండ్రుల చేత నిర్ణయించబడేవి<ref name=Kramer1963>{{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=The Sumerians: Their History, Culture, and Character|date=1963|publisher=The Univ. of Chicago Press|isbn=978-0-226-45238-8|url=https://archive.org/details/sumerianstheirhi00samu|url-access=registration}}</ref>{{rp|78}}. నిశ్చితార్థములో ఇరు పక్షాలూ పెళ్ళి నిశ్చయమైనట్లు మట్టి ఫలకాలపై నమోదు చేయించేవారు.<ref name=Kramer1963/> పెళ్ళికొడుకు పెళ్ళికూతురి తండ్రికి కానుకలివ్వగానే పెళ్ళికి చట్టబద్దత వస్తుంది.<ref name=Kramer1963/> సంతోషకరమైన దాంపత్యాన్ని వర్ణిస్తూ ఒక భర్త, తన భార్య తనకు ఎనిమిది మంది కొడుకులనిచ్చినప్పటికీ, ఇంకా తనతో సంభోగించడానికి ఆసక్తి చూపుతుందని చెప్పాడని ఒక సుమేరు నానుడి.<ref name="NemetNejat">{{citation|last=Nemet-Nejat|first=Karen Rhea|author-link=Karen Rhea Nemet-Nejat|date=1998|title=Daily Life in Ancient Mesopotamia|publisher=Greenwood|series=Daily Life|isbn=978-0-313-29497-6|page=[https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132 132]|url=https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132}}</ref> సుమేరులు పెళ్ళికి ముందు లైంగిక సంబంధాలను ఆమోదించినట్లుగా కనిపించదు.<ref>''Celibacy in the Ancient World: Its Ideal and Practice in Pre-Hellenistic Israel, Mesopotamia, and Greece'' by Dale Launderville, p. 28</ref> సుమేరు భాషలో కానీ, అకేడు భాషలో కానీ, కన్యత్వము అనే పదానికి సమానార్థకము లేదు. వీరు కన్యత్వం అనే భావనను సంభోగింపబడని, సంభోగానికి గురికాబడని, పురుషాంగము తెలియని స్త్రీ అనే వాక్యాలు వాడి వ్యక్తపరిచేవారు.<ref name="Cooper">{{cite book|last1=Cooper|first1=Jerrold S.|article=Virginity in Ancient Mesopotamia|title=Sex and Gender in the Ancient Near East: Proceedings of the 47th Rencontre Assyriologique Internationale, Helsinki|year=2001|location=Baltimore, Maryland|publisher=Johns Hopkins University Press|url=http://krieger2.jhu.edu/neareast/pdf/jcooper/jc%20Virginity.pdf|isbn=978-951-45-9054-2}}</ref>{{rp|91–93}} అకేడు వైద్య గ్రంథాల్లో పేర్కొనబడిన షిషితు అనే పదము కన్నెపొరను సూచిస్తుందా లేక మరేదైనా అర్థముందా అనేదానిపై స్పష్టత లేదు. ఐతే మహిళ కన్యత్వాన్ని నిర్ణయించడములో తరువాతి కాలపు మధ్యప్రాచ్య సంస్కృతులతో పోల్చితే కన్నెపొర పాత్ర చాలా తక్కువ అనిపిస్తుంది.<ref name="Cooper"/>{{rp|92}} కన్యత్వము విషయములో స్త్రీ మాటలకే ప్రాధాన్యత ఎక్కువ ఉండేది.<ref name="Cooper"/>{{rp|91–92}} ప్రాచీన ఆధారాలను బట్టి సుమేరులు శృంగారము పట్ల చాలా ఉదార వైఖరి కలిగియున్నారని తెలుస్తోంది.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> లైంగిక కట్టుబాట్లు నైతికత మీదకంటే, ఫలానా సంబంధము వారిని మతకర్మలలో పాల్గొనలేని విధంగా మైలు పరిచే అవకాశమెంత అనే విషయము మీద ఆధారపడి ఉండేవి.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఇక వీరు స్వయంతృప్తి లైంగిక పటుత్వాన్ని పెంచుతుందని నమ్మేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> సొంతంగానూ, అలాగే వారి లైంగిక భాగస్వాములతో కలిసీ కూడా స్వయంతృప్తి పొందేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> గుదమైదునము కూడా వీరికి ఆమోదయోగ్యమే.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఎంతూకు పూజారులైన స్త్రీలకు పిల్లల్ని కనడము నిషిద్దము.<ref name="Leick2013">{{citation|last=Leick|first=Gwendolyn|title=Sex and Eroticism in Mesopotamian Literature|publisher=Routledge|year=2013|isbn=978-1-134-92074-7|location=New York |page=219|orig-year=1994|url=https://books.google.com/books?id=WKoWblE4pd0C&pg=PA64}}</ref><ref name="NemetNejat"/> కనుక వీరు గుదమైదునములో ఎక్కువగా పాల్గొనేవారు.<ref name="Leick2013"/><ref name="Dening1996"/><ref name="NemetNejat"/> ===భాష, లిపి === [[File:Early writing tablet recording the allocation of beer.jpg|thumb|బీరు కేటాయింపులను నమోదు చేయడానికి వాడిన వ్రాత ఫలకం. క్రీ.పూ 3100–3000 కాలం నాటిది.]] [[File:P1150884_Louvre_Uruk_III_tablette_écriture_précunéiforme_AO19936_rwk.jpg|thumb|శరాకార లిపికి ఆధారమైన సంకేత చిత్రాలు గల సున్నపురాతి ఫలకం. క్రీ.పూ 4వ సహస్రాబ్ది నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Development of writing.jpg|thumb|వ్రాత అభివృద్ధి ప్రక్రియ యొక్క ప్రామాణిక శాస్త్రీయ పునర్నిర్మాణం. నేటి లిపుల పుట్టుకలో శరాకార లిపి పాత్రను కూడా ఇందులో మనం చూడవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Barraclough |first1=Geoffrey |last2=Stone |first2=Norman |title=The Times Atlas of World History |date=1989 |publisher=Hammond Incorporated |isbn=978-0-7230-0304-5 |page=[https://archive.org/details/isbn_9780723003045/page/53 53] |url=https://archive.org/details/isbn_9780723003045 |url-access=registration }}</ref><ref>{{cite book |last1=Senner |first1=Wayne M. |title=The Origins of Writing |date=1991 |publisher=University of Nebraska Press |isbn=978-0-8032-9167-6 |page=77 |url=https://books.google.com/books?id=Kc4xAlunCSEC&pg=PA77 }}</ref>]] సుమేరు పురావస్తు పరిశోధనల్లో కనుగొన్నవాటిల్లో అన్నిటికంటే ముఖ్యమైనవి, శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉన్న మట్టి ఫలకాలు. ఇవి పెద్ద సంఖ్యలో దొరికాయి. సుమేరు సంస్కృతిలో వ్రాత అభివృద్ధి అవ్వడము అనేది చారిత్రకాంశాలను పొందుపరచడములోనే కాక, ఇతిహాస కవితలూ, కథలూ అలాగే ప్రార్థనలూ, చట్టాల వంటి వివిధ రకాల సాహిత్యాన్ని సృష్టించే క్రమములో మానవాళి చరిత్రలోనే గొప్ప మైలురాయిగా పరిగణించబడుతుంది. మొదట్లో బొమ్మలు, అనగా గూఢచిత్రాలు వాడినప్పటికీ, కొద్ది కాలములోనే శరాకార లిపీ, ఆ తదుపరి పదసంజ్ఞలూ (ఆలోచనలను వ్యక్తపరిచేందుకు గుర్తులు) వాడబడ్డాయి. తడి మట్టిపై త్రిభుజాకారపు రెల్లుతో వ్రాసేవారు. సుమేరు భాషలో కొన్ని వేల వ్రాతలు బయటపడ్డాయి. వ్యక్తిగత, వ్యాపార లేఖలు, రసీదులు, పద కోశాలూ, చట్టాలు, శ్లోకాలు, ప్రార్థనలు, కథలు, రోజువారీ లెక్కల వంటివి ఉన్నాయి. మట్టి పలకల గ్రంథాలయాలు కనుగొనబడ్డాయి. స్మారక శాసనాలూ, అలాగే విగ్రహాలు లేదా ఇటుకలు వంటి వివిధ వస్తువులపై వ్రాతలూ సర్వసాధారణము. శిక్షణలో భాగంగా లేఖకులు (వ్రాయసగాళ్ళు) ఒక్కొక గ్రంథాన్నీ అనేక సార్లు గ్రంథస్తము చేయడముతో, చాలా గ్రంథాలవి అనేక ప్రతులు మనకు దొరికాయి. సెమిట సమాజములో కూడా వాడుక భాష సెమిట భాష ఐనప్పటికీ చాలా కాలము పాటు మతసంబంధ అలాగే చట్టసంబంధ కార్యకలాపాలకు సుమేరు భాష వాడుకలో ఉంది. శరాకార లిపిలో వ్రాయబడ్డ వాటిల్లో ముఖ్యమైనది 'గిల్గమేష్' అనే ఒక సుదీర్ఘ కావ్యము. ఉరుక్ శిథిలాల్లో లభ్యమైన ఈ కావ్యము ప్రామాణిక శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉంది. ఇది రెండవ ఆదిమ వంశపు కాలంలో పాలించిన గిల్గమేష్ (అకేడు భాషలో) ("బిల్గమేష్ (సుమేరులో)") అనే రాజు గురించి చెబుతుంది. ఈ కథలో గిల్గమేషు, అతని సహచరుడు ఎన్కిడుల కాల్పనిక సాహసాలు ఉన్నాయి. అనేక మట్టి పలకలపై వ్రాయబడ్డ ఈ కథ మనకు తెలిసినంతలో చరిత్రలోనే మొట్టమొదటి సారి వ్రాయబడ్డ కాల్పనిక సాహిత్యముగా గుర్తింపు పొందింది. సుమేరు భాషకు దగ్గరగా ఉన్న భాష ఏదీ లేదు. కనుక ఇది ఏ భాషా కుటుంబానికీ చెందదు. ఇలాంటి భాషను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్‌గా పిలుస్తారు (ఒంటరి భాష అని అర్థము).అకేడు భాష మాత్రము ఆఫ్రోయాసియాటిక్ భాషా కుటుంబంలో సెమిటిక్ విభాగానికి చెందినది. సుమేరు భాష యొక్క భాషా కుటుంబాన్ని కనుక్కోవడానికి జరిగిన అనేక ప్రయత్నాలు ఫలించలేదు. సుమేరు భాషలో పదముకు ఉపసర్గలూ, ప్రత్యయాలు వంటివి చేరడము ద్వారా అర్థము మారుతుంది. ఇలాంటి భాషలను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో అగ్లుటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ అంటారు. అనేక శాస్త్రజ్ఞులు సుమేరు భౌగోళిక అంశాలూ, వివిధ కళలూ, వ్యవసాయ విధానాలూ పరిశీలించి ఒక తక్కువ (substratum) లేదా సమాన పలుకుబడి (adstratum) కలిగిన భాష యొక్క ప్రభావమీ సుమేరు భాషపై ఉందని ప్రతిపాదించారు. ఈ ఊహాజనిత భాషకి ప్రోటో-యుఫ్రేటీయ భాష లేదా ప్రోటో-టైగ్రీయ భాషగా పేరు పెట్టారు. ఐతే ఈ ప్రతిపాదనను వ్యతిరేకించే శాస్త్రవేత్తలు కూడా చాలా మంది ఉన్నారు. ప్రాచీన సుమేరు వ్రాతలు, వ్రాయసగాళ్ళు తాము విషయాన్ని గుర్తుపెట్టుకోవడానికి ఊతంగా కొన్ని ముఖ్య పదాలు మాత్రము వ్రాసిపెట్టుకున్న సంగ్రహ రూపాలు. వీటిని వ్రాసేది తమ వ్యక్తిగత వాడుకకే కనుక ఇవి వ్యాకరణ నియమాలననుసరించక, గజిబిజిగా ఉంటాయి. అందువలన ఈ ప్రాచీన వ్రాతలనర్థము చేసుకోవడము చాలా కష్టము<ref>{{Cite book|title=The Oxford Handbook of the History of Linguistics|last=Allan|first=Keith|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0191643439|location=Oxford|pages=56–57}}</ref> క్రీ.పూ. 3 వ–2 వ సహస్రాబ్ది సమయానికి క్రమంగా వాడుక భాషగా సుమేరు స్థానాన్ని అకేడు భాష ఆక్రమించుకుంది .<ref name="woods">Woods C. 2006 [http://oi.uchicago.edu/pdf/OIS2.pdf “Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian”]. In S.L. Sanders (ed) ''Margins of Writing, Origins of Culture'': 91–120 Chicago</ref> అయితే సా.శ.. 1 వ శతాబ్దం వరకు సుమేరు భాష బాబిలోనియా, అస్సీరియాలో పవిత్ర, గ్రాంథిక, శాస్త్రీయ భాషగా వాడబడింది.<ref>{{cite book|last=Campbell|first=Lyle|title=A glossary of historical linguistics|url=https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191|year=2007|publisher=Edinburgh University Press| isbn=978-0748623792|author2=Mauricio J. Mixco |page=[https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191/page/n202 196]}}</ref> <gallery widths="170px" heights="170px"> Cuneiform tablet- administrative account with entries concerning malt and barley groats MET DP293245.jpg|శరాకార లిపిలో యవ నాణేల లెక్కలు వ్రాసి ఉన్న లెక్కలఫలకము. క్రీ.పూ 3100–2900 నాటిది. న్యూయార్క్ ‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. Bill of sale Louvre AO3766.jpg|షురుప్పక్‌లో పొలాన్నీ, ఇంటినీ అమ్మకానికి పెడుతూ ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది Stele of Vultures detail 02.jpg|'సున్నపురాతిపై చెక్కబడ్డ రాబందుల శిలాఫలకం. సుమారు క్రీ.పూ 2450 లోనిది‌. దీన్ని 1881లో గిర్సూలో (ఇరాక్‌లోని ఆధునిక టెల్ టెలోహ్) జరిపిన తవ్వకాల్లో ఎడ్వర్డ్ డీ సార్ౙెక్ కనుగొన్నారు. లూవ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. </gallery> ===మతం === [[File:Ebih-Il Louvre AO17551 n01.jpg|upright=0.8|thumb|క్రీ.పూ 24వ శతాబ్ది నాటి ప్రార్థనలో ఉన్న సుమేరు పురుషుడి శిల్పం (ఆధునిక తూర్పు సిరియాలో దొరికింది)]] {{multiple image|perrow=2|total_width=400|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header =సుమేరు మతము | image1 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (adjusted for perspective).jpg | caption1 = ఉర్ గుడిలో ఆసీనుడైన దేవునికి అర్ఘ్యము సమర్పణను చూపిస్తున్న శిల్పము. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | image2 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (libation detail).jpg | caption2 = ఉర్‌లోని గుడిలో అర్ఘ్యమును సమర్పిస్తున్న నగ్న పూజారి. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | footer= }} సుమేరులు వారికి సంబంధించిన అన్ని విషయాలనూ దైవానికి ఆపాదించేవారు. మరణం, దైవాగ్రహము వంటి విషయాలలో తాము అశక్తులమని విశ్వసించేవారు.<ref name=Kramer1963/> సుమేరు మతవిశ్వాసాల ప్రకారము విశ్వసృష్టికి మూలమైన వృత్తాంతాలు రెండు. ఈ వృత్తాంతాలే వీరి మతానికి మూలస్తంభాలు. మొదటి వృత్తాంతము ప్రకారము సృష్టి అనేది కొన్ని పవిత్రమైన వివాహాలు ఫలితంగా ఉద్భవించింది. ఈ వివాహాల ఫలితంగా వ్యతిరేక శక్తులకు ప్రతీకలైన స్త్రీ, పురుష దైవిక అంశల సంగమము జరిగింది. ఈ సంగమమే సృష్టికి మూలము. ఈ పవిత్ర వివాహ నమ్మకము యొక్క ప్రభావము మెసొపొటేమియలో తర్వాతి నాగరికతల్లోని మత విశ్వాసాలపై ఉంది. అకేడు మతములో సృష్టి వృత్తాంతాన్ని ఎనుమ ఎలిష్‌గా వ్యవహరిస్తారు. దీని ప్రకారము మంచినీటి దేవుడూ, పురషాంశ ఐన అబ్ౙు, ఉప్పునీటి దైవమూ, స్త్రీ అంశ ఐన తియామత్‌ల కలయిక సృష్టికి మూలము. ఈ కలయికతో జనియించిన వారు లాహ్మ్, లహ్మూలు. వీరిని బురదమయమైన వారు/మట్టితో నిండినవారిగా పిలుస్తారు. ఈ పేర్లను ఎరీడులో ఎంకి దేవాలయమైన ఈ-అబ్ౙులోని ద్వారపాలకులకు బిరుదులుగా ఇచ్చేవారు. యుఫ్రటీసు సముద్రములో కలిసే చోట, నదిలో కొట్టుకొచ్చిన మట్టితో చిన్న, చిన్న దీవులు ఏర్పడతాయి. ఈ ప్రక్రియను తలపించేలా రెండో పవిత్ర వివాహ జరిగింది. ఈ వివాహ ప్రతిఫలాలే అన్షార్ (ఆకాశపు ఇరుసు), కిషార్‌లు (భూమి యొక్క ఇరుసు). వీరిద్దరి పసంతానమే అను (ఆకాశము), కీ (భూమి)లు. మరో ముఖ్యమైన పవిత్ర వివాహము పర్వతాలకు దేవి ఐన నిన్హుర్సాగ్‌కు, మంచినీటికి అధిపతీ, ఎరీడు నగర దైవమైన ఎంకికీ మధ్య జరిగింది. వీరి కలయిక భూమికి పచ్చదనాన్నీ, పచ్చిక బయళ్ళనూ ప్రసాదించింది. సుమేరు సంస్కృతి ఏర్పడ్డ తొలి దశలో దక్షిణాన ఉన్న ఎరీడు ముఖ్య ఆధ్యాత్మిక కేంద్రంగా ఉండేది. ఐతే చరిత్ర వ్రాయబడడము మొదలైన తొలినాళ్ళలోనే మధ్య భాగములోని నిప్పూరు నగరము ఎరీడు స్థానాన్ని ఆక్రమించుకుంది. తర్వాత సుమేరు నాగరికత ఉన్నంత కాలమూ, ఈ నగరము తన స్థానాన్ని నిలుపుకుంది. ఇక్కడి పూజారులకు ఇతర నగర-రాజ్యాలమీద రాజకీయ అజమాయిషీ ఉండేది. ====దేవుళ్ళు ==== [[File:Ea (Babilonian) - EnKi (Sumerian).jpg|thumb|upright=1.3|క్రీ.పూ 2300 ప్రాంతం నాటి అకేడు ముద్ర. ఇందులో మనం వారి దేవుళ్ళైన ఇనానా, ఉటు, ఎంకీ, ఇసిముద్‌లను చూడవచ్చు.]] సుమేరులు దేవుళ్ళు అనేకులనీ (బహుదేవతావాదము), మానవ రూపాలు కలవారనీ విశ్వసించారు. ప్రతీ నగర రాజ్యానికీ ప్రత్యేకముగా నగర దేవతలూ, వారికి అంకితమైన నగర రాజులూ, మతాధికారులూ ఉండేవారు. ఐతే ఆయా నగర దేవతల ఆరాధన, ఆ నగరానికే పరిమతమవ్వాలని లేదు. ఒకే దైవము వివిధ నగరాల్లో పూజలందుకునేవారు. మతవిశ్వాసాలను గ్రంథస్తము చేసిన మొట్టమొదటి సమాజాల్లో సుమేరులు కూడా ఒకరు. కనుక వీరి విశ్వాసాలు మెసొపొటేమియాలోని తదుపరి నాగరికతల మతం, నమ్మకాలూ, జ్యోతిషశాస్త్రాలను ప్రభావితము చేసాయి. సుమేరులు ఆరాధించే దేవుళ్ళు: * వీరు స్వర్గాధిపతిని 'ఆన్‌'గా పిలుస్తారు. ఆకాశాన్ని కూడా సుమేరు భాషలో ఆన్ అనే అంటారు. ఆన్ దేవేరి 'కీ' (భూమికి ప్రతీక) * దక్షిణాన ఉన్న ఎరిదులోని ఆలయంలో ఉండే ఎంకి. సంక్షేమానికీ, జ్ఞానానికి దైవంగా, భూగర్భ జలాలకు అధిపతిగా, వ్యాధుల నుండి స్వస్థత చేకూర్చే శక్తి కలవాడిగా ఆరాధించబడ్డాడు. మానవాళికి మిత్రుడైన అతడు, మనుష్యులకు కళలు, శాస్త్రాలూ, నాగరిక బుద్ధులూ ప్రసాదించాడు. మొట్టమొదటి చట్టస్మృతి కూడా ఇతని సృష్టిగా భావించబడింది. * ఎన్లిల్ తుఫాను, వాయువూ, వర్షాలకు దేవుడు.<ref name=ColemanDavidson2015>{{citation|last1=Coleman|first1=J.A.|last2=Davidson|first2=George|title=The Dictionary of Mythology: An A–Z of Themes, Legends, and Heroes|date=2015|publisher=Arcturus Publishing Limited|location=London, England|isbn=978-1784044787}}</ref> నిప్పూరు నగర దేవుడైన ఆయన సుమేరుల ప్రధానదైవంగా ఆరాధించబడ్డాడు.<ref name=ColemanDavidson2015 />{{rp|108}}<ref>{{citation|first=Samuel Noah|last=Kramer|title=The Sumerian Deluge Myth: Reviewed and Revised|journal=Anatolian Studies|volume=33|date=1983|pages= 115–121|jstor=3642699|doi=10.2307/3642699}}</ref>{{rp|115–121}} ఆయన దేవేరి నిన్లిల్. ఈమె దక్షిణపవనాలకు దేవత.<ref>{{citation|last1=Black|first1=Jeremy A.|last2=Cunningham|first2=Graham|last3=Robson|first3=Eleanor|title=The Literature of Ancient Sumer|url=https://books.google.com/books?id=a1W2mTtGVV4C&pg=PA106|date=2006|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0199296330}}</ref>{{rp|106}} * ఇనాన ప్రేమకు, శృంగారానికి, యుద్ధానికి దేవత.;<ref name=WolksteinKramer1983/>{{page needed|date=July 2017}}<ref name="Black">Black, Jeremy; Green, Anthony (1992), ''[[iarchive:gods-demons-and-symbols-of-ancient-mesopotamia-an-illustrated-dictionary 202012|Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary]]'', University of Texas Press, {{ISBN|0-292-70794-0}}</ref>{{rp|109}}శుక్ర గ్రహానికి ఈమె దేవ రూపము. ఉరుక్ నగర మందిరములో ఆన్‌తో పాటు ఈమె కూడా పూజలందుకునేది. తమకు దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకున్న రాజులు, ఇనానా, డుముౙిడ్‌ల వివాహ ఘట్టాన్ని, తాము పూజారిణులను వివాహమాడడము ద్వారా ప్రదర్శించి ఉండవచ్చు.<ref name=Black/> * సూర్య భగవానుడు ఐన ఉతు. ఇతడు దక్షిణాన లార్సా, ఉత్తరాన సిప్పర్లలో నగరదేవునిగా కొలవబడేవాడు. * ఉర్ నగరదేవుడూ, చంద్రభగవానుడూ ఐన సిన్ [[File:Genealogy of Sumero-Akkadian Gods.jpg|thumb|upright=2.05|left|సుమేరులూ, తొలినాటి అకేడ్ల దేవగణము]] వీరంతా ప్రధాన దేవుళ్ళు. ఆపైన వందల కొద్దీ చిన్న, చిన్న దేవతలు ఉన్నారు. సుమేరు దేవతలు వివిధ నగరాలతో అనుసంధానించబడి ఉంటారు. ఈ నగరాల రాజకీయ ప్రాముఖ్యతతో పాటే మతపరంగా వారి ప్రాముఖ్యతా మారుతుండేది. దేవుళ్ళు వారికి సేవ చేయించుకొనుటకై బంకమట్టితో మనుష్యులను సృష్టించారు అని సుమేరుల విశ్వాసము. దేవాలయాలు నీటిపారుదల వ్యవసాయానికి అవసరమైన శ్రమదాన కార్యక్రమాలు నిర్వహించేవి. పౌరులందరూ ఆలయానికి కొంత శ్రమదానం చేయడము తప్పనిసరి. ఐతే వెండి చెల్లించడం ద్వారా వారు ఈ బాధ్యత నుండి విముక్తులవ్వవచ్చు. ====విశ్వము ==== విశ్వము ఒక పెద్ద గుమ్మటంతో కప్పబడ్డ సమాంతర బింబమని సుమేరులు నమ్మేవారు. మరణము తరువాత మనిషి శోకతప్తమైన అధోలోకములోకి కుప్పకూలి, అక్కడ అనంతకాలాల పాటు గిడిమ్ అనే ఒక అధమ ప్రేతము వలె పడి ఉండవలెనని నమ్మేవారు.<ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy |authorlink1=Jeremy Black (assyriologist) |last2=Green | first2=Anthony |title= Gods, Demons, and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary |date=1992 |publisher=University of Texas Press |isbn=978-0292707948}}</ref> విశ్వం వీరిచే నాలుగు భాగాలుగా విభజించబడింది: * ఉత్తరాన కొండప్రాంతంలో నివసిస్తున్న సుబర్తులు. వీరిపై బానిసలు, కలప, ఇతర ముడి పదార్థాల కొరకు అడపాదడపా దాడులు చేసేవారు. * పశ్చిమాన గుడార వాసులైన మార్టులు. వీరు పురాతన సెమిట భాష మాట్లాడే ఆదిమానవులు. వీరు మేకలూ, గొర్రెలను కాచుకుంటూ బ్రతికే ఒక సంచార జాతి. * దక్షిణాన డిల్మున్ అనే వాణిజ్య రాజ్యము. ఇది మరణించిన వారి భూమిగా, సృష్టి జరుగు ప్రదేశముగా చెప్పబడింది.<ref name="Carl Phillips 2013">Geoffrey Bibby and Carl Phillips, ''Looking for Dilmun'' (London: Stacey International, 1996; reprinted London: Knopf, 2013). {{ISBN|978-0-905743-90-5}}</ref> * తూర్పున ఈలములు. ప్రత్యర్థులైన వీరితో సుమేరులకు తరచూ యుద్ధాలు జరిగేవి. వారికి తెలిసిన ప్రపంచపు సరిహద్దులు: ఎగువ సముద్రం (మధ్యధరా సముద్రతీరం), దిగువ సముద్రం (పెర్షియన్ గల్ఫ్), మెలుహ్హా (బహుశా సింధూ లోయ), రాగి నిక్షేపాలకు ప్రసిద్ధి చెందిన మగన్ (ఒమన్). ====ఆలయాలు ==== ప్రతి ౙీగ్గురాట్టుకూ (సుమేరుల దేవాలయాలు) ఒక ప్రత్యేకమైన పేరు ఉండేది. ౙిగ్గురాట్టుకు ఒక ముంగిలి ఉంటుంది. ముంగిలికి మధ్య భాగాన పరిశుద్ధులయ్యేందుకు ఒక కొలను ఉంటుంది.<ref>Leick, Gwendolyn (2003), Mesopotamia: The Invention of the City' (Penguin)</ref> దేవాలయానికి ఒక నడిమిసాల్పూ, దానికి ఇరువైపులా పక్కసాల్పులూ ఉంటాయి. పక్కసాల్పులకు చివరన పూజారులకు గదులుంటాయి. ఒక మూలన జంతుబలికి బలిపీఠం, శాకాహార సమర్పణ కొరకు ఒక బల్లా ఉంటాయి. ధాన్యాగారాలూ, గోదాములూ సాధారణంగా ఆలయాల సమీపంలో ఉండేవి. కొంతకాలం తర్వాత సుమేరులు అనేక పెద్ద పేద్ద దిమ్మలను ఒకదానిపైనొకటి కట్టి వాటిపైన గర్భగుడిని ఉంచసాగారు. ఇది నిర్మాణ విధానాల్లో ౙిగ్గురత్తు శైలిగా చెప్పబడుతుంది.<ref>Mark M. Jarzombek and Vikramaditya Prakash, ''A Global History of Architecture'' (London: Wiley, 2011), 33–39. {{ISBN|978-0-470-90248-6}}</ref><ref>Crawford, Harriet (1993), "Sumer and the Sumerians" (Cambridge University Press, (New York 1993)), {{ISBN|0521388503}}.</ref> ====అంత్యక్రియలు==== మరణము తరువాత మనుషులు శోకతప్తమైన అధోలోకములో మగ్గుతారని వీరి నమ్మకము. ఈ లోకము ఎరిష్కిగాల్ అనే దేవత పాలనలో ఉంటుంది. రాకపోకలను నిరోధించడానికి, వివిధ భూతాలు ఆరాజ్య ముఖద్వారంలో ఉండి కాపలా కాస్తుంటాయని విశ్వసించేవారు. మృతదేహాలను నగరం వెలుపల ఖననం చేసేవారు. అక్కడ మృతదేహాలను ఒక చిన్న మట్టిదిబ్బతో కింద పూడ్చి, భూతాలకి కొంత ఆహారమూ, ఇతర సమర్పణలను ప్రదానము చేసేవారు. సంపన్నులు డిల్మున్‌లో ఖననం చేసేవారు.<ref>Bibby Geoffrey and Carl Phillips (2013), "Looking for Dilmun" (Alfred A. Knopf)</ref> ఉర్ రాజశ్మశానములో ప్వాబి రాణిని పూడ్చినప్పుడు, ఆమె పరివారాన్ని కూడా నరబలిగా సమర్పించారని మనకు తెలుస్తోంది. ===వ్యవసాయం, వేట === సుమేరలు సుమారుగా క్రీ.పూ. 5000–4500 కాలములో వ్యవసాయ జీవనాన్ని అలవర్చుకున్నారు. అభివృద్ధి చెందిన నీటిపారుదల వ్యవస్థా, పెద్ద మొత్తములో సాగు, నాగలి వాడకము, సంవత్సరము పొడుగూతా ఒకే పంటను వెయ్యడమూ, నగరపాలక వ్యవస్థ నేతృత్వములో ప్రత్యేక వ్యవసాయ కార్మిక శక్తి నిర్వహణా వంటి అనేక ప్రధాన వ్యవసాయ విధానాలు ఈ ప్రాంతంలో వాడుకలో ఉండేవి. ఈ వ్యవస్థ కారణంగా దేవాలయ ఖాతాలను నిర్వహించాల్సి రావడమే వ్రాత అభివృద్ధికి దారితీసింది (సుమారుగా క్రీ.పూ.3500లో). [[File:Ur mosaic.jpg|thumb|upright=1.35|ఉర్ రాజ సమాధులలో దొరికిన కళాకృతి. లాపిస్ లజూలీ, నత్త గుల్లలతో తయారు చేయబడిన దీనిలో సుమేరు సమాజపు దైనందిన వ్యవహారాన్ని చూడవచ్చు.]] ఉరుక్ కాలంలోని చిత్రాల ఆధారంగా గొర్రెలు, మేకలు, పశువులు, పందుల వంటి పెంపుడు జంతువులను పెంచేవారని తెలుస్తోంది. వారు వారి ప్రాథమిక వాహనముగా గాడిదనూ ఇతర ఈక్విడ్‌లనూ, బరువులు లాగడానికి ఎద్దులనూ ఉపయోగించారు. "జంతువుల ఉన్ని (వెంట్రుకలతో)తో ఉన్ని దుస్తులు, తివాచీలూ తయారు చేయబడ్డాయి. ఇంటి చుట్టూ పరివేష్టిత తోటలలో చెట్లు, ఇతర మొక్కలు పెంచుకునేవారు. పొలాల్లో గోధుమలూ, బహుశా ఇతర ధాన్యాలు కూడా, సాగుచేయబడ్డాయి. నీరు పెట్టేందుకు [[ఏతాము]] ఉపయోగించబడింది. కుండీలూ, జాడీలలో కూడా మొక్కలను పెంచుకునేవారు "<ref name="Sayce"/> [[File:Issue of barley rations.JPG|thumb|ఉరుకాగినా రాజా ఏలుబడిలోని నాలుగో ఏటన (అనగా సుమారు క్రీ.పూ 2350) వ్రాయబడ్డ మట్టి ఫలకము. ఇందులో పిల్లలకూ, పెద్దలకూ మంజూరవుతున్న నెలవారీ యవ కేటాయింపుల వివరాలను శరాకార లిపిలో పొందుపరిచారు‌‌.]] బీరు త్రాగడము మొదలుపెటిన మొట్టమొదటి వారిలో సుమేరులొకరు. వీరు మద్యాన్ని తమ ముఖ్య పంట ఐన ధాన్యపు గింజలతో చేసేవారు. వారు గోధుమ, యవలూ, అలాగే మిశ్రమ ధాన్యాలతో కూడా బీర్లను తయారుచేశావారు. బీర్ల తయారీ వారి సంస్కృతిలో ముఖ్య భాగము. గిల్గమేష్ కావ్యములో ఎంకిడుకీ గిల్గమేష్ రాజ్యపు ఆహారాన్నీ, బీరునీ పరిచయము చేసే ఘట్టము ఇలా వర్ణించబడింది: "ఈ నేల ఆచారాన్ని అనుసరించి బీరును పుచ్చుకో ... అతను ఏడు చెంబుల బీరు త్రాగి బెరుకును వదిలి, ఆనందంతో పాడ సాగాడు "<ref>{{cite book|last1=Gately|first1=Iain|title=Drink: A Cultural History of Alcohol|url=https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0|publisher=Gotham Books|isbn=978-1592403035|page=[https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0/page/5 5]|year=2008}}</ref> సుమేరుల నీటిపారుదల పద్ధతులు ఈజిప్టులో వాడబడ్డ పద్ధతుల లాంటివే.<ref>{{cite book| last = Mackenzie| first = Donald Alexander| year = 1927 | title = Footprints of Early Man| url = https://archive.org/details/b2982767x| publisher = Blackie & Son Limited}}</ref> పట్టణీకరణకూ, నీటిపారుదల పద్ధతుల అభివృద్ధికీ అనుబంధం ఉందనీ, 89% జనాభా నగరాల్లోనే నివసించారనీ అమెరికా ఆంత్రొపాలజిస్టు రాబర్ట్ మెక్కార్మిక్ ఆడమ్స్ పేర్కొన్నాడు.<ref>{{cite book| last = Adams| first = R. McC.| year = 1981 | title = Heartland of Cities| publisher = University of Chicago Press}}</ref> వారు యవలూ, శనగలూ, కాయధాన్యాలూ, గోధుమలూ, ఖర్జూరాలూ, ఉల్లిపాయలూ, వెల్లుల్లీ, ఆకుకోసులూ, లీకులూ (ఉల్లిపాయ లాంటి ఒక రకమైన కూరగాయ), ఆవాలూ పండించేవారు. సుమేరులు విరివిరిగా చేపలను పట్టడమే కాక, రకరకాల కోళ్ళనూ, జింకలనూ వేటాడేవారు.<ref>{{cite book|title=The fine art of food | first=Reay |last=Tannahill | publisher=Folio Society| year=1968}}{{Page needed|date=March 2012}}</ref> సుమేరులు వారి వ్యవసాయానికి నీటిపారుదల పద్ధతులపై ఎక్కువగా ఆధారపడేవారు. ఏతాలు వాడీ, కాలువలూ, కరకట్టలూ, వలకట్టులూ, జలాశయాలూ కట్టి తగినంత నీటి సరఫరా ఉండేలా చూసుకునే వారు. యుఫ్రేటీసు కొంచెము తక్కువే ఐనప్పటికీ, టైగ్రీసు తరుచూ భారీ వరదలతో సుమేరును ముంచెత్తేది. కనుక కాలువలకు తరుచుగా మరమ్మత్తులు చేసి, వండలిని తీసి, భూమికొలత గుర్తులనూ, సరిహద్దు రాళ్ళనూ మాటిమాటికీ పాతవలసి వచ్చేది. అందుచేత పౌరులందరూ వంతుల వారీగా కాలువల నిర్వహణ పనులు చేయాలని ప్రభుత్వ నియమము ఉండేది. ఐతే డబ్బు చెల్లించి ఈ నియమము నుండి మినహాయింపు పొందవచ్చు. "సుమేరు రైతు పంచాంగము" మనకి వీరి వ్యవసాయ పద్ధతులపై కొంత అవగాహన ఇస్తుంది. వీరు మొత్తము మూడు సార్లు కాలువల నుండి పొలాలకు నీళ్ళు వదిలేవారు. ఒకటి వరదల కాలం తరువాత, రెండు వసంత విషువత్తు తరువాత, మూడు వీరి సంవత్సరాది ఐన అకిటు నాట. ఇలా కాలువలలోని నీళ్ళను పొలాల్లో నింపి, మళ్ళీ నీళ్ళను బయటికి వదిలేసేవారు. తరువాత ఎద్దులను నేలలో నడిపించి కలుపు మొక్కలను నాశనం చేసేవారు. తదుపరీ, గుద్దళ్ళతో చదును చేసేవారు. నేల బాగా ఎండాక వరుసగా మూడు సార్లు దున్ని, పులక చేసి, కెల్లగించేవారు. ఆ పిమ్మట తొలికలతో మట్టిగడ్డలూ, రాళ్ళూ పగలగొట్టి తదుపరి విత్తనాలు నాటేవారు. వీరికి కాలువల్లో నుండి పొలాల్లోకి వదిలిన నీటిని మరల బయటికి పంపేందుకు సరైన వ్యవస్థ లేదు. కనుక నీరు వదిలాక అది ఆవిరయ్యేవరకు, నీళ్ళలాగే నిలిచి ఉండేవీ. నీరు ఆవిరవగా వాటిలోని ఉప్పులు మట్టిలో కలిసిపోయేవి. దురదృష్టవశాత్తు దీని వల్ల వారి పొలాల్లో మట్టి లవణీయత క్రమంగా పెరిగింది. మూడవ ఉర్ కాలానికి, గోధుమ బదులు లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలు వారి ప్రధాన పంటగా ఉండేవి. వీరు వసంతంలో కోతలు కోసేవారు. ఇందుకు గానూ ముగ్గురు కలసి ఒకటిగా జట్టు కట్టేవారు. వీరిలో కోతలు కోయువారొకరూ, పనలను కట్టలుగా కట్టువారొకరూ, కట్టలను చూసుకొను వారొకరూనూ.<ref>By the sweat of thy brow: Work in the Western world, Melvin Kranzberg, Joseph Gies, Putnam, 1975</ref> ఈ కుప్పలను మొదట ఎద్దులతో నులియజేసి కంకులను వేరుచేసేవారు‌. ఆ పిమ్మట బల్లపై నూర్చి గింజలను వేరుచేసేవారు. ఆ పొట్టుతో పాటున్న గింజల్ని చెరిగి, పొట్టును వదిలించే వారు. ===కళాఖండాలు=== [[File:Royal Tombs of Ur Objects from tomb PG 580.jpg|thumb|upright=1.2|ఉర్ రాచశ్మశానములో (వ్యక్తిగత సమాధి 580) దొరికిన బంగారు బాకు.]] సుమేరులో రాతికి కొరత ఉండేది కనుక, దాన్ని కేవలం శిల్పాలకే వాడేవారు. ఇతర కళాకృతులన్నిటికీ మట్టిని వాడేవారు. వీరు కళాఖండాలను ఇతర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్న లాపిస్ లౙూలీ, పాలరాయి, డయొరైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు బంగారం వంటి విలువైన లోహాలతో కూడా అలంకరించేవారు. బంగారం, రాగీ, కంచూ వంటి లోహాలతో పాటు ఆల్చిప్పలూ, రత్నాలను కొన్ని ప్రత్యేకమైన శిల్పాలకూ అలాగే ఇతర కళాకృతులలో తాపేందుకూ వాడేవారు. లాపిస్, అలబాస్టర్, సర్పెంటినైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు రకరకాల చిన్న చిన్న రాళ్ళను ముద్రలు తయారుచేసేందుకు వాడారు. వీరి కళాకృతుల్లో అత్యంత ప్రసిద్ధమైనవి ఉర్ లైరులు. ఇవి మనకు తెలిసినంతలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత పురాతన తంత్రీ వాయిద్యాలు. 1922–24 వరకు జరిగిన ఉర్ రాచ శ్మశానము యొక్క తవ్వకాల్లో, వీటిని లెనర్డ్ వులీ కనుగొన్నారు. <gallery widths="170px" heights="170px"> Cylinder seal and modern impression- ritual scene before a temple facade MET DP270679.jpg|గుడి ముంగిట జరుగుతున్న ఉత్సవాన్ని తలపిస్తున్న మట్టితైలపు సున్నపురాతి ముద్రా, దాని అచ్చూ. క్రీ.పూ 3500–3100 నాటిది. న్యుయార్క్‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూౙియం ఆఫ్ ఆర్ట్‌లోనిది. Raminathicket2.jpg|''పొదల్లో పొట్టేలు. క్రీ.పూ 2600–2400 నాటిది; బంగారమూ, రాగీ, నత్తగుల్లలూ, లాపిస్, సున్నపురాతిలతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచ శ్మశానములోనిది (దీ ఖార్ గవర్నరేట్; ఇరాక్‌లో). ప్రస్తుతము లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Denis Bourez - British Museum, London (8747049029) (2).jpg|'క్రీ.పూ 2600–2400 నాటి ఉర్ కేతనము. చెక్కపై నత్తగుల్లలూ, ఎర్రటి సున్నపురాయీ, లాపిస్‌లతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచశ్మశానములో దొరికిన ఈ కళాకృతీ పరస్తుతము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Bull's head ornament for a lyre MET DP260070.jpg|లైరుకు అలంకరణగా ఉన్న ఎద్దు తల. కంచులో నత్తగుల్లలనూ, లాపిస్‌నూ పొదిగి తయారు చేయబడ్డది. క్రీ.పూ 2600–2350 నాటిది. మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. </gallery> ===నిర్మాణశైలి === [[File:Ancient ziggurat at Ali Air Base Iraq 2005.jpg|300px|thumb|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తుగా పిలవబడే ఈ కట్టడాన్ని ఉర్ మూడవ రాజవంశపు కాలములో (సుమారు క్రీ.పూ 2100) కట్టారు. ఇందులో ప్రధాన దైవం చంద్దదేవుడు నాన్నా. ఇది ఆధునిక ఇరాక్‌లోని దీ ఖార్ గవర్నరేట్ ‌లో ఉంది.]] టైగ్రిస్-యుఫ్రేటీసు మైదానములో ఖనిజాలు కానీ, చెట్లు కానీ లేవు. సుమేరుల నిర్మాణాలు అర్ధగోళాకారపు మట్టి ఇటుకలతో నిర్మించబడ్డాయి. వీటిని మాలుతో కానీ సిమెంటుతో కానీ స్థిరపరచే పద్ధతి లేదు. మట్టి ఇటుకలతో కట్టిన కట్టడాలు కొంచెము కొంచెముగా కూలిపోవాల్సిందే. కనుక వాటిని అప్పుడప్పుడూ కూల్చేసి, మళ్ళీ అదే చోటులో కట్టేవారు. ఈ నిరంతర పునర్నిర్మాణంతో క్రమంగా నగరాలు నేల కంటే కొంత ఎత్తులోకి వచ్చి, ప్రతీ నగరము ఒక కొండ లాగా తయారయ్యింది. ఈ కొండలను టెల్‌లు (tells) అంటారు. ఇవి మధ్యప్రాచ్యమంతా మనకి కనిపిస్తూ ఉంటాయి. ఆర్చిబాల్డ్ సేస్ ప్రకారము ఉరుక్ కాలం నాటి చిత్రగుర్తులను బట్టి చూస్తే "రాతికి కొరత ఉండేది. ఉన్న కాస్తను మాత్రము దిమ్మలుగా కోయడమో, ముద్రలుగా మార్చడమో చేసేవారు. నిర్మాణమంతా ఇటుకలతో జరిగేది. నగరాలు, కోటలు, గుళ్ళూ, ఇళ్ళూ అన్నీ ఇటుకలతోటే కట్టేవారు. నగరానికి స్థూపాలుండేవి. నగరాన్ని ఒక మానవ నిర్మితమైన మెరకపై కట్టేవారు. నివాస గృహాలు కూడా స్థూపము వంటి ఆకృతిని కలిగి ఉండేవి. ఇంటి తలుపులు కీలు ఆధారంగా తిరుగుతుండేవి. ఒక విధమైన తాళంచెవితో ఇవి తెరవబడి ఉండవచ్చు అని భావిస్తున్నారు. పురద్వారము పెద్ద ఎత్తున నిర్మితమై ఉండేది. బహుశ రెండు రెండు ద్వారాలు ఉండి ఉండవచ్చు. పునాది రాళ్ళ (ఇటుకల) కింద కొన్ని వస్తువులను ఉంచి, పునాదులను వాటిపై ప్రతిష్ఠించేవారు ".<ref name="Sayce">{{cite book| authorlink=Archibald Sayce| last=Sayce | first=Rev. A. H.| url=https://archive.org/stream/archaeologyofcun00sayc/archaeologyofcun00sayc_djvu.txt |title= The Archaeology of the Cuneiform Inscriptions|edition=2nd revised | year=1908 | publisher=Society for Promoting Christian Knowledge | location=London, Brighton, New York |pages=98–100}}</ref> సుమేరుల కట్టడాల్లోకెల్లా అత్యంత ఆకర్షణీయమైన, ప్రసిద్ధమైన భవనాలు ౙిగ్గురత్తులు. కొన్ని అంతస్తుల వరకు కట్టిన పెద్ద పెద్ద దిమ్మలపై ఒక గుడి ఉంచితే అది ౙిగ్గురత్తు. సుమేరు లోహపు అచ్చులలో రెళ్ళతో కట్టిన ఇళ్ళను చూడవచ్చు. ఇవి దాదాపు సా.శ 400 వరకు కూడా దక్షిణ ఇరాక్‌లో మార్ష్ అరబ్బుల ఇళ్ళకి దగ్గరగానే ఉన్నాయి. సుమేరులకు కమాను నిర్మాణము గురించి తెలుసు. కనుక వారు బలమైన గుమ్మటాల్ని కట్టగలిగారు. అనేక కమానులు కట్టి, వాటిని ఒకటిగా కలిపి, వాటి సహాయముతో గుమ్మటాలు కట్టేవారు. సుమేరు దేవాలయాలు, రాజభవనాలు నిర్మించడానికి సంక్లిష్ట పదార్థాలు, పద్ధతులు ఉపయోగించబడ్డాయి. వాటిలో ముఖ్యమైనవి అండగోడ, గర్భాగారము, పోటు కంబమూ. వీటితో పాటు వీరు దేవాలయాలు లాంటి ముఖ్య కట్టడాల్లోకి మట్టితో చేసిన మేకులు దిగ్గొట్టేవారు. ఈ మేకులపై రాజునో, దేవుణ్ణో కీర్తిస్తూ శాసనాలుండేవి. [[File:Sumerian - Dedication Nail - Walters 481457 - View A.jpg|thumb|అంకితమివ్వబడ్డ మేకు. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది.]] ===గణితం === సుమారు క్రీ.పూ 4000కు సుమేరులు ఒక సంక్లిష్ట కొలతల వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేసారు. దీని ఆసరాతో అంకగణితం, రేఖాగణితము, బీజగణితములను సూత్రీకరించారు. క్రీ.పూ. 2600 తరువాత నుండి సుమేరులు మట్టి పలకలపై గుణకార పట్టికలు (ఎక్కాలు) రచించటమూ, రేఖాగణిత అభ్యాసాలూ, సమస్యలను పరిష్కరించడము మొదలుపెట్టారు. బాబిలోనియా అంకెల తొలి జాడలు కూడా ఈ కాలములో చూడవచ్చు.<ref>Duncan J. Melville (2003). [http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html Third Millennium Chronology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180707213616/http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html |date=2018-07-07 }}, ''Third Millennium Mathematics''. [[St. Lawrence University]].</ref> సుమారు క్రీ.పూ. 2700–2300 సమయానికి వీరు పూసలపాటీని కనుగొన్నారు. అలాగే మొట్టమొదటి వరుస స్తంభాల పట్టిక తయారైంది. ఇది వారి సెగెజెస్మేల్ నంబర్ సిస్టం పరిమాణం వరుస ఆదేశాలు వేరు చేసింది.<ref>Ifrah, Georges (2001), The Universal History of Computing: From the Abacus to the Quantum Computer, New York: John Wiley & Sons, ISBN 0-471-39671-0</ref>{{rp|11}} సుమేరులు మొట్టమొదటిగా స్థలం విలువను లెక్కించడానికి సంఖ్యా వ్యవస్థను ఉపయోగించారు. ఖగోళ గణితములో వీరు స్లైడ్ రూల్ లాంటి ఒక గణన యంత్రాన్ని ఉపయోగించినట్లు ఆధారాలున్నాయి. త్రిభుజము యొక్క వైశాల్యాన్నీ, ఘనము యొక్క ఘనపరిమాణాన్నీ లెక్కగట్టిన మొదటి సంస్కృతి వీరిదే.<ref>{{cite book| url= https://books.google.com/?id=BKRE5AjRM3AC&printsec=frontcover&dq=sherlock+holmes+in+babylon#PPA7,M1 |title=Sherlock Holmes in Babylon: and other tales of mathematical history | first1=Marlow |last1=Anderson | first2=Robin J. |last2=Wilson |year= 2004 |accessdate=2012-03-29| isbn= 978-0883855461}}</ref> ===ఆర్థిక స్థితీ, వాణిజ్యమూ === [[File:Bill of sale Louvre AO3765.jpg|thumb|షురుప్పక్‌లో ఒక మగ బానిసనూ, కట్టడాన్నీ అమ్మకానికి పెడుతూ ఇచ్చిన ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది.]] అనటోలియాలోని (ఆధునిక టర్కీ) సుదూర ప్రాంతాల నుండి వచ్చిన అబ్సిడియన్ (శిలాద్రవము చల్లబడగా తయారయ్యే స్ఫటికము), ఈశాన్య ఆఫ్ఘనిస్థాన్‌లోని బదక్షన్‌కు చెందిన లాపిస్ లౙూలీ (రాజావర్తము వంటి రాయి), డిల్మున్ (ఆధునిక బహ్రైన్)కు చెందిన పూసలూ, సింధూ లిపి చెక్కబడి ఉన్న అనేక ముద్రలూ సుమేరులో లభించాయి. వీటిని బట్టి పర్షియన్ గల్ఫ్ కేంద్రంగా జరిగిన నాటి సుమేరు వాణిజ్య కార్యకలాపాల విస్తృతిని మనము అర్థము చేసుకోవచ్చు. ఉదాహరణకు ప్రపంచంలోని అనేక ప్రాంతాల నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగేవీ. ముఖ్యంగా అన్ని రకాల లోహాలను అక్కడి వారు దిగుమతి చేసుకున్నారు. మెసొపొటేమియాలో అరుదుగా లభించే చెక్క వంటి సరుకులను సుదూరప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గిల్గమేషు కావ్యంలో ఉంది. లెబనన్ సీడరుకు (భారతీయ సీడరుకు తెలుగులో సమానార్థకము దేవదారు. కనుక లెబనన్ సీడరును తెలుగులో లెబనన్ దేవదారు అనుకోవచ్చు. ఇవన్నీ ఒకే కుటుంబానికి చెందిన వేర్వేరు చెట్లు. అన్నీ కూడా చెక్కకు ప్రసిద్ధములే) సుమేరులో చాలా విలువ ఉండేది. ఉర్‌లోని ప్వాబీ రాణి సమాధిలో చెట్టు బంక (వేష్టము) కనుగొనబడింది. సుమేరులు వేష్టమును ముౙాంబీకు వంటి సుదూర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకునేవారు. సుమేరులో బానిసలు ఉన్నప్పటికీ ఆర్థిక వ్యవస్థకు వారి సేవలు పెద్ద ఎక్కువేమీ కాదు. బానిస స్త్రీలు నేతగత్తెలూ, గానుగల్లోనూ, మరల్లోనూ కార్మికులుగా, బరువులు మోసే కూలీలుగా పనిచేసేవారు. సుమేరు కుమ్మరులు వారి కుండలను దేవదారు నూనెతో గీసిన బొమ్మలతో అలంకరించేవారు. కుమ్మరిపనికి అవసరమైన అగ్నిని ఉత్పత్తి చేయడానికి వీరు బౌ డ్రిల్ అనే యంత్రము వాడేవారు. సుమేరు తాపీవారూ, మణికారులూ తమ పనుల్లో అలబాస్టర్ (ఒక రకమైన హరశోఠము), (ఏనుగు)దంతం, ఇనుము, బంగారం, వెండి, కార్నీలియన్, లపిస్ లౙులీలను వాడేవారు.<ref>Diplomacy by design: Luxury arts and an "international style" in the ancient Near East, 1400–1200 BC, Marian H. Feldman, University of Chicago Press, 2006, pp. 120–121</ref> ====సింధూలోయ వాసులతో వ్యాపార సంబంధాలు==== [[File:British Museum Middle East 14022019 Gold and carnelian beads 2600-2300 BC Royal cemetery of Ur (composite).jpg|thumb|తెల్లటి ఆకృతులు నిక్షారితము చేయబడ్డ ఈ కార్నీలియన్ పూసల హారము ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికింది. ఆదివంశపు కాలానికి చెందిన ఈ కళాకృతి సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసుకొనబడిందని చరిత్తకారుల అభిప్రాయం. ప్రస్తుతము ఈ హారము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది.<ref name="BM Carnelian">British Museum notice: "Gold and carnelians beads. The two beads etched with patterns in white were probably imported from the Indus Valley. They were made by a technique developed by the Harappan civilization" [[:File:Ur Grave gold and carnelian beads necklace.jpg|Photograph of the necklace in question]]</ref>]] [[File:Mesopotamia-Indus.jpg|thumb|left|క్రీ.పూ 3వ సహస్రాబ్దిలో సముద్ర మట్టాలు తక్కువగా ఉన్న కారణంగా సముద్ర మార్గాన సింధూ లోయకూ మెసొపొటేమియాకూ మధ్య దూరము ఇప్పటి కంటే చాలా తక్కువగా ఉండి ఉండవచ్చు.<ref name="JR12">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=12–14 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref>]] సుమారు క్రీ.పూ 2350 నుండి సింధు నాగరికత నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగినట్లుగా ఆధారాలున్నాయి.<ref name="JR14">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=14–17 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref> సింధూ తీరాన కనబడే నత్తల గుల్లలతో చేసిన వివిధ వస్తువులు పురావస్తు పరిశోధనల్లో దొరికాయి. ఇవన్నీ క్రీ.పూ 2500–2000 మధ్య కాలంలో తయారైనవని శాస్త్రవేత్తల అంచనా.<ref>{{cite journal |last1=Gensheimer |first1=T. R. |title=The Role of shell in Mesopotamia : evidence for trade exchange with Oman and the Indus Valley |journal=Paléorient |date=1984 |volume=10 |pages=71–72 |doi=10.3406/paleo.1984.4350 |url=https://www.persee.fr/doc/paleo_0153-9345_1984_num_10_1_4350}}</ref> క్రీ.పూ 2600–2450 కాలంలో సింధూ లోయలో తయారైన కార్నీలియన్ పూసలు సుమేరులోని సమాధుల్లో, ముఖ్యంగా ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికాయి.<ref name="JMI">{{cite book |last1=McIntosh |first1=Jane |title=The Ancient Indus Valley: New Perspectives |date=2008 |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-1-57607-907-2 |pages=182–190 |url=https://books.google.com/books?id=1AJO2A-CbccC&pg=PA189 }}</ref> కొన్ని కార్నీలియన్ పూసలపై తెల్లటి రంగులో ఉన్న ఆకృతులు నిక్షారితం చేయబడ్డాయి. ఇలా ఆమ్లంతో నిక్షారితం చేసే ప్రక్రియను అభివృద్ధి చేసింది సింధూ వాసులు కనుక, వీటిని సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసి ఉండవచ్చు.<ref>నిక్షారణ పద్ధతి వివరాలకు {{cite journal |last1=MacKay |first1=Ernest |title=Sumerian Connexions with Ancient India |journal=The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland |issue=4 |date=1925 |pages=699 |jstor=25220818 }} చూడండి</ref><ref name="BM Carnelian" /><ref>{{cite book |last1=Guimet |first1=Musée |title=Les Cités oubliées de l'Indus: Archéologie du Pakistan |date=2016 |publisher=FeniXX réédition numérique |isbn=978-2-402-05246-7 |page=355 |url=https://books.google.com/books?id=-HpYDwAAQBAJ&pg=PA355 |language=fr}}</ref> లాపిస్ లౙులీ రెండవ నకాదా కాలంలోని (సుమారు క్రీ.పూ 3200) అనేక సమాధుల్లో దొరికాయి. లాపిస్‌ను సుమేరు నుండి ఈజిప్టు వారు దిగుమతి చేసుకునే వారు. ఆఫ్ఘనిస్తాన్‌లో తప్ప వేరెక్కడా లాపిస్ ఉన్నట్లు ఆధారాలు లేవు కనుక, ఈ రాయి అక్కడి నుండి ఇరాన్ పీఠభూమి మీదుగా సుమేరుకు రవాణా చేయబడి ఉండవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Demand |first1=Nancy H. |title=The Mediterranean Context of Early Greek History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1-4443-4234-5 |pages=71–72 |url=https://books.google.com/books?id=YVSg-DOHzJMC&pg=PA71 }}</ref><ref name="CP">{{cite book |last1=Rowlands |first1=Michael J. |title=Centre and Periphery in the Ancient World |date=1987 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-25103-7 |page=37 |url=https://books.google.com/books?id=YDs9AAAAIAAJ&pg=PA37 }}</ref> సింధూ లిపిలో ఉన్న ఎన్నో ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో, ముఖ్యంగా ఉర్, బాబిలోనియా, కిష్‌లలో, దొరికాయి.<ref>మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల పూర్తి జాబితా కొరకు {{cite book |last1=Reade |first1=Julian |title=Indian Ocean In Antiquity |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-15531-4 |pages=148–152 |url=https://books.google.com/books?id=PtzWAQAAQBAJ&pg=PA148 }}చూడండి</ref><ref>ఇంకో మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల జాబితా: {{cite book |last1=Possehl |first1=Gregory L. |title=The Indus Civilization: A Contemporary Perspective |date=2002 |publisher=Rowman Altamira |isbn=978-0-7591-0172-2 |page=221 |url=https://books.google.com/books?id=pmAuAsi4ePIC&pg=PA221 }}</ref><ref>{{cite web |title=Indus stamp-seal found in Ur BM 122187 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805148&partId=1&images=true |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 123208 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=804667&partId=1&museumno=1932.1008.178&page=2 |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 120228 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805338&partId=1&images=true |website=British Museum}}</ref><ref>{{cite book |last1=Gadd |first1=G. J. |title=Seals of Ancient Indian style found at Ur |date=1958 |url=https://archive.org/details/in.gov.ignca.33779/page/n11}}</ref><ref>{{cite book|title=Brotherhood of Kings: How International Relations Shaped the Ancient Near East|page=49|url=https://books.google.com/books?id=JTvRCwAAQBAJ&pg=PA49|first=Amanda H.|last=Podany|publisher=Oxford University Press|year=2012|isbn=978-0-19-971829-0}}</ref><ref>{{cite book|title=Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus|url=https://books.google.com/books?id=8l9X_3rHFdEC&pg=PA246|quote=Square-shaped Indus seals of fired steatite have been found at a few sites in Mesopotamia.|author1=Joan Aruz|author2=Ronald Wallenfels|page=246|isbn=978-1-58839-043-1|year=2003}}(అనువాదము: చతురస్రాకృతిలోనున్న కాల్చిన బలపపురాతి సింధూ లోయ ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో కొన్ని చోట్ల దొరికాయి)</ref> మూడవ ఉర్ కాలం నాటి రాజైన గుడియా, ప్రకాశభేద్యమైన కార్నీలియన్‌ను మెలూహ్హా నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గ్రంథస్తము చేయబడి ఉంది. ఈ మెలుహ్హా సింధూ లోయేనని చాలామంది నిపుణుల అభిప్రాయం.<ref name="JMI"/> మెలూహ్హా నుండి వచ్చిన వ్యాపారులూ, తుపాసీలు మెసొపొటేమియాలో ఉన్న విషయం చాలా శాసనాల్లో చెప్పబడినది.<ref name="JMI"/> అకేడూ ఇంకా మూడవ ఉర్ ప్రాంతాలలో సింధూ లిపితో ఉన్నవి కానీ సింధూ లోయతో సంబంధాన్ని సూచించేవి కానీ మొత్తం కలిపి సుమారు ఇరవై ముద్రలు దాకా దొరికాయి.<ref name="JMI"/> సింధూ నాగరికత క్రీ.పూ 2400–1800 వరకు తారాస్థాయిలో విలసిల్లింది. ఐతే ఈ వ్యాపార లావాదేవీలు నెరపిన నాటికి ఇది సుమేరు నాగరికత కన్నా చాలా పెద్దది. 65,000 చదరపు అడుగుల వైశాల్యము గల సుమేరుతో పోల్చితే సింధూ నాగరికత 12 లక్షల చ.అ లో విస్తరించి ఉండి, కొన్ని వేల నివాసాలకు అలవాలంగా ఉండేది. రెండు నాగరికతల్లోనూ అతిపెద్ద నగరాలు మాత్రం ఒకే విధమైన వైశాల్యంతో, దాదాపుగా 30–40 వేల జనాభాతో ఉండేవి.<ref>{{cite book |last1=Cotterell |first1=Arthur |title=Asia: A Concise History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0-470-82959-2 |page=42 |url=https://books.google.com/books?id=9_vVTWXK5kQC&pg=PT42 }}</ref> ====ధనం, ఋణం ==== వీరు యవలనూ, వెండినీ ద్రవ్యముగా వాడేవారు. పెద్ద పెద్ద సంస్థలన్నీ వాటి లెక్కలను యవలూ, వెండిలలో నమోదు చేసేవి. ఆ రెంటికీ మధ్య ఒక స్థిరమైన మారక విలువ ఉండేది. సుంకాలూ, అప్పులూ, ధరవరలన్నీ ఆ రెంటిలో ఏదో ఒక దానిలో లెక్కగట్టబడేవి. చాలా లావాదేవీల్లో అప్పుల పాత్ర ఎక్కువగా ఉండేది. ఉదాహరణకు వర్తకులకు గుళ్ళచే కేటాయింపబడ్డ సరుకులు, అలాగే మద్యము వ్యాపారుల దగ్గర ఖాతాలో వ్రాయించుకుని మద్యము తీసుకోగా పడ్డ బాకీలూ వంటివి.<ref name = debt>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Hudson|first= Michael|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|pages= 23–35}}</ref> సుమేరులో మద్యము తయారీ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. ఈ తయారీదారులు ఎక్కువగా స్త్రీలు. వీరే బేరసారాలు కూడా జరిపేవారు. సుమేరులో రెండు రకాల ఋణాలు ఎక్కువగా ఉండేవి. ఒకటి వాణిజ్య ఋణాలూ, ఇంకొకటి వ్యక్తిగత వ్యవసాయ ఋణాలూ. వాణిజ్యమును ప్రోత్సహించుటకు దేవాలయాలు ఈ వ్యాపార ఋణాలు మంజూరు చేసేవి. సుమేరు వ్యాపారులు సముద్ర ప్రయాణాలు చేసి, ఇతర ప్రదేశాల్లో కూడా వ్యాపారము చేసేవారు. వ్యాపార ఋణాలను ఎక్కువగా ఈ ప్రయాణ ఖర్చులకై వీరు తీసుకునేవారు. వీటి మారకము వెండి. సుమారు క్రీ.పూ.2000 ముందు వడ్డీ నెలకి అసలులో అరవయ్యో వంతు(1/60)గా (ఒక మినాకు ఒక షెకెల్ చొప్పున) నిర్ణయింపబడింది. తరువాతి రెండు వేల సంవత్సరాల పాటు వడ్డీ మొత్తము ఈ స్థాయిలోనే ఉంది.<ref name = debt/> ఈ రెండూ కాక మరో రకమైన ఋణాలు గ్రామీణ ఋణాలు. ప్రజలెవరైనా తమ సుంకాలను చెల్లించకపోతే ఆ బకాయిలను వారు రాజ్యము నుండి తీసుకున్న అప్పుగా పరిగణించేవారు. ఈ బకాయిలు ఎక్కువగా దేవాలయాలకు కట్టని సుంకముల మూలంగా పడేవి.<ref name = debt2>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Van De Mieroop|first= Marc|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|page= 63}}</ref>వీటికి వడ్డీలు ఎక్కువగా ఉండేవి—అసలులో మూడోవంతు (1/3) నుండి సగము (1/2) దాకా. ఈ అప్పుల లావాదేవీలకు మారకంగా యవలూ, ఇతర పంటలూ వాడబడేవి.<ref name = debt/> ఈ గ్రామీణ ఋణాలను పాలకులు మధ్య మధ్యలో మాఫీ చేసి, ఋణగ్రస్తులను వదలివేసేవారు. సాధారణంగా ఏడాదికొకసారి, వారు పట్టాభిషిక్తులైన రోజున, ఇది జరిగేది. ఇది కాక యుద్ధాలూ, కరువుకాటకాలూ వచ్చి పడినప్పుడు కూడా ఋణమాఫీ జరిగేది. మనకి తెలిసినంతవరకు, మొదటిసారి ఋణమాఫీ చేసిన వారు లగాషు రాజులైన ఎన్మెటెనా, ఉరుకాగినాలు. జరిగిన కాలం క్రీ.పూ 2400–2350లో. హడ్సన్ ప్రకారం ఈ అప్పులు పేరుకుపోతే సన్నకారు రైతులు భూములన్నా కోల్పోతారు లేక వెట్టిచాకిరీలో చిక్కుకుంటారు. వీటిలో ఏది జరిగినా యుద్ధానికి సైనికబలం తగ్గుతుంది. అలా జరగకుండా ఉండేందుకే ఈ మాఫీలు.<ref name = debt/> ===సైన్యం === [[File:Standard of Ur chariots.jpg|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటి ఉర్ కేతనముపై చెక్కబడ్డ తొలినాటి రథాలు.]] [[File:Stele of Vultures detail 01-transparent.png|thumb|రాబందుల ఫలకముపై చెక్కబడ్డ యుద్ధ అమరికలు. సుమేరు రాజు ఎన్నాటుం నేతృత్వంలో ఫాలాంక్స్ అను యుద్ధ వ్యూహములో అమరి ఉన్న సైనికులు.]] [[File:Silver model of a boat, tomb PG 789, Royal Cemetery of UR, 2600-2500 BCE.jpg|thumb|నాటి పడవ యొక్క వెండి నమూనా. క్రీ.పూ 2600–2500 నాటిది. ఉర్ రాచశ్మశానములో 789వ వ్యక్తిగత సమాధిలో దొరికింది.]] సుమేరు నగర-రాజ్యాల మధ్య 2000 ఏళ్ళ పాటుగా జరిగిన దాదాపు ఎడతెరపి లేని పోరాటాలు అక్కడ యుద్ధ పద్ధతులూ, సాంకేతికతా అభివృద్ధి చెందేందుకు దోహదపడచడాయి.<ref>Roux, Georges (1992), "Ancient Iraq" (Penguin)</ref>గ్రంథస్థమైన మొదటి యుద్ధము లగాషూ, ఉమ్మా రాజ్యాల మధ్య సుమారు క్రీ.పూ 2450లో జరిగిన పోరాటము. ఇది రాబందుల శిలాశాసనము పైన చెక్కబడింది. దీనిలో పదాతి దళాలకు లగాషు రాజు నాయకత్వము వహించడము మనము చూడవచ్చు. ఈ పదాతి దళం ఈటెలూ, దీర్ఘచతుస్రాకారపు డాలుతో సన్నద్దమయ్యి, రాగి శిరస్త్రాణాలను ను ధరించి, ఉన్నట్లుగా చెక్కబడి ఉంది. ఈ శాసనములో వీరందరూ ఫాలాంక్స్ వంటి ఒక అమరికలో నిలబడినట్లు తెలుస్తోంది. ఇలాంటి వ్యూహనిర్మాణానికి శిక్షణా, క్రమశిక్షణా అవసరము కనుక, సుమేరులో సుశిక్షితులైన సైనిక బలగము ఉండేదని తెలుస్తోంది.<ref>Winter, Irene J. (1985). "After the Battle is Over: The 'Stele of the Vultures' and the Beginning of Historical Narrative in the Art of the Ancient Near East". In Kessler, Herbert L.; Simpson, Marianna Shreve. Pictorial Narrative in Antiquity and the Middle Ages. Center for Advanced Study in the Visual Arts, Symposium Series IV 16. Washington, DC: National Gallery of Art. pp. 11–32. {{ISSN|0091-7338}}</ref> సుమేరు సైన్యం ఒనేజర్లను పూన్చిన బళ్ళను రథాలుగా వాడేది. ఈ తొలినాటి రథాలు యుద్ధములో వాడేందుకు తరువాతి కాలపు వాటంత అనువైనవి కావు. కొంతమంది ఈ రథాలు ప్రధానంగా రవాణాకు వాడేవారని సూచించారు. ఐతే ఈ రథాల్లోని పరివారము గొడ్డళ్ళూ, ఈటెలూ పూని ఉండేవారని తెలుస్తోంది. రథాలకు నాలుగు లేదా రెండు చక్రాలు ఉండేవి. నాలుగు ఒనేజర్లు పూన్చబడ్డ వీటికి ఇద్దరు సారథులుండేవారు. ఇక రథము యొక్క బండిగా చెకడాబండి ఉండేది. బండి చక్రాలకు మూడు భాగాలుండేవి; మధ్యలో దిండూ, చుట్టూ దాకళ్ళూ, వాటిని చుట్టేస్తూ బయటన ఒక కమ్మి. అలాగే బండికి నేత జల్ల ఉండేది. సుమేరు నగరాలకు రక్షణ ప్రాకారాలు ఉండేవి. నగర-రాజ్యాల మధ్య యుద్ధాలు ఎక్కువగా ముట్టుకోళ్ళ యుద్ధాలు. ఐతే ఆనాటి మట్టి ఇటుకల గోడలు కొందరు శత్రువులను అడ్డుకోగలిగాయి. ===సాంకేతిక పరిజ్ఞానం === సుమేరుల సాంకేతిక పరిజ్ఞానానికి ఉదాహరణలు: చక్రం, శరాకార లిపీ, అంకగణితం, రేఖాగణితము, నీటిపారుదల వ్యవస్థలు, పడవలు, చాంద్ర-సౌరమాన కాలగణనము, కంచు, జంతుతోలు, రంపం, ఉలి, సుత్తి, పిడిసాన, కళ్ళెం, మేకులు, గుండుసూదులు, ఉంగరాలు, తవ్వుకోలా, గొడ్డలి, కత్తులు, ఈటెలు, బాణములు, బాణం ములుకులు, ఖడ్గం, బంక, నీటితిత్తి, సంచి, కవచం, అంబులపొది, యుద్ధ రథాలు, ఒర, బూట్లు, చెప్పులు, పంట్రకోల, బీరు. సుమేరులకు మూడు రకాల పడవలు ఉండేవి: * మొదటి రకము తెరచాప పడవలు. జుట్టుతో కుట్టబడ్డ వీటిని క్లింకర్ పద్ధతిలో తయారు చేసేవారు. నీరు లోపలికి ఇంకకుండా మట్టి తైలపు పూత పూసేవారు. * జంతు తోలూ, రెల్లు గడ్డితో చేసిన తోలు పడవలు రెండో రకము * తెడ్డు నౌకలు మూడో రకము. వీటిని చెక్క తెడ్లతో నడుపుతారు. కొన్నిసార్లు ఇవి రాదారి పడవలుగా వాడబడేవి—అనగా తీరం వెంబడి నడుస్తున్న జనాలూ, జంతువులచే ప్రవాహానికి ఎదురు లాగబడేవి. ==వారసత్వం == [[File:Sumer map.jpg|thumb|సుమేరు పటము]] ఇప్పటి వరకూ జరిగిన పరిశోధనల ప్రకారము చక్రవాహనాల వాడకము క్రీ.పూ 4 వ సహస్రాబ్ది మధ్యభాగములో మొదలైంది. దాదాపు ఒకేసారి మూడు వేర్వేరు సమాజాల్లో వీటి మొదటి వాడకము కనిపిస్తోంది. అవీ మెసొపొటేమియా, ఉత్తర కాకసస్ (మైకాప్ సంస్కృతి), మధ్య ఐరోపాలు. చక్రం కనుగొన్న మొదట్లో దాన్ని కుమ్మరి చక్రంగా వాడారు. నెమ్మదిగా వాహనాలకూ, కర్మాగారాలకూ దీని వాడకము విస్తరించింది. పరిష్కృత లిపుల్లో ఈజిప్టు గూఢచిత్ర లిపి తరువాత అతి పురాతనమైనది సుమేరు శరాకార లిపి (దానికంటే పురాతనమైన జియాహూ గుర్తులు, టార్టరియా పలకలు వంటివాటిపై అనేక వివాదాలు ఉన్నాయి). సుమేరులు మొట్టమొదటి ఖగోళ శాస్త్రవేత్తలలో ఒకరు. వీరు నక్షత్రాలను నక్షత్ర సముదాయాలుగా విభజించారు. ఈ సముదాయాలలో చాలా వాటిని పురాతన గ్రీకులు కూడా గుర్తించారు. కొన్ని సముదాయాలు నేటి రాశి చక్రములో కూడా వాడుకలో ఉన్నాయి.<ref name="Thompson">{{cite web |author=Gary Thompson |url=http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |title=History of Constellation and Star Names |publisher=Members.optusnet.com.au |access-date=2012-03-29 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120821025411/http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |archive-date=2012-08-21 }}</ref>{{Unreliable source?|failed=y|date=March 2012}} కంటికి కనిపించే ఐదు గ్రహాల గురించి కూడా వారికి తెలుసు.<ref name="SumerFAQ2">{{cite web |url=http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |title=Sumerian Questions and Answers |publisher=Sumerian.org |accessdate=2012-03-29 |website= |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414150755/http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |archive-date=2012-04-14 |url-status=dead }}</ref> వారు ఒక ప్రత్యామ్నాయ బేస్ 10, బేస్ 6 తో ఒక మిశ్రమ రేడిక్స్ వ్యవస్థతో సహా అనేక విభిన్న సంఖ్యా వ్యవస్థలను ఉపయోగించి అంకగణితం అభివృద్ధి చేసారు. సుమేరు, బాబిలోనియాలో ఈ సెక్స్మేసిమల్ సిస్టమ్ ప్రామాణిక సంఖ్యా వ్యవస్థగా మారింది. వీరు సైనిక నిర్మాణాలను (యుద్ధ వ్యూహాలను) కనుగొని ఉండవచ్చు. సైనికులను అంగాలుగా విభజించే పద్ధతిని కనుగొన్నారు. వీరి సైనిక అంగాలు: పదాతి, అశ్వికదళం, విలుకాండ్రు. వారు మొట్టమొదటిగా న్యాయ వ్యవస్థ, పరిపాలనా వ్యవస్థలను క్రోడీకరించి అభివృద్ధి చేశారు. వీరి వ్యవస్థ న్యాయస్థానాలు, కారాగారాలూ, ప్రభుత్వ కవిలెలతో సంపూర్ణంగా ఉండేది. మొట్టమొదటి నగర రాజ్యాలు సుమేరులో వెలిసాయి. ఐతే ఆధునిక సిరియా, లెబనన్ ప్రాంతాల్లో కూడా అదే సమయానికి నగర రాజ్యాల లాంటి వ్యవస్థలు ఏర్పడ్డాయి. శరాకార లిపి తయారుచేసాక కొన్ని శతాబ్దాల పాటు దాన్ని అప్పులూ, జమా ఖర్చుల లెక్కలకే వాడేవారు. నెమ్మదిగా సుమారు క్రీ.పూ. 2600 నాటికి సందేశాలు, వర్తమానాలు, చరిత్ర, కథలూ, గణితం, ఖగోళ విశేషాలూ, ఇతర విషయాలను లిపిని ఉపయోగించి నమోదు చేయడము మొదలైంది. వ్రాత సమాజములో వ్యాప్తి చెందడముతో, గ్రామ దేవాలయాల నిర్వహణలో మొట్టమొదటి బడులు ఏర్పడ్డాయి. ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[:en:History of Iraq|ఇరాక్ చరిత్ర]] * [[:en:History of writing numbers|అంకము]] * [[:en:Ancient Mesopotamian units of measurement|ప్రాచీన మెసొపొటేమియాలో కొలమానాలు]] * [[:en:Ancient Mesopotamian religion|ప్రాచీన మెసొపొటేమియా యొక్క మత సంప్రదాయాలు]] * [[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియాల మధ్య సంబంధాలు]]   ==గమనికలు== <references group="గమనిక"/> ==మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==మరింత సమాచారము కోసము== {{refbegin|35em}} * Ascalone, Enrico. 2007. ''Mesopotamia: Assyrians, Sumerians, Babylonians (Dictionaries of Civilizations; 1)''. Berkeley: University of California Press. {{ISBN|0-520-25266-7}} (paperback). * Bottéro, Jean, André Finet, Bertrand Lafont, and George Roux. 2001. ''Everyday Life in Ancient Mesopotamia''. Edinburgh: Edinburgh University Press, Baltimore: Johns Hopkins University Press. * Crawford, Harriet E. W. 2004. ''Sumer and the Sumerians''. Cambridge: Cambridge University Press. * Leick, Gwendolyn. 2002. ''Mesopotamia: Invention of the City''. London and New York: Penguin. * Lloyd, Seton. 1978. ''The Archaeology of Mesopotamia: From the Old Stone Age to the Persian Conquest''. London: Thames and Hudson. * Nemet-Nejat, Karen Rhea. 1998. ''Daily Life in Ancient Mesopotamia''. London and Westport, Conn.: Greenwood Press. * {{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=Sumerian Mythology: A Study of Spiritual and Literary Achievement in the Third Millennium B.C.|url=https://archive.org/details/sumerianmytholog0000kram|date=1972|publisher=University of Pennsylvania Press|location=Philadelphia|isbn=978-0-8122-1047-7|edition=Rev.}} * Roux, Georges. 1992. ''Ancient Iraq'', 560 pages. London: Penguin (earlier printings may have different pagination: 1966, 480 pages, Pelican; 1964, 431 pages, London: Allen and Urwin). * Schomp, Virginia. ''Ancient Mesopotamia: The Sumerians, Babylonians, and Assyrians''. * ''Sumer: Cities of Eden (Timelife Lost Civilizations)''. Alexandria, VA: [[:en:Time Life|Time-Life Books]], 1993 (hardcover, {{ISBN|0-8094-9887-1}}). * [[Leonard Woolley|Woolley, C. Leonard]]. 1929. ''[https://www.fadedpage.com/books/20170924/html.php The Sumerians]''. Oxford: Clarendon Press. {{refend}} nrxo6xii4l4ziz687huclmvxxbrrt0u 3615098 3615097 2022-08-04T09:44:26Z Inquisitive creature 49670 /* గూట్యపు కాలం */ లింకులు చేర్చబడ్డాయి wikitext text/x-wiki {{Ancient history}} సుమేరు <ref group="గమనిక"></ref> [[నాగరికత]] [[తామ్ర శిలా యుగం]], మొదటి [[కంచుయుగం|కంచు యుగ]] కాలాల్లో, సుమారు క్రీ.పూ. 5–6 సహస్రాబ్దుల్లో, దక్షిణ [[మెసొపొటేమియా]] (ఆధునిక దక్షిణ-మధ్య [[ఇరాక్]]) ప్రాంతములో మొదలైంది. ఇది మెసొపొటేమియాలోని నాగరికతల్లో మొదటిది. [[సింధు లోయ నాగరికత|సింధూ నాగరికత]], [[:en:Ancient Egypt|ప్రాచీన ఈజిప్టు]], [[:en:Elam|ఈలము]], [[:en:ancient china|ప్రాచీన చైనా]], [[:en:Minoan civilization|మనోవు నాగరికత]], [[:en:Caral-Supe civilization|కారలు నాగరికత]]లతో పాటు [[:en:Cradle of civilization|ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి నాగరికతలలో]] ఇది కూడా ఒకటి. [[:en:Tigris|టైగ్రిసూ]], [[యూఫ్రటీస్|యూఫ్రెటీసు]] లోయలలో నివసించిన సుమేరు రైతులు ధాన్యం, ఇతర పంటలను విస్తారంగా సాగుచేసారు. ఆ పంట మిగులు వారు పట్టణావాసాలు ఏర్పరిచేందుకు దోహదపడింది. క్రీ.పూ 3000 నాటికీ [[:en:Proto-writing|ఆదిలేఖన పద్ధతులు]] ఈ నాగరికతలో కనిపిస్తాయి. ఈ నాగరికత యొక్క అత్యంత పురాతన రచనలు [[:en:uruk|ఉరుక్]], [[:en:Jemdet Nasr|జెమ్డేట్ నస్ర్]] నగరాలలో లభించాయి‌. ఇవీ క్రీ.పూ 3500–3000 నాటివి. ==ఉచ్చారణ== సుమేరు అనే పదాన్ని బ్రిటిష్ ఆంగ్లములో సూమర్ (రకారము పలుకబడదు. సూమహ్‌కీ సూమర్‌కీ మధ్యస్థంగా ఉంటుంది. ([[Help:IPA/English|/ˈsuːmər/]])) అని పలుకగా, అమెరికా వారు సూమఱ్(దాదాపుగా) అని పలుకుతారు. భారతీయ ఆంగ్ల ఉచ్ఛారణలో సుమేరు కీ సుమాహ్‌కీ మధ్యస్థంగా పలుకబడుతుంది. ==పుట్టుపూర్వోత్తరాలు== సుమేరు లో సుమారు క్రీ.పూ. 5500–4000 మధ్యన మనుషులు స్థిరనివాసాలు ఏర్పర్చుకున్నారని చరిత్రకారుల అంచనా. వీరు [[:en: Western Asia|పశ్చిమాసియా]] వాసులయ్యుండొచ్చు. పట్టణాలూ, నదులూ, వృత్తులకు ఉన్న పేర్ల ఆధారంగా వీరు సుమేరు భాష మాట్లాడేవారని తెలుస్తోంది. ఈ భాష [[:en:language isolate|ఏ కుటుంబానికీ చెందినది కాదు]]. తరువాతి సెమిట భాషల వలె కాక ఇది ఒక అగ్లూటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ ({{ill|agglutinative language|en}}). <ref>{{Cite web|url=http://oi.uchicago.edu/OI/MUS/ED/TRC/MESO/writing.html|title=Ancient Mesopotamia. Teaching materials|publisher=Oriental Institute in collaboration with Chicago Web Docent and eCUIP, The Digital Library|access-date=5 March 2015}}</ref><ref> [http://www.metmuseum.org/toah/hd/ubai/hd_ubai.htm "The Ubaid Period (5500–4000 B.C.)" In Heilbrunn Timeline of Art History. Department of Ancient Near Eastern Art. The Metropolitan Museum of Art, New York (October 2003)]</ref><ref>[https://www.britishmuseum.org/explore/highlights/articles/u/ubaid_culture.aspx "Ubaid Culture", The British Museum]</ref><ref>[http://oi.uchicago.edu/pdf/saoc63.pdf "Beyond the Ubaid", (Carter, Rober A. and Graham, Philip, eds.), University of Durham, April 2006]</ref> [[File:Blau Monuments (front).jpg|thumb|upright=1.5|[[:en:Blau Monuments|బ్లౌ స్మారక చిహ్నాలు]]. ప్రస్తుతం బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్న ఇవి జెమ్డెట్ నస్ర్ కాలంలో క్రీ.పూ 3100–2700 మధ్యలో చెక్కబడినవి. వీటిలో ఆ కాలం నాటి సుమేరుల బొమ్మలూ అలాగే ఆదిమ శరాకార లిపిలో ఉన్న గుర్తులూ కనిపిస్తాయి.]] ఐతే [[:en:North Africa|ఉత్తర ఆఫ్రికా]]లోని అలనాటి [[:en:African humid period|పచ్చటి సహారా]]లో నివసించిన వారే [[మధ్యప్రాచ్యం|మధ్యప్రాచ్యము]]లోని సుమేరుకు వలస వచ్చి అక్కడ వ్యవసాయాన్ని వ్యాపింపజేసారని మరికొందరి పరిశోధకుల వాదన.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=MJWcSRSz9wEC&pg=PA22|title=Prehistoric Iberia: Genetics, Anthropology, and Linguistics : [proceedings of an International Conference on Prehistoric Iberia : Genetics, Anthropology, and Linguistics, Held November 16–17, 1998, in Madrid, Spain]|last1=Arnaiz-Villena|first1=Antonio|last2=Martínez-Laso|first2=Jorge|last3=Gómez-Casado|first3=Eduardo|date=2000|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=978-0-306-46364-8|pages=22}}</ref> కానీ వ్యవసాయము మొదట [[:en:Fertile Crescent|ఫెర్టైల్ క్రిసెంట్‌]]లో<ref group="గమనిక">అనువాదము=సారవంతమైన నెలవంక. ఆ నేల నెలవంక ఆకారములో ఉన్నందున ఈ పేరు వచ్చినది</ref>మొదలైందని బలమైన ఆధారాలున్నందున ఈ పరికల్పనకు పెద్దగా మద్దతు లభించలేదు.<ref name="Genomic insights into the origin of">{{cite journal |last1=Lazaridis |first1=I. |last2=Nadel |first2=D. |last3=Rollefson |first3=G. |title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East |journal=Nature |date=2016 |volume=536 |issue=7617 |pages=419–424 |doi=10.1038/nature19310 |pmid=27459054 |url= |pmc=5003663 |bibcode=2016Natur.536..419L }}</ref> ప్రత్యేకించి సుమేరులను గూర్చి చెప్పనప్పటికీ, 2016లో లౙారిడిస్ బృందము మధ్యప్రాచ్యములోని సెమిట సంస్కృతి మొదలవ్వడానికి ముందు నివసించిన వారిలో, ముఖ్యంగా [[:en:Natufian culture|నాటూఫుల్లో]], [[:en:Haplogroup E-M215 (Y-DNA)|కొంత ఉత్తర ఆఫ్రికా సంతతి]] ఉందని ప్రతాపాదించారు. వీరు నాటూఫులూ, [[:en:Pre-Pottery Neolithic|ప్రీ పోటరీ నియోలిథిక్ కాలపు]] వారి పై జన్యు పరిశోధనలు చేసి, ఈ నిర్ణయానికి వచ్చారు.<ref name="Genomic insights into the origin of"/><ref>"Craniometric analyses have suggested an affinity between the Natufians and populations of north or sub-Saharan Africa, a result that finds some support from Y chromosome analysis which shows that the Natufians and successor Levantine Neolithic populations carried haplogroup E, of likely ultimate African origin, which has not been detected in other ancient males from West Eurasia. However, no affinity of Natufians to sub-Saharan Africans is evident in our genome-wide analysis, as present-day sub-Saharan Africans do not share more alleles with Natufians than with other ancient Eurasians" (తెలుగు అనువాదము: కపాలమాపన విశ్లేషణల్లో నాటూఫులకూ, ఉత్తర సహారా అలాగే సహారాకు దక్షిణాన ఉండే వారితో కూడా జన్యు సంబంధాలుండే అవకాశముందని తెలిసింది. పురుష వర్ణగ్రాహక విశ్లేషణలు కూడా నాటూఫులూ, వారి వారసులైన నవీన శిలా యుగపు లెవాంటు సమాజాల్లో ఆఫ్రికా సంతతికి చెందిన యుగ్మ వికల్పాలు ఉన్నట్లుగా తేల్చాయి. ఈ వికల్పములు పడమటి యురాసియుల్లో లేవు. కానీ మా విశ్లేషణల్లో సహారాకు దక్షిణాన ఉండే ఆధునిక ఆఫ్రికా వాసులకు, నాటూఫులతో ఇతర యురాసియులకంటే దగ్గరి జన్యు సంబంధములున్నాయనడానికి ఆధారాలేమీ లభించలేదు.) in {{Cite journal|last1=Reich|first1=David|last2=Pinhasi|first2=Ron|last3=Patterson|first3=Nick|last4=Hovhannisyan|first4=Nelli A.|last5=Yengo|first5=Loic|last6=Wilson|first6=James F.|last7=Torroni|first7=Antonio|last8=Tönjes|first8=Anke|last9=Stumvoll|first9=Michael|date=August 2016|title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East|journal=Nature|volume=536|issue=7617|pages=419–424|doi=10.1038/nature19310|pmid=27459054|pmc=5003663|issn=1476-4687|bibcode=2016Natur.536..419L}}</ref> ఇది కాక 2013లో నాలుగు సుమేరు అస్థిపంజరాల నుండి సేకరించిన డి.ఎన్.ఎ నమూనాలపై జన్యు విశ్లేషణ పరీక్షలు జరుపగా, వారికీ సింధు నాగరికత వారికీ సారూప్యతలున్నట్లు తెలిసింది. పురాతన [[:en:Indus–Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియా సంబంధాల]] వల్ల ఇది జరిగి ఉండవచ్చు.<ref name="EBA">{{cite journal |last1=Płoszaj |first1=Tomasz |last2=Chaubey |first2=Gyaneshwer |last3=Jędrychowska-Dańska |first3=Krystyna |last4=Tomczyk |first4=Jacek |last5=Witas |first5=Henryk W. |title=mtDNA from the Early Bronze Age to the Roman Period Suggests a Genetic Link between the Indian Subcontinent and Mesopotamian Cradle of Civilization |journal=PLOS ONE |date=11 September 2013 |volume=8 |issue=9 |pages=e73682 |doi=10.1371/journal.pone.0073682 |pmid=24040024 |language=en |issn=1932-6203|pmc=3770703 |bibcode=2013PLoSO...873682W |doi-access=free }}</ref> ఇవికాక సుమేరులలో [[:en:Hurrians|హరియులూ]], ఇంకా [[:en:Urartu|ఉరాట్యుల]] సంతతి కూడా ఉందనడానికీ, తద్వారా వీరు [[:en:Caucasus|కోకసస్]] నుండి వలస వచ్చారనీ చెప్పేందుకు కూడా ఆధారాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Sumerians had connections with the Caucasus|url=https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20210415032734/https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|archive-date=2021-04-15|access-date=|website=|publisher=scientificrussia}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|year=2014|title=Lexical Matches between Sumerian and Hurro-Urartian: Possible Historical Scenarios|url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlj/2014/cdlj2014_004.html|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|publisher=Cuneiform Digital Library Journal}}</ref><ref>{{Cite book|last=|first=|title=The Diversity of the Chechen culture: from historical roots to the present|url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000186004|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|year=2009|publisher=UNESCO|page=14|isbn=978-5-904549-01-5}}</ref> సుమేరులకు ముందు ఈ ప్రాంతములో నివాసమున్న ఆది మానవులని [[:en:Proto-Euphratean language|ప్రోటో-యూఫ్రెటీయన్స్]] లేదా ఉబైడులుగా పిలుస్తారు.<ref name="britannica">{{cite web| url= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/573176/Sumer |title=Sumer (ancient region, Iraq) |publisher= Britannica.com | work=Britannica Online Encyclopedia |accessdate=2012-03-29}}</ref> ఉత్తర మెసొపొటేమియా [[:en:samarra culture|సామర్రా సంస్కృతి]] వారి నుండి వీరు ఉద్భవించారని సిద్ధాంతీకరించారు.<ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=dWuQ70MtnIQC&pg=PA51&dq=samarra+culture#v=snippet&q=%22As%20the%20Samarra%20culture%20spread%20south%2C%20it%20evolved%20into%20the%20Ubaid%20culture%22&f=false | title = Cities, Change, and Conflict: A Political Economy of Urban Life | isbn = 978-0495812227 | author1 = Kleniewski | first1 = Nancy | last2 = Thomas | first2 = Alexander R | date = 2010-03-26}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=tupSM5y9yEkC&pg=PA139&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22cultural%20descendants%20of%20the%20originating%20Samarran%20culture%22&f=false | title = The Near East: Archaeology in the "Cradle of Civilization" | isbn = 978-0415047425 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 1993}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=i7_hcCxJd9AC&pg=PA147&dq=ubaid+samarra#v=snippet&q=%22Ubaid%200%20is%20thus%20clearly%20derived%20from%20the%20earliest%20culture%20to%20move%20into%20lower%20mesopotamia%2C%20the%20Samarra%22&f=false | title = Early Civilizations of the Old World: The Formative Histories of Egypt, the Levant, Mesopotamia, India and China | isbn = 978-0415109765 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 2001}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=zmvNogJO2ZgC&pg=PA505&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22similar%20to%20those%20of%20the%20ubaid%20period%22&f=false | title = A dictionary of archaeology | isbn = 978-0631235835 | author1 = Shaw | first1 = Ian | last2 = Jameson | first2 = Robert | year = 2002}}</ref> సుమేరులు ఎన్నడూ ఉబైడుల గురించి ప్రస్తావించ లేదు కానీ వీరే సుమేర్లోని మొట్టమొదటి నాగరిక శక్తి అని అనేక ఆధునిక పరిశోధకుల అభిప్రాయం. వారు చిత్తడి నేల నుండి నీటిని బయటకు పారించి [[వ్యవసాయం|వ్యవసాయానికి]] అనువుగా మలిచారు, వాణిజ్యం అభివృద్ధి చేసి, [[చేనేత|నేతపనీ]], [[:en:Leather crafting|తోలుపని]], [[లోహక్రియ| లోహపు పని]], [[:en:Masonry|తాపీపనీ]], [[మృణ్మయ పాత్రలు| మృణ్మయకళలలో]] నైపుణ్యం సాధించారు.<ref name="britannica" /> [[File:Enthroned King of Ur.jpg|thumb|upright=1.5|ఇది సుమారు క్రీ.పూ 2600లో చెక్కబడ్డ [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనం]]. ఇందులో పరిచారకుల మధ్యన సింహాసనం పై కూర్చున్న [[:en:Ur|ఉర్]] రాజును మనం చూడవచ్చు. ఇతడు [[:en:Ur-Pabilsag|ఉర్-పబిల్సాగ్]] అయ్యుంటాడని శాస్త్రీయ అంచనా.]] కొంతమంది పరిశోధకులు మాత్రము ప్రోటో-యూఫ్రెటియన్ భాష నుండి సుమేరు భాష వచ్చిందనే సిద్ధాంతముతో విభేదిస్తారు. అలాగే మరొక భాష ప్రభావము సుమేరు భాషపై ఉందనే ([[:en:Substratum (linguistics)|substrate effect]]) సిద్ధాంతముతో కూడా వీరు ఏకీభవించరు. [[వేట|వేటాడటమూ]], [[:en:Fishing|చేపలు పట్టడమూ]] జీవనాధారాలుగా అరేబియా సముద్రానికి [[:en:Eastern Arabia|తూర్పున]] తీర ప్రాంతాల్లోనూ, చిత్తడి నేలల్లోనూ కొందరు జనాలుండేవారు. రెండు వైపులా చదును చేయబడ్డ పనిముట్ల వాడకము వీరి ప్రత్యేకత. వీరి భాషే సుమేరు భాష అని ఈ విభేదించే వర్గాల వారి అభిప్రాయము.<ref>Margarethe Uepermann (2007), "Structuring the Late Stone Age of Southeastern Arabia" (Arabian Archaeology and Epigraphy Arabian Archaeology and Epigraphy Volume 3, Issue 2, pp. 65–109)</ref> చరిత్ర గ్రంథస్తమవ్వడమనే ప్రక్రియ సుమేరు నాగరికత ఏర్పడ్డ చాలా కాలానికి మొదలైంది. తొట్టతొలి లిఖితపూర్వక చరిత్ర [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసీ]] కాలములోనిది (అంటే ఆదివంశపు కాలము). [[:en:Last Glacial Period|మంచు యుగం]] చివరిలో వరదల్లో మునిగిపోక ముందు తూర్పు అరేబియా ప్రాంత (నేటి పర్షియా గల్ఫ్ ప్రాంతం) తీరాన సుమేరులు నివసించేవారని [[:en:Juris Zarins|జురిస్ ౙరిఞ్శ]] అభిప్రాయము.<ref>{{cite journal |last=Hamblin |first=Dora Jane |date=May 1987 |title=Has the Garden of Eden been located at last? |url=http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |format=PDF |journal=Smithsonian Magazine |volume=18 |issue=2 |pages= |doi= |accessdate=8 January 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140109135715/http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |archivedate=9 January 2014 |df= }}</ref> సుమేరు నాగరికత ఉరుక్ కాలం (క్రీ.పూ.4 వ సహస్రాబ్ది) లో ప్రారంభమై, జెమ్డిట్ నస్ర్, ఆది వంశపు కాలాల వరకు కొనసాగింది. క్రీ.పూ. 3 వ సహస్రాబ్దిలో సుమేరు, అకేడు భాషలు ఒకదాని వలన మరొకటి ప్రభావితమయ్యాయి. పదజాలమూ, వ్యాకరణమూ, ఉచ్చారణా వంటి అన్ని అంశాల్లోనూ ఈ పరస్పర ప్రభావాన్ని గమనించవచ్చు. కనుక ఈ రెండు భాషలనూ శ్ప్రాఖ్బుంట్ ({{ill|Sprachbund|en}}-భౌగోళిక దగ్గరితనము కారణంగా పరస్పర ప్రభావానికి గురైన భాషలు)గా చెప్పవచ్చు.<ref name="Deutscher">{{cite book|title=Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation|author=Deutscher, Guy|authorlink=Guy Deutscher (linguist)|publisher=[[Oxford University Press|Oxford University Press US]]|year=2007|isbn=978-0199532223|pages=20–21|url=https://books.google.com/books?id=XFwUxmCdG94C}}</ref> సుమారు క్రీ.పూ 2270లో ([[:en:chronology of the ancient Near East|కురచ కాలవృత్తాంతము ప్రకారము]]) వాయువ్య దిశన అకేడు రాజుల ఆక్రమణ మొదలైంది. క్రమంగా సుమేరు మొత్తాన్నీ వారు స్వాధీనము చేసుకున్నారు. రాజ్యాధికారము సుమేరుల చేతి నుండి అకేడుల చేతిలోకి వచ్చింది. ఈ సమయములో సుమేరు భాష వాడుక తగ్గినప్పటికీ, అది [[:en:sacred language|ధార్మిక భాష]]గా కొనసాగింది. మరల సుమారు క్రీ.పూ. 2100–2000 నాటికి రాజ్యాధికారము సుమేరులైన ఉర్ మూడో రాజవంశము చేతికి వచ్చింది. శతాబ్దము పాటు కొనసాగిన వీరి పాలనలో కూడా అకేడు భాషే వాడుక భాషగా చెలామణీ అయ్యింది.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003">Leick, Gwendolyn (2003), "Mesopotamia, the Invention of the City" (Penguin)</ref> పెర్షియన్ గల్ఫ్ తీరంలోని సుమేరు నగరమైన ఎరిడు, [[:en:List of oldest continuously inhabited cities|ప్రపంచంలోని అతి పురాతన నగరాల్లో]] ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది. ఇక్కడ మూడు వేర్వేరు సంస్కృతుల కలయిక జరిగి ఉండవచ్చు. అవి: # మట్టి ఇటుకల గుడిసెల్లో నివసిస్తూ, నీటిపారుదల మెళకువల పై పట్టు సాధించిన ఉబైడు రైతులు, # నల్ల గుడారాలలో నివసిస్తూ గొర్రెలూ, మేకల మందలను కాచుకుంటూ బతికే సెమిట సంచార జాతీ # చిత్తడి నేలల్లో పూరిళ్ళలో బ్రతికే మత్స్యకారులూ. ఈ మత్స్యకార గుంపే సుమేరుల పూర్వికులయ్యుండొచ్చు<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==పేరు వెనుక చరిత్ర == {{multiple image|perrow=2|total_width=350|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరులు | image1 = Head of Gudea (Metropolitan Museum of Art).jpg | image2 = Saĝ-gíg (cuneiforms).jpg | footer=ఎడమ వైపు: సుమారు క్రీ.పూ 2150లో చెక్కబడ్డ సుమేరు రాజు [[:en:Gudea|గుడియా]] తల. కుడి వైపు: [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడ్డ సాంగ్ గిగ్ (𒊕𒈪). నల్ల తల గలవారు అని దీని అర్థం. ఇది సుమేరులు తమని తాము పిలుచుకున్న పేరు. మొదటిది తలకు పద సంజ్ఞ(తలకు సంకేత చిత్రమైన[[File:Saĝ (linear script, head).jpg|14px]]పదసంజ్ఞగా మారి ఇలా అయ్యింది- [[File:Saĝ (Sumero-Akkadian cuneiform, head).jpg|12px]]), రెండవది నలుపుకూ, రాత్రికీ సంజ్ఞ(సంకేత చిత్రం[[File:Gíg (linear script, night-black).jpg|14px]] నుండి వచ్చిన సంజ్ఞ- [[File:Gíg (Sumero-Akkadian cuneiform, night-black).jpg|12px]]).<ref name="DAF">{{cite book |last1=Foxvog |first1=Daniel A. |title=Elementary Sumerian Glossary |date=2016 |publisher=University of California at Berkeley |page=52 |url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlp/cdlp0003_20160104.pdf}}</ref><ref name="PUSD">{{cite web |title=The Pennsylvania Sumerian Dictionary: saĝgiga[humankind] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e4703.html |website=psd.museum.upenn.edu}}</ref><ref name="IMD">{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |last2=D'I︠A︡konov |first2=Igor' Mik︠h︡aílovich |title=Early Antiquity |date=1991 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14465-8 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JSRAUIYENZoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref name="GF">{{cite book |last1=Feuerstein |first1=Georg |last2=Kak |first2=Subhash |last3=Frawley |first3=David |date=2005 |title=The Search of the Cradle of Civilization: New Light on Ancient India |edition=Second Revised |publisher=Motilal Banarsidass Publishers |isbn=978-81-208-2037-1 |page=117 |url=https://books.google.com/books?id=wNlsRZh3rwgC&pg=PA117 |language=en}}</ref>}} దక్షిణ మెసొపొటేమియాకు చెందిన సెమిటేతర భాషలు మాట్లాడే పురాతన నివాసుల భాషను, వారి తరువాత అక్కడ తూర్పు మెసొపొటేమియాలో స్థిరపడ్డ అకేడులు షుమేరు (𒋗𒈨𒊒-షుమేరు/శుమేరు/చుమేరు)<ref>{{cite web |title=emeĝir [SUMERIAN] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e1283.html |website=The Pennsylvania Sumerian Dictionary |publisher=University of Pennsylvania Museum of Anthropology and Archaeology |access-date=14 July 2021}}</ref> అని పిలిచినందున సుమేరు అనే పదం పుటిందని భావిస్తున్నారు.<ref name="ANE29"/><ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy A. |last2=George |first2=A. R. |last3=Postgate |first3=J. N. |last4=Breckwoldt |first4=Tina |title=A Concise Dictionary of Akkadian |date=2000 |publisher=Otto Harrassowitz Verlag |isbn=978-3-447-04264-2 |page=384 |url=https://books.google.com/books?id=-qIuVCsRb98C&pg=PA384 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Miller |first1=Douglas B. |last2=Shipp |first2=R. Mark |title=An Akkadian Handbook: Paradigms, Helps, Glossary, Logograms, and Sign List |date=1996 |publisher=Eisenbrauns |isbn=978-0-931464-86-7 |page=68 |url=https://books.google.com/books?id=27m3y6MNRzYC&pg=PA68 |language=en}}</ref> సుమేరులు తమ భాషను ఎమెగిర్‌గా పిలుచుకున్నారు. సుమేరులు తమని తాము " సాంగ్ గిగ్/సాంగ్ గిగ్ గా " అని చెప్పుకున్నారు. దీనికి అర్థం "నల్ల-తల గల ప్రజలు."<ref name="ANE29"/><ref>"The origin of the Sumerians is unknown; they described themselves as the 'black-headed people'" {{cite book |last1=Haywood |first1=John |title=The Penguin Historical Atlas of Ancient Civilizations |date=2005 |publisher=Penguin |isbn=978-0-14-101448-7 |page=28 |url=https://books.google.com/books?id=xtjtAAAAMAAJ |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |title=Early Antiquity |date=2013 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14467-2 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JU8pegs94uoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Finer |first1=Samuel Edward |last2=Finer |first2=S. E. |title=The History of Government from the Earliest Times: Ancient monarchies and empires |date=1997 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-820664-4 |page=99 |url=https://books.google.com/books?id=aEziNfjinnMC&pg=PA99 |language=en}}</ref> సుమేరు రాజు షుల్గీ/శుల్గీ/చుల్గీ తనను తాను నాలుగు పావు భాగాలకూ రాజుగా, నల్ల తల గల ప్రజలకు కాపరిగా చెప్పుకున్నాడు.<ref>"I am the king of the four quarters, I am a shepherd, the pastor of the "black-headed people (అనువాదము: నేను నాలుగు పావులకూ రాజును, నేను గొల్లవాడను, నల్ల తలగల జనాలకు కాపరిని"" in {{cite book |last1=Liverani |first1=Mario |title=The Ancient Near East: History, Society and Economy |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-134-75084-9 |page=167 |url=https://books.google.com/books?id=0d1JAgAAQBAJ&pg=PA167 |language=en}}</ref> అకేడ్లు కూడా సుమేరులను అకేడు భాషలో 'నల్ల తల గల వారు' అనే అర్థము వచ్చే 'సల్మాత్ కక్కడీ' అనే పేరుతో పిలిచేవారు.<ref name="PUSD"/><ref name="IMD" /> అలాగే సుమేరులు వారి భూమిని కి- ఎన్-గిర్ ('స్థలం' + 'ప్రభువులు' + 'ప్రముఖులు')గా పిలుచుకున్నారని నాటి శాసనాలను బట్టి తెలుస్తోంది. దీని అర్థం "ఉన్నత ప్రభువుల ప్రదేశం".<ref name="ANE29">"The area in question (the extreme south of Mesopotamia) may now be called Sumer, and its inhabitants Sumerians, although these names are only English approximations of the Akkadian designations; the Sumerians themselves called their land Kengir, their language Emegir, and themselves Sag-giga, "black-headed ones. (అనువాదము: ఇక్కడ చర్చించబడుతున్న ఈ ప్రాంతమును (మెసొపొటేమియా దక్షిణ కొన) ఇక సుమేరని పిలవవచ్చు. అలాగే ఆ ప్రాంతపు వారిని సుమేరులుగా పిలవవచ్చు. ఐతే ఈ పేర్లు నాటి అకేడు పదాలకు అంగ్లీకరణలు మాత్రమే. సుమేరులు తమ ప్రాంతాన్ని కెంగిర్ అనీ, తమ భాషను ఎమెగిర్ అనీ తమను తాము సాంగ్-గిగా, అనగా నల్ల తల గాళ్ళు అనీ పిలుచుకున్నారు)" in {{cite book|title=The Ancient Near East|url=https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall|author1=W. Hallo|author2=W. Simpson|publisher=New York: Harcourt, Brace, Jovanovich|year=1971|page=[https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall/page/29 29]}}</ref><ref>{{cite book |last1=Toorn |first1=Karel van der |last2=Becking |first2=Bob |last3=Horst |first3=Pieter Willem van der |title=Dictionary of Deities and Demons in the Bible |date=1999 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |isbn=978-0-8028-2491-2 |page=32 |url=https://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&pg=PA32 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Edzard |first1=Dietz Otto |title=Sumerian Grammar |date=2003 |publisher=Brill |isbn=978-90-474-0340-1 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=HOx5DwAAQBAJ&pg=PA1 |language=en}}</ref> అకేడు భాషలో ఈ సుమర్ పదము వ్యుత్పత్తి ఏమిటన్నది తెలియదు.<ref name="Nimrod">{{cite journal|title=Nimrod before and after the Bible|author=K. van der Toorn, P.W. van der Horst|journal=The Harvard Theological Review|year=Jan 1990| volume=83| issue=1| pages=1–29|doi=10.1017/S0017816000005502}}</ref> దక్షిణ మెసొపొటేమియాను హిబ్రూలో [[:en:Shinar|షైనార్ (శైనార్)]] అనీ, [[:en:Egyptian language|ఈజిప్టు భాష]]లో సింగ్ర్ అనీ, [[:en:Hittite|హిటైట్‌]]లో షన్హర్(ర) అనీ పిలుస్తారు. ఈ పదాలన్నీ సుమేరు పదంలో మార్పుల వల్ల వచ్చుండొచ్చు.<ref name="Nimrod"/> ==మెసపొటేమియా లోని నగర రాజ్యాలు == {{Further|{{ill|List of cities of the ancient Near East|en}}|{{ill|Geography of Mesopotamia|en}}}} క్రీ.పూ. 4 వ సహస్రాబ్ది ఆఖరుకు సుమేరు అనేక స్వతంత్ర [[:en:city-state|నగర-రాజ్యాల]] సమాహారంగా ఉండేది. సరిహద్దు గుర్తులుగా కాలువలూ, సరిహద్దు రాళ్ళూ ఉండేవి. ప్రతి నగరం మధ్యలో ఆ నగర దేవత లేదా దేవునికి అంకితం చేయబడిన ఒక ఆలయం ఉంటుంది. ఈ నగర-రాజ్యాలూ పూజారి ఐన గవర్నరు ([[:en:Ensi (Sumerian)|ఎన్సీ]]) పాలనలో గానీ లేదా మతపరమైన కార్యకలాపాలతో మమేకవుతూ ఉండే రాజు ([[:en:Lugal|లుగల్]]) పాలనలో గానీ ఉండేవి. {{multiple image|perrow=2|total_width=300|caption_align=center | align = right | direction =vertical | header=అను ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ | image2 = The White Temple 'E at Uruk, 3500-3000 BCE.jpg | image1 = White Temple ziggurat in Uruk.jpg | footer=ఉరుక్‌లో ఉన్న అనూ ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ. పిరమిడ్ ఆకృతిలో కట్టబడ్డ అను ౙిగ్గురత్తు క్రీ.పూ 4000 నాటిది. సుమారు క్రీ.పూ 3500లో దాని పైన తెల్ల గుడి కట్టబడింది.<ref>{{cite book |last1=Crüsemann |first1=Nicola |last2=Ess |first2=Margarete van |last3=Hilgert |first3=Markus |last4=Salje |first4=Beate |last5=Potts |first5=Timothy |title=Uruk: First City of the Ancient World |date=2019 |publisher=Getty Publications |isbn=978-1-60606-444-3 |page=325 |url=https://books.google.com/books?id=muCvDwAAQBAJ&pg=PT325 |language=en}}</ref> [[ఈజిప్టు పిరమిడ్లు|ఈజిప్టు పిరమిడ్లలో]] అత్యంత పురాతనమైనది సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది. వాటి ఆకృతికి ౙిగ్గురత్తులే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.<ref>"The stepped design of the Pyramid of Zoser at Saqqara, the oldest known pyramid along the Nile, suggests that it was borrowed from the Mesopotamian ziggurat concept.(అనువాదము: నైలు నదీ తీరాన అత్యంత పురాతన పిరమిడ్ ఐన సక్కారాలోని జోసర్ పిరమిడ్ యొక్క శ్రేణీకృత నిర్మాణ శైలికి మెసొపొటేమియా ౙిగ్గురత్తుల నిర్మాణ శైలే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.)" in {{cite book |last1=Held |first1=Colbert C. (University of Nebraska)|title=Middle East Patterns, Student Economy Edition: Places, People, and Politics |date=2018 |publisher=Routledge |isbn=978-0-429-96199-1 |page=63 |url=https://books.google.com/books?id=fOlgDwAAQBAJ&pg=PA63 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Samuels |first1=Charlie |title=Ancient Science (Prehistory – A.D. 500): Prehistory-A.D. 500 |date=2010 |publisher=Gareth Stevens Publishing LLLP |isbn=978-1-4339-4137-5 |page=23 |url=https://books.google.com/books?id=0KQCscrPDgUC&pg=PA23 |language=en}}</ref> }} నగర-రాజ్యాలు: * [[:en:Eridu|ఎరిదు]] (టెల్ అబు షహ్రెయిన్) * [[:en:Bad-tibira|బాడ్-టిబిరా]] (బహుశా టెల్ అల్-మడైన్) * [[:en:Larak|లారక్]] <sup>1<sup> * [[:en:Sippar|సిప్పర్]] (టెల్ అబూ హబ్బహ్) * [[:en:Shuruppak|షురుపక్]] (టెల్ ఫారా) పై 5 నగరాలు జలప్రళయానికి ముందు అధికార కేంద్రాలుగా ఉండేవనీ, జలప్రళయము తరువాత ఆదివంశపు కాలము మొదలైందనీ సుమేరులు నమ్మేవారు. ఇతర ప్రధాన నగర-రాజ్యాలు: * ఉరుక్ (వార్క) * కిష్ (టెల్ ఉహీమిర్, ఇన్గార్రా) * ఉర్ (టెల్ అల్ ముకయార్) * నిప్పూర్ (అఫాక్) * లగష్ (టెల్ అల్ హిబా) * గిర్సు (టెల్లో లేదా టెలోహ్) * ఉమ్మా (టెల్ జోఖా) * హమాౙీ <sup>1<sup> * అడాబ్ (టెల్ బిస్మాయ) * మారి (టెల్ హరిరి) <sup>2<sup> * అక్షక్ <sup>1<sup> * అక్కాడ్ <sup>1<sup> * ఇసిన్ (ఇషాన్ అల్-బహ్రియాత్) * లార్సా ({{sup|1}}సంబంధిత ఆధునిక ప్రదేశము తెలియరాలేదు)<br> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) చిన్న నగరాలు (దక్షిణము నుండి ఉత్తరము వరకు వరసక్రమములో): * కురా (టెల్ అల్ లాహ్మ్) * జబాలా (టెల్ ఇబ్జీఖ్కు) * కిసుర్రా (టెల్ అబు హతాబ్) * మరాడ్ (టెల్ వన్నత్ ఎస్-సడుం) * డిల్బాట్ (టెల్ ఎడ్-దెలిం) * బోర్సిప్ప (బీర్స్ నిమ్రుడ్) * కుతః (ఇబ్రాహీం చెప్పండి) * డెర్ (అల్-బద్ర) * ఎష్నన్న (టెల్ అస్మార్) * నగర్ (టెల్ బ్రాక్) <sup>2<sup> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) ఆగేడ్‌కు నైరుతి వైపున 330 కి.మీ (205 మైళ్ళ) దూరములో మారీ నగరము ఉండేది. ఇదీనూ, మారుమూల నగరమైన నగర్‌ను మినహాయిస్తే మిగిలిన నగరాలన్నీ బాగ్దాదుకు దక్షిణాన ఉన్న యూఫ్రేటీసు-టైగ్రిసు సారవంత మైదానంలో ఉన్నాయి. వీటి ప్రస్తుత పేర్లు బాబిల్, దియాలా, వాసిట్, దిహ ఖర్, బస్రా, అల్ ముత్తానా, అల్-ఖాడిసియ్యా (ఇరాక్ గవర్నరేట్స్). ==చరిత్ర విభజన== {{main|[[:en:History of Sumer|సుమేరు చరిత్ర]]}} [[File:Portrait of a Sumerian prisoner on a victory stele of Sargon of Akkad.jpg|thumb|[[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను మహావీరుడి]] విజయఫలకంపైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీ బొమ్మ. సుమారు క్రీ.పూ 2300లో చెక్కబడ్డ ఈ ఫలకం ఇప్పుడు [[లౌవ్రే మ్యూజియం|లూవ సంగ్రహశాల]]లో ఉంది.<ref name="ArchaeologyofElam">{{cite book |last1=Potts |first1=D. T. |title=The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State |date=1999 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-56496-0 |page=104 |url=https://books.google.com/books?id=mc4cfzkRVj4C&pg=PA104 }}</ref> ఖైదీల యొక్క కేశాలంకరణ సుమేరుల శైలిలో ఉంది (నెత్తి మీద ఉంగరాల జుట్టూ, పక్కలన కురచ వెంట్రుకలూ). ఈ శైలి ఉర్ కేతనం పైన కూడా కనిపిస్తుంది.<ref name="TwoSteles">{{cite journal |last1=Nigro |first1=Lorenzo |title=The Two Steles of Sargon: Iconology and Visual Propaganda at the Beginning of Royal Akkadian Relief |journal=Iraq |volume=60 |date=1998 |pages=85–102 |publisher=British Institute for the Study of Iraq |doi=10.2307/4200454 |jstor=4200454 }}</ref>]] [[File:Mesopotamia male worshiper 2750-2600 B.C.jpg|thumb|టెల్ అస్మార్‌లోని ఈ విగ్రహం దేవునికి సమర్పణగా ఇచ్చినది. ఇది క్రీ.పూ 2750–2600 కాలానికి చెందినది.]] చరిత్రపూర్వ ఉబైడు, ఉరుక్ కాలాలలో సుమేరు నగర-రాజ్యాలు అధికారంలోకి వచ్చాయి. సుమేరు లిఖితచరిత్ర క్రీ.పూ. 27 వ శతాబ్దం నుండి మొదలైంది. అయితే మూడవ ఆదివంశపు కాలం వరకు అనగా సుమారు క్రీ.పూ 23 వ శతాబ్దం వరకు చరిత్ర అస్పష్టంగానే ఉంది. ఆ తరువాత నుండి శాసనాలకు ఆధునిక కాలములో పరిష్కరింపబడ్డ సుమేరు లిపి వాడబడింది. క్రీ.పూ. 23 వ శతాబ్దిలో అకేడు సామ్రాజ్య పాలనలో మొదటిసారిగా మెసొపొటేమియా మొత్తం ఒక్క త్రాటి పైకి తీసుకురాబడింది. అలాగే గూట్య కాలం తరువాత మూడవ ఉర్ రాజ్యము ఇలాగే మెసొపొటెమియా ఉత్తర, దక్షిణ భాగాలను ఏకము చేసింది. క్రీ.పూ.2వ సహస్రాబ్దిలో అమోరీయుల దండయాత్రలతో ఈ సామ్రాజ్యము పడిపోయింది. ఆ తరువాత క్రీ.పూ. 1700 వరకు అమోరీయుల "ఇసిన్ రాజవంశం" కొనసాగింది. మెసొపొటేమియా బాబిలోనియ పాలనలో సమైక్యంగా ఉన్న కాలములో, అనగా క్రీ.పూ. 1700 వరకు, కూడా అమొరీయ ఇసిన్ రాజవంశము మిగిలి ఉంది. సుమేరులు చివరకు అకేడు (అస్సీర-బాబిలోనియ) జనాభాలో కలిసిపోయారు.{{Citation needed|date=October 2017}} * ఉబైడు కాలం: క్రీ.పూ. 6500–4100 (మట్టిపాత్రల కొత్తరాతియుగం నుండి తామ్రశిలా యుగము వరకు) * ఉరుక్ కాలవ్యవధి: క్రీ.పూ. 4100–2900 (చివరి తామ్రశిలా యుగము నుండి మొదటి కంచు యుగం I వరకు) ** ఉరుక్ XIV–V : క్రీ.పూ. 4100–3300 ** ఉరుక్ IV కాలం: క్రీ.పూ. 3300–3100 ** జెమ్డిట్ నస్ర్ కాలం (ఉరుక్ III ): 3100–2900 క్రీ.పూ * ఆదివంశపు కాలం (మొదటి కంచు యుగము II–IV) ** మొదటి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2900–2800 ** రెండవ ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2800–2600 (గిల్గమేష్) ** మూడవ ఎ ఆదివంశపు కాలం: 2600–2500 ** మూడవ బి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2500–2334 * అకేడు సామ్రాజ్య కాలం: సుమారు క్రీ.పూ 2334–2218 (సర్గోన్) * గూట్యపు కాలం: క్రీ.పూ. 2218–2047 (ప్రారంభ నాలుగవ కాంస్య యుగం) * మూడవ ఉర్ కాలం: క్రీ.పూ. 2047–1940. [[File:Samarra bowl.jpg|thumb|బెర్లిన్‌లోని పర్గమన్ సంగ్రహశాలలోనున్న సామర్రా పాత్ర. పాత్రకు మధ్యన ఉన్న స్వస్తికం పునర్నిర్మాణము ద్వారా చేర్చబడింది.<ref> Stanley A. Freed, ''Research Pitfalls as a Result of the Restoration of Museum Specimens'', Annals of the New York Academy of Sciences, Volume 376, The Research Potential of Anthropological Museum Collections pp. 229–245, December 1981.</ref>]] ==ఉబైడు కాలం == {{main|[[:en:Ubaid period|ఉబైడు కాలం]]}} [[Image:Frieze-group-3-example1.jpg|thumb|right|ఉబైడు కాలం నాటి మృణ్మయ పాత్ర]] చక్కటి చిత్రాలతో అలంకరింపబడి, విలక్షణ శైలిలో తయారు చేయబడ్డ, మృణ్మయ పాత్రలు ఈ కాలములో మనకి కనిపించే ప్రముఖ అంశము. ఉబైడు కాలములో ఈ కుమ్మర శైలి మెసొపొటేమియా, పెర్షియన్ గల్ఫ్ ప్రాంతాల్లో ప్రాచుర్యంలో ఉండేది. అత్యంత పురాతన మానవ నివాసాలు [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ ఎల్ ఒఎలీ]]లో ఉన్నట్లుగా ఆధారాలు ఉన్నాయి. ఐతే ఉబైడు కాలానికంటే చాలా ముందు నుండే దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని పరిస్థితులూ, వాతావరణమూ మానవ నివాసానికి అనుకూలంగా ఉండేవి. కనుక ఇప్పటికింకా కనుగొనని మరింత పురాతన నివాస స్థలాలు ఉండే అవకాశము మెండుగా ఉంది. ఈ ఉబైడు కాలపు సంస్కృతిని పరిశీలిస్తే, ఈ సంస్కృతి ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సామర్రపు సంస్కృతి ప్రభావముతో ఏర్పడినట్లుగా అనిపిస్తుంది. ఈ కాలపు తరువాతిదైన ఉరుక్ కాలము వారిని సుమేరులుగా గుర్తించారు. ఉరుక్ కాలపు వారు ఉబైడు కాలపు ప్రజల తరువాతి తరాలా లేక వారు వేరే సంస్కృతికి చెందినవారా అన్నది తెలియదు. ఉబైడు కాలములో ముఖ్య రాజకీయ, సాంస్కృతిక కేంద్రముగా ఎరీడు ఉండేది. నాగరిక జ్ఞానాన్ని ([[:en:Me (mythology)| మీ]]) ఎరీడు గ్రామ దైవమూ, జ్ఞానానికి ప్రతీక ఐన [[:en:Enki|ఎంకీ]], ఉరుక్ గ్రామ దేవతా, ప్రేమకూ యుద్ధానికీ ప్రతీక ఐన [[:en:Inanna|ఇనానా]]కు ఇచ్చే కథ, బహుశా ఎరీడు ప్రాభవము తగ్గి ఉరుక్ వైభవము యొక్క ఆరంభాన్ని సూచిస్తుండవచ్చు.<ref name=WolksteinKramer1983>{{cite book|last1=Wolkstein|first1=Diane|last2=Kramer|first2=Samuel Noah|title=Inanna: Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer|url=https://archive.org/details/inannaqueenofhea00wolk|date=1983|publisher=Harper & Row|location=New York|isbn=978-0060147136}}</ref>{{rp|174}} ==ఉరుక్ కాలం == ఉబైడు కాలములో కుమ్మర పరిశ్రమ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. నెమ్మదిగా కదిలే [[కుమ్మరి చక్రం|కుమ్మరి చక్రాల]]తో పాత్రలను తయారు చేసీ, వాటిని అందమైన చిత్రాలతో అలంకరించేవారు. క్రమంగా ఈ పాత్రలు, వేగంగా కదిలే చక్రాలపై నిపుణుల చేత భారీ మొత్తములో ఉత్పత్తి చేయబడ్డాయి. ఈ పాత్రలకు అలంకరణలుండేవి కాదు. ఈ కుమ్మర పరిశ్రమ విధానాల్లో వచ్చిన మార్పే ఉరుక్ కాలానికీ, ఉబైడు కాలనికీ మధ్య ప్రముఖ వ్యత్యాసము. <ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=gnpyREWsfG0C&pg=PA353#v=onepage&q&f=false|title= Upon this Foundation: The N̜baid Reconsidered : Proceedings from the U̜baid Symposium, Elsinore, May 30th-June 1st 1988|author1=Elizabeth F. Henrickson |author2=Ingolf Thuesen |author3=I. Thuesen |page= 353|year= 1989|isbn= 978-8772890708}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=fhMTRcUm9WsC&pg=PA31#v=onepage&q&f=false|title= The Invention of Cuneiform: Writing in Sumer|author= Jean-Jacques Glassner|page= 31|year= 2003|isbn= 978-0801873898}}</ref> {{multiple image | perrow = 2 | total_width = 250 | caption_align = center | align = left | direction = vertical | header = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజు (మతాధికారి) | image1 = Yale University. Uruk period priest-king.jpg | caption1 = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజూ, అతని శిష్యుడూ. సుమారు క్రీ.పూ 3200 నాటి చిత్రం | image2 = Uruk King priest feeding the sacred herd.jpg | caption2 = క్రీ.పూ 3100 నాటి ఉరుక్ కాలపు ముద్ర. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది. }} ఉరుక్ కాలంలో (సుమారుగా 4100-2900 క్రీ.పూ.) దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని నదులూ, కాలువల గుండా పెద్ద మొత్తంలో వ్యాపార సరుకుల రవాణా జరిగేది. ఈ వ్యాపారాలు పెద్ద, పెద్ద పట్టణాల ఆవిర్భావానికి తోడ్పడ్డాయి. నగర-సామ్రాజ్యాల వలె ఈ నగరాల నడిబొడ్డున కూడా ఒక ఆలయము ఉండేది. 10,000కు పైగా జనాభా కల ఈ నగరాల్లో [[:en:Social stratification|అన్ని సామాజిక వర్గాలకు చెందిన ప్రజలూ]] ఉండేవారు. ఈ నగరాల్లో కేంద్రీకృత పాలనా యంత్రాంగము ఉండేది. ఈ యంత్రాంగము నగర నిర్వహణ కొరకు వివిధ శాఖల్లో సిబ్బంది నియామకాలు జరిపేది. ఉరుక్ కాలంలోనే పర్వతదేశం నుండి పట్టుబడ్డ వారిని [[:en:Slavery in antiquity|బానిస కార్మికులు]]గా ఉపయోగించుకోవడం ప్రారంభం అయింది. పురాతన గ్రంథాలలో ఈ పట్టుబడ్డ బానిసలతో పనులు చేయించారనడానికి తగినన్ని సాక్ష్యాధారాలున్నాయి. [[టర్కీ]]లోని [[:en:Taurus Mountains|టౌరసు పర్వతాల]] నుండి పశ్చిమాన [[మధ్యధరా సముద్రం|మధ్యధరా సముద్రమూ]], తూర్పున [[ఇరాన్|ఇరాను]] వరకు ఉరుక్ నాగరికతకు చెందిన గుర్తులూ, కాలనీలు కనుగొనబడ్డాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005">[[Guillermo Algaze|Algaze, Guillermo]] (2005). ''[[iarchive:urukworldsystemd0000alga|The Uruk World System: The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamian Civilization]]'', Second Edition, University of Chicago Press.</ref>{{Rp|2–3}} ఉరుక్ కాలంనాటి నాగరికత పరిసర ప్రాంతాలలో ఉన్న ప్రజల మీద ప్రభావం చూపించింది. సుమేరు వ్యాపారస్తులూ, ద్వారా సుమేరు సంస్కృతి ఈ చుట్టుపక్కల జనాలకు పరిచయమైంది. ఫలితంగా వీరు కూడా క్రమంగా ఇదే తరహాలో ఉన్న వారి స్వంత ఆర్థికవ్యస్థను, సంస్కృతులను అభివృద్ధి చేసుకున్నారు (ఉదా: [[:en:Tell Brak|టెల్ బ్రాక్]]). దీనితో సుమేరు నగరాలు సుదూర కాలనీలను సైనిక బలగముతో తమ గుప్పిట్లో ఉంచుకోలేకపోయాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005"/> ఉరుక్ కాలంలో సుమేరు నగరాల పాలనావ్యవస్థ [[:en:Theocracy|మతరాజ్యవ్యవస్థ]] అయ్యి ఉండి, మతాధికారి (పురోహిత రాజు) పాలనలో ఉండుండవచ్చు. ఈ విధానములో నగరములోని మందిరము, పురుషులూ, మహిళలతో కూడుకుని ఉండే ఒక పెద్దల మండలి ఆధీనములో ఉండేది. ప్రతీ మండలికీ అధ్యక్షునిగా ఒక మతాధికారి (ఎస్సి) ఉండేవారు. ఈ మతాధికారి నేతృత్వములో మండలి నగరపాలన చేసేది. నగర దైవము పురుషుడైతే మహిళా, స్త్రీ ఐతే పురుషుడూ, మతాధికారులుగా ఉండేవారు.<ref name=Jacobsen>Jacobsen, Thorkild (Ed) (1939),"The Sumerian King List" (Oriental Institute of the University of Chicago; Assyriological Studies, No. 11., 1939)</ref> ఈ రాజకీయ నిర్మాణం ఆధారంగానే తరువాతి కాలములో సుమేరు [[:en:pantheon|దేవగణము]] రూపుదిద్దుకుని ఉండవచ్చు. ఉరుక్ కాలంలో యుద్ధాలు, సుశిక్షితులైన సైనిక బలగమూ ఉన్నాయనడానికి పెద్దగా ఆధారాలు లేవు. పట్టణాలకు కూడా సాధారణంగా ప్రకారాలు ఉండేవి కాదు. ఈ కాలములో ఉరుక్ ప్రపంచంలోనే అత్యంత పట్టణీకరణ గల నగరముగా అవతరించింది. నగర జనాభా సంఖ్య మొదటిసారి 50,000ను దాటింది. పురాతన సుమేరు రాజ జాబితాలో ఈ కాలములోని అనేక ప్రముఖ నగరాలను పాలించిన రాజవంశాల పేర్లు ఉన్నాయి. ఈ మొదటి దఫాలో ఉన్న రాజులందరూ జలప్రళయం సంభవించే ముందు ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించినట్లు చెప్పబడింది. వీరు కాల్పనిక వ్యక్తులు అయ్యుండవచ్చు. ప్రసిద్ధ పౌరాణిక వ్యక్తులైన [[:en:Alulim|ఆల్యులిమ్]], [[:en:Dumuzid|డూమిౙిడ్]] వంటివాళ్ళ పేర్లు కూడా ఈ దఫాలో ఉన్నాయి.<ref name=Jacobsen/> 9000–5000 ఏళ్ళ క్రితము భూమిపై వెచ్చటి, తేమపూరిత వాతావరణము ఏర్పడింది. దీన్ని హోలోసీన్ క్లైమాటిక్ ఆప్టిమమ్‌గా ({{ill|Holocene climatic optimum|en}}) వ్యవహరిస్తారు. ఈ వాతావరణము పోయి, భూమిపై పొడి వాతావరణము ఏర్పడ్డ చర్యను పియొర ఆసిలేషన్ ({{ill|Piora Oscillation|en}}) అంటారు. పియొర ఆసిలేషన్ సుమారు క్రీ.పూ 3200–2900 మధ్యకాలంలో జరిగింది. సరిగ్గా ఈ పియొర ఆసిలేషన్ సమయానికే ఉరుక్ కాలము ముగిసింది.<ref>Lamb, Hubert H. (1995). Climate, History, and the Modern World. London: Routledge. {{ISBN|0415127351}}</ref> ==ఆది వంశపు కాలం == {{Main|[[:en:Early Dynastic Period (Mesopotamia)|ఆది వంశపు కాలం]]|[[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశం]]}} [[File:Meskalamdug helmet British Museum electrotype copy original is in the Iraq Museum, Bagdad.jpg|thumb|క్రీ.పూ 26వ శతాబ్దం నాటి బంగారు శిరస్త్రాణం. ఇది [[:en:Meskalamdug|మిస్కలమ్డగ్‌]] అనే రాజుది. ఇతడు [[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశపు]] వ్యవస్థాపకుడు అయ్యుండొచ్చు.]] క్రీ.పూ. 2900తో పెద్దల మండలి పాలనావిధానము పోయి, సుమేరులో రాచరికము మొదలైంది. దీనితో పాలనావ్యవహారాల్లో మతానికున్న ప్రాముఖ్యత తగ్గింది.<ref>Jacobsen, Thorkild (1976), "The Harps that Once...; Sumerian Poetry in Translation" and "Treasures of Darkness: a history of Mesopotamian Religion"</ref> రాజును సుమేరు భాషలో లూగల్ (లు = మనిషి, గాల్ = గొప్ప) గా వ్యవహరించేవారు. ఈ కాలపు రాజులలో, సుమేరు సంప్రదాయాలలో పితృసమాన గౌరవము కల, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్]], [[:en:Lugalbanda|లుగల్బాండ]], [[గిల్గమేష్]] వంటి ప్రముఖులు కూడా ఉన్నారు. వీరి పాలన సంకేత చిత్రాల లిపి నుండి ఇప్పుడు మనము చదవగలిగే అక్షర చిహ్నాల లిపి అభివృద్ధికి కొన్ని శతాబ్దాల ముందు, అనగా కీ.పూ.2900లో నడిచింది. ఈ సమయములో సుమేరు సాంస్కృతిక కేంద్రముగా దక్షిణ మెసొపొటేమియా ఉన్నప్పటికీ, పాలకులు తమ రాజ్యాలను పొరుగు ప్రాంతాలకు విస్తరింపజేయడముతో, అక్కడి సెమిట వాసులు సుమేరు సంస్కృతిని చాలా వరకు తమ ఆచార వ్యవహారాల్లో భాగము చేసుకున్నారు. సుమేరు రాజ జాబితాలో ఉన్నవారిలో, వీరగాథల్లో ప్రస్తావించబడ్డ మొదటి రాజు [[:en:Etana|ఎథనా]]. ఇతడు [[:en:Kish (Sumer)|కిషు]] మొదటి రాజవంశంలో 13 వ రాజు. పురావస్తు పరిశోధనల ఆధారంగా ధ్రువీకరింపబడిన వాళ్ళలో అత్యంత పురతనమైనవాడు కిషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసి]]. ఇతడి పేరూ [[:en:Epic of Gilgamesh|గిల్గమేష్ పురాణకావ్యంలో]] కూడా పేర్కొనబడింది. ఈ విషయాన్ని ఆధారము చేసుకుని, గిల్గమేష్ కూడా చారిత్రాక ఉరుక్ రాజు అనే ప్రతిపాదన చేయబడింది. ఈ కాలములో యుద్ధాలు పెరిగాయి. ఈ మార్పు గిల్గమేషు కావ్యములో కూడా ప్రతిబింబిస్తుంది. నగరాల విస్తీర్ణము పెరిగీ, రక్షణగా ప్రాకారాలు నిర్మించబడ్డాయి. ప్రాకారాల పరిమాణం అధికరించబడింది. దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని ప్రాకారాలు లేని పల్లెలు కనుమరుగైపోయాయి. (ఎన్మర్కర్, గిల్గమేషులిరువురూ కూడా ఉరుక్ పట్టణానికి ప్రకారాలు నిర్మించినట్లు గాథల్లో చెప్పబడింది.)<ref>George, Andrew (Translator)(2003), "The Epic of Gilgamesh" (Penguin Classics)</ref>. ====లగాషు మొదటి రాజవంశం ==== [[File:Stele of Vultures detail 02.jpg|thumb|left|[[:en:Eannatum|ఎన్నాటుము]] [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఒక ముక్క]] {{Main|[[:en:Lagash|లగాషు]]}} లగాషు రాజవంశాన్ని (సుమారు క్రీ.పూ. 2500–2270) రాజుల జాబితాలో పేర్కొననప్పటికీ అనేక ముఖ్యమైన స్మారక కట్టడాలూ, పురావస్తు పరిశోధనా ఫలితాల ద్వారా ఆ వంశపు ఉనికి ధ్రువీకరించబడింది. కొంతకాలం మాత్రమే ఉనికిలో ఉన్నప్పటికీ చరిత్రకు తెలిసిన మొట్టమొదటి చక్రవర్తులలో ఒకరుగా లాఘాషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Eannatum|ఎన్నాటం]] ప్రత్యేకత సంతరించుకున్నాడు. ఇతడు కిష్, ఉరుక్, [[:en:Ur|ఉర్]], [[:en:Larsa|లార్సా]]లతో సహా మొత్తం సుమేరును ఆక్రమించి తన సామ్రాజ్యములో కలుపుకున్నాడు. అలాగే లగషు చిరకాల ప్రత్యర్థి ఐన [[:en:Umma|ఉమ్మా]]ను తన సామంత రాజ్యంగా మార్చాడు. అంతేకాక ఆయన రాజ్యం [[:en:Elam|ఈలం]], పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతాలకు కూడా విస్తరించి ఉండేది. అందరినీ భయభ్రాంతులను చేసి అదుపులో పెట్టడమే ఆయన విధానమని అనిపిస్తుంది.<ref name=roux1993>{{cite book |last=Roux |first=Georges |authorlink=Georges Roux (assyriologist) |year=1993 |title=Ancient Iraq |url=https://archive.org/details/ancientiraq00roux |location= Harmondsworth |publisher=Penguin |isbn=978-0140125238}}</ref> అతని [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఖండఖండాలుగా నరికిన ప్రత్యర్థుల శరీరాలను రాబందులు పీక్కు తింటున్నట్లు చెక్కబడింది. అతను మరణంచిన కొద్దికాలానికే ఆ సామ్రాజ్యం చిన్నాభిన్నమైపోయింది. తరువాత ఉమా మతాధికారి-రాజు [[:en:Lugal-Zage-Si|లాగాల్-జాగే-సి]] ఉరుక్‌ను జయించడంతో లగషు రాజవంశ వైభవము మగిసింది. ఉరుక్ అతని రాజధానిగా మారింది. తరువాత ఆయన పర్షియన్ గల్ఫు నుండి మధ్యధరా వరకు విస్తరించి ఉన్న సామ్రాజ్యాన్ని పాలించాడు. అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను]] అధికారములోకి రావడానికి ముందు ఉన్న సుమేరు జాతి రాజులలో ఇతను చివరివాడు.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==అకేడు సామ్రాజ్యం == {{Main|[[:en:Akkadian Empire|అకేడు సామ్రాజ్యం]]}} [[File:Prisoners on the victory stele of an Akkadian king circa 2300 BCE Louvre Museum Sb 3.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2300 నాటి అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను]] విజయఫలకం పైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీలు.<ref name="ArchaeologyofElam" /><ref name="TwoSteles" /> లూవ సంగ్రహశాలలోనిది]] అకేడు సామ్రాజ్యము క్రీ.పూ. 2234–2154 మధ్య కాలములో నడిచింది. [[:en:East Semitic languages|తూర్పు సెమిటపు]] [[:en:Akkadian language|అకేడు భాష]] కిషు రాజుల పేర్లు వ్రాయడానికి, మొదటిసారి క్రీ.పూ. 2800లో, వాడబడింది.<ref name=roux1993/> ఈ భాషలోనే ఆ పేర్లు తదుపరి రాజ జాబితాలలో కూడా వ్రాయబడ్డాయి. పూర్తిగా ప్రాచీన అకేడు భాషలో వ్రాసిన రచనలు క్రీ.పూ.2500 నుండి ఉన్నాయి. [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను మహావీరుడి]] (క్రీస్తుపూర్వం 2270-2215) పాలనలో ప్రాచీన అకేడు భాష వాడకము శిఖరాగ్రమును చేరుకుంది. అయినప్పటికీ పరిపాలనా కార్యకలాపాలకు సంబంధించిన ఫలకాలను వ్రాయడానికి రాయసగాళ్ళు సుమేరు భాషనే ఎక్కువ వాడేవారు. అకేడు, సుమేరు భాషలు రెండూ కూడా సుమారు వెయ్యి సంవత్సరాల వరకు వాడుక భాషలుగా ఉన్నాయి. కానీ క్రీ.పూ. 1800 నాటికి సుమేరు భాష ప్రధానంగా పండితులకూ, వ్రాయసగాళ్ళకూ మాత్రమే తెలిసిన గ్రాంథిక భాషగా మారింది. సర్గోనుకు ముందూ, తరువాతి కాలాలను పోల్చి చూస్తే చారిత్రక పరిస్థితుల్లో పెద్దగా అసంబద్ధత లేదనీ, సెమిటులూ, సుమేరుల మధ్య కలహాలకు, చరిత్రాకారులు ఆ కలహము చూపిన ప్రభావము కంటే ఎక్కువ ప్రాధాన్యత ఇస్తున్నారని [[:en:Thorkild Peter Rudolph Jacobsen|థార్కిద్ద్ జాకబ్సెన్‌]] వాదించాడు.<ref>''Toward the Image of Tammuz and Other Essays on Mesopotamian History and Culture'' by T. Jacobsen</ref> ఐతే, సర్గోను ఆక్రమించుకున్న ఈలము భాగాలలో కొంతకాలం అకేడు భాష అక్కడి వారిపై రుద్దబడిందనడానికి తిరుగులేని ఆధారాలున్నాయి. ==గూట్యపు కాలం == {{Main|[[:en:Gutian dynasty|గూట్యపు వంశం]]}} క్రీ.పూ. 2083–2050 (స్వల్పకాలం ఉనికిలో ఉంది). ====లగాషు 2 వ రాజవంశం ==== [[File:Gudea of Lagash Girsu.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు [[:en:Gudea|గుడియా]]. ఇతనివి అనేక ప్రతిమలు మనకు దొరికాయి.]] [[File:Ur-Ningirsu ruler of Lagash portrait circa 2110 BCE.jpg|thumb|right|గుడియా కుమారుడు [[:en:Ur-Ningirsu|ఉర్-నింగిర్సూ]] ప్రతిమ. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Head Gudea Louvre AO13.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా]] క్రీ.పూ. 2093–2046 (స్వల్పకాల చరిత్ర) క్రీ.పూ. 2093-2046 (స్వల్పకాలం)గూట్యుల చేతిలో అకేడు సామ్రాజ్యం పతనమైన తరువాత సుమేరు జాతి పాలకుడైన లాఘాషుకు చెందిన [[:en:Gudea|గుడియా]] ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్నాడు. తమకి తాము దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకునే సార్గోనిక రాజుల విధానాన్ని ఇతడు కూడా కొనసాగించాడు. మునుపటి లాగాషు రాజవంశీకుల వలె గుడియా ఇంకా ఆయన వారసులు కూడా కళలకు ప్రోత్సాహం అందించడముతో, వీరి కాలానికి చెందిన అనేక కళాఖండాలూ, ఉత్పత్తులూ పెద్ద సంఖ్యలో పురావస్తు పరిశోధనల్లో లభ్యమయ్యాయి. ==మూడవ ఉర్ కాలం== [[File:Ziggurat of ur.jpg|thumb|left|ఇరాక్‌లోని నాస్రీయాహ్ దగ్గరున్న ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]] క్రీ.పూ. 2047-1940 (స్వల్పకాల చరిత్ర) తరువాత, ఉర్ యొక్క 3 వ రాజవంశస్తులైన ఉర్-నమ్ము, అతని వారసుడు షుల్గీలు సుమేరును పాలించారు. వీరి సామ్రాజ్యము దక్షిణ అస్సీరియా వరకు విస్తరించి ఉండేది. ఇందుమూలాన ఇంతకు ముందు కొందరు చరిత్రకారులు, ఈ కాలానికి సుమేరు పునరుజ్జీవ కాలమని తప్పుడు పేరు ఇచ్చారు.<ref>{{Cite book|last=Cooper|first=Jerrold S.|url=https://www.worldcat.org/oclc/944087535|title=Problems of canonicity and identity formation in ancient Egypt and Mesopotamia|date=2016|others=Kim Ryholt, Gojko Barjamovic, Københavns universitet, Denmark) Problems of Canonicity and Identity Formation in Ancient Egypt and Mesopotamia (2010 : Copenhagen, Denmark) Literature and Identity Formation (2010 : Copenhagen|isbn=978-87-635-4372-9|location=Copenhagen|pages=1–18|chapter=Sumerian literature and Sumerian identity|oclc=944087535}}</ref> ఎందుకంటే అప్పటికే ఈ ప్రాంతంలో సుమేరు కంటే సెమిట సంస్కృతులే ఎక్కువ ఉన్నాయి. అస్సీరియా, తదితర ప్రాంతాల్లో అకేడ్ల జనాభా పెరగడమే కాక సెమిటులైన మార్టులు (అమొరులు) అనేక దఫాల్లో ఇక్కడికి వలస వచ్చారు. వీరు దక్షిణప్రాంతంలో ఇసిన్, లార్సా, ఎష్నున్న మరి కొంతకాలం తర్వాత బాబిలోనియా వంటి స్థానిక రాజ్యాలను స్థాపించారు. క్రీ.పూ. 21వ శతాబ్దిలో ఉత్తర భాగములో పురాతన అస్సిరియా సామ్రాజ్యము వలె దక్షిణాన బాబిలోనియా సామ్రాజ్యము కూడా కొంత కాలము ప్రధాన శక్తిగా నిలబడింది. మధ్యయుగములో లాటిను భాషలాగే, శరాకార లిపి వాడుకలో ఉన్నంత కాలము సుమేరు భాష బాబిలోనియా, ఇంకా అస్సీరియా పాఠశాలల్లో ధార్మిక భాషగా నేర్పబడేది. ==పతనం == ఈ కాలములో దక్షిణ మెసొపొటేమియా నుండి ప్రజలు ఉత్తరభాగానికి అధిక సంఖ్యలలో వలసవెళ్ళడం జరిగింది. మట్టిలో క్రమంగా పెరుగుతున్న లవణీయత కారణంగా సుమేరు భూముల వ్యవసాయ ఉత్పాదకత తగ్గుముఖం పట్టింది. ఈ ప్రాంతంలో ముందునుండే మట్టి లవణీయత ప్రధాన సమస్యగా గుర్తించబడింది.<ref>{{cite journal|last=Jacobsen T |first=Adams RM. |year=1958 |title=Salt and Silt in Ancient Mesopotamian Agriculture: Progressive changes in soil salinity and sedimentation contributed to the breakup of past civilizations. |url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.128.3334.1251|journal=Science |doi= 10.1126/science.128.3334.1251 |volume= 128| pages=1251–8|issue=3334}}.</ref> పేలవమైన డ్రైనేజ్ కారణంగా వ్యవసాయ భూముల్లో నీరు నిలబడిపోయేది. అక్కడి పొడి వాతావరణములో ఈ నీరు ఆవిరవగా, నీటిలోని లవణాలు నేలలో మిగిలిపోయి, క్రమంగా భూలవణీయత పెరగసాగింది. అకేడు సామ్రాజ్య కాలమూ, తదుపరి ఉర్ మూడవ వంశపు కాలాలలో గోధుమల పంట వేయడము నుండి లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలపంట సాగుకు రైతులు మారారు. కానీ అది ప్రజలకు తగినంత ఆహారం అందించ లేదు. దీనివలన క్రీ.పూ 2100 నుండి క్రీ.పూ. 1700 మధ్యలో ఈ ప్రాంతంలో జనాభా దాదాపు ఐదింట మూడు వంతులు తగ్గిందని అంచనా.<ref>{{cite journal|last=Thompson |first=William R. |year=2004 |title=Complexity, Diminishing Marginal Returns and Serial Mesopotamian Fragmentation |journal=Journal of World Systems Research |url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |format=PDF |doi=10.5195/jwsr.2004.288 |volume=10 |pages=612–652 |issue=3 |url-status=unfit |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120219134627/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |archivedate=February 19, 2012 }}</ref> దీనితో అకేడు భాష మాట్లాడే ప్రాంతాల్లో జనాభా పెరిగి, సుమేరు భాష ప్రధానంగా ఉన్న ప్రాంతాలలో జనాభా గణనీయముగా తగ్గినది. క్రమంగా సుమేరు మాతృభాషగా అంతరించిపోయి గ్రాంథిక భాషా, ధార్మిక భాషగా మిగిలింది. ఇబ్బి-సిన్ (క్రీ.పూ 2028–2004) పాలనలో ఈలములు దండయాత్రతో ఊర్ స్వాధీనం చేసుకున్న తరువాత {{citation needed|reason=Doesn't cite any evidence of sack of Ur?|date=October 2015}}, సుమెర్ అమోరీయుల పాలనలోకి వచ్చింది. 20 – 18 వ శతాబ్దాల్లో స్వతంత్ర అమోరు రాజ్యాలు "ఇసిన్ రాజవంశం"గా రాజ జాబితాలో చేర్చబడ్డాయి. క్రీ.పూ. 1800లో హమ్మురాబి ఆధ్వర్యంలో బాబిలోనియా విస్తరణతో ఈ వంశము యొక్క శకం ముగిసింది. తరువాతి కాలాల్లో అస్సిరియా, బాబిలోనియాలను పాలించిన రాజుల్లో కొంతమంది అరుదుగా సార్గోనిక రాజుల బిరుదు ఐన "సుమేరూ, అకేడు ప్రాంతాలకు రాజు"ను తమకు ఆపాదించుకున్నారు. ఇందుకు ఒక ఉదాహరణ సుమారు క్రీ.పూ 1225లో అస్సిరియాను పాలించిన మొదటి టుకుల్టీ నినుర్టా‌. ==జనాభా== సుమేర్లోని అతిపెద్ద నగరాల్లో ఒకటైన ఉరుక్ వైభవము తారాస్థాయిలో ఉన్నప్పుడు, నగర జనాభా 50,000-80,000 ఉండేదని అంచనా వేయబడింది. <ref>[https://archive.is/20150411005800/http://proteus.brown.edu/mesopotamianarchaeology/ Harmansah, Ömür, The Archaeology of Mesopotamia: Ceremonial centers, urbanization and state formation in Southern Mesopotamia, 2007, p.699]</ref> సుమేర్లో ఇతర ప్రముఖ నగరాలు ఉండడమూ, పెద్దసంఖ్యలో వ్యవసాయ జనాభా ఉండడాన్నీ బట్టి చూస్తే, సుమేరు జనాభా సుమారుగా 8 నుండి 15 లక్షల దాకా ఉండుంటుందని అంచనా. ఇదే సమయంలో ప్రపంచ జనాభా 2.7 కోట్లుగా అంచనా వేయబడింది.<ref>Colin McEvedy and Richard Jones, 1978, ''Atlas of World Population History'', Facts on File, New York, {{ISBN|0713910313}}.</ref> సుమేరు భాషకు వేరే ఏ భాషతోను పోలికలూ, సంబంధాలూ లేవు (లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్). ఐతే ఆ కాలములో తక్కువ సాంస్కృతికంగా తక్కువ ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడిన వేరే భాష ఉండేదనీ (substrate), ఆ భాష ఏమిటో ఈనాడు మనకి తెలియనప్పటికీ, సుమేరు భాషపై దాని ప్రభావాము తెలుస్తోందనీ (substrate effect), అనేక భాషాశాస్త్రవేత్తలు అభిప్రాయపడ్డారు. సుమేరులోని కొన్ని ప్రధాన నగరాలకు సుమేరు భాషకు చెందని పేర్లు ఉన్నాయి. ఇదే వీరి ప్రతిపాదనకు ఆధారము. ఈ పేర్లూ, వీరికి ముందు ఇక్కడ నివసించిన జనాల భాషలోనివని వీరి అభిప్రాయము.<ref name="Nemet-Nejat1998">{{cite book|author=Karen Rhea Nemet-Nejat|title=Daily life in ancient Mesopotamia|url=https://books.google.com/books?id=lbmXsaTGNKUC&pg=PA13|accessdate=29 November 2011|year=1998|publisher=Greenwood Publishing Group| isbn= 978-0313294976| page=13}}</ref> ఏదేమైనా దక్షిణ మెసొపొటేమియాలో ఉబైడు కాలం (క్రీ.పూ.5300–4700) నుండి మొదలుకొని సంస్కృతిలో పెను మార్పులేవీ చోటుచేసుకోలేదని పురావస్తు పరిశోధనలు తెలియజేస్తున్నాయి. ఇక్కడ స్థిరపడిన సుమేరు ప్రజలు టైగ్రిసు, యూఫ్రేటీసు నదుల కారణంగా సారవంతమైన ఈ ప్రాంతపు భూములను సాగుచేసి వ్యవసాయక్షేత్రాలుగా మార్చారు. ప్రాచీన సుమేరు భాషను మాట్లాడిన పురాతన సుమేరులు, ఉత్తర భాగాన నివసించిన రైతులని కొందరు పరిశోధకులు భావిస్తున్నారు. నీటిపారుదల వ్యవసాయ విధానాలను ఆకళింపు చేసుకున్న తరువాత వీరు దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చి ఉంటారని వారి భావన. సామర్రులు ఆదిమ నీటి పారదుల పద్ధతుల నుపయోగించి వ్యవసాయము చేసేవారు. టైగ్రీసూ, దాని ఉపనదుల పరీవాహక ప్రాంతాల్లో ఈ పద్ధతి వాడిన వారిలో వీళ్ళే మొదటివారు. క్రీ.పూ 5700–4900 ప్రాంతములో వీరికి మృణ్మయ పరిశ్రమలుండేవని తెలుస్తోంది. చోగ మామీ మృణ్మయ పాత్రల్లో సామర్రపు పద్ధతులూ, సుమేరు పద్ధతులూ (డు కాలమునాటి) కూడా కనిపిస్తాయి. 1980 లలో ఫ్రెంచివారు జరిపిన త్రవ్వకాలలో లాస్సాకు సమీపంలోని టెల్ అవేలి (ఓయిల్లె, ఓయులి) వద్ద ఉబైడు కాలనికి పూర్వము తయారైన పాత్రలు ఎనిమిది స్థాయిలలో లభ్యమయ్యాయి. ఇవి సామర్రపు పాతరలను పోలి ఉన్నాయి. కనుక ఉత్తరాన వ్యవసాయ సంస్కృతిని అలవర్చుకున్న సామర్రులు, నీటి పారదుల నైపుణ్యమూ, శ్రామికుల చేత సేద్యాన్ని నడిపించడానికి కావలసిన సామాజిక వర్గీకరణా పొందాక, దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చుంటారని సిద్దాంతీకరించడమైనది. {{Citation needed|date=June 2011}} అరేబియా సముద్రతీరాన లభ్యమైన పనిముట్ల ఆధారంగా వేటాడడము, చేపలు పట్టడము ద్వారా బతుకుతున్న అక్కడి స్థానికులే నెమ్మదిగా వ్యవసాయాధారిత సమాజాన్ని నిర్మించుకున్నారని మరికొందరు అభిప్రాయపడ్డారు. మంచుయుగానికి చివరిలో జలప్రళయానికి ముందు పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతంలో నివసించిన ప్రజలే సుమేరులని జురిస్ ౙరిఞ్శ విశ్వసిస్తున్నారు.<ref>{{Cite web | url=http://www.ldolphin.org/eden/ | title=Has the Garden of Eden been located at last? | website= | access-date=2018-12-21 | archive-url=https://web.archive.org/web/20051029101558/http://www.ldolphin.org/eden/ | archive-date=2005-10-29 | url-status=dead }}</ref> ==సంస్కృతి == ===సాంఘిక, కుటుంబజీవితం === [[File:Upper part of a gypsum statue of a Sumerian woman. The hands are folds in worship. Circa 2400 BCE. From Mesopotamia, Iraq. The British Museum, London.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2400 నాటి ఈ హరశోఠపు శిల్పంలో చేతులు జోడించి ప్రార్థిస్తున్న సుమేరు మహిళను చూడవచ్చు. ఇది ప్రస్తుతం లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] [[File:Reconstructed sumerian headgear necklaces british museum.JPG|thumb|right|సుమేరు మహిళల సమాధుల్లో దొరికిన వస్తువుల ఆధారంగా పునర్నిర్మించిన శిరోభూషణమూ, కంఠహారాలూ.]] సుమేరు కాల ఆరంభ దశలో ఆదిమ చిత్రాలు ఆధారంగా ఈ క్రింది విషయాలు తెలుస్తున్నాయి:<ref name="Sayce"/> * "మృణ్మయ పాత్రల వాడుక చాలా ఎక్కువగా ఉండేది. గిన్నెలు, పూల జాడీలూ, వివిధరకాల వంటపాత్రలూ తయారు చేయబడుతూ ఉండేవి. తేనె, వెన్న, మద్యము, ద్రాక్షారసం వంటి ఒక్కొక పదార్థానికీ ప్రత్యేకంగా వాటిని నిల్వ చేసుకోవడానికి తయారైన పాత్రలుండేవి. మద్యాన్ని ఖర్జూర పళ్ళ నుండి తయారుచేసుండొచ్చు. కొన్ని పూల జాడీలకు కొనదేలిన కాళ్ళు ఉండేవి. x ఆకారములో ఉన్న కాళ్ళుండే బల్లలపై ఈ జాడీలనుంచేవారు. సమంగా నిలబడే జాడీలను చతుస్ర లేదా దీర్ఘ చతుస్రాకారాల్లో ఉండే చెక్క బల్లల పై ఉంచేవాణరు. నూనె జాడి, బహుశా పదార్థాలను నిల్వ ఉంచే ఇతర జాడిలకు కూడా, మట్టితో మూతచుట్టూ మూసివేసేవారు. ఈ పద్ధతి ప్రాచీన ఈజిప్టులో కూడా ఉంది. ఈ మట్టి పాత్రలను అనుకరిస్తూ, రాతితో పూలజాడీలనూ, గిన్నెలనూ తయారుచేసేవారు." * "ఈకలతో చేసిన తురాయిని పెట్టుకునేవారు. మంచాలూ, ఎత్తుపీటలు, కుర్చీలూ వాడేవారు. వీటి కాళ్ళు ఎద్దు కాళ్ళలాగా ఉండేవి. అగ్ని-స్థలాలు, హోమగుండాలు ఉండేవి." * "కత్తులు, పిడిసాన, ఉలి, ఇంకా ఒక రంపం లాంటి పరికరమూ వీరు వాడేవారు. ఈటెలు, బాణాలు, ధనుస్సులూ, బాకులు (గురిచూసి విసిరే చిన్న కత్తి) యుద్ధంలో ఉపయోగించబడ్డాయి కానీ ఖడ్గాలు వాడారనడానికి ఆధారాలు లేవు. " * "వ్రాసేందుకు ఫలకాలు వాడేవారు. చురకత్తి (బాకు) అలుగును లోహముతో చేయగా, పిడి చెక్కతో తయారుచేసేవారు. బంగారు హారాలు వాడేవారు." * "చంద్రమానంతో కాలగణన లెక్కించబడింది." సుమేరు సంగీతానికి సంబంధించి చాలా సమాచారము లభించింది. వేణువూ, లైరు అనే ఒక తంత్రీ వాయిద్యము ఉపయోగించబడ్డాయి. లైరు అనగా ప్రాచీన వీణ (ఆధునిక వీణ కాదు) వంటిది. వీరి వాయిద్యాలలో నేటి కాలములో అందరూ ఎరిగినవి ఉర్ లైరులు.<ref name="Goss_2017_mesopotamian_flutes">{{cite web |last=Goss |first=Clint |title=Flutes of Gilgamesh and Ancient Mesopotamia |url=http://www.Flutopedia.com/mesopotamian_flutes.htm |date=15 April 2017 |website=Flutopedia |access-date=14 June 2017 }}</ref> లాఘాష్ రాజు ఉరుకాగినా (సుమారు క్రీ.పూ. 2300) అప్పటి ఆచారమైన బహుభర్త్రుత్వాన్ని రద్దు చేశారని శాసనాలు తెలియజేస్తున్నాయి. బహుభర్త్రుత్వానికి పాల్పడిన స్త్రీని ఆమె నేరము చెక్కబడ్డ రాళ్ళతో కొట్టి చంపాలని ఆయన చట్టము చేసారు. .<ref>[https://books.google.com/books?id=mpjk74blFDgC&pg=PA62&dq=urukagina+%22two+men%22&client=firefox-a&sig=29we4cFBrgMpJ9qsy4zjpCywAQY ''Gender and the Journal: Diaries and Academic Discourse'' p. 62] by Cinthia Gannett, 1992</ref> {{multiple image | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరు యువరాణీ (సుమారు క్రీ.పూ 2150) | total_width=350 | image1 = Sumerian princess of the time of Gudea circa 2150 BCE.jpg | caption1 = {{center|గుడియా కాలము నాటి (సుమారు క్రీ.పూ 2150) సుమేరు యువరాణీ.}} | image2 = Sumerian princess of the time of Gudea 2150 BCE. Louvre Museum AO 295.jpg | caption2 = {{center|శిల్పం యొక్క ముందు భాగము<br />లూవ సంగ్రహశాల AO 295.}} | footer= }} సుమేరు సమాజము పురుషాధిక్య సమాజము. అలాగే సామాజిక వర్గీకరణ ఉండేది. సుమేరు స్మృతులలో మనకి దొరికిన వాటిలో పురాతనమైనది ఉర్-నమ్ము స్మృతి. ఇది మూడవ ఉర్ కాలము నాటిది. ఈ స్మృతిని అధ్యయనము చేయడము ద్వారా ఆనాటి సామాజిక నిర్మాణము పై ఒక మౌలిక అవగాహన వస్తుంది. లు-గాలు ("గొప్ప వ్యక్తి" లేదా రాజు) కింద రెండు ప్రాథమిక వర్గాలుగా సమాజంలోని వారందరూ వర్గీకరించబడ్డారు: "లు" లేదా స్వేచ్ఛకలిగిన వ్యక్తీ, బానిస (పురుషుడు ఐతే ఆరాడ్, స్త్రీ ఐతే జెమి). 'లు' కొడుకును పెళ్ళికి ముందు డుము-నిటగా పిలుస్తారు. ఒక స్త్రీ (మునుస్)ను పెళ్ళికి ముందు కూతురిగా (డూము-మి), పెళ్ళి తర్వాత భార్య (డామ్)గా, భర్త చనిపోతే విధవగా (నుమసు) గుర్తిస్తారు. ఒక విధవ అదే తెగకు చెందిన మరో వ్యక్తిని మళ్ళీ పెళ్ళి చేసుకోవచ్చు. వివాహాలు సాధారణంగా వధూవరుల తల్లితండ్రుల చేత నిర్ణయించబడేవి<ref name=Kramer1963>{{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=The Sumerians: Their History, Culture, and Character|date=1963|publisher=The Univ. of Chicago Press|isbn=978-0-226-45238-8|url=https://archive.org/details/sumerianstheirhi00samu|url-access=registration}}</ref>{{rp|78}}. నిశ్చితార్థములో ఇరు పక్షాలూ పెళ్ళి నిశ్చయమైనట్లు మట్టి ఫలకాలపై నమోదు చేయించేవారు.<ref name=Kramer1963/> పెళ్ళికొడుకు పెళ్ళికూతురి తండ్రికి కానుకలివ్వగానే పెళ్ళికి చట్టబద్దత వస్తుంది.<ref name=Kramer1963/> సంతోషకరమైన దాంపత్యాన్ని వర్ణిస్తూ ఒక భర్త, తన భార్య తనకు ఎనిమిది మంది కొడుకులనిచ్చినప్పటికీ, ఇంకా తనతో సంభోగించడానికి ఆసక్తి చూపుతుందని చెప్పాడని ఒక సుమేరు నానుడి.<ref name="NemetNejat">{{citation|last=Nemet-Nejat|first=Karen Rhea|author-link=Karen Rhea Nemet-Nejat|date=1998|title=Daily Life in Ancient Mesopotamia|publisher=Greenwood|series=Daily Life|isbn=978-0-313-29497-6|page=[https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132 132]|url=https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132}}</ref> సుమేరులు పెళ్ళికి ముందు లైంగిక సంబంధాలను ఆమోదించినట్లుగా కనిపించదు.<ref>''Celibacy in the Ancient World: Its Ideal and Practice in Pre-Hellenistic Israel, Mesopotamia, and Greece'' by Dale Launderville, p. 28</ref> సుమేరు భాషలో కానీ, అకేడు భాషలో కానీ, కన్యత్వము అనే పదానికి సమానార్థకము లేదు. వీరు కన్యత్వం అనే భావనను సంభోగింపబడని, సంభోగానికి గురికాబడని, పురుషాంగము తెలియని స్త్రీ అనే వాక్యాలు వాడి వ్యక్తపరిచేవారు.<ref name="Cooper">{{cite book|last1=Cooper|first1=Jerrold S.|article=Virginity in Ancient Mesopotamia|title=Sex and Gender in the Ancient Near East: Proceedings of the 47th Rencontre Assyriologique Internationale, Helsinki|year=2001|location=Baltimore, Maryland|publisher=Johns Hopkins University Press|url=http://krieger2.jhu.edu/neareast/pdf/jcooper/jc%20Virginity.pdf|isbn=978-951-45-9054-2}}</ref>{{rp|91–93}} అకేడు వైద్య గ్రంథాల్లో పేర్కొనబడిన షిషితు అనే పదము కన్నెపొరను సూచిస్తుందా లేక మరేదైనా అర్థముందా అనేదానిపై స్పష్టత లేదు. ఐతే మహిళ కన్యత్వాన్ని నిర్ణయించడములో తరువాతి కాలపు మధ్యప్రాచ్య సంస్కృతులతో పోల్చితే కన్నెపొర పాత్ర చాలా తక్కువ అనిపిస్తుంది.<ref name="Cooper"/>{{rp|92}} కన్యత్వము విషయములో స్త్రీ మాటలకే ప్రాధాన్యత ఎక్కువ ఉండేది.<ref name="Cooper"/>{{rp|91–92}} ప్రాచీన ఆధారాలను బట్టి సుమేరులు శృంగారము పట్ల చాలా ఉదార వైఖరి కలిగియున్నారని తెలుస్తోంది.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> లైంగిక కట్టుబాట్లు నైతికత మీదకంటే, ఫలానా సంబంధము వారిని మతకర్మలలో పాల్గొనలేని విధంగా మైలు పరిచే అవకాశమెంత అనే విషయము మీద ఆధారపడి ఉండేవి.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఇక వీరు స్వయంతృప్తి లైంగిక పటుత్వాన్ని పెంచుతుందని నమ్మేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> సొంతంగానూ, అలాగే వారి లైంగిక భాగస్వాములతో కలిసీ కూడా స్వయంతృప్తి పొందేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> గుదమైదునము కూడా వీరికి ఆమోదయోగ్యమే.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఎంతూకు పూజారులైన స్త్రీలకు పిల్లల్ని కనడము నిషిద్దము.<ref name="Leick2013">{{citation|last=Leick|first=Gwendolyn|title=Sex and Eroticism in Mesopotamian Literature|publisher=Routledge|year=2013|isbn=978-1-134-92074-7|location=New York |page=219|orig-year=1994|url=https://books.google.com/books?id=WKoWblE4pd0C&pg=PA64}}</ref><ref name="NemetNejat"/> కనుక వీరు గుదమైదునములో ఎక్కువగా పాల్గొనేవారు.<ref name="Leick2013"/><ref name="Dening1996"/><ref name="NemetNejat"/> ===భాష, లిపి === [[File:Early writing tablet recording the allocation of beer.jpg|thumb|బీరు కేటాయింపులను నమోదు చేయడానికి వాడిన వ్రాత ఫలకం. క్రీ.పూ 3100–3000 కాలం నాటిది.]] [[File:P1150884_Louvre_Uruk_III_tablette_écriture_précunéiforme_AO19936_rwk.jpg|thumb|శరాకార లిపికి ఆధారమైన సంకేత చిత్రాలు గల సున్నపురాతి ఫలకం. క్రీ.పూ 4వ సహస్రాబ్ది నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Development of writing.jpg|thumb|వ్రాత అభివృద్ధి ప్రక్రియ యొక్క ప్రామాణిక శాస్త్రీయ పునర్నిర్మాణం. నేటి లిపుల పుట్టుకలో శరాకార లిపి పాత్రను కూడా ఇందులో మనం చూడవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Barraclough |first1=Geoffrey |last2=Stone |first2=Norman |title=The Times Atlas of World History |date=1989 |publisher=Hammond Incorporated |isbn=978-0-7230-0304-5 |page=[https://archive.org/details/isbn_9780723003045/page/53 53] |url=https://archive.org/details/isbn_9780723003045 |url-access=registration }}</ref><ref>{{cite book |last1=Senner |first1=Wayne M. |title=The Origins of Writing |date=1991 |publisher=University of Nebraska Press |isbn=978-0-8032-9167-6 |page=77 |url=https://books.google.com/books?id=Kc4xAlunCSEC&pg=PA77 }}</ref>]] సుమేరు పురావస్తు పరిశోధనల్లో కనుగొన్నవాటిల్లో అన్నిటికంటే ముఖ్యమైనవి, శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉన్న మట్టి ఫలకాలు. ఇవి పెద్ద సంఖ్యలో దొరికాయి. సుమేరు సంస్కృతిలో వ్రాత అభివృద్ధి అవ్వడము అనేది చారిత్రకాంశాలను పొందుపరచడములోనే కాక, ఇతిహాస కవితలూ, కథలూ అలాగే ప్రార్థనలూ, చట్టాల వంటి వివిధ రకాల సాహిత్యాన్ని సృష్టించే క్రమములో మానవాళి చరిత్రలోనే గొప్ప మైలురాయిగా పరిగణించబడుతుంది. మొదట్లో బొమ్మలు, అనగా గూఢచిత్రాలు వాడినప్పటికీ, కొద్ది కాలములోనే శరాకార లిపీ, ఆ తదుపరి పదసంజ్ఞలూ (ఆలోచనలను వ్యక్తపరిచేందుకు గుర్తులు) వాడబడ్డాయి. తడి మట్టిపై త్రిభుజాకారపు రెల్లుతో వ్రాసేవారు. సుమేరు భాషలో కొన్ని వేల వ్రాతలు బయటపడ్డాయి. వ్యక్తిగత, వ్యాపార లేఖలు, రసీదులు, పద కోశాలూ, చట్టాలు, శ్లోకాలు, ప్రార్థనలు, కథలు, రోజువారీ లెక్కల వంటివి ఉన్నాయి. మట్టి పలకల గ్రంథాలయాలు కనుగొనబడ్డాయి. స్మారక శాసనాలూ, అలాగే విగ్రహాలు లేదా ఇటుకలు వంటి వివిధ వస్తువులపై వ్రాతలూ సర్వసాధారణము. శిక్షణలో భాగంగా లేఖకులు (వ్రాయసగాళ్ళు) ఒక్కొక గ్రంథాన్నీ అనేక సార్లు గ్రంథస్తము చేయడముతో, చాలా గ్రంథాలవి అనేక ప్రతులు మనకు దొరికాయి. సెమిట సమాజములో కూడా వాడుక భాష సెమిట భాష ఐనప్పటికీ చాలా కాలము పాటు మతసంబంధ అలాగే చట్టసంబంధ కార్యకలాపాలకు సుమేరు భాష వాడుకలో ఉంది. శరాకార లిపిలో వ్రాయబడ్డ వాటిల్లో ముఖ్యమైనది 'గిల్గమేష్' అనే ఒక సుదీర్ఘ కావ్యము. ఉరుక్ శిథిలాల్లో లభ్యమైన ఈ కావ్యము ప్రామాణిక శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉంది. ఇది రెండవ ఆదిమ వంశపు కాలంలో పాలించిన గిల్గమేష్ (అకేడు భాషలో) ("బిల్గమేష్ (సుమేరులో)") అనే రాజు గురించి చెబుతుంది. ఈ కథలో గిల్గమేషు, అతని సహచరుడు ఎన్కిడుల కాల్పనిక సాహసాలు ఉన్నాయి. అనేక మట్టి పలకలపై వ్రాయబడ్డ ఈ కథ మనకు తెలిసినంతలో చరిత్రలోనే మొట్టమొదటి సారి వ్రాయబడ్డ కాల్పనిక సాహిత్యముగా గుర్తింపు పొందింది. సుమేరు భాషకు దగ్గరగా ఉన్న భాష ఏదీ లేదు. కనుక ఇది ఏ భాషా కుటుంబానికీ చెందదు. ఇలాంటి భాషను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్‌గా పిలుస్తారు (ఒంటరి భాష అని అర్థము).అకేడు భాష మాత్రము ఆఫ్రోయాసియాటిక్ భాషా కుటుంబంలో సెమిటిక్ విభాగానికి చెందినది. సుమేరు భాష యొక్క భాషా కుటుంబాన్ని కనుక్కోవడానికి జరిగిన అనేక ప్రయత్నాలు ఫలించలేదు. సుమేరు భాషలో పదముకు ఉపసర్గలూ, ప్రత్యయాలు వంటివి చేరడము ద్వారా అర్థము మారుతుంది. ఇలాంటి భాషలను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో అగ్లుటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ అంటారు. అనేక శాస్త్రజ్ఞులు సుమేరు భౌగోళిక అంశాలూ, వివిధ కళలూ, వ్యవసాయ విధానాలూ పరిశీలించి ఒక తక్కువ (substratum) లేదా సమాన పలుకుబడి (adstratum) కలిగిన భాష యొక్క ప్రభావమీ సుమేరు భాషపై ఉందని ప్రతిపాదించారు. ఈ ఊహాజనిత భాషకి ప్రోటో-యుఫ్రేటీయ భాష లేదా ప్రోటో-టైగ్రీయ భాషగా పేరు పెట్టారు. ఐతే ఈ ప్రతిపాదనను వ్యతిరేకించే శాస్త్రవేత్తలు కూడా చాలా మంది ఉన్నారు. ప్రాచీన సుమేరు వ్రాతలు, వ్రాయసగాళ్ళు తాము విషయాన్ని గుర్తుపెట్టుకోవడానికి ఊతంగా కొన్ని ముఖ్య పదాలు మాత్రము వ్రాసిపెట్టుకున్న సంగ్రహ రూపాలు. వీటిని వ్రాసేది తమ వ్యక్తిగత వాడుకకే కనుక ఇవి వ్యాకరణ నియమాలననుసరించక, గజిబిజిగా ఉంటాయి. అందువలన ఈ ప్రాచీన వ్రాతలనర్థము చేసుకోవడము చాలా కష్టము<ref>{{Cite book|title=The Oxford Handbook of the History of Linguistics|last=Allan|first=Keith|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0191643439|location=Oxford|pages=56–57}}</ref> క్రీ.పూ. 3 వ–2 వ సహస్రాబ్ది సమయానికి క్రమంగా వాడుక భాషగా సుమేరు స్థానాన్ని అకేడు భాష ఆక్రమించుకుంది .<ref name="woods">Woods C. 2006 [http://oi.uchicago.edu/pdf/OIS2.pdf “Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian”]. In S.L. Sanders (ed) ''Margins of Writing, Origins of Culture'': 91–120 Chicago</ref> అయితే సా.శ.. 1 వ శతాబ్దం వరకు సుమేరు భాష బాబిలోనియా, అస్సీరియాలో పవిత్ర, గ్రాంథిక, శాస్త్రీయ భాషగా వాడబడింది.<ref>{{cite book|last=Campbell|first=Lyle|title=A glossary of historical linguistics|url=https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191|year=2007|publisher=Edinburgh University Press| isbn=978-0748623792|author2=Mauricio J. Mixco |page=[https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191/page/n202 196]}}</ref> <gallery widths="170px" heights="170px"> Cuneiform tablet- administrative account with entries concerning malt and barley groats MET DP293245.jpg|శరాకార లిపిలో యవ నాణేల లెక్కలు వ్రాసి ఉన్న లెక్కలఫలకము. క్రీ.పూ 3100–2900 నాటిది. న్యూయార్క్ ‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. Bill of sale Louvre AO3766.jpg|షురుప్పక్‌లో పొలాన్నీ, ఇంటినీ అమ్మకానికి పెడుతూ ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది Stele of Vultures detail 02.jpg|'సున్నపురాతిపై చెక్కబడ్డ రాబందుల శిలాఫలకం. సుమారు క్రీ.పూ 2450 లోనిది‌. దీన్ని 1881లో గిర్సూలో (ఇరాక్‌లోని ఆధునిక టెల్ టెలోహ్) జరిపిన తవ్వకాల్లో ఎడ్వర్డ్ డీ సార్ౙెక్ కనుగొన్నారు. లూవ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. </gallery> ===మతం === [[File:Ebih-Il Louvre AO17551 n01.jpg|upright=0.8|thumb|క్రీ.పూ 24వ శతాబ్ది నాటి ప్రార్థనలో ఉన్న సుమేరు పురుషుడి శిల్పం (ఆధునిక తూర్పు సిరియాలో దొరికింది)]] {{multiple image|perrow=2|total_width=400|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header =సుమేరు మతము | image1 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (adjusted for perspective).jpg | caption1 = ఉర్ గుడిలో ఆసీనుడైన దేవునికి అర్ఘ్యము సమర్పణను చూపిస్తున్న శిల్పము. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | image2 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (libation detail).jpg | caption2 = ఉర్‌లోని గుడిలో అర్ఘ్యమును సమర్పిస్తున్న నగ్న పూజారి. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | footer= }} సుమేరులు వారికి సంబంధించిన అన్ని విషయాలనూ దైవానికి ఆపాదించేవారు. మరణం, దైవాగ్రహము వంటి విషయాలలో తాము అశక్తులమని విశ్వసించేవారు.<ref name=Kramer1963/> సుమేరు మతవిశ్వాసాల ప్రకారము విశ్వసృష్టికి మూలమైన వృత్తాంతాలు రెండు. ఈ వృత్తాంతాలే వీరి మతానికి మూలస్తంభాలు. మొదటి వృత్తాంతము ప్రకారము సృష్టి అనేది కొన్ని పవిత్రమైన వివాహాలు ఫలితంగా ఉద్భవించింది. ఈ వివాహాల ఫలితంగా వ్యతిరేక శక్తులకు ప్రతీకలైన స్త్రీ, పురుష దైవిక అంశల సంగమము జరిగింది. ఈ సంగమమే సృష్టికి మూలము. ఈ పవిత్ర వివాహ నమ్మకము యొక్క ప్రభావము మెసొపొటేమియలో తర్వాతి నాగరికతల్లోని మత విశ్వాసాలపై ఉంది. అకేడు మతములో సృష్టి వృత్తాంతాన్ని ఎనుమ ఎలిష్‌గా వ్యవహరిస్తారు. దీని ప్రకారము మంచినీటి దేవుడూ, పురషాంశ ఐన అబ్ౙు, ఉప్పునీటి దైవమూ, స్త్రీ అంశ ఐన తియామత్‌ల కలయిక సృష్టికి మూలము. ఈ కలయికతో జనియించిన వారు లాహ్మ్, లహ్మూలు. వీరిని బురదమయమైన వారు/మట్టితో నిండినవారిగా పిలుస్తారు. ఈ పేర్లను ఎరీడులో ఎంకి దేవాలయమైన ఈ-అబ్ౙులోని ద్వారపాలకులకు బిరుదులుగా ఇచ్చేవారు. యుఫ్రటీసు సముద్రములో కలిసే చోట, నదిలో కొట్టుకొచ్చిన మట్టితో చిన్న, చిన్న దీవులు ఏర్పడతాయి. ఈ ప్రక్రియను తలపించేలా రెండో పవిత్ర వివాహ జరిగింది. ఈ వివాహ ప్రతిఫలాలే అన్షార్ (ఆకాశపు ఇరుసు), కిషార్‌లు (భూమి యొక్క ఇరుసు). వీరిద్దరి పసంతానమే అను (ఆకాశము), కీ (భూమి)లు. మరో ముఖ్యమైన పవిత్ర వివాహము పర్వతాలకు దేవి ఐన నిన్హుర్సాగ్‌కు, మంచినీటికి అధిపతీ, ఎరీడు నగర దైవమైన ఎంకికీ మధ్య జరిగింది. వీరి కలయిక భూమికి పచ్చదనాన్నీ, పచ్చిక బయళ్ళనూ ప్రసాదించింది. సుమేరు సంస్కృతి ఏర్పడ్డ తొలి దశలో దక్షిణాన ఉన్న ఎరీడు ముఖ్య ఆధ్యాత్మిక కేంద్రంగా ఉండేది. ఐతే చరిత్ర వ్రాయబడడము మొదలైన తొలినాళ్ళలోనే మధ్య భాగములోని నిప్పూరు నగరము ఎరీడు స్థానాన్ని ఆక్రమించుకుంది. తర్వాత సుమేరు నాగరికత ఉన్నంత కాలమూ, ఈ నగరము తన స్థానాన్ని నిలుపుకుంది. ఇక్కడి పూజారులకు ఇతర నగర-రాజ్యాలమీద రాజకీయ అజమాయిషీ ఉండేది. ====దేవుళ్ళు ==== [[File:Ea (Babilonian) - EnKi (Sumerian).jpg|thumb|upright=1.3|క్రీ.పూ 2300 ప్రాంతం నాటి అకేడు ముద్ర. ఇందులో మనం వారి దేవుళ్ళైన ఇనానా, ఉటు, ఎంకీ, ఇసిముద్‌లను చూడవచ్చు.]] సుమేరులు దేవుళ్ళు అనేకులనీ (బహుదేవతావాదము), మానవ రూపాలు కలవారనీ విశ్వసించారు. ప్రతీ నగర రాజ్యానికీ ప్రత్యేకముగా నగర దేవతలూ, వారికి అంకితమైన నగర రాజులూ, మతాధికారులూ ఉండేవారు. ఐతే ఆయా నగర దేవతల ఆరాధన, ఆ నగరానికే పరిమతమవ్వాలని లేదు. ఒకే దైవము వివిధ నగరాల్లో పూజలందుకునేవారు. మతవిశ్వాసాలను గ్రంథస్తము చేసిన మొట్టమొదటి సమాజాల్లో సుమేరులు కూడా ఒకరు. కనుక వీరి విశ్వాసాలు మెసొపొటేమియాలోని తదుపరి నాగరికతల మతం, నమ్మకాలూ, జ్యోతిషశాస్త్రాలను ప్రభావితము చేసాయి. సుమేరులు ఆరాధించే దేవుళ్ళు: * వీరు స్వర్గాధిపతిని 'ఆన్‌'గా పిలుస్తారు. ఆకాశాన్ని కూడా సుమేరు భాషలో ఆన్ అనే అంటారు. ఆన్ దేవేరి 'కీ' (భూమికి ప్రతీక) * దక్షిణాన ఉన్న ఎరిదులోని ఆలయంలో ఉండే ఎంకి. సంక్షేమానికీ, జ్ఞానానికి దైవంగా, భూగర్భ జలాలకు అధిపతిగా, వ్యాధుల నుండి స్వస్థత చేకూర్చే శక్తి కలవాడిగా ఆరాధించబడ్డాడు. మానవాళికి మిత్రుడైన అతడు, మనుష్యులకు కళలు, శాస్త్రాలూ, నాగరిక బుద్ధులూ ప్రసాదించాడు. మొట్టమొదటి చట్టస్మృతి కూడా ఇతని సృష్టిగా భావించబడింది. * ఎన్లిల్ తుఫాను, వాయువూ, వర్షాలకు దేవుడు.<ref name=ColemanDavidson2015>{{citation|last1=Coleman|first1=J.A.|last2=Davidson|first2=George|title=The Dictionary of Mythology: An A–Z of Themes, Legends, and Heroes|date=2015|publisher=Arcturus Publishing Limited|location=London, England|isbn=978-1784044787}}</ref> నిప్పూరు నగర దేవుడైన ఆయన సుమేరుల ప్రధానదైవంగా ఆరాధించబడ్డాడు.<ref name=ColemanDavidson2015 />{{rp|108}}<ref>{{citation|first=Samuel Noah|last=Kramer|title=The Sumerian Deluge Myth: Reviewed and Revised|journal=Anatolian Studies|volume=33|date=1983|pages= 115–121|jstor=3642699|doi=10.2307/3642699}}</ref>{{rp|115–121}} ఆయన దేవేరి నిన్లిల్. ఈమె దక్షిణపవనాలకు దేవత.<ref>{{citation|last1=Black|first1=Jeremy A.|last2=Cunningham|first2=Graham|last3=Robson|first3=Eleanor|title=The Literature of Ancient Sumer|url=https://books.google.com/books?id=a1W2mTtGVV4C&pg=PA106|date=2006|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0199296330}}</ref>{{rp|106}} * ఇనాన ప్రేమకు, శృంగారానికి, యుద్ధానికి దేవత.;<ref name=WolksteinKramer1983/>{{page needed|date=July 2017}}<ref name="Black">Black, Jeremy; Green, Anthony (1992), ''[[iarchive:gods-demons-and-symbols-of-ancient-mesopotamia-an-illustrated-dictionary 202012|Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary]]'', University of Texas Press, {{ISBN|0-292-70794-0}}</ref>{{rp|109}}శుక్ర గ్రహానికి ఈమె దేవ రూపము. ఉరుక్ నగర మందిరములో ఆన్‌తో పాటు ఈమె కూడా పూజలందుకునేది. తమకు దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకున్న రాజులు, ఇనానా, డుముౙిడ్‌ల వివాహ ఘట్టాన్ని, తాము పూజారిణులను వివాహమాడడము ద్వారా ప్రదర్శించి ఉండవచ్చు.<ref name=Black/> * సూర్య భగవానుడు ఐన ఉతు. ఇతడు దక్షిణాన లార్సా, ఉత్తరాన సిప్పర్లలో నగరదేవునిగా కొలవబడేవాడు. * ఉర్ నగరదేవుడూ, చంద్రభగవానుడూ ఐన సిన్ [[File:Genealogy of Sumero-Akkadian Gods.jpg|thumb|upright=2.05|left|సుమేరులూ, తొలినాటి అకేడ్ల దేవగణము]] వీరంతా ప్రధాన దేవుళ్ళు. ఆపైన వందల కొద్దీ చిన్న, చిన్న దేవతలు ఉన్నారు. సుమేరు దేవతలు వివిధ నగరాలతో అనుసంధానించబడి ఉంటారు. ఈ నగరాల రాజకీయ ప్రాముఖ్యతతో పాటే మతపరంగా వారి ప్రాముఖ్యతా మారుతుండేది. దేవుళ్ళు వారికి సేవ చేయించుకొనుటకై బంకమట్టితో మనుష్యులను సృష్టించారు అని సుమేరుల విశ్వాసము. దేవాలయాలు నీటిపారుదల వ్యవసాయానికి అవసరమైన శ్రమదాన కార్యక్రమాలు నిర్వహించేవి. పౌరులందరూ ఆలయానికి కొంత శ్రమదానం చేయడము తప్పనిసరి. ఐతే వెండి చెల్లించడం ద్వారా వారు ఈ బాధ్యత నుండి విముక్తులవ్వవచ్చు. ====విశ్వము ==== విశ్వము ఒక పెద్ద గుమ్మటంతో కప్పబడ్డ సమాంతర బింబమని సుమేరులు నమ్మేవారు. మరణము తరువాత మనిషి శోకతప్తమైన అధోలోకములోకి కుప్పకూలి, అక్కడ అనంతకాలాల పాటు గిడిమ్ అనే ఒక అధమ ప్రేతము వలె పడి ఉండవలెనని నమ్మేవారు.<ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy |authorlink1=Jeremy Black (assyriologist) |last2=Green | first2=Anthony |title= Gods, Demons, and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary |date=1992 |publisher=University of Texas Press |isbn=978-0292707948}}</ref> విశ్వం వీరిచే నాలుగు భాగాలుగా విభజించబడింది: * ఉత్తరాన కొండప్రాంతంలో నివసిస్తున్న సుబర్తులు. వీరిపై బానిసలు, కలప, ఇతర ముడి పదార్థాల కొరకు అడపాదడపా దాడులు చేసేవారు. * పశ్చిమాన గుడార వాసులైన మార్టులు. వీరు పురాతన సెమిట భాష మాట్లాడే ఆదిమానవులు. వీరు మేకలూ, గొర్రెలను కాచుకుంటూ బ్రతికే ఒక సంచార జాతి. * దక్షిణాన డిల్మున్ అనే వాణిజ్య రాజ్యము. ఇది మరణించిన వారి భూమిగా, సృష్టి జరుగు ప్రదేశముగా చెప్పబడింది.<ref name="Carl Phillips 2013">Geoffrey Bibby and Carl Phillips, ''Looking for Dilmun'' (London: Stacey International, 1996; reprinted London: Knopf, 2013). {{ISBN|978-0-905743-90-5}}</ref> * తూర్పున ఈలములు. ప్రత్యర్థులైన వీరితో సుమేరులకు తరచూ యుద్ధాలు జరిగేవి. వారికి తెలిసిన ప్రపంచపు సరిహద్దులు: ఎగువ సముద్రం (మధ్యధరా సముద్రతీరం), దిగువ సముద్రం (పెర్షియన్ గల్ఫ్), మెలుహ్హా (బహుశా సింధూ లోయ), రాగి నిక్షేపాలకు ప్రసిద్ధి చెందిన మగన్ (ఒమన్). ====ఆలయాలు ==== ప్రతి ౙీగ్గురాట్టుకూ (సుమేరుల దేవాలయాలు) ఒక ప్రత్యేకమైన పేరు ఉండేది. ౙిగ్గురాట్టుకు ఒక ముంగిలి ఉంటుంది. ముంగిలికి మధ్య భాగాన పరిశుద్ధులయ్యేందుకు ఒక కొలను ఉంటుంది.<ref>Leick, Gwendolyn (2003), Mesopotamia: The Invention of the City' (Penguin)</ref> దేవాలయానికి ఒక నడిమిసాల్పూ, దానికి ఇరువైపులా పక్కసాల్పులూ ఉంటాయి. పక్కసాల్పులకు చివరన పూజారులకు గదులుంటాయి. ఒక మూలన జంతుబలికి బలిపీఠం, శాకాహార సమర్పణ కొరకు ఒక బల్లా ఉంటాయి. ధాన్యాగారాలూ, గోదాములూ సాధారణంగా ఆలయాల సమీపంలో ఉండేవి. కొంతకాలం తర్వాత సుమేరులు అనేక పెద్ద పేద్ద దిమ్మలను ఒకదానిపైనొకటి కట్టి వాటిపైన గర్భగుడిని ఉంచసాగారు. ఇది నిర్మాణ విధానాల్లో ౙిగ్గురత్తు శైలిగా చెప్పబడుతుంది.<ref>Mark M. Jarzombek and Vikramaditya Prakash, ''A Global History of Architecture'' (London: Wiley, 2011), 33–39. {{ISBN|978-0-470-90248-6}}</ref><ref>Crawford, Harriet (1993), "Sumer and the Sumerians" (Cambridge University Press, (New York 1993)), {{ISBN|0521388503}}.</ref> ====అంత్యక్రియలు==== మరణము తరువాత మనుషులు శోకతప్తమైన అధోలోకములో మగ్గుతారని వీరి నమ్మకము. ఈ లోకము ఎరిష్కిగాల్ అనే దేవత పాలనలో ఉంటుంది. రాకపోకలను నిరోధించడానికి, వివిధ భూతాలు ఆరాజ్య ముఖద్వారంలో ఉండి కాపలా కాస్తుంటాయని విశ్వసించేవారు. మృతదేహాలను నగరం వెలుపల ఖననం చేసేవారు. అక్కడ మృతదేహాలను ఒక చిన్న మట్టిదిబ్బతో కింద పూడ్చి, భూతాలకి కొంత ఆహారమూ, ఇతర సమర్పణలను ప్రదానము చేసేవారు. సంపన్నులు డిల్మున్‌లో ఖననం చేసేవారు.<ref>Bibby Geoffrey and Carl Phillips (2013), "Looking for Dilmun" (Alfred A. Knopf)</ref> ఉర్ రాజశ్మశానములో ప్వాబి రాణిని పూడ్చినప్పుడు, ఆమె పరివారాన్ని కూడా నరబలిగా సమర్పించారని మనకు తెలుస్తోంది. ===వ్యవసాయం, వేట === సుమేరలు సుమారుగా క్రీ.పూ. 5000–4500 కాలములో వ్యవసాయ జీవనాన్ని అలవర్చుకున్నారు. అభివృద్ధి చెందిన నీటిపారుదల వ్యవస్థా, పెద్ద మొత్తములో సాగు, నాగలి వాడకము, సంవత్సరము పొడుగూతా ఒకే పంటను వెయ్యడమూ, నగరపాలక వ్యవస్థ నేతృత్వములో ప్రత్యేక వ్యవసాయ కార్మిక శక్తి నిర్వహణా వంటి అనేక ప్రధాన వ్యవసాయ విధానాలు ఈ ప్రాంతంలో వాడుకలో ఉండేవి. ఈ వ్యవస్థ కారణంగా దేవాలయ ఖాతాలను నిర్వహించాల్సి రావడమే వ్రాత అభివృద్ధికి దారితీసింది (సుమారుగా క్రీ.పూ.3500లో). [[File:Ur mosaic.jpg|thumb|upright=1.35|ఉర్ రాజ సమాధులలో దొరికిన కళాకృతి. లాపిస్ లజూలీ, నత్త గుల్లలతో తయారు చేయబడిన దీనిలో సుమేరు సమాజపు దైనందిన వ్యవహారాన్ని చూడవచ్చు.]] ఉరుక్ కాలంలోని చిత్రాల ఆధారంగా గొర్రెలు, మేకలు, పశువులు, పందుల వంటి పెంపుడు జంతువులను పెంచేవారని తెలుస్తోంది. వారు వారి ప్రాథమిక వాహనముగా గాడిదనూ ఇతర ఈక్విడ్‌లనూ, బరువులు లాగడానికి ఎద్దులనూ ఉపయోగించారు. "జంతువుల ఉన్ని (వెంట్రుకలతో)తో ఉన్ని దుస్తులు, తివాచీలూ తయారు చేయబడ్డాయి. ఇంటి చుట్టూ పరివేష్టిత తోటలలో చెట్లు, ఇతర మొక్కలు పెంచుకునేవారు. పొలాల్లో గోధుమలూ, బహుశా ఇతర ధాన్యాలు కూడా, సాగుచేయబడ్డాయి. నీరు పెట్టేందుకు [[ఏతాము]] ఉపయోగించబడింది. కుండీలూ, జాడీలలో కూడా మొక్కలను పెంచుకునేవారు "<ref name="Sayce"/> [[File:Issue of barley rations.JPG|thumb|ఉరుకాగినా రాజా ఏలుబడిలోని నాలుగో ఏటన (అనగా సుమారు క్రీ.పూ 2350) వ్రాయబడ్డ మట్టి ఫలకము. ఇందులో పిల్లలకూ, పెద్దలకూ మంజూరవుతున్న నెలవారీ యవ కేటాయింపుల వివరాలను శరాకార లిపిలో పొందుపరిచారు‌‌.]] బీరు త్రాగడము మొదలుపెటిన మొట్టమొదటి వారిలో సుమేరులొకరు. వీరు మద్యాన్ని తమ ముఖ్య పంట ఐన ధాన్యపు గింజలతో చేసేవారు. వారు గోధుమ, యవలూ, అలాగే మిశ్రమ ధాన్యాలతో కూడా బీర్లను తయారుచేశావారు. బీర్ల తయారీ వారి సంస్కృతిలో ముఖ్య భాగము. గిల్గమేష్ కావ్యములో ఎంకిడుకీ గిల్గమేష్ రాజ్యపు ఆహారాన్నీ, బీరునీ పరిచయము చేసే ఘట్టము ఇలా వర్ణించబడింది: "ఈ నేల ఆచారాన్ని అనుసరించి బీరును పుచ్చుకో ... అతను ఏడు చెంబుల బీరు త్రాగి బెరుకును వదిలి, ఆనందంతో పాడ సాగాడు "<ref>{{cite book|last1=Gately|first1=Iain|title=Drink: A Cultural History of Alcohol|url=https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0|publisher=Gotham Books|isbn=978-1592403035|page=[https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0/page/5 5]|year=2008}}</ref> సుమేరుల నీటిపారుదల పద్ధతులు ఈజిప్టులో వాడబడ్డ పద్ధతుల లాంటివే.<ref>{{cite book| last = Mackenzie| first = Donald Alexander| year = 1927 | title = Footprints of Early Man| url = https://archive.org/details/b2982767x| publisher = Blackie & Son Limited}}</ref> పట్టణీకరణకూ, నీటిపారుదల పద్ధతుల అభివృద్ధికీ అనుబంధం ఉందనీ, 89% జనాభా నగరాల్లోనే నివసించారనీ అమెరికా ఆంత్రొపాలజిస్టు రాబర్ట్ మెక్కార్మిక్ ఆడమ్స్ పేర్కొన్నాడు.<ref>{{cite book| last = Adams| first = R. McC.| year = 1981 | title = Heartland of Cities| publisher = University of Chicago Press}}</ref> వారు యవలూ, శనగలూ, కాయధాన్యాలూ, గోధుమలూ, ఖర్జూరాలూ, ఉల్లిపాయలూ, వెల్లుల్లీ, ఆకుకోసులూ, లీకులూ (ఉల్లిపాయ లాంటి ఒక రకమైన కూరగాయ), ఆవాలూ పండించేవారు. సుమేరులు విరివిరిగా చేపలను పట్టడమే కాక, రకరకాల కోళ్ళనూ, జింకలనూ వేటాడేవారు.<ref>{{cite book|title=The fine art of food | first=Reay |last=Tannahill | publisher=Folio Society| year=1968}}{{Page needed|date=March 2012}}</ref> సుమేరులు వారి వ్యవసాయానికి నీటిపారుదల పద్ధతులపై ఎక్కువగా ఆధారపడేవారు. ఏతాలు వాడీ, కాలువలూ, కరకట్టలూ, వలకట్టులూ, జలాశయాలూ కట్టి తగినంత నీటి సరఫరా ఉండేలా చూసుకునే వారు. యుఫ్రేటీసు కొంచెము తక్కువే ఐనప్పటికీ, టైగ్రీసు తరుచూ భారీ వరదలతో సుమేరును ముంచెత్తేది. కనుక కాలువలకు తరుచుగా మరమ్మత్తులు చేసి, వండలిని తీసి, భూమికొలత గుర్తులనూ, సరిహద్దు రాళ్ళనూ మాటిమాటికీ పాతవలసి వచ్చేది. అందుచేత పౌరులందరూ వంతుల వారీగా కాలువల నిర్వహణ పనులు చేయాలని ప్రభుత్వ నియమము ఉండేది. ఐతే డబ్బు చెల్లించి ఈ నియమము నుండి మినహాయింపు పొందవచ్చు. "సుమేరు రైతు పంచాంగము" మనకి వీరి వ్యవసాయ పద్ధతులపై కొంత అవగాహన ఇస్తుంది. వీరు మొత్తము మూడు సార్లు కాలువల నుండి పొలాలకు నీళ్ళు వదిలేవారు. ఒకటి వరదల కాలం తరువాత, రెండు వసంత విషువత్తు తరువాత, మూడు వీరి సంవత్సరాది ఐన అకిటు నాట. ఇలా కాలువలలోని నీళ్ళను పొలాల్లో నింపి, మళ్ళీ నీళ్ళను బయటికి వదిలేసేవారు. తరువాత ఎద్దులను నేలలో నడిపించి కలుపు మొక్కలను నాశనం చేసేవారు. తదుపరీ, గుద్దళ్ళతో చదును చేసేవారు. నేల బాగా ఎండాక వరుసగా మూడు సార్లు దున్ని, పులక చేసి, కెల్లగించేవారు. ఆ పిమ్మట తొలికలతో మట్టిగడ్డలూ, రాళ్ళూ పగలగొట్టి తదుపరి విత్తనాలు నాటేవారు. వీరికి కాలువల్లో నుండి పొలాల్లోకి వదిలిన నీటిని మరల బయటికి పంపేందుకు సరైన వ్యవస్థ లేదు. కనుక నీరు వదిలాక అది ఆవిరయ్యేవరకు, నీళ్ళలాగే నిలిచి ఉండేవీ. నీరు ఆవిరవగా వాటిలోని ఉప్పులు మట్టిలో కలిసిపోయేవి. దురదృష్టవశాత్తు దీని వల్ల వారి పొలాల్లో మట్టి లవణీయత క్రమంగా పెరిగింది. మూడవ ఉర్ కాలానికి, గోధుమ బదులు లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలు వారి ప్రధాన పంటగా ఉండేవి. వీరు వసంతంలో కోతలు కోసేవారు. ఇందుకు గానూ ముగ్గురు కలసి ఒకటిగా జట్టు కట్టేవారు. వీరిలో కోతలు కోయువారొకరూ, పనలను కట్టలుగా కట్టువారొకరూ, కట్టలను చూసుకొను వారొకరూనూ.<ref>By the sweat of thy brow: Work in the Western world, Melvin Kranzberg, Joseph Gies, Putnam, 1975</ref> ఈ కుప్పలను మొదట ఎద్దులతో నులియజేసి కంకులను వేరుచేసేవారు‌. ఆ పిమ్మట బల్లపై నూర్చి గింజలను వేరుచేసేవారు. ఆ పొట్టుతో పాటున్న గింజల్ని చెరిగి, పొట్టును వదిలించే వారు. ===కళాఖండాలు=== [[File:Royal Tombs of Ur Objects from tomb PG 580.jpg|thumb|upright=1.2|ఉర్ రాచశ్మశానములో (వ్యక్తిగత సమాధి 580) దొరికిన బంగారు బాకు.]] సుమేరులో రాతికి కొరత ఉండేది కనుక, దాన్ని కేవలం శిల్పాలకే వాడేవారు. ఇతర కళాకృతులన్నిటికీ మట్టిని వాడేవారు. వీరు కళాఖండాలను ఇతర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్న లాపిస్ లౙూలీ, పాలరాయి, డయొరైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు బంగారం వంటి విలువైన లోహాలతో కూడా అలంకరించేవారు. బంగారం, రాగీ, కంచూ వంటి లోహాలతో పాటు ఆల్చిప్పలూ, రత్నాలను కొన్ని ప్రత్యేకమైన శిల్పాలకూ అలాగే ఇతర కళాకృతులలో తాపేందుకూ వాడేవారు. లాపిస్, అలబాస్టర్, సర్పెంటినైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు రకరకాల చిన్న చిన్న రాళ్ళను ముద్రలు తయారుచేసేందుకు వాడారు. వీరి కళాకృతుల్లో అత్యంత ప్రసిద్ధమైనవి ఉర్ లైరులు. ఇవి మనకు తెలిసినంతలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత పురాతన తంత్రీ వాయిద్యాలు. 1922–24 వరకు జరిగిన ఉర్ రాచ శ్మశానము యొక్క తవ్వకాల్లో, వీటిని లెనర్డ్ వులీ కనుగొన్నారు. <gallery widths="170px" heights="170px"> Cylinder seal and modern impression- ritual scene before a temple facade MET DP270679.jpg|గుడి ముంగిట జరుగుతున్న ఉత్సవాన్ని తలపిస్తున్న మట్టితైలపు సున్నపురాతి ముద్రా, దాని అచ్చూ. క్రీ.పూ 3500–3100 నాటిది. న్యుయార్క్‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూౙియం ఆఫ్ ఆర్ట్‌లోనిది. Raminathicket2.jpg|''పొదల్లో పొట్టేలు. క్రీ.పూ 2600–2400 నాటిది; బంగారమూ, రాగీ, నత్తగుల్లలూ, లాపిస్, సున్నపురాతిలతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచ శ్మశానములోనిది (దీ ఖార్ గవర్నరేట్; ఇరాక్‌లో). ప్రస్తుతము లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Denis Bourez - British Museum, London (8747049029) (2).jpg|'క్రీ.పూ 2600–2400 నాటి ఉర్ కేతనము. చెక్కపై నత్తగుల్లలూ, ఎర్రటి సున్నపురాయీ, లాపిస్‌లతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచశ్మశానములో దొరికిన ఈ కళాకృతీ పరస్తుతము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Bull's head ornament for a lyre MET DP260070.jpg|లైరుకు అలంకరణగా ఉన్న ఎద్దు తల. కంచులో నత్తగుల్లలనూ, లాపిస్‌నూ పొదిగి తయారు చేయబడ్డది. క్రీ.పూ 2600–2350 నాటిది. మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. </gallery> ===నిర్మాణశైలి === [[File:Ancient ziggurat at Ali Air Base Iraq 2005.jpg|300px|thumb|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తుగా పిలవబడే ఈ కట్టడాన్ని ఉర్ మూడవ రాజవంశపు కాలములో (సుమారు క్రీ.పూ 2100) కట్టారు. ఇందులో ప్రధాన దైవం చంద్దదేవుడు నాన్నా. ఇది ఆధునిక ఇరాక్‌లోని దీ ఖార్ గవర్నరేట్ ‌లో ఉంది.]] టైగ్రిస్-యుఫ్రేటీసు మైదానములో ఖనిజాలు కానీ, చెట్లు కానీ లేవు. సుమేరుల నిర్మాణాలు అర్ధగోళాకారపు మట్టి ఇటుకలతో నిర్మించబడ్డాయి. వీటిని మాలుతో కానీ సిమెంటుతో కానీ స్థిరపరచే పద్ధతి లేదు. మట్టి ఇటుకలతో కట్టిన కట్టడాలు కొంచెము కొంచెముగా కూలిపోవాల్సిందే. కనుక వాటిని అప్పుడప్పుడూ కూల్చేసి, మళ్ళీ అదే చోటులో కట్టేవారు. ఈ నిరంతర పునర్నిర్మాణంతో క్రమంగా నగరాలు నేల కంటే కొంత ఎత్తులోకి వచ్చి, ప్రతీ నగరము ఒక కొండ లాగా తయారయ్యింది. ఈ కొండలను టెల్‌లు (tells) అంటారు. ఇవి మధ్యప్రాచ్యమంతా మనకి కనిపిస్తూ ఉంటాయి. ఆర్చిబాల్డ్ సేస్ ప్రకారము ఉరుక్ కాలం నాటి చిత్రగుర్తులను బట్టి చూస్తే "రాతికి కొరత ఉండేది. ఉన్న కాస్తను మాత్రము దిమ్మలుగా కోయడమో, ముద్రలుగా మార్చడమో చేసేవారు. నిర్మాణమంతా ఇటుకలతో జరిగేది. నగరాలు, కోటలు, గుళ్ళూ, ఇళ్ళూ అన్నీ ఇటుకలతోటే కట్టేవారు. నగరానికి స్థూపాలుండేవి. నగరాన్ని ఒక మానవ నిర్మితమైన మెరకపై కట్టేవారు. నివాస గృహాలు కూడా స్థూపము వంటి ఆకృతిని కలిగి ఉండేవి. ఇంటి తలుపులు కీలు ఆధారంగా తిరుగుతుండేవి. ఒక విధమైన తాళంచెవితో ఇవి తెరవబడి ఉండవచ్చు అని భావిస్తున్నారు. పురద్వారము పెద్ద ఎత్తున నిర్మితమై ఉండేది. బహుశ రెండు రెండు ద్వారాలు ఉండి ఉండవచ్చు. పునాది రాళ్ళ (ఇటుకల) కింద కొన్ని వస్తువులను ఉంచి, పునాదులను వాటిపై ప్రతిష్ఠించేవారు ".<ref name="Sayce">{{cite book| authorlink=Archibald Sayce| last=Sayce | first=Rev. A. H.| url=https://archive.org/stream/archaeologyofcun00sayc/archaeologyofcun00sayc_djvu.txt |title= The Archaeology of the Cuneiform Inscriptions|edition=2nd revised | year=1908 | publisher=Society for Promoting Christian Knowledge | location=London, Brighton, New York |pages=98–100}}</ref> సుమేరుల కట్టడాల్లోకెల్లా అత్యంత ఆకర్షణీయమైన, ప్రసిద్ధమైన భవనాలు ౙిగ్గురత్తులు. కొన్ని అంతస్తుల వరకు కట్టిన పెద్ద పెద్ద దిమ్మలపై ఒక గుడి ఉంచితే అది ౙిగ్గురత్తు. సుమేరు లోహపు అచ్చులలో రెళ్ళతో కట్టిన ఇళ్ళను చూడవచ్చు. ఇవి దాదాపు సా.శ 400 వరకు కూడా దక్షిణ ఇరాక్‌లో మార్ష్ అరబ్బుల ఇళ్ళకి దగ్గరగానే ఉన్నాయి. సుమేరులకు కమాను నిర్మాణము గురించి తెలుసు. కనుక వారు బలమైన గుమ్మటాల్ని కట్టగలిగారు. అనేక కమానులు కట్టి, వాటిని ఒకటిగా కలిపి, వాటి సహాయముతో గుమ్మటాలు కట్టేవారు. సుమేరు దేవాలయాలు, రాజభవనాలు నిర్మించడానికి సంక్లిష్ట పదార్థాలు, పద్ధతులు ఉపయోగించబడ్డాయి. వాటిలో ముఖ్యమైనవి అండగోడ, గర్భాగారము, పోటు కంబమూ. వీటితో పాటు వీరు దేవాలయాలు లాంటి ముఖ్య కట్టడాల్లోకి మట్టితో చేసిన మేకులు దిగ్గొట్టేవారు. ఈ మేకులపై రాజునో, దేవుణ్ణో కీర్తిస్తూ శాసనాలుండేవి. [[File:Sumerian - Dedication Nail - Walters 481457 - View A.jpg|thumb|అంకితమివ్వబడ్డ మేకు. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది.]] ===గణితం === సుమారు క్రీ.పూ 4000కు సుమేరులు ఒక సంక్లిష్ట కొలతల వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేసారు. దీని ఆసరాతో అంకగణితం, రేఖాగణితము, బీజగణితములను సూత్రీకరించారు. క్రీ.పూ. 2600 తరువాత నుండి సుమేరులు మట్టి పలకలపై గుణకార పట్టికలు (ఎక్కాలు) రచించటమూ, రేఖాగణిత అభ్యాసాలూ, సమస్యలను పరిష్కరించడము మొదలుపెట్టారు. బాబిలోనియా అంకెల తొలి జాడలు కూడా ఈ కాలములో చూడవచ్చు.<ref>Duncan J. Melville (2003). [http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html Third Millennium Chronology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180707213616/http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html |date=2018-07-07 }}, ''Third Millennium Mathematics''. [[St. Lawrence University]].</ref> సుమారు క్రీ.పూ. 2700–2300 సమయానికి వీరు పూసలపాటీని కనుగొన్నారు. అలాగే మొట్టమొదటి వరుస స్తంభాల పట్టిక తయారైంది. ఇది వారి సెగెజెస్మేల్ నంబర్ సిస్టం పరిమాణం వరుస ఆదేశాలు వేరు చేసింది.<ref>Ifrah, Georges (2001), The Universal History of Computing: From the Abacus to the Quantum Computer, New York: John Wiley & Sons, ISBN 0-471-39671-0</ref>{{rp|11}} సుమేరులు మొట్టమొదటిగా స్థలం విలువను లెక్కించడానికి సంఖ్యా వ్యవస్థను ఉపయోగించారు. ఖగోళ గణితములో వీరు స్లైడ్ రూల్ లాంటి ఒక గణన యంత్రాన్ని ఉపయోగించినట్లు ఆధారాలున్నాయి. త్రిభుజము యొక్క వైశాల్యాన్నీ, ఘనము యొక్క ఘనపరిమాణాన్నీ లెక్కగట్టిన మొదటి సంస్కృతి వీరిదే.<ref>{{cite book| url= https://books.google.com/?id=BKRE5AjRM3AC&printsec=frontcover&dq=sherlock+holmes+in+babylon#PPA7,M1 |title=Sherlock Holmes in Babylon: and other tales of mathematical history | first1=Marlow |last1=Anderson | first2=Robin J. |last2=Wilson |year= 2004 |accessdate=2012-03-29| isbn= 978-0883855461}}</ref> ===ఆర్థిక స్థితీ, వాణిజ్యమూ === [[File:Bill of sale Louvre AO3765.jpg|thumb|షురుప్పక్‌లో ఒక మగ బానిసనూ, కట్టడాన్నీ అమ్మకానికి పెడుతూ ఇచ్చిన ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది.]] అనటోలియాలోని (ఆధునిక టర్కీ) సుదూర ప్రాంతాల నుండి వచ్చిన అబ్సిడియన్ (శిలాద్రవము చల్లబడగా తయారయ్యే స్ఫటికము), ఈశాన్య ఆఫ్ఘనిస్థాన్‌లోని బదక్షన్‌కు చెందిన లాపిస్ లౙూలీ (రాజావర్తము వంటి రాయి), డిల్మున్ (ఆధునిక బహ్రైన్)కు చెందిన పూసలూ, సింధూ లిపి చెక్కబడి ఉన్న అనేక ముద్రలూ సుమేరులో లభించాయి. వీటిని బట్టి పర్షియన్ గల్ఫ్ కేంద్రంగా జరిగిన నాటి సుమేరు వాణిజ్య కార్యకలాపాల విస్తృతిని మనము అర్థము చేసుకోవచ్చు. ఉదాహరణకు ప్రపంచంలోని అనేక ప్రాంతాల నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగేవీ. ముఖ్యంగా అన్ని రకాల లోహాలను అక్కడి వారు దిగుమతి చేసుకున్నారు. మెసొపొటేమియాలో అరుదుగా లభించే చెక్క వంటి సరుకులను సుదూరప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గిల్గమేషు కావ్యంలో ఉంది. లెబనన్ సీడరుకు (భారతీయ సీడరుకు తెలుగులో సమానార్థకము దేవదారు. కనుక లెబనన్ సీడరును తెలుగులో లెబనన్ దేవదారు అనుకోవచ్చు. ఇవన్నీ ఒకే కుటుంబానికి చెందిన వేర్వేరు చెట్లు. అన్నీ కూడా చెక్కకు ప్రసిద్ధములే) సుమేరులో చాలా విలువ ఉండేది. ఉర్‌లోని ప్వాబీ రాణి సమాధిలో చెట్టు బంక (వేష్టము) కనుగొనబడింది. సుమేరులు వేష్టమును ముౙాంబీకు వంటి సుదూర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకునేవారు. సుమేరులో బానిసలు ఉన్నప్పటికీ ఆర్థిక వ్యవస్థకు వారి సేవలు పెద్ద ఎక్కువేమీ కాదు. బానిస స్త్రీలు నేతగత్తెలూ, గానుగల్లోనూ, మరల్లోనూ కార్మికులుగా, బరువులు మోసే కూలీలుగా పనిచేసేవారు. సుమేరు కుమ్మరులు వారి కుండలను దేవదారు నూనెతో గీసిన బొమ్మలతో అలంకరించేవారు. కుమ్మరిపనికి అవసరమైన అగ్నిని ఉత్పత్తి చేయడానికి వీరు బౌ డ్రిల్ అనే యంత్రము వాడేవారు. సుమేరు తాపీవారూ, మణికారులూ తమ పనుల్లో అలబాస్టర్ (ఒక రకమైన హరశోఠము), (ఏనుగు)దంతం, ఇనుము, బంగారం, వెండి, కార్నీలియన్, లపిస్ లౙులీలను వాడేవారు.<ref>Diplomacy by design: Luxury arts and an "international style" in the ancient Near East, 1400–1200 BC, Marian H. Feldman, University of Chicago Press, 2006, pp. 120–121</ref> ====సింధూలోయ వాసులతో వ్యాపార సంబంధాలు==== [[File:British Museum Middle East 14022019 Gold and carnelian beads 2600-2300 BC Royal cemetery of Ur (composite).jpg|thumb|తెల్లటి ఆకృతులు నిక్షారితము చేయబడ్డ ఈ కార్నీలియన్ పూసల హారము ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికింది. ఆదివంశపు కాలానికి చెందిన ఈ కళాకృతి సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసుకొనబడిందని చరిత్తకారుల అభిప్రాయం. ప్రస్తుతము ఈ హారము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది.<ref name="BM Carnelian">British Museum notice: "Gold and carnelians beads. The two beads etched with patterns in white were probably imported from the Indus Valley. They were made by a technique developed by the Harappan civilization" [[:File:Ur Grave gold and carnelian beads necklace.jpg|Photograph of the necklace in question]]</ref>]] [[File:Mesopotamia-Indus.jpg|thumb|left|క్రీ.పూ 3వ సహస్రాబ్దిలో సముద్ర మట్టాలు తక్కువగా ఉన్న కారణంగా సముద్ర మార్గాన సింధూ లోయకూ మెసొపొటేమియాకూ మధ్య దూరము ఇప్పటి కంటే చాలా తక్కువగా ఉండి ఉండవచ్చు.<ref name="JR12">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=12–14 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref>]] సుమారు క్రీ.పూ 2350 నుండి సింధు నాగరికత నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగినట్లుగా ఆధారాలున్నాయి.<ref name="JR14">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=14–17 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref> సింధూ తీరాన కనబడే నత్తల గుల్లలతో చేసిన వివిధ వస్తువులు పురావస్తు పరిశోధనల్లో దొరికాయి. ఇవన్నీ క్రీ.పూ 2500–2000 మధ్య కాలంలో తయారైనవని శాస్త్రవేత్తల అంచనా.<ref>{{cite journal |last1=Gensheimer |first1=T. R. |title=The Role of shell in Mesopotamia : evidence for trade exchange with Oman and the Indus Valley |journal=Paléorient |date=1984 |volume=10 |pages=71–72 |doi=10.3406/paleo.1984.4350 |url=https://www.persee.fr/doc/paleo_0153-9345_1984_num_10_1_4350}}</ref> క్రీ.పూ 2600–2450 కాలంలో సింధూ లోయలో తయారైన కార్నీలియన్ పూసలు సుమేరులోని సమాధుల్లో, ముఖ్యంగా ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికాయి.<ref name="JMI">{{cite book |last1=McIntosh |first1=Jane |title=The Ancient Indus Valley: New Perspectives |date=2008 |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-1-57607-907-2 |pages=182–190 |url=https://books.google.com/books?id=1AJO2A-CbccC&pg=PA189 }}</ref> కొన్ని కార్నీలియన్ పూసలపై తెల్లటి రంగులో ఉన్న ఆకృతులు నిక్షారితం చేయబడ్డాయి. ఇలా ఆమ్లంతో నిక్షారితం చేసే ప్రక్రియను అభివృద్ధి చేసింది సింధూ వాసులు కనుక, వీటిని సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసి ఉండవచ్చు.<ref>నిక్షారణ పద్ధతి వివరాలకు {{cite journal |last1=MacKay |first1=Ernest |title=Sumerian Connexions with Ancient India |journal=The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland |issue=4 |date=1925 |pages=699 |jstor=25220818 }} చూడండి</ref><ref name="BM Carnelian" /><ref>{{cite book |last1=Guimet |first1=Musée |title=Les Cités oubliées de l'Indus: Archéologie du Pakistan |date=2016 |publisher=FeniXX réédition numérique |isbn=978-2-402-05246-7 |page=355 |url=https://books.google.com/books?id=-HpYDwAAQBAJ&pg=PA355 |language=fr}}</ref> లాపిస్ లౙులీ రెండవ నకాదా కాలంలోని (సుమారు క్రీ.పూ 3200) అనేక సమాధుల్లో దొరికాయి. లాపిస్‌ను సుమేరు నుండి ఈజిప్టు వారు దిగుమతి చేసుకునే వారు. ఆఫ్ఘనిస్తాన్‌లో తప్ప వేరెక్కడా లాపిస్ ఉన్నట్లు ఆధారాలు లేవు కనుక, ఈ రాయి అక్కడి నుండి ఇరాన్ పీఠభూమి మీదుగా సుమేరుకు రవాణా చేయబడి ఉండవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Demand |first1=Nancy H. |title=The Mediterranean Context of Early Greek History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1-4443-4234-5 |pages=71–72 |url=https://books.google.com/books?id=YVSg-DOHzJMC&pg=PA71 }}</ref><ref name="CP">{{cite book |last1=Rowlands |first1=Michael J. |title=Centre and Periphery in the Ancient World |date=1987 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-25103-7 |page=37 |url=https://books.google.com/books?id=YDs9AAAAIAAJ&pg=PA37 }}</ref> సింధూ లిపిలో ఉన్న ఎన్నో ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో, ముఖ్యంగా ఉర్, బాబిలోనియా, కిష్‌లలో, దొరికాయి.<ref>మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల పూర్తి జాబితా కొరకు {{cite book |last1=Reade |first1=Julian |title=Indian Ocean In Antiquity |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-15531-4 |pages=148–152 |url=https://books.google.com/books?id=PtzWAQAAQBAJ&pg=PA148 }}చూడండి</ref><ref>ఇంకో మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల జాబితా: {{cite book |last1=Possehl |first1=Gregory L. |title=The Indus Civilization: A Contemporary Perspective |date=2002 |publisher=Rowman Altamira |isbn=978-0-7591-0172-2 |page=221 |url=https://books.google.com/books?id=pmAuAsi4ePIC&pg=PA221 }}</ref><ref>{{cite web |title=Indus stamp-seal found in Ur BM 122187 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805148&partId=1&images=true |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 123208 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=804667&partId=1&museumno=1932.1008.178&page=2 |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 120228 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805338&partId=1&images=true |website=British Museum}}</ref><ref>{{cite book |last1=Gadd |first1=G. J. |title=Seals of Ancient Indian style found at Ur |date=1958 |url=https://archive.org/details/in.gov.ignca.33779/page/n11}}</ref><ref>{{cite book|title=Brotherhood of Kings: How International Relations Shaped the Ancient Near East|page=49|url=https://books.google.com/books?id=JTvRCwAAQBAJ&pg=PA49|first=Amanda H.|last=Podany|publisher=Oxford University Press|year=2012|isbn=978-0-19-971829-0}}</ref><ref>{{cite book|title=Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus|url=https://books.google.com/books?id=8l9X_3rHFdEC&pg=PA246|quote=Square-shaped Indus seals of fired steatite have been found at a few sites in Mesopotamia.|author1=Joan Aruz|author2=Ronald Wallenfels|page=246|isbn=978-1-58839-043-1|year=2003}}(అనువాదము: చతురస్రాకృతిలోనున్న కాల్చిన బలపపురాతి సింధూ లోయ ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో కొన్ని చోట్ల దొరికాయి)</ref> మూడవ ఉర్ కాలం నాటి రాజైన గుడియా, ప్రకాశభేద్యమైన కార్నీలియన్‌ను మెలూహ్హా నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గ్రంథస్తము చేయబడి ఉంది. ఈ మెలుహ్హా సింధూ లోయేనని చాలామంది నిపుణుల అభిప్రాయం.<ref name="JMI"/> మెలూహ్హా నుండి వచ్చిన వ్యాపారులూ, తుపాసీలు మెసొపొటేమియాలో ఉన్న విషయం చాలా శాసనాల్లో చెప్పబడినది.<ref name="JMI"/> అకేడూ ఇంకా మూడవ ఉర్ ప్రాంతాలలో సింధూ లిపితో ఉన్నవి కానీ సింధూ లోయతో సంబంధాన్ని సూచించేవి కానీ మొత్తం కలిపి సుమారు ఇరవై ముద్రలు దాకా దొరికాయి.<ref name="JMI"/> సింధూ నాగరికత క్రీ.పూ 2400–1800 వరకు తారాస్థాయిలో విలసిల్లింది. ఐతే ఈ వ్యాపార లావాదేవీలు నెరపిన నాటికి ఇది సుమేరు నాగరికత కన్నా చాలా పెద్దది. 65,000 చదరపు అడుగుల వైశాల్యము గల సుమేరుతో పోల్చితే సింధూ నాగరికత 12 లక్షల చ.అ లో విస్తరించి ఉండి, కొన్ని వేల నివాసాలకు అలవాలంగా ఉండేది. రెండు నాగరికతల్లోనూ అతిపెద్ద నగరాలు మాత్రం ఒకే విధమైన వైశాల్యంతో, దాదాపుగా 30–40 వేల జనాభాతో ఉండేవి.<ref>{{cite book |last1=Cotterell |first1=Arthur |title=Asia: A Concise History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0-470-82959-2 |page=42 |url=https://books.google.com/books?id=9_vVTWXK5kQC&pg=PT42 }}</ref> ====ధనం, ఋణం ==== వీరు యవలనూ, వెండినీ ద్రవ్యముగా వాడేవారు. పెద్ద పెద్ద సంస్థలన్నీ వాటి లెక్కలను యవలూ, వెండిలలో నమోదు చేసేవి. ఆ రెంటికీ మధ్య ఒక స్థిరమైన మారక విలువ ఉండేది. సుంకాలూ, అప్పులూ, ధరవరలన్నీ ఆ రెంటిలో ఏదో ఒక దానిలో లెక్కగట్టబడేవి. చాలా లావాదేవీల్లో అప్పుల పాత్ర ఎక్కువగా ఉండేది. ఉదాహరణకు వర్తకులకు గుళ్ళచే కేటాయింపబడ్డ సరుకులు, అలాగే మద్యము వ్యాపారుల దగ్గర ఖాతాలో వ్రాయించుకుని మద్యము తీసుకోగా పడ్డ బాకీలూ వంటివి.<ref name = debt>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Hudson|first= Michael|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|pages= 23–35}}</ref> సుమేరులో మద్యము తయారీ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. ఈ తయారీదారులు ఎక్కువగా స్త్రీలు. వీరే బేరసారాలు కూడా జరిపేవారు. సుమేరులో రెండు రకాల ఋణాలు ఎక్కువగా ఉండేవి. ఒకటి వాణిజ్య ఋణాలూ, ఇంకొకటి వ్యక్తిగత వ్యవసాయ ఋణాలూ. వాణిజ్యమును ప్రోత్సహించుటకు దేవాలయాలు ఈ వ్యాపార ఋణాలు మంజూరు చేసేవి. సుమేరు వ్యాపారులు సముద్ర ప్రయాణాలు చేసి, ఇతర ప్రదేశాల్లో కూడా వ్యాపారము చేసేవారు. వ్యాపార ఋణాలను ఎక్కువగా ఈ ప్రయాణ ఖర్చులకై వీరు తీసుకునేవారు. వీటి మారకము వెండి. సుమారు క్రీ.పూ.2000 ముందు వడ్డీ నెలకి అసలులో అరవయ్యో వంతు(1/60)గా (ఒక మినాకు ఒక షెకెల్ చొప్పున) నిర్ణయింపబడింది. తరువాతి రెండు వేల సంవత్సరాల పాటు వడ్డీ మొత్తము ఈ స్థాయిలోనే ఉంది.<ref name = debt/> ఈ రెండూ కాక మరో రకమైన ఋణాలు గ్రామీణ ఋణాలు. ప్రజలెవరైనా తమ సుంకాలను చెల్లించకపోతే ఆ బకాయిలను వారు రాజ్యము నుండి తీసుకున్న అప్పుగా పరిగణించేవారు. ఈ బకాయిలు ఎక్కువగా దేవాలయాలకు కట్టని సుంకముల మూలంగా పడేవి.<ref name = debt2>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Van De Mieroop|first= Marc|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|page= 63}}</ref>వీటికి వడ్డీలు ఎక్కువగా ఉండేవి—అసలులో మూడోవంతు (1/3) నుండి సగము (1/2) దాకా. ఈ అప్పుల లావాదేవీలకు మారకంగా యవలూ, ఇతర పంటలూ వాడబడేవి.<ref name = debt/> ఈ గ్రామీణ ఋణాలను పాలకులు మధ్య మధ్యలో మాఫీ చేసి, ఋణగ్రస్తులను వదలివేసేవారు. సాధారణంగా ఏడాదికొకసారి, వారు పట్టాభిషిక్తులైన రోజున, ఇది జరిగేది. ఇది కాక యుద్ధాలూ, కరువుకాటకాలూ వచ్చి పడినప్పుడు కూడా ఋణమాఫీ జరిగేది. మనకి తెలిసినంతవరకు, మొదటిసారి ఋణమాఫీ చేసిన వారు లగాషు రాజులైన ఎన్మెటెనా, ఉరుకాగినాలు. జరిగిన కాలం క్రీ.పూ 2400–2350లో. హడ్సన్ ప్రకారం ఈ అప్పులు పేరుకుపోతే సన్నకారు రైతులు భూములన్నా కోల్పోతారు లేక వెట్టిచాకిరీలో చిక్కుకుంటారు. వీటిలో ఏది జరిగినా యుద్ధానికి సైనికబలం తగ్గుతుంది. అలా జరగకుండా ఉండేందుకే ఈ మాఫీలు.<ref name = debt/> ===సైన్యం === [[File:Standard of Ur chariots.jpg|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటి ఉర్ కేతనముపై చెక్కబడ్డ తొలినాటి రథాలు.]] [[File:Stele of Vultures detail 01-transparent.png|thumb|రాబందుల ఫలకముపై చెక్కబడ్డ యుద్ధ అమరికలు. సుమేరు రాజు ఎన్నాటుం నేతృత్వంలో ఫాలాంక్స్ అను యుద్ధ వ్యూహములో అమరి ఉన్న సైనికులు.]] [[File:Silver model of a boat, tomb PG 789, Royal Cemetery of UR, 2600-2500 BCE.jpg|thumb|నాటి పడవ యొక్క వెండి నమూనా. క్రీ.పూ 2600–2500 నాటిది. ఉర్ రాచశ్మశానములో 789వ వ్యక్తిగత సమాధిలో దొరికింది.]] సుమేరు నగర-రాజ్యాల మధ్య 2000 ఏళ్ళ పాటుగా జరిగిన దాదాపు ఎడతెరపి లేని పోరాటాలు అక్కడ యుద్ధ పద్ధతులూ, సాంకేతికతా అభివృద్ధి చెందేందుకు దోహదపడచడాయి.<ref>Roux, Georges (1992), "Ancient Iraq" (Penguin)</ref>గ్రంథస్థమైన మొదటి యుద్ధము లగాషూ, ఉమ్మా రాజ్యాల మధ్య సుమారు క్రీ.పూ 2450లో జరిగిన పోరాటము. ఇది రాబందుల శిలాశాసనము పైన చెక్కబడింది. దీనిలో పదాతి దళాలకు లగాషు రాజు నాయకత్వము వహించడము మనము చూడవచ్చు. ఈ పదాతి దళం ఈటెలూ, దీర్ఘచతుస్రాకారపు డాలుతో సన్నద్దమయ్యి, రాగి శిరస్త్రాణాలను ను ధరించి, ఉన్నట్లుగా చెక్కబడి ఉంది. ఈ శాసనములో వీరందరూ ఫాలాంక్స్ వంటి ఒక అమరికలో నిలబడినట్లు తెలుస్తోంది. ఇలాంటి వ్యూహనిర్మాణానికి శిక్షణా, క్రమశిక్షణా అవసరము కనుక, సుమేరులో సుశిక్షితులైన సైనిక బలగము ఉండేదని తెలుస్తోంది.<ref>Winter, Irene J. (1985). "After the Battle is Over: The 'Stele of the Vultures' and the Beginning of Historical Narrative in the Art of the Ancient Near East". In Kessler, Herbert L.; Simpson, Marianna Shreve. Pictorial Narrative in Antiquity and the Middle Ages. Center for Advanced Study in the Visual Arts, Symposium Series IV 16. Washington, DC: National Gallery of Art. pp. 11–32. {{ISSN|0091-7338}}</ref> సుమేరు సైన్యం ఒనేజర్లను పూన్చిన బళ్ళను రథాలుగా వాడేది. ఈ తొలినాటి రథాలు యుద్ధములో వాడేందుకు తరువాతి కాలపు వాటంత అనువైనవి కావు. కొంతమంది ఈ రథాలు ప్రధానంగా రవాణాకు వాడేవారని సూచించారు. ఐతే ఈ రథాల్లోని పరివారము గొడ్డళ్ళూ, ఈటెలూ పూని ఉండేవారని తెలుస్తోంది. రథాలకు నాలుగు లేదా రెండు చక్రాలు ఉండేవి. నాలుగు ఒనేజర్లు పూన్చబడ్డ వీటికి ఇద్దరు సారథులుండేవారు. ఇక రథము యొక్క బండిగా చెకడాబండి ఉండేది. బండి చక్రాలకు మూడు భాగాలుండేవి; మధ్యలో దిండూ, చుట్టూ దాకళ్ళూ, వాటిని చుట్టేస్తూ బయటన ఒక కమ్మి. అలాగే బండికి నేత జల్ల ఉండేది. సుమేరు నగరాలకు రక్షణ ప్రాకారాలు ఉండేవి. నగర-రాజ్యాల మధ్య యుద్ధాలు ఎక్కువగా ముట్టుకోళ్ళ యుద్ధాలు. ఐతే ఆనాటి మట్టి ఇటుకల గోడలు కొందరు శత్రువులను అడ్డుకోగలిగాయి. ===సాంకేతిక పరిజ్ఞానం === సుమేరుల సాంకేతిక పరిజ్ఞానానికి ఉదాహరణలు: చక్రం, శరాకార లిపీ, అంకగణితం, రేఖాగణితము, నీటిపారుదల వ్యవస్థలు, పడవలు, చాంద్ర-సౌరమాన కాలగణనము, కంచు, జంతుతోలు, రంపం, ఉలి, సుత్తి, పిడిసాన, కళ్ళెం, మేకులు, గుండుసూదులు, ఉంగరాలు, తవ్వుకోలా, గొడ్డలి, కత్తులు, ఈటెలు, బాణములు, బాణం ములుకులు, ఖడ్గం, బంక, నీటితిత్తి, సంచి, కవచం, అంబులపొది, యుద్ధ రథాలు, ఒర, బూట్లు, చెప్పులు, పంట్రకోల, బీరు. సుమేరులకు మూడు రకాల పడవలు ఉండేవి: * మొదటి రకము తెరచాప పడవలు. జుట్టుతో కుట్టబడ్డ వీటిని క్లింకర్ పద్ధతిలో తయారు చేసేవారు. నీరు లోపలికి ఇంకకుండా మట్టి తైలపు పూత పూసేవారు. * జంతు తోలూ, రెల్లు గడ్డితో చేసిన తోలు పడవలు రెండో రకము * తెడ్డు నౌకలు మూడో రకము. వీటిని చెక్క తెడ్లతో నడుపుతారు. కొన్నిసార్లు ఇవి రాదారి పడవలుగా వాడబడేవి—అనగా తీరం వెంబడి నడుస్తున్న జనాలూ, జంతువులచే ప్రవాహానికి ఎదురు లాగబడేవి. ==వారసత్వం == [[File:Sumer map.jpg|thumb|సుమేరు పటము]] ఇప్పటి వరకూ జరిగిన పరిశోధనల ప్రకారము చక్రవాహనాల వాడకము క్రీ.పూ 4 వ సహస్రాబ్ది మధ్యభాగములో మొదలైంది. దాదాపు ఒకేసారి మూడు వేర్వేరు సమాజాల్లో వీటి మొదటి వాడకము కనిపిస్తోంది. అవీ మెసొపొటేమియా, ఉత్తర కాకసస్ (మైకాప్ సంస్కృతి), మధ్య ఐరోపాలు. చక్రం కనుగొన్న మొదట్లో దాన్ని కుమ్మరి చక్రంగా వాడారు. నెమ్మదిగా వాహనాలకూ, కర్మాగారాలకూ దీని వాడకము విస్తరించింది. పరిష్కృత లిపుల్లో ఈజిప్టు గూఢచిత్ర లిపి తరువాత అతి పురాతనమైనది సుమేరు శరాకార లిపి (దానికంటే పురాతనమైన జియాహూ గుర్తులు, టార్టరియా పలకలు వంటివాటిపై అనేక వివాదాలు ఉన్నాయి). సుమేరులు మొట్టమొదటి ఖగోళ శాస్త్రవేత్తలలో ఒకరు. వీరు నక్షత్రాలను నక్షత్ర సముదాయాలుగా విభజించారు. ఈ సముదాయాలలో చాలా వాటిని పురాతన గ్రీకులు కూడా గుర్తించారు. కొన్ని సముదాయాలు నేటి రాశి చక్రములో కూడా వాడుకలో ఉన్నాయి.<ref name="Thompson">{{cite web |author=Gary Thompson |url=http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |title=History of Constellation and Star Names |publisher=Members.optusnet.com.au |access-date=2012-03-29 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120821025411/http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |archive-date=2012-08-21 }}</ref>{{Unreliable source?|failed=y|date=March 2012}} కంటికి కనిపించే ఐదు గ్రహాల గురించి కూడా వారికి తెలుసు.<ref name="SumerFAQ2">{{cite web |url=http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |title=Sumerian Questions and Answers |publisher=Sumerian.org |accessdate=2012-03-29 |website= |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414150755/http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |archive-date=2012-04-14 |url-status=dead }}</ref> వారు ఒక ప్రత్యామ్నాయ బేస్ 10, బేస్ 6 తో ఒక మిశ్రమ రేడిక్స్ వ్యవస్థతో సహా అనేక విభిన్న సంఖ్యా వ్యవస్థలను ఉపయోగించి అంకగణితం అభివృద్ధి చేసారు. సుమేరు, బాబిలోనియాలో ఈ సెక్స్మేసిమల్ సిస్టమ్ ప్రామాణిక సంఖ్యా వ్యవస్థగా మారింది. వీరు సైనిక నిర్మాణాలను (యుద్ధ వ్యూహాలను) కనుగొని ఉండవచ్చు. సైనికులను అంగాలుగా విభజించే పద్ధతిని కనుగొన్నారు. వీరి సైనిక అంగాలు: పదాతి, అశ్వికదళం, విలుకాండ్రు. వారు మొట్టమొదటిగా న్యాయ వ్యవస్థ, పరిపాలనా వ్యవస్థలను క్రోడీకరించి అభివృద్ధి చేశారు. వీరి వ్యవస్థ న్యాయస్థానాలు, కారాగారాలూ, ప్రభుత్వ కవిలెలతో సంపూర్ణంగా ఉండేది. మొట్టమొదటి నగర రాజ్యాలు సుమేరులో వెలిసాయి. ఐతే ఆధునిక సిరియా, లెబనన్ ప్రాంతాల్లో కూడా అదే సమయానికి నగర రాజ్యాల లాంటి వ్యవస్థలు ఏర్పడ్డాయి. శరాకార లిపి తయారుచేసాక కొన్ని శతాబ్దాల పాటు దాన్ని అప్పులూ, జమా ఖర్చుల లెక్కలకే వాడేవారు. నెమ్మదిగా సుమారు క్రీ.పూ. 2600 నాటికి సందేశాలు, వర్తమానాలు, చరిత్ర, కథలూ, గణితం, ఖగోళ విశేషాలూ, ఇతర విషయాలను లిపిని ఉపయోగించి నమోదు చేయడము మొదలైంది. వ్రాత సమాజములో వ్యాప్తి చెందడముతో, గ్రామ దేవాలయాల నిర్వహణలో మొట్టమొదటి బడులు ఏర్పడ్డాయి. ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[:en:History of Iraq|ఇరాక్ చరిత్ర]] * [[:en:History of writing numbers|అంకము]] * [[:en:Ancient Mesopotamian units of measurement|ప్రాచీన మెసొపొటేమియాలో కొలమానాలు]] * [[:en:Ancient Mesopotamian religion|ప్రాచీన మెసొపొటేమియా యొక్క మత సంప్రదాయాలు]] * [[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియాల మధ్య సంబంధాలు]]   ==గమనికలు== <references group="గమనిక"/> ==మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==మరింత సమాచారము కోసము== {{refbegin|35em}} * Ascalone, Enrico. 2007. ''Mesopotamia: Assyrians, Sumerians, Babylonians (Dictionaries of Civilizations; 1)''. Berkeley: University of California Press. {{ISBN|0-520-25266-7}} (paperback). * Bottéro, Jean, André Finet, Bertrand Lafont, and George Roux. 2001. ''Everyday Life in Ancient Mesopotamia''. Edinburgh: Edinburgh University Press, Baltimore: Johns Hopkins University Press. * Crawford, Harriet E. W. 2004. ''Sumer and the Sumerians''. Cambridge: Cambridge University Press. * Leick, Gwendolyn. 2002. ''Mesopotamia: Invention of the City''. London and New York: Penguin. * Lloyd, Seton. 1978. ''The Archaeology of Mesopotamia: From the Old Stone Age to the Persian Conquest''. London: Thames and Hudson. * Nemet-Nejat, Karen Rhea. 1998. ''Daily Life in Ancient Mesopotamia''. London and Westport, Conn.: Greenwood Press. * {{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=Sumerian Mythology: A Study of Spiritual and Literary Achievement in the Third Millennium B.C.|url=https://archive.org/details/sumerianmytholog0000kram|date=1972|publisher=University of Pennsylvania Press|location=Philadelphia|isbn=978-0-8122-1047-7|edition=Rev.}} * Roux, Georges. 1992. ''Ancient Iraq'', 560 pages. London: Penguin (earlier printings may have different pagination: 1966, 480 pages, Pelican; 1964, 431 pages, London: Allen and Urwin). * Schomp, Virginia. ''Ancient Mesopotamia: The Sumerians, Babylonians, and Assyrians''. * ''Sumer: Cities of Eden (Timelife Lost Civilizations)''. Alexandria, VA: [[:en:Time Life|Time-Life Books]], 1993 (hardcover, {{ISBN|0-8094-9887-1}}). * [[Leonard Woolley|Woolley, C. Leonard]]. 1929. ''[https://www.fadedpage.com/books/20170924/html.php The Sumerians]''. Oxford: Clarendon Press. {{refend}} fnum9d14lnzeded06524unyt9zv8mou 3615108 3615098 2022-08-04T10:22:03Z Inquisitive creature 49670 /* గూట్యపు కాలం */ లింకులు చేర్చబడ్డాయి wikitext text/x-wiki {{Ancient history}} సుమేరు <ref group="గమనిక"></ref> [[నాగరికత]] [[తామ్ర శిలా యుగం]], మొదటి [[కంచుయుగం|కంచు యుగ]] కాలాల్లో, సుమారు క్రీ.పూ. 5–6 సహస్రాబ్దుల్లో, దక్షిణ [[మెసొపొటేమియా]] (ఆధునిక దక్షిణ-మధ్య [[ఇరాక్]]) ప్రాంతములో మొదలైంది. ఇది మెసొపొటేమియాలోని నాగరికతల్లో మొదటిది. [[సింధు లోయ నాగరికత|సింధూ నాగరికత]], [[:en:Ancient Egypt|ప్రాచీన ఈజిప్టు]], [[:en:Elam|ఈలము]], [[:en:ancient china|ప్రాచీన చైనా]], [[:en:Minoan civilization|మనోవు నాగరికత]], [[:en:Caral-Supe civilization|కారలు నాగరికత]]లతో పాటు [[:en:Cradle of civilization|ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి నాగరికతలలో]] ఇది కూడా ఒకటి. [[:en:Tigris|టైగ్రిసూ]], [[యూఫ్రటీస్|యూఫ్రెటీసు]] లోయలలో నివసించిన సుమేరు రైతులు ధాన్యం, ఇతర పంటలను విస్తారంగా సాగుచేసారు. ఆ పంట మిగులు వారు పట్టణావాసాలు ఏర్పరిచేందుకు దోహదపడింది. క్రీ.పూ 3000 నాటికీ [[:en:Proto-writing|ఆదిలేఖన పద్ధతులు]] ఈ నాగరికతలో కనిపిస్తాయి. ఈ నాగరికత యొక్క అత్యంత పురాతన రచనలు [[:en:uruk|ఉరుక్]], [[:en:Jemdet Nasr|జెమ్డేట్ నస్ర్]] నగరాలలో లభించాయి‌. ఇవీ క్రీ.పూ 3500–3000 నాటివి. ==ఉచ్చారణ== సుమేరు అనే పదాన్ని బ్రిటిష్ ఆంగ్లములో సూమర్ (రకారము పలుకబడదు. సూమహ్‌కీ సూమర్‌కీ మధ్యస్థంగా ఉంటుంది. ([[Help:IPA/English|/ˈsuːmər/]])) అని పలుకగా, అమెరికా వారు సూమఱ్(దాదాపుగా) అని పలుకుతారు. భారతీయ ఆంగ్ల ఉచ్ఛారణలో సుమేరు కీ సుమాహ్‌కీ మధ్యస్థంగా పలుకబడుతుంది. ==పుట్టుపూర్వోత్తరాలు== సుమేరు లో సుమారు క్రీ.పూ. 5500–4000 మధ్యన మనుషులు స్థిరనివాసాలు ఏర్పర్చుకున్నారని చరిత్రకారుల అంచనా. వీరు [[:en: Western Asia|పశ్చిమాసియా]] వాసులయ్యుండొచ్చు. పట్టణాలూ, నదులూ, వృత్తులకు ఉన్న పేర్ల ఆధారంగా వీరు సుమేరు భాష మాట్లాడేవారని తెలుస్తోంది. ఈ భాష [[:en:language isolate|ఏ కుటుంబానికీ చెందినది కాదు]]. తరువాతి సెమిట భాషల వలె కాక ఇది ఒక అగ్లూటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ ({{ill|agglutinative language|en}}). <ref>{{Cite web|url=http://oi.uchicago.edu/OI/MUS/ED/TRC/MESO/writing.html|title=Ancient Mesopotamia. Teaching materials|publisher=Oriental Institute in collaboration with Chicago Web Docent and eCUIP, The Digital Library|access-date=5 March 2015}}</ref><ref> [http://www.metmuseum.org/toah/hd/ubai/hd_ubai.htm "The Ubaid Period (5500–4000 B.C.)" In Heilbrunn Timeline of Art History. Department of Ancient Near Eastern Art. The Metropolitan Museum of Art, New York (October 2003)]</ref><ref>[https://www.britishmuseum.org/explore/highlights/articles/u/ubaid_culture.aspx "Ubaid Culture", The British Museum]</ref><ref>[http://oi.uchicago.edu/pdf/saoc63.pdf "Beyond the Ubaid", (Carter, Rober A. and Graham, Philip, eds.), University of Durham, April 2006]</ref> [[File:Blau Monuments (front).jpg|thumb|upright=1.5|[[:en:Blau Monuments|బ్లౌ స్మారక చిహ్నాలు]]. ప్రస్తుతం బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్న ఇవి జెమ్డెట్ నస్ర్ కాలంలో క్రీ.పూ 3100–2700 మధ్యలో చెక్కబడినవి. వీటిలో ఆ కాలం నాటి సుమేరుల బొమ్మలూ అలాగే ఆదిమ శరాకార లిపిలో ఉన్న గుర్తులూ కనిపిస్తాయి.]] ఐతే [[:en:North Africa|ఉత్తర ఆఫ్రికా]]లోని అలనాటి [[:en:African humid period|పచ్చటి సహారా]]లో నివసించిన వారే [[మధ్యప్రాచ్యం|మధ్యప్రాచ్యము]]లోని సుమేరుకు వలస వచ్చి అక్కడ వ్యవసాయాన్ని వ్యాపింపజేసారని మరికొందరి పరిశోధకుల వాదన.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=MJWcSRSz9wEC&pg=PA22|title=Prehistoric Iberia: Genetics, Anthropology, and Linguistics : [proceedings of an International Conference on Prehistoric Iberia : Genetics, Anthropology, and Linguistics, Held November 16–17, 1998, in Madrid, Spain]|last1=Arnaiz-Villena|first1=Antonio|last2=Martínez-Laso|first2=Jorge|last3=Gómez-Casado|first3=Eduardo|date=2000|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=978-0-306-46364-8|pages=22}}</ref> కానీ వ్యవసాయము మొదట [[:en:Fertile Crescent|ఫెర్టైల్ క్రిసెంట్‌]]లో<ref group="గమనిక">అనువాదము=సారవంతమైన నెలవంక. ఆ నేల నెలవంక ఆకారములో ఉన్నందున ఈ పేరు వచ్చినది</ref>మొదలైందని బలమైన ఆధారాలున్నందున ఈ పరికల్పనకు పెద్దగా మద్దతు లభించలేదు.<ref name="Genomic insights into the origin of">{{cite journal |last1=Lazaridis |first1=I. |last2=Nadel |first2=D. |last3=Rollefson |first3=G. |title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East |journal=Nature |date=2016 |volume=536 |issue=7617 |pages=419–424 |doi=10.1038/nature19310 |pmid=27459054 |url= |pmc=5003663 |bibcode=2016Natur.536..419L }}</ref> ప్రత్యేకించి సుమేరులను గూర్చి చెప్పనప్పటికీ, 2016లో లౙారిడిస్ బృందము మధ్యప్రాచ్యములోని సెమిట సంస్కృతి మొదలవ్వడానికి ముందు నివసించిన వారిలో, ముఖ్యంగా [[:en:Natufian culture|నాటూఫుల్లో]], [[:en:Haplogroup E-M215 (Y-DNA)|కొంత ఉత్తర ఆఫ్రికా సంతతి]] ఉందని ప్రతాపాదించారు. వీరు నాటూఫులూ, [[:en:Pre-Pottery Neolithic|ప్రీ పోటరీ నియోలిథిక్ కాలపు]] వారి పై జన్యు పరిశోధనలు చేసి, ఈ నిర్ణయానికి వచ్చారు.<ref name="Genomic insights into the origin of"/><ref>"Craniometric analyses have suggested an affinity between the Natufians and populations of north or sub-Saharan Africa, a result that finds some support from Y chromosome analysis which shows that the Natufians and successor Levantine Neolithic populations carried haplogroup E, of likely ultimate African origin, which has not been detected in other ancient males from West Eurasia. However, no affinity of Natufians to sub-Saharan Africans is evident in our genome-wide analysis, as present-day sub-Saharan Africans do not share more alleles with Natufians than with other ancient Eurasians" (తెలుగు అనువాదము: కపాలమాపన విశ్లేషణల్లో నాటూఫులకూ, ఉత్తర సహారా అలాగే సహారాకు దక్షిణాన ఉండే వారితో కూడా జన్యు సంబంధాలుండే అవకాశముందని తెలిసింది. పురుష వర్ణగ్రాహక విశ్లేషణలు కూడా నాటూఫులూ, వారి వారసులైన నవీన శిలా యుగపు లెవాంటు సమాజాల్లో ఆఫ్రికా సంతతికి చెందిన యుగ్మ వికల్పాలు ఉన్నట్లుగా తేల్చాయి. ఈ వికల్పములు పడమటి యురాసియుల్లో లేవు. కానీ మా విశ్లేషణల్లో సహారాకు దక్షిణాన ఉండే ఆధునిక ఆఫ్రికా వాసులకు, నాటూఫులతో ఇతర యురాసియులకంటే దగ్గరి జన్యు సంబంధములున్నాయనడానికి ఆధారాలేమీ లభించలేదు.) in {{Cite journal|last1=Reich|first1=David|last2=Pinhasi|first2=Ron|last3=Patterson|first3=Nick|last4=Hovhannisyan|first4=Nelli A.|last5=Yengo|first5=Loic|last6=Wilson|first6=James F.|last7=Torroni|first7=Antonio|last8=Tönjes|first8=Anke|last9=Stumvoll|first9=Michael|date=August 2016|title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East|journal=Nature|volume=536|issue=7617|pages=419–424|doi=10.1038/nature19310|pmid=27459054|pmc=5003663|issn=1476-4687|bibcode=2016Natur.536..419L}}</ref> ఇది కాక 2013లో నాలుగు సుమేరు అస్థిపంజరాల నుండి సేకరించిన డి.ఎన్.ఎ నమూనాలపై జన్యు విశ్లేషణ పరీక్షలు జరుపగా, వారికీ సింధు నాగరికత వారికీ సారూప్యతలున్నట్లు తెలిసింది. పురాతన [[:en:Indus–Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియా సంబంధాల]] వల్ల ఇది జరిగి ఉండవచ్చు.<ref name="EBA">{{cite journal |last1=Płoszaj |first1=Tomasz |last2=Chaubey |first2=Gyaneshwer |last3=Jędrychowska-Dańska |first3=Krystyna |last4=Tomczyk |first4=Jacek |last5=Witas |first5=Henryk W. |title=mtDNA from the Early Bronze Age to the Roman Period Suggests a Genetic Link between the Indian Subcontinent and Mesopotamian Cradle of Civilization |journal=PLOS ONE |date=11 September 2013 |volume=8 |issue=9 |pages=e73682 |doi=10.1371/journal.pone.0073682 |pmid=24040024 |language=en |issn=1932-6203|pmc=3770703 |bibcode=2013PLoSO...873682W |doi-access=free }}</ref> ఇవికాక సుమేరులలో [[:en:Hurrians|హరియులూ]], ఇంకా [[:en:Urartu|ఉరాట్యుల]] సంతతి కూడా ఉందనడానికీ, తద్వారా వీరు [[:en:Caucasus|కోకసస్]] నుండి వలస వచ్చారనీ చెప్పేందుకు కూడా ఆధారాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Sumerians had connections with the Caucasus|url=https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20210415032734/https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|archive-date=2021-04-15|access-date=|website=|publisher=scientificrussia}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|year=2014|title=Lexical Matches between Sumerian and Hurro-Urartian: Possible Historical Scenarios|url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlj/2014/cdlj2014_004.html|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|publisher=Cuneiform Digital Library Journal}}</ref><ref>{{Cite book|last=|first=|title=The Diversity of the Chechen culture: from historical roots to the present|url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000186004|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|year=2009|publisher=UNESCO|page=14|isbn=978-5-904549-01-5}}</ref> సుమేరులకు ముందు ఈ ప్రాంతములో నివాసమున్న ఆది మానవులని [[:en:Proto-Euphratean language|ప్రోటో-యూఫ్రెటీయన్స్]] లేదా ఉబైడులుగా పిలుస్తారు.<ref name="britannica">{{cite web| url= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/573176/Sumer |title=Sumer (ancient region, Iraq) |publisher= Britannica.com | work=Britannica Online Encyclopedia |accessdate=2012-03-29}}</ref> ఉత్తర మెసొపొటేమియా [[:en:samarra culture|సామర్రా సంస్కృతి]] వారి నుండి వీరు ఉద్భవించారని సిద్ధాంతీకరించారు.<ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=dWuQ70MtnIQC&pg=PA51&dq=samarra+culture#v=snippet&q=%22As%20the%20Samarra%20culture%20spread%20south%2C%20it%20evolved%20into%20the%20Ubaid%20culture%22&f=false | title = Cities, Change, and Conflict: A Political Economy of Urban Life | isbn = 978-0495812227 | author1 = Kleniewski | first1 = Nancy | last2 = Thomas | first2 = Alexander R | date = 2010-03-26}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=tupSM5y9yEkC&pg=PA139&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22cultural%20descendants%20of%20the%20originating%20Samarran%20culture%22&f=false | title = The Near East: Archaeology in the "Cradle of Civilization" | isbn = 978-0415047425 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 1993}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=i7_hcCxJd9AC&pg=PA147&dq=ubaid+samarra#v=snippet&q=%22Ubaid%200%20is%20thus%20clearly%20derived%20from%20the%20earliest%20culture%20to%20move%20into%20lower%20mesopotamia%2C%20the%20Samarra%22&f=false | title = Early Civilizations of the Old World: The Formative Histories of Egypt, the Levant, Mesopotamia, India and China | isbn = 978-0415109765 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 2001}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=zmvNogJO2ZgC&pg=PA505&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22similar%20to%20those%20of%20the%20ubaid%20period%22&f=false | title = A dictionary of archaeology | isbn = 978-0631235835 | author1 = Shaw | first1 = Ian | last2 = Jameson | first2 = Robert | year = 2002}}</ref> సుమేరులు ఎన్నడూ ఉబైడుల గురించి ప్రస్తావించ లేదు కానీ వీరే సుమేర్లోని మొట్టమొదటి నాగరిక శక్తి అని అనేక ఆధునిక పరిశోధకుల అభిప్రాయం. వారు చిత్తడి నేల నుండి నీటిని బయటకు పారించి [[వ్యవసాయం|వ్యవసాయానికి]] అనువుగా మలిచారు, వాణిజ్యం అభివృద్ధి చేసి, [[చేనేత|నేతపనీ]], [[:en:Leather crafting|తోలుపని]], [[లోహక్రియ| లోహపు పని]], [[:en:Masonry|తాపీపనీ]], [[మృణ్మయ పాత్రలు| మృణ్మయకళలలో]] నైపుణ్యం సాధించారు.<ref name="britannica" /> [[File:Enthroned King of Ur.jpg|thumb|upright=1.5|ఇది సుమారు క్రీ.పూ 2600లో చెక్కబడ్డ [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనం]]. ఇందులో పరిచారకుల మధ్యన సింహాసనం పై కూర్చున్న [[:en:Ur|ఉర్]] రాజును మనం చూడవచ్చు. ఇతడు [[:en:Ur-Pabilsag|ఉర్-పబిల్సాగ్]] అయ్యుంటాడని శాస్త్రీయ అంచనా.]] కొంతమంది పరిశోధకులు మాత్రము ప్రోటో-యూఫ్రెటియన్ భాష నుండి సుమేరు భాష వచ్చిందనే సిద్ధాంతముతో విభేదిస్తారు. అలాగే మరొక భాష ప్రభావము సుమేరు భాషపై ఉందనే ([[:en:Substratum (linguistics)|substrate effect]]) సిద్ధాంతముతో కూడా వీరు ఏకీభవించరు. [[వేట|వేటాడటమూ]], [[:en:Fishing|చేపలు పట్టడమూ]] జీవనాధారాలుగా అరేబియా సముద్రానికి [[:en:Eastern Arabia|తూర్పున]] తీర ప్రాంతాల్లోనూ, చిత్తడి నేలల్లోనూ కొందరు జనాలుండేవారు. రెండు వైపులా చదును చేయబడ్డ పనిముట్ల వాడకము వీరి ప్రత్యేకత. వీరి భాషే సుమేరు భాష అని ఈ విభేదించే వర్గాల వారి అభిప్రాయము.<ref>Margarethe Uepermann (2007), "Structuring the Late Stone Age of Southeastern Arabia" (Arabian Archaeology and Epigraphy Arabian Archaeology and Epigraphy Volume 3, Issue 2, pp. 65–109)</ref> చరిత్ర గ్రంథస్తమవ్వడమనే ప్రక్రియ సుమేరు నాగరికత ఏర్పడ్డ చాలా కాలానికి మొదలైంది. తొట్టతొలి లిఖితపూర్వక చరిత్ర [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసీ]] కాలములోనిది (అంటే ఆదివంశపు కాలము). [[:en:Last Glacial Period|మంచు యుగం]] చివరిలో వరదల్లో మునిగిపోక ముందు తూర్పు అరేబియా ప్రాంత (నేటి పర్షియా గల్ఫ్ ప్రాంతం) తీరాన సుమేరులు నివసించేవారని [[:en:Juris Zarins|జురిస్ ౙరిఞ్శ]] అభిప్రాయము.<ref>{{cite journal |last=Hamblin |first=Dora Jane |date=May 1987 |title=Has the Garden of Eden been located at last? |url=http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |format=PDF |journal=Smithsonian Magazine |volume=18 |issue=2 |pages= |doi= |accessdate=8 January 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140109135715/http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |archivedate=9 January 2014 |df= }}</ref> సుమేరు నాగరికత ఉరుక్ కాలం (క్రీ.పూ.4 వ సహస్రాబ్ది) లో ప్రారంభమై, జెమ్డిట్ నస్ర్, ఆది వంశపు కాలాల వరకు కొనసాగింది. క్రీ.పూ. 3 వ సహస్రాబ్దిలో సుమేరు, అకేడు భాషలు ఒకదాని వలన మరొకటి ప్రభావితమయ్యాయి. పదజాలమూ, వ్యాకరణమూ, ఉచ్చారణా వంటి అన్ని అంశాల్లోనూ ఈ పరస్పర ప్రభావాన్ని గమనించవచ్చు. కనుక ఈ రెండు భాషలనూ శ్ప్రాఖ్బుంట్ ({{ill|Sprachbund|en}}-భౌగోళిక దగ్గరితనము కారణంగా పరస్పర ప్రభావానికి గురైన భాషలు)గా చెప్పవచ్చు.<ref name="Deutscher">{{cite book|title=Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation|author=Deutscher, Guy|authorlink=Guy Deutscher (linguist)|publisher=[[Oxford University Press|Oxford University Press US]]|year=2007|isbn=978-0199532223|pages=20–21|url=https://books.google.com/books?id=XFwUxmCdG94C}}</ref> సుమారు క్రీ.పూ 2270లో ([[:en:chronology of the ancient Near East|కురచ కాలవృత్తాంతము ప్రకారము]]) వాయువ్య దిశన అకేడు రాజుల ఆక్రమణ మొదలైంది. క్రమంగా సుమేరు మొత్తాన్నీ వారు స్వాధీనము చేసుకున్నారు. రాజ్యాధికారము సుమేరుల చేతి నుండి అకేడుల చేతిలోకి వచ్చింది. ఈ సమయములో సుమేరు భాష వాడుక తగ్గినప్పటికీ, అది [[:en:sacred language|ధార్మిక భాష]]గా కొనసాగింది. మరల సుమారు క్రీ.పూ. 2100–2000 నాటికి రాజ్యాధికారము సుమేరులైన ఉర్ మూడో రాజవంశము చేతికి వచ్చింది. శతాబ్దము పాటు కొనసాగిన వీరి పాలనలో కూడా అకేడు భాషే వాడుక భాషగా చెలామణీ అయ్యింది.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003">Leick, Gwendolyn (2003), "Mesopotamia, the Invention of the City" (Penguin)</ref> పెర్షియన్ గల్ఫ్ తీరంలోని సుమేరు నగరమైన ఎరిడు, [[:en:List of oldest continuously inhabited cities|ప్రపంచంలోని అతి పురాతన నగరాల్లో]] ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది. ఇక్కడ మూడు వేర్వేరు సంస్కృతుల కలయిక జరిగి ఉండవచ్చు. అవి: # మట్టి ఇటుకల గుడిసెల్లో నివసిస్తూ, నీటిపారుదల మెళకువల పై పట్టు సాధించిన ఉబైడు రైతులు, # నల్ల గుడారాలలో నివసిస్తూ గొర్రెలూ, మేకల మందలను కాచుకుంటూ బతికే సెమిట సంచార జాతీ # చిత్తడి నేలల్లో పూరిళ్ళలో బ్రతికే మత్స్యకారులూ. ఈ మత్స్యకార గుంపే సుమేరుల పూర్వికులయ్యుండొచ్చు<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==పేరు వెనుక చరిత్ర == {{multiple image|perrow=2|total_width=350|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరులు | image1 = Head of Gudea (Metropolitan Museum of Art).jpg | image2 = Saĝ-gíg (cuneiforms).jpg | footer=ఎడమ వైపు: సుమారు క్రీ.పూ 2150లో చెక్కబడ్డ సుమేరు రాజు [[:en:Gudea|గుడియా]] తల. కుడి వైపు: [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడ్డ సాంగ్ గిగ్ (𒊕𒈪). నల్ల తల గలవారు అని దీని అర్థం. ఇది సుమేరులు తమని తాము పిలుచుకున్న పేరు. మొదటిది తలకు పద సంజ్ఞ(తలకు సంకేత చిత్రమైన[[File:Saĝ (linear script, head).jpg|14px]]పదసంజ్ఞగా మారి ఇలా అయ్యింది- [[File:Saĝ (Sumero-Akkadian cuneiform, head).jpg|12px]]), రెండవది నలుపుకూ, రాత్రికీ సంజ్ఞ(సంకేత చిత్రం[[File:Gíg (linear script, night-black).jpg|14px]] నుండి వచ్చిన సంజ్ఞ- [[File:Gíg (Sumero-Akkadian cuneiform, night-black).jpg|12px]]).<ref name="DAF">{{cite book |last1=Foxvog |first1=Daniel A. |title=Elementary Sumerian Glossary |date=2016 |publisher=University of California at Berkeley |page=52 |url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlp/cdlp0003_20160104.pdf}}</ref><ref name="PUSD">{{cite web |title=The Pennsylvania Sumerian Dictionary: saĝgiga[humankind] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e4703.html |website=psd.museum.upenn.edu}}</ref><ref name="IMD">{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |last2=D'I︠A︡konov |first2=Igor' Mik︠h︡aílovich |title=Early Antiquity |date=1991 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14465-8 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JSRAUIYENZoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref name="GF">{{cite book |last1=Feuerstein |first1=Georg |last2=Kak |first2=Subhash |last3=Frawley |first3=David |date=2005 |title=The Search of the Cradle of Civilization: New Light on Ancient India |edition=Second Revised |publisher=Motilal Banarsidass Publishers |isbn=978-81-208-2037-1 |page=117 |url=https://books.google.com/books?id=wNlsRZh3rwgC&pg=PA117 |language=en}}</ref>}} దక్షిణ మెసొపొటేమియాకు చెందిన సెమిటేతర భాషలు మాట్లాడే పురాతన నివాసుల భాషను, వారి తరువాత అక్కడ తూర్పు మెసొపొటేమియాలో స్థిరపడ్డ అకేడులు షుమేరు (𒋗𒈨𒊒-షుమేరు/శుమేరు/చుమేరు)<ref>{{cite web |title=emeĝir [SUMERIAN] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e1283.html |website=The Pennsylvania Sumerian Dictionary |publisher=University of Pennsylvania Museum of Anthropology and Archaeology |access-date=14 July 2021}}</ref> అని పిలిచినందున సుమేరు అనే పదం పుటిందని భావిస్తున్నారు.<ref name="ANE29"/><ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy A. |last2=George |first2=A. R. |last3=Postgate |first3=J. N. |last4=Breckwoldt |first4=Tina |title=A Concise Dictionary of Akkadian |date=2000 |publisher=Otto Harrassowitz Verlag |isbn=978-3-447-04264-2 |page=384 |url=https://books.google.com/books?id=-qIuVCsRb98C&pg=PA384 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Miller |first1=Douglas B. |last2=Shipp |first2=R. Mark |title=An Akkadian Handbook: Paradigms, Helps, Glossary, Logograms, and Sign List |date=1996 |publisher=Eisenbrauns |isbn=978-0-931464-86-7 |page=68 |url=https://books.google.com/books?id=27m3y6MNRzYC&pg=PA68 |language=en}}</ref> సుమేరులు తమ భాషను ఎమెగిర్‌గా పిలుచుకున్నారు. సుమేరులు తమని తాము " సాంగ్ గిగ్/సాంగ్ గిగ్ గా " అని చెప్పుకున్నారు. దీనికి అర్థం "నల్ల-తల గల ప్రజలు."<ref name="ANE29"/><ref>"The origin of the Sumerians is unknown; they described themselves as the 'black-headed people'" {{cite book |last1=Haywood |first1=John |title=The Penguin Historical Atlas of Ancient Civilizations |date=2005 |publisher=Penguin |isbn=978-0-14-101448-7 |page=28 |url=https://books.google.com/books?id=xtjtAAAAMAAJ |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |title=Early Antiquity |date=2013 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14467-2 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JU8pegs94uoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Finer |first1=Samuel Edward |last2=Finer |first2=S. E. |title=The History of Government from the Earliest Times: Ancient monarchies and empires |date=1997 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-820664-4 |page=99 |url=https://books.google.com/books?id=aEziNfjinnMC&pg=PA99 |language=en}}</ref> సుమేరు రాజు షుల్గీ/శుల్గీ/చుల్గీ తనను తాను నాలుగు పావు భాగాలకూ రాజుగా, నల్ల తల గల ప్రజలకు కాపరిగా చెప్పుకున్నాడు.<ref>"I am the king of the four quarters, I am a shepherd, the pastor of the "black-headed people (అనువాదము: నేను నాలుగు పావులకూ రాజును, నేను గొల్లవాడను, నల్ల తలగల జనాలకు కాపరిని"" in {{cite book |last1=Liverani |first1=Mario |title=The Ancient Near East: History, Society and Economy |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-134-75084-9 |page=167 |url=https://books.google.com/books?id=0d1JAgAAQBAJ&pg=PA167 |language=en}}</ref> అకేడ్లు కూడా సుమేరులను అకేడు భాషలో 'నల్ల తల గల వారు' అనే అర్థము వచ్చే 'సల్మాత్ కక్కడీ' అనే పేరుతో పిలిచేవారు.<ref name="PUSD"/><ref name="IMD" /> అలాగే సుమేరులు వారి భూమిని కి- ఎన్-గిర్ ('స్థలం' + 'ప్రభువులు' + 'ప్రముఖులు')గా పిలుచుకున్నారని నాటి శాసనాలను బట్టి తెలుస్తోంది. దీని అర్థం "ఉన్నత ప్రభువుల ప్రదేశం".<ref name="ANE29">"The area in question (the extreme south of Mesopotamia) may now be called Sumer, and its inhabitants Sumerians, although these names are only English approximations of the Akkadian designations; the Sumerians themselves called their land Kengir, their language Emegir, and themselves Sag-giga, "black-headed ones. (అనువాదము: ఇక్కడ చర్చించబడుతున్న ఈ ప్రాంతమును (మెసొపొటేమియా దక్షిణ కొన) ఇక సుమేరని పిలవవచ్చు. అలాగే ఆ ప్రాంతపు వారిని సుమేరులుగా పిలవవచ్చు. ఐతే ఈ పేర్లు నాటి అకేడు పదాలకు అంగ్లీకరణలు మాత్రమే. సుమేరులు తమ ప్రాంతాన్ని కెంగిర్ అనీ, తమ భాషను ఎమెగిర్ అనీ తమను తాము సాంగ్-గిగా, అనగా నల్ల తల గాళ్ళు అనీ పిలుచుకున్నారు)" in {{cite book|title=The Ancient Near East|url=https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall|author1=W. Hallo|author2=W. Simpson|publisher=New York: Harcourt, Brace, Jovanovich|year=1971|page=[https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall/page/29 29]}}</ref><ref>{{cite book |last1=Toorn |first1=Karel van der |last2=Becking |first2=Bob |last3=Horst |first3=Pieter Willem van der |title=Dictionary of Deities and Demons in the Bible |date=1999 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |isbn=978-0-8028-2491-2 |page=32 |url=https://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&pg=PA32 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Edzard |first1=Dietz Otto |title=Sumerian Grammar |date=2003 |publisher=Brill |isbn=978-90-474-0340-1 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=HOx5DwAAQBAJ&pg=PA1 |language=en}}</ref> అకేడు భాషలో ఈ సుమర్ పదము వ్యుత్పత్తి ఏమిటన్నది తెలియదు.<ref name="Nimrod">{{cite journal|title=Nimrod before and after the Bible|author=K. van der Toorn, P.W. van der Horst|journal=The Harvard Theological Review|year=Jan 1990| volume=83| issue=1| pages=1–29|doi=10.1017/S0017816000005502}}</ref> దక్షిణ మెసొపొటేమియాను హిబ్రూలో [[:en:Shinar|షైనార్ (శైనార్)]] అనీ, [[:en:Egyptian language|ఈజిప్టు భాష]]లో సింగ్ర్ అనీ, [[:en:Hittite|హిటైట్‌]]లో షన్హర్(ర) అనీ పిలుస్తారు. ఈ పదాలన్నీ సుమేరు పదంలో మార్పుల వల్ల వచ్చుండొచ్చు.<ref name="Nimrod"/> ==మెసపొటేమియా లోని నగర రాజ్యాలు == {{Further|{{ill|List of cities of the ancient Near East|en}}|{{ill|Geography of Mesopotamia|en}}}} క్రీ.పూ. 4 వ సహస్రాబ్ది ఆఖరుకు సుమేరు అనేక స్వతంత్ర [[:en:city-state|నగర-రాజ్యాల]] సమాహారంగా ఉండేది. సరిహద్దు గుర్తులుగా కాలువలూ, సరిహద్దు రాళ్ళూ ఉండేవి. ప్రతి నగరం మధ్యలో ఆ నగర దేవత లేదా దేవునికి అంకితం చేయబడిన ఒక ఆలయం ఉంటుంది. ఈ నగర-రాజ్యాలూ పూజారి ఐన గవర్నరు ([[:en:Ensi (Sumerian)|ఎన్సీ]]) పాలనలో గానీ లేదా మతపరమైన కార్యకలాపాలతో మమేకవుతూ ఉండే రాజు ([[:en:Lugal|లుగల్]]) పాలనలో గానీ ఉండేవి. {{multiple image|perrow=2|total_width=300|caption_align=center | align = right | direction =vertical | header=అను ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ | image2 = The White Temple 'E at Uruk, 3500-3000 BCE.jpg | image1 = White Temple ziggurat in Uruk.jpg | footer=ఉరుక్‌లో ఉన్న అనూ ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ. పిరమిడ్ ఆకృతిలో కట్టబడ్డ అను ౙిగ్గురత్తు క్రీ.పూ 4000 నాటిది. సుమారు క్రీ.పూ 3500లో దాని పైన తెల్ల గుడి కట్టబడింది.<ref>{{cite book |last1=Crüsemann |first1=Nicola |last2=Ess |first2=Margarete van |last3=Hilgert |first3=Markus |last4=Salje |first4=Beate |last5=Potts |first5=Timothy |title=Uruk: First City of the Ancient World |date=2019 |publisher=Getty Publications |isbn=978-1-60606-444-3 |page=325 |url=https://books.google.com/books?id=muCvDwAAQBAJ&pg=PT325 |language=en}}</ref> [[ఈజిప్టు పిరమిడ్లు|ఈజిప్టు పిరమిడ్లలో]] అత్యంత పురాతనమైనది సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది. వాటి ఆకృతికి ౙిగ్గురత్తులే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.<ref>"The stepped design of the Pyramid of Zoser at Saqqara, the oldest known pyramid along the Nile, suggests that it was borrowed from the Mesopotamian ziggurat concept.(అనువాదము: నైలు నదీ తీరాన అత్యంత పురాతన పిరమిడ్ ఐన సక్కారాలోని జోసర్ పిరమిడ్ యొక్క శ్రేణీకృత నిర్మాణ శైలికి మెసొపొటేమియా ౙిగ్గురత్తుల నిర్మాణ శైలే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.)" in {{cite book |last1=Held |first1=Colbert C. (University of Nebraska)|title=Middle East Patterns, Student Economy Edition: Places, People, and Politics |date=2018 |publisher=Routledge |isbn=978-0-429-96199-1 |page=63 |url=https://books.google.com/books?id=fOlgDwAAQBAJ&pg=PA63 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Samuels |first1=Charlie |title=Ancient Science (Prehistory – A.D. 500): Prehistory-A.D. 500 |date=2010 |publisher=Gareth Stevens Publishing LLLP |isbn=978-1-4339-4137-5 |page=23 |url=https://books.google.com/books?id=0KQCscrPDgUC&pg=PA23 |language=en}}</ref> }} నగర-రాజ్యాలు: * [[:en:Eridu|ఎరిదు]] (టెల్ అబు షహ్రెయిన్) * [[:en:Bad-tibira|బాడ్-టిబిరా]] (బహుశా టెల్ అల్-మడైన్) * [[:en:Larak|లారక్]] <sup>1<sup> * [[:en:Sippar|సిప్పర్]] (టెల్ అబూ హబ్బహ్) * [[:en:Shuruppak|షురుపక్]] (టెల్ ఫారా) పై 5 నగరాలు జలప్రళయానికి ముందు అధికార కేంద్రాలుగా ఉండేవనీ, జలప్రళయము తరువాత ఆదివంశపు కాలము మొదలైందనీ సుమేరులు నమ్మేవారు. ఇతర ప్రధాన నగర-రాజ్యాలు: * ఉరుక్ (వార్క) * కిష్ (టెల్ ఉహీమిర్, ఇన్గార్రా) * ఉర్ (టెల్ అల్ ముకయార్) * నిప్పూర్ (అఫాక్) * లగష్ (టెల్ అల్ హిబా) * గిర్సు (టెల్లో లేదా టెలోహ్) * ఉమ్మా (టెల్ జోఖా) * హమాౙీ <sup>1<sup> * అడాబ్ (టెల్ బిస్మాయ) * మారి (టెల్ హరిరి) <sup>2<sup> * అక్షక్ <sup>1<sup> * అక్కాడ్ <sup>1<sup> * ఇసిన్ (ఇషాన్ అల్-బహ్రియాత్) * లార్సా ({{sup|1}}సంబంధిత ఆధునిక ప్రదేశము తెలియరాలేదు)<br> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) చిన్న నగరాలు (దక్షిణము నుండి ఉత్తరము వరకు వరసక్రమములో): * కురా (టెల్ అల్ లాహ్మ్) * జబాలా (టెల్ ఇబ్జీఖ్కు) * కిసుర్రా (టెల్ అబు హతాబ్) * మరాడ్ (టెల్ వన్నత్ ఎస్-సడుం) * డిల్బాట్ (టెల్ ఎడ్-దెలిం) * బోర్సిప్ప (బీర్స్ నిమ్రుడ్) * కుతః (ఇబ్రాహీం చెప్పండి) * డెర్ (అల్-బద్ర) * ఎష్నన్న (టెల్ అస్మార్) * నగర్ (టెల్ బ్రాక్) <sup>2<sup> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) ఆగేడ్‌కు నైరుతి వైపున 330 కి.మీ (205 మైళ్ళ) దూరములో మారీ నగరము ఉండేది. ఇదీనూ, మారుమూల నగరమైన నగర్‌ను మినహాయిస్తే మిగిలిన నగరాలన్నీ బాగ్దాదుకు దక్షిణాన ఉన్న యూఫ్రేటీసు-టైగ్రిసు సారవంత మైదానంలో ఉన్నాయి. వీటి ప్రస్తుత పేర్లు బాబిల్, దియాలా, వాసిట్, దిహ ఖర్, బస్రా, అల్ ముత్తానా, అల్-ఖాడిసియ్యా (ఇరాక్ గవర్నరేట్స్). ==చరిత్ర విభజన== {{main|[[:en:History of Sumer|సుమేరు చరిత్ర]]}} [[File:Portrait of a Sumerian prisoner on a victory stele of Sargon of Akkad.jpg|thumb|[[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను మహావీరుడి]] విజయఫలకంపైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీ బొమ్మ. సుమారు క్రీ.పూ 2300లో చెక్కబడ్డ ఈ ఫలకం ఇప్పుడు [[లౌవ్రే మ్యూజియం|లూవ సంగ్రహశాల]]లో ఉంది.<ref name="ArchaeologyofElam">{{cite book |last1=Potts |first1=D. T. |title=The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State |date=1999 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-56496-0 |page=104 |url=https://books.google.com/books?id=mc4cfzkRVj4C&pg=PA104 }}</ref> ఖైదీల యొక్క కేశాలంకరణ సుమేరుల శైలిలో ఉంది (నెత్తి మీద ఉంగరాల జుట్టూ, పక్కలన కురచ వెంట్రుకలూ). ఈ శైలి ఉర్ కేతనం పైన కూడా కనిపిస్తుంది.<ref name="TwoSteles">{{cite journal |last1=Nigro |first1=Lorenzo |title=The Two Steles of Sargon: Iconology and Visual Propaganda at the Beginning of Royal Akkadian Relief |journal=Iraq |volume=60 |date=1998 |pages=85–102 |publisher=British Institute for the Study of Iraq |doi=10.2307/4200454 |jstor=4200454 }}</ref>]] [[File:Mesopotamia male worshiper 2750-2600 B.C.jpg|thumb|టెల్ అస్మార్‌లోని ఈ విగ్రహం దేవునికి సమర్పణగా ఇచ్చినది. ఇది క్రీ.పూ 2750–2600 కాలానికి చెందినది.]] చరిత్రపూర్వ ఉబైడు, ఉరుక్ కాలాలలో సుమేరు నగర-రాజ్యాలు అధికారంలోకి వచ్చాయి. సుమేరు లిఖితచరిత్ర క్రీ.పూ. 27 వ శతాబ్దం నుండి మొదలైంది. అయితే మూడవ ఆదివంశపు కాలం వరకు అనగా సుమారు క్రీ.పూ 23 వ శతాబ్దం వరకు చరిత్ర అస్పష్టంగానే ఉంది. ఆ తరువాత నుండి శాసనాలకు ఆధునిక కాలములో పరిష్కరింపబడ్డ సుమేరు లిపి వాడబడింది. క్రీ.పూ. 23 వ శతాబ్దిలో అకేడు సామ్రాజ్య పాలనలో మొదటిసారిగా మెసొపొటేమియా మొత్తం ఒక్క త్రాటి పైకి తీసుకురాబడింది. అలాగే గూట్య కాలం తరువాత మూడవ ఉర్ రాజ్యము ఇలాగే మెసొపొటెమియా ఉత్తర, దక్షిణ భాగాలను ఏకము చేసింది. క్రీ.పూ.2వ సహస్రాబ్దిలో అమోరీయుల దండయాత్రలతో ఈ సామ్రాజ్యము పడిపోయింది. ఆ తరువాత క్రీ.పూ. 1700 వరకు అమోరీయుల "ఇసిన్ రాజవంశం" కొనసాగింది. మెసొపొటేమియా బాబిలోనియ పాలనలో సమైక్యంగా ఉన్న కాలములో, అనగా క్రీ.పూ. 1700 వరకు, కూడా అమొరీయ ఇసిన్ రాజవంశము మిగిలి ఉంది. సుమేరులు చివరకు అకేడు (అస్సీర-బాబిలోనియ) జనాభాలో కలిసిపోయారు.{{Citation needed|date=October 2017}} * ఉబైడు కాలం: క్రీ.పూ. 6500–4100 (మట్టిపాత్రల కొత్తరాతియుగం నుండి తామ్రశిలా యుగము వరకు) * ఉరుక్ కాలవ్యవధి: క్రీ.పూ. 4100–2900 (చివరి తామ్రశిలా యుగము నుండి మొదటి కంచు యుగం I వరకు) ** ఉరుక్ XIV–V : క్రీ.పూ. 4100–3300 ** ఉరుక్ IV కాలం: క్రీ.పూ. 3300–3100 ** జెమ్డిట్ నస్ర్ కాలం (ఉరుక్ III ): 3100–2900 క్రీ.పూ * ఆదివంశపు కాలం (మొదటి కంచు యుగము II–IV) ** మొదటి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2900–2800 ** రెండవ ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2800–2600 (గిల్గమేష్) ** మూడవ ఎ ఆదివంశపు కాలం: 2600–2500 ** మూడవ బి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2500–2334 * అకేడు సామ్రాజ్య కాలం: సుమారు క్రీ.పూ 2334–2218 (సర్గోన్) * గూట్యపు కాలం: క్రీ.పూ. 2218–2047 (ప్రారంభ నాలుగవ కాంస్య యుగం) * మూడవ ఉర్ కాలం: క్రీ.పూ. 2047–1940. [[File:Samarra bowl.jpg|thumb|బెర్లిన్‌లోని పర్గమన్ సంగ్రహశాలలోనున్న సామర్రా పాత్ర. పాత్రకు మధ్యన ఉన్న స్వస్తికం పునర్నిర్మాణము ద్వారా చేర్చబడింది.<ref> Stanley A. Freed, ''Research Pitfalls as a Result of the Restoration of Museum Specimens'', Annals of the New York Academy of Sciences, Volume 376, The Research Potential of Anthropological Museum Collections pp. 229–245, December 1981.</ref>]] ==ఉబైడు కాలం == {{main|[[:en:Ubaid period|ఉబైడు కాలం]]}} [[Image:Frieze-group-3-example1.jpg|thumb|right|ఉబైడు కాలం నాటి మృణ్మయ పాత్ర]] చక్కటి చిత్రాలతో అలంకరింపబడి, విలక్షణ శైలిలో తయారు చేయబడ్డ, మృణ్మయ పాత్రలు ఈ కాలములో మనకి కనిపించే ప్రముఖ అంశము. ఉబైడు కాలములో ఈ కుమ్మర శైలి మెసొపొటేమియా, పెర్షియన్ గల్ఫ్ ప్రాంతాల్లో ప్రాచుర్యంలో ఉండేది. అత్యంత పురాతన మానవ నివాసాలు [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ ఎల్ ఒఎలీ]]లో ఉన్నట్లుగా ఆధారాలు ఉన్నాయి. ఐతే ఉబైడు కాలానికంటే చాలా ముందు నుండే దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని పరిస్థితులూ, వాతావరణమూ మానవ నివాసానికి అనుకూలంగా ఉండేవి. కనుక ఇప్పటికింకా కనుగొనని మరింత పురాతన నివాస స్థలాలు ఉండే అవకాశము మెండుగా ఉంది. ఈ ఉబైడు కాలపు సంస్కృతిని పరిశీలిస్తే, ఈ సంస్కృతి ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సామర్రపు సంస్కృతి ప్రభావముతో ఏర్పడినట్లుగా అనిపిస్తుంది. ఈ కాలపు తరువాతిదైన ఉరుక్ కాలము వారిని సుమేరులుగా గుర్తించారు. ఉరుక్ కాలపు వారు ఉబైడు కాలపు ప్రజల తరువాతి తరాలా లేక వారు వేరే సంస్కృతికి చెందినవారా అన్నది తెలియదు. ఉబైడు కాలములో ముఖ్య రాజకీయ, సాంస్కృతిక కేంద్రముగా ఎరీడు ఉండేది. నాగరిక జ్ఞానాన్ని ([[:en:Me (mythology)| మీ]]) ఎరీడు గ్రామ దైవమూ, జ్ఞానానికి ప్రతీక ఐన [[:en:Enki|ఎంకీ]], ఉరుక్ గ్రామ దేవతా, ప్రేమకూ యుద్ధానికీ ప్రతీక ఐన [[:en:Inanna|ఇనానా]]కు ఇచ్చే కథ, బహుశా ఎరీడు ప్రాభవము తగ్గి ఉరుక్ వైభవము యొక్క ఆరంభాన్ని సూచిస్తుండవచ్చు.<ref name=WolksteinKramer1983>{{cite book|last1=Wolkstein|first1=Diane|last2=Kramer|first2=Samuel Noah|title=Inanna: Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer|url=https://archive.org/details/inannaqueenofhea00wolk|date=1983|publisher=Harper & Row|location=New York|isbn=978-0060147136}}</ref>{{rp|174}} ==ఉరుక్ కాలం == ఉబైడు కాలములో కుమ్మర పరిశ్రమ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. నెమ్మదిగా కదిలే [[కుమ్మరి చక్రం|కుమ్మరి చక్రాల]]తో పాత్రలను తయారు చేసీ, వాటిని అందమైన చిత్రాలతో అలంకరించేవారు. క్రమంగా ఈ పాత్రలు, వేగంగా కదిలే చక్రాలపై నిపుణుల చేత భారీ మొత్తములో ఉత్పత్తి చేయబడ్డాయి. ఈ పాత్రలకు అలంకరణలుండేవి కాదు. ఈ కుమ్మర పరిశ్రమ విధానాల్లో వచ్చిన మార్పే ఉరుక్ కాలానికీ, ఉబైడు కాలనికీ మధ్య ప్రముఖ వ్యత్యాసము. <ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=gnpyREWsfG0C&pg=PA353#v=onepage&q&f=false|title= Upon this Foundation: The N̜baid Reconsidered : Proceedings from the U̜baid Symposium, Elsinore, May 30th-June 1st 1988|author1=Elizabeth F. Henrickson |author2=Ingolf Thuesen |author3=I. Thuesen |page= 353|year= 1989|isbn= 978-8772890708}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=fhMTRcUm9WsC&pg=PA31#v=onepage&q&f=false|title= The Invention of Cuneiform: Writing in Sumer|author= Jean-Jacques Glassner|page= 31|year= 2003|isbn= 978-0801873898}}</ref> {{multiple image | perrow = 2 | total_width = 250 | caption_align = center | align = left | direction = vertical | header = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజు (మతాధికారి) | image1 = Yale University. Uruk period priest-king.jpg | caption1 = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజూ, అతని శిష్యుడూ. సుమారు క్రీ.పూ 3200 నాటి చిత్రం | image2 = Uruk King priest feeding the sacred herd.jpg | caption2 = క్రీ.పూ 3100 నాటి ఉరుక్ కాలపు ముద్ర. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది. }} ఉరుక్ కాలంలో (సుమారుగా 4100-2900 క్రీ.పూ.) దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని నదులూ, కాలువల గుండా పెద్ద మొత్తంలో వ్యాపార సరుకుల రవాణా జరిగేది. ఈ వ్యాపారాలు పెద్ద, పెద్ద పట్టణాల ఆవిర్భావానికి తోడ్పడ్డాయి. నగర-సామ్రాజ్యాల వలె ఈ నగరాల నడిబొడ్డున కూడా ఒక ఆలయము ఉండేది. 10,000కు పైగా జనాభా కల ఈ నగరాల్లో [[:en:Social stratification|అన్ని సామాజిక వర్గాలకు చెందిన ప్రజలూ]] ఉండేవారు. ఈ నగరాల్లో కేంద్రీకృత పాలనా యంత్రాంగము ఉండేది. ఈ యంత్రాంగము నగర నిర్వహణ కొరకు వివిధ శాఖల్లో సిబ్బంది నియామకాలు జరిపేది. ఉరుక్ కాలంలోనే పర్వతదేశం నుండి పట్టుబడ్డ వారిని [[:en:Slavery in antiquity|బానిస కార్మికులు]]గా ఉపయోగించుకోవడం ప్రారంభం అయింది. పురాతన గ్రంథాలలో ఈ పట్టుబడ్డ బానిసలతో పనులు చేయించారనడానికి తగినన్ని సాక్ష్యాధారాలున్నాయి. [[టర్కీ]]లోని [[:en:Taurus Mountains|టౌరసు పర్వతాల]] నుండి పశ్చిమాన [[మధ్యధరా సముద్రం|మధ్యధరా సముద్రమూ]], తూర్పున [[ఇరాన్|ఇరాను]] వరకు ఉరుక్ నాగరికతకు చెందిన గుర్తులూ, కాలనీలు కనుగొనబడ్డాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005">[[Guillermo Algaze|Algaze, Guillermo]] (2005). ''[[iarchive:urukworldsystemd0000alga|The Uruk World System: The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamian Civilization]]'', Second Edition, University of Chicago Press.</ref>{{Rp|2–3}} ఉరుక్ కాలంనాటి నాగరికత పరిసర ప్రాంతాలలో ఉన్న ప్రజల మీద ప్రభావం చూపించింది. సుమేరు వ్యాపారస్తులూ, ద్వారా సుమేరు సంస్కృతి ఈ చుట్టుపక్కల జనాలకు పరిచయమైంది. ఫలితంగా వీరు కూడా క్రమంగా ఇదే తరహాలో ఉన్న వారి స్వంత ఆర్థికవ్యస్థను, సంస్కృతులను అభివృద్ధి చేసుకున్నారు (ఉదా: [[:en:Tell Brak|టెల్ బ్రాక్]]). దీనితో సుమేరు నగరాలు సుదూర కాలనీలను సైనిక బలగముతో తమ గుప్పిట్లో ఉంచుకోలేకపోయాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005"/> ఉరుక్ కాలంలో సుమేరు నగరాల పాలనావ్యవస్థ [[:en:Theocracy|మతరాజ్యవ్యవస్థ]] అయ్యి ఉండి, మతాధికారి (పురోహిత రాజు) పాలనలో ఉండుండవచ్చు. ఈ విధానములో నగరములోని మందిరము, పురుషులూ, మహిళలతో కూడుకుని ఉండే ఒక పెద్దల మండలి ఆధీనములో ఉండేది. ప్రతీ మండలికీ అధ్యక్షునిగా ఒక మతాధికారి (ఎస్సి) ఉండేవారు. ఈ మతాధికారి నేతృత్వములో మండలి నగరపాలన చేసేది. నగర దైవము పురుషుడైతే మహిళా, స్త్రీ ఐతే పురుషుడూ, మతాధికారులుగా ఉండేవారు.<ref name=Jacobsen>Jacobsen, Thorkild (Ed) (1939),"The Sumerian King List" (Oriental Institute of the University of Chicago; Assyriological Studies, No. 11., 1939)</ref> ఈ రాజకీయ నిర్మాణం ఆధారంగానే తరువాతి కాలములో సుమేరు [[:en:pantheon|దేవగణము]] రూపుదిద్దుకుని ఉండవచ్చు. ఉరుక్ కాలంలో యుద్ధాలు, సుశిక్షితులైన సైనిక బలగమూ ఉన్నాయనడానికి పెద్దగా ఆధారాలు లేవు. పట్టణాలకు కూడా సాధారణంగా ప్రకారాలు ఉండేవి కాదు. ఈ కాలములో ఉరుక్ ప్రపంచంలోనే అత్యంత పట్టణీకరణ గల నగరముగా అవతరించింది. నగర జనాభా సంఖ్య మొదటిసారి 50,000ను దాటింది. పురాతన సుమేరు రాజ జాబితాలో ఈ కాలములోని అనేక ప్రముఖ నగరాలను పాలించిన రాజవంశాల పేర్లు ఉన్నాయి. ఈ మొదటి దఫాలో ఉన్న రాజులందరూ జలప్రళయం సంభవించే ముందు ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించినట్లు చెప్పబడింది. వీరు కాల్పనిక వ్యక్తులు అయ్యుండవచ్చు. ప్రసిద్ధ పౌరాణిక వ్యక్తులైన [[:en:Alulim|ఆల్యులిమ్]], [[:en:Dumuzid|డూమిౙిడ్]] వంటివాళ్ళ పేర్లు కూడా ఈ దఫాలో ఉన్నాయి.<ref name=Jacobsen/> 9000–5000 ఏళ్ళ క్రితము భూమిపై వెచ్చటి, తేమపూరిత వాతావరణము ఏర్పడింది. దీన్ని హోలోసీన్ క్లైమాటిక్ ఆప్టిమమ్‌గా ({{ill|Holocene climatic optimum|en}}) వ్యవహరిస్తారు. ఈ వాతావరణము పోయి, భూమిపై పొడి వాతావరణము ఏర్పడ్డ చర్యను పియొర ఆసిలేషన్ ({{ill|Piora Oscillation|en}}) అంటారు. పియొర ఆసిలేషన్ సుమారు క్రీ.పూ 3200–2900 మధ్యకాలంలో జరిగింది. సరిగ్గా ఈ పియొర ఆసిలేషన్ సమయానికే ఉరుక్ కాలము ముగిసింది.<ref>Lamb, Hubert H. (1995). Climate, History, and the Modern World. London: Routledge. {{ISBN|0415127351}}</ref> ==ఆది వంశపు కాలం == {{Main|[[:en:Early Dynastic Period (Mesopotamia)|ఆది వంశపు కాలం]]|[[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశం]]}} [[File:Meskalamdug helmet British Museum electrotype copy original is in the Iraq Museum, Bagdad.jpg|thumb|క్రీ.పూ 26వ శతాబ్దం నాటి బంగారు శిరస్త్రాణం. ఇది [[:en:Meskalamdug|మిస్కలమ్డగ్‌]] అనే రాజుది. ఇతడు [[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశపు]] వ్యవస్థాపకుడు అయ్యుండొచ్చు.]] క్రీ.పూ. 2900తో పెద్దల మండలి పాలనావిధానము పోయి, సుమేరులో రాచరికము మొదలైంది. దీనితో పాలనావ్యవహారాల్లో మతానికున్న ప్రాముఖ్యత తగ్గింది.<ref>Jacobsen, Thorkild (1976), "The Harps that Once...; Sumerian Poetry in Translation" and "Treasures of Darkness: a history of Mesopotamian Religion"</ref> రాజును సుమేరు భాషలో లూగల్ (లు = మనిషి, గాల్ = గొప్ప) గా వ్యవహరించేవారు. ఈ కాలపు రాజులలో, సుమేరు సంప్రదాయాలలో పితృసమాన గౌరవము కల, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్]], [[:en:Lugalbanda|లుగల్బాండ]], [[గిల్గమేష్]] వంటి ప్రముఖులు కూడా ఉన్నారు. వీరి పాలన సంకేత చిత్రాల లిపి నుండి ఇప్పుడు మనము చదవగలిగే అక్షర చిహ్నాల లిపి అభివృద్ధికి కొన్ని శతాబ్దాల ముందు, అనగా కీ.పూ.2900లో నడిచింది. ఈ సమయములో సుమేరు సాంస్కృతిక కేంద్రముగా దక్షిణ మెసొపొటేమియా ఉన్నప్పటికీ, పాలకులు తమ రాజ్యాలను పొరుగు ప్రాంతాలకు విస్తరింపజేయడముతో, అక్కడి సెమిట వాసులు సుమేరు సంస్కృతిని చాలా వరకు తమ ఆచార వ్యవహారాల్లో భాగము చేసుకున్నారు. సుమేరు రాజ జాబితాలో ఉన్నవారిలో, వీరగాథల్లో ప్రస్తావించబడ్డ మొదటి రాజు [[:en:Etana|ఎథనా]]. ఇతడు [[:en:Kish (Sumer)|కిషు]] మొదటి రాజవంశంలో 13 వ రాజు. పురావస్తు పరిశోధనల ఆధారంగా ధ్రువీకరింపబడిన వాళ్ళలో అత్యంత పురతనమైనవాడు కిషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసి]]. ఇతడి పేరూ [[:en:Epic of Gilgamesh|గిల్గమేష్ పురాణకావ్యంలో]] కూడా పేర్కొనబడింది. ఈ విషయాన్ని ఆధారము చేసుకుని, గిల్గమేష్ కూడా చారిత్రాక ఉరుక్ రాజు అనే ప్రతిపాదన చేయబడింది. ఈ కాలములో యుద్ధాలు పెరిగాయి. ఈ మార్పు గిల్గమేషు కావ్యములో కూడా ప్రతిబింబిస్తుంది. నగరాల విస్తీర్ణము పెరిగీ, రక్షణగా ప్రాకారాలు నిర్మించబడ్డాయి. ప్రాకారాల పరిమాణం అధికరించబడింది. దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని ప్రాకారాలు లేని పల్లెలు కనుమరుగైపోయాయి. (ఎన్మర్కర్, గిల్గమేషులిరువురూ కూడా ఉరుక్ పట్టణానికి ప్రకారాలు నిర్మించినట్లు గాథల్లో చెప్పబడింది.)<ref>George, Andrew (Translator)(2003), "The Epic of Gilgamesh" (Penguin Classics)</ref>. ====లగాషు మొదటి రాజవంశం ==== [[File:Stele of Vultures detail 02.jpg|thumb|left|[[:en:Eannatum|ఎన్నాటుము]] [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఒక ముక్క]] {{Main|[[:en:Lagash|లగాషు]]}} లగాషు రాజవంశాన్ని (సుమారు క్రీ.పూ. 2500–2270) రాజుల జాబితాలో పేర్కొననప్పటికీ అనేక ముఖ్యమైన స్మారక కట్టడాలూ, పురావస్తు పరిశోధనా ఫలితాల ద్వారా ఆ వంశపు ఉనికి ధ్రువీకరించబడింది. కొంతకాలం మాత్రమే ఉనికిలో ఉన్నప్పటికీ చరిత్రకు తెలిసిన మొట్టమొదటి చక్రవర్తులలో ఒకరుగా లాఘాషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Eannatum|ఎన్నాటం]] ప్రత్యేకత సంతరించుకున్నాడు. ఇతడు కిష్, ఉరుక్, [[:en:Ur|ఉర్]], [[:en:Larsa|లార్సా]]లతో సహా మొత్తం సుమేరును ఆక్రమించి తన సామ్రాజ్యములో కలుపుకున్నాడు. అలాగే లగషు చిరకాల ప్రత్యర్థి ఐన [[:en:Umma|ఉమ్మా]]ను తన సామంత రాజ్యంగా మార్చాడు. అంతేకాక ఆయన రాజ్యం [[:en:Elam|ఈలం]], పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతాలకు కూడా విస్తరించి ఉండేది. అందరినీ భయభ్రాంతులను చేసి అదుపులో పెట్టడమే ఆయన విధానమని అనిపిస్తుంది.<ref name=roux1993>{{cite book |last=Roux |first=Georges |authorlink=Georges Roux (assyriologist) |year=1993 |title=Ancient Iraq |url=https://archive.org/details/ancientiraq00roux |location= Harmondsworth |publisher=Penguin |isbn=978-0140125238}}</ref> అతని [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఖండఖండాలుగా నరికిన ప్రత్యర్థుల శరీరాలను రాబందులు పీక్కు తింటున్నట్లు చెక్కబడింది. అతను మరణంచిన కొద్దికాలానికే ఆ సామ్రాజ్యం చిన్నాభిన్నమైపోయింది. తరువాత ఉమా మతాధికారి-రాజు [[:en:Lugal-Zage-Si|లాగాల్-జాగే-సి]] ఉరుక్‌ను జయించడంతో లగషు రాజవంశ వైభవము మగిసింది. ఉరుక్ అతని రాజధానిగా మారింది. తరువాత ఆయన పర్షియన్ గల్ఫు నుండి మధ్యధరా వరకు విస్తరించి ఉన్న సామ్రాజ్యాన్ని పాలించాడు. అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను]] అధికారములోకి రావడానికి ముందు ఉన్న సుమేరు జాతి రాజులలో ఇతను చివరివాడు.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==అకేడు సామ్రాజ్యం == {{Main|[[:en:Akkadian Empire|అకేడు సామ్రాజ్యం]]}} [[File:Prisoners on the victory stele of an Akkadian king circa 2300 BCE Louvre Museum Sb 3.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2300 నాటి అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను]] విజయఫలకం పైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీలు.<ref name="ArchaeologyofElam" /><ref name="TwoSteles" /> లూవ సంగ్రహశాలలోనిది]] అకేడు సామ్రాజ్యము క్రీ.పూ. 2234–2154 మధ్య కాలములో నడిచింది. [[:en:East Semitic languages|తూర్పు సెమిటపు]] [[:en:Akkadian language|అకేడు భాష]] కిషు రాజుల పేర్లు వ్రాయడానికి, మొదటిసారి క్రీ.పూ. 2800లో, వాడబడింది.<ref name=roux1993/> ఈ భాషలోనే ఆ పేర్లు తదుపరి రాజ జాబితాలలో కూడా వ్రాయబడ్డాయి. పూర్తిగా ప్రాచీన అకేడు భాషలో వ్రాసిన రచనలు క్రీ.పూ.2500 నుండి ఉన్నాయి. [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను మహావీరుడి]] (క్రీస్తుపూర్వం 2270-2215) పాలనలో ప్రాచీన అకేడు భాష వాడకము శిఖరాగ్రమును చేరుకుంది. అయినప్పటికీ పరిపాలనా కార్యకలాపాలకు సంబంధించిన ఫలకాలను వ్రాయడానికి రాయసగాళ్ళు సుమేరు భాషనే ఎక్కువ వాడేవారు. అకేడు, సుమేరు భాషలు రెండూ కూడా సుమారు వెయ్యి సంవత్సరాల వరకు వాడుక భాషలుగా ఉన్నాయి. కానీ క్రీ.పూ. 1800 నాటికి సుమేరు భాష ప్రధానంగా పండితులకూ, వ్రాయసగాళ్ళకూ మాత్రమే తెలిసిన గ్రాంథిక భాషగా మారింది. సర్గోనుకు ముందూ, తరువాతి కాలాలను పోల్చి చూస్తే చారిత్రక పరిస్థితుల్లో పెద్దగా అసంబద్ధత లేదనీ, సెమిటులూ, సుమేరుల మధ్య కలహాలకు, చరిత్రాకారులు ఆ కలహము చూపిన ప్రభావము కంటే ఎక్కువ ప్రాధాన్యత ఇస్తున్నారని [[:en:Thorkild Peter Rudolph Jacobsen|థార్కిద్ద్ జాకబ్సెన్‌]] వాదించాడు.<ref>''Toward the Image of Tammuz and Other Essays on Mesopotamian History and Culture'' by T. Jacobsen</ref> ఐతే, సర్గోను ఆక్రమించుకున్న ఈలము భాగాలలో కొంతకాలం అకేడు భాష అక్కడి వారిపై రుద్దబడిందనడానికి తిరుగులేని ఆధారాలున్నాయి. ==గూట్యపు కాలం == {{Main|[[:en:Gutian dynasty|గూట్యపు వంశం]]}} క్రీ.పూ. 2083–2050 (స్వల్పకాలం ఉనికిలో ఉంది). ====లగాషు 2 వ రాజవంశం ==== [[File:Gudea of Lagash Girsu.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు [[:en:Gudea|గుడియా]]. ఇతనివి అనేక ప్రతిమలు మనకు దొరికాయి.]] [[File:Ur-Ningirsu ruler of Lagash portrait circa 2110 BCE.jpg|thumb|right|గుడియా కుమారుడు [[:en:Ur-Ningirsu|ఉర్-నింగిర్సూ]] ప్రతిమ. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Head Gudea Louvre AO13.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా]] క్రీ.పూ. 2093–2046 (స్వల్పకాల చరిత్ర) క్రీ.పూ. 2093-2046 (స్వల్పకాలం)గూట్యుల చేతిలో అకేడు సామ్రాజ్యం పతనమైన తరువాత సుమేరు జాతి పాలకుడైన లాఘాషుకు చెందిన [[:en:Gudea|గుడియా]] ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్నాడు. తమకి తాము దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకునే [[:en:List of kings of Akkad#Sargonic dynasty (c. 2334 – 2193 BC)|సార్గోనిక రాజుల]] విధానాన్ని ఇతడు కూడా కొనసాగించాడు. మునుపటి లాగాషు రాజవంశీకుల వలె గుడియా ఇంకా ఆయన వారసులు కూడా కళలకు ప్రోత్సాహం అందించడముతో, వీరి కాలానికి చెందిన అనేక కళాఖండాలూ, ఉత్పత్తులూ పెద్ద సంఖ్యలో పురావస్తు పరిశోధనల్లో లభ్యమయ్యాయి. ==మూడవ ఉర్ కాలం== [[File:Ziggurat of ur.jpg|thumb|left|ఇరాక్‌లోని నాస్రీయాహ్ దగ్గరున్న ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]] క్రీ.పూ. 2047-1940 (స్వల్పకాల చరిత్ర) తరువాత, ఉర్ యొక్క 3 వ రాజవంశస్తులైన ఉర్-నమ్ము, అతని వారసుడు షుల్గీలు సుమేరును పాలించారు. వీరి సామ్రాజ్యము దక్షిణ అస్సీరియా వరకు విస్తరించి ఉండేది. ఇందుమూలాన ఇంతకు ముందు కొందరు చరిత్రకారులు, ఈ కాలానికి సుమేరు పునరుజ్జీవ కాలమని తప్పుడు పేరు ఇచ్చారు.<ref>{{Cite book|last=Cooper|first=Jerrold S.|url=https://www.worldcat.org/oclc/944087535|title=Problems of canonicity and identity formation in ancient Egypt and Mesopotamia|date=2016|others=Kim Ryholt, Gojko Barjamovic, Københavns universitet, Denmark) Problems of Canonicity and Identity Formation in Ancient Egypt and Mesopotamia (2010 : Copenhagen, Denmark) Literature and Identity Formation (2010 : Copenhagen|isbn=978-87-635-4372-9|location=Copenhagen|pages=1–18|chapter=Sumerian literature and Sumerian identity|oclc=944087535}}</ref> ఎందుకంటే అప్పటికే ఈ ప్రాంతంలో సుమేరు కంటే సెమిట సంస్కృతులే ఎక్కువ ఉన్నాయి. అస్సీరియా, తదితర ప్రాంతాల్లో అకేడ్ల జనాభా పెరగడమే కాక సెమిటులైన మార్టులు (అమొరులు) అనేక దఫాల్లో ఇక్కడికి వలస వచ్చారు. వీరు దక్షిణప్రాంతంలో ఇసిన్, లార్సా, ఎష్నున్న మరి కొంతకాలం తర్వాత బాబిలోనియా వంటి స్థానిక రాజ్యాలను స్థాపించారు. క్రీ.పూ. 21వ శతాబ్దిలో ఉత్తర భాగములో పురాతన అస్సిరియా సామ్రాజ్యము వలె దక్షిణాన బాబిలోనియా సామ్రాజ్యము కూడా కొంత కాలము ప్రధాన శక్తిగా నిలబడింది. మధ్యయుగములో లాటిను భాషలాగే, శరాకార లిపి వాడుకలో ఉన్నంత కాలము సుమేరు భాష బాబిలోనియా, ఇంకా అస్సీరియా పాఠశాలల్లో ధార్మిక భాషగా నేర్పబడేది. ==పతనం == ఈ కాలములో దక్షిణ మెసొపొటేమియా నుండి ప్రజలు ఉత్తరభాగానికి అధిక సంఖ్యలలో వలసవెళ్ళడం జరిగింది. మట్టిలో క్రమంగా పెరుగుతున్న లవణీయత కారణంగా సుమేరు భూముల వ్యవసాయ ఉత్పాదకత తగ్గుముఖం పట్టింది. ఈ ప్రాంతంలో ముందునుండే మట్టి లవణీయత ప్రధాన సమస్యగా గుర్తించబడింది.<ref>{{cite journal|last=Jacobsen T |first=Adams RM. |year=1958 |title=Salt and Silt in Ancient Mesopotamian Agriculture: Progressive changes in soil salinity and sedimentation contributed to the breakup of past civilizations. |url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.128.3334.1251|journal=Science |doi= 10.1126/science.128.3334.1251 |volume= 128| pages=1251–8|issue=3334}}.</ref> పేలవమైన డ్రైనేజ్ కారణంగా వ్యవసాయ భూముల్లో నీరు నిలబడిపోయేది. అక్కడి పొడి వాతావరణములో ఈ నీరు ఆవిరవగా, నీటిలోని లవణాలు నేలలో మిగిలిపోయి, క్రమంగా భూలవణీయత పెరగసాగింది. అకేడు సామ్రాజ్య కాలమూ, తదుపరి ఉర్ మూడవ వంశపు కాలాలలో గోధుమల పంట వేయడము నుండి లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలపంట సాగుకు రైతులు మారారు. కానీ అది ప్రజలకు తగినంత ఆహారం అందించ లేదు. దీనివలన క్రీ.పూ 2100 నుండి క్రీ.పూ. 1700 మధ్యలో ఈ ప్రాంతంలో జనాభా దాదాపు ఐదింట మూడు వంతులు తగ్గిందని అంచనా.<ref>{{cite journal|last=Thompson |first=William R. |year=2004 |title=Complexity, Diminishing Marginal Returns and Serial Mesopotamian Fragmentation |journal=Journal of World Systems Research |url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |format=PDF |doi=10.5195/jwsr.2004.288 |volume=10 |pages=612–652 |issue=3 |url-status=unfit |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120219134627/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |archivedate=February 19, 2012 }}</ref> దీనితో అకేడు భాష మాట్లాడే ప్రాంతాల్లో జనాభా పెరిగి, సుమేరు భాష ప్రధానంగా ఉన్న ప్రాంతాలలో జనాభా గణనీయముగా తగ్గినది. క్రమంగా సుమేరు మాతృభాషగా అంతరించిపోయి గ్రాంథిక భాషా, ధార్మిక భాషగా మిగిలింది. ఇబ్బి-సిన్ (క్రీ.పూ 2028–2004) పాలనలో ఈలములు దండయాత్రతో ఊర్ స్వాధీనం చేసుకున్న తరువాత {{citation needed|reason=Doesn't cite any evidence of sack of Ur?|date=October 2015}}, సుమెర్ అమోరీయుల పాలనలోకి వచ్చింది. 20 – 18 వ శతాబ్దాల్లో స్వతంత్ర అమోరు రాజ్యాలు "ఇసిన్ రాజవంశం"గా రాజ జాబితాలో చేర్చబడ్డాయి. క్రీ.పూ. 1800లో హమ్మురాబి ఆధ్వర్యంలో బాబిలోనియా విస్తరణతో ఈ వంశము యొక్క శకం ముగిసింది. తరువాతి కాలాల్లో అస్సిరియా, బాబిలోనియాలను పాలించిన రాజుల్లో కొంతమంది అరుదుగా సార్గోనిక రాజుల బిరుదు ఐన "సుమేరూ, అకేడు ప్రాంతాలకు రాజు"ను తమకు ఆపాదించుకున్నారు. ఇందుకు ఒక ఉదాహరణ సుమారు క్రీ.పూ 1225లో అస్సిరియాను పాలించిన మొదటి టుకుల్టీ నినుర్టా‌. ==జనాభా== సుమేర్లోని అతిపెద్ద నగరాల్లో ఒకటైన ఉరుక్ వైభవము తారాస్థాయిలో ఉన్నప్పుడు, నగర జనాభా 50,000-80,000 ఉండేదని అంచనా వేయబడింది. <ref>[https://archive.is/20150411005800/http://proteus.brown.edu/mesopotamianarchaeology/ Harmansah, Ömür, The Archaeology of Mesopotamia: Ceremonial centers, urbanization and state formation in Southern Mesopotamia, 2007, p.699]</ref> సుమేర్లో ఇతర ప్రముఖ నగరాలు ఉండడమూ, పెద్దసంఖ్యలో వ్యవసాయ జనాభా ఉండడాన్నీ బట్టి చూస్తే, సుమేరు జనాభా సుమారుగా 8 నుండి 15 లక్షల దాకా ఉండుంటుందని అంచనా. ఇదే సమయంలో ప్రపంచ జనాభా 2.7 కోట్లుగా అంచనా వేయబడింది.<ref>Colin McEvedy and Richard Jones, 1978, ''Atlas of World Population History'', Facts on File, New York, {{ISBN|0713910313}}.</ref> సుమేరు భాషకు వేరే ఏ భాషతోను పోలికలూ, సంబంధాలూ లేవు (లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్). ఐతే ఆ కాలములో తక్కువ సాంస్కృతికంగా తక్కువ ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడిన వేరే భాష ఉండేదనీ (substrate), ఆ భాష ఏమిటో ఈనాడు మనకి తెలియనప్పటికీ, సుమేరు భాషపై దాని ప్రభావాము తెలుస్తోందనీ (substrate effect), అనేక భాషాశాస్త్రవేత్తలు అభిప్రాయపడ్డారు. సుమేరులోని కొన్ని ప్రధాన నగరాలకు సుమేరు భాషకు చెందని పేర్లు ఉన్నాయి. ఇదే వీరి ప్రతిపాదనకు ఆధారము. ఈ పేర్లూ, వీరికి ముందు ఇక్కడ నివసించిన జనాల భాషలోనివని వీరి అభిప్రాయము.<ref name="Nemet-Nejat1998">{{cite book|author=Karen Rhea Nemet-Nejat|title=Daily life in ancient Mesopotamia|url=https://books.google.com/books?id=lbmXsaTGNKUC&pg=PA13|accessdate=29 November 2011|year=1998|publisher=Greenwood Publishing Group| isbn= 978-0313294976| page=13}}</ref> ఏదేమైనా దక్షిణ మెసొపొటేమియాలో ఉబైడు కాలం (క్రీ.పూ.5300–4700) నుండి మొదలుకొని సంస్కృతిలో పెను మార్పులేవీ చోటుచేసుకోలేదని పురావస్తు పరిశోధనలు తెలియజేస్తున్నాయి. ఇక్కడ స్థిరపడిన సుమేరు ప్రజలు టైగ్రిసు, యూఫ్రేటీసు నదుల కారణంగా సారవంతమైన ఈ ప్రాంతపు భూములను సాగుచేసి వ్యవసాయక్షేత్రాలుగా మార్చారు. ప్రాచీన సుమేరు భాషను మాట్లాడిన పురాతన సుమేరులు, ఉత్తర భాగాన నివసించిన రైతులని కొందరు పరిశోధకులు భావిస్తున్నారు. నీటిపారుదల వ్యవసాయ విధానాలను ఆకళింపు చేసుకున్న తరువాత వీరు దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చి ఉంటారని వారి భావన. సామర్రులు ఆదిమ నీటి పారదుల పద్ధతుల నుపయోగించి వ్యవసాయము చేసేవారు. టైగ్రీసూ, దాని ఉపనదుల పరీవాహక ప్రాంతాల్లో ఈ పద్ధతి వాడిన వారిలో వీళ్ళే మొదటివారు. క్రీ.పూ 5700–4900 ప్రాంతములో వీరికి మృణ్మయ పరిశ్రమలుండేవని తెలుస్తోంది. చోగ మామీ మృణ్మయ పాత్రల్లో సామర్రపు పద్ధతులూ, సుమేరు పద్ధతులూ (డు కాలమునాటి) కూడా కనిపిస్తాయి. 1980 లలో ఫ్రెంచివారు జరిపిన త్రవ్వకాలలో లాస్సాకు సమీపంలోని టెల్ అవేలి (ఓయిల్లె, ఓయులి) వద్ద ఉబైడు కాలనికి పూర్వము తయారైన పాత్రలు ఎనిమిది స్థాయిలలో లభ్యమయ్యాయి. ఇవి సామర్రపు పాతరలను పోలి ఉన్నాయి. కనుక ఉత్తరాన వ్యవసాయ సంస్కృతిని అలవర్చుకున్న సామర్రులు, నీటి పారదుల నైపుణ్యమూ, శ్రామికుల చేత సేద్యాన్ని నడిపించడానికి కావలసిన సామాజిక వర్గీకరణా పొందాక, దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చుంటారని సిద్దాంతీకరించడమైనది. {{Citation needed|date=June 2011}} అరేబియా సముద్రతీరాన లభ్యమైన పనిముట్ల ఆధారంగా వేటాడడము, చేపలు పట్టడము ద్వారా బతుకుతున్న అక్కడి స్థానికులే నెమ్మదిగా వ్యవసాయాధారిత సమాజాన్ని నిర్మించుకున్నారని మరికొందరు అభిప్రాయపడ్డారు. మంచుయుగానికి చివరిలో జలప్రళయానికి ముందు పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతంలో నివసించిన ప్రజలే సుమేరులని జురిస్ ౙరిఞ్శ విశ్వసిస్తున్నారు.<ref>{{Cite web | url=http://www.ldolphin.org/eden/ | title=Has the Garden of Eden been located at last? | website= | access-date=2018-12-21 | archive-url=https://web.archive.org/web/20051029101558/http://www.ldolphin.org/eden/ | archive-date=2005-10-29 | url-status=dead }}</ref> ==సంస్కృతి == ===సాంఘిక, కుటుంబజీవితం === [[File:Upper part of a gypsum statue of a Sumerian woman. The hands are folds in worship. Circa 2400 BCE. From Mesopotamia, Iraq. The British Museum, London.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2400 నాటి ఈ హరశోఠపు శిల్పంలో చేతులు జోడించి ప్రార్థిస్తున్న సుమేరు మహిళను చూడవచ్చు. ఇది ప్రస్తుతం లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] [[File:Reconstructed sumerian headgear necklaces british museum.JPG|thumb|right|సుమేరు మహిళల సమాధుల్లో దొరికిన వస్తువుల ఆధారంగా పునర్నిర్మించిన శిరోభూషణమూ, కంఠహారాలూ.]] సుమేరు కాల ఆరంభ దశలో ఆదిమ చిత్రాలు ఆధారంగా ఈ క్రింది విషయాలు తెలుస్తున్నాయి:<ref name="Sayce"/> * "మృణ్మయ పాత్రల వాడుక చాలా ఎక్కువగా ఉండేది. గిన్నెలు, పూల జాడీలూ, వివిధరకాల వంటపాత్రలూ తయారు చేయబడుతూ ఉండేవి. తేనె, వెన్న, మద్యము, ద్రాక్షారసం వంటి ఒక్కొక పదార్థానికీ ప్రత్యేకంగా వాటిని నిల్వ చేసుకోవడానికి తయారైన పాత్రలుండేవి. మద్యాన్ని ఖర్జూర పళ్ళ నుండి తయారుచేసుండొచ్చు. కొన్ని పూల జాడీలకు కొనదేలిన కాళ్ళు ఉండేవి. x ఆకారములో ఉన్న కాళ్ళుండే బల్లలపై ఈ జాడీలనుంచేవారు. సమంగా నిలబడే జాడీలను చతుస్ర లేదా దీర్ఘ చతుస్రాకారాల్లో ఉండే చెక్క బల్లల పై ఉంచేవాణరు. నూనె జాడి, బహుశా పదార్థాలను నిల్వ ఉంచే ఇతర జాడిలకు కూడా, మట్టితో మూతచుట్టూ మూసివేసేవారు. ఈ పద్ధతి ప్రాచీన ఈజిప్టులో కూడా ఉంది. ఈ మట్టి పాత్రలను అనుకరిస్తూ, రాతితో పూలజాడీలనూ, గిన్నెలనూ తయారుచేసేవారు." * "ఈకలతో చేసిన తురాయిని పెట్టుకునేవారు. మంచాలూ, ఎత్తుపీటలు, కుర్చీలూ వాడేవారు. వీటి కాళ్ళు ఎద్దు కాళ్ళలాగా ఉండేవి. అగ్ని-స్థలాలు, హోమగుండాలు ఉండేవి." * "కత్తులు, పిడిసాన, ఉలి, ఇంకా ఒక రంపం లాంటి పరికరమూ వీరు వాడేవారు. ఈటెలు, బాణాలు, ధనుస్సులూ, బాకులు (గురిచూసి విసిరే చిన్న కత్తి) యుద్ధంలో ఉపయోగించబడ్డాయి కానీ ఖడ్గాలు వాడారనడానికి ఆధారాలు లేవు. " * "వ్రాసేందుకు ఫలకాలు వాడేవారు. చురకత్తి (బాకు) అలుగును లోహముతో చేయగా, పిడి చెక్కతో తయారుచేసేవారు. బంగారు హారాలు వాడేవారు." * "చంద్రమానంతో కాలగణన లెక్కించబడింది." సుమేరు సంగీతానికి సంబంధించి చాలా సమాచారము లభించింది. వేణువూ, లైరు అనే ఒక తంత్రీ వాయిద్యము ఉపయోగించబడ్డాయి. లైరు అనగా ప్రాచీన వీణ (ఆధునిక వీణ కాదు) వంటిది. వీరి వాయిద్యాలలో నేటి కాలములో అందరూ ఎరిగినవి ఉర్ లైరులు.<ref name="Goss_2017_mesopotamian_flutes">{{cite web |last=Goss |first=Clint |title=Flutes of Gilgamesh and Ancient Mesopotamia |url=http://www.Flutopedia.com/mesopotamian_flutes.htm |date=15 April 2017 |website=Flutopedia |access-date=14 June 2017 }}</ref> లాఘాష్ రాజు ఉరుకాగినా (సుమారు క్రీ.పూ. 2300) అప్పటి ఆచారమైన బహుభర్త్రుత్వాన్ని రద్దు చేశారని శాసనాలు తెలియజేస్తున్నాయి. బహుభర్త్రుత్వానికి పాల్పడిన స్త్రీని ఆమె నేరము చెక్కబడ్డ రాళ్ళతో కొట్టి చంపాలని ఆయన చట్టము చేసారు. .<ref>[https://books.google.com/books?id=mpjk74blFDgC&pg=PA62&dq=urukagina+%22two+men%22&client=firefox-a&sig=29we4cFBrgMpJ9qsy4zjpCywAQY ''Gender and the Journal: Diaries and Academic Discourse'' p. 62] by Cinthia Gannett, 1992</ref> {{multiple image | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరు యువరాణీ (సుమారు క్రీ.పూ 2150) | total_width=350 | image1 = Sumerian princess of the time of Gudea circa 2150 BCE.jpg | caption1 = {{center|గుడియా కాలము నాటి (సుమారు క్రీ.పూ 2150) సుమేరు యువరాణీ.}} | image2 = Sumerian princess of the time of Gudea 2150 BCE. Louvre Museum AO 295.jpg | caption2 = {{center|శిల్పం యొక్క ముందు భాగము<br />లూవ సంగ్రహశాల AO 295.}} | footer= }} సుమేరు సమాజము పురుషాధిక్య సమాజము. అలాగే సామాజిక వర్గీకరణ ఉండేది. సుమేరు స్మృతులలో మనకి దొరికిన వాటిలో పురాతనమైనది ఉర్-నమ్ము స్మృతి. ఇది మూడవ ఉర్ కాలము నాటిది. ఈ స్మృతిని అధ్యయనము చేయడము ద్వారా ఆనాటి సామాజిక నిర్మాణము పై ఒక మౌలిక అవగాహన వస్తుంది. లు-గాలు ("గొప్ప వ్యక్తి" లేదా రాజు) కింద రెండు ప్రాథమిక వర్గాలుగా సమాజంలోని వారందరూ వర్గీకరించబడ్డారు: "లు" లేదా స్వేచ్ఛకలిగిన వ్యక్తీ, బానిస (పురుషుడు ఐతే ఆరాడ్, స్త్రీ ఐతే జెమి). 'లు' కొడుకును పెళ్ళికి ముందు డుము-నిటగా పిలుస్తారు. ఒక స్త్రీ (మునుస్)ను పెళ్ళికి ముందు కూతురిగా (డూము-మి), పెళ్ళి తర్వాత భార్య (డామ్)గా, భర్త చనిపోతే విధవగా (నుమసు) గుర్తిస్తారు. ఒక విధవ అదే తెగకు చెందిన మరో వ్యక్తిని మళ్ళీ పెళ్ళి చేసుకోవచ్చు. వివాహాలు సాధారణంగా వధూవరుల తల్లితండ్రుల చేత నిర్ణయించబడేవి<ref name=Kramer1963>{{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=The Sumerians: Their History, Culture, and Character|date=1963|publisher=The Univ. of Chicago Press|isbn=978-0-226-45238-8|url=https://archive.org/details/sumerianstheirhi00samu|url-access=registration}}</ref>{{rp|78}}. నిశ్చితార్థములో ఇరు పక్షాలూ పెళ్ళి నిశ్చయమైనట్లు మట్టి ఫలకాలపై నమోదు చేయించేవారు.<ref name=Kramer1963/> పెళ్ళికొడుకు పెళ్ళికూతురి తండ్రికి కానుకలివ్వగానే పెళ్ళికి చట్టబద్దత వస్తుంది.<ref name=Kramer1963/> సంతోషకరమైన దాంపత్యాన్ని వర్ణిస్తూ ఒక భర్త, తన భార్య తనకు ఎనిమిది మంది కొడుకులనిచ్చినప్పటికీ, ఇంకా తనతో సంభోగించడానికి ఆసక్తి చూపుతుందని చెప్పాడని ఒక సుమేరు నానుడి.<ref name="NemetNejat">{{citation|last=Nemet-Nejat|first=Karen Rhea|author-link=Karen Rhea Nemet-Nejat|date=1998|title=Daily Life in Ancient Mesopotamia|publisher=Greenwood|series=Daily Life|isbn=978-0-313-29497-6|page=[https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132 132]|url=https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132}}</ref> సుమేరులు పెళ్ళికి ముందు లైంగిక సంబంధాలను ఆమోదించినట్లుగా కనిపించదు.<ref>''Celibacy in the Ancient World: Its Ideal and Practice in Pre-Hellenistic Israel, Mesopotamia, and Greece'' by Dale Launderville, p. 28</ref> సుమేరు భాషలో కానీ, అకేడు భాషలో కానీ, కన్యత్వము అనే పదానికి సమానార్థకము లేదు. వీరు కన్యత్వం అనే భావనను సంభోగింపబడని, సంభోగానికి గురికాబడని, పురుషాంగము తెలియని స్త్రీ అనే వాక్యాలు వాడి వ్యక్తపరిచేవారు.<ref name="Cooper">{{cite book|last1=Cooper|first1=Jerrold S.|article=Virginity in Ancient Mesopotamia|title=Sex and Gender in the Ancient Near East: Proceedings of the 47th Rencontre Assyriologique Internationale, Helsinki|year=2001|location=Baltimore, Maryland|publisher=Johns Hopkins University Press|url=http://krieger2.jhu.edu/neareast/pdf/jcooper/jc%20Virginity.pdf|isbn=978-951-45-9054-2}}</ref>{{rp|91–93}} అకేడు వైద్య గ్రంథాల్లో పేర్కొనబడిన షిషితు అనే పదము కన్నెపొరను సూచిస్తుందా లేక మరేదైనా అర్థముందా అనేదానిపై స్పష్టత లేదు. ఐతే మహిళ కన్యత్వాన్ని నిర్ణయించడములో తరువాతి కాలపు మధ్యప్రాచ్య సంస్కృతులతో పోల్చితే కన్నెపొర పాత్ర చాలా తక్కువ అనిపిస్తుంది.<ref name="Cooper"/>{{rp|92}} కన్యత్వము విషయములో స్త్రీ మాటలకే ప్రాధాన్యత ఎక్కువ ఉండేది.<ref name="Cooper"/>{{rp|91–92}} ప్రాచీన ఆధారాలను బట్టి సుమేరులు శృంగారము పట్ల చాలా ఉదార వైఖరి కలిగియున్నారని తెలుస్తోంది.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> లైంగిక కట్టుబాట్లు నైతికత మీదకంటే, ఫలానా సంబంధము వారిని మతకర్మలలో పాల్గొనలేని విధంగా మైలు పరిచే అవకాశమెంత అనే విషయము మీద ఆధారపడి ఉండేవి.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఇక వీరు స్వయంతృప్తి లైంగిక పటుత్వాన్ని పెంచుతుందని నమ్మేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> సొంతంగానూ, అలాగే వారి లైంగిక భాగస్వాములతో కలిసీ కూడా స్వయంతృప్తి పొందేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> గుదమైదునము కూడా వీరికి ఆమోదయోగ్యమే.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఎంతూకు పూజారులైన స్త్రీలకు పిల్లల్ని కనడము నిషిద్దము.<ref name="Leick2013">{{citation|last=Leick|first=Gwendolyn|title=Sex and Eroticism in Mesopotamian Literature|publisher=Routledge|year=2013|isbn=978-1-134-92074-7|location=New York |page=219|orig-year=1994|url=https://books.google.com/books?id=WKoWblE4pd0C&pg=PA64}}</ref><ref name="NemetNejat"/> కనుక వీరు గుదమైదునములో ఎక్కువగా పాల్గొనేవారు.<ref name="Leick2013"/><ref name="Dening1996"/><ref name="NemetNejat"/> ===భాష, లిపి === [[File:Early writing tablet recording the allocation of beer.jpg|thumb|బీరు కేటాయింపులను నమోదు చేయడానికి వాడిన వ్రాత ఫలకం. క్రీ.పూ 3100–3000 కాలం నాటిది.]] [[File:P1150884_Louvre_Uruk_III_tablette_écriture_précunéiforme_AO19936_rwk.jpg|thumb|శరాకార లిపికి ఆధారమైన సంకేత చిత్రాలు గల సున్నపురాతి ఫలకం. క్రీ.పూ 4వ సహస్రాబ్ది నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Development of writing.jpg|thumb|వ్రాత అభివృద్ధి ప్రక్రియ యొక్క ప్రామాణిక శాస్త్రీయ పునర్నిర్మాణం. నేటి లిపుల పుట్టుకలో శరాకార లిపి పాత్రను కూడా ఇందులో మనం చూడవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Barraclough |first1=Geoffrey |last2=Stone |first2=Norman |title=The Times Atlas of World History |date=1989 |publisher=Hammond Incorporated |isbn=978-0-7230-0304-5 |page=[https://archive.org/details/isbn_9780723003045/page/53 53] |url=https://archive.org/details/isbn_9780723003045 |url-access=registration }}</ref><ref>{{cite book |last1=Senner |first1=Wayne M. |title=The Origins of Writing |date=1991 |publisher=University of Nebraska Press |isbn=978-0-8032-9167-6 |page=77 |url=https://books.google.com/books?id=Kc4xAlunCSEC&pg=PA77 }}</ref>]] సుమేరు పురావస్తు పరిశోధనల్లో కనుగొన్నవాటిల్లో అన్నిటికంటే ముఖ్యమైనవి, శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉన్న మట్టి ఫలకాలు. ఇవి పెద్ద సంఖ్యలో దొరికాయి. సుమేరు సంస్కృతిలో వ్రాత అభివృద్ధి అవ్వడము అనేది చారిత్రకాంశాలను పొందుపరచడములోనే కాక, ఇతిహాస కవితలూ, కథలూ అలాగే ప్రార్థనలూ, చట్టాల వంటి వివిధ రకాల సాహిత్యాన్ని సృష్టించే క్రమములో మానవాళి చరిత్రలోనే గొప్ప మైలురాయిగా పరిగణించబడుతుంది. మొదట్లో బొమ్మలు, అనగా గూఢచిత్రాలు వాడినప్పటికీ, కొద్ది కాలములోనే శరాకార లిపీ, ఆ తదుపరి పదసంజ్ఞలూ (ఆలోచనలను వ్యక్తపరిచేందుకు గుర్తులు) వాడబడ్డాయి. తడి మట్టిపై త్రిభుజాకారపు రెల్లుతో వ్రాసేవారు. సుమేరు భాషలో కొన్ని వేల వ్రాతలు బయటపడ్డాయి. వ్యక్తిగత, వ్యాపార లేఖలు, రసీదులు, పద కోశాలూ, చట్టాలు, శ్లోకాలు, ప్రార్థనలు, కథలు, రోజువారీ లెక్కల వంటివి ఉన్నాయి. మట్టి పలకల గ్రంథాలయాలు కనుగొనబడ్డాయి. స్మారక శాసనాలూ, అలాగే విగ్రహాలు లేదా ఇటుకలు వంటి వివిధ వస్తువులపై వ్రాతలూ సర్వసాధారణము. శిక్షణలో భాగంగా లేఖకులు (వ్రాయసగాళ్ళు) ఒక్కొక గ్రంథాన్నీ అనేక సార్లు గ్రంథస్తము చేయడముతో, చాలా గ్రంథాలవి అనేక ప్రతులు మనకు దొరికాయి. సెమిట సమాజములో కూడా వాడుక భాష సెమిట భాష ఐనప్పటికీ చాలా కాలము పాటు మతసంబంధ అలాగే చట్టసంబంధ కార్యకలాపాలకు సుమేరు భాష వాడుకలో ఉంది. శరాకార లిపిలో వ్రాయబడ్డ వాటిల్లో ముఖ్యమైనది 'గిల్గమేష్' అనే ఒక సుదీర్ఘ కావ్యము. ఉరుక్ శిథిలాల్లో లభ్యమైన ఈ కావ్యము ప్రామాణిక శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉంది. ఇది రెండవ ఆదిమ వంశపు కాలంలో పాలించిన గిల్గమేష్ (అకేడు భాషలో) ("బిల్గమేష్ (సుమేరులో)") అనే రాజు గురించి చెబుతుంది. ఈ కథలో గిల్గమేషు, అతని సహచరుడు ఎన్కిడుల కాల్పనిక సాహసాలు ఉన్నాయి. అనేక మట్టి పలకలపై వ్రాయబడ్డ ఈ కథ మనకు తెలిసినంతలో చరిత్రలోనే మొట్టమొదటి సారి వ్రాయబడ్డ కాల్పనిక సాహిత్యముగా గుర్తింపు పొందింది. సుమేరు భాషకు దగ్గరగా ఉన్న భాష ఏదీ లేదు. కనుక ఇది ఏ భాషా కుటుంబానికీ చెందదు. ఇలాంటి భాషను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్‌గా పిలుస్తారు (ఒంటరి భాష అని అర్థము).అకేడు భాష మాత్రము ఆఫ్రోయాసియాటిక్ భాషా కుటుంబంలో సెమిటిక్ విభాగానికి చెందినది. సుమేరు భాష యొక్క భాషా కుటుంబాన్ని కనుక్కోవడానికి జరిగిన అనేక ప్రయత్నాలు ఫలించలేదు. సుమేరు భాషలో పదముకు ఉపసర్గలూ, ప్రత్యయాలు వంటివి చేరడము ద్వారా అర్థము మారుతుంది. ఇలాంటి భాషలను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో అగ్లుటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ అంటారు. అనేక శాస్త్రజ్ఞులు సుమేరు భౌగోళిక అంశాలూ, వివిధ కళలూ, వ్యవసాయ విధానాలూ పరిశీలించి ఒక తక్కువ (substratum) లేదా సమాన పలుకుబడి (adstratum) కలిగిన భాష యొక్క ప్రభావమీ సుమేరు భాషపై ఉందని ప్రతిపాదించారు. ఈ ఊహాజనిత భాషకి ప్రోటో-యుఫ్రేటీయ భాష లేదా ప్రోటో-టైగ్రీయ భాషగా పేరు పెట్టారు. ఐతే ఈ ప్రతిపాదనను వ్యతిరేకించే శాస్త్రవేత్తలు కూడా చాలా మంది ఉన్నారు. ప్రాచీన సుమేరు వ్రాతలు, వ్రాయసగాళ్ళు తాము విషయాన్ని గుర్తుపెట్టుకోవడానికి ఊతంగా కొన్ని ముఖ్య పదాలు మాత్రము వ్రాసిపెట్టుకున్న సంగ్రహ రూపాలు. వీటిని వ్రాసేది తమ వ్యక్తిగత వాడుకకే కనుక ఇవి వ్యాకరణ నియమాలననుసరించక, గజిబిజిగా ఉంటాయి. అందువలన ఈ ప్రాచీన వ్రాతలనర్థము చేసుకోవడము చాలా కష్టము<ref>{{Cite book|title=The Oxford Handbook of the History of Linguistics|last=Allan|first=Keith|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0191643439|location=Oxford|pages=56–57}}</ref> క్రీ.పూ. 3 వ–2 వ సహస్రాబ్ది సమయానికి క్రమంగా వాడుక భాషగా సుమేరు స్థానాన్ని అకేడు భాష ఆక్రమించుకుంది .<ref name="woods">Woods C. 2006 [http://oi.uchicago.edu/pdf/OIS2.pdf “Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian”]. In S.L. Sanders (ed) ''Margins of Writing, Origins of Culture'': 91–120 Chicago</ref> అయితే సా.శ.. 1 వ శతాబ్దం వరకు సుమేరు భాష బాబిలోనియా, అస్సీరియాలో పవిత్ర, గ్రాంథిక, శాస్త్రీయ భాషగా వాడబడింది.<ref>{{cite book|last=Campbell|first=Lyle|title=A glossary of historical linguistics|url=https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191|year=2007|publisher=Edinburgh University Press| isbn=978-0748623792|author2=Mauricio J. Mixco |page=[https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191/page/n202 196]}}</ref> <gallery widths="170px" heights="170px"> Cuneiform tablet- administrative account with entries concerning malt and barley groats MET DP293245.jpg|శరాకార లిపిలో యవ నాణేల లెక్కలు వ్రాసి ఉన్న లెక్కలఫలకము. క్రీ.పూ 3100–2900 నాటిది. న్యూయార్క్ ‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. Bill of sale Louvre AO3766.jpg|షురుప్పక్‌లో పొలాన్నీ, ఇంటినీ అమ్మకానికి పెడుతూ ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది Stele of Vultures detail 02.jpg|'సున్నపురాతిపై చెక్కబడ్డ రాబందుల శిలాఫలకం. సుమారు క్రీ.పూ 2450 లోనిది‌. దీన్ని 1881లో గిర్సూలో (ఇరాక్‌లోని ఆధునిక టెల్ టెలోహ్) జరిపిన తవ్వకాల్లో ఎడ్వర్డ్ డీ సార్ౙెక్ కనుగొన్నారు. లూవ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. </gallery> ===మతం === [[File:Ebih-Il Louvre AO17551 n01.jpg|upright=0.8|thumb|క్రీ.పూ 24వ శతాబ్ది నాటి ప్రార్థనలో ఉన్న సుమేరు పురుషుడి శిల్పం (ఆధునిక తూర్పు సిరియాలో దొరికింది)]] {{multiple image|perrow=2|total_width=400|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header =సుమేరు మతము | image1 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (adjusted for perspective).jpg | caption1 = ఉర్ గుడిలో ఆసీనుడైన దేవునికి అర్ఘ్యము సమర్పణను చూపిస్తున్న శిల్పము. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | image2 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (libation detail).jpg | caption2 = ఉర్‌లోని గుడిలో అర్ఘ్యమును సమర్పిస్తున్న నగ్న పూజారి. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | footer= }} సుమేరులు వారికి సంబంధించిన అన్ని విషయాలనూ దైవానికి ఆపాదించేవారు. మరణం, దైవాగ్రహము వంటి విషయాలలో తాము అశక్తులమని విశ్వసించేవారు.<ref name=Kramer1963/> సుమేరు మతవిశ్వాసాల ప్రకారము విశ్వసృష్టికి మూలమైన వృత్తాంతాలు రెండు. ఈ వృత్తాంతాలే వీరి మతానికి మూలస్తంభాలు. మొదటి వృత్తాంతము ప్రకారము సృష్టి అనేది కొన్ని పవిత్రమైన వివాహాలు ఫలితంగా ఉద్భవించింది. ఈ వివాహాల ఫలితంగా వ్యతిరేక శక్తులకు ప్రతీకలైన స్త్రీ, పురుష దైవిక అంశల సంగమము జరిగింది. ఈ సంగమమే సృష్టికి మూలము. ఈ పవిత్ర వివాహ నమ్మకము యొక్క ప్రభావము మెసొపొటేమియలో తర్వాతి నాగరికతల్లోని మత విశ్వాసాలపై ఉంది. అకేడు మతములో సృష్టి వృత్తాంతాన్ని ఎనుమ ఎలిష్‌గా వ్యవహరిస్తారు. దీని ప్రకారము మంచినీటి దేవుడూ, పురషాంశ ఐన అబ్ౙు, ఉప్పునీటి దైవమూ, స్త్రీ అంశ ఐన తియామత్‌ల కలయిక సృష్టికి మూలము. ఈ కలయికతో జనియించిన వారు లాహ్మ్, లహ్మూలు. వీరిని బురదమయమైన వారు/మట్టితో నిండినవారిగా పిలుస్తారు. ఈ పేర్లను ఎరీడులో ఎంకి దేవాలయమైన ఈ-అబ్ౙులోని ద్వారపాలకులకు బిరుదులుగా ఇచ్చేవారు. యుఫ్రటీసు సముద్రములో కలిసే చోట, నదిలో కొట్టుకొచ్చిన మట్టితో చిన్న, చిన్న దీవులు ఏర్పడతాయి. ఈ ప్రక్రియను తలపించేలా రెండో పవిత్ర వివాహ జరిగింది. ఈ వివాహ ప్రతిఫలాలే అన్షార్ (ఆకాశపు ఇరుసు), కిషార్‌లు (భూమి యొక్క ఇరుసు). వీరిద్దరి పసంతానమే అను (ఆకాశము), కీ (భూమి)లు. మరో ముఖ్యమైన పవిత్ర వివాహము పర్వతాలకు దేవి ఐన నిన్హుర్సాగ్‌కు, మంచినీటికి అధిపతీ, ఎరీడు నగర దైవమైన ఎంకికీ మధ్య జరిగింది. వీరి కలయిక భూమికి పచ్చదనాన్నీ, పచ్చిక బయళ్ళనూ ప్రసాదించింది. సుమేరు సంస్కృతి ఏర్పడ్డ తొలి దశలో దక్షిణాన ఉన్న ఎరీడు ముఖ్య ఆధ్యాత్మిక కేంద్రంగా ఉండేది. ఐతే చరిత్ర వ్రాయబడడము మొదలైన తొలినాళ్ళలోనే మధ్య భాగములోని నిప్పూరు నగరము ఎరీడు స్థానాన్ని ఆక్రమించుకుంది. తర్వాత సుమేరు నాగరికత ఉన్నంత కాలమూ, ఈ నగరము తన స్థానాన్ని నిలుపుకుంది. ఇక్కడి పూజారులకు ఇతర నగర-రాజ్యాలమీద రాజకీయ అజమాయిషీ ఉండేది. ====దేవుళ్ళు ==== [[File:Ea (Babilonian) - EnKi (Sumerian).jpg|thumb|upright=1.3|క్రీ.పూ 2300 ప్రాంతం నాటి అకేడు ముద్ర. ఇందులో మనం వారి దేవుళ్ళైన ఇనానా, ఉటు, ఎంకీ, ఇసిముద్‌లను చూడవచ్చు.]] సుమేరులు దేవుళ్ళు అనేకులనీ (బహుదేవతావాదము), మానవ రూపాలు కలవారనీ విశ్వసించారు. ప్రతీ నగర రాజ్యానికీ ప్రత్యేకముగా నగర దేవతలూ, వారికి అంకితమైన నగర రాజులూ, మతాధికారులూ ఉండేవారు. ఐతే ఆయా నగర దేవతల ఆరాధన, ఆ నగరానికే పరిమతమవ్వాలని లేదు. ఒకే దైవము వివిధ నగరాల్లో పూజలందుకునేవారు. మతవిశ్వాసాలను గ్రంథస్తము చేసిన మొట్టమొదటి సమాజాల్లో సుమేరులు కూడా ఒకరు. కనుక వీరి విశ్వాసాలు మెసొపొటేమియాలోని తదుపరి నాగరికతల మతం, నమ్మకాలూ, జ్యోతిషశాస్త్రాలను ప్రభావితము చేసాయి. సుమేరులు ఆరాధించే దేవుళ్ళు: * వీరు స్వర్గాధిపతిని 'ఆన్‌'గా పిలుస్తారు. ఆకాశాన్ని కూడా సుమేరు భాషలో ఆన్ అనే అంటారు. ఆన్ దేవేరి 'కీ' (భూమికి ప్రతీక) * దక్షిణాన ఉన్న ఎరిదులోని ఆలయంలో ఉండే ఎంకి. సంక్షేమానికీ, జ్ఞానానికి దైవంగా, భూగర్భ జలాలకు అధిపతిగా, వ్యాధుల నుండి స్వస్థత చేకూర్చే శక్తి కలవాడిగా ఆరాధించబడ్డాడు. మానవాళికి మిత్రుడైన అతడు, మనుష్యులకు కళలు, శాస్త్రాలూ, నాగరిక బుద్ధులూ ప్రసాదించాడు. మొట్టమొదటి చట్టస్మృతి కూడా ఇతని సృష్టిగా భావించబడింది. * ఎన్లిల్ తుఫాను, వాయువూ, వర్షాలకు దేవుడు.<ref name=ColemanDavidson2015>{{citation|last1=Coleman|first1=J.A.|last2=Davidson|first2=George|title=The Dictionary of Mythology: An A–Z of Themes, Legends, and Heroes|date=2015|publisher=Arcturus Publishing Limited|location=London, England|isbn=978-1784044787}}</ref> నిప్పూరు నగర దేవుడైన ఆయన సుమేరుల ప్రధానదైవంగా ఆరాధించబడ్డాడు.<ref name=ColemanDavidson2015 />{{rp|108}}<ref>{{citation|first=Samuel Noah|last=Kramer|title=The Sumerian Deluge Myth: Reviewed and Revised|journal=Anatolian Studies|volume=33|date=1983|pages= 115–121|jstor=3642699|doi=10.2307/3642699}}</ref>{{rp|115–121}} ఆయన దేవేరి నిన్లిల్. ఈమె దక్షిణపవనాలకు దేవత.<ref>{{citation|last1=Black|first1=Jeremy A.|last2=Cunningham|first2=Graham|last3=Robson|first3=Eleanor|title=The Literature of Ancient Sumer|url=https://books.google.com/books?id=a1W2mTtGVV4C&pg=PA106|date=2006|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0199296330}}</ref>{{rp|106}} * ఇనాన ప్రేమకు, శృంగారానికి, యుద్ధానికి దేవత.;<ref name=WolksteinKramer1983/>{{page needed|date=July 2017}}<ref name="Black">Black, Jeremy; Green, Anthony (1992), ''[[iarchive:gods-demons-and-symbols-of-ancient-mesopotamia-an-illustrated-dictionary 202012|Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary]]'', University of Texas Press, {{ISBN|0-292-70794-0}}</ref>{{rp|109}}శుక్ర గ్రహానికి ఈమె దేవ రూపము. ఉరుక్ నగర మందిరములో ఆన్‌తో పాటు ఈమె కూడా పూజలందుకునేది. తమకు దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకున్న రాజులు, ఇనానా, డుముౙిడ్‌ల వివాహ ఘట్టాన్ని, తాము పూజారిణులను వివాహమాడడము ద్వారా ప్రదర్శించి ఉండవచ్చు.<ref name=Black/> * సూర్య భగవానుడు ఐన ఉతు. ఇతడు దక్షిణాన లార్సా, ఉత్తరాన సిప్పర్లలో నగరదేవునిగా కొలవబడేవాడు. * ఉర్ నగరదేవుడూ, చంద్రభగవానుడూ ఐన సిన్ [[File:Genealogy of Sumero-Akkadian Gods.jpg|thumb|upright=2.05|left|సుమేరులూ, తొలినాటి అకేడ్ల దేవగణము]] వీరంతా ప్రధాన దేవుళ్ళు. ఆపైన వందల కొద్దీ చిన్న, చిన్న దేవతలు ఉన్నారు. సుమేరు దేవతలు వివిధ నగరాలతో అనుసంధానించబడి ఉంటారు. ఈ నగరాల రాజకీయ ప్రాముఖ్యతతో పాటే మతపరంగా వారి ప్రాముఖ్యతా మారుతుండేది. దేవుళ్ళు వారికి సేవ చేయించుకొనుటకై బంకమట్టితో మనుష్యులను సృష్టించారు అని సుమేరుల విశ్వాసము. దేవాలయాలు నీటిపారుదల వ్యవసాయానికి అవసరమైన శ్రమదాన కార్యక్రమాలు నిర్వహించేవి. పౌరులందరూ ఆలయానికి కొంత శ్రమదానం చేయడము తప్పనిసరి. ఐతే వెండి చెల్లించడం ద్వారా వారు ఈ బాధ్యత నుండి విముక్తులవ్వవచ్చు. ====విశ్వము ==== విశ్వము ఒక పెద్ద గుమ్మటంతో కప్పబడ్డ సమాంతర బింబమని సుమేరులు నమ్మేవారు. మరణము తరువాత మనిషి శోకతప్తమైన అధోలోకములోకి కుప్పకూలి, అక్కడ అనంతకాలాల పాటు గిడిమ్ అనే ఒక అధమ ప్రేతము వలె పడి ఉండవలెనని నమ్మేవారు.<ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy |authorlink1=Jeremy Black (assyriologist) |last2=Green | first2=Anthony |title= Gods, Demons, and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary |date=1992 |publisher=University of Texas Press |isbn=978-0292707948}}</ref> విశ్వం వీరిచే నాలుగు భాగాలుగా విభజించబడింది: * ఉత్తరాన కొండప్రాంతంలో నివసిస్తున్న సుబర్తులు. వీరిపై బానిసలు, కలప, ఇతర ముడి పదార్థాల కొరకు అడపాదడపా దాడులు చేసేవారు. * పశ్చిమాన గుడార వాసులైన మార్టులు. వీరు పురాతన సెమిట భాష మాట్లాడే ఆదిమానవులు. వీరు మేకలూ, గొర్రెలను కాచుకుంటూ బ్రతికే ఒక సంచార జాతి. * దక్షిణాన డిల్మున్ అనే వాణిజ్య రాజ్యము. ఇది మరణించిన వారి భూమిగా, సృష్టి జరుగు ప్రదేశముగా చెప్పబడింది.<ref name="Carl Phillips 2013">Geoffrey Bibby and Carl Phillips, ''Looking for Dilmun'' (London: Stacey International, 1996; reprinted London: Knopf, 2013). {{ISBN|978-0-905743-90-5}}</ref> * తూర్పున ఈలములు. ప్రత్యర్థులైన వీరితో సుమేరులకు తరచూ యుద్ధాలు జరిగేవి. వారికి తెలిసిన ప్రపంచపు సరిహద్దులు: ఎగువ సముద్రం (మధ్యధరా సముద్రతీరం), దిగువ సముద్రం (పెర్షియన్ గల్ఫ్), మెలుహ్హా (బహుశా సింధూ లోయ), రాగి నిక్షేపాలకు ప్రసిద్ధి చెందిన మగన్ (ఒమన్). ====ఆలయాలు ==== ప్రతి ౙీగ్గురాట్టుకూ (సుమేరుల దేవాలయాలు) ఒక ప్రత్యేకమైన పేరు ఉండేది. ౙిగ్గురాట్టుకు ఒక ముంగిలి ఉంటుంది. ముంగిలికి మధ్య భాగాన పరిశుద్ధులయ్యేందుకు ఒక కొలను ఉంటుంది.<ref>Leick, Gwendolyn (2003), Mesopotamia: The Invention of the City' (Penguin)</ref> దేవాలయానికి ఒక నడిమిసాల్పూ, దానికి ఇరువైపులా పక్కసాల్పులూ ఉంటాయి. పక్కసాల్పులకు చివరన పూజారులకు గదులుంటాయి. ఒక మూలన జంతుబలికి బలిపీఠం, శాకాహార సమర్పణ కొరకు ఒక బల్లా ఉంటాయి. ధాన్యాగారాలూ, గోదాములూ సాధారణంగా ఆలయాల సమీపంలో ఉండేవి. కొంతకాలం తర్వాత సుమేరులు అనేక పెద్ద పేద్ద దిమ్మలను ఒకదానిపైనొకటి కట్టి వాటిపైన గర్భగుడిని ఉంచసాగారు. ఇది నిర్మాణ విధానాల్లో ౙిగ్గురత్తు శైలిగా చెప్పబడుతుంది.<ref>Mark M. Jarzombek and Vikramaditya Prakash, ''A Global History of Architecture'' (London: Wiley, 2011), 33–39. {{ISBN|978-0-470-90248-6}}</ref><ref>Crawford, Harriet (1993), "Sumer and the Sumerians" (Cambridge University Press, (New York 1993)), {{ISBN|0521388503}}.</ref> ====అంత్యక్రియలు==== మరణము తరువాత మనుషులు శోకతప్తమైన అధోలోకములో మగ్గుతారని వీరి నమ్మకము. ఈ లోకము ఎరిష్కిగాల్ అనే దేవత పాలనలో ఉంటుంది. రాకపోకలను నిరోధించడానికి, వివిధ భూతాలు ఆరాజ్య ముఖద్వారంలో ఉండి కాపలా కాస్తుంటాయని విశ్వసించేవారు. మృతదేహాలను నగరం వెలుపల ఖననం చేసేవారు. అక్కడ మృతదేహాలను ఒక చిన్న మట్టిదిబ్బతో కింద పూడ్చి, భూతాలకి కొంత ఆహారమూ, ఇతర సమర్పణలను ప్రదానము చేసేవారు. సంపన్నులు డిల్మున్‌లో ఖననం చేసేవారు.<ref>Bibby Geoffrey and Carl Phillips (2013), "Looking for Dilmun" (Alfred A. Knopf)</ref> ఉర్ రాజశ్మశానములో ప్వాబి రాణిని పూడ్చినప్పుడు, ఆమె పరివారాన్ని కూడా నరబలిగా సమర్పించారని మనకు తెలుస్తోంది. ===వ్యవసాయం, వేట === సుమేరలు సుమారుగా క్రీ.పూ. 5000–4500 కాలములో వ్యవసాయ జీవనాన్ని అలవర్చుకున్నారు. అభివృద్ధి చెందిన నీటిపారుదల వ్యవస్థా, పెద్ద మొత్తములో సాగు, నాగలి వాడకము, సంవత్సరము పొడుగూతా ఒకే పంటను వెయ్యడమూ, నగరపాలక వ్యవస్థ నేతృత్వములో ప్రత్యేక వ్యవసాయ కార్మిక శక్తి నిర్వహణా వంటి అనేక ప్రధాన వ్యవసాయ విధానాలు ఈ ప్రాంతంలో వాడుకలో ఉండేవి. ఈ వ్యవస్థ కారణంగా దేవాలయ ఖాతాలను నిర్వహించాల్సి రావడమే వ్రాత అభివృద్ధికి దారితీసింది (సుమారుగా క్రీ.పూ.3500లో). [[File:Ur mosaic.jpg|thumb|upright=1.35|ఉర్ రాజ సమాధులలో దొరికిన కళాకృతి. లాపిస్ లజూలీ, నత్త గుల్లలతో తయారు చేయబడిన దీనిలో సుమేరు సమాజపు దైనందిన వ్యవహారాన్ని చూడవచ్చు.]] ఉరుక్ కాలంలోని చిత్రాల ఆధారంగా గొర్రెలు, మేకలు, పశువులు, పందుల వంటి పెంపుడు జంతువులను పెంచేవారని తెలుస్తోంది. వారు వారి ప్రాథమిక వాహనముగా గాడిదనూ ఇతర ఈక్విడ్‌లనూ, బరువులు లాగడానికి ఎద్దులనూ ఉపయోగించారు. "జంతువుల ఉన్ని (వెంట్రుకలతో)తో ఉన్ని దుస్తులు, తివాచీలూ తయారు చేయబడ్డాయి. ఇంటి చుట్టూ పరివేష్టిత తోటలలో చెట్లు, ఇతర మొక్కలు పెంచుకునేవారు. పొలాల్లో గోధుమలూ, బహుశా ఇతర ధాన్యాలు కూడా, సాగుచేయబడ్డాయి. నీరు పెట్టేందుకు [[ఏతాము]] ఉపయోగించబడింది. కుండీలూ, జాడీలలో కూడా మొక్కలను పెంచుకునేవారు "<ref name="Sayce"/> [[File:Issue of barley rations.JPG|thumb|ఉరుకాగినా రాజా ఏలుబడిలోని నాలుగో ఏటన (అనగా సుమారు క్రీ.పూ 2350) వ్రాయబడ్డ మట్టి ఫలకము. ఇందులో పిల్లలకూ, పెద్దలకూ మంజూరవుతున్న నెలవారీ యవ కేటాయింపుల వివరాలను శరాకార లిపిలో పొందుపరిచారు‌‌.]] బీరు త్రాగడము మొదలుపెటిన మొట్టమొదటి వారిలో సుమేరులొకరు. వీరు మద్యాన్ని తమ ముఖ్య పంట ఐన ధాన్యపు గింజలతో చేసేవారు. వారు గోధుమ, యవలూ, అలాగే మిశ్రమ ధాన్యాలతో కూడా బీర్లను తయారుచేశావారు. బీర్ల తయారీ వారి సంస్కృతిలో ముఖ్య భాగము. గిల్గమేష్ కావ్యములో ఎంకిడుకీ గిల్గమేష్ రాజ్యపు ఆహారాన్నీ, బీరునీ పరిచయము చేసే ఘట్టము ఇలా వర్ణించబడింది: "ఈ నేల ఆచారాన్ని అనుసరించి బీరును పుచ్చుకో ... అతను ఏడు చెంబుల బీరు త్రాగి బెరుకును వదిలి, ఆనందంతో పాడ సాగాడు "<ref>{{cite book|last1=Gately|first1=Iain|title=Drink: A Cultural History of Alcohol|url=https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0|publisher=Gotham Books|isbn=978-1592403035|page=[https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0/page/5 5]|year=2008}}</ref> సుమేరుల నీటిపారుదల పద్ధతులు ఈజిప్టులో వాడబడ్డ పద్ధతుల లాంటివే.<ref>{{cite book| last = Mackenzie| first = Donald Alexander| year = 1927 | title = Footprints of Early Man| url = https://archive.org/details/b2982767x| publisher = Blackie & Son Limited}}</ref> పట్టణీకరణకూ, నీటిపారుదల పద్ధతుల అభివృద్ధికీ అనుబంధం ఉందనీ, 89% జనాభా నగరాల్లోనే నివసించారనీ అమెరికా ఆంత్రొపాలజిస్టు రాబర్ట్ మెక్కార్మిక్ ఆడమ్స్ పేర్కొన్నాడు.<ref>{{cite book| last = Adams| first = R. McC.| year = 1981 | title = Heartland of Cities| publisher = University of Chicago Press}}</ref> వారు యవలూ, శనగలూ, కాయధాన్యాలూ, గోధుమలూ, ఖర్జూరాలూ, ఉల్లిపాయలూ, వెల్లుల్లీ, ఆకుకోసులూ, లీకులూ (ఉల్లిపాయ లాంటి ఒక రకమైన కూరగాయ), ఆవాలూ పండించేవారు. సుమేరులు విరివిరిగా చేపలను పట్టడమే కాక, రకరకాల కోళ్ళనూ, జింకలనూ వేటాడేవారు.<ref>{{cite book|title=The fine art of food | first=Reay |last=Tannahill | publisher=Folio Society| year=1968}}{{Page needed|date=March 2012}}</ref> సుమేరులు వారి వ్యవసాయానికి నీటిపారుదల పద్ధతులపై ఎక్కువగా ఆధారపడేవారు. ఏతాలు వాడీ, కాలువలూ, కరకట్టలూ, వలకట్టులూ, జలాశయాలూ కట్టి తగినంత నీటి సరఫరా ఉండేలా చూసుకునే వారు. యుఫ్రేటీసు కొంచెము తక్కువే ఐనప్పటికీ, టైగ్రీసు తరుచూ భారీ వరదలతో సుమేరును ముంచెత్తేది. కనుక కాలువలకు తరుచుగా మరమ్మత్తులు చేసి, వండలిని తీసి, భూమికొలత గుర్తులనూ, సరిహద్దు రాళ్ళనూ మాటిమాటికీ పాతవలసి వచ్చేది. అందుచేత పౌరులందరూ వంతుల వారీగా కాలువల నిర్వహణ పనులు చేయాలని ప్రభుత్వ నియమము ఉండేది. ఐతే డబ్బు చెల్లించి ఈ నియమము నుండి మినహాయింపు పొందవచ్చు. "సుమేరు రైతు పంచాంగము" మనకి వీరి వ్యవసాయ పద్ధతులపై కొంత అవగాహన ఇస్తుంది. వీరు మొత్తము మూడు సార్లు కాలువల నుండి పొలాలకు నీళ్ళు వదిలేవారు. ఒకటి వరదల కాలం తరువాత, రెండు వసంత విషువత్తు తరువాత, మూడు వీరి సంవత్సరాది ఐన అకిటు నాట. ఇలా కాలువలలోని నీళ్ళను పొలాల్లో నింపి, మళ్ళీ నీళ్ళను బయటికి వదిలేసేవారు. తరువాత ఎద్దులను నేలలో నడిపించి కలుపు మొక్కలను నాశనం చేసేవారు. తదుపరీ, గుద్దళ్ళతో చదును చేసేవారు. నేల బాగా ఎండాక వరుసగా మూడు సార్లు దున్ని, పులక చేసి, కెల్లగించేవారు. ఆ పిమ్మట తొలికలతో మట్టిగడ్డలూ, రాళ్ళూ పగలగొట్టి తదుపరి విత్తనాలు నాటేవారు. వీరికి కాలువల్లో నుండి పొలాల్లోకి వదిలిన నీటిని మరల బయటికి పంపేందుకు సరైన వ్యవస్థ లేదు. కనుక నీరు వదిలాక అది ఆవిరయ్యేవరకు, నీళ్ళలాగే నిలిచి ఉండేవీ. నీరు ఆవిరవగా వాటిలోని ఉప్పులు మట్టిలో కలిసిపోయేవి. దురదృష్టవశాత్తు దీని వల్ల వారి పొలాల్లో మట్టి లవణీయత క్రమంగా పెరిగింది. మూడవ ఉర్ కాలానికి, గోధుమ బదులు లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలు వారి ప్రధాన పంటగా ఉండేవి. వీరు వసంతంలో కోతలు కోసేవారు. ఇందుకు గానూ ముగ్గురు కలసి ఒకటిగా జట్టు కట్టేవారు. వీరిలో కోతలు కోయువారొకరూ, పనలను కట్టలుగా కట్టువారొకరూ, కట్టలను చూసుకొను వారొకరూనూ.<ref>By the sweat of thy brow: Work in the Western world, Melvin Kranzberg, Joseph Gies, Putnam, 1975</ref> ఈ కుప్పలను మొదట ఎద్దులతో నులియజేసి కంకులను వేరుచేసేవారు‌. ఆ పిమ్మట బల్లపై నూర్చి గింజలను వేరుచేసేవారు. ఆ పొట్టుతో పాటున్న గింజల్ని చెరిగి, పొట్టును వదిలించే వారు. ===కళాఖండాలు=== [[File:Royal Tombs of Ur Objects from tomb PG 580.jpg|thumb|upright=1.2|ఉర్ రాచశ్మశానములో (వ్యక్తిగత సమాధి 580) దొరికిన బంగారు బాకు.]] సుమేరులో రాతికి కొరత ఉండేది కనుక, దాన్ని కేవలం శిల్పాలకే వాడేవారు. ఇతర కళాకృతులన్నిటికీ మట్టిని వాడేవారు. వీరు కళాఖండాలను ఇతర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్న లాపిస్ లౙూలీ, పాలరాయి, డయొరైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు బంగారం వంటి విలువైన లోహాలతో కూడా అలంకరించేవారు. బంగారం, రాగీ, కంచూ వంటి లోహాలతో పాటు ఆల్చిప్పలూ, రత్నాలను కొన్ని ప్రత్యేకమైన శిల్పాలకూ అలాగే ఇతర కళాకృతులలో తాపేందుకూ వాడేవారు. లాపిస్, అలబాస్టర్, సర్పెంటినైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు రకరకాల చిన్న చిన్న రాళ్ళను ముద్రలు తయారుచేసేందుకు వాడారు. వీరి కళాకృతుల్లో అత్యంత ప్రసిద్ధమైనవి ఉర్ లైరులు. ఇవి మనకు తెలిసినంతలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత పురాతన తంత్రీ వాయిద్యాలు. 1922–24 వరకు జరిగిన ఉర్ రాచ శ్మశానము యొక్క తవ్వకాల్లో, వీటిని లెనర్డ్ వులీ కనుగొన్నారు. <gallery widths="170px" heights="170px"> Cylinder seal and modern impression- ritual scene before a temple facade MET DP270679.jpg|గుడి ముంగిట జరుగుతున్న ఉత్సవాన్ని తలపిస్తున్న మట్టితైలపు సున్నపురాతి ముద్రా, దాని అచ్చూ. క్రీ.పూ 3500–3100 నాటిది. న్యుయార్క్‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూౙియం ఆఫ్ ఆర్ట్‌లోనిది. Raminathicket2.jpg|''పొదల్లో పొట్టేలు. క్రీ.పూ 2600–2400 నాటిది; బంగారమూ, రాగీ, నత్తగుల్లలూ, లాపిస్, సున్నపురాతిలతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచ శ్మశానములోనిది (దీ ఖార్ గవర్నరేట్; ఇరాక్‌లో). ప్రస్తుతము లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Denis Bourez - British Museum, London (8747049029) (2).jpg|'క్రీ.పూ 2600–2400 నాటి ఉర్ కేతనము. చెక్కపై నత్తగుల్లలూ, ఎర్రటి సున్నపురాయీ, లాపిస్‌లతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచశ్మశానములో దొరికిన ఈ కళాకృతీ పరస్తుతము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Bull's head ornament for a lyre MET DP260070.jpg|లైరుకు అలంకరణగా ఉన్న ఎద్దు తల. కంచులో నత్తగుల్లలనూ, లాపిస్‌నూ పొదిగి తయారు చేయబడ్డది. క్రీ.పూ 2600–2350 నాటిది. మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. </gallery> ===నిర్మాణశైలి === [[File:Ancient ziggurat at Ali Air Base Iraq 2005.jpg|300px|thumb|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తుగా పిలవబడే ఈ కట్టడాన్ని ఉర్ మూడవ రాజవంశపు కాలములో (సుమారు క్రీ.పూ 2100) కట్టారు. ఇందులో ప్రధాన దైవం చంద్దదేవుడు నాన్నా. ఇది ఆధునిక ఇరాక్‌లోని దీ ఖార్ గవర్నరేట్ ‌లో ఉంది.]] టైగ్రిస్-యుఫ్రేటీసు మైదానములో ఖనిజాలు కానీ, చెట్లు కానీ లేవు. సుమేరుల నిర్మాణాలు అర్ధగోళాకారపు మట్టి ఇటుకలతో నిర్మించబడ్డాయి. వీటిని మాలుతో కానీ సిమెంటుతో కానీ స్థిరపరచే పద్ధతి లేదు. మట్టి ఇటుకలతో కట్టిన కట్టడాలు కొంచెము కొంచెముగా కూలిపోవాల్సిందే. కనుక వాటిని అప్పుడప్పుడూ కూల్చేసి, మళ్ళీ అదే చోటులో కట్టేవారు. ఈ నిరంతర పునర్నిర్మాణంతో క్రమంగా నగరాలు నేల కంటే కొంత ఎత్తులోకి వచ్చి, ప్రతీ నగరము ఒక కొండ లాగా తయారయ్యింది. ఈ కొండలను టెల్‌లు (tells) అంటారు. ఇవి మధ్యప్రాచ్యమంతా మనకి కనిపిస్తూ ఉంటాయి. ఆర్చిబాల్డ్ సేస్ ప్రకారము ఉరుక్ కాలం నాటి చిత్రగుర్తులను బట్టి చూస్తే "రాతికి కొరత ఉండేది. ఉన్న కాస్తను మాత్రము దిమ్మలుగా కోయడమో, ముద్రలుగా మార్చడమో చేసేవారు. నిర్మాణమంతా ఇటుకలతో జరిగేది. నగరాలు, కోటలు, గుళ్ళూ, ఇళ్ళూ అన్నీ ఇటుకలతోటే కట్టేవారు. నగరానికి స్థూపాలుండేవి. నగరాన్ని ఒక మానవ నిర్మితమైన మెరకపై కట్టేవారు. నివాస గృహాలు కూడా స్థూపము వంటి ఆకృతిని కలిగి ఉండేవి. ఇంటి తలుపులు కీలు ఆధారంగా తిరుగుతుండేవి. ఒక విధమైన తాళంచెవితో ఇవి తెరవబడి ఉండవచ్చు అని భావిస్తున్నారు. పురద్వారము పెద్ద ఎత్తున నిర్మితమై ఉండేది. బహుశ రెండు రెండు ద్వారాలు ఉండి ఉండవచ్చు. పునాది రాళ్ళ (ఇటుకల) కింద కొన్ని వస్తువులను ఉంచి, పునాదులను వాటిపై ప్రతిష్ఠించేవారు ".<ref name="Sayce">{{cite book| authorlink=Archibald Sayce| last=Sayce | first=Rev. A. H.| url=https://archive.org/stream/archaeologyofcun00sayc/archaeologyofcun00sayc_djvu.txt |title= The Archaeology of the Cuneiform Inscriptions|edition=2nd revised | year=1908 | publisher=Society for Promoting Christian Knowledge | location=London, Brighton, New York |pages=98–100}}</ref> సుమేరుల కట్టడాల్లోకెల్లా అత్యంత ఆకర్షణీయమైన, ప్రసిద్ధమైన భవనాలు ౙిగ్గురత్తులు. కొన్ని అంతస్తుల వరకు కట్టిన పెద్ద పెద్ద దిమ్మలపై ఒక గుడి ఉంచితే అది ౙిగ్గురత్తు. సుమేరు లోహపు అచ్చులలో రెళ్ళతో కట్టిన ఇళ్ళను చూడవచ్చు. ఇవి దాదాపు సా.శ 400 వరకు కూడా దక్షిణ ఇరాక్‌లో మార్ష్ అరబ్బుల ఇళ్ళకి దగ్గరగానే ఉన్నాయి. సుమేరులకు కమాను నిర్మాణము గురించి తెలుసు. కనుక వారు బలమైన గుమ్మటాల్ని కట్టగలిగారు. అనేక కమానులు కట్టి, వాటిని ఒకటిగా కలిపి, వాటి సహాయముతో గుమ్మటాలు కట్టేవారు. సుమేరు దేవాలయాలు, రాజభవనాలు నిర్మించడానికి సంక్లిష్ట పదార్థాలు, పద్ధతులు ఉపయోగించబడ్డాయి. వాటిలో ముఖ్యమైనవి అండగోడ, గర్భాగారము, పోటు కంబమూ. వీటితో పాటు వీరు దేవాలయాలు లాంటి ముఖ్య కట్టడాల్లోకి మట్టితో చేసిన మేకులు దిగ్గొట్టేవారు. ఈ మేకులపై రాజునో, దేవుణ్ణో కీర్తిస్తూ శాసనాలుండేవి. [[File:Sumerian - Dedication Nail - Walters 481457 - View A.jpg|thumb|అంకితమివ్వబడ్డ మేకు. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది.]] ===గణితం === సుమారు క్రీ.పూ 4000కు సుమేరులు ఒక సంక్లిష్ట కొలతల వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేసారు. దీని ఆసరాతో అంకగణితం, రేఖాగణితము, బీజగణితములను సూత్రీకరించారు. క్రీ.పూ. 2600 తరువాత నుండి సుమేరులు మట్టి పలకలపై గుణకార పట్టికలు (ఎక్కాలు) రచించటమూ, రేఖాగణిత అభ్యాసాలూ, సమస్యలను పరిష్కరించడము మొదలుపెట్టారు. బాబిలోనియా అంకెల తొలి జాడలు కూడా ఈ కాలములో చూడవచ్చు.<ref>Duncan J. Melville (2003). [http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html Third Millennium Chronology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180707213616/http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html |date=2018-07-07 }}, ''Third Millennium Mathematics''. [[St. Lawrence University]].</ref> సుమారు క్రీ.పూ. 2700–2300 సమయానికి వీరు పూసలపాటీని కనుగొన్నారు. అలాగే మొట్టమొదటి వరుస స్తంభాల పట్టిక తయారైంది. ఇది వారి సెగెజెస్మేల్ నంబర్ సిస్టం పరిమాణం వరుస ఆదేశాలు వేరు చేసింది.<ref>Ifrah, Georges (2001), The Universal History of Computing: From the Abacus to the Quantum Computer, New York: John Wiley & Sons, ISBN 0-471-39671-0</ref>{{rp|11}} సుమేరులు మొట్టమొదటిగా స్థలం విలువను లెక్కించడానికి సంఖ్యా వ్యవస్థను ఉపయోగించారు. ఖగోళ గణితములో వీరు స్లైడ్ రూల్ లాంటి ఒక గణన యంత్రాన్ని ఉపయోగించినట్లు ఆధారాలున్నాయి. త్రిభుజము యొక్క వైశాల్యాన్నీ, ఘనము యొక్క ఘనపరిమాణాన్నీ లెక్కగట్టిన మొదటి సంస్కృతి వీరిదే.<ref>{{cite book| url= https://books.google.com/?id=BKRE5AjRM3AC&printsec=frontcover&dq=sherlock+holmes+in+babylon#PPA7,M1 |title=Sherlock Holmes in Babylon: and other tales of mathematical history | first1=Marlow |last1=Anderson | first2=Robin J. |last2=Wilson |year= 2004 |accessdate=2012-03-29| isbn= 978-0883855461}}</ref> ===ఆర్థిక స్థితీ, వాణిజ్యమూ === [[File:Bill of sale Louvre AO3765.jpg|thumb|షురుప్పక్‌లో ఒక మగ బానిసనూ, కట్టడాన్నీ అమ్మకానికి పెడుతూ ఇచ్చిన ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది.]] అనటోలియాలోని (ఆధునిక టర్కీ) సుదూర ప్రాంతాల నుండి వచ్చిన అబ్సిడియన్ (శిలాద్రవము చల్లబడగా తయారయ్యే స్ఫటికము), ఈశాన్య ఆఫ్ఘనిస్థాన్‌లోని బదక్షన్‌కు చెందిన లాపిస్ లౙూలీ (రాజావర్తము వంటి రాయి), డిల్మున్ (ఆధునిక బహ్రైన్)కు చెందిన పూసలూ, సింధూ లిపి చెక్కబడి ఉన్న అనేక ముద్రలూ సుమేరులో లభించాయి. వీటిని బట్టి పర్షియన్ గల్ఫ్ కేంద్రంగా జరిగిన నాటి సుమేరు వాణిజ్య కార్యకలాపాల విస్తృతిని మనము అర్థము చేసుకోవచ్చు. ఉదాహరణకు ప్రపంచంలోని అనేక ప్రాంతాల నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగేవీ. ముఖ్యంగా అన్ని రకాల లోహాలను అక్కడి వారు దిగుమతి చేసుకున్నారు. మెసొపొటేమియాలో అరుదుగా లభించే చెక్క వంటి సరుకులను సుదూరప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గిల్గమేషు కావ్యంలో ఉంది. లెబనన్ సీడరుకు (భారతీయ సీడరుకు తెలుగులో సమానార్థకము దేవదారు. కనుక లెబనన్ సీడరును తెలుగులో లెబనన్ దేవదారు అనుకోవచ్చు. ఇవన్నీ ఒకే కుటుంబానికి చెందిన వేర్వేరు చెట్లు. అన్నీ కూడా చెక్కకు ప్రసిద్ధములే) సుమేరులో చాలా విలువ ఉండేది. ఉర్‌లోని ప్వాబీ రాణి సమాధిలో చెట్టు బంక (వేష్టము) కనుగొనబడింది. సుమేరులు వేష్టమును ముౙాంబీకు వంటి సుదూర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకునేవారు. సుమేరులో బానిసలు ఉన్నప్పటికీ ఆర్థిక వ్యవస్థకు వారి సేవలు పెద్ద ఎక్కువేమీ కాదు. బానిస స్త్రీలు నేతగత్తెలూ, గానుగల్లోనూ, మరల్లోనూ కార్మికులుగా, బరువులు మోసే కూలీలుగా పనిచేసేవారు. సుమేరు కుమ్మరులు వారి కుండలను దేవదారు నూనెతో గీసిన బొమ్మలతో అలంకరించేవారు. కుమ్మరిపనికి అవసరమైన అగ్నిని ఉత్పత్తి చేయడానికి వీరు బౌ డ్రిల్ అనే యంత్రము వాడేవారు. సుమేరు తాపీవారూ, మణికారులూ తమ పనుల్లో అలబాస్టర్ (ఒక రకమైన హరశోఠము), (ఏనుగు)దంతం, ఇనుము, బంగారం, వెండి, కార్నీలియన్, లపిస్ లౙులీలను వాడేవారు.<ref>Diplomacy by design: Luxury arts and an "international style" in the ancient Near East, 1400–1200 BC, Marian H. Feldman, University of Chicago Press, 2006, pp. 120–121</ref> ====సింధూలోయ వాసులతో వ్యాపార సంబంధాలు==== [[File:British Museum Middle East 14022019 Gold and carnelian beads 2600-2300 BC Royal cemetery of Ur (composite).jpg|thumb|తెల్లటి ఆకృతులు నిక్షారితము చేయబడ్డ ఈ కార్నీలియన్ పూసల హారము ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికింది. ఆదివంశపు కాలానికి చెందిన ఈ కళాకృతి సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసుకొనబడిందని చరిత్తకారుల అభిప్రాయం. ప్రస్తుతము ఈ హారము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది.<ref name="BM Carnelian">British Museum notice: "Gold and carnelians beads. The two beads etched with patterns in white were probably imported from the Indus Valley. They were made by a technique developed by the Harappan civilization" [[:File:Ur Grave gold and carnelian beads necklace.jpg|Photograph of the necklace in question]]</ref>]] [[File:Mesopotamia-Indus.jpg|thumb|left|క్రీ.పూ 3వ సహస్రాబ్దిలో సముద్ర మట్టాలు తక్కువగా ఉన్న కారణంగా సముద్ర మార్గాన సింధూ లోయకూ మెసొపొటేమియాకూ మధ్య దూరము ఇప్పటి కంటే చాలా తక్కువగా ఉండి ఉండవచ్చు.<ref name="JR12">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=12–14 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref>]] సుమారు క్రీ.పూ 2350 నుండి సింధు నాగరికత నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగినట్లుగా ఆధారాలున్నాయి.<ref name="JR14">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=14–17 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref> సింధూ తీరాన కనబడే నత్తల గుల్లలతో చేసిన వివిధ వస్తువులు పురావస్తు పరిశోధనల్లో దొరికాయి. ఇవన్నీ క్రీ.పూ 2500–2000 మధ్య కాలంలో తయారైనవని శాస్త్రవేత్తల అంచనా.<ref>{{cite journal |last1=Gensheimer |first1=T. R. |title=The Role of shell in Mesopotamia : evidence for trade exchange with Oman and the Indus Valley |journal=Paléorient |date=1984 |volume=10 |pages=71–72 |doi=10.3406/paleo.1984.4350 |url=https://www.persee.fr/doc/paleo_0153-9345_1984_num_10_1_4350}}</ref> క్రీ.పూ 2600–2450 కాలంలో సింధూ లోయలో తయారైన కార్నీలియన్ పూసలు సుమేరులోని సమాధుల్లో, ముఖ్యంగా ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికాయి.<ref name="JMI">{{cite book |last1=McIntosh |first1=Jane |title=The Ancient Indus Valley: New Perspectives |date=2008 |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-1-57607-907-2 |pages=182–190 |url=https://books.google.com/books?id=1AJO2A-CbccC&pg=PA189 }}</ref> కొన్ని కార్నీలియన్ పూసలపై తెల్లటి రంగులో ఉన్న ఆకృతులు నిక్షారితం చేయబడ్డాయి. ఇలా ఆమ్లంతో నిక్షారితం చేసే ప్రక్రియను అభివృద్ధి చేసింది సింధూ వాసులు కనుక, వీటిని సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసి ఉండవచ్చు.<ref>నిక్షారణ పద్ధతి వివరాలకు {{cite journal |last1=MacKay |first1=Ernest |title=Sumerian Connexions with Ancient India |journal=The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland |issue=4 |date=1925 |pages=699 |jstor=25220818 }} చూడండి</ref><ref name="BM Carnelian" /><ref>{{cite book |last1=Guimet |first1=Musée |title=Les Cités oubliées de l'Indus: Archéologie du Pakistan |date=2016 |publisher=FeniXX réédition numérique |isbn=978-2-402-05246-7 |page=355 |url=https://books.google.com/books?id=-HpYDwAAQBAJ&pg=PA355 |language=fr}}</ref> లాపిస్ లౙులీ రెండవ నకాదా కాలంలోని (సుమారు క్రీ.పూ 3200) అనేక సమాధుల్లో దొరికాయి. లాపిస్‌ను సుమేరు నుండి ఈజిప్టు వారు దిగుమతి చేసుకునే వారు. ఆఫ్ఘనిస్తాన్‌లో తప్ప వేరెక్కడా లాపిస్ ఉన్నట్లు ఆధారాలు లేవు కనుక, ఈ రాయి అక్కడి నుండి ఇరాన్ పీఠభూమి మీదుగా సుమేరుకు రవాణా చేయబడి ఉండవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Demand |first1=Nancy H. |title=The Mediterranean Context of Early Greek History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1-4443-4234-5 |pages=71–72 |url=https://books.google.com/books?id=YVSg-DOHzJMC&pg=PA71 }}</ref><ref name="CP">{{cite book |last1=Rowlands |first1=Michael J. |title=Centre and Periphery in the Ancient World |date=1987 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-25103-7 |page=37 |url=https://books.google.com/books?id=YDs9AAAAIAAJ&pg=PA37 }}</ref> సింధూ లిపిలో ఉన్న ఎన్నో ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో, ముఖ్యంగా ఉర్, బాబిలోనియా, కిష్‌లలో, దొరికాయి.<ref>మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల పూర్తి జాబితా కొరకు {{cite book |last1=Reade |first1=Julian |title=Indian Ocean In Antiquity |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-15531-4 |pages=148–152 |url=https://books.google.com/books?id=PtzWAQAAQBAJ&pg=PA148 }}చూడండి</ref><ref>ఇంకో మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల జాబితా: {{cite book |last1=Possehl |first1=Gregory L. |title=The Indus Civilization: A Contemporary Perspective |date=2002 |publisher=Rowman Altamira |isbn=978-0-7591-0172-2 |page=221 |url=https://books.google.com/books?id=pmAuAsi4ePIC&pg=PA221 }}</ref><ref>{{cite web |title=Indus stamp-seal found in Ur BM 122187 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805148&partId=1&images=true |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 123208 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=804667&partId=1&museumno=1932.1008.178&page=2 |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 120228 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805338&partId=1&images=true |website=British Museum}}</ref><ref>{{cite book |last1=Gadd |first1=G. J. |title=Seals of Ancient Indian style found at Ur |date=1958 |url=https://archive.org/details/in.gov.ignca.33779/page/n11}}</ref><ref>{{cite book|title=Brotherhood of Kings: How International Relations Shaped the Ancient Near East|page=49|url=https://books.google.com/books?id=JTvRCwAAQBAJ&pg=PA49|first=Amanda H.|last=Podany|publisher=Oxford University Press|year=2012|isbn=978-0-19-971829-0}}</ref><ref>{{cite book|title=Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus|url=https://books.google.com/books?id=8l9X_3rHFdEC&pg=PA246|quote=Square-shaped Indus seals of fired steatite have been found at a few sites in Mesopotamia.|author1=Joan Aruz|author2=Ronald Wallenfels|page=246|isbn=978-1-58839-043-1|year=2003}}(అనువాదము: చతురస్రాకృతిలోనున్న కాల్చిన బలపపురాతి సింధూ లోయ ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో కొన్ని చోట్ల దొరికాయి)</ref> మూడవ ఉర్ కాలం నాటి రాజైన గుడియా, ప్రకాశభేద్యమైన కార్నీలియన్‌ను మెలూహ్హా నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గ్రంథస్తము చేయబడి ఉంది. ఈ మెలుహ్హా సింధూ లోయేనని చాలామంది నిపుణుల అభిప్రాయం.<ref name="JMI"/> మెలూహ్హా నుండి వచ్చిన వ్యాపారులూ, తుపాసీలు మెసొపొటేమియాలో ఉన్న విషయం చాలా శాసనాల్లో చెప్పబడినది.<ref name="JMI"/> అకేడూ ఇంకా మూడవ ఉర్ ప్రాంతాలలో సింధూ లిపితో ఉన్నవి కానీ సింధూ లోయతో సంబంధాన్ని సూచించేవి కానీ మొత్తం కలిపి సుమారు ఇరవై ముద్రలు దాకా దొరికాయి.<ref name="JMI"/> సింధూ నాగరికత క్రీ.పూ 2400–1800 వరకు తారాస్థాయిలో విలసిల్లింది. ఐతే ఈ వ్యాపార లావాదేవీలు నెరపిన నాటికి ఇది సుమేరు నాగరికత కన్నా చాలా పెద్దది. 65,000 చదరపు అడుగుల వైశాల్యము గల సుమేరుతో పోల్చితే సింధూ నాగరికత 12 లక్షల చ.అ లో విస్తరించి ఉండి, కొన్ని వేల నివాసాలకు అలవాలంగా ఉండేది. రెండు నాగరికతల్లోనూ అతిపెద్ద నగరాలు మాత్రం ఒకే విధమైన వైశాల్యంతో, దాదాపుగా 30–40 వేల జనాభాతో ఉండేవి.<ref>{{cite book |last1=Cotterell |first1=Arthur |title=Asia: A Concise History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0-470-82959-2 |page=42 |url=https://books.google.com/books?id=9_vVTWXK5kQC&pg=PT42 }}</ref> ====ధనం, ఋణం ==== వీరు యవలనూ, వెండినీ ద్రవ్యముగా వాడేవారు. పెద్ద పెద్ద సంస్థలన్నీ వాటి లెక్కలను యవలూ, వెండిలలో నమోదు చేసేవి. ఆ రెంటికీ మధ్య ఒక స్థిరమైన మారక విలువ ఉండేది. సుంకాలూ, అప్పులూ, ధరవరలన్నీ ఆ రెంటిలో ఏదో ఒక దానిలో లెక్కగట్టబడేవి. చాలా లావాదేవీల్లో అప్పుల పాత్ర ఎక్కువగా ఉండేది. ఉదాహరణకు వర్తకులకు గుళ్ళచే కేటాయింపబడ్డ సరుకులు, అలాగే మద్యము వ్యాపారుల దగ్గర ఖాతాలో వ్రాయించుకుని మద్యము తీసుకోగా పడ్డ బాకీలూ వంటివి.<ref name = debt>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Hudson|first= Michael|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|pages= 23–35}}</ref> సుమేరులో మద్యము తయారీ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. ఈ తయారీదారులు ఎక్కువగా స్త్రీలు. వీరే బేరసారాలు కూడా జరిపేవారు. సుమేరులో రెండు రకాల ఋణాలు ఎక్కువగా ఉండేవి. ఒకటి వాణిజ్య ఋణాలూ, ఇంకొకటి వ్యక్తిగత వ్యవసాయ ఋణాలూ. వాణిజ్యమును ప్రోత్సహించుటకు దేవాలయాలు ఈ వ్యాపార ఋణాలు మంజూరు చేసేవి. సుమేరు వ్యాపారులు సముద్ర ప్రయాణాలు చేసి, ఇతర ప్రదేశాల్లో కూడా వ్యాపారము చేసేవారు. వ్యాపార ఋణాలను ఎక్కువగా ఈ ప్రయాణ ఖర్చులకై వీరు తీసుకునేవారు. వీటి మారకము వెండి. సుమారు క్రీ.పూ.2000 ముందు వడ్డీ నెలకి అసలులో అరవయ్యో వంతు(1/60)గా (ఒక మినాకు ఒక షెకెల్ చొప్పున) నిర్ణయింపబడింది. తరువాతి రెండు వేల సంవత్సరాల పాటు వడ్డీ మొత్తము ఈ స్థాయిలోనే ఉంది.<ref name = debt/> ఈ రెండూ కాక మరో రకమైన ఋణాలు గ్రామీణ ఋణాలు. ప్రజలెవరైనా తమ సుంకాలను చెల్లించకపోతే ఆ బకాయిలను వారు రాజ్యము నుండి తీసుకున్న అప్పుగా పరిగణించేవారు. ఈ బకాయిలు ఎక్కువగా దేవాలయాలకు కట్టని సుంకముల మూలంగా పడేవి.<ref name = debt2>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Van De Mieroop|first= Marc|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|page= 63}}</ref>వీటికి వడ్డీలు ఎక్కువగా ఉండేవి—అసలులో మూడోవంతు (1/3) నుండి సగము (1/2) దాకా. ఈ అప్పుల లావాదేవీలకు మారకంగా యవలూ, ఇతర పంటలూ వాడబడేవి.<ref name = debt/> ఈ గ్రామీణ ఋణాలను పాలకులు మధ్య మధ్యలో మాఫీ చేసి, ఋణగ్రస్తులను వదలివేసేవారు. సాధారణంగా ఏడాదికొకసారి, వారు పట్టాభిషిక్తులైన రోజున, ఇది జరిగేది. ఇది కాక యుద్ధాలూ, కరువుకాటకాలూ వచ్చి పడినప్పుడు కూడా ఋణమాఫీ జరిగేది. మనకి తెలిసినంతవరకు, మొదటిసారి ఋణమాఫీ చేసిన వారు లగాషు రాజులైన ఎన్మెటెనా, ఉరుకాగినాలు. జరిగిన కాలం క్రీ.పూ 2400–2350లో. హడ్సన్ ప్రకారం ఈ అప్పులు పేరుకుపోతే సన్నకారు రైతులు భూములన్నా కోల్పోతారు లేక వెట్టిచాకిరీలో చిక్కుకుంటారు. వీటిలో ఏది జరిగినా యుద్ధానికి సైనికబలం తగ్గుతుంది. అలా జరగకుండా ఉండేందుకే ఈ మాఫీలు.<ref name = debt/> ===సైన్యం === [[File:Standard of Ur chariots.jpg|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటి ఉర్ కేతనముపై చెక్కబడ్డ తొలినాటి రథాలు.]] [[File:Stele of Vultures detail 01-transparent.png|thumb|రాబందుల ఫలకముపై చెక్కబడ్డ యుద్ధ అమరికలు. సుమేరు రాజు ఎన్నాటుం నేతృత్వంలో ఫాలాంక్స్ అను యుద్ధ వ్యూహములో అమరి ఉన్న సైనికులు.]] [[File:Silver model of a boat, tomb PG 789, Royal Cemetery of UR, 2600-2500 BCE.jpg|thumb|నాటి పడవ యొక్క వెండి నమూనా. క్రీ.పూ 2600–2500 నాటిది. ఉర్ రాచశ్మశానములో 789వ వ్యక్తిగత సమాధిలో దొరికింది.]] సుమేరు నగర-రాజ్యాల మధ్య 2000 ఏళ్ళ పాటుగా జరిగిన దాదాపు ఎడతెరపి లేని పోరాటాలు అక్కడ యుద్ధ పద్ధతులూ, సాంకేతికతా అభివృద్ధి చెందేందుకు దోహదపడచడాయి.<ref>Roux, Georges (1992), "Ancient Iraq" (Penguin)</ref>గ్రంథస్థమైన మొదటి యుద్ధము లగాషూ, ఉమ్మా రాజ్యాల మధ్య సుమారు క్రీ.పూ 2450లో జరిగిన పోరాటము. ఇది రాబందుల శిలాశాసనము పైన చెక్కబడింది. దీనిలో పదాతి దళాలకు లగాషు రాజు నాయకత్వము వహించడము మనము చూడవచ్చు. ఈ పదాతి దళం ఈటెలూ, దీర్ఘచతుస్రాకారపు డాలుతో సన్నద్దమయ్యి, రాగి శిరస్త్రాణాలను ను ధరించి, ఉన్నట్లుగా చెక్కబడి ఉంది. ఈ శాసనములో వీరందరూ ఫాలాంక్స్ వంటి ఒక అమరికలో నిలబడినట్లు తెలుస్తోంది. ఇలాంటి వ్యూహనిర్మాణానికి శిక్షణా, క్రమశిక్షణా అవసరము కనుక, సుమేరులో సుశిక్షితులైన సైనిక బలగము ఉండేదని తెలుస్తోంది.<ref>Winter, Irene J. (1985). "After the Battle is Over: The 'Stele of the Vultures' and the Beginning of Historical Narrative in the Art of the Ancient Near East". In Kessler, Herbert L.; Simpson, Marianna Shreve. Pictorial Narrative in Antiquity and the Middle Ages. Center for Advanced Study in the Visual Arts, Symposium Series IV 16. Washington, DC: National Gallery of Art. pp. 11–32. {{ISSN|0091-7338}}</ref> సుమేరు సైన్యం ఒనేజర్లను పూన్చిన బళ్ళను రథాలుగా వాడేది. ఈ తొలినాటి రథాలు యుద్ధములో వాడేందుకు తరువాతి కాలపు వాటంత అనువైనవి కావు. కొంతమంది ఈ రథాలు ప్రధానంగా రవాణాకు వాడేవారని సూచించారు. ఐతే ఈ రథాల్లోని పరివారము గొడ్డళ్ళూ, ఈటెలూ పూని ఉండేవారని తెలుస్తోంది. రథాలకు నాలుగు లేదా రెండు చక్రాలు ఉండేవి. నాలుగు ఒనేజర్లు పూన్చబడ్డ వీటికి ఇద్దరు సారథులుండేవారు. ఇక రథము యొక్క బండిగా చెకడాబండి ఉండేది. బండి చక్రాలకు మూడు భాగాలుండేవి; మధ్యలో దిండూ, చుట్టూ దాకళ్ళూ, వాటిని చుట్టేస్తూ బయటన ఒక కమ్మి. అలాగే బండికి నేత జల్ల ఉండేది. సుమేరు నగరాలకు రక్షణ ప్రాకారాలు ఉండేవి. నగర-రాజ్యాల మధ్య యుద్ధాలు ఎక్కువగా ముట్టుకోళ్ళ యుద్ధాలు. ఐతే ఆనాటి మట్టి ఇటుకల గోడలు కొందరు శత్రువులను అడ్డుకోగలిగాయి. ===సాంకేతిక పరిజ్ఞానం === సుమేరుల సాంకేతిక పరిజ్ఞానానికి ఉదాహరణలు: చక్రం, శరాకార లిపీ, అంకగణితం, రేఖాగణితము, నీటిపారుదల వ్యవస్థలు, పడవలు, చాంద్ర-సౌరమాన కాలగణనము, కంచు, జంతుతోలు, రంపం, ఉలి, సుత్తి, పిడిసాన, కళ్ళెం, మేకులు, గుండుసూదులు, ఉంగరాలు, తవ్వుకోలా, గొడ్డలి, కత్తులు, ఈటెలు, బాణములు, బాణం ములుకులు, ఖడ్గం, బంక, నీటితిత్తి, సంచి, కవచం, అంబులపొది, యుద్ధ రథాలు, ఒర, బూట్లు, చెప్పులు, పంట్రకోల, బీరు. సుమేరులకు మూడు రకాల పడవలు ఉండేవి: * మొదటి రకము తెరచాప పడవలు. జుట్టుతో కుట్టబడ్డ వీటిని క్లింకర్ పద్ధతిలో తయారు చేసేవారు. నీరు లోపలికి ఇంకకుండా మట్టి తైలపు పూత పూసేవారు. * జంతు తోలూ, రెల్లు గడ్డితో చేసిన తోలు పడవలు రెండో రకము * తెడ్డు నౌకలు మూడో రకము. వీటిని చెక్క తెడ్లతో నడుపుతారు. కొన్నిసార్లు ఇవి రాదారి పడవలుగా వాడబడేవి—అనగా తీరం వెంబడి నడుస్తున్న జనాలూ, జంతువులచే ప్రవాహానికి ఎదురు లాగబడేవి. ==వారసత్వం == [[File:Sumer map.jpg|thumb|సుమేరు పటము]] ఇప్పటి వరకూ జరిగిన పరిశోధనల ప్రకారము చక్రవాహనాల వాడకము క్రీ.పూ 4 వ సహస్రాబ్ది మధ్యభాగములో మొదలైంది. దాదాపు ఒకేసారి మూడు వేర్వేరు సమాజాల్లో వీటి మొదటి వాడకము కనిపిస్తోంది. అవీ మెసొపొటేమియా, ఉత్తర కాకసస్ (మైకాప్ సంస్కృతి), మధ్య ఐరోపాలు. చక్రం కనుగొన్న మొదట్లో దాన్ని కుమ్మరి చక్రంగా వాడారు. నెమ్మదిగా వాహనాలకూ, కర్మాగారాలకూ దీని వాడకము విస్తరించింది. పరిష్కృత లిపుల్లో ఈజిప్టు గూఢచిత్ర లిపి తరువాత అతి పురాతనమైనది సుమేరు శరాకార లిపి (దానికంటే పురాతనమైన జియాహూ గుర్తులు, టార్టరియా పలకలు వంటివాటిపై అనేక వివాదాలు ఉన్నాయి). సుమేరులు మొట్టమొదటి ఖగోళ శాస్త్రవేత్తలలో ఒకరు. వీరు నక్షత్రాలను నక్షత్ర సముదాయాలుగా విభజించారు. ఈ సముదాయాలలో చాలా వాటిని పురాతన గ్రీకులు కూడా గుర్తించారు. కొన్ని సముదాయాలు నేటి రాశి చక్రములో కూడా వాడుకలో ఉన్నాయి.<ref name="Thompson">{{cite web |author=Gary Thompson |url=http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |title=History of Constellation and Star Names |publisher=Members.optusnet.com.au |access-date=2012-03-29 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120821025411/http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |archive-date=2012-08-21 }}</ref>{{Unreliable source?|failed=y|date=March 2012}} కంటికి కనిపించే ఐదు గ్రహాల గురించి కూడా వారికి తెలుసు.<ref name="SumerFAQ2">{{cite web |url=http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |title=Sumerian Questions and Answers |publisher=Sumerian.org |accessdate=2012-03-29 |website= |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414150755/http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |archive-date=2012-04-14 |url-status=dead }}</ref> వారు ఒక ప్రత్యామ్నాయ బేస్ 10, బేస్ 6 తో ఒక మిశ్రమ రేడిక్స్ వ్యవస్థతో సహా అనేక విభిన్న సంఖ్యా వ్యవస్థలను ఉపయోగించి అంకగణితం అభివృద్ధి చేసారు. సుమేరు, బాబిలోనియాలో ఈ సెక్స్మేసిమల్ సిస్టమ్ ప్రామాణిక సంఖ్యా వ్యవస్థగా మారింది. వీరు సైనిక నిర్మాణాలను (యుద్ధ వ్యూహాలను) కనుగొని ఉండవచ్చు. సైనికులను అంగాలుగా విభజించే పద్ధతిని కనుగొన్నారు. వీరి సైనిక అంగాలు: పదాతి, అశ్వికదళం, విలుకాండ్రు. వారు మొట్టమొదటిగా న్యాయ వ్యవస్థ, పరిపాలనా వ్యవస్థలను క్రోడీకరించి అభివృద్ధి చేశారు. వీరి వ్యవస్థ న్యాయస్థానాలు, కారాగారాలూ, ప్రభుత్వ కవిలెలతో సంపూర్ణంగా ఉండేది. మొట్టమొదటి నగర రాజ్యాలు సుమేరులో వెలిసాయి. ఐతే ఆధునిక సిరియా, లెబనన్ ప్రాంతాల్లో కూడా అదే సమయానికి నగర రాజ్యాల లాంటి వ్యవస్థలు ఏర్పడ్డాయి. శరాకార లిపి తయారుచేసాక కొన్ని శతాబ్దాల పాటు దాన్ని అప్పులూ, జమా ఖర్చుల లెక్కలకే వాడేవారు. నెమ్మదిగా సుమారు క్రీ.పూ. 2600 నాటికి సందేశాలు, వర్తమానాలు, చరిత్ర, కథలూ, గణితం, ఖగోళ విశేషాలూ, ఇతర విషయాలను లిపిని ఉపయోగించి నమోదు చేయడము మొదలైంది. వ్రాత సమాజములో వ్యాప్తి చెందడముతో, గ్రామ దేవాలయాల నిర్వహణలో మొట్టమొదటి బడులు ఏర్పడ్డాయి. ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[:en:History of Iraq|ఇరాక్ చరిత్ర]] * [[:en:History of writing numbers|అంకము]] * [[:en:Ancient Mesopotamian units of measurement|ప్రాచీన మెసొపొటేమియాలో కొలమానాలు]] * [[:en:Ancient Mesopotamian religion|ప్రాచీన మెసొపొటేమియా యొక్క మత సంప్రదాయాలు]] * [[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియాల మధ్య సంబంధాలు]]   ==గమనికలు== <references group="గమనిక"/> ==మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==మరింత సమాచారము కోసము== {{refbegin|35em}} * Ascalone, Enrico. 2007. ''Mesopotamia: Assyrians, Sumerians, Babylonians (Dictionaries of Civilizations; 1)''. Berkeley: University of California Press. {{ISBN|0-520-25266-7}} (paperback). * Bottéro, Jean, André Finet, Bertrand Lafont, and George Roux. 2001. ''Everyday Life in Ancient Mesopotamia''. Edinburgh: Edinburgh University Press, Baltimore: Johns Hopkins University Press. * Crawford, Harriet E. W. 2004. ''Sumer and the Sumerians''. Cambridge: Cambridge University Press. * Leick, Gwendolyn. 2002. ''Mesopotamia: Invention of the City''. London and New York: Penguin. * Lloyd, Seton. 1978. ''The Archaeology of Mesopotamia: From the Old Stone Age to the Persian Conquest''. London: Thames and Hudson. * Nemet-Nejat, Karen Rhea. 1998. ''Daily Life in Ancient Mesopotamia''. London and Westport, Conn.: Greenwood Press. * {{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=Sumerian Mythology: A Study of Spiritual and Literary Achievement in the Third Millennium B.C.|url=https://archive.org/details/sumerianmytholog0000kram|date=1972|publisher=University of Pennsylvania Press|location=Philadelphia|isbn=978-0-8122-1047-7|edition=Rev.}} * Roux, Georges. 1992. ''Ancient Iraq'', 560 pages. London: Penguin (earlier printings may have different pagination: 1966, 480 pages, Pelican; 1964, 431 pages, London: Allen and Urwin). * Schomp, Virginia. ''Ancient Mesopotamia: The Sumerians, Babylonians, and Assyrians''. * ''Sumer: Cities of Eden (Timelife Lost Civilizations)''. Alexandria, VA: [[:en:Time Life|Time-Life Books]], 1993 (hardcover, {{ISBN|0-8094-9887-1}}). * [[Leonard Woolley|Woolley, C. Leonard]]. 1929. ''[https://www.fadedpage.com/books/20170924/html.php The Sumerians]''. Oxford: Clarendon Press. {{refend}} aq7xc4x7ytyqgbmntayatvincfp0s2h 3615109 3615108 2022-08-04T10:24:29Z Inquisitive creature 49670 /* మూడవ ఉర్ కాలం */ లింకులు చేర్చబడ్డాయి wikitext text/x-wiki {{Ancient history}} సుమేరు <ref group="గమనిక"></ref> [[నాగరికత]] [[తామ్ర శిలా యుగం]], మొదటి [[కంచుయుగం|కంచు యుగ]] కాలాల్లో, సుమారు క్రీ.పూ. 5–6 సహస్రాబ్దుల్లో, దక్షిణ [[మెసొపొటేమియా]] (ఆధునిక దక్షిణ-మధ్య [[ఇరాక్]]) ప్రాంతములో మొదలైంది. ఇది మెసొపొటేమియాలోని నాగరికతల్లో మొదటిది. [[సింధు లోయ నాగరికత|సింధూ నాగరికత]], [[:en:Ancient Egypt|ప్రాచీన ఈజిప్టు]], [[:en:Elam|ఈలము]], [[:en:ancient china|ప్రాచీన చైనా]], [[:en:Minoan civilization|మనోవు నాగరికత]], [[:en:Caral-Supe civilization|కారలు నాగరికత]]లతో పాటు [[:en:Cradle of civilization|ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి నాగరికతలలో]] ఇది కూడా ఒకటి. [[:en:Tigris|టైగ్రిసూ]], [[యూఫ్రటీస్|యూఫ్రెటీసు]] లోయలలో నివసించిన సుమేరు రైతులు ధాన్యం, ఇతర పంటలను విస్తారంగా సాగుచేసారు. ఆ పంట మిగులు వారు పట్టణావాసాలు ఏర్పరిచేందుకు దోహదపడింది. క్రీ.పూ 3000 నాటికీ [[:en:Proto-writing|ఆదిలేఖన పద్ధతులు]] ఈ నాగరికతలో కనిపిస్తాయి. ఈ నాగరికత యొక్క అత్యంత పురాతన రచనలు [[:en:uruk|ఉరుక్]], [[:en:Jemdet Nasr|జెమ్డేట్ నస్ర్]] నగరాలలో లభించాయి‌. ఇవీ క్రీ.పూ 3500–3000 నాటివి. ==ఉచ్చారణ== సుమేరు అనే పదాన్ని బ్రిటిష్ ఆంగ్లములో సూమర్ (రకారము పలుకబడదు. సూమహ్‌కీ సూమర్‌కీ మధ్యస్థంగా ఉంటుంది. ([[Help:IPA/English|/ˈsuːmər/]])) అని పలుకగా, అమెరికా వారు సూమఱ్(దాదాపుగా) అని పలుకుతారు. భారతీయ ఆంగ్ల ఉచ్ఛారణలో సుమేరు కీ సుమాహ్‌కీ మధ్యస్థంగా పలుకబడుతుంది. ==పుట్టుపూర్వోత్తరాలు== సుమేరు లో సుమారు క్రీ.పూ. 5500–4000 మధ్యన మనుషులు స్థిరనివాసాలు ఏర్పర్చుకున్నారని చరిత్రకారుల అంచనా. వీరు [[:en: Western Asia|పశ్చిమాసియా]] వాసులయ్యుండొచ్చు. పట్టణాలూ, నదులూ, వృత్తులకు ఉన్న పేర్ల ఆధారంగా వీరు సుమేరు భాష మాట్లాడేవారని తెలుస్తోంది. ఈ భాష [[:en:language isolate|ఏ కుటుంబానికీ చెందినది కాదు]]. తరువాతి సెమిట భాషల వలె కాక ఇది ఒక అగ్లూటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ ({{ill|agglutinative language|en}}). <ref>{{Cite web|url=http://oi.uchicago.edu/OI/MUS/ED/TRC/MESO/writing.html|title=Ancient Mesopotamia. Teaching materials|publisher=Oriental Institute in collaboration with Chicago Web Docent and eCUIP, The Digital Library|access-date=5 March 2015}}</ref><ref> [http://www.metmuseum.org/toah/hd/ubai/hd_ubai.htm "The Ubaid Period (5500–4000 B.C.)" In Heilbrunn Timeline of Art History. Department of Ancient Near Eastern Art. The Metropolitan Museum of Art, New York (October 2003)]</ref><ref>[https://www.britishmuseum.org/explore/highlights/articles/u/ubaid_culture.aspx "Ubaid Culture", The British Museum]</ref><ref>[http://oi.uchicago.edu/pdf/saoc63.pdf "Beyond the Ubaid", (Carter, Rober A. and Graham, Philip, eds.), University of Durham, April 2006]</ref> [[File:Blau Monuments (front).jpg|thumb|upright=1.5|[[:en:Blau Monuments|బ్లౌ స్మారక చిహ్నాలు]]. ప్రస్తుతం బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్న ఇవి జెమ్డెట్ నస్ర్ కాలంలో క్రీ.పూ 3100–2700 మధ్యలో చెక్కబడినవి. వీటిలో ఆ కాలం నాటి సుమేరుల బొమ్మలూ అలాగే ఆదిమ శరాకార లిపిలో ఉన్న గుర్తులూ కనిపిస్తాయి.]] ఐతే [[:en:North Africa|ఉత్తర ఆఫ్రికా]]లోని అలనాటి [[:en:African humid period|పచ్చటి సహారా]]లో నివసించిన వారే [[మధ్యప్రాచ్యం|మధ్యప్రాచ్యము]]లోని సుమేరుకు వలస వచ్చి అక్కడ వ్యవసాయాన్ని వ్యాపింపజేసారని మరికొందరి పరిశోధకుల వాదన.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=MJWcSRSz9wEC&pg=PA22|title=Prehistoric Iberia: Genetics, Anthropology, and Linguistics : [proceedings of an International Conference on Prehistoric Iberia : Genetics, Anthropology, and Linguistics, Held November 16–17, 1998, in Madrid, Spain]|last1=Arnaiz-Villena|first1=Antonio|last2=Martínez-Laso|first2=Jorge|last3=Gómez-Casado|first3=Eduardo|date=2000|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=978-0-306-46364-8|pages=22}}</ref> కానీ వ్యవసాయము మొదట [[:en:Fertile Crescent|ఫెర్టైల్ క్రిసెంట్‌]]లో<ref group="గమనిక">అనువాదము=సారవంతమైన నెలవంక. ఆ నేల నెలవంక ఆకారములో ఉన్నందున ఈ పేరు వచ్చినది</ref>మొదలైందని బలమైన ఆధారాలున్నందున ఈ పరికల్పనకు పెద్దగా మద్దతు లభించలేదు.<ref name="Genomic insights into the origin of">{{cite journal |last1=Lazaridis |first1=I. |last2=Nadel |first2=D. |last3=Rollefson |first3=G. |title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East |journal=Nature |date=2016 |volume=536 |issue=7617 |pages=419–424 |doi=10.1038/nature19310 |pmid=27459054 |url= |pmc=5003663 |bibcode=2016Natur.536..419L }}</ref> ప్రత్యేకించి సుమేరులను గూర్చి చెప్పనప్పటికీ, 2016లో లౙారిడిస్ బృందము మధ్యప్రాచ్యములోని సెమిట సంస్కృతి మొదలవ్వడానికి ముందు నివసించిన వారిలో, ముఖ్యంగా [[:en:Natufian culture|నాటూఫుల్లో]], [[:en:Haplogroup E-M215 (Y-DNA)|కొంత ఉత్తర ఆఫ్రికా సంతతి]] ఉందని ప్రతాపాదించారు. వీరు నాటూఫులూ, [[:en:Pre-Pottery Neolithic|ప్రీ పోటరీ నియోలిథిక్ కాలపు]] వారి పై జన్యు పరిశోధనలు చేసి, ఈ నిర్ణయానికి వచ్చారు.<ref name="Genomic insights into the origin of"/><ref>"Craniometric analyses have suggested an affinity between the Natufians and populations of north or sub-Saharan Africa, a result that finds some support from Y chromosome analysis which shows that the Natufians and successor Levantine Neolithic populations carried haplogroup E, of likely ultimate African origin, which has not been detected in other ancient males from West Eurasia. However, no affinity of Natufians to sub-Saharan Africans is evident in our genome-wide analysis, as present-day sub-Saharan Africans do not share more alleles with Natufians than with other ancient Eurasians" (తెలుగు అనువాదము: కపాలమాపన విశ్లేషణల్లో నాటూఫులకూ, ఉత్తర సహారా అలాగే సహారాకు దక్షిణాన ఉండే వారితో కూడా జన్యు సంబంధాలుండే అవకాశముందని తెలిసింది. పురుష వర్ణగ్రాహక విశ్లేషణలు కూడా నాటూఫులూ, వారి వారసులైన నవీన శిలా యుగపు లెవాంటు సమాజాల్లో ఆఫ్రికా సంతతికి చెందిన యుగ్మ వికల్పాలు ఉన్నట్లుగా తేల్చాయి. ఈ వికల్పములు పడమటి యురాసియుల్లో లేవు. కానీ మా విశ్లేషణల్లో సహారాకు దక్షిణాన ఉండే ఆధునిక ఆఫ్రికా వాసులకు, నాటూఫులతో ఇతర యురాసియులకంటే దగ్గరి జన్యు సంబంధములున్నాయనడానికి ఆధారాలేమీ లభించలేదు.) in {{Cite journal|last1=Reich|first1=David|last2=Pinhasi|first2=Ron|last3=Patterson|first3=Nick|last4=Hovhannisyan|first4=Nelli A.|last5=Yengo|first5=Loic|last6=Wilson|first6=James F.|last7=Torroni|first7=Antonio|last8=Tönjes|first8=Anke|last9=Stumvoll|first9=Michael|date=August 2016|title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East|journal=Nature|volume=536|issue=7617|pages=419–424|doi=10.1038/nature19310|pmid=27459054|pmc=5003663|issn=1476-4687|bibcode=2016Natur.536..419L}}</ref> ఇది కాక 2013లో నాలుగు సుమేరు అస్థిపంజరాల నుండి సేకరించిన డి.ఎన్.ఎ నమూనాలపై జన్యు విశ్లేషణ పరీక్షలు జరుపగా, వారికీ సింధు నాగరికత వారికీ సారూప్యతలున్నట్లు తెలిసింది. పురాతన [[:en:Indus–Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియా సంబంధాల]] వల్ల ఇది జరిగి ఉండవచ్చు.<ref name="EBA">{{cite journal |last1=Płoszaj |first1=Tomasz |last2=Chaubey |first2=Gyaneshwer |last3=Jędrychowska-Dańska |first3=Krystyna |last4=Tomczyk |first4=Jacek |last5=Witas |first5=Henryk W. |title=mtDNA from the Early Bronze Age to the Roman Period Suggests a Genetic Link between the Indian Subcontinent and Mesopotamian Cradle of Civilization |journal=PLOS ONE |date=11 September 2013 |volume=8 |issue=9 |pages=e73682 |doi=10.1371/journal.pone.0073682 |pmid=24040024 |language=en |issn=1932-6203|pmc=3770703 |bibcode=2013PLoSO...873682W |doi-access=free }}</ref> ఇవికాక సుమేరులలో [[:en:Hurrians|హరియులూ]], ఇంకా [[:en:Urartu|ఉరాట్యుల]] సంతతి కూడా ఉందనడానికీ, తద్వారా వీరు [[:en:Caucasus|కోకసస్]] నుండి వలస వచ్చారనీ చెప్పేందుకు కూడా ఆధారాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Sumerians had connections with the Caucasus|url=https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20210415032734/https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|archive-date=2021-04-15|access-date=|website=|publisher=scientificrussia}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|year=2014|title=Lexical Matches between Sumerian and Hurro-Urartian: Possible Historical Scenarios|url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlj/2014/cdlj2014_004.html|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|publisher=Cuneiform Digital Library Journal}}</ref><ref>{{Cite book|last=|first=|title=The Diversity of the Chechen culture: from historical roots to the present|url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000186004|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|year=2009|publisher=UNESCO|page=14|isbn=978-5-904549-01-5}}</ref> సుమేరులకు ముందు ఈ ప్రాంతములో నివాసమున్న ఆది మానవులని [[:en:Proto-Euphratean language|ప్రోటో-యూఫ్రెటీయన్స్]] లేదా ఉబైడులుగా పిలుస్తారు.<ref name="britannica">{{cite web| url= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/573176/Sumer |title=Sumer (ancient region, Iraq) |publisher= Britannica.com | work=Britannica Online Encyclopedia |accessdate=2012-03-29}}</ref> ఉత్తర మెసొపొటేమియా [[:en:samarra culture|సామర్రా సంస్కృతి]] వారి నుండి వీరు ఉద్భవించారని సిద్ధాంతీకరించారు.<ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=dWuQ70MtnIQC&pg=PA51&dq=samarra+culture#v=snippet&q=%22As%20the%20Samarra%20culture%20spread%20south%2C%20it%20evolved%20into%20the%20Ubaid%20culture%22&f=false | title = Cities, Change, and Conflict: A Political Economy of Urban Life | isbn = 978-0495812227 | author1 = Kleniewski | first1 = Nancy | last2 = Thomas | first2 = Alexander R | date = 2010-03-26}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=tupSM5y9yEkC&pg=PA139&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22cultural%20descendants%20of%20the%20originating%20Samarran%20culture%22&f=false | title = The Near East: Archaeology in the "Cradle of Civilization" | isbn = 978-0415047425 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 1993}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=i7_hcCxJd9AC&pg=PA147&dq=ubaid+samarra#v=snippet&q=%22Ubaid%200%20is%20thus%20clearly%20derived%20from%20the%20earliest%20culture%20to%20move%20into%20lower%20mesopotamia%2C%20the%20Samarra%22&f=false | title = Early Civilizations of the Old World: The Formative Histories of Egypt, the Levant, Mesopotamia, India and China | isbn = 978-0415109765 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 2001}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=zmvNogJO2ZgC&pg=PA505&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22similar%20to%20those%20of%20the%20ubaid%20period%22&f=false | title = A dictionary of archaeology | isbn = 978-0631235835 | author1 = Shaw | first1 = Ian | last2 = Jameson | first2 = Robert | year = 2002}}</ref> సుమేరులు ఎన్నడూ ఉబైడుల గురించి ప్రస్తావించ లేదు కానీ వీరే సుమేర్లోని మొట్టమొదటి నాగరిక శక్తి అని అనేక ఆధునిక పరిశోధకుల అభిప్రాయం. వారు చిత్తడి నేల నుండి నీటిని బయటకు పారించి [[వ్యవసాయం|వ్యవసాయానికి]] అనువుగా మలిచారు, వాణిజ్యం అభివృద్ధి చేసి, [[చేనేత|నేతపనీ]], [[:en:Leather crafting|తోలుపని]], [[లోహక్రియ| లోహపు పని]], [[:en:Masonry|తాపీపనీ]], [[మృణ్మయ పాత్రలు| మృణ్మయకళలలో]] నైపుణ్యం సాధించారు.<ref name="britannica" /> [[File:Enthroned King of Ur.jpg|thumb|upright=1.5|ఇది సుమారు క్రీ.పూ 2600లో చెక్కబడ్డ [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనం]]. ఇందులో పరిచారకుల మధ్యన సింహాసనం పై కూర్చున్న [[:en:Ur|ఉర్]] రాజును మనం చూడవచ్చు. ఇతడు [[:en:Ur-Pabilsag|ఉర్-పబిల్సాగ్]] అయ్యుంటాడని శాస్త్రీయ అంచనా.]] కొంతమంది పరిశోధకులు మాత్రము ప్రోటో-యూఫ్రెటియన్ భాష నుండి సుమేరు భాష వచ్చిందనే సిద్ధాంతముతో విభేదిస్తారు. అలాగే మరొక భాష ప్రభావము సుమేరు భాషపై ఉందనే ([[:en:Substratum (linguistics)|substrate effect]]) సిద్ధాంతముతో కూడా వీరు ఏకీభవించరు. [[వేట|వేటాడటమూ]], [[:en:Fishing|చేపలు పట్టడమూ]] జీవనాధారాలుగా అరేబియా సముద్రానికి [[:en:Eastern Arabia|తూర్పున]] తీర ప్రాంతాల్లోనూ, చిత్తడి నేలల్లోనూ కొందరు జనాలుండేవారు. రెండు వైపులా చదును చేయబడ్డ పనిముట్ల వాడకము వీరి ప్రత్యేకత. వీరి భాషే సుమేరు భాష అని ఈ విభేదించే వర్గాల వారి అభిప్రాయము.<ref>Margarethe Uepermann (2007), "Structuring the Late Stone Age of Southeastern Arabia" (Arabian Archaeology and Epigraphy Arabian Archaeology and Epigraphy Volume 3, Issue 2, pp. 65–109)</ref> చరిత్ర గ్రంథస్తమవ్వడమనే ప్రక్రియ సుమేరు నాగరికత ఏర్పడ్డ చాలా కాలానికి మొదలైంది. తొట్టతొలి లిఖితపూర్వక చరిత్ర [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసీ]] కాలములోనిది (అంటే ఆదివంశపు కాలము). [[:en:Last Glacial Period|మంచు యుగం]] చివరిలో వరదల్లో మునిగిపోక ముందు తూర్పు అరేబియా ప్రాంత (నేటి పర్షియా గల్ఫ్ ప్రాంతం) తీరాన సుమేరులు నివసించేవారని [[:en:Juris Zarins|జురిస్ ౙరిఞ్శ]] అభిప్రాయము.<ref>{{cite journal |last=Hamblin |first=Dora Jane |date=May 1987 |title=Has the Garden of Eden been located at last? |url=http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |format=PDF |journal=Smithsonian Magazine |volume=18 |issue=2 |pages= |doi= |accessdate=8 January 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140109135715/http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |archivedate=9 January 2014 |df= }}</ref> సుమేరు నాగరికత ఉరుక్ కాలం (క్రీ.పూ.4 వ సహస్రాబ్ది) లో ప్రారంభమై, జెమ్డిట్ నస్ర్, ఆది వంశపు కాలాల వరకు కొనసాగింది. క్రీ.పూ. 3 వ సహస్రాబ్దిలో సుమేరు, అకేడు భాషలు ఒకదాని వలన మరొకటి ప్రభావితమయ్యాయి. పదజాలమూ, వ్యాకరణమూ, ఉచ్చారణా వంటి అన్ని అంశాల్లోనూ ఈ పరస్పర ప్రభావాన్ని గమనించవచ్చు. కనుక ఈ రెండు భాషలనూ శ్ప్రాఖ్బుంట్ ({{ill|Sprachbund|en}}-భౌగోళిక దగ్గరితనము కారణంగా పరస్పర ప్రభావానికి గురైన భాషలు)గా చెప్పవచ్చు.<ref name="Deutscher">{{cite book|title=Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation|author=Deutscher, Guy|authorlink=Guy Deutscher (linguist)|publisher=[[Oxford University Press|Oxford University Press US]]|year=2007|isbn=978-0199532223|pages=20–21|url=https://books.google.com/books?id=XFwUxmCdG94C}}</ref> సుమారు క్రీ.పూ 2270లో ([[:en:chronology of the ancient Near East|కురచ కాలవృత్తాంతము ప్రకారము]]) వాయువ్య దిశన అకేడు రాజుల ఆక్రమణ మొదలైంది. క్రమంగా సుమేరు మొత్తాన్నీ వారు స్వాధీనము చేసుకున్నారు. రాజ్యాధికారము సుమేరుల చేతి నుండి అకేడుల చేతిలోకి వచ్చింది. ఈ సమయములో సుమేరు భాష వాడుక తగ్గినప్పటికీ, అది [[:en:sacred language|ధార్మిక భాష]]గా కొనసాగింది. మరల సుమారు క్రీ.పూ. 2100–2000 నాటికి రాజ్యాధికారము సుమేరులైన ఉర్ మూడో రాజవంశము చేతికి వచ్చింది. శతాబ్దము పాటు కొనసాగిన వీరి పాలనలో కూడా అకేడు భాషే వాడుక భాషగా చెలామణీ అయ్యింది.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003">Leick, Gwendolyn (2003), "Mesopotamia, the Invention of the City" (Penguin)</ref> పెర్షియన్ గల్ఫ్ తీరంలోని సుమేరు నగరమైన ఎరిడు, [[:en:List of oldest continuously inhabited cities|ప్రపంచంలోని అతి పురాతన నగరాల్లో]] ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది. ఇక్కడ మూడు వేర్వేరు సంస్కృతుల కలయిక జరిగి ఉండవచ్చు. అవి: # మట్టి ఇటుకల గుడిసెల్లో నివసిస్తూ, నీటిపారుదల మెళకువల పై పట్టు సాధించిన ఉబైడు రైతులు, # నల్ల గుడారాలలో నివసిస్తూ గొర్రెలూ, మేకల మందలను కాచుకుంటూ బతికే సెమిట సంచార జాతీ # చిత్తడి నేలల్లో పూరిళ్ళలో బ్రతికే మత్స్యకారులూ. ఈ మత్స్యకార గుంపే సుమేరుల పూర్వికులయ్యుండొచ్చు<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==పేరు వెనుక చరిత్ర == {{multiple image|perrow=2|total_width=350|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరులు | image1 = Head of Gudea (Metropolitan Museum of Art).jpg | image2 = Saĝ-gíg (cuneiforms).jpg | footer=ఎడమ వైపు: సుమారు క్రీ.పూ 2150లో చెక్కబడ్డ సుమేరు రాజు [[:en:Gudea|గుడియా]] తల. కుడి వైపు: [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడ్డ సాంగ్ గిగ్ (𒊕𒈪). నల్ల తల గలవారు అని దీని అర్థం. ఇది సుమేరులు తమని తాము పిలుచుకున్న పేరు. మొదటిది తలకు పద సంజ్ఞ(తలకు సంకేత చిత్రమైన[[File:Saĝ (linear script, head).jpg|14px]]పదసంజ్ఞగా మారి ఇలా అయ్యింది- [[File:Saĝ (Sumero-Akkadian cuneiform, head).jpg|12px]]), రెండవది నలుపుకూ, రాత్రికీ సంజ్ఞ(సంకేత చిత్రం[[File:Gíg (linear script, night-black).jpg|14px]] నుండి వచ్చిన సంజ్ఞ- [[File:Gíg (Sumero-Akkadian cuneiform, night-black).jpg|12px]]).<ref name="DAF">{{cite book |last1=Foxvog |first1=Daniel A. |title=Elementary Sumerian Glossary |date=2016 |publisher=University of California at Berkeley |page=52 |url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlp/cdlp0003_20160104.pdf}}</ref><ref name="PUSD">{{cite web |title=The Pennsylvania Sumerian Dictionary: saĝgiga[humankind] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e4703.html |website=psd.museum.upenn.edu}}</ref><ref name="IMD">{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |last2=D'I︠A︡konov |first2=Igor' Mik︠h︡aílovich |title=Early Antiquity |date=1991 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14465-8 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JSRAUIYENZoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref name="GF">{{cite book |last1=Feuerstein |first1=Georg |last2=Kak |first2=Subhash |last3=Frawley |first3=David |date=2005 |title=The Search of the Cradle of Civilization: New Light on Ancient India |edition=Second Revised |publisher=Motilal Banarsidass Publishers |isbn=978-81-208-2037-1 |page=117 |url=https://books.google.com/books?id=wNlsRZh3rwgC&pg=PA117 |language=en}}</ref>}} దక్షిణ మెసొపొటేమియాకు చెందిన సెమిటేతర భాషలు మాట్లాడే పురాతన నివాసుల భాషను, వారి తరువాత అక్కడ తూర్పు మెసొపొటేమియాలో స్థిరపడ్డ అకేడులు షుమేరు (𒋗𒈨𒊒-షుమేరు/శుమేరు/చుమేరు)<ref>{{cite web |title=emeĝir [SUMERIAN] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e1283.html |website=The Pennsylvania Sumerian Dictionary |publisher=University of Pennsylvania Museum of Anthropology and Archaeology |access-date=14 July 2021}}</ref> అని పిలిచినందున సుమేరు అనే పదం పుటిందని భావిస్తున్నారు.<ref name="ANE29"/><ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy A. |last2=George |first2=A. R. |last3=Postgate |first3=J. N. |last4=Breckwoldt |first4=Tina |title=A Concise Dictionary of Akkadian |date=2000 |publisher=Otto Harrassowitz Verlag |isbn=978-3-447-04264-2 |page=384 |url=https://books.google.com/books?id=-qIuVCsRb98C&pg=PA384 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Miller |first1=Douglas B. |last2=Shipp |first2=R. Mark |title=An Akkadian Handbook: Paradigms, Helps, Glossary, Logograms, and Sign List |date=1996 |publisher=Eisenbrauns |isbn=978-0-931464-86-7 |page=68 |url=https://books.google.com/books?id=27m3y6MNRzYC&pg=PA68 |language=en}}</ref> సుమేరులు తమ భాషను ఎమెగిర్‌గా పిలుచుకున్నారు. సుమేరులు తమని తాము " సాంగ్ గిగ్/సాంగ్ గిగ్ గా " అని చెప్పుకున్నారు. దీనికి అర్థం "నల్ల-తల గల ప్రజలు."<ref name="ANE29"/><ref>"The origin of the Sumerians is unknown; they described themselves as the 'black-headed people'" {{cite book |last1=Haywood |first1=John |title=The Penguin Historical Atlas of Ancient Civilizations |date=2005 |publisher=Penguin |isbn=978-0-14-101448-7 |page=28 |url=https://books.google.com/books?id=xtjtAAAAMAAJ |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |title=Early Antiquity |date=2013 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14467-2 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JU8pegs94uoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Finer |first1=Samuel Edward |last2=Finer |first2=S. E. |title=The History of Government from the Earliest Times: Ancient monarchies and empires |date=1997 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-820664-4 |page=99 |url=https://books.google.com/books?id=aEziNfjinnMC&pg=PA99 |language=en}}</ref> సుమేరు రాజు షుల్గీ/శుల్గీ/చుల్గీ తనను తాను నాలుగు పావు భాగాలకూ రాజుగా, నల్ల తల గల ప్రజలకు కాపరిగా చెప్పుకున్నాడు.<ref>"I am the king of the four quarters, I am a shepherd, the pastor of the "black-headed people (అనువాదము: నేను నాలుగు పావులకూ రాజును, నేను గొల్లవాడను, నల్ల తలగల జనాలకు కాపరిని"" in {{cite book |last1=Liverani |first1=Mario |title=The Ancient Near East: History, Society and Economy |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-134-75084-9 |page=167 |url=https://books.google.com/books?id=0d1JAgAAQBAJ&pg=PA167 |language=en}}</ref> అకేడ్లు కూడా సుమేరులను అకేడు భాషలో 'నల్ల తల గల వారు' అనే అర్థము వచ్చే 'సల్మాత్ కక్కడీ' అనే పేరుతో పిలిచేవారు.<ref name="PUSD"/><ref name="IMD" /> అలాగే సుమేరులు వారి భూమిని కి- ఎన్-గిర్ ('స్థలం' + 'ప్రభువులు' + 'ప్రముఖులు')గా పిలుచుకున్నారని నాటి శాసనాలను బట్టి తెలుస్తోంది. దీని అర్థం "ఉన్నత ప్రభువుల ప్రదేశం".<ref name="ANE29">"The area in question (the extreme south of Mesopotamia) may now be called Sumer, and its inhabitants Sumerians, although these names are only English approximations of the Akkadian designations; the Sumerians themselves called their land Kengir, their language Emegir, and themselves Sag-giga, "black-headed ones. (అనువాదము: ఇక్కడ చర్చించబడుతున్న ఈ ప్రాంతమును (మెసొపొటేమియా దక్షిణ కొన) ఇక సుమేరని పిలవవచ్చు. అలాగే ఆ ప్రాంతపు వారిని సుమేరులుగా పిలవవచ్చు. ఐతే ఈ పేర్లు నాటి అకేడు పదాలకు అంగ్లీకరణలు మాత్రమే. సుమేరులు తమ ప్రాంతాన్ని కెంగిర్ అనీ, తమ భాషను ఎమెగిర్ అనీ తమను తాము సాంగ్-గిగా, అనగా నల్ల తల గాళ్ళు అనీ పిలుచుకున్నారు)" in {{cite book|title=The Ancient Near East|url=https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall|author1=W. Hallo|author2=W. Simpson|publisher=New York: Harcourt, Brace, Jovanovich|year=1971|page=[https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall/page/29 29]}}</ref><ref>{{cite book |last1=Toorn |first1=Karel van der |last2=Becking |first2=Bob |last3=Horst |first3=Pieter Willem van der |title=Dictionary of Deities and Demons in the Bible |date=1999 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |isbn=978-0-8028-2491-2 |page=32 |url=https://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&pg=PA32 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Edzard |first1=Dietz Otto |title=Sumerian Grammar |date=2003 |publisher=Brill |isbn=978-90-474-0340-1 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=HOx5DwAAQBAJ&pg=PA1 |language=en}}</ref> అకేడు భాషలో ఈ సుమర్ పదము వ్యుత్పత్తి ఏమిటన్నది తెలియదు.<ref name="Nimrod">{{cite journal|title=Nimrod before and after the Bible|author=K. van der Toorn, P.W. van der Horst|journal=The Harvard Theological Review|year=Jan 1990| volume=83| issue=1| pages=1–29|doi=10.1017/S0017816000005502}}</ref> దక్షిణ మెసొపొటేమియాను హిబ్రూలో [[:en:Shinar|షైనార్ (శైనార్)]] అనీ, [[:en:Egyptian language|ఈజిప్టు భాష]]లో సింగ్ర్ అనీ, [[:en:Hittite|హిటైట్‌]]లో షన్హర్(ర) అనీ పిలుస్తారు. ఈ పదాలన్నీ సుమేరు పదంలో మార్పుల వల్ల వచ్చుండొచ్చు.<ref name="Nimrod"/> ==మెసపొటేమియా లోని నగర రాజ్యాలు == {{Further|{{ill|List of cities of the ancient Near East|en}}|{{ill|Geography of Mesopotamia|en}}}} క్రీ.పూ. 4 వ సహస్రాబ్ది ఆఖరుకు సుమేరు అనేక స్వతంత్ర [[:en:city-state|నగర-రాజ్యాల]] సమాహారంగా ఉండేది. సరిహద్దు గుర్తులుగా కాలువలూ, సరిహద్దు రాళ్ళూ ఉండేవి. ప్రతి నగరం మధ్యలో ఆ నగర దేవత లేదా దేవునికి అంకితం చేయబడిన ఒక ఆలయం ఉంటుంది. ఈ నగర-రాజ్యాలూ పూజారి ఐన గవర్నరు ([[:en:Ensi (Sumerian)|ఎన్సీ]]) పాలనలో గానీ లేదా మతపరమైన కార్యకలాపాలతో మమేకవుతూ ఉండే రాజు ([[:en:Lugal|లుగల్]]) పాలనలో గానీ ఉండేవి. {{multiple image|perrow=2|total_width=300|caption_align=center | align = right | direction =vertical | header=అను ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ | image2 = The White Temple 'E at Uruk, 3500-3000 BCE.jpg | image1 = White Temple ziggurat in Uruk.jpg | footer=ఉరుక్‌లో ఉన్న అనూ ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ. పిరమిడ్ ఆకృతిలో కట్టబడ్డ అను ౙిగ్గురత్తు క్రీ.పూ 4000 నాటిది. సుమారు క్రీ.పూ 3500లో దాని పైన తెల్ల గుడి కట్టబడింది.<ref>{{cite book |last1=Crüsemann |first1=Nicola |last2=Ess |first2=Margarete van |last3=Hilgert |first3=Markus |last4=Salje |first4=Beate |last5=Potts |first5=Timothy |title=Uruk: First City of the Ancient World |date=2019 |publisher=Getty Publications |isbn=978-1-60606-444-3 |page=325 |url=https://books.google.com/books?id=muCvDwAAQBAJ&pg=PT325 |language=en}}</ref> [[ఈజిప్టు పిరమిడ్లు|ఈజిప్టు పిరమిడ్లలో]] అత్యంత పురాతనమైనది సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది. వాటి ఆకృతికి ౙిగ్గురత్తులే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.<ref>"The stepped design of the Pyramid of Zoser at Saqqara, the oldest known pyramid along the Nile, suggests that it was borrowed from the Mesopotamian ziggurat concept.(అనువాదము: నైలు నదీ తీరాన అత్యంత పురాతన పిరమిడ్ ఐన సక్కారాలోని జోసర్ పిరమిడ్ యొక్క శ్రేణీకృత నిర్మాణ శైలికి మెసొపొటేమియా ౙిగ్గురత్తుల నిర్మాణ శైలే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.)" in {{cite book |last1=Held |first1=Colbert C. (University of Nebraska)|title=Middle East Patterns, Student Economy Edition: Places, People, and Politics |date=2018 |publisher=Routledge |isbn=978-0-429-96199-1 |page=63 |url=https://books.google.com/books?id=fOlgDwAAQBAJ&pg=PA63 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Samuels |first1=Charlie |title=Ancient Science (Prehistory – A.D. 500): Prehistory-A.D. 500 |date=2010 |publisher=Gareth Stevens Publishing LLLP |isbn=978-1-4339-4137-5 |page=23 |url=https://books.google.com/books?id=0KQCscrPDgUC&pg=PA23 |language=en}}</ref> }} నగర-రాజ్యాలు: * [[:en:Eridu|ఎరిదు]] (టెల్ అబు షహ్రెయిన్) * [[:en:Bad-tibira|బాడ్-టిబిరా]] (బహుశా టెల్ అల్-మడైన్) * [[:en:Larak|లారక్]] <sup>1<sup> * [[:en:Sippar|సిప్పర్]] (టెల్ అబూ హబ్బహ్) * [[:en:Shuruppak|షురుపక్]] (టెల్ ఫారా) పై 5 నగరాలు జలప్రళయానికి ముందు అధికార కేంద్రాలుగా ఉండేవనీ, జలప్రళయము తరువాత ఆదివంశపు కాలము మొదలైందనీ సుమేరులు నమ్మేవారు. ఇతర ప్రధాన నగర-రాజ్యాలు: * ఉరుక్ (వార్క) * కిష్ (టెల్ ఉహీమిర్, ఇన్గార్రా) * ఉర్ (టెల్ అల్ ముకయార్) * నిప్పూర్ (అఫాక్) * లగష్ (టెల్ అల్ హిబా) * గిర్సు (టెల్లో లేదా టెలోహ్) * ఉమ్మా (టెల్ జోఖా) * హమాౙీ <sup>1<sup> * అడాబ్ (టెల్ బిస్మాయ) * మారి (టెల్ హరిరి) <sup>2<sup> * అక్షక్ <sup>1<sup> * అక్కాడ్ <sup>1<sup> * ఇసిన్ (ఇషాన్ అల్-బహ్రియాత్) * లార్సా ({{sup|1}}సంబంధిత ఆధునిక ప్రదేశము తెలియరాలేదు)<br> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) చిన్న నగరాలు (దక్షిణము నుండి ఉత్తరము వరకు వరసక్రమములో): * కురా (టెల్ అల్ లాహ్మ్) * జబాలా (టెల్ ఇబ్జీఖ్కు) * కిసుర్రా (టెల్ అబు హతాబ్) * మరాడ్ (టెల్ వన్నత్ ఎస్-సడుం) * డిల్బాట్ (టెల్ ఎడ్-దెలిం) * బోర్సిప్ప (బీర్స్ నిమ్రుడ్) * కుతః (ఇబ్రాహీం చెప్పండి) * డెర్ (అల్-బద్ర) * ఎష్నన్న (టెల్ అస్మార్) * నగర్ (టెల్ బ్రాక్) <sup>2<sup> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) ఆగేడ్‌కు నైరుతి వైపున 330 కి.మీ (205 మైళ్ళ) దూరములో మారీ నగరము ఉండేది. ఇదీనూ, మారుమూల నగరమైన నగర్‌ను మినహాయిస్తే మిగిలిన నగరాలన్నీ బాగ్దాదుకు దక్షిణాన ఉన్న యూఫ్రేటీసు-టైగ్రిసు సారవంత మైదానంలో ఉన్నాయి. వీటి ప్రస్తుత పేర్లు బాబిల్, దియాలా, వాసిట్, దిహ ఖర్, బస్రా, అల్ ముత్తానా, అల్-ఖాడిసియ్యా (ఇరాక్ గవర్నరేట్స్). ==చరిత్ర విభజన== {{main|[[:en:History of Sumer|సుమేరు చరిత్ర]]}} [[File:Portrait of a Sumerian prisoner on a victory stele of Sargon of Akkad.jpg|thumb|[[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను మహావీరుడి]] విజయఫలకంపైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీ బొమ్మ. సుమారు క్రీ.పూ 2300లో చెక్కబడ్డ ఈ ఫలకం ఇప్పుడు [[లౌవ్రే మ్యూజియం|లూవ సంగ్రహశాల]]లో ఉంది.<ref name="ArchaeologyofElam">{{cite book |last1=Potts |first1=D. T. |title=The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State |date=1999 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-56496-0 |page=104 |url=https://books.google.com/books?id=mc4cfzkRVj4C&pg=PA104 }}</ref> ఖైదీల యొక్క కేశాలంకరణ సుమేరుల శైలిలో ఉంది (నెత్తి మీద ఉంగరాల జుట్టూ, పక్కలన కురచ వెంట్రుకలూ). ఈ శైలి ఉర్ కేతనం పైన కూడా కనిపిస్తుంది.<ref name="TwoSteles">{{cite journal |last1=Nigro |first1=Lorenzo |title=The Two Steles of Sargon: Iconology and Visual Propaganda at the Beginning of Royal Akkadian Relief |journal=Iraq |volume=60 |date=1998 |pages=85–102 |publisher=British Institute for the Study of Iraq |doi=10.2307/4200454 |jstor=4200454 }}</ref>]] [[File:Mesopotamia male worshiper 2750-2600 B.C.jpg|thumb|టెల్ అస్మార్‌లోని ఈ విగ్రహం దేవునికి సమర్పణగా ఇచ్చినది. ఇది క్రీ.పూ 2750–2600 కాలానికి చెందినది.]] చరిత్రపూర్వ ఉబైడు, ఉరుక్ కాలాలలో సుమేరు నగర-రాజ్యాలు అధికారంలోకి వచ్చాయి. సుమేరు లిఖితచరిత్ర క్రీ.పూ. 27 వ శతాబ్దం నుండి మొదలైంది. అయితే మూడవ ఆదివంశపు కాలం వరకు అనగా సుమారు క్రీ.పూ 23 వ శతాబ్దం వరకు చరిత్ర అస్పష్టంగానే ఉంది. ఆ తరువాత నుండి శాసనాలకు ఆధునిక కాలములో పరిష్కరింపబడ్డ సుమేరు లిపి వాడబడింది. క్రీ.పూ. 23 వ శతాబ్దిలో అకేడు సామ్రాజ్య పాలనలో మొదటిసారిగా మెసొపొటేమియా మొత్తం ఒక్క త్రాటి పైకి తీసుకురాబడింది. అలాగే గూట్య కాలం తరువాత మూడవ ఉర్ రాజ్యము ఇలాగే మెసొపొటెమియా ఉత్తర, దక్షిణ భాగాలను ఏకము చేసింది. క్రీ.పూ.2వ సహస్రాబ్దిలో అమోరీయుల దండయాత్రలతో ఈ సామ్రాజ్యము పడిపోయింది. ఆ తరువాత క్రీ.పూ. 1700 వరకు అమోరీయుల "ఇసిన్ రాజవంశం" కొనసాగింది. మెసొపొటేమియా బాబిలోనియ పాలనలో సమైక్యంగా ఉన్న కాలములో, అనగా క్రీ.పూ. 1700 వరకు, కూడా అమొరీయ ఇసిన్ రాజవంశము మిగిలి ఉంది. సుమేరులు చివరకు అకేడు (అస్సీర-బాబిలోనియ) జనాభాలో కలిసిపోయారు.{{Citation needed|date=October 2017}} * ఉబైడు కాలం: క్రీ.పూ. 6500–4100 (మట్టిపాత్రల కొత్తరాతియుగం నుండి తామ్రశిలా యుగము వరకు) * ఉరుక్ కాలవ్యవధి: క్రీ.పూ. 4100–2900 (చివరి తామ్రశిలా యుగము నుండి మొదటి కంచు యుగం I వరకు) ** ఉరుక్ XIV–V : క్రీ.పూ. 4100–3300 ** ఉరుక్ IV కాలం: క్రీ.పూ. 3300–3100 ** జెమ్డిట్ నస్ర్ కాలం (ఉరుక్ III ): 3100–2900 క్రీ.పూ * ఆదివంశపు కాలం (మొదటి కంచు యుగము II–IV) ** మొదటి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2900–2800 ** రెండవ ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2800–2600 (గిల్గమేష్) ** మూడవ ఎ ఆదివంశపు కాలం: 2600–2500 ** మూడవ బి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2500–2334 * అకేడు సామ్రాజ్య కాలం: సుమారు క్రీ.పూ 2334–2218 (సర్గోన్) * గూట్యపు కాలం: క్రీ.పూ. 2218–2047 (ప్రారంభ నాలుగవ కాంస్య యుగం) * మూడవ ఉర్ కాలం: క్రీ.పూ. 2047–1940. [[File:Samarra bowl.jpg|thumb|బెర్లిన్‌లోని పర్గమన్ సంగ్రహశాలలోనున్న సామర్రా పాత్ర. పాత్రకు మధ్యన ఉన్న స్వస్తికం పునర్నిర్మాణము ద్వారా చేర్చబడింది.<ref> Stanley A. Freed, ''Research Pitfalls as a Result of the Restoration of Museum Specimens'', Annals of the New York Academy of Sciences, Volume 376, The Research Potential of Anthropological Museum Collections pp. 229–245, December 1981.</ref>]] ==ఉబైడు కాలం == {{main|[[:en:Ubaid period|ఉబైడు కాలం]]}} [[Image:Frieze-group-3-example1.jpg|thumb|right|ఉబైడు కాలం నాటి మృణ్మయ పాత్ర]] చక్కటి చిత్రాలతో అలంకరింపబడి, విలక్షణ శైలిలో తయారు చేయబడ్డ, మృణ్మయ పాత్రలు ఈ కాలములో మనకి కనిపించే ప్రముఖ అంశము. ఉబైడు కాలములో ఈ కుమ్మర శైలి మెసొపొటేమియా, పెర్షియన్ గల్ఫ్ ప్రాంతాల్లో ప్రాచుర్యంలో ఉండేది. అత్యంత పురాతన మానవ నివాసాలు [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ ఎల్ ఒఎలీ]]లో ఉన్నట్లుగా ఆధారాలు ఉన్నాయి. ఐతే ఉబైడు కాలానికంటే చాలా ముందు నుండే దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని పరిస్థితులూ, వాతావరణమూ మానవ నివాసానికి అనుకూలంగా ఉండేవి. కనుక ఇప్పటికింకా కనుగొనని మరింత పురాతన నివాస స్థలాలు ఉండే అవకాశము మెండుగా ఉంది. ఈ ఉబైడు కాలపు సంస్కృతిని పరిశీలిస్తే, ఈ సంస్కృతి ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సామర్రపు సంస్కృతి ప్రభావముతో ఏర్పడినట్లుగా అనిపిస్తుంది. ఈ కాలపు తరువాతిదైన ఉరుక్ కాలము వారిని సుమేరులుగా గుర్తించారు. ఉరుక్ కాలపు వారు ఉబైడు కాలపు ప్రజల తరువాతి తరాలా లేక వారు వేరే సంస్కృతికి చెందినవారా అన్నది తెలియదు. ఉబైడు కాలములో ముఖ్య రాజకీయ, సాంస్కృతిక కేంద్రముగా ఎరీడు ఉండేది. నాగరిక జ్ఞానాన్ని ([[:en:Me (mythology)| మీ]]) ఎరీడు గ్రామ దైవమూ, జ్ఞానానికి ప్రతీక ఐన [[:en:Enki|ఎంకీ]], ఉరుక్ గ్రామ దేవతా, ప్రేమకూ యుద్ధానికీ ప్రతీక ఐన [[:en:Inanna|ఇనానా]]కు ఇచ్చే కథ, బహుశా ఎరీడు ప్రాభవము తగ్గి ఉరుక్ వైభవము యొక్క ఆరంభాన్ని సూచిస్తుండవచ్చు.<ref name=WolksteinKramer1983>{{cite book|last1=Wolkstein|first1=Diane|last2=Kramer|first2=Samuel Noah|title=Inanna: Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer|url=https://archive.org/details/inannaqueenofhea00wolk|date=1983|publisher=Harper & Row|location=New York|isbn=978-0060147136}}</ref>{{rp|174}} ==ఉరుక్ కాలం == ఉబైడు కాలములో కుమ్మర పరిశ్రమ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. నెమ్మదిగా కదిలే [[కుమ్మరి చక్రం|కుమ్మరి చక్రాల]]తో పాత్రలను తయారు చేసీ, వాటిని అందమైన చిత్రాలతో అలంకరించేవారు. క్రమంగా ఈ పాత్రలు, వేగంగా కదిలే చక్రాలపై నిపుణుల చేత భారీ మొత్తములో ఉత్పత్తి చేయబడ్డాయి. ఈ పాత్రలకు అలంకరణలుండేవి కాదు. ఈ కుమ్మర పరిశ్రమ విధానాల్లో వచ్చిన మార్పే ఉరుక్ కాలానికీ, ఉబైడు కాలనికీ మధ్య ప్రముఖ వ్యత్యాసము. <ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=gnpyREWsfG0C&pg=PA353#v=onepage&q&f=false|title= Upon this Foundation: The N̜baid Reconsidered : Proceedings from the U̜baid Symposium, Elsinore, May 30th-June 1st 1988|author1=Elizabeth F. Henrickson |author2=Ingolf Thuesen |author3=I. Thuesen |page= 353|year= 1989|isbn= 978-8772890708}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=fhMTRcUm9WsC&pg=PA31#v=onepage&q&f=false|title= The Invention of Cuneiform: Writing in Sumer|author= Jean-Jacques Glassner|page= 31|year= 2003|isbn= 978-0801873898}}</ref> {{multiple image | perrow = 2 | total_width = 250 | caption_align = center | align = left | direction = vertical | header = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజు (మతాధికారి) | image1 = Yale University. Uruk period priest-king.jpg | caption1 = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజూ, అతని శిష్యుడూ. సుమారు క్రీ.పూ 3200 నాటి చిత్రం | image2 = Uruk King priest feeding the sacred herd.jpg | caption2 = క్రీ.పూ 3100 నాటి ఉరుక్ కాలపు ముద్ర. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది. }} ఉరుక్ కాలంలో (సుమారుగా 4100-2900 క్రీ.పూ.) దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని నదులూ, కాలువల గుండా పెద్ద మొత్తంలో వ్యాపార సరుకుల రవాణా జరిగేది. ఈ వ్యాపారాలు పెద్ద, పెద్ద పట్టణాల ఆవిర్భావానికి తోడ్పడ్డాయి. నగర-సామ్రాజ్యాల వలె ఈ నగరాల నడిబొడ్డున కూడా ఒక ఆలయము ఉండేది. 10,000కు పైగా జనాభా కల ఈ నగరాల్లో [[:en:Social stratification|అన్ని సామాజిక వర్గాలకు చెందిన ప్రజలూ]] ఉండేవారు. ఈ నగరాల్లో కేంద్రీకృత పాలనా యంత్రాంగము ఉండేది. ఈ యంత్రాంగము నగర నిర్వహణ కొరకు వివిధ శాఖల్లో సిబ్బంది నియామకాలు జరిపేది. ఉరుక్ కాలంలోనే పర్వతదేశం నుండి పట్టుబడ్డ వారిని [[:en:Slavery in antiquity|బానిస కార్మికులు]]గా ఉపయోగించుకోవడం ప్రారంభం అయింది. పురాతన గ్రంథాలలో ఈ పట్టుబడ్డ బానిసలతో పనులు చేయించారనడానికి తగినన్ని సాక్ష్యాధారాలున్నాయి. [[టర్కీ]]లోని [[:en:Taurus Mountains|టౌరసు పర్వతాల]] నుండి పశ్చిమాన [[మధ్యధరా సముద్రం|మధ్యధరా సముద్రమూ]], తూర్పున [[ఇరాన్|ఇరాను]] వరకు ఉరుక్ నాగరికతకు చెందిన గుర్తులూ, కాలనీలు కనుగొనబడ్డాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005">[[Guillermo Algaze|Algaze, Guillermo]] (2005). ''[[iarchive:urukworldsystemd0000alga|The Uruk World System: The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamian Civilization]]'', Second Edition, University of Chicago Press.</ref>{{Rp|2–3}} ఉరుక్ కాలంనాటి నాగరికత పరిసర ప్రాంతాలలో ఉన్న ప్రజల మీద ప్రభావం చూపించింది. సుమేరు వ్యాపారస్తులూ, ద్వారా సుమేరు సంస్కృతి ఈ చుట్టుపక్కల జనాలకు పరిచయమైంది. ఫలితంగా వీరు కూడా క్రమంగా ఇదే తరహాలో ఉన్న వారి స్వంత ఆర్థికవ్యస్థను, సంస్కృతులను అభివృద్ధి చేసుకున్నారు (ఉదా: [[:en:Tell Brak|టెల్ బ్రాక్]]). దీనితో సుమేరు నగరాలు సుదూర కాలనీలను సైనిక బలగముతో తమ గుప్పిట్లో ఉంచుకోలేకపోయాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005"/> ఉరుక్ కాలంలో సుమేరు నగరాల పాలనావ్యవస్థ [[:en:Theocracy|మతరాజ్యవ్యవస్థ]] అయ్యి ఉండి, మతాధికారి (పురోహిత రాజు) పాలనలో ఉండుండవచ్చు. ఈ విధానములో నగరములోని మందిరము, పురుషులూ, మహిళలతో కూడుకుని ఉండే ఒక పెద్దల మండలి ఆధీనములో ఉండేది. ప్రతీ మండలికీ అధ్యక్షునిగా ఒక మతాధికారి (ఎస్సి) ఉండేవారు. ఈ మతాధికారి నేతృత్వములో మండలి నగరపాలన చేసేది. నగర దైవము పురుషుడైతే మహిళా, స్త్రీ ఐతే పురుషుడూ, మతాధికారులుగా ఉండేవారు.<ref name=Jacobsen>Jacobsen, Thorkild (Ed) (1939),"The Sumerian King List" (Oriental Institute of the University of Chicago; Assyriological Studies, No. 11., 1939)</ref> ఈ రాజకీయ నిర్మాణం ఆధారంగానే తరువాతి కాలములో సుమేరు [[:en:pantheon|దేవగణము]] రూపుదిద్దుకుని ఉండవచ్చు. ఉరుక్ కాలంలో యుద్ధాలు, సుశిక్షితులైన సైనిక బలగమూ ఉన్నాయనడానికి పెద్దగా ఆధారాలు లేవు. పట్టణాలకు కూడా సాధారణంగా ప్రకారాలు ఉండేవి కాదు. ఈ కాలములో ఉరుక్ ప్రపంచంలోనే అత్యంత పట్టణీకరణ గల నగరముగా అవతరించింది. నగర జనాభా సంఖ్య మొదటిసారి 50,000ను దాటింది. పురాతన సుమేరు రాజ జాబితాలో ఈ కాలములోని అనేక ప్రముఖ నగరాలను పాలించిన రాజవంశాల పేర్లు ఉన్నాయి. ఈ మొదటి దఫాలో ఉన్న రాజులందరూ జలప్రళయం సంభవించే ముందు ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించినట్లు చెప్పబడింది. వీరు కాల్పనిక వ్యక్తులు అయ్యుండవచ్చు. ప్రసిద్ధ పౌరాణిక వ్యక్తులైన [[:en:Alulim|ఆల్యులిమ్]], [[:en:Dumuzid|డూమిౙిడ్]] వంటివాళ్ళ పేర్లు కూడా ఈ దఫాలో ఉన్నాయి.<ref name=Jacobsen/> 9000–5000 ఏళ్ళ క్రితము భూమిపై వెచ్చటి, తేమపూరిత వాతావరణము ఏర్పడింది. దీన్ని హోలోసీన్ క్లైమాటిక్ ఆప్టిమమ్‌గా ({{ill|Holocene climatic optimum|en}}) వ్యవహరిస్తారు. ఈ వాతావరణము పోయి, భూమిపై పొడి వాతావరణము ఏర్పడ్డ చర్యను పియొర ఆసిలేషన్ ({{ill|Piora Oscillation|en}}) అంటారు. పియొర ఆసిలేషన్ సుమారు క్రీ.పూ 3200–2900 మధ్యకాలంలో జరిగింది. సరిగ్గా ఈ పియొర ఆసిలేషన్ సమయానికే ఉరుక్ కాలము ముగిసింది.<ref>Lamb, Hubert H. (1995). Climate, History, and the Modern World. London: Routledge. {{ISBN|0415127351}}</ref> ==ఆది వంశపు కాలం == {{Main|[[:en:Early Dynastic Period (Mesopotamia)|ఆది వంశపు కాలం]]|[[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశం]]}} [[File:Meskalamdug helmet British Museum electrotype copy original is in the Iraq Museum, Bagdad.jpg|thumb|క్రీ.పూ 26వ శతాబ్దం నాటి బంగారు శిరస్త్రాణం. ఇది [[:en:Meskalamdug|మిస్కలమ్డగ్‌]] అనే రాజుది. ఇతడు [[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశపు]] వ్యవస్థాపకుడు అయ్యుండొచ్చు.]] క్రీ.పూ. 2900తో పెద్దల మండలి పాలనావిధానము పోయి, సుమేరులో రాచరికము మొదలైంది. దీనితో పాలనావ్యవహారాల్లో మతానికున్న ప్రాముఖ్యత తగ్గింది.<ref>Jacobsen, Thorkild (1976), "The Harps that Once...; Sumerian Poetry in Translation" and "Treasures of Darkness: a history of Mesopotamian Religion"</ref> రాజును సుమేరు భాషలో లూగల్ (లు = మనిషి, గాల్ = గొప్ప) గా వ్యవహరించేవారు. ఈ కాలపు రాజులలో, సుమేరు సంప్రదాయాలలో పితృసమాన గౌరవము కల, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్]], [[:en:Lugalbanda|లుగల్బాండ]], [[గిల్గమేష్]] వంటి ప్రముఖులు కూడా ఉన్నారు. వీరి పాలన సంకేత చిత్రాల లిపి నుండి ఇప్పుడు మనము చదవగలిగే అక్షర చిహ్నాల లిపి అభివృద్ధికి కొన్ని శతాబ్దాల ముందు, అనగా కీ.పూ.2900లో నడిచింది. ఈ సమయములో సుమేరు సాంస్కృతిక కేంద్రముగా దక్షిణ మెసొపొటేమియా ఉన్నప్పటికీ, పాలకులు తమ రాజ్యాలను పొరుగు ప్రాంతాలకు విస్తరింపజేయడముతో, అక్కడి సెమిట వాసులు సుమేరు సంస్కృతిని చాలా వరకు తమ ఆచార వ్యవహారాల్లో భాగము చేసుకున్నారు. సుమేరు రాజ జాబితాలో ఉన్నవారిలో, వీరగాథల్లో ప్రస్తావించబడ్డ మొదటి రాజు [[:en:Etana|ఎథనా]]. ఇతడు [[:en:Kish (Sumer)|కిషు]] మొదటి రాజవంశంలో 13 వ రాజు. పురావస్తు పరిశోధనల ఆధారంగా ధ్రువీకరింపబడిన వాళ్ళలో అత్యంత పురతనమైనవాడు కిషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసి]]. ఇతడి పేరూ [[:en:Epic of Gilgamesh|గిల్గమేష్ పురాణకావ్యంలో]] కూడా పేర్కొనబడింది. ఈ విషయాన్ని ఆధారము చేసుకుని, గిల్గమేష్ కూడా చారిత్రాక ఉరుక్ రాజు అనే ప్రతిపాదన చేయబడింది. ఈ కాలములో యుద్ధాలు పెరిగాయి. ఈ మార్పు గిల్గమేషు కావ్యములో కూడా ప్రతిబింబిస్తుంది. నగరాల విస్తీర్ణము పెరిగీ, రక్షణగా ప్రాకారాలు నిర్మించబడ్డాయి. ప్రాకారాల పరిమాణం అధికరించబడింది. దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని ప్రాకారాలు లేని పల్లెలు కనుమరుగైపోయాయి. (ఎన్మర్కర్, గిల్గమేషులిరువురూ కూడా ఉరుక్ పట్టణానికి ప్రకారాలు నిర్మించినట్లు గాథల్లో చెప్పబడింది.)<ref>George, Andrew (Translator)(2003), "The Epic of Gilgamesh" (Penguin Classics)</ref>. ====లగాషు మొదటి రాజవంశం ==== [[File:Stele of Vultures detail 02.jpg|thumb|left|[[:en:Eannatum|ఎన్నాటుము]] [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఒక ముక్క]] {{Main|[[:en:Lagash|లగాషు]]}} లగాషు రాజవంశాన్ని (సుమారు క్రీ.పూ. 2500–2270) రాజుల జాబితాలో పేర్కొననప్పటికీ అనేక ముఖ్యమైన స్మారక కట్టడాలూ, పురావస్తు పరిశోధనా ఫలితాల ద్వారా ఆ వంశపు ఉనికి ధ్రువీకరించబడింది. కొంతకాలం మాత్రమే ఉనికిలో ఉన్నప్పటికీ చరిత్రకు తెలిసిన మొట్టమొదటి చక్రవర్తులలో ఒకరుగా లాఘాషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Eannatum|ఎన్నాటం]] ప్రత్యేకత సంతరించుకున్నాడు. ఇతడు కిష్, ఉరుక్, [[:en:Ur|ఉర్]], [[:en:Larsa|లార్సా]]లతో సహా మొత్తం సుమేరును ఆక్రమించి తన సామ్రాజ్యములో కలుపుకున్నాడు. అలాగే లగషు చిరకాల ప్రత్యర్థి ఐన [[:en:Umma|ఉమ్మా]]ను తన సామంత రాజ్యంగా మార్చాడు. అంతేకాక ఆయన రాజ్యం [[:en:Elam|ఈలం]], పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతాలకు కూడా విస్తరించి ఉండేది. అందరినీ భయభ్రాంతులను చేసి అదుపులో పెట్టడమే ఆయన విధానమని అనిపిస్తుంది.<ref name=roux1993>{{cite book |last=Roux |first=Georges |authorlink=Georges Roux (assyriologist) |year=1993 |title=Ancient Iraq |url=https://archive.org/details/ancientiraq00roux |location= Harmondsworth |publisher=Penguin |isbn=978-0140125238}}</ref> అతని [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఖండఖండాలుగా నరికిన ప్రత్యర్థుల శరీరాలను రాబందులు పీక్కు తింటున్నట్లు చెక్కబడింది. అతను మరణంచిన కొద్దికాలానికే ఆ సామ్రాజ్యం చిన్నాభిన్నమైపోయింది. తరువాత ఉమా మతాధికారి-రాజు [[:en:Lugal-Zage-Si|లాగాల్-జాగే-సి]] ఉరుక్‌ను జయించడంతో లగషు రాజవంశ వైభవము మగిసింది. ఉరుక్ అతని రాజధానిగా మారింది. తరువాత ఆయన పర్షియన్ గల్ఫు నుండి మధ్యధరా వరకు విస్తరించి ఉన్న సామ్రాజ్యాన్ని పాలించాడు. అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను]] అధికారములోకి రావడానికి ముందు ఉన్న సుమేరు జాతి రాజులలో ఇతను చివరివాడు.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==అకేడు సామ్రాజ్యం == {{Main|[[:en:Akkadian Empire|అకేడు సామ్రాజ్యం]]}} [[File:Prisoners on the victory stele of an Akkadian king circa 2300 BCE Louvre Museum Sb 3.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2300 నాటి అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను]] విజయఫలకం పైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీలు.<ref name="ArchaeologyofElam" /><ref name="TwoSteles" /> లూవ సంగ్రహశాలలోనిది]] అకేడు సామ్రాజ్యము క్రీ.పూ. 2234–2154 మధ్య కాలములో నడిచింది. [[:en:East Semitic languages|తూర్పు సెమిటపు]] [[:en:Akkadian language|అకేడు భాష]] కిషు రాజుల పేర్లు వ్రాయడానికి, మొదటిసారి క్రీ.పూ. 2800లో, వాడబడింది.<ref name=roux1993/> ఈ భాషలోనే ఆ పేర్లు తదుపరి రాజ జాబితాలలో కూడా వ్రాయబడ్డాయి. పూర్తిగా ప్రాచీన అకేడు భాషలో వ్రాసిన రచనలు క్రీ.పూ.2500 నుండి ఉన్నాయి. [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను మహావీరుడి]] (క్రీస్తుపూర్వం 2270-2215) పాలనలో ప్రాచీన అకేడు భాష వాడకము శిఖరాగ్రమును చేరుకుంది. అయినప్పటికీ పరిపాలనా కార్యకలాపాలకు సంబంధించిన ఫలకాలను వ్రాయడానికి రాయసగాళ్ళు సుమేరు భాషనే ఎక్కువ వాడేవారు. అకేడు, సుమేరు భాషలు రెండూ కూడా సుమారు వెయ్యి సంవత్సరాల వరకు వాడుక భాషలుగా ఉన్నాయి. కానీ క్రీ.పూ. 1800 నాటికి సుమేరు భాష ప్రధానంగా పండితులకూ, వ్రాయసగాళ్ళకూ మాత్రమే తెలిసిన గ్రాంథిక భాషగా మారింది. సర్గోనుకు ముందూ, తరువాతి కాలాలను పోల్చి చూస్తే చారిత్రక పరిస్థితుల్లో పెద్దగా అసంబద్ధత లేదనీ, సెమిటులూ, సుమేరుల మధ్య కలహాలకు, చరిత్రాకారులు ఆ కలహము చూపిన ప్రభావము కంటే ఎక్కువ ప్రాధాన్యత ఇస్తున్నారని [[:en:Thorkild Peter Rudolph Jacobsen|థార్కిద్ద్ జాకబ్సెన్‌]] వాదించాడు.<ref>''Toward the Image of Tammuz and Other Essays on Mesopotamian History and Culture'' by T. Jacobsen</ref> ఐతే, సర్గోను ఆక్రమించుకున్న ఈలము భాగాలలో కొంతకాలం అకేడు భాష అక్కడి వారిపై రుద్దబడిందనడానికి తిరుగులేని ఆధారాలున్నాయి. ==గూట్యపు కాలం == {{Main|[[:en:Gutian dynasty|గూట్యపు వంశం]]}} క్రీ.పూ. 2083–2050 (స్వల్పకాలం ఉనికిలో ఉంది). ====లగాషు 2 వ రాజవంశం ==== [[File:Gudea of Lagash Girsu.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు [[:en:Gudea|గుడియా]]. ఇతనివి అనేక ప్రతిమలు మనకు దొరికాయి.]] [[File:Ur-Ningirsu ruler of Lagash portrait circa 2110 BCE.jpg|thumb|right|గుడియా కుమారుడు [[:en:Ur-Ningirsu|ఉర్-నింగిర్సూ]] ప్రతిమ. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Head Gudea Louvre AO13.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా]] క్రీ.పూ. 2093–2046 (స్వల్పకాల చరిత్ర) క్రీ.పూ. 2093-2046 (స్వల్పకాలం)గూట్యుల చేతిలో అకేడు సామ్రాజ్యం పతనమైన తరువాత సుమేరు జాతి పాలకుడైన లాఘాషుకు చెందిన [[:en:Gudea|గుడియా]] ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్నాడు. తమకి తాము దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకునే [[:en:List of kings of Akkad#Sargonic dynasty (c. 2334 – 2193 BC)|సార్గోనిక రాజుల]] విధానాన్ని ఇతడు కూడా కొనసాగించాడు. మునుపటి లాగాషు రాజవంశీకుల వలె గుడియా ఇంకా ఆయన వారసులు కూడా కళలకు ప్రోత్సాహం అందించడముతో, వీరి కాలానికి చెందిన అనేక కళాఖండాలూ, ఉత్పత్తులూ పెద్ద సంఖ్యలో పురావస్తు పరిశోధనల్లో లభ్యమయ్యాయి. ==మూడవ ఉర్ కాలం== [[File:Ziggurat of ur.jpg|thumb|left|ఇరాక్‌లోని నాస్రీయాహ్ దగ్గరున్న [[:en:Ziggurat of Ur|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]]]] క్రీ.పూ. 2047-1940 (స్వల్పకాల చరిత్ర) తరువాత, ఉర్ యొక్క 3 వ రాజవంశస్తులైన ఉర్-నమ్ము, అతని వారసుడు షుల్గీలు సుమేరును పాలించారు. వీరి సామ్రాజ్యము దక్షిణ అస్సీరియా వరకు విస్తరించి ఉండేది. ఇందుమూలాన ఇంతకు ముందు కొందరు చరిత్రకారులు, ఈ కాలానికి సుమేరు పునరుజ్జీవ కాలమని తప్పుడు పేరు ఇచ్చారు.<ref>{{Cite book|last=Cooper|first=Jerrold S.|url=https://www.worldcat.org/oclc/944087535|title=Problems of canonicity and identity formation in ancient Egypt and Mesopotamia|date=2016|others=Kim Ryholt, Gojko Barjamovic, Københavns universitet, Denmark) Problems of Canonicity and Identity Formation in Ancient Egypt and Mesopotamia (2010 : Copenhagen, Denmark) Literature and Identity Formation (2010 : Copenhagen|isbn=978-87-635-4372-9|location=Copenhagen|pages=1–18|chapter=Sumerian literature and Sumerian identity|oclc=944087535}}</ref> ఎందుకంటే అప్పటికే ఈ ప్రాంతంలో సుమేరు కంటే సెమిట సంస్కృతులే ఎక్కువ ఉన్నాయి. అస్సీరియా, తదితర ప్రాంతాల్లో అకేడ్ల జనాభా పెరగడమే కాక సెమిటులైన మార్టులు (అమొరులు) అనేక దఫాల్లో ఇక్కడికి వలస వచ్చారు. వీరు దక్షిణప్రాంతంలో ఇసిన్, లార్సా, ఎష్నున్న మరి కొంతకాలం తర్వాత బాబిలోనియా వంటి స్థానిక రాజ్యాలను స్థాపించారు. క్రీ.పూ. 21వ శతాబ్దిలో ఉత్తర భాగములో పురాతన అస్సిరియా సామ్రాజ్యము వలె దక్షిణాన బాబిలోనియా సామ్రాజ్యము కూడా కొంత కాలము ప్రధాన శక్తిగా నిలబడింది. మధ్యయుగములో లాటిను భాషలాగే, శరాకార లిపి వాడుకలో ఉన్నంత కాలము సుమేరు భాష బాబిలోనియా, ఇంకా అస్సీరియా పాఠశాలల్లో ధార్మిక భాషగా నేర్పబడేది. ==పతనం == ఈ కాలములో దక్షిణ మెసొపొటేమియా నుండి ప్రజలు ఉత్తరభాగానికి అధిక సంఖ్యలలో వలసవెళ్ళడం జరిగింది. మట్టిలో క్రమంగా పెరుగుతున్న లవణీయత కారణంగా సుమేరు భూముల వ్యవసాయ ఉత్పాదకత తగ్గుముఖం పట్టింది. ఈ ప్రాంతంలో ముందునుండే మట్టి లవణీయత ప్రధాన సమస్యగా గుర్తించబడింది.<ref>{{cite journal|last=Jacobsen T |first=Adams RM. |year=1958 |title=Salt and Silt in Ancient Mesopotamian Agriculture: Progressive changes in soil salinity and sedimentation contributed to the breakup of past civilizations. |url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.128.3334.1251|journal=Science |doi= 10.1126/science.128.3334.1251 |volume= 128| pages=1251–8|issue=3334}}.</ref> పేలవమైన డ్రైనేజ్ కారణంగా వ్యవసాయ భూముల్లో నీరు నిలబడిపోయేది. అక్కడి పొడి వాతావరణములో ఈ నీరు ఆవిరవగా, నీటిలోని లవణాలు నేలలో మిగిలిపోయి, క్రమంగా భూలవణీయత పెరగసాగింది. అకేడు సామ్రాజ్య కాలమూ, తదుపరి ఉర్ మూడవ వంశపు కాలాలలో గోధుమల పంట వేయడము నుండి లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలపంట సాగుకు రైతులు మారారు. కానీ అది ప్రజలకు తగినంత ఆహారం అందించ లేదు. దీనివలన క్రీ.పూ 2100 నుండి క్రీ.పూ. 1700 మధ్యలో ఈ ప్రాంతంలో జనాభా దాదాపు ఐదింట మూడు వంతులు తగ్గిందని అంచనా.<ref>{{cite journal|last=Thompson |first=William R. |year=2004 |title=Complexity, Diminishing Marginal Returns and Serial Mesopotamian Fragmentation |journal=Journal of World Systems Research |url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |format=PDF |doi=10.5195/jwsr.2004.288 |volume=10 |pages=612–652 |issue=3 |url-status=unfit |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120219134627/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |archivedate=February 19, 2012 }}</ref> దీనితో అకేడు భాష మాట్లాడే ప్రాంతాల్లో జనాభా పెరిగి, సుమేరు భాష ప్రధానంగా ఉన్న ప్రాంతాలలో జనాభా గణనీయముగా తగ్గినది. క్రమంగా సుమేరు మాతృభాషగా అంతరించిపోయి గ్రాంథిక భాషా, ధార్మిక భాషగా మిగిలింది. ఇబ్బి-సిన్ (క్రీ.పూ 2028–2004) పాలనలో ఈలములు దండయాత్రతో ఊర్ స్వాధీనం చేసుకున్న తరువాత {{citation needed|reason=Doesn't cite any evidence of sack of Ur?|date=October 2015}}, సుమెర్ అమోరీయుల పాలనలోకి వచ్చింది. 20 – 18 వ శతాబ్దాల్లో స్వతంత్ర అమోరు రాజ్యాలు "ఇసిన్ రాజవంశం"గా రాజ జాబితాలో చేర్చబడ్డాయి. క్రీ.పూ. 1800లో హమ్మురాబి ఆధ్వర్యంలో బాబిలోనియా విస్తరణతో ఈ వంశము యొక్క శకం ముగిసింది. తరువాతి కాలాల్లో అస్సిరియా, బాబిలోనియాలను పాలించిన రాజుల్లో కొంతమంది అరుదుగా సార్గోనిక రాజుల బిరుదు ఐన "సుమేరూ, అకేడు ప్రాంతాలకు రాజు"ను తమకు ఆపాదించుకున్నారు. ఇందుకు ఒక ఉదాహరణ సుమారు క్రీ.పూ 1225లో అస్సిరియాను పాలించిన మొదటి టుకుల్టీ నినుర్టా‌. ==జనాభా== సుమేర్లోని అతిపెద్ద నగరాల్లో ఒకటైన ఉరుక్ వైభవము తారాస్థాయిలో ఉన్నప్పుడు, నగర జనాభా 50,000-80,000 ఉండేదని అంచనా వేయబడింది. <ref>[https://archive.is/20150411005800/http://proteus.brown.edu/mesopotamianarchaeology/ Harmansah, Ömür, The Archaeology of Mesopotamia: Ceremonial centers, urbanization and state formation in Southern Mesopotamia, 2007, p.699]</ref> సుమేర్లో ఇతర ప్రముఖ నగరాలు ఉండడమూ, పెద్దసంఖ్యలో వ్యవసాయ జనాభా ఉండడాన్నీ బట్టి చూస్తే, సుమేరు జనాభా సుమారుగా 8 నుండి 15 లక్షల దాకా ఉండుంటుందని అంచనా. ఇదే సమయంలో ప్రపంచ జనాభా 2.7 కోట్లుగా అంచనా వేయబడింది.<ref>Colin McEvedy and Richard Jones, 1978, ''Atlas of World Population History'', Facts on File, New York, {{ISBN|0713910313}}.</ref> సుమేరు భాషకు వేరే ఏ భాషతోను పోలికలూ, సంబంధాలూ లేవు (లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్). ఐతే ఆ కాలములో తక్కువ సాంస్కృతికంగా తక్కువ ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడిన వేరే భాష ఉండేదనీ (substrate), ఆ భాష ఏమిటో ఈనాడు మనకి తెలియనప్పటికీ, సుమేరు భాషపై దాని ప్రభావాము తెలుస్తోందనీ (substrate effect), అనేక భాషాశాస్త్రవేత్తలు అభిప్రాయపడ్డారు. సుమేరులోని కొన్ని ప్రధాన నగరాలకు సుమేరు భాషకు చెందని పేర్లు ఉన్నాయి. ఇదే వీరి ప్రతిపాదనకు ఆధారము. ఈ పేర్లూ, వీరికి ముందు ఇక్కడ నివసించిన జనాల భాషలోనివని వీరి అభిప్రాయము.<ref name="Nemet-Nejat1998">{{cite book|author=Karen Rhea Nemet-Nejat|title=Daily life in ancient Mesopotamia|url=https://books.google.com/books?id=lbmXsaTGNKUC&pg=PA13|accessdate=29 November 2011|year=1998|publisher=Greenwood Publishing Group| isbn= 978-0313294976| page=13}}</ref> ఏదేమైనా దక్షిణ మెసొపొటేమియాలో ఉబైడు కాలం (క్రీ.పూ.5300–4700) నుండి మొదలుకొని సంస్కృతిలో పెను మార్పులేవీ చోటుచేసుకోలేదని పురావస్తు పరిశోధనలు తెలియజేస్తున్నాయి. ఇక్కడ స్థిరపడిన సుమేరు ప్రజలు టైగ్రిసు, యూఫ్రేటీసు నదుల కారణంగా సారవంతమైన ఈ ప్రాంతపు భూములను సాగుచేసి వ్యవసాయక్షేత్రాలుగా మార్చారు. ప్రాచీన సుమేరు భాషను మాట్లాడిన పురాతన సుమేరులు, ఉత్తర భాగాన నివసించిన రైతులని కొందరు పరిశోధకులు భావిస్తున్నారు. నీటిపారుదల వ్యవసాయ విధానాలను ఆకళింపు చేసుకున్న తరువాత వీరు దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చి ఉంటారని వారి భావన. సామర్రులు ఆదిమ నీటి పారదుల పద్ధతుల నుపయోగించి వ్యవసాయము చేసేవారు. టైగ్రీసూ, దాని ఉపనదుల పరీవాహక ప్రాంతాల్లో ఈ పద్ధతి వాడిన వారిలో వీళ్ళే మొదటివారు. క్రీ.పూ 5700–4900 ప్రాంతములో వీరికి మృణ్మయ పరిశ్రమలుండేవని తెలుస్తోంది. చోగ మామీ మృణ్మయ పాత్రల్లో సామర్రపు పద్ధతులూ, సుమేరు పద్ధతులూ (డు కాలమునాటి) కూడా కనిపిస్తాయి. 1980 లలో ఫ్రెంచివారు జరిపిన త్రవ్వకాలలో లాస్సాకు సమీపంలోని టెల్ అవేలి (ఓయిల్లె, ఓయులి) వద్ద ఉబైడు కాలనికి పూర్వము తయారైన పాత్రలు ఎనిమిది స్థాయిలలో లభ్యమయ్యాయి. ఇవి సామర్రపు పాతరలను పోలి ఉన్నాయి. కనుక ఉత్తరాన వ్యవసాయ సంస్కృతిని అలవర్చుకున్న సామర్రులు, నీటి పారదుల నైపుణ్యమూ, శ్రామికుల చేత సేద్యాన్ని నడిపించడానికి కావలసిన సామాజిక వర్గీకరణా పొందాక, దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చుంటారని సిద్దాంతీకరించడమైనది. {{Citation needed|date=June 2011}} అరేబియా సముద్రతీరాన లభ్యమైన పనిముట్ల ఆధారంగా వేటాడడము, చేపలు పట్టడము ద్వారా బతుకుతున్న అక్కడి స్థానికులే నెమ్మదిగా వ్యవసాయాధారిత సమాజాన్ని నిర్మించుకున్నారని మరికొందరు అభిప్రాయపడ్డారు. మంచుయుగానికి చివరిలో జలప్రళయానికి ముందు పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతంలో నివసించిన ప్రజలే సుమేరులని జురిస్ ౙరిఞ్శ విశ్వసిస్తున్నారు.<ref>{{Cite web | url=http://www.ldolphin.org/eden/ | title=Has the Garden of Eden been located at last? | website= | access-date=2018-12-21 | archive-url=https://web.archive.org/web/20051029101558/http://www.ldolphin.org/eden/ | archive-date=2005-10-29 | url-status=dead }}</ref> ==సంస్కృతి == ===సాంఘిక, కుటుంబజీవితం === [[File:Upper part of a gypsum statue of a Sumerian woman. The hands are folds in worship. Circa 2400 BCE. From Mesopotamia, Iraq. The British Museum, London.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2400 నాటి ఈ హరశోఠపు శిల్పంలో చేతులు జోడించి ప్రార్థిస్తున్న సుమేరు మహిళను చూడవచ్చు. ఇది ప్రస్తుతం లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] [[File:Reconstructed sumerian headgear necklaces british museum.JPG|thumb|right|సుమేరు మహిళల సమాధుల్లో దొరికిన వస్తువుల ఆధారంగా పునర్నిర్మించిన శిరోభూషణమూ, కంఠహారాలూ.]] సుమేరు కాల ఆరంభ దశలో ఆదిమ చిత్రాలు ఆధారంగా ఈ క్రింది విషయాలు తెలుస్తున్నాయి:<ref name="Sayce"/> * "మృణ్మయ పాత్రల వాడుక చాలా ఎక్కువగా ఉండేది. గిన్నెలు, పూల జాడీలూ, వివిధరకాల వంటపాత్రలూ తయారు చేయబడుతూ ఉండేవి. తేనె, వెన్న, మద్యము, ద్రాక్షారసం వంటి ఒక్కొక పదార్థానికీ ప్రత్యేకంగా వాటిని నిల్వ చేసుకోవడానికి తయారైన పాత్రలుండేవి. మద్యాన్ని ఖర్జూర పళ్ళ నుండి తయారుచేసుండొచ్చు. కొన్ని పూల జాడీలకు కొనదేలిన కాళ్ళు ఉండేవి. x ఆకారములో ఉన్న కాళ్ళుండే బల్లలపై ఈ జాడీలనుంచేవారు. సమంగా నిలబడే జాడీలను చతుస్ర లేదా దీర్ఘ చతుస్రాకారాల్లో ఉండే చెక్క బల్లల పై ఉంచేవాణరు. నూనె జాడి, బహుశా పదార్థాలను నిల్వ ఉంచే ఇతర జాడిలకు కూడా, మట్టితో మూతచుట్టూ మూసివేసేవారు. ఈ పద్ధతి ప్రాచీన ఈజిప్టులో కూడా ఉంది. ఈ మట్టి పాత్రలను అనుకరిస్తూ, రాతితో పూలజాడీలనూ, గిన్నెలనూ తయారుచేసేవారు." * "ఈకలతో చేసిన తురాయిని పెట్టుకునేవారు. మంచాలూ, ఎత్తుపీటలు, కుర్చీలూ వాడేవారు. వీటి కాళ్ళు ఎద్దు కాళ్ళలాగా ఉండేవి. అగ్ని-స్థలాలు, హోమగుండాలు ఉండేవి." * "కత్తులు, పిడిసాన, ఉలి, ఇంకా ఒక రంపం లాంటి పరికరమూ వీరు వాడేవారు. ఈటెలు, బాణాలు, ధనుస్సులూ, బాకులు (గురిచూసి విసిరే చిన్న కత్తి) యుద్ధంలో ఉపయోగించబడ్డాయి కానీ ఖడ్గాలు వాడారనడానికి ఆధారాలు లేవు. " * "వ్రాసేందుకు ఫలకాలు వాడేవారు. చురకత్తి (బాకు) అలుగును లోహముతో చేయగా, పిడి చెక్కతో తయారుచేసేవారు. బంగారు హారాలు వాడేవారు." * "చంద్రమానంతో కాలగణన లెక్కించబడింది." సుమేరు సంగీతానికి సంబంధించి చాలా సమాచారము లభించింది. వేణువూ, లైరు అనే ఒక తంత్రీ వాయిద్యము ఉపయోగించబడ్డాయి. లైరు అనగా ప్రాచీన వీణ (ఆధునిక వీణ కాదు) వంటిది. వీరి వాయిద్యాలలో నేటి కాలములో అందరూ ఎరిగినవి ఉర్ లైరులు.<ref name="Goss_2017_mesopotamian_flutes">{{cite web |last=Goss |first=Clint |title=Flutes of Gilgamesh and Ancient Mesopotamia |url=http://www.Flutopedia.com/mesopotamian_flutes.htm |date=15 April 2017 |website=Flutopedia |access-date=14 June 2017 }}</ref> లాఘాష్ రాజు ఉరుకాగినా (సుమారు క్రీ.పూ. 2300) అప్పటి ఆచారమైన బహుభర్త్రుత్వాన్ని రద్దు చేశారని శాసనాలు తెలియజేస్తున్నాయి. బహుభర్త్రుత్వానికి పాల్పడిన స్త్రీని ఆమె నేరము చెక్కబడ్డ రాళ్ళతో కొట్టి చంపాలని ఆయన చట్టము చేసారు. .<ref>[https://books.google.com/books?id=mpjk74blFDgC&pg=PA62&dq=urukagina+%22two+men%22&client=firefox-a&sig=29we4cFBrgMpJ9qsy4zjpCywAQY ''Gender and the Journal: Diaries and Academic Discourse'' p. 62] by Cinthia Gannett, 1992</ref> {{multiple image | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరు యువరాణీ (సుమారు క్రీ.పూ 2150) | total_width=350 | image1 = Sumerian princess of the time of Gudea circa 2150 BCE.jpg | caption1 = {{center|గుడియా కాలము నాటి (సుమారు క్రీ.పూ 2150) సుమేరు యువరాణీ.}} | image2 = Sumerian princess of the time of Gudea 2150 BCE. Louvre Museum AO 295.jpg | caption2 = {{center|శిల్పం యొక్క ముందు భాగము<br />లూవ సంగ్రహశాల AO 295.}} | footer= }} సుమేరు సమాజము పురుషాధిక్య సమాజము. అలాగే సామాజిక వర్గీకరణ ఉండేది. సుమేరు స్మృతులలో మనకి దొరికిన వాటిలో పురాతనమైనది ఉర్-నమ్ము స్మృతి. ఇది మూడవ ఉర్ కాలము నాటిది. ఈ స్మృతిని అధ్యయనము చేయడము ద్వారా ఆనాటి సామాజిక నిర్మాణము పై ఒక మౌలిక అవగాహన వస్తుంది. లు-గాలు ("గొప్ప వ్యక్తి" లేదా రాజు) కింద రెండు ప్రాథమిక వర్గాలుగా సమాజంలోని వారందరూ వర్గీకరించబడ్డారు: "లు" లేదా స్వేచ్ఛకలిగిన వ్యక్తీ, బానిస (పురుషుడు ఐతే ఆరాడ్, స్త్రీ ఐతే జెమి). 'లు' కొడుకును పెళ్ళికి ముందు డుము-నిటగా పిలుస్తారు. ఒక స్త్రీ (మునుస్)ను పెళ్ళికి ముందు కూతురిగా (డూము-మి), పెళ్ళి తర్వాత భార్య (డామ్)గా, భర్త చనిపోతే విధవగా (నుమసు) గుర్తిస్తారు. ఒక విధవ అదే తెగకు చెందిన మరో వ్యక్తిని మళ్ళీ పెళ్ళి చేసుకోవచ్చు. వివాహాలు సాధారణంగా వధూవరుల తల్లితండ్రుల చేత నిర్ణయించబడేవి<ref name=Kramer1963>{{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=The Sumerians: Their History, Culture, and Character|date=1963|publisher=The Univ. of Chicago Press|isbn=978-0-226-45238-8|url=https://archive.org/details/sumerianstheirhi00samu|url-access=registration}}</ref>{{rp|78}}. నిశ్చితార్థములో ఇరు పక్షాలూ పెళ్ళి నిశ్చయమైనట్లు మట్టి ఫలకాలపై నమోదు చేయించేవారు.<ref name=Kramer1963/> పెళ్ళికొడుకు పెళ్ళికూతురి తండ్రికి కానుకలివ్వగానే పెళ్ళికి చట్టబద్దత వస్తుంది.<ref name=Kramer1963/> సంతోషకరమైన దాంపత్యాన్ని వర్ణిస్తూ ఒక భర్త, తన భార్య తనకు ఎనిమిది మంది కొడుకులనిచ్చినప్పటికీ, ఇంకా తనతో సంభోగించడానికి ఆసక్తి చూపుతుందని చెప్పాడని ఒక సుమేరు నానుడి.<ref name="NemetNejat">{{citation|last=Nemet-Nejat|first=Karen Rhea|author-link=Karen Rhea Nemet-Nejat|date=1998|title=Daily Life in Ancient Mesopotamia|publisher=Greenwood|series=Daily Life|isbn=978-0-313-29497-6|page=[https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132 132]|url=https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132}}</ref> సుమేరులు పెళ్ళికి ముందు లైంగిక సంబంధాలను ఆమోదించినట్లుగా కనిపించదు.<ref>''Celibacy in the Ancient World: Its Ideal and Practice in Pre-Hellenistic Israel, Mesopotamia, and Greece'' by Dale Launderville, p. 28</ref> సుమేరు భాషలో కానీ, అకేడు భాషలో కానీ, కన్యత్వము అనే పదానికి సమానార్థకము లేదు. వీరు కన్యత్వం అనే భావనను సంభోగింపబడని, సంభోగానికి గురికాబడని, పురుషాంగము తెలియని స్త్రీ అనే వాక్యాలు వాడి వ్యక్తపరిచేవారు.<ref name="Cooper">{{cite book|last1=Cooper|first1=Jerrold S.|article=Virginity in Ancient Mesopotamia|title=Sex and Gender in the Ancient Near East: Proceedings of the 47th Rencontre Assyriologique Internationale, Helsinki|year=2001|location=Baltimore, Maryland|publisher=Johns Hopkins University Press|url=http://krieger2.jhu.edu/neareast/pdf/jcooper/jc%20Virginity.pdf|isbn=978-951-45-9054-2}}</ref>{{rp|91–93}} అకేడు వైద్య గ్రంథాల్లో పేర్కొనబడిన షిషితు అనే పదము కన్నెపొరను సూచిస్తుందా లేక మరేదైనా అర్థముందా అనేదానిపై స్పష్టత లేదు. ఐతే మహిళ కన్యత్వాన్ని నిర్ణయించడములో తరువాతి కాలపు మధ్యప్రాచ్య సంస్కృతులతో పోల్చితే కన్నెపొర పాత్ర చాలా తక్కువ అనిపిస్తుంది.<ref name="Cooper"/>{{rp|92}} కన్యత్వము విషయములో స్త్రీ మాటలకే ప్రాధాన్యత ఎక్కువ ఉండేది.<ref name="Cooper"/>{{rp|91–92}} ప్రాచీన ఆధారాలను బట్టి సుమేరులు శృంగారము పట్ల చాలా ఉదార వైఖరి కలిగియున్నారని తెలుస్తోంది.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> లైంగిక కట్టుబాట్లు నైతికత మీదకంటే, ఫలానా సంబంధము వారిని మతకర్మలలో పాల్గొనలేని విధంగా మైలు పరిచే అవకాశమెంత అనే విషయము మీద ఆధారపడి ఉండేవి.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఇక వీరు స్వయంతృప్తి లైంగిక పటుత్వాన్ని పెంచుతుందని నమ్మేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> సొంతంగానూ, అలాగే వారి లైంగిక భాగస్వాములతో కలిసీ కూడా స్వయంతృప్తి పొందేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> గుదమైదునము కూడా వీరికి ఆమోదయోగ్యమే.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఎంతూకు పూజారులైన స్త్రీలకు పిల్లల్ని కనడము నిషిద్దము.<ref name="Leick2013">{{citation|last=Leick|first=Gwendolyn|title=Sex and Eroticism in Mesopotamian Literature|publisher=Routledge|year=2013|isbn=978-1-134-92074-7|location=New York |page=219|orig-year=1994|url=https://books.google.com/books?id=WKoWblE4pd0C&pg=PA64}}</ref><ref name="NemetNejat"/> కనుక వీరు గుదమైదునములో ఎక్కువగా పాల్గొనేవారు.<ref name="Leick2013"/><ref name="Dening1996"/><ref name="NemetNejat"/> ===భాష, లిపి === [[File:Early writing tablet recording the allocation of beer.jpg|thumb|బీరు కేటాయింపులను నమోదు చేయడానికి వాడిన వ్రాత ఫలకం. క్రీ.పూ 3100–3000 కాలం నాటిది.]] [[File:P1150884_Louvre_Uruk_III_tablette_écriture_précunéiforme_AO19936_rwk.jpg|thumb|శరాకార లిపికి ఆధారమైన సంకేత చిత్రాలు గల సున్నపురాతి ఫలకం. క్రీ.పూ 4వ సహస్రాబ్ది నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Development of writing.jpg|thumb|వ్రాత అభివృద్ధి ప్రక్రియ యొక్క ప్రామాణిక శాస్త్రీయ పునర్నిర్మాణం. నేటి లిపుల పుట్టుకలో శరాకార లిపి పాత్రను కూడా ఇందులో మనం చూడవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Barraclough |first1=Geoffrey |last2=Stone |first2=Norman |title=The Times Atlas of World History |date=1989 |publisher=Hammond Incorporated |isbn=978-0-7230-0304-5 |page=[https://archive.org/details/isbn_9780723003045/page/53 53] |url=https://archive.org/details/isbn_9780723003045 |url-access=registration }}</ref><ref>{{cite book |last1=Senner |first1=Wayne M. |title=The Origins of Writing |date=1991 |publisher=University of Nebraska Press |isbn=978-0-8032-9167-6 |page=77 |url=https://books.google.com/books?id=Kc4xAlunCSEC&pg=PA77 }}</ref>]] సుమేరు పురావస్తు పరిశోధనల్లో కనుగొన్నవాటిల్లో అన్నిటికంటే ముఖ్యమైనవి, శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉన్న మట్టి ఫలకాలు. ఇవి పెద్ద సంఖ్యలో దొరికాయి. సుమేరు సంస్కృతిలో వ్రాత అభివృద్ధి అవ్వడము అనేది చారిత్రకాంశాలను పొందుపరచడములోనే కాక, ఇతిహాస కవితలూ, కథలూ అలాగే ప్రార్థనలూ, చట్టాల వంటి వివిధ రకాల సాహిత్యాన్ని సృష్టించే క్రమములో మానవాళి చరిత్రలోనే గొప్ప మైలురాయిగా పరిగణించబడుతుంది. మొదట్లో బొమ్మలు, అనగా గూఢచిత్రాలు వాడినప్పటికీ, కొద్ది కాలములోనే శరాకార లిపీ, ఆ తదుపరి పదసంజ్ఞలూ (ఆలోచనలను వ్యక్తపరిచేందుకు గుర్తులు) వాడబడ్డాయి. తడి మట్టిపై త్రిభుజాకారపు రెల్లుతో వ్రాసేవారు. సుమేరు భాషలో కొన్ని వేల వ్రాతలు బయటపడ్డాయి. వ్యక్తిగత, వ్యాపార లేఖలు, రసీదులు, పద కోశాలూ, చట్టాలు, శ్లోకాలు, ప్రార్థనలు, కథలు, రోజువారీ లెక్కల వంటివి ఉన్నాయి. మట్టి పలకల గ్రంథాలయాలు కనుగొనబడ్డాయి. స్మారక శాసనాలూ, అలాగే విగ్రహాలు లేదా ఇటుకలు వంటి వివిధ వస్తువులపై వ్రాతలూ సర్వసాధారణము. శిక్షణలో భాగంగా లేఖకులు (వ్రాయసగాళ్ళు) ఒక్కొక గ్రంథాన్నీ అనేక సార్లు గ్రంథస్తము చేయడముతో, చాలా గ్రంథాలవి అనేక ప్రతులు మనకు దొరికాయి. సెమిట సమాజములో కూడా వాడుక భాష సెమిట భాష ఐనప్పటికీ చాలా కాలము పాటు మతసంబంధ అలాగే చట్టసంబంధ కార్యకలాపాలకు సుమేరు భాష వాడుకలో ఉంది. శరాకార లిపిలో వ్రాయబడ్డ వాటిల్లో ముఖ్యమైనది 'గిల్గమేష్' అనే ఒక సుదీర్ఘ కావ్యము. ఉరుక్ శిథిలాల్లో లభ్యమైన ఈ కావ్యము ప్రామాణిక శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉంది. ఇది రెండవ ఆదిమ వంశపు కాలంలో పాలించిన గిల్గమేష్ (అకేడు భాషలో) ("బిల్గమేష్ (సుమేరులో)") అనే రాజు గురించి చెబుతుంది. ఈ కథలో గిల్గమేషు, అతని సహచరుడు ఎన్కిడుల కాల్పనిక సాహసాలు ఉన్నాయి. అనేక మట్టి పలకలపై వ్రాయబడ్డ ఈ కథ మనకు తెలిసినంతలో చరిత్రలోనే మొట్టమొదటి సారి వ్రాయబడ్డ కాల్పనిక సాహిత్యముగా గుర్తింపు పొందింది. సుమేరు భాషకు దగ్గరగా ఉన్న భాష ఏదీ లేదు. కనుక ఇది ఏ భాషా కుటుంబానికీ చెందదు. ఇలాంటి భాషను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్‌గా పిలుస్తారు (ఒంటరి భాష అని అర్థము).అకేడు భాష మాత్రము ఆఫ్రోయాసియాటిక్ భాషా కుటుంబంలో సెమిటిక్ విభాగానికి చెందినది. సుమేరు భాష యొక్క భాషా కుటుంబాన్ని కనుక్కోవడానికి జరిగిన అనేక ప్రయత్నాలు ఫలించలేదు. సుమేరు భాషలో పదముకు ఉపసర్గలూ, ప్రత్యయాలు వంటివి చేరడము ద్వారా అర్థము మారుతుంది. ఇలాంటి భాషలను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో అగ్లుటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ అంటారు. అనేక శాస్త్రజ్ఞులు సుమేరు భౌగోళిక అంశాలూ, వివిధ కళలూ, వ్యవసాయ విధానాలూ పరిశీలించి ఒక తక్కువ (substratum) లేదా సమాన పలుకుబడి (adstratum) కలిగిన భాష యొక్క ప్రభావమీ సుమేరు భాషపై ఉందని ప్రతిపాదించారు. ఈ ఊహాజనిత భాషకి ప్రోటో-యుఫ్రేటీయ భాష లేదా ప్రోటో-టైగ్రీయ భాషగా పేరు పెట్టారు. ఐతే ఈ ప్రతిపాదనను వ్యతిరేకించే శాస్త్రవేత్తలు కూడా చాలా మంది ఉన్నారు. ప్రాచీన సుమేరు వ్రాతలు, వ్రాయసగాళ్ళు తాము విషయాన్ని గుర్తుపెట్టుకోవడానికి ఊతంగా కొన్ని ముఖ్య పదాలు మాత్రము వ్రాసిపెట్టుకున్న సంగ్రహ రూపాలు. వీటిని వ్రాసేది తమ వ్యక్తిగత వాడుకకే కనుక ఇవి వ్యాకరణ నియమాలననుసరించక, గజిబిజిగా ఉంటాయి. అందువలన ఈ ప్రాచీన వ్రాతలనర్థము చేసుకోవడము చాలా కష్టము<ref>{{Cite book|title=The Oxford Handbook of the History of Linguistics|last=Allan|first=Keith|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0191643439|location=Oxford|pages=56–57}}</ref> క్రీ.పూ. 3 వ–2 వ సహస్రాబ్ది సమయానికి క్రమంగా వాడుక భాషగా సుమేరు స్థానాన్ని అకేడు భాష ఆక్రమించుకుంది .<ref name="woods">Woods C. 2006 [http://oi.uchicago.edu/pdf/OIS2.pdf “Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian”]. In S.L. Sanders (ed) ''Margins of Writing, Origins of Culture'': 91–120 Chicago</ref> అయితే సా.శ.. 1 వ శతాబ్దం వరకు సుమేరు భాష బాబిలోనియా, అస్సీరియాలో పవిత్ర, గ్రాంథిక, శాస్త్రీయ భాషగా వాడబడింది.<ref>{{cite book|last=Campbell|first=Lyle|title=A glossary of historical linguistics|url=https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191|year=2007|publisher=Edinburgh University Press| isbn=978-0748623792|author2=Mauricio J. Mixco |page=[https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191/page/n202 196]}}</ref> <gallery widths="170px" heights="170px"> Cuneiform tablet- administrative account with entries concerning malt and barley groats MET DP293245.jpg|శరాకార లిపిలో యవ నాణేల లెక్కలు వ్రాసి ఉన్న లెక్కలఫలకము. క్రీ.పూ 3100–2900 నాటిది. న్యూయార్క్ ‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. Bill of sale Louvre AO3766.jpg|షురుప్పక్‌లో పొలాన్నీ, ఇంటినీ అమ్మకానికి పెడుతూ ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది Stele of Vultures detail 02.jpg|'సున్నపురాతిపై చెక్కబడ్డ రాబందుల శిలాఫలకం. సుమారు క్రీ.పూ 2450 లోనిది‌. దీన్ని 1881లో గిర్సూలో (ఇరాక్‌లోని ఆధునిక టెల్ టెలోహ్) జరిపిన తవ్వకాల్లో ఎడ్వర్డ్ డీ సార్ౙెక్ కనుగొన్నారు. లూవ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. </gallery> ===మతం === [[File:Ebih-Il Louvre AO17551 n01.jpg|upright=0.8|thumb|క్రీ.పూ 24వ శతాబ్ది నాటి ప్రార్థనలో ఉన్న సుమేరు పురుషుడి శిల్పం (ఆధునిక తూర్పు సిరియాలో దొరికింది)]] {{multiple image|perrow=2|total_width=400|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header =సుమేరు మతము | image1 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (adjusted for perspective).jpg | caption1 = ఉర్ గుడిలో ఆసీనుడైన దేవునికి అర్ఘ్యము సమర్పణను చూపిస్తున్న శిల్పము. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | image2 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (libation detail).jpg | caption2 = ఉర్‌లోని గుడిలో అర్ఘ్యమును సమర్పిస్తున్న నగ్న పూజారి. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | footer= }} సుమేరులు వారికి సంబంధించిన అన్ని విషయాలనూ దైవానికి ఆపాదించేవారు. మరణం, దైవాగ్రహము వంటి విషయాలలో తాము అశక్తులమని విశ్వసించేవారు.<ref name=Kramer1963/> సుమేరు మతవిశ్వాసాల ప్రకారము విశ్వసృష్టికి మూలమైన వృత్తాంతాలు రెండు. ఈ వృత్తాంతాలే వీరి మతానికి మూలస్తంభాలు. మొదటి వృత్తాంతము ప్రకారము సృష్టి అనేది కొన్ని పవిత్రమైన వివాహాలు ఫలితంగా ఉద్భవించింది. ఈ వివాహాల ఫలితంగా వ్యతిరేక శక్తులకు ప్రతీకలైన స్త్రీ, పురుష దైవిక అంశల సంగమము జరిగింది. ఈ సంగమమే సృష్టికి మూలము. ఈ పవిత్ర వివాహ నమ్మకము యొక్క ప్రభావము మెసొపొటేమియలో తర్వాతి నాగరికతల్లోని మత విశ్వాసాలపై ఉంది. అకేడు మతములో సృష్టి వృత్తాంతాన్ని ఎనుమ ఎలిష్‌గా వ్యవహరిస్తారు. దీని ప్రకారము మంచినీటి దేవుడూ, పురషాంశ ఐన అబ్ౙు, ఉప్పునీటి దైవమూ, స్త్రీ అంశ ఐన తియామత్‌ల కలయిక సృష్టికి మూలము. ఈ కలయికతో జనియించిన వారు లాహ్మ్, లహ్మూలు. వీరిని బురదమయమైన వారు/మట్టితో నిండినవారిగా పిలుస్తారు. ఈ పేర్లను ఎరీడులో ఎంకి దేవాలయమైన ఈ-అబ్ౙులోని ద్వారపాలకులకు బిరుదులుగా ఇచ్చేవారు. యుఫ్రటీసు సముద్రములో కలిసే చోట, నదిలో కొట్టుకొచ్చిన మట్టితో చిన్న, చిన్న దీవులు ఏర్పడతాయి. ఈ ప్రక్రియను తలపించేలా రెండో పవిత్ర వివాహ జరిగింది. ఈ వివాహ ప్రతిఫలాలే అన్షార్ (ఆకాశపు ఇరుసు), కిషార్‌లు (భూమి యొక్క ఇరుసు). వీరిద్దరి పసంతానమే అను (ఆకాశము), కీ (భూమి)లు. మరో ముఖ్యమైన పవిత్ర వివాహము పర్వతాలకు దేవి ఐన నిన్హుర్సాగ్‌కు, మంచినీటికి అధిపతీ, ఎరీడు నగర దైవమైన ఎంకికీ మధ్య జరిగింది. వీరి కలయిక భూమికి పచ్చదనాన్నీ, పచ్చిక బయళ్ళనూ ప్రసాదించింది. సుమేరు సంస్కృతి ఏర్పడ్డ తొలి దశలో దక్షిణాన ఉన్న ఎరీడు ముఖ్య ఆధ్యాత్మిక కేంద్రంగా ఉండేది. ఐతే చరిత్ర వ్రాయబడడము మొదలైన తొలినాళ్ళలోనే మధ్య భాగములోని నిప్పూరు నగరము ఎరీడు స్థానాన్ని ఆక్రమించుకుంది. తర్వాత సుమేరు నాగరికత ఉన్నంత కాలమూ, ఈ నగరము తన స్థానాన్ని నిలుపుకుంది. ఇక్కడి పూజారులకు ఇతర నగర-రాజ్యాలమీద రాజకీయ అజమాయిషీ ఉండేది. ====దేవుళ్ళు ==== [[File:Ea (Babilonian) - EnKi (Sumerian).jpg|thumb|upright=1.3|క్రీ.పూ 2300 ప్రాంతం నాటి అకేడు ముద్ర. ఇందులో మనం వారి దేవుళ్ళైన ఇనానా, ఉటు, ఎంకీ, ఇసిముద్‌లను చూడవచ్చు.]] సుమేరులు దేవుళ్ళు అనేకులనీ (బహుదేవతావాదము), మానవ రూపాలు కలవారనీ విశ్వసించారు. ప్రతీ నగర రాజ్యానికీ ప్రత్యేకముగా నగర దేవతలూ, వారికి అంకితమైన నగర రాజులూ, మతాధికారులూ ఉండేవారు. ఐతే ఆయా నగర దేవతల ఆరాధన, ఆ నగరానికే పరిమతమవ్వాలని లేదు. ఒకే దైవము వివిధ నగరాల్లో పూజలందుకునేవారు. మతవిశ్వాసాలను గ్రంథస్తము చేసిన మొట్టమొదటి సమాజాల్లో సుమేరులు కూడా ఒకరు. కనుక వీరి విశ్వాసాలు మెసొపొటేమియాలోని తదుపరి నాగరికతల మతం, నమ్మకాలూ, జ్యోతిషశాస్త్రాలను ప్రభావితము చేసాయి. సుమేరులు ఆరాధించే దేవుళ్ళు: * వీరు స్వర్గాధిపతిని 'ఆన్‌'గా పిలుస్తారు. ఆకాశాన్ని కూడా సుమేరు భాషలో ఆన్ అనే అంటారు. ఆన్ దేవేరి 'కీ' (భూమికి ప్రతీక) * దక్షిణాన ఉన్న ఎరిదులోని ఆలయంలో ఉండే ఎంకి. సంక్షేమానికీ, జ్ఞానానికి దైవంగా, భూగర్భ జలాలకు అధిపతిగా, వ్యాధుల నుండి స్వస్థత చేకూర్చే శక్తి కలవాడిగా ఆరాధించబడ్డాడు. మానవాళికి మిత్రుడైన అతడు, మనుష్యులకు కళలు, శాస్త్రాలూ, నాగరిక బుద్ధులూ ప్రసాదించాడు. మొట్టమొదటి చట్టస్మృతి కూడా ఇతని సృష్టిగా భావించబడింది. * ఎన్లిల్ తుఫాను, వాయువూ, వర్షాలకు దేవుడు.<ref name=ColemanDavidson2015>{{citation|last1=Coleman|first1=J.A.|last2=Davidson|first2=George|title=The Dictionary of Mythology: An A–Z of Themes, Legends, and Heroes|date=2015|publisher=Arcturus Publishing Limited|location=London, England|isbn=978-1784044787}}</ref> నిప్పూరు నగర దేవుడైన ఆయన సుమేరుల ప్రధానదైవంగా ఆరాధించబడ్డాడు.<ref name=ColemanDavidson2015 />{{rp|108}}<ref>{{citation|first=Samuel Noah|last=Kramer|title=The Sumerian Deluge Myth: Reviewed and Revised|journal=Anatolian Studies|volume=33|date=1983|pages= 115–121|jstor=3642699|doi=10.2307/3642699}}</ref>{{rp|115–121}} ఆయన దేవేరి నిన్లిల్. ఈమె దక్షిణపవనాలకు దేవత.<ref>{{citation|last1=Black|first1=Jeremy A.|last2=Cunningham|first2=Graham|last3=Robson|first3=Eleanor|title=The Literature of Ancient Sumer|url=https://books.google.com/books?id=a1W2mTtGVV4C&pg=PA106|date=2006|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0199296330}}</ref>{{rp|106}} * ఇనాన ప్రేమకు, శృంగారానికి, యుద్ధానికి దేవత.;<ref name=WolksteinKramer1983/>{{page needed|date=July 2017}}<ref name="Black">Black, Jeremy; Green, Anthony (1992), ''[[iarchive:gods-demons-and-symbols-of-ancient-mesopotamia-an-illustrated-dictionary 202012|Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary]]'', University of Texas Press, {{ISBN|0-292-70794-0}}</ref>{{rp|109}}శుక్ర గ్రహానికి ఈమె దేవ రూపము. ఉరుక్ నగర మందిరములో ఆన్‌తో పాటు ఈమె కూడా పూజలందుకునేది. తమకు దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకున్న రాజులు, ఇనానా, డుముౙిడ్‌ల వివాహ ఘట్టాన్ని, తాము పూజారిణులను వివాహమాడడము ద్వారా ప్రదర్శించి ఉండవచ్చు.<ref name=Black/> * సూర్య భగవానుడు ఐన ఉతు. ఇతడు దక్షిణాన లార్సా, ఉత్తరాన సిప్పర్లలో నగరదేవునిగా కొలవబడేవాడు. * ఉర్ నగరదేవుడూ, చంద్రభగవానుడూ ఐన సిన్ [[File:Genealogy of Sumero-Akkadian Gods.jpg|thumb|upright=2.05|left|సుమేరులూ, తొలినాటి అకేడ్ల దేవగణము]] వీరంతా ప్రధాన దేవుళ్ళు. ఆపైన వందల కొద్దీ చిన్న, చిన్న దేవతలు ఉన్నారు. సుమేరు దేవతలు వివిధ నగరాలతో అనుసంధానించబడి ఉంటారు. ఈ నగరాల రాజకీయ ప్రాముఖ్యతతో పాటే మతపరంగా వారి ప్రాముఖ్యతా మారుతుండేది. దేవుళ్ళు వారికి సేవ చేయించుకొనుటకై బంకమట్టితో మనుష్యులను సృష్టించారు అని సుమేరుల విశ్వాసము. దేవాలయాలు నీటిపారుదల వ్యవసాయానికి అవసరమైన శ్రమదాన కార్యక్రమాలు నిర్వహించేవి. పౌరులందరూ ఆలయానికి కొంత శ్రమదానం చేయడము తప్పనిసరి. ఐతే వెండి చెల్లించడం ద్వారా వారు ఈ బాధ్యత నుండి విముక్తులవ్వవచ్చు. ====విశ్వము ==== విశ్వము ఒక పెద్ద గుమ్మటంతో కప్పబడ్డ సమాంతర బింబమని సుమేరులు నమ్మేవారు. మరణము తరువాత మనిషి శోకతప్తమైన అధోలోకములోకి కుప్పకూలి, అక్కడ అనంతకాలాల పాటు గిడిమ్ అనే ఒక అధమ ప్రేతము వలె పడి ఉండవలెనని నమ్మేవారు.<ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy |authorlink1=Jeremy Black (assyriologist) |last2=Green | first2=Anthony |title= Gods, Demons, and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary |date=1992 |publisher=University of Texas Press |isbn=978-0292707948}}</ref> విశ్వం వీరిచే నాలుగు భాగాలుగా విభజించబడింది: * ఉత్తరాన కొండప్రాంతంలో నివసిస్తున్న సుబర్తులు. వీరిపై బానిసలు, కలప, ఇతర ముడి పదార్థాల కొరకు అడపాదడపా దాడులు చేసేవారు. * పశ్చిమాన గుడార వాసులైన మార్టులు. వీరు పురాతన సెమిట భాష మాట్లాడే ఆదిమానవులు. వీరు మేకలూ, గొర్రెలను కాచుకుంటూ బ్రతికే ఒక సంచార జాతి. * దక్షిణాన డిల్మున్ అనే వాణిజ్య రాజ్యము. ఇది మరణించిన వారి భూమిగా, సృష్టి జరుగు ప్రదేశముగా చెప్పబడింది.<ref name="Carl Phillips 2013">Geoffrey Bibby and Carl Phillips, ''Looking for Dilmun'' (London: Stacey International, 1996; reprinted London: Knopf, 2013). {{ISBN|978-0-905743-90-5}}</ref> * తూర్పున ఈలములు. ప్రత్యర్థులైన వీరితో సుమేరులకు తరచూ యుద్ధాలు జరిగేవి. వారికి తెలిసిన ప్రపంచపు సరిహద్దులు: ఎగువ సముద్రం (మధ్యధరా సముద్రతీరం), దిగువ సముద్రం (పెర్షియన్ గల్ఫ్), మెలుహ్హా (బహుశా సింధూ లోయ), రాగి నిక్షేపాలకు ప్రసిద్ధి చెందిన మగన్ (ఒమన్). ====ఆలయాలు ==== ప్రతి ౙీగ్గురాట్టుకూ (సుమేరుల దేవాలయాలు) ఒక ప్రత్యేకమైన పేరు ఉండేది. ౙిగ్గురాట్టుకు ఒక ముంగిలి ఉంటుంది. ముంగిలికి మధ్య భాగాన పరిశుద్ధులయ్యేందుకు ఒక కొలను ఉంటుంది.<ref>Leick, Gwendolyn (2003), Mesopotamia: The Invention of the City' (Penguin)</ref> దేవాలయానికి ఒక నడిమిసాల్పూ, దానికి ఇరువైపులా పక్కసాల్పులూ ఉంటాయి. పక్కసాల్పులకు చివరన పూజారులకు గదులుంటాయి. ఒక మూలన జంతుబలికి బలిపీఠం, శాకాహార సమర్పణ కొరకు ఒక బల్లా ఉంటాయి. ధాన్యాగారాలూ, గోదాములూ సాధారణంగా ఆలయాల సమీపంలో ఉండేవి. కొంతకాలం తర్వాత సుమేరులు అనేక పెద్ద పేద్ద దిమ్మలను ఒకదానిపైనొకటి కట్టి వాటిపైన గర్భగుడిని ఉంచసాగారు. ఇది నిర్మాణ విధానాల్లో ౙిగ్గురత్తు శైలిగా చెప్పబడుతుంది.<ref>Mark M. Jarzombek and Vikramaditya Prakash, ''A Global History of Architecture'' (London: Wiley, 2011), 33–39. {{ISBN|978-0-470-90248-6}}</ref><ref>Crawford, Harriet (1993), "Sumer and the Sumerians" (Cambridge University Press, (New York 1993)), {{ISBN|0521388503}}.</ref> ====అంత్యక్రియలు==== మరణము తరువాత మనుషులు శోకతప్తమైన అధోలోకములో మగ్గుతారని వీరి నమ్మకము. ఈ లోకము ఎరిష్కిగాల్ అనే దేవత పాలనలో ఉంటుంది. రాకపోకలను నిరోధించడానికి, వివిధ భూతాలు ఆరాజ్య ముఖద్వారంలో ఉండి కాపలా కాస్తుంటాయని విశ్వసించేవారు. మృతదేహాలను నగరం వెలుపల ఖననం చేసేవారు. అక్కడ మృతదేహాలను ఒక చిన్న మట్టిదిబ్బతో కింద పూడ్చి, భూతాలకి కొంత ఆహారమూ, ఇతర సమర్పణలను ప్రదానము చేసేవారు. సంపన్నులు డిల్మున్‌లో ఖననం చేసేవారు.<ref>Bibby Geoffrey and Carl Phillips (2013), "Looking for Dilmun" (Alfred A. Knopf)</ref> ఉర్ రాజశ్మశానములో ప్వాబి రాణిని పూడ్చినప్పుడు, ఆమె పరివారాన్ని కూడా నరబలిగా సమర్పించారని మనకు తెలుస్తోంది. ===వ్యవసాయం, వేట === సుమేరలు సుమారుగా క్రీ.పూ. 5000–4500 కాలములో వ్యవసాయ జీవనాన్ని అలవర్చుకున్నారు. అభివృద్ధి చెందిన నీటిపారుదల వ్యవస్థా, పెద్ద మొత్తములో సాగు, నాగలి వాడకము, సంవత్సరము పొడుగూతా ఒకే పంటను వెయ్యడమూ, నగరపాలక వ్యవస్థ నేతృత్వములో ప్రత్యేక వ్యవసాయ కార్మిక శక్తి నిర్వహణా వంటి అనేక ప్రధాన వ్యవసాయ విధానాలు ఈ ప్రాంతంలో వాడుకలో ఉండేవి. ఈ వ్యవస్థ కారణంగా దేవాలయ ఖాతాలను నిర్వహించాల్సి రావడమే వ్రాత అభివృద్ధికి దారితీసింది (సుమారుగా క్రీ.పూ.3500లో). [[File:Ur mosaic.jpg|thumb|upright=1.35|ఉర్ రాజ సమాధులలో దొరికిన కళాకృతి. లాపిస్ లజూలీ, నత్త గుల్లలతో తయారు చేయబడిన దీనిలో సుమేరు సమాజపు దైనందిన వ్యవహారాన్ని చూడవచ్చు.]] ఉరుక్ కాలంలోని చిత్రాల ఆధారంగా గొర్రెలు, మేకలు, పశువులు, పందుల వంటి పెంపుడు జంతువులను పెంచేవారని తెలుస్తోంది. వారు వారి ప్రాథమిక వాహనముగా గాడిదనూ ఇతర ఈక్విడ్‌లనూ, బరువులు లాగడానికి ఎద్దులనూ ఉపయోగించారు. "జంతువుల ఉన్ని (వెంట్రుకలతో)తో ఉన్ని దుస్తులు, తివాచీలూ తయారు చేయబడ్డాయి. ఇంటి చుట్టూ పరివేష్టిత తోటలలో చెట్లు, ఇతర మొక్కలు పెంచుకునేవారు. పొలాల్లో గోధుమలూ, బహుశా ఇతర ధాన్యాలు కూడా, సాగుచేయబడ్డాయి. నీరు పెట్టేందుకు [[ఏతాము]] ఉపయోగించబడింది. కుండీలూ, జాడీలలో కూడా మొక్కలను పెంచుకునేవారు "<ref name="Sayce"/> [[File:Issue of barley rations.JPG|thumb|ఉరుకాగినా రాజా ఏలుబడిలోని నాలుగో ఏటన (అనగా సుమారు క్రీ.పూ 2350) వ్రాయబడ్డ మట్టి ఫలకము. ఇందులో పిల్లలకూ, పెద్దలకూ మంజూరవుతున్న నెలవారీ యవ కేటాయింపుల వివరాలను శరాకార లిపిలో పొందుపరిచారు‌‌.]] బీరు త్రాగడము మొదలుపెటిన మొట్టమొదటి వారిలో సుమేరులొకరు. వీరు మద్యాన్ని తమ ముఖ్య పంట ఐన ధాన్యపు గింజలతో చేసేవారు. వారు గోధుమ, యవలూ, అలాగే మిశ్రమ ధాన్యాలతో కూడా బీర్లను తయారుచేశావారు. బీర్ల తయారీ వారి సంస్కృతిలో ముఖ్య భాగము. గిల్గమేష్ కావ్యములో ఎంకిడుకీ గిల్గమేష్ రాజ్యపు ఆహారాన్నీ, బీరునీ పరిచయము చేసే ఘట్టము ఇలా వర్ణించబడింది: "ఈ నేల ఆచారాన్ని అనుసరించి బీరును పుచ్చుకో ... అతను ఏడు చెంబుల బీరు త్రాగి బెరుకును వదిలి, ఆనందంతో పాడ సాగాడు "<ref>{{cite book|last1=Gately|first1=Iain|title=Drink: A Cultural History of Alcohol|url=https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0|publisher=Gotham Books|isbn=978-1592403035|page=[https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0/page/5 5]|year=2008}}</ref> సుమేరుల నీటిపారుదల పద్ధతులు ఈజిప్టులో వాడబడ్డ పద్ధతుల లాంటివే.<ref>{{cite book| last = Mackenzie| first = Donald Alexander| year = 1927 | title = Footprints of Early Man| url = https://archive.org/details/b2982767x| publisher = Blackie & Son Limited}}</ref> పట్టణీకరణకూ, నీటిపారుదల పద్ధతుల అభివృద్ధికీ అనుబంధం ఉందనీ, 89% జనాభా నగరాల్లోనే నివసించారనీ అమెరికా ఆంత్రొపాలజిస్టు రాబర్ట్ మెక్కార్మిక్ ఆడమ్స్ పేర్కొన్నాడు.<ref>{{cite book| last = Adams| first = R. McC.| year = 1981 | title = Heartland of Cities| publisher = University of Chicago Press}}</ref> వారు యవలూ, శనగలూ, కాయధాన్యాలూ, గోధుమలూ, ఖర్జూరాలూ, ఉల్లిపాయలూ, వెల్లుల్లీ, ఆకుకోసులూ, లీకులూ (ఉల్లిపాయ లాంటి ఒక రకమైన కూరగాయ), ఆవాలూ పండించేవారు. సుమేరులు విరివిరిగా చేపలను పట్టడమే కాక, రకరకాల కోళ్ళనూ, జింకలనూ వేటాడేవారు.<ref>{{cite book|title=The fine art of food | first=Reay |last=Tannahill | publisher=Folio Society| year=1968}}{{Page needed|date=March 2012}}</ref> సుమేరులు వారి వ్యవసాయానికి నీటిపారుదల పద్ధతులపై ఎక్కువగా ఆధారపడేవారు. ఏతాలు వాడీ, కాలువలూ, కరకట్టలూ, వలకట్టులూ, జలాశయాలూ కట్టి తగినంత నీటి సరఫరా ఉండేలా చూసుకునే వారు. యుఫ్రేటీసు కొంచెము తక్కువే ఐనప్పటికీ, టైగ్రీసు తరుచూ భారీ వరదలతో సుమేరును ముంచెత్తేది. కనుక కాలువలకు తరుచుగా మరమ్మత్తులు చేసి, వండలిని తీసి, భూమికొలత గుర్తులనూ, సరిహద్దు రాళ్ళనూ మాటిమాటికీ పాతవలసి వచ్చేది. అందుచేత పౌరులందరూ వంతుల వారీగా కాలువల నిర్వహణ పనులు చేయాలని ప్రభుత్వ నియమము ఉండేది. ఐతే డబ్బు చెల్లించి ఈ నియమము నుండి మినహాయింపు పొందవచ్చు. "సుమేరు రైతు పంచాంగము" మనకి వీరి వ్యవసాయ పద్ధతులపై కొంత అవగాహన ఇస్తుంది. వీరు మొత్తము మూడు సార్లు కాలువల నుండి పొలాలకు నీళ్ళు వదిలేవారు. ఒకటి వరదల కాలం తరువాత, రెండు వసంత విషువత్తు తరువాత, మూడు వీరి సంవత్సరాది ఐన అకిటు నాట. ఇలా కాలువలలోని నీళ్ళను పొలాల్లో నింపి, మళ్ళీ నీళ్ళను బయటికి వదిలేసేవారు. తరువాత ఎద్దులను నేలలో నడిపించి కలుపు మొక్కలను నాశనం చేసేవారు. తదుపరీ, గుద్దళ్ళతో చదును చేసేవారు. నేల బాగా ఎండాక వరుసగా మూడు సార్లు దున్ని, పులక చేసి, కెల్లగించేవారు. ఆ పిమ్మట తొలికలతో మట్టిగడ్డలూ, రాళ్ళూ పగలగొట్టి తదుపరి విత్తనాలు నాటేవారు. వీరికి కాలువల్లో నుండి పొలాల్లోకి వదిలిన నీటిని మరల బయటికి పంపేందుకు సరైన వ్యవస్థ లేదు. కనుక నీరు వదిలాక అది ఆవిరయ్యేవరకు, నీళ్ళలాగే నిలిచి ఉండేవీ. నీరు ఆవిరవగా వాటిలోని ఉప్పులు మట్టిలో కలిసిపోయేవి. దురదృష్టవశాత్తు దీని వల్ల వారి పొలాల్లో మట్టి లవణీయత క్రమంగా పెరిగింది. మూడవ ఉర్ కాలానికి, గోధుమ బదులు లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలు వారి ప్రధాన పంటగా ఉండేవి. వీరు వసంతంలో కోతలు కోసేవారు. ఇందుకు గానూ ముగ్గురు కలసి ఒకటిగా జట్టు కట్టేవారు. వీరిలో కోతలు కోయువారొకరూ, పనలను కట్టలుగా కట్టువారొకరూ, కట్టలను చూసుకొను వారొకరూనూ.<ref>By the sweat of thy brow: Work in the Western world, Melvin Kranzberg, Joseph Gies, Putnam, 1975</ref> ఈ కుప్పలను మొదట ఎద్దులతో నులియజేసి కంకులను వేరుచేసేవారు‌. ఆ పిమ్మట బల్లపై నూర్చి గింజలను వేరుచేసేవారు. ఆ పొట్టుతో పాటున్న గింజల్ని చెరిగి, పొట్టును వదిలించే వారు. ===కళాఖండాలు=== [[File:Royal Tombs of Ur Objects from tomb PG 580.jpg|thumb|upright=1.2|ఉర్ రాచశ్మశానములో (వ్యక్తిగత సమాధి 580) దొరికిన బంగారు బాకు.]] సుమేరులో రాతికి కొరత ఉండేది కనుక, దాన్ని కేవలం శిల్పాలకే వాడేవారు. ఇతర కళాకృతులన్నిటికీ మట్టిని వాడేవారు. వీరు కళాఖండాలను ఇతర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్న లాపిస్ లౙూలీ, పాలరాయి, డయొరైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు బంగారం వంటి విలువైన లోహాలతో కూడా అలంకరించేవారు. బంగారం, రాగీ, కంచూ వంటి లోహాలతో పాటు ఆల్చిప్పలూ, రత్నాలను కొన్ని ప్రత్యేకమైన శిల్పాలకూ అలాగే ఇతర కళాకృతులలో తాపేందుకూ వాడేవారు. లాపిస్, అలబాస్టర్, సర్పెంటినైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు రకరకాల చిన్న చిన్న రాళ్ళను ముద్రలు తయారుచేసేందుకు వాడారు. వీరి కళాకృతుల్లో అత్యంత ప్రసిద్ధమైనవి ఉర్ లైరులు. ఇవి మనకు తెలిసినంతలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత పురాతన తంత్రీ వాయిద్యాలు. 1922–24 వరకు జరిగిన ఉర్ రాచ శ్మశానము యొక్క తవ్వకాల్లో, వీటిని లెనర్డ్ వులీ కనుగొన్నారు. <gallery widths="170px" heights="170px"> Cylinder seal and modern impression- ritual scene before a temple facade MET DP270679.jpg|గుడి ముంగిట జరుగుతున్న ఉత్సవాన్ని తలపిస్తున్న మట్టితైలపు సున్నపురాతి ముద్రా, దాని అచ్చూ. క్రీ.పూ 3500–3100 నాటిది. న్యుయార్క్‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూౙియం ఆఫ్ ఆర్ట్‌లోనిది. Raminathicket2.jpg|''పొదల్లో పొట్టేలు. క్రీ.పూ 2600–2400 నాటిది; బంగారమూ, రాగీ, నత్తగుల్లలూ, లాపిస్, సున్నపురాతిలతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచ శ్మశానములోనిది (దీ ఖార్ గవర్నరేట్; ఇరాక్‌లో). ప్రస్తుతము లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Denis Bourez - British Museum, London (8747049029) (2).jpg|'క్రీ.పూ 2600–2400 నాటి ఉర్ కేతనము. చెక్కపై నత్తగుల్లలూ, ఎర్రటి సున్నపురాయీ, లాపిస్‌లతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచశ్మశానములో దొరికిన ఈ కళాకృతీ పరస్తుతము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Bull's head ornament for a lyre MET DP260070.jpg|లైరుకు అలంకరణగా ఉన్న ఎద్దు తల. కంచులో నత్తగుల్లలనూ, లాపిస్‌నూ పొదిగి తయారు చేయబడ్డది. క్రీ.పూ 2600–2350 నాటిది. మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. </gallery> ===నిర్మాణశైలి === [[File:Ancient ziggurat at Ali Air Base Iraq 2005.jpg|300px|thumb|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తుగా పిలవబడే ఈ కట్టడాన్ని ఉర్ మూడవ రాజవంశపు కాలములో (సుమారు క్రీ.పూ 2100) కట్టారు. ఇందులో ప్రధాన దైవం చంద్దదేవుడు నాన్నా. ఇది ఆధునిక ఇరాక్‌లోని దీ ఖార్ గవర్నరేట్ ‌లో ఉంది.]] టైగ్రిస్-యుఫ్రేటీసు మైదానములో ఖనిజాలు కానీ, చెట్లు కానీ లేవు. సుమేరుల నిర్మాణాలు అర్ధగోళాకారపు మట్టి ఇటుకలతో నిర్మించబడ్డాయి. వీటిని మాలుతో కానీ సిమెంటుతో కానీ స్థిరపరచే పద్ధతి లేదు. మట్టి ఇటుకలతో కట్టిన కట్టడాలు కొంచెము కొంచెముగా కూలిపోవాల్సిందే. కనుక వాటిని అప్పుడప్పుడూ కూల్చేసి, మళ్ళీ అదే చోటులో కట్టేవారు. ఈ నిరంతర పునర్నిర్మాణంతో క్రమంగా నగరాలు నేల కంటే కొంత ఎత్తులోకి వచ్చి, ప్రతీ నగరము ఒక కొండ లాగా తయారయ్యింది. ఈ కొండలను టెల్‌లు (tells) అంటారు. ఇవి మధ్యప్రాచ్యమంతా మనకి కనిపిస్తూ ఉంటాయి. ఆర్చిబాల్డ్ సేస్ ప్రకారము ఉరుక్ కాలం నాటి చిత్రగుర్తులను బట్టి చూస్తే "రాతికి కొరత ఉండేది. ఉన్న కాస్తను మాత్రము దిమ్మలుగా కోయడమో, ముద్రలుగా మార్చడమో చేసేవారు. నిర్మాణమంతా ఇటుకలతో జరిగేది. నగరాలు, కోటలు, గుళ్ళూ, ఇళ్ళూ అన్నీ ఇటుకలతోటే కట్టేవారు. నగరానికి స్థూపాలుండేవి. నగరాన్ని ఒక మానవ నిర్మితమైన మెరకపై కట్టేవారు. నివాస గృహాలు కూడా స్థూపము వంటి ఆకృతిని కలిగి ఉండేవి. ఇంటి తలుపులు కీలు ఆధారంగా తిరుగుతుండేవి. ఒక విధమైన తాళంచెవితో ఇవి తెరవబడి ఉండవచ్చు అని భావిస్తున్నారు. పురద్వారము పెద్ద ఎత్తున నిర్మితమై ఉండేది. బహుశ రెండు రెండు ద్వారాలు ఉండి ఉండవచ్చు. పునాది రాళ్ళ (ఇటుకల) కింద కొన్ని వస్తువులను ఉంచి, పునాదులను వాటిపై ప్రతిష్ఠించేవారు ".<ref name="Sayce">{{cite book| authorlink=Archibald Sayce| last=Sayce | first=Rev. A. H.| url=https://archive.org/stream/archaeologyofcun00sayc/archaeologyofcun00sayc_djvu.txt |title= The Archaeology of the Cuneiform Inscriptions|edition=2nd revised | year=1908 | publisher=Society for Promoting Christian Knowledge | location=London, Brighton, New York |pages=98–100}}</ref> సుమేరుల కట్టడాల్లోకెల్లా అత్యంత ఆకర్షణీయమైన, ప్రసిద్ధమైన భవనాలు ౙిగ్గురత్తులు. కొన్ని అంతస్తుల వరకు కట్టిన పెద్ద పెద్ద దిమ్మలపై ఒక గుడి ఉంచితే అది ౙిగ్గురత్తు. సుమేరు లోహపు అచ్చులలో రెళ్ళతో కట్టిన ఇళ్ళను చూడవచ్చు. ఇవి దాదాపు సా.శ 400 వరకు కూడా దక్షిణ ఇరాక్‌లో మార్ష్ అరబ్బుల ఇళ్ళకి దగ్గరగానే ఉన్నాయి. సుమేరులకు కమాను నిర్మాణము గురించి తెలుసు. కనుక వారు బలమైన గుమ్మటాల్ని కట్టగలిగారు. అనేక కమానులు కట్టి, వాటిని ఒకటిగా కలిపి, వాటి సహాయముతో గుమ్మటాలు కట్టేవారు. సుమేరు దేవాలయాలు, రాజభవనాలు నిర్మించడానికి సంక్లిష్ట పదార్థాలు, పద్ధతులు ఉపయోగించబడ్డాయి. వాటిలో ముఖ్యమైనవి అండగోడ, గర్భాగారము, పోటు కంబమూ. వీటితో పాటు వీరు దేవాలయాలు లాంటి ముఖ్య కట్టడాల్లోకి మట్టితో చేసిన మేకులు దిగ్గొట్టేవారు. ఈ మేకులపై రాజునో, దేవుణ్ణో కీర్తిస్తూ శాసనాలుండేవి. [[File:Sumerian - Dedication Nail - Walters 481457 - View A.jpg|thumb|అంకితమివ్వబడ్డ మేకు. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది.]] ===గణితం === సుమారు క్రీ.పూ 4000కు సుమేరులు ఒక సంక్లిష్ట కొలతల వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేసారు. దీని ఆసరాతో అంకగణితం, రేఖాగణితము, బీజగణితములను సూత్రీకరించారు. క్రీ.పూ. 2600 తరువాత నుండి సుమేరులు మట్టి పలకలపై గుణకార పట్టికలు (ఎక్కాలు) రచించటమూ, రేఖాగణిత అభ్యాసాలూ, సమస్యలను పరిష్కరించడము మొదలుపెట్టారు. బాబిలోనియా అంకెల తొలి జాడలు కూడా ఈ కాలములో చూడవచ్చు.<ref>Duncan J. Melville (2003). [http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html Third Millennium Chronology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180707213616/http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html |date=2018-07-07 }}, ''Third Millennium Mathematics''. [[St. Lawrence University]].</ref> సుమారు క్రీ.పూ. 2700–2300 సమయానికి వీరు పూసలపాటీని కనుగొన్నారు. అలాగే మొట్టమొదటి వరుస స్తంభాల పట్టిక తయారైంది. ఇది వారి సెగెజెస్మేల్ నంబర్ సిస్టం పరిమాణం వరుస ఆదేశాలు వేరు చేసింది.<ref>Ifrah, Georges (2001), The Universal History of Computing: From the Abacus to the Quantum Computer, New York: John Wiley & Sons, ISBN 0-471-39671-0</ref>{{rp|11}} సుమేరులు మొట్టమొదటిగా స్థలం విలువను లెక్కించడానికి సంఖ్యా వ్యవస్థను ఉపయోగించారు. ఖగోళ గణితములో వీరు స్లైడ్ రూల్ లాంటి ఒక గణన యంత్రాన్ని ఉపయోగించినట్లు ఆధారాలున్నాయి. త్రిభుజము యొక్క వైశాల్యాన్నీ, ఘనము యొక్క ఘనపరిమాణాన్నీ లెక్కగట్టిన మొదటి సంస్కృతి వీరిదే.<ref>{{cite book| url= https://books.google.com/?id=BKRE5AjRM3AC&printsec=frontcover&dq=sherlock+holmes+in+babylon#PPA7,M1 |title=Sherlock Holmes in Babylon: and other tales of mathematical history | first1=Marlow |last1=Anderson | first2=Robin J. |last2=Wilson |year= 2004 |accessdate=2012-03-29| isbn= 978-0883855461}}</ref> ===ఆర్థిక స్థితీ, వాణిజ్యమూ === [[File:Bill of sale Louvre AO3765.jpg|thumb|షురుప్పక్‌లో ఒక మగ బానిసనూ, కట్టడాన్నీ అమ్మకానికి పెడుతూ ఇచ్చిన ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది.]] అనటోలియాలోని (ఆధునిక టర్కీ) సుదూర ప్రాంతాల నుండి వచ్చిన అబ్సిడియన్ (శిలాద్రవము చల్లబడగా తయారయ్యే స్ఫటికము), ఈశాన్య ఆఫ్ఘనిస్థాన్‌లోని బదక్షన్‌కు చెందిన లాపిస్ లౙూలీ (రాజావర్తము వంటి రాయి), డిల్మున్ (ఆధునిక బహ్రైన్)కు చెందిన పూసలూ, సింధూ లిపి చెక్కబడి ఉన్న అనేక ముద్రలూ సుమేరులో లభించాయి. వీటిని బట్టి పర్షియన్ గల్ఫ్ కేంద్రంగా జరిగిన నాటి సుమేరు వాణిజ్య కార్యకలాపాల విస్తృతిని మనము అర్థము చేసుకోవచ్చు. ఉదాహరణకు ప్రపంచంలోని అనేక ప్రాంతాల నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగేవీ. ముఖ్యంగా అన్ని రకాల లోహాలను అక్కడి వారు దిగుమతి చేసుకున్నారు. మెసొపొటేమియాలో అరుదుగా లభించే చెక్క వంటి సరుకులను సుదూరప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గిల్గమేషు కావ్యంలో ఉంది. లెబనన్ సీడరుకు (భారతీయ సీడరుకు తెలుగులో సమానార్థకము దేవదారు. కనుక లెబనన్ సీడరును తెలుగులో లెబనన్ దేవదారు అనుకోవచ్చు. ఇవన్నీ ఒకే కుటుంబానికి చెందిన వేర్వేరు చెట్లు. అన్నీ కూడా చెక్కకు ప్రసిద్ధములే) సుమేరులో చాలా విలువ ఉండేది. ఉర్‌లోని ప్వాబీ రాణి సమాధిలో చెట్టు బంక (వేష్టము) కనుగొనబడింది. సుమేరులు వేష్టమును ముౙాంబీకు వంటి సుదూర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకునేవారు. సుమేరులో బానిసలు ఉన్నప్పటికీ ఆర్థిక వ్యవస్థకు వారి సేవలు పెద్ద ఎక్కువేమీ కాదు. బానిస స్త్రీలు నేతగత్తెలూ, గానుగల్లోనూ, మరల్లోనూ కార్మికులుగా, బరువులు మోసే కూలీలుగా పనిచేసేవారు. సుమేరు కుమ్మరులు వారి కుండలను దేవదారు నూనెతో గీసిన బొమ్మలతో అలంకరించేవారు. కుమ్మరిపనికి అవసరమైన అగ్నిని ఉత్పత్తి చేయడానికి వీరు బౌ డ్రిల్ అనే యంత్రము వాడేవారు. సుమేరు తాపీవారూ, మణికారులూ తమ పనుల్లో అలబాస్టర్ (ఒక రకమైన హరశోఠము), (ఏనుగు)దంతం, ఇనుము, బంగారం, వెండి, కార్నీలియన్, లపిస్ లౙులీలను వాడేవారు.<ref>Diplomacy by design: Luxury arts and an "international style" in the ancient Near East, 1400–1200 BC, Marian H. Feldman, University of Chicago Press, 2006, pp. 120–121</ref> ====సింధూలోయ వాసులతో వ్యాపార సంబంధాలు==== [[File:British Museum Middle East 14022019 Gold and carnelian beads 2600-2300 BC Royal cemetery of Ur (composite).jpg|thumb|తెల్లటి ఆకృతులు నిక్షారితము చేయబడ్డ ఈ కార్నీలియన్ పూసల హారము ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికింది. ఆదివంశపు కాలానికి చెందిన ఈ కళాకృతి సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసుకొనబడిందని చరిత్తకారుల అభిప్రాయం. ప్రస్తుతము ఈ హారము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది.<ref name="BM Carnelian">British Museum notice: "Gold and carnelians beads. The two beads etched with patterns in white were probably imported from the Indus Valley. They were made by a technique developed by the Harappan civilization" [[:File:Ur Grave gold and carnelian beads necklace.jpg|Photograph of the necklace in question]]</ref>]] [[File:Mesopotamia-Indus.jpg|thumb|left|క్రీ.పూ 3వ సహస్రాబ్దిలో సముద్ర మట్టాలు తక్కువగా ఉన్న కారణంగా సముద్ర మార్గాన సింధూ లోయకూ మెసొపొటేమియాకూ మధ్య దూరము ఇప్పటి కంటే చాలా తక్కువగా ఉండి ఉండవచ్చు.<ref name="JR12">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=12–14 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref>]] సుమారు క్రీ.పూ 2350 నుండి సింధు నాగరికత నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగినట్లుగా ఆధారాలున్నాయి.<ref name="JR14">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=14–17 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref> సింధూ తీరాన కనబడే నత్తల గుల్లలతో చేసిన వివిధ వస్తువులు పురావస్తు పరిశోధనల్లో దొరికాయి. ఇవన్నీ క్రీ.పూ 2500–2000 మధ్య కాలంలో తయారైనవని శాస్త్రవేత్తల అంచనా.<ref>{{cite journal |last1=Gensheimer |first1=T. R. |title=The Role of shell in Mesopotamia : evidence for trade exchange with Oman and the Indus Valley |journal=Paléorient |date=1984 |volume=10 |pages=71–72 |doi=10.3406/paleo.1984.4350 |url=https://www.persee.fr/doc/paleo_0153-9345_1984_num_10_1_4350}}</ref> క్రీ.పూ 2600–2450 కాలంలో సింధూ లోయలో తయారైన కార్నీలియన్ పూసలు సుమేరులోని సమాధుల్లో, ముఖ్యంగా ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికాయి.<ref name="JMI">{{cite book |last1=McIntosh |first1=Jane |title=The Ancient Indus Valley: New Perspectives |date=2008 |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-1-57607-907-2 |pages=182–190 |url=https://books.google.com/books?id=1AJO2A-CbccC&pg=PA189 }}</ref> కొన్ని కార్నీలియన్ పూసలపై తెల్లటి రంగులో ఉన్న ఆకృతులు నిక్షారితం చేయబడ్డాయి. ఇలా ఆమ్లంతో నిక్షారితం చేసే ప్రక్రియను అభివృద్ధి చేసింది సింధూ వాసులు కనుక, వీటిని సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసి ఉండవచ్చు.<ref>నిక్షారణ పద్ధతి వివరాలకు {{cite journal |last1=MacKay |first1=Ernest |title=Sumerian Connexions with Ancient India |journal=The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland |issue=4 |date=1925 |pages=699 |jstor=25220818 }} చూడండి</ref><ref name="BM Carnelian" /><ref>{{cite book |last1=Guimet |first1=Musée |title=Les Cités oubliées de l'Indus: Archéologie du Pakistan |date=2016 |publisher=FeniXX réédition numérique |isbn=978-2-402-05246-7 |page=355 |url=https://books.google.com/books?id=-HpYDwAAQBAJ&pg=PA355 |language=fr}}</ref> లాపిస్ లౙులీ రెండవ నకాదా కాలంలోని (సుమారు క్రీ.పూ 3200) అనేక సమాధుల్లో దొరికాయి. లాపిస్‌ను సుమేరు నుండి ఈజిప్టు వారు దిగుమతి చేసుకునే వారు. ఆఫ్ఘనిస్తాన్‌లో తప్ప వేరెక్కడా లాపిస్ ఉన్నట్లు ఆధారాలు లేవు కనుక, ఈ రాయి అక్కడి నుండి ఇరాన్ పీఠభూమి మీదుగా సుమేరుకు రవాణా చేయబడి ఉండవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Demand |first1=Nancy H. |title=The Mediterranean Context of Early Greek History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1-4443-4234-5 |pages=71–72 |url=https://books.google.com/books?id=YVSg-DOHzJMC&pg=PA71 }}</ref><ref name="CP">{{cite book |last1=Rowlands |first1=Michael J. |title=Centre and Periphery in the Ancient World |date=1987 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-25103-7 |page=37 |url=https://books.google.com/books?id=YDs9AAAAIAAJ&pg=PA37 }}</ref> సింధూ లిపిలో ఉన్న ఎన్నో ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో, ముఖ్యంగా ఉర్, బాబిలోనియా, కిష్‌లలో, దొరికాయి.<ref>మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల పూర్తి జాబితా కొరకు {{cite book |last1=Reade |first1=Julian |title=Indian Ocean In Antiquity |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-15531-4 |pages=148–152 |url=https://books.google.com/books?id=PtzWAQAAQBAJ&pg=PA148 }}చూడండి</ref><ref>ఇంకో మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల జాబితా: {{cite book |last1=Possehl |first1=Gregory L. |title=The Indus Civilization: A Contemporary Perspective |date=2002 |publisher=Rowman Altamira |isbn=978-0-7591-0172-2 |page=221 |url=https://books.google.com/books?id=pmAuAsi4ePIC&pg=PA221 }}</ref><ref>{{cite web |title=Indus stamp-seal found in Ur BM 122187 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805148&partId=1&images=true |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 123208 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=804667&partId=1&museumno=1932.1008.178&page=2 |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 120228 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805338&partId=1&images=true |website=British Museum}}</ref><ref>{{cite book |last1=Gadd |first1=G. J. |title=Seals of Ancient Indian style found at Ur |date=1958 |url=https://archive.org/details/in.gov.ignca.33779/page/n11}}</ref><ref>{{cite book|title=Brotherhood of Kings: How International Relations Shaped the Ancient Near East|page=49|url=https://books.google.com/books?id=JTvRCwAAQBAJ&pg=PA49|first=Amanda H.|last=Podany|publisher=Oxford University Press|year=2012|isbn=978-0-19-971829-0}}</ref><ref>{{cite book|title=Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus|url=https://books.google.com/books?id=8l9X_3rHFdEC&pg=PA246|quote=Square-shaped Indus seals of fired steatite have been found at a few sites in Mesopotamia.|author1=Joan Aruz|author2=Ronald Wallenfels|page=246|isbn=978-1-58839-043-1|year=2003}}(అనువాదము: చతురస్రాకృతిలోనున్న కాల్చిన బలపపురాతి సింధూ లోయ ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో కొన్ని చోట్ల దొరికాయి)</ref> మూడవ ఉర్ కాలం నాటి రాజైన గుడియా, ప్రకాశభేద్యమైన కార్నీలియన్‌ను మెలూహ్హా నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గ్రంథస్తము చేయబడి ఉంది. ఈ మెలుహ్హా సింధూ లోయేనని చాలామంది నిపుణుల అభిప్రాయం.<ref name="JMI"/> మెలూహ్హా నుండి వచ్చిన వ్యాపారులూ, తుపాసీలు మెసొపొటేమియాలో ఉన్న విషయం చాలా శాసనాల్లో చెప్పబడినది.<ref name="JMI"/> అకేడూ ఇంకా మూడవ ఉర్ ప్రాంతాలలో సింధూ లిపితో ఉన్నవి కానీ సింధూ లోయతో సంబంధాన్ని సూచించేవి కానీ మొత్తం కలిపి సుమారు ఇరవై ముద్రలు దాకా దొరికాయి.<ref name="JMI"/> సింధూ నాగరికత క్రీ.పూ 2400–1800 వరకు తారాస్థాయిలో విలసిల్లింది. ఐతే ఈ వ్యాపార లావాదేవీలు నెరపిన నాటికి ఇది సుమేరు నాగరికత కన్నా చాలా పెద్దది. 65,000 చదరపు అడుగుల వైశాల్యము గల సుమేరుతో పోల్చితే సింధూ నాగరికత 12 లక్షల చ.అ లో విస్తరించి ఉండి, కొన్ని వేల నివాసాలకు అలవాలంగా ఉండేది. రెండు నాగరికతల్లోనూ అతిపెద్ద నగరాలు మాత్రం ఒకే విధమైన వైశాల్యంతో, దాదాపుగా 30–40 వేల జనాభాతో ఉండేవి.<ref>{{cite book |last1=Cotterell |first1=Arthur |title=Asia: A Concise History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0-470-82959-2 |page=42 |url=https://books.google.com/books?id=9_vVTWXK5kQC&pg=PT42 }}</ref> ====ధనం, ఋణం ==== వీరు యవలనూ, వెండినీ ద్రవ్యముగా వాడేవారు. పెద్ద పెద్ద సంస్థలన్నీ వాటి లెక్కలను యవలూ, వెండిలలో నమోదు చేసేవి. ఆ రెంటికీ మధ్య ఒక స్థిరమైన మారక విలువ ఉండేది. సుంకాలూ, అప్పులూ, ధరవరలన్నీ ఆ రెంటిలో ఏదో ఒక దానిలో లెక్కగట్టబడేవి. చాలా లావాదేవీల్లో అప్పుల పాత్ర ఎక్కువగా ఉండేది. ఉదాహరణకు వర్తకులకు గుళ్ళచే కేటాయింపబడ్డ సరుకులు, అలాగే మద్యము వ్యాపారుల దగ్గర ఖాతాలో వ్రాయించుకుని మద్యము తీసుకోగా పడ్డ బాకీలూ వంటివి.<ref name = debt>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Hudson|first= Michael|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|pages= 23–35}}</ref> సుమేరులో మద్యము తయారీ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. ఈ తయారీదారులు ఎక్కువగా స్త్రీలు. వీరే బేరసారాలు కూడా జరిపేవారు. సుమేరులో రెండు రకాల ఋణాలు ఎక్కువగా ఉండేవి. ఒకటి వాణిజ్య ఋణాలూ, ఇంకొకటి వ్యక్తిగత వ్యవసాయ ఋణాలూ. వాణిజ్యమును ప్రోత్సహించుటకు దేవాలయాలు ఈ వ్యాపార ఋణాలు మంజూరు చేసేవి. సుమేరు వ్యాపారులు సముద్ర ప్రయాణాలు చేసి, ఇతర ప్రదేశాల్లో కూడా వ్యాపారము చేసేవారు. వ్యాపార ఋణాలను ఎక్కువగా ఈ ప్రయాణ ఖర్చులకై వీరు తీసుకునేవారు. వీటి మారకము వెండి. సుమారు క్రీ.పూ.2000 ముందు వడ్డీ నెలకి అసలులో అరవయ్యో వంతు(1/60)గా (ఒక మినాకు ఒక షెకెల్ చొప్పున) నిర్ణయింపబడింది. తరువాతి రెండు వేల సంవత్సరాల పాటు వడ్డీ మొత్తము ఈ స్థాయిలోనే ఉంది.<ref name = debt/> ఈ రెండూ కాక మరో రకమైన ఋణాలు గ్రామీణ ఋణాలు. ప్రజలెవరైనా తమ సుంకాలను చెల్లించకపోతే ఆ బకాయిలను వారు రాజ్యము నుండి తీసుకున్న అప్పుగా పరిగణించేవారు. ఈ బకాయిలు ఎక్కువగా దేవాలయాలకు కట్టని సుంకముల మూలంగా పడేవి.<ref name = debt2>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Van De Mieroop|first= Marc|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|page= 63}}</ref>వీటికి వడ్డీలు ఎక్కువగా ఉండేవి—అసలులో మూడోవంతు (1/3) నుండి సగము (1/2) దాకా. ఈ అప్పుల లావాదేవీలకు మారకంగా యవలూ, ఇతర పంటలూ వాడబడేవి.<ref name = debt/> ఈ గ్రామీణ ఋణాలను పాలకులు మధ్య మధ్యలో మాఫీ చేసి, ఋణగ్రస్తులను వదలివేసేవారు. సాధారణంగా ఏడాదికొకసారి, వారు పట్టాభిషిక్తులైన రోజున, ఇది జరిగేది. ఇది కాక యుద్ధాలూ, కరువుకాటకాలూ వచ్చి పడినప్పుడు కూడా ఋణమాఫీ జరిగేది. మనకి తెలిసినంతవరకు, మొదటిసారి ఋణమాఫీ చేసిన వారు లగాషు రాజులైన ఎన్మెటెనా, ఉరుకాగినాలు. జరిగిన కాలం క్రీ.పూ 2400–2350లో. హడ్సన్ ప్రకారం ఈ అప్పులు పేరుకుపోతే సన్నకారు రైతులు భూములన్నా కోల్పోతారు లేక వెట్టిచాకిరీలో చిక్కుకుంటారు. వీటిలో ఏది జరిగినా యుద్ధానికి సైనికబలం తగ్గుతుంది. అలా జరగకుండా ఉండేందుకే ఈ మాఫీలు.<ref name = debt/> ===సైన్యం === [[File:Standard of Ur chariots.jpg|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటి ఉర్ కేతనముపై చెక్కబడ్డ తొలినాటి రథాలు.]] [[File:Stele of Vultures detail 01-transparent.png|thumb|రాబందుల ఫలకముపై చెక్కబడ్డ యుద్ధ అమరికలు. సుమేరు రాజు ఎన్నాటుం నేతృత్వంలో ఫాలాంక్స్ అను యుద్ధ వ్యూహములో అమరి ఉన్న సైనికులు.]] [[File:Silver model of a boat, tomb PG 789, Royal Cemetery of UR, 2600-2500 BCE.jpg|thumb|నాటి పడవ యొక్క వెండి నమూనా. క్రీ.పూ 2600–2500 నాటిది. ఉర్ రాచశ్మశానములో 789వ వ్యక్తిగత సమాధిలో దొరికింది.]] సుమేరు నగర-రాజ్యాల మధ్య 2000 ఏళ్ళ పాటుగా జరిగిన దాదాపు ఎడతెరపి లేని పోరాటాలు అక్కడ యుద్ధ పద్ధతులూ, సాంకేతికతా అభివృద్ధి చెందేందుకు దోహదపడచడాయి.<ref>Roux, Georges (1992), "Ancient Iraq" (Penguin)</ref>గ్రంథస్థమైన మొదటి యుద్ధము లగాషూ, ఉమ్మా రాజ్యాల మధ్య సుమారు క్రీ.పూ 2450లో జరిగిన పోరాటము. ఇది రాబందుల శిలాశాసనము పైన చెక్కబడింది. దీనిలో పదాతి దళాలకు లగాషు రాజు నాయకత్వము వహించడము మనము చూడవచ్చు. ఈ పదాతి దళం ఈటెలూ, దీర్ఘచతుస్రాకారపు డాలుతో సన్నద్దమయ్యి, రాగి శిరస్త్రాణాలను ను ధరించి, ఉన్నట్లుగా చెక్కబడి ఉంది. ఈ శాసనములో వీరందరూ ఫాలాంక్స్ వంటి ఒక అమరికలో నిలబడినట్లు తెలుస్తోంది. ఇలాంటి వ్యూహనిర్మాణానికి శిక్షణా, క్రమశిక్షణా అవసరము కనుక, సుమేరులో సుశిక్షితులైన సైనిక బలగము ఉండేదని తెలుస్తోంది.<ref>Winter, Irene J. (1985). "After the Battle is Over: The 'Stele of the Vultures' and the Beginning of Historical Narrative in the Art of the Ancient Near East". In Kessler, Herbert L.; Simpson, Marianna Shreve. Pictorial Narrative in Antiquity and the Middle Ages. Center for Advanced Study in the Visual Arts, Symposium Series IV 16. Washington, DC: National Gallery of Art. pp. 11–32. {{ISSN|0091-7338}}</ref> సుమేరు సైన్యం ఒనేజర్లను పూన్చిన బళ్ళను రథాలుగా వాడేది. ఈ తొలినాటి రథాలు యుద్ధములో వాడేందుకు తరువాతి కాలపు వాటంత అనువైనవి కావు. కొంతమంది ఈ రథాలు ప్రధానంగా రవాణాకు వాడేవారని సూచించారు. ఐతే ఈ రథాల్లోని పరివారము గొడ్డళ్ళూ, ఈటెలూ పూని ఉండేవారని తెలుస్తోంది. రథాలకు నాలుగు లేదా రెండు చక్రాలు ఉండేవి. నాలుగు ఒనేజర్లు పూన్చబడ్డ వీటికి ఇద్దరు సారథులుండేవారు. ఇక రథము యొక్క బండిగా చెకడాబండి ఉండేది. బండి చక్రాలకు మూడు భాగాలుండేవి; మధ్యలో దిండూ, చుట్టూ దాకళ్ళూ, వాటిని చుట్టేస్తూ బయటన ఒక కమ్మి. అలాగే బండికి నేత జల్ల ఉండేది. సుమేరు నగరాలకు రక్షణ ప్రాకారాలు ఉండేవి. నగర-రాజ్యాల మధ్య యుద్ధాలు ఎక్కువగా ముట్టుకోళ్ళ యుద్ధాలు. ఐతే ఆనాటి మట్టి ఇటుకల గోడలు కొందరు శత్రువులను అడ్డుకోగలిగాయి. ===సాంకేతిక పరిజ్ఞానం === సుమేరుల సాంకేతిక పరిజ్ఞానానికి ఉదాహరణలు: చక్రం, శరాకార లిపీ, అంకగణితం, రేఖాగణితము, నీటిపారుదల వ్యవస్థలు, పడవలు, చాంద్ర-సౌరమాన కాలగణనము, కంచు, జంతుతోలు, రంపం, ఉలి, సుత్తి, పిడిసాన, కళ్ళెం, మేకులు, గుండుసూదులు, ఉంగరాలు, తవ్వుకోలా, గొడ్డలి, కత్తులు, ఈటెలు, బాణములు, బాణం ములుకులు, ఖడ్గం, బంక, నీటితిత్తి, సంచి, కవచం, అంబులపొది, యుద్ధ రథాలు, ఒర, బూట్లు, చెప్పులు, పంట్రకోల, బీరు. సుమేరులకు మూడు రకాల పడవలు ఉండేవి: * మొదటి రకము తెరచాప పడవలు. జుట్టుతో కుట్టబడ్డ వీటిని క్లింకర్ పద్ధతిలో తయారు చేసేవారు. నీరు లోపలికి ఇంకకుండా మట్టి తైలపు పూత పూసేవారు. * జంతు తోలూ, రెల్లు గడ్డితో చేసిన తోలు పడవలు రెండో రకము * తెడ్డు నౌకలు మూడో రకము. వీటిని చెక్క తెడ్లతో నడుపుతారు. కొన్నిసార్లు ఇవి రాదారి పడవలుగా వాడబడేవి—అనగా తీరం వెంబడి నడుస్తున్న జనాలూ, జంతువులచే ప్రవాహానికి ఎదురు లాగబడేవి. ==వారసత్వం == [[File:Sumer map.jpg|thumb|సుమేరు పటము]] ఇప్పటి వరకూ జరిగిన పరిశోధనల ప్రకారము చక్రవాహనాల వాడకము క్రీ.పూ 4 వ సహస్రాబ్ది మధ్యభాగములో మొదలైంది. దాదాపు ఒకేసారి మూడు వేర్వేరు సమాజాల్లో వీటి మొదటి వాడకము కనిపిస్తోంది. అవీ మెసొపొటేమియా, ఉత్తర కాకసస్ (మైకాప్ సంస్కృతి), మధ్య ఐరోపాలు. చక్రం కనుగొన్న మొదట్లో దాన్ని కుమ్మరి చక్రంగా వాడారు. నెమ్మదిగా వాహనాలకూ, కర్మాగారాలకూ దీని వాడకము విస్తరించింది. పరిష్కృత లిపుల్లో ఈజిప్టు గూఢచిత్ర లిపి తరువాత అతి పురాతనమైనది సుమేరు శరాకార లిపి (దానికంటే పురాతనమైన జియాహూ గుర్తులు, టార్టరియా పలకలు వంటివాటిపై అనేక వివాదాలు ఉన్నాయి). సుమేరులు మొట్టమొదటి ఖగోళ శాస్త్రవేత్తలలో ఒకరు. వీరు నక్షత్రాలను నక్షత్ర సముదాయాలుగా విభజించారు. ఈ సముదాయాలలో చాలా వాటిని పురాతన గ్రీకులు కూడా గుర్తించారు. కొన్ని సముదాయాలు నేటి రాశి చక్రములో కూడా వాడుకలో ఉన్నాయి.<ref name="Thompson">{{cite web |author=Gary Thompson |url=http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |title=History of Constellation and Star Names |publisher=Members.optusnet.com.au |access-date=2012-03-29 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120821025411/http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |archive-date=2012-08-21 }}</ref>{{Unreliable source?|failed=y|date=March 2012}} కంటికి కనిపించే ఐదు గ్రహాల గురించి కూడా వారికి తెలుసు.<ref name="SumerFAQ2">{{cite web |url=http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |title=Sumerian Questions and Answers |publisher=Sumerian.org |accessdate=2012-03-29 |website= |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414150755/http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |archive-date=2012-04-14 |url-status=dead }}</ref> వారు ఒక ప్రత్యామ్నాయ బేస్ 10, బేస్ 6 తో ఒక మిశ్రమ రేడిక్స్ వ్యవస్థతో సహా అనేక విభిన్న సంఖ్యా వ్యవస్థలను ఉపయోగించి అంకగణితం అభివృద్ధి చేసారు. సుమేరు, బాబిలోనియాలో ఈ సెక్స్మేసిమల్ సిస్టమ్ ప్రామాణిక సంఖ్యా వ్యవస్థగా మారింది. వీరు సైనిక నిర్మాణాలను (యుద్ధ వ్యూహాలను) కనుగొని ఉండవచ్చు. సైనికులను అంగాలుగా విభజించే పద్ధతిని కనుగొన్నారు. వీరి సైనిక అంగాలు: పదాతి, అశ్వికదళం, విలుకాండ్రు. వారు మొట్టమొదటిగా న్యాయ వ్యవస్థ, పరిపాలనా వ్యవస్థలను క్రోడీకరించి అభివృద్ధి చేశారు. వీరి వ్యవస్థ న్యాయస్థానాలు, కారాగారాలూ, ప్రభుత్వ కవిలెలతో సంపూర్ణంగా ఉండేది. మొట్టమొదటి నగర రాజ్యాలు సుమేరులో వెలిసాయి. ఐతే ఆధునిక సిరియా, లెబనన్ ప్రాంతాల్లో కూడా అదే సమయానికి నగర రాజ్యాల లాంటి వ్యవస్థలు ఏర్పడ్డాయి. శరాకార లిపి తయారుచేసాక కొన్ని శతాబ్దాల పాటు దాన్ని అప్పులూ, జమా ఖర్చుల లెక్కలకే వాడేవారు. నెమ్మదిగా సుమారు క్రీ.పూ. 2600 నాటికి సందేశాలు, వర్తమానాలు, చరిత్ర, కథలూ, గణితం, ఖగోళ విశేషాలూ, ఇతర విషయాలను లిపిని ఉపయోగించి నమోదు చేయడము మొదలైంది. వ్రాత సమాజములో వ్యాప్తి చెందడముతో, గ్రామ దేవాలయాల నిర్వహణలో మొట్టమొదటి బడులు ఏర్పడ్డాయి. ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[:en:History of Iraq|ఇరాక్ చరిత్ర]] * [[:en:History of writing numbers|అంకము]] * [[:en:Ancient Mesopotamian units of measurement|ప్రాచీన మెసొపొటేమియాలో కొలమానాలు]] * [[:en:Ancient Mesopotamian religion|ప్రాచీన మెసొపొటేమియా యొక్క మత సంప్రదాయాలు]] * [[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియాల మధ్య సంబంధాలు]]   ==గమనికలు== <references group="గమనిక"/> ==మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==మరింత సమాచారము కోసము== {{refbegin|35em}} * Ascalone, Enrico. 2007. ''Mesopotamia: Assyrians, Sumerians, Babylonians (Dictionaries of Civilizations; 1)''. Berkeley: University of California Press. {{ISBN|0-520-25266-7}} (paperback). * Bottéro, Jean, André Finet, Bertrand Lafont, and George Roux. 2001. ''Everyday Life in Ancient Mesopotamia''. Edinburgh: Edinburgh University Press, Baltimore: Johns Hopkins University Press. * Crawford, Harriet E. W. 2004. ''Sumer and the Sumerians''. Cambridge: Cambridge University Press. * Leick, Gwendolyn. 2002. ''Mesopotamia: Invention of the City''. London and New York: Penguin. * Lloyd, Seton. 1978. ''The Archaeology of Mesopotamia: From the Old Stone Age to the Persian Conquest''. London: Thames and Hudson. * Nemet-Nejat, Karen Rhea. 1998. ''Daily Life in Ancient Mesopotamia''. London and Westport, Conn.: Greenwood Press. * {{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=Sumerian Mythology: A Study of Spiritual and Literary Achievement in the Third Millennium B.C.|url=https://archive.org/details/sumerianmytholog0000kram|date=1972|publisher=University of Pennsylvania Press|location=Philadelphia|isbn=978-0-8122-1047-7|edition=Rev.}} * Roux, Georges. 1992. ''Ancient Iraq'', 560 pages. London: Penguin (earlier printings may have different pagination: 1966, 480 pages, Pelican; 1964, 431 pages, London: Allen and Urwin). * Schomp, Virginia. ''Ancient Mesopotamia: The Sumerians, Babylonians, and Assyrians''. * ''Sumer: Cities of Eden (Timelife Lost Civilizations)''. Alexandria, VA: [[:en:Time Life|Time-Life Books]], 1993 (hardcover, {{ISBN|0-8094-9887-1}}). * [[Leonard Woolley|Woolley, C. Leonard]]. 1929. ''[https://www.fadedpage.com/books/20170924/html.php The Sumerians]''. Oxford: Clarendon Press. {{refend}} 1cziku0f2nz9lp3r338p7iiwdtc9wrm 3615110 3615109 2022-08-04T10:25:48Z Inquisitive creature 49670 /* మూడవ ఉర్ కాలం */ wikitext text/x-wiki {{Ancient history}} సుమేరు <ref group="గమనిక"></ref> [[నాగరికత]] [[తామ్ర శిలా యుగం]], మొదటి [[కంచుయుగం|కంచు యుగ]] కాలాల్లో, సుమారు క్రీ.పూ. 5–6 సహస్రాబ్దుల్లో, దక్షిణ [[మెసొపొటేమియా]] (ఆధునిక దక్షిణ-మధ్య [[ఇరాక్]]) ప్రాంతములో మొదలైంది. ఇది మెసొపొటేమియాలోని నాగరికతల్లో మొదటిది. [[సింధు లోయ నాగరికత|సింధూ నాగరికత]], [[:en:Ancient Egypt|ప్రాచీన ఈజిప్టు]], [[:en:Elam|ఈలము]], [[:en:ancient china|ప్రాచీన చైనా]], [[:en:Minoan civilization|మనోవు నాగరికత]], [[:en:Caral-Supe civilization|కారలు నాగరికత]]లతో పాటు [[:en:Cradle of civilization|ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి నాగరికతలలో]] ఇది కూడా ఒకటి. [[:en:Tigris|టైగ్రిసూ]], [[యూఫ్రటీస్|యూఫ్రెటీసు]] లోయలలో నివసించిన సుమేరు రైతులు ధాన్యం, ఇతర పంటలను విస్తారంగా సాగుచేసారు. ఆ పంట మిగులు వారు పట్టణావాసాలు ఏర్పరిచేందుకు దోహదపడింది. క్రీ.పూ 3000 నాటికీ [[:en:Proto-writing|ఆదిలేఖన పద్ధతులు]] ఈ నాగరికతలో కనిపిస్తాయి. ఈ నాగరికత యొక్క అత్యంత పురాతన రచనలు [[:en:uruk|ఉరుక్]], [[:en:Jemdet Nasr|జెమ్డేట్ నస్ర్]] నగరాలలో లభించాయి‌. ఇవీ క్రీ.పూ 3500–3000 నాటివి. ==ఉచ్చారణ== సుమేరు అనే పదాన్ని బ్రిటిష్ ఆంగ్లములో సూమర్ (రకారము పలుకబడదు. సూమహ్‌కీ సూమర్‌కీ మధ్యస్థంగా ఉంటుంది. ([[Help:IPA/English|/ˈsuːmər/]])) అని పలుకగా, అమెరికా వారు సూమఱ్(దాదాపుగా) అని పలుకుతారు. భారతీయ ఆంగ్ల ఉచ్ఛారణలో సుమేరు కీ సుమాహ్‌కీ మధ్యస్థంగా పలుకబడుతుంది. ==పుట్టుపూర్వోత్తరాలు== సుమేరు లో సుమారు క్రీ.పూ. 5500–4000 మధ్యన మనుషులు స్థిరనివాసాలు ఏర్పర్చుకున్నారని చరిత్రకారుల అంచనా. వీరు [[:en: Western Asia|పశ్చిమాసియా]] వాసులయ్యుండొచ్చు. పట్టణాలూ, నదులూ, వృత్తులకు ఉన్న పేర్ల ఆధారంగా వీరు సుమేరు భాష మాట్లాడేవారని తెలుస్తోంది. ఈ భాష [[:en:language isolate|ఏ కుటుంబానికీ చెందినది కాదు]]. తరువాతి సెమిట భాషల వలె కాక ఇది ఒక అగ్లూటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ ({{ill|agglutinative language|en}}). <ref>{{Cite web|url=http://oi.uchicago.edu/OI/MUS/ED/TRC/MESO/writing.html|title=Ancient Mesopotamia. Teaching materials|publisher=Oriental Institute in collaboration with Chicago Web Docent and eCUIP, The Digital Library|access-date=5 March 2015}}</ref><ref> [http://www.metmuseum.org/toah/hd/ubai/hd_ubai.htm "The Ubaid Period (5500–4000 B.C.)" In Heilbrunn Timeline of Art History. Department of Ancient Near Eastern Art. The Metropolitan Museum of Art, New York (October 2003)]</ref><ref>[https://www.britishmuseum.org/explore/highlights/articles/u/ubaid_culture.aspx "Ubaid Culture", The British Museum]</ref><ref>[http://oi.uchicago.edu/pdf/saoc63.pdf "Beyond the Ubaid", (Carter, Rober A. and Graham, Philip, eds.), University of Durham, April 2006]</ref> [[File:Blau Monuments (front).jpg|thumb|upright=1.5|[[:en:Blau Monuments|బ్లౌ స్మారక చిహ్నాలు]]. ప్రస్తుతం బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్న ఇవి జెమ్డెట్ నస్ర్ కాలంలో క్రీ.పూ 3100–2700 మధ్యలో చెక్కబడినవి. వీటిలో ఆ కాలం నాటి సుమేరుల బొమ్మలూ అలాగే ఆదిమ శరాకార లిపిలో ఉన్న గుర్తులూ కనిపిస్తాయి.]] ఐతే [[:en:North Africa|ఉత్తర ఆఫ్రికా]]లోని అలనాటి [[:en:African humid period|పచ్చటి సహారా]]లో నివసించిన వారే [[మధ్యప్రాచ్యం|మధ్యప్రాచ్యము]]లోని సుమేరుకు వలస వచ్చి అక్కడ వ్యవసాయాన్ని వ్యాపింపజేసారని మరికొందరి పరిశోధకుల వాదన.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=MJWcSRSz9wEC&pg=PA22|title=Prehistoric Iberia: Genetics, Anthropology, and Linguistics : [proceedings of an International Conference on Prehistoric Iberia : Genetics, Anthropology, and Linguistics, Held November 16–17, 1998, in Madrid, Spain]|last1=Arnaiz-Villena|first1=Antonio|last2=Martínez-Laso|first2=Jorge|last3=Gómez-Casado|first3=Eduardo|date=2000|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=978-0-306-46364-8|pages=22}}</ref> కానీ వ్యవసాయము మొదట [[:en:Fertile Crescent|ఫెర్టైల్ క్రిసెంట్‌]]లో<ref group="గమనిక">అనువాదము=సారవంతమైన నెలవంక. ఆ నేల నెలవంక ఆకారములో ఉన్నందున ఈ పేరు వచ్చినది</ref>మొదలైందని బలమైన ఆధారాలున్నందున ఈ పరికల్పనకు పెద్దగా మద్దతు లభించలేదు.<ref name="Genomic insights into the origin of">{{cite journal |last1=Lazaridis |first1=I. |last2=Nadel |first2=D. |last3=Rollefson |first3=G. |title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East |journal=Nature |date=2016 |volume=536 |issue=7617 |pages=419–424 |doi=10.1038/nature19310 |pmid=27459054 |url= |pmc=5003663 |bibcode=2016Natur.536..419L }}</ref> ప్రత్యేకించి సుమేరులను గూర్చి చెప్పనప్పటికీ, 2016లో లౙారిడిస్ బృందము మధ్యప్రాచ్యములోని సెమిట సంస్కృతి మొదలవ్వడానికి ముందు నివసించిన వారిలో, ముఖ్యంగా [[:en:Natufian culture|నాటూఫుల్లో]], [[:en:Haplogroup E-M215 (Y-DNA)|కొంత ఉత్తర ఆఫ్రికా సంతతి]] ఉందని ప్రతాపాదించారు. వీరు నాటూఫులూ, [[:en:Pre-Pottery Neolithic|ప్రీ పోటరీ నియోలిథిక్ కాలపు]] వారి పై జన్యు పరిశోధనలు చేసి, ఈ నిర్ణయానికి వచ్చారు.<ref name="Genomic insights into the origin of"/><ref>"Craniometric analyses have suggested an affinity between the Natufians and populations of north or sub-Saharan Africa, a result that finds some support from Y chromosome analysis which shows that the Natufians and successor Levantine Neolithic populations carried haplogroup E, of likely ultimate African origin, which has not been detected in other ancient males from West Eurasia. However, no affinity of Natufians to sub-Saharan Africans is evident in our genome-wide analysis, as present-day sub-Saharan Africans do not share more alleles with Natufians than with other ancient Eurasians" (తెలుగు అనువాదము: కపాలమాపన విశ్లేషణల్లో నాటూఫులకూ, ఉత్తర సహారా అలాగే సహారాకు దక్షిణాన ఉండే వారితో కూడా జన్యు సంబంధాలుండే అవకాశముందని తెలిసింది. పురుష వర్ణగ్రాహక విశ్లేషణలు కూడా నాటూఫులూ, వారి వారసులైన నవీన శిలా యుగపు లెవాంటు సమాజాల్లో ఆఫ్రికా సంతతికి చెందిన యుగ్మ వికల్పాలు ఉన్నట్లుగా తేల్చాయి. ఈ వికల్పములు పడమటి యురాసియుల్లో లేవు. కానీ మా విశ్లేషణల్లో సహారాకు దక్షిణాన ఉండే ఆధునిక ఆఫ్రికా వాసులకు, నాటూఫులతో ఇతర యురాసియులకంటే దగ్గరి జన్యు సంబంధములున్నాయనడానికి ఆధారాలేమీ లభించలేదు.) in {{Cite journal|last1=Reich|first1=David|last2=Pinhasi|first2=Ron|last3=Patterson|first3=Nick|last4=Hovhannisyan|first4=Nelli A.|last5=Yengo|first5=Loic|last6=Wilson|first6=James F.|last7=Torroni|first7=Antonio|last8=Tönjes|first8=Anke|last9=Stumvoll|first9=Michael|date=August 2016|title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East|journal=Nature|volume=536|issue=7617|pages=419–424|doi=10.1038/nature19310|pmid=27459054|pmc=5003663|issn=1476-4687|bibcode=2016Natur.536..419L}}</ref> ఇది కాక 2013లో నాలుగు సుమేరు అస్థిపంజరాల నుండి సేకరించిన డి.ఎన్.ఎ నమూనాలపై జన్యు విశ్లేషణ పరీక్షలు జరుపగా, వారికీ సింధు నాగరికత వారికీ సారూప్యతలున్నట్లు తెలిసింది. పురాతన [[:en:Indus–Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియా సంబంధాల]] వల్ల ఇది జరిగి ఉండవచ్చు.<ref name="EBA">{{cite journal |last1=Płoszaj |first1=Tomasz |last2=Chaubey |first2=Gyaneshwer |last3=Jędrychowska-Dańska |first3=Krystyna |last4=Tomczyk |first4=Jacek |last5=Witas |first5=Henryk W. |title=mtDNA from the Early Bronze Age to the Roman Period Suggests a Genetic Link between the Indian Subcontinent and Mesopotamian Cradle of Civilization |journal=PLOS ONE |date=11 September 2013 |volume=8 |issue=9 |pages=e73682 |doi=10.1371/journal.pone.0073682 |pmid=24040024 |language=en |issn=1932-6203|pmc=3770703 |bibcode=2013PLoSO...873682W |doi-access=free }}</ref> ఇవికాక సుమేరులలో [[:en:Hurrians|హరియులూ]], ఇంకా [[:en:Urartu|ఉరాట్యుల]] సంతతి కూడా ఉందనడానికీ, తద్వారా వీరు [[:en:Caucasus|కోకసస్]] నుండి వలస వచ్చారనీ చెప్పేందుకు కూడా ఆధారాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Sumerians had connections with the Caucasus|url=https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20210415032734/https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|archive-date=2021-04-15|access-date=|website=|publisher=scientificrussia}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|year=2014|title=Lexical Matches between Sumerian and Hurro-Urartian: Possible Historical Scenarios|url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlj/2014/cdlj2014_004.html|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|publisher=Cuneiform Digital Library Journal}}</ref><ref>{{Cite book|last=|first=|title=The Diversity of the Chechen culture: from historical roots to the present|url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000186004|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|year=2009|publisher=UNESCO|page=14|isbn=978-5-904549-01-5}}</ref> సుమేరులకు ముందు ఈ ప్రాంతములో నివాసమున్న ఆది మానవులని [[:en:Proto-Euphratean language|ప్రోటో-యూఫ్రెటీయన్స్]] లేదా ఉబైడులుగా పిలుస్తారు.<ref name="britannica">{{cite web| url= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/573176/Sumer |title=Sumer (ancient region, Iraq) |publisher= Britannica.com | work=Britannica Online Encyclopedia |accessdate=2012-03-29}}</ref> ఉత్తర మెసొపొటేమియా [[:en:samarra culture|సామర్రా సంస్కృతి]] వారి నుండి వీరు ఉద్భవించారని సిద్ధాంతీకరించారు.<ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=dWuQ70MtnIQC&pg=PA51&dq=samarra+culture#v=snippet&q=%22As%20the%20Samarra%20culture%20spread%20south%2C%20it%20evolved%20into%20the%20Ubaid%20culture%22&f=false | title = Cities, Change, and Conflict: A Political Economy of Urban Life | isbn = 978-0495812227 | author1 = Kleniewski | first1 = Nancy | last2 = Thomas | first2 = Alexander R | date = 2010-03-26}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=tupSM5y9yEkC&pg=PA139&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22cultural%20descendants%20of%20the%20originating%20Samarran%20culture%22&f=false | title = The Near East: Archaeology in the "Cradle of Civilization" | isbn = 978-0415047425 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 1993}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=i7_hcCxJd9AC&pg=PA147&dq=ubaid+samarra#v=snippet&q=%22Ubaid%200%20is%20thus%20clearly%20derived%20from%20the%20earliest%20culture%20to%20move%20into%20lower%20mesopotamia%2C%20the%20Samarra%22&f=false | title = Early Civilizations of the Old World: The Formative Histories of Egypt, the Levant, Mesopotamia, India and China | isbn = 978-0415109765 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 2001}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=zmvNogJO2ZgC&pg=PA505&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22similar%20to%20those%20of%20the%20ubaid%20period%22&f=false | title = A dictionary of archaeology | isbn = 978-0631235835 | author1 = Shaw | first1 = Ian | last2 = Jameson | first2 = Robert | year = 2002}}</ref> సుమేరులు ఎన్నడూ ఉబైడుల గురించి ప్రస్తావించ లేదు కానీ వీరే సుమేర్లోని మొట్టమొదటి నాగరిక శక్తి అని అనేక ఆధునిక పరిశోధకుల అభిప్రాయం. వారు చిత్తడి నేల నుండి నీటిని బయటకు పారించి [[వ్యవసాయం|వ్యవసాయానికి]] అనువుగా మలిచారు, వాణిజ్యం అభివృద్ధి చేసి, [[చేనేత|నేతపనీ]], [[:en:Leather crafting|తోలుపని]], [[లోహక్రియ| లోహపు పని]], [[:en:Masonry|తాపీపనీ]], [[మృణ్మయ పాత్రలు| మృణ్మయకళలలో]] నైపుణ్యం సాధించారు.<ref name="britannica" /> [[File:Enthroned King of Ur.jpg|thumb|upright=1.5|ఇది సుమారు క్రీ.పూ 2600లో చెక్కబడ్డ [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనం]]. ఇందులో పరిచారకుల మధ్యన సింహాసనం పై కూర్చున్న [[:en:Ur|ఉర్]] రాజును మనం చూడవచ్చు. ఇతడు [[:en:Ur-Pabilsag|ఉర్-పబిల్సాగ్]] అయ్యుంటాడని శాస్త్రీయ అంచనా.]] కొంతమంది పరిశోధకులు మాత్రము ప్రోటో-యూఫ్రెటియన్ భాష నుండి సుమేరు భాష వచ్చిందనే సిద్ధాంతముతో విభేదిస్తారు. అలాగే మరొక భాష ప్రభావము సుమేరు భాషపై ఉందనే ([[:en:Substratum (linguistics)|substrate effect]]) సిద్ధాంతముతో కూడా వీరు ఏకీభవించరు. [[వేట|వేటాడటమూ]], [[:en:Fishing|చేపలు పట్టడమూ]] జీవనాధారాలుగా అరేబియా సముద్రానికి [[:en:Eastern Arabia|తూర్పున]] తీర ప్రాంతాల్లోనూ, చిత్తడి నేలల్లోనూ కొందరు జనాలుండేవారు. రెండు వైపులా చదును చేయబడ్డ పనిముట్ల వాడకము వీరి ప్రత్యేకత. వీరి భాషే సుమేరు భాష అని ఈ విభేదించే వర్గాల వారి అభిప్రాయము.<ref>Margarethe Uepermann (2007), "Structuring the Late Stone Age of Southeastern Arabia" (Arabian Archaeology and Epigraphy Arabian Archaeology and Epigraphy Volume 3, Issue 2, pp. 65–109)</ref> చరిత్ర గ్రంథస్తమవ్వడమనే ప్రక్రియ సుమేరు నాగరికత ఏర్పడ్డ చాలా కాలానికి మొదలైంది. తొట్టతొలి లిఖితపూర్వక చరిత్ర [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసీ]] కాలములోనిది (అంటే ఆదివంశపు కాలము). [[:en:Last Glacial Period|మంచు యుగం]] చివరిలో వరదల్లో మునిగిపోక ముందు తూర్పు అరేబియా ప్రాంత (నేటి పర్షియా గల్ఫ్ ప్రాంతం) తీరాన సుమేరులు నివసించేవారని [[:en:Juris Zarins|జురిస్ ౙరిఞ్శ]] అభిప్రాయము.<ref>{{cite journal |last=Hamblin |first=Dora Jane |date=May 1987 |title=Has the Garden of Eden been located at last? |url=http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |format=PDF |journal=Smithsonian Magazine |volume=18 |issue=2 |pages= |doi= |accessdate=8 January 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140109135715/http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |archivedate=9 January 2014 |df= }}</ref> సుమేరు నాగరికత ఉరుక్ కాలం (క్రీ.పూ.4 వ సహస్రాబ్ది) లో ప్రారంభమై, జెమ్డిట్ నస్ర్, ఆది వంశపు కాలాల వరకు కొనసాగింది. క్రీ.పూ. 3 వ సహస్రాబ్దిలో సుమేరు, అకేడు భాషలు ఒకదాని వలన మరొకటి ప్రభావితమయ్యాయి. పదజాలమూ, వ్యాకరణమూ, ఉచ్చారణా వంటి అన్ని అంశాల్లోనూ ఈ పరస్పర ప్రభావాన్ని గమనించవచ్చు. కనుక ఈ రెండు భాషలనూ శ్ప్రాఖ్బుంట్ ({{ill|Sprachbund|en}}-భౌగోళిక దగ్గరితనము కారణంగా పరస్పర ప్రభావానికి గురైన భాషలు)గా చెప్పవచ్చు.<ref name="Deutscher">{{cite book|title=Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation|author=Deutscher, Guy|authorlink=Guy Deutscher (linguist)|publisher=[[Oxford University Press|Oxford University Press US]]|year=2007|isbn=978-0199532223|pages=20–21|url=https://books.google.com/books?id=XFwUxmCdG94C}}</ref> సుమారు క్రీ.పూ 2270లో ([[:en:chronology of the ancient Near East|కురచ కాలవృత్తాంతము ప్రకారము]]) వాయువ్య దిశన అకేడు రాజుల ఆక్రమణ మొదలైంది. క్రమంగా సుమేరు మొత్తాన్నీ వారు స్వాధీనము చేసుకున్నారు. రాజ్యాధికారము సుమేరుల చేతి నుండి అకేడుల చేతిలోకి వచ్చింది. ఈ సమయములో సుమేరు భాష వాడుక తగ్గినప్పటికీ, అది [[:en:sacred language|ధార్మిక భాష]]గా కొనసాగింది. మరల సుమారు క్రీ.పూ. 2100–2000 నాటికి రాజ్యాధికారము సుమేరులైన ఉర్ మూడో రాజవంశము చేతికి వచ్చింది. శతాబ్దము పాటు కొనసాగిన వీరి పాలనలో కూడా అకేడు భాషే వాడుక భాషగా చెలామణీ అయ్యింది.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003">Leick, Gwendolyn (2003), "Mesopotamia, the Invention of the City" (Penguin)</ref> పెర్షియన్ గల్ఫ్ తీరంలోని సుమేరు నగరమైన ఎరిడు, [[:en:List of oldest continuously inhabited cities|ప్రపంచంలోని అతి పురాతన నగరాల్లో]] ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది. ఇక్కడ మూడు వేర్వేరు సంస్కృతుల కలయిక జరిగి ఉండవచ్చు. అవి: # మట్టి ఇటుకల గుడిసెల్లో నివసిస్తూ, నీటిపారుదల మెళకువల పై పట్టు సాధించిన ఉబైడు రైతులు, # నల్ల గుడారాలలో నివసిస్తూ గొర్రెలూ, మేకల మందలను కాచుకుంటూ బతికే సెమిట సంచార జాతీ # చిత్తడి నేలల్లో పూరిళ్ళలో బ్రతికే మత్స్యకారులూ. ఈ మత్స్యకార గుంపే సుమేరుల పూర్వికులయ్యుండొచ్చు<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==పేరు వెనుక చరిత్ర == {{multiple image|perrow=2|total_width=350|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరులు | image1 = Head of Gudea (Metropolitan Museum of Art).jpg | image2 = Saĝ-gíg (cuneiforms).jpg | footer=ఎడమ వైపు: సుమారు క్రీ.పూ 2150లో చెక్కబడ్డ సుమేరు రాజు [[:en:Gudea|గుడియా]] తల. కుడి వైపు: [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడ్డ సాంగ్ గిగ్ (𒊕𒈪). నల్ల తల గలవారు అని దీని అర్థం. ఇది సుమేరులు తమని తాము పిలుచుకున్న పేరు. మొదటిది తలకు పద సంజ్ఞ(తలకు సంకేత చిత్రమైన[[File:Saĝ (linear script, head).jpg|14px]]పదసంజ్ఞగా మారి ఇలా అయ్యింది- [[File:Saĝ (Sumero-Akkadian cuneiform, head).jpg|12px]]), రెండవది నలుపుకూ, రాత్రికీ సంజ్ఞ(సంకేత చిత్రం[[File:Gíg (linear script, night-black).jpg|14px]] నుండి వచ్చిన సంజ్ఞ- [[File:Gíg (Sumero-Akkadian cuneiform, night-black).jpg|12px]]).<ref name="DAF">{{cite book |last1=Foxvog |first1=Daniel A. |title=Elementary Sumerian Glossary |date=2016 |publisher=University of California at Berkeley |page=52 |url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlp/cdlp0003_20160104.pdf}}</ref><ref name="PUSD">{{cite web |title=The Pennsylvania Sumerian Dictionary: saĝgiga[humankind] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e4703.html |website=psd.museum.upenn.edu}}</ref><ref name="IMD">{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |last2=D'I︠A︡konov |first2=Igor' Mik︠h︡aílovich |title=Early Antiquity |date=1991 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14465-8 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JSRAUIYENZoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref name="GF">{{cite book |last1=Feuerstein |first1=Georg |last2=Kak |first2=Subhash |last3=Frawley |first3=David |date=2005 |title=The Search of the Cradle of Civilization: New Light on Ancient India |edition=Second Revised |publisher=Motilal Banarsidass Publishers |isbn=978-81-208-2037-1 |page=117 |url=https://books.google.com/books?id=wNlsRZh3rwgC&pg=PA117 |language=en}}</ref>}} దక్షిణ మెసొపొటేమియాకు చెందిన సెమిటేతర భాషలు మాట్లాడే పురాతన నివాసుల భాషను, వారి తరువాత అక్కడ తూర్పు మెసొపొటేమియాలో స్థిరపడ్డ అకేడులు షుమేరు (𒋗𒈨𒊒-షుమేరు/శుమేరు/చుమేరు)<ref>{{cite web |title=emeĝir [SUMERIAN] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e1283.html |website=The Pennsylvania Sumerian Dictionary |publisher=University of Pennsylvania Museum of Anthropology and Archaeology |access-date=14 July 2021}}</ref> అని పిలిచినందున సుమేరు అనే పదం పుటిందని భావిస్తున్నారు.<ref name="ANE29"/><ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy A. |last2=George |first2=A. R. |last3=Postgate |first3=J. N. |last4=Breckwoldt |first4=Tina |title=A Concise Dictionary of Akkadian |date=2000 |publisher=Otto Harrassowitz Verlag |isbn=978-3-447-04264-2 |page=384 |url=https://books.google.com/books?id=-qIuVCsRb98C&pg=PA384 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Miller |first1=Douglas B. |last2=Shipp |first2=R. Mark |title=An Akkadian Handbook: Paradigms, Helps, Glossary, Logograms, and Sign List |date=1996 |publisher=Eisenbrauns |isbn=978-0-931464-86-7 |page=68 |url=https://books.google.com/books?id=27m3y6MNRzYC&pg=PA68 |language=en}}</ref> సుమేరులు తమ భాషను ఎమెగిర్‌గా పిలుచుకున్నారు. సుమేరులు తమని తాము " సాంగ్ గిగ్/సాంగ్ గిగ్ గా " అని చెప్పుకున్నారు. దీనికి అర్థం "నల్ల-తల గల ప్రజలు."<ref name="ANE29"/><ref>"The origin of the Sumerians is unknown; they described themselves as the 'black-headed people'" {{cite book |last1=Haywood |first1=John |title=The Penguin Historical Atlas of Ancient Civilizations |date=2005 |publisher=Penguin |isbn=978-0-14-101448-7 |page=28 |url=https://books.google.com/books?id=xtjtAAAAMAAJ |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |title=Early Antiquity |date=2013 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14467-2 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JU8pegs94uoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Finer |first1=Samuel Edward |last2=Finer |first2=S. E. |title=The History of Government from the Earliest Times: Ancient monarchies and empires |date=1997 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-820664-4 |page=99 |url=https://books.google.com/books?id=aEziNfjinnMC&pg=PA99 |language=en}}</ref> సుమేరు రాజు షుల్గీ/శుల్గీ/చుల్గీ తనను తాను నాలుగు పావు భాగాలకూ రాజుగా, నల్ల తల గల ప్రజలకు కాపరిగా చెప్పుకున్నాడు.<ref>"I am the king of the four quarters, I am a shepherd, the pastor of the "black-headed people (అనువాదము: నేను నాలుగు పావులకూ రాజును, నేను గొల్లవాడను, నల్ల తలగల జనాలకు కాపరిని"" in {{cite book |last1=Liverani |first1=Mario |title=The Ancient Near East: History, Society and Economy |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-134-75084-9 |page=167 |url=https://books.google.com/books?id=0d1JAgAAQBAJ&pg=PA167 |language=en}}</ref> అకేడ్లు కూడా సుమేరులను అకేడు భాషలో 'నల్ల తల గల వారు' అనే అర్థము వచ్చే 'సల్మాత్ కక్కడీ' అనే పేరుతో పిలిచేవారు.<ref name="PUSD"/><ref name="IMD" /> అలాగే సుమేరులు వారి భూమిని కి- ఎన్-గిర్ ('స్థలం' + 'ప్రభువులు' + 'ప్రముఖులు')గా పిలుచుకున్నారని నాటి శాసనాలను బట్టి తెలుస్తోంది. దీని అర్థం "ఉన్నత ప్రభువుల ప్రదేశం".<ref name="ANE29">"The area in question (the extreme south of Mesopotamia) may now be called Sumer, and its inhabitants Sumerians, although these names are only English approximations of the Akkadian designations; the Sumerians themselves called their land Kengir, their language Emegir, and themselves Sag-giga, "black-headed ones. (అనువాదము: ఇక్కడ చర్చించబడుతున్న ఈ ప్రాంతమును (మెసొపొటేమియా దక్షిణ కొన) ఇక సుమేరని పిలవవచ్చు. అలాగే ఆ ప్రాంతపు వారిని సుమేరులుగా పిలవవచ్చు. ఐతే ఈ పేర్లు నాటి అకేడు పదాలకు అంగ్లీకరణలు మాత్రమే. సుమేరులు తమ ప్రాంతాన్ని కెంగిర్ అనీ, తమ భాషను ఎమెగిర్ అనీ తమను తాము సాంగ్-గిగా, అనగా నల్ల తల గాళ్ళు అనీ పిలుచుకున్నారు)" in {{cite book|title=The Ancient Near East|url=https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall|author1=W. Hallo|author2=W. Simpson|publisher=New York: Harcourt, Brace, Jovanovich|year=1971|page=[https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall/page/29 29]}}</ref><ref>{{cite book |last1=Toorn |first1=Karel van der |last2=Becking |first2=Bob |last3=Horst |first3=Pieter Willem van der |title=Dictionary of Deities and Demons in the Bible |date=1999 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |isbn=978-0-8028-2491-2 |page=32 |url=https://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&pg=PA32 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Edzard |first1=Dietz Otto |title=Sumerian Grammar |date=2003 |publisher=Brill |isbn=978-90-474-0340-1 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=HOx5DwAAQBAJ&pg=PA1 |language=en}}</ref> అకేడు భాషలో ఈ సుమర్ పదము వ్యుత్పత్తి ఏమిటన్నది తెలియదు.<ref name="Nimrod">{{cite journal|title=Nimrod before and after the Bible|author=K. van der Toorn, P.W. van der Horst|journal=The Harvard Theological Review|year=Jan 1990| volume=83| issue=1| pages=1–29|doi=10.1017/S0017816000005502}}</ref> దక్షిణ మెసొపొటేమియాను హిబ్రూలో [[:en:Shinar|షైనార్ (శైనార్)]] అనీ, [[:en:Egyptian language|ఈజిప్టు భాష]]లో సింగ్ర్ అనీ, [[:en:Hittite|హిటైట్‌]]లో షన్హర్(ర) అనీ పిలుస్తారు. ఈ పదాలన్నీ సుమేరు పదంలో మార్పుల వల్ల వచ్చుండొచ్చు.<ref name="Nimrod"/> ==మెసపొటేమియా లోని నగర రాజ్యాలు == {{Further|{{ill|List of cities of the ancient Near East|en}}|{{ill|Geography of Mesopotamia|en}}}} క్రీ.పూ. 4 వ సహస్రాబ్ది ఆఖరుకు సుమేరు అనేక స్వతంత్ర [[:en:city-state|నగర-రాజ్యాల]] సమాహారంగా ఉండేది. సరిహద్దు గుర్తులుగా కాలువలూ, సరిహద్దు రాళ్ళూ ఉండేవి. ప్రతి నగరం మధ్యలో ఆ నగర దేవత లేదా దేవునికి అంకితం చేయబడిన ఒక ఆలయం ఉంటుంది. ఈ నగర-రాజ్యాలూ పూజారి ఐన గవర్నరు ([[:en:Ensi (Sumerian)|ఎన్సీ]]) పాలనలో గానీ లేదా మతపరమైన కార్యకలాపాలతో మమేకవుతూ ఉండే రాజు ([[:en:Lugal|లుగల్]]) పాలనలో గానీ ఉండేవి. {{multiple image|perrow=2|total_width=300|caption_align=center | align = right | direction =vertical | header=అను ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ | image2 = The White Temple 'E at Uruk, 3500-3000 BCE.jpg | image1 = White Temple ziggurat in Uruk.jpg | footer=ఉరుక్‌లో ఉన్న అనూ ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ. పిరమిడ్ ఆకృతిలో కట్టబడ్డ అను ౙిగ్గురత్తు క్రీ.పూ 4000 నాటిది. సుమారు క్రీ.పూ 3500లో దాని పైన తెల్ల గుడి కట్టబడింది.<ref>{{cite book |last1=Crüsemann |first1=Nicola |last2=Ess |first2=Margarete van |last3=Hilgert |first3=Markus |last4=Salje |first4=Beate |last5=Potts |first5=Timothy |title=Uruk: First City of the Ancient World |date=2019 |publisher=Getty Publications |isbn=978-1-60606-444-3 |page=325 |url=https://books.google.com/books?id=muCvDwAAQBAJ&pg=PT325 |language=en}}</ref> [[ఈజిప్టు పిరమిడ్లు|ఈజిప్టు పిరమిడ్లలో]] అత్యంత పురాతనమైనది సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది. వాటి ఆకృతికి ౙిగ్గురత్తులే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.<ref>"The stepped design of the Pyramid of Zoser at Saqqara, the oldest known pyramid along the Nile, suggests that it was borrowed from the Mesopotamian ziggurat concept.(అనువాదము: నైలు నదీ తీరాన అత్యంత పురాతన పిరమిడ్ ఐన సక్కారాలోని జోసర్ పిరమిడ్ యొక్క శ్రేణీకృత నిర్మాణ శైలికి మెసొపొటేమియా ౙిగ్గురత్తుల నిర్మాణ శైలే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.)" in {{cite book |last1=Held |first1=Colbert C. (University of Nebraska)|title=Middle East Patterns, Student Economy Edition: Places, People, and Politics |date=2018 |publisher=Routledge |isbn=978-0-429-96199-1 |page=63 |url=https://books.google.com/books?id=fOlgDwAAQBAJ&pg=PA63 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Samuels |first1=Charlie |title=Ancient Science (Prehistory – A.D. 500): Prehistory-A.D. 500 |date=2010 |publisher=Gareth Stevens Publishing LLLP |isbn=978-1-4339-4137-5 |page=23 |url=https://books.google.com/books?id=0KQCscrPDgUC&pg=PA23 |language=en}}</ref> }} నగర-రాజ్యాలు: * [[:en:Eridu|ఎరిదు]] (టెల్ అబు షహ్రెయిన్) * [[:en:Bad-tibira|బాడ్-టిబిరా]] (బహుశా టెల్ అల్-మడైన్) * [[:en:Larak|లారక్]] <sup>1<sup> * [[:en:Sippar|సిప్పర్]] (టెల్ అబూ హబ్బహ్) * [[:en:Shuruppak|షురుపక్]] (టెల్ ఫారా) పై 5 నగరాలు జలప్రళయానికి ముందు అధికార కేంద్రాలుగా ఉండేవనీ, జలప్రళయము తరువాత ఆదివంశపు కాలము మొదలైందనీ సుమేరులు నమ్మేవారు. ఇతర ప్రధాన నగర-రాజ్యాలు: * ఉరుక్ (వార్క) * కిష్ (టెల్ ఉహీమిర్, ఇన్గార్రా) * ఉర్ (టెల్ అల్ ముకయార్) * నిప్పూర్ (అఫాక్) * లగష్ (టెల్ అల్ హిబా) * గిర్సు (టెల్లో లేదా టెలోహ్) * ఉమ్మా (టెల్ జోఖా) * హమాౙీ <sup>1<sup> * అడాబ్ (టెల్ బిస్మాయ) * మారి (టెల్ హరిరి) <sup>2<sup> * అక్షక్ <sup>1<sup> * అక్కాడ్ <sup>1<sup> * ఇసిన్ (ఇషాన్ అల్-బహ్రియాత్) * లార్సా ({{sup|1}}సంబంధిత ఆధునిక ప్రదేశము తెలియరాలేదు)<br> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) చిన్న నగరాలు (దక్షిణము నుండి ఉత్తరము వరకు వరసక్రమములో): * కురా (టెల్ అల్ లాహ్మ్) * జబాలా (టెల్ ఇబ్జీఖ్కు) * కిసుర్రా (టెల్ అబు హతాబ్) * మరాడ్ (టెల్ వన్నత్ ఎస్-సడుం) * డిల్బాట్ (టెల్ ఎడ్-దెలిం) * బోర్సిప్ప (బీర్స్ నిమ్రుడ్) * కుతః (ఇబ్రాహీం చెప్పండి) * డెర్ (అల్-బద్ర) * ఎష్నన్న (టెల్ అస్మార్) * నగర్ (టెల్ బ్రాక్) <sup>2<sup> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) ఆగేడ్‌కు నైరుతి వైపున 330 కి.మీ (205 మైళ్ళ) దూరములో మారీ నగరము ఉండేది. ఇదీనూ, మారుమూల నగరమైన నగర్‌ను మినహాయిస్తే మిగిలిన నగరాలన్నీ బాగ్దాదుకు దక్షిణాన ఉన్న యూఫ్రేటీసు-టైగ్రిసు సారవంత మైదానంలో ఉన్నాయి. వీటి ప్రస్తుత పేర్లు బాబిల్, దియాలా, వాసిట్, దిహ ఖర్, బస్రా, అల్ ముత్తానా, అల్-ఖాడిసియ్యా (ఇరాక్ గవర్నరేట్స్). ==చరిత్ర విభజన== {{main|[[:en:History of Sumer|సుమేరు చరిత్ర]]}} [[File:Portrait of a Sumerian prisoner on a victory stele of Sargon of Akkad.jpg|thumb|[[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను మహావీరుడి]] విజయఫలకంపైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీ బొమ్మ. సుమారు క్రీ.పూ 2300లో చెక్కబడ్డ ఈ ఫలకం ఇప్పుడు [[లౌవ్రే మ్యూజియం|లూవ సంగ్రహశాల]]లో ఉంది.<ref name="ArchaeologyofElam">{{cite book |last1=Potts |first1=D. T. |title=The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State |date=1999 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-56496-0 |page=104 |url=https://books.google.com/books?id=mc4cfzkRVj4C&pg=PA104 }}</ref> ఖైదీల యొక్క కేశాలంకరణ సుమేరుల శైలిలో ఉంది (నెత్తి మీద ఉంగరాల జుట్టూ, పక్కలన కురచ వెంట్రుకలూ). ఈ శైలి ఉర్ కేతనం పైన కూడా కనిపిస్తుంది.<ref name="TwoSteles">{{cite journal |last1=Nigro |first1=Lorenzo |title=The Two Steles of Sargon: Iconology and Visual Propaganda at the Beginning of Royal Akkadian Relief |journal=Iraq |volume=60 |date=1998 |pages=85–102 |publisher=British Institute for the Study of Iraq |doi=10.2307/4200454 |jstor=4200454 }}</ref>]] [[File:Mesopotamia male worshiper 2750-2600 B.C.jpg|thumb|టెల్ అస్మార్‌లోని ఈ విగ్రహం దేవునికి సమర్పణగా ఇచ్చినది. ఇది క్రీ.పూ 2750–2600 కాలానికి చెందినది.]] చరిత్రపూర్వ ఉబైడు, ఉరుక్ కాలాలలో సుమేరు నగర-రాజ్యాలు అధికారంలోకి వచ్చాయి. సుమేరు లిఖితచరిత్ర క్రీ.పూ. 27 వ శతాబ్దం నుండి మొదలైంది. అయితే మూడవ ఆదివంశపు కాలం వరకు అనగా సుమారు క్రీ.పూ 23 వ శతాబ్దం వరకు చరిత్ర అస్పష్టంగానే ఉంది. ఆ తరువాత నుండి శాసనాలకు ఆధునిక కాలములో పరిష్కరింపబడ్డ సుమేరు లిపి వాడబడింది. క్రీ.పూ. 23 వ శతాబ్దిలో అకేడు సామ్రాజ్య పాలనలో మొదటిసారిగా మెసొపొటేమియా మొత్తం ఒక్క త్రాటి పైకి తీసుకురాబడింది. అలాగే గూట్య కాలం తరువాత మూడవ ఉర్ రాజ్యము ఇలాగే మెసొపొటెమియా ఉత్తర, దక్షిణ భాగాలను ఏకము చేసింది. క్రీ.పూ.2వ సహస్రాబ్దిలో అమోరీయుల దండయాత్రలతో ఈ సామ్రాజ్యము పడిపోయింది. ఆ తరువాత క్రీ.పూ. 1700 వరకు అమోరీయుల "ఇసిన్ రాజవంశం" కొనసాగింది. మెసొపొటేమియా బాబిలోనియ పాలనలో సమైక్యంగా ఉన్న కాలములో, అనగా క్రీ.పూ. 1700 వరకు, కూడా అమొరీయ ఇసిన్ రాజవంశము మిగిలి ఉంది. సుమేరులు చివరకు అకేడు (అస్సీర-బాబిలోనియ) జనాభాలో కలిసిపోయారు.{{Citation needed|date=October 2017}} * ఉబైడు కాలం: క్రీ.పూ. 6500–4100 (మట్టిపాత్రల కొత్తరాతియుగం నుండి తామ్రశిలా యుగము వరకు) * ఉరుక్ కాలవ్యవధి: క్రీ.పూ. 4100–2900 (చివరి తామ్రశిలా యుగము నుండి మొదటి కంచు యుగం I వరకు) ** ఉరుక్ XIV–V : క్రీ.పూ. 4100–3300 ** ఉరుక్ IV కాలం: క్రీ.పూ. 3300–3100 ** జెమ్డిట్ నస్ర్ కాలం (ఉరుక్ III ): 3100–2900 క్రీ.పూ * ఆదివంశపు కాలం (మొదటి కంచు యుగము II–IV) ** మొదటి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2900–2800 ** రెండవ ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2800–2600 (గిల్గమేష్) ** మూడవ ఎ ఆదివంశపు కాలం: 2600–2500 ** మూడవ బి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2500–2334 * అకేడు సామ్రాజ్య కాలం: సుమారు క్రీ.పూ 2334–2218 (సర్గోన్) * గూట్యపు కాలం: క్రీ.పూ. 2218–2047 (ప్రారంభ నాలుగవ కాంస్య యుగం) * మూడవ ఉర్ కాలం: క్రీ.పూ. 2047–1940. [[File:Samarra bowl.jpg|thumb|బెర్లిన్‌లోని పర్గమన్ సంగ్రహశాలలోనున్న సామర్రా పాత్ర. పాత్రకు మధ్యన ఉన్న స్వస్తికం పునర్నిర్మాణము ద్వారా చేర్చబడింది.<ref> Stanley A. Freed, ''Research Pitfalls as a Result of the Restoration of Museum Specimens'', Annals of the New York Academy of Sciences, Volume 376, The Research Potential of Anthropological Museum Collections pp. 229–245, December 1981.</ref>]] ==ఉబైడు కాలం == {{main|[[:en:Ubaid period|ఉబైడు కాలం]]}} [[Image:Frieze-group-3-example1.jpg|thumb|right|ఉబైడు కాలం నాటి మృణ్మయ పాత్ర]] చక్కటి చిత్రాలతో అలంకరింపబడి, విలక్షణ శైలిలో తయారు చేయబడ్డ, మృణ్మయ పాత్రలు ఈ కాలములో మనకి కనిపించే ప్రముఖ అంశము. ఉబైడు కాలములో ఈ కుమ్మర శైలి మెసొపొటేమియా, పెర్షియన్ గల్ఫ్ ప్రాంతాల్లో ప్రాచుర్యంలో ఉండేది. అత్యంత పురాతన మానవ నివాసాలు [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ ఎల్ ఒఎలీ]]లో ఉన్నట్లుగా ఆధారాలు ఉన్నాయి. ఐతే ఉబైడు కాలానికంటే చాలా ముందు నుండే దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని పరిస్థితులూ, వాతావరణమూ మానవ నివాసానికి అనుకూలంగా ఉండేవి. కనుక ఇప్పటికింకా కనుగొనని మరింత పురాతన నివాస స్థలాలు ఉండే అవకాశము మెండుగా ఉంది. ఈ ఉబైడు కాలపు సంస్కృతిని పరిశీలిస్తే, ఈ సంస్కృతి ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సామర్రపు సంస్కృతి ప్రభావముతో ఏర్పడినట్లుగా అనిపిస్తుంది. ఈ కాలపు తరువాతిదైన ఉరుక్ కాలము వారిని సుమేరులుగా గుర్తించారు. ఉరుక్ కాలపు వారు ఉబైడు కాలపు ప్రజల తరువాతి తరాలా లేక వారు వేరే సంస్కృతికి చెందినవారా అన్నది తెలియదు. ఉబైడు కాలములో ముఖ్య రాజకీయ, సాంస్కృతిక కేంద్రముగా ఎరీడు ఉండేది. నాగరిక జ్ఞానాన్ని ([[:en:Me (mythology)| మీ]]) ఎరీడు గ్రామ దైవమూ, జ్ఞానానికి ప్రతీక ఐన [[:en:Enki|ఎంకీ]], ఉరుక్ గ్రామ దేవతా, ప్రేమకూ యుద్ధానికీ ప్రతీక ఐన [[:en:Inanna|ఇనానా]]కు ఇచ్చే కథ, బహుశా ఎరీడు ప్రాభవము తగ్గి ఉరుక్ వైభవము యొక్క ఆరంభాన్ని సూచిస్తుండవచ్చు.<ref name=WolksteinKramer1983>{{cite book|last1=Wolkstein|first1=Diane|last2=Kramer|first2=Samuel Noah|title=Inanna: Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer|url=https://archive.org/details/inannaqueenofhea00wolk|date=1983|publisher=Harper & Row|location=New York|isbn=978-0060147136}}</ref>{{rp|174}} ==ఉరుక్ కాలం == ఉబైడు కాలములో కుమ్మర పరిశ్రమ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. నెమ్మదిగా కదిలే [[కుమ్మరి చక్రం|కుమ్మరి చక్రాల]]తో పాత్రలను తయారు చేసీ, వాటిని అందమైన చిత్రాలతో అలంకరించేవారు. క్రమంగా ఈ పాత్రలు, వేగంగా కదిలే చక్రాలపై నిపుణుల చేత భారీ మొత్తములో ఉత్పత్తి చేయబడ్డాయి. ఈ పాత్రలకు అలంకరణలుండేవి కాదు. ఈ కుమ్మర పరిశ్రమ విధానాల్లో వచ్చిన మార్పే ఉరుక్ కాలానికీ, ఉబైడు కాలనికీ మధ్య ప్రముఖ వ్యత్యాసము. <ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=gnpyREWsfG0C&pg=PA353#v=onepage&q&f=false|title= Upon this Foundation: The N̜baid Reconsidered : Proceedings from the U̜baid Symposium, Elsinore, May 30th-June 1st 1988|author1=Elizabeth F. Henrickson |author2=Ingolf Thuesen |author3=I. Thuesen |page= 353|year= 1989|isbn= 978-8772890708}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=fhMTRcUm9WsC&pg=PA31#v=onepage&q&f=false|title= The Invention of Cuneiform: Writing in Sumer|author= Jean-Jacques Glassner|page= 31|year= 2003|isbn= 978-0801873898}}</ref> {{multiple image | perrow = 2 | total_width = 250 | caption_align = center | align = left | direction = vertical | header = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజు (మతాధికారి) | image1 = Yale University. Uruk period priest-king.jpg | caption1 = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజూ, అతని శిష్యుడూ. సుమారు క్రీ.పూ 3200 నాటి చిత్రం | image2 = Uruk King priest feeding the sacred herd.jpg | caption2 = క్రీ.పూ 3100 నాటి ఉరుక్ కాలపు ముద్ర. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది. }} ఉరుక్ కాలంలో (సుమారుగా 4100-2900 క్రీ.పూ.) దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని నదులూ, కాలువల గుండా పెద్ద మొత్తంలో వ్యాపార సరుకుల రవాణా జరిగేది. ఈ వ్యాపారాలు పెద్ద, పెద్ద పట్టణాల ఆవిర్భావానికి తోడ్పడ్డాయి. నగర-సామ్రాజ్యాల వలె ఈ నగరాల నడిబొడ్డున కూడా ఒక ఆలయము ఉండేది. 10,000కు పైగా జనాభా కల ఈ నగరాల్లో [[:en:Social stratification|అన్ని సామాజిక వర్గాలకు చెందిన ప్రజలూ]] ఉండేవారు. ఈ నగరాల్లో కేంద్రీకృత పాలనా యంత్రాంగము ఉండేది. ఈ యంత్రాంగము నగర నిర్వహణ కొరకు వివిధ శాఖల్లో సిబ్బంది నియామకాలు జరిపేది. ఉరుక్ కాలంలోనే పర్వతదేశం నుండి పట్టుబడ్డ వారిని [[:en:Slavery in antiquity|బానిస కార్మికులు]]గా ఉపయోగించుకోవడం ప్రారంభం అయింది. పురాతన గ్రంథాలలో ఈ పట్టుబడ్డ బానిసలతో పనులు చేయించారనడానికి తగినన్ని సాక్ష్యాధారాలున్నాయి. [[టర్కీ]]లోని [[:en:Taurus Mountains|టౌరసు పర్వతాల]] నుండి పశ్చిమాన [[మధ్యధరా సముద్రం|మధ్యధరా సముద్రమూ]], తూర్పున [[ఇరాన్|ఇరాను]] వరకు ఉరుక్ నాగరికతకు చెందిన గుర్తులూ, కాలనీలు కనుగొనబడ్డాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005">[[Guillermo Algaze|Algaze, Guillermo]] (2005). ''[[iarchive:urukworldsystemd0000alga|The Uruk World System: The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamian Civilization]]'', Second Edition, University of Chicago Press.</ref>{{Rp|2–3}} ఉరుక్ కాలంనాటి నాగరికత పరిసర ప్రాంతాలలో ఉన్న ప్రజల మీద ప్రభావం చూపించింది. సుమేరు వ్యాపారస్తులూ, ద్వారా సుమేరు సంస్కృతి ఈ చుట్టుపక్కల జనాలకు పరిచయమైంది. ఫలితంగా వీరు కూడా క్రమంగా ఇదే తరహాలో ఉన్న వారి స్వంత ఆర్థికవ్యస్థను, సంస్కృతులను అభివృద్ధి చేసుకున్నారు (ఉదా: [[:en:Tell Brak|టెల్ బ్రాక్]]). దీనితో సుమేరు నగరాలు సుదూర కాలనీలను సైనిక బలగముతో తమ గుప్పిట్లో ఉంచుకోలేకపోయాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005"/> ఉరుక్ కాలంలో సుమేరు నగరాల పాలనావ్యవస్థ [[:en:Theocracy|మతరాజ్యవ్యవస్థ]] అయ్యి ఉండి, మతాధికారి (పురోహిత రాజు) పాలనలో ఉండుండవచ్చు. ఈ విధానములో నగరములోని మందిరము, పురుషులూ, మహిళలతో కూడుకుని ఉండే ఒక పెద్దల మండలి ఆధీనములో ఉండేది. ప్రతీ మండలికీ అధ్యక్షునిగా ఒక మతాధికారి (ఎస్సి) ఉండేవారు. ఈ మతాధికారి నేతృత్వములో మండలి నగరపాలన చేసేది. నగర దైవము పురుషుడైతే మహిళా, స్త్రీ ఐతే పురుషుడూ, మతాధికారులుగా ఉండేవారు.<ref name=Jacobsen>Jacobsen, Thorkild (Ed) (1939),"The Sumerian King List" (Oriental Institute of the University of Chicago; Assyriological Studies, No. 11., 1939)</ref> ఈ రాజకీయ నిర్మాణం ఆధారంగానే తరువాతి కాలములో సుమేరు [[:en:pantheon|దేవగణము]] రూపుదిద్దుకుని ఉండవచ్చు. ఉరుక్ కాలంలో యుద్ధాలు, సుశిక్షితులైన సైనిక బలగమూ ఉన్నాయనడానికి పెద్దగా ఆధారాలు లేవు. పట్టణాలకు కూడా సాధారణంగా ప్రకారాలు ఉండేవి కాదు. ఈ కాలములో ఉరుక్ ప్రపంచంలోనే అత్యంత పట్టణీకరణ గల నగరముగా అవతరించింది. నగర జనాభా సంఖ్య మొదటిసారి 50,000ను దాటింది. పురాతన సుమేరు రాజ జాబితాలో ఈ కాలములోని అనేక ప్రముఖ నగరాలను పాలించిన రాజవంశాల పేర్లు ఉన్నాయి. ఈ మొదటి దఫాలో ఉన్న రాజులందరూ జలప్రళయం సంభవించే ముందు ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించినట్లు చెప్పబడింది. వీరు కాల్పనిక వ్యక్తులు అయ్యుండవచ్చు. ప్రసిద్ధ పౌరాణిక వ్యక్తులైన [[:en:Alulim|ఆల్యులిమ్]], [[:en:Dumuzid|డూమిౙిడ్]] వంటివాళ్ళ పేర్లు కూడా ఈ దఫాలో ఉన్నాయి.<ref name=Jacobsen/> 9000–5000 ఏళ్ళ క్రితము భూమిపై వెచ్చటి, తేమపూరిత వాతావరణము ఏర్పడింది. దీన్ని హోలోసీన్ క్లైమాటిక్ ఆప్టిమమ్‌గా ({{ill|Holocene climatic optimum|en}}) వ్యవహరిస్తారు. ఈ వాతావరణము పోయి, భూమిపై పొడి వాతావరణము ఏర్పడ్డ చర్యను పియొర ఆసిలేషన్ ({{ill|Piora Oscillation|en}}) అంటారు. పియొర ఆసిలేషన్ సుమారు క్రీ.పూ 3200–2900 మధ్యకాలంలో జరిగింది. సరిగ్గా ఈ పియొర ఆసిలేషన్ సమయానికే ఉరుక్ కాలము ముగిసింది.<ref>Lamb, Hubert H. (1995). Climate, History, and the Modern World. London: Routledge. {{ISBN|0415127351}}</ref> ==ఆది వంశపు కాలం == {{Main|[[:en:Early Dynastic Period (Mesopotamia)|ఆది వంశపు కాలం]]|[[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశం]]}} [[File:Meskalamdug helmet British Museum electrotype copy original is in the Iraq Museum, Bagdad.jpg|thumb|క్రీ.పూ 26వ శతాబ్దం నాటి బంగారు శిరస్త్రాణం. ఇది [[:en:Meskalamdug|మిస్కలమ్డగ్‌]] అనే రాజుది. ఇతడు [[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశపు]] వ్యవస్థాపకుడు అయ్యుండొచ్చు.]] క్రీ.పూ. 2900తో పెద్దల మండలి పాలనావిధానము పోయి, సుమేరులో రాచరికము మొదలైంది. దీనితో పాలనావ్యవహారాల్లో మతానికున్న ప్రాముఖ్యత తగ్గింది.<ref>Jacobsen, Thorkild (1976), "The Harps that Once...; Sumerian Poetry in Translation" and "Treasures of Darkness: a history of Mesopotamian Religion"</ref> రాజును సుమేరు భాషలో లూగల్ (లు = మనిషి, గాల్ = గొప్ప) గా వ్యవహరించేవారు. ఈ కాలపు రాజులలో, సుమేరు సంప్రదాయాలలో పితృసమాన గౌరవము కల, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్]], [[:en:Lugalbanda|లుగల్బాండ]], [[గిల్గమేష్]] వంటి ప్రముఖులు కూడా ఉన్నారు. వీరి పాలన సంకేత చిత్రాల లిపి నుండి ఇప్పుడు మనము చదవగలిగే అక్షర చిహ్నాల లిపి అభివృద్ధికి కొన్ని శతాబ్దాల ముందు, అనగా కీ.పూ.2900లో నడిచింది. ఈ సమయములో సుమేరు సాంస్కృతిక కేంద్రముగా దక్షిణ మెసొపొటేమియా ఉన్నప్పటికీ, పాలకులు తమ రాజ్యాలను పొరుగు ప్రాంతాలకు విస్తరింపజేయడముతో, అక్కడి సెమిట వాసులు సుమేరు సంస్కృతిని చాలా వరకు తమ ఆచార వ్యవహారాల్లో భాగము చేసుకున్నారు. సుమేరు రాజ జాబితాలో ఉన్నవారిలో, వీరగాథల్లో ప్రస్తావించబడ్డ మొదటి రాజు [[:en:Etana|ఎథనా]]. ఇతడు [[:en:Kish (Sumer)|కిషు]] మొదటి రాజవంశంలో 13 వ రాజు. పురావస్తు పరిశోధనల ఆధారంగా ధ్రువీకరింపబడిన వాళ్ళలో అత్యంత పురతనమైనవాడు కిషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసి]]. ఇతడి పేరూ [[:en:Epic of Gilgamesh|గిల్గమేష్ పురాణకావ్యంలో]] కూడా పేర్కొనబడింది. ఈ విషయాన్ని ఆధారము చేసుకుని, గిల్గమేష్ కూడా చారిత్రాక ఉరుక్ రాజు అనే ప్రతిపాదన చేయబడింది. ఈ కాలములో యుద్ధాలు పెరిగాయి. ఈ మార్పు గిల్గమేషు కావ్యములో కూడా ప్రతిబింబిస్తుంది. నగరాల విస్తీర్ణము పెరిగీ, రక్షణగా ప్రాకారాలు నిర్మించబడ్డాయి. ప్రాకారాల పరిమాణం అధికరించబడింది. దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని ప్రాకారాలు లేని పల్లెలు కనుమరుగైపోయాయి. (ఎన్మర్కర్, గిల్గమేషులిరువురూ కూడా ఉరుక్ పట్టణానికి ప్రకారాలు నిర్మించినట్లు గాథల్లో చెప్పబడింది.)<ref>George, Andrew (Translator)(2003), "The Epic of Gilgamesh" (Penguin Classics)</ref>. ====లగాషు మొదటి రాజవంశం ==== [[File:Stele of Vultures detail 02.jpg|thumb|left|[[:en:Eannatum|ఎన్నాటుము]] [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఒక ముక్క]] {{Main|[[:en:Lagash|లగాషు]]}} లగాషు రాజవంశాన్ని (సుమారు క్రీ.పూ. 2500–2270) రాజుల జాబితాలో పేర్కొననప్పటికీ అనేక ముఖ్యమైన స్మారక కట్టడాలూ, పురావస్తు పరిశోధనా ఫలితాల ద్వారా ఆ వంశపు ఉనికి ధ్రువీకరించబడింది. కొంతకాలం మాత్రమే ఉనికిలో ఉన్నప్పటికీ చరిత్రకు తెలిసిన మొట్టమొదటి చక్రవర్తులలో ఒకరుగా లాఘాషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Eannatum|ఎన్నాటం]] ప్రత్యేకత సంతరించుకున్నాడు. ఇతడు కిష్, ఉరుక్, [[:en:Ur|ఉర్]], [[:en:Larsa|లార్సా]]లతో సహా మొత్తం సుమేరును ఆక్రమించి తన సామ్రాజ్యములో కలుపుకున్నాడు. అలాగే లగషు చిరకాల ప్రత్యర్థి ఐన [[:en:Umma|ఉమ్మా]]ను తన సామంత రాజ్యంగా మార్చాడు. అంతేకాక ఆయన రాజ్యం [[:en:Elam|ఈలం]], పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతాలకు కూడా విస్తరించి ఉండేది. అందరినీ భయభ్రాంతులను చేసి అదుపులో పెట్టడమే ఆయన విధానమని అనిపిస్తుంది.<ref name=roux1993>{{cite book |last=Roux |first=Georges |authorlink=Georges Roux (assyriologist) |year=1993 |title=Ancient Iraq |url=https://archive.org/details/ancientiraq00roux |location= Harmondsworth |publisher=Penguin |isbn=978-0140125238}}</ref> అతని [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఖండఖండాలుగా నరికిన ప్రత్యర్థుల శరీరాలను రాబందులు పీక్కు తింటున్నట్లు చెక్కబడింది. అతను మరణంచిన కొద్దికాలానికే ఆ సామ్రాజ్యం చిన్నాభిన్నమైపోయింది. తరువాత ఉమా మతాధికారి-రాజు [[:en:Lugal-Zage-Si|లాగాల్-జాగే-సి]] ఉరుక్‌ను జయించడంతో లగషు రాజవంశ వైభవము మగిసింది. ఉరుక్ అతని రాజధానిగా మారింది. తరువాత ఆయన పర్షియన్ గల్ఫు నుండి మధ్యధరా వరకు విస్తరించి ఉన్న సామ్రాజ్యాన్ని పాలించాడు. అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను]] అధికారములోకి రావడానికి ముందు ఉన్న సుమేరు జాతి రాజులలో ఇతను చివరివాడు.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==అకేడు సామ్రాజ్యం == {{Main|[[:en:Akkadian Empire|అకేడు సామ్రాజ్యం]]}} [[File:Prisoners on the victory stele of an Akkadian king circa 2300 BCE Louvre Museum Sb 3.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2300 నాటి అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను]] విజయఫలకం పైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీలు.<ref name="ArchaeologyofElam" /><ref name="TwoSteles" /> లూవ సంగ్రహశాలలోనిది]] అకేడు సామ్రాజ్యము క్రీ.పూ. 2234–2154 మధ్య కాలములో నడిచింది. [[:en:East Semitic languages|తూర్పు సెమిటపు]] [[:en:Akkadian language|అకేడు భాష]] కిషు రాజుల పేర్లు వ్రాయడానికి, మొదటిసారి క్రీ.పూ. 2800లో, వాడబడింది.<ref name=roux1993/> ఈ భాషలోనే ఆ పేర్లు తదుపరి రాజ జాబితాలలో కూడా వ్రాయబడ్డాయి. పూర్తిగా ప్రాచీన అకేడు భాషలో వ్రాసిన రచనలు క్రీ.పూ.2500 నుండి ఉన్నాయి. [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను మహావీరుడి]] (క్రీస్తుపూర్వం 2270-2215) పాలనలో ప్రాచీన అకేడు భాష వాడకము శిఖరాగ్రమును చేరుకుంది. అయినప్పటికీ పరిపాలనా కార్యకలాపాలకు సంబంధించిన ఫలకాలను వ్రాయడానికి రాయసగాళ్ళు సుమేరు భాషనే ఎక్కువ వాడేవారు. అకేడు, సుమేరు భాషలు రెండూ కూడా సుమారు వెయ్యి సంవత్సరాల వరకు వాడుక భాషలుగా ఉన్నాయి. కానీ క్రీ.పూ. 1800 నాటికి సుమేరు భాష ప్రధానంగా పండితులకూ, వ్రాయసగాళ్ళకూ మాత్రమే తెలిసిన గ్రాంథిక భాషగా మారింది. సర్గోనుకు ముందూ, తరువాతి కాలాలను పోల్చి చూస్తే చారిత్రక పరిస్థితుల్లో పెద్దగా అసంబద్ధత లేదనీ, సెమిటులూ, సుమేరుల మధ్య కలహాలకు, చరిత్రాకారులు ఆ కలహము చూపిన ప్రభావము కంటే ఎక్కువ ప్రాధాన్యత ఇస్తున్నారని [[:en:Thorkild Peter Rudolph Jacobsen|థార్కిద్ద్ జాకబ్సెన్‌]] వాదించాడు.<ref>''Toward the Image of Tammuz and Other Essays on Mesopotamian History and Culture'' by T. Jacobsen</ref> ఐతే, సర్గోను ఆక్రమించుకున్న ఈలము భాగాలలో కొంతకాలం అకేడు భాష అక్కడి వారిపై రుద్దబడిందనడానికి తిరుగులేని ఆధారాలున్నాయి. ==గూట్యపు కాలం == {{Main|[[:en:Gutian dynasty|గూట్యపు వంశం]]}} క్రీ.పూ. 2083–2050 (స్వల్పకాలం ఉనికిలో ఉంది). ====లగాషు 2 వ రాజవంశం ==== [[File:Gudea of Lagash Girsu.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు [[:en:Gudea|గుడియా]]. ఇతనివి అనేక ప్రతిమలు మనకు దొరికాయి.]] [[File:Ur-Ningirsu ruler of Lagash portrait circa 2110 BCE.jpg|thumb|right|గుడియా కుమారుడు [[:en:Ur-Ningirsu|ఉర్-నింగిర్సూ]] ప్రతిమ. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Head Gudea Louvre AO13.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా]] క్రీ.పూ. 2093–2046 (స్వల్పకాల చరిత్ర) క్రీ.పూ. 2093-2046 (స్వల్పకాలం)గూట్యుల చేతిలో అకేడు సామ్రాజ్యం పతనమైన తరువాత సుమేరు జాతి పాలకుడైన లాఘాషుకు చెందిన [[:en:Gudea|గుడియా]] ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్నాడు. తమకి తాము దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకునే [[:en:List of kings of Akkad#Sargonic dynasty (c. 2334 – 2193 BC)|సార్గోనిక రాజుల]] విధానాన్ని ఇతడు కూడా కొనసాగించాడు. మునుపటి లాగాషు రాజవంశీకుల వలె గుడియా ఇంకా ఆయన వారసులు కూడా కళలకు ప్రోత్సాహం అందించడముతో, వీరి కాలానికి చెందిన అనేక కళాఖండాలూ, ఉత్పత్తులూ పెద్ద సంఖ్యలో పురావస్తు పరిశోధనల్లో లభ్యమయ్యాయి. ==మూడవ ఉర్ కాలం== [[File:Ziggurat of ur.jpg|thumb|left|ఇరాక్‌లోని నాస్రీయాహ్ దగ్గరున్న సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటి [[:en:Ziggurat of Ur|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]]]] క్రీ.పూ. 2047-1940 (స్వల్పకాల చరిత్ర) తరువాత, ఉర్ యొక్క 3 వ రాజవంశస్తులైన ఉర్-నమ్ము, అతని వారసుడు షుల్గీలు సుమేరును పాలించారు. వీరి సామ్రాజ్యము దక్షిణ అస్సీరియా వరకు విస్తరించి ఉండేది. ఇందుమూలాన ఇంతకు ముందు కొందరు చరిత్రకారులు, ఈ కాలానికి సుమేరు పునరుజ్జీవ కాలమని తప్పుడు పేరు ఇచ్చారు.<ref>{{Cite book|last=Cooper|first=Jerrold S.|url=https://www.worldcat.org/oclc/944087535|title=Problems of canonicity and identity formation in ancient Egypt and Mesopotamia|date=2016|others=Kim Ryholt, Gojko Barjamovic, Københavns universitet, Denmark) Problems of Canonicity and Identity Formation in Ancient Egypt and Mesopotamia (2010 : Copenhagen, Denmark) Literature and Identity Formation (2010 : Copenhagen|isbn=978-87-635-4372-9|location=Copenhagen|pages=1–18|chapter=Sumerian literature and Sumerian identity|oclc=944087535}}</ref> ఎందుకంటే అప్పటికే ఈ ప్రాంతంలో సుమేరు కంటే సెమిట సంస్కృతులే ఎక్కువ ఉన్నాయి. అస్సీరియా, తదితర ప్రాంతాల్లో అకేడ్ల జనాభా పెరగడమే కాక సెమిటులైన మార్టులు (అమొరులు) అనేక దఫాల్లో ఇక్కడికి వలస వచ్చారు. వీరు దక్షిణప్రాంతంలో ఇసిన్, లార్సా, ఎష్నున్న మరి కొంతకాలం తర్వాత బాబిలోనియా వంటి స్థానిక రాజ్యాలను స్థాపించారు. క్రీ.పూ. 21వ శతాబ్దిలో ఉత్తర భాగములో పురాతన అస్సిరియా సామ్రాజ్యము వలె దక్షిణాన బాబిలోనియా సామ్రాజ్యము కూడా కొంత కాలము ప్రధాన శక్తిగా నిలబడింది. మధ్యయుగములో లాటిను భాషలాగే, శరాకార లిపి వాడుకలో ఉన్నంత కాలము సుమేరు భాష బాబిలోనియా, ఇంకా అస్సీరియా పాఠశాలల్లో ధార్మిక భాషగా నేర్పబడేది. ==పతనం == ఈ కాలములో దక్షిణ మెసొపొటేమియా నుండి ప్రజలు ఉత్తరభాగానికి అధిక సంఖ్యలలో వలసవెళ్ళడం జరిగింది. మట్టిలో క్రమంగా పెరుగుతున్న లవణీయత కారణంగా సుమేరు భూముల వ్యవసాయ ఉత్పాదకత తగ్గుముఖం పట్టింది. ఈ ప్రాంతంలో ముందునుండే మట్టి లవణీయత ప్రధాన సమస్యగా గుర్తించబడింది.<ref>{{cite journal|last=Jacobsen T |first=Adams RM. |year=1958 |title=Salt and Silt in Ancient Mesopotamian Agriculture: Progressive changes in soil salinity and sedimentation contributed to the breakup of past civilizations. |url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.128.3334.1251|journal=Science |doi= 10.1126/science.128.3334.1251 |volume= 128| pages=1251–8|issue=3334}}.</ref> పేలవమైన డ్రైనేజ్ కారణంగా వ్యవసాయ భూముల్లో నీరు నిలబడిపోయేది. అక్కడి పొడి వాతావరణములో ఈ నీరు ఆవిరవగా, నీటిలోని లవణాలు నేలలో మిగిలిపోయి, క్రమంగా భూలవణీయత పెరగసాగింది. అకేడు సామ్రాజ్య కాలమూ, తదుపరి ఉర్ మూడవ వంశపు కాలాలలో గోధుమల పంట వేయడము నుండి లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలపంట సాగుకు రైతులు మారారు. కానీ అది ప్రజలకు తగినంత ఆహారం అందించ లేదు. దీనివలన క్రీ.పూ 2100 నుండి క్రీ.పూ. 1700 మధ్యలో ఈ ప్రాంతంలో జనాభా దాదాపు ఐదింట మూడు వంతులు తగ్గిందని అంచనా.<ref>{{cite journal|last=Thompson |first=William R. |year=2004 |title=Complexity, Diminishing Marginal Returns and Serial Mesopotamian Fragmentation |journal=Journal of World Systems Research |url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |format=PDF |doi=10.5195/jwsr.2004.288 |volume=10 |pages=612–652 |issue=3 |url-status=unfit |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120219134627/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |archivedate=February 19, 2012 }}</ref> దీనితో అకేడు భాష మాట్లాడే ప్రాంతాల్లో జనాభా పెరిగి, సుమేరు భాష ప్రధానంగా ఉన్న ప్రాంతాలలో జనాభా గణనీయముగా తగ్గినది. క్రమంగా సుమేరు మాతృభాషగా అంతరించిపోయి గ్రాంథిక భాషా, ధార్మిక భాషగా మిగిలింది. ఇబ్బి-సిన్ (క్రీ.పూ 2028–2004) పాలనలో ఈలములు దండయాత్రతో ఊర్ స్వాధీనం చేసుకున్న తరువాత {{citation needed|reason=Doesn't cite any evidence of sack of Ur?|date=October 2015}}, సుమెర్ అమోరీయుల పాలనలోకి వచ్చింది. 20 – 18 వ శతాబ్దాల్లో స్వతంత్ర అమోరు రాజ్యాలు "ఇసిన్ రాజవంశం"గా రాజ జాబితాలో చేర్చబడ్డాయి. క్రీ.పూ. 1800లో హమ్మురాబి ఆధ్వర్యంలో బాబిలోనియా విస్తరణతో ఈ వంశము యొక్క శకం ముగిసింది. తరువాతి కాలాల్లో అస్సిరియా, బాబిలోనియాలను పాలించిన రాజుల్లో కొంతమంది అరుదుగా సార్గోనిక రాజుల బిరుదు ఐన "సుమేరూ, అకేడు ప్రాంతాలకు రాజు"ను తమకు ఆపాదించుకున్నారు. ఇందుకు ఒక ఉదాహరణ సుమారు క్రీ.పూ 1225లో అస్సిరియాను పాలించిన మొదటి టుకుల్టీ నినుర్టా‌. ==జనాభా== సుమేర్లోని అతిపెద్ద నగరాల్లో ఒకటైన ఉరుక్ వైభవము తారాస్థాయిలో ఉన్నప్పుడు, నగర జనాభా 50,000-80,000 ఉండేదని అంచనా వేయబడింది. <ref>[https://archive.is/20150411005800/http://proteus.brown.edu/mesopotamianarchaeology/ Harmansah, Ömür, The Archaeology of Mesopotamia: Ceremonial centers, urbanization and state formation in Southern Mesopotamia, 2007, p.699]</ref> సుమేర్లో ఇతర ప్రముఖ నగరాలు ఉండడమూ, పెద్దసంఖ్యలో వ్యవసాయ జనాభా ఉండడాన్నీ బట్టి చూస్తే, సుమేరు జనాభా సుమారుగా 8 నుండి 15 లక్షల దాకా ఉండుంటుందని అంచనా. ఇదే సమయంలో ప్రపంచ జనాభా 2.7 కోట్లుగా అంచనా వేయబడింది.<ref>Colin McEvedy and Richard Jones, 1978, ''Atlas of World Population History'', Facts on File, New York, {{ISBN|0713910313}}.</ref> సుమేరు భాషకు వేరే ఏ భాషతోను పోలికలూ, సంబంధాలూ లేవు (లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్). ఐతే ఆ కాలములో తక్కువ సాంస్కృతికంగా తక్కువ ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడిన వేరే భాష ఉండేదనీ (substrate), ఆ భాష ఏమిటో ఈనాడు మనకి తెలియనప్పటికీ, సుమేరు భాషపై దాని ప్రభావాము తెలుస్తోందనీ (substrate effect), అనేక భాషాశాస్త్రవేత్తలు అభిప్రాయపడ్డారు. సుమేరులోని కొన్ని ప్రధాన నగరాలకు సుమేరు భాషకు చెందని పేర్లు ఉన్నాయి. ఇదే వీరి ప్రతిపాదనకు ఆధారము. ఈ పేర్లూ, వీరికి ముందు ఇక్కడ నివసించిన జనాల భాషలోనివని వీరి అభిప్రాయము.<ref name="Nemet-Nejat1998">{{cite book|author=Karen Rhea Nemet-Nejat|title=Daily life in ancient Mesopotamia|url=https://books.google.com/books?id=lbmXsaTGNKUC&pg=PA13|accessdate=29 November 2011|year=1998|publisher=Greenwood Publishing Group| isbn= 978-0313294976| page=13}}</ref> ఏదేమైనా దక్షిణ మెసొపొటేమియాలో ఉబైడు కాలం (క్రీ.పూ.5300–4700) నుండి మొదలుకొని సంస్కృతిలో పెను మార్పులేవీ చోటుచేసుకోలేదని పురావస్తు పరిశోధనలు తెలియజేస్తున్నాయి. ఇక్కడ స్థిరపడిన సుమేరు ప్రజలు టైగ్రిసు, యూఫ్రేటీసు నదుల కారణంగా సారవంతమైన ఈ ప్రాంతపు భూములను సాగుచేసి వ్యవసాయక్షేత్రాలుగా మార్చారు. ప్రాచీన సుమేరు భాషను మాట్లాడిన పురాతన సుమేరులు, ఉత్తర భాగాన నివసించిన రైతులని కొందరు పరిశోధకులు భావిస్తున్నారు. నీటిపారుదల వ్యవసాయ విధానాలను ఆకళింపు చేసుకున్న తరువాత వీరు దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చి ఉంటారని వారి భావన. సామర్రులు ఆదిమ నీటి పారదుల పద్ధతుల నుపయోగించి వ్యవసాయము చేసేవారు. టైగ్రీసూ, దాని ఉపనదుల పరీవాహక ప్రాంతాల్లో ఈ పద్ధతి వాడిన వారిలో వీళ్ళే మొదటివారు. క్రీ.పూ 5700–4900 ప్రాంతములో వీరికి మృణ్మయ పరిశ్రమలుండేవని తెలుస్తోంది. చోగ మామీ మృణ్మయ పాత్రల్లో సామర్రపు పద్ధతులూ, సుమేరు పద్ధతులూ (డు కాలమునాటి) కూడా కనిపిస్తాయి. 1980 లలో ఫ్రెంచివారు జరిపిన త్రవ్వకాలలో లాస్సాకు సమీపంలోని టెల్ అవేలి (ఓయిల్లె, ఓయులి) వద్ద ఉబైడు కాలనికి పూర్వము తయారైన పాత్రలు ఎనిమిది స్థాయిలలో లభ్యమయ్యాయి. ఇవి సామర్రపు పాతరలను పోలి ఉన్నాయి. కనుక ఉత్తరాన వ్యవసాయ సంస్కృతిని అలవర్చుకున్న సామర్రులు, నీటి పారదుల నైపుణ్యమూ, శ్రామికుల చేత సేద్యాన్ని నడిపించడానికి కావలసిన సామాజిక వర్గీకరణా పొందాక, దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చుంటారని సిద్దాంతీకరించడమైనది. {{Citation needed|date=June 2011}} అరేబియా సముద్రతీరాన లభ్యమైన పనిముట్ల ఆధారంగా వేటాడడము, చేపలు పట్టడము ద్వారా బతుకుతున్న అక్కడి స్థానికులే నెమ్మదిగా వ్యవసాయాధారిత సమాజాన్ని నిర్మించుకున్నారని మరికొందరు అభిప్రాయపడ్డారు. మంచుయుగానికి చివరిలో జలప్రళయానికి ముందు పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతంలో నివసించిన ప్రజలే సుమేరులని జురిస్ ౙరిఞ్శ విశ్వసిస్తున్నారు.<ref>{{Cite web | url=http://www.ldolphin.org/eden/ | title=Has the Garden of Eden been located at last? | website= | access-date=2018-12-21 | archive-url=https://web.archive.org/web/20051029101558/http://www.ldolphin.org/eden/ | archive-date=2005-10-29 | url-status=dead }}</ref> ==సంస్కృతి == ===సాంఘిక, కుటుంబజీవితం === [[File:Upper part of a gypsum statue of a Sumerian woman. The hands are folds in worship. Circa 2400 BCE. From Mesopotamia, Iraq. The British Museum, London.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2400 నాటి ఈ హరశోఠపు శిల్పంలో చేతులు జోడించి ప్రార్థిస్తున్న సుమేరు మహిళను చూడవచ్చు. ఇది ప్రస్తుతం లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] [[File:Reconstructed sumerian headgear necklaces british museum.JPG|thumb|right|సుమేరు మహిళల సమాధుల్లో దొరికిన వస్తువుల ఆధారంగా పునర్నిర్మించిన శిరోభూషణమూ, కంఠహారాలూ.]] సుమేరు కాల ఆరంభ దశలో ఆదిమ చిత్రాలు ఆధారంగా ఈ క్రింది విషయాలు తెలుస్తున్నాయి:<ref name="Sayce"/> * "మృణ్మయ పాత్రల వాడుక చాలా ఎక్కువగా ఉండేది. గిన్నెలు, పూల జాడీలూ, వివిధరకాల వంటపాత్రలూ తయారు చేయబడుతూ ఉండేవి. తేనె, వెన్న, మద్యము, ద్రాక్షారసం వంటి ఒక్కొక పదార్థానికీ ప్రత్యేకంగా వాటిని నిల్వ చేసుకోవడానికి తయారైన పాత్రలుండేవి. మద్యాన్ని ఖర్జూర పళ్ళ నుండి తయారుచేసుండొచ్చు. కొన్ని పూల జాడీలకు కొనదేలిన కాళ్ళు ఉండేవి. x ఆకారములో ఉన్న కాళ్ళుండే బల్లలపై ఈ జాడీలనుంచేవారు. సమంగా నిలబడే జాడీలను చతుస్ర లేదా దీర్ఘ చతుస్రాకారాల్లో ఉండే చెక్క బల్లల పై ఉంచేవాణరు. నూనె జాడి, బహుశా పదార్థాలను నిల్వ ఉంచే ఇతర జాడిలకు కూడా, మట్టితో మూతచుట్టూ మూసివేసేవారు. ఈ పద్ధతి ప్రాచీన ఈజిప్టులో కూడా ఉంది. ఈ మట్టి పాత్రలను అనుకరిస్తూ, రాతితో పూలజాడీలనూ, గిన్నెలనూ తయారుచేసేవారు." * "ఈకలతో చేసిన తురాయిని పెట్టుకునేవారు. మంచాలూ, ఎత్తుపీటలు, కుర్చీలూ వాడేవారు. వీటి కాళ్ళు ఎద్దు కాళ్ళలాగా ఉండేవి. అగ్ని-స్థలాలు, హోమగుండాలు ఉండేవి." * "కత్తులు, పిడిసాన, ఉలి, ఇంకా ఒక రంపం లాంటి పరికరమూ వీరు వాడేవారు. ఈటెలు, బాణాలు, ధనుస్సులూ, బాకులు (గురిచూసి విసిరే చిన్న కత్తి) యుద్ధంలో ఉపయోగించబడ్డాయి కానీ ఖడ్గాలు వాడారనడానికి ఆధారాలు లేవు. " * "వ్రాసేందుకు ఫలకాలు వాడేవారు. చురకత్తి (బాకు) అలుగును లోహముతో చేయగా, పిడి చెక్కతో తయారుచేసేవారు. బంగారు హారాలు వాడేవారు." * "చంద్రమానంతో కాలగణన లెక్కించబడింది." సుమేరు సంగీతానికి సంబంధించి చాలా సమాచారము లభించింది. వేణువూ, లైరు అనే ఒక తంత్రీ వాయిద్యము ఉపయోగించబడ్డాయి. లైరు అనగా ప్రాచీన వీణ (ఆధునిక వీణ కాదు) వంటిది. వీరి వాయిద్యాలలో నేటి కాలములో అందరూ ఎరిగినవి ఉర్ లైరులు.<ref name="Goss_2017_mesopotamian_flutes">{{cite web |last=Goss |first=Clint |title=Flutes of Gilgamesh and Ancient Mesopotamia |url=http://www.Flutopedia.com/mesopotamian_flutes.htm |date=15 April 2017 |website=Flutopedia |access-date=14 June 2017 }}</ref> లాఘాష్ రాజు ఉరుకాగినా (సుమారు క్రీ.పూ. 2300) అప్పటి ఆచారమైన బహుభర్త్రుత్వాన్ని రద్దు చేశారని శాసనాలు తెలియజేస్తున్నాయి. బహుభర్త్రుత్వానికి పాల్పడిన స్త్రీని ఆమె నేరము చెక్కబడ్డ రాళ్ళతో కొట్టి చంపాలని ఆయన చట్టము చేసారు. .<ref>[https://books.google.com/books?id=mpjk74blFDgC&pg=PA62&dq=urukagina+%22two+men%22&client=firefox-a&sig=29we4cFBrgMpJ9qsy4zjpCywAQY ''Gender and the Journal: Diaries and Academic Discourse'' p. 62] by Cinthia Gannett, 1992</ref> {{multiple image | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరు యువరాణీ (సుమారు క్రీ.పూ 2150) | total_width=350 | image1 = Sumerian princess of the time of Gudea circa 2150 BCE.jpg | caption1 = {{center|గుడియా కాలము నాటి (సుమారు క్రీ.పూ 2150) సుమేరు యువరాణీ.}} | image2 = Sumerian princess of the time of Gudea 2150 BCE. Louvre Museum AO 295.jpg | caption2 = {{center|శిల్పం యొక్క ముందు భాగము<br />లూవ సంగ్రహశాల AO 295.}} | footer= }} సుమేరు సమాజము పురుషాధిక్య సమాజము. అలాగే సామాజిక వర్గీకరణ ఉండేది. సుమేరు స్మృతులలో మనకి దొరికిన వాటిలో పురాతనమైనది ఉర్-నమ్ము స్మృతి. ఇది మూడవ ఉర్ కాలము నాటిది. ఈ స్మృతిని అధ్యయనము చేయడము ద్వారా ఆనాటి సామాజిక నిర్మాణము పై ఒక మౌలిక అవగాహన వస్తుంది. లు-గాలు ("గొప్ప వ్యక్తి" లేదా రాజు) కింద రెండు ప్రాథమిక వర్గాలుగా సమాజంలోని వారందరూ వర్గీకరించబడ్డారు: "లు" లేదా స్వేచ్ఛకలిగిన వ్యక్తీ, బానిస (పురుషుడు ఐతే ఆరాడ్, స్త్రీ ఐతే జెమి). 'లు' కొడుకును పెళ్ళికి ముందు డుము-నిటగా పిలుస్తారు. ఒక స్త్రీ (మునుస్)ను పెళ్ళికి ముందు కూతురిగా (డూము-మి), పెళ్ళి తర్వాత భార్య (డామ్)గా, భర్త చనిపోతే విధవగా (నుమసు) గుర్తిస్తారు. ఒక విధవ అదే తెగకు చెందిన మరో వ్యక్తిని మళ్ళీ పెళ్ళి చేసుకోవచ్చు. వివాహాలు సాధారణంగా వధూవరుల తల్లితండ్రుల చేత నిర్ణయించబడేవి<ref name=Kramer1963>{{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=The Sumerians: Their History, Culture, and Character|date=1963|publisher=The Univ. of Chicago Press|isbn=978-0-226-45238-8|url=https://archive.org/details/sumerianstheirhi00samu|url-access=registration}}</ref>{{rp|78}}. నిశ్చితార్థములో ఇరు పక్షాలూ పెళ్ళి నిశ్చయమైనట్లు మట్టి ఫలకాలపై నమోదు చేయించేవారు.<ref name=Kramer1963/> పెళ్ళికొడుకు పెళ్ళికూతురి తండ్రికి కానుకలివ్వగానే పెళ్ళికి చట్టబద్దత వస్తుంది.<ref name=Kramer1963/> సంతోషకరమైన దాంపత్యాన్ని వర్ణిస్తూ ఒక భర్త, తన భార్య తనకు ఎనిమిది మంది కొడుకులనిచ్చినప్పటికీ, ఇంకా తనతో సంభోగించడానికి ఆసక్తి చూపుతుందని చెప్పాడని ఒక సుమేరు నానుడి.<ref name="NemetNejat">{{citation|last=Nemet-Nejat|first=Karen Rhea|author-link=Karen Rhea Nemet-Nejat|date=1998|title=Daily Life in Ancient Mesopotamia|publisher=Greenwood|series=Daily Life|isbn=978-0-313-29497-6|page=[https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132 132]|url=https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132}}</ref> సుమేరులు పెళ్ళికి ముందు లైంగిక సంబంధాలను ఆమోదించినట్లుగా కనిపించదు.<ref>''Celibacy in the Ancient World: Its Ideal and Practice in Pre-Hellenistic Israel, Mesopotamia, and Greece'' by Dale Launderville, p. 28</ref> సుమేరు భాషలో కానీ, అకేడు భాషలో కానీ, కన్యత్వము అనే పదానికి సమానార్థకము లేదు. వీరు కన్యత్వం అనే భావనను సంభోగింపబడని, సంభోగానికి గురికాబడని, పురుషాంగము తెలియని స్త్రీ అనే వాక్యాలు వాడి వ్యక్తపరిచేవారు.<ref name="Cooper">{{cite book|last1=Cooper|first1=Jerrold S.|article=Virginity in Ancient Mesopotamia|title=Sex and Gender in the Ancient Near East: Proceedings of the 47th Rencontre Assyriologique Internationale, Helsinki|year=2001|location=Baltimore, Maryland|publisher=Johns Hopkins University Press|url=http://krieger2.jhu.edu/neareast/pdf/jcooper/jc%20Virginity.pdf|isbn=978-951-45-9054-2}}</ref>{{rp|91–93}} అకేడు వైద్య గ్రంథాల్లో పేర్కొనబడిన షిషితు అనే పదము కన్నెపొరను సూచిస్తుందా లేక మరేదైనా అర్థముందా అనేదానిపై స్పష్టత లేదు. ఐతే మహిళ కన్యత్వాన్ని నిర్ణయించడములో తరువాతి కాలపు మధ్యప్రాచ్య సంస్కృతులతో పోల్చితే కన్నెపొర పాత్ర చాలా తక్కువ అనిపిస్తుంది.<ref name="Cooper"/>{{rp|92}} కన్యత్వము విషయములో స్త్రీ మాటలకే ప్రాధాన్యత ఎక్కువ ఉండేది.<ref name="Cooper"/>{{rp|91–92}} ప్రాచీన ఆధారాలను బట్టి సుమేరులు శృంగారము పట్ల చాలా ఉదార వైఖరి కలిగియున్నారని తెలుస్తోంది.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> లైంగిక కట్టుబాట్లు నైతికత మీదకంటే, ఫలానా సంబంధము వారిని మతకర్మలలో పాల్గొనలేని విధంగా మైలు పరిచే అవకాశమెంత అనే విషయము మీద ఆధారపడి ఉండేవి.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఇక వీరు స్వయంతృప్తి లైంగిక పటుత్వాన్ని పెంచుతుందని నమ్మేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> సొంతంగానూ, అలాగే వారి లైంగిక భాగస్వాములతో కలిసీ కూడా స్వయంతృప్తి పొందేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> గుదమైదునము కూడా వీరికి ఆమోదయోగ్యమే.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఎంతూకు పూజారులైన స్త్రీలకు పిల్లల్ని కనడము నిషిద్దము.<ref name="Leick2013">{{citation|last=Leick|first=Gwendolyn|title=Sex and Eroticism in Mesopotamian Literature|publisher=Routledge|year=2013|isbn=978-1-134-92074-7|location=New York |page=219|orig-year=1994|url=https://books.google.com/books?id=WKoWblE4pd0C&pg=PA64}}</ref><ref name="NemetNejat"/> కనుక వీరు గుదమైదునములో ఎక్కువగా పాల్గొనేవారు.<ref name="Leick2013"/><ref name="Dening1996"/><ref name="NemetNejat"/> ===భాష, లిపి === [[File:Early writing tablet recording the allocation of beer.jpg|thumb|బీరు కేటాయింపులను నమోదు చేయడానికి వాడిన వ్రాత ఫలకం. క్రీ.పూ 3100–3000 కాలం నాటిది.]] [[File:P1150884_Louvre_Uruk_III_tablette_écriture_précunéiforme_AO19936_rwk.jpg|thumb|శరాకార లిపికి ఆధారమైన సంకేత చిత్రాలు గల సున్నపురాతి ఫలకం. క్రీ.పూ 4వ సహస్రాబ్ది నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Development of writing.jpg|thumb|వ్రాత అభివృద్ధి ప్రక్రియ యొక్క ప్రామాణిక శాస్త్రీయ పునర్నిర్మాణం. నేటి లిపుల పుట్టుకలో శరాకార లిపి పాత్రను కూడా ఇందులో మనం చూడవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Barraclough |first1=Geoffrey |last2=Stone |first2=Norman |title=The Times Atlas of World History |date=1989 |publisher=Hammond Incorporated |isbn=978-0-7230-0304-5 |page=[https://archive.org/details/isbn_9780723003045/page/53 53] |url=https://archive.org/details/isbn_9780723003045 |url-access=registration }}</ref><ref>{{cite book |last1=Senner |first1=Wayne M. |title=The Origins of Writing |date=1991 |publisher=University of Nebraska Press |isbn=978-0-8032-9167-6 |page=77 |url=https://books.google.com/books?id=Kc4xAlunCSEC&pg=PA77 }}</ref>]] సుమేరు పురావస్తు పరిశోధనల్లో కనుగొన్నవాటిల్లో అన్నిటికంటే ముఖ్యమైనవి, శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉన్న మట్టి ఫలకాలు. ఇవి పెద్ద సంఖ్యలో దొరికాయి. సుమేరు సంస్కృతిలో వ్రాత అభివృద్ధి అవ్వడము అనేది చారిత్రకాంశాలను పొందుపరచడములోనే కాక, ఇతిహాస కవితలూ, కథలూ అలాగే ప్రార్థనలూ, చట్టాల వంటి వివిధ రకాల సాహిత్యాన్ని సృష్టించే క్రమములో మానవాళి చరిత్రలోనే గొప్ప మైలురాయిగా పరిగణించబడుతుంది. మొదట్లో బొమ్మలు, అనగా గూఢచిత్రాలు వాడినప్పటికీ, కొద్ది కాలములోనే శరాకార లిపీ, ఆ తదుపరి పదసంజ్ఞలూ (ఆలోచనలను వ్యక్తపరిచేందుకు గుర్తులు) వాడబడ్డాయి. తడి మట్టిపై త్రిభుజాకారపు రెల్లుతో వ్రాసేవారు. సుమేరు భాషలో కొన్ని వేల వ్రాతలు బయటపడ్డాయి. వ్యక్తిగత, వ్యాపార లేఖలు, రసీదులు, పద కోశాలూ, చట్టాలు, శ్లోకాలు, ప్రార్థనలు, కథలు, రోజువారీ లెక్కల వంటివి ఉన్నాయి. మట్టి పలకల గ్రంథాలయాలు కనుగొనబడ్డాయి. స్మారక శాసనాలూ, అలాగే విగ్రహాలు లేదా ఇటుకలు వంటి వివిధ వస్తువులపై వ్రాతలూ సర్వసాధారణము. శిక్షణలో భాగంగా లేఖకులు (వ్రాయసగాళ్ళు) ఒక్కొక గ్రంథాన్నీ అనేక సార్లు గ్రంథస్తము చేయడముతో, చాలా గ్రంథాలవి అనేక ప్రతులు మనకు దొరికాయి. సెమిట సమాజములో కూడా వాడుక భాష సెమిట భాష ఐనప్పటికీ చాలా కాలము పాటు మతసంబంధ అలాగే చట్టసంబంధ కార్యకలాపాలకు సుమేరు భాష వాడుకలో ఉంది. శరాకార లిపిలో వ్రాయబడ్డ వాటిల్లో ముఖ్యమైనది 'గిల్గమేష్' అనే ఒక సుదీర్ఘ కావ్యము. ఉరుక్ శిథిలాల్లో లభ్యమైన ఈ కావ్యము ప్రామాణిక శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉంది. ఇది రెండవ ఆదిమ వంశపు కాలంలో పాలించిన గిల్గమేష్ (అకేడు భాషలో) ("బిల్గమేష్ (సుమేరులో)") అనే రాజు గురించి చెబుతుంది. ఈ కథలో గిల్గమేషు, అతని సహచరుడు ఎన్కిడుల కాల్పనిక సాహసాలు ఉన్నాయి. అనేక మట్టి పలకలపై వ్రాయబడ్డ ఈ కథ మనకు తెలిసినంతలో చరిత్రలోనే మొట్టమొదటి సారి వ్రాయబడ్డ కాల్పనిక సాహిత్యముగా గుర్తింపు పొందింది. సుమేరు భాషకు దగ్గరగా ఉన్న భాష ఏదీ లేదు. కనుక ఇది ఏ భాషా కుటుంబానికీ చెందదు. ఇలాంటి భాషను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్‌గా పిలుస్తారు (ఒంటరి భాష అని అర్థము).అకేడు భాష మాత్రము ఆఫ్రోయాసియాటిక్ భాషా కుటుంబంలో సెమిటిక్ విభాగానికి చెందినది. సుమేరు భాష యొక్క భాషా కుటుంబాన్ని కనుక్కోవడానికి జరిగిన అనేక ప్రయత్నాలు ఫలించలేదు. సుమేరు భాషలో పదముకు ఉపసర్గలూ, ప్రత్యయాలు వంటివి చేరడము ద్వారా అర్థము మారుతుంది. ఇలాంటి భాషలను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో అగ్లుటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ అంటారు. అనేక శాస్త్రజ్ఞులు సుమేరు భౌగోళిక అంశాలూ, వివిధ కళలూ, వ్యవసాయ విధానాలూ పరిశీలించి ఒక తక్కువ (substratum) లేదా సమాన పలుకుబడి (adstratum) కలిగిన భాష యొక్క ప్రభావమీ సుమేరు భాషపై ఉందని ప్రతిపాదించారు. ఈ ఊహాజనిత భాషకి ప్రోటో-యుఫ్రేటీయ భాష లేదా ప్రోటో-టైగ్రీయ భాషగా పేరు పెట్టారు. ఐతే ఈ ప్రతిపాదనను వ్యతిరేకించే శాస్త్రవేత్తలు కూడా చాలా మంది ఉన్నారు. ప్రాచీన సుమేరు వ్రాతలు, వ్రాయసగాళ్ళు తాము విషయాన్ని గుర్తుపెట్టుకోవడానికి ఊతంగా కొన్ని ముఖ్య పదాలు మాత్రము వ్రాసిపెట్టుకున్న సంగ్రహ రూపాలు. వీటిని వ్రాసేది తమ వ్యక్తిగత వాడుకకే కనుక ఇవి వ్యాకరణ నియమాలననుసరించక, గజిబిజిగా ఉంటాయి. అందువలన ఈ ప్రాచీన వ్రాతలనర్థము చేసుకోవడము చాలా కష్టము<ref>{{Cite book|title=The Oxford Handbook of the History of Linguistics|last=Allan|first=Keith|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0191643439|location=Oxford|pages=56–57}}</ref> క్రీ.పూ. 3 వ–2 వ సహస్రాబ్ది సమయానికి క్రమంగా వాడుక భాషగా సుమేరు స్థానాన్ని అకేడు భాష ఆక్రమించుకుంది .<ref name="woods">Woods C. 2006 [http://oi.uchicago.edu/pdf/OIS2.pdf “Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian”]. In S.L. Sanders (ed) ''Margins of Writing, Origins of Culture'': 91–120 Chicago</ref> అయితే సా.శ.. 1 వ శతాబ్దం వరకు సుమేరు భాష బాబిలోనియా, అస్సీరియాలో పవిత్ర, గ్రాంథిక, శాస్త్రీయ భాషగా వాడబడింది.<ref>{{cite book|last=Campbell|first=Lyle|title=A glossary of historical linguistics|url=https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191|year=2007|publisher=Edinburgh University Press| isbn=978-0748623792|author2=Mauricio J. Mixco |page=[https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191/page/n202 196]}}</ref> <gallery widths="170px" heights="170px"> Cuneiform tablet- administrative account with entries concerning malt and barley groats MET DP293245.jpg|శరాకార లిపిలో యవ నాణేల లెక్కలు వ్రాసి ఉన్న లెక్కలఫలకము. క్రీ.పూ 3100–2900 నాటిది. న్యూయార్క్ ‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. Bill of sale Louvre AO3766.jpg|షురుప్పక్‌లో పొలాన్నీ, ఇంటినీ అమ్మకానికి పెడుతూ ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది Stele of Vultures detail 02.jpg|'సున్నపురాతిపై చెక్కబడ్డ రాబందుల శిలాఫలకం. సుమారు క్రీ.పూ 2450 లోనిది‌. దీన్ని 1881లో గిర్సూలో (ఇరాక్‌లోని ఆధునిక టెల్ టెలోహ్) జరిపిన తవ్వకాల్లో ఎడ్వర్డ్ డీ సార్ౙెక్ కనుగొన్నారు. లూవ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. </gallery> ===మతం === [[File:Ebih-Il Louvre AO17551 n01.jpg|upright=0.8|thumb|క్రీ.పూ 24వ శతాబ్ది నాటి ప్రార్థనలో ఉన్న సుమేరు పురుషుడి శిల్పం (ఆధునిక తూర్పు సిరియాలో దొరికింది)]] {{multiple image|perrow=2|total_width=400|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header =సుమేరు మతము | image1 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (adjusted for perspective).jpg | caption1 = ఉర్ గుడిలో ఆసీనుడైన దేవునికి అర్ఘ్యము సమర్పణను చూపిస్తున్న శిల్పము. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | image2 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (libation detail).jpg | caption2 = ఉర్‌లోని గుడిలో అర్ఘ్యమును సమర్పిస్తున్న నగ్న పూజారి. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | footer= }} సుమేరులు వారికి సంబంధించిన అన్ని విషయాలనూ దైవానికి ఆపాదించేవారు. మరణం, దైవాగ్రహము వంటి విషయాలలో తాము అశక్తులమని విశ్వసించేవారు.<ref name=Kramer1963/> సుమేరు మతవిశ్వాసాల ప్రకారము విశ్వసృష్టికి మూలమైన వృత్తాంతాలు రెండు. ఈ వృత్తాంతాలే వీరి మతానికి మూలస్తంభాలు. మొదటి వృత్తాంతము ప్రకారము సృష్టి అనేది కొన్ని పవిత్రమైన వివాహాలు ఫలితంగా ఉద్భవించింది. ఈ వివాహాల ఫలితంగా వ్యతిరేక శక్తులకు ప్రతీకలైన స్త్రీ, పురుష దైవిక అంశల సంగమము జరిగింది. ఈ సంగమమే సృష్టికి మూలము. ఈ పవిత్ర వివాహ నమ్మకము యొక్క ప్రభావము మెసొపొటేమియలో తర్వాతి నాగరికతల్లోని మత విశ్వాసాలపై ఉంది. అకేడు మతములో సృష్టి వృత్తాంతాన్ని ఎనుమ ఎలిష్‌గా వ్యవహరిస్తారు. దీని ప్రకారము మంచినీటి దేవుడూ, పురషాంశ ఐన అబ్ౙు, ఉప్పునీటి దైవమూ, స్త్రీ అంశ ఐన తియామత్‌ల కలయిక సృష్టికి మూలము. ఈ కలయికతో జనియించిన వారు లాహ్మ్, లహ్మూలు. వీరిని బురదమయమైన వారు/మట్టితో నిండినవారిగా పిలుస్తారు. ఈ పేర్లను ఎరీడులో ఎంకి దేవాలయమైన ఈ-అబ్ౙులోని ద్వారపాలకులకు బిరుదులుగా ఇచ్చేవారు. యుఫ్రటీసు సముద్రములో కలిసే చోట, నదిలో కొట్టుకొచ్చిన మట్టితో చిన్న, చిన్న దీవులు ఏర్పడతాయి. ఈ ప్రక్రియను తలపించేలా రెండో పవిత్ర వివాహ జరిగింది. ఈ వివాహ ప్రతిఫలాలే అన్షార్ (ఆకాశపు ఇరుసు), కిషార్‌లు (భూమి యొక్క ఇరుసు). వీరిద్దరి పసంతానమే అను (ఆకాశము), కీ (భూమి)లు. మరో ముఖ్యమైన పవిత్ర వివాహము పర్వతాలకు దేవి ఐన నిన్హుర్సాగ్‌కు, మంచినీటికి అధిపతీ, ఎరీడు నగర దైవమైన ఎంకికీ మధ్య జరిగింది. వీరి కలయిక భూమికి పచ్చదనాన్నీ, పచ్చిక బయళ్ళనూ ప్రసాదించింది. సుమేరు సంస్కృతి ఏర్పడ్డ తొలి దశలో దక్షిణాన ఉన్న ఎరీడు ముఖ్య ఆధ్యాత్మిక కేంద్రంగా ఉండేది. ఐతే చరిత్ర వ్రాయబడడము మొదలైన తొలినాళ్ళలోనే మధ్య భాగములోని నిప్పూరు నగరము ఎరీడు స్థానాన్ని ఆక్రమించుకుంది. తర్వాత సుమేరు నాగరికత ఉన్నంత కాలమూ, ఈ నగరము తన స్థానాన్ని నిలుపుకుంది. ఇక్కడి పూజారులకు ఇతర నగర-రాజ్యాలమీద రాజకీయ అజమాయిషీ ఉండేది. ====దేవుళ్ళు ==== [[File:Ea (Babilonian) - EnKi (Sumerian).jpg|thumb|upright=1.3|క్రీ.పూ 2300 ప్రాంతం నాటి అకేడు ముద్ర. ఇందులో మనం వారి దేవుళ్ళైన ఇనానా, ఉటు, ఎంకీ, ఇసిముద్‌లను చూడవచ్చు.]] సుమేరులు దేవుళ్ళు అనేకులనీ (బహుదేవతావాదము), మానవ రూపాలు కలవారనీ విశ్వసించారు. ప్రతీ నగర రాజ్యానికీ ప్రత్యేకముగా నగర దేవతలూ, వారికి అంకితమైన నగర రాజులూ, మతాధికారులూ ఉండేవారు. ఐతే ఆయా నగర దేవతల ఆరాధన, ఆ నగరానికే పరిమతమవ్వాలని లేదు. ఒకే దైవము వివిధ నగరాల్లో పూజలందుకునేవారు. మతవిశ్వాసాలను గ్రంథస్తము చేసిన మొట్టమొదటి సమాజాల్లో సుమేరులు కూడా ఒకరు. కనుక వీరి విశ్వాసాలు మెసొపొటేమియాలోని తదుపరి నాగరికతల మతం, నమ్మకాలూ, జ్యోతిషశాస్త్రాలను ప్రభావితము చేసాయి. సుమేరులు ఆరాధించే దేవుళ్ళు: * వీరు స్వర్గాధిపతిని 'ఆన్‌'గా పిలుస్తారు. ఆకాశాన్ని కూడా సుమేరు భాషలో ఆన్ అనే అంటారు. ఆన్ దేవేరి 'కీ' (భూమికి ప్రతీక) * దక్షిణాన ఉన్న ఎరిదులోని ఆలయంలో ఉండే ఎంకి. సంక్షేమానికీ, జ్ఞానానికి దైవంగా, భూగర్భ జలాలకు అధిపతిగా, వ్యాధుల నుండి స్వస్థత చేకూర్చే శక్తి కలవాడిగా ఆరాధించబడ్డాడు. మానవాళికి మిత్రుడైన అతడు, మనుష్యులకు కళలు, శాస్త్రాలూ, నాగరిక బుద్ధులూ ప్రసాదించాడు. మొట్టమొదటి చట్టస్మృతి కూడా ఇతని సృష్టిగా భావించబడింది. * ఎన్లిల్ తుఫాను, వాయువూ, వర్షాలకు దేవుడు.<ref name=ColemanDavidson2015>{{citation|last1=Coleman|first1=J.A.|last2=Davidson|first2=George|title=The Dictionary of Mythology: An A–Z of Themes, Legends, and Heroes|date=2015|publisher=Arcturus Publishing Limited|location=London, England|isbn=978-1784044787}}</ref> నిప్పూరు నగర దేవుడైన ఆయన సుమేరుల ప్రధానదైవంగా ఆరాధించబడ్డాడు.<ref name=ColemanDavidson2015 />{{rp|108}}<ref>{{citation|first=Samuel Noah|last=Kramer|title=The Sumerian Deluge Myth: Reviewed and Revised|journal=Anatolian Studies|volume=33|date=1983|pages= 115–121|jstor=3642699|doi=10.2307/3642699}}</ref>{{rp|115–121}} ఆయన దేవేరి నిన్లిల్. ఈమె దక్షిణపవనాలకు దేవత.<ref>{{citation|last1=Black|first1=Jeremy A.|last2=Cunningham|first2=Graham|last3=Robson|first3=Eleanor|title=The Literature of Ancient Sumer|url=https://books.google.com/books?id=a1W2mTtGVV4C&pg=PA106|date=2006|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0199296330}}</ref>{{rp|106}} * ఇనాన ప్రేమకు, శృంగారానికి, యుద్ధానికి దేవత.;<ref name=WolksteinKramer1983/>{{page needed|date=July 2017}}<ref name="Black">Black, Jeremy; Green, Anthony (1992), ''[[iarchive:gods-demons-and-symbols-of-ancient-mesopotamia-an-illustrated-dictionary 202012|Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary]]'', University of Texas Press, {{ISBN|0-292-70794-0}}</ref>{{rp|109}}శుక్ర గ్రహానికి ఈమె దేవ రూపము. ఉరుక్ నగర మందిరములో ఆన్‌తో పాటు ఈమె కూడా పూజలందుకునేది. తమకు దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకున్న రాజులు, ఇనానా, డుముౙిడ్‌ల వివాహ ఘట్టాన్ని, తాము పూజారిణులను వివాహమాడడము ద్వారా ప్రదర్శించి ఉండవచ్చు.<ref name=Black/> * సూర్య భగవానుడు ఐన ఉతు. ఇతడు దక్షిణాన లార్సా, ఉత్తరాన సిప్పర్లలో నగరదేవునిగా కొలవబడేవాడు. * ఉర్ నగరదేవుడూ, చంద్రభగవానుడూ ఐన సిన్ [[File:Genealogy of Sumero-Akkadian Gods.jpg|thumb|upright=2.05|left|సుమేరులూ, తొలినాటి అకేడ్ల దేవగణము]] వీరంతా ప్రధాన దేవుళ్ళు. ఆపైన వందల కొద్దీ చిన్న, చిన్న దేవతలు ఉన్నారు. సుమేరు దేవతలు వివిధ నగరాలతో అనుసంధానించబడి ఉంటారు. ఈ నగరాల రాజకీయ ప్రాముఖ్యతతో పాటే మతపరంగా వారి ప్రాముఖ్యతా మారుతుండేది. దేవుళ్ళు వారికి సేవ చేయించుకొనుటకై బంకమట్టితో మనుష్యులను సృష్టించారు అని సుమేరుల విశ్వాసము. దేవాలయాలు నీటిపారుదల వ్యవసాయానికి అవసరమైన శ్రమదాన కార్యక్రమాలు నిర్వహించేవి. పౌరులందరూ ఆలయానికి కొంత శ్రమదానం చేయడము తప్పనిసరి. ఐతే వెండి చెల్లించడం ద్వారా వారు ఈ బాధ్యత నుండి విముక్తులవ్వవచ్చు. ====విశ్వము ==== విశ్వము ఒక పెద్ద గుమ్మటంతో కప్పబడ్డ సమాంతర బింబమని సుమేరులు నమ్మేవారు. మరణము తరువాత మనిషి శోకతప్తమైన అధోలోకములోకి కుప్పకూలి, అక్కడ అనంతకాలాల పాటు గిడిమ్ అనే ఒక అధమ ప్రేతము వలె పడి ఉండవలెనని నమ్మేవారు.<ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy |authorlink1=Jeremy Black (assyriologist) |last2=Green | first2=Anthony |title= Gods, Demons, and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary |date=1992 |publisher=University of Texas Press |isbn=978-0292707948}}</ref> విశ్వం వీరిచే నాలుగు భాగాలుగా విభజించబడింది: * ఉత్తరాన కొండప్రాంతంలో నివసిస్తున్న సుబర్తులు. వీరిపై బానిసలు, కలప, ఇతర ముడి పదార్థాల కొరకు అడపాదడపా దాడులు చేసేవారు. * పశ్చిమాన గుడార వాసులైన మార్టులు. వీరు పురాతన సెమిట భాష మాట్లాడే ఆదిమానవులు. వీరు మేకలూ, గొర్రెలను కాచుకుంటూ బ్రతికే ఒక సంచార జాతి. * దక్షిణాన డిల్మున్ అనే వాణిజ్య రాజ్యము. ఇది మరణించిన వారి భూమిగా, సృష్టి జరుగు ప్రదేశముగా చెప్పబడింది.<ref name="Carl Phillips 2013">Geoffrey Bibby and Carl Phillips, ''Looking for Dilmun'' (London: Stacey International, 1996; reprinted London: Knopf, 2013). {{ISBN|978-0-905743-90-5}}</ref> * తూర్పున ఈలములు. ప్రత్యర్థులైన వీరితో సుమేరులకు తరచూ యుద్ధాలు జరిగేవి. వారికి తెలిసిన ప్రపంచపు సరిహద్దులు: ఎగువ సముద్రం (మధ్యధరా సముద్రతీరం), దిగువ సముద్రం (పెర్షియన్ గల్ఫ్), మెలుహ్హా (బహుశా సింధూ లోయ), రాగి నిక్షేపాలకు ప్రసిద్ధి చెందిన మగన్ (ఒమన్). ====ఆలయాలు ==== ప్రతి ౙీగ్గురాట్టుకూ (సుమేరుల దేవాలయాలు) ఒక ప్రత్యేకమైన పేరు ఉండేది. ౙిగ్గురాట్టుకు ఒక ముంగిలి ఉంటుంది. ముంగిలికి మధ్య భాగాన పరిశుద్ధులయ్యేందుకు ఒక కొలను ఉంటుంది.<ref>Leick, Gwendolyn (2003), Mesopotamia: The Invention of the City' (Penguin)</ref> దేవాలయానికి ఒక నడిమిసాల్పూ, దానికి ఇరువైపులా పక్కసాల్పులూ ఉంటాయి. పక్కసాల్పులకు చివరన పూజారులకు గదులుంటాయి. ఒక మూలన జంతుబలికి బలిపీఠం, శాకాహార సమర్పణ కొరకు ఒక బల్లా ఉంటాయి. ధాన్యాగారాలూ, గోదాములూ సాధారణంగా ఆలయాల సమీపంలో ఉండేవి. కొంతకాలం తర్వాత సుమేరులు అనేక పెద్ద పేద్ద దిమ్మలను ఒకదానిపైనొకటి కట్టి వాటిపైన గర్భగుడిని ఉంచసాగారు. ఇది నిర్మాణ విధానాల్లో ౙిగ్గురత్తు శైలిగా చెప్పబడుతుంది.<ref>Mark M. Jarzombek and Vikramaditya Prakash, ''A Global History of Architecture'' (London: Wiley, 2011), 33–39. {{ISBN|978-0-470-90248-6}}</ref><ref>Crawford, Harriet (1993), "Sumer and the Sumerians" (Cambridge University Press, (New York 1993)), {{ISBN|0521388503}}.</ref> ====అంత్యక్రియలు==== మరణము తరువాత మనుషులు శోకతప్తమైన అధోలోకములో మగ్గుతారని వీరి నమ్మకము. ఈ లోకము ఎరిష్కిగాల్ అనే దేవత పాలనలో ఉంటుంది. రాకపోకలను నిరోధించడానికి, వివిధ భూతాలు ఆరాజ్య ముఖద్వారంలో ఉండి కాపలా కాస్తుంటాయని విశ్వసించేవారు. మృతదేహాలను నగరం వెలుపల ఖననం చేసేవారు. అక్కడ మృతదేహాలను ఒక చిన్న మట్టిదిబ్బతో కింద పూడ్చి, భూతాలకి కొంత ఆహారమూ, ఇతర సమర్పణలను ప్రదానము చేసేవారు. సంపన్నులు డిల్మున్‌లో ఖననం చేసేవారు.<ref>Bibby Geoffrey and Carl Phillips (2013), "Looking for Dilmun" (Alfred A. Knopf)</ref> ఉర్ రాజశ్మశానములో ప్వాబి రాణిని పూడ్చినప్పుడు, ఆమె పరివారాన్ని కూడా నరబలిగా సమర్పించారని మనకు తెలుస్తోంది. ===వ్యవసాయం, వేట === సుమేరలు సుమారుగా క్రీ.పూ. 5000–4500 కాలములో వ్యవసాయ జీవనాన్ని అలవర్చుకున్నారు. అభివృద్ధి చెందిన నీటిపారుదల వ్యవస్థా, పెద్ద మొత్తములో సాగు, నాగలి వాడకము, సంవత్సరము పొడుగూతా ఒకే పంటను వెయ్యడమూ, నగరపాలక వ్యవస్థ నేతృత్వములో ప్రత్యేక వ్యవసాయ కార్మిక శక్తి నిర్వహణా వంటి అనేక ప్రధాన వ్యవసాయ విధానాలు ఈ ప్రాంతంలో వాడుకలో ఉండేవి. ఈ వ్యవస్థ కారణంగా దేవాలయ ఖాతాలను నిర్వహించాల్సి రావడమే వ్రాత అభివృద్ధికి దారితీసింది (సుమారుగా క్రీ.పూ.3500లో). [[File:Ur mosaic.jpg|thumb|upright=1.35|ఉర్ రాజ సమాధులలో దొరికిన కళాకృతి. లాపిస్ లజూలీ, నత్త గుల్లలతో తయారు చేయబడిన దీనిలో సుమేరు సమాజపు దైనందిన వ్యవహారాన్ని చూడవచ్చు.]] ఉరుక్ కాలంలోని చిత్రాల ఆధారంగా గొర్రెలు, మేకలు, పశువులు, పందుల వంటి పెంపుడు జంతువులను పెంచేవారని తెలుస్తోంది. వారు వారి ప్రాథమిక వాహనముగా గాడిదనూ ఇతర ఈక్విడ్‌లనూ, బరువులు లాగడానికి ఎద్దులనూ ఉపయోగించారు. "జంతువుల ఉన్ని (వెంట్రుకలతో)తో ఉన్ని దుస్తులు, తివాచీలూ తయారు చేయబడ్డాయి. ఇంటి చుట్టూ పరివేష్టిత తోటలలో చెట్లు, ఇతర మొక్కలు పెంచుకునేవారు. పొలాల్లో గోధుమలూ, బహుశా ఇతర ధాన్యాలు కూడా, సాగుచేయబడ్డాయి. నీరు పెట్టేందుకు [[ఏతాము]] ఉపయోగించబడింది. కుండీలూ, జాడీలలో కూడా మొక్కలను పెంచుకునేవారు "<ref name="Sayce"/> [[File:Issue of barley rations.JPG|thumb|ఉరుకాగినా రాజా ఏలుబడిలోని నాలుగో ఏటన (అనగా సుమారు క్రీ.పూ 2350) వ్రాయబడ్డ మట్టి ఫలకము. ఇందులో పిల్లలకూ, పెద్దలకూ మంజూరవుతున్న నెలవారీ యవ కేటాయింపుల వివరాలను శరాకార లిపిలో పొందుపరిచారు‌‌.]] బీరు త్రాగడము మొదలుపెటిన మొట్టమొదటి వారిలో సుమేరులొకరు. వీరు మద్యాన్ని తమ ముఖ్య పంట ఐన ధాన్యపు గింజలతో చేసేవారు. వారు గోధుమ, యవలూ, అలాగే మిశ్రమ ధాన్యాలతో కూడా బీర్లను తయారుచేశావారు. బీర్ల తయారీ వారి సంస్కృతిలో ముఖ్య భాగము. గిల్గమేష్ కావ్యములో ఎంకిడుకీ గిల్గమేష్ రాజ్యపు ఆహారాన్నీ, బీరునీ పరిచయము చేసే ఘట్టము ఇలా వర్ణించబడింది: "ఈ నేల ఆచారాన్ని అనుసరించి బీరును పుచ్చుకో ... అతను ఏడు చెంబుల బీరు త్రాగి బెరుకును వదిలి, ఆనందంతో పాడ సాగాడు "<ref>{{cite book|last1=Gately|first1=Iain|title=Drink: A Cultural History of Alcohol|url=https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0|publisher=Gotham Books|isbn=978-1592403035|page=[https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0/page/5 5]|year=2008}}</ref> సుమేరుల నీటిపారుదల పద్ధతులు ఈజిప్టులో వాడబడ్డ పద్ధతుల లాంటివే.<ref>{{cite book| last = Mackenzie| first = Donald Alexander| year = 1927 | title = Footprints of Early Man| url = https://archive.org/details/b2982767x| publisher = Blackie & Son Limited}}</ref> పట్టణీకరణకూ, నీటిపారుదల పద్ధతుల అభివృద్ధికీ అనుబంధం ఉందనీ, 89% జనాభా నగరాల్లోనే నివసించారనీ అమెరికా ఆంత్రొపాలజిస్టు రాబర్ట్ మెక్కార్మిక్ ఆడమ్స్ పేర్కొన్నాడు.<ref>{{cite book| last = Adams| first = R. McC.| year = 1981 | title = Heartland of Cities| publisher = University of Chicago Press}}</ref> వారు యవలూ, శనగలూ, కాయధాన్యాలూ, గోధుమలూ, ఖర్జూరాలూ, ఉల్లిపాయలూ, వెల్లుల్లీ, ఆకుకోసులూ, లీకులూ (ఉల్లిపాయ లాంటి ఒక రకమైన కూరగాయ), ఆవాలూ పండించేవారు. సుమేరులు విరివిరిగా చేపలను పట్టడమే కాక, రకరకాల కోళ్ళనూ, జింకలనూ వేటాడేవారు.<ref>{{cite book|title=The fine art of food | first=Reay |last=Tannahill | publisher=Folio Society| year=1968}}{{Page needed|date=March 2012}}</ref> సుమేరులు వారి వ్యవసాయానికి నీటిపారుదల పద్ధతులపై ఎక్కువగా ఆధారపడేవారు. ఏతాలు వాడీ, కాలువలూ, కరకట్టలూ, వలకట్టులూ, జలాశయాలూ కట్టి తగినంత నీటి సరఫరా ఉండేలా చూసుకునే వారు. యుఫ్రేటీసు కొంచెము తక్కువే ఐనప్పటికీ, టైగ్రీసు తరుచూ భారీ వరదలతో సుమేరును ముంచెత్తేది. కనుక కాలువలకు తరుచుగా మరమ్మత్తులు చేసి, వండలిని తీసి, భూమికొలత గుర్తులనూ, సరిహద్దు రాళ్ళనూ మాటిమాటికీ పాతవలసి వచ్చేది. అందుచేత పౌరులందరూ వంతుల వారీగా కాలువల నిర్వహణ పనులు చేయాలని ప్రభుత్వ నియమము ఉండేది. ఐతే డబ్బు చెల్లించి ఈ నియమము నుండి మినహాయింపు పొందవచ్చు. "సుమేరు రైతు పంచాంగము" మనకి వీరి వ్యవసాయ పద్ధతులపై కొంత అవగాహన ఇస్తుంది. వీరు మొత్తము మూడు సార్లు కాలువల నుండి పొలాలకు నీళ్ళు వదిలేవారు. ఒకటి వరదల కాలం తరువాత, రెండు వసంత విషువత్తు తరువాత, మూడు వీరి సంవత్సరాది ఐన అకిటు నాట. ఇలా కాలువలలోని నీళ్ళను పొలాల్లో నింపి, మళ్ళీ నీళ్ళను బయటికి వదిలేసేవారు. తరువాత ఎద్దులను నేలలో నడిపించి కలుపు మొక్కలను నాశనం చేసేవారు. తదుపరీ, గుద్దళ్ళతో చదును చేసేవారు. నేల బాగా ఎండాక వరుసగా మూడు సార్లు దున్ని, పులక చేసి, కెల్లగించేవారు. ఆ పిమ్మట తొలికలతో మట్టిగడ్డలూ, రాళ్ళూ పగలగొట్టి తదుపరి విత్తనాలు నాటేవారు. వీరికి కాలువల్లో నుండి పొలాల్లోకి వదిలిన నీటిని మరల బయటికి పంపేందుకు సరైన వ్యవస్థ లేదు. కనుక నీరు వదిలాక అది ఆవిరయ్యేవరకు, నీళ్ళలాగే నిలిచి ఉండేవీ. నీరు ఆవిరవగా వాటిలోని ఉప్పులు మట్టిలో కలిసిపోయేవి. దురదృష్టవశాత్తు దీని వల్ల వారి పొలాల్లో మట్టి లవణీయత క్రమంగా పెరిగింది. మూడవ ఉర్ కాలానికి, గోధుమ బదులు లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలు వారి ప్రధాన పంటగా ఉండేవి. వీరు వసంతంలో కోతలు కోసేవారు. ఇందుకు గానూ ముగ్గురు కలసి ఒకటిగా జట్టు కట్టేవారు. వీరిలో కోతలు కోయువారొకరూ, పనలను కట్టలుగా కట్టువారొకరూ, కట్టలను చూసుకొను వారొకరూనూ.<ref>By the sweat of thy brow: Work in the Western world, Melvin Kranzberg, Joseph Gies, Putnam, 1975</ref> ఈ కుప్పలను మొదట ఎద్దులతో నులియజేసి కంకులను వేరుచేసేవారు‌. ఆ పిమ్మట బల్లపై నూర్చి గింజలను వేరుచేసేవారు. ఆ పొట్టుతో పాటున్న గింజల్ని చెరిగి, పొట్టును వదిలించే వారు. ===కళాఖండాలు=== [[File:Royal Tombs of Ur Objects from tomb PG 580.jpg|thumb|upright=1.2|ఉర్ రాచశ్మశానములో (వ్యక్తిగత సమాధి 580) దొరికిన బంగారు బాకు.]] సుమేరులో రాతికి కొరత ఉండేది కనుక, దాన్ని కేవలం శిల్పాలకే వాడేవారు. ఇతర కళాకృతులన్నిటికీ మట్టిని వాడేవారు. వీరు కళాఖండాలను ఇతర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్న లాపిస్ లౙూలీ, పాలరాయి, డయొరైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు బంగారం వంటి విలువైన లోహాలతో కూడా అలంకరించేవారు. బంగారం, రాగీ, కంచూ వంటి లోహాలతో పాటు ఆల్చిప్పలూ, రత్నాలను కొన్ని ప్రత్యేకమైన శిల్పాలకూ అలాగే ఇతర కళాకృతులలో తాపేందుకూ వాడేవారు. లాపిస్, అలబాస్టర్, సర్పెంటినైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు రకరకాల చిన్న చిన్న రాళ్ళను ముద్రలు తయారుచేసేందుకు వాడారు. వీరి కళాకృతుల్లో అత్యంత ప్రసిద్ధమైనవి ఉర్ లైరులు. ఇవి మనకు తెలిసినంతలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత పురాతన తంత్రీ వాయిద్యాలు. 1922–24 వరకు జరిగిన ఉర్ రాచ శ్మశానము యొక్క తవ్వకాల్లో, వీటిని లెనర్డ్ వులీ కనుగొన్నారు. <gallery widths="170px" heights="170px"> Cylinder seal and modern impression- ritual scene before a temple facade MET DP270679.jpg|గుడి ముంగిట జరుగుతున్న ఉత్సవాన్ని తలపిస్తున్న మట్టితైలపు సున్నపురాతి ముద్రా, దాని అచ్చూ. క్రీ.పూ 3500–3100 నాటిది. న్యుయార్క్‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూౙియం ఆఫ్ ఆర్ట్‌లోనిది. Raminathicket2.jpg|''పొదల్లో పొట్టేలు. క్రీ.పూ 2600–2400 నాటిది; బంగారమూ, రాగీ, నత్తగుల్లలూ, లాపిస్, సున్నపురాతిలతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచ శ్మశానములోనిది (దీ ఖార్ గవర్నరేట్; ఇరాక్‌లో). ప్రస్తుతము లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Denis Bourez - British Museum, London (8747049029) (2).jpg|'క్రీ.పూ 2600–2400 నాటి ఉర్ కేతనము. చెక్కపై నత్తగుల్లలూ, ఎర్రటి సున్నపురాయీ, లాపిస్‌లతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచశ్మశానములో దొరికిన ఈ కళాకృతీ పరస్తుతము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Bull's head ornament for a lyre MET DP260070.jpg|లైరుకు అలంకరణగా ఉన్న ఎద్దు తల. కంచులో నత్తగుల్లలనూ, లాపిస్‌నూ పొదిగి తయారు చేయబడ్డది. క్రీ.పూ 2600–2350 నాటిది. మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. </gallery> ===నిర్మాణశైలి === [[File:Ancient ziggurat at Ali Air Base Iraq 2005.jpg|300px|thumb|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తుగా పిలవబడే ఈ కట్టడాన్ని ఉర్ మూడవ రాజవంశపు కాలములో (సుమారు క్రీ.పూ 2100) కట్టారు. ఇందులో ప్రధాన దైవం చంద్దదేవుడు నాన్నా. ఇది ఆధునిక ఇరాక్‌లోని దీ ఖార్ గవర్నరేట్ ‌లో ఉంది.]] టైగ్రిస్-యుఫ్రేటీసు మైదానములో ఖనిజాలు కానీ, చెట్లు కానీ లేవు. సుమేరుల నిర్మాణాలు అర్ధగోళాకారపు మట్టి ఇటుకలతో నిర్మించబడ్డాయి. వీటిని మాలుతో కానీ సిమెంటుతో కానీ స్థిరపరచే పద్ధతి లేదు. మట్టి ఇటుకలతో కట్టిన కట్టడాలు కొంచెము కొంచెముగా కూలిపోవాల్సిందే. కనుక వాటిని అప్పుడప్పుడూ కూల్చేసి, మళ్ళీ అదే చోటులో కట్టేవారు. ఈ నిరంతర పునర్నిర్మాణంతో క్రమంగా నగరాలు నేల కంటే కొంత ఎత్తులోకి వచ్చి, ప్రతీ నగరము ఒక కొండ లాగా తయారయ్యింది. ఈ కొండలను టెల్‌లు (tells) అంటారు. ఇవి మధ్యప్రాచ్యమంతా మనకి కనిపిస్తూ ఉంటాయి. ఆర్చిబాల్డ్ సేస్ ప్రకారము ఉరుక్ కాలం నాటి చిత్రగుర్తులను బట్టి చూస్తే "రాతికి కొరత ఉండేది. ఉన్న కాస్తను మాత్రము దిమ్మలుగా కోయడమో, ముద్రలుగా మార్చడమో చేసేవారు. నిర్మాణమంతా ఇటుకలతో జరిగేది. నగరాలు, కోటలు, గుళ్ళూ, ఇళ్ళూ అన్నీ ఇటుకలతోటే కట్టేవారు. నగరానికి స్థూపాలుండేవి. నగరాన్ని ఒక మానవ నిర్మితమైన మెరకపై కట్టేవారు. నివాస గృహాలు కూడా స్థూపము వంటి ఆకృతిని కలిగి ఉండేవి. ఇంటి తలుపులు కీలు ఆధారంగా తిరుగుతుండేవి. ఒక విధమైన తాళంచెవితో ఇవి తెరవబడి ఉండవచ్చు అని భావిస్తున్నారు. పురద్వారము పెద్ద ఎత్తున నిర్మితమై ఉండేది. బహుశ రెండు రెండు ద్వారాలు ఉండి ఉండవచ్చు. పునాది రాళ్ళ (ఇటుకల) కింద కొన్ని వస్తువులను ఉంచి, పునాదులను వాటిపై ప్రతిష్ఠించేవారు ".<ref name="Sayce">{{cite book| authorlink=Archibald Sayce| last=Sayce | first=Rev. A. H.| url=https://archive.org/stream/archaeologyofcun00sayc/archaeologyofcun00sayc_djvu.txt |title= The Archaeology of the Cuneiform Inscriptions|edition=2nd revised | year=1908 | publisher=Society for Promoting Christian Knowledge | location=London, Brighton, New York |pages=98–100}}</ref> సుమేరుల కట్టడాల్లోకెల్లా అత్యంత ఆకర్షణీయమైన, ప్రసిద్ధమైన భవనాలు ౙిగ్గురత్తులు. కొన్ని అంతస్తుల వరకు కట్టిన పెద్ద పెద్ద దిమ్మలపై ఒక గుడి ఉంచితే అది ౙిగ్గురత్తు. సుమేరు లోహపు అచ్చులలో రెళ్ళతో కట్టిన ఇళ్ళను చూడవచ్చు. ఇవి దాదాపు సా.శ 400 వరకు కూడా దక్షిణ ఇరాక్‌లో మార్ష్ అరబ్బుల ఇళ్ళకి దగ్గరగానే ఉన్నాయి. సుమేరులకు కమాను నిర్మాణము గురించి తెలుసు. కనుక వారు బలమైన గుమ్మటాల్ని కట్టగలిగారు. అనేక కమానులు కట్టి, వాటిని ఒకటిగా కలిపి, వాటి సహాయముతో గుమ్మటాలు కట్టేవారు. సుమేరు దేవాలయాలు, రాజభవనాలు నిర్మించడానికి సంక్లిష్ట పదార్థాలు, పద్ధతులు ఉపయోగించబడ్డాయి. వాటిలో ముఖ్యమైనవి అండగోడ, గర్భాగారము, పోటు కంబమూ. వీటితో పాటు వీరు దేవాలయాలు లాంటి ముఖ్య కట్టడాల్లోకి మట్టితో చేసిన మేకులు దిగ్గొట్టేవారు. ఈ మేకులపై రాజునో, దేవుణ్ణో కీర్తిస్తూ శాసనాలుండేవి. [[File:Sumerian - Dedication Nail - Walters 481457 - View A.jpg|thumb|అంకితమివ్వబడ్డ మేకు. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది.]] ===గణితం === సుమారు క్రీ.పూ 4000కు సుమేరులు ఒక సంక్లిష్ట కొలతల వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేసారు. దీని ఆసరాతో అంకగణితం, రేఖాగణితము, బీజగణితములను సూత్రీకరించారు. క్రీ.పూ. 2600 తరువాత నుండి సుమేరులు మట్టి పలకలపై గుణకార పట్టికలు (ఎక్కాలు) రచించటమూ, రేఖాగణిత అభ్యాసాలూ, సమస్యలను పరిష్కరించడము మొదలుపెట్టారు. బాబిలోనియా అంకెల తొలి జాడలు కూడా ఈ కాలములో చూడవచ్చు.<ref>Duncan J. Melville (2003). [http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html Third Millennium Chronology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180707213616/http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html |date=2018-07-07 }}, ''Third Millennium Mathematics''. [[St. Lawrence University]].</ref> సుమారు క్రీ.పూ. 2700–2300 సమయానికి వీరు పూసలపాటీని కనుగొన్నారు. అలాగే మొట్టమొదటి వరుస స్తంభాల పట్టిక తయారైంది. ఇది వారి సెగెజెస్మేల్ నంబర్ సిస్టం పరిమాణం వరుస ఆదేశాలు వేరు చేసింది.<ref>Ifrah, Georges (2001), The Universal History of Computing: From the Abacus to the Quantum Computer, New York: John Wiley & Sons, ISBN 0-471-39671-0</ref>{{rp|11}} సుమేరులు మొట్టమొదటిగా స్థలం విలువను లెక్కించడానికి సంఖ్యా వ్యవస్థను ఉపయోగించారు. ఖగోళ గణితములో వీరు స్లైడ్ రూల్ లాంటి ఒక గణన యంత్రాన్ని ఉపయోగించినట్లు ఆధారాలున్నాయి. త్రిభుజము యొక్క వైశాల్యాన్నీ, ఘనము యొక్క ఘనపరిమాణాన్నీ లెక్కగట్టిన మొదటి సంస్కృతి వీరిదే.<ref>{{cite book| url= https://books.google.com/?id=BKRE5AjRM3AC&printsec=frontcover&dq=sherlock+holmes+in+babylon#PPA7,M1 |title=Sherlock Holmes in Babylon: and other tales of mathematical history | first1=Marlow |last1=Anderson | first2=Robin J. |last2=Wilson |year= 2004 |accessdate=2012-03-29| isbn= 978-0883855461}}</ref> ===ఆర్థిక స్థితీ, వాణిజ్యమూ === [[File:Bill of sale Louvre AO3765.jpg|thumb|షురుప్పక్‌లో ఒక మగ బానిసనూ, కట్టడాన్నీ అమ్మకానికి పెడుతూ ఇచ్చిన ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది.]] అనటోలియాలోని (ఆధునిక టర్కీ) సుదూర ప్రాంతాల నుండి వచ్చిన అబ్సిడియన్ (శిలాద్రవము చల్లబడగా తయారయ్యే స్ఫటికము), ఈశాన్య ఆఫ్ఘనిస్థాన్‌లోని బదక్షన్‌కు చెందిన లాపిస్ లౙూలీ (రాజావర్తము వంటి రాయి), డిల్మున్ (ఆధునిక బహ్రైన్)కు చెందిన పూసలూ, సింధూ లిపి చెక్కబడి ఉన్న అనేక ముద్రలూ సుమేరులో లభించాయి. వీటిని బట్టి పర్షియన్ గల్ఫ్ కేంద్రంగా జరిగిన నాటి సుమేరు వాణిజ్య కార్యకలాపాల విస్తృతిని మనము అర్థము చేసుకోవచ్చు. ఉదాహరణకు ప్రపంచంలోని అనేక ప్రాంతాల నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగేవీ. ముఖ్యంగా అన్ని రకాల లోహాలను అక్కడి వారు దిగుమతి చేసుకున్నారు. మెసొపొటేమియాలో అరుదుగా లభించే చెక్క వంటి సరుకులను సుదూరప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గిల్గమేషు కావ్యంలో ఉంది. లెబనన్ సీడరుకు (భారతీయ సీడరుకు తెలుగులో సమానార్థకము దేవదారు. కనుక లెబనన్ సీడరును తెలుగులో లెబనన్ దేవదారు అనుకోవచ్చు. ఇవన్నీ ఒకే కుటుంబానికి చెందిన వేర్వేరు చెట్లు. అన్నీ కూడా చెక్కకు ప్రసిద్ధములే) సుమేరులో చాలా విలువ ఉండేది. ఉర్‌లోని ప్వాబీ రాణి సమాధిలో చెట్టు బంక (వేష్టము) కనుగొనబడింది. సుమేరులు వేష్టమును ముౙాంబీకు వంటి సుదూర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకునేవారు. సుమేరులో బానిసలు ఉన్నప్పటికీ ఆర్థిక వ్యవస్థకు వారి సేవలు పెద్ద ఎక్కువేమీ కాదు. బానిస స్త్రీలు నేతగత్తెలూ, గానుగల్లోనూ, మరల్లోనూ కార్మికులుగా, బరువులు మోసే కూలీలుగా పనిచేసేవారు. సుమేరు కుమ్మరులు వారి కుండలను దేవదారు నూనెతో గీసిన బొమ్మలతో అలంకరించేవారు. కుమ్మరిపనికి అవసరమైన అగ్నిని ఉత్పత్తి చేయడానికి వీరు బౌ డ్రిల్ అనే యంత్రము వాడేవారు. సుమేరు తాపీవారూ, మణికారులూ తమ పనుల్లో అలబాస్టర్ (ఒక రకమైన హరశోఠము), (ఏనుగు)దంతం, ఇనుము, బంగారం, వెండి, కార్నీలియన్, లపిస్ లౙులీలను వాడేవారు.<ref>Diplomacy by design: Luxury arts and an "international style" in the ancient Near East, 1400–1200 BC, Marian H. Feldman, University of Chicago Press, 2006, pp. 120–121</ref> ====సింధూలోయ వాసులతో వ్యాపార సంబంధాలు==== [[File:British Museum Middle East 14022019 Gold and carnelian beads 2600-2300 BC Royal cemetery of Ur (composite).jpg|thumb|తెల్లటి ఆకృతులు నిక్షారితము చేయబడ్డ ఈ కార్నీలియన్ పూసల హారము ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికింది. ఆదివంశపు కాలానికి చెందిన ఈ కళాకృతి సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసుకొనబడిందని చరిత్తకారుల అభిప్రాయం. ప్రస్తుతము ఈ హారము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది.<ref name="BM Carnelian">British Museum notice: "Gold and carnelians beads. The two beads etched with patterns in white were probably imported from the Indus Valley. They were made by a technique developed by the Harappan civilization" [[:File:Ur Grave gold and carnelian beads necklace.jpg|Photograph of the necklace in question]]</ref>]] [[File:Mesopotamia-Indus.jpg|thumb|left|క్రీ.పూ 3వ సహస్రాబ్దిలో సముద్ర మట్టాలు తక్కువగా ఉన్న కారణంగా సముద్ర మార్గాన సింధూ లోయకూ మెసొపొటేమియాకూ మధ్య దూరము ఇప్పటి కంటే చాలా తక్కువగా ఉండి ఉండవచ్చు.<ref name="JR12">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=12–14 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref>]] సుమారు క్రీ.పూ 2350 నుండి సింధు నాగరికత నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగినట్లుగా ఆధారాలున్నాయి.<ref name="JR14">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=14–17 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref> సింధూ తీరాన కనబడే నత్తల గుల్లలతో చేసిన వివిధ వస్తువులు పురావస్తు పరిశోధనల్లో దొరికాయి. ఇవన్నీ క్రీ.పూ 2500–2000 మధ్య కాలంలో తయారైనవని శాస్త్రవేత్తల అంచనా.<ref>{{cite journal |last1=Gensheimer |first1=T. R. |title=The Role of shell in Mesopotamia : evidence for trade exchange with Oman and the Indus Valley |journal=Paléorient |date=1984 |volume=10 |pages=71–72 |doi=10.3406/paleo.1984.4350 |url=https://www.persee.fr/doc/paleo_0153-9345_1984_num_10_1_4350}}</ref> క్రీ.పూ 2600–2450 కాలంలో సింధూ లోయలో తయారైన కార్నీలియన్ పూసలు సుమేరులోని సమాధుల్లో, ముఖ్యంగా ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికాయి.<ref name="JMI">{{cite book |last1=McIntosh |first1=Jane |title=The Ancient Indus Valley: New Perspectives |date=2008 |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-1-57607-907-2 |pages=182–190 |url=https://books.google.com/books?id=1AJO2A-CbccC&pg=PA189 }}</ref> కొన్ని కార్నీలియన్ పూసలపై తెల్లటి రంగులో ఉన్న ఆకృతులు నిక్షారితం చేయబడ్డాయి. ఇలా ఆమ్లంతో నిక్షారితం చేసే ప్రక్రియను అభివృద్ధి చేసింది సింధూ వాసులు కనుక, వీటిని సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసి ఉండవచ్చు.<ref>నిక్షారణ పద్ధతి వివరాలకు {{cite journal |last1=MacKay |first1=Ernest |title=Sumerian Connexions with Ancient India |journal=The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland |issue=4 |date=1925 |pages=699 |jstor=25220818 }} చూడండి</ref><ref name="BM Carnelian" /><ref>{{cite book |last1=Guimet |first1=Musée |title=Les Cités oubliées de l'Indus: Archéologie du Pakistan |date=2016 |publisher=FeniXX réédition numérique |isbn=978-2-402-05246-7 |page=355 |url=https://books.google.com/books?id=-HpYDwAAQBAJ&pg=PA355 |language=fr}}</ref> లాపిస్ లౙులీ రెండవ నకాదా కాలంలోని (సుమారు క్రీ.పూ 3200) అనేక సమాధుల్లో దొరికాయి. లాపిస్‌ను సుమేరు నుండి ఈజిప్టు వారు దిగుమతి చేసుకునే వారు. ఆఫ్ఘనిస్తాన్‌లో తప్ప వేరెక్కడా లాపిస్ ఉన్నట్లు ఆధారాలు లేవు కనుక, ఈ రాయి అక్కడి నుండి ఇరాన్ పీఠభూమి మీదుగా సుమేరుకు రవాణా చేయబడి ఉండవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Demand |first1=Nancy H. |title=The Mediterranean Context of Early Greek History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1-4443-4234-5 |pages=71–72 |url=https://books.google.com/books?id=YVSg-DOHzJMC&pg=PA71 }}</ref><ref name="CP">{{cite book |last1=Rowlands |first1=Michael J. |title=Centre and Periphery in the Ancient World |date=1987 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-25103-7 |page=37 |url=https://books.google.com/books?id=YDs9AAAAIAAJ&pg=PA37 }}</ref> సింధూ లిపిలో ఉన్న ఎన్నో ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో, ముఖ్యంగా ఉర్, బాబిలోనియా, కిష్‌లలో, దొరికాయి.<ref>మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల పూర్తి జాబితా కొరకు {{cite book |last1=Reade |first1=Julian |title=Indian Ocean In Antiquity |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-15531-4 |pages=148–152 |url=https://books.google.com/books?id=PtzWAQAAQBAJ&pg=PA148 }}చూడండి</ref><ref>ఇంకో మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల జాబితా: {{cite book |last1=Possehl |first1=Gregory L. |title=The Indus Civilization: A Contemporary Perspective |date=2002 |publisher=Rowman Altamira |isbn=978-0-7591-0172-2 |page=221 |url=https://books.google.com/books?id=pmAuAsi4ePIC&pg=PA221 }}</ref><ref>{{cite web |title=Indus stamp-seal found in Ur BM 122187 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805148&partId=1&images=true |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 123208 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=804667&partId=1&museumno=1932.1008.178&page=2 |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 120228 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805338&partId=1&images=true |website=British Museum}}</ref><ref>{{cite book |last1=Gadd |first1=G. J. |title=Seals of Ancient Indian style found at Ur |date=1958 |url=https://archive.org/details/in.gov.ignca.33779/page/n11}}</ref><ref>{{cite book|title=Brotherhood of Kings: How International Relations Shaped the Ancient Near East|page=49|url=https://books.google.com/books?id=JTvRCwAAQBAJ&pg=PA49|first=Amanda H.|last=Podany|publisher=Oxford University Press|year=2012|isbn=978-0-19-971829-0}}</ref><ref>{{cite book|title=Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus|url=https://books.google.com/books?id=8l9X_3rHFdEC&pg=PA246|quote=Square-shaped Indus seals of fired steatite have been found at a few sites in Mesopotamia.|author1=Joan Aruz|author2=Ronald Wallenfels|page=246|isbn=978-1-58839-043-1|year=2003}}(అనువాదము: చతురస్రాకృతిలోనున్న కాల్చిన బలపపురాతి సింధూ లోయ ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో కొన్ని చోట్ల దొరికాయి)</ref> మూడవ ఉర్ కాలం నాటి రాజైన గుడియా, ప్రకాశభేద్యమైన కార్నీలియన్‌ను మెలూహ్హా నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గ్రంథస్తము చేయబడి ఉంది. ఈ మెలుహ్హా సింధూ లోయేనని చాలామంది నిపుణుల అభిప్రాయం.<ref name="JMI"/> మెలూహ్హా నుండి వచ్చిన వ్యాపారులూ, తుపాసీలు మెసొపొటేమియాలో ఉన్న విషయం చాలా శాసనాల్లో చెప్పబడినది.<ref name="JMI"/> అకేడూ ఇంకా మూడవ ఉర్ ప్రాంతాలలో సింధూ లిపితో ఉన్నవి కానీ సింధూ లోయతో సంబంధాన్ని సూచించేవి కానీ మొత్తం కలిపి సుమారు ఇరవై ముద్రలు దాకా దొరికాయి.<ref name="JMI"/> సింధూ నాగరికత క్రీ.పూ 2400–1800 వరకు తారాస్థాయిలో విలసిల్లింది. ఐతే ఈ వ్యాపార లావాదేవీలు నెరపిన నాటికి ఇది సుమేరు నాగరికత కన్నా చాలా పెద్దది. 65,000 చదరపు అడుగుల వైశాల్యము గల సుమేరుతో పోల్చితే సింధూ నాగరికత 12 లక్షల చ.అ లో విస్తరించి ఉండి, కొన్ని వేల నివాసాలకు అలవాలంగా ఉండేది. రెండు నాగరికతల్లోనూ అతిపెద్ద నగరాలు మాత్రం ఒకే విధమైన వైశాల్యంతో, దాదాపుగా 30–40 వేల జనాభాతో ఉండేవి.<ref>{{cite book |last1=Cotterell |first1=Arthur |title=Asia: A Concise History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0-470-82959-2 |page=42 |url=https://books.google.com/books?id=9_vVTWXK5kQC&pg=PT42 }}</ref> ====ధనం, ఋణం ==== వీరు యవలనూ, వెండినీ ద్రవ్యముగా వాడేవారు. పెద్ద పెద్ద సంస్థలన్నీ వాటి లెక్కలను యవలూ, వెండిలలో నమోదు చేసేవి. ఆ రెంటికీ మధ్య ఒక స్థిరమైన మారక విలువ ఉండేది. సుంకాలూ, అప్పులూ, ధరవరలన్నీ ఆ రెంటిలో ఏదో ఒక దానిలో లెక్కగట్టబడేవి. చాలా లావాదేవీల్లో అప్పుల పాత్ర ఎక్కువగా ఉండేది. ఉదాహరణకు వర్తకులకు గుళ్ళచే కేటాయింపబడ్డ సరుకులు, అలాగే మద్యము వ్యాపారుల దగ్గర ఖాతాలో వ్రాయించుకుని మద్యము తీసుకోగా పడ్డ బాకీలూ వంటివి.<ref name = debt>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Hudson|first= Michael|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|pages= 23–35}}</ref> సుమేరులో మద్యము తయారీ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. ఈ తయారీదారులు ఎక్కువగా స్త్రీలు. వీరే బేరసారాలు కూడా జరిపేవారు. సుమేరులో రెండు రకాల ఋణాలు ఎక్కువగా ఉండేవి. ఒకటి వాణిజ్య ఋణాలూ, ఇంకొకటి వ్యక్తిగత వ్యవసాయ ఋణాలూ. వాణిజ్యమును ప్రోత్సహించుటకు దేవాలయాలు ఈ వ్యాపార ఋణాలు మంజూరు చేసేవి. సుమేరు వ్యాపారులు సముద్ర ప్రయాణాలు చేసి, ఇతర ప్రదేశాల్లో కూడా వ్యాపారము చేసేవారు. వ్యాపార ఋణాలను ఎక్కువగా ఈ ప్రయాణ ఖర్చులకై వీరు తీసుకునేవారు. వీటి మారకము వెండి. సుమారు క్రీ.పూ.2000 ముందు వడ్డీ నెలకి అసలులో అరవయ్యో వంతు(1/60)గా (ఒక మినాకు ఒక షెకెల్ చొప్పున) నిర్ణయింపబడింది. తరువాతి రెండు వేల సంవత్సరాల పాటు వడ్డీ మొత్తము ఈ స్థాయిలోనే ఉంది.<ref name = debt/> ఈ రెండూ కాక మరో రకమైన ఋణాలు గ్రామీణ ఋణాలు. ప్రజలెవరైనా తమ సుంకాలను చెల్లించకపోతే ఆ బకాయిలను వారు రాజ్యము నుండి తీసుకున్న అప్పుగా పరిగణించేవారు. ఈ బకాయిలు ఎక్కువగా దేవాలయాలకు కట్టని సుంకముల మూలంగా పడేవి.<ref name = debt2>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Van De Mieroop|first= Marc|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|page= 63}}</ref>వీటికి వడ్డీలు ఎక్కువగా ఉండేవి—అసలులో మూడోవంతు (1/3) నుండి సగము (1/2) దాకా. ఈ అప్పుల లావాదేవీలకు మారకంగా యవలూ, ఇతర పంటలూ వాడబడేవి.<ref name = debt/> ఈ గ్రామీణ ఋణాలను పాలకులు మధ్య మధ్యలో మాఫీ చేసి, ఋణగ్రస్తులను వదలివేసేవారు. సాధారణంగా ఏడాదికొకసారి, వారు పట్టాభిషిక్తులైన రోజున, ఇది జరిగేది. ఇది కాక యుద్ధాలూ, కరువుకాటకాలూ వచ్చి పడినప్పుడు కూడా ఋణమాఫీ జరిగేది. మనకి తెలిసినంతవరకు, మొదటిసారి ఋణమాఫీ చేసిన వారు లగాషు రాజులైన ఎన్మెటెనా, ఉరుకాగినాలు. జరిగిన కాలం క్రీ.పూ 2400–2350లో. హడ్సన్ ప్రకారం ఈ అప్పులు పేరుకుపోతే సన్నకారు రైతులు భూములన్నా కోల్పోతారు లేక వెట్టిచాకిరీలో చిక్కుకుంటారు. వీటిలో ఏది జరిగినా యుద్ధానికి సైనికబలం తగ్గుతుంది. అలా జరగకుండా ఉండేందుకే ఈ మాఫీలు.<ref name = debt/> ===సైన్యం === [[File:Standard of Ur chariots.jpg|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటి ఉర్ కేతనముపై చెక్కబడ్డ తొలినాటి రథాలు.]] [[File:Stele of Vultures detail 01-transparent.png|thumb|రాబందుల ఫలకముపై చెక్కబడ్డ యుద్ధ అమరికలు. సుమేరు రాజు ఎన్నాటుం నేతృత్వంలో ఫాలాంక్స్ అను యుద్ధ వ్యూహములో అమరి ఉన్న సైనికులు.]] [[File:Silver model of a boat, tomb PG 789, Royal Cemetery of UR, 2600-2500 BCE.jpg|thumb|నాటి పడవ యొక్క వెండి నమూనా. క్రీ.పూ 2600–2500 నాటిది. ఉర్ రాచశ్మశానములో 789వ వ్యక్తిగత సమాధిలో దొరికింది.]] సుమేరు నగర-రాజ్యాల మధ్య 2000 ఏళ్ళ పాటుగా జరిగిన దాదాపు ఎడతెరపి లేని పోరాటాలు అక్కడ యుద్ధ పద్ధతులూ, సాంకేతికతా అభివృద్ధి చెందేందుకు దోహదపడచడాయి.<ref>Roux, Georges (1992), "Ancient Iraq" (Penguin)</ref>గ్రంథస్థమైన మొదటి యుద్ధము లగాషూ, ఉమ్మా రాజ్యాల మధ్య సుమారు క్రీ.పూ 2450లో జరిగిన పోరాటము. ఇది రాబందుల శిలాశాసనము పైన చెక్కబడింది. దీనిలో పదాతి దళాలకు లగాషు రాజు నాయకత్వము వహించడము మనము చూడవచ్చు. ఈ పదాతి దళం ఈటెలూ, దీర్ఘచతుస్రాకారపు డాలుతో సన్నద్దమయ్యి, రాగి శిరస్త్రాణాలను ను ధరించి, ఉన్నట్లుగా చెక్కబడి ఉంది. ఈ శాసనములో వీరందరూ ఫాలాంక్స్ వంటి ఒక అమరికలో నిలబడినట్లు తెలుస్తోంది. ఇలాంటి వ్యూహనిర్మాణానికి శిక్షణా, క్రమశిక్షణా అవసరము కనుక, సుమేరులో సుశిక్షితులైన సైనిక బలగము ఉండేదని తెలుస్తోంది.<ref>Winter, Irene J. (1985). "After the Battle is Over: The 'Stele of the Vultures' and the Beginning of Historical Narrative in the Art of the Ancient Near East". In Kessler, Herbert L.; Simpson, Marianna Shreve. Pictorial Narrative in Antiquity and the Middle Ages. Center for Advanced Study in the Visual Arts, Symposium Series IV 16. Washington, DC: National Gallery of Art. pp. 11–32. {{ISSN|0091-7338}}</ref> సుమేరు సైన్యం ఒనేజర్లను పూన్చిన బళ్ళను రథాలుగా వాడేది. ఈ తొలినాటి రథాలు యుద్ధములో వాడేందుకు తరువాతి కాలపు వాటంత అనువైనవి కావు. కొంతమంది ఈ రథాలు ప్రధానంగా రవాణాకు వాడేవారని సూచించారు. ఐతే ఈ రథాల్లోని పరివారము గొడ్డళ్ళూ, ఈటెలూ పూని ఉండేవారని తెలుస్తోంది. రథాలకు నాలుగు లేదా రెండు చక్రాలు ఉండేవి. నాలుగు ఒనేజర్లు పూన్చబడ్డ వీటికి ఇద్దరు సారథులుండేవారు. ఇక రథము యొక్క బండిగా చెకడాబండి ఉండేది. బండి చక్రాలకు మూడు భాగాలుండేవి; మధ్యలో దిండూ, చుట్టూ దాకళ్ళూ, వాటిని చుట్టేస్తూ బయటన ఒక కమ్మి. అలాగే బండికి నేత జల్ల ఉండేది. సుమేరు నగరాలకు రక్షణ ప్రాకారాలు ఉండేవి. నగర-రాజ్యాల మధ్య యుద్ధాలు ఎక్కువగా ముట్టుకోళ్ళ యుద్ధాలు. ఐతే ఆనాటి మట్టి ఇటుకల గోడలు కొందరు శత్రువులను అడ్డుకోగలిగాయి. ===సాంకేతిక పరిజ్ఞానం === సుమేరుల సాంకేతిక పరిజ్ఞానానికి ఉదాహరణలు: చక్రం, శరాకార లిపీ, అంకగణితం, రేఖాగణితము, నీటిపారుదల వ్యవస్థలు, పడవలు, చాంద్ర-సౌరమాన కాలగణనము, కంచు, జంతుతోలు, రంపం, ఉలి, సుత్తి, పిడిసాన, కళ్ళెం, మేకులు, గుండుసూదులు, ఉంగరాలు, తవ్వుకోలా, గొడ్డలి, కత్తులు, ఈటెలు, బాణములు, బాణం ములుకులు, ఖడ్గం, బంక, నీటితిత్తి, సంచి, కవచం, అంబులపొది, యుద్ధ రథాలు, ఒర, బూట్లు, చెప్పులు, పంట్రకోల, బీరు. సుమేరులకు మూడు రకాల పడవలు ఉండేవి: * మొదటి రకము తెరచాప పడవలు. జుట్టుతో కుట్టబడ్డ వీటిని క్లింకర్ పద్ధతిలో తయారు చేసేవారు. నీరు లోపలికి ఇంకకుండా మట్టి తైలపు పూత పూసేవారు. * జంతు తోలూ, రెల్లు గడ్డితో చేసిన తోలు పడవలు రెండో రకము * తెడ్డు నౌకలు మూడో రకము. వీటిని చెక్క తెడ్లతో నడుపుతారు. కొన్నిసార్లు ఇవి రాదారి పడవలుగా వాడబడేవి—అనగా తీరం వెంబడి నడుస్తున్న జనాలూ, జంతువులచే ప్రవాహానికి ఎదురు లాగబడేవి. ==వారసత్వం == [[File:Sumer map.jpg|thumb|సుమేరు పటము]] ఇప్పటి వరకూ జరిగిన పరిశోధనల ప్రకారము చక్రవాహనాల వాడకము క్రీ.పూ 4 వ సహస్రాబ్ది మధ్యభాగములో మొదలైంది. దాదాపు ఒకేసారి మూడు వేర్వేరు సమాజాల్లో వీటి మొదటి వాడకము కనిపిస్తోంది. అవీ మెసొపొటేమియా, ఉత్తర కాకసస్ (మైకాప్ సంస్కృతి), మధ్య ఐరోపాలు. చక్రం కనుగొన్న మొదట్లో దాన్ని కుమ్మరి చక్రంగా వాడారు. నెమ్మదిగా వాహనాలకూ, కర్మాగారాలకూ దీని వాడకము విస్తరించింది. పరిష్కృత లిపుల్లో ఈజిప్టు గూఢచిత్ర లిపి తరువాత అతి పురాతనమైనది సుమేరు శరాకార లిపి (దానికంటే పురాతనమైన జియాహూ గుర్తులు, టార్టరియా పలకలు వంటివాటిపై అనేక వివాదాలు ఉన్నాయి). సుమేరులు మొట్టమొదటి ఖగోళ శాస్త్రవేత్తలలో ఒకరు. వీరు నక్షత్రాలను నక్షత్ర సముదాయాలుగా విభజించారు. ఈ సముదాయాలలో చాలా వాటిని పురాతన గ్రీకులు కూడా గుర్తించారు. కొన్ని సముదాయాలు నేటి రాశి చక్రములో కూడా వాడుకలో ఉన్నాయి.<ref name="Thompson">{{cite web |author=Gary Thompson |url=http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |title=History of Constellation and Star Names |publisher=Members.optusnet.com.au |access-date=2012-03-29 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120821025411/http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |archive-date=2012-08-21 }}</ref>{{Unreliable source?|failed=y|date=March 2012}} కంటికి కనిపించే ఐదు గ్రహాల గురించి కూడా వారికి తెలుసు.<ref name="SumerFAQ2">{{cite web |url=http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |title=Sumerian Questions and Answers |publisher=Sumerian.org |accessdate=2012-03-29 |website= |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414150755/http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |archive-date=2012-04-14 |url-status=dead }}</ref> వారు ఒక ప్రత్యామ్నాయ బేస్ 10, బేస్ 6 తో ఒక మిశ్రమ రేడిక్స్ వ్యవస్థతో సహా అనేక విభిన్న సంఖ్యా వ్యవస్థలను ఉపయోగించి అంకగణితం అభివృద్ధి చేసారు. సుమేరు, బాబిలోనియాలో ఈ సెక్స్మేసిమల్ సిస్టమ్ ప్రామాణిక సంఖ్యా వ్యవస్థగా మారింది. వీరు సైనిక నిర్మాణాలను (యుద్ధ వ్యూహాలను) కనుగొని ఉండవచ్చు. సైనికులను అంగాలుగా విభజించే పద్ధతిని కనుగొన్నారు. వీరి సైనిక అంగాలు: పదాతి, అశ్వికదళం, విలుకాండ్రు. వారు మొట్టమొదటిగా న్యాయ వ్యవస్థ, పరిపాలనా వ్యవస్థలను క్రోడీకరించి అభివృద్ధి చేశారు. వీరి వ్యవస్థ న్యాయస్థానాలు, కారాగారాలూ, ప్రభుత్వ కవిలెలతో సంపూర్ణంగా ఉండేది. మొట్టమొదటి నగర రాజ్యాలు సుమేరులో వెలిసాయి. ఐతే ఆధునిక సిరియా, లెబనన్ ప్రాంతాల్లో కూడా అదే సమయానికి నగర రాజ్యాల లాంటి వ్యవస్థలు ఏర్పడ్డాయి. శరాకార లిపి తయారుచేసాక కొన్ని శతాబ్దాల పాటు దాన్ని అప్పులూ, జమా ఖర్చుల లెక్కలకే వాడేవారు. నెమ్మదిగా సుమారు క్రీ.పూ. 2600 నాటికి సందేశాలు, వర్తమానాలు, చరిత్ర, కథలూ, గణితం, ఖగోళ విశేషాలూ, ఇతర విషయాలను లిపిని ఉపయోగించి నమోదు చేయడము మొదలైంది. వ్రాత సమాజములో వ్యాప్తి చెందడముతో, గ్రామ దేవాలయాల నిర్వహణలో మొట్టమొదటి బడులు ఏర్పడ్డాయి. ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[:en:History of Iraq|ఇరాక్ చరిత్ర]] * [[:en:History of writing numbers|అంకము]] * [[:en:Ancient Mesopotamian units of measurement|ప్రాచీన మెసొపొటేమియాలో కొలమానాలు]] * [[:en:Ancient Mesopotamian religion|ప్రాచీన మెసొపొటేమియా యొక్క మత సంప్రదాయాలు]] * [[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియాల మధ్య సంబంధాలు]]   ==గమనికలు== <references group="గమనిక"/> ==మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==మరింత సమాచారము కోసము== {{refbegin|35em}} * Ascalone, Enrico. 2007. ''Mesopotamia: Assyrians, Sumerians, Babylonians (Dictionaries of Civilizations; 1)''. Berkeley: University of California Press. {{ISBN|0-520-25266-7}} (paperback). * Bottéro, Jean, André Finet, Bertrand Lafont, and George Roux. 2001. ''Everyday Life in Ancient Mesopotamia''. Edinburgh: Edinburgh University Press, Baltimore: Johns Hopkins University Press. * Crawford, Harriet E. W. 2004. ''Sumer and the Sumerians''. Cambridge: Cambridge University Press. * Leick, Gwendolyn. 2002. ''Mesopotamia: Invention of the City''. London and New York: Penguin. * Lloyd, Seton. 1978. ''The Archaeology of Mesopotamia: From the Old Stone Age to the Persian Conquest''. London: Thames and Hudson. * Nemet-Nejat, Karen Rhea. 1998. ''Daily Life in Ancient Mesopotamia''. London and Westport, Conn.: Greenwood Press. * {{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=Sumerian Mythology: A Study of Spiritual and Literary Achievement in the Third Millennium B.C.|url=https://archive.org/details/sumerianmytholog0000kram|date=1972|publisher=University of Pennsylvania Press|location=Philadelphia|isbn=978-0-8122-1047-7|edition=Rev.}} * Roux, Georges. 1992. ''Ancient Iraq'', 560 pages. London: Penguin (earlier printings may have different pagination: 1966, 480 pages, Pelican; 1964, 431 pages, London: Allen and Urwin). * Schomp, Virginia. ''Ancient Mesopotamia: The Sumerians, Babylonians, and Assyrians''. * ''Sumer: Cities of Eden (Timelife Lost Civilizations)''. Alexandria, VA: [[:en:Time Life|Time-Life Books]], 1993 (hardcover, {{ISBN|0-8094-9887-1}}). * [[Leonard Woolley|Woolley, C. Leonard]]. 1929. ''[https://www.fadedpage.com/books/20170924/html.php The Sumerians]''. Oxford: Clarendon Press. {{refend}} oezpcovgzjgse2asyirrb8dpxnfns89 3615111 3615110 2022-08-04T10:27:45Z Inquisitive creature 49670 /* మూడవ ఉర్ కాలం */ wikitext text/x-wiki {{Ancient history}} సుమేరు <ref group="గమనిక"></ref> [[నాగరికత]] [[తామ్ర శిలా యుగం]], మొదటి [[కంచుయుగం|కంచు యుగ]] కాలాల్లో, సుమారు క్రీ.పూ. 5–6 సహస్రాబ్దుల్లో, దక్షిణ [[మెసొపొటేమియా]] (ఆధునిక దక్షిణ-మధ్య [[ఇరాక్]]) ప్రాంతములో మొదలైంది. ఇది మెసొపొటేమియాలోని నాగరికతల్లో మొదటిది. [[సింధు లోయ నాగరికత|సింధూ నాగరికత]], [[:en:Ancient Egypt|ప్రాచీన ఈజిప్టు]], [[:en:Elam|ఈలము]], [[:en:ancient china|ప్రాచీన చైనా]], [[:en:Minoan civilization|మనోవు నాగరికత]], [[:en:Caral-Supe civilization|కారలు నాగరికత]]లతో పాటు [[:en:Cradle of civilization|ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి నాగరికతలలో]] ఇది కూడా ఒకటి. [[:en:Tigris|టైగ్రిసూ]], [[యూఫ్రటీస్|యూఫ్రెటీసు]] లోయలలో నివసించిన సుమేరు రైతులు ధాన్యం, ఇతర పంటలను విస్తారంగా సాగుచేసారు. ఆ పంట మిగులు వారు పట్టణావాసాలు ఏర్పరిచేందుకు దోహదపడింది. క్రీ.పూ 3000 నాటికీ [[:en:Proto-writing|ఆదిలేఖన పద్ధతులు]] ఈ నాగరికతలో కనిపిస్తాయి. ఈ నాగరికత యొక్క అత్యంత పురాతన రచనలు [[:en:uruk|ఉరుక్]], [[:en:Jemdet Nasr|జెమ్డేట్ నస్ర్]] నగరాలలో లభించాయి‌. ఇవీ క్రీ.పూ 3500–3000 నాటివి. ==ఉచ్చారణ== సుమేరు అనే పదాన్ని బ్రిటిష్ ఆంగ్లములో సూమర్ (రకారము పలుకబడదు. సూమహ్‌కీ సూమర్‌కీ మధ్యస్థంగా ఉంటుంది. ([[Help:IPA/English|/ˈsuːmər/]])) అని పలుకగా, అమెరికా వారు సూమఱ్(దాదాపుగా) అని పలుకుతారు. భారతీయ ఆంగ్ల ఉచ్ఛారణలో సుమేరు కీ సుమాహ్‌కీ మధ్యస్థంగా పలుకబడుతుంది. ==పుట్టుపూర్వోత్తరాలు== సుమేరు లో సుమారు క్రీ.పూ. 5500–4000 మధ్యన మనుషులు స్థిరనివాసాలు ఏర్పర్చుకున్నారని చరిత్రకారుల అంచనా. వీరు [[:en: Western Asia|పశ్చిమాసియా]] వాసులయ్యుండొచ్చు. పట్టణాలూ, నదులూ, వృత్తులకు ఉన్న పేర్ల ఆధారంగా వీరు సుమేరు భాష మాట్లాడేవారని తెలుస్తోంది. ఈ భాష [[:en:language isolate|ఏ కుటుంబానికీ చెందినది కాదు]]. తరువాతి సెమిట భాషల వలె కాక ఇది ఒక అగ్లూటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ ({{ill|agglutinative language|en}}). <ref>{{Cite web|url=http://oi.uchicago.edu/OI/MUS/ED/TRC/MESO/writing.html|title=Ancient Mesopotamia. Teaching materials|publisher=Oriental Institute in collaboration with Chicago Web Docent and eCUIP, The Digital Library|access-date=5 March 2015}}</ref><ref> [http://www.metmuseum.org/toah/hd/ubai/hd_ubai.htm "The Ubaid Period (5500–4000 B.C.)" In Heilbrunn Timeline of Art History. Department of Ancient Near Eastern Art. The Metropolitan Museum of Art, New York (October 2003)]</ref><ref>[https://www.britishmuseum.org/explore/highlights/articles/u/ubaid_culture.aspx "Ubaid Culture", The British Museum]</ref><ref>[http://oi.uchicago.edu/pdf/saoc63.pdf "Beyond the Ubaid", (Carter, Rober A. and Graham, Philip, eds.), University of Durham, April 2006]</ref> [[File:Blau Monuments (front).jpg|thumb|upright=1.5|[[:en:Blau Monuments|బ్లౌ స్మారక చిహ్నాలు]]. ప్రస్తుతం బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్న ఇవి జెమ్డెట్ నస్ర్ కాలంలో క్రీ.పూ 3100–2700 మధ్యలో చెక్కబడినవి. వీటిలో ఆ కాలం నాటి సుమేరుల బొమ్మలూ అలాగే ఆదిమ శరాకార లిపిలో ఉన్న గుర్తులూ కనిపిస్తాయి.]] ఐతే [[:en:North Africa|ఉత్తర ఆఫ్రికా]]లోని అలనాటి [[:en:African humid period|పచ్చటి సహారా]]లో నివసించిన వారే [[మధ్యప్రాచ్యం|మధ్యప్రాచ్యము]]లోని సుమేరుకు వలస వచ్చి అక్కడ వ్యవసాయాన్ని వ్యాపింపజేసారని మరికొందరి పరిశోధకుల వాదన.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=MJWcSRSz9wEC&pg=PA22|title=Prehistoric Iberia: Genetics, Anthropology, and Linguistics : [proceedings of an International Conference on Prehistoric Iberia : Genetics, Anthropology, and Linguistics, Held November 16–17, 1998, in Madrid, Spain]|last1=Arnaiz-Villena|first1=Antonio|last2=Martínez-Laso|first2=Jorge|last3=Gómez-Casado|first3=Eduardo|date=2000|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=978-0-306-46364-8|pages=22}}</ref> కానీ వ్యవసాయము మొదట [[:en:Fertile Crescent|ఫెర్టైల్ క్రిసెంట్‌]]లో<ref group="గమనిక">అనువాదము=సారవంతమైన నెలవంక. ఆ నేల నెలవంక ఆకారములో ఉన్నందున ఈ పేరు వచ్చినది</ref>మొదలైందని బలమైన ఆధారాలున్నందున ఈ పరికల్పనకు పెద్దగా మద్దతు లభించలేదు.<ref name="Genomic insights into the origin of">{{cite journal |last1=Lazaridis |first1=I. |last2=Nadel |first2=D. |last3=Rollefson |first3=G. |title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East |journal=Nature |date=2016 |volume=536 |issue=7617 |pages=419–424 |doi=10.1038/nature19310 |pmid=27459054 |url= |pmc=5003663 |bibcode=2016Natur.536..419L }}</ref> ప్రత్యేకించి సుమేరులను గూర్చి చెప్పనప్పటికీ, 2016లో లౙారిడిస్ బృందము మధ్యప్రాచ్యములోని సెమిట సంస్కృతి మొదలవ్వడానికి ముందు నివసించిన వారిలో, ముఖ్యంగా [[:en:Natufian culture|నాటూఫుల్లో]], [[:en:Haplogroup E-M215 (Y-DNA)|కొంత ఉత్తర ఆఫ్రికా సంతతి]] ఉందని ప్రతాపాదించారు. వీరు నాటూఫులూ, [[:en:Pre-Pottery Neolithic|ప్రీ పోటరీ నియోలిథిక్ కాలపు]] వారి పై జన్యు పరిశోధనలు చేసి, ఈ నిర్ణయానికి వచ్చారు.<ref name="Genomic insights into the origin of"/><ref>"Craniometric analyses have suggested an affinity between the Natufians and populations of north or sub-Saharan Africa, a result that finds some support from Y chromosome analysis which shows that the Natufians and successor Levantine Neolithic populations carried haplogroup E, of likely ultimate African origin, which has not been detected in other ancient males from West Eurasia. However, no affinity of Natufians to sub-Saharan Africans is evident in our genome-wide analysis, as present-day sub-Saharan Africans do not share more alleles with Natufians than with other ancient Eurasians" (తెలుగు అనువాదము: కపాలమాపన విశ్లేషణల్లో నాటూఫులకూ, ఉత్తర సహారా అలాగే సహారాకు దక్షిణాన ఉండే వారితో కూడా జన్యు సంబంధాలుండే అవకాశముందని తెలిసింది. పురుష వర్ణగ్రాహక విశ్లేషణలు కూడా నాటూఫులూ, వారి వారసులైన నవీన శిలా యుగపు లెవాంటు సమాజాల్లో ఆఫ్రికా సంతతికి చెందిన యుగ్మ వికల్పాలు ఉన్నట్లుగా తేల్చాయి. ఈ వికల్పములు పడమటి యురాసియుల్లో లేవు. కానీ మా విశ్లేషణల్లో సహారాకు దక్షిణాన ఉండే ఆధునిక ఆఫ్రికా వాసులకు, నాటూఫులతో ఇతర యురాసియులకంటే దగ్గరి జన్యు సంబంధములున్నాయనడానికి ఆధారాలేమీ లభించలేదు.) in {{Cite journal|last1=Reich|first1=David|last2=Pinhasi|first2=Ron|last3=Patterson|first3=Nick|last4=Hovhannisyan|first4=Nelli A.|last5=Yengo|first5=Loic|last6=Wilson|first6=James F.|last7=Torroni|first7=Antonio|last8=Tönjes|first8=Anke|last9=Stumvoll|first9=Michael|date=August 2016|title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East|journal=Nature|volume=536|issue=7617|pages=419–424|doi=10.1038/nature19310|pmid=27459054|pmc=5003663|issn=1476-4687|bibcode=2016Natur.536..419L}}</ref> ఇది కాక 2013లో నాలుగు సుమేరు అస్థిపంజరాల నుండి సేకరించిన డి.ఎన్.ఎ నమూనాలపై జన్యు విశ్లేషణ పరీక్షలు జరుపగా, వారికీ సింధు నాగరికత వారికీ సారూప్యతలున్నట్లు తెలిసింది. పురాతన [[:en:Indus–Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియా సంబంధాల]] వల్ల ఇది జరిగి ఉండవచ్చు.<ref name="EBA">{{cite journal |last1=Płoszaj |first1=Tomasz |last2=Chaubey |first2=Gyaneshwer |last3=Jędrychowska-Dańska |first3=Krystyna |last4=Tomczyk |first4=Jacek |last5=Witas |first5=Henryk W. |title=mtDNA from the Early Bronze Age to the Roman Period Suggests a Genetic Link between the Indian Subcontinent and Mesopotamian Cradle of Civilization |journal=PLOS ONE |date=11 September 2013 |volume=8 |issue=9 |pages=e73682 |doi=10.1371/journal.pone.0073682 |pmid=24040024 |language=en |issn=1932-6203|pmc=3770703 |bibcode=2013PLoSO...873682W |doi-access=free }}</ref> ఇవికాక సుమేరులలో [[:en:Hurrians|హరియులూ]], ఇంకా [[:en:Urartu|ఉరాట్యుల]] సంతతి కూడా ఉందనడానికీ, తద్వారా వీరు [[:en:Caucasus|కోకసస్]] నుండి వలస వచ్చారనీ చెప్పేందుకు కూడా ఆధారాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Sumerians had connections with the Caucasus|url=https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20210415032734/https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|archive-date=2021-04-15|access-date=|website=|publisher=scientificrussia}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|year=2014|title=Lexical Matches between Sumerian and Hurro-Urartian: Possible Historical Scenarios|url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlj/2014/cdlj2014_004.html|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|publisher=Cuneiform Digital Library Journal}}</ref><ref>{{Cite book|last=|first=|title=The Diversity of the Chechen culture: from historical roots to the present|url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000186004|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|year=2009|publisher=UNESCO|page=14|isbn=978-5-904549-01-5}}</ref> సుమేరులకు ముందు ఈ ప్రాంతములో నివాసమున్న ఆది మానవులని [[:en:Proto-Euphratean language|ప్రోటో-యూఫ్రెటీయన్స్]] లేదా ఉబైడులుగా పిలుస్తారు.<ref name="britannica">{{cite web| url= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/573176/Sumer |title=Sumer (ancient region, Iraq) |publisher= Britannica.com | work=Britannica Online Encyclopedia |accessdate=2012-03-29}}</ref> ఉత్తర మెసొపొటేమియా [[:en:samarra culture|సామర్రా సంస్కృతి]] వారి నుండి వీరు ఉద్భవించారని సిద్ధాంతీకరించారు.<ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=dWuQ70MtnIQC&pg=PA51&dq=samarra+culture#v=snippet&q=%22As%20the%20Samarra%20culture%20spread%20south%2C%20it%20evolved%20into%20the%20Ubaid%20culture%22&f=false | title = Cities, Change, and Conflict: A Political Economy of Urban Life | isbn = 978-0495812227 | author1 = Kleniewski | first1 = Nancy | last2 = Thomas | first2 = Alexander R | date = 2010-03-26}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=tupSM5y9yEkC&pg=PA139&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22cultural%20descendants%20of%20the%20originating%20Samarran%20culture%22&f=false | title = The Near East: Archaeology in the "Cradle of Civilization" | isbn = 978-0415047425 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 1993}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=i7_hcCxJd9AC&pg=PA147&dq=ubaid+samarra#v=snippet&q=%22Ubaid%200%20is%20thus%20clearly%20derived%20from%20the%20earliest%20culture%20to%20move%20into%20lower%20mesopotamia%2C%20the%20Samarra%22&f=false | title = Early Civilizations of the Old World: The Formative Histories of Egypt, the Levant, Mesopotamia, India and China | isbn = 978-0415109765 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 2001}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=zmvNogJO2ZgC&pg=PA505&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22similar%20to%20those%20of%20the%20ubaid%20period%22&f=false | title = A dictionary of archaeology | isbn = 978-0631235835 | author1 = Shaw | first1 = Ian | last2 = Jameson | first2 = Robert | year = 2002}}</ref> సుమేరులు ఎన్నడూ ఉబైడుల గురించి ప్రస్తావించ లేదు కానీ వీరే సుమేర్లోని మొట్టమొదటి నాగరిక శక్తి అని అనేక ఆధునిక పరిశోధకుల అభిప్రాయం. వారు చిత్తడి నేల నుండి నీటిని బయటకు పారించి [[వ్యవసాయం|వ్యవసాయానికి]] అనువుగా మలిచారు, వాణిజ్యం అభివృద్ధి చేసి, [[చేనేత|నేతపనీ]], [[:en:Leather crafting|తోలుపని]], [[లోహక్రియ| లోహపు పని]], [[:en:Masonry|తాపీపనీ]], [[మృణ్మయ పాత్రలు| మృణ్మయకళలలో]] నైపుణ్యం సాధించారు.<ref name="britannica" /> [[File:Enthroned King of Ur.jpg|thumb|upright=1.5|ఇది సుమారు క్రీ.పూ 2600లో చెక్కబడ్డ [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనం]]. ఇందులో పరిచారకుల మధ్యన సింహాసనం పై కూర్చున్న [[:en:Ur|ఉర్]] రాజును మనం చూడవచ్చు. ఇతడు [[:en:Ur-Pabilsag|ఉర్-పబిల్సాగ్]] అయ్యుంటాడని శాస్త్రీయ అంచనా.]] కొంతమంది పరిశోధకులు మాత్రము ప్రోటో-యూఫ్రెటియన్ భాష నుండి సుమేరు భాష వచ్చిందనే సిద్ధాంతముతో విభేదిస్తారు. అలాగే మరొక భాష ప్రభావము సుమేరు భాషపై ఉందనే ([[:en:Substratum (linguistics)|substrate effect]]) సిద్ధాంతముతో కూడా వీరు ఏకీభవించరు. [[వేట|వేటాడటమూ]], [[:en:Fishing|చేపలు పట్టడమూ]] జీవనాధారాలుగా అరేబియా సముద్రానికి [[:en:Eastern Arabia|తూర్పున]] తీర ప్రాంతాల్లోనూ, చిత్తడి నేలల్లోనూ కొందరు జనాలుండేవారు. రెండు వైపులా చదును చేయబడ్డ పనిముట్ల వాడకము వీరి ప్రత్యేకత. వీరి భాషే సుమేరు భాష అని ఈ విభేదించే వర్గాల వారి అభిప్రాయము.<ref>Margarethe Uepermann (2007), "Structuring the Late Stone Age of Southeastern Arabia" (Arabian Archaeology and Epigraphy Arabian Archaeology and Epigraphy Volume 3, Issue 2, pp. 65–109)</ref> చరిత్ర గ్రంథస్తమవ్వడమనే ప్రక్రియ సుమేరు నాగరికత ఏర్పడ్డ చాలా కాలానికి మొదలైంది. తొట్టతొలి లిఖితపూర్వక చరిత్ర [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసీ]] కాలములోనిది (అంటే ఆదివంశపు కాలము). [[:en:Last Glacial Period|మంచు యుగం]] చివరిలో వరదల్లో మునిగిపోక ముందు తూర్పు అరేబియా ప్రాంత (నేటి పర్షియా గల్ఫ్ ప్రాంతం) తీరాన సుమేరులు నివసించేవారని [[:en:Juris Zarins|జురిస్ ౙరిఞ్శ]] అభిప్రాయము.<ref>{{cite journal |last=Hamblin |first=Dora Jane |date=May 1987 |title=Has the Garden of Eden been located at last? |url=http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |format=PDF |journal=Smithsonian Magazine |volume=18 |issue=2 |pages= |doi= |accessdate=8 January 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140109135715/http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |archivedate=9 January 2014 |df= }}</ref> సుమేరు నాగరికత ఉరుక్ కాలం (క్రీ.పూ.4 వ సహస్రాబ్ది) లో ప్రారంభమై, జెమ్డిట్ నస్ర్, ఆది వంశపు కాలాల వరకు కొనసాగింది. క్రీ.పూ. 3 వ సహస్రాబ్దిలో సుమేరు, అకేడు భాషలు ఒకదాని వలన మరొకటి ప్రభావితమయ్యాయి. పదజాలమూ, వ్యాకరణమూ, ఉచ్చారణా వంటి అన్ని అంశాల్లోనూ ఈ పరస్పర ప్రభావాన్ని గమనించవచ్చు. కనుక ఈ రెండు భాషలనూ శ్ప్రాఖ్బుంట్ ({{ill|Sprachbund|en}}-భౌగోళిక దగ్గరితనము కారణంగా పరస్పర ప్రభావానికి గురైన భాషలు)గా చెప్పవచ్చు.<ref name="Deutscher">{{cite book|title=Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation|author=Deutscher, Guy|authorlink=Guy Deutscher (linguist)|publisher=[[Oxford University Press|Oxford University Press US]]|year=2007|isbn=978-0199532223|pages=20–21|url=https://books.google.com/books?id=XFwUxmCdG94C}}</ref> సుమారు క్రీ.పూ 2270లో ([[:en:chronology of the ancient Near East|కురచ కాలవృత్తాంతము ప్రకారము]]) వాయువ్య దిశన అకేడు రాజుల ఆక్రమణ మొదలైంది. క్రమంగా సుమేరు మొత్తాన్నీ వారు స్వాధీనము చేసుకున్నారు. రాజ్యాధికారము సుమేరుల చేతి నుండి అకేడుల చేతిలోకి వచ్చింది. ఈ సమయములో సుమేరు భాష వాడుక తగ్గినప్పటికీ, అది [[:en:sacred language|ధార్మిక భాష]]గా కొనసాగింది. మరల సుమారు క్రీ.పూ. 2100–2000 నాటికి రాజ్యాధికారము సుమేరులైన ఉర్ మూడో రాజవంశము చేతికి వచ్చింది. శతాబ్దము పాటు కొనసాగిన వీరి పాలనలో కూడా అకేడు భాషే వాడుక భాషగా చెలామణీ అయ్యింది.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003">Leick, Gwendolyn (2003), "Mesopotamia, the Invention of the City" (Penguin)</ref> పెర్షియన్ గల్ఫ్ తీరంలోని సుమేరు నగరమైన ఎరిడు, [[:en:List of oldest continuously inhabited cities|ప్రపంచంలోని అతి పురాతన నగరాల్లో]] ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది. ఇక్కడ మూడు వేర్వేరు సంస్కృతుల కలయిక జరిగి ఉండవచ్చు. అవి: # మట్టి ఇటుకల గుడిసెల్లో నివసిస్తూ, నీటిపారుదల మెళకువల పై పట్టు సాధించిన ఉబైడు రైతులు, # నల్ల గుడారాలలో నివసిస్తూ గొర్రెలూ, మేకల మందలను కాచుకుంటూ బతికే సెమిట సంచార జాతీ # చిత్తడి నేలల్లో పూరిళ్ళలో బ్రతికే మత్స్యకారులూ. ఈ మత్స్యకార గుంపే సుమేరుల పూర్వికులయ్యుండొచ్చు<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==పేరు వెనుక చరిత్ర == {{multiple image|perrow=2|total_width=350|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరులు | image1 = Head of Gudea (Metropolitan Museum of Art).jpg | image2 = Saĝ-gíg (cuneiforms).jpg | footer=ఎడమ వైపు: సుమారు క్రీ.పూ 2150లో చెక్కబడ్డ సుమేరు రాజు [[:en:Gudea|గుడియా]] తల. కుడి వైపు: [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడ్డ సాంగ్ గిగ్ (𒊕𒈪). నల్ల తల గలవారు అని దీని అర్థం. ఇది సుమేరులు తమని తాము పిలుచుకున్న పేరు. మొదటిది తలకు పద సంజ్ఞ(తలకు సంకేత చిత్రమైన[[File:Saĝ (linear script, head).jpg|14px]]పదసంజ్ఞగా మారి ఇలా అయ్యింది- [[File:Saĝ (Sumero-Akkadian cuneiform, head).jpg|12px]]), రెండవది నలుపుకూ, రాత్రికీ సంజ్ఞ(సంకేత చిత్రం[[File:Gíg (linear script, night-black).jpg|14px]] నుండి వచ్చిన సంజ్ఞ- [[File:Gíg (Sumero-Akkadian cuneiform, night-black).jpg|12px]]).<ref name="DAF">{{cite book |last1=Foxvog |first1=Daniel A. |title=Elementary Sumerian Glossary |date=2016 |publisher=University of California at Berkeley |page=52 |url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlp/cdlp0003_20160104.pdf}}</ref><ref name="PUSD">{{cite web |title=The Pennsylvania Sumerian Dictionary: saĝgiga[humankind] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e4703.html |website=psd.museum.upenn.edu}}</ref><ref name="IMD">{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |last2=D'I︠A︡konov |first2=Igor' Mik︠h︡aílovich |title=Early Antiquity |date=1991 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14465-8 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JSRAUIYENZoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref name="GF">{{cite book |last1=Feuerstein |first1=Georg |last2=Kak |first2=Subhash |last3=Frawley |first3=David |date=2005 |title=The Search of the Cradle of Civilization: New Light on Ancient India |edition=Second Revised |publisher=Motilal Banarsidass Publishers |isbn=978-81-208-2037-1 |page=117 |url=https://books.google.com/books?id=wNlsRZh3rwgC&pg=PA117 |language=en}}</ref>}} దక్షిణ మెసొపొటేమియాకు చెందిన సెమిటేతర భాషలు మాట్లాడే పురాతన నివాసుల భాషను, వారి తరువాత అక్కడ తూర్పు మెసొపొటేమియాలో స్థిరపడ్డ అకేడులు షుమేరు (𒋗𒈨𒊒-షుమేరు/శుమేరు/చుమేరు)<ref>{{cite web |title=emeĝir [SUMERIAN] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e1283.html |website=The Pennsylvania Sumerian Dictionary |publisher=University of Pennsylvania Museum of Anthropology and Archaeology |access-date=14 July 2021}}</ref> అని పిలిచినందున సుమేరు అనే పదం పుటిందని భావిస్తున్నారు.<ref name="ANE29"/><ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy A. |last2=George |first2=A. R. |last3=Postgate |first3=J. N. |last4=Breckwoldt |first4=Tina |title=A Concise Dictionary of Akkadian |date=2000 |publisher=Otto Harrassowitz Verlag |isbn=978-3-447-04264-2 |page=384 |url=https://books.google.com/books?id=-qIuVCsRb98C&pg=PA384 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Miller |first1=Douglas B. |last2=Shipp |first2=R. Mark |title=An Akkadian Handbook: Paradigms, Helps, Glossary, Logograms, and Sign List |date=1996 |publisher=Eisenbrauns |isbn=978-0-931464-86-7 |page=68 |url=https://books.google.com/books?id=27m3y6MNRzYC&pg=PA68 |language=en}}</ref> సుమేరులు తమ భాషను ఎమెగిర్‌గా పిలుచుకున్నారు. సుమేరులు తమని తాము " సాంగ్ గిగ్/సాంగ్ గిగ్ గా " అని చెప్పుకున్నారు. దీనికి అర్థం "నల్ల-తల గల ప్రజలు."<ref name="ANE29"/><ref>"The origin of the Sumerians is unknown; they described themselves as the 'black-headed people'" {{cite book |last1=Haywood |first1=John |title=The Penguin Historical Atlas of Ancient Civilizations |date=2005 |publisher=Penguin |isbn=978-0-14-101448-7 |page=28 |url=https://books.google.com/books?id=xtjtAAAAMAAJ |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |title=Early Antiquity |date=2013 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14467-2 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JU8pegs94uoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Finer |first1=Samuel Edward |last2=Finer |first2=S. E. |title=The History of Government from the Earliest Times: Ancient monarchies and empires |date=1997 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-820664-4 |page=99 |url=https://books.google.com/books?id=aEziNfjinnMC&pg=PA99 |language=en}}</ref> సుమేరు రాజు షుల్గీ/శుల్గీ/చుల్గీ తనను తాను నాలుగు పావు భాగాలకూ రాజుగా, నల్ల తల గల ప్రజలకు కాపరిగా చెప్పుకున్నాడు.<ref>"I am the king of the four quarters, I am a shepherd, the pastor of the "black-headed people (అనువాదము: నేను నాలుగు పావులకూ రాజును, నేను గొల్లవాడను, నల్ల తలగల జనాలకు కాపరిని"" in {{cite book |last1=Liverani |first1=Mario |title=The Ancient Near East: History, Society and Economy |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-134-75084-9 |page=167 |url=https://books.google.com/books?id=0d1JAgAAQBAJ&pg=PA167 |language=en}}</ref> అకేడ్లు కూడా సుమేరులను అకేడు భాషలో 'నల్ల తల గల వారు' అనే అర్థము వచ్చే 'సల్మాత్ కక్కడీ' అనే పేరుతో పిలిచేవారు.<ref name="PUSD"/><ref name="IMD" /> అలాగే సుమేరులు వారి భూమిని కి- ఎన్-గిర్ ('స్థలం' + 'ప్రభువులు' + 'ప్రముఖులు')గా పిలుచుకున్నారని నాటి శాసనాలను బట్టి తెలుస్తోంది. దీని అర్థం "ఉన్నత ప్రభువుల ప్రదేశం".<ref name="ANE29">"The area in question (the extreme south of Mesopotamia) may now be called Sumer, and its inhabitants Sumerians, although these names are only English approximations of the Akkadian designations; the Sumerians themselves called their land Kengir, their language Emegir, and themselves Sag-giga, "black-headed ones. (అనువాదము: ఇక్కడ చర్చించబడుతున్న ఈ ప్రాంతమును (మెసొపొటేమియా దక్షిణ కొన) ఇక సుమేరని పిలవవచ్చు. అలాగే ఆ ప్రాంతపు వారిని సుమేరులుగా పిలవవచ్చు. ఐతే ఈ పేర్లు నాటి అకేడు పదాలకు అంగ్లీకరణలు మాత్రమే. సుమేరులు తమ ప్రాంతాన్ని కెంగిర్ అనీ, తమ భాషను ఎమెగిర్ అనీ తమను తాము సాంగ్-గిగా, అనగా నల్ల తల గాళ్ళు అనీ పిలుచుకున్నారు)" in {{cite book|title=The Ancient Near East|url=https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall|author1=W. Hallo|author2=W. Simpson|publisher=New York: Harcourt, Brace, Jovanovich|year=1971|page=[https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall/page/29 29]}}</ref><ref>{{cite book |last1=Toorn |first1=Karel van der |last2=Becking |first2=Bob |last3=Horst |first3=Pieter Willem van der |title=Dictionary of Deities and Demons in the Bible |date=1999 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |isbn=978-0-8028-2491-2 |page=32 |url=https://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&pg=PA32 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Edzard |first1=Dietz Otto |title=Sumerian Grammar |date=2003 |publisher=Brill |isbn=978-90-474-0340-1 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=HOx5DwAAQBAJ&pg=PA1 |language=en}}</ref> అకేడు భాషలో ఈ సుమర్ పదము వ్యుత్పత్తి ఏమిటన్నది తెలియదు.<ref name="Nimrod">{{cite journal|title=Nimrod before and after the Bible|author=K. van der Toorn, P.W. van der Horst|journal=The Harvard Theological Review|year=Jan 1990| volume=83| issue=1| pages=1–29|doi=10.1017/S0017816000005502}}</ref> దక్షిణ మెసొపొటేమియాను హిబ్రూలో [[:en:Shinar|షైనార్ (శైనార్)]] అనీ, [[:en:Egyptian language|ఈజిప్టు భాష]]లో సింగ్ర్ అనీ, [[:en:Hittite|హిటైట్‌]]లో షన్హర్(ర) అనీ పిలుస్తారు. ఈ పదాలన్నీ సుమేరు పదంలో మార్పుల వల్ల వచ్చుండొచ్చు.<ref name="Nimrod"/> ==మెసపొటేమియా లోని నగర రాజ్యాలు == {{Further|{{ill|List of cities of the ancient Near East|en}}|{{ill|Geography of Mesopotamia|en}}}} క్రీ.పూ. 4 వ సహస్రాబ్ది ఆఖరుకు సుమేరు అనేక స్వతంత్ర [[:en:city-state|నగర-రాజ్యాల]] సమాహారంగా ఉండేది. సరిహద్దు గుర్తులుగా కాలువలూ, సరిహద్దు రాళ్ళూ ఉండేవి. ప్రతి నగరం మధ్యలో ఆ నగర దేవత లేదా దేవునికి అంకితం చేయబడిన ఒక ఆలయం ఉంటుంది. ఈ నగర-రాజ్యాలూ పూజారి ఐన గవర్నరు ([[:en:Ensi (Sumerian)|ఎన్సీ]]) పాలనలో గానీ లేదా మతపరమైన కార్యకలాపాలతో మమేకవుతూ ఉండే రాజు ([[:en:Lugal|లుగల్]]) పాలనలో గానీ ఉండేవి. {{multiple image|perrow=2|total_width=300|caption_align=center | align = right | direction =vertical | header=అను ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ | image2 = The White Temple 'E at Uruk, 3500-3000 BCE.jpg | image1 = White Temple ziggurat in Uruk.jpg | footer=ఉరుక్‌లో ఉన్న అనూ ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ. పిరమిడ్ ఆకృతిలో కట్టబడ్డ అను ౙిగ్గురత్తు క్రీ.పూ 4000 నాటిది. సుమారు క్రీ.పూ 3500లో దాని పైన తెల్ల గుడి కట్టబడింది.<ref>{{cite book |last1=Crüsemann |first1=Nicola |last2=Ess |first2=Margarete van |last3=Hilgert |first3=Markus |last4=Salje |first4=Beate |last5=Potts |first5=Timothy |title=Uruk: First City of the Ancient World |date=2019 |publisher=Getty Publications |isbn=978-1-60606-444-3 |page=325 |url=https://books.google.com/books?id=muCvDwAAQBAJ&pg=PT325 |language=en}}</ref> [[ఈజిప్టు పిరమిడ్లు|ఈజిప్టు పిరమిడ్లలో]] అత్యంత పురాతనమైనది సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది. వాటి ఆకృతికి ౙిగ్గురత్తులే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.<ref>"The stepped design of the Pyramid of Zoser at Saqqara, the oldest known pyramid along the Nile, suggests that it was borrowed from the Mesopotamian ziggurat concept.(అనువాదము: నైలు నదీ తీరాన అత్యంత పురాతన పిరమిడ్ ఐన సక్కారాలోని జోసర్ పిరమిడ్ యొక్క శ్రేణీకృత నిర్మాణ శైలికి మెసొపొటేమియా ౙిగ్గురత్తుల నిర్మాణ శైలే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.)" in {{cite book |last1=Held |first1=Colbert C. (University of Nebraska)|title=Middle East Patterns, Student Economy Edition: Places, People, and Politics |date=2018 |publisher=Routledge |isbn=978-0-429-96199-1 |page=63 |url=https://books.google.com/books?id=fOlgDwAAQBAJ&pg=PA63 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Samuels |first1=Charlie |title=Ancient Science (Prehistory – A.D. 500): Prehistory-A.D. 500 |date=2010 |publisher=Gareth Stevens Publishing LLLP |isbn=978-1-4339-4137-5 |page=23 |url=https://books.google.com/books?id=0KQCscrPDgUC&pg=PA23 |language=en}}</ref> }} నగర-రాజ్యాలు: * [[:en:Eridu|ఎరిదు]] (టెల్ అబు షహ్రెయిన్) * [[:en:Bad-tibira|బాడ్-టిబిరా]] (బహుశా టెల్ అల్-మడైన్) * [[:en:Larak|లారక్]] <sup>1<sup> * [[:en:Sippar|సిప్పర్]] (టెల్ అబూ హబ్బహ్) * [[:en:Shuruppak|షురుపక్]] (టెల్ ఫారా) పై 5 నగరాలు జలప్రళయానికి ముందు అధికార కేంద్రాలుగా ఉండేవనీ, జలప్రళయము తరువాత ఆదివంశపు కాలము మొదలైందనీ సుమేరులు నమ్మేవారు. ఇతర ప్రధాన నగర-రాజ్యాలు: * ఉరుక్ (వార్క) * కిష్ (టెల్ ఉహీమిర్, ఇన్గార్రా) * ఉర్ (టెల్ అల్ ముకయార్) * నిప్పూర్ (అఫాక్) * లగష్ (టెల్ అల్ హిబా) * గిర్సు (టెల్లో లేదా టెలోహ్) * ఉమ్మా (టెల్ జోఖా) * హమాౙీ <sup>1<sup> * అడాబ్ (టెల్ బిస్మాయ) * మారి (టెల్ హరిరి) <sup>2<sup> * అక్షక్ <sup>1<sup> * అక్కాడ్ <sup>1<sup> * ఇసిన్ (ఇషాన్ అల్-బహ్రియాత్) * లార్సా ({{sup|1}}సంబంధిత ఆధునిక ప్రదేశము తెలియరాలేదు)<br> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) చిన్న నగరాలు (దక్షిణము నుండి ఉత్తరము వరకు వరసక్రమములో): * కురా (టెల్ అల్ లాహ్మ్) * జబాలా (టెల్ ఇబ్జీఖ్కు) * కిసుర్రా (టెల్ అబు హతాబ్) * మరాడ్ (టెల్ వన్నత్ ఎస్-సడుం) * డిల్బాట్ (టెల్ ఎడ్-దెలిం) * బోర్సిప్ప (బీర్స్ నిమ్రుడ్) * కుతః (ఇబ్రాహీం చెప్పండి) * డెర్ (అల్-బద్ర) * ఎష్నన్న (టెల్ అస్మార్) * నగర్ (టెల్ బ్రాక్) <sup>2<sup> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) ఆగేడ్‌కు నైరుతి వైపున 330 కి.మీ (205 మైళ్ళ) దూరములో మారీ నగరము ఉండేది. ఇదీనూ, మారుమూల నగరమైన నగర్‌ను మినహాయిస్తే మిగిలిన నగరాలన్నీ బాగ్దాదుకు దక్షిణాన ఉన్న యూఫ్రేటీసు-టైగ్రిసు సారవంత మైదానంలో ఉన్నాయి. వీటి ప్రస్తుత పేర్లు బాబిల్, దియాలా, వాసిట్, దిహ ఖర్, బస్రా, అల్ ముత్తానా, అల్-ఖాడిసియ్యా (ఇరాక్ గవర్నరేట్స్). ==చరిత్ర విభజన== {{main|[[:en:History of Sumer|సుమేరు చరిత్ర]]}} [[File:Portrait of a Sumerian prisoner on a victory stele of Sargon of Akkad.jpg|thumb|[[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను మహావీరుడి]] విజయఫలకంపైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీ బొమ్మ. సుమారు క్రీ.పూ 2300లో చెక్కబడ్డ ఈ ఫలకం ఇప్పుడు [[లౌవ్రే మ్యూజియం|లూవ సంగ్రహశాల]]లో ఉంది.<ref name="ArchaeologyofElam">{{cite book |last1=Potts |first1=D. T. |title=The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State |date=1999 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-56496-0 |page=104 |url=https://books.google.com/books?id=mc4cfzkRVj4C&pg=PA104 }}</ref> ఖైదీల యొక్క కేశాలంకరణ సుమేరుల శైలిలో ఉంది (నెత్తి మీద ఉంగరాల జుట్టూ, పక్కలన కురచ వెంట్రుకలూ). ఈ శైలి ఉర్ కేతనం పైన కూడా కనిపిస్తుంది.<ref name="TwoSteles">{{cite journal |last1=Nigro |first1=Lorenzo |title=The Two Steles of Sargon: Iconology and Visual Propaganda at the Beginning of Royal Akkadian Relief |journal=Iraq |volume=60 |date=1998 |pages=85–102 |publisher=British Institute for the Study of Iraq |doi=10.2307/4200454 |jstor=4200454 }}</ref>]] [[File:Mesopotamia male worshiper 2750-2600 B.C.jpg|thumb|టెల్ అస్మార్‌లోని ఈ విగ్రహం దేవునికి సమర్పణగా ఇచ్చినది. ఇది క్రీ.పూ 2750–2600 కాలానికి చెందినది.]] చరిత్రపూర్వ ఉబైడు, ఉరుక్ కాలాలలో సుమేరు నగర-రాజ్యాలు అధికారంలోకి వచ్చాయి. సుమేరు లిఖితచరిత్ర క్రీ.పూ. 27 వ శతాబ్దం నుండి మొదలైంది. అయితే మూడవ ఆదివంశపు కాలం వరకు అనగా సుమారు క్రీ.పూ 23 వ శతాబ్దం వరకు చరిత్ర అస్పష్టంగానే ఉంది. ఆ తరువాత నుండి శాసనాలకు ఆధునిక కాలములో పరిష్కరింపబడ్డ సుమేరు లిపి వాడబడింది. క్రీ.పూ. 23 వ శతాబ్దిలో అకేడు సామ్రాజ్య పాలనలో మొదటిసారిగా మెసొపొటేమియా మొత్తం ఒక్క త్రాటి పైకి తీసుకురాబడింది. అలాగే గూట్య కాలం తరువాత మూడవ ఉర్ రాజ్యము ఇలాగే మెసొపొటెమియా ఉత్తర, దక్షిణ భాగాలను ఏకము చేసింది. క్రీ.పూ.2వ సహస్రాబ్దిలో అమోరీయుల దండయాత్రలతో ఈ సామ్రాజ్యము పడిపోయింది. ఆ తరువాత క్రీ.పూ. 1700 వరకు అమోరీయుల "ఇసిన్ రాజవంశం" కొనసాగింది. మెసొపొటేమియా బాబిలోనియ పాలనలో సమైక్యంగా ఉన్న కాలములో, అనగా క్రీ.పూ. 1700 వరకు, కూడా అమొరీయ ఇసిన్ రాజవంశము మిగిలి ఉంది. సుమేరులు చివరకు అకేడు (అస్సీర-బాబిలోనియ) జనాభాలో కలిసిపోయారు.{{Citation needed|date=October 2017}} * ఉబైడు కాలం: క్రీ.పూ. 6500–4100 (మట్టిపాత్రల కొత్తరాతియుగం నుండి తామ్రశిలా యుగము వరకు) * ఉరుక్ కాలవ్యవధి: క్రీ.పూ. 4100–2900 (చివరి తామ్రశిలా యుగము నుండి మొదటి కంచు యుగం I వరకు) ** ఉరుక్ XIV–V : క్రీ.పూ. 4100–3300 ** ఉరుక్ IV కాలం: క్రీ.పూ. 3300–3100 ** జెమ్డిట్ నస్ర్ కాలం (ఉరుక్ III ): 3100–2900 క్రీ.పూ * ఆదివంశపు కాలం (మొదటి కంచు యుగము II–IV) ** మొదటి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2900–2800 ** రెండవ ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2800–2600 (గిల్గమేష్) ** మూడవ ఎ ఆదివంశపు కాలం: 2600–2500 ** మూడవ బి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2500–2334 * అకేడు సామ్రాజ్య కాలం: సుమారు క్రీ.పూ 2334–2218 (సర్గోన్) * గూట్యపు కాలం: క్రీ.పూ. 2218–2047 (ప్రారంభ నాలుగవ కాంస్య యుగం) * మూడవ ఉర్ కాలం: క్రీ.పూ. 2047–1940. [[File:Samarra bowl.jpg|thumb|బెర్లిన్‌లోని పర్గమన్ సంగ్రహశాలలోనున్న సామర్రా పాత్ర. పాత్రకు మధ్యన ఉన్న స్వస్తికం పునర్నిర్మాణము ద్వారా చేర్చబడింది.<ref> Stanley A. Freed, ''Research Pitfalls as a Result of the Restoration of Museum Specimens'', Annals of the New York Academy of Sciences, Volume 376, The Research Potential of Anthropological Museum Collections pp. 229–245, December 1981.</ref>]] ==ఉబైడు కాలం == {{main|[[:en:Ubaid period|ఉబైడు కాలం]]}} [[Image:Frieze-group-3-example1.jpg|thumb|right|ఉబైడు కాలం నాటి మృణ్మయ పాత్ర]] చక్కటి చిత్రాలతో అలంకరింపబడి, విలక్షణ శైలిలో తయారు చేయబడ్డ, మృణ్మయ పాత్రలు ఈ కాలములో మనకి కనిపించే ప్రముఖ అంశము. ఉబైడు కాలములో ఈ కుమ్మర శైలి మెసొపొటేమియా, పెర్షియన్ గల్ఫ్ ప్రాంతాల్లో ప్రాచుర్యంలో ఉండేది. అత్యంత పురాతన మానవ నివాసాలు [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ ఎల్ ఒఎలీ]]లో ఉన్నట్లుగా ఆధారాలు ఉన్నాయి. ఐతే ఉబైడు కాలానికంటే చాలా ముందు నుండే దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని పరిస్థితులూ, వాతావరణమూ మానవ నివాసానికి అనుకూలంగా ఉండేవి. కనుక ఇప్పటికింకా కనుగొనని మరింత పురాతన నివాస స్థలాలు ఉండే అవకాశము మెండుగా ఉంది. ఈ ఉబైడు కాలపు సంస్కృతిని పరిశీలిస్తే, ఈ సంస్కృతి ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సామర్రపు సంస్కృతి ప్రభావముతో ఏర్పడినట్లుగా అనిపిస్తుంది. ఈ కాలపు తరువాతిదైన ఉరుక్ కాలము వారిని సుమేరులుగా గుర్తించారు. ఉరుక్ కాలపు వారు ఉబైడు కాలపు ప్రజల తరువాతి తరాలా లేక వారు వేరే సంస్కృతికి చెందినవారా అన్నది తెలియదు. ఉబైడు కాలములో ముఖ్య రాజకీయ, సాంస్కృతిక కేంద్రముగా ఎరీడు ఉండేది. నాగరిక జ్ఞానాన్ని ([[:en:Me (mythology)| మీ]]) ఎరీడు గ్రామ దైవమూ, జ్ఞానానికి ప్రతీక ఐన [[:en:Enki|ఎంకీ]], ఉరుక్ గ్రామ దేవతా, ప్రేమకూ యుద్ధానికీ ప్రతీక ఐన [[:en:Inanna|ఇనానా]]కు ఇచ్చే కథ, బహుశా ఎరీడు ప్రాభవము తగ్గి ఉరుక్ వైభవము యొక్క ఆరంభాన్ని సూచిస్తుండవచ్చు.<ref name=WolksteinKramer1983>{{cite book|last1=Wolkstein|first1=Diane|last2=Kramer|first2=Samuel Noah|title=Inanna: Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer|url=https://archive.org/details/inannaqueenofhea00wolk|date=1983|publisher=Harper & Row|location=New York|isbn=978-0060147136}}</ref>{{rp|174}} ==ఉరుక్ కాలం == ఉబైడు కాలములో కుమ్మర పరిశ్రమ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. నెమ్మదిగా కదిలే [[కుమ్మరి చక్రం|కుమ్మరి చక్రాల]]తో పాత్రలను తయారు చేసీ, వాటిని అందమైన చిత్రాలతో అలంకరించేవారు. క్రమంగా ఈ పాత్రలు, వేగంగా కదిలే చక్రాలపై నిపుణుల చేత భారీ మొత్తములో ఉత్పత్తి చేయబడ్డాయి. ఈ పాత్రలకు అలంకరణలుండేవి కాదు. ఈ కుమ్మర పరిశ్రమ విధానాల్లో వచ్చిన మార్పే ఉరుక్ కాలానికీ, ఉబైడు కాలనికీ మధ్య ప్రముఖ వ్యత్యాసము. <ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=gnpyREWsfG0C&pg=PA353#v=onepage&q&f=false|title= Upon this Foundation: The N̜baid Reconsidered : Proceedings from the U̜baid Symposium, Elsinore, May 30th-June 1st 1988|author1=Elizabeth F. Henrickson |author2=Ingolf Thuesen |author3=I. Thuesen |page= 353|year= 1989|isbn= 978-8772890708}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=fhMTRcUm9WsC&pg=PA31#v=onepage&q&f=false|title= The Invention of Cuneiform: Writing in Sumer|author= Jean-Jacques Glassner|page= 31|year= 2003|isbn= 978-0801873898}}</ref> {{multiple image | perrow = 2 | total_width = 250 | caption_align = center | align = left | direction = vertical | header = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజు (మతాధికారి) | image1 = Yale University. Uruk period priest-king.jpg | caption1 = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజూ, అతని శిష్యుడూ. సుమారు క్రీ.పూ 3200 నాటి చిత్రం | image2 = Uruk King priest feeding the sacred herd.jpg | caption2 = క్రీ.పూ 3100 నాటి ఉరుక్ కాలపు ముద్ర. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది. }} ఉరుక్ కాలంలో (సుమారుగా 4100-2900 క్రీ.పూ.) దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని నదులూ, కాలువల గుండా పెద్ద మొత్తంలో వ్యాపార సరుకుల రవాణా జరిగేది. ఈ వ్యాపారాలు పెద్ద, పెద్ద పట్టణాల ఆవిర్భావానికి తోడ్పడ్డాయి. నగర-సామ్రాజ్యాల వలె ఈ నగరాల నడిబొడ్డున కూడా ఒక ఆలయము ఉండేది. 10,000కు పైగా జనాభా కల ఈ నగరాల్లో [[:en:Social stratification|అన్ని సామాజిక వర్గాలకు చెందిన ప్రజలూ]] ఉండేవారు. ఈ నగరాల్లో కేంద్రీకృత పాలనా యంత్రాంగము ఉండేది. ఈ యంత్రాంగము నగర నిర్వహణ కొరకు వివిధ శాఖల్లో సిబ్బంది నియామకాలు జరిపేది. ఉరుక్ కాలంలోనే పర్వతదేశం నుండి పట్టుబడ్డ వారిని [[:en:Slavery in antiquity|బానిస కార్మికులు]]గా ఉపయోగించుకోవడం ప్రారంభం అయింది. పురాతన గ్రంథాలలో ఈ పట్టుబడ్డ బానిసలతో పనులు చేయించారనడానికి తగినన్ని సాక్ష్యాధారాలున్నాయి. [[టర్కీ]]లోని [[:en:Taurus Mountains|టౌరసు పర్వతాల]] నుండి పశ్చిమాన [[మధ్యధరా సముద్రం|మధ్యధరా సముద్రమూ]], తూర్పున [[ఇరాన్|ఇరాను]] వరకు ఉరుక్ నాగరికతకు చెందిన గుర్తులూ, కాలనీలు కనుగొనబడ్డాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005">[[Guillermo Algaze|Algaze, Guillermo]] (2005). ''[[iarchive:urukworldsystemd0000alga|The Uruk World System: The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamian Civilization]]'', Second Edition, University of Chicago Press.</ref>{{Rp|2–3}} ఉరుక్ కాలంనాటి నాగరికత పరిసర ప్రాంతాలలో ఉన్న ప్రజల మీద ప్రభావం చూపించింది. సుమేరు వ్యాపారస్తులూ, ద్వారా సుమేరు సంస్కృతి ఈ చుట్టుపక్కల జనాలకు పరిచయమైంది. ఫలితంగా వీరు కూడా క్రమంగా ఇదే తరహాలో ఉన్న వారి స్వంత ఆర్థికవ్యస్థను, సంస్కృతులను అభివృద్ధి చేసుకున్నారు (ఉదా: [[:en:Tell Brak|టెల్ బ్రాక్]]). దీనితో సుమేరు నగరాలు సుదూర కాలనీలను సైనిక బలగముతో తమ గుప్పిట్లో ఉంచుకోలేకపోయాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005"/> ఉరుక్ కాలంలో సుమేరు నగరాల పాలనావ్యవస్థ [[:en:Theocracy|మతరాజ్యవ్యవస్థ]] అయ్యి ఉండి, మతాధికారి (పురోహిత రాజు) పాలనలో ఉండుండవచ్చు. ఈ విధానములో నగరములోని మందిరము, పురుషులూ, మహిళలతో కూడుకుని ఉండే ఒక పెద్దల మండలి ఆధీనములో ఉండేది. ప్రతీ మండలికీ అధ్యక్షునిగా ఒక మతాధికారి (ఎస్సి) ఉండేవారు. ఈ మతాధికారి నేతృత్వములో మండలి నగరపాలన చేసేది. నగర దైవము పురుషుడైతే మహిళా, స్త్రీ ఐతే పురుషుడూ, మతాధికారులుగా ఉండేవారు.<ref name=Jacobsen>Jacobsen, Thorkild (Ed) (1939),"The Sumerian King List" (Oriental Institute of the University of Chicago; Assyriological Studies, No. 11., 1939)</ref> ఈ రాజకీయ నిర్మాణం ఆధారంగానే తరువాతి కాలములో సుమేరు [[:en:pantheon|దేవగణము]] రూపుదిద్దుకుని ఉండవచ్చు. ఉరుక్ కాలంలో యుద్ధాలు, సుశిక్షితులైన సైనిక బలగమూ ఉన్నాయనడానికి పెద్దగా ఆధారాలు లేవు. పట్టణాలకు కూడా సాధారణంగా ప్రకారాలు ఉండేవి కాదు. ఈ కాలములో ఉరుక్ ప్రపంచంలోనే అత్యంత పట్టణీకరణ గల నగరముగా అవతరించింది. నగర జనాభా సంఖ్య మొదటిసారి 50,000ను దాటింది. పురాతన సుమేరు రాజ జాబితాలో ఈ కాలములోని అనేక ప్రముఖ నగరాలను పాలించిన రాజవంశాల పేర్లు ఉన్నాయి. ఈ మొదటి దఫాలో ఉన్న రాజులందరూ జలప్రళయం సంభవించే ముందు ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించినట్లు చెప్పబడింది. వీరు కాల్పనిక వ్యక్తులు అయ్యుండవచ్చు. ప్రసిద్ధ పౌరాణిక వ్యక్తులైన [[:en:Alulim|ఆల్యులిమ్]], [[:en:Dumuzid|డూమిౙిడ్]] వంటివాళ్ళ పేర్లు కూడా ఈ దఫాలో ఉన్నాయి.<ref name=Jacobsen/> 9000–5000 ఏళ్ళ క్రితము భూమిపై వెచ్చటి, తేమపూరిత వాతావరణము ఏర్పడింది. దీన్ని హోలోసీన్ క్లైమాటిక్ ఆప్టిమమ్‌గా ({{ill|Holocene climatic optimum|en}}) వ్యవహరిస్తారు. ఈ వాతావరణము పోయి, భూమిపై పొడి వాతావరణము ఏర్పడ్డ చర్యను పియొర ఆసిలేషన్ ({{ill|Piora Oscillation|en}}) అంటారు. పియొర ఆసిలేషన్ సుమారు క్రీ.పూ 3200–2900 మధ్యకాలంలో జరిగింది. సరిగ్గా ఈ పియొర ఆసిలేషన్ సమయానికే ఉరుక్ కాలము ముగిసింది.<ref>Lamb, Hubert H. (1995). Climate, History, and the Modern World. London: Routledge. {{ISBN|0415127351}}</ref> ==ఆది వంశపు కాలం == {{Main|[[:en:Early Dynastic Period (Mesopotamia)|ఆది వంశపు కాలం]]|[[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశం]]}} [[File:Meskalamdug helmet British Museum electrotype copy original is in the Iraq Museum, Bagdad.jpg|thumb|క్రీ.పూ 26వ శతాబ్దం నాటి బంగారు శిరస్త్రాణం. ఇది [[:en:Meskalamdug|మిస్కలమ్డగ్‌]] అనే రాజుది. ఇతడు [[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశపు]] వ్యవస్థాపకుడు అయ్యుండొచ్చు.]] క్రీ.పూ. 2900తో పెద్దల మండలి పాలనావిధానము పోయి, సుమేరులో రాచరికము మొదలైంది. దీనితో పాలనావ్యవహారాల్లో మతానికున్న ప్రాముఖ్యత తగ్గింది.<ref>Jacobsen, Thorkild (1976), "The Harps that Once...; Sumerian Poetry in Translation" and "Treasures of Darkness: a history of Mesopotamian Religion"</ref> రాజును సుమేరు భాషలో లూగల్ (లు = మనిషి, గాల్ = గొప్ప) గా వ్యవహరించేవారు. ఈ కాలపు రాజులలో, సుమేరు సంప్రదాయాలలో పితృసమాన గౌరవము కల, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్]], [[:en:Lugalbanda|లుగల్బాండ]], [[గిల్గమేష్]] వంటి ప్రముఖులు కూడా ఉన్నారు. వీరి పాలన సంకేత చిత్రాల లిపి నుండి ఇప్పుడు మనము చదవగలిగే అక్షర చిహ్నాల లిపి అభివృద్ధికి కొన్ని శతాబ్దాల ముందు, అనగా కీ.పూ.2900లో నడిచింది. ఈ సమయములో సుమేరు సాంస్కృతిక కేంద్రముగా దక్షిణ మెసొపొటేమియా ఉన్నప్పటికీ, పాలకులు తమ రాజ్యాలను పొరుగు ప్రాంతాలకు విస్తరింపజేయడముతో, అక్కడి సెమిట వాసులు సుమేరు సంస్కృతిని చాలా వరకు తమ ఆచార వ్యవహారాల్లో భాగము చేసుకున్నారు. సుమేరు రాజ జాబితాలో ఉన్నవారిలో, వీరగాథల్లో ప్రస్తావించబడ్డ మొదటి రాజు [[:en:Etana|ఎథనా]]. ఇతడు [[:en:Kish (Sumer)|కిషు]] మొదటి రాజవంశంలో 13 వ రాజు. పురావస్తు పరిశోధనల ఆధారంగా ధ్రువీకరింపబడిన వాళ్ళలో అత్యంత పురతనమైనవాడు కిషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసి]]. ఇతడి పేరూ [[:en:Epic of Gilgamesh|గిల్గమేష్ పురాణకావ్యంలో]] కూడా పేర్కొనబడింది. ఈ విషయాన్ని ఆధారము చేసుకుని, గిల్గమేష్ కూడా చారిత్రాక ఉరుక్ రాజు అనే ప్రతిపాదన చేయబడింది. ఈ కాలములో యుద్ధాలు పెరిగాయి. ఈ మార్పు గిల్గమేషు కావ్యములో కూడా ప్రతిబింబిస్తుంది. నగరాల విస్తీర్ణము పెరిగీ, రక్షణగా ప్రాకారాలు నిర్మించబడ్డాయి. ప్రాకారాల పరిమాణం అధికరించబడింది. దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని ప్రాకారాలు లేని పల్లెలు కనుమరుగైపోయాయి. (ఎన్మర్కర్, గిల్గమేషులిరువురూ కూడా ఉరుక్ పట్టణానికి ప్రకారాలు నిర్మించినట్లు గాథల్లో చెప్పబడింది.)<ref>George, Andrew (Translator)(2003), "The Epic of Gilgamesh" (Penguin Classics)</ref>. ====లగాషు మొదటి రాజవంశం ==== [[File:Stele of Vultures detail 02.jpg|thumb|left|[[:en:Eannatum|ఎన్నాటుము]] [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఒక ముక్క]] {{Main|[[:en:Lagash|లగాషు]]}} లగాషు రాజవంశాన్ని (సుమారు క్రీ.పూ. 2500–2270) రాజుల జాబితాలో పేర్కొననప్పటికీ అనేక ముఖ్యమైన స్మారక కట్టడాలూ, పురావస్తు పరిశోధనా ఫలితాల ద్వారా ఆ వంశపు ఉనికి ధ్రువీకరించబడింది. కొంతకాలం మాత్రమే ఉనికిలో ఉన్నప్పటికీ చరిత్రకు తెలిసిన మొట్టమొదటి చక్రవర్తులలో ఒకరుగా లాఘాషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Eannatum|ఎన్నాటం]] ప్రత్యేకత సంతరించుకున్నాడు. ఇతడు కిష్, ఉరుక్, [[:en:Ur|ఉర్]], [[:en:Larsa|లార్సా]]లతో సహా మొత్తం సుమేరును ఆక్రమించి తన సామ్రాజ్యములో కలుపుకున్నాడు. అలాగే లగషు చిరకాల ప్రత్యర్థి ఐన [[:en:Umma|ఉమ్మా]]ను తన సామంత రాజ్యంగా మార్చాడు. అంతేకాక ఆయన రాజ్యం [[:en:Elam|ఈలం]], పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతాలకు కూడా విస్తరించి ఉండేది. అందరినీ భయభ్రాంతులను చేసి అదుపులో పెట్టడమే ఆయన విధానమని అనిపిస్తుంది.<ref name=roux1993>{{cite book |last=Roux |first=Georges |authorlink=Georges Roux (assyriologist) |year=1993 |title=Ancient Iraq |url=https://archive.org/details/ancientiraq00roux |location= Harmondsworth |publisher=Penguin |isbn=978-0140125238}}</ref> అతని [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఖండఖండాలుగా నరికిన ప్రత్యర్థుల శరీరాలను రాబందులు పీక్కు తింటున్నట్లు చెక్కబడింది. అతను మరణంచిన కొద్దికాలానికే ఆ సామ్రాజ్యం చిన్నాభిన్నమైపోయింది. తరువాత ఉమా మతాధికారి-రాజు [[:en:Lugal-Zage-Si|లాగాల్-జాగే-సి]] ఉరుక్‌ను జయించడంతో లగషు రాజవంశ వైభవము మగిసింది. ఉరుక్ అతని రాజధానిగా మారింది. తరువాత ఆయన పర్షియన్ గల్ఫు నుండి మధ్యధరా వరకు విస్తరించి ఉన్న సామ్రాజ్యాన్ని పాలించాడు. అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను]] అధికారములోకి రావడానికి ముందు ఉన్న సుమేరు జాతి రాజులలో ఇతను చివరివాడు.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==అకేడు సామ్రాజ్యం == {{Main|[[:en:Akkadian Empire|అకేడు సామ్రాజ్యం]]}} [[File:Prisoners on the victory stele of an Akkadian king circa 2300 BCE Louvre Museum Sb 3.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2300 నాటి అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను]] విజయఫలకం పైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీలు.<ref name="ArchaeologyofElam" /><ref name="TwoSteles" /> లూవ సంగ్రహశాలలోనిది]] అకేడు సామ్రాజ్యము క్రీ.పూ. 2234–2154 మధ్య కాలములో నడిచింది. [[:en:East Semitic languages|తూర్పు సెమిటపు]] [[:en:Akkadian language|అకేడు భాష]] కిషు రాజుల పేర్లు వ్రాయడానికి, మొదటిసారి క్రీ.పూ. 2800లో, వాడబడింది.<ref name=roux1993/> ఈ భాషలోనే ఆ పేర్లు తదుపరి రాజ జాబితాలలో కూడా వ్రాయబడ్డాయి. పూర్తిగా ప్రాచీన అకేడు భాషలో వ్రాసిన రచనలు క్రీ.పూ.2500 నుండి ఉన్నాయి. [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను మహావీరుడి]] (క్రీస్తుపూర్వం 2270-2215) పాలనలో ప్రాచీన అకేడు భాష వాడకము శిఖరాగ్రమును చేరుకుంది. అయినప్పటికీ పరిపాలనా కార్యకలాపాలకు సంబంధించిన ఫలకాలను వ్రాయడానికి రాయసగాళ్ళు సుమేరు భాషనే ఎక్కువ వాడేవారు. అకేడు, సుమేరు భాషలు రెండూ కూడా సుమారు వెయ్యి సంవత్సరాల వరకు వాడుక భాషలుగా ఉన్నాయి. కానీ క్రీ.పూ. 1800 నాటికి సుమేరు భాష ప్రధానంగా పండితులకూ, వ్రాయసగాళ్ళకూ మాత్రమే తెలిసిన గ్రాంథిక భాషగా మారింది. సర్గోనుకు ముందూ, తరువాతి కాలాలను పోల్చి చూస్తే చారిత్రక పరిస్థితుల్లో పెద్దగా అసంబద్ధత లేదనీ, సెమిటులూ, సుమేరుల మధ్య కలహాలకు, చరిత్రాకారులు ఆ కలహము చూపిన ప్రభావము కంటే ఎక్కువ ప్రాధాన్యత ఇస్తున్నారని [[:en:Thorkild Peter Rudolph Jacobsen|థార్కిద్ద్ జాకబ్సెన్‌]] వాదించాడు.<ref>''Toward the Image of Tammuz and Other Essays on Mesopotamian History and Culture'' by T. Jacobsen</ref> ఐతే, సర్గోను ఆక్రమించుకున్న ఈలము భాగాలలో కొంతకాలం అకేడు భాష అక్కడి వారిపై రుద్దబడిందనడానికి తిరుగులేని ఆధారాలున్నాయి. ==గూట్యపు కాలం == {{Main|[[:en:Gutian dynasty|గూట్యపు వంశం]]}} క్రీ.పూ. 2083–2050 (స్వల్పకాలం ఉనికిలో ఉంది). ====లగాషు 2 వ రాజవంశం ==== [[File:Gudea of Lagash Girsu.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు [[:en:Gudea|గుడియా]]. ఇతనివి అనేక ప్రతిమలు మనకు దొరికాయి.]] [[File:Ur-Ningirsu ruler of Lagash portrait circa 2110 BCE.jpg|thumb|right|గుడియా కుమారుడు [[:en:Ur-Ningirsu|ఉర్-నింగిర్సూ]] ప్రతిమ. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Head Gudea Louvre AO13.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా]] క్రీ.పూ. 2093–2046 (స్వల్పకాల చరిత్ర) క్రీ.పూ. 2093-2046 (స్వల్పకాలం)గూట్యుల చేతిలో అకేడు సామ్రాజ్యం పతనమైన తరువాత సుమేరు జాతి పాలకుడైన లాఘాషుకు చెందిన [[:en:Gudea|గుడియా]] ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్నాడు. తమకి తాము దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకునే [[:en:List of kings of Akkad#Sargonic dynasty (c. 2334 – 2193 BC)|సార్గోనిక రాజుల]] విధానాన్ని ఇతడు కూడా కొనసాగించాడు. మునుపటి లాగాషు రాజవంశీకుల వలె గుడియా ఇంకా ఆయన వారసులు కూడా కళలకు ప్రోత్సాహం అందించడముతో, వీరి కాలానికి చెందిన అనేక కళాఖండాలూ, ఉత్పత్తులూ పెద్ద సంఖ్యలో పురావస్తు పరిశోధనల్లో లభ్యమయ్యాయి. ==మూడవ ఉర్ కాలం== [[File:Ziggurat of ur.jpg|thumb|left|ఇరాక్‌లోని నాస్రీయాహ్ దగ్గరున్న సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటి [[:en:Ziggurat of Ur|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]]]] {{Main|[[:en:|en:]]}} క్రీ.పూ. 2047-1940 (స్వల్పకాల చరిత్ర) తరువాత, ఉర్ యొక్క 3 వ రాజవంశస్తులైన ఉర్-నమ్ము, అతని వారసుడు షుల్గీలు సుమేరును పాలించారు. వీరి సామ్రాజ్యము దక్షిణ అస్సీరియా వరకు విస్తరించి ఉండేది. ఇందుమూలాన ఇంతకు ముందు కొందరు చరిత్రకారులు, ఈ కాలానికి సుమేరు పునరుజ్జీవ కాలమని తప్పుడు పేరు ఇచ్చారు.<ref>{{Cite book|last=Cooper|first=Jerrold S.|url=https://www.worldcat.org/oclc/944087535|title=Problems of canonicity and identity formation in ancient Egypt and Mesopotamia|date=2016|others=Kim Ryholt, Gojko Barjamovic, Københavns universitet, Denmark) Problems of Canonicity and Identity Formation in Ancient Egypt and Mesopotamia (2010 : Copenhagen, Denmark) Literature and Identity Formation (2010 : Copenhagen|isbn=978-87-635-4372-9|location=Copenhagen|pages=1–18|chapter=Sumerian literature and Sumerian identity|oclc=944087535}}</ref> ఎందుకంటే అప్పటికే ఈ ప్రాంతంలో సుమేరు కంటే సెమిట సంస్కృతులే ఎక్కువ ఉన్నాయి. అస్సీరియా, తదితర ప్రాంతాల్లో అకేడ్ల జనాభా పెరగడమే కాక సెమిటులైన మార్టులు (అమొరులు) అనేక దఫాల్లో ఇక్కడికి వలస వచ్చారు. వీరు దక్షిణప్రాంతంలో ఇసిన్, లార్సా, ఎష్నున్న మరి కొంతకాలం తర్వాత బాబిలోనియా వంటి స్థానిక రాజ్యాలను స్థాపించారు. క్రీ.పూ. 21వ శతాబ్దిలో ఉత్తర భాగములో పురాతన అస్సిరియా సామ్రాజ్యము వలె దక్షిణాన బాబిలోనియా సామ్రాజ్యము కూడా కొంత కాలము ప్రధాన శక్తిగా నిలబడింది. మధ్యయుగములో లాటిను భాషలాగే, శరాకార లిపి వాడుకలో ఉన్నంత కాలము సుమేరు భాష బాబిలోనియా, ఇంకా అస్సీరియా పాఠశాలల్లో ధార్మిక భాషగా నేర్పబడేది. ==పతనం == ఈ కాలములో దక్షిణ మెసొపొటేమియా నుండి ప్రజలు ఉత్తరభాగానికి అధిక సంఖ్యలలో వలసవెళ్ళడం జరిగింది. మట్టిలో క్రమంగా పెరుగుతున్న లవణీయత కారణంగా సుమేరు భూముల వ్యవసాయ ఉత్పాదకత తగ్గుముఖం పట్టింది. ఈ ప్రాంతంలో ముందునుండే మట్టి లవణీయత ప్రధాన సమస్యగా గుర్తించబడింది.<ref>{{cite journal|last=Jacobsen T |first=Adams RM. |year=1958 |title=Salt and Silt in Ancient Mesopotamian Agriculture: Progressive changes in soil salinity and sedimentation contributed to the breakup of past civilizations. |url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.128.3334.1251|journal=Science |doi= 10.1126/science.128.3334.1251 |volume= 128| pages=1251–8|issue=3334}}.</ref> పేలవమైన డ్రైనేజ్ కారణంగా వ్యవసాయ భూముల్లో నీరు నిలబడిపోయేది. అక్కడి పొడి వాతావరణములో ఈ నీరు ఆవిరవగా, నీటిలోని లవణాలు నేలలో మిగిలిపోయి, క్రమంగా భూలవణీయత పెరగసాగింది. అకేడు సామ్రాజ్య కాలమూ, తదుపరి ఉర్ మూడవ వంశపు కాలాలలో గోధుమల పంట వేయడము నుండి లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలపంట సాగుకు రైతులు మారారు. కానీ అది ప్రజలకు తగినంత ఆహారం అందించ లేదు. దీనివలన క్రీ.పూ 2100 నుండి క్రీ.పూ. 1700 మధ్యలో ఈ ప్రాంతంలో జనాభా దాదాపు ఐదింట మూడు వంతులు తగ్గిందని అంచనా.<ref>{{cite journal|last=Thompson |first=William R. |year=2004 |title=Complexity, Diminishing Marginal Returns and Serial Mesopotamian Fragmentation |journal=Journal of World Systems Research |url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |format=PDF |doi=10.5195/jwsr.2004.288 |volume=10 |pages=612–652 |issue=3 |url-status=unfit |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120219134627/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |archivedate=February 19, 2012 }}</ref> దీనితో అకేడు భాష మాట్లాడే ప్రాంతాల్లో జనాభా పెరిగి, సుమేరు భాష ప్రధానంగా ఉన్న ప్రాంతాలలో జనాభా గణనీయముగా తగ్గినది. క్రమంగా సుమేరు మాతృభాషగా అంతరించిపోయి గ్రాంథిక భాషా, ధార్మిక భాషగా మిగిలింది. ఇబ్బి-సిన్ (క్రీ.పూ 2028–2004) పాలనలో ఈలములు దండయాత్రతో ఊర్ స్వాధీనం చేసుకున్న తరువాత {{citation needed|reason=Doesn't cite any evidence of sack of Ur?|date=October 2015}}, సుమెర్ అమోరీయుల పాలనలోకి వచ్చింది. 20 – 18 వ శతాబ్దాల్లో స్వతంత్ర అమోరు రాజ్యాలు "ఇసిన్ రాజవంశం"గా రాజ జాబితాలో చేర్చబడ్డాయి. క్రీ.పూ. 1800లో హమ్మురాబి ఆధ్వర్యంలో బాబిలోనియా విస్తరణతో ఈ వంశము యొక్క శకం ముగిసింది. తరువాతి కాలాల్లో అస్సిరియా, బాబిలోనియాలను పాలించిన రాజుల్లో కొంతమంది అరుదుగా సార్గోనిక రాజుల బిరుదు ఐన "సుమేరూ, అకేడు ప్రాంతాలకు రాజు"ను తమకు ఆపాదించుకున్నారు. ఇందుకు ఒక ఉదాహరణ సుమారు క్రీ.పూ 1225లో అస్సిరియాను పాలించిన మొదటి టుకుల్టీ నినుర్టా‌. ==జనాభా== సుమేర్లోని అతిపెద్ద నగరాల్లో ఒకటైన ఉరుక్ వైభవము తారాస్థాయిలో ఉన్నప్పుడు, నగర జనాభా 50,000-80,000 ఉండేదని అంచనా వేయబడింది. <ref>[https://archive.is/20150411005800/http://proteus.brown.edu/mesopotamianarchaeology/ Harmansah, Ömür, The Archaeology of Mesopotamia: Ceremonial centers, urbanization and state formation in Southern Mesopotamia, 2007, p.699]</ref> సుమేర్లో ఇతర ప్రముఖ నగరాలు ఉండడమూ, పెద్దసంఖ్యలో వ్యవసాయ జనాభా ఉండడాన్నీ బట్టి చూస్తే, సుమేరు జనాభా సుమారుగా 8 నుండి 15 లక్షల దాకా ఉండుంటుందని అంచనా. ఇదే సమయంలో ప్రపంచ జనాభా 2.7 కోట్లుగా అంచనా వేయబడింది.<ref>Colin McEvedy and Richard Jones, 1978, ''Atlas of World Population History'', Facts on File, New York, {{ISBN|0713910313}}.</ref> సుమేరు భాషకు వేరే ఏ భాషతోను పోలికలూ, సంబంధాలూ లేవు (లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్). ఐతే ఆ కాలములో తక్కువ సాంస్కృతికంగా తక్కువ ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడిన వేరే భాష ఉండేదనీ (substrate), ఆ భాష ఏమిటో ఈనాడు మనకి తెలియనప్పటికీ, సుమేరు భాషపై దాని ప్రభావాము తెలుస్తోందనీ (substrate effect), అనేక భాషాశాస్త్రవేత్తలు అభిప్రాయపడ్డారు. సుమేరులోని కొన్ని ప్రధాన నగరాలకు సుమేరు భాషకు చెందని పేర్లు ఉన్నాయి. ఇదే వీరి ప్రతిపాదనకు ఆధారము. ఈ పేర్లూ, వీరికి ముందు ఇక్కడ నివసించిన జనాల భాషలోనివని వీరి అభిప్రాయము.<ref name="Nemet-Nejat1998">{{cite book|author=Karen Rhea Nemet-Nejat|title=Daily life in ancient Mesopotamia|url=https://books.google.com/books?id=lbmXsaTGNKUC&pg=PA13|accessdate=29 November 2011|year=1998|publisher=Greenwood Publishing Group| isbn= 978-0313294976| page=13}}</ref> ఏదేమైనా దక్షిణ మెసొపొటేమియాలో ఉబైడు కాలం (క్రీ.పూ.5300–4700) నుండి మొదలుకొని సంస్కృతిలో పెను మార్పులేవీ చోటుచేసుకోలేదని పురావస్తు పరిశోధనలు తెలియజేస్తున్నాయి. ఇక్కడ స్థిరపడిన సుమేరు ప్రజలు టైగ్రిసు, యూఫ్రేటీసు నదుల కారణంగా సారవంతమైన ఈ ప్రాంతపు భూములను సాగుచేసి వ్యవసాయక్షేత్రాలుగా మార్చారు. ప్రాచీన సుమేరు భాషను మాట్లాడిన పురాతన సుమేరులు, ఉత్తర భాగాన నివసించిన రైతులని కొందరు పరిశోధకులు భావిస్తున్నారు. నీటిపారుదల వ్యవసాయ విధానాలను ఆకళింపు చేసుకున్న తరువాత వీరు దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చి ఉంటారని వారి భావన. సామర్రులు ఆదిమ నీటి పారదుల పద్ధతుల నుపయోగించి వ్యవసాయము చేసేవారు. టైగ్రీసూ, దాని ఉపనదుల పరీవాహక ప్రాంతాల్లో ఈ పద్ధతి వాడిన వారిలో వీళ్ళే మొదటివారు. క్రీ.పూ 5700–4900 ప్రాంతములో వీరికి మృణ్మయ పరిశ్రమలుండేవని తెలుస్తోంది. చోగ మామీ మృణ్మయ పాత్రల్లో సామర్రపు పద్ధతులూ, సుమేరు పద్ధతులూ (డు కాలమునాటి) కూడా కనిపిస్తాయి. 1980 లలో ఫ్రెంచివారు జరిపిన త్రవ్వకాలలో లాస్సాకు సమీపంలోని టెల్ అవేలి (ఓయిల్లె, ఓయులి) వద్ద ఉబైడు కాలనికి పూర్వము తయారైన పాత్రలు ఎనిమిది స్థాయిలలో లభ్యమయ్యాయి. ఇవి సామర్రపు పాతరలను పోలి ఉన్నాయి. కనుక ఉత్తరాన వ్యవసాయ సంస్కృతిని అలవర్చుకున్న సామర్రులు, నీటి పారదుల నైపుణ్యమూ, శ్రామికుల చేత సేద్యాన్ని నడిపించడానికి కావలసిన సామాజిక వర్గీకరణా పొందాక, దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చుంటారని సిద్దాంతీకరించడమైనది. {{Citation needed|date=June 2011}} అరేబియా సముద్రతీరాన లభ్యమైన పనిముట్ల ఆధారంగా వేటాడడము, చేపలు పట్టడము ద్వారా బతుకుతున్న అక్కడి స్థానికులే నెమ్మదిగా వ్యవసాయాధారిత సమాజాన్ని నిర్మించుకున్నారని మరికొందరు అభిప్రాయపడ్డారు. మంచుయుగానికి చివరిలో జలప్రళయానికి ముందు పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతంలో నివసించిన ప్రజలే సుమేరులని జురిస్ ౙరిఞ్శ విశ్వసిస్తున్నారు.<ref>{{Cite web | url=http://www.ldolphin.org/eden/ | title=Has the Garden of Eden been located at last? | website= | access-date=2018-12-21 | archive-url=https://web.archive.org/web/20051029101558/http://www.ldolphin.org/eden/ | archive-date=2005-10-29 | url-status=dead }}</ref> ==సంస్కృతి == ===సాంఘిక, కుటుంబజీవితం === [[File:Upper part of a gypsum statue of a Sumerian woman. The hands are folds in worship. Circa 2400 BCE. From Mesopotamia, Iraq. The British Museum, London.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2400 నాటి ఈ హరశోఠపు శిల్పంలో చేతులు జోడించి ప్రార్థిస్తున్న సుమేరు మహిళను చూడవచ్చు. ఇది ప్రస్తుతం లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] [[File:Reconstructed sumerian headgear necklaces british museum.JPG|thumb|right|సుమేరు మహిళల సమాధుల్లో దొరికిన వస్తువుల ఆధారంగా పునర్నిర్మించిన శిరోభూషణమూ, కంఠహారాలూ.]] సుమేరు కాల ఆరంభ దశలో ఆదిమ చిత్రాలు ఆధారంగా ఈ క్రింది విషయాలు తెలుస్తున్నాయి:<ref name="Sayce"/> * "మృణ్మయ పాత్రల వాడుక చాలా ఎక్కువగా ఉండేది. గిన్నెలు, పూల జాడీలూ, వివిధరకాల వంటపాత్రలూ తయారు చేయబడుతూ ఉండేవి. తేనె, వెన్న, మద్యము, ద్రాక్షారసం వంటి ఒక్కొక పదార్థానికీ ప్రత్యేకంగా వాటిని నిల్వ చేసుకోవడానికి తయారైన పాత్రలుండేవి. మద్యాన్ని ఖర్జూర పళ్ళ నుండి తయారుచేసుండొచ్చు. కొన్ని పూల జాడీలకు కొనదేలిన కాళ్ళు ఉండేవి. x ఆకారములో ఉన్న కాళ్ళుండే బల్లలపై ఈ జాడీలనుంచేవారు. సమంగా నిలబడే జాడీలను చతుస్ర లేదా దీర్ఘ చతుస్రాకారాల్లో ఉండే చెక్క బల్లల పై ఉంచేవాణరు. నూనె జాడి, బహుశా పదార్థాలను నిల్వ ఉంచే ఇతర జాడిలకు కూడా, మట్టితో మూతచుట్టూ మూసివేసేవారు. ఈ పద్ధతి ప్రాచీన ఈజిప్టులో కూడా ఉంది. ఈ మట్టి పాత్రలను అనుకరిస్తూ, రాతితో పూలజాడీలనూ, గిన్నెలనూ తయారుచేసేవారు." * "ఈకలతో చేసిన తురాయిని పెట్టుకునేవారు. మంచాలూ, ఎత్తుపీటలు, కుర్చీలూ వాడేవారు. వీటి కాళ్ళు ఎద్దు కాళ్ళలాగా ఉండేవి. అగ్ని-స్థలాలు, హోమగుండాలు ఉండేవి." * "కత్తులు, పిడిసాన, ఉలి, ఇంకా ఒక రంపం లాంటి పరికరమూ వీరు వాడేవారు. ఈటెలు, బాణాలు, ధనుస్సులూ, బాకులు (గురిచూసి విసిరే చిన్న కత్తి) యుద్ధంలో ఉపయోగించబడ్డాయి కానీ ఖడ్గాలు వాడారనడానికి ఆధారాలు లేవు. " * "వ్రాసేందుకు ఫలకాలు వాడేవారు. చురకత్తి (బాకు) అలుగును లోహముతో చేయగా, పిడి చెక్కతో తయారుచేసేవారు. బంగారు హారాలు వాడేవారు." * "చంద్రమానంతో కాలగణన లెక్కించబడింది." సుమేరు సంగీతానికి సంబంధించి చాలా సమాచారము లభించింది. వేణువూ, లైరు అనే ఒక తంత్రీ వాయిద్యము ఉపయోగించబడ్డాయి. లైరు అనగా ప్రాచీన వీణ (ఆధునిక వీణ కాదు) వంటిది. వీరి వాయిద్యాలలో నేటి కాలములో అందరూ ఎరిగినవి ఉర్ లైరులు.<ref name="Goss_2017_mesopotamian_flutes">{{cite web |last=Goss |first=Clint |title=Flutes of Gilgamesh and Ancient Mesopotamia |url=http://www.Flutopedia.com/mesopotamian_flutes.htm |date=15 April 2017 |website=Flutopedia |access-date=14 June 2017 }}</ref> లాఘాష్ రాజు ఉరుకాగినా (సుమారు క్రీ.పూ. 2300) అప్పటి ఆచారమైన బహుభర్త్రుత్వాన్ని రద్దు చేశారని శాసనాలు తెలియజేస్తున్నాయి. బహుభర్త్రుత్వానికి పాల్పడిన స్త్రీని ఆమె నేరము చెక్కబడ్డ రాళ్ళతో కొట్టి చంపాలని ఆయన చట్టము చేసారు. .<ref>[https://books.google.com/books?id=mpjk74blFDgC&pg=PA62&dq=urukagina+%22two+men%22&client=firefox-a&sig=29we4cFBrgMpJ9qsy4zjpCywAQY ''Gender and the Journal: Diaries and Academic Discourse'' p. 62] by Cinthia Gannett, 1992</ref> {{multiple image | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరు యువరాణీ (సుమారు క్రీ.పూ 2150) | total_width=350 | image1 = Sumerian princess of the time of Gudea circa 2150 BCE.jpg | caption1 = {{center|గుడియా కాలము నాటి (సుమారు క్రీ.పూ 2150) సుమేరు యువరాణీ.}} | image2 = Sumerian princess of the time of Gudea 2150 BCE. Louvre Museum AO 295.jpg | caption2 = {{center|శిల్పం యొక్క ముందు భాగము<br />లూవ సంగ్రహశాల AO 295.}} | footer= }} సుమేరు సమాజము పురుషాధిక్య సమాజము. అలాగే సామాజిక వర్గీకరణ ఉండేది. సుమేరు స్మృతులలో మనకి దొరికిన వాటిలో పురాతనమైనది ఉర్-నమ్ము స్మృతి. ఇది మూడవ ఉర్ కాలము నాటిది. ఈ స్మృతిని అధ్యయనము చేయడము ద్వారా ఆనాటి సామాజిక నిర్మాణము పై ఒక మౌలిక అవగాహన వస్తుంది. లు-గాలు ("గొప్ప వ్యక్తి" లేదా రాజు) కింద రెండు ప్రాథమిక వర్గాలుగా సమాజంలోని వారందరూ వర్గీకరించబడ్డారు: "లు" లేదా స్వేచ్ఛకలిగిన వ్యక్తీ, బానిస (పురుషుడు ఐతే ఆరాడ్, స్త్రీ ఐతే జెమి). 'లు' కొడుకును పెళ్ళికి ముందు డుము-నిటగా పిలుస్తారు. ఒక స్త్రీ (మునుస్)ను పెళ్ళికి ముందు కూతురిగా (డూము-మి), పెళ్ళి తర్వాత భార్య (డామ్)గా, భర్త చనిపోతే విధవగా (నుమసు) గుర్తిస్తారు. ఒక విధవ అదే తెగకు చెందిన మరో వ్యక్తిని మళ్ళీ పెళ్ళి చేసుకోవచ్చు. వివాహాలు సాధారణంగా వధూవరుల తల్లితండ్రుల చేత నిర్ణయించబడేవి<ref name=Kramer1963>{{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=The Sumerians: Their History, Culture, and Character|date=1963|publisher=The Univ. of Chicago Press|isbn=978-0-226-45238-8|url=https://archive.org/details/sumerianstheirhi00samu|url-access=registration}}</ref>{{rp|78}}. నిశ్చితార్థములో ఇరు పక్షాలూ పెళ్ళి నిశ్చయమైనట్లు మట్టి ఫలకాలపై నమోదు చేయించేవారు.<ref name=Kramer1963/> పెళ్ళికొడుకు పెళ్ళికూతురి తండ్రికి కానుకలివ్వగానే పెళ్ళికి చట్టబద్దత వస్తుంది.<ref name=Kramer1963/> సంతోషకరమైన దాంపత్యాన్ని వర్ణిస్తూ ఒక భర్త, తన భార్య తనకు ఎనిమిది మంది కొడుకులనిచ్చినప్పటికీ, ఇంకా తనతో సంభోగించడానికి ఆసక్తి చూపుతుందని చెప్పాడని ఒక సుమేరు నానుడి.<ref name="NemetNejat">{{citation|last=Nemet-Nejat|first=Karen Rhea|author-link=Karen Rhea Nemet-Nejat|date=1998|title=Daily Life in Ancient Mesopotamia|publisher=Greenwood|series=Daily Life|isbn=978-0-313-29497-6|page=[https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132 132]|url=https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132}}</ref> సుమేరులు పెళ్ళికి ముందు లైంగిక సంబంధాలను ఆమోదించినట్లుగా కనిపించదు.<ref>''Celibacy in the Ancient World: Its Ideal and Practice in Pre-Hellenistic Israel, Mesopotamia, and Greece'' by Dale Launderville, p. 28</ref> సుమేరు భాషలో కానీ, అకేడు భాషలో కానీ, కన్యత్వము అనే పదానికి సమానార్థకము లేదు. వీరు కన్యత్వం అనే భావనను సంభోగింపబడని, సంభోగానికి గురికాబడని, పురుషాంగము తెలియని స్త్రీ అనే వాక్యాలు వాడి వ్యక్తపరిచేవారు.<ref name="Cooper">{{cite book|last1=Cooper|first1=Jerrold S.|article=Virginity in Ancient Mesopotamia|title=Sex and Gender in the Ancient Near East: Proceedings of the 47th Rencontre Assyriologique Internationale, Helsinki|year=2001|location=Baltimore, Maryland|publisher=Johns Hopkins University Press|url=http://krieger2.jhu.edu/neareast/pdf/jcooper/jc%20Virginity.pdf|isbn=978-951-45-9054-2}}</ref>{{rp|91–93}} అకేడు వైద్య గ్రంథాల్లో పేర్కొనబడిన షిషితు అనే పదము కన్నెపొరను సూచిస్తుందా లేక మరేదైనా అర్థముందా అనేదానిపై స్పష్టత లేదు. ఐతే మహిళ కన్యత్వాన్ని నిర్ణయించడములో తరువాతి కాలపు మధ్యప్రాచ్య సంస్కృతులతో పోల్చితే కన్నెపొర పాత్ర చాలా తక్కువ అనిపిస్తుంది.<ref name="Cooper"/>{{rp|92}} కన్యత్వము విషయములో స్త్రీ మాటలకే ప్రాధాన్యత ఎక్కువ ఉండేది.<ref name="Cooper"/>{{rp|91–92}} ప్రాచీన ఆధారాలను బట్టి సుమేరులు శృంగారము పట్ల చాలా ఉదార వైఖరి కలిగియున్నారని తెలుస్తోంది.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> లైంగిక కట్టుబాట్లు నైతికత మీదకంటే, ఫలానా సంబంధము వారిని మతకర్మలలో పాల్గొనలేని విధంగా మైలు పరిచే అవకాశమెంత అనే విషయము మీద ఆధారపడి ఉండేవి.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఇక వీరు స్వయంతృప్తి లైంగిక పటుత్వాన్ని పెంచుతుందని నమ్మేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> సొంతంగానూ, అలాగే వారి లైంగిక భాగస్వాములతో కలిసీ కూడా స్వయంతృప్తి పొందేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> గుదమైదునము కూడా వీరికి ఆమోదయోగ్యమే.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఎంతూకు పూజారులైన స్త్రీలకు పిల్లల్ని కనడము నిషిద్దము.<ref name="Leick2013">{{citation|last=Leick|first=Gwendolyn|title=Sex and Eroticism in Mesopotamian Literature|publisher=Routledge|year=2013|isbn=978-1-134-92074-7|location=New York |page=219|orig-year=1994|url=https://books.google.com/books?id=WKoWblE4pd0C&pg=PA64}}</ref><ref name="NemetNejat"/> కనుక వీరు గుదమైదునములో ఎక్కువగా పాల్గొనేవారు.<ref name="Leick2013"/><ref name="Dening1996"/><ref name="NemetNejat"/> ===భాష, లిపి === [[File:Early writing tablet recording the allocation of beer.jpg|thumb|బీరు కేటాయింపులను నమోదు చేయడానికి వాడిన వ్రాత ఫలకం. క్రీ.పూ 3100–3000 కాలం నాటిది.]] [[File:P1150884_Louvre_Uruk_III_tablette_écriture_précunéiforme_AO19936_rwk.jpg|thumb|శరాకార లిపికి ఆధారమైన సంకేత చిత్రాలు గల సున్నపురాతి ఫలకం. క్రీ.పూ 4వ సహస్రాబ్ది నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Development of writing.jpg|thumb|వ్రాత అభివృద్ధి ప్రక్రియ యొక్క ప్రామాణిక శాస్త్రీయ పునర్నిర్మాణం. నేటి లిపుల పుట్టుకలో శరాకార లిపి పాత్రను కూడా ఇందులో మనం చూడవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Barraclough |first1=Geoffrey |last2=Stone |first2=Norman |title=The Times Atlas of World History |date=1989 |publisher=Hammond Incorporated |isbn=978-0-7230-0304-5 |page=[https://archive.org/details/isbn_9780723003045/page/53 53] |url=https://archive.org/details/isbn_9780723003045 |url-access=registration }}</ref><ref>{{cite book |last1=Senner |first1=Wayne M. |title=The Origins of Writing |date=1991 |publisher=University of Nebraska Press |isbn=978-0-8032-9167-6 |page=77 |url=https://books.google.com/books?id=Kc4xAlunCSEC&pg=PA77 }}</ref>]] సుమేరు పురావస్తు పరిశోధనల్లో కనుగొన్నవాటిల్లో అన్నిటికంటే ముఖ్యమైనవి, శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉన్న మట్టి ఫలకాలు. ఇవి పెద్ద సంఖ్యలో దొరికాయి. సుమేరు సంస్కృతిలో వ్రాత అభివృద్ధి అవ్వడము అనేది చారిత్రకాంశాలను పొందుపరచడములోనే కాక, ఇతిహాస కవితలూ, కథలూ అలాగే ప్రార్థనలూ, చట్టాల వంటి వివిధ రకాల సాహిత్యాన్ని సృష్టించే క్రమములో మానవాళి చరిత్రలోనే గొప్ప మైలురాయిగా పరిగణించబడుతుంది. మొదట్లో బొమ్మలు, అనగా గూఢచిత్రాలు వాడినప్పటికీ, కొద్ది కాలములోనే శరాకార లిపీ, ఆ తదుపరి పదసంజ్ఞలూ (ఆలోచనలను వ్యక్తపరిచేందుకు గుర్తులు) వాడబడ్డాయి. తడి మట్టిపై త్రిభుజాకారపు రెల్లుతో వ్రాసేవారు. సుమేరు భాషలో కొన్ని వేల వ్రాతలు బయటపడ్డాయి. వ్యక్తిగత, వ్యాపార లేఖలు, రసీదులు, పద కోశాలూ, చట్టాలు, శ్లోకాలు, ప్రార్థనలు, కథలు, రోజువారీ లెక్కల వంటివి ఉన్నాయి. మట్టి పలకల గ్రంథాలయాలు కనుగొనబడ్డాయి. స్మారక శాసనాలూ, అలాగే విగ్రహాలు లేదా ఇటుకలు వంటి వివిధ వస్తువులపై వ్రాతలూ సర్వసాధారణము. శిక్షణలో భాగంగా లేఖకులు (వ్రాయసగాళ్ళు) ఒక్కొక గ్రంథాన్నీ అనేక సార్లు గ్రంథస్తము చేయడముతో, చాలా గ్రంథాలవి అనేక ప్రతులు మనకు దొరికాయి. సెమిట సమాజములో కూడా వాడుక భాష సెమిట భాష ఐనప్పటికీ చాలా కాలము పాటు మతసంబంధ అలాగే చట్టసంబంధ కార్యకలాపాలకు సుమేరు భాష వాడుకలో ఉంది. శరాకార లిపిలో వ్రాయబడ్డ వాటిల్లో ముఖ్యమైనది 'గిల్గమేష్' అనే ఒక సుదీర్ఘ కావ్యము. ఉరుక్ శిథిలాల్లో లభ్యమైన ఈ కావ్యము ప్రామాణిక శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉంది. ఇది రెండవ ఆదిమ వంశపు కాలంలో పాలించిన గిల్గమేష్ (అకేడు భాషలో) ("బిల్గమేష్ (సుమేరులో)") అనే రాజు గురించి చెబుతుంది. ఈ కథలో గిల్గమేషు, అతని సహచరుడు ఎన్కిడుల కాల్పనిక సాహసాలు ఉన్నాయి. అనేక మట్టి పలకలపై వ్రాయబడ్డ ఈ కథ మనకు తెలిసినంతలో చరిత్రలోనే మొట్టమొదటి సారి వ్రాయబడ్డ కాల్పనిక సాహిత్యముగా గుర్తింపు పొందింది. సుమేరు భాషకు దగ్గరగా ఉన్న భాష ఏదీ లేదు. కనుక ఇది ఏ భాషా కుటుంబానికీ చెందదు. ఇలాంటి భాషను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్‌గా పిలుస్తారు (ఒంటరి భాష అని అర్థము).అకేడు భాష మాత్రము ఆఫ్రోయాసియాటిక్ భాషా కుటుంబంలో సెమిటిక్ విభాగానికి చెందినది. సుమేరు భాష యొక్క భాషా కుటుంబాన్ని కనుక్కోవడానికి జరిగిన అనేక ప్రయత్నాలు ఫలించలేదు. సుమేరు భాషలో పదముకు ఉపసర్గలూ, ప్రత్యయాలు వంటివి చేరడము ద్వారా అర్థము మారుతుంది. ఇలాంటి భాషలను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో అగ్లుటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ అంటారు. అనేక శాస్త్రజ్ఞులు సుమేరు భౌగోళిక అంశాలూ, వివిధ కళలూ, వ్యవసాయ విధానాలూ పరిశీలించి ఒక తక్కువ (substratum) లేదా సమాన పలుకుబడి (adstratum) కలిగిన భాష యొక్క ప్రభావమీ సుమేరు భాషపై ఉందని ప్రతిపాదించారు. ఈ ఊహాజనిత భాషకి ప్రోటో-యుఫ్రేటీయ భాష లేదా ప్రోటో-టైగ్రీయ భాషగా పేరు పెట్టారు. ఐతే ఈ ప్రతిపాదనను వ్యతిరేకించే శాస్త్రవేత్తలు కూడా చాలా మంది ఉన్నారు. ప్రాచీన సుమేరు వ్రాతలు, వ్రాయసగాళ్ళు తాము విషయాన్ని గుర్తుపెట్టుకోవడానికి ఊతంగా కొన్ని ముఖ్య పదాలు మాత్రము వ్రాసిపెట్టుకున్న సంగ్రహ రూపాలు. వీటిని వ్రాసేది తమ వ్యక్తిగత వాడుకకే కనుక ఇవి వ్యాకరణ నియమాలననుసరించక, గజిబిజిగా ఉంటాయి. అందువలన ఈ ప్రాచీన వ్రాతలనర్థము చేసుకోవడము చాలా కష్టము<ref>{{Cite book|title=The Oxford Handbook of the History of Linguistics|last=Allan|first=Keith|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0191643439|location=Oxford|pages=56–57}}</ref> క్రీ.పూ. 3 వ–2 వ సహస్రాబ్ది సమయానికి క్రమంగా వాడుక భాషగా సుమేరు స్థానాన్ని అకేడు భాష ఆక్రమించుకుంది .<ref name="woods">Woods C. 2006 [http://oi.uchicago.edu/pdf/OIS2.pdf “Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian”]. In S.L. Sanders (ed) ''Margins of Writing, Origins of Culture'': 91–120 Chicago</ref> అయితే సా.శ.. 1 వ శతాబ్దం వరకు సుమేరు భాష బాబిలోనియా, అస్సీరియాలో పవిత్ర, గ్రాంథిక, శాస్త్రీయ భాషగా వాడబడింది.<ref>{{cite book|last=Campbell|first=Lyle|title=A glossary of historical linguistics|url=https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191|year=2007|publisher=Edinburgh University Press| isbn=978-0748623792|author2=Mauricio J. Mixco |page=[https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191/page/n202 196]}}</ref> <gallery widths="170px" heights="170px"> Cuneiform tablet- administrative account with entries concerning malt and barley groats MET DP293245.jpg|శరాకార లిపిలో యవ నాణేల లెక్కలు వ్రాసి ఉన్న లెక్కలఫలకము. క్రీ.పూ 3100–2900 నాటిది. న్యూయార్క్ ‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. Bill of sale Louvre AO3766.jpg|షురుప్పక్‌లో పొలాన్నీ, ఇంటినీ అమ్మకానికి పెడుతూ ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది Stele of Vultures detail 02.jpg|'సున్నపురాతిపై చెక్కబడ్డ రాబందుల శిలాఫలకం. సుమారు క్రీ.పూ 2450 లోనిది‌. దీన్ని 1881లో గిర్సూలో (ఇరాక్‌లోని ఆధునిక టెల్ టెలోహ్) జరిపిన తవ్వకాల్లో ఎడ్వర్డ్ డీ సార్ౙెక్ కనుగొన్నారు. లూవ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. </gallery> ===మతం === [[File:Ebih-Il Louvre AO17551 n01.jpg|upright=0.8|thumb|క్రీ.పూ 24వ శతాబ్ది నాటి ప్రార్థనలో ఉన్న సుమేరు పురుషుడి శిల్పం (ఆధునిక తూర్పు సిరియాలో దొరికింది)]] {{multiple image|perrow=2|total_width=400|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header =సుమేరు మతము | image1 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (adjusted for perspective).jpg | caption1 = ఉర్ గుడిలో ఆసీనుడైన దేవునికి అర్ఘ్యము సమర్పణను చూపిస్తున్న శిల్పము. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | image2 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (libation detail).jpg | caption2 = ఉర్‌లోని గుడిలో అర్ఘ్యమును సమర్పిస్తున్న నగ్న పూజారి. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | footer= }} సుమేరులు వారికి సంబంధించిన అన్ని విషయాలనూ దైవానికి ఆపాదించేవారు. మరణం, దైవాగ్రహము వంటి విషయాలలో తాము అశక్తులమని విశ్వసించేవారు.<ref name=Kramer1963/> సుమేరు మతవిశ్వాసాల ప్రకారము విశ్వసృష్టికి మూలమైన వృత్తాంతాలు రెండు. ఈ వృత్తాంతాలే వీరి మతానికి మూలస్తంభాలు. మొదటి వృత్తాంతము ప్రకారము సృష్టి అనేది కొన్ని పవిత్రమైన వివాహాలు ఫలితంగా ఉద్భవించింది. ఈ వివాహాల ఫలితంగా వ్యతిరేక శక్తులకు ప్రతీకలైన స్త్రీ, పురుష దైవిక అంశల సంగమము జరిగింది. ఈ సంగమమే సృష్టికి మూలము. ఈ పవిత్ర వివాహ నమ్మకము యొక్క ప్రభావము మెసొపొటేమియలో తర్వాతి నాగరికతల్లోని మత విశ్వాసాలపై ఉంది. అకేడు మతములో సృష్టి వృత్తాంతాన్ని ఎనుమ ఎలిష్‌గా వ్యవహరిస్తారు. దీని ప్రకారము మంచినీటి దేవుడూ, పురషాంశ ఐన అబ్ౙు, ఉప్పునీటి దైవమూ, స్త్రీ అంశ ఐన తియామత్‌ల కలయిక సృష్టికి మూలము. ఈ కలయికతో జనియించిన వారు లాహ్మ్, లహ్మూలు. వీరిని బురదమయమైన వారు/మట్టితో నిండినవారిగా పిలుస్తారు. ఈ పేర్లను ఎరీడులో ఎంకి దేవాలయమైన ఈ-అబ్ౙులోని ద్వారపాలకులకు బిరుదులుగా ఇచ్చేవారు. యుఫ్రటీసు సముద్రములో కలిసే చోట, నదిలో కొట్టుకొచ్చిన మట్టితో చిన్న, చిన్న దీవులు ఏర్పడతాయి. ఈ ప్రక్రియను తలపించేలా రెండో పవిత్ర వివాహ జరిగింది. ఈ వివాహ ప్రతిఫలాలే అన్షార్ (ఆకాశపు ఇరుసు), కిషార్‌లు (భూమి యొక్క ఇరుసు). వీరిద్దరి పసంతానమే అను (ఆకాశము), కీ (భూమి)లు. మరో ముఖ్యమైన పవిత్ర వివాహము పర్వతాలకు దేవి ఐన నిన్హుర్సాగ్‌కు, మంచినీటికి అధిపతీ, ఎరీడు నగర దైవమైన ఎంకికీ మధ్య జరిగింది. వీరి కలయిక భూమికి పచ్చదనాన్నీ, పచ్చిక బయళ్ళనూ ప్రసాదించింది. సుమేరు సంస్కృతి ఏర్పడ్డ తొలి దశలో దక్షిణాన ఉన్న ఎరీడు ముఖ్య ఆధ్యాత్మిక కేంద్రంగా ఉండేది. ఐతే చరిత్ర వ్రాయబడడము మొదలైన తొలినాళ్ళలోనే మధ్య భాగములోని నిప్పూరు నగరము ఎరీడు స్థానాన్ని ఆక్రమించుకుంది. తర్వాత సుమేరు నాగరికత ఉన్నంత కాలమూ, ఈ నగరము తన స్థానాన్ని నిలుపుకుంది. ఇక్కడి పూజారులకు ఇతర నగర-రాజ్యాలమీద రాజకీయ అజమాయిషీ ఉండేది. ====దేవుళ్ళు ==== [[File:Ea (Babilonian) - EnKi (Sumerian).jpg|thumb|upright=1.3|క్రీ.పూ 2300 ప్రాంతం నాటి అకేడు ముద్ర. ఇందులో మనం వారి దేవుళ్ళైన ఇనానా, ఉటు, ఎంకీ, ఇసిముద్‌లను చూడవచ్చు.]] సుమేరులు దేవుళ్ళు అనేకులనీ (బహుదేవతావాదము), మానవ రూపాలు కలవారనీ విశ్వసించారు. ప్రతీ నగర రాజ్యానికీ ప్రత్యేకముగా నగర దేవతలూ, వారికి అంకితమైన నగర రాజులూ, మతాధికారులూ ఉండేవారు. ఐతే ఆయా నగర దేవతల ఆరాధన, ఆ నగరానికే పరిమతమవ్వాలని లేదు. ఒకే దైవము వివిధ నగరాల్లో పూజలందుకునేవారు. మతవిశ్వాసాలను గ్రంథస్తము చేసిన మొట్టమొదటి సమాజాల్లో సుమేరులు కూడా ఒకరు. కనుక వీరి విశ్వాసాలు మెసొపొటేమియాలోని తదుపరి నాగరికతల మతం, నమ్మకాలూ, జ్యోతిషశాస్త్రాలను ప్రభావితము చేసాయి. సుమేరులు ఆరాధించే దేవుళ్ళు: * వీరు స్వర్గాధిపతిని 'ఆన్‌'గా పిలుస్తారు. ఆకాశాన్ని కూడా సుమేరు భాషలో ఆన్ అనే అంటారు. ఆన్ దేవేరి 'కీ' (భూమికి ప్రతీక) * దక్షిణాన ఉన్న ఎరిదులోని ఆలయంలో ఉండే ఎంకి. సంక్షేమానికీ, జ్ఞానానికి దైవంగా, భూగర్భ జలాలకు అధిపతిగా, వ్యాధుల నుండి స్వస్థత చేకూర్చే శక్తి కలవాడిగా ఆరాధించబడ్డాడు. మానవాళికి మిత్రుడైన అతడు, మనుష్యులకు కళలు, శాస్త్రాలూ, నాగరిక బుద్ధులూ ప్రసాదించాడు. మొట్టమొదటి చట్టస్మృతి కూడా ఇతని సృష్టిగా భావించబడింది. * ఎన్లిల్ తుఫాను, వాయువూ, వర్షాలకు దేవుడు.<ref name=ColemanDavidson2015>{{citation|last1=Coleman|first1=J.A.|last2=Davidson|first2=George|title=The Dictionary of Mythology: An A–Z of Themes, Legends, and Heroes|date=2015|publisher=Arcturus Publishing Limited|location=London, England|isbn=978-1784044787}}</ref> నిప్పూరు నగర దేవుడైన ఆయన సుమేరుల ప్రధానదైవంగా ఆరాధించబడ్డాడు.<ref name=ColemanDavidson2015 />{{rp|108}}<ref>{{citation|first=Samuel Noah|last=Kramer|title=The Sumerian Deluge Myth: Reviewed and Revised|journal=Anatolian Studies|volume=33|date=1983|pages= 115–121|jstor=3642699|doi=10.2307/3642699}}</ref>{{rp|115–121}} ఆయన దేవేరి నిన్లిల్. ఈమె దక్షిణపవనాలకు దేవత.<ref>{{citation|last1=Black|first1=Jeremy A.|last2=Cunningham|first2=Graham|last3=Robson|first3=Eleanor|title=The Literature of Ancient Sumer|url=https://books.google.com/books?id=a1W2mTtGVV4C&pg=PA106|date=2006|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0199296330}}</ref>{{rp|106}} * ఇనాన ప్రేమకు, శృంగారానికి, యుద్ధానికి దేవత.;<ref name=WolksteinKramer1983/>{{page needed|date=July 2017}}<ref name="Black">Black, Jeremy; Green, Anthony (1992), ''[[iarchive:gods-demons-and-symbols-of-ancient-mesopotamia-an-illustrated-dictionary 202012|Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary]]'', University of Texas Press, {{ISBN|0-292-70794-0}}</ref>{{rp|109}}శుక్ర గ్రహానికి ఈమె దేవ రూపము. ఉరుక్ నగర మందిరములో ఆన్‌తో పాటు ఈమె కూడా పూజలందుకునేది. తమకు దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకున్న రాజులు, ఇనానా, డుముౙిడ్‌ల వివాహ ఘట్టాన్ని, తాము పూజారిణులను వివాహమాడడము ద్వారా ప్రదర్శించి ఉండవచ్చు.<ref name=Black/> * సూర్య భగవానుడు ఐన ఉతు. ఇతడు దక్షిణాన లార్సా, ఉత్తరాన సిప్పర్లలో నగరదేవునిగా కొలవబడేవాడు. * ఉర్ నగరదేవుడూ, చంద్రభగవానుడూ ఐన సిన్ [[File:Genealogy of Sumero-Akkadian Gods.jpg|thumb|upright=2.05|left|సుమేరులూ, తొలినాటి అకేడ్ల దేవగణము]] వీరంతా ప్రధాన దేవుళ్ళు. ఆపైన వందల కొద్దీ చిన్న, చిన్న దేవతలు ఉన్నారు. సుమేరు దేవతలు వివిధ నగరాలతో అనుసంధానించబడి ఉంటారు. ఈ నగరాల రాజకీయ ప్రాముఖ్యతతో పాటే మతపరంగా వారి ప్రాముఖ్యతా మారుతుండేది. దేవుళ్ళు వారికి సేవ చేయించుకొనుటకై బంకమట్టితో మనుష్యులను సృష్టించారు అని సుమేరుల విశ్వాసము. దేవాలయాలు నీటిపారుదల వ్యవసాయానికి అవసరమైన శ్రమదాన కార్యక్రమాలు నిర్వహించేవి. పౌరులందరూ ఆలయానికి కొంత శ్రమదానం చేయడము తప్పనిసరి. ఐతే వెండి చెల్లించడం ద్వారా వారు ఈ బాధ్యత నుండి విముక్తులవ్వవచ్చు. ====విశ్వము ==== విశ్వము ఒక పెద్ద గుమ్మటంతో కప్పబడ్డ సమాంతర బింబమని సుమేరులు నమ్మేవారు. మరణము తరువాత మనిషి శోకతప్తమైన అధోలోకములోకి కుప్పకూలి, అక్కడ అనంతకాలాల పాటు గిడిమ్ అనే ఒక అధమ ప్రేతము వలె పడి ఉండవలెనని నమ్మేవారు.<ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy |authorlink1=Jeremy Black (assyriologist) |last2=Green | first2=Anthony |title= Gods, Demons, and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary |date=1992 |publisher=University of Texas Press |isbn=978-0292707948}}</ref> విశ్వం వీరిచే నాలుగు భాగాలుగా విభజించబడింది: * ఉత్తరాన కొండప్రాంతంలో నివసిస్తున్న సుబర్తులు. వీరిపై బానిసలు, కలప, ఇతర ముడి పదార్థాల కొరకు అడపాదడపా దాడులు చేసేవారు. * పశ్చిమాన గుడార వాసులైన మార్టులు. వీరు పురాతన సెమిట భాష మాట్లాడే ఆదిమానవులు. వీరు మేకలూ, గొర్రెలను కాచుకుంటూ బ్రతికే ఒక సంచార జాతి. * దక్షిణాన డిల్మున్ అనే వాణిజ్య రాజ్యము. ఇది మరణించిన వారి భూమిగా, సృష్టి జరుగు ప్రదేశముగా చెప్పబడింది.<ref name="Carl Phillips 2013">Geoffrey Bibby and Carl Phillips, ''Looking for Dilmun'' (London: Stacey International, 1996; reprinted London: Knopf, 2013). {{ISBN|978-0-905743-90-5}}</ref> * తూర్పున ఈలములు. ప్రత్యర్థులైన వీరితో సుమేరులకు తరచూ యుద్ధాలు జరిగేవి. వారికి తెలిసిన ప్రపంచపు సరిహద్దులు: ఎగువ సముద్రం (మధ్యధరా సముద్రతీరం), దిగువ సముద్రం (పెర్షియన్ గల్ఫ్), మెలుహ్హా (బహుశా సింధూ లోయ), రాగి నిక్షేపాలకు ప్రసిద్ధి చెందిన మగన్ (ఒమన్). ====ఆలయాలు ==== ప్రతి ౙీగ్గురాట్టుకూ (సుమేరుల దేవాలయాలు) ఒక ప్రత్యేకమైన పేరు ఉండేది. ౙిగ్గురాట్టుకు ఒక ముంగిలి ఉంటుంది. ముంగిలికి మధ్య భాగాన పరిశుద్ధులయ్యేందుకు ఒక కొలను ఉంటుంది.<ref>Leick, Gwendolyn (2003), Mesopotamia: The Invention of the City' (Penguin)</ref> దేవాలయానికి ఒక నడిమిసాల్పూ, దానికి ఇరువైపులా పక్కసాల్పులూ ఉంటాయి. పక్కసాల్పులకు చివరన పూజారులకు గదులుంటాయి. ఒక మూలన జంతుబలికి బలిపీఠం, శాకాహార సమర్పణ కొరకు ఒక బల్లా ఉంటాయి. ధాన్యాగారాలూ, గోదాములూ సాధారణంగా ఆలయాల సమీపంలో ఉండేవి. కొంతకాలం తర్వాత సుమేరులు అనేక పెద్ద పేద్ద దిమ్మలను ఒకదానిపైనొకటి కట్టి వాటిపైన గర్భగుడిని ఉంచసాగారు. ఇది నిర్మాణ విధానాల్లో ౙిగ్గురత్తు శైలిగా చెప్పబడుతుంది.<ref>Mark M. Jarzombek and Vikramaditya Prakash, ''A Global History of Architecture'' (London: Wiley, 2011), 33–39. {{ISBN|978-0-470-90248-6}}</ref><ref>Crawford, Harriet (1993), "Sumer and the Sumerians" (Cambridge University Press, (New York 1993)), {{ISBN|0521388503}}.</ref> ====అంత్యక్రియలు==== మరణము తరువాత మనుషులు శోకతప్తమైన అధోలోకములో మగ్గుతారని వీరి నమ్మకము. ఈ లోకము ఎరిష్కిగాల్ అనే దేవత పాలనలో ఉంటుంది. రాకపోకలను నిరోధించడానికి, వివిధ భూతాలు ఆరాజ్య ముఖద్వారంలో ఉండి కాపలా కాస్తుంటాయని విశ్వసించేవారు. మృతదేహాలను నగరం వెలుపల ఖననం చేసేవారు. అక్కడ మృతదేహాలను ఒక చిన్న మట్టిదిబ్బతో కింద పూడ్చి, భూతాలకి కొంత ఆహారమూ, ఇతర సమర్పణలను ప్రదానము చేసేవారు. సంపన్నులు డిల్మున్‌లో ఖననం చేసేవారు.<ref>Bibby Geoffrey and Carl Phillips (2013), "Looking for Dilmun" (Alfred A. Knopf)</ref> ఉర్ రాజశ్మశానములో ప్వాబి రాణిని పూడ్చినప్పుడు, ఆమె పరివారాన్ని కూడా నరబలిగా సమర్పించారని మనకు తెలుస్తోంది. ===వ్యవసాయం, వేట === సుమేరలు సుమారుగా క్రీ.పూ. 5000–4500 కాలములో వ్యవసాయ జీవనాన్ని అలవర్చుకున్నారు. అభివృద్ధి చెందిన నీటిపారుదల వ్యవస్థా, పెద్ద మొత్తములో సాగు, నాగలి వాడకము, సంవత్సరము పొడుగూతా ఒకే పంటను వెయ్యడమూ, నగరపాలక వ్యవస్థ నేతృత్వములో ప్రత్యేక వ్యవసాయ కార్మిక శక్తి నిర్వహణా వంటి అనేక ప్రధాన వ్యవసాయ విధానాలు ఈ ప్రాంతంలో వాడుకలో ఉండేవి. ఈ వ్యవస్థ కారణంగా దేవాలయ ఖాతాలను నిర్వహించాల్సి రావడమే వ్రాత అభివృద్ధికి దారితీసింది (సుమారుగా క్రీ.పూ.3500లో). [[File:Ur mosaic.jpg|thumb|upright=1.35|ఉర్ రాజ సమాధులలో దొరికిన కళాకృతి. లాపిస్ లజూలీ, నత్త గుల్లలతో తయారు చేయబడిన దీనిలో సుమేరు సమాజపు దైనందిన వ్యవహారాన్ని చూడవచ్చు.]] ఉరుక్ కాలంలోని చిత్రాల ఆధారంగా గొర్రెలు, మేకలు, పశువులు, పందుల వంటి పెంపుడు జంతువులను పెంచేవారని తెలుస్తోంది. వారు వారి ప్రాథమిక వాహనముగా గాడిదనూ ఇతర ఈక్విడ్‌లనూ, బరువులు లాగడానికి ఎద్దులనూ ఉపయోగించారు. "జంతువుల ఉన్ని (వెంట్రుకలతో)తో ఉన్ని దుస్తులు, తివాచీలూ తయారు చేయబడ్డాయి. ఇంటి చుట్టూ పరివేష్టిత తోటలలో చెట్లు, ఇతర మొక్కలు పెంచుకునేవారు. పొలాల్లో గోధుమలూ, బహుశా ఇతర ధాన్యాలు కూడా, సాగుచేయబడ్డాయి. నీరు పెట్టేందుకు [[ఏతాము]] ఉపయోగించబడింది. కుండీలూ, జాడీలలో కూడా మొక్కలను పెంచుకునేవారు "<ref name="Sayce"/> [[File:Issue of barley rations.JPG|thumb|ఉరుకాగినా రాజా ఏలుబడిలోని నాలుగో ఏటన (అనగా సుమారు క్రీ.పూ 2350) వ్రాయబడ్డ మట్టి ఫలకము. ఇందులో పిల్లలకూ, పెద్దలకూ మంజూరవుతున్న నెలవారీ యవ కేటాయింపుల వివరాలను శరాకార లిపిలో పొందుపరిచారు‌‌.]] బీరు త్రాగడము మొదలుపెటిన మొట్టమొదటి వారిలో సుమేరులొకరు. వీరు మద్యాన్ని తమ ముఖ్య పంట ఐన ధాన్యపు గింజలతో చేసేవారు. వారు గోధుమ, యవలూ, అలాగే మిశ్రమ ధాన్యాలతో కూడా బీర్లను తయారుచేశావారు. బీర్ల తయారీ వారి సంస్కృతిలో ముఖ్య భాగము. గిల్గమేష్ కావ్యములో ఎంకిడుకీ గిల్గమేష్ రాజ్యపు ఆహారాన్నీ, బీరునీ పరిచయము చేసే ఘట్టము ఇలా వర్ణించబడింది: "ఈ నేల ఆచారాన్ని అనుసరించి బీరును పుచ్చుకో ... అతను ఏడు చెంబుల బీరు త్రాగి బెరుకును వదిలి, ఆనందంతో పాడ సాగాడు "<ref>{{cite book|last1=Gately|first1=Iain|title=Drink: A Cultural History of Alcohol|url=https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0|publisher=Gotham Books|isbn=978-1592403035|page=[https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0/page/5 5]|year=2008}}</ref> సుమేరుల నీటిపారుదల పద్ధతులు ఈజిప్టులో వాడబడ్డ పద్ధతుల లాంటివే.<ref>{{cite book| last = Mackenzie| first = Donald Alexander| year = 1927 | title = Footprints of Early Man| url = https://archive.org/details/b2982767x| publisher = Blackie & Son Limited}}</ref> పట్టణీకరణకూ, నీటిపారుదల పద్ధతుల అభివృద్ధికీ అనుబంధం ఉందనీ, 89% జనాభా నగరాల్లోనే నివసించారనీ అమెరికా ఆంత్రొపాలజిస్టు రాబర్ట్ మెక్కార్మిక్ ఆడమ్స్ పేర్కొన్నాడు.<ref>{{cite book| last = Adams| first = R. McC.| year = 1981 | title = Heartland of Cities| publisher = University of Chicago Press}}</ref> వారు యవలూ, శనగలూ, కాయధాన్యాలూ, గోధుమలూ, ఖర్జూరాలూ, ఉల్లిపాయలూ, వెల్లుల్లీ, ఆకుకోసులూ, లీకులూ (ఉల్లిపాయ లాంటి ఒక రకమైన కూరగాయ), ఆవాలూ పండించేవారు. సుమేరులు విరివిరిగా చేపలను పట్టడమే కాక, రకరకాల కోళ్ళనూ, జింకలనూ వేటాడేవారు.<ref>{{cite book|title=The fine art of food | first=Reay |last=Tannahill | publisher=Folio Society| year=1968}}{{Page needed|date=March 2012}}</ref> సుమేరులు వారి వ్యవసాయానికి నీటిపారుదల పద్ధతులపై ఎక్కువగా ఆధారపడేవారు. ఏతాలు వాడీ, కాలువలూ, కరకట్టలూ, వలకట్టులూ, జలాశయాలూ కట్టి తగినంత నీటి సరఫరా ఉండేలా చూసుకునే వారు. యుఫ్రేటీసు కొంచెము తక్కువే ఐనప్పటికీ, టైగ్రీసు తరుచూ భారీ వరదలతో సుమేరును ముంచెత్తేది. కనుక కాలువలకు తరుచుగా మరమ్మత్తులు చేసి, వండలిని తీసి, భూమికొలత గుర్తులనూ, సరిహద్దు రాళ్ళనూ మాటిమాటికీ పాతవలసి వచ్చేది. అందుచేత పౌరులందరూ వంతుల వారీగా కాలువల నిర్వహణ పనులు చేయాలని ప్రభుత్వ నియమము ఉండేది. ఐతే డబ్బు చెల్లించి ఈ నియమము నుండి మినహాయింపు పొందవచ్చు. "సుమేరు రైతు పంచాంగము" మనకి వీరి వ్యవసాయ పద్ధతులపై కొంత అవగాహన ఇస్తుంది. వీరు మొత్తము మూడు సార్లు కాలువల నుండి పొలాలకు నీళ్ళు వదిలేవారు. ఒకటి వరదల కాలం తరువాత, రెండు వసంత విషువత్తు తరువాత, మూడు వీరి సంవత్సరాది ఐన అకిటు నాట. ఇలా కాలువలలోని నీళ్ళను పొలాల్లో నింపి, మళ్ళీ నీళ్ళను బయటికి వదిలేసేవారు. తరువాత ఎద్దులను నేలలో నడిపించి కలుపు మొక్కలను నాశనం చేసేవారు. తదుపరీ, గుద్దళ్ళతో చదును చేసేవారు. నేల బాగా ఎండాక వరుసగా మూడు సార్లు దున్ని, పులక చేసి, కెల్లగించేవారు. ఆ పిమ్మట తొలికలతో మట్టిగడ్డలూ, రాళ్ళూ పగలగొట్టి తదుపరి విత్తనాలు నాటేవారు. వీరికి కాలువల్లో నుండి పొలాల్లోకి వదిలిన నీటిని మరల బయటికి పంపేందుకు సరైన వ్యవస్థ లేదు. కనుక నీరు వదిలాక అది ఆవిరయ్యేవరకు, నీళ్ళలాగే నిలిచి ఉండేవీ. నీరు ఆవిరవగా వాటిలోని ఉప్పులు మట్టిలో కలిసిపోయేవి. దురదృష్టవశాత్తు దీని వల్ల వారి పొలాల్లో మట్టి లవణీయత క్రమంగా పెరిగింది. మూడవ ఉర్ కాలానికి, గోధుమ బదులు లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలు వారి ప్రధాన పంటగా ఉండేవి. వీరు వసంతంలో కోతలు కోసేవారు. ఇందుకు గానూ ముగ్గురు కలసి ఒకటిగా జట్టు కట్టేవారు. వీరిలో కోతలు కోయువారొకరూ, పనలను కట్టలుగా కట్టువారొకరూ, కట్టలను చూసుకొను వారొకరూనూ.<ref>By the sweat of thy brow: Work in the Western world, Melvin Kranzberg, Joseph Gies, Putnam, 1975</ref> ఈ కుప్పలను మొదట ఎద్దులతో నులియజేసి కంకులను వేరుచేసేవారు‌. ఆ పిమ్మట బల్లపై నూర్చి గింజలను వేరుచేసేవారు. ఆ పొట్టుతో పాటున్న గింజల్ని చెరిగి, పొట్టును వదిలించే వారు. ===కళాఖండాలు=== [[File:Royal Tombs of Ur Objects from tomb PG 580.jpg|thumb|upright=1.2|ఉర్ రాచశ్మశానములో (వ్యక్తిగత సమాధి 580) దొరికిన బంగారు బాకు.]] సుమేరులో రాతికి కొరత ఉండేది కనుక, దాన్ని కేవలం శిల్పాలకే వాడేవారు. ఇతర కళాకృతులన్నిటికీ మట్టిని వాడేవారు. వీరు కళాఖండాలను ఇతర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్న లాపిస్ లౙూలీ, పాలరాయి, డయొరైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు బంగారం వంటి విలువైన లోహాలతో కూడా అలంకరించేవారు. బంగారం, రాగీ, కంచూ వంటి లోహాలతో పాటు ఆల్చిప్పలూ, రత్నాలను కొన్ని ప్రత్యేకమైన శిల్పాలకూ అలాగే ఇతర కళాకృతులలో తాపేందుకూ వాడేవారు. లాపిస్, అలబాస్టర్, సర్పెంటినైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు రకరకాల చిన్న చిన్న రాళ్ళను ముద్రలు తయారుచేసేందుకు వాడారు. వీరి కళాకృతుల్లో అత్యంత ప్రసిద్ధమైనవి ఉర్ లైరులు. ఇవి మనకు తెలిసినంతలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత పురాతన తంత్రీ వాయిద్యాలు. 1922–24 వరకు జరిగిన ఉర్ రాచ శ్మశానము యొక్క తవ్వకాల్లో, వీటిని లెనర్డ్ వులీ కనుగొన్నారు. <gallery widths="170px" heights="170px"> Cylinder seal and modern impression- ritual scene before a temple facade MET DP270679.jpg|గుడి ముంగిట జరుగుతున్న ఉత్సవాన్ని తలపిస్తున్న మట్టితైలపు సున్నపురాతి ముద్రా, దాని అచ్చూ. క్రీ.పూ 3500–3100 నాటిది. న్యుయార్క్‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూౙియం ఆఫ్ ఆర్ట్‌లోనిది. Raminathicket2.jpg|''పొదల్లో పొట్టేలు. క్రీ.పూ 2600–2400 నాటిది; బంగారమూ, రాగీ, నత్తగుల్లలూ, లాపిస్, సున్నపురాతిలతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచ శ్మశానములోనిది (దీ ఖార్ గవర్నరేట్; ఇరాక్‌లో). ప్రస్తుతము లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Denis Bourez - British Museum, London (8747049029) (2).jpg|'క్రీ.పూ 2600–2400 నాటి ఉర్ కేతనము. చెక్కపై నత్తగుల్లలూ, ఎర్రటి సున్నపురాయీ, లాపిస్‌లతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచశ్మశానములో దొరికిన ఈ కళాకృతీ పరస్తుతము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Bull's head ornament for a lyre MET DP260070.jpg|లైరుకు అలంకరణగా ఉన్న ఎద్దు తల. కంచులో నత్తగుల్లలనూ, లాపిస్‌నూ పొదిగి తయారు చేయబడ్డది. క్రీ.పూ 2600–2350 నాటిది. మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. </gallery> ===నిర్మాణశైలి === [[File:Ancient ziggurat at Ali Air Base Iraq 2005.jpg|300px|thumb|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తుగా పిలవబడే ఈ కట్టడాన్ని ఉర్ మూడవ రాజవంశపు కాలములో (సుమారు క్రీ.పూ 2100) కట్టారు. ఇందులో ప్రధాన దైవం చంద్దదేవుడు నాన్నా. ఇది ఆధునిక ఇరాక్‌లోని దీ ఖార్ గవర్నరేట్ ‌లో ఉంది.]] టైగ్రిస్-యుఫ్రేటీసు మైదానములో ఖనిజాలు కానీ, చెట్లు కానీ లేవు. సుమేరుల నిర్మాణాలు అర్ధగోళాకారపు మట్టి ఇటుకలతో నిర్మించబడ్డాయి. వీటిని మాలుతో కానీ సిమెంటుతో కానీ స్థిరపరచే పద్ధతి లేదు. మట్టి ఇటుకలతో కట్టిన కట్టడాలు కొంచెము కొంచెముగా కూలిపోవాల్సిందే. కనుక వాటిని అప్పుడప్పుడూ కూల్చేసి, మళ్ళీ అదే చోటులో కట్టేవారు. ఈ నిరంతర పునర్నిర్మాణంతో క్రమంగా నగరాలు నేల కంటే కొంత ఎత్తులోకి వచ్చి, ప్రతీ నగరము ఒక కొండ లాగా తయారయ్యింది. ఈ కొండలను టెల్‌లు (tells) అంటారు. ఇవి మధ్యప్రాచ్యమంతా మనకి కనిపిస్తూ ఉంటాయి. ఆర్చిబాల్డ్ సేస్ ప్రకారము ఉరుక్ కాలం నాటి చిత్రగుర్తులను బట్టి చూస్తే "రాతికి కొరత ఉండేది. ఉన్న కాస్తను మాత్రము దిమ్మలుగా కోయడమో, ముద్రలుగా మార్చడమో చేసేవారు. నిర్మాణమంతా ఇటుకలతో జరిగేది. నగరాలు, కోటలు, గుళ్ళూ, ఇళ్ళూ అన్నీ ఇటుకలతోటే కట్టేవారు. నగరానికి స్థూపాలుండేవి. నగరాన్ని ఒక మానవ నిర్మితమైన మెరకపై కట్టేవారు. నివాస గృహాలు కూడా స్థూపము వంటి ఆకృతిని కలిగి ఉండేవి. ఇంటి తలుపులు కీలు ఆధారంగా తిరుగుతుండేవి. ఒక విధమైన తాళంచెవితో ఇవి తెరవబడి ఉండవచ్చు అని భావిస్తున్నారు. పురద్వారము పెద్ద ఎత్తున నిర్మితమై ఉండేది. బహుశ రెండు రెండు ద్వారాలు ఉండి ఉండవచ్చు. పునాది రాళ్ళ (ఇటుకల) కింద కొన్ని వస్తువులను ఉంచి, పునాదులను వాటిపై ప్రతిష్ఠించేవారు ".<ref name="Sayce">{{cite book| authorlink=Archibald Sayce| last=Sayce | first=Rev. A. H.| url=https://archive.org/stream/archaeologyofcun00sayc/archaeologyofcun00sayc_djvu.txt |title= The Archaeology of the Cuneiform Inscriptions|edition=2nd revised | year=1908 | publisher=Society for Promoting Christian Knowledge | location=London, Brighton, New York |pages=98–100}}</ref> సుమేరుల కట్టడాల్లోకెల్లా అత్యంత ఆకర్షణీయమైన, ప్రసిద్ధమైన భవనాలు ౙిగ్గురత్తులు. కొన్ని అంతస్తుల వరకు కట్టిన పెద్ద పెద్ద దిమ్మలపై ఒక గుడి ఉంచితే అది ౙిగ్గురత్తు. సుమేరు లోహపు అచ్చులలో రెళ్ళతో కట్టిన ఇళ్ళను చూడవచ్చు. ఇవి దాదాపు సా.శ 400 వరకు కూడా దక్షిణ ఇరాక్‌లో మార్ష్ అరబ్బుల ఇళ్ళకి దగ్గరగానే ఉన్నాయి. సుమేరులకు కమాను నిర్మాణము గురించి తెలుసు. కనుక వారు బలమైన గుమ్మటాల్ని కట్టగలిగారు. అనేక కమానులు కట్టి, వాటిని ఒకటిగా కలిపి, వాటి సహాయముతో గుమ్మటాలు కట్టేవారు. సుమేరు దేవాలయాలు, రాజభవనాలు నిర్మించడానికి సంక్లిష్ట పదార్థాలు, పద్ధతులు ఉపయోగించబడ్డాయి. వాటిలో ముఖ్యమైనవి అండగోడ, గర్భాగారము, పోటు కంబమూ. వీటితో పాటు వీరు దేవాలయాలు లాంటి ముఖ్య కట్టడాల్లోకి మట్టితో చేసిన మేకులు దిగ్గొట్టేవారు. ఈ మేకులపై రాజునో, దేవుణ్ణో కీర్తిస్తూ శాసనాలుండేవి. [[File:Sumerian - Dedication Nail - Walters 481457 - View A.jpg|thumb|అంకితమివ్వబడ్డ మేకు. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది.]] ===గణితం === సుమారు క్రీ.పూ 4000కు సుమేరులు ఒక సంక్లిష్ట కొలతల వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేసారు. దీని ఆసరాతో అంకగణితం, రేఖాగణితము, బీజగణితములను సూత్రీకరించారు. క్రీ.పూ. 2600 తరువాత నుండి సుమేరులు మట్టి పలకలపై గుణకార పట్టికలు (ఎక్కాలు) రచించటమూ, రేఖాగణిత అభ్యాసాలూ, సమస్యలను పరిష్కరించడము మొదలుపెట్టారు. బాబిలోనియా అంకెల తొలి జాడలు కూడా ఈ కాలములో చూడవచ్చు.<ref>Duncan J. Melville (2003). [http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html Third Millennium Chronology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180707213616/http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html |date=2018-07-07 }}, ''Third Millennium Mathematics''. [[St. Lawrence University]].</ref> సుమారు క్రీ.పూ. 2700–2300 సమయానికి వీరు పూసలపాటీని కనుగొన్నారు. అలాగే మొట్టమొదటి వరుస స్తంభాల పట్టిక తయారైంది. ఇది వారి సెగెజెస్మేల్ నంబర్ సిస్టం పరిమాణం వరుస ఆదేశాలు వేరు చేసింది.<ref>Ifrah, Georges (2001), The Universal History of Computing: From the Abacus to the Quantum Computer, New York: John Wiley & Sons, ISBN 0-471-39671-0</ref>{{rp|11}} సుమేరులు మొట్టమొదటిగా స్థలం విలువను లెక్కించడానికి సంఖ్యా వ్యవస్థను ఉపయోగించారు. ఖగోళ గణితములో వీరు స్లైడ్ రూల్ లాంటి ఒక గణన యంత్రాన్ని ఉపయోగించినట్లు ఆధారాలున్నాయి. త్రిభుజము యొక్క వైశాల్యాన్నీ, ఘనము యొక్క ఘనపరిమాణాన్నీ లెక్కగట్టిన మొదటి సంస్కృతి వీరిదే.<ref>{{cite book| url= https://books.google.com/?id=BKRE5AjRM3AC&printsec=frontcover&dq=sherlock+holmes+in+babylon#PPA7,M1 |title=Sherlock Holmes in Babylon: and other tales of mathematical history | first1=Marlow |last1=Anderson | first2=Robin J. |last2=Wilson |year= 2004 |accessdate=2012-03-29| isbn= 978-0883855461}}</ref> ===ఆర్థిక స్థితీ, వాణిజ్యమూ === [[File:Bill of sale Louvre AO3765.jpg|thumb|షురుప్పక్‌లో ఒక మగ బానిసనూ, కట్టడాన్నీ అమ్మకానికి పెడుతూ ఇచ్చిన ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది.]] అనటోలియాలోని (ఆధునిక టర్కీ) సుదూర ప్రాంతాల నుండి వచ్చిన అబ్సిడియన్ (శిలాద్రవము చల్లబడగా తయారయ్యే స్ఫటికము), ఈశాన్య ఆఫ్ఘనిస్థాన్‌లోని బదక్షన్‌కు చెందిన లాపిస్ లౙూలీ (రాజావర్తము వంటి రాయి), డిల్మున్ (ఆధునిక బహ్రైన్)కు చెందిన పూసలూ, సింధూ లిపి చెక్కబడి ఉన్న అనేక ముద్రలూ సుమేరులో లభించాయి. వీటిని బట్టి పర్షియన్ గల్ఫ్ కేంద్రంగా జరిగిన నాటి సుమేరు వాణిజ్య కార్యకలాపాల విస్తృతిని మనము అర్థము చేసుకోవచ్చు. ఉదాహరణకు ప్రపంచంలోని అనేక ప్రాంతాల నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగేవీ. ముఖ్యంగా అన్ని రకాల లోహాలను అక్కడి వారు దిగుమతి చేసుకున్నారు. మెసొపొటేమియాలో అరుదుగా లభించే చెక్క వంటి సరుకులను సుదూరప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గిల్గమేషు కావ్యంలో ఉంది. లెబనన్ సీడరుకు (భారతీయ సీడరుకు తెలుగులో సమానార్థకము దేవదారు. కనుక లెబనన్ సీడరును తెలుగులో లెబనన్ దేవదారు అనుకోవచ్చు. ఇవన్నీ ఒకే కుటుంబానికి చెందిన వేర్వేరు చెట్లు. అన్నీ కూడా చెక్కకు ప్రసిద్ధములే) సుమేరులో చాలా విలువ ఉండేది. ఉర్‌లోని ప్వాబీ రాణి సమాధిలో చెట్టు బంక (వేష్టము) కనుగొనబడింది. సుమేరులు వేష్టమును ముౙాంబీకు వంటి సుదూర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకునేవారు. సుమేరులో బానిసలు ఉన్నప్పటికీ ఆర్థిక వ్యవస్థకు వారి సేవలు పెద్ద ఎక్కువేమీ కాదు. బానిస స్త్రీలు నేతగత్తెలూ, గానుగల్లోనూ, మరల్లోనూ కార్మికులుగా, బరువులు మోసే కూలీలుగా పనిచేసేవారు. సుమేరు కుమ్మరులు వారి కుండలను దేవదారు నూనెతో గీసిన బొమ్మలతో అలంకరించేవారు. కుమ్మరిపనికి అవసరమైన అగ్నిని ఉత్పత్తి చేయడానికి వీరు బౌ డ్రిల్ అనే యంత్రము వాడేవారు. సుమేరు తాపీవారూ, మణికారులూ తమ పనుల్లో అలబాస్టర్ (ఒక రకమైన హరశోఠము), (ఏనుగు)దంతం, ఇనుము, బంగారం, వెండి, కార్నీలియన్, లపిస్ లౙులీలను వాడేవారు.<ref>Diplomacy by design: Luxury arts and an "international style" in the ancient Near East, 1400–1200 BC, Marian H. Feldman, University of Chicago Press, 2006, pp. 120–121</ref> ====సింధూలోయ వాసులతో వ్యాపార సంబంధాలు==== [[File:British Museum Middle East 14022019 Gold and carnelian beads 2600-2300 BC Royal cemetery of Ur (composite).jpg|thumb|తెల్లటి ఆకృతులు నిక్షారితము చేయబడ్డ ఈ కార్నీలియన్ పూసల హారము ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికింది. ఆదివంశపు కాలానికి చెందిన ఈ కళాకృతి సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసుకొనబడిందని చరిత్తకారుల అభిప్రాయం. ప్రస్తుతము ఈ హారము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది.<ref name="BM Carnelian">British Museum notice: "Gold and carnelians beads. The two beads etched with patterns in white were probably imported from the Indus Valley. They were made by a technique developed by the Harappan civilization" [[:File:Ur Grave gold and carnelian beads necklace.jpg|Photograph of the necklace in question]]</ref>]] [[File:Mesopotamia-Indus.jpg|thumb|left|క్రీ.పూ 3వ సహస్రాబ్దిలో సముద్ర మట్టాలు తక్కువగా ఉన్న కారణంగా సముద్ర మార్గాన సింధూ లోయకూ మెసొపొటేమియాకూ మధ్య దూరము ఇప్పటి కంటే చాలా తక్కువగా ఉండి ఉండవచ్చు.<ref name="JR12">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=12–14 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref>]] సుమారు క్రీ.పూ 2350 నుండి సింధు నాగరికత నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగినట్లుగా ఆధారాలున్నాయి.<ref name="JR14">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=14–17 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref> సింధూ తీరాన కనబడే నత్తల గుల్లలతో చేసిన వివిధ వస్తువులు పురావస్తు పరిశోధనల్లో దొరికాయి. ఇవన్నీ క్రీ.పూ 2500–2000 మధ్య కాలంలో తయారైనవని శాస్త్రవేత్తల అంచనా.<ref>{{cite journal |last1=Gensheimer |first1=T. R. |title=The Role of shell in Mesopotamia : evidence for trade exchange with Oman and the Indus Valley |journal=Paléorient |date=1984 |volume=10 |pages=71–72 |doi=10.3406/paleo.1984.4350 |url=https://www.persee.fr/doc/paleo_0153-9345_1984_num_10_1_4350}}</ref> క్రీ.పూ 2600–2450 కాలంలో సింధూ లోయలో తయారైన కార్నీలియన్ పూసలు సుమేరులోని సమాధుల్లో, ముఖ్యంగా ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికాయి.<ref name="JMI">{{cite book |last1=McIntosh |first1=Jane |title=The Ancient Indus Valley: New Perspectives |date=2008 |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-1-57607-907-2 |pages=182–190 |url=https://books.google.com/books?id=1AJO2A-CbccC&pg=PA189 }}</ref> కొన్ని కార్నీలియన్ పూసలపై తెల్లటి రంగులో ఉన్న ఆకృతులు నిక్షారితం చేయబడ్డాయి. ఇలా ఆమ్లంతో నిక్షారితం చేసే ప్రక్రియను అభివృద్ధి చేసింది సింధూ వాసులు కనుక, వీటిని సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసి ఉండవచ్చు.<ref>నిక్షారణ పద్ధతి వివరాలకు {{cite journal |last1=MacKay |first1=Ernest |title=Sumerian Connexions with Ancient India |journal=The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland |issue=4 |date=1925 |pages=699 |jstor=25220818 }} చూడండి</ref><ref name="BM Carnelian" /><ref>{{cite book |last1=Guimet |first1=Musée |title=Les Cités oubliées de l'Indus: Archéologie du Pakistan |date=2016 |publisher=FeniXX réédition numérique |isbn=978-2-402-05246-7 |page=355 |url=https://books.google.com/books?id=-HpYDwAAQBAJ&pg=PA355 |language=fr}}</ref> లాపిస్ లౙులీ రెండవ నకాదా కాలంలోని (సుమారు క్రీ.పూ 3200) అనేక సమాధుల్లో దొరికాయి. లాపిస్‌ను సుమేరు నుండి ఈజిప్టు వారు దిగుమతి చేసుకునే వారు. ఆఫ్ఘనిస్తాన్‌లో తప్ప వేరెక్కడా లాపిస్ ఉన్నట్లు ఆధారాలు లేవు కనుక, ఈ రాయి అక్కడి నుండి ఇరాన్ పీఠభూమి మీదుగా సుమేరుకు రవాణా చేయబడి ఉండవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Demand |first1=Nancy H. |title=The Mediterranean Context of Early Greek History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1-4443-4234-5 |pages=71–72 |url=https://books.google.com/books?id=YVSg-DOHzJMC&pg=PA71 }}</ref><ref name="CP">{{cite book |last1=Rowlands |first1=Michael J. |title=Centre and Periphery in the Ancient World |date=1987 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-25103-7 |page=37 |url=https://books.google.com/books?id=YDs9AAAAIAAJ&pg=PA37 }}</ref> సింధూ లిపిలో ఉన్న ఎన్నో ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో, ముఖ్యంగా ఉర్, బాబిలోనియా, కిష్‌లలో, దొరికాయి.<ref>మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల పూర్తి జాబితా కొరకు {{cite book |last1=Reade |first1=Julian |title=Indian Ocean In Antiquity |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-15531-4 |pages=148–152 |url=https://books.google.com/books?id=PtzWAQAAQBAJ&pg=PA148 }}చూడండి</ref><ref>ఇంకో మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల జాబితా: {{cite book |last1=Possehl |first1=Gregory L. |title=The Indus Civilization: A Contemporary Perspective |date=2002 |publisher=Rowman Altamira |isbn=978-0-7591-0172-2 |page=221 |url=https://books.google.com/books?id=pmAuAsi4ePIC&pg=PA221 }}</ref><ref>{{cite web |title=Indus stamp-seal found in Ur BM 122187 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805148&partId=1&images=true |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 123208 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=804667&partId=1&museumno=1932.1008.178&page=2 |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 120228 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805338&partId=1&images=true |website=British Museum}}</ref><ref>{{cite book |last1=Gadd |first1=G. J. |title=Seals of Ancient Indian style found at Ur |date=1958 |url=https://archive.org/details/in.gov.ignca.33779/page/n11}}</ref><ref>{{cite book|title=Brotherhood of Kings: How International Relations Shaped the Ancient Near East|page=49|url=https://books.google.com/books?id=JTvRCwAAQBAJ&pg=PA49|first=Amanda H.|last=Podany|publisher=Oxford University Press|year=2012|isbn=978-0-19-971829-0}}</ref><ref>{{cite book|title=Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus|url=https://books.google.com/books?id=8l9X_3rHFdEC&pg=PA246|quote=Square-shaped Indus seals of fired steatite have been found at a few sites in Mesopotamia.|author1=Joan Aruz|author2=Ronald Wallenfels|page=246|isbn=978-1-58839-043-1|year=2003}}(అనువాదము: చతురస్రాకృతిలోనున్న కాల్చిన బలపపురాతి సింధూ లోయ ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో కొన్ని చోట్ల దొరికాయి)</ref> మూడవ ఉర్ కాలం నాటి రాజైన గుడియా, ప్రకాశభేద్యమైన కార్నీలియన్‌ను మెలూహ్హా నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గ్రంథస్తము చేయబడి ఉంది. ఈ మెలుహ్హా సింధూ లోయేనని చాలామంది నిపుణుల అభిప్రాయం.<ref name="JMI"/> మెలూహ్హా నుండి వచ్చిన వ్యాపారులూ, తుపాసీలు మెసొపొటేమియాలో ఉన్న విషయం చాలా శాసనాల్లో చెప్పబడినది.<ref name="JMI"/> అకేడూ ఇంకా మూడవ ఉర్ ప్రాంతాలలో సింధూ లిపితో ఉన్నవి కానీ సింధూ లోయతో సంబంధాన్ని సూచించేవి కానీ మొత్తం కలిపి సుమారు ఇరవై ముద్రలు దాకా దొరికాయి.<ref name="JMI"/> సింధూ నాగరికత క్రీ.పూ 2400–1800 వరకు తారాస్థాయిలో విలసిల్లింది. ఐతే ఈ వ్యాపార లావాదేవీలు నెరపిన నాటికి ఇది సుమేరు నాగరికత కన్నా చాలా పెద్దది. 65,000 చదరపు అడుగుల వైశాల్యము గల సుమేరుతో పోల్చితే సింధూ నాగరికత 12 లక్షల చ.అ లో విస్తరించి ఉండి, కొన్ని వేల నివాసాలకు అలవాలంగా ఉండేది. రెండు నాగరికతల్లోనూ అతిపెద్ద నగరాలు మాత్రం ఒకే విధమైన వైశాల్యంతో, దాదాపుగా 30–40 వేల జనాభాతో ఉండేవి.<ref>{{cite book |last1=Cotterell |first1=Arthur |title=Asia: A Concise History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0-470-82959-2 |page=42 |url=https://books.google.com/books?id=9_vVTWXK5kQC&pg=PT42 }}</ref> ====ధనం, ఋణం ==== వీరు యవలనూ, వెండినీ ద్రవ్యముగా వాడేవారు. పెద్ద పెద్ద సంస్థలన్నీ వాటి లెక్కలను యవలూ, వెండిలలో నమోదు చేసేవి. ఆ రెంటికీ మధ్య ఒక స్థిరమైన మారక విలువ ఉండేది. సుంకాలూ, అప్పులూ, ధరవరలన్నీ ఆ రెంటిలో ఏదో ఒక దానిలో లెక్కగట్టబడేవి. చాలా లావాదేవీల్లో అప్పుల పాత్ర ఎక్కువగా ఉండేది. ఉదాహరణకు వర్తకులకు గుళ్ళచే కేటాయింపబడ్డ సరుకులు, అలాగే మద్యము వ్యాపారుల దగ్గర ఖాతాలో వ్రాయించుకుని మద్యము తీసుకోగా పడ్డ బాకీలూ వంటివి.<ref name = debt>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Hudson|first= Michael|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|pages= 23–35}}</ref> సుమేరులో మద్యము తయారీ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. ఈ తయారీదారులు ఎక్కువగా స్త్రీలు. వీరే బేరసారాలు కూడా జరిపేవారు. సుమేరులో రెండు రకాల ఋణాలు ఎక్కువగా ఉండేవి. ఒకటి వాణిజ్య ఋణాలూ, ఇంకొకటి వ్యక్తిగత వ్యవసాయ ఋణాలూ. వాణిజ్యమును ప్రోత్సహించుటకు దేవాలయాలు ఈ వ్యాపార ఋణాలు మంజూరు చేసేవి. సుమేరు వ్యాపారులు సముద్ర ప్రయాణాలు చేసి, ఇతర ప్రదేశాల్లో కూడా వ్యాపారము చేసేవారు. వ్యాపార ఋణాలను ఎక్కువగా ఈ ప్రయాణ ఖర్చులకై వీరు తీసుకునేవారు. వీటి మారకము వెండి. సుమారు క్రీ.పూ.2000 ముందు వడ్డీ నెలకి అసలులో అరవయ్యో వంతు(1/60)గా (ఒక మినాకు ఒక షెకెల్ చొప్పున) నిర్ణయింపబడింది. తరువాతి రెండు వేల సంవత్సరాల పాటు వడ్డీ మొత్తము ఈ స్థాయిలోనే ఉంది.<ref name = debt/> ఈ రెండూ కాక మరో రకమైన ఋణాలు గ్రామీణ ఋణాలు. ప్రజలెవరైనా తమ సుంకాలను చెల్లించకపోతే ఆ బకాయిలను వారు రాజ్యము నుండి తీసుకున్న అప్పుగా పరిగణించేవారు. ఈ బకాయిలు ఎక్కువగా దేవాలయాలకు కట్టని సుంకముల మూలంగా పడేవి.<ref name = debt2>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Van De Mieroop|first= Marc|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|page= 63}}</ref>వీటికి వడ్డీలు ఎక్కువగా ఉండేవి—అసలులో మూడోవంతు (1/3) నుండి సగము (1/2) దాకా. ఈ అప్పుల లావాదేవీలకు మారకంగా యవలూ, ఇతర పంటలూ వాడబడేవి.<ref name = debt/> ఈ గ్రామీణ ఋణాలను పాలకులు మధ్య మధ్యలో మాఫీ చేసి, ఋణగ్రస్తులను వదలివేసేవారు. సాధారణంగా ఏడాదికొకసారి, వారు పట్టాభిషిక్తులైన రోజున, ఇది జరిగేది. ఇది కాక యుద్ధాలూ, కరువుకాటకాలూ వచ్చి పడినప్పుడు కూడా ఋణమాఫీ జరిగేది. మనకి తెలిసినంతవరకు, మొదటిసారి ఋణమాఫీ చేసిన వారు లగాషు రాజులైన ఎన్మెటెనా, ఉరుకాగినాలు. జరిగిన కాలం క్రీ.పూ 2400–2350లో. హడ్సన్ ప్రకారం ఈ అప్పులు పేరుకుపోతే సన్నకారు రైతులు భూములన్నా కోల్పోతారు లేక వెట్టిచాకిరీలో చిక్కుకుంటారు. వీటిలో ఏది జరిగినా యుద్ధానికి సైనికబలం తగ్గుతుంది. అలా జరగకుండా ఉండేందుకే ఈ మాఫీలు.<ref name = debt/> ===సైన్యం === [[File:Standard of Ur chariots.jpg|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటి ఉర్ కేతనముపై చెక్కబడ్డ తొలినాటి రథాలు.]] [[File:Stele of Vultures detail 01-transparent.png|thumb|రాబందుల ఫలకముపై చెక్కబడ్డ యుద్ధ అమరికలు. సుమేరు రాజు ఎన్నాటుం నేతృత్వంలో ఫాలాంక్స్ అను యుద్ధ వ్యూహములో అమరి ఉన్న సైనికులు.]] [[File:Silver model of a boat, tomb PG 789, Royal Cemetery of UR, 2600-2500 BCE.jpg|thumb|నాటి పడవ యొక్క వెండి నమూనా. క్రీ.పూ 2600–2500 నాటిది. ఉర్ రాచశ్మశానములో 789వ వ్యక్తిగత సమాధిలో దొరికింది.]] సుమేరు నగర-రాజ్యాల మధ్య 2000 ఏళ్ళ పాటుగా జరిగిన దాదాపు ఎడతెరపి లేని పోరాటాలు అక్కడ యుద్ధ పద్ధతులూ, సాంకేతికతా అభివృద్ధి చెందేందుకు దోహదపడచడాయి.<ref>Roux, Georges (1992), "Ancient Iraq" (Penguin)</ref>గ్రంథస్థమైన మొదటి యుద్ధము లగాషూ, ఉమ్మా రాజ్యాల మధ్య సుమారు క్రీ.పూ 2450లో జరిగిన పోరాటము. ఇది రాబందుల శిలాశాసనము పైన చెక్కబడింది. దీనిలో పదాతి దళాలకు లగాషు రాజు నాయకత్వము వహించడము మనము చూడవచ్చు. ఈ పదాతి దళం ఈటెలూ, దీర్ఘచతుస్రాకారపు డాలుతో సన్నద్దమయ్యి, రాగి శిరస్త్రాణాలను ను ధరించి, ఉన్నట్లుగా చెక్కబడి ఉంది. ఈ శాసనములో వీరందరూ ఫాలాంక్స్ వంటి ఒక అమరికలో నిలబడినట్లు తెలుస్తోంది. ఇలాంటి వ్యూహనిర్మాణానికి శిక్షణా, క్రమశిక్షణా అవసరము కనుక, సుమేరులో సుశిక్షితులైన సైనిక బలగము ఉండేదని తెలుస్తోంది.<ref>Winter, Irene J. (1985). "After the Battle is Over: The 'Stele of the Vultures' and the Beginning of Historical Narrative in the Art of the Ancient Near East". In Kessler, Herbert L.; Simpson, Marianna Shreve. Pictorial Narrative in Antiquity and the Middle Ages. Center for Advanced Study in the Visual Arts, Symposium Series IV 16. Washington, DC: National Gallery of Art. pp. 11–32. {{ISSN|0091-7338}}</ref> సుమేరు సైన్యం ఒనేజర్లను పూన్చిన బళ్ళను రథాలుగా వాడేది. ఈ తొలినాటి రథాలు యుద్ధములో వాడేందుకు తరువాతి కాలపు వాటంత అనువైనవి కావు. కొంతమంది ఈ రథాలు ప్రధానంగా రవాణాకు వాడేవారని సూచించారు. ఐతే ఈ రథాల్లోని పరివారము గొడ్డళ్ళూ, ఈటెలూ పూని ఉండేవారని తెలుస్తోంది. రథాలకు నాలుగు లేదా రెండు చక్రాలు ఉండేవి. నాలుగు ఒనేజర్లు పూన్చబడ్డ వీటికి ఇద్దరు సారథులుండేవారు. ఇక రథము యొక్క బండిగా చెకడాబండి ఉండేది. బండి చక్రాలకు మూడు భాగాలుండేవి; మధ్యలో దిండూ, చుట్టూ దాకళ్ళూ, వాటిని చుట్టేస్తూ బయటన ఒక కమ్మి. అలాగే బండికి నేత జల్ల ఉండేది. సుమేరు నగరాలకు రక్షణ ప్రాకారాలు ఉండేవి. నగర-రాజ్యాల మధ్య యుద్ధాలు ఎక్కువగా ముట్టుకోళ్ళ యుద్ధాలు. ఐతే ఆనాటి మట్టి ఇటుకల గోడలు కొందరు శత్రువులను అడ్డుకోగలిగాయి. ===సాంకేతిక పరిజ్ఞానం === సుమేరుల సాంకేతిక పరిజ్ఞానానికి ఉదాహరణలు: చక్రం, శరాకార లిపీ, అంకగణితం, రేఖాగణితము, నీటిపారుదల వ్యవస్థలు, పడవలు, చాంద్ర-సౌరమాన కాలగణనము, కంచు, జంతుతోలు, రంపం, ఉలి, సుత్తి, పిడిసాన, కళ్ళెం, మేకులు, గుండుసూదులు, ఉంగరాలు, తవ్వుకోలా, గొడ్డలి, కత్తులు, ఈటెలు, బాణములు, బాణం ములుకులు, ఖడ్గం, బంక, నీటితిత్తి, సంచి, కవచం, అంబులపొది, యుద్ధ రథాలు, ఒర, బూట్లు, చెప్పులు, పంట్రకోల, బీరు. సుమేరులకు మూడు రకాల పడవలు ఉండేవి: * మొదటి రకము తెరచాప పడవలు. జుట్టుతో కుట్టబడ్డ వీటిని క్లింకర్ పద్ధతిలో తయారు చేసేవారు. నీరు లోపలికి ఇంకకుండా మట్టి తైలపు పూత పూసేవారు. * జంతు తోలూ, రెల్లు గడ్డితో చేసిన తోలు పడవలు రెండో రకము * తెడ్డు నౌకలు మూడో రకము. వీటిని చెక్క తెడ్లతో నడుపుతారు. కొన్నిసార్లు ఇవి రాదారి పడవలుగా వాడబడేవి—అనగా తీరం వెంబడి నడుస్తున్న జనాలూ, జంతువులచే ప్రవాహానికి ఎదురు లాగబడేవి. ==వారసత్వం == [[File:Sumer map.jpg|thumb|సుమేరు పటము]] ఇప్పటి వరకూ జరిగిన పరిశోధనల ప్రకారము చక్రవాహనాల వాడకము క్రీ.పూ 4 వ సహస్రాబ్ది మధ్యభాగములో మొదలైంది. దాదాపు ఒకేసారి మూడు వేర్వేరు సమాజాల్లో వీటి మొదటి వాడకము కనిపిస్తోంది. అవీ మెసొపొటేమియా, ఉత్తర కాకసస్ (మైకాప్ సంస్కృతి), మధ్య ఐరోపాలు. చక్రం కనుగొన్న మొదట్లో దాన్ని కుమ్మరి చక్రంగా వాడారు. నెమ్మదిగా వాహనాలకూ, కర్మాగారాలకూ దీని వాడకము విస్తరించింది. పరిష్కృత లిపుల్లో ఈజిప్టు గూఢచిత్ర లిపి తరువాత అతి పురాతనమైనది సుమేరు శరాకార లిపి (దానికంటే పురాతనమైన జియాహూ గుర్తులు, టార్టరియా పలకలు వంటివాటిపై అనేక వివాదాలు ఉన్నాయి). సుమేరులు మొట్టమొదటి ఖగోళ శాస్త్రవేత్తలలో ఒకరు. వీరు నక్షత్రాలను నక్షత్ర సముదాయాలుగా విభజించారు. ఈ సముదాయాలలో చాలా వాటిని పురాతన గ్రీకులు కూడా గుర్తించారు. కొన్ని సముదాయాలు నేటి రాశి చక్రములో కూడా వాడుకలో ఉన్నాయి.<ref name="Thompson">{{cite web |author=Gary Thompson |url=http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |title=History of Constellation and Star Names |publisher=Members.optusnet.com.au |access-date=2012-03-29 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120821025411/http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |archive-date=2012-08-21 }}</ref>{{Unreliable source?|failed=y|date=March 2012}} కంటికి కనిపించే ఐదు గ్రహాల గురించి కూడా వారికి తెలుసు.<ref name="SumerFAQ2">{{cite web |url=http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |title=Sumerian Questions and Answers |publisher=Sumerian.org |accessdate=2012-03-29 |website= |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414150755/http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |archive-date=2012-04-14 |url-status=dead }}</ref> వారు ఒక ప్రత్యామ్నాయ బేస్ 10, బేస్ 6 తో ఒక మిశ్రమ రేడిక్స్ వ్యవస్థతో సహా అనేక విభిన్న సంఖ్యా వ్యవస్థలను ఉపయోగించి అంకగణితం అభివృద్ధి చేసారు. సుమేరు, బాబిలోనియాలో ఈ సెక్స్మేసిమల్ సిస్టమ్ ప్రామాణిక సంఖ్యా వ్యవస్థగా మారింది. వీరు సైనిక నిర్మాణాలను (యుద్ధ వ్యూహాలను) కనుగొని ఉండవచ్చు. సైనికులను అంగాలుగా విభజించే పద్ధతిని కనుగొన్నారు. వీరి సైనిక అంగాలు: పదాతి, అశ్వికదళం, విలుకాండ్రు. వారు మొట్టమొదటిగా న్యాయ వ్యవస్థ, పరిపాలనా వ్యవస్థలను క్రోడీకరించి అభివృద్ధి చేశారు. వీరి వ్యవస్థ న్యాయస్థానాలు, కారాగారాలూ, ప్రభుత్వ కవిలెలతో సంపూర్ణంగా ఉండేది. మొట్టమొదటి నగర రాజ్యాలు సుమేరులో వెలిసాయి. ఐతే ఆధునిక సిరియా, లెబనన్ ప్రాంతాల్లో కూడా అదే సమయానికి నగర రాజ్యాల లాంటి వ్యవస్థలు ఏర్పడ్డాయి. శరాకార లిపి తయారుచేసాక కొన్ని శతాబ్దాల పాటు దాన్ని అప్పులూ, జమా ఖర్చుల లెక్కలకే వాడేవారు. నెమ్మదిగా సుమారు క్రీ.పూ. 2600 నాటికి సందేశాలు, వర్తమానాలు, చరిత్ర, కథలూ, గణితం, ఖగోళ విశేషాలూ, ఇతర విషయాలను లిపిని ఉపయోగించి నమోదు చేయడము మొదలైంది. వ్రాత సమాజములో వ్యాప్తి చెందడముతో, గ్రామ దేవాలయాల నిర్వహణలో మొట్టమొదటి బడులు ఏర్పడ్డాయి. ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[:en:History of Iraq|ఇరాక్ చరిత్ర]] * [[:en:History of writing numbers|అంకము]] * [[:en:Ancient Mesopotamian units of measurement|ప్రాచీన మెసొపొటేమియాలో కొలమానాలు]] * [[:en:Ancient Mesopotamian religion|ప్రాచీన మెసొపొటేమియా యొక్క మత సంప్రదాయాలు]] * [[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియాల మధ్య సంబంధాలు]]   ==గమనికలు== <references group="గమనిక"/> ==మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==మరింత సమాచారము కోసము== {{refbegin|35em}} * Ascalone, Enrico. 2007. ''Mesopotamia: Assyrians, Sumerians, Babylonians (Dictionaries of Civilizations; 1)''. Berkeley: University of California Press. {{ISBN|0-520-25266-7}} (paperback). * Bottéro, Jean, André Finet, Bertrand Lafont, and George Roux. 2001. ''Everyday Life in Ancient Mesopotamia''. Edinburgh: Edinburgh University Press, Baltimore: Johns Hopkins University Press. * Crawford, Harriet E. W. 2004. ''Sumer and the Sumerians''. Cambridge: Cambridge University Press. * Leick, Gwendolyn. 2002. ''Mesopotamia: Invention of the City''. London and New York: Penguin. * Lloyd, Seton. 1978. ''The Archaeology of Mesopotamia: From the Old Stone Age to the Persian Conquest''. London: Thames and Hudson. * Nemet-Nejat, Karen Rhea. 1998. ''Daily Life in Ancient Mesopotamia''. London and Westport, Conn.: Greenwood Press. * {{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=Sumerian Mythology: A Study of Spiritual and Literary Achievement in the Third Millennium B.C.|url=https://archive.org/details/sumerianmytholog0000kram|date=1972|publisher=University of Pennsylvania Press|location=Philadelphia|isbn=978-0-8122-1047-7|edition=Rev.}} * Roux, Georges. 1992. ''Ancient Iraq'', 560 pages. London: Penguin (earlier printings may have different pagination: 1966, 480 pages, Pelican; 1964, 431 pages, London: Allen and Urwin). * Schomp, Virginia. ''Ancient Mesopotamia: The Sumerians, Babylonians, and Assyrians''. * ''Sumer: Cities of Eden (Timelife Lost Civilizations)''. Alexandria, VA: [[:en:Time Life|Time-Life Books]], 1993 (hardcover, {{ISBN|0-8094-9887-1}}). * [[Leonard Woolley|Woolley, C. Leonard]]. 1929. ''[https://www.fadedpage.com/books/20170924/html.php The Sumerians]''. Oxford: Clarendon Press. {{refend}} h4cmcv6buu4y3t3to3q3ur9i246rs4a 3615112 3615111 2022-08-04T10:28:48Z Inquisitive creature 49670 /* మూడవ ఉర్ కాలం */ wikitext text/x-wiki {{Ancient history}} సుమేరు <ref group="గమనిక"></ref> [[నాగరికత]] [[తామ్ర శిలా యుగం]], మొదటి [[కంచుయుగం|కంచు యుగ]] కాలాల్లో, సుమారు క్రీ.పూ. 5–6 సహస్రాబ్దుల్లో, దక్షిణ [[మెసొపొటేమియా]] (ఆధునిక దక్షిణ-మధ్య [[ఇరాక్]]) ప్రాంతములో మొదలైంది. ఇది మెసొపొటేమియాలోని నాగరికతల్లో మొదటిది. [[సింధు లోయ నాగరికత|సింధూ నాగరికత]], [[:en:Ancient Egypt|ప్రాచీన ఈజిప్టు]], [[:en:Elam|ఈలము]], [[:en:ancient china|ప్రాచీన చైనా]], [[:en:Minoan civilization|మనోవు నాగరికత]], [[:en:Caral-Supe civilization|కారలు నాగరికత]]లతో పాటు [[:en:Cradle of civilization|ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి నాగరికతలలో]] ఇది కూడా ఒకటి. [[:en:Tigris|టైగ్రిసూ]], [[యూఫ్రటీస్|యూఫ్రెటీసు]] లోయలలో నివసించిన సుమేరు రైతులు ధాన్యం, ఇతర పంటలను విస్తారంగా సాగుచేసారు. ఆ పంట మిగులు వారు పట్టణావాసాలు ఏర్పరిచేందుకు దోహదపడింది. క్రీ.పూ 3000 నాటికీ [[:en:Proto-writing|ఆదిలేఖన పద్ధతులు]] ఈ నాగరికతలో కనిపిస్తాయి. ఈ నాగరికత యొక్క అత్యంత పురాతన రచనలు [[:en:uruk|ఉరుక్]], [[:en:Jemdet Nasr|జెమ్డేట్ నస్ర్]] నగరాలలో లభించాయి‌. ఇవీ క్రీ.పూ 3500–3000 నాటివి. ==ఉచ్చారణ== సుమేరు అనే పదాన్ని బ్రిటిష్ ఆంగ్లములో సూమర్ (రకారము పలుకబడదు. సూమహ్‌కీ సూమర్‌కీ మధ్యస్థంగా ఉంటుంది. ([[Help:IPA/English|/ˈsuːmər/]])) అని పలుకగా, అమెరికా వారు సూమఱ్(దాదాపుగా) అని పలుకుతారు. భారతీయ ఆంగ్ల ఉచ్ఛారణలో సుమేరు కీ సుమాహ్‌కీ మధ్యస్థంగా పలుకబడుతుంది. ==పుట్టుపూర్వోత్తరాలు== సుమేరు లో సుమారు క్రీ.పూ. 5500–4000 మధ్యన మనుషులు స్థిరనివాసాలు ఏర్పర్చుకున్నారని చరిత్రకారుల అంచనా. వీరు [[:en: Western Asia|పశ్చిమాసియా]] వాసులయ్యుండొచ్చు. పట్టణాలూ, నదులూ, వృత్తులకు ఉన్న పేర్ల ఆధారంగా వీరు సుమేరు భాష మాట్లాడేవారని తెలుస్తోంది. ఈ భాష [[:en:language isolate|ఏ కుటుంబానికీ చెందినది కాదు]]. తరువాతి సెమిట భాషల వలె కాక ఇది ఒక అగ్లూటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ ({{ill|agglutinative language|en}}). <ref>{{Cite web|url=http://oi.uchicago.edu/OI/MUS/ED/TRC/MESO/writing.html|title=Ancient Mesopotamia. Teaching materials|publisher=Oriental Institute in collaboration with Chicago Web Docent and eCUIP, The Digital Library|access-date=5 March 2015}}</ref><ref> [http://www.metmuseum.org/toah/hd/ubai/hd_ubai.htm "The Ubaid Period (5500–4000 B.C.)" In Heilbrunn Timeline of Art History. Department of Ancient Near Eastern Art. The Metropolitan Museum of Art, New York (October 2003)]</ref><ref>[https://www.britishmuseum.org/explore/highlights/articles/u/ubaid_culture.aspx "Ubaid Culture", The British Museum]</ref><ref>[http://oi.uchicago.edu/pdf/saoc63.pdf "Beyond the Ubaid", (Carter, Rober A. and Graham, Philip, eds.), University of Durham, April 2006]</ref> [[File:Blau Monuments (front).jpg|thumb|upright=1.5|[[:en:Blau Monuments|బ్లౌ స్మారక చిహ్నాలు]]. ప్రస్తుతం బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్న ఇవి జెమ్డెట్ నస్ర్ కాలంలో క్రీ.పూ 3100–2700 మధ్యలో చెక్కబడినవి. వీటిలో ఆ కాలం నాటి సుమేరుల బొమ్మలూ అలాగే ఆదిమ శరాకార లిపిలో ఉన్న గుర్తులూ కనిపిస్తాయి.]] ఐతే [[:en:North Africa|ఉత్తర ఆఫ్రికా]]లోని అలనాటి [[:en:African humid period|పచ్చటి సహారా]]లో నివసించిన వారే [[మధ్యప్రాచ్యం|మధ్యప్రాచ్యము]]లోని సుమేరుకు వలస వచ్చి అక్కడ వ్యవసాయాన్ని వ్యాపింపజేసారని మరికొందరి పరిశోధకుల వాదన.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=MJWcSRSz9wEC&pg=PA22|title=Prehistoric Iberia: Genetics, Anthropology, and Linguistics : [proceedings of an International Conference on Prehistoric Iberia : Genetics, Anthropology, and Linguistics, Held November 16–17, 1998, in Madrid, Spain]|last1=Arnaiz-Villena|first1=Antonio|last2=Martínez-Laso|first2=Jorge|last3=Gómez-Casado|first3=Eduardo|date=2000|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=978-0-306-46364-8|pages=22}}</ref> కానీ వ్యవసాయము మొదట [[:en:Fertile Crescent|ఫెర్టైల్ క్రిసెంట్‌]]లో<ref group="గమనిక">అనువాదము=సారవంతమైన నెలవంక. ఆ నేల నెలవంక ఆకారములో ఉన్నందున ఈ పేరు వచ్చినది</ref>మొదలైందని బలమైన ఆధారాలున్నందున ఈ పరికల్పనకు పెద్దగా మద్దతు లభించలేదు.<ref name="Genomic insights into the origin of">{{cite journal |last1=Lazaridis |first1=I. |last2=Nadel |first2=D. |last3=Rollefson |first3=G. |title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East |journal=Nature |date=2016 |volume=536 |issue=7617 |pages=419–424 |doi=10.1038/nature19310 |pmid=27459054 |url= |pmc=5003663 |bibcode=2016Natur.536..419L }}</ref> ప్రత్యేకించి సుమేరులను గూర్చి చెప్పనప్పటికీ, 2016లో లౙారిడిస్ బృందము మధ్యప్రాచ్యములోని సెమిట సంస్కృతి మొదలవ్వడానికి ముందు నివసించిన వారిలో, ముఖ్యంగా [[:en:Natufian culture|నాటూఫుల్లో]], [[:en:Haplogroup E-M215 (Y-DNA)|కొంత ఉత్తర ఆఫ్రికా సంతతి]] ఉందని ప్రతాపాదించారు. వీరు నాటూఫులూ, [[:en:Pre-Pottery Neolithic|ప్రీ పోటరీ నియోలిథిక్ కాలపు]] వారి పై జన్యు పరిశోధనలు చేసి, ఈ నిర్ణయానికి వచ్చారు.<ref name="Genomic insights into the origin of"/><ref>"Craniometric analyses have suggested an affinity between the Natufians and populations of north or sub-Saharan Africa, a result that finds some support from Y chromosome analysis which shows that the Natufians and successor Levantine Neolithic populations carried haplogroup E, of likely ultimate African origin, which has not been detected in other ancient males from West Eurasia. However, no affinity of Natufians to sub-Saharan Africans is evident in our genome-wide analysis, as present-day sub-Saharan Africans do not share more alleles with Natufians than with other ancient Eurasians" (తెలుగు అనువాదము: కపాలమాపన విశ్లేషణల్లో నాటూఫులకూ, ఉత్తర సహారా అలాగే సహారాకు దక్షిణాన ఉండే వారితో కూడా జన్యు సంబంధాలుండే అవకాశముందని తెలిసింది. పురుష వర్ణగ్రాహక విశ్లేషణలు కూడా నాటూఫులూ, వారి వారసులైన నవీన శిలా యుగపు లెవాంటు సమాజాల్లో ఆఫ్రికా సంతతికి చెందిన యుగ్మ వికల్పాలు ఉన్నట్లుగా తేల్చాయి. ఈ వికల్పములు పడమటి యురాసియుల్లో లేవు. కానీ మా విశ్లేషణల్లో సహారాకు దక్షిణాన ఉండే ఆధునిక ఆఫ్రికా వాసులకు, నాటూఫులతో ఇతర యురాసియులకంటే దగ్గరి జన్యు సంబంధములున్నాయనడానికి ఆధారాలేమీ లభించలేదు.) in {{Cite journal|last1=Reich|first1=David|last2=Pinhasi|first2=Ron|last3=Patterson|first3=Nick|last4=Hovhannisyan|first4=Nelli A.|last5=Yengo|first5=Loic|last6=Wilson|first6=James F.|last7=Torroni|first7=Antonio|last8=Tönjes|first8=Anke|last9=Stumvoll|first9=Michael|date=August 2016|title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East|journal=Nature|volume=536|issue=7617|pages=419–424|doi=10.1038/nature19310|pmid=27459054|pmc=5003663|issn=1476-4687|bibcode=2016Natur.536..419L}}</ref> ఇది కాక 2013లో నాలుగు సుమేరు అస్థిపంజరాల నుండి సేకరించిన డి.ఎన్.ఎ నమూనాలపై జన్యు విశ్లేషణ పరీక్షలు జరుపగా, వారికీ సింధు నాగరికత వారికీ సారూప్యతలున్నట్లు తెలిసింది. పురాతన [[:en:Indus–Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియా సంబంధాల]] వల్ల ఇది జరిగి ఉండవచ్చు.<ref name="EBA">{{cite journal |last1=Płoszaj |first1=Tomasz |last2=Chaubey |first2=Gyaneshwer |last3=Jędrychowska-Dańska |first3=Krystyna |last4=Tomczyk |first4=Jacek |last5=Witas |first5=Henryk W. |title=mtDNA from the Early Bronze Age to the Roman Period Suggests a Genetic Link between the Indian Subcontinent and Mesopotamian Cradle of Civilization |journal=PLOS ONE |date=11 September 2013 |volume=8 |issue=9 |pages=e73682 |doi=10.1371/journal.pone.0073682 |pmid=24040024 |language=en |issn=1932-6203|pmc=3770703 |bibcode=2013PLoSO...873682W |doi-access=free }}</ref> ఇవికాక సుమేరులలో [[:en:Hurrians|హరియులూ]], ఇంకా [[:en:Urartu|ఉరాట్యుల]] సంతతి కూడా ఉందనడానికీ, తద్వారా వీరు [[:en:Caucasus|కోకసస్]] నుండి వలస వచ్చారనీ చెప్పేందుకు కూడా ఆధారాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Sumerians had connections with the Caucasus|url=https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20210415032734/https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|archive-date=2021-04-15|access-date=|website=|publisher=scientificrussia}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|year=2014|title=Lexical Matches between Sumerian and Hurro-Urartian: Possible Historical Scenarios|url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlj/2014/cdlj2014_004.html|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|publisher=Cuneiform Digital Library Journal}}</ref><ref>{{Cite book|last=|first=|title=The Diversity of the Chechen culture: from historical roots to the present|url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000186004|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|year=2009|publisher=UNESCO|page=14|isbn=978-5-904549-01-5}}</ref> సుమేరులకు ముందు ఈ ప్రాంతములో నివాసమున్న ఆది మానవులని [[:en:Proto-Euphratean language|ప్రోటో-యూఫ్రెటీయన్స్]] లేదా ఉబైడులుగా పిలుస్తారు.<ref name="britannica">{{cite web| url= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/573176/Sumer |title=Sumer (ancient region, Iraq) |publisher= Britannica.com | work=Britannica Online Encyclopedia |accessdate=2012-03-29}}</ref> ఉత్తర మెసొపొటేమియా [[:en:samarra culture|సామర్రా సంస్కృతి]] వారి నుండి వీరు ఉద్భవించారని సిద్ధాంతీకరించారు.<ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=dWuQ70MtnIQC&pg=PA51&dq=samarra+culture#v=snippet&q=%22As%20the%20Samarra%20culture%20spread%20south%2C%20it%20evolved%20into%20the%20Ubaid%20culture%22&f=false | title = Cities, Change, and Conflict: A Political Economy of Urban Life | isbn = 978-0495812227 | author1 = Kleniewski | first1 = Nancy | last2 = Thomas | first2 = Alexander R | date = 2010-03-26}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=tupSM5y9yEkC&pg=PA139&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22cultural%20descendants%20of%20the%20originating%20Samarran%20culture%22&f=false | title = The Near East: Archaeology in the "Cradle of Civilization" | isbn = 978-0415047425 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 1993}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=i7_hcCxJd9AC&pg=PA147&dq=ubaid+samarra#v=snippet&q=%22Ubaid%200%20is%20thus%20clearly%20derived%20from%20the%20earliest%20culture%20to%20move%20into%20lower%20mesopotamia%2C%20the%20Samarra%22&f=false | title = Early Civilizations of the Old World: The Formative Histories of Egypt, the Levant, Mesopotamia, India and China | isbn = 978-0415109765 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 2001}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=zmvNogJO2ZgC&pg=PA505&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22similar%20to%20those%20of%20the%20ubaid%20period%22&f=false | title = A dictionary of archaeology | isbn = 978-0631235835 | author1 = Shaw | first1 = Ian | last2 = Jameson | first2 = Robert | year = 2002}}</ref> సుమేరులు ఎన్నడూ ఉబైడుల గురించి ప్రస్తావించ లేదు కానీ వీరే సుమేర్లోని మొట్టమొదటి నాగరిక శక్తి అని అనేక ఆధునిక పరిశోధకుల అభిప్రాయం. వారు చిత్తడి నేల నుండి నీటిని బయటకు పారించి [[వ్యవసాయం|వ్యవసాయానికి]] అనువుగా మలిచారు, వాణిజ్యం అభివృద్ధి చేసి, [[చేనేత|నేతపనీ]], [[:en:Leather crafting|తోలుపని]], [[లోహక్రియ| లోహపు పని]], [[:en:Masonry|తాపీపనీ]], [[మృణ్మయ పాత్రలు| మృణ్మయకళలలో]] నైపుణ్యం సాధించారు.<ref name="britannica" /> [[File:Enthroned King of Ur.jpg|thumb|upright=1.5|ఇది సుమారు క్రీ.పూ 2600లో చెక్కబడ్డ [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనం]]. ఇందులో పరిచారకుల మధ్యన సింహాసనం పై కూర్చున్న [[:en:Ur|ఉర్]] రాజును మనం చూడవచ్చు. ఇతడు [[:en:Ur-Pabilsag|ఉర్-పబిల్సాగ్]] అయ్యుంటాడని శాస్త్రీయ అంచనా.]] కొంతమంది పరిశోధకులు మాత్రము ప్రోటో-యూఫ్రెటియన్ భాష నుండి సుమేరు భాష వచ్చిందనే సిద్ధాంతముతో విభేదిస్తారు. అలాగే మరొక భాష ప్రభావము సుమేరు భాషపై ఉందనే ([[:en:Substratum (linguistics)|substrate effect]]) సిద్ధాంతముతో కూడా వీరు ఏకీభవించరు. [[వేట|వేటాడటమూ]], [[:en:Fishing|చేపలు పట్టడమూ]] జీవనాధారాలుగా అరేబియా సముద్రానికి [[:en:Eastern Arabia|తూర్పున]] తీర ప్రాంతాల్లోనూ, చిత్తడి నేలల్లోనూ కొందరు జనాలుండేవారు. రెండు వైపులా చదును చేయబడ్డ పనిముట్ల వాడకము వీరి ప్రత్యేకత. వీరి భాషే సుమేరు భాష అని ఈ విభేదించే వర్గాల వారి అభిప్రాయము.<ref>Margarethe Uepermann (2007), "Structuring the Late Stone Age of Southeastern Arabia" (Arabian Archaeology and Epigraphy Arabian Archaeology and Epigraphy Volume 3, Issue 2, pp. 65–109)</ref> చరిత్ర గ్రంథస్తమవ్వడమనే ప్రక్రియ సుమేరు నాగరికత ఏర్పడ్డ చాలా కాలానికి మొదలైంది. తొట్టతొలి లిఖితపూర్వక చరిత్ర [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసీ]] కాలములోనిది (అంటే ఆదివంశపు కాలము). [[:en:Last Glacial Period|మంచు యుగం]] చివరిలో వరదల్లో మునిగిపోక ముందు తూర్పు అరేబియా ప్రాంత (నేటి పర్షియా గల్ఫ్ ప్రాంతం) తీరాన సుమేరులు నివసించేవారని [[:en:Juris Zarins|జురిస్ ౙరిఞ్శ]] అభిప్రాయము.<ref>{{cite journal |last=Hamblin |first=Dora Jane |date=May 1987 |title=Has the Garden of Eden been located at last? |url=http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |format=PDF |journal=Smithsonian Magazine |volume=18 |issue=2 |pages= |doi= |accessdate=8 January 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140109135715/http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |archivedate=9 January 2014 |df= }}</ref> సుమేరు నాగరికత ఉరుక్ కాలం (క్రీ.పూ.4 వ సహస్రాబ్ది) లో ప్రారంభమై, జెమ్డిట్ నస్ర్, ఆది వంశపు కాలాల వరకు కొనసాగింది. క్రీ.పూ. 3 వ సహస్రాబ్దిలో సుమేరు, అకేడు భాషలు ఒకదాని వలన మరొకటి ప్రభావితమయ్యాయి. పదజాలమూ, వ్యాకరణమూ, ఉచ్చారణా వంటి అన్ని అంశాల్లోనూ ఈ పరస్పర ప్రభావాన్ని గమనించవచ్చు. కనుక ఈ రెండు భాషలనూ శ్ప్రాఖ్బుంట్ ({{ill|Sprachbund|en}}-భౌగోళిక దగ్గరితనము కారణంగా పరస్పర ప్రభావానికి గురైన భాషలు)గా చెప్పవచ్చు.<ref name="Deutscher">{{cite book|title=Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation|author=Deutscher, Guy|authorlink=Guy Deutscher (linguist)|publisher=[[Oxford University Press|Oxford University Press US]]|year=2007|isbn=978-0199532223|pages=20–21|url=https://books.google.com/books?id=XFwUxmCdG94C}}</ref> సుమారు క్రీ.పూ 2270లో ([[:en:chronology of the ancient Near East|కురచ కాలవృత్తాంతము ప్రకారము]]) వాయువ్య దిశన అకేడు రాజుల ఆక్రమణ మొదలైంది. క్రమంగా సుమేరు మొత్తాన్నీ వారు స్వాధీనము చేసుకున్నారు. రాజ్యాధికారము సుమేరుల చేతి నుండి అకేడుల చేతిలోకి వచ్చింది. ఈ సమయములో సుమేరు భాష వాడుక తగ్గినప్పటికీ, అది [[:en:sacred language|ధార్మిక భాష]]గా కొనసాగింది. మరల సుమారు క్రీ.పూ. 2100–2000 నాటికి రాజ్యాధికారము సుమేరులైన ఉర్ మూడో రాజవంశము చేతికి వచ్చింది. శతాబ్దము పాటు కొనసాగిన వీరి పాలనలో కూడా అకేడు భాషే వాడుక భాషగా చెలామణీ అయ్యింది.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003">Leick, Gwendolyn (2003), "Mesopotamia, the Invention of the City" (Penguin)</ref> పెర్షియన్ గల్ఫ్ తీరంలోని సుమేరు నగరమైన ఎరిడు, [[:en:List of oldest continuously inhabited cities|ప్రపంచంలోని అతి పురాతన నగరాల్లో]] ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది. ఇక్కడ మూడు వేర్వేరు సంస్కృతుల కలయిక జరిగి ఉండవచ్చు. అవి: # మట్టి ఇటుకల గుడిసెల్లో నివసిస్తూ, నీటిపారుదల మెళకువల పై పట్టు సాధించిన ఉబైడు రైతులు, # నల్ల గుడారాలలో నివసిస్తూ గొర్రెలూ, మేకల మందలను కాచుకుంటూ బతికే సెమిట సంచార జాతీ # చిత్తడి నేలల్లో పూరిళ్ళలో బ్రతికే మత్స్యకారులూ. ఈ మత్స్యకార గుంపే సుమేరుల పూర్వికులయ్యుండొచ్చు<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==పేరు వెనుక చరిత్ర == {{multiple image|perrow=2|total_width=350|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరులు | image1 = Head of Gudea (Metropolitan Museum of Art).jpg | image2 = Saĝ-gíg (cuneiforms).jpg | footer=ఎడమ వైపు: సుమారు క్రీ.పూ 2150లో చెక్కబడ్డ సుమేరు రాజు [[:en:Gudea|గుడియా]] తల. కుడి వైపు: [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడ్డ సాంగ్ గిగ్ (𒊕𒈪). నల్ల తల గలవారు అని దీని అర్థం. ఇది సుమేరులు తమని తాము పిలుచుకున్న పేరు. మొదటిది తలకు పద సంజ్ఞ(తలకు సంకేత చిత్రమైన[[File:Saĝ (linear script, head).jpg|14px]]పదసంజ్ఞగా మారి ఇలా అయ్యింది- [[File:Saĝ (Sumero-Akkadian cuneiform, head).jpg|12px]]), రెండవది నలుపుకూ, రాత్రికీ సంజ్ఞ(సంకేత చిత్రం[[File:Gíg (linear script, night-black).jpg|14px]] నుండి వచ్చిన సంజ్ఞ- [[File:Gíg (Sumero-Akkadian cuneiform, night-black).jpg|12px]]).<ref name="DAF">{{cite book |last1=Foxvog |first1=Daniel A. |title=Elementary Sumerian Glossary |date=2016 |publisher=University of California at Berkeley |page=52 |url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlp/cdlp0003_20160104.pdf}}</ref><ref name="PUSD">{{cite web |title=The Pennsylvania Sumerian Dictionary: saĝgiga[humankind] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e4703.html |website=psd.museum.upenn.edu}}</ref><ref name="IMD">{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |last2=D'I︠A︡konov |first2=Igor' Mik︠h︡aílovich |title=Early Antiquity |date=1991 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14465-8 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JSRAUIYENZoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref name="GF">{{cite book |last1=Feuerstein |first1=Georg |last2=Kak |first2=Subhash |last3=Frawley |first3=David |date=2005 |title=The Search of the Cradle of Civilization: New Light on Ancient India |edition=Second Revised |publisher=Motilal Banarsidass Publishers |isbn=978-81-208-2037-1 |page=117 |url=https://books.google.com/books?id=wNlsRZh3rwgC&pg=PA117 |language=en}}</ref>}} దక్షిణ మెసొపొటేమియాకు చెందిన సెమిటేతర భాషలు మాట్లాడే పురాతన నివాసుల భాషను, వారి తరువాత అక్కడ తూర్పు మెసొపొటేమియాలో స్థిరపడ్డ అకేడులు షుమేరు (𒋗𒈨𒊒-షుమేరు/శుమేరు/చుమేరు)<ref>{{cite web |title=emeĝir [SUMERIAN] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e1283.html |website=The Pennsylvania Sumerian Dictionary |publisher=University of Pennsylvania Museum of Anthropology and Archaeology |access-date=14 July 2021}}</ref> అని పిలిచినందున సుమేరు అనే పదం పుటిందని భావిస్తున్నారు.<ref name="ANE29"/><ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy A. |last2=George |first2=A. R. |last3=Postgate |first3=J. N. |last4=Breckwoldt |first4=Tina |title=A Concise Dictionary of Akkadian |date=2000 |publisher=Otto Harrassowitz Verlag |isbn=978-3-447-04264-2 |page=384 |url=https://books.google.com/books?id=-qIuVCsRb98C&pg=PA384 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Miller |first1=Douglas B. |last2=Shipp |first2=R. Mark |title=An Akkadian Handbook: Paradigms, Helps, Glossary, Logograms, and Sign List |date=1996 |publisher=Eisenbrauns |isbn=978-0-931464-86-7 |page=68 |url=https://books.google.com/books?id=27m3y6MNRzYC&pg=PA68 |language=en}}</ref> సుమేరులు తమ భాషను ఎమెగిర్‌గా పిలుచుకున్నారు. సుమేరులు తమని తాము " సాంగ్ గిగ్/సాంగ్ గిగ్ గా " అని చెప్పుకున్నారు. దీనికి అర్థం "నల్ల-తల గల ప్రజలు."<ref name="ANE29"/><ref>"The origin of the Sumerians is unknown; they described themselves as the 'black-headed people'" {{cite book |last1=Haywood |first1=John |title=The Penguin Historical Atlas of Ancient Civilizations |date=2005 |publisher=Penguin |isbn=978-0-14-101448-7 |page=28 |url=https://books.google.com/books?id=xtjtAAAAMAAJ |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |title=Early Antiquity |date=2013 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14467-2 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JU8pegs94uoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Finer |first1=Samuel Edward |last2=Finer |first2=S. E. |title=The History of Government from the Earliest Times: Ancient monarchies and empires |date=1997 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-820664-4 |page=99 |url=https://books.google.com/books?id=aEziNfjinnMC&pg=PA99 |language=en}}</ref> సుమేరు రాజు షుల్గీ/శుల్గీ/చుల్గీ తనను తాను నాలుగు పావు భాగాలకూ రాజుగా, నల్ల తల గల ప్రజలకు కాపరిగా చెప్పుకున్నాడు.<ref>"I am the king of the four quarters, I am a shepherd, the pastor of the "black-headed people (అనువాదము: నేను నాలుగు పావులకూ రాజును, నేను గొల్లవాడను, నల్ల తలగల జనాలకు కాపరిని"" in {{cite book |last1=Liverani |first1=Mario |title=The Ancient Near East: History, Society and Economy |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-134-75084-9 |page=167 |url=https://books.google.com/books?id=0d1JAgAAQBAJ&pg=PA167 |language=en}}</ref> అకేడ్లు కూడా సుమేరులను అకేడు భాషలో 'నల్ల తల గల వారు' అనే అర్థము వచ్చే 'సల్మాత్ కక్కడీ' అనే పేరుతో పిలిచేవారు.<ref name="PUSD"/><ref name="IMD" /> అలాగే సుమేరులు వారి భూమిని కి- ఎన్-గిర్ ('స్థలం' + 'ప్రభువులు' + 'ప్రముఖులు')గా పిలుచుకున్నారని నాటి శాసనాలను బట్టి తెలుస్తోంది. దీని అర్థం "ఉన్నత ప్రభువుల ప్రదేశం".<ref name="ANE29">"The area in question (the extreme south of Mesopotamia) may now be called Sumer, and its inhabitants Sumerians, although these names are only English approximations of the Akkadian designations; the Sumerians themselves called their land Kengir, their language Emegir, and themselves Sag-giga, "black-headed ones. (అనువాదము: ఇక్కడ చర్చించబడుతున్న ఈ ప్రాంతమును (మెసొపొటేమియా దక్షిణ కొన) ఇక సుమేరని పిలవవచ్చు. అలాగే ఆ ప్రాంతపు వారిని సుమేరులుగా పిలవవచ్చు. ఐతే ఈ పేర్లు నాటి అకేడు పదాలకు అంగ్లీకరణలు మాత్రమే. సుమేరులు తమ ప్రాంతాన్ని కెంగిర్ అనీ, తమ భాషను ఎమెగిర్ అనీ తమను తాము సాంగ్-గిగా, అనగా నల్ల తల గాళ్ళు అనీ పిలుచుకున్నారు)" in {{cite book|title=The Ancient Near East|url=https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall|author1=W. Hallo|author2=W. Simpson|publisher=New York: Harcourt, Brace, Jovanovich|year=1971|page=[https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall/page/29 29]}}</ref><ref>{{cite book |last1=Toorn |first1=Karel van der |last2=Becking |first2=Bob |last3=Horst |first3=Pieter Willem van der |title=Dictionary of Deities and Demons in the Bible |date=1999 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |isbn=978-0-8028-2491-2 |page=32 |url=https://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&pg=PA32 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Edzard |first1=Dietz Otto |title=Sumerian Grammar |date=2003 |publisher=Brill |isbn=978-90-474-0340-1 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=HOx5DwAAQBAJ&pg=PA1 |language=en}}</ref> అకేడు భాషలో ఈ సుమర్ పదము వ్యుత్పత్తి ఏమిటన్నది తెలియదు.<ref name="Nimrod">{{cite journal|title=Nimrod before and after the Bible|author=K. van der Toorn, P.W. van der Horst|journal=The Harvard Theological Review|year=Jan 1990| volume=83| issue=1| pages=1–29|doi=10.1017/S0017816000005502}}</ref> దక్షిణ మెసొపొటేమియాను హిబ్రూలో [[:en:Shinar|షైనార్ (శైనార్)]] అనీ, [[:en:Egyptian language|ఈజిప్టు భాష]]లో సింగ్ర్ అనీ, [[:en:Hittite|హిటైట్‌]]లో షన్హర్(ర) అనీ పిలుస్తారు. ఈ పదాలన్నీ సుమేరు పదంలో మార్పుల వల్ల వచ్చుండొచ్చు.<ref name="Nimrod"/> ==మెసపొటేమియా లోని నగర రాజ్యాలు == {{Further|{{ill|List of cities of the ancient Near East|en}}|{{ill|Geography of Mesopotamia|en}}}} క్రీ.పూ. 4 వ సహస్రాబ్ది ఆఖరుకు సుమేరు అనేక స్వతంత్ర [[:en:city-state|నగర-రాజ్యాల]] సమాహారంగా ఉండేది. సరిహద్దు గుర్తులుగా కాలువలూ, సరిహద్దు రాళ్ళూ ఉండేవి. ప్రతి నగరం మధ్యలో ఆ నగర దేవత లేదా దేవునికి అంకితం చేయబడిన ఒక ఆలయం ఉంటుంది. ఈ నగర-రాజ్యాలూ పూజారి ఐన గవర్నరు ([[:en:Ensi (Sumerian)|ఎన్సీ]]) పాలనలో గానీ లేదా మతపరమైన కార్యకలాపాలతో మమేకవుతూ ఉండే రాజు ([[:en:Lugal|లుగల్]]) పాలనలో గానీ ఉండేవి. {{multiple image|perrow=2|total_width=300|caption_align=center | align = right | direction =vertical | header=అను ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ | image2 = The White Temple 'E at Uruk, 3500-3000 BCE.jpg | image1 = White Temple ziggurat in Uruk.jpg | footer=ఉరుక్‌లో ఉన్న అనూ ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ. పిరమిడ్ ఆకృతిలో కట్టబడ్డ అను ౙిగ్గురత్తు క్రీ.పూ 4000 నాటిది. సుమారు క్రీ.పూ 3500లో దాని పైన తెల్ల గుడి కట్టబడింది.<ref>{{cite book |last1=Crüsemann |first1=Nicola |last2=Ess |first2=Margarete van |last3=Hilgert |first3=Markus |last4=Salje |first4=Beate |last5=Potts |first5=Timothy |title=Uruk: First City of the Ancient World |date=2019 |publisher=Getty Publications |isbn=978-1-60606-444-3 |page=325 |url=https://books.google.com/books?id=muCvDwAAQBAJ&pg=PT325 |language=en}}</ref> [[ఈజిప్టు పిరమిడ్లు|ఈజిప్టు పిరమిడ్లలో]] అత్యంత పురాతనమైనది సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది. వాటి ఆకృతికి ౙిగ్గురత్తులే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.<ref>"The stepped design of the Pyramid of Zoser at Saqqara, the oldest known pyramid along the Nile, suggests that it was borrowed from the Mesopotamian ziggurat concept.(అనువాదము: నైలు నదీ తీరాన అత్యంత పురాతన పిరమిడ్ ఐన సక్కారాలోని జోసర్ పిరమిడ్ యొక్క శ్రేణీకృత నిర్మాణ శైలికి మెసొపొటేమియా ౙిగ్గురత్తుల నిర్మాణ శైలే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.)" in {{cite book |last1=Held |first1=Colbert C. (University of Nebraska)|title=Middle East Patterns, Student Economy Edition: Places, People, and Politics |date=2018 |publisher=Routledge |isbn=978-0-429-96199-1 |page=63 |url=https://books.google.com/books?id=fOlgDwAAQBAJ&pg=PA63 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Samuels |first1=Charlie |title=Ancient Science (Prehistory – A.D. 500): Prehistory-A.D. 500 |date=2010 |publisher=Gareth Stevens Publishing LLLP |isbn=978-1-4339-4137-5 |page=23 |url=https://books.google.com/books?id=0KQCscrPDgUC&pg=PA23 |language=en}}</ref> }} నగర-రాజ్యాలు: * [[:en:Eridu|ఎరిదు]] (టెల్ అబు షహ్రెయిన్) * [[:en:Bad-tibira|బాడ్-టిబిరా]] (బహుశా టెల్ అల్-మడైన్) * [[:en:Larak|లారక్]] <sup>1<sup> * [[:en:Sippar|సిప్పర్]] (టెల్ అబూ హబ్బహ్) * [[:en:Shuruppak|షురుపక్]] (టెల్ ఫారా) పై 5 నగరాలు జలప్రళయానికి ముందు అధికార కేంద్రాలుగా ఉండేవనీ, జలప్రళయము తరువాత ఆదివంశపు కాలము మొదలైందనీ సుమేరులు నమ్మేవారు. ఇతర ప్రధాన నగర-రాజ్యాలు: * ఉరుక్ (వార్క) * కిష్ (టెల్ ఉహీమిర్, ఇన్గార్రా) * ఉర్ (టెల్ అల్ ముకయార్) * నిప్పూర్ (అఫాక్) * లగష్ (టెల్ అల్ హిబా) * గిర్సు (టెల్లో లేదా టెలోహ్) * ఉమ్మా (టెల్ జోఖా) * హమాౙీ <sup>1<sup> * అడాబ్ (టెల్ బిస్మాయ) * మారి (టెల్ హరిరి) <sup>2<sup> * అక్షక్ <sup>1<sup> * అక్కాడ్ <sup>1<sup> * ఇసిన్ (ఇషాన్ అల్-బహ్రియాత్) * లార్సా ({{sup|1}}సంబంధిత ఆధునిక ప్రదేశము తెలియరాలేదు)<br> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) చిన్న నగరాలు (దక్షిణము నుండి ఉత్తరము వరకు వరసక్రమములో): * కురా (టెల్ అల్ లాహ్మ్) * జబాలా (టెల్ ఇబ్జీఖ్కు) * కిసుర్రా (టెల్ అబు హతాబ్) * మరాడ్ (టెల్ వన్నత్ ఎస్-సడుం) * డిల్బాట్ (టెల్ ఎడ్-దెలిం) * బోర్సిప్ప (బీర్స్ నిమ్రుడ్) * కుతః (ఇబ్రాహీం చెప్పండి) * డెర్ (అల్-బద్ర) * ఎష్నన్న (టెల్ అస్మార్) * నగర్ (టెల్ బ్రాక్) <sup>2<sup> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) ఆగేడ్‌కు నైరుతి వైపున 330 కి.మీ (205 మైళ్ళ) దూరములో మారీ నగరము ఉండేది. ఇదీనూ, మారుమూల నగరమైన నగర్‌ను మినహాయిస్తే మిగిలిన నగరాలన్నీ బాగ్దాదుకు దక్షిణాన ఉన్న యూఫ్రేటీసు-టైగ్రిసు సారవంత మైదానంలో ఉన్నాయి. వీటి ప్రస్తుత పేర్లు బాబిల్, దియాలా, వాసిట్, దిహ ఖర్, బస్రా, అల్ ముత్తానా, అల్-ఖాడిసియ్యా (ఇరాక్ గవర్నరేట్స్). ==చరిత్ర విభజన== {{main|[[:en:History of Sumer|సుమేరు చరిత్ర]]}} [[File:Portrait of a Sumerian prisoner on a victory stele of Sargon of Akkad.jpg|thumb|[[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను మహావీరుడి]] విజయఫలకంపైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీ బొమ్మ. సుమారు క్రీ.పూ 2300లో చెక్కబడ్డ ఈ ఫలకం ఇప్పుడు [[లౌవ్రే మ్యూజియం|లూవ సంగ్రహశాల]]లో ఉంది.<ref name="ArchaeologyofElam">{{cite book |last1=Potts |first1=D. T. |title=The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State |date=1999 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-56496-0 |page=104 |url=https://books.google.com/books?id=mc4cfzkRVj4C&pg=PA104 }}</ref> ఖైదీల యొక్క కేశాలంకరణ సుమేరుల శైలిలో ఉంది (నెత్తి మీద ఉంగరాల జుట్టూ, పక్కలన కురచ వెంట్రుకలూ). ఈ శైలి ఉర్ కేతనం పైన కూడా కనిపిస్తుంది.<ref name="TwoSteles">{{cite journal |last1=Nigro |first1=Lorenzo |title=The Two Steles of Sargon: Iconology and Visual Propaganda at the Beginning of Royal Akkadian Relief |journal=Iraq |volume=60 |date=1998 |pages=85–102 |publisher=British Institute for the Study of Iraq |doi=10.2307/4200454 |jstor=4200454 }}</ref>]] [[File:Mesopotamia male worshiper 2750-2600 B.C.jpg|thumb|టెల్ అస్మార్‌లోని ఈ విగ్రహం దేవునికి సమర్పణగా ఇచ్చినది. ఇది క్రీ.పూ 2750–2600 కాలానికి చెందినది.]] చరిత్రపూర్వ ఉబైడు, ఉరుక్ కాలాలలో సుమేరు నగర-రాజ్యాలు అధికారంలోకి వచ్చాయి. సుమేరు లిఖితచరిత్ర క్రీ.పూ. 27 వ శతాబ్దం నుండి మొదలైంది. అయితే మూడవ ఆదివంశపు కాలం వరకు అనగా సుమారు క్రీ.పూ 23 వ శతాబ్దం వరకు చరిత్ర అస్పష్టంగానే ఉంది. ఆ తరువాత నుండి శాసనాలకు ఆధునిక కాలములో పరిష్కరింపబడ్డ సుమేరు లిపి వాడబడింది. క్రీ.పూ. 23 వ శతాబ్దిలో అకేడు సామ్రాజ్య పాలనలో మొదటిసారిగా మెసొపొటేమియా మొత్తం ఒక్క త్రాటి పైకి తీసుకురాబడింది. అలాగే గూట్య కాలం తరువాత మూడవ ఉర్ రాజ్యము ఇలాగే మెసొపొటెమియా ఉత్తర, దక్షిణ భాగాలను ఏకము చేసింది. క్రీ.పూ.2వ సహస్రాబ్దిలో అమోరీయుల దండయాత్రలతో ఈ సామ్రాజ్యము పడిపోయింది. ఆ తరువాత క్రీ.పూ. 1700 వరకు అమోరీయుల "ఇసిన్ రాజవంశం" కొనసాగింది. మెసొపొటేమియా బాబిలోనియ పాలనలో సమైక్యంగా ఉన్న కాలములో, అనగా క్రీ.పూ. 1700 వరకు, కూడా అమొరీయ ఇసిన్ రాజవంశము మిగిలి ఉంది. సుమేరులు చివరకు అకేడు (అస్సీర-బాబిలోనియ) జనాభాలో కలిసిపోయారు.{{Citation needed|date=October 2017}} * ఉబైడు కాలం: క్రీ.పూ. 6500–4100 (మట్టిపాత్రల కొత్తరాతియుగం నుండి తామ్రశిలా యుగము వరకు) * ఉరుక్ కాలవ్యవధి: క్రీ.పూ. 4100–2900 (చివరి తామ్రశిలా యుగము నుండి మొదటి కంచు యుగం I వరకు) ** ఉరుక్ XIV–V : క్రీ.పూ. 4100–3300 ** ఉరుక్ IV కాలం: క్రీ.పూ. 3300–3100 ** జెమ్డిట్ నస్ర్ కాలం (ఉరుక్ III ): 3100–2900 క్రీ.పూ * ఆదివంశపు కాలం (మొదటి కంచు యుగము II–IV) ** మొదటి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2900–2800 ** రెండవ ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2800–2600 (గిల్గమేష్) ** మూడవ ఎ ఆదివంశపు కాలం: 2600–2500 ** మూడవ బి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2500–2334 * అకేడు సామ్రాజ్య కాలం: సుమారు క్రీ.పూ 2334–2218 (సర్గోన్) * గూట్యపు కాలం: క్రీ.పూ. 2218–2047 (ప్రారంభ నాలుగవ కాంస్య యుగం) * మూడవ ఉర్ కాలం: క్రీ.పూ. 2047–1940. [[File:Samarra bowl.jpg|thumb|బెర్లిన్‌లోని పర్గమన్ సంగ్రహశాలలోనున్న సామర్రా పాత్ర. పాత్రకు మధ్యన ఉన్న స్వస్తికం పునర్నిర్మాణము ద్వారా చేర్చబడింది.<ref> Stanley A. Freed, ''Research Pitfalls as a Result of the Restoration of Museum Specimens'', Annals of the New York Academy of Sciences, Volume 376, The Research Potential of Anthropological Museum Collections pp. 229–245, December 1981.</ref>]] ==ఉబైడు కాలం == {{main|[[:en:Ubaid period|ఉబైడు కాలం]]}} [[Image:Frieze-group-3-example1.jpg|thumb|right|ఉబైడు కాలం నాటి మృణ్మయ పాత్ర]] చక్కటి చిత్రాలతో అలంకరింపబడి, విలక్షణ శైలిలో తయారు చేయబడ్డ, మృణ్మయ పాత్రలు ఈ కాలములో మనకి కనిపించే ప్రముఖ అంశము. ఉబైడు కాలములో ఈ కుమ్మర శైలి మెసొపొటేమియా, పెర్షియన్ గల్ఫ్ ప్రాంతాల్లో ప్రాచుర్యంలో ఉండేది. అత్యంత పురాతన మానవ నివాసాలు [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ ఎల్ ఒఎలీ]]లో ఉన్నట్లుగా ఆధారాలు ఉన్నాయి. ఐతే ఉబైడు కాలానికంటే చాలా ముందు నుండే దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని పరిస్థితులూ, వాతావరణమూ మానవ నివాసానికి అనుకూలంగా ఉండేవి. కనుక ఇప్పటికింకా కనుగొనని మరింత పురాతన నివాస స్థలాలు ఉండే అవకాశము మెండుగా ఉంది. ఈ ఉబైడు కాలపు సంస్కృతిని పరిశీలిస్తే, ఈ సంస్కృతి ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సామర్రపు సంస్కృతి ప్రభావముతో ఏర్పడినట్లుగా అనిపిస్తుంది. ఈ కాలపు తరువాతిదైన ఉరుక్ కాలము వారిని సుమేరులుగా గుర్తించారు. ఉరుక్ కాలపు వారు ఉబైడు కాలపు ప్రజల తరువాతి తరాలా లేక వారు వేరే సంస్కృతికి చెందినవారా అన్నది తెలియదు. ఉబైడు కాలములో ముఖ్య రాజకీయ, సాంస్కృతిక కేంద్రముగా ఎరీడు ఉండేది. నాగరిక జ్ఞానాన్ని ([[:en:Me (mythology)| మీ]]) ఎరీడు గ్రామ దైవమూ, జ్ఞానానికి ప్రతీక ఐన [[:en:Enki|ఎంకీ]], ఉరుక్ గ్రామ దేవతా, ప్రేమకూ యుద్ధానికీ ప్రతీక ఐన [[:en:Inanna|ఇనానా]]కు ఇచ్చే కథ, బహుశా ఎరీడు ప్రాభవము తగ్గి ఉరుక్ వైభవము యొక్క ఆరంభాన్ని సూచిస్తుండవచ్చు.<ref name=WolksteinKramer1983>{{cite book|last1=Wolkstein|first1=Diane|last2=Kramer|first2=Samuel Noah|title=Inanna: Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer|url=https://archive.org/details/inannaqueenofhea00wolk|date=1983|publisher=Harper & Row|location=New York|isbn=978-0060147136}}</ref>{{rp|174}} ==ఉరుక్ కాలం == ఉబైడు కాలములో కుమ్మర పరిశ్రమ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. నెమ్మదిగా కదిలే [[కుమ్మరి చక్రం|కుమ్మరి చక్రాల]]తో పాత్రలను తయారు చేసీ, వాటిని అందమైన చిత్రాలతో అలంకరించేవారు. క్రమంగా ఈ పాత్రలు, వేగంగా కదిలే చక్రాలపై నిపుణుల చేత భారీ మొత్తములో ఉత్పత్తి చేయబడ్డాయి. ఈ పాత్రలకు అలంకరణలుండేవి కాదు. ఈ కుమ్మర పరిశ్రమ విధానాల్లో వచ్చిన మార్పే ఉరుక్ కాలానికీ, ఉబైడు కాలనికీ మధ్య ప్రముఖ వ్యత్యాసము. <ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=gnpyREWsfG0C&pg=PA353#v=onepage&q&f=false|title= Upon this Foundation: The N̜baid Reconsidered : Proceedings from the U̜baid Symposium, Elsinore, May 30th-June 1st 1988|author1=Elizabeth F. Henrickson |author2=Ingolf Thuesen |author3=I. Thuesen |page= 353|year= 1989|isbn= 978-8772890708}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=fhMTRcUm9WsC&pg=PA31#v=onepage&q&f=false|title= The Invention of Cuneiform: Writing in Sumer|author= Jean-Jacques Glassner|page= 31|year= 2003|isbn= 978-0801873898}}</ref> {{multiple image | perrow = 2 | total_width = 250 | caption_align = center | align = left | direction = vertical | header = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజు (మతాధికారి) | image1 = Yale University. Uruk period priest-king.jpg | caption1 = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజూ, అతని శిష్యుడూ. సుమారు క్రీ.పూ 3200 నాటి చిత్రం | image2 = Uruk King priest feeding the sacred herd.jpg | caption2 = క్రీ.పూ 3100 నాటి ఉరుక్ కాలపు ముద్ర. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది. }} ఉరుక్ కాలంలో (సుమారుగా 4100-2900 క్రీ.పూ.) దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని నదులూ, కాలువల గుండా పెద్ద మొత్తంలో వ్యాపార సరుకుల రవాణా జరిగేది. ఈ వ్యాపారాలు పెద్ద, పెద్ద పట్టణాల ఆవిర్భావానికి తోడ్పడ్డాయి. నగర-సామ్రాజ్యాల వలె ఈ నగరాల నడిబొడ్డున కూడా ఒక ఆలయము ఉండేది. 10,000కు పైగా జనాభా కల ఈ నగరాల్లో [[:en:Social stratification|అన్ని సామాజిక వర్గాలకు చెందిన ప్రజలూ]] ఉండేవారు. ఈ నగరాల్లో కేంద్రీకృత పాలనా యంత్రాంగము ఉండేది. ఈ యంత్రాంగము నగర నిర్వహణ కొరకు వివిధ శాఖల్లో సిబ్బంది నియామకాలు జరిపేది. ఉరుక్ కాలంలోనే పర్వతదేశం నుండి పట్టుబడ్డ వారిని [[:en:Slavery in antiquity|బానిస కార్మికులు]]గా ఉపయోగించుకోవడం ప్రారంభం అయింది. పురాతన గ్రంథాలలో ఈ పట్టుబడ్డ బానిసలతో పనులు చేయించారనడానికి తగినన్ని సాక్ష్యాధారాలున్నాయి. [[టర్కీ]]లోని [[:en:Taurus Mountains|టౌరసు పర్వతాల]] నుండి పశ్చిమాన [[మధ్యధరా సముద్రం|మధ్యధరా సముద్రమూ]], తూర్పున [[ఇరాన్|ఇరాను]] వరకు ఉరుక్ నాగరికతకు చెందిన గుర్తులూ, కాలనీలు కనుగొనబడ్డాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005">[[Guillermo Algaze|Algaze, Guillermo]] (2005). ''[[iarchive:urukworldsystemd0000alga|The Uruk World System: The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamian Civilization]]'', Second Edition, University of Chicago Press.</ref>{{Rp|2–3}} ఉరుక్ కాలంనాటి నాగరికత పరిసర ప్రాంతాలలో ఉన్న ప్రజల మీద ప్రభావం చూపించింది. సుమేరు వ్యాపారస్తులూ, ద్వారా సుమేరు సంస్కృతి ఈ చుట్టుపక్కల జనాలకు పరిచయమైంది. ఫలితంగా వీరు కూడా క్రమంగా ఇదే తరహాలో ఉన్న వారి స్వంత ఆర్థికవ్యస్థను, సంస్కృతులను అభివృద్ధి చేసుకున్నారు (ఉదా: [[:en:Tell Brak|టెల్ బ్రాక్]]). దీనితో సుమేరు నగరాలు సుదూర కాలనీలను సైనిక బలగముతో తమ గుప్పిట్లో ఉంచుకోలేకపోయాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005"/> ఉరుక్ కాలంలో సుమేరు నగరాల పాలనావ్యవస్థ [[:en:Theocracy|మతరాజ్యవ్యవస్థ]] అయ్యి ఉండి, మతాధికారి (పురోహిత రాజు) పాలనలో ఉండుండవచ్చు. ఈ విధానములో నగరములోని మందిరము, పురుషులూ, మహిళలతో కూడుకుని ఉండే ఒక పెద్దల మండలి ఆధీనములో ఉండేది. ప్రతీ మండలికీ అధ్యక్షునిగా ఒక మతాధికారి (ఎస్సి) ఉండేవారు. ఈ మతాధికారి నేతృత్వములో మండలి నగరపాలన చేసేది. నగర దైవము పురుషుడైతే మహిళా, స్త్రీ ఐతే పురుషుడూ, మతాధికారులుగా ఉండేవారు.<ref name=Jacobsen>Jacobsen, Thorkild (Ed) (1939),"The Sumerian King List" (Oriental Institute of the University of Chicago; Assyriological Studies, No. 11., 1939)</ref> ఈ రాజకీయ నిర్మాణం ఆధారంగానే తరువాతి కాలములో సుమేరు [[:en:pantheon|దేవగణము]] రూపుదిద్దుకుని ఉండవచ్చు. ఉరుక్ కాలంలో యుద్ధాలు, సుశిక్షితులైన సైనిక బలగమూ ఉన్నాయనడానికి పెద్దగా ఆధారాలు లేవు. పట్టణాలకు కూడా సాధారణంగా ప్రకారాలు ఉండేవి కాదు. ఈ కాలములో ఉరుక్ ప్రపంచంలోనే అత్యంత పట్టణీకరణ గల నగరముగా అవతరించింది. నగర జనాభా సంఖ్య మొదటిసారి 50,000ను దాటింది. పురాతన సుమేరు రాజ జాబితాలో ఈ కాలములోని అనేక ప్రముఖ నగరాలను పాలించిన రాజవంశాల పేర్లు ఉన్నాయి. ఈ మొదటి దఫాలో ఉన్న రాజులందరూ జలప్రళయం సంభవించే ముందు ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించినట్లు చెప్పబడింది. వీరు కాల్పనిక వ్యక్తులు అయ్యుండవచ్చు. ప్రసిద్ధ పౌరాణిక వ్యక్తులైన [[:en:Alulim|ఆల్యులిమ్]], [[:en:Dumuzid|డూమిౙిడ్]] వంటివాళ్ళ పేర్లు కూడా ఈ దఫాలో ఉన్నాయి.<ref name=Jacobsen/> 9000–5000 ఏళ్ళ క్రితము భూమిపై వెచ్చటి, తేమపూరిత వాతావరణము ఏర్పడింది. దీన్ని హోలోసీన్ క్లైమాటిక్ ఆప్టిమమ్‌గా ({{ill|Holocene climatic optimum|en}}) వ్యవహరిస్తారు. ఈ వాతావరణము పోయి, భూమిపై పొడి వాతావరణము ఏర్పడ్డ చర్యను పియొర ఆసిలేషన్ ({{ill|Piora Oscillation|en}}) అంటారు. పియొర ఆసిలేషన్ సుమారు క్రీ.పూ 3200–2900 మధ్యకాలంలో జరిగింది. సరిగ్గా ఈ పియొర ఆసిలేషన్ సమయానికే ఉరుక్ కాలము ముగిసింది.<ref>Lamb, Hubert H. (1995). Climate, History, and the Modern World. London: Routledge. {{ISBN|0415127351}}</ref> ==ఆది వంశపు కాలం == {{Main|[[:en:Early Dynastic Period (Mesopotamia)|ఆది వంశపు కాలం]]|[[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశం]]}} [[File:Meskalamdug helmet British Museum electrotype copy original is in the Iraq Museum, Bagdad.jpg|thumb|క్రీ.పూ 26వ శతాబ్దం నాటి బంగారు శిరస్త్రాణం. ఇది [[:en:Meskalamdug|మిస్కలమ్డగ్‌]] అనే రాజుది. ఇతడు [[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశపు]] వ్యవస్థాపకుడు అయ్యుండొచ్చు.]] క్రీ.పూ. 2900తో పెద్దల మండలి పాలనావిధానము పోయి, సుమేరులో రాచరికము మొదలైంది. దీనితో పాలనావ్యవహారాల్లో మతానికున్న ప్రాముఖ్యత తగ్గింది.<ref>Jacobsen, Thorkild (1976), "The Harps that Once...; Sumerian Poetry in Translation" and "Treasures of Darkness: a history of Mesopotamian Religion"</ref> రాజును సుమేరు భాషలో లూగల్ (లు = మనిషి, గాల్ = గొప్ప) గా వ్యవహరించేవారు. ఈ కాలపు రాజులలో, సుమేరు సంప్రదాయాలలో పితృసమాన గౌరవము కల, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్]], [[:en:Lugalbanda|లుగల్బాండ]], [[గిల్గమేష్]] వంటి ప్రముఖులు కూడా ఉన్నారు. వీరి పాలన సంకేత చిత్రాల లిపి నుండి ఇప్పుడు మనము చదవగలిగే అక్షర చిహ్నాల లిపి అభివృద్ధికి కొన్ని శతాబ్దాల ముందు, అనగా కీ.పూ.2900లో నడిచింది. ఈ సమయములో సుమేరు సాంస్కృతిక కేంద్రముగా దక్షిణ మెసొపొటేమియా ఉన్నప్పటికీ, పాలకులు తమ రాజ్యాలను పొరుగు ప్రాంతాలకు విస్తరింపజేయడముతో, అక్కడి సెమిట వాసులు సుమేరు సంస్కృతిని చాలా వరకు తమ ఆచార వ్యవహారాల్లో భాగము చేసుకున్నారు. సుమేరు రాజ జాబితాలో ఉన్నవారిలో, వీరగాథల్లో ప్రస్తావించబడ్డ మొదటి రాజు [[:en:Etana|ఎథనా]]. ఇతడు [[:en:Kish (Sumer)|కిషు]] మొదటి రాజవంశంలో 13 వ రాజు. పురావస్తు పరిశోధనల ఆధారంగా ధ్రువీకరింపబడిన వాళ్ళలో అత్యంత పురతనమైనవాడు కిషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసి]]. ఇతడి పేరూ [[:en:Epic of Gilgamesh|గిల్గమేష్ పురాణకావ్యంలో]] కూడా పేర్కొనబడింది. ఈ విషయాన్ని ఆధారము చేసుకుని, గిల్గమేష్ కూడా చారిత్రాక ఉరుక్ రాజు అనే ప్రతిపాదన చేయబడింది. ఈ కాలములో యుద్ధాలు పెరిగాయి. ఈ మార్పు గిల్గమేషు కావ్యములో కూడా ప్రతిబింబిస్తుంది. నగరాల విస్తీర్ణము పెరిగీ, రక్షణగా ప్రాకారాలు నిర్మించబడ్డాయి. ప్రాకారాల పరిమాణం అధికరించబడింది. దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని ప్రాకారాలు లేని పల్లెలు కనుమరుగైపోయాయి. (ఎన్మర్కర్, గిల్గమేషులిరువురూ కూడా ఉరుక్ పట్టణానికి ప్రకారాలు నిర్మించినట్లు గాథల్లో చెప్పబడింది.)<ref>George, Andrew (Translator)(2003), "The Epic of Gilgamesh" (Penguin Classics)</ref>. ====లగాషు మొదటి రాజవంశం ==== [[File:Stele of Vultures detail 02.jpg|thumb|left|[[:en:Eannatum|ఎన్నాటుము]] [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఒక ముక్క]] {{Main|[[:en:Lagash|లగాషు]]}} లగాషు రాజవంశాన్ని (సుమారు క్రీ.పూ. 2500–2270) రాజుల జాబితాలో పేర్కొననప్పటికీ అనేక ముఖ్యమైన స్మారక కట్టడాలూ, పురావస్తు పరిశోధనా ఫలితాల ద్వారా ఆ వంశపు ఉనికి ధ్రువీకరించబడింది. కొంతకాలం మాత్రమే ఉనికిలో ఉన్నప్పటికీ చరిత్రకు తెలిసిన మొట్టమొదటి చక్రవర్తులలో ఒకరుగా లాఘాషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Eannatum|ఎన్నాటం]] ప్రత్యేకత సంతరించుకున్నాడు. ఇతడు కిష్, ఉరుక్, [[:en:Ur|ఉర్]], [[:en:Larsa|లార్సా]]లతో సహా మొత్తం సుమేరును ఆక్రమించి తన సామ్రాజ్యములో కలుపుకున్నాడు. అలాగే లగషు చిరకాల ప్రత్యర్థి ఐన [[:en:Umma|ఉమ్మా]]ను తన సామంత రాజ్యంగా మార్చాడు. అంతేకాక ఆయన రాజ్యం [[:en:Elam|ఈలం]], పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతాలకు కూడా విస్తరించి ఉండేది. అందరినీ భయభ్రాంతులను చేసి అదుపులో పెట్టడమే ఆయన విధానమని అనిపిస్తుంది.<ref name=roux1993>{{cite book |last=Roux |first=Georges |authorlink=Georges Roux (assyriologist) |year=1993 |title=Ancient Iraq |url=https://archive.org/details/ancientiraq00roux |location= Harmondsworth |publisher=Penguin |isbn=978-0140125238}}</ref> అతని [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఖండఖండాలుగా నరికిన ప్రత్యర్థుల శరీరాలను రాబందులు పీక్కు తింటున్నట్లు చెక్కబడింది. అతను మరణంచిన కొద్దికాలానికే ఆ సామ్రాజ్యం చిన్నాభిన్నమైపోయింది. తరువాత ఉమా మతాధికారి-రాజు [[:en:Lugal-Zage-Si|లాగాల్-జాగే-సి]] ఉరుక్‌ను జయించడంతో లగషు రాజవంశ వైభవము మగిసింది. ఉరుక్ అతని రాజధానిగా మారింది. తరువాత ఆయన పర్షియన్ గల్ఫు నుండి మధ్యధరా వరకు విస్తరించి ఉన్న సామ్రాజ్యాన్ని పాలించాడు. అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను]] అధికారములోకి రావడానికి ముందు ఉన్న సుమేరు జాతి రాజులలో ఇతను చివరివాడు.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==అకేడు సామ్రాజ్యం == {{Main|[[:en:Akkadian Empire|అకేడు సామ్రాజ్యం]]}} [[File:Prisoners on the victory stele of an Akkadian king circa 2300 BCE Louvre Museum Sb 3.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2300 నాటి అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను]] విజయఫలకం పైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీలు.<ref name="ArchaeologyofElam" /><ref name="TwoSteles" /> లూవ సంగ్రహశాలలోనిది]] అకేడు సామ్రాజ్యము క్రీ.పూ. 2234–2154 మధ్య కాలములో నడిచింది. [[:en:East Semitic languages|తూర్పు సెమిటపు]] [[:en:Akkadian language|అకేడు భాష]] కిషు రాజుల పేర్లు వ్రాయడానికి, మొదటిసారి క్రీ.పూ. 2800లో, వాడబడింది.<ref name=roux1993/> ఈ భాషలోనే ఆ పేర్లు తదుపరి రాజ జాబితాలలో కూడా వ్రాయబడ్డాయి. పూర్తిగా ప్రాచీన అకేడు భాషలో వ్రాసిన రచనలు క్రీ.పూ.2500 నుండి ఉన్నాయి. [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను మహావీరుడి]] (క్రీస్తుపూర్వం 2270-2215) పాలనలో ప్రాచీన అకేడు భాష వాడకము శిఖరాగ్రమును చేరుకుంది. అయినప్పటికీ పరిపాలనా కార్యకలాపాలకు సంబంధించిన ఫలకాలను వ్రాయడానికి రాయసగాళ్ళు సుమేరు భాషనే ఎక్కువ వాడేవారు. అకేడు, సుమేరు భాషలు రెండూ కూడా సుమారు వెయ్యి సంవత్సరాల వరకు వాడుక భాషలుగా ఉన్నాయి. కానీ క్రీ.పూ. 1800 నాటికి సుమేరు భాష ప్రధానంగా పండితులకూ, వ్రాయసగాళ్ళకూ మాత్రమే తెలిసిన గ్రాంథిక భాషగా మారింది. సర్గోనుకు ముందూ, తరువాతి కాలాలను పోల్చి చూస్తే చారిత్రక పరిస్థితుల్లో పెద్దగా అసంబద్ధత లేదనీ, సెమిటులూ, సుమేరుల మధ్య కలహాలకు, చరిత్రాకారులు ఆ కలహము చూపిన ప్రభావము కంటే ఎక్కువ ప్రాధాన్యత ఇస్తున్నారని [[:en:Thorkild Peter Rudolph Jacobsen|థార్కిద్ద్ జాకబ్సెన్‌]] వాదించాడు.<ref>''Toward the Image of Tammuz and Other Essays on Mesopotamian History and Culture'' by T. Jacobsen</ref> ఐతే, సర్గోను ఆక్రమించుకున్న ఈలము భాగాలలో కొంతకాలం అకేడు భాష అక్కడి వారిపై రుద్దబడిందనడానికి తిరుగులేని ఆధారాలున్నాయి. ==గూట్యపు కాలం == {{Main|[[:en:Gutian dynasty|గూట్యపు వంశం]]}} క్రీ.పూ. 2083–2050 (స్వల్పకాలం ఉనికిలో ఉంది). ====లగాషు 2 వ రాజవంశం ==== [[File:Gudea of Lagash Girsu.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు [[:en:Gudea|గుడియా]]. ఇతనివి అనేక ప్రతిమలు మనకు దొరికాయి.]] [[File:Ur-Ningirsu ruler of Lagash portrait circa 2110 BCE.jpg|thumb|right|గుడియా కుమారుడు [[:en:Ur-Ningirsu|ఉర్-నింగిర్సూ]] ప్రతిమ. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Head Gudea Louvre AO13.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా]] క్రీ.పూ. 2093–2046 (స్వల్పకాల చరిత్ర) క్రీ.పూ. 2093-2046 (స్వల్పకాలం)గూట్యుల చేతిలో అకేడు సామ్రాజ్యం పతనమైన తరువాత సుమేరు జాతి పాలకుడైన లాఘాషుకు చెందిన [[:en:Gudea|గుడియా]] ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్నాడు. తమకి తాము దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకునే [[:en:List of kings of Akkad#Sargonic dynasty (c. 2334 – 2193 BC)|సార్గోనిక రాజుల]] విధానాన్ని ఇతడు కూడా కొనసాగించాడు. మునుపటి లాగాషు రాజవంశీకుల వలె గుడియా ఇంకా ఆయన వారసులు కూడా కళలకు ప్రోత్సాహం అందించడముతో, వీరి కాలానికి చెందిన అనేక కళాఖండాలూ, ఉత్పత్తులూ పెద్ద సంఖ్యలో పురావస్తు పరిశోధనల్లో లభ్యమయ్యాయి. ==మూడవ ఉర్ కాలం== [[File:Ziggurat of ur.jpg|thumb|left|ఇరాక్‌లోని నాస్రీయాహ్ దగ్గరున్న సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటి [[:en:Ziggurat of Ur|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]]]] {{Main|[[:en:Third Dynasty of Ur|Third Dynasty of Ur]]}} క్రీ.పూ. 2047-1940 (స్వల్పకాల చరిత్ర) తరువాత, ఉర్ యొక్క 3 వ రాజవంశస్తులైన ఉర్-నమ్ము, అతని వారసుడు షుల్గీలు సుమేరును పాలించారు. వీరి సామ్రాజ్యము దక్షిణ అస్సీరియా వరకు విస్తరించి ఉండేది. ఇందుమూలాన ఇంతకు ముందు కొందరు చరిత్రకారులు, ఈ కాలానికి సుమేరు పునరుజ్జీవ కాలమని తప్పుడు పేరు ఇచ్చారు.<ref>{{Cite book|last=Cooper|first=Jerrold S.|url=https://www.worldcat.org/oclc/944087535|title=Problems of canonicity and identity formation in ancient Egypt and Mesopotamia|date=2016|others=Kim Ryholt, Gojko Barjamovic, Københavns universitet, Denmark) Problems of Canonicity and Identity Formation in Ancient Egypt and Mesopotamia (2010 : Copenhagen, Denmark) Literature and Identity Formation (2010 : Copenhagen|isbn=978-87-635-4372-9|location=Copenhagen|pages=1–18|chapter=Sumerian literature and Sumerian identity|oclc=944087535}}</ref> ఎందుకంటే అప్పటికే ఈ ప్రాంతంలో సుమేరు కంటే సెమిట సంస్కృతులే ఎక్కువ ఉన్నాయి. అస్సీరియా, తదితర ప్రాంతాల్లో అకేడ్ల జనాభా పెరగడమే కాక సెమిటులైన మార్టులు (అమొరులు) అనేక దఫాల్లో ఇక్కడికి వలస వచ్చారు. వీరు దక్షిణప్రాంతంలో ఇసిన్, లార్సా, ఎష్నున్న మరి కొంతకాలం తర్వాత బాబిలోనియా వంటి స్థానిక రాజ్యాలను స్థాపించారు. క్రీ.పూ. 21వ శతాబ్దిలో ఉత్తర భాగములో పురాతన అస్సిరియా సామ్రాజ్యము వలె దక్షిణాన బాబిలోనియా సామ్రాజ్యము కూడా కొంత కాలము ప్రధాన శక్తిగా నిలబడింది. మధ్యయుగములో లాటిను భాషలాగే, శరాకార లిపి వాడుకలో ఉన్నంత కాలము సుమేరు భాష బాబిలోనియా, ఇంకా అస్సీరియా పాఠశాలల్లో ధార్మిక భాషగా నేర్పబడేది. ==పతనం == ఈ కాలములో దక్షిణ మెసొపొటేమియా నుండి ప్రజలు ఉత్తరభాగానికి అధిక సంఖ్యలలో వలసవెళ్ళడం జరిగింది. మట్టిలో క్రమంగా పెరుగుతున్న లవణీయత కారణంగా సుమేరు భూముల వ్యవసాయ ఉత్పాదకత తగ్గుముఖం పట్టింది. ఈ ప్రాంతంలో ముందునుండే మట్టి లవణీయత ప్రధాన సమస్యగా గుర్తించబడింది.<ref>{{cite journal|last=Jacobsen T |first=Adams RM. |year=1958 |title=Salt and Silt in Ancient Mesopotamian Agriculture: Progressive changes in soil salinity and sedimentation contributed to the breakup of past civilizations. |url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.128.3334.1251|journal=Science |doi= 10.1126/science.128.3334.1251 |volume= 128| pages=1251–8|issue=3334}}.</ref> పేలవమైన డ్రైనేజ్ కారణంగా వ్యవసాయ భూముల్లో నీరు నిలబడిపోయేది. అక్కడి పొడి వాతావరణములో ఈ నీరు ఆవిరవగా, నీటిలోని లవణాలు నేలలో మిగిలిపోయి, క్రమంగా భూలవణీయత పెరగసాగింది. అకేడు సామ్రాజ్య కాలమూ, తదుపరి ఉర్ మూడవ వంశపు కాలాలలో గోధుమల పంట వేయడము నుండి లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలపంట సాగుకు రైతులు మారారు. కానీ అది ప్రజలకు తగినంత ఆహారం అందించ లేదు. దీనివలన క్రీ.పూ 2100 నుండి క్రీ.పూ. 1700 మధ్యలో ఈ ప్రాంతంలో జనాభా దాదాపు ఐదింట మూడు వంతులు తగ్గిందని అంచనా.<ref>{{cite journal|last=Thompson |first=William R. |year=2004 |title=Complexity, Diminishing Marginal Returns and Serial Mesopotamian Fragmentation |journal=Journal of World Systems Research |url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |format=PDF |doi=10.5195/jwsr.2004.288 |volume=10 |pages=612–652 |issue=3 |url-status=unfit |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120219134627/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |archivedate=February 19, 2012 }}</ref> దీనితో అకేడు భాష మాట్లాడే ప్రాంతాల్లో జనాభా పెరిగి, సుమేరు భాష ప్రధానంగా ఉన్న ప్రాంతాలలో జనాభా గణనీయముగా తగ్గినది. క్రమంగా సుమేరు మాతృభాషగా అంతరించిపోయి గ్రాంథిక భాషా, ధార్మిక భాషగా మిగిలింది. ఇబ్బి-సిన్ (క్రీ.పూ 2028–2004) పాలనలో ఈలములు దండయాత్రతో ఊర్ స్వాధీనం చేసుకున్న తరువాత {{citation needed|reason=Doesn't cite any evidence of sack of Ur?|date=October 2015}}, సుమెర్ అమోరీయుల పాలనలోకి వచ్చింది. 20 – 18 వ శతాబ్దాల్లో స్వతంత్ర అమోరు రాజ్యాలు "ఇసిన్ రాజవంశం"గా రాజ జాబితాలో చేర్చబడ్డాయి. క్రీ.పూ. 1800లో హమ్మురాబి ఆధ్వర్యంలో బాబిలోనియా విస్తరణతో ఈ వంశము యొక్క శకం ముగిసింది. తరువాతి కాలాల్లో అస్సిరియా, బాబిలోనియాలను పాలించిన రాజుల్లో కొంతమంది అరుదుగా సార్గోనిక రాజుల బిరుదు ఐన "సుమేరూ, అకేడు ప్రాంతాలకు రాజు"ను తమకు ఆపాదించుకున్నారు. ఇందుకు ఒక ఉదాహరణ సుమారు క్రీ.పూ 1225లో అస్సిరియాను పాలించిన మొదటి టుకుల్టీ నినుర్టా‌. ==జనాభా== సుమేర్లోని అతిపెద్ద నగరాల్లో ఒకటైన ఉరుక్ వైభవము తారాస్థాయిలో ఉన్నప్పుడు, నగర జనాభా 50,000-80,000 ఉండేదని అంచనా వేయబడింది. <ref>[https://archive.is/20150411005800/http://proteus.brown.edu/mesopotamianarchaeology/ Harmansah, Ömür, The Archaeology of Mesopotamia: Ceremonial centers, urbanization and state formation in Southern Mesopotamia, 2007, p.699]</ref> సుమేర్లో ఇతర ప్రముఖ నగరాలు ఉండడమూ, పెద్దసంఖ్యలో వ్యవసాయ జనాభా ఉండడాన్నీ బట్టి చూస్తే, సుమేరు జనాభా సుమారుగా 8 నుండి 15 లక్షల దాకా ఉండుంటుందని అంచనా. ఇదే సమయంలో ప్రపంచ జనాభా 2.7 కోట్లుగా అంచనా వేయబడింది.<ref>Colin McEvedy and Richard Jones, 1978, ''Atlas of World Population History'', Facts on File, New York, {{ISBN|0713910313}}.</ref> సుమేరు భాషకు వేరే ఏ భాషతోను పోలికలూ, సంబంధాలూ లేవు (లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్). ఐతే ఆ కాలములో తక్కువ సాంస్కృతికంగా తక్కువ ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడిన వేరే భాష ఉండేదనీ (substrate), ఆ భాష ఏమిటో ఈనాడు మనకి తెలియనప్పటికీ, సుమేరు భాషపై దాని ప్రభావాము తెలుస్తోందనీ (substrate effect), అనేక భాషాశాస్త్రవేత్తలు అభిప్రాయపడ్డారు. సుమేరులోని కొన్ని ప్రధాన నగరాలకు సుమేరు భాషకు చెందని పేర్లు ఉన్నాయి. ఇదే వీరి ప్రతిపాదనకు ఆధారము. ఈ పేర్లూ, వీరికి ముందు ఇక్కడ నివసించిన జనాల భాషలోనివని వీరి అభిప్రాయము.<ref name="Nemet-Nejat1998">{{cite book|author=Karen Rhea Nemet-Nejat|title=Daily life in ancient Mesopotamia|url=https://books.google.com/books?id=lbmXsaTGNKUC&pg=PA13|accessdate=29 November 2011|year=1998|publisher=Greenwood Publishing Group| isbn= 978-0313294976| page=13}}</ref> ఏదేమైనా దక్షిణ మెసొపొటేమియాలో ఉబైడు కాలం (క్రీ.పూ.5300–4700) నుండి మొదలుకొని సంస్కృతిలో పెను మార్పులేవీ చోటుచేసుకోలేదని పురావస్తు పరిశోధనలు తెలియజేస్తున్నాయి. ఇక్కడ స్థిరపడిన సుమేరు ప్రజలు టైగ్రిసు, యూఫ్రేటీసు నదుల కారణంగా సారవంతమైన ఈ ప్రాంతపు భూములను సాగుచేసి వ్యవసాయక్షేత్రాలుగా మార్చారు. ప్రాచీన సుమేరు భాషను మాట్లాడిన పురాతన సుమేరులు, ఉత్తర భాగాన నివసించిన రైతులని కొందరు పరిశోధకులు భావిస్తున్నారు. నీటిపారుదల వ్యవసాయ విధానాలను ఆకళింపు చేసుకున్న తరువాత వీరు దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చి ఉంటారని వారి భావన. సామర్రులు ఆదిమ నీటి పారదుల పద్ధతుల నుపయోగించి వ్యవసాయము చేసేవారు. టైగ్రీసూ, దాని ఉపనదుల పరీవాహక ప్రాంతాల్లో ఈ పద్ధతి వాడిన వారిలో వీళ్ళే మొదటివారు. క్రీ.పూ 5700–4900 ప్రాంతములో వీరికి మృణ్మయ పరిశ్రమలుండేవని తెలుస్తోంది. చోగ మామీ మృణ్మయ పాత్రల్లో సామర్రపు పద్ధతులూ, సుమేరు పద్ధతులూ (డు కాలమునాటి) కూడా కనిపిస్తాయి. 1980 లలో ఫ్రెంచివారు జరిపిన త్రవ్వకాలలో లాస్సాకు సమీపంలోని టెల్ అవేలి (ఓయిల్లె, ఓయులి) వద్ద ఉబైడు కాలనికి పూర్వము తయారైన పాత్రలు ఎనిమిది స్థాయిలలో లభ్యమయ్యాయి. ఇవి సామర్రపు పాతరలను పోలి ఉన్నాయి. కనుక ఉత్తరాన వ్యవసాయ సంస్కృతిని అలవర్చుకున్న సామర్రులు, నీటి పారదుల నైపుణ్యమూ, శ్రామికుల చేత సేద్యాన్ని నడిపించడానికి కావలసిన సామాజిక వర్గీకరణా పొందాక, దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చుంటారని సిద్దాంతీకరించడమైనది. {{Citation needed|date=June 2011}} అరేబియా సముద్రతీరాన లభ్యమైన పనిముట్ల ఆధారంగా వేటాడడము, చేపలు పట్టడము ద్వారా బతుకుతున్న అక్కడి స్థానికులే నెమ్మదిగా వ్యవసాయాధారిత సమాజాన్ని నిర్మించుకున్నారని మరికొందరు అభిప్రాయపడ్డారు. మంచుయుగానికి చివరిలో జలప్రళయానికి ముందు పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతంలో నివసించిన ప్రజలే సుమేరులని జురిస్ ౙరిఞ్శ విశ్వసిస్తున్నారు.<ref>{{Cite web | url=http://www.ldolphin.org/eden/ | title=Has the Garden of Eden been located at last? | website= | access-date=2018-12-21 | archive-url=https://web.archive.org/web/20051029101558/http://www.ldolphin.org/eden/ | archive-date=2005-10-29 | url-status=dead }}</ref> ==సంస్కృతి == ===సాంఘిక, కుటుంబజీవితం === [[File:Upper part of a gypsum statue of a Sumerian woman. The hands are folds in worship. Circa 2400 BCE. From Mesopotamia, Iraq. The British Museum, London.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2400 నాటి ఈ హరశోఠపు శిల్పంలో చేతులు జోడించి ప్రార్థిస్తున్న సుమేరు మహిళను చూడవచ్చు. ఇది ప్రస్తుతం లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] [[File:Reconstructed sumerian headgear necklaces british museum.JPG|thumb|right|సుమేరు మహిళల సమాధుల్లో దొరికిన వస్తువుల ఆధారంగా పునర్నిర్మించిన శిరోభూషణమూ, కంఠహారాలూ.]] సుమేరు కాల ఆరంభ దశలో ఆదిమ చిత్రాలు ఆధారంగా ఈ క్రింది విషయాలు తెలుస్తున్నాయి:<ref name="Sayce"/> * "మృణ్మయ పాత్రల వాడుక చాలా ఎక్కువగా ఉండేది. గిన్నెలు, పూల జాడీలూ, వివిధరకాల వంటపాత్రలూ తయారు చేయబడుతూ ఉండేవి. తేనె, వెన్న, మద్యము, ద్రాక్షారసం వంటి ఒక్కొక పదార్థానికీ ప్రత్యేకంగా వాటిని నిల్వ చేసుకోవడానికి తయారైన పాత్రలుండేవి. మద్యాన్ని ఖర్జూర పళ్ళ నుండి తయారుచేసుండొచ్చు. కొన్ని పూల జాడీలకు కొనదేలిన కాళ్ళు ఉండేవి. x ఆకారములో ఉన్న కాళ్ళుండే బల్లలపై ఈ జాడీలనుంచేవారు. సమంగా నిలబడే జాడీలను చతుస్ర లేదా దీర్ఘ చతుస్రాకారాల్లో ఉండే చెక్క బల్లల పై ఉంచేవాణరు. నూనె జాడి, బహుశా పదార్థాలను నిల్వ ఉంచే ఇతర జాడిలకు కూడా, మట్టితో మూతచుట్టూ మూసివేసేవారు. ఈ పద్ధతి ప్రాచీన ఈజిప్టులో కూడా ఉంది. ఈ మట్టి పాత్రలను అనుకరిస్తూ, రాతితో పూలజాడీలనూ, గిన్నెలనూ తయారుచేసేవారు." * "ఈకలతో చేసిన తురాయిని పెట్టుకునేవారు. మంచాలూ, ఎత్తుపీటలు, కుర్చీలూ వాడేవారు. వీటి కాళ్ళు ఎద్దు కాళ్ళలాగా ఉండేవి. అగ్ని-స్థలాలు, హోమగుండాలు ఉండేవి." * "కత్తులు, పిడిసాన, ఉలి, ఇంకా ఒక రంపం లాంటి పరికరమూ వీరు వాడేవారు. ఈటెలు, బాణాలు, ధనుస్సులూ, బాకులు (గురిచూసి విసిరే చిన్న కత్తి) యుద్ధంలో ఉపయోగించబడ్డాయి కానీ ఖడ్గాలు వాడారనడానికి ఆధారాలు లేవు. " * "వ్రాసేందుకు ఫలకాలు వాడేవారు. చురకత్తి (బాకు) అలుగును లోహముతో చేయగా, పిడి చెక్కతో తయారుచేసేవారు. బంగారు హారాలు వాడేవారు." * "చంద్రమానంతో కాలగణన లెక్కించబడింది." సుమేరు సంగీతానికి సంబంధించి చాలా సమాచారము లభించింది. వేణువూ, లైరు అనే ఒక తంత్రీ వాయిద్యము ఉపయోగించబడ్డాయి. లైరు అనగా ప్రాచీన వీణ (ఆధునిక వీణ కాదు) వంటిది. వీరి వాయిద్యాలలో నేటి కాలములో అందరూ ఎరిగినవి ఉర్ లైరులు.<ref name="Goss_2017_mesopotamian_flutes">{{cite web |last=Goss |first=Clint |title=Flutes of Gilgamesh and Ancient Mesopotamia |url=http://www.Flutopedia.com/mesopotamian_flutes.htm |date=15 April 2017 |website=Flutopedia |access-date=14 June 2017 }}</ref> లాఘాష్ రాజు ఉరుకాగినా (సుమారు క్రీ.పూ. 2300) అప్పటి ఆచారమైన బహుభర్త్రుత్వాన్ని రద్దు చేశారని శాసనాలు తెలియజేస్తున్నాయి. బహుభర్త్రుత్వానికి పాల్పడిన స్త్రీని ఆమె నేరము చెక్కబడ్డ రాళ్ళతో కొట్టి చంపాలని ఆయన చట్టము చేసారు. .<ref>[https://books.google.com/books?id=mpjk74blFDgC&pg=PA62&dq=urukagina+%22two+men%22&client=firefox-a&sig=29we4cFBrgMpJ9qsy4zjpCywAQY ''Gender and the Journal: Diaries and Academic Discourse'' p. 62] by Cinthia Gannett, 1992</ref> {{multiple image | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరు యువరాణీ (సుమారు క్రీ.పూ 2150) | total_width=350 | image1 = Sumerian princess of the time of Gudea circa 2150 BCE.jpg | caption1 = {{center|గుడియా కాలము నాటి (సుమారు క్రీ.పూ 2150) సుమేరు యువరాణీ.}} | image2 = Sumerian princess of the time of Gudea 2150 BCE. Louvre Museum AO 295.jpg | caption2 = {{center|శిల్పం యొక్క ముందు భాగము<br />లూవ సంగ్రహశాల AO 295.}} | footer= }} సుమేరు సమాజము పురుషాధిక్య సమాజము. అలాగే సామాజిక వర్గీకరణ ఉండేది. సుమేరు స్మృతులలో మనకి దొరికిన వాటిలో పురాతనమైనది ఉర్-నమ్ము స్మృతి. ఇది మూడవ ఉర్ కాలము నాటిది. ఈ స్మృతిని అధ్యయనము చేయడము ద్వారా ఆనాటి సామాజిక నిర్మాణము పై ఒక మౌలిక అవగాహన వస్తుంది. లు-గాలు ("గొప్ప వ్యక్తి" లేదా రాజు) కింద రెండు ప్రాథమిక వర్గాలుగా సమాజంలోని వారందరూ వర్గీకరించబడ్డారు: "లు" లేదా స్వేచ్ఛకలిగిన వ్యక్తీ, బానిస (పురుషుడు ఐతే ఆరాడ్, స్త్రీ ఐతే జెమి). 'లు' కొడుకును పెళ్ళికి ముందు డుము-నిటగా పిలుస్తారు. ఒక స్త్రీ (మునుస్)ను పెళ్ళికి ముందు కూతురిగా (డూము-మి), పెళ్ళి తర్వాత భార్య (డామ్)గా, భర్త చనిపోతే విధవగా (నుమసు) గుర్తిస్తారు. ఒక విధవ అదే తెగకు చెందిన మరో వ్యక్తిని మళ్ళీ పెళ్ళి చేసుకోవచ్చు. వివాహాలు సాధారణంగా వధూవరుల తల్లితండ్రుల చేత నిర్ణయించబడేవి<ref name=Kramer1963>{{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=The Sumerians: Their History, Culture, and Character|date=1963|publisher=The Univ. of Chicago Press|isbn=978-0-226-45238-8|url=https://archive.org/details/sumerianstheirhi00samu|url-access=registration}}</ref>{{rp|78}}. నిశ్చితార్థములో ఇరు పక్షాలూ పెళ్ళి నిశ్చయమైనట్లు మట్టి ఫలకాలపై నమోదు చేయించేవారు.<ref name=Kramer1963/> పెళ్ళికొడుకు పెళ్ళికూతురి తండ్రికి కానుకలివ్వగానే పెళ్ళికి చట్టబద్దత వస్తుంది.<ref name=Kramer1963/> సంతోషకరమైన దాంపత్యాన్ని వర్ణిస్తూ ఒక భర్త, తన భార్య తనకు ఎనిమిది మంది కొడుకులనిచ్చినప్పటికీ, ఇంకా తనతో సంభోగించడానికి ఆసక్తి చూపుతుందని చెప్పాడని ఒక సుమేరు నానుడి.<ref name="NemetNejat">{{citation|last=Nemet-Nejat|first=Karen Rhea|author-link=Karen Rhea Nemet-Nejat|date=1998|title=Daily Life in Ancient Mesopotamia|publisher=Greenwood|series=Daily Life|isbn=978-0-313-29497-6|page=[https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132 132]|url=https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132}}</ref> సుమేరులు పెళ్ళికి ముందు లైంగిక సంబంధాలను ఆమోదించినట్లుగా కనిపించదు.<ref>''Celibacy in the Ancient World: Its Ideal and Practice in Pre-Hellenistic Israel, Mesopotamia, and Greece'' by Dale Launderville, p. 28</ref> సుమేరు భాషలో కానీ, అకేడు భాషలో కానీ, కన్యత్వము అనే పదానికి సమానార్థకము లేదు. వీరు కన్యత్వం అనే భావనను సంభోగింపబడని, సంభోగానికి గురికాబడని, పురుషాంగము తెలియని స్త్రీ అనే వాక్యాలు వాడి వ్యక్తపరిచేవారు.<ref name="Cooper">{{cite book|last1=Cooper|first1=Jerrold S.|article=Virginity in Ancient Mesopotamia|title=Sex and Gender in the Ancient Near East: Proceedings of the 47th Rencontre Assyriologique Internationale, Helsinki|year=2001|location=Baltimore, Maryland|publisher=Johns Hopkins University Press|url=http://krieger2.jhu.edu/neareast/pdf/jcooper/jc%20Virginity.pdf|isbn=978-951-45-9054-2}}</ref>{{rp|91–93}} అకేడు వైద్య గ్రంథాల్లో పేర్కొనబడిన షిషితు అనే పదము కన్నెపొరను సూచిస్తుందా లేక మరేదైనా అర్థముందా అనేదానిపై స్పష్టత లేదు. ఐతే మహిళ కన్యత్వాన్ని నిర్ణయించడములో తరువాతి కాలపు మధ్యప్రాచ్య సంస్కృతులతో పోల్చితే కన్నెపొర పాత్ర చాలా తక్కువ అనిపిస్తుంది.<ref name="Cooper"/>{{rp|92}} కన్యత్వము విషయములో స్త్రీ మాటలకే ప్రాధాన్యత ఎక్కువ ఉండేది.<ref name="Cooper"/>{{rp|91–92}} ప్రాచీన ఆధారాలను బట్టి సుమేరులు శృంగారము పట్ల చాలా ఉదార వైఖరి కలిగియున్నారని తెలుస్తోంది.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> లైంగిక కట్టుబాట్లు నైతికత మీదకంటే, ఫలానా సంబంధము వారిని మతకర్మలలో పాల్గొనలేని విధంగా మైలు పరిచే అవకాశమెంత అనే విషయము మీద ఆధారపడి ఉండేవి.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఇక వీరు స్వయంతృప్తి లైంగిక పటుత్వాన్ని పెంచుతుందని నమ్మేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> సొంతంగానూ, అలాగే వారి లైంగిక భాగస్వాములతో కలిసీ కూడా స్వయంతృప్తి పొందేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> గుదమైదునము కూడా వీరికి ఆమోదయోగ్యమే.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఎంతూకు పూజారులైన స్త్రీలకు పిల్లల్ని కనడము నిషిద్దము.<ref name="Leick2013">{{citation|last=Leick|first=Gwendolyn|title=Sex and Eroticism in Mesopotamian Literature|publisher=Routledge|year=2013|isbn=978-1-134-92074-7|location=New York |page=219|orig-year=1994|url=https://books.google.com/books?id=WKoWblE4pd0C&pg=PA64}}</ref><ref name="NemetNejat"/> కనుక వీరు గుదమైదునములో ఎక్కువగా పాల్గొనేవారు.<ref name="Leick2013"/><ref name="Dening1996"/><ref name="NemetNejat"/> ===భాష, లిపి === [[File:Early writing tablet recording the allocation of beer.jpg|thumb|బీరు కేటాయింపులను నమోదు చేయడానికి వాడిన వ్రాత ఫలకం. క్రీ.పూ 3100–3000 కాలం నాటిది.]] [[File:P1150884_Louvre_Uruk_III_tablette_écriture_précunéiforme_AO19936_rwk.jpg|thumb|శరాకార లిపికి ఆధారమైన సంకేత చిత్రాలు గల సున్నపురాతి ఫలకం. క్రీ.పూ 4వ సహస్రాబ్ది నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Development of writing.jpg|thumb|వ్రాత అభివృద్ధి ప్రక్రియ యొక్క ప్రామాణిక శాస్త్రీయ పునర్నిర్మాణం. నేటి లిపుల పుట్టుకలో శరాకార లిపి పాత్రను కూడా ఇందులో మనం చూడవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Barraclough |first1=Geoffrey |last2=Stone |first2=Norman |title=The Times Atlas of World History |date=1989 |publisher=Hammond Incorporated |isbn=978-0-7230-0304-5 |page=[https://archive.org/details/isbn_9780723003045/page/53 53] |url=https://archive.org/details/isbn_9780723003045 |url-access=registration }}</ref><ref>{{cite book |last1=Senner |first1=Wayne M. |title=The Origins of Writing |date=1991 |publisher=University of Nebraska Press |isbn=978-0-8032-9167-6 |page=77 |url=https://books.google.com/books?id=Kc4xAlunCSEC&pg=PA77 }}</ref>]] సుమేరు పురావస్తు పరిశోధనల్లో కనుగొన్నవాటిల్లో అన్నిటికంటే ముఖ్యమైనవి, శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉన్న మట్టి ఫలకాలు. ఇవి పెద్ద సంఖ్యలో దొరికాయి. సుమేరు సంస్కృతిలో వ్రాత అభివృద్ధి అవ్వడము అనేది చారిత్రకాంశాలను పొందుపరచడములోనే కాక, ఇతిహాస కవితలూ, కథలూ అలాగే ప్రార్థనలూ, చట్టాల వంటి వివిధ రకాల సాహిత్యాన్ని సృష్టించే క్రమములో మానవాళి చరిత్రలోనే గొప్ప మైలురాయిగా పరిగణించబడుతుంది. మొదట్లో బొమ్మలు, అనగా గూఢచిత్రాలు వాడినప్పటికీ, కొద్ది కాలములోనే శరాకార లిపీ, ఆ తదుపరి పదసంజ్ఞలూ (ఆలోచనలను వ్యక్తపరిచేందుకు గుర్తులు) వాడబడ్డాయి. తడి మట్టిపై త్రిభుజాకారపు రెల్లుతో వ్రాసేవారు. సుమేరు భాషలో కొన్ని వేల వ్రాతలు బయటపడ్డాయి. వ్యక్తిగత, వ్యాపార లేఖలు, రసీదులు, పద కోశాలూ, చట్టాలు, శ్లోకాలు, ప్రార్థనలు, కథలు, రోజువారీ లెక్కల వంటివి ఉన్నాయి. మట్టి పలకల గ్రంథాలయాలు కనుగొనబడ్డాయి. స్మారక శాసనాలూ, అలాగే విగ్రహాలు లేదా ఇటుకలు వంటి వివిధ వస్తువులపై వ్రాతలూ సర్వసాధారణము. శిక్షణలో భాగంగా లేఖకులు (వ్రాయసగాళ్ళు) ఒక్కొక గ్రంథాన్నీ అనేక సార్లు గ్రంథస్తము చేయడముతో, చాలా గ్రంథాలవి అనేక ప్రతులు మనకు దొరికాయి. సెమిట సమాజములో కూడా వాడుక భాష సెమిట భాష ఐనప్పటికీ చాలా కాలము పాటు మతసంబంధ అలాగే చట్టసంబంధ కార్యకలాపాలకు సుమేరు భాష వాడుకలో ఉంది. శరాకార లిపిలో వ్రాయబడ్డ వాటిల్లో ముఖ్యమైనది 'గిల్గమేష్' అనే ఒక సుదీర్ఘ కావ్యము. ఉరుక్ శిథిలాల్లో లభ్యమైన ఈ కావ్యము ప్రామాణిక శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉంది. ఇది రెండవ ఆదిమ వంశపు కాలంలో పాలించిన గిల్గమేష్ (అకేడు భాషలో) ("బిల్గమేష్ (సుమేరులో)") అనే రాజు గురించి చెబుతుంది. ఈ కథలో గిల్గమేషు, అతని సహచరుడు ఎన్కిడుల కాల్పనిక సాహసాలు ఉన్నాయి. అనేక మట్టి పలకలపై వ్రాయబడ్డ ఈ కథ మనకు తెలిసినంతలో చరిత్రలోనే మొట్టమొదటి సారి వ్రాయబడ్డ కాల్పనిక సాహిత్యముగా గుర్తింపు పొందింది. సుమేరు భాషకు దగ్గరగా ఉన్న భాష ఏదీ లేదు. కనుక ఇది ఏ భాషా కుటుంబానికీ చెందదు. ఇలాంటి భాషను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్‌గా పిలుస్తారు (ఒంటరి భాష అని అర్థము).అకేడు భాష మాత్రము ఆఫ్రోయాసియాటిక్ భాషా కుటుంబంలో సెమిటిక్ విభాగానికి చెందినది. సుమేరు భాష యొక్క భాషా కుటుంబాన్ని కనుక్కోవడానికి జరిగిన అనేక ప్రయత్నాలు ఫలించలేదు. సుమేరు భాషలో పదముకు ఉపసర్గలూ, ప్రత్యయాలు వంటివి చేరడము ద్వారా అర్థము మారుతుంది. ఇలాంటి భాషలను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో అగ్లుటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ అంటారు. అనేక శాస్త్రజ్ఞులు సుమేరు భౌగోళిక అంశాలూ, వివిధ కళలూ, వ్యవసాయ విధానాలూ పరిశీలించి ఒక తక్కువ (substratum) లేదా సమాన పలుకుబడి (adstratum) కలిగిన భాష యొక్క ప్రభావమీ సుమేరు భాషపై ఉందని ప్రతిపాదించారు. ఈ ఊహాజనిత భాషకి ప్రోటో-యుఫ్రేటీయ భాష లేదా ప్రోటో-టైగ్రీయ భాషగా పేరు పెట్టారు. ఐతే ఈ ప్రతిపాదనను వ్యతిరేకించే శాస్త్రవేత్తలు కూడా చాలా మంది ఉన్నారు. ప్రాచీన సుమేరు వ్రాతలు, వ్రాయసగాళ్ళు తాము విషయాన్ని గుర్తుపెట్టుకోవడానికి ఊతంగా కొన్ని ముఖ్య పదాలు మాత్రము వ్రాసిపెట్టుకున్న సంగ్రహ రూపాలు. వీటిని వ్రాసేది తమ వ్యక్తిగత వాడుకకే కనుక ఇవి వ్యాకరణ నియమాలననుసరించక, గజిబిజిగా ఉంటాయి. అందువలన ఈ ప్రాచీన వ్రాతలనర్థము చేసుకోవడము చాలా కష్టము<ref>{{Cite book|title=The Oxford Handbook of the History of Linguistics|last=Allan|first=Keith|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0191643439|location=Oxford|pages=56–57}}</ref> క్రీ.పూ. 3 వ–2 వ సహస్రాబ్ది సమయానికి క్రమంగా వాడుక భాషగా సుమేరు స్థానాన్ని అకేడు భాష ఆక్రమించుకుంది .<ref name="woods">Woods C. 2006 [http://oi.uchicago.edu/pdf/OIS2.pdf “Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian”]. In S.L. Sanders (ed) ''Margins of Writing, Origins of Culture'': 91–120 Chicago</ref> అయితే సా.శ.. 1 వ శతాబ్దం వరకు సుమేరు భాష బాబిలోనియా, అస్సీరియాలో పవిత్ర, గ్రాంథిక, శాస్త్రీయ భాషగా వాడబడింది.<ref>{{cite book|last=Campbell|first=Lyle|title=A glossary of historical linguistics|url=https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191|year=2007|publisher=Edinburgh University Press| isbn=978-0748623792|author2=Mauricio J. Mixco |page=[https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191/page/n202 196]}}</ref> <gallery widths="170px" heights="170px"> Cuneiform tablet- administrative account with entries concerning malt and barley groats MET DP293245.jpg|శరాకార లిపిలో యవ నాణేల లెక్కలు వ్రాసి ఉన్న లెక్కలఫలకము. క్రీ.పూ 3100–2900 నాటిది. న్యూయార్క్ ‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. Bill of sale Louvre AO3766.jpg|షురుప్పక్‌లో పొలాన్నీ, ఇంటినీ అమ్మకానికి పెడుతూ ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది Stele of Vultures detail 02.jpg|'సున్నపురాతిపై చెక్కబడ్డ రాబందుల శిలాఫలకం. సుమారు క్రీ.పూ 2450 లోనిది‌. దీన్ని 1881లో గిర్సూలో (ఇరాక్‌లోని ఆధునిక టెల్ టెలోహ్) జరిపిన తవ్వకాల్లో ఎడ్వర్డ్ డీ సార్ౙెక్ కనుగొన్నారు. లూవ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. </gallery> ===మతం === [[File:Ebih-Il Louvre AO17551 n01.jpg|upright=0.8|thumb|క్రీ.పూ 24వ శతాబ్ది నాటి ప్రార్థనలో ఉన్న సుమేరు పురుషుడి శిల్పం (ఆధునిక తూర్పు సిరియాలో దొరికింది)]] {{multiple image|perrow=2|total_width=400|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header =సుమేరు మతము | image1 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (adjusted for perspective).jpg | caption1 = ఉర్ గుడిలో ఆసీనుడైన దేవునికి అర్ఘ్యము సమర్పణను చూపిస్తున్న శిల్పము. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | image2 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (libation detail).jpg | caption2 = ఉర్‌లోని గుడిలో అర్ఘ్యమును సమర్పిస్తున్న నగ్న పూజారి. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | footer= }} సుమేరులు వారికి సంబంధించిన అన్ని విషయాలనూ దైవానికి ఆపాదించేవారు. మరణం, దైవాగ్రహము వంటి విషయాలలో తాము అశక్తులమని విశ్వసించేవారు.<ref name=Kramer1963/> సుమేరు మతవిశ్వాసాల ప్రకారము విశ్వసృష్టికి మూలమైన వృత్తాంతాలు రెండు. ఈ వృత్తాంతాలే వీరి మతానికి మూలస్తంభాలు. మొదటి వృత్తాంతము ప్రకారము సృష్టి అనేది కొన్ని పవిత్రమైన వివాహాలు ఫలితంగా ఉద్భవించింది. ఈ వివాహాల ఫలితంగా వ్యతిరేక శక్తులకు ప్రతీకలైన స్త్రీ, పురుష దైవిక అంశల సంగమము జరిగింది. ఈ సంగమమే సృష్టికి మూలము. ఈ పవిత్ర వివాహ నమ్మకము యొక్క ప్రభావము మెసొపొటేమియలో తర్వాతి నాగరికతల్లోని మత విశ్వాసాలపై ఉంది. అకేడు మతములో సృష్టి వృత్తాంతాన్ని ఎనుమ ఎలిష్‌గా వ్యవహరిస్తారు. దీని ప్రకారము మంచినీటి దేవుడూ, పురషాంశ ఐన అబ్ౙు, ఉప్పునీటి దైవమూ, స్త్రీ అంశ ఐన తియామత్‌ల కలయిక సృష్టికి మూలము. ఈ కలయికతో జనియించిన వారు లాహ్మ్, లహ్మూలు. వీరిని బురదమయమైన వారు/మట్టితో నిండినవారిగా పిలుస్తారు. ఈ పేర్లను ఎరీడులో ఎంకి దేవాలయమైన ఈ-అబ్ౙులోని ద్వారపాలకులకు బిరుదులుగా ఇచ్చేవారు. యుఫ్రటీసు సముద్రములో కలిసే చోట, నదిలో కొట్టుకొచ్చిన మట్టితో చిన్న, చిన్న దీవులు ఏర్పడతాయి. ఈ ప్రక్రియను తలపించేలా రెండో పవిత్ర వివాహ జరిగింది. ఈ వివాహ ప్రతిఫలాలే అన్షార్ (ఆకాశపు ఇరుసు), కిషార్‌లు (భూమి యొక్క ఇరుసు). వీరిద్దరి పసంతానమే అను (ఆకాశము), కీ (భూమి)లు. మరో ముఖ్యమైన పవిత్ర వివాహము పర్వతాలకు దేవి ఐన నిన్హుర్సాగ్‌కు, మంచినీటికి అధిపతీ, ఎరీడు నగర దైవమైన ఎంకికీ మధ్య జరిగింది. వీరి కలయిక భూమికి పచ్చదనాన్నీ, పచ్చిక బయళ్ళనూ ప్రసాదించింది. సుమేరు సంస్కృతి ఏర్పడ్డ తొలి దశలో దక్షిణాన ఉన్న ఎరీడు ముఖ్య ఆధ్యాత్మిక కేంద్రంగా ఉండేది. ఐతే చరిత్ర వ్రాయబడడము మొదలైన తొలినాళ్ళలోనే మధ్య భాగములోని నిప్పూరు నగరము ఎరీడు స్థానాన్ని ఆక్రమించుకుంది. తర్వాత సుమేరు నాగరికత ఉన్నంత కాలమూ, ఈ నగరము తన స్థానాన్ని నిలుపుకుంది. ఇక్కడి పూజారులకు ఇతర నగర-రాజ్యాలమీద రాజకీయ అజమాయిషీ ఉండేది. ====దేవుళ్ళు ==== [[File:Ea (Babilonian) - EnKi (Sumerian).jpg|thumb|upright=1.3|క్రీ.పూ 2300 ప్రాంతం నాటి అకేడు ముద్ర. ఇందులో మనం వారి దేవుళ్ళైన ఇనానా, ఉటు, ఎంకీ, ఇసిముద్‌లను చూడవచ్చు.]] సుమేరులు దేవుళ్ళు అనేకులనీ (బహుదేవతావాదము), మానవ రూపాలు కలవారనీ విశ్వసించారు. ప్రతీ నగర రాజ్యానికీ ప్రత్యేకముగా నగర దేవతలూ, వారికి అంకితమైన నగర రాజులూ, మతాధికారులూ ఉండేవారు. ఐతే ఆయా నగర దేవతల ఆరాధన, ఆ నగరానికే పరిమతమవ్వాలని లేదు. ఒకే దైవము వివిధ నగరాల్లో పూజలందుకునేవారు. మతవిశ్వాసాలను గ్రంథస్తము చేసిన మొట్టమొదటి సమాజాల్లో సుమేరులు కూడా ఒకరు. కనుక వీరి విశ్వాసాలు మెసొపొటేమియాలోని తదుపరి నాగరికతల మతం, నమ్మకాలూ, జ్యోతిషశాస్త్రాలను ప్రభావితము చేసాయి. సుమేరులు ఆరాధించే దేవుళ్ళు: * వీరు స్వర్గాధిపతిని 'ఆన్‌'గా పిలుస్తారు. ఆకాశాన్ని కూడా సుమేరు భాషలో ఆన్ అనే అంటారు. ఆన్ దేవేరి 'కీ' (భూమికి ప్రతీక) * దక్షిణాన ఉన్న ఎరిదులోని ఆలయంలో ఉండే ఎంకి. సంక్షేమానికీ, జ్ఞానానికి దైవంగా, భూగర్భ జలాలకు అధిపతిగా, వ్యాధుల నుండి స్వస్థత చేకూర్చే శక్తి కలవాడిగా ఆరాధించబడ్డాడు. మానవాళికి మిత్రుడైన అతడు, మనుష్యులకు కళలు, శాస్త్రాలూ, నాగరిక బుద్ధులూ ప్రసాదించాడు. మొట్టమొదటి చట్టస్మృతి కూడా ఇతని సృష్టిగా భావించబడింది. * ఎన్లిల్ తుఫాను, వాయువూ, వర్షాలకు దేవుడు.<ref name=ColemanDavidson2015>{{citation|last1=Coleman|first1=J.A.|last2=Davidson|first2=George|title=The Dictionary of Mythology: An A–Z of Themes, Legends, and Heroes|date=2015|publisher=Arcturus Publishing Limited|location=London, England|isbn=978-1784044787}}</ref> నిప్పూరు నగర దేవుడైన ఆయన సుమేరుల ప్రధానదైవంగా ఆరాధించబడ్డాడు.<ref name=ColemanDavidson2015 />{{rp|108}}<ref>{{citation|first=Samuel Noah|last=Kramer|title=The Sumerian Deluge Myth: Reviewed and Revised|journal=Anatolian Studies|volume=33|date=1983|pages= 115–121|jstor=3642699|doi=10.2307/3642699}}</ref>{{rp|115–121}} ఆయన దేవేరి నిన్లిల్. ఈమె దక్షిణపవనాలకు దేవత.<ref>{{citation|last1=Black|first1=Jeremy A.|last2=Cunningham|first2=Graham|last3=Robson|first3=Eleanor|title=The Literature of Ancient Sumer|url=https://books.google.com/books?id=a1W2mTtGVV4C&pg=PA106|date=2006|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0199296330}}</ref>{{rp|106}} * ఇనాన ప్రేమకు, శృంగారానికి, యుద్ధానికి దేవత.;<ref name=WolksteinKramer1983/>{{page needed|date=July 2017}}<ref name="Black">Black, Jeremy; Green, Anthony (1992), ''[[iarchive:gods-demons-and-symbols-of-ancient-mesopotamia-an-illustrated-dictionary 202012|Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary]]'', University of Texas Press, {{ISBN|0-292-70794-0}}</ref>{{rp|109}}శుక్ర గ్రహానికి ఈమె దేవ రూపము. ఉరుక్ నగర మందిరములో ఆన్‌తో పాటు ఈమె కూడా పూజలందుకునేది. తమకు దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకున్న రాజులు, ఇనానా, డుముౙిడ్‌ల వివాహ ఘట్టాన్ని, తాము పూజారిణులను వివాహమాడడము ద్వారా ప్రదర్శించి ఉండవచ్చు.<ref name=Black/> * సూర్య భగవానుడు ఐన ఉతు. ఇతడు దక్షిణాన లార్సా, ఉత్తరాన సిప్పర్లలో నగరదేవునిగా కొలవబడేవాడు. * ఉర్ నగరదేవుడూ, చంద్రభగవానుడూ ఐన సిన్ [[File:Genealogy of Sumero-Akkadian Gods.jpg|thumb|upright=2.05|left|సుమేరులూ, తొలినాటి అకేడ్ల దేవగణము]] వీరంతా ప్రధాన దేవుళ్ళు. ఆపైన వందల కొద్దీ చిన్న, చిన్న దేవతలు ఉన్నారు. సుమేరు దేవతలు వివిధ నగరాలతో అనుసంధానించబడి ఉంటారు. ఈ నగరాల రాజకీయ ప్రాముఖ్యతతో పాటే మతపరంగా వారి ప్రాముఖ్యతా మారుతుండేది. దేవుళ్ళు వారికి సేవ చేయించుకొనుటకై బంకమట్టితో మనుష్యులను సృష్టించారు అని సుమేరుల విశ్వాసము. దేవాలయాలు నీటిపారుదల వ్యవసాయానికి అవసరమైన శ్రమదాన కార్యక్రమాలు నిర్వహించేవి. పౌరులందరూ ఆలయానికి కొంత శ్రమదానం చేయడము తప్పనిసరి. ఐతే వెండి చెల్లించడం ద్వారా వారు ఈ బాధ్యత నుండి విముక్తులవ్వవచ్చు. ====విశ్వము ==== విశ్వము ఒక పెద్ద గుమ్మటంతో కప్పబడ్డ సమాంతర బింబమని సుమేరులు నమ్మేవారు. మరణము తరువాత మనిషి శోకతప్తమైన అధోలోకములోకి కుప్పకూలి, అక్కడ అనంతకాలాల పాటు గిడిమ్ అనే ఒక అధమ ప్రేతము వలె పడి ఉండవలెనని నమ్మేవారు.<ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy |authorlink1=Jeremy Black (assyriologist) |last2=Green | first2=Anthony |title= Gods, Demons, and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary |date=1992 |publisher=University of Texas Press |isbn=978-0292707948}}</ref> విశ్వం వీరిచే నాలుగు భాగాలుగా విభజించబడింది: * ఉత్తరాన కొండప్రాంతంలో నివసిస్తున్న సుబర్తులు. వీరిపై బానిసలు, కలప, ఇతర ముడి పదార్థాల కొరకు అడపాదడపా దాడులు చేసేవారు. * పశ్చిమాన గుడార వాసులైన మార్టులు. వీరు పురాతన సెమిట భాష మాట్లాడే ఆదిమానవులు. వీరు మేకలూ, గొర్రెలను కాచుకుంటూ బ్రతికే ఒక సంచార జాతి. * దక్షిణాన డిల్మున్ అనే వాణిజ్య రాజ్యము. ఇది మరణించిన వారి భూమిగా, సృష్టి జరుగు ప్రదేశముగా చెప్పబడింది.<ref name="Carl Phillips 2013">Geoffrey Bibby and Carl Phillips, ''Looking for Dilmun'' (London: Stacey International, 1996; reprinted London: Knopf, 2013). {{ISBN|978-0-905743-90-5}}</ref> * తూర్పున ఈలములు. ప్రత్యర్థులైన వీరితో సుమేరులకు తరచూ యుద్ధాలు జరిగేవి. వారికి తెలిసిన ప్రపంచపు సరిహద్దులు: ఎగువ సముద్రం (మధ్యధరా సముద్రతీరం), దిగువ సముద్రం (పెర్షియన్ గల్ఫ్), మెలుహ్హా (బహుశా సింధూ లోయ), రాగి నిక్షేపాలకు ప్రసిద్ధి చెందిన మగన్ (ఒమన్). ====ఆలయాలు ==== ప్రతి ౙీగ్గురాట్టుకూ (సుమేరుల దేవాలయాలు) ఒక ప్రత్యేకమైన పేరు ఉండేది. ౙిగ్గురాట్టుకు ఒక ముంగిలి ఉంటుంది. ముంగిలికి మధ్య భాగాన పరిశుద్ధులయ్యేందుకు ఒక కొలను ఉంటుంది.<ref>Leick, Gwendolyn (2003), Mesopotamia: The Invention of the City' (Penguin)</ref> దేవాలయానికి ఒక నడిమిసాల్పూ, దానికి ఇరువైపులా పక్కసాల్పులూ ఉంటాయి. పక్కసాల్పులకు చివరన పూజారులకు గదులుంటాయి. ఒక మూలన జంతుబలికి బలిపీఠం, శాకాహార సమర్పణ కొరకు ఒక బల్లా ఉంటాయి. ధాన్యాగారాలూ, గోదాములూ సాధారణంగా ఆలయాల సమీపంలో ఉండేవి. కొంతకాలం తర్వాత సుమేరులు అనేక పెద్ద పేద్ద దిమ్మలను ఒకదానిపైనొకటి కట్టి వాటిపైన గర్భగుడిని ఉంచసాగారు. ఇది నిర్మాణ విధానాల్లో ౙిగ్గురత్తు శైలిగా చెప్పబడుతుంది.<ref>Mark M. Jarzombek and Vikramaditya Prakash, ''A Global History of Architecture'' (London: Wiley, 2011), 33–39. {{ISBN|978-0-470-90248-6}}</ref><ref>Crawford, Harriet (1993), "Sumer and the Sumerians" (Cambridge University Press, (New York 1993)), {{ISBN|0521388503}}.</ref> ====అంత్యక్రియలు==== మరణము తరువాత మనుషులు శోకతప్తమైన అధోలోకములో మగ్గుతారని వీరి నమ్మకము. ఈ లోకము ఎరిష్కిగాల్ అనే దేవత పాలనలో ఉంటుంది. రాకపోకలను నిరోధించడానికి, వివిధ భూతాలు ఆరాజ్య ముఖద్వారంలో ఉండి కాపలా కాస్తుంటాయని విశ్వసించేవారు. మృతదేహాలను నగరం వెలుపల ఖననం చేసేవారు. అక్కడ మృతదేహాలను ఒక చిన్న మట్టిదిబ్బతో కింద పూడ్చి, భూతాలకి కొంత ఆహారమూ, ఇతర సమర్పణలను ప్రదానము చేసేవారు. సంపన్నులు డిల్మున్‌లో ఖననం చేసేవారు.<ref>Bibby Geoffrey and Carl Phillips (2013), "Looking for Dilmun" (Alfred A. Knopf)</ref> ఉర్ రాజశ్మశానములో ప్వాబి రాణిని పూడ్చినప్పుడు, ఆమె పరివారాన్ని కూడా నరబలిగా సమర్పించారని మనకు తెలుస్తోంది. ===వ్యవసాయం, వేట === సుమేరలు సుమారుగా క్రీ.పూ. 5000–4500 కాలములో వ్యవసాయ జీవనాన్ని అలవర్చుకున్నారు. అభివృద్ధి చెందిన నీటిపారుదల వ్యవస్థా, పెద్ద మొత్తములో సాగు, నాగలి వాడకము, సంవత్సరము పొడుగూతా ఒకే పంటను వెయ్యడమూ, నగరపాలక వ్యవస్థ నేతృత్వములో ప్రత్యేక వ్యవసాయ కార్మిక శక్తి నిర్వహణా వంటి అనేక ప్రధాన వ్యవసాయ విధానాలు ఈ ప్రాంతంలో వాడుకలో ఉండేవి. ఈ వ్యవస్థ కారణంగా దేవాలయ ఖాతాలను నిర్వహించాల్సి రావడమే వ్రాత అభివృద్ధికి దారితీసింది (సుమారుగా క్రీ.పూ.3500లో). [[File:Ur mosaic.jpg|thumb|upright=1.35|ఉర్ రాజ సమాధులలో దొరికిన కళాకృతి. లాపిస్ లజూలీ, నత్త గుల్లలతో తయారు చేయబడిన దీనిలో సుమేరు సమాజపు దైనందిన వ్యవహారాన్ని చూడవచ్చు.]] ఉరుక్ కాలంలోని చిత్రాల ఆధారంగా గొర్రెలు, మేకలు, పశువులు, పందుల వంటి పెంపుడు జంతువులను పెంచేవారని తెలుస్తోంది. వారు వారి ప్రాథమిక వాహనముగా గాడిదనూ ఇతర ఈక్విడ్‌లనూ, బరువులు లాగడానికి ఎద్దులనూ ఉపయోగించారు. "జంతువుల ఉన్ని (వెంట్రుకలతో)తో ఉన్ని దుస్తులు, తివాచీలూ తయారు చేయబడ్డాయి. ఇంటి చుట్టూ పరివేష్టిత తోటలలో చెట్లు, ఇతర మొక్కలు పెంచుకునేవారు. పొలాల్లో గోధుమలూ, బహుశా ఇతర ధాన్యాలు కూడా, సాగుచేయబడ్డాయి. నీరు పెట్టేందుకు [[ఏతాము]] ఉపయోగించబడింది. కుండీలూ, జాడీలలో కూడా మొక్కలను పెంచుకునేవారు "<ref name="Sayce"/> [[File:Issue of barley rations.JPG|thumb|ఉరుకాగినా రాజా ఏలుబడిలోని నాలుగో ఏటన (అనగా సుమారు క్రీ.పూ 2350) వ్రాయబడ్డ మట్టి ఫలకము. ఇందులో పిల్లలకూ, పెద్దలకూ మంజూరవుతున్న నెలవారీ యవ కేటాయింపుల వివరాలను శరాకార లిపిలో పొందుపరిచారు‌‌.]] బీరు త్రాగడము మొదలుపెటిన మొట్టమొదటి వారిలో సుమేరులొకరు. వీరు మద్యాన్ని తమ ముఖ్య పంట ఐన ధాన్యపు గింజలతో చేసేవారు. వారు గోధుమ, యవలూ, అలాగే మిశ్రమ ధాన్యాలతో కూడా బీర్లను తయారుచేశావారు. బీర్ల తయారీ వారి సంస్కృతిలో ముఖ్య భాగము. గిల్గమేష్ కావ్యములో ఎంకిడుకీ గిల్గమేష్ రాజ్యపు ఆహారాన్నీ, బీరునీ పరిచయము చేసే ఘట్టము ఇలా వర్ణించబడింది: "ఈ నేల ఆచారాన్ని అనుసరించి బీరును పుచ్చుకో ... అతను ఏడు చెంబుల బీరు త్రాగి బెరుకును వదిలి, ఆనందంతో పాడ సాగాడు "<ref>{{cite book|last1=Gately|first1=Iain|title=Drink: A Cultural History of Alcohol|url=https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0|publisher=Gotham Books|isbn=978-1592403035|page=[https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0/page/5 5]|year=2008}}</ref> సుమేరుల నీటిపారుదల పద్ధతులు ఈజిప్టులో వాడబడ్డ పద్ధతుల లాంటివే.<ref>{{cite book| last = Mackenzie| first = Donald Alexander| year = 1927 | title = Footprints of Early Man| url = https://archive.org/details/b2982767x| publisher = Blackie & Son Limited}}</ref> పట్టణీకరణకూ, నీటిపారుదల పద్ధతుల అభివృద్ధికీ అనుబంధం ఉందనీ, 89% జనాభా నగరాల్లోనే నివసించారనీ అమెరికా ఆంత్రొపాలజిస్టు రాబర్ట్ మెక్కార్మిక్ ఆడమ్స్ పేర్కొన్నాడు.<ref>{{cite book| last = Adams| first = R. McC.| year = 1981 | title = Heartland of Cities| publisher = University of Chicago Press}}</ref> వారు యవలూ, శనగలూ, కాయధాన్యాలూ, గోధుమలూ, ఖర్జూరాలూ, ఉల్లిపాయలూ, వెల్లుల్లీ, ఆకుకోసులూ, లీకులూ (ఉల్లిపాయ లాంటి ఒక రకమైన కూరగాయ), ఆవాలూ పండించేవారు. సుమేరులు విరివిరిగా చేపలను పట్టడమే కాక, రకరకాల కోళ్ళనూ, జింకలనూ వేటాడేవారు.<ref>{{cite book|title=The fine art of food | first=Reay |last=Tannahill | publisher=Folio Society| year=1968}}{{Page needed|date=March 2012}}</ref> సుమేరులు వారి వ్యవసాయానికి నీటిపారుదల పద్ధతులపై ఎక్కువగా ఆధారపడేవారు. ఏతాలు వాడీ, కాలువలూ, కరకట్టలూ, వలకట్టులూ, జలాశయాలూ కట్టి తగినంత నీటి సరఫరా ఉండేలా చూసుకునే వారు. యుఫ్రేటీసు కొంచెము తక్కువే ఐనప్పటికీ, టైగ్రీసు తరుచూ భారీ వరదలతో సుమేరును ముంచెత్తేది. కనుక కాలువలకు తరుచుగా మరమ్మత్తులు చేసి, వండలిని తీసి, భూమికొలత గుర్తులనూ, సరిహద్దు రాళ్ళనూ మాటిమాటికీ పాతవలసి వచ్చేది. అందుచేత పౌరులందరూ వంతుల వారీగా కాలువల నిర్వహణ పనులు చేయాలని ప్రభుత్వ నియమము ఉండేది. ఐతే డబ్బు చెల్లించి ఈ నియమము నుండి మినహాయింపు పొందవచ్చు. "సుమేరు రైతు పంచాంగము" మనకి వీరి వ్యవసాయ పద్ధతులపై కొంత అవగాహన ఇస్తుంది. వీరు మొత్తము మూడు సార్లు కాలువల నుండి పొలాలకు నీళ్ళు వదిలేవారు. ఒకటి వరదల కాలం తరువాత, రెండు వసంత విషువత్తు తరువాత, మూడు వీరి సంవత్సరాది ఐన అకిటు నాట. ఇలా కాలువలలోని నీళ్ళను పొలాల్లో నింపి, మళ్ళీ నీళ్ళను బయటికి వదిలేసేవారు. తరువాత ఎద్దులను నేలలో నడిపించి కలుపు మొక్కలను నాశనం చేసేవారు. తదుపరీ, గుద్దళ్ళతో చదును చేసేవారు. నేల బాగా ఎండాక వరుసగా మూడు సార్లు దున్ని, పులక చేసి, కెల్లగించేవారు. ఆ పిమ్మట తొలికలతో మట్టిగడ్డలూ, రాళ్ళూ పగలగొట్టి తదుపరి విత్తనాలు నాటేవారు. వీరికి కాలువల్లో నుండి పొలాల్లోకి వదిలిన నీటిని మరల బయటికి పంపేందుకు సరైన వ్యవస్థ లేదు. కనుక నీరు వదిలాక అది ఆవిరయ్యేవరకు, నీళ్ళలాగే నిలిచి ఉండేవీ. నీరు ఆవిరవగా వాటిలోని ఉప్పులు మట్టిలో కలిసిపోయేవి. దురదృష్టవశాత్తు దీని వల్ల వారి పొలాల్లో మట్టి లవణీయత క్రమంగా పెరిగింది. మూడవ ఉర్ కాలానికి, గోధుమ బదులు లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలు వారి ప్రధాన పంటగా ఉండేవి. వీరు వసంతంలో కోతలు కోసేవారు. ఇందుకు గానూ ముగ్గురు కలసి ఒకటిగా జట్టు కట్టేవారు. వీరిలో కోతలు కోయువారొకరూ, పనలను కట్టలుగా కట్టువారొకరూ, కట్టలను చూసుకొను వారొకరూనూ.<ref>By the sweat of thy brow: Work in the Western world, Melvin Kranzberg, Joseph Gies, Putnam, 1975</ref> ఈ కుప్పలను మొదట ఎద్దులతో నులియజేసి కంకులను వేరుచేసేవారు‌. ఆ పిమ్మట బల్లపై నూర్చి గింజలను వేరుచేసేవారు. ఆ పొట్టుతో పాటున్న గింజల్ని చెరిగి, పొట్టును వదిలించే వారు. ===కళాఖండాలు=== [[File:Royal Tombs of Ur Objects from tomb PG 580.jpg|thumb|upright=1.2|ఉర్ రాచశ్మశానములో (వ్యక్తిగత సమాధి 580) దొరికిన బంగారు బాకు.]] సుమేరులో రాతికి కొరత ఉండేది కనుక, దాన్ని కేవలం శిల్పాలకే వాడేవారు. ఇతర కళాకృతులన్నిటికీ మట్టిని వాడేవారు. వీరు కళాఖండాలను ఇతర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్న లాపిస్ లౙూలీ, పాలరాయి, డయొరైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు బంగారం వంటి విలువైన లోహాలతో కూడా అలంకరించేవారు. బంగారం, రాగీ, కంచూ వంటి లోహాలతో పాటు ఆల్చిప్పలూ, రత్నాలను కొన్ని ప్రత్యేకమైన శిల్పాలకూ అలాగే ఇతర కళాకృతులలో తాపేందుకూ వాడేవారు. లాపిస్, అలబాస్టర్, సర్పెంటినైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు రకరకాల చిన్న చిన్న రాళ్ళను ముద్రలు తయారుచేసేందుకు వాడారు. వీరి కళాకృతుల్లో అత్యంత ప్రసిద్ధమైనవి ఉర్ లైరులు. ఇవి మనకు తెలిసినంతలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత పురాతన తంత్రీ వాయిద్యాలు. 1922–24 వరకు జరిగిన ఉర్ రాచ శ్మశానము యొక్క తవ్వకాల్లో, వీటిని లెనర్డ్ వులీ కనుగొన్నారు. <gallery widths="170px" heights="170px"> Cylinder seal and modern impression- ritual scene before a temple facade MET DP270679.jpg|గుడి ముంగిట జరుగుతున్న ఉత్సవాన్ని తలపిస్తున్న మట్టితైలపు సున్నపురాతి ముద్రా, దాని అచ్చూ. క్రీ.పూ 3500–3100 నాటిది. న్యుయార్క్‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూౙియం ఆఫ్ ఆర్ట్‌లోనిది. Raminathicket2.jpg|''పొదల్లో పొట్టేలు. క్రీ.పూ 2600–2400 నాటిది; బంగారమూ, రాగీ, నత్తగుల్లలూ, లాపిస్, సున్నపురాతిలతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచ శ్మశానములోనిది (దీ ఖార్ గవర్నరేట్; ఇరాక్‌లో). ప్రస్తుతము లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Denis Bourez - British Museum, London (8747049029) (2).jpg|'క్రీ.పూ 2600–2400 నాటి ఉర్ కేతనము. చెక్కపై నత్తగుల్లలూ, ఎర్రటి సున్నపురాయీ, లాపిస్‌లతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచశ్మశానములో దొరికిన ఈ కళాకృతీ పరస్తుతము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Bull's head ornament for a lyre MET DP260070.jpg|లైరుకు అలంకరణగా ఉన్న ఎద్దు తల. కంచులో నత్తగుల్లలనూ, లాపిస్‌నూ పొదిగి తయారు చేయబడ్డది. క్రీ.పూ 2600–2350 నాటిది. మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. </gallery> ===నిర్మాణశైలి === [[File:Ancient ziggurat at Ali Air Base Iraq 2005.jpg|300px|thumb|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తుగా పిలవబడే ఈ కట్టడాన్ని ఉర్ మూడవ రాజవంశపు కాలములో (సుమారు క్రీ.పూ 2100) కట్టారు. ఇందులో ప్రధాన దైవం చంద్దదేవుడు నాన్నా. ఇది ఆధునిక ఇరాక్‌లోని దీ ఖార్ గవర్నరేట్ ‌లో ఉంది.]] టైగ్రిస్-యుఫ్రేటీసు మైదానములో ఖనిజాలు కానీ, చెట్లు కానీ లేవు. సుమేరుల నిర్మాణాలు అర్ధగోళాకారపు మట్టి ఇటుకలతో నిర్మించబడ్డాయి. వీటిని మాలుతో కానీ సిమెంటుతో కానీ స్థిరపరచే పద్ధతి లేదు. మట్టి ఇటుకలతో కట్టిన కట్టడాలు కొంచెము కొంచెముగా కూలిపోవాల్సిందే. కనుక వాటిని అప్పుడప్పుడూ కూల్చేసి, మళ్ళీ అదే చోటులో కట్టేవారు. ఈ నిరంతర పునర్నిర్మాణంతో క్రమంగా నగరాలు నేల కంటే కొంత ఎత్తులోకి వచ్చి, ప్రతీ నగరము ఒక కొండ లాగా తయారయ్యింది. ఈ కొండలను టెల్‌లు (tells) అంటారు. ఇవి మధ్యప్రాచ్యమంతా మనకి కనిపిస్తూ ఉంటాయి. ఆర్చిబాల్డ్ సేస్ ప్రకారము ఉరుక్ కాలం నాటి చిత్రగుర్తులను బట్టి చూస్తే "రాతికి కొరత ఉండేది. ఉన్న కాస్తను మాత్రము దిమ్మలుగా కోయడమో, ముద్రలుగా మార్చడమో చేసేవారు. నిర్మాణమంతా ఇటుకలతో జరిగేది. నగరాలు, కోటలు, గుళ్ళూ, ఇళ్ళూ అన్నీ ఇటుకలతోటే కట్టేవారు. నగరానికి స్థూపాలుండేవి. నగరాన్ని ఒక మానవ నిర్మితమైన మెరకపై కట్టేవారు. నివాస గృహాలు కూడా స్థూపము వంటి ఆకృతిని కలిగి ఉండేవి. ఇంటి తలుపులు కీలు ఆధారంగా తిరుగుతుండేవి. ఒక విధమైన తాళంచెవితో ఇవి తెరవబడి ఉండవచ్చు అని భావిస్తున్నారు. పురద్వారము పెద్ద ఎత్తున నిర్మితమై ఉండేది. బహుశ రెండు రెండు ద్వారాలు ఉండి ఉండవచ్చు. పునాది రాళ్ళ (ఇటుకల) కింద కొన్ని వస్తువులను ఉంచి, పునాదులను వాటిపై ప్రతిష్ఠించేవారు ".<ref name="Sayce">{{cite book| authorlink=Archibald Sayce| last=Sayce | first=Rev. A. H.| url=https://archive.org/stream/archaeologyofcun00sayc/archaeologyofcun00sayc_djvu.txt |title= The Archaeology of the Cuneiform Inscriptions|edition=2nd revised | year=1908 | publisher=Society for Promoting Christian Knowledge | location=London, Brighton, New York |pages=98–100}}</ref> సుమేరుల కట్టడాల్లోకెల్లా అత్యంత ఆకర్షణీయమైన, ప్రసిద్ధమైన భవనాలు ౙిగ్గురత్తులు. కొన్ని అంతస్తుల వరకు కట్టిన పెద్ద పెద్ద దిమ్మలపై ఒక గుడి ఉంచితే అది ౙిగ్గురత్తు. సుమేరు లోహపు అచ్చులలో రెళ్ళతో కట్టిన ఇళ్ళను చూడవచ్చు. ఇవి దాదాపు సా.శ 400 వరకు కూడా దక్షిణ ఇరాక్‌లో మార్ష్ అరబ్బుల ఇళ్ళకి దగ్గరగానే ఉన్నాయి. సుమేరులకు కమాను నిర్మాణము గురించి తెలుసు. కనుక వారు బలమైన గుమ్మటాల్ని కట్టగలిగారు. అనేక కమానులు కట్టి, వాటిని ఒకటిగా కలిపి, వాటి సహాయముతో గుమ్మటాలు కట్టేవారు. సుమేరు దేవాలయాలు, రాజభవనాలు నిర్మించడానికి సంక్లిష్ట పదార్థాలు, పద్ధతులు ఉపయోగించబడ్డాయి. వాటిలో ముఖ్యమైనవి అండగోడ, గర్భాగారము, పోటు కంబమూ. వీటితో పాటు వీరు దేవాలయాలు లాంటి ముఖ్య కట్టడాల్లోకి మట్టితో చేసిన మేకులు దిగ్గొట్టేవారు. ఈ మేకులపై రాజునో, దేవుణ్ణో కీర్తిస్తూ శాసనాలుండేవి. [[File:Sumerian - Dedication Nail - Walters 481457 - View A.jpg|thumb|అంకితమివ్వబడ్డ మేకు. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది.]] ===గణితం === సుమారు క్రీ.పూ 4000కు సుమేరులు ఒక సంక్లిష్ట కొలతల వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేసారు. దీని ఆసరాతో అంకగణితం, రేఖాగణితము, బీజగణితములను సూత్రీకరించారు. క్రీ.పూ. 2600 తరువాత నుండి సుమేరులు మట్టి పలకలపై గుణకార పట్టికలు (ఎక్కాలు) రచించటమూ, రేఖాగణిత అభ్యాసాలూ, సమస్యలను పరిష్కరించడము మొదలుపెట్టారు. బాబిలోనియా అంకెల తొలి జాడలు కూడా ఈ కాలములో చూడవచ్చు.<ref>Duncan J. Melville (2003). [http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html Third Millennium Chronology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180707213616/http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html |date=2018-07-07 }}, ''Third Millennium Mathematics''. [[St. Lawrence University]].</ref> సుమారు క్రీ.పూ. 2700–2300 సమయానికి వీరు పూసలపాటీని కనుగొన్నారు. అలాగే మొట్టమొదటి వరుస స్తంభాల పట్టిక తయారైంది. ఇది వారి సెగెజెస్మేల్ నంబర్ సిస్టం పరిమాణం వరుస ఆదేశాలు వేరు చేసింది.<ref>Ifrah, Georges (2001), The Universal History of Computing: From the Abacus to the Quantum Computer, New York: John Wiley & Sons, ISBN 0-471-39671-0</ref>{{rp|11}} సుమేరులు మొట్టమొదటిగా స్థలం విలువను లెక్కించడానికి సంఖ్యా వ్యవస్థను ఉపయోగించారు. ఖగోళ గణితములో వీరు స్లైడ్ రూల్ లాంటి ఒక గణన యంత్రాన్ని ఉపయోగించినట్లు ఆధారాలున్నాయి. త్రిభుజము యొక్క వైశాల్యాన్నీ, ఘనము యొక్క ఘనపరిమాణాన్నీ లెక్కగట్టిన మొదటి సంస్కృతి వీరిదే.<ref>{{cite book| url= https://books.google.com/?id=BKRE5AjRM3AC&printsec=frontcover&dq=sherlock+holmes+in+babylon#PPA7,M1 |title=Sherlock Holmes in Babylon: and other tales of mathematical history | first1=Marlow |last1=Anderson | first2=Robin J. |last2=Wilson |year= 2004 |accessdate=2012-03-29| isbn= 978-0883855461}}</ref> ===ఆర్థిక స్థితీ, వాణిజ్యమూ === [[File:Bill of sale Louvre AO3765.jpg|thumb|షురుప్పక్‌లో ఒక మగ బానిసనూ, కట్టడాన్నీ అమ్మకానికి పెడుతూ ఇచ్చిన ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది.]] అనటోలియాలోని (ఆధునిక టర్కీ) సుదూర ప్రాంతాల నుండి వచ్చిన అబ్సిడియన్ (శిలాద్రవము చల్లబడగా తయారయ్యే స్ఫటికము), ఈశాన్య ఆఫ్ఘనిస్థాన్‌లోని బదక్షన్‌కు చెందిన లాపిస్ లౙూలీ (రాజావర్తము వంటి రాయి), డిల్మున్ (ఆధునిక బహ్రైన్)కు చెందిన పూసలూ, సింధూ లిపి చెక్కబడి ఉన్న అనేక ముద్రలూ సుమేరులో లభించాయి. వీటిని బట్టి పర్షియన్ గల్ఫ్ కేంద్రంగా జరిగిన నాటి సుమేరు వాణిజ్య కార్యకలాపాల విస్తృతిని మనము అర్థము చేసుకోవచ్చు. ఉదాహరణకు ప్రపంచంలోని అనేక ప్రాంతాల నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగేవీ. ముఖ్యంగా అన్ని రకాల లోహాలను అక్కడి వారు దిగుమతి చేసుకున్నారు. మెసొపొటేమియాలో అరుదుగా లభించే చెక్క వంటి సరుకులను సుదూరప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గిల్గమేషు కావ్యంలో ఉంది. లెబనన్ సీడరుకు (భారతీయ సీడరుకు తెలుగులో సమానార్థకము దేవదారు. కనుక లెబనన్ సీడరును తెలుగులో లెబనన్ దేవదారు అనుకోవచ్చు. ఇవన్నీ ఒకే కుటుంబానికి చెందిన వేర్వేరు చెట్లు. అన్నీ కూడా చెక్కకు ప్రసిద్ధములే) సుమేరులో చాలా విలువ ఉండేది. ఉర్‌లోని ప్వాబీ రాణి సమాధిలో చెట్టు బంక (వేష్టము) కనుగొనబడింది. సుమేరులు వేష్టమును ముౙాంబీకు వంటి సుదూర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకునేవారు. సుమేరులో బానిసలు ఉన్నప్పటికీ ఆర్థిక వ్యవస్థకు వారి సేవలు పెద్ద ఎక్కువేమీ కాదు. బానిస స్త్రీలు నేతగత్తెలూ, గానుగల్లోనూ, మరల్లోనూ కార్మికులుగా, బరువులు మోసే కూలీలుగా పనిచేసేవారు. సుమేరు కుమ్మరులు వారి కుండలను దేవదారు నూనెతో గీసిన బొమ్మలతో అలంకరించేవారు. కుమ్మరిపనికి అవసరమైన అగ్నిని ఉత్పత్తి చేయడానికి వీరు బౌ డ్రిల్ అనే యంత్రము వాడేవారు. సుమేరు తాపీవారూ, మణికారులూ తమ పనుల్లో అలబాస్టర్ (ఒక రకమైన హరశోఠము), (ఏనుగు)దంతం, ఇనుము, బంగారం, వెండి, కార్నీలియన్, లపిస్ లౙులీలను వాడేవారు.<ref>Diplomacy by design: Luxury arts and an "international style" in the ancient Near East, 1400–1200 BC, Marian H. Feldman, University of Chicago Press, 2006, pp. 120–121</ref> ====సింధూలోయ వాసులతో వ్యాపార సంబంధాలు==== [[File:British Museum Middle East 14022019 Gold and carnelian beads 2600-2300 BC Royal cemetery of Ur (composite).jpg|thumb|తెల్లటి ఆకృతులు నిక్షారితము చేయబడ్డ ఈ కార్నీలియన్ పూసల హారము ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికింది. ఆదివంశపు కాలానికి చెందిన ఈ కళాకృతి సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసుకొనబడిందని చరిత్తకారుల అభిప్రాయం. ప్రస్తుతము ఈ హారము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది.<ref name="BM Carnelian">British Museum notice: "Gold and carnelians beads. The two beads etched with patterns in white were probably imported from the Indus Valley. They were made by a technique developed by the Harappan civilization" [[:File:Ur Grave gold and carnelian beads necklace.jpg|Photograph of the necklace in question]]</ref>]] [[File:Mesopotamia-Indus.jpg|thumb|left|క్రీ.పూ 3వ సహస్రాబ్దిలో సముద్ర మట్టాలు తక్కువగా ఉన్న కారణంగా సముద్ర మార్గాన సింధూ లోయకూ మెసొపొటేమియాకూ మధ్య దూరము ఇప్పటి కంటే చాలా తక్కువగా ఉండి ఉండవచ్చు.<ref name="JR12">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=12–14 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref>]] సుమారు క్రీ.పూ 2350 నుండి సింధు నాగరికత నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగినట్లుగా ఆధారాలున్నాయి.<ref name="JR14">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=14–17 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref> సింధూ తీరాన కనబడే నత్తల గుల్లలతో చేసిన వివిధ వస్తువులు పురావస్తు పరిశోధనల్లో దొరికాయి. ఇవన్నీ క్రీ.పూ 2500–2000 మధ్య కాలంలో తయారైనవని శాస్త్రవేత్తల అంచనా.<ref>{{cite journal |last1=Gensheimer |first1=T. R. |title=The Role of shell in Mesopotamia : evidence for trade exchange with Oman and the Indus Valley |journal=Paléorient |date=1984 |volume=10 |pages=71–72 |doi=10.3406/paleo.1984.4350 |url=https://www.persee.fr/doc/paleo_0153-9345_1984_num_10_1_4350}}</ref> క్రీ.పూ 2600–2450 కాలంలో సింధూ లోయలో తయారైన కార్నీలియన్ పూసలు సుమేరులోని సమాధుల్లో, ముఖ్యంగా ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికాయి.<ref name="JMI">{{cite book |last1=McIntosh |first1=Jane |title=The Ancient Indus Valley: New Perspectives |date=2008 |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-1-57607-907-2 |pages=182–190 |url=https://books.google.com/books?id=1AJO2A-CbccC&pg=PA189 }}</ref> కొన్ని కార్నీలియన్ పూసలపై తెల్లటి రంగులో ఉన్న ఆకృతులు నిక్షారితం చేయబడ్డాయి. ఇలా ఆమ్లంతో నిక్షారితం చేసే ప్రక్రియను అభివృద్ధి చేసింది సింధూ వాసులు కనుక, వీటిని సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసి ఉండవచ్చు.<ref>నిక్షారణ పద్ధతి వివరాలకు {{cite journal |last1=MacKay |first1=Ernest |title=Sumerian Connexions with Ancient India |journal=The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland |issue=4 |date=1925 |pages=699 |jstor=25220818 }} చూడండి</ref><ref name="BM Carnelian" /><ref>{{cite book |last1=Guimet |first1=Musée |title=Les Cités oubliées de l'Indus: Archéologie du Pakistan |date=2016 |publisher=FeniXX réédition numérique |isbn=978-2-402-05246-7 |page=355 |url=https://books.google.com/books?id=-HpYDwAAQBAJ&pg=PA355 |language=fr}}</ref> లాపిస్ లౙులీ రెండవ నకాదా కాలంలోని (సుమారు క్రీ.పూ 3200) అనేక సమాధుల్లో దొరికాయి. లాపిస్‌ను సుమేరు నుండి ఈజిప్టు వారు దిగుమతి చేసుకునే వారు. ఆఫ్ఘనిస్తాన్‌లో తప్ప వేరెక్కడా లాపిస్ ఉన్నట్లు ఆధారాలు లేవు కనుక, ఈ రాయి అక్కడి నుండి ఇరాన్ పీఠభూమి మీదుగా సుమేరుకు రవాణా చేయబడి ఉండవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Demand |first1=Nancy H. |title=The Mediterranean Context of Early Greek History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1-4443-4234-5 |pages=71–72 |url=https://books.google.com/books?id=YVSg-DOHzJMC&pg=PA71 }}</ref><ref name="CP">{{cite book |last1=Rowlands |first1=Michael J. |title=Centre and Periphery in the Ancient World |date=1987 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-25103-7 |page=37 |url=https://books.google.com/books?id=YDs9AAAAIAAJ&pg=PA37 }}</ref> సింధూ లిపిలో ఉన్న ఎన్నో ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో, ముఖ్యంగా ఉర్, బాబిలోనియా, కిష్‌లలో, దొరికాయి.<ref>మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల పూర్తి జాబితా కొరకు {{cite book |last1=Reade |first1=Julian |title=Indian Ocean In Antiquity |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-15531-4 |pages=148–152 |url=https://books.google.com/books?id=PtzWAQAAQBAJ&pg=PA148 }}చూడండి</ref><ref>ఇంకో మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల జాబితా: {{cite book |last1=Possehl |first1=Gregory L. |title=The Indus Civilization: A Contemporary Perspective |date=2002 |publisher=Rowman Altamira |isbn=978-0-7591-0172-2 |page=221 |url=https://books.google.com/books?id=pmAuAsi4ePIC&pg=PA221 }}</ref><ref>{{cite web |title=Indus stamp-seal found in Ur BM 122187 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805148&partId=1&images=true |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 123208 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=804667&partId=1&museumno=1932.1008.178&page=2 |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 120228 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805338&partId=1&images=true |website=British Museum}}</ref><ref>{{cite book |last1=Gadd |first1=G. J. |title=Seals of Ancient Indian style found at Ur |date=1958 |url=https://archive.org/details/in.gov.ignca.33779/page/n11}}</ref><ref>{{cite book|title=Brotherhood of Kings: How International Relations Shaped the Ancient Near East|page=49|url=https://books.google.com/books?id=JTvRCwAAQBAJ&pg=PA49|first=Amanda H.|last=Podany|publisher=Oxford University Press|year=2012|isbn=978-0-19-971829-0}}</ref><ref>{{cite book|title=Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus|url=https://books.google.com/books?id=8l9X_3rHFdEC&pg=PA246|quote=Square-shaped Indus seals of fired steatite have been found at a few sites in Mesopotamia.|author1=Joan Aruz|author2=Ronald Wallenfels|page=246|isbn=978-1-58839-043-1|year=2003}}(అనువాదము: చతురస్రాకృతిలోనున్న కాల్చిన బలపపురాతి సింధూ లోయ ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో కొన్ని చోట్ల దొరికాయి)</ref> మూడవ ఉర్ కాలం నాటి రాజైన గుడియా, ప్రకాశభేద్యమైన కార్నీలియన్‌ను మెలూహ్హా నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గ్రంథస్తము చేయబడి ఉంది. ఈ మెలుహ్హా సింధూ లోయేనని చాలామంది నిపుణుల అభిప్రాయం.<ref name="JMI"/> మెలూహ్హా నుండి వచ్చిన వ్యాపారులూ, తుపాసీలు మెసొపొటేమియాలో ఉన్న విషయం చాలా శాసనాల్లో చెప్పబడినది.<ref name="JMI"/> అకేడూ ఇంకా మూడవ ఉర్ ప్రాంతాలలో సింధూ లిపితో ఉన్నవి కానీ సింధూ లోయతో సంబంధాన్ని సూచించేవి కానీ మొత్తం కలిపి సుమారు ఇరవై ముద్రలు దాకా దొరికాయి.<ref name="JMI"/> సింధూ నాగరికత క్రీ.పూ 2400–1800 వరకు తారాస్థాయిలో విలసిల్లింది. ఐతే ఈ వ్యాపార లావాదేవీలు నెరపిన నాటికి ఇది సుమేరు నాగరికత కన్నా చాలా పెద్దది. 65,000 చదరపు అడుగుల వైశాల్యము గల సుమేరుతో పోల్చితే సింధూ నాగరికత 12 లక్షల చ.అ లో విస్తరించి ఉండి, కొన్ని వేల నివాసాలకు అలవాలంగా ఉండేది. రెండు నాగరికతల్లోనూ అతిపెద్ద నగరాలు మాత్రం ఒకే విధమైన వైశాల్యంతో, దాదాపుగా 30–40 వేల జనాభాతో ఉండేవి.<ref>{{cite book |last1=Cotterell |first1=Arthur |title=Asia: A Concise History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0-470-82959-2 |page=42 |url=https://books.google.com/books?id=9_vVTWXK5kQC&pg=PT42 }}</ref> ====ధనం, ఋణం ==== వీరు యవలనూ, వెండినీ ద్రవ్యముగా వాడేవారు. పెద్ద పెద్ద సంస్థలన్నీ వాటి లెక్కలను యవలూ, వెండిలలో నమోదు చేసేవి. ఆ రెంటికీ మధ్య ఒక స్థిరమైన మారక విలువ ఉండేది. సుంకాలూ, అప్పులూ, ధరవరలన్నీ ఆ రెంటిలో ఏదో ఒక దానిలో లెక్కగట్టబడేవి. చాలా లావాదేవీల్లో అప్పుల పాత్ర ఎక్కువగా ఉండేది. ఉదాహరణకు వర్తకులకు గుళ్ళచే కేటాయింపబడ్డ సరుకులు, అలాగే మద్యము వ్యాపారుల దగ్గర ఖాతాలో వ్రాయించుకుని మద్యము తీసుకోగా పడ్డ బాకీలూ వంటివి.<ref name = debt>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Hudson|first= Michael|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|pages= 23–35}}</ref> సుమేరులో మద్యము తయారీ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. ఈ తయారీదారులు ఎక్కువగా స్త్రీలు. వీరే బేరసారాలు కూడా జరిపేవారు. సుమేరులో రెండు రకాల ఋణాలు ఎక్కువగా ఉండేవి. ఒకటి వాణిజ్య ఋణాలూ, ఇంకొకటి వ్యక్తిగత వ్యవసాయ ఋణాలూ. వాణిజ్యమును ప్రోత్సహించుటకు దేవాలయాలు ఈ వ్యాపార ఋణాలు మంజూరు చేసేవి. సుమేరు వ్యాపారులు సముద్ర ప్రయాణాలు చేసి, ఇతర ప్రదేశాల్లో కూడా వ్యాపారము చేసేవారు. వ్యాపార ఋణాలను ఎక్కువగా ఈ ప్రయాణ ఖర్చులకై వీరు తీసుకునేవారు. వీటి మారకము వెండి. సుమారు క్రీ.పూ.2000 ముందు వడ్డీ నెలకి అసలులో అరవయ్యో వంతు(1/60)గా (ఒక మినాకు ఒక షెకెల్ చొప్పున) నిర్ణయింపబడింది. తరువాతి రెండు వేల సంవత్సరాల పాటు వడ్డీ మొత్తము ఈ స్థాయిలోనే ఉంది.<ref name = debt/> ఈ రెండూ కాక మరో రకమైన ఋణాలు గ్రామీణ ఋణాలు. ప్రజలెవరైనా తమ సుంకాలను చెల్లించకపోతే ఆ బకాయిలను వారు రాజ్యము నుండి తీసుకున్న అప్పుగా పరిగణించేవారు. ఈ బకాయిలు ఎక్కువగా దేవాలయాలకు కట్టని సుంకముల మూలంగా పడేవి.<ref name = debt2>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Van De Mieroop|first= Marc|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|page= 63}}</ref>వీటికి వడ్డీలు ఎక్కువగా ఉండేవి—అసలులో మూడోవంతు (1/3) నుండి సగము (1/2) దాకా. ఈ అప్పుల లావాదేవీలకు మారకంగా యవలూ, ఇతర పంటలూ వాడబడేవి.<ref name = debt/> ఈ గ్రామీణ ఋణాలను పాలకులు మధ్య మధ్యలో మాఫీ చేసి, ఋణగ్రస్తులను వదలివేసేవారు. సాధారణంగా ఏడాదికొకసారి, వారు పట్టాభిషిక్తులైన రోజున, ఇది జరిగేది. ఇది కాక యుద్ధాలూ, కరువుకాటకాలూ వచ్చి పడినప్పుడు కూడా ఋణమాఫీ జరిగేది. మనకి తెలిసినంతవరకు, మొదటిసారి ఋణమాఫీ చేసిన వారు లగాషు రాజులైన ఎన్మెటెనా, ఉరుకాగినాలు. జరిగిన కాలం క్రీ.పూ 2400–2350లో. హడ్సన్ ప్రకారం ఈ అప్పులు పేరుకుపోతే సన్నకారు రైతులు భూములన్నా కోల్పోతారు లేక వెట్టిచాకిరీలో చిక్కుకుంటారు. వీటిలో ఏది జరిగినా యుద్ధానికి సైనికబలం తగ్గుతుంది. అలా జరగకుండా ఉండేందుకే ఈ మాఫీలు.<ref name = debt/> ===సైన్యం === [[File:Standard of Ur chariots.jpg|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటి ఉర్ కేతనముపై చెక్కబడ్డ తొలినాటి రథాలు.]] [[File:Stele of Vultures detail 01-transparent.png|thumb|రాబందుల ఫలకముపై చెక్కబడ్డ యుద్ధ అమరికలు. సుమేరు రాజు ఎన్నాటుం నేతృత్వంలో ఫాలాంక్స్ అను యుద్ధ వ్యూహములో అమరి ఉన్న సైనికులు.]] [[File:Silver model of a boat, tomb PG 789, Royal Cemetery of UR, 2600-2500 BCE.jpg|thumb|నాటి పడవ యొక్క వెండి నమూనా. క్రీ.పూ 2600–2500 నాటిది. ఉర్ రాచశ్మశానములో 789వ వ్యక్తిగత సమాధిలో దొరికింది.]] సుమేరు నగర-రాజ్యాల మధ్య 2000 ఏళ్ళ పాటుగా జరిగిన దాదాపు ఎడతెరపి లేని పోరాటాలు అక్కడ యుద్ధ పద్ధతులూ, సాంకేతికతా అభివృద్ధి చెందేందుకు దోహదపడచడాయి.<ref>Roux, Georges (1992), "Ancient Iraq" (Penguin)</ref>గ్రంథస్థమైన మొదటి యుద్ధము లగాషూ, ఉమ్మా రాజ్యాల మధ్య సుమారు క్రీ.పూ 2450లో జరిగిన పోరాటము. ఇది రాబందుల శిలాశాసనము పైన చెక్కబడింది. దీనిలో పదాతి దళాలకు లగాషు రాజు నాయకత్వము వహించడము మనము చూడవచ్చు. ఈ పదాతి దళం ఈటెలూ, దీర్ఘచతుస్రాకారపు డాలుతో సన్నద్దమయ్యి, రాగి శిరస్త్రాణాలను ను ధరించి, ఉన్నట్లుగా చెక్కబడి ఉంది. ఈ శాసనములో వీరందరూ ఫాలాంక్స్ వంటి ఒక అమరికలో నిలబడినట్లు తెలుస్తోంది. ఇలాంటి వ్యూహనిర్మాణానికి శిక్షణా, క్రమశిక్షణా అవసరము కనుక, సుమేరులో సుశిక్షితులైన సైనిక బలగము ఉండేదని తెలుస్తోంది.<ref>Winter, Irene J. (1985). "After the Battle is Over: The 'Stele of the Vultures' and the Beginning of Historical Narrative in the Art of the Ancient Near East". In Kessler, Herbert L.; Simpson, Marianna Shreve. Pictorial Narrative in Antiquity and the Middle Ages. Center for Advanced Study in the Visual Arts, Symposium Series IV 16. Washington, DC: National Gallery of Art. pp. 11–32. {{ISSN|0091-7338}}</ref> సుమేరు సైన్యం ఒనేజర్లను పూన్చిన బళ్ళను రథాలుగా వాడేది. ఈ తొలినాటి రథాలు యుద్ధములో వాడేందుకు తరువాతి కాలపు వాటంత అనువైనవి కావు. కొంతమంది ఈ రథాలు ప్రధానంగా రవాణాకు వాడేవారని సూచించారు. ఐతే ఈ రథాల్లోని పరివారము గొడ్డళ్ళూ, ఈటెలూ పూని ఉండేవారని తెలుస్తోంది. రథాలకు నాలుగు లేదా రెండు చక్రాలు ఉండేవి. నాలుగు ఒనేజర్లు పూన్చబడ్డ వీటికి ఇద్దరు సారథులుండేవారు. ఇక రథము యొక్క బండిగా చెకడాబండి ఉండేది. బండి చక్రాలకు మూడు భాగాలుండేవి; మధ్యలో దిండూ, చుట్టూ దాకళ్ళూ, వాటిని చుట్టేస్తూ బయటన ఒక కమ్మి. అలాగే బండికి నేత జల్ల ఉండేది. సుమేరు నగరాలకు రక్షణ ప్రాకారాలు ఉండేవి. నగర-రాజ్యాల మధ్య యుద్ధాలు ఎక్కువగా ముట్టుకోళ్ళ యుద్ధాలు. ఐతే ఆనాటి మట్టి ఇటుకల గోడలు కొందరు శత్రువులను అడ్డుకోగలిగాయి. ===సాంకేతిక పరిజ్ఞానం === సుమేరుల సాంకేతిక పరిజ్ఞానానికి ఉదాహరణలు: చక్రం, శరాకార లిపీ, అంకగణితం, రేఖాగణితము, నీటిపారుదల వ్యవస్థలు, పడవలు, చాంద్ర-సౌరమాన కాలగణనము, కంచు, జంతుతోలు, రంపం, ఉలి, సుత్తి, పిడిసాన, కళ్ళెం, మేకులు, గుండుసూదులు, ఉంగరాలు, తవ్వుకోలా, గొడ్డలి, కత్తులు, ఈటెలు, బాణములు, బాణం ములుకులు, ఖడ్గం, బంక, నీటితిత్తి, సంచి, కవచం, అంబులపొది, యుద్ధ రథాలు, ఒర, బూట్లు, చెప్పులు, పంట్రకోల, బీరు. సుమేరులకు మూడు రకాల పడవలు ఉండేవి: * మొదటి రకము తెరచాప పడవలు. జుట్టుతో కుట్టబడ్డ వీటిని క్లింకర్ పద్ధతిలో తయారు చేసేవారు. నీరు లోపలికి ఇంకకుండా మట్టి తైలపు పూత పూసేవారు. * జంతు తోలూ, రెల్లు గడ్డితో చేసిన తోలు పడవలు రెండో రకము * తెడ్డు నౌకలు మూడో రకము. వీటిని చెక్క తెడ్లతో నడుపుతారు. కొన్నిసార్లు ఇవి రాదారి పడవలుగా వాడబడేవి—అనగా తీరం వెంబడి నడుస్తున్న జనాలూ, జంతువులచే ప్రవాహానికి ఎదురు లాగబడేవి. ==వారసత్వం == [[File:Sumer map.jpg|thumb|సుమేరు పటము]] ఇప్పటి వరకూ జరిగిన పరిశోధనల ప్రకారము చక్రవాహనాల వాడకము క్రీ.పూ 4 వ సహస్రాబ్ది మధ్యభాగములో మొదలైంది. దాదాపు ఒకేసారి మూడు వేర్వేరు సమాజాల్లో వీటి మొదటి వాడకము కనిపిస్తోంది. అవీ మెసొపొటేమియా, ఉత్తర కాకసస్ (మైకాప్ సంస్కృతి), మధ్య ఐరోపాలు. చక్రం కనుగొన్న మొదట్లో దాన్ని కుమ్మరి చక్రంగా వాడారు. నెమ్మదిగా వాహనాలకూ, కర్మాగారాలకూ దీని వాడకము విస్తరించింది. పరిష్కృత లిపుల్లో ఈజిప్టు గూఢచిత్ర లిపి తరువాత అతి పురాతనమైనది సుమేరు శరాకార లిపి (దానికంటే పురాతనమైన జియాహూ గుర్తులు, టార్టరియా పలకలు వంటివాటిపై అనేక వివాదాలు ఉన్నాయి). సుమేరులు మొట్టమొదటి ఖగోళ శాస్త్రవేత్తలలో ఒకరు. వీరు నక్షత్రాలను నక్షత్ర సముదాయాలుగా విభజించారు. ఈ సముదాయాలలో చాలా వాటిని పురాతన గ్రీకులు కూడా గుర్తించారు. కొన్ని సముదాయాలు నేటి రాశి చక్రములో కూడా వాడుకలో ఉన్నాయి.<ref name="Thompson">{{cite web |author=Gary Thompson |url=http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |title=History of Constellation and Star Names |publisher=Members.optusnet.com.au |access-date=2012-03-29 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120821025411/http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |archive-date=2012-08-21 }}</ref>{{Unreliable source?|failed=y|date=March 2012}} కంటికి కనిపించే ఐదు గ్రహాల గురించి కూడా వారికి తెలుసు.<ref name="SumerFAQ2">{{cite web |url=http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |title=Sumerian Questions and Answers |publisher=Sumerian.org |accessdate=2012-03-29 |website= |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414150755/http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |archive-date=2012-04-14 |url-status=dead }}</ref> వారు ఒక ప్రత్యామ్నాయ బేస్ 10, బేస్ 6 తో ఒక మిశ్రమ రేడిక్స్ వ్యవస్థతో సహా అనేక విభిన్న సంఖ్యా వ్యవస్థలను ఉపయోగించి అంకగణితం అభివృద్ధి చేసారు. సుమేరు, బాబిలోనియాలో ఈ సెక్స్మేసిమల్ సిస్టమ్ ప్రామాణిక సంఖ్యా వ్యవస్థగా మారింది. వీరు సైనిక నిర్మాణాలను (యుద్ధ వ్యూహాలను) కనుగొని ఉండవచ్చు. సైనికులను అంగాలుగా విభజించే పద్ధతిని కనుగొన్నారు. వీరి సైనిక అంగాలు: పదాతి, అశ్వికదళం, విలుకాండ్రు. వారు మొట్టమొదటిగా న్యాయ వ్యవస్థ, పరిపాలనా వ్యవస్థలను క్రోడీకరించి అభివృద్ధి చేశారు. వీరి వ్యవస్థ న్యాయస్థానాలు, కారాగారాలూ, ప్రభుత్వ కవిలెలతో సంపూర్ణంగా ఉండేది. మొట్టమొదటి నగర రాజ్యాలు సుమేరులో వెలిసాయి. ఐతే ఆధునిక సిరియా, లెబనన్ ప్రాంతాల్లో కూడా అదే సమయానికి నగర రాజ్యాల లాంటి వ్యవస్థలు ఏర్పడ్డాయి. శరాకార లిపి తయారుచేసాక కొన్ని శతాబ్దాల పాటు దాన్ని అప్పులూ, జమా ఖర్చుల లెక్కలకే వాడేవారు. నెమ్మదిగా సుమారు క్రీ.పూ. 2600 నాటికి సందేశాలు, వర్తమానాలు, చరిత్ర, కథలూ, గణితం, ఖగోళ విశేషాలూ, ఇతర విషయాలను లిపిని ఉపయోగించి నమోదు చేయడము మొదలైంది. వ్రాత సమాజములో వ్యాప్తి చెందడముతో, గ్రామ దేవాలయాల నిర్వహణలో మొట్టమొదటి బడులు ఏర్పడ్డాయి. ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[:en:History of Iraq|ఇరాక్ చరిత్ర]] * [[:en:History of writing numbers|అంకము]] * [[:en:Ancient Mesopotamian units of measurement|ప్రాచీన మెసొపొటేమియాలో కొలమానాలు]] * [[:en:Ancient Mesopotamian religion|ప్రాచీన మెసొపొటేమియా యొక్క మత సంప్రదాయాలు]] * [[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియాల మధ్య సంబంధాలు]]   ==గమనికలు== <references group="గమనిక"/> ==మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==మరింత సమాచారము కోసము== {{refbegin|35em}} * Ascalone, Enrico. 2007. ''Mesopotamia: Assyrians, Sumerians, Babylonians (Dictionaries of Civilizations; 1)''. Berkeley: University of California Press. {{ISBN|0-520-25266-7}} (paperback). * Bottéro, Jean, André Finet, Bertrand Lafont, and George Roux. 2001. ''Everyday Life in Ancient Mesopotamia''. Edinburgh: Edinburgh University Press, Baltimore: Johns Hopkins University Press. * Crawford, Harriet E. W. 2004. ''Sumer and the Sumerians''. Cambridge: Cambridge University Press. * Leick, Gwendolyn. 2002. ''Mesopotamia: Invention of the City''. London and New York: Penguin. * Lloyd, Seton. 1978. ''The Archaeology of Mesopotamia: From the Old Stone Age to the Persian Conquest''. London: Thames and Hudson. * Nemet-Nejat, Karen Rhea. 1998. ''Daily Life in Ancient Mesopotamia''. London and Westport, Conn.: Greenwood Press. * {{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=Sumerian Mythology: A Study of Spiritual and Literary Achievement in the Third Millennium B.C.|url=https://archive.org/details/sumerianmytholog0000kram|date=1972|publisher=University of Pennsylvania Press|location=Philadelphia|isbn=978-0-8122-1047-7|edition=Rev.}} * Roux, Georges. 1992. ''Ancient Iraq'', 560 pages. London: Penguin (earlier printings may have different pagination: 1966, 480 pages, Pelican; 1964, 431 pages, London: Allen and Urwin). * Schomp, Virginia. ''Ancient Mesopotamia: The Sumerians, Babylonians, and Assyrians''. * ''Sumer: Cities of Eden (Timelife Lost Civilizations)''. Alexandria, VA: [[:en:Time Life|Time-Life Books]], 1993 (hardcover, {{ISBN|0-8094-9887-1}}). * [[Leonard Woolley|Woolley, C. Leonard]]. 1929. ''[https://www.fadedpage.com/books/20170924/html.php The Sumerians]''. Oxford: Clarendon Press. {{refend}} 8lr94a46cw3hveb1af1cm3o7escjd3j 3615113 3615112 2022-08-04T10:29:48Z Inquisitive creature 49670 /* మూడవ ఉర్ కాలం */ లింకులు చేర్చబడ్డాయి wikitext text/x-wiki {{Ancient history}} సుమేరు <ref group="గమనిక"></ref> [[నాగరికత]] [[తామ్ర శిలా యుగం]], మొదటి [[కంచుయుగం|కంచు యుగ]] కాలాల్లో, సుమారు క్రీ.పూ. 5–6 సహస్రాబ్దుల్లో, దక్షిణ [[మెసొపొటేమియా]] (ఆధునిక దక్షిణ-మధ్య [[ఇరాక్]]) ప్రాంతములో మొదలైంది. ఇది మెసొపొటేమియాలోని నాగరికతల్లో మొదటిది. [[సింధు లోయ నాగరికత|సింధూ నాగరికత]], [[:en:Ancient Egypt|ప్రాచీన ఈజిప్టు]], [[:en:Elam|ఈలము]], [[:en:ancient china|ప్రాచీన చైనా]], [[:en:Minoan civilization|మనోవు నాగరికత]], [[:en:Caral-Supe civilization|కారలు నాగరికత]]లతో పాటు [[:en:Cradle of civilization|ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి నాగరికతలలో]] ఇది కూడా ఒకటి. [[:en:Tigris|టైగ్రిసూ]], [[యూఫ్రటీస్|యూఫ్రెటీసు]] లోయలలో నివసించిన సుమేరు రైతులు ధాన్యం, ఇతర పంటలను విస్తారంగా సాగుచేసారు. ఆ పంట మిగులు వారు పట్టణావాసాలు ఏర్పరిచేందుకు దోహదపడింది. క్రీ.పూ 3000 నాటికీ [[:en:Proto-writing|ఆదిలేఖన పద్ధతులు]] ఈ నాగరికతలో కనిపిస్తాయి. ఈ నాగరికత యొక్క అత్యంత పురాతన రచనలు [[:en:uruk|ఉరుక్]], [[:en:Jemdet Nasr|జెమ్డేట్ నస్ర్]] నగరాలలో లభించాయి‌. ఇవీ క్రీ.పూ 3500–3000 నాటివి. ==ఉచ్చారణ== సుమేరు అనే పదాన్ని బ్రిటిష్ ఆంగ్లములో సూమర్ (రకారము పలుకబడదు. సూమహ్‌కీ సూమర్‌కీ మధ్యస్థంగా ఉంటుంది. ([[Help:IPA/English|/ˈsuːmər/]])) అని పలుకగా, అమెరికా వారు సూమఱ్(దాదాపుగా) అని పలుకుతారు. భారతీయ ఆంగ్ల ఉచ్ఛారణలో సుమేరు కీ సుమాహ్‌కీ మధ్యస్థంగా పలుకబడుతుంది. ==పుట్టుపూర్వోత్తరాలు== సుమేరు లో సుమారు క్రీ.పూ. 5500–4000 మధ్యన మనుషులు స్థిరనివాసాలు ఏర్పర్చుకున్నారని చరిత్రకారుల అంచనా. వీరు [[:en: Western Asia|పశ్చిమాసియా]] వాసులయ్యుండొచ్చు. పట్టణాలూ, నదులూ, వృత్తులకు ఉన్న పేర్ల ఆధారంగా వీరు సుమేరు భాష మాట్లాడేవారని తెలుస్తోంది. ఈ భాష [[:en:language isolate|ఏ కుటుంబానికీ చెందినది కాదు]]. తరువాతి సెమిట భాషల వలె కాక ఇది ఒక అగ్లూటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ ({{ill|agglutinative language|en}}). <ref>{{Cite web|url=http://oi.uchicago.edu/OI/MUS/ED/TRC/MESO/writing.html|title=Ancient Mesopotamia. Teaching materials|publisher=Oriental Institute in collaboration with Chicago Web Docent and eCUIP, The Digital Library|access-date=5 March 2015}}</ref><ref> [http://www.metmuseum.org/toah/hd/ubai/hd_ubai.htm "The Ubaid Period (5500–4000 B.C.)" In Heilbrunn Timeline of Art History. Department of Ancient Near Eastern Art. The Metropolitan Museum of Art, New York (October 2003)]</ref><ref>[https://www.britishmuseum.org/explore/highlights/articles/u/ubaid_culture.aspx "Ubaid Culture", The British Museum]</ref><ref>[http://oi.uchicago.edu/pdf/saoc63.pdf "Beyond the Ubaid", (Carter, Rober A. and Graham, Philip, eds.), University of Durham, April 2006]</ref> [[File:Blau Monuments (front).jpg|thumb|upright=1.5|[[:en:Blau Monuments|బ్లౌ స్మారక చిహ్నాలు]]. ప్రస్తుతం బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్న ఇవి జెమ్డెట్ నస్ర్ కాలంలో క్రీ.పూ 3100–2700 మధ్యలో చెక్కబడినవి. వీటిలో ఆ కాలం నాటి సుమేరుల బొమ్మలూ అలాగే ఆదిమ శరాకార లిపిలో ఉన్న గుర్తులూ కనిపిస్తాయి.]] ఐతే [[:en:North Africa|ఉత్తర ఆఫ్రికా]]లోని అలనాటి [[:en:African humid period|పచ్చటి సహారా]]లో నివసించిన వారే [[మధ్యప్రాచ్యం|మధ్యప్రాచ్యము]]లోని సుమేరుకు వలస వచ్చి అక్కడ వ్యవసాయాన్ని వ్యాపింపజేసారని మరికొందరి పరిశోధకుల వాదన.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=MJWcSRSz9wEC&pg=PA22|title=Prehistoric Iberia: Genetics, Anthropology, and Linguistics : [proceedings of an International Conference on Prehistoric Iberia : Genetics, Anthropology, and Linguistics, Held November 16–17, 1998, in Madrid, Spain]|last1=Arnaiz-Villena|first1=Antonio|last2=Martínez-Laso|first2=Jorge|last3=Gómez-Casado|first3=Eduardo|date=2000|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=978-0-306-46364-8|pages=22}}</ref> కానీ వ్యవసాయము మొదట [[:en:Fertile Crescent|ఫెర్టైల్ క్రిసెంట్‌]]లో<ref group="గమనిక">అనువాదము=సారవంతమైన నెలవంక. ఆ నేల నెలవంక ఆకారములో ఉన్నందున ఈ పేరు వచ్చినది</ref>మొదలైందని బలమైన ఆధారాలున్నందున ఈ పరికల్పనకు పెద్దగా మద్దతు లభించలేదు.<ref name="Genomic insights into the origin of">{{cite journal |last1=Lazaridis |first1=I. |last2=Nadel |first2=D. |last3=Rollefson |first3=G. |title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East |journal=Nature |date=2016 |volume=536 |issue=7617 |pages=419–424 |doi=10.1038/nature19310 |pmid=27459054 |url= |pmc=5003663 |bibcode=2016Natur.536..419L }}</ref> ప్రత్యేకించి సుమేరులను గూర్చి చెప్పనప్పటికీ, 2016లో లౙారిడిస్ బృందము మధ్యప్రాచ్యములోని సెమిట సంస్కృతి మొదలవ్వడానికి ముందు నివసించిన వారిలో, ముఖ్యంగా [[:en:Natufian culture|నాటూఫుల్లో]], [[:en:Haplogroup E-M215 (Y-DNA)|కొంత ఉత్తర ఆఫ్రికా సంతతి]] ఉందని ప్రతాపాదించారు. వీరు నాటూఫులూ, [[:en:Pre-Pottery Neolithic|ప్రీ పోటరీ నియోలిథిక్ కాలపు]] వారి పై జన్యు పరిశోధనలు చేసి, ఈ నిర్ణయానికి వచ్చారు.<ref name="Genomic insights into the origin of"/><ref>"Craniometric analyses have suggested an affinity between the Natufians and populations of north or sub-Saharan Africa, a result that finds some support from Y chromosome analysis which shows that the Natufians and successor Levantine Neolithic populations carried haplogroup E, of likely ultimate African origin, which has not been detected in other ancient males from West Eurasia. However, no affinity of Natufians to sub-Saharan Africans is evident in our genome-wide analysis, as present-day sub-Saharan Africans do not share more alleles with Natufians than with other ancient Eurasians" (తెలుగు అనువాదము: కపాలమాపన విశ్లేషణల్లో నాటూఫులకూ, ఉత్తర సహారా అలాగే సహారాకు దక్షిణాన ఉండే వారితో కూడా జన్యు సంబంధాలుండే అవకాశముందని తెలిసింది. పురుష వర్ణగ్రాహక విశ్లేషణలు కూడా నాటూఫులూ, వారి వారసులైన నవీన శిలా యుగపు లెవాంటు సమాజాల్లో ఆఫ్రికా సంతతికి చెందిన యుగ్మ వికల్పాలు ఉన్నట్లుగా తేల్చాయి. ఈ వికల్పములు పడమటి యురాసియుల్లో లేవు. కానీ మా విశ్లేషణల్లో సహారాకు దక్షిణాన ఉండే ఆధునిక ఆఫ్రికా వాసులకు, నాటూఫులతో ఇతర యురాసియులకంటే దగ్గరి జన్యు సంబంధములున్నాయనడానికి ఆధారాలేమీ లభించలేదు.) in {{Cite journal|last1=Reich|first1=David|last2=Pinhasi|first2=Ron|last3=Patterson|first3=Nick|last4=Hovhannisyan|first4=Nelli A.|last5=Yengo|first5=Loic|last6=Wilson|first6=James F.|last7=Torroni|first7=Antonio|last8=Tönjes|first8=Anke|last9=Stumvoll|first9=Michael|date=August 2016|title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East|journal=Nature|volume=536|issue=7617|pages=419–424|doi=10.1038/nature19310|pmid=27459054|pmc=5003663|issn=1476-4687|bibcode=2016Natur.536..419L}}</ref> ఇది కాక 2013లో నాలుగు సుమేరు అస్థిపంజరాల నుండి సేకరించిన డి.ఎన్.ఎ నమూనాలపై జన్యు విశ్లేషణ పరీక్షలు జరుపగా, వారికీ సింధు నాగరికత వారికీ సారూప్యతలున్నట్లు తెలిసింది. పురాతన [[:en:Indus–Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియా సంబంధాల]] వల్ల ఇది జరిగి ఉండవచ్చు.<ref name="EBA">{{cite journal |last1=Płoszaj |first1=Tomasz |last2=Chaubey |first2=Gyaneshwer |last3=Jędrychowska-Dańska |first3=Krystyna |last4=Tomczyk |first4=Jacek |last5=Witas |first5=Henryk W. |title=mtDNA from the Early Bronze Age to the Roman Period Suggests a Genetic Link between the Indian Subcontinent and Mesopotamian Cradle of Civilization |journal=PLOS ONE |date=11 September 2013 |volume=8 |issue=9 |pages=e73682 |doi=10.1371/journal.pone.0073682 |pmid=24040024 |language=en |issn=1932-6203|pmc=3770703 |bibcode=2013PLoSO...873682W |doi-access=free }}</ref> ఇవికాక సుమేరులలో [[:en:Hurrians|హరియులూ]], ఇంకా [[:en:Urartu|ఉరాట్యుల]] సంతతి కూడా ఉందనడానికీ, తద్వారా వీరు [[:en:Caucasus|కోకసస్]] నుండి వలస వచ్చారనీ చెప్పేందుకు కూడా ఆధారాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Sumerians had connections with the Caucasus|url=https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20210415032734/https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|archive-date=2021-04-15|access-date=|website=|publisher=scientificrussia}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|year=2014|title=Lexical Matches between Sumerian and Hurro-Urartian: Possible Historical Scenarios|url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlj/2014/cdlj2014_004.html|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|publisher=Cuneiform Digital Library Journal}}</ref><ref>{{Cite book|last=|first=|title=The Diversity of the Chechen culture: from historical roots to the present|url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000186004|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|year=2009|publisher=UNESCO|page=14|isbn=978-5-904549-01-5}}</ref> సుమేరులకు ముందు ఈ ప్రాంతములో నివాసమున్న ఆది మానవులని [[:en:Proto-Euphratean language|ప్రోటో-యూఫ్రెటీయన్స్]] లేదా ఉబైడులుగా పిలుస్తారు.<ref name="britannica">{{cite web| url= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/573176/Sumer |title=Sumer (ancient region, Iraq) |publisher= Britannica.com | work=Britannica Online Encyclopedia |accessdate=2012-03-29}}</ref> ఉత్తర మెసొపొటేమియా [[:en:samarra culture|సామర్రా సంస్కృతి]] వారి నుండి వీరు ఉద్భవించారని సిద్ధాంతీకరించారు.<ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=dWuQ70MtnIQC&pg=PA51&dq=samarra+culture#v=snippet&q=%22As%20the%20Samarra%20culture%20spread%20south%2C%20it%20evolved%20into%20the%20Ubaid%20culture%22&f=false | title = Cities, Change, and Conflict: A Political Economy of Urban Life | isbn = 978-0495812227 | author1 = Kleniewski | first1 = Nancy | last2 = Thomas | first2 = Alexander R | date = 2010-03-26}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=tupSM5y9yEkC&pg=PA139&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22cultural%20descendants%20of%20the%20originating%20Samarran%20culture%22&f=false | title = The Near East: Archaeology in the "Cradle of Civilization" | isbn = 978-0415047425 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 1993}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=i7_hcCxJd9AC&pg=PA147&dq=ubaid+samarra#v=snippet&q=%22Ubaid%200%20is%20thus%20clearly%20derived%20from%20the%20earliest%20culture%20to%20move%20into%20lower%20mesopotamia%2C%20the%20Samarra%22&f=false | title = Early Civilizations of the Old World: The Formative Histories of Egypt, the Levant, Mesopotamia, India and China | isbn = 978-0415109765 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 2001}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=zmvNogJO2ZgC&pg=PA505&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22similar%20to%20those%20of%20the%20ubaid%20period%22&f=false | title = A dictionary of archaeology | isbn = 978-0631235835 | author1 = Shaw | first1 = Ian | last2 = Jameson | first2 = Robert | year = 2002}}</ref> సుమేరులు ఎన్నడూ ఉబైడుల గురించి ప్రస్తావించ లేదు కానీ వీరే సుమేర్లోని మొట్టమొదటి నాగరిక శక్తి అని అనేక ఆధునిక పరిశోధకుల అభిప్రాయం. వారు చిత్తడి నేల నుండి నీటిని బయటకు పారించి [[వ్యవసాయం|వ్యవసాయానికి]] అనువుగా మలిచారు, వాణిజ్యం అభివృద్ధి చేసి, [[చేనేత|నేతపనీ]], [[:en:Leather crafting|తోలుపని]], [[లోహక్రియ| లోహపు పని]], [[:en:Masonry|తాపీపనీ]], [[మృణ్మయ పాత్రలు| మృణ్మయకళలలో]] నైపుణ్యం సాధించారు.<ref name="britannica" /> [[File:Enthroned King of Ur.jpg|thumb|upright=1.5|ఇది సుమారు క్రీ.పూ 2600లో చెక్కబడ్డ [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనం]]. ఇందులో పరిచారకుల మధ్యన సింహాసనం పై కూర్చున్న [[:en:Ur|ఉర్]] రాజును మనం చూడవచ్చు. ఇతడు [[:en:Ur-Pabilsag|ఉర్-పబిల్సాగ్]] అయ్యుంటాడని శాస్త్రీయ అంచనా.]] కొంతమంది పరిశోధకులు మాత్రము ప్రోటో-యూఫ్రెటియన్ భాష నుండి సుమేరు భాష వచ్చిందనే సిద్ధాంతముతో విభేదిస్తారు. అలాగే మరొక భాష ప్రభావము సుమేరు భాషపై ఉందనే ([[:en:Substratum (linguistics)|substrate effect]]) సిద్ధాంతముతో కూడా వీరు ఏకీభవించరు. [[వేట|వేటాడటమూ]], [[:en:Fishing|చేపలు పట్టడమూ]] జీవనాధారాలుగా అరేబియా సముద్రానికి [[:en:Eastern Arabia|తూర్పున]] తీర ప్రాంతాల్లోనూ, చిత్తడి నేలల్లోనూ కొందరు జనాలుండేవారు. రెండు వైపులా చదును చేయబడ్డ పనిముట్ల వాడకము వీరి ప్రత్యేకత. వీరి భాషే సుమేరు భాష అని ఈ విభేదించే వర్గాల వారి అభిప్రాయము.<ref>Margarethe Uepermann (2007), "Structuring the Late Stone Age of Southeastern Arabia" (Arabian Archaeology and Epigraphy Arabian Archaeology and Epigraphy Volume 3, Issue 2, pp. 65–109)</ref> చరిత్ర గ్రంథస్తమవ్వడమనే ప్రక్రియ సుమేరు నాగరికత ఏర్పడ్డ చాలా కాలానికి మొదలైంది. తొట్టతొలి లిఖితపూర్వక చరిత్ర [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసీ]] కాలములోనిది (అంటే ఆదివంశపు కాలము). [[:en:Last Glacial Period|మంచు యుగం]] చివరిలో వరదల్లో మునిగిపోక ముందు తూర్పు అరేబియా ప్రాంత (నేటి పర్షియా గల్ఫ్ ప్రాంతం) తీరాన సుమేరులు నివసించేవారని [[:en:Juris Zarins|జురిస్ ౙరిఞ్శ]] అభిప్రాయము.<ref>{{cite journal |last=Hamblin |first=Dora Jane |date=May 1987 |title=Has the Garden of Eden been located at last? |url=http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |format=PDF |journal=Smithsonian Magazine |volume=18 |issue=2 |pages= |doi= |accessdate=8 January 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140109135715/http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |archivedate=9 January 2014 |df= }}</ref> సుమేరు నాగరికత ఉరుక్ కాలం (క్రీ.పూ.4 వ సహస్రాబ్ది) లో ప్రారంభమై, జెమ్డిట్ నస్ర్, ఆది వంశపు కాలాల వరకు కొనసాగింది. క్రీ.పూ. 3 వ సహస్రాబ్దిలో సుమేరు, అకేడు భాషలు ఒకదాని వలన మరొకటి ప్రభావితమయ్యాయి. పదజాలమూ, వ్యాకరణమూ, ఉచ్చారణా వంటి అన్ని అంశాల్లోనూ ఈ పరస్పర ప్రభావాన్ని గమనించవచ్చు. కనుక ఈ రెండు భాషలనూ శ్ప్రాఖ్బుంట్ ({{ill|Sprachbund|en}}-భౌగోళిక దగ్గరితనము కారణంగా పరస్పర ప్రభావానికి గురైన భాషలు)గా చెప్పవచ్చు.<ref name="Deutscher">{{cite book|title=Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation|author=Deutscher, Guy|authorlink=Guy Deutscher (linguist)|publisher=[[Oxford University Press|Oxford University Press US]]|year=2007|isbn=978-0199532223|pages=20–21|url=https://books.google.com/books?id=XFwUxmCdG94C}}</ref> సుమారు క్రీ.పూ 2270లో ([[:en:chronology of the ancient Near East|కురచ కాలవృత్తాంతము ప్రకారము]]) వాయువ్య దిశన అకేడు రాజుల ఆక్రమణ మొదలైంది. క్రమంగా సుమేరు మొత్తాన్నీ వారు స్వాధీనము చేసుకున్నారు. రాజ్యాధికారము సుమేరుల చేతి నుండి అకేడుల చేతిలోకి వచ్చింది. ఈ సమయములో సుమేరు భాష వాడుక తగ్గినప్పటికీ, అది [[:en:sacred language|ధార్మిక భాష]]గా కొనసాగింది. మరల సుమారు క్రీ.పూ. 2100–2000 నాటికి రాజ్యాధికారము సుమేరులైన ఉర్ మూడో రాజవంశము చేతికి వచ్చింది. శతాబ్దము పాటు కొనసాగిన వీరి పాలనలో కూడా అకేడు భాషే వాడుక భాషగా చెలామణీ అయ్యింది.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003">Leick, Gwendolyn (2003), "Mesopotamia, the Invention of the City" (Penguin)</ref> పెర్షియన్ గల్ఫ్ తీరంలోని సుమేరు నగరమైన ఎరిడు, [[:en:List of oldest continuously inhabited cities|ప్రపంచంలోని అతి పురాతన నగరాల్లో]] ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది. ఇక్కడ మూడు వేర్వేరు సంస్కృతుల కలయిక జరిగి ఉండవచ్చు. అవి: # మట్టి ఇటుకల గుడిసెల్లో నివసిస్తూ, నీటిపారుదల మెళకువల పై పట్టు సాధించిన ఉబైడు రైతులు, # నల్ల గుడారాలలో నివసిస్తూ గొర్రెలూ, మేకల మందలను కాచుకుంటూ బతికే సెమిట సంచార జాతీ # చిత్తడి నేలల్లో పూరిళ్ళలో బ్రతికే మత్స్యకారులూ. ఈ మత్స్యకార గుంపే సుమేరుల పూర్వికులయ్యుండొచ్చు<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==పేరు వెనుక చరిత్ర == {{multiple image|perrow=2|total_width=350|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరులు | image1 = Head of Gudea (Metropolitan Museum of Art).jpg | image2 = Saĝ-gíg (cuneiforms).jpg | footer=ఎడమ వైపు: సుమారు క్రీ.పూ 2150లో చెక్కబడ్డ సుమేరు రాజు [[:en:Gudea|గుడియా]] తల. కుడి వైపు: [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడ్డ సాంగ్ గిగ్ (𒊕𒈪). నల్ల తల గలవారు అని దీని అర్థం. ఇది సుమేరులు తమని తాము పిలుచుకున్న పేరు. మొదటిది తలకు పద సంజ్ఞ(తలకు సంకేత చిత్రమైన[[File:Saĝ (linear script, head).jpg|14px]]పదసంజ్ఞగా మారి ఇలా అయ్యింది- [[File:Saĝ (Sumero-Akkadian cuneiform, head).jpg|12px]]), రెండవది నలుపుకూ, రాత్రికీ సంజ్ఞ(సంకేత చిత్రం[[File:Gíg (linear script, night-black).jpg|14px]] నుండి వచ్చిన సంజ్ఞ- [[File:Gíg (Sumero-Akkadian cuneiform, night-black).jpg|12px]]).<ref name="DAF">{{cite book |last1=Foxvog |first1=Daniel A. |title=Elementary Sumerian Glossary |date=2016 |publisher=University of California at Berkeley |page=52 |url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlp/cdlp0003_20160104.pdf}}</ref><ref name="PUSD">{{cite web |title=The Pennsylvania Sumerian Dictionary: saĝgiga[humankind] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e4703.html |website=psd.museum.upenn.edu}}</ref><ref name="IMD">{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |last2=D'I︠A︡konov |first2=Igor' Mik︠h︡aílovich |title=Early Antiquity |date=1991 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14465-8 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JSRAUIYENZoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref name="GF">{{cite book |last1=Feuerstein |first1=Georg |last2=Kak |first2=Subhash |last3=Frawley |first3=David |date=2005 |title=The Search of the Cradle of Civilization: New Light on Ancient India |edition=Second Revised |publisher=Motilal Banarsidass Publishers |isbn=978-81-208-2037-1 |page=117 |url=https://books.google.com/books?id=wNlsRZh3rwgC&pg=PA117 |language=en}}</ref>}} దక్షిణ మెసొపొటేమియాకు చెందిన సెమిటేతర భాషలు మాట్లాడే పురాతన నివాసుల భాషను, వారి తరువాత అక్కడ తూర్పు మెసొపొటేమియాలో స్థిరపడ్డ అకేడులు షుమేరు (𒋗𒈨𒊒-షుమేరు/శుమేరు/చుమేరు)<ref>{{cite web |title=emeĝir [SUMERIAN] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e1283.html |website=The Pennsylvania Sumerian Dictionary |publisher=University of Pennsylvania Museum of Anthropology and Archaeology |access-date=14 July 2021}}</ref> అని పిలిచినందున సుమేరు అనే పదం పుటిందని భావిస్తున్నారు.<ref name="ANE29"/><ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy A. |last2=George |first2=A. R. |last3=Postgate |first3=J. N. |last4=Breckwoldt |first4=Tina |title=A Concise Dictionary of Akkadian |date=2000 |publisher=Otto Harrassowitz Verlag |isbn=978-3-447-04264-2 |page=384 |url=https://books.google.com/books?id=-qIuVCsRb98C&pg=PA384 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Miller |first1=Douglas B. |last2=Shipp |first2=R. Mark |title=An Akkadian Handbook: Paradigms, Helps, Glossary, Logograms, and Sign List |date=1996 |publisher=Eisenbrauns |isbn=978-0-931464-86-7 |page=68 |url=https://books.google.com/books?id=27m3y6MNRzYC&pg=PA68 |language=en}}</ref> సుమేరులు తమ భాషను ఎమెగిర్‌గా పిలుచుకున్నారు. సుమేరులు తమని తాము " సాంగ్ గిగ్/సాంగ్ గిగ్ గా " అని చెప్పుకున్నారు. దీనికి అర్థం "నల్ల-తల గల ప్రజలు."<ref name="ANE29"/><ref>"The origin of the Sumerians is unknown; they described themselves as the 'black-headed people'" {{cite book |last1=Haywood |first1=John |title=The Penguin Historical Atlas of Ancient Civilizations |date=2005 |publisher=Penguin |isbn=978-0-14-101448-7 |page=28 |url=https://books.google.com/books?id=xtjtAAAAMAAJ |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |title=Early Antiquity |date=2013 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14467-2 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JU8pegs94uoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Finer |first1=Samuel Edward |last2=Finer |first2=S. E. |title=The History of Government from the Earliest Times: Ancient monarchies and empires |date=1997 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-820664-4 |page=99 |url=https://books.google.com/books?id=aEziNfjinnMC&pg=PA99 |language=en}}</ref> సుమేరు రాజు షుల్గీ/శుల్గీ/చుల్గీ తనను తాను నాలుగు పావు భాగాలకూ రాజుగా, నల్ల తల గల ప్రజలకు కాపరిగా చెప్పుకున్నాడు.<ref>"I am the king of the four quarters, I am a shepherd, the pastor of the "black-headed people (అనువాదము: నేను నాలుగు పావులకూ రాజును, నేను గొల్లవాడను, నల్ల తలగల జనాలకు కాపరిని"" in {{cite book |last1=Liverani |first1=Mario |title=The Ancient Near East: History, Society and Economy |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-134-75084-9 |page=167 |url=https://books.google.com/books?id=0d1JAgAAQBAJ&pg=PA167 |language=en}}</ref> అకేడ్లు కూడా సుమేరులను అకేడు భాషలో 'నల్ల తల గల వారు' అనే అర్థము వచ్చే 'సల్మాత్ కక్కడీ' అనే పేరుతో పిలిచేవారు.<ref name="PUSD"/><ref name="IMD" /> అలాగే సుమేరులు వారి భూమిని కి- ఎన్-గిర్ ('స్థలం' + 'ప్రభువులు' + 'ప్రముఖులు')గా పిలుచుకున్నారని నాటి శాసనాలను బట్టి తెలుస్తోంది. దీని అర్థం "ఉన్నత ప్రభువుల ప్రదేశం".<ref name="ANE29">"The area in question (the extreme south of Mesopotamia) may now be called Sumer, and its inhabitants Sumerians, although these names are only English approximations of the Akkadian designations; the Sumerians themselves called their land Kengir, their language Emegir, and themselves Sag-giga, "black-headed ones. (అనువాదము: ఇక్కడ చర్చించబడుతున్న ఈ ప్రాంతమును (మెసొపొటేమియా దక్షిణ కొన) ఇక సుమేరని పిలవవచ్చు. అలాగే ఆ ప్రాంతపు వారిని సుమేరులుగా పిలవవచ్చు. ఐతే ఈ పేర్లు నాటి అకేడు పదాలకు అంగ్లీకరణలు మాత్రమే. సుమేరులు తమ ప్రాంతాన్ని కెంగిర్ అనీ, తమ భాషను ఎమెగిర్ అనీ తమను తాము సాంగ్-గిగా, అనగా నల్ల తల గాళ్ళు అనీ పిలుచుకున్నారు)" in {{cite book|title=The Ancient Near East|url=https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall|author1=W. Hallo|author2=W. Simpson|publisher=New York: Harcourt, Brace, Jovanovich|year=1971|page=[https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall/page/29 29]}}</ref><ref>{{cite book |last1=Toorn |first1=Karel van der |last2=Becking |first2=Bob |last3=Horst |first3=Pieter Willem van der |title=Dictionary of Deities and Demons in the Bible |date=1999 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |isbn=978-0-8028-2491-2 |page=32 |url=https://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&pg=PA32 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Edzard |first1=Dietz Otto |title=Sumerian Grammar |date=2003 |publisher=Brill |isbn=978-90-474-0340-1 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=HOx5DwAAQBAJ&pg=PA1 |language=en}}</ref> అకేడు భాషలో ఈ సుమర్ పదము వ్యుత్పత్తి ఏమిటన్నది తెలియదు.<ref name="Nimrod">{{cite journal|title=Nimrod before and after the Bible|author=K. van der Toorn, P.W. van der Horst|journal=The Harvard Theological Review|year=Jan 1990| volume=83| issue=1| pages=1–29|doi=10.1017/S0017816000005502}}</ref> దక్షిణ మెసొపొటేమియాను హిబ్రూలో [[:en:Shinar|షైనార్ (శైనార్)]] అనీ, [[:en:Egyptian language|ఈజిప్టు భాష]]లో సింగ్ర్ అనీ, [[:en:Hittite|హిటైట్‌]]లో షన్హర్(ర) అనీ పిలుస్తారు. ఈ పదాలన్నీ సుమేరు పదంలో మార్పుల వల్ల వచ్చుండొచ్చు.<ref name="Nimrod"/> ==మెసపొటేమియా లోని నగర రాజ్యాలు == {{Further|{{ill|List of cities of the ancient Near East|en}}|{{ill|Geography of Mesopotamia|en}}}} క్రీ.పూ. 4 వ సహస్రాబ్ది ఆఖరుకు సుమేరు అనేక స్వతంత్ర [[:en:city-state|నగర-రాజ్యాల]] సమాహారంగా ఉండేది. సరిహద్దు గుర్తులుగా కాలువలూ, సరిహద్దు రాళ్ళూ ఉండేవి. ప్రతి నగరం మధ్యలో ఆ నగర దేవత లేదా దేవునికి అంకితం చేయబడిన ఒక ఆలయం ఉంటుంది. ఈ నగర-రాజ్యాలూ పూజారి ఐన గవర్నరు ([[:en:Ensi (Sumerian)|ఎన్సీ]]) పాలనలో గానీ లేదా మతపరమైన కార్యకలాపాలతో మమేకవుతూ ఉండే రాజు ([[:en:Lugal|లుగల్]]) పాలనలో గానీ ఉండేవి. {{multiple image|perrow=2|total_width=300|caption_align=center | align = right | direction =vertical | header=అను ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ | image2 = The White Temple 'E at Uruk, 3500-3000 BCE.jpg | image1 = White Temple ziggurat in Uruk.jpg | footer=ఉరుక్‌లో ఉన్న అనూ ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ. పిరమిడ్ ఆకృతిలో కట్టబడ్డ అను ౙిగ్గురత్తు క్రీ.పూ 4000 నాటిది. సుమారు క్రీ.పూ 3500లో దాని పైన తెల్ల గుడి కట్టబడింది.<ref>{{cite book |last1=Crüsemann |first1=Nicola |last2=Ess |first2=Margarete van |last3=Hilgert |first3=Markus |last4=Salje |first4=Beate |last5=Potts |first5=Timothy |title=Uruk: First City of the Ancient World |date=2019 |publisher=Getty Publications |isbn=978-1-60606-444-3 |page=325 |url=https://books.google.com/books?id=muCvDwAAQBAJ&pg=PT325 |language=en}}</ref> [[ఈజిప్టు పిరమిడ్లు|ఈజిప్టు పిరమిడ్లలో]] అత్యంత పురాతనమైనది సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది. వాటి ఆకృతికి ౙిగ్గురత్తులే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.<ref>"The stepped design of the Pyramid of Zoser at Saqqara, the oldest known pyramid along the Nile, suggests that it was borrowed from the Mesopotamian ziggurat concept.(అనువాదము: నైలు నదీ తీరాన అత్యంత పురాతన పిరమిడ్ ఐన సక్కారాలోని జోసర్ పిరమిడ్ యొక్క శ్రేణీకృత నిర్మాణ శైలికి మెసొపొటేమియా ౙిగ్గురత్తుల నిర్మాణ శైలే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.)" in {{cite book |last1=Held |first1=Colbert C. (University of Nebraska)|title=Middle East Patterns, Student Economy Edition: Places, People, and Politics |date=2018 |publisher=Routledge |isbn=978-0-429-96199-1 |page=63 |url=https://books.google.com/books?id=fOlgDwAAQBAJ&pg=PA63 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Samuels |first1=Charlie |title=Ancient Science (Prehistory – A.D. 500): Prehistory-A.D. 500 |date=2010 |publisher=Gareth Stevens Publishing LLLP |isbn=978-1-4339-4137-5 |page=23 |url=https://books.google.com/books?id=0KQCscrPDgUC&pg=PA23 |language=en}}</ref> }} నగర-రాజ్యాలు: * [[:en:Eridu|ఎరిదు]] (టెల్ అబు షహ్రెయిన్) * [[:en:Bad-tibira|బాడ్-టిబిరా]] (బహుశా టెల్ అల్-మడైన్) * [[:en:Larak|లారక్]] <sup>1<sup> * [[:en:Sippar|సిప్పర్]] (టెల్ అబూ హబ్బహ్) * [[:en:Shuruppak|షురుపక్]] (టెల్ ఫారా) పై 5 నగరాలు జలప్రళయానికి ముందు అధికార కేంద్రాలుగా ఉండేవనీ, జలప్రళయము తరువాత ఆదివంశపు కాలము మొదలైందనీ సుమేరులు నమ్మేవారు. ఇతర ప్రధాన నగర-రాజ్యాలు: * ఉరుక్ (వార్క) * కిష్ (టెల్ ఉహీమిర్, ఇన్గార్రా) * ఉర్ (టెల్ అల్ ముకయార్) * నిప్పూర్ (అఫాక్) * లగష్ (టెల్ అల్ హిబా) * గిర్సు (టెల్లో లేదా టెలోహ్) * ఉమ్మా (టెల్ జోఖా) * హమాౙీ <sup>1<sup> * అడాబ్ (టెల్ బిస్మాయ) * మారి (టెల్ హరిరి) <sup>2<sup> * అక్షక్ <sup>1<sup> * అక్కాడ్ <sup>1<sup> * ఇసిన్ (ఇషాన్ అల్-బహ్రియాత్) * లార్సా ({{sup|1}}సంబంధిత ఆధునిక ప్రదేశము తెలియరాలేదు)<br> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) చిన్న నగరాలు (దక్షిణము నుండి ఉత్తరము వరకు వరసక్రమములో): * కురా (టెల్ అల్ లాహ్మ్) * జబాలా (టెల్ ఇబ్జీఖ్కు) * కిసుర్రా (టెల్ అబు హతాబ్) * మరాడ్ (టెల్ వన్నత్ ఎస్-సడుం) * డిల్బాట్ (టెల్ ఎడ్-దెలిం) * బోర్సిప్ప (బీర్స్ నిమ్రుడ్) * కుతః (ఇబ్రాహీం చెప్పండి) * డెర్ (అల్-బద్ర) * ఎష్నన్న (టెల్ అస్మార్) * నగర్ (టెల్ బ్రాక్) <sup>2<sup> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) ఆగేడ్‌కు నైరుతి వైపున 330 కి.మీ (205 మైళ్ళ) దూరములో మారీ నగరము ఉండేది. ఇదీనూ, మారుమూల నగరమైన నగర్‌ను మినహాయిస్తే మిగిలిన నగరాలన్నీ బాగ్దాదుకు దక్షిణాన ఉన్న యూఫ్రేటీసు-టైగ్రిసు సారవంత మైదానంలో ఉన్నాయి. వీటి ప్రస్తుత పేర్లు బాబిల్, దియాలా, వాసిట్, దిహ ఖర్, బస్రా, అల్ ముత్తానా, అల్-ఖాడిసియ్యా (ఇరాక్ గవర్నరేట్స్). ==చరిత్ర విభజన== {{main|[[:en:History of Sumer|సుమేరు చరిత్ర]]}} [[File:Portrait of a Sumerian prisoner on a victory stele of Sargon of Akkad.jpg|thumb|[[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను మహావీరుడి]] విజయఫలకంపైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీ బొమ్మ. సుమారు క్రీ.పూ 2300లో చెక్కబడ్డ ఈ ఫలకం ఇప్పుడు [[లౌవ్రే మ్యూజియం|లూవ సంగ్రహశాల]]లో ఉంది.<ref name="ArchaeologyofElam">{{cite book |last1=Potts |first1=D. T. |title=The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State |date=1999 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-56496-0 |page=104 |url=https://books.google.com/books?id=mc4cfzkRVj4C&pg=PA104 }}</ref> ఖైదీల యొక్క కేశాలంకరణ సుమేరుల శైలిలో ఉంది (నెత్తి మీద ఉంగరాల జుట్టూ, పక్కలన కురచ వెంట్రుకలూ). ఈ శైలి ఉర్ కేతనం పైన కూడా కనిపిస్తుంది.<ref name="TwoSteles">{{cite journal |last1=Nigro |first1=Lorenzo |title=The Two Steles of Sargon: Iconology and Visual Propaganda at the Beginning of Royal Akkadian Relief |journal=Iraq |volume=60 |date=1998 |pages=85–102 |publisher=British Institute for the Study of Iraq |doi=10.2307/4200454 |jstor=4200454 }}</ref>]] [[File:Mesopotamia male worshiper 2750-2600 B.C.jpg|thumb|టెల్ అస్మార్‌లోని ఈ విగ్రహం దేవునికి సమర్పణగా ఇచ్చినది. ఇది క్రీ.పూ 2750–2600 కాలానికి చెందినది.]] చరిత్రపూర్వ ఉబైడు, ఉరుక్ కాలాలలో సుమేరు నగర-రాజ్యాలు అధికారంలోకి వచ్చాయి. సుమేరు లిఖితచరిత్ర క్రీ.పూ. 27 వ శతాబ్దం నుండి మొదలైంది. అయితే మూడవ ఆదివంశపు కాలం వరకు అనగా సుమారు క్రీ.పూ 23 వ శతాబ్దం వరకు చరిత్ర అస్పష్టంగానే ఉంది. ఆ తరువాత నుండి శాసనాలకు ఆధునిక కాలములో పరిష్కరింపబడ్డ సుమేరు లిపి వాడబడింది. క్రీ.పూ. 23 వ శతాబ్దిలో అకేడు సామ్రాజ్య పాలనలో మొదటిసారిగా మెసొపొటేమియా మొత్తం ఒక్క త్రాటి పైకి తీసుకురాబడింది. అలాగే గూట్య కాలం తరువాత మూడవ ఉర్ రాజ్యము ఇలాగే మెసొపొటెమియా ఉత్తర, దక్షిణ భాగాలను ఏకము చేసింది. క్రీ.పూ.2వ సహస్రాబ్దిలో అమోరీయుల దండయాత్రలతో ఈ సామ్రాజ్యము పడిపోయింది. ఆ తరువాత క్రీ.పూ. 1700 వరకు అమోరీయుల "ఇసిన్ రాజవంశం" కొనసాగింది. మెసొపొటేమియా బాబిలోనియ పాలనలో సమైక్యంగా ఉన్న కాలములో, అనగా క్రీ.పూ. 1700 వరకు, కూడా అమొరీయ ఇసిన్ రాజవంశము మిగిలి ఉంది. సుమేరులు చివరకు అకేడు (అస్సీర-బాబిలోనియ) జనాభాలో కలిసిపోయారు.{{Citation needed|date=October 2017}} * ఉబైడు కాలం: క్రీ.పూ. 6500–4100 (మట్టిపాత్రల కొత్తరాతియుగం నుండి తామ్రశిలా యుగము వరకు) * ఉరుక్ కాలవ్యవధి: క్రీ.పూ. 4100–2900 (చివరి తామ్రశిలా యుగము నుండి మొదటి కంచు యుగం I వరకు) ** ఉరుక్ XIV–V : క్రీ.పూ. 4100–3300 ** ఉరుక్ IV కాలం: క్రీ.పూ. 3300–3100 ** జెమ్డిట్ నస్ర్ కాలం (ఉరుక్ III ): 3100–2900 క్రీ.పూ * ఆదివంశపు కాలం (మొదటి కంచు యుగము II–IV) ** మొదటి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2900–2800 ** రెండవ ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2800–2600 (గిల్గమేష్) ** మూడవ ఎ ఆదివంశపు కాలం: 2600–2500 ** మూడవ బి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2500–2334 * అకేడు సామ్రాజ్య కాలం: సుమారు క్రీ.పూ 2334–2218 (సర్గోన్) * గూట్యపు కాలం: క్రీ.పూ. 2218–2047 (ప్రారంభ నాలుగవ కాంస్య యుగం) * మూడవ ఉర్ కాలం: క్రీ.పూ. 2047–1940. [[File:Samarra bowl.jpg|thumb|బెర్లిన్‌లోని పర్గమన్ సంగ్రహశాలలోనున్న సామర్రా పాత్ర. పాత్రకు మధ్యన ఉన్న స్వస్తికం పునర్నిర్మాణము ద్వారా చేర్చబడింది.<ref> Stanley A. Freed, ''Research Pitfalls as a Result of the Restoration of Museum Specimens'', Annals of the New York Academy of Sciences, Volume 376, The Research Potential of Anthropological Museum Collections pp. 229–245, December 1981.</ref>]] ==ఉబైడు కాలం == {{main|[[:en:Ubaid period|ఉబైడు కాలం]]}} [[Image:Frieze-group-3-example1.jpg|thumb|right|ఉబైడు కాలం నాటి మృణ్మయ పాత్ర]] చక్కటి చిత్రాలతో అలంకరింపబడి, విలక్షణ శైలిలో తయారు చేయబడ్డ, మృణ్మయ పాత్రలు ఈ కాలములో మనకి కనిపించే ప్రముఖ అంశము. ఉబైడు కాలములో ఈ కుమ్మర శైలి మెసొపొటేమియా, పెర్షియన్ గల్ఫ్ ప్రాంతాల్లో ప్రాచుర్యంలో ఉండేది. అత్యంత పురాతన మానవ నివాసాలు [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ ఎల్ ఒఎలీ]]లో ఉన్నట్లుగా ఆధారాలు ఉన్నాయి. ఐతే ఉబైడు కాలానికంటే చాలా ముందు నుండే దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని పరిస్థితులూ, వాతావరణమూ మానవ నివాసానికి అనుకూలంగా ఉండేవి. కనుక ఇప్పటికింకా కనుగొనని మరింత పురాతన నివాస స్థలాలు ఉండే అవకాశము మెండుగా ఉంది. ఈ ఉబైడు కాలపు సంస్కృతిని పరిశీలిస్తే, ఈ సంస్కృతి ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సామర్రపు సంస్కృతి ప్రభావముతో ఏర్పడినట్లుగా అనిపిస్తుంది. ఈ కాలపు తరువాతిదైన ఉరుక్ కాలము వారిని సుమేరులుగా గుర్తించారు. ఉరుక్ కాలపు వారు ఉబైడు కాలపు ప్రజల తరువాతి తరాలా లేక వారు వేరే సంస్కృతికి చెందినవారా అన్నది తెలియదు. ఉబైడు కాలములో ముఖ్య రాజకీయ, సాంస్కృతిక కేంద్రముగా ఎరీడు ఉండేది. నాగరిక జ్ఞానాన్ని ([[:en:Me (mythology)| మీ]]) ఎరీడు గ్రామ దైవమూ, జ్ఞానానికి ప్రతీక ఐన [[:en:Enki|ఎంకీ]], ఉరుక్ గ్రామ దేవతా, ప్రేమకూ యుద్ధానికీ ప్రతీక ఐన [[:en:Inanna|ఇనానా]]కు ఇచ్చే కథ, బహుశా ఎరీడు ప్రాభవము తగ్గి ఉరుక్ వైభవము యొక్క ఆరంభాన్ని సూచిస్తుండవచ్చు.<ref name=WolksteinKramer1983>{{cite book|last1=Wolkstein|first1=Diane|last2=Kramer|first2=Samuel Noah|title=Inanna: Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer|url=https://archive.org/details/inannaqueenofhea00wolk|date=1983|publisher=Harper & Row|location=New York|isbn=978-0060147136}}</ref>{{rp|174}} ==ఉరుక్ కాలం == ఉబైడు కాలములో కుమ్మర పరిశ్రమ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. నెమ్మదిగా కదిలే [[కుమ్మరి చక్రం|కుమ్మరి చక్రాల]]తో పాత్రలను తయారు చేసీ, వాటిని అందమైన చిత్రాలతో అలంకరించేవారు. క్రమంగా ఈ పాత్రలు, వేగంగా కదిలే చక్రాలపై నిపుణుల చేత భారీ మొత్తములో ఉత్పత్తి చేయబడ్డాయి. ఈ పాత్రలకు అలంకరణలుండేవి కాదు. ఈ కుమ్మర పరిశ్రమ విధానాల్లో వచ్చిన మార్పే ఉరుక్ కాలానికీ, ఉబైడు కాలనికీ మధ్య ప్రముఖ వ్యత్యాసము. <ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=gnpyREWsfG0C&pg=PA353#v=onepage&q&f=false|title= Upon this Foundation: The N̜baid Reconsidered : Proceedings from the U̜baid Symposium, Elsinore, May 30th-June 1st 1988|author1=Elizabeth F. Henrickson |author2=Ingolf Thuesen |author3=I. Thuesen |page= 353|year= 1989|isbn= 978-8772890708}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=fhMTRcUm9WsC&pg=PA31#v=onepage&q&f=false|title= The Invention of Cuneiform: Writing in Sumer|author= Jean-Jacques Glassner|page= 31|year= 2003|isbn= 978-0801873898}}</ref> {{multiple image | perrow = 2 | total_width = 250 | caption_align = center | align = left | direction = vertical | header = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజు (మతాధికారి) | image1 = Yale University. Uruk period priest-king.jpg | caption1 = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజూ, అతని శిష్యుడూ. సుమారు క్రీ.పూ 3200 నాటి చిత్రం | image2 = Uruk King priest feeding the sacred herd.jpg | caption2 = క్రీ.పూ 3100 నాటి ఉరుక్ కాలపు ముద్ర. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది. }} ఉరుక్ కాలంలో (సుమారుగా 4100-2900 క్రీ.పూ.) దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని నదులూ, కాలువల గుండా పెద్ద మొత్తంలో వ్యాపార సరుకుల రవాణా జరిగేది. ఈ వ్యాపారాలు పెద్ద, పెద్ద పట్టణాల ఆవిర్భావానికి తోడ్పడ్డాయి. నగర-సామ్రాజ్యాల వలె ఈ నగరాల నడిబొడ్డున కూడా ఒక ఆలయము ఉండేది. 10,000కు పైగా జనాభా కల ఈ నగరాల్లో [[:en:Social stratification|అన్ని సామాజిక వర్గాలకు చెందిన ప్రజలూ]] ఉండేవారు. ఈ నగరాల్లో కేంద్రీకృత పాలనా యంత్రాంగము ఉండేది. ఈ యంత్రాంగము నగర నిర్వహణ కొరకు వివిధ శాఖల్లో సిబ్బంది నియామకాలు జరిపేది. ఉరుక్ కాలంలోనే పర్వతదేశం నుండి పట్టుబడ్డ వారిని [[:en:Slavery in antiquity|బానిస కార్మికులు]]గా ఉపయోగించుకోవడం ప్రారంభం అయింది. పురాతన గ్రంథాలలో ఈ పట్టుబడ్డ బానిసలతో పనులు చేయించారనడానికి తగినన్ని సాక్ష్యాధారాలున్నాయి. [[టర్కీ]]లోని [[:en:Taurus Mountains|టౌరసు పర్వతాల]] నుండి పశ్చిమాన [[మధ్యధరా సముద్రం|మధ్యధరా సముద్రమూ]], తూర్పున [[ఇరాన్|ఇరాను]] వరకు ఉరుక్ నాగరికతకు చెందిన గుర్తులూ, కాలనీలు కనుగొనబడ్డాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005">[[Guillermo Algaze|Algaze, Guillermo]] (2005). ''[[iarchive:urukworldsystemd0000alga|The Uruk World System: The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamian Civilization]]'', Second Edition, University of Chicago Press.</ref>{{Rp|2–3}} ఉరుక్ కాలంనాటి నాగరికత పరిసర ప్రాంతాలలో ఉన్న ప్రజల మీద ప్రభావం చూపించింది. సుమేరు వ్యాపారస్తులూ, ద్వారా సుమేరు సంస్కృతి ఈ చుట్టుపక్కల జనాలకు పరిచయమైంది. ఫలితంగా వీరు కూడా క్రమంగా ఇదే తరహాలో ఉన్న వారి స్వంత ఆర్థికవ్యస్థను, సంస్కృతులను అభివృద్ధి చేసుకున్నారు (ఉదా: [[:en:Tell Brak|టెల్ బ్రాక్]]). దీనితో సుమేరు నగరాలు సుదూర కాలనీలను సైనిక బలగముతో తమ గుప్పిట్లో ఉంచుకోలేకపోయాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005"/> ఉరుక్ కాలంలో సుమేరు నగరాల పాలనావ్యవస్థ [[:en:Theocracy|మతరాజ్యవ్యవస్థ]] అయ్యి ఉండి, మతాధికారి (పురోహిత రాజు) పాలనలో ఉండుండవచ్చు. ఈ విధానములో నగరములోని మందిరము, పురుషులూ, మహిళలతో కూడుకుని ఉండే ఒక పెద్దల మండలి ఆధీనములో ఉండేది. ప్రతీ మండలికీ అధ్యక్షునిగా ఒక మతాధికారి (ఎస్సి) ఉండేవారు. ఈ మతాధికారి నేతృత్వములో మండలి నగరపాలన చేసేది. నగర దైవము పురుషుడైతే మహిళా, స్త్రీ ఐతే పురుషుడూ, మతాధికారులుగా ఉండేవారు.<ref name=Jacobsen>Jacobsen, Thorkild (Ed) (1939),"The Sumerian King List" (Oriental Institute of the University of Chicago; Assyriological Studies, No. 11., 1939)</ref> ఈ రాజకీయ నిర్మాణం ఆధారంగానే తరువాతి కాలములో సుమేరు [[:en:pantheon|దేవగణము]] రూపుదిద్దుకుని ఉండవచ్చు. ఉరుక్ కాలంలో యుద్ధాలు, సుశిక్షితులైన సైనిక బలగమూ ఉన్నాయనడానికి పెద్దగా ఆధారాలు లేవు. పట్టణాలకు కూడా సాధారణంగా ప్రకారాలు ఉండేవి కాదు. ఈ కాలములో ఉరుక్ ప్రపంచంలోనే అత్యంత పట్టణీకరణ గల నగరముగా అవతరించింది. నగర జనాభా సంఖ్య మొదటిసారి 50,000ను దాటింది. పురాతన సుమేరు రాజ జాబితాలో ఈ కాలములోని అనేక ప్రముఖ నగరాలను పాలించిన రాజవంశాల పేర్లు ఉన్నాయి. ఈ మొదటి దఫాలో ఉన్న రాజులందరూ జలప్రళయం సంభవించే ముందు ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించినట్లు చెప్పబడింది. వీరు కాల్పనిక వ్యక్తులు అయ్యుండవచ్చు. ప్రసిద్ధ పౌరాణిక వ్యక్తులైన [[:en:Alulim|ఆల్యులిమ్]], [[:en:Dumuzid|డూమిౙిడ్]] వంటివాళ్ళ పేర్లు కూడా ఈ దఫాలో ఉన్నాయి.<ref name=Jacobsen/> 9000–5000 ఏళ్ళ క్రితము భూమిపై వెచ్చటి, తేమపూరిత వాతావరణము ఏర్పడింది. దీన్ని హోలోసీన్ క్లైమాటిక్ ఆప్టిమమ్‌గా ({{ill|Holocene climatic optimum|en}}) వ్యవహరిస్తారు. ఈ వాతావరణము పోయి, భూమిపై పొడి వాతావరణము ఏర్పడ్డ చర్యను పియొర ఆసిలేషన్ ({{ill|Piora Oscillation|en}}) అంటారు. పియొర ఆసిలేషన్ సుమారు క్రీ.పూ 3200–2900 మధ్యకాలంలో జరిగింది. సరిగ్గా ఈ పియొర ఆసిలేషన్ సమయానికే ఉరుక్ కాలము ముగిసింది.<ref>Lamb, Hubert H. (1995). Climate, History, and the Modern World. London: Routledge. {{ISBN|0415127351}}</ref> ==ఆది వంశపు కాలం == {{Main|[[:en:Early Dynastic Period (Mesopotamia)|ఆది వంశపు కాలం]]|[[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశం]]}} [[File:Meskalamdug helmet British Museum electrotype copy original is in the Iraq Museum, Bagdad.jpg|thumb|క్రీ.పూ 26వ శతాబ్దం నాటి బంగారు శిరస్త్రాణం. ఇది [[:en:Meskalamdug|మిస్కలమ్డగ్‌]] అనే రాజుది. ఇతడు [[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశపు]] వ్యవస్థాపకుడు అయ్యుండొచ్చు.]] క్రీ.పూ. 2900తో పెద్దల మండలి పాలనావిధానము పోయి, సుమేరులో రాచరికము మొదలైంది. దీనితో పాలనావ్యవహారాల్లో మతానికున్న ప్రాముఖ్యత తగ్గింది.<ref>Jacobsen, Thorkild (1976), "The Harps that Once...; Sumerian Poetry in Translation" and "Treasures of Darkness: a history of Mesopotamian Religion"</ref> రాజును సుమేరు భాషలో లూగల్ (లు = మనిషి, గాల్ = గొప్ప) గా వ్యవహరించేవారు. ఈ కాలపు రాజులలో, సుమేరు సంప్రదాయాలలో పితృసమాన గౌరవము కల, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్]], [[:en:Lugalbanda|లుగల్బాండ]], [[గిల్గమేష్]] వంటి ప్రముఖులు కూడా ఉన్నారు. వీరి పాలన సంకేత చిత్రాల లిపి నుండి ఇప్పుడు మనము చదవగలిగే అక్షర చిహ్నాల లిపి అభివృద్ధికి కొన్ని శతాబ్దాల ముందు, అనగా కీ.పూ.2900లో నడిచింది. ఈ సమయములో సుమేరు సాంస్కృతిక కేంద్రముగా దక్షిణ మెసొపొటేమియా ఉన్నప్పటికీ, పాలకులు తమ రాజ్యాలను పొరుగు ప్రాంతాలకు విస్తరింపజేయడముతో, అక్కడి సెమిట వాసులు సుమేరు సంస్కృతిని చాలా వరకు తమ ఆచార వ్యవహారాల్లో భాగము చేసుకున్నారు. సుమేరు రాజ జాబితాలో ఉన్నవారిలో, వీరగాథల్లో ప్రస్తావించబడ్డ మొదటి రాజు [[:en:Etana|ఎథనా]]. ఇతడు [[:en:Kish (Sumer)|కిషు]] మొదటి రాజవంశంలో 13 వ రాజు. పురావస్తు పరిశోధనల ఆధారంగా ధ్రువీకరింపబడిన వాళ్ళలో అత్యంత పురతనమైనవాడు కిషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసి]]. ఇతడి పేరూ [[:en:Epic of Gilgamesh|గిల్గమేష్ పురాణకావ్యంలో]] కూడా పేర్కొనబడింది. ఈ విషయాన్ని ఆధారము చేసుకుని, గిల్గమేష్ కూడా చారిత్రాక ఉరుక్ రాజు అనే ప్రతిపాదన చేయబడింది. ఈ కాలములో యుద్ధాలు పెరిగాయి. ఈ మార్పు గిల్గమేషు కావ్యములో కూడా ప్రతిబింబిస్తుంది. నగరాల విస్తీర్ణము పెరిగీ, రక్షణగా ప్రాకారాలు నిర్మించబడ్డాయి. ప్రాకారాల పరిమాణం అధికరించబడింది. దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని ప్రాకారాలు లేని పల్లెలు కనుమరుగైపోయాయి. (ఎన్మర్కర్, గిల్గమేషులిరువురూ కూడా ఉరుక్ పట్టణానికి ప్రకారాలు నిర్మించినట్లు గాథల్లో చెప్పబడింది.)<ref>George, Andrew (Translator)(2003), "The Epic of Gilgamesh" (Penguin Classics)</ref>. ====లగాషు మొదటి రాజవంశం ==== [[File:Stele of Vultures detail 02.jpg|thumb|left|[[:en:Eannatum|ఎన్నాటుము]] [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఒక ముక్క]] {{Main|[[:en:Lagash|లగాషు]]}} లగాషు రాజవంశాన్ని (సుమారు క్రీ.పూ. 2500–2270) రాజుల జాబితాలో పేర్కొననప్పటికీ అనేక ముఖ్యమైన స్మారక కట్టడాలూ, పురావస్తు పరిశోధనా ఫలితాల ద్వారా ఆ వంశపు ఉనికి ధ్రువీకరించబడింది. కొంతకాలం మాత్రమే ఉనికిలో ఉన్నప్పటికీ చరిత్రకు తెలిసిన మొట్టమొదటి చక్రవర్తులలో ఒకరుగా లాఘాషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Eannatum|ఎన్నాటం]] ప్రత్యేకత సంతరించుకున్నాడు. ఇతడు కిష్, ఉరుక్, [[:en:Ur|ఉర్]], [[:en:Larsa|లార్సా]]లతో సహా మొత్తం సుమేరును ఆక్రమించి తన సామ్రాజ్యములో కలుపుకున్నాడు. అలాగే లగషు చిరకాల ప్రత్యర్థి ఐన [[:en:Umma|ఉమ్మా]]ను తన సామంత రాజ్యంగా మార్చాడు. అంతేకాక ఆయన రాజ్యం [[:en:Elam|ఈలం]], పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతాలకు కూడా విస్తరించి ఉండేది. అందరినీ భయభ్రాంతులను చేసి అదుపులో పెట్టడమే ఆయన విధానమని అనిపిస్తుంది.<ref name=roux1993>{{cite book |last=Roux |first=Georges |authorlink=Georges Roux (assyriologist) |year=1993 |title=Ancient Iraq |url=https://archive.org/details/ancientiraq00roux |location= Harmondsworth |publisher=Penguin |isbn=978-0140125238}}</ref> అతని [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఖండఖండాలుగా నరికిన ప్రత్యర్థుల శరీరాలను రాబందులు పీక్కు తింటున్నట్లు చెక్కబడింది. అతను మరణంచిన కొద్దికాలానికే ఆ సామ్రాజ్యం చిన్నాభిన్నమైపోయింది. తరువాత ఉమా మతాధికారి-రాజు [[:en:Lugal-Zage-Si|లాగాల్-జాగే-సి]] ఉరుక్‌ను జయించడంతో లగషు రాజవంశ వైభవము మగిసింది. ఉరుక్ అతని రాజధానిగా మారింది. తరువాత ఆయన పర్షియన్ గల్ఫు నుండి మధ్యధరా వరకు విస్తరించి ఉన్న సామ్రాజ్యాన్ని పాలించాడు. అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను]] అధికారములోకి రావడానికి ముందు ఉన్న సుమేరు జాతి రాజులలో ఇతను చివరివాడు.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==అకేడు సామ్రాజ్యం == {{Main|[[:en:Akkadian Empire|అకేడు సామ్రాజ్యం]]}} [[File:Prisoners on the victory stele of an Akkadian king circa 2300 BCE Louvre Museum Sb 3.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2300 నాటి అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను]] విజయఫలకం పైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీలు.<ref name="ArchaeologyofElam" /><ref name="TwoSteles" /> లూవ సంగ్రహశాలలోనిది]] అకేడు సామ్రాజ్యము క్రీ.పూ. 2234–2154 మధ్య కాలములో నడిచింది. [[:en:East Semitic languages|తూర్పు సెమిటపు]] [[:en:Akkadian language|అకేడు భాష]] కిషు రాజుల పేర్లు వ్రాయడానికి, మొదటిసారి క్రీ.పూ. 2800లో, వాడబడింది.<ref name=roux1993/> ఈ భాషలోనే ఆ పేర్లు తదుపరి రాజ జాబితాలలో కూడా వ్రాయబడ్డాయి. పూర్తిగా ప్రాచీన అకేడు భాషలో వ్రాసిన రచనలు క్రీ.పూ.2500 నుండి ఉన్నాయి. [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను మహావీరుడి]] (క్రీస్తుపూర్వం 2270-2215) పాలనలో ప్రాచీన అకేడు భాష వాడకము శిఖరాగ్రమును చేరుకుంది. అయినప్పటికీ పరిపాలనా కార్యకలాపాలకు సంబంధించిన ఫలకాలను వ్రాయడానికి రాయసగాళ్ళు సుమేరు భాషనే ఎక్కువ వాడేవారు. అకేడు, సుమేరు భాషలు రెండూ కూడా సుమారు వెయ్యి సంవత్సరాల వరకు వాడుక భాషలుగా ఉన్నాయి. కానీ క్రీ.పూ. 1800 నాటికి సుమేరు భాష ప్రధానంగా పండితులకూ, వ్రాయసగాళ్ళకూ మాత్రమే తెలిసిన గ్రాంథిక భాషగా మారింది. సర్గోనుకు ముందూ, తరువాతి కాలాలను పోల్చి చూస్తే చారిత్రక పరిస్థితుల్లో పెద్దగా అసంబద్ధత లేదనీ, సెమిటులూ, సుమేరుల మధ్య కలహాలకు, చరిత్రాకారులు ఆ కలహము చూపిన ప్రభావము కంటే ఎక్కువ ప్రాధాన్యత ఇస్తున్నారని [[:en:Thorkild Peter Rudolph Jacobsen|థార్కిద్ద్ జాకబ్సెన్‌]] వాదించాడు.<ref>''Toward the Image of Tammuz and Other Essays on Mesopotamian History and Culture'' by T. Jacobsen</ref> ఐతే, సర్గోను ఆక్రమించుకున్న ఈలము భాగాలలో కొంతకాలం అకేడు భాష అక్కడి వారిపై రుద్దబడిందనడానికి తిరుగులేని ఆధారాలున్నాయి. ==గూట్యపు కాలం == {{Main|[[:en:Gutian dynasty|గూట్యపు వంశం]]}} క్రీ.పూ. 2083–2050 (స్వల్పకాలం ఉనికిలో ఉంది). ====లగాషు 2 వ రాజవంశం ==== [[File:Gudea of Lagash Girsu.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు [[:en:Gudea|గుడియా]]. ఇతనివి అనేక ప్రతిమలు మనకు దొరికాయి.]] [[File:Ur-Ningirsu ruler of Lagash portrait circa 2110 BCE.jpg|thumb|right|గుడియా కుమారుడు [[:en:Ur-Ningirsu|ఉర్-నింగిర్సూ]] ప్రతిమ. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Head Gudea Louvre AO13.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా]] క్రీ.పూ. 2093–2046 (స్వల్పకాల చరిత్ర) క్రీ.పూ. 2093-2046 (స్వల్పకాలం)గూట్యుల చేతిలో అకేడు సామ్రాజ్యం పతనమైన తరువాత సుమేరు జాతి పాలకుడైన లాఘాషుకు చెందిన [[:en:Gudea|గుడియా]] ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్నాడు. తమకి తాము దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకునే [[:en:List of kings of Akkad#Sargonic dynasty (c. 2334 – 2193 BC)|సార్గోనిక రాజుల]] విధానాన్ని ఇతడు కూడా కొనసాగించాడు. మునుపటి లాగాషు రాజవంశీకుల వలె గుడియా ఇంకా ఆయన వారసులు కూడా కళలకు ప్రోత్సాహం అందించడముతో, వీరి కాలానికి చెందిన అనేక కళాఖండాలూ, ఉత్పత్తులూ పెద్ద సంఖ్యలో పురావస్తు పరిశోధనల్లో లభ్యమయ్యాయి. ==మూడవ ఉర్ కాలం== [[File:Ziggurat of ur.jpg|thumb|left|ఇరాక్‌లోని నాస్రీయాహ్ దగ్గరున్న సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటి [[:en:Ziggurat of Ur|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]]]] {{Main|[[:en:Third Dynasty of Ur|మూడవ ఉర్ రాజవంశం]]}} క్రీ.పూ. 2047-1940 (స్వల్పకాల చరిత్ర) తరువాత, ఉర్ యొక్క 3 వ రాజవంశస్తులైన ఉర్-నమ్ము, అతని వారసుడు షుల్గీలు సుమేరును పాలించారు. వీరి సామ్రాజ్యము దక్షిణ అస్సీరియా వరకు విస్తరించి ఉండేది. ఇందుమూలాన ఇంతకు ముందు కొందరు చరిత్రకారులు, ఈ కాలానికి సుమేరు పునరుజ్జీవ కాలమని తప్పుడు పేరు ఇచ్చారు.<ref>{{Cite book|last=Cooper|first=Jerrold S.|url=https://www.worldcat.org/oclc/944087535|title=Problems of canonicity and identity formation in ancient Egypt and Mesopotamia|date=2016|others=Kim Ryholt, Gojko Barjamovic, Københavns universitet, Denmark) Problems of Canonicity and Identity Formation in Ancient Egypt and Mesopotamia (2010 : Copenhagen, Denmark) Literature and Identity Formation (2010 : Copenhagen|isbn=978-87-635-4372-9|location=Copenhagen|pages=1–18|chapter=Sumerian literature and Sumerian identity|oclc=944087535}}</ref> ఎందుకంటే అప్పటికే ఈ ప్రాంతంలో సుమేరు కంటే సెమిట సంస్కృతులే ఎక్కువ ఉన్నాయి. అస్సీరియా, తదితర ప్రాంతాల్లో అకేడ్ల జనాభా పెరగడమే కాక సెమిటులైన మార్టులు (అమొరులు) అనేక దఫాల్లో ఇక్కడికి వలస వచ్చారు. వీరు దక్షిణప్రాంతంలో ఇసిన్, లార్సా, ఎష్నున్న మరి కొంతకాలం తర్వాత బాబిలోనియా వంటి స్థానిక రాజ్యాలను స్థాపించారు. క్రీ.పూ. 21వ శతాబ్దిలో ఉత్తర భాగములో పురాతన అస్సిరియా సామ్రాజ్యము వలె దక్షిణాన బాబిలోనియా సామ్రాజ్యము కూడా కొంత కాలము ప్రధాన శక్తిగా నిలబడింది. మధ్యయుగములో లాటిను భాషలాగే, శరాకార లిపి వాడుకలో ఉన్నంత కాలము సుమేరు భాష బాబిలోనియా, ఇంకా అస్సీరియా పాఠశాలల్లో ధార్మిక భాషగా నేర్పబడేది. ==పతనం == ఈ కాలములో దక్షిణ మెసొపొటేమియా నుండి ప్రజలు ఉత్తరభాగానికి అధిక సంఖ్యలలో వలసవెళ్ళడం జరిగింది. మట్టిలో క్రమంగా పెరుగుతున్న లవణీయత కారణంగా సుమేరు భూముల వ్యవసాయ ఉత్పాదకత తగ్గుముఖం పట్టింది. ఈ ప్రాంతంలో ముందునుండే మట్టి లవణీయత ప్రధాన సమస్యగా గుర్తించబడింది.<ref>{{cite journal|last=Jacobsen T |first=Adams RM. |year=1958 |title=Salt and Silt in Ancient Mesopotamian Agriculture: Progressive changes in soil salinity and sedimentation contributed to the breakup of past civilizations. |url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.128.3334.1251|journal=Science |doi= 10.1126/science.128.3334.1251 |volume= 128| pages=1251–8|issue=3334}}.</ref> పేలవమైన డ్రైనేజ్ కారణంగా వ్యవసాయ భూముల్లో నీరు నిలబడిపోయేది. అక్కడి పొడి వాతావరణములో ఈ నీరు ఆవిరవగా, నీటిలోని లవణాలు నేలలో మిగిలిపోయి, క్రమంగా భూలవణీయత పెరగసాగింది. అకేడు సామ్రాజ్య కాలమూ, తదుపరి ఉర్ మూడవ వంశపు కాలాలలో గోధుమల పంట వేయడము నుండి లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలపంట సాగుకు రైతులు మారారు. కానీ అది ప్రజలకు తగినంత ఆహారం అందించ లేదు. దీనివలన క్రీ.పూ 2100 నుండి క్రీ.పూ. 1700 మధ్యలో ఈ ప్రాంతంలో జనాభా దాదాపు ఐదింట మూడు వంతులు తగ్గిందని అంచనా.<ref>{{cite journal|last=Thompson |first=William R. |year=2004 |title=Complexity, Diminishing Marginal Returns and Serial Mesopotamian Fragmentation |journal=Journal of World Systems Research |url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |format=PDF |doi=10.5195/jwsr.2004.288 |volume=10 |pages=612–652 |issue=3 |url-status=unfit |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120219134627/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |archivedate=February 19, 2012 }}</ref> దీనితో అకేడు భాష మాట్లాడే ప్రాంతాల్లో జనాభా పెరిగి, సుమేరు భాష ప్రధానంగా ఉన్న ప్రాంతాలలో జనాభా గణనీయముగా తగ్గినది. క్రమంగా సుమేరు మాతృభాషగా అంతరించిపోయి గ్రాంథిక భాషా, ధార్మిక భాషగా మిగిలింది. ఇబ్బి-సిన్ (క్రీ.పూ 2028–2004) పాలనలో ఈలములు దండయాత్రతో ఊర్ స్వాధీనం చేసుకున్న తరువాత {{citation needed|reason=Doesn't cite any evidence of sack of Ur?|date=October 2015}}, సుమెర్ అమోరీయుల పాలనలోకి వచ్చింది. 20 – 18 వ శతాబ్దాల్లో స్వతంత్ర అమోరు రాజ్యాలు "ఇసిన్ రాజవంశం"గా రాజ జాబితాలో చేర్చబడ్డాయి. క్రీ.పూ. 1800లో హమ్మురాబి ఆధ్వర్యంలో బాబిలోనియా విస్తరణతో ఈ వంశము యొక్క శకం ముగిసింది. తరువాతి కాలాల్లో అస్సిరియా, బాబిలోనియాలను పాలించిన రాజుల్లో కొంతమంది అరుదుగా సార్గోనిక రాజుల బిరుదు ఐన "సుమేరూ, అకేడు ప్రాంతాలకు రాజు"ను తమకు ఆపాదించుకున్నారు. ఇందుకు ఒక ఉదాహరణ సుమారు క్రీ.పూ 1225లో అస్సిరియాను పాలించిన మొదటి టుకుల్టీ నినుర్టా‌. ==జనాభా== సుమేర్లోని అతిపెద్ద నగరాల్లో ఒకటైన ఉరుక్ వైభవము తారాస్థాయిలో ఉన్నప్పుడు, నగర జనాభా 50,000-80,000 ఉండేదని అంచనా వేయబడింది. <ref>[https://archive.is/20150411005800/http://proteus.brown.edu/mesopotamianarchaeology/ Harmansah, Ömür, The Archaeology of Mesopotamia: Ceremonial centers, urbanization and state formation in Southern Mesopotamia, 2007, p.699]</ref> సుమేర్లో ఇతర ప్రముఖ నగరాలు ఉండడమూ, పెద్దసంఖ్యలో వ్యవసాయ జనాభా ఉండడాన్నీ బట్టి చూస్తే, సుమేరు జనాభా సుమారుగా 8 నుండి 15 లక్షల దాకా ఉండుంటుందని అంచనా. ఇదే సమయంలో ప్రపంచ జనాభా 2.7 కోట్లుగా అంచనా వేయబడింది.<ref>Colin McEvedy and Richard Jones, 1978, ''Atlas of World Population History'', Facts on File, New York, {{ISBN|0713910313}}.</ref> సుమేరు భాషకు వేరే ఏ భాషతోను పోలికలూ, సంబంధాలూ లేవు (లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్). ఐతే ఆ కాలములో తక్కువ సాంస్కృతికంగా తక్కువ ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడిన వేరే భాష ఉండేదనీ (substrate), ఆ భాష ఏమిటో ఈనాడు మనకి తెలియనప్పటికీ, సుమేరు భాషపై దాని ప్రభావాము తెలుస్తోందనీ (substrate effect), అనేక భాషాశాస్త్రవేత్తలు అభిప్రాయపడ్డారు. సుమేరులోని కొన్ని ప్రధాన నగరాలకు సుమేరు భాషకు చెందని పేర్లు ఉన్నాయి. ఇదే వీరి ప్రతిపాదనకు ఆధారము. ఈ పేర్లూ, వీరికి ముందు ఇక్కడ నివసించిన జనాల భాషలోనివని వీరి అభిప్రాయము.<ref name="Nemet-Nejat1998">{{cite book|author=Karen Rhea Nemet-Nejat|title=Daily life in ancient Mesopotamia|url=https://books.google.com/books?id=lbmXsaTGNKUC&pg=PA13|accessdate=29 November 2011|year=1998|publisher=Greenwood Publishing Group| isbn= 978-0313294976| page=13}}</ref> ఏదేమైనా దక్షిణ మెసొపొటేమియాలో ఉబైడు కాలం (క్రీ.పూ.5300–4700) నుండి మొదలుకొని సంస్కృతిలో పెను మార్పులేవీ చోటుచేసుకోలేదని పురావస్తు పరిశోధనలు తెలియజేస్తున్నాయి. ఇక్కడ స్థిరపడిన సుమేరు ప్రజలు టైగ్రిసు, యూఫ్రేటీసు నదుల కారణంగా సారవంతమైన ఈ ప్రాంతపు భూములను సాగుచేసి వ్యవసాయక్షేత్రాలుగా మార్చారు. ప్రాచీన సుమేరు భాషను మాట్లాడిన పురాతన సుమేరులు, ఉత్తర భాగాన నివసించిన రైతులని కొందరు పరిశోధకులు భావిస్తున్నారు. నీటిపారుదల వ్యవసాయ విధానాలను ఆకళింపు చేసుకున్న తరువాత వీరు దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చి ఉంటారని వారి భావన. సామర్రులు ఆదిమ నీటి పారదుల పద్ధతుల నుపయోగించి వ్యవసాయము చేసేవారు. టైగ్రీసూ, దాని ఉపనదుల పరీవాహక ప్రాంతాల్లో ఈ పద్ధతి వాడిన వారిలో వీళ్ళే మొదటివారు. క్రీ.పూ 5700–4900 ప్రాంతములో వీరికి మృణ్మయ పరిశ్రమలుండేవని తెలుస్తోంది. చోగ మామీ మృణ్మయ పాత్రల్లో సామర్రపు పద్ధతులూ, సుమేరు పద్ధతులూ (డు కాలమునాటి) కూడా కనిపిస్తాయి. 1980 లలో ఫ్రెంచివారు జరిపిన త్రవ్వకాలలో లాస్సాకు సమీపంలోని టెల్ అవేలి (ఓయిల్లె, ఓయులి) వద్ద ఉబైడు కాలనికి పూర్వము తయారైన పాత్రలు ఎనిమిది స్థాయిలలో లభ్యమయ్యాయి. ఇవి సామర్రపు పాతరలను పోలి ఉన్నాయి. కనుక ఉత్తరాన వ్యవసాయ సంస్కృతిని అలవర్చుకున్న సామర్రులు, నీటి పారదుల నైపుణ్యమూ, శ్రామికుల చేత సేద్యాన్ని నడిపించడానికి కావలసిన సామాజిక వర్గీకరణా పొందాక, దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చుంటారని సిద్దాంతీకరించడమైనది. {{Citation needed|date=June 2011}} అరేబియా సముద్రతీరాన లభ్యమైన పనిముట్ల ఆధారంగా వేటాడడము, చేపలు పట్టడము ద్వారా బతుకుతున్న అక్కడి స్థానికులే నెమ్మదిగా వ్యవసాయాధారిత సమాజాన్ని నిర్మించుకున్నారని మరికొందరు అభిప్రాయపడ్డారు. మంచుయుగానికి చివరిలో జలప్రళయానికి ముందు పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతంలో నివసించిన ప్రజలే సుమేరులని జురిస్ ౙరిఞ్శ విశ్వసిస్తున్నారు.<ref>{{Cite web | url=http://www.ldolphin.org/eden/ | title=Has the Garden of Eden been located at last? | website= | access-date=2018-12-21 | archive-url=https://web.archive.org/web/20051029101558/http://www.ldolphin.org/eden/ | archive-date=2005-10-29 | url-status=dead }}</ref> ==సంస్కృతి == ===సాంఘిక, కుటుంబజీవితం === [[File:Upper part of a gypsum statue of a Sumerian woman. The hands are folds in worship. Circa 2400 BCE. From Mesopotamia, Iraq. The British Museum, London.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2400 నాటి ఈ హరశోఠపు శిల్పంలో చేతులు జోడించి ప్రార్థిస్తున్న సుమేరు మహిళను చూడవచ్చు. ఇది ప్రస్తుతం లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] [[File:Reconstructed sumerian headgear necklaces british museum.JPG|thumb|right|సుమేరు మహిళల సమాధుల్లో దొరికిన వస్తువుల ఆధారంగా పునర్నిర్మించిన శిరోభూషణమూ, కంఠహారాలూ.]] సుమేరు కాల ఆరంభ దశలో ఆదిమ చిత్రాలు ఆధారంగా ఈ క్రింది విషయాలు తెలుస్తున్నాయి:<ref name="Sayce"/> * "మృణ్మయ పాత్రల వాడుక చాలా ఎక్కువగా ఉండేది. గిన్నెలు, పూల జాడీలూ, వివిధరకాల వంటపాత్రలూ తయారు చేయబడుతూ ఉండేవి. తేనె, వెన్న, మద్యము, ద్రాక్షారసం వంటి ఒక్కొక పదార్థానికీ ప్రత్యేకంగా వాటిని నిల్వ చేసుకోవడానికి తయారైన పాత్రలుండేవి. మద్యాన్ని ఖర్జూర పళ్ళ నుండి తయారుచేసుండొచ్చు. కొన్ని పూల జాడీలకు కొనదేలిన కాళ్ళు ఉండేవి. x ఆకారములో ఉన్న కాళ్ళుండే బల్లలపై ఈ జాడీలనుంచేవారు. సమంగా నిలబడే జాడీలను చతుస్ర లేదా దీర్ఘ చతుస్రాకారాల్లో ఉండే చెక్క బల్లల పై ఉంచేవాణరు. నూనె జాడి, బహుశా పదార్థాలను నిల్వ ఉంచే ఇతర జాడిలకు కూడా, మట్టితో మూతచుట్టూ మూసివేసేవారు. ఈ పద్ధతి ప్రాచీన ఈజిప్టులో కూడా ఉంది. ఈ మట్టి పాత్రలను అనుకరిస్తూ, రాతితో పూలజాడీలనూ, గిన్నెలనూ తయారుచేసేవారు." * "ఈకలతో చేసిన తురాయిని పెట్టుకునేవారు. మంచాలూ, ఎత్తుపీటలు, కుర్చీలూ వాడేవారు. వీటి కాళ్ళు ఎద్దు కాళ్ళలాగా ఉండేవి. అగ్ని-స్థలాలు, హోమగుండాలు ఉండేవి." * "కత్తులు, పిడిసాన, ఉలి, ఇంకా ఒక రంపం లాంటి పరికరమూ వీరు వాడేవారు. ఈటెలు, బాణాలు, ధనుస్సులూ, బాకులు (గురిచూసి విసిరే చిన్న కత్తి) యుద్ధంలో ఉపయోగించబడ్డాయి కానీ ఖడ్గాలు వాడారనడానికి ఆధారాలు లేవు. " * "వ్రాసేందుకు ఫలకాలు వాడేవారు. చురకత్తి (బాకు) అలుగును లోహముతో చేయగా, పిడి చెక్కతో తయారుచేసేవారు. బంగారు హారాలు వాడేవారు." * "చంద్రమానంతో కాలగణన లెక్కించబడింది." సుమేరు సంగీతానికి సంబంధించి చాలా సమాచారము లభించింది. వేణువూ, లైరు అనే ఒక తంత్రీ వాయిద్యము ఉపయోగించబడ్డాయి. లైరు అనగా ప్రాచీన వీణ (ఆధునిక వీణ కాదు) వంటిది. వీరి వాయిద్యాలలో నేటి కాలములో అందరూ ఎరిగినవి ఉర్ లైరులు.<ref name="Goss_2017_mesopotamian_flutes">{{cite web |last=Goss |first=Clint |title=Flutes of Gilgamesh and Ancient Mesopotamia |url=http://www.Flutopedia.com/mesopotamian_flutes.htm |date=15 April 2017 |website=Flutopedia |access-date=14 June 2017 }}</ref> లాఘాష్ రాజు ఉరుకాగినా (సుమారు క్రీ.పూ. 2300) అప్పటి ఆచారమైన బహుభర్త్రుత్వాన్ని రద్దు చేశారని శాసనాలు తెలియజేస్తున్నాయి. బహుభర్త్రుత్వానికి పాల్పడిన స్త్రీని ఆమె నేరము చెక్కబడ్డ రాళ్ళతో కొట్టి చంపాలని ఆయన చట్టము చేసారు. .<ref>[https://books.google.com/books?id=mpjk74blFDgC&pg=PA62&dq=urukagina+%22two+men%22&client=firefox-a&sig=29we4cFBrgMpJ9qsy4zjpCywAQY ''Gender and the Journal: Diaries and Academic Discourse'' p. 62] by Cinthia Gannett, 1992</ref> {{multiple image | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరు యువరాణీ (సుమారు క్రీ.పూ 2150) | total_width=350 | image1 = Sumerian princess of the time of Gudea circa 2150 BCE.jpg | caption1 = {{center|గుడియా కాలము నాటి (సుమారు క్రీ.పూ 2150) సుమేరు యువరాణీ.}} | image2 = Sumerian princess of the time of Gudea 2150 BCE. Louvre Museum AO 295.jpg | caption2 = {{center|శిల్పం యొక్క ముందు భాగము<br />లూవ సంగ్రహశాల AO 295.}} | footer= }} సుమేరు సమాజము పురుషాధిక్య సమాజము. అలాగే సామాజిక వర్గీకరణ ఉండేది. సుమేరు స్మృతులలో మనకి దొరికిన వాటిలో పురాతనమైనది ఉర్-నమ్ము స్మృతి. ఇది మూడవ ఉర్ కాలము నాటిది. ఈ స్మృతిని అధ్యయనము చేయడము ద్వారా ఆనాటి సామాజిక నిర్మాణము పై ఒక మౌలిక అవగాహన వస్తుంది. లు-గాలు ("గొప్ప వ్యక్తి" లేదా రాజు) కింద రెండు ప్రాథమిక వర్గాలుగా సమాజంలోని వారందరూ వర్గీకరించబడ్డారు: "లు" లేదా స్వేచ్ఛకలిగిన వ్యక్తీ, బానిస (పురుషుడు ఐతే ఆరాడ్, స్త్రీ ఐతే జెమి). 'లు' కొడుకును పెళ్ళికి ముందు డుము-నిటగా పిలుస్తారు. ఒక స్త్రీ (మునుస్)ను పెళ్ళికి ముందు కూతురిగా (డూము-మి), పెళ్ళి తర్వాత భార్య (డామ్)గా, భర్త చనిపోతే విధవగా (నుమసు) గుర్తిస్తారు. ఒక విధవ అదే తెగకు చెందిన మరో వ్యక్తిని మళ్ళీ పెళ్ళి చేసుకోవచ్చు. వివాహాలు సాధారణంగా వధూవరుల తల్లితండ్రుల చేత నిర్ణయించబడేవి<ref name=Kramer1963>{{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=The Sumerians: Their History, Culture, and Character|date=1963|publisher=The Univ. of Chicago Press|isbn=978-0-226-45238-8|url=https://archive.org/details/sumerianstheirhi00samu|url-access=registration}}</ref>{{rp|78}}. నిశ్చితార్థములో ఇరు పక్షాలూ పెళ్ళి నిశ్చయమైనట్లు మట్టి ఫలకాలపై నమోదు చేయించేవారు.<ref name=Kramer1963/> పెళ్ళికొడుకు పెళ్ళికూతురి తండ్రికి కానుకలివ్వగానే పెళ్ళికి చట్టబద్దత వస్తుంది.<ref name=Kramer1963/> సంతోషకరమైన దాంపత్యాన్ని వర్ణిస్తూ ఒక భర్త, తన భార్య తనకు ఎనిమిది మంది కొడుకులనిచ్చినప్పటికీ, ఇంకా తనతో సంభోగించడానికి ఆసక్తి చూపుతుందని చెప్పాడని ఒక సుమేరు నానుడి.<ref name="NemetNejat">{{citation|last=Nemet-Nejat|first=Karen Rhea|author-link=Karen Rhea Nemet-Nejat|date=1998|title=Daily Life in Ancient Mesopotamia|publisher=Greenwood|series=Daily Life|isbn=978-0-313-29497-6|page=[https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132 132]|url=https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132}}</ref> సుమేరులు పెళ్ళికి ముందు లైంగిక సంబంధాలను ఆమోదించినట్లుగా కనిపించదు.<ref>''Celibacy in the Ancient World: Its Ideal and Practice in Pre-Hellenistic Israel, Mesopotamia, and Greece'' by Dale Launderville, p. 28</ref> సుమేరు భాషలో కానీ, అకేడు భాషలో కానీ, కన్యత్వము అనే పదానికి సమానార్థకము లేదు. వీరు కన్యత్వం అనే భావనను సంభోగింపబడని, సంభోగానికి గురికాబడని, పురుషాంగము తెలియని స్త్రీ అనే వాక్యాలు వాడి వ్యక్తపరిచేవారు.<ref name="Cooper">{{cite book|last1=Cooper|first1=Jerrold S.|article=Virginity in Ancient Mesopotamia|title=Sex and Gender in the Ancient Near East: Proceedings of the 47th Rencontre Assyriologique Internationale, Helsinki|year=2001|location=Baltimore, Maryland|publisher=Johns Hopkins University Press|url=http://krieger2.jhu.edu/neareast/pdf/jcooper/jc%20Virginity.pdf|isbn=978-951-45-9054-2}}</ref>{{rp|91–93}} అకేడు వైద్య గ్రంథాల్లో పేర్కొనబడిన షిషితు అనే పదము కన్నెపొరను సూచిస్తుందా లేక మరేదైనా అర్థముందా అనేదానిపై స్పష్టత లేదు. ఐతే మహిళ కన్యత్వాన్ని నిర్ణయించడములో తరువాతి కాలపు మధ్యప్రాచ్య సంస్కృతులతో పోల్చితే కన్నెపొర పాత్ర చాలా తక్కువ అనిపిస్తుంది.<ref name="Cooper"/>{{rp|92}} కన్యత్వము విషయములో స్త్రీ మాటలకే ప్రాధాన్యత ఎక్కువ ఉండేది.<ref name="Cooper"/>{{rp|91–92}} ప్రాచీన ఆధారాలను బట్టి సుమేరులు శృంగారము పట్ల చాలా ఉదార వైఖరి కలిగియున్నారని తెలుస్తోంది.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> లైంగిక కట్టుబాట్లు నైతికత మీదకంటే, ఫలానా సంబంధము వారిని మతకర్మలలో పాల్గొనలేని విధంగా మైలు పరిచే అవకాశమెంత అనే విషయము మీద ఆధారపడి ఉండేవి.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఇక వీరు స్వయంతృప్తి లైంగిక పటుత్వాన్ని పెంచుతుందని నమ్మేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> సొంతంగానూ, అలాగే వారి లైంగిక భాగస్వాములతో కలిసీ కూడా స్వయంతృప్తి పొందేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> గుదమైదునము కూడా వీరికి ఆమోదయోగ్యమే.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఎంతూకు పూజారులైన స్త్రీలకు పిల్లల్ని కనడము నిషిద్దము.<ref name="Leick2013">{{citation|last=Leick|first=Gwendolyn|title=Sex and Eroticism in Mesopotamian Literature|publisher=Routledge|year=2013|isbn=978-1-134-92074-7|location=New York |page=219|orig-year=1994|url=https://books.google.com/books?id=WKoWblE4pd0C&pg=PA64}}</ref><ref name="NemetNejat"/> కనుక వీరు గుదమైదునములో ఎక్కువగా పాల్గొనేవారు.<ref name="Leick2013"/><ref name="Dening1996"/><ref name="NemetNejat"/> ===భాష, లిపి === [[File:Early writing tablet recording the allocation of beer.jpg|thumb|బీరు కేటాయింపులను నమోదు చేయడానికి వాడిన వ్రాత ఫలకం. క్రీ.పూ 3100–3000 కాలం నాటిది.]] [[File:P1150884_Louvre_Uruk_III_tablette_écriture_précunéiforme_AO19936_rwk.jpg|thumb|శరాకార లిపికి ఆధారమైన సంకేత చిత్రాలు గల సున్నపురాతి ఫలకం. క్రీ.పూ 4వ సహస్రాబ్ది నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Development of writing.jpg|thumb|వ్రాత అభివృద్ధి ప్రక్రియ యొక్క ప్రామాణిక శాస్త్రీయ పునర్నిర్మాణం. నేటి లిపుల పుట్టుకలో శరాకార లిపి పాత్రను కూడా ఇందులో మనం చూడవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Barraclough |first1=Geoffrey |last2=Stone |first2=Norman |title=The Times Atlas of World History |date=1989 |publisher=Hammond Incorporated |isbn=978-0-7230-0304-5 |page=[https://archive.org/details/isbn_9780723003045/page/53 53] |url=https://archive.org/details/isbn_9780723003045 |url-access=registration }}</ref><ref>{{cite book |last1=Senner |first1=Wayne M. |title=The Origins of Writing |date=1991 |publisher=University of Nebraska Press |isbn=978-0-8032-9167-6 |page=77 |url=https://books.google.com/books?id=Kc4xAlunCSEC&pg=PA77 }}</ref>]] సుమేరు పురావస్తు పరిశోధనల్లో కనుగొన్నవాటిల్లో అన్నిటికంటే ముఖ్యమైనవి, శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉన్న మట్టి ఫలకాలు. ఇవి పెద్ద సంఖ్యలో దొరికాయి. సుమేరు సంస్కృతిలో వ్రాత అభివృద్ధి అవ్వడము అనేది చారిత్రకాంశాలను పొందుపరచడములోనే కాక, ఇతిహాస కవితలూ, కథలూ అలాగే ప్రార్థనలూ, చట్టాల వంటి వివిధ రకాల సాహిత్యాన్ని సృష్టించే క్రమములో మానవాళి చరిత్రలోనే గొప్ప మైలురాయిగా పరిగణించబడుతుంది. మొదట్లో బొమ్మలు, అనగా గూఢచిత్రాలు వాడినప్పటికీ, కొద్ది కాలములోనే శరాకార లిపీ, ఆ తదుపరి పదసంజ్ఞలూ (ఆలోచనలను వ్యక్తపరిచేందుకు గుర్తులు) వాడబడ్డాయి. తడి మట్టిపై త్రిభుజాకారపు రెల్లుతో వ్రాసేవారు. సుమేరు భాషలో కొన్ని వేల వ్రాతలు బయటపడ్డాయి. వ్యక్తిగత, వ్యాపార లేఖలు, రసీదులు, పద కోశాలూ, చట్టాలు, శ్లోకాలు, ప్రార్థనలు, కథలు, రోజువారీ లెక్కల వంటివి ఉన్నాయి. మట్టి పలకల గ్రంథాలయాలు కనుగొనబడ్డాయి. స్మారక శాసనాలూ, అలాగే విగ్రహాలు లేదా ఇటుకలు వంటి వివిధ వస్తువులపై వ్రాతలూ సర్వసాధారణము. శిక్షణలో భాగంగా లేఖకులు (వ్రాయసగాళ్ళు) ఒక్కొక గ్రంథాన్నీ అనేక సార్లు గ్రంథస్తము చేయడముతో, చాలా గ్రంథాలవి అనేక ప్రతులు మనకు దొరికాయి. సెమిట సమాజములో కూడా వాడుక భాష సెమిట భాష ఐనప్పటికీ చాలా కాలము పాటు మతసంబంధ అలాగే చట్టసంబంధ కార్యకలాపాలకు సుమేరు భాష వాడుకలో ఉంది. శరాకార లిపిలో వ్రాయబడ్డ వాటిల్లో ముఖ్యమైనది 'గిల్గమేష్' అనే ఒక సుదీర్ఘ కావ్యము. ఉరుక్ శిథిలాల్లో లభ్యమైన ఈ కావ్యము ప్రామాణిక శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉంది. ఇది రెండవ ఆదిమ వంశపు కాలంలో పాలించిన గిల్గమేష్ (అకేడు భాషలో) ("బిల్గమేష్ (సుమేరులో)") అనే రాజు గురించి చెబుతుంది. ఈ కథలో గిల్గమేషు, అతని సహచరుడు ఎన్కిడుల కాల్పనిక సాహసాలు ఉన్నాయి. అనేక మట్టి పలకలపై వ్రాయబడ్డ ఈ కథ మనకు తెలిసినంతలో చరిత్రలోనే మొట్టమొదటి సారి వ్రాయబడ్డ కాల్పనిక సాహిత్యముగా గుర్తింపు పొందింది. సుమేరు భాషకు దగ్గరగా ఉన్న భాష ఏదీ లేదు. కనుక ఇది ఏ భాషా కుటుంబానికీ చెందదు. ఇలాంటి భాషను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్‌గా పిలుస్తారు (ఒంటరి భాష అని అర్థము).అకేడు భాష మాత్రము ఆఫ్రోయాసియాటిక్ భాషా కుటుంబంలో సెమిటిక్ విభాగానికి చెందినది. సుమేరు భాష యొక్క భాషా కుటుంబాన్ని కనుక్కోవడానికి జరిగిన అనేక ప్రయత్నాలు ఫలించలేదు. సుమేరు భాషలో పదముకు ఉపసర్గలూ, ప్రత్యయాలు వంటివి చేరడము ద్వారా అర్థము మారుతుంది. ఇలాంటి భాషలను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో అగ్లుటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ అంటారు. అనేక శాస్త్రజ్ఞులు సుమేరు భౌగోళిక అంశాలూ, వివిధ కళలూ, వ్యవసాయ విధానాలూ పరిశీలించి ఒక తక్కువ (substratum) లేదా సమాన పలుకుబడి (adstratum) కలిగిన భాష యొక్క ప్రభావమీ సుమేరు భాషపై ఉందని ప్రతిపాదించారు. ఈ ఊహాజనిత భాషకి ప్రోటో-యుఫ్రేటీయ భాష లేదా ప్రోటో-టైగ్రీయ భాషగా పేరు పెట్టారు. ఐతే ఈ ప్రతిపాదనను వ్యతిరేకించే శాస్త్రవేత్తలు కూడా చాలా మంది ఉన్నారు. ప్రాచీన సుమేరు వ్రాతలు, వ్రాయసగాళ్ళు తాము విషయాన్ని గుర్తుపెట్టుకోవడానికి ఊతంగా కొన్ని ముఖ్య పదాలు మాత్రము వ్రాసిపెట్టుకున్న సంగ్రహ రూపాలు. వీటిని వ్రాసేది తమ వ్యక్తిగత వాడుకకే కనుక ఇవి వ్యాకరణ నియమాలననుసరించక, గజిబిజిగా ఉంటాయి. అందువలన ఈ ప్రాచీన వ్రాతలనర్థము చేసుకోవడము చాలా కష్టము<ref>{{Cite book|title=The Oxford Handbook of the History of Linguistics|last=Allan|first=Keith|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0191643439|location=Oxford|pages=56–57}}</ref> క్రీ.పూ. 3 వ–2 వ సహస్రాబ్ది సమయానికి క్రమంగా వాడుక భాషగా సుమేరు స్థానాన్ని అకేడు భాష ఆక్రమించుకుంది .<ref name="woods">Woods C. 2006 [http://oi.uchicago.edu/pdf/OIS2.pdf “Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian”]. In S.L. Sanders (ed) ''Margins of Writing, Origins of Culture'': 91–120 Chicago</ref> అయితే సా.శ.. 1 వ శతాబ్దం వరకు సుమేరు భాష బాబిలోనియా, అస్సీరియాలో పవిత్ర, గ్రాంథిక, శాస్త్రీయ భాషగా వాడబడింది.<ref>{{cite book|last=Campbell|first=Lyle|title=A glossary of historical linguistics|url=https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191|year=2007|publisher=Edinburgh University Press| isbn=978-0748623792|author2=Mauricio J. Mixco |page=[https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191/page/n202 196]}}</ref> <gallery widths="170px" heights="170px"> Cuneiform tablet- administrative account with entries concerning malt and barley groats MET DP293245.jpg|శరాకార లిపిలో యవ నాణేల లెక్కలు వ్రాసి ఉన్న లెక్కలఫలకము. క్రీ.పూ 3100–2900 నాటిది. న్యూయార్క్ ‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. Bill of sale Louvre AO3766.jpg|షురుప్పక్‌లో పొలాన్నీ, ఇంటినీ అమ్మకానికి పెడుతూ ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది Stele of Vultures detail 02.jpg|'సున్నపురాతిపై చెక్కబడ్డ రాబందుల శిలాఫలకం. సుమారు క్రీ.పూ 2450 లోనిది‌. దీన్ని 1881లో గిర్సూలో (ఇరాక్‌లోని ఆధునిక టెల్ టెలోహ్) జరిపిన తవ్వకాల్లో ఎడ్వర్డ్ డీ సార్ౙెక్ కనుగొన్నారు. లూవ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. </gallery> ===మతం === [[File:Ebih-Il Louvre AO17551 n01.jpg|upright=0.8|thumb|క్రీ.పూ 24వ శతాబ్ది నాటి ప్రార్థనలో ఉన్న సుమేరు పురుషుడి శిల్పం (ఆధునిక తూర్పు సిరియాలో దొరికింది)]] {{multiple image|perrow=2|total_width=400|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header =సుమేరు మతము | image1 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (adjusted for perspective).jpg | caption1 = ఉర్ గుడిలో ఆసీనుడైన దేవునికి అర్ఘ్యము సమర్పణను చూపిస్తున్న శిల్పము. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | image2 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (libation detail).jpg | caption2 = ఉర్‌లోని గుడిలో అర్ఘ్యమును సమర్పిస్తున్న నగ్న పూజారి. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | footer= }} సుమేరులు వారికి సంబంధించిన అన్ని విషయాలనూ దైవానికి ఆపాదించేవారు. మరణం, దైవాగ్రహము వంటి విషయాలలో తాము అశక్తులమని విశ్వసించేవారు.<ref name=Kramer1963/> సుమేరు మతవిశ్వాసాల ప్రకారము విశ్వసృష్టికి మూలమైన వృత్తాంతాలు రెండు. ఈ వృత్తాంతాలే వీరి మతానికి మూలస్తంభాలు. మొదటి వృత్తాంతము ప్రకారము సృష్టి అనేది కొన్ని పవిత్రమైన వివాహాలు ఫలితంగా ఉద్భవించింది. ఈ వివాహాల ఫలితంగా వ్యతిరేక శక్తులకు ప్రతీకలైన స్త్రీ, పురుష దైవిక అంశల సంగమము జరిగింది. ఈ సంగమమే సృష్టికి మూలము. ఈ పవిత్ర వివాహ నమ్మకము యొక్క ప్రభావము మెసొపొటేమియలో తర్వాతి నాగరికతల్లోని మత విశ్వాసాలపై ఉంది. అకేడు మతములో సృష్టి వృత్తాంతాన్ని ఎనుమ ఎలిష్‌గా వ్యవహరిస్తారు. దీని ప్రకారము మంచినీటి దేవుడూ, పురషాంశ ఐన అబ్ౙు, ఉప్పునీటి దైవమూ, స్త్రీ అంశ ఐన తియామత్‌ల కలయిక సృష్టికి మూలము. ఈ కలయికతో జనియించిన వారు లాహ్మ్, లహ్మూలు. వీరిని బురదమయమైన వారు/మట్టితో నిండినవారిగా పిలుస్తారు. ఈ పేర్లను ఎరీడులో ఎంకి దేవాలయమైన ఈ-అబ్ౙులోని ద్వారపాలకులకు బిరుదులుగా ఇచ్చేవారు. యుఫ్రటీసు సముద్రములో కలిసే చోట, నదిలో కొట్టుకొచ్చిన మట్టితో చిన్న, చిన్న దీవులు ఏర్పడతాయి. ఈ ప్రక్రియను తలపించేలా రెండో పవిత్ర వివాహ జరిగింది. ఈ వివాహ ప్రతిఫలాలే అన్షార్ (ఆకాశపు ఇరుసు), కిషార్‌లు (భూమి యొక్క ఇరుసు). వీరిద్దరి పసంతానమే అను (ఆకాశము), కీ (భూమి)లు. మరో ముఖ్యమైన పవిత్ర వివాహము పర్వతాలకు దేవి ఐన నిన్హుర్సాగ్‌కు, మంచినీటికి అధిపతీ, ఎరీడు నగర దైవమైన ఎంకికీ మధ్య జరిగింది. వీరి కలయిక భూమికి పచ్చదనాన్నీ, పచ్చిక బయళ్ళనూ ప్రసాదించింది. సుమేరు సంస్కృతి ఏర్పడ్డ తొలి దశలో దక్షిణాన ఉన్న ఎరీడు ముఖ్య ఆధ్యాత్మిక కేంద్రంగా ఉండేది. ఐతే చరిత్ర వ్రాయబడడము మొదలైన తొలినాళ్ళలోనే మధ్య భాగములోని నిప్పూరు నగరము ఎరీడు స్థానాన్ని ఆక్రమించుకుంది. తర్వాత సుమేరు నాగరికత ఉన్నంత కాలమూ, ఈ నగరము తన స్థానాన్ని నిలుపుకుంది. ఇక్కడి పూజారులకు ఇతర నగర-రాజ్యాలమీద రాజకీయ అజమాయిషీ ఉండేది. ====దేవుళ్ళు ==== [[File:Ea (Babilonian) - EnKi (Sumerian).jpg|thumb|upright=1.3|క్రీ.పూ 2300 ప్రాంతం నాటి అకేడు ముద్ర. ఇందులో మనం వారి దేవుళ్ళైన ఇనానా, ఉటు, ఎంకీ, ఇసిముద్‌లను చూడవచ్చు.]] సుమేరులు దేవుళ్ళు అనేకులనీ (బహుదేవతావాదము), మానవ రూపాలు కలవారనీ విశ్వసించారు. ప్రతీ నగర రాజ్యానికీ ప్రత్యేకముగా నగర దేవతలూ, వారికి అంకితమైన నగర రాజులూ, మతాధికారులూ ఉండేవారు. ఐతే ఆయా నగర దేవతల ఆరాధన, ఆ నగరానికే పరిమతమవ్వాలని లేదు. ఒకే దైవము వివిధ నగరాల్లో పూజలందుకునేవారు. మతవిశ్వాసాలను గ్రంథస్తము చేసిన మొట్టమొదటి సమాజాల్లో సుమేరులు కూడా ఒకరు. కనుక వీరి విశ్వాసాలు మెసొపొటేమియాలోని తదుపరి నాగరికతల మతం, నమ్మకాలూ, జ్యోతిషశాస్త్రాలను ప్రభావితము చేసాయి. సుమేరులు ఆరాధించే దేవుళ్ళు: * వీరు స్వర్గాధిపతిని 'ఆన్‌'గా పిలుస్తారు. ఆకాశాన్ని కూడా సుమేరు భాషలో ఆన్ అనే అంటారు. ఆన్ దేవేరి 'కీ' (భూమికి ప్రతీక) * దక్షిణాన ఉన్న ఎరిదులోని ఆలయంలో ఉండే ఎంకి. సంక్షేమానికీ, జ్ఞానానికి దైవంగా, భూగర్భ జలాలకు అధిపతిగా, వ్యాధుల నుండి స్వస్థత చేకూర్చే శక్తి కలవాడిగా ఆరాధించబడ్డాడు. మానవాళికి మిత్రుడైన అతడు, మనుష్యులకు కళలు, శాస్త్రాలూ, నాగరిక బుద్ధులూ ప్రసాదించాడు. మొట్టమొదటి చట్టస్మృతి కూడా ఇతని సృష్టిగా భావించబడింది. * ఎన్లిల్ తుఫాను, వాయువూ, వర్షాలకు దేవుడు.<ref name=ColemanDavidson2015>{{citation|last1=Coleman|first1=J.A.|last2=Davidson|first2=George|title=The Dictionary of Mythology: An A–Z of Themes, Legends, and Heroes|date=2015|publisher=Arcturus Publishing Limited|location=London, England|isbn=978-1784044787}}</ref> నిప్పూరు నగర దేవుడైన ఆయన సుమేరుల ప్రధానదైవంగా ఆరాధించబడ్డాడు.<ref name=ColemanDavidson2015 />{{rp|108}}<ref>{{citation|first=Samuel Noah|last=Kramer|title=The Sumerian Deluge Myth: Reviewed and Revised|journal=Anatolian Studies|volume=33|date=1983|pages= 115–121|jstor=3642699|doi=10.2307/3642699}}</ref>{{rp|115–121}} ఆయన దేవేరి నిన్లిల్. ఈమె దక్షిణపవనాలకు దేవత.<ref>{{citation|last1=Black|first1=Jeremy A.|last2=Cunningham|first2=Graham|last3=Robson|first3=Eleanor|title=The Literature of Ancient Sumer|url=https://books.google.com/books?id=a1W2mTtGVV4C&pg=PA106|date=2006|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0199296330}}</ref>{{rp|106}} * ఇనాన ప్రేమకు, శృంగారానికి, యుద్ధానికి దేవత.;<ref name=WolksteinKramer1983/>{{page needed|date=July 2017}}<ref name="Black">Black, Jeremy; Green, Anthony (1992), ''[[iarchive:gods-demons-and-symbols-of-ancient-mesopotamia-an-illustrated-dictionary 202012|Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary]]'', University of Texas Press, {{ISBN|0-292-70794-0}}</ref>{{rp|109}}శుక్ర గ్రహానికి ఈమె దేవ రూపము. ఉరుక్ నగర మందిరములో ఆన్‌తో పాటు ఈమె కూడా పూజలందుకునేది. తమకు దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకున్న రాజులు, ఇనానా, డుముౙిడ్‌ల వివాహ ఘట్టాన్ని, తాము పూజారిణులను వివాహమాడడము ద్వారా ప్రదర్శించి ఉండవచ్చు.<ref name=Black/> * సూర్య భగవానుడు ఐన ఉతు. ఇతడు దక్షిణాన లార్సా, ఉత్తరాన సిప్పర్లలో నగరదేవునిగా కొలవబడేవాడు. * ఉర్ నగరదేవుడూ, చంద్రభగవానుడూ ఐన సిన్ [[File:Genealogy of Sumero-Akkadian Gods.jpg|thumb|upright=2.05|left|సుమేరులూ, తొలినాటి అకేడ్ల దేవగణము]] వీరంతా ప్రధాన దేవుళ్ళు. ఆపైన వందల కొద్దీ చిన్న, చిన్న దేవతలు ఉన్నారు. సుమేరు దేవతలు వివిధ నగరాలతో అనుసంధానించబడి ఉంటారు. ఈ నగరాల రాజకీయ ప్రాముఖ్యతతో పాటే మతపరంగా వారి ప్రాముఖ్యతా మారుతుండేది. దేవుళ్ళు వారికి సేవ చేయించుకొనుటకై బంకమట్టితో మనుష్యులను సృష్టించారు అని సుమేరుల విశ్వాసము. దేవాలయాలు నీటిపారుదల వ్యవసాయానికి అవసరమైన శ్రమదాన కార్యక్రమాలు నిర్వహించేవి. పౌరులందరూ ఆలయానికి కొంత శ్రమదానం చేయడము తప్పనిసరి. ఐతే వెండి చెల్లించడం ద్వారా వారు ఈ బాధ్యత నుండి విముక్తులవ్వవచ్చు. ====విశ్వము ==== విశ్వము ఒక పెద్ద గుమ్మటంతో కప్పబడ్డ సమాంతర బింబమని సుమేరులు నమ్మేవారు. మరణము తరువాత మనిషి శోకతప్తమైన అధోలోకములోకి కుప్పకూలి, అక్కడ అనంతకాలాల పాటు గిడిమ్ అనే ఒక అధమ ప్రేతము వలె పడి ఉండవలెనని నమ్మేవారు.<ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy |authorlink1=Jeremy Black (assyriologist) |last2=Green | first2=Anthony |title= Gods, Demons, and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary |date=1992 |publisher=University of Texas Press |isbn=978-0292707948}}</ref> విశ్వం వీరిచే నాలుగు భాగాలుగా విభజించబడింది: * ఉత్తరాన కొండప్రాంతంలో నివసిస్తున్న సుబర్తులు. వీరిపై బానిసలు, కలప, ఇతర ముడి పదార్థాల కొరకు అడపాదడపా దాడులు చేసేవారు. * పశ్చిమాన గుడార వాసులైన మార్టులు. వీరు పురాతన సెమిట భాష మాట్లాడే ఆదిమానవులు. వీరు మేకలూ, గొర్రెలను కాచుకుంటూ బ్రతికే ఒక సంచార జాతి. * దక్షిణాన డిల్మున్ అనే వాణిజ్య రాజ్యము. ఇది మరణించిన వారి భూమిగా, సృష్టి జరుగు ప్రదేశముగా చెప్పబడింది.<ref name="Carl Phillips 2013">Geoffrey Bibby and Carl Phillips, ''Looking for Dilmun'' (London: Stacey International, 1996; reprinted London: Knopf, 2013). {{ISBN|978-0-905743-90-5}}</ref> * తూర్పున ఈలములు. ప్రత్యర్థులైన వీరితో సుమేరులకు తరచూ యుద్ధాలు జరిగేవి. వారికి తెలిసిన ప్రపంచపు సరిహద్దులు: ఎగువ సముద్రం (మధ్యధరా సముద్రతీరం), దిగువ సముద్రం (పెర్షియన్ గల్ఫ్), మెలుహ్హా (బహుశా సింధూ లోయ), రాగి నిక్షేపాలకు ప్రసిద్ధి చెందిన మగన్ (ఒమన్). ====ఆలయాలు ==== ప్రతి ౙీగ్గురాట్టుకూ (సుమేరుల దేవాలయాలు) ఒక ప్రత్యేకమైన పేరు ఉండేది. ౙిగ్గురాట్టుకు ఒక ముంగిలి ఉంటుంది. ముంగిలికి మధ్య భాగాన పరిశుద్ధులయ్యేందుకు ఒక కొలను ఉంటుంది.<ref>Leick, Gwendolyn (2003), Mesopotamia: The Invention of the City' (Penguin)</ref> దేవాలయానికి ఒక నడిమిసాల్పూ, దానికి ఇరువైపులా పక్కసాల్పులూ ఉంటాయి. పక్కసాల్పులకు చివరన పూజారులకు గదులుంటాయి. ఒక మూలన జంతుబలికి బలిపీఠం, శాకాహార సమర్పణ కొరకు ఒక బల్లా ఉంటాయి. ధాన్యాగారాలూ, గోదాములూ సాధారణంగా ఆలయాల సమీపంలో ఉండేవి. కొంతకాలం తర్వాత సుమేరులు అనేక పెద్ద పేద్ద దిమ్మలను ఒకదానిపైనొకటి కట్టి వాటిపైన గర్భగుడిని ఉంచసాగారు. ఇది నిర్మాణ విధానాల్లో ౙిగ్గురత్తు శైలిగా చెప్పబడుతుంది.<ref>Mark M. Jarzombek and Vikramaditya Prakash, ''A Global History of Architecture'' (London: Wiley, 2011), 33–39. {{ISBN|978-0-470-90248-6}}</ref><ref>Crawford, Harriet (1993), "Sumer and the Sumerians" (Cambridge University Press, (New York 1993)), {{ISBN|0521388503}}.</ref> ====అంత్యక్రియలు==== మరణము తరువాత మనుషులు శోకతప్తమైన అధోలోకములో మగ్గుతారని వీరి నమ్మకము. ఈ లోకము ఎరిష్కిగాల్ అనే దేవత పాలనలో ఉంటుంది. రాకపోకలను నిరోధించడానికి, వివిధ భూతాలు ఆరాజ్య ముఖద్వారంలో ఉండి కాపలా కాస్తుంటాయని విశ్వసించేవారు. మృతదేహాలను నగరం వెలుపల ఖననం చేసేవారు. అక్కడ మృతదేహాలను ఒక చిన్న మట్టిదిబ్బతో కింద పూడ్చి, భూతాలకి కొంత ఆహారమూ, ఇతర సమర్పణలను ప్రదానము చేసేవారు. సంపన్నులు డిల్మున్‌లో ఖననం చేసేవారు.<ref>Bibby Geoffrey and Carl Phillips (2013), "Looking for Dilmun" (Alfred A. Knopf)</ref> ఉర్ రాజశ్మశానములో ప్వాబి రాణిని పూడ్చినప్పుడు, ఆమె పరివారాన్ని కూడా నరబలిగా సమర్పించారని మనకు తెలుస్తోంది. ===వ్యవసాయం, వేట === సుమేరలు సుమారుగా క్రీ.పూ. 5000–4500 కాలములో వ్యవసాయ జీవనాన్ని అలవర్చుకున్నారు. అభివృద్ధి చెందిన నీటిపారుదల వ్యవస్థా, పెద్ద మొత్తములో సాగు, నాగలి వాడకము, సంవత్సరము పొడుగూతా ఒకే పంటను వెయ్యడమూ, నగరపాలక వ్యవస్థ నేతృత్వములో ప్రత్యేక వ్యవసాయ కార్మిక శక్తి నిర్వహణా వంటి అనేక ప్రధాన వ్యవసాయ విధానాలు ఈ ప్రాంతంలో వాడుకలో ఉండేవి. ఈ వ్యవస్థ కారణంగా దేవాలయ ఖాతాలను నిర్వహించాల్సి రావడమే వ్రాత అభివృద్ధికి దారితీసింది (సుమారుగా క్రీ.పూ.3500లో). [[File:Ur mosaic.jpg|thumb|upright=1.35|ఉర్ రాజ సమాధులలో దొరికిన కళాకృతి. లాపిస్ లజూలీ, నత్త గుల్లలతో తయారు చేయబడిన దీనిలో సుమేరు సమాజపు దైనందిన వ్యవహారాన్ని చూడవచ్చు.]] ఉరుక్ కాలంలోని చిత్రాల ఆధారంగా గొర్రెలు, మేకలు, పశువులు, పందుల వంటి పెంపుడు జంతువులను పెంచేవారని తెలుస్తోంది. వారు వారి ప్రాథమిక వాహనముగా గాడిదనూ ఇతర ఈక్విడ్‌లనూ, బరువులు లాగడానికి ఎద్దులనూ ఉపయోగించారు. "జంతువుల ఉన్ని (వెంట్రుకలతో)తో ఉన్ని దుస్తులు, తివాచీలూ తయారు చేయబడ్డాయి. ఇంటి చుట్టూ పరివేష్టిత తోటలలో చెట్లు, ఇతర మొక్కలు పెంచుకునేవారు. పొలాల్లో గోధుమలూ, బహుశా ఇతర ధాన్యాలు కూడా, సాగుచేయబడ్డాయి. నీరు పెట్టేందుకు [[ఏతాము]] ఉపయోగించబడింది. కుండీలూ, జాడీలలో కూడా మొక్కలను పెంచుకునేవారు "<ref name="Sayce"/> [[File:Issue of barley rations.JPG|thumb|ఉరుకాగినా రాజా ఏలుబడిలోని నాలుగో ఏటన (అనగా సుమారు క్రీ.పూ 2350) వ్రాయబడ్డ మట్టి ఫలకము. ఇందులో పిల్లలకూ, పెద్దలకూ మంజూరవుతున్న నెలవారీ యవ కేటాయింపుల వివరాలను శరాకార లిపిలో పొందుపరిచారు‌‌.]] బీరు త్రాగడము మొదలుపెటిన మొట్టమొదటి వారిలో సుమేరులొకరు. వీరు మద్యాన్ని తమ ముఖ్య పంట ఐన ధాన్యపు గింజలతో చేసేవారు. వారు గోధుమ, యవలూ, అలాగే మిశ్రమ ధాన్యాలతో కూడా బీర్లను తయారుచేశావారు. బీర్ల తయారీ వారి సంస్కృతిలో ముఖ్య భాగము. గిల్గమేష్ కావ్యములో ఎంకిడుకీ గిల్గమేష్ రాజ్యపు ఆహారాన్నీ, బీరునీ పరిచయము చేసే ఘట్టము ఇలా వర్ణించబడింది: "ఈ నేల ఆచారాన్ని అనుసరించి బీరును పుచ్చుకో ... అతను ఏడు చెంబుల బీరు త్రాగి బెరుకును వదిలి, ఆనందంతో పాడ సాగాడు "<ref>{{cite book|last1=Gately|first1=Iain|title=Drink: A Cultural History of Alcohol|url=https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0|publisher=Gotham Books|isbn=978-1592403035|page=[https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0/page/5 5]|year=2008}}</ref> సుమేరుల నీటిపారుదల పద్ధతులు ఈజిప్టులో వాడబడ్డ పద్ధతుల లాంటివే.<ref>{{cite book| last = Mackenzie| first = Donald Alexander| year = 1927 | title = Footprints of Early Man| url = https://archive.org/details/b2982767x| publisher = Blackie & Son Limited}}</ref> పట్టణీకరణకూ, నీటిపారుదల పద్ధతుల అభివృద్ధికీ అనుబంధం ఉందనీ, 89% జనాభా నగరాల్లోనే నివసించారనీ అమెరికా ఆంత్రొపాలజిస్టు రాబర్ట్ మెక్కార్మిక్ ఆడమ్స్ పేర్కొన్నాడు.<ref>{{cite book| last = Adams| first = R. McC.| year = 1981 | title = Heartland of Cities| publisher = University of Chicago Press}}</ref> వారు యవలూ, శనగలూ, కాయధాన్యాలూ, గోధుమలూ, ఖర్జూరాలూ, ఉల్లిపాయలూ, వెల్లుల్లీ, ఆకుకోసులూ, లీకులూ (ఉల్లిపాయ లాంటి ఒక రకమైన కూరగాయ), ఆవాలూ పండించేవారు. సుమేరులు విరివిరిగా చేపలను పట్టడమే కాక, రకరకాల కోళ్ళనూ, జింకలనూ వేటాడేవారు.<ref>{{cite book|title=The fine art of food | first=Reay |last=Tannahill | publisher=Folio Society| year=1968}}{{Page needed|date=March 2012}}</ref> సుమేరులు వారి వ్యవసాయానికి నీటిపారుదల పద్ధతులపై ఎక్కువగా ఆధారపడేవారు. ఏతాలు వాడీ, కాలువలూ, కరకట్టలూ, వలకట్టులూ, జలాశయాలూ కట్టి తగినంత నీటి సరఫరా ఉండేలా చూసుకునే వారు. యుఫ్రేటీసు కొంచెము తక్కువే ఐనప్పటికీ, టైగ్రీసు తరుచూ భారీ వరదలతో సుమేరును ముంచెత్తేది. కనుక కాలువలకు తరుచుగా మరమ్మత్తులు చేసి, వండలిని తీసి, భూమికొలత గుర్తులనూ, సరిహద్దు రాళ్ళనూ మాటిమాటికీ పాతవలసి వచ్చేది. అందుచేత పౌరులందరూ వంతుల వారీగా కాలువల నిర్వహణ పనులు చేయాలని ప్రభుత్వ నియమము ఉండేది. ఐతే డబ్బు చెల్లించి ఈ నియమము నుండి మినహాయింపు పొందవచ్చు. "సుమేరు రైతు పంచాంగము" మనకి వీరి వ్యవసాయ పద్ధతులపై కొంత అవగాహన ఇస్తుంది. వీరు మొత్తము మూడు సార్లు కాలువల నుండి పొలాలకు నీళ్ళు వదిలేవారు. ఒకటి వరదల కాలం తరువాత, రెండు వసంత విషువత్తు తరువాత, మూడు వీరి సంవత్సరాది ఐన అకిటు నాట. ఇలా కాలువలలోని నీళ్ళను పొలాల్లో నింపి, మళ్ళీ నీళ్ళను బయటికి వదిలేసేవారు. తరువాత ఎద్దులను నేలలో నడిపించి కలుపు మొక్కలను నాశనం చేసేవారు. తదుపరీ, గుద్దళ్ళతో చదును చేసేవారు. నేల బాగా ఎండాక వరుసగా మూడు సార్లు దున్ని, పులక చేసి, కెల్లగించేవారు. ఆ పిమ్మట తొలికలతో మట్టిగడ్డలూ, రాళ్ళూ పగలగొట్టి తదుపరి విత్తనాలు నాటేవారు. వీరికి కాలువల్లో నుండి పొలాల్లోకి వదిలిన నీటిని మరల బయటికి పంపేందుకు సరైన వ్యవస్థ లేదు. కనుక నీరు వదిలాక అది ఆవిరయ్యేవరకు, నీళ్ళలాగే నిలిచి ఉండేవీ. నీరు ఆవిరవగా వాటిలోని ఉప్పులు మట్టిలో కలిసిపోయేవి. దురదృష్టవశాత్తు దీని వల్ల వారి పొలాల్లో మట్టి లవణీయత క్రమంగా పెరిగింది. మూడవ ఉర్ కాలానికి, గోధుమ బదులు లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలు వారి ప్రధాన పంటగా ఉండేవి. వీరు వసంతంలో కోతలు కోసేవారు. ఇందుకు గానూ ముగ్గురు కలసి ఒకటిగా జట్టు కట్టేవారు. వీరిలో కోతలు కోయువారొకరూ, పనలను కట్టలుగా కట్టువారొకరూ, కట్టలను చూసుకొను వారొకరూనూ.<ref>By the sweat of thy brow: Work in the Western world, Melvin Kranzberg, Joseph Gies, Putnam, 1975</ref> ఈ కుప్పలను మొదట ఎద్దులతో నులియజేసి కంకులను వేరుచేసేవారు‌. ఆ పిమ్మట బల్లపై నూర్చి గింజలను వేరుచేసేవారు. ఆ పొట్టుతో పాటున్న గింజల్ని చెరిగి, పొట్టును వదిలించే వారు. ===కళాఖండాలు=== [[File:Royal Tombs of Ur Objects from tomb PG 580.jpg|thumb|upright=1.2|ఉర్ రాచశ్మశానములో (వ్యక్తిగత సమాధి 580) దొరికిన బంగారు బాకు.]] సుమేరులో రాతికి కొరత ఉండేది కనుక, దాన్ని కేవలం శిల్పాలకే వాడేవారు. ఇతర కళాకృతులన్నిటికీ మట్టిని వాడేవారు. వీరు కళాఖండాలను ఇతర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్న లాపిస్ లౙూలీ, పాలరాయి, డయొరైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు బంగారం వంటి విలువైన లోహాలతో కూడా అలంకరించేవారు. బంగారం, రాగీ, కంచూ వంటి లోహాలతో పాటు ఆల్చిప్పలూ, రత్నాలను కొన్ని ప్రత్యేకమైన శిల్పాలకూ అలాగే ఇతర కళాకృతులలో తాపేందుకూ వాడేవారు. లాపిస్, అలబాస్టర్, సర్పెంటినైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు రకరకాల చిన్న చిన్న రాళ్ళను ముద్రలు తయారుచేసేందుకు వాడారు. వీరి కళాకృతుల్లో అత్యంత ప్రసిద్ధమైనవి ఉర్ లైరులు. ఇవి మనకు తెలిసినంతలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత పురాతన తంత్రీ వాయిద్యాలు. 1922–24 వరకు జరిగిన ఉర్ రాచ శ్మశానము యొక్క తవ్వకాల్లో, వీటిని లెనర్డ్ వులీ కనుగొన్నారు. <gallery widths="170px" heights="170px"> Cylinder seal and modern impression- ritual scene before a temple facade MET DP270679.jpg|గుడి ముంగిట జరుగుతున్న ఉత్సవాన్ని తలపిస్తున్న మట్టితైలపు సున్నపురాతి ముద్రా, దాని అచ్చూ. క్రీ.పూ 3500–3100 నాటిది. న్యుయార్క్‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూౙియం ఆఫ్ ఆర్ట్‌లోనిది. Raminathicket2.jpg|''పొదల్లో పొట్టేలు. క్రీ.పూ 2600–2400 నాటిది; బంగారమూ, రాగీ, నత్తగుల్లలూ, లాపిస్, సున్నపురాతిలతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచ శ్మశానములోనిది (దీ ఖార్ గవర్నరేట్; ఇరాక్‌లో). ప్రస్తుతము లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Denis Bourez - British Museum, London (8747049029) (2).jpg|'క్రీ.పూ 2600–2400 నాటి ఉర్ కేతనము. చెక్కపై నత్తగుల్లలూ, ఎర్రటి సున్నపురాయీ, లాపిస్‌లతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచశ్మశానములో దొరికిన ఈ కళాకృతీ పరస్తుతము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Bull's head ornament for a lyre MET DP260070.jpg|లైరుకు అలంకరణగా ఉన్న ఎద్దు తల. కంచులో నత్తగుల్లలనూ, లాపిస్‌నూ పొదిగి తయారు చేయబడ్డది. క్రీ.పూ 2600–2350 నాటిది. మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. </gallery> ===నిర్మాణశైలి === [[File:Ancient ziggurat at Ali Air Base Iraq 2005.jpg|300px|thumb|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తుగా పిలవబడే ఈ కట్టడాన్ని ఉర్ మూడవ రాజవంశపు కాలములో (సుమారు క్రీ.పూ 2100) కట్టారు. ఇందులో ప్రధాన దైవం చంద్దదేవుడు నాన్నా. ఇది ఆధునిక ఇరాక్‌లోని దీ ఖార్ గవర్నరేట్ ‌లో ఉంది.]] టైగ్రిస్-యుఫ్రేటీసు మైదానములో ఖనిజాలు కానీ, చెట్లు కానీ లేవు. సుమేరుల నిర్మాణాలు అర్ధగోళాకారపు మట్టి ఇటుకలతో నిర్మించబడ్డాయి. వీటిని మాలుతో కానీ సిమెంటుతో కానీ స్థిరపరచే పద్ధతి లేదు. మట్టి ఇటుకలతో కట్టిన కట్టడాలు కొంచెము కొంచెముగా కూలిపోవాల్సిందే. కనుక వాటిని అప్పుడప్పుడూ కూల్చేసి, మళ్ళీ అదే చోటులో కట్టేవారు. ఈ నిరంతర పునర్నిర్మాణంతో క్రమంగా నగరాలు నేల కంటే కొంత ఎత్తులోకి వచ్చి, ప్రతీ నగరము ఒక కొండ లాగా తయారయ్యింది. ఈ కొండలను టెల్‌లు (tells) అంటారు. ఇవి మధ్యప్రాచ్యమంతా మనకి కనిపిస్తూ ఉంటాయి. ఆర్చిబాల్డ్ సేస్ ప్రకారము ఉరుక్ కాలం నాటి చిత్రగుర్తులను బట్టి చూస్తే "రాతికి కొరత ఉండేది. ఉన్న కాస్తను మాత్రము దిమ్మలుగా కోయడమో, ముద్రలుగా మార్చడమో చేసేవారు. నిర్మాణమంతా ఇటుకలతో జరిగేది. నగరాలు, కోటలు, గుళ్ళూ, ఇళ్ళూ అన్నీ ఇటుకలతోటే కట్టేవారు. నగరానికి స్థూపాలుండేవి. నగరాన్ని ఒక మానవ నిర్మితమైన మెరకపై కట్టేవారు. నివాస గృహాలు కూడా స్థూపము వంటి ఆకృతిని కలిగి ఉండేవి. ఇంటి తలుపులు కీలు ఆధారంగా తిరుగుతుండేవి. ఒక విధమైన తాళంచెవితో ఇవి తెరవబడి ఉండవచ్చు అని భావిస్తున్నారు. పురద్వారము పెద్ద ఎత్తున నిర్మితమై ఉండేది. బహుశ రెండు రెండు ద్వారాలు ఉండి ఉండవచ్చు. పునాది రాళ్ళ (ఇటుకల) కింద కొన్ని వస్తువులను ఉంచి, పునాదులను వాటిపై ప్రతిష్ఠించేవారు ".<ref name="Sayce">{{cite book| authorlink=Archibald Sayce| last=Sayce | first=Rev. A. H.| url=https://archive.org/stream/archaeologyofcun00sayc/archaeologyofcun00sayc_djvu.txt |title= The Archaeology of the Cuneiform Inscriptions|edition=2nd revised | year=1908 | publisher=Society for Promoting Christian Knowledge | location=London, Brighton, New York |pages=98–100}}</ref> సుమేరుల కట్టడాల్లోకెల్లా అత్యంత ఆకర్షణీయమైన, ప్రసిద్ధమైన భవనాలు ౙిగ్గురత్తులు. కొన్ని అంతస్తుల వరకు కట్టిన పెద్ద పెద్ద దిమ్మలపై ఒక గుడి ఉంచితే అది ౙిగ్గురత్తు. సుమేరు లోహపు అచ్చులలో రెళ్ళతో కట్టిన ఇళ్ళను చూడవచ్చు. ఇవి దాదాపు సా.శ 400 వరకు కూడా దక్షిణ ఇరాక్‌లో మార్ష్ అరబ్బుల ఇళ్ళకి దగ్గరగానే ఉన్నాయి. సుమేరులకు కమాను నిర్మాణము గురించి తెలుసు. కనుక వారు బలమైన గుమ్మటాల్ని కట్టగలిగారు. అనేక కమానులు కట్టి, వాటిని ఒకటిగా కలిపి, వాటి సహాయముతో గుమ్మటాలు కట్టేవారు. సుమేరు దేవాలయాలు, రాజభవనాలు నిర్మించడానికి సంక్లిష్ట పదార్థాలు, పద్ధతులు ఉపయోగించబడ్డాయి. వాటిలో ముఖ్యమైనవి అండగోడ, గర్భాగారము, పోటు కంబమూ. వీటితో పాటు వీరు దేవాలయాలు లాంటి ముఖ్య కట్టడాల్లోకి మట్టితో చేసిన మేకులు దిగ్గొట్టేవారు. ఈ మేకులపై రాజునో, దేవుణ్ణో కీర్తిస్తూ శాసనాలుండేవి. [[File:Sumerian - Dedication Nail - Walters 481457 - View A.jpg|thumb|అంకితమివ్వబడ్డ మేకు. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది.]] ===గణితం === సుమారు క్రీ.పూ 4000కు సుమేరులు ఒక సంక్లిష్ట కొలతల వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేసారు. దీని ఆసరాతో అంకగణితం, రేఖాగణితము, బీజగణితములను సూత్రీకరించారు. క్రీ.పూ. 2600 తరువాత నుండి సుమేరులు మట్టి పలకలపై గుణకార పట్టికలు (ఎక్కాలు) రచించటమూ, రేఖాగణిత అభ్యాసాలూ, సమస్యలను పరిష్కరించడము మొదలుపెట్టారు. బాబిలోనియా అంకెల తొలి జాడలు కూడా ఈ కాలములో చూడవచ్చు.<ref>Duncan J. Melville (2003). [http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html Third Millennium Chronology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180707213616/http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html |date=2018-07-07 }}, ''Third Millennium Mathematics''. [[St. Lawrence University]].</ref> సుమారు క్రీ.పూ. 2700–2300 సమయానికి వీరు పూసలపాటీని కనుగొన్నారు. అలాగే మొట్టమొదటి వరుస స్తంభాల పట్టిక తయారైంది. ఇది వారి సెగెజెస్మేల్ నంబర్ సిస్టం పరిమాణం వరుస ఆదేశాలు వేరు చేసింది.<ref>Ifrah, Georges (2001), The Universal History of Computing: From the Abacus to the Quantum Computer, New York: John Wiley & Sons, ISBN 0-471-39671-0</ref>{{rp|11}} సుమేరులు మొట్టమొదటిగా స్థలం విలువను లెక్కించడానికి సంఖ్యా వ్యవస్థను ఉపయోగించారు. ఖగోళ గణితములో వీరు స్లైడ్ రూల్ లాంటి ఒక గణన యంత్రాన్ని ఉపయోగించినట్లు ఆధారాలున్నాయి. త్రిభుజము యొక్క వైశాల్యాన్నీ, ఘనము యొక్క ఘనపరిమాణాన్నీ లెక్కగట్టిన మొదటి సంస్కృతి వీరిదే.<ref>{{cite book| url= https://books.google.com/?id=BKRE5AjRM3AC&printsec=frontcover&dq=sherlock+holmes+in+babylon#PPA7,M1 |title=Sherlock Holmes in Babylon: and other tales of mathematical history | first1=Marlow |last1=Anderson | first2=Robin J. |last2=Wilson |year= 2004 |accessdate=2012-03-29| isbn= 978-0883855461}}</ref> ===ఆర్థిక స్థితీ, వాణిజ్యమూ === [[File:Bill of sale Louvre AO3765.jpg|thumb|షురుప్పక్‌లో ఒక మగ బానిసనూ, కట్టడాన్నీ అమ్మకానికి పెడుతూ ఇచ్చిన ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది.]] అనటోలియాలోని (ఆధునిక టర్కీ) సుదూర ప్రాంతాల నుండి వచ్చిన అబ్సిడియన్ (శిలాద్రవము చల్లబడగా తయారయ్యే స్ఫటికము), ఈశాన్య ఆఫ్ఘనిస్థాన్‌లోని బదక్షన్‌కు చెందిన లాపిస్ లౙూలీ (రాజావర్తము వంటి రాయి), డిల్మున్ (ఆధునిక బహ్రైన్)కు చెందిన పూసలూ, సింధూ లిపి చెక్కబడి ఉన్న అనేక ముద్రలూ సుమేరులో లభించాయి. వీటిని బట్టి పర్షియన్ గల్ఫ్ కేంద్రంగా జరిగిన నాటి సుమేరు వాణిజ్య కార్యకలాపాల విస్తృతిని మనము అర్థము చేసుకోవచ్చు. ఉదాహరణకు ప్రపంచంలోని అనేక ప్రాంతాల నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగేవీ. ముఖ్యంగా అన్ని రకాల లోహాలను అక్కడి వారు దిగుమతి చేసుకున్నారు. మెసొపొటేమియాలో అరుదుగా లభించే చెక్క వంటి సరుకులను సుదూరప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గిల్గమేషు కావ్యంలో ఉంది. లెబనన్ సీడరుకు (భారతీయ సీడరుకు తెలుగులో సమానార్థకము దేవదారు. కనుక లెబనన్ సీడరును తెలుగులో లెబనన్ దేవదారు అనుకోవచ్చు. ఇవన్నీ ఒకే కుటుంబానికి చెందిన వేర్వేరు చెట్లు. అన్నీ కూడా చెక్కకు ప్రసిద్ధములే) సుమేరులో చాలా విలువ ఉండేది. ఉర్‌లోని ప్వాబీ రాణి సమాధిలో చెట్టు బంక (వేష్టము) కనుగొనబడింది. సుమేరులు వేష్టమును ముౙాంబీకు వంటి సుదూర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకునేవారు. సుమేరులో బానిసలు ఉన్నప్పటికీ ఆర్థిక వ్యవస్థకు వారి సేవలు పెద్ద ఎక్కువేమీ కాదు. బానిస స్త్రీలు నేతగత్తెలూ, గానుగల్లోనూ, మరల్లోనూ కార్మికులుగా, బరువులు మోసే కూలీలుగా పనిచేసేవారు. సుమేరు కుమ్మరులు వారి కుండలను దేవదారు నూనెతో గీసిన బొమ్మలతో అలంకరించేవారు. కుమ్మరిపనికి అవసరమైన అగ్నిని ఉత్పత్తి చేయడానికి వీరు బౌ డ్రిల్ అనే యంత్రము వాడేవారు. సుమేరు తాపీవారూ, మణికారులూ తమ పనుల్లో అలబాస్టర్ (ఒక రకమైన హరశోఠము), (ఏనుగు)దంతం, ఇనుము, బంగారం, వెండి, కార్నీలియన్, లపిస్ లౙులీలను వాడేవారు.<ref>Diplomacy by design: Luxury arts and an "international style" in the ancient Near East, 1400–1200 BC, Marian H. Feldman, University of Chicago Press, 2006, pp. 120–121</ref> ====సింధూలోయ వాసులతో వ్యాపార సంబంధాలు==== [[File:British Museum Middle East 14022019 Gold and carnelian beads 2600-2300 BC Royal cemetery of Ur (composite).jpg|thumb|తెల్లటి ఆకృతులు నిక్షారితము చేయబడ్డ ఈ కార్నీలియన్ పూసల హారము ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికింది. ఆదివంశపు కాలానికి చెందిన ఈ కళాకృతి సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసుకొనబడిందని చరిత్తకారుల అభిప్రాయం. ప్రస్తుతము ఈ హారము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది.<ref name="BM Carnelian">British Museum notice: "Gold and carnelians beads. The two beads etched with patterns in white were probably imported from the Indus Valley. They were made by a technique developed by the Harappan civilization" [[:File:Ur Grave gold and carnelian beads necklace.jpg|Photograph of the necklace in question]]</ref>]] [[File:Mesopotamia-Indus.jpg|thumb|left|క్రీ.పూ 3వ సహస్రాబ్దిలో సముద్ర మట్టాలు తక్కువగా ఉన్న కారణంగా సముద్ర మార్గాన సింధూ లోయకూ మెసొపొటేమియాకూ మధ్య దూరము ఇప్పటి కంటే చాలా తక్కువగా ఉండి ఉండవచ్చు.<ref name="JR12">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=12–14 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref>]] సుమారు క్రీ.పూ 2350 నుండి సింధు నాగరికత నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగినట్లుగా ఆధారాలున్నాయి.<ref name="JR14">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=14–17 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref> సింధూ తీరాన కనబడే నత్తల గుల్లలతో చేసిన వివిధ వస్తువులు పురావస్తు పరిశోధనల్లో దొరికాయి. ఇవన్నీ క్రీ.పూ 2500–2000 మధ్య కాలంలో తయారైనవని శాస్త్రవేత్తల అంచనా.<ref>{{cite journal |last1=Gensheimer |first1=T. R. |title=The Role of shell in Mesopotamia : evidence for trade exchange with Oman and the Indus Valley |journal=Paléorient |date=1984 |volume=10 |pages=71–72 |doi=10.3406/paleo.1984.4350 |url=https://www.persee.fr/doc/paleo_0153-9345_1984_num_10_1_4350}}</ref> క్రీ.పూ 2600–2450 కాలంలో సింధూ లోయలో తయారైన కార్నీలియన్ పూసలు సుమేరులోని సమాధుల్లో, ముఖ్యంగా ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికాయి.<ref name="JMI">{{cite book |last1=McIntosh |first1=Jane |title=The Ancient Indus Valley: New Perspectives |date=2008 |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-1-57607-907-2 |pages=182–190 |url=https://books.google.com/books?id=1AJO2A-CbccC&pg=PA189 }}</ref> కొన్ని కార్నీలియన్ పూసలపై తెల్లటి రంగులో ఉన్న ఆకృతులు నిక్షారితం చేయబడ్డాయి. ఇలా ఆమ్లంతో నిక్షారితం చేసే ప్రక్రియను అభివృద్ధి చేసింది సింధూ వాసులు కనుక, వీటిని సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసి ఉండవచ్చు.<ref>నిక్షారణ పద్ధతి వివరాలకు {{cite journal |last1=MacKay |first1=Ernest |title=Sumerian Connexions with Ancient India |journal=The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland |issue=4 |date=1925 |pages=699 |jstor=25220818 }} చూడండి</ref><ref name="BM Carnelian" /><ref>{{cite book |last1=Guimet |first1=Musée |title=Les Cités oubliées de l'Indus: Archéologie du Pakistan |date=2016 |publisher=FeniXX réédition numérique |isbn=978-2-402-05246-7 |page=355 |url=https://books.google.com/books?id=-HpYDwAAQBAJ&pg=PA355 |language=fr}}</ref> లాపిస్ లౙులీ రెండవ నకాదా కాలంలోని (సుమారు క్రీ.పూ 3200) అనేక సమాధుల్లో దొరికాయి. లాపిస్‌ను సుమేరు నుండి ఈజిప్టు వారు దిగుమతి చేసుకునే వారు. ఆఫ్ఘనిస్తాన్‌లో తప్ప వేరెక్కడా లాపిస్ ఉన్నట్లు ఆధారాలు లేవు కనుక, ఈ రాయి అక్కడి నుండి ఇరాన్ పీఠభూమి మీదుగా సుమేరుకు రవాణా చేయబడి ఉండవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Demand |first1=Nancy H. |title=The Mediterranean Context of Early Greek History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1-4443-4234-5 |pages=71–72 |url=https://books.google.com/books?id=YVSg-DOHzJMC&pg=PA71 }}</ref><ref name="CP">{{cite book |last1=Rowlands |first1=Michael J. |title=Centre and Periphery in the Ancient World |date=1987 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-25103-7 |page=37 |url=https://books.google.com/books?id=YDs9AAAAIAAJ&pg=PA37 }}</ref> సింధూ లిపిలో ఉన్న ఎన్నో ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో, ముఖ్యంగా ఉర్, బాబిలోనియా, కిష్‌లలో, దొరికాయి.<ref>మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల పూర్తి జాబితా కొరకు {{cite book |last1=Reade |first1=Julian |title=Indian Ocean In Antiquity |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-15531-4 |pages=148–152 |url=https://books.google.com/books?id=PtzWAQAAQBAJ&pg=PA148 }}చూడండి</ref><ref>ఇంకో మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల జాబితా: {{cite book |last1=Possehl |first1=Gregory L. |title=The Indus Civilization: A Contemporary Perspective |date=2002 |publisher=Rowman Altamira |isbn=978-0-7591-0172-2 |page=221 |url=https://books.google.com/books?id=pmAuAsi4ePIC&pg=PA221 }}</ref><ref>{{cite web |title=Indus stamp-seal found in Ur BM 122187 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805148&partId=1&images=true |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 123208 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=804667&partId=1&museumno=1932.1008.178&page=2 |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 120228 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805338&partId=1&images=true |website=British Museum}}</ref><ref>{{cite book |last1=Gadd |first1=G. J. |title=Seals of Ancient Indian style found at Ur |date=1958 |url=https://archive.org/details/in.gov.ignca.33779/page/n11}}</ref><ref>{{cite book|title=Brotherhood of Kings: How International Relations Shaped the Ancient Near East|page=49|url=https://books.google.com/books?id=JTvRCwAAQBAJ&pg=PA49|first=Amanda H.|last=Podany|publisher=Oxford University Press|year=2012|isbn=978-0-19-971829-0}}</ref><ref>{{cite book|title=Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus|url=https://books.google.com/books?id=8l9X_3rHFdEC&pg=PA246|quote=Square-shaped Indus seals of fired steatite have been found at a few sites in Mesopotamia.|author1=Joan Aruz|author2=Ronald Wallenfels|page=246|isbn=978-1-58839-043-1|year=2003}}(అనువాదము: చతురస్రాకృతిలోనున్న కాల్చిన బలపపురాతి సింధూ లోయ ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో కొన్ని చోట్ల దొరికాయి)</ref> మూడవ ఉర్ కాలం నాటి రాజైన గుడియా, ప్రకాశభేద్యమైన కార్నీలియన్‌ను మెలూహ్హా నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గ్రంథస్తము చేయబడి ఉంది. ఈ మెలుహ్హా సింధూ లోయేనని చాలామంది నిపుణుల అభిప్రాయం.<ref name="JMI"/> మెలూహ్హా నుండి వచ్చిన వ్యాపారులూ, తుపాసీలు మెసొపొటేమియాలో ఉన్న విషయం చాలా శాసనాల్లో చెప్పబడినది.<ref name="JMI"/> అకేడూ ఇంకా మూడవ ఉర్ ప్రాంతాలలో సింధూ లిపితో ఉన్నవి కానీ సింధూ లోయతో సంబంధాన్ని సూచించేవి కానీ మొత్తం కలిపి సుమారు ఇరవై ముద్రలు దాకా దొరికాయి.<ref name="JMI"/> సింధూ నాగరికత క్రీ.పూ 2400–1800 వరకు తారాస్థాయిలో విలసిల్లింది. ఐతే ఈ వ్యాపార లావాదేవీలు నెరపిన నాటికి ఇది సుమేరు నాగరికత కన్నా చాలా పెద్దది. 65,000 చదరపు అడుగుల వైశాల్యము గల సుమేరుతో పోల్చితే సింధూ నాగరికత 12 లక్షల చ.అ లో విస్తరించి ఉండి, కొన్ని వేల నివాసాలకు అలవాలంగా ఉండేది. రెండు నాగరికతల్లోనూ అతిపెద్ద నగరాలు మాత్రం ఒకే విధమైన వైశాల్యంతో, దాదాపుగా 30–40 వేల జనాభాతో ఉండేవి.<ref>{{cite book |last1=Cotterell |first1=Arthur |title=Asia: A Concise History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0-470-82959-2 |page=42 |url=https://books.google.com/books?id=9_vVTWXK5kQC&pg=PT42 }}</ref> ====ధనం, ఋణం ==== వీరు యవలనూ, వెండినీ ద్రవ్యముగా వాడేవారు. పెద్ద పెద్ద సంస్థలన్నీ వాటి లెక్కలను యవలూ, వెండిలలో నమోదు చేసేవి. ఆ రెంటికీ మధ్య ఒక స్థిరమైన మారక విలువ ఉండేది. సుంకాలూ, అప్పులూ, ధరవరలన్నీ ఆ రెంటిలో ఏదో ఒక దానిలో లెక్కగట్టబడేవి. చాలా లావాదేవీల్లో అప్పుల పాత్ర ఎక్కువగా ఉండేది. ఉదాహరణకు వర్తకులకు గుళ్ళచే కేటాయింపబడ్డ సరుకులు, అలాగే మద్యము వ్యాపారుల దగ్గర ఖాతాలో వ్రాయించుకుని మద్యము తీసుకోగా పడ్డ బాకీలూ వంటివి.<ref name = debt>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Hudson|first= Michael|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|pages= 23–35}}</ref> సుమేరులో మద్యము తయారీ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. ఈ తయారీదారులు ఎక్కువగా స్త్రీలు. వీరే బేరసారాలు కూడా జరిపేవారు. సుమేరులో రెండు రకాల ఋణాలు ఎక్కువగా ఉండేవి. ఒకటి వాణిజ్య ఋణాలూ, ఇంకొకటి వ్యక్తిగత వ్యవసాయ ఋణాలూ. వాణిజ్యమును ప్రోత్సహించుటకు దేవాలయాలు ఈ వ్యాపార ఋణాలు మంజూరు చేసేవి. సుమేరు వ్యాపారులు సముద్ర ప్రయాణాలు చేసి, ఇతర ప్రదేశాల్లో కూడా వ్యాపారము చేసేవారు. వ్యాపార ఋణాలను ఎక్కువగా ఈ ప్రయాణ ఖర్చులకై వీరు తీసుకునేవారు. వీటి మారకము వెండి. సుమారు క్రీ.పూ.2000 ముందు వడ్డీ నెలకి అసలులో అరవయ్యో వంతు(1/60)గా (ఒక మినాకు ఒక షెకెల్ చొప్పున) నిర్ణయింపబడింది. తరువాతి రెండు వేల సంవత్సరాల పాటు వడ్డీ మొత్తము ఈ స్థాయిలోనే ఉంది.<ref name = debt/> ఈ రెండూ కాక మరో రకమైన ఋణాలు గ్రామీణ ఋణాలు. ప్రజలెవరైనా తమ సుంకాలను చెల్లించకపోతే ఆ బకాయిలను వారు రాజ్యము నుండి తీసుకున్న అప్పుగా పరిగణించేవారు. ఈ బకాయిలు ఎక్కువగా దేవాలయాలకు కట్టని సుంకముల మూలంగా పడేవి.<ref name = debt2>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Van De Mieroop|first= Marc|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|page= 63}}</ref>వీటికి వడ్డీలు ఎక్కువగా ఉండేవి—అసలులో మూడోవంతు (1/3) నుండి సగము (1/2) దాకా. ఈ అప్పుల లావాదేవీలకు మారకంగా యవలూ, ఇతర పంటలూ వాడబడేవి.<ref name = debt/> ఈ గ్రామీణ ఋణాలను పాలకులు మధ్య మధ్యలో మాఫీ చేసి, ఋణగ్రస్తులను వదలివేసేవారు. సాధారణంగా ఏడాదికొకసారి, వారు పట్టాభిషిక్తులైన రోజున, ఇది జరిగేది. ఇది కాక యుద్ధాలూ, కరువుకాటకాలూ వచ్చి పడినప్పుడు కూడా ఋణమాఫీ జరిగేది. మనకి తెలిసినంతవరకు, మొదటిసారి ఋణమాఫీ చేసిన వారు లగాషు రాజులైన ఎన్మెటెనా, ఉరుకాగినాలు. జరిగిన కాలం క్రీ.పూ 2400–2350లో. హడ్సన్ ప్రకారం ఈ అప్పులు పేరుకుపోతే సన్నకారు రైతులు భూములన్నా కోల్పోతారు లేక వెట్టిచాకిరీలో చిక్కుకుంటారు. వీటిలో ఏది జరిగినా యుద్ధానికి సైనికబలం తగ్గుతుంది. అలా జరగకుండా ఉండేందుకే ఈ మాఫీలు.<ref name = debt/> ===సైన్యం === [[File:Standard of Ur chariots.jpg|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటి ఉర్ కేతనముపై చెక్కబడ్డ తొలినాటి రథాలు.]] [[File:Stele of Vultures detail 01-transparent.png|thumb|రాబందుల ఫలకముపై చెక్కబడ్డ యుద్ధ అమరికలు. సుమేరు రాజు ఎన్నాటుం నేతృత్వంలో ఫాలాంక్స్ అను యుద్ధ వ్యూహములో అమరి ఉన్న సైనికులు.]] [[File:Silver model of a boat, tomb PG 789, Royal Cemetery of UR, 2600-2500 BCE.jpg|thumb|నాటి పడవ యొక్క వెండి నమూనా. క్రీ.పూ 2600–2500 నాటిది. ఉర్ రాచశ్మశానములో 789వ వ్యక్తిగత సమాధిలో దొరికింది.]] సుమేరు నగర-రాజ్యాల మధ్య 2000 ఏళ్ళ పాటుగా జరిగిన దాదాపు ఎడతెరపి లేని పోరాటాలు అక్కడ యుద్ధ పద్ధతులూ, సాంకేతికతా అభివృద్ధి చెందేందుకు దోహదపడచడాయి.<ref>Roux, Georges (1992), "Ancient Iraq" (Penguin)</ref>గ్రంథస్థమైన మొదటి యుద్ధము లగాషూ, ఉమ్మా రాజ్యాల మధ్య సుమారు క్రీ.పూ 2450లో జరిగిన పోరాటము. ఇది రాబందుల శిలాశాసనము పైన చెక్కబడింది. దీనిలో పదాతి దళాలకు లగాషు రాజు నాయకత్వము వహించడము మనము చూడవచ్చు. ఈ పదాతి దళం ఈటెలూ, దీర్ఘచతుస్రాకారపు డాలుతో సన్నద్దమయ్యి, రాగి శిరస్త్రాణాలను ను ధరించి, ఉన్నట్లుగా చెక్కబడి ఉంది. ఈ శాసనములో వీరందరూ ఫాలాంక్స్ వంటి ఒక అమరికలో నిలబడినట్లు తెలుస్తోంది. ఇలాంటి వ్యూహనిర్మాణానికి శిక్షణా, క్రమశిక్షణా అవసరము కనుక, సుమేరులో సుశిక్షితులైన సైనిక బలగము ఉండేదని తెలుస్తోంది.<ref>Winter, Irene J. (1985). "After the Battle is Over: The 'Stele of the Vultures' and the Beginning of Historical Narrative in the Art of the Ancient Near East". In Kessler, Herbert L.; Simpson, Marianna Shreve. Pictorial Narrative in Antiquity and the Middle Ages. Center for Advanced Study in the Visual Arts, Symposium Series IV 16. Washington, DC: National Gallery of Art. pp. 11–32. {{ISSN|0091-7338}}</ref> సుమేరు సైన్యం ఒనేజర్లను పూన్చిన బళ్ళను రథాలుగా వాడేది. ఈ తొలినాటి రథాలు యుద్ధములో వాడేందుకు తరువాతి కాలపు వాటంత అనువైనవి కావు. కొంతమంది ఈ రథాలు ప్రధానంగా రవాణాకు వాడేవారని సూచించారు. ఐతే ఈ రథాల్లోని పరివారము గొడ్డళ్ళూ, ఈటెలూ పూని ఉండేవారని తెలుస్తోంది. రథాలకు నాలుగు లేదా రెండు చక్రాలు ఉండేవి. నాలుగు ఒనేజర్లు పూన్చబడ్డ వీటికి ఇద్దరు సారథులుండేవారు. ఇక రథము యొక్క బండిగా చెకడాబండి ఉండేది. బండి చక్రాలకు మూడు భాగాలుండేవి; మధ్యలో దిండూ, చుట్టూ దాకళ్ళూ, వాటిని చుట్టేస్తూ బయటన ఒక కమ్మి. అలాగే బండికి నేత జల్ల ఉండేది. సుమేరు నగరాలకు రక్షణ ప్రాకారాలు ఉండేవి. నగర-రాజ్యాల మధ్య యుద్ధాలు ఎక్కువగా ముట్టుకోళ్ళ యుద్ధాలు. ఐతే ఆనాటి మట్టి ఇటుకల గోడలు కొందరు శత్రువులను అడ్డుకోగలిగాయి. ===సాంకేతిక పరిజ్ఞానం === సుమేరుల సాంకేతిక పరిజ్ఞానానికి ఉదాహరణలు: చక్రం, శరాకార లిపీ, అంకగణితం, రేఖాగణితము, నీటిపారుదల వ్యవస్థలు, పడవలు, చాంద్ర-సౌరమాన కాలగణనము, కంచు, జంతుతోలు, రంపం, ఉలి, సుత్తి, పిడిసాన, కళ్ళెం, మేకులు, గుండుసూదులు, ఉంగరాలు, తవ్వుకోలా, గొడ్డలి, కత్తులు, ఈటెలు, బాణములు, బాణం ములుకులు, ఖడ్గం, బంక, నీటితిత్తి, సంచి, కవచం, అంబులపొది, యుద్ధ రథాలు, ఒర, బూట్లు, చెప్పులు, పంట్రకోల, బీరు. సుమేరులకు మూడు రకాల పడవలు ఉండేవి: * మొదటి రకము తెరచాప పడవలు. జుట్టుతో కుట్టబడ్డ వీటిని క్లింకర్ పద్ధతిలో తయారు చేసేవారు. నీరు లోపలికి ఇంకకుండా మట్టి తైలపు పూత పూసేవారు. * జంతు తోలూ, రెల్లు గడ్డితో చేసిన తోలు పడవలు రెండో రకము * తెడ్డు నౌకలు మూడో రకము. వీటిని చెక్క తెడ్లతో నడుపుతారు. కొన్నిసార్లు ఇవి రాదారి పడవలుగా వాడబడేవి—అనగా తీరం వెంబడి నడుస్తున్న జనాలూ, జంతువులచే ప్రవాహానికి ఎదురు లాగబడేవి. ==వారసత్వం == [[File:Sumer map.jpg|thumb|సుమేరు పటము]] ఇప్పటి వరకూ జరిగిన పరిశోధనల ప్రకారము చక్రవాహనాల వాడకము క్రీ.పూ 4 వ సహస్రాబ్ది మధ్యభాగములో మొదలైంది. దాదాపు ఒకేసారి మూడు వేర్వేరు సమాజాల్లో వీటి మొదటి వాడకము కనిపిస్తోంది. అవీ మెసొపొటేమియా, ఉత్తర కాకసస్ (మైకాప్ సంస్కృతి), మధ్య ఐరోపాలు. చక్రం కనుగొన్న మొదట్లో దాన్ని కుమ్మరి చక్రంగా వాడారు. నెమ్మదిగా వాహనాలకూ, కర్మాగారాలకూ దీని వాడకము విస్తరించింది. పరిష్కృత లిపుల్లో ఈజిప్టు గూఢచిత్ర లిపి తరువాత అతి పురాతనమైనది సుమేరు శరాకార లిపి (దానికంటే పురాతనమైన జియాహూ గుర్తులు, టార్టరియా పలకలు వంటివాటిపై అనేక వివాదాలు ఉన్నాయి). సుమేరులు మొట్టమొదటి ఖగోళ శాస్త్రవేత్తలలో ఒకరు. వీరు నక్షత్రాలను నక్షత్ర సముదాయాలుగా విభజించారు. ఈ సముదాయాలలో చాలా వాటిని పురాతన గ్రీకులు కూడా గుర్తించారు. కొన్ని సముదాయాలు నేటి రాశి చక్రములో కూడా వాడుకలో ఉన్నాయి.<ref name="Thompson">{{cite web |author=Gary Thompson |url=http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |title=History of Constellation and Star Names |publisher=Members.optusnet.com.au |access-date=2012-03-29 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120821025411/http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |archive-date=2012-08-21 }}</ref>{{Unreliable source?|failed=y|date=March 2012}} కంటికి కనిపించే ఐదు గ్రహాల గురించి కూడా వారికి తెలుసు.<ref name="SumerFAQ2">{{cite web |url=http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |title=Sumerian Questions and Answers |publisher=Sumerian.org |accessdate=2012-03-29 |website= |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414150755/http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |archive-date=2012-04-14 |url-status=dead }}</ref> వారు ఒక ప్రత్యామ్నాయ బేస్ 10, బేస్ 6 తో ఒక మిశ్రమ రేడిక్స్ వ్యవస్థతో సహా అనేక విభిన్న సంఖ్యా వ్యవస్థలను ఉపయోగించి అంకగణితం అభివృద్ధి చేసారు. సుమేరు, బాబిలోనియాలో ఈ సెక్స్మేసిమల్ సిస్టమ్ ప్రామాణిక సంఖ్యా వ్యవస్థగా మారింది. వీరు సైనిక నిర్మాణాలను (యుద్ధ వ్యూహాలను) కనుగొని ఉండవచ్చు. సైనికులను అంగాలుగా విభజించే పద్ధతిని కనుగొన్నారు. వీరి సైనిక అంగాలు: పదాతి, అశ్వికదళం, విలుకాండ్రు. వారు మొట్టమొదటిగా న్యాయ వ్యవస్థ, పరిపాలనా వ్యవస్థలను క్రోడీకరించి అభివృద్ధి చేశారు. వీరి వ్యవస్థ న్యాయస్థానాలు, కారాగారాలూ, ప్రభుత్వ కవిలెలతో సంపూర్ణంగా ఉండేది. మొట్టమొదటి నగర రాజ్యాలు సుమేరులో వెలిసాయి. ఐతే ఆధునిక సిరియా, లెబనన్ ప్రాంతాల్లో కూడా అదే సమయానికి నగర రాజ్యాల లాంటి వ్యవస్థలు ఏర్పడ్డాయి. శరాకార లిపి తయారుచేసాక కొన్ని శతాబ్దాల పాటు దాన్ని అప్పులూ, జమా ఖర్చుల లెక్కలకే వాడేవారు. నెమ్మదిగా సుమారు క్రీ.పూ. 2600 నాటికి సందేశాలు, వర్తమానాలు, చరిత్ర, కథలూ, గణితం, ఖగోళ విశేషాలూ, ఇతర విషయాలను లిపిని ఉపయోగించి నమోదు చేయడము మొదలైంది. వ్రాత సమాజములో వ్యాప్తి చెందడముతో, గ్రామ దేవాలయాల నిర్వహణలో మొట్టమొదటి బడులు ఏర్పడ్డాయి. ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[:en:History of Iraq|ఇరాక్ చరిత్ర]] * [[:en:History of writing numbers|అంకము]] * [[:en:Ancient Mesopotamian units of measurement|ప్రాచీన మెసొపొటేమియాలో కొలమానాలు]] * [[:en:Ancient Mesopotamian religion|ప్రాచీన మెసొపొటేమియా యొక్క మత సంప్రదాయాలు]] * [[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియాల మధ్య సంబంధాలు]]   ==గమనికలు== <references group="గమనిక"/> ==మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==మరింత సమాచారము కోసము== {{refbegin|35em}} * Ascalone, Enrico. 2007. ''Mesopotamia: Assyrians, Sumerians, Babylonians (Dictionaries of Civilizations; 1)''. Berkeley: University of California Press. {{ISBN|0-520-25266-7}} (paperback). * Bottéro, Jean, André Finet, Bertrand Lafont, and George Roux. 2001. ''Everyday Life in Ancient Mesopotamia''. Edinburgh: Edinburgh University Press, Baltimore: Johns Hopkins University Press. * Crawford, Harriet E. W. 2004. ''Sumer and the Sumerians''. Cambridge: Cambridge University Press. * Leick, Gwendolyn. 2002. ''Mesopotamia: Invention of the City''. London and New York: Penguin. * Lloyd, Seton. 1978. ''The Archaeology of Mesopotamia: From the Old Stone Age to the Persian Conquest''. London: Thames and Hudson. * Nemet-Nejat, Karen Rhea. 1998. ''Daily Life in Ancient Mesopotamia''. London and Westport, Conn.: Greenwood Press. * {{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=Sumerian Mythology: A Study of Spiritual and Literary Achievement in the Third Millennium B.C.|url=https://archive.org/details/sumerianmytholog0000kram|date=1972|publisher=University of Pennsylvania Press|location=Philadelphia|isbn=978-0-8122-1047-7|edition=Rev.}} * Roux, Georges. 1992. ''Ancient Iraq'', 560 pages. London: Penguin (earlier printings may have different pagination: 1966, 480 pages, Pelican; 1964, 431 pages, London: Allen and Urwin). * Schomp, Virginia. ''Ancient Mesopotamia: The Sumerians, Babylonians, and Assyrians''. * ''Sumer: Cities of Eden (Timelife Lost Civilizations)''. Alexandria, VA: [[:en:Time Life|Time-Life Books]], 1993 (hardcover, {{ISBN|0-8094-9887-1}}). * [[Leonard Woolley|Woolley, C. Leonard]]. 1929. ''[https://www.fadedpage.com/books/20170924/html.php The Sumerians]''. Oxford: Clarendon Press. {{refend}} hqdriu06amzftfractb9ft19clgehsk 3615114 3615113 2022-08-04T10:31:41Z Inquisitive creature 49670 /* మూడవ ఉర్ కాలం */ లింకులు చేర్చబడ్డాయి wikitext text/x-wiki {{Ancient history}} సుమేరు <ref group="గమనిక"></ref> [[నాగరికత]] [[తామ్ర శిలా యుగం]], మొదటి [[కంచుయుగం|కంచు యుగ]] కాలాల్లో, సుమారు క్రీ.పూ. 5–6 సహస్రాబ్దుల్లో, దక్షిణ [[మెసొపొటేమియా]] (ఆధునిక దక్షిణ-మధ్య [[ఇరాక్]]) ప్రాంతములో మొదలైంది. ఇది మెసొపొటేమియాలోని నాగరికతల్లో మొదటిది. [[సింధు లోయ నాగరికత|సింధూ నాగరికత]], [[:en:Ancient Egypt|ప్రాచీన ఈజిప్టు]], [[:en:Elam|ఈలము]], [[:en:ancient china|ప్రాచీన చైనా]], [[:en:Minoan civilization|మనోవు నాగరికత]], [[:en:Caral-Supe civilization|కారలు నాగరికత]]లతో పాటు [[:en:Cradle of civilization|ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి నాగరికతలలో]] ఇది కూడా ఒకటి. [[:en:Tigris|టైగ్రిసూ]], [[యూఫ్రటీస్|యూఫ్రెటీసు]] లోయలలో నివసించిన సుమేరు రైతులు ధాన్యం, ఇతర పంటలను విస్తారంగా సాగుచేసారు. ఆ పంట మిగులు వారు పట్టణావాసాలు ఏర్పరిచేందుకు దోహదపడింది. క్రీ.పూ 3000 నాటికీ [[:en:Proto-writing|ఆదిలేఖన పద్ధతులు]] ఈ నాగరికతలో కనిపిస్తాయి. ఈ నాగరికత యొక్క అత్యంత పురాతన రచనలు [[:en:uruk|ఉరుక్]], [[:en:Jemdet Nasr|జెమ్డేట్ నస్ర్]] నగరాలలో లభించాయి‌. ఇవీ క్రీ.పూ 3500–3000 నాటివి. ==ఉచ్చారణ== సుమేరు అనే పదాన్ని బ్రిటిష్ ఆంగ్లములో సూమర్ (రకారము పలుకబడదు. సూమహ్‌కీ సూమర్‌కీ మధ్యస్థంగా ఉంటుంది. ([[Help:IPA/English|/ˈsuːmər/]])) అని పలుకగా, అమెరికా వారు సూమఱ్(దాదాపుగా) అని పలుకుతారు. భారతీయ ఆంగ్ల ఉచ్ఛారణలో సుమేరు కీ సుమాహ్‌కీ మధ్యస్థంగా పలుకబడుతుంది. ==పుట్టుపూర్వోత్తరాలు== సుమేరు లో సుమారు క్రీ.పూ. 5500–4000 మధ్యన మనుషులు స్థిరనివాసాలు ఏర్పర్చుకున్నారని చరిత్రకారుల అంచనా. వీరు [[:en: Western Asia|పశ్చిమాసియా]] వాసులయ్యుండొచ్చు. పట్టణాలూ, నదులూ, వృత్తులకు ఉన్న పేర్ల ఆధారంగా వీరు సుమేరు భాష మాట్లాడేవారని తెలుస్తోంది. ఈ భాష [[:en:language isolate|ఏ కుటుంబానికీ చెందినది కాదు]]. తరువాతి సెమిట భాషల వలె కాక ఇది ఒక అగ్లూటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ ({{ill|agglutinative language|en}}). <ref>{{Cite web|url=http://oi.uchicago.edu/OI/MUS/ED/TRC/MESO/writing.html|title=Ancient Mesopotamia. Teaching materials|publisher=Oriental Institute in collaboration with Chicago Web Docent and eCUIP, The Digital Library|access-date=5 March 2015}}</ref><ref> [http://www.metmuseum.org/toah/hd/ubai/hd_ubai.htm "The Ubaid Period (5500–4000 B.C.)" In Heilbrunn Timeline of Art History. Department of Ancient Near Eastern Art. The Metropolitan Museum of Art, New York (October 2003)]</ref><ref>[https://www.britishmuseum.org/explore/highlights/articles/u/ubaid_culture.aspx "Ubaid Culture", The British Museum]</ref><ref>[http://oi.uchicago.edu/pdf/saoc63.pdf "Beyond the Ubaid", (Carter, Rober A. and Graham, Philip, eds.), University of Durham, April 2006]</ref> [[File:Blau Monuments (front).jpg|thumb|upright=1.5|[[:en:Blau Monuments|బ్లౌ స్మారక చిహ్నాలు]]. ప్రస్తుతం బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్న ఇవి జెమ్డెట్ నస్ర్ కాలంలో క్రీ.పూ 3100–2700 మధ్యలో చెక్కబడినవి. వీటిలో ఆ కాలం నాటి సుమేరుల బొమ్మలూ అలాగే ఆదిమ శరాకార లిపిలో ఉన్న గుర్తులూ కనిపిస్తాయి.]] ఐతే [[:en:North Africa|ఉత్తర ఆఫ్రికా]]లోని అలనాటి [[:en:African humid period|పచ్చటి సహారా]]లో నివసించిన వారే [[మధ్యప్రాచ్యం|మధ్యప్రాచ్యము]]లోని సుమేరుకు వలస వచ్చి అక్కడ వ్యవసాయాన్ని వ్యాపింపజేసారని మరికొందరి పరిశోధకుల వాదన.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=MJWcSRSz9wEC&pg=PA22|title=Prehistoric Iberia: Genetics, Anthropology, and Linguistics : [proceedings of an International Conference on Prehistoric Iberia : Genetics, Anthropology, and Linguistics, Held November 16–17, 1998, in Madrid, Spain]|last1=Arnaiz-Villena|first1=Antonio|last2=Martínez-Laso|first2=Jorge|last3=Gómez-Casado|first3=Eduardo|date=2000|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=978-0-306-46364-8|pages=22}}</ref> కానీ వ్యవసాయము మొదట [[:en:Fertile Crescent|ఫెర్టైల్ క్రిసెంట్‌]]లో<ref group="గమనిక">అనువాదము=సారవంతమైన నెలవంక. ఆ నేల నెలవంక ఆకారములో ఉన్నందున ఈ పేరు వచ్చినది</ref>మొదలైందని బలమైన ఆధారాలున్నందున ఈ పరికల్పనకు పెద్దగా మద్దతు లభించలేదు.<ref name="Genomic insights into the origin of">{{cite journal |last1=Lazaridis |first1=I. |last2=Nadel |first2=D. |last3=Rollefson |first3=G. |title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East |journal=Nature |date=2016 |volume=536 |issue=7617 |pages=419–424 |doi=10.1038/nature19310 |pmid=27459054 |url= |pmc=5003663 |bibcode=2016Natur.536..419L }}</ref> ప్రత్యేకించి సుమేరులను గూర్చి చెప్పనప్పటికీ, 2016లో లౙారిడిస్ బృందము మధ్యప్రాచ్యములోని సెమిట సంస్కృతి మొదలవ్వడానికి ముందు నివసించిన వారిలో, ముఖ్యంగా [[:en:Natufian culture|నాటూఫుల్లో]], [[:en:Haplogroup E-M215 (Y-DNA)|కొంత ఉత్తర ఆఫ్రికా సంతతి]] ఉందని ప్రతాపాదించారు. వీరు నాటూఫులూ, [[:en:Pre-Pottery Neolithic|ప్రీ పోటరీ నియోలిథిక్ కాలపు]] వారి పై జన్యు పరిశోధనలు చేసి, ఈ నిర్ణయానికి వచ్చారు.<ref name="Genomic insights into the origin of"/><ref>"Craniometric analyses have suggested an affinity between the Natufians and populations of north or sub-Saharan Africa, a result that finds some support from Y chromosome analysis which shows that the Natufians and successor Levantine Neolithic populations carried haplogroup E, of likely ultimate African origin, which has not been detected in other ancient males from West Eurasia. However, no affinity of Natufians to sub-Saharan Africans is evident in our genome-wide analysis, as present-day sub-Saharan Africans do not share more alleles with Natufians than with other ancient Eurasians" (తెలుగు అనువాదము: కపాలమాపన విశ్లేషణల్లో నాటూఫులకూ, ఉత్తర సహారా అలాగే సహారాకు దక్షిణాన ఉండే వారితో కూడా జన్యు సంబంధాలుండే అవకాశముందని తెలిసింది. పురుష వర్ణగ్రాహక విశ్లేషణలు కూడా నాటూఫులూ, వారి వారసులైన నవీన శిలా యుగపు లెవాంటు సమాజాల్లో ఆఫ్రికా సంతతికి చెందిన యుగ్మ వికల్పాలు ఉన్నట్లుగా తేల్చాయి. ఈ వికల్పములు పడమటి యురాసియుల్లో లేవు. కానీ మా విశ్లేషణల్లో సహారాకు దక్షిణాన ఉండే ఆధునిక ఆఫ్రికా వాసులకు, నాటూఫులతో ఇతర యురాసియులకంటే దగ్గరి జన్యు సంబంధములున్నాయనడానికి ఆధారాలేమీ లభించలేదు.) in {{Cite journal|last1=Reich|first1=David|last2=Pinhasi|first2=Ron|last3=Patterson|first3=Nick|last4=Hovhannisyan|first4=Nelli A.|last5=Yengo|first5=Loic|last6=Wilson|first6=James F.|last7=Torroni|first7=Antonio|last8=Tönjes|first8=Anke|last9=Stumvoll|first9=Michael|date=August 2016|title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East|journal=Nature|volume=536|issue=7617|pages=419–424|doi=10.1038/nature19310|pmid=27459054|pmc=5003663|issn=1476-4687|bibcode=2016Natur.536..419L}}</ref> ఇది కాక 2013లో నాలుగు సుమేరు అస్థిపంజరాల నుండి సేకరించిన డి.ఎన్.ఎ నమూనాలపై జన్యు విశ్లేషణ పరీక్షలు జరుపగా, వారికీ సింధు నాగరికత వారికీ సారూప్యతలున్నట్లు తెలిసింది. పురాతన [[:en:Indus–Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియా సంబంధాల]] వల్ల ఇది జరిగి ఉండవచ్చు.<ref name="EBA">{{cite journal |last1=Płoszaj |first1=Tomasz |last2=Chaubey |first2=Gyaneshwer |last3=Jędrychowska-Dańska |first3=Krystyna |last4=Tomczyk |first4=Jacek |last5=Witas |first5=Henryk W. |title=mtDNA from the Early Bronze Age to the Roman Period Suggests a Genetic Link between the Indian Subcontinent and Mesopotamian Cradle of Civilization |journal=PLOS ONE |date=11 September 2013 |volume=8 |issue=9 |pages=e73682 |doi=10.1371/journal.pone.0073682 |pmid=24040024 |language=en |issn=1932-6203|pmc=3770703 |bibcode=2013PLoSO...873682W |doi-access=free }}</ref> ఇవికాక సుమేరులలో [[:en:Hurrians|హరియులూ]], ఇంకా [[:en:Urartu|ఉరాట్యుల]] సంతతి కూడా ఉందనడానికీ, తద్వారా వీరు [[:en:Caucasus|కోకసస్]] నుండి వలస వచ్చారనీ చెప్పేందుకు కూడా ఆధారాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Sumerians had connections with the Caucasus|url=https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20210415032734/https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|archive-date=2021-04-15|access-date=|website=|publisher=scientificrussia}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|year=2014|title=Lexical Matches between Sumerian and Hurro-Urartian: Possible Historical Scenarios|url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlj/2014/cdlj2014_004.html|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|publisher=Cuneiform Digital Library Journal}}</ref><ref>{{Cite book|last=|first=|title=The Diversity of the Chechen culture: from historical roots to the present|url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000186004|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|year=2009|publisher=UNESCO|page=14|isbn=978-5-904549-01-5}}</ref> సుమేరులకు ముందు ఈ ప్రాంతములో నివాసమున్న ఆది మానవులని [[:en:Proto-Euphratean language|ప్రోటో-యూఫ్రెటీయన్స్]] లేదా ఉబైడులుగా పిలుస్తారు.<ref name="britannica">{{cite web| url= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/573176/Sumer |title=Sumer (ancient region, Iraq) |publisher= Britannica.com | work=Britannica Online Encyclopedia |accessdate=2012-03-29}}</ref> ఉత్తర మెసొపొటేమియా [[:en:samarra culture|సామర్రా సంస్కృతి]] వారి నుండి వీరు ఉద్భవించారని సిద్ధాంతీకరించారు.<ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=dWuQ70MtnIQC&pg=PA51&dq=samarra+culture#v=snippet&q=%22As%20the%20Samarra%20culture%20spread%20south%2C%20it%20evolved%20into%20the%20Ubaid%20culture%22&f=false | title = Cities, Change, and Conflict: A Political Economy of Urban Life | isbn = 978-0495812227 | author1 = Kleniewski | first1 = Nancy | last2 = Thomas | first2 = Alexander R | date = 2010-03-26}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=tupSM5y9yEkC&pg=PA139&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22cultural%20descendants%20of%20the%20originating%20Samarran%20culture%22&f=false | title = The Near East: Archaeology in the "Cradle of Civilization" | isbn = 978-0415047425 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 1993}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=i7_hcCxJd9AC&pg=PA147&dq=ubaid+samarra#v=snippet&q=%22Ubaid%200%20is%20thus%20clearly%20derived%20from%20the%20earliest%20culture%20to%20move%20into%20lower%20mesopotamia%2C%20the%20Samarra%22&f=false | title = Early Civilizations of the Old World: The Formative Histories of Egypt, the Levant, Mesopotamia, India and China | isbn = 978-0415109765 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 2001}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=zmvNogJO2ZgC&pg=PA505&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22similar%20to%20those%20of%20the%20ubaid%20period%22&f=false | title = A dictionary of archaeology | isbn = 978-0631235835 | author1 = Shaw | first1 = Ian | last2 = Jameson | first2 = Robert | year = 2002}}</ref> సుమేరులు ఎన్నడూ ఉబైడుల గురించి ప్రస్తావించ లేదు కానీ వీరే సుమేర్లోని మొట్టమొదటి నాగరిక శక్తి అని అనేక ఆధునిక పరిశోధకుల అభిప్రాయం. వారు చిత్తడి నేల నుండి నీటిని బయటకు పారించి [[వ్యవసాయం|వ్యవసాయానికి]] అనువుగా మలిచారు, వాణిజ్యం అభివృద్ధి చేసి, [[చేనేత|నేతపనీ]], [[:en:Leather crafting|తోలుపని]], [[లోహక్రియ| లోహపు పని]], [[:en:Masonry|తాపీపనీ]], [[మృణ్మయ పాత్రలు| మృణ్మయకళలలో]] నైపుణ్యం సాధించారు.<ref name="britannica" /> [[File:Enthroned King of Ur.jpg|thumb|upright=1.5|ఇది సుమారు క్రీ.పూ 2600లో చెక్కబడ్డ [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనం]]. ఇందులో పరిచారకుల మధ్యన సింహాసనం పై కూర్చున్న [[:en:Ur|ఉర్]] రాజును మనం చూడవచ్చు. ఇతడు [[:en:Ur-Pabilsag|ఉర్-పబిల్సాగ్]] అయ్యుంటాడని శాస్త్రీయ అంచనా.]] కొంతమంది పరిశోధకులు మాత్రము ప్రోటో-యూఫ్రెటియన్ భాష నుండి సుమేరు భాష వచ్చిందనే సిద్ధాంతముతో విభేదిస్తారు. అలాగే మరొక భాష ప్రభావము సుమేరు భాషపై ఉందనే ([[:en:Substratum (linguistics)|substrate effect]]) సిద్ధాంతముతో కూడా వీరు ఏకీభవించరు. [[వేట|వేటాడటమూ]], [[:en:Fishing|చేపలు పట్టడమూ]] జీవనాధారాలుగా అరేబియా సముద్రానికి [[:en:Eastern Arabia|తూర్పున]] తీర ప్రాంతాల్లోనూ, చిత్తడి నేలల్లోనూ కొందరు జనాలుండేవారు. రెండు వైపులా చదును చేయబడ్డ పనిముట్ల వాడకము వీరి ప్రత్యేకత. వీరి భాషే సుమేరు భాష అని ఈ విభేదించే వర్గాల వారి అభిప్రాయము.<ref>Margarethe Uepermann (2007), "Structuring the Late Stone Age of Southeastern Arabia" (Arabian Archaeology and Epigraphy Arabian Archaeology and Epigraphy Volume 3, Issue 2, pp. 65–109)</ref> చరిత్ర గ్రంథస్తమవ్వడమనే ప్రక్రియ సుమేరు నాగరికత ఏర్పడ్డ చాలా కాలానికి మొదలైంది. తొట్టతొలి లిఖితపూర్వక చరిత్ర [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసీ]] కాలములోనిది (అంటే ఆదివంశపు కాలము). [[:en:Last Glacial Period|మంచు యుగం]] చివరిలో వరదల్లో మునిగిపోక ముందు తూర్పు అరేబియా ప్రాంత (నేటి పర్షియా గల్ఫ్ ప్రాంతం) తీరాన సుమేరులు నివసించేవారని [[:en:Juris Zarins|జురిస్ ౙరిఞ్శ]] అభిప్రాయము.<ref>{{cite journal |last=Hamblin |first=Dora Jane |date=May 1987 |title=Has the Garden of Eden been located at last? |url=http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |format=PDF |journal=Smithsonian Magazine |volume=18 |issue=2 |pages= |doi= |accessdate=8 January 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140109135715/http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |archivedate=9 January 2014 |df= }}</ref> సుమేరు నాగరికత ఉరుక్ కాలం (క్రీ.పూ.4 వ సహస్రాబ్ది) లో ప్రారంభమై, జెమ్డిట్ నస్ర్, ఆది వంశపు కాలాల వరకు కొనసాగింది. క్రీ.పూ. 3 వ సహస్రాబ్దిలో సుమేరు, అకేడు భాషలు ఒకదాని వలన మరొకటి ప్రభావితమయ్యాయి. పదజాలమూ, వ్యాకరణమూ, ఉచ్చారణా వంటి అన్ని అంశాల్లోనూ ఈ పరస్పర ప్రభావాన్ని గమనించవచ్చు. కనుక ఈ రెండు భాషలనూ శ్ప్రాఖ్బుంట్ ({{ill|Sprachbund|en}}-భౌగోళిక దగ్గరితనము కారణంగా పరస్పర ప్రభావానికి గురైన భాషలు)గా చెప్పవచ్చు.<ref name="Deutscher">{{cite book|title=Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation|author=Deutscher, Guy|authorlink=Guy Deutscher (linguist)|publisher=[[Oxford University Press|Oxford University Press US]]|year=2007|isbn=978-0199532223|pages=20–21|url=https://books.google.com/books?id=XFwUxmCdG94C}}</ref> సుమారు క్రీ.పూ 2270లో ([[:en:chronology of the ancient Near East|కురచ కాలవృత్తాంతము ప్రకారము]]) వాయువ్య దిశన అకేడు రాజుల ఆక్రమణ మొదలైంది. క్రమంగా సుమేరు మొత్తాన్నీ వారు స్వాధీనము చేసుకున్నారు. రాజ్యాధికారము సుమేరుల చేతి నుండి అకేడుల చేతిలోకి వచ్చింది. ఈ సమయములో సుమేరు భాష వాడుక తగ్గినప్పటికీ, అది [[:en:sacred language|ధార్మిక భాష]]గా కొనసాగింది. మరల సుమారు క్రీ.పూ. 2100–2000 నాటికి రాజ్యాధికారము సుమేరులైన ఉర్ మూడో రాజవంశము చేతికి వచ్చింది. శతాబ్దము పాటు కొనసాగిన వీరి పాలనలో కూడా అకేడు భాషే వాడుక భాషగా చెలామణీ అయ్యింది.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003">Leick, Gwendolyn (2003), "Mesopotamia, the Invention of the City" (Penguin)</ref> పెర్షియన్ గల్ఫ్ తీరంలోని సుమేరు నగరమైన ఎరిడు, [[:en:List of oldest continuously inhabited cities|ప్రపంచంలోని అతి పురాతన నగరాల్లో]] ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది. ఇక్కడ మూడు వేర్వేరు సంస్కృతుల కలయిక జరిగి ఉండవచ్చు. అవి: # మట్టి ఇటుకల గుడిసెల్లో నివసిస్తూ, నీటిపారుదల మెళకువల పై పట్టు సాధించిన ఉబైడు రైతులు, # నల్ల గుడారాలలో నివసిస్తూ గొర్రెలూ, మేకల మందలను కాచుకుంటూ బతికే సెమిట సంచార జాతీ # చిత్తడి నేలల్లో పూరిళ్ళలో బ్రతికే మత్స్యకారులూ. ఈ మత్స్యకార గుంపే సుమేరుల పూర్వికులయ్యుండొచ్చు<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==పేరు వెనుక చరిత్ర == {{multiple image|perrow=2|total_width=350|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరులు | image1 = Head of Gudea (Metropolitan Museum of Art).jpg | image2 = Saĝ-gíg (cuneiforms).jpg | footer=ఎడమ వైపు: సుమారు క్రీ.పూ 2150లో చెక్కబడ్డ సుమేరు రాజు [[:en:Gudea|గుడియా]] తల. కుడి వైపు: [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడ్డ సాంగ్ గిగ్ (𒊕𒈪). నల్ల తల గలవారు అని దీని అర్థం. ఇది సుమేరులు తమని తాము పిలుచుకున్న పేరు. మొదటిది తలకు పద సంజ్ఞ(తలకు సంకేత చిత్రమైన[[File:Saĝ (linear script, head).jpg|14px]]పదసంజ్ఞగా మారి ఇలా అయ్యింది- [[File:Saĝ (Sumero-Akkadian cuneiform, head).jpg|12px]]), రెండవది నలుపుకూ, రాత్రికీ సంజ్ఞ(సంకేత చిత్రం[[File:Gíg (linear script, night-black).jpg|14px]] నుండి వచ్చిన సంజ్ఞ- [[File:Gíg (Sumero-Akkadian cuneiform, night-black).jpg|12px]]).<ref name="DAF">{{cite book |last1=Foxvog |first1=Daniel A. |title=Elementary Sumerian Glossary |date=2016 |publisher=University of California at Berkeley |page=52 |url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlp/cdlp0003_20160104.pdf}}</ref><ref name="PUSD">{{cite web |title=The Pennsylvania Sumerian Dictionary: saĝgiga[humankind] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e4703.html |website=psd.museum.upenn.edu}}</ref><ref name="IMD">{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |last2=D'I︠A︡konov |first2=Igor' Mik︠h︡aílovich |title=Early Antiquity |date=1991 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14465-8 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JSRAUIYENZoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref name="GF">{{cite book |last1=Feuerstein |first1=Georg |last2=Kak |first2=Subhash |last3=Frawley |first3=David |date=2005 |title=The Search of the Cradle of Civilization: New Light on Ancient India |edition=Second Revised |publisher=Motilal Banarsidass Publishers |isbn=978-81-208-2037-1 |page=117 |url=https://books.google.com/books?id=wNlsRZh3rwgC&pg=PA117 |language=en}}</ref>}} దక్షిణ మెసొపొటేమియాకు చెందిన సెమిటేతర భాషలు మాట్లాడే పురాతన నివాసుల భాషను, వారి తరువాత అక్కడ తూర్పు మెసొపొటేమియాలో స్థిరపడ్డ అకేడులు షుమేరు (𒋗𒈨𒊒-షుమేరు/శుమేరు/చుమేరు)<ref>{{cite web |title=emeĝir [SUMERIAN] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e1283.html |website=The Pennsylvania Sumerian Dictionary |publisher=University of Pennsylvania Museum of Anthropology and Archaeology |access-date=14 July 2021}}</ref> అని పిలిచినందున సుమేరు అనే పదం పుటిందని భావిస్తున్నారు.<ref name="ANE29"/><ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy A. |last2=George |first2=A. R. |last3=Postgate |first3=J. N. |last4=Breckwoldt |first4=Tina |title=A Concise Dictionary of Akkadian |date=2000 |publisher=Otto Harrassowitz Verlag |isbn=978-3-447-04264-2 |page=384 |url=https://books.google.com/books?id=-qIuVCsRb98C&pg=PA384 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Miller |first1=Douglas B. |last2=Shipp |first2=R. Mark |title=An Akkadian Handbook: Paradigms, Helps, Glossary, Logograms, and Sign List |date=1996 |publisher=Eisenbrauns |isbn=978-0-931464-86-7 |page=68 |url=https://books.google.com/books?id=27m3y6MNRzYC&pg=PA68 |language=en}}</ref> సుమేరులు తమ భాషను ఎమెగిర్‌గా పిలుచుకున్నారు. సుమేరులు తమని తాము " సాంగ్ గిగ్/సాంగ్ గిగ్ గా " అని చెప్పుకున్నారు. దీనికి అర్థం "నల్ల-తల గల ప్రజలు."<ref name="ANE29"/><ref>"The origin of the Sumerians is unknown; they described themselves as the 'black-headed people'" {{cite book |last1=Haywood |first1=John |title=The Penguin Historical Atlas of Ancient Civilizations |date=2005 |publisher=Penguin |isbn=978-0-14-101448-7 |page=28 |url=https://books.google.com/books?id=xtjtAAAAMAAJ |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |title=Early Antiquity |date=2013 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14467-2 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JU8pegs94uoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Finer |first1=Samuel Edward |last2=Finer |first2=S. E. |title=The History of Government from the Earliest Times: Ancient monarchies and empires |date=1997 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-820664-4 |page=99 |url=https://books.google.com/books?id=aEziNfjinnMC&pg=PA99 |language=en}}</ref> సుమేరు రాజు షుల్గీ/శుల్గీ/చుల్గీ తనను తాను నాలుగు పావు భాగాలకూ రాజుగా, నల్ల తల గల ప్రజలకు కాపరిగా చెప్పుకున్నాడు.<ref>"I am the king of the four quarters, I am a shepherd, the pastor of the "black-headed people (అనువాదము: నేను నాలుగు పావులకూ రాజును, నేను గొల్లవాడను, నల్ల తలగల జనాలకు కాపరిని"" in {{cite book |last1=Liverani |first1=Mario |title=The Ancient Near East: History, Society and Economy |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-134-75084-9 |page=167 |url=https://books.google.com/books?id=0d1JAgAAQBAJ&pg=PA167 |language=en}}</ref> అకేడ్లు కూడా సుమేరులను అకేడు భాషలో 'నల్ల తల గల వారు' అనే అర్థము వచ్చే 'సల్మాత్ కక్కడీ' అనే పేరుతో పిలిచేవారు.<ref name="PUSD"/><ref name="IMD" /> అలాగే సుమేరులు వారి భూమిని కి- ఎన్-గిర్ ('స్థలం' + 'ప్రభువులు' + 'ప్రముఖులు')గా పిలుచుకున్నారని నాటి శాసనాలను బట్టి తెలుస్తోంది. దీని అర్థం "ఉన్నత ప్రభువుల ప్రదేశం".<ref name="ANE29">"The area in question (the extreme south of Mesopotamia) may now be called Sumer, and its inhabitants Sumerians, although these names are only English approximations of the Akkadian designations; the Sumerians themselves called their land Kengir, their language Emegir, and themselves Sag-giga, "black-headed ones. (అనువాదము: ఇక్కడ చర్చించబడుతున్న ఈ ప్రాంతమును (మెసొపొటేమియా దక్షిణ కొన) ఇక సుమేరని పిలవవచ్చు. అలాగే ఆ ప్రాంతపు వారిని సుమేరులుగా పిలవవచ్చు. ఐతే ఈ పేర్లు నాటి అకేడు పదాలకు అంగ్లీకరణలు మాత్రమే. సుమేరులు తమ ప్రాంతాన్ని కెంగిర్ అనీ, తమ భాషను ఎమెగిర్ అనీ తమను తాము సాంగ్-గిగా, అనగా నల్ల తల గాళ్ళు అనీ పిలుచుకున్నారు)" in {{cite book|title=The Ancient Near East|url=https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall|author1=W. Hallo|author2=W. Simpson|publisher=New York: Harcourt, Brace, Jovanovich|year=1971|page=[https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall/page/29 29]}}</ref><ref>{{cite book |last1=Toorn |first1=Karel van der |last2=Becking |first2=Bob |last3=Horst |first3=Pieter Willem van der |title=Dictionary of Deities and Demons in the Bible |date=1999 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |isbn=978-0-8028-2491-2 |page=32 |url=https://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&pg=PA32 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Edzard |first1=Dietz Otto |title=Sumerian Grammar |date=2003 |publisher=Brill |isbn=978-90-474-0340-1 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=HOx5DwAAQBAJ&pg=PA1 |language=en}}</ref> అకేడు భాషలో ఈ సుమర్ పదము వ్యుత్పత్తి ఏమిటన్నది తెలియదు.<ref name="Nimrod">{{cite journal|title=Nimrod before and after the Bible|author=K. van der Toorn, P.W. van der Horst|journal=The Harvard Theological Review|year=Jan 1990| volume=83| issue=1| pages=1–29|doi=10.1017/S0017816000005502}}</ref> దక్షిణ మెసొపొటేమియాను హిబ్రూలో [[:en:Shinar|షైనార్ (శైనార్)]] అనీ, [[:en:Egyptian language|ఈజిప్టు భాష]]లో సింగ్ర్ అనీ, [[:en:Hittite|హిటైట్‌]]లో షన్హర్(ర) అనీ పిలుస్తారు. ఈ పదాలన్నీ సుమేరు పదంలో మార్పుల వల్ల వచ్చుండొచ్చు.<ref name="Nimrod"/> ==మెసపొటేమియా లోని నగర రాజ్యాలు == {{Further|{{ill|List of cities of the ancient Near East|en}}|{{ill|Geography of Mesopotamia|en}}}} క్రీ.పూ. 4 వ సహస్రాబ్ది ఆఖరుకు సుమేరు అనేక స్వతంత్ర [[:en:city-state|నగర-రాజ్యాల]] సమాహారంగా ఉండేది. సరిహద్దు గుర్తులుగా కాలువలూ, సరిహద్దు రాళ్ళూ ఉండేవి. ప్రతి నగరం మధ్యలో ఆ నగర దేవత లేదా దేవునికి అంకితం చేయబడిన ఒక ఆలయం ఉంటుంది. ఈ నగర-రాజ్యాలూ పూజారి ఐన గవర్నరు ([[:en:Ensi (Sumerian)|ఎన్సీ]]) పాలనలో గానీ లేదా మతపరమైన కార్యకలాపాలతో మమేకవుతూ ఉండే రాజు ([[:en:Lugal|లుగల్]]) పాలనలో గానీ ఉండేవి. {{multiple image|perrow=2|total_width=300|caption_align=center | align = right | direction =vertical | header=అను ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ | image2 = The White Temple 'E at Uruk, 3500-3000 BCE.jpg | image1 = White Temple ziggurat in Uruk.jpg | footer=ఉరుక్‌లో ఉన్న అనూ ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ. పిరమిడ్ ఆకృతిలో కట్టబడ్డ అను ౙిగ్గురత్తు క్రీ.పూ 4000 నాటిది. సుమారు క్రీ.పూ 3500లో దాని పైన తెల్ల గుడి కట్టబడింది.<ref>{{cite book |last1=Crüsemann |first1=Nicola |last2=Ess |first2=Margarete van |last3=Hilgert |first3=Markus |last4=Salje |first4=Beate |last5=Potts |first5=Timothy |title=Uruk: First City of the Ancient World |date=2019 |publisher=Getty Publications |isbn=978-1-60606-444-3 |page=325 |url=https://books.google.com/books?id=muCvDwAAQBAJ&pg=PT325 |language=en}}</ref> [[ఈజిప్టు పిరమిడ్లు|ఈజిప్టు పిరమిడ్లలో]] అత్యంత పురాతనమైనది సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది. వాటి ఆకృతికి ౙిగ్గురత్తులే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.<ref>"The stepped design of the Pyramid of Zoser at Saqqara, the oldest known pyramid along the Nile, suggests that it was borrowed from the Mesopotamian ziggurat concept.(అనువాదము: నైలు నదీ తీరాన అత్యంత పురాతన పిరమిడ్ ఐన సక్కారాలోని జోసర్ పిరమిడ్ యొక్క శ్రేణీకృత నిర్మాణ శైలికి మెసొపొటేమియా ౙిగ్గురత్తుల నిర్మాణ శైలే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.)" in {{cite book |last1=Held |first1=Colbert C. (University of Nebraska)|title=Middle East Patterns, Student Economy Edition: Places, People, and Politics |date=2018 |publisher=Routledge |isbn=978-0-429-96199-1 |page=63 |url=https://books.google.com/books?id=fOlgDwAAQBAJ&pg=PA63 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Samuels |first1=Charlie |title=Ancient Science (Prehistory – A.D. 500): Prehistory-A.D. 500 |date=2010 |publisher=Gareth Stevens Publishing LLLP |isbn=978-1-4339-4137-5 |page=23 |url=https://books.google.com/books?id=0KQCscrPDgUC&pg=PA23 |language=en}}</ref> }} నగర-రాజ్యాలు: * [[:en:Eridu|ఎరిదు]] (టెల్ అబు షహ్రెయిన్) * [[:en:Bad-tibira|బాడ్-టిబిరా]] (బహుశా టెల్ అల్-మడైన్) * [[:en:Larak|లారక్]] <sup>1<sup> * [[:en:Sippar|సిప్పర్]] (టెల్ అబూ హబ్బహ్) * [[:en:Shuruppak|షురుపక్]] (టెల్ ఫారా) పై 5 నగరాలు జలప్రళయానికి ముందు అధికార కేంద్రాలుగా ఉండేవనీ, జలప్రళయము తరువాత ఆదివంశపు కాలము మొదలైందనీ సుమేరులు నమ్మేవారు. ఇతర ప్రధాన నగర-రాజ్యాలు: * ఉరుక్ (వార్క) * కిష్ (టెల్ ఉహీమిర్, ఇన్గార్రా) * ఉర్ (టెల్ అల్ ముకయార్) * నిప్పూర్ (అఫాక్) * లగష్ (టెల్ అల్ హిబా) * గిర్సు (టెల్లో లేదా టెలోహ్) * ఉమ్మా (టెల్ జోఖా) * హమాౙీ <sup>1<sup> * అడాబ్ (టెల్ బిస్మాయ) * మారి (టెల్ హరిరి) <sup>2<sup> * అక్షక్ <sup>1<sup> * అక్కాడ్ <sup>1<sup> * ఇసిన్ (ఇషాన్ అల్-బహ్రియాత్) * లార్సా ({{sup|1}}సంబంధిత ఆధునిక ప్రదేశము తెలియరాలేదు)<br> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) చిన్న నగరాలు (దక్షిణము నుండి ఉత్తరము వరకు వరసక్రమములో): * కురా (టెల్ అల్ లాహ్మ్) * జబాలా (టెల్ ఇబ్జీఖ్కు) * కిసుర్రా (టెల్ అబు హతాబ్) * మరాడ్ (టెల్ వన్నత్ ఎస్-సడుం) * డిల్బాట్ (టెల్ ఎడ్-దెలిం) * బోర్సిప్ప (బీర్స్ నిమ్రుడ్) * కుతః (ఇబ్రాహీం చెప్పండి) * డెర్ (అల్-బద్ర) * ఎష్నన్న (టెల్ అస్మార్) * నగర్ (టెల్ బ్రాక్) <sup>2<sup> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) ఆగేడ్‌కు నైరుతి వైపున 330 కి.మీ (205 మైళ్ళ) దూరములో మారీ నగరము ఉండేది. ఇదీనూ, మారుమూల నగరమైన నగర్‌ను మినహాయిస్తే మిగిలిన నగరాలన్నీ బాగ్దాదుకు దక్షిణాన ఉన్న యూఫ్రేటీసు-టైగ్రిసు సారవంత మైదానంలో ఉన్నాయి. వీటి ప్రస్తుత పేర్లు బాబిల్, దియాలా, వాసిట్, దిహ ఖర్, బస్రా, అల్ ముత్తానా, అల్-ఖాడిసియ్యా (ఇరాక్ గవర్నరేట్స్). ==చరిత్ర విభజన== {{main|[[:en:History of Sumer|సుమేరు చరిత్ర]]}} [[File:Portrait of a Sumerian prisoner on a victory stele of Sargon of Akkad.jpg|thumb|[[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను మహావీరుడి]] విజయఫలకంపైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీ బొమ్మ. సుమారు క్రీ.పూ 2300లో చెక్కబడ్డ ఈ ఫలకం ఇప్పుడు [[లౌవ్రే మ్యూజియం|లూవ సంగ్రహశాల]]లో ఉంది.<ref name="ArchaeologyofElam">{{cite book |last1=Potts |first1=D. T. |title=The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State |date=1999 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-56496-0 |page=104 |url=https://books.google.com/books?id=mc4cfzkRVj4C&pg=PA104 }}</ref> ఖైదీల యొక్క కేశాలంకరణ సుమేరుల శైలిలో ఉంది (నెత్తి మీద ఉంగరాల జుట్టూ, పక్కలన కురచ వెంట్రుకలూ). ఈ శైలి ఉర్ కేతనం పైన కూడా కనిపిస్తుంది.<ref name="TwoSteles">{{cite journal |last1=Nigro |first1=Lorenzo |title=The Two Steles of Sargon: Iconology and Visual Propaganda at the Beginning of Royal Akkadian Relief |journal=Iraq |volume=60 |date=1998 |pages=85–102 |publisher=British Institute for the Study of Iraq |doi=10.2307/4200454 |jstor=4200454 }}</ref>]] [[File:Mesopotamia male worshiper 2750-2600 B.C.jpg|thumb|టెల్ అస్మార్‌లోని ఈ విగ్రహం దేవునికి సమర్పణగా ఇచ్చినది. ఇది క్రీ.పూ 2750–2600 కాలానికి చెందినది.]] చరిత్రపూర్వ ఉబైడు, ఉరుక్ కాలాలలో సుమేరు నగర-రాజ్యాలు అధికారంలోకి వచ్చాయి. సుమేరు లిఖితచరిత్ర క్రీ.పూ. 27 వ శతాబ్దం నుండి మొదలైంది. అయితే మూడవ ఆదివంశపు కాలం వరకు అనగా సుమారు క్రీ.పూ 23 వ శతాబ్దం వరకు చరిత్ర అస్పష్టంగానే ఉంది. ఆ తరువాత నుండి శాసనాలకు ఆధునిక కాలములో పరిష్కరింపబడ్డ సుమేరు లిపి వాడబడింది. క్రీ.పూ. 23 వ శతాబ్దిలో అకేడు సామ్రాజ్య పాలనలో మొదటిసారిగా మెసొపొటేమియా మొత్తం ఒక్క త్రాటి పైకి తీసుకురాబడింది. అలాగే గూట్య కాలం తరువాత మూడవ ఉర్ రాజ్యము ఇలాగే మెసొపొటెమియా ఉత్తర, దక్షిణ భాగాలను ఏకము చేసింది. క్రీ.పూ.2వ సహస్రాబ్దిలో అమోరీయుల దండయాత్రలతో ఈ సామ్రాజ్యము పడిపోయింది. ఆ తరువాత క్రీ.పూ. 1700 వరకు అమోరీయుల "ఇసిన్ రాజవంశం" కొనసాగింది. మెసొపొటేమియా బాబిలోనియ పాలనలో సమైక్యంగా ఉన్న కాలములో, అనగా క్రీ.పూ. 1700 వరకు, కూడా అమొరీయ ఇసిన్ రాజవంశము మిగిలి ఉంది. సుమేరులు చివరకు అకేడు (అస్సీర-బాబిలోనియ) జనాభాలో కలిసిపోయారు.{{Citation needed|date=October 2017}} * ఉబైడు కాలం: క్రీ.పూ. 6500–4100 (మట్టిపాత్రల కొత్తరాతియుగం నుండి తామ్రశిలా యుగము వరకు) * ఉరుక్ కాలవ్యవధి: క్రీ.పూ. 4100–2900 (చివరి తామ్రశిలా యుగము నుండి మొదటి కంచు యుగం I వరకు) ** ఉరుక్ XIV–V : క్రీ.పూ. 4100–3300 ** ఉరుక్ IV కాలం: క్రీ.పూ. 3300–3100 ** జెమ్డిట్ నస్ర్ కాలం (ఉరుక్ III ): 3100–2900 క్రీ.పూ * ఆదివంశపు కాలం (మొదటి కంచు యుగము II–IV) ** మొదటి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2900–2800 ** రెండవ ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2800–2600 (గిల్గమేష్) ** మూడవ ఎ ఆదివంశపు కాలం: 2600–2500 ** మూడవ బి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2500–2334 * అకేడు సామ్రాజ్య కాలం: సుమారు క్రీ.పూ 2334–2218 (సర్గోన్) * గూట్యపు కాలం: క్రీ.పూ. 2218–2047 (ప్రారంభ నాలుగవ కాంస్య యుగం) * మూడవ ఉర్ కాలం: క్రీ.పూ. 2047–1940. [[File:Samarra bowl.jpg|thumb|బెర్లిన్‌లోని పర్గమన్ సంగ్రహశాలలోనున్న సామర్రా పాత్ర. పాత్రకు మధ్యన ఉన్న స్వస్తికం పునర్నిర్మాణము ద్వారా చేర్చబడింది.<ref> Stanley A. Freed, ''Research Pitfalls as a Result of the Restoration of Museum Specimens'', Annals of the New York Academy of Sciences, Volume 376, The Research Potential of Anthropological Museum Collections pp. 229–245, December 1981.</ref>]] ==ఉబైడు కాలం == {{main|[[:en:Ubaid period|ఉబైడు కాలం]]}} [[Image:Frieze-group-3-example1.jpg|thumb|right|ఉబైడు కాలం నాటి మృణ్మయ పాత్ర]] చక్కటి చిత్రాలతో అలంకరింపబడి, విలక్షణ శైలిలో తయారు చేయబడ్డ, మృణ్మయ పాత్రలు ఈ కాలములో మనకి కనిపించే ప్రముఖ అంశము. ఉబైడు కాలములో ఈ కుమ్మర శైలి మెసొపొటేమియా, పెర్షియన్ గల్ఫ్ ప్రాంతాల్లో ప్రాచుర్యంలో ఉండేది. అత్యంత పురాతన మానవ నివాసాలు [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ ఎల్ ఒఎలీ]]లో ఉన్నట్లుగా ఆధారాలు ఉన్నాయి. ఐతే ఉబైడు కాలానికంటే చాలా ముందు నుండే దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని పరిస్థితులూ, వాతావరణమూ మానవ నివాసానికి అనుకూలంగా ఉండేవి. కనుక ఇప్పటికింకా కనుగొనని మరింత పురాతన నివాస స్థలాలు ఉండే అవకాశము మెండుగా ఉంది. ఈ ఉబైడు కాలపు సంస్కృతిని పరిశీలిస్తే, ఈ సంస్కృతి ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సామర్రపు సంస్కృతి ప్రభావముతో ఏర్పడినట్లుగా అనిపిస్తుంది. ఈ కాలపు తరువాతిదైన ఉరుక్ కాలము వారిని సుమేరులుగా గుర్తించారు. ఉరుక్ కాలపు వారు ఉబైడు కాలపు ప్రజల తరువాతి తరాలా లేక వారు వేరే సంస్కృతికి చెందినవారా అన్నది తెలియదు. ఉబైడు కాలములో ముఖ్య రాజకీయ, సాంస్కృతిక కేంద్రముగా ఎరీడు ఉండేది. నాగరిక జ్ఞానాన్ని ([[:en:Me (mythology)| మీ]]) ఎరీడు గ్రామ దైవమూ, జ్ఞానానికి ప్రతీక ఐన [[:en:Enki|ఎంకీ]], ఉరుక్ గ్రామ దేవతా, ప్రేమకూ యుద్ధానికీ ప్రతీక ఐన [[:en:Inanna|ఇనానా]]కు ఇచ్చే కథ, బహుశా ఎరీడు ప్రాభవము తగ్గి ఉరుక్ వైభవము యొక్క ఆరంభాన్ని సూచిస్తుండవచ్చు.<ref name=WolksteinKramer1983>{{cite book|last1=Wolkstein|first1=Diane|last2=Kramer|first2=Samuel Noah|title=Inanna: Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer|url=https://archive.org/details/inannaqueenofhea00wolk|date=1983|publisher=Harper & Row|location=New York|isbn=978-0060147136}}</ref>{{rp|174}} ==ఉరుక్ కాలం == ఉబైడు కాలములో కుమ్మర పరిశ్రమ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. నెమ్మదిగా కదిలే [[కుమ్మరి చక్రం|కుమ్మరి చక్రాల]]తో పాత్రలను తయారు చేసీ, వాటిని అందమైన చిత్రాలతో అలంకరించేవారు. క్రమంగా ఈ పాత్రలు, వేగంగా కదిలే చక్రాలపై నిపుణుల చేత భారీ మొత్తములో ఉత్పత్తి చేయబడ్డాయి. ఈ పాత్రలకు అలంకరణలుండేవి కాదు. ఈ కుమ్మర పరిశ్రమ విధానాల్లో వచ్చిన మార్పే ఉరుక్ కాలానికీ, ఉబైడు కాలనికీ మధ్య ప్రముఖ వ్యత్యాసము. <ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=gnpyREWsfG0C&pg=PA353#v=onepage&q&f=false|title= Upon this Foundation: The N̜baid Reconsidered : Proceedings from the U̜baid Symposium, Elsinore, May 30th-June 1st 1988|author1=Elizabeth F. Henrickson |author2=Ingolf Thuesen |author3=I. Thuesen |page= 353|year= 1989|isbn= 978-8772890708}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=fhMTRcUm9WsC&pg=PA31#v=onepage&q&f=false|title= The Invention of Cuneiform: Writing in Sumer|author= Jean-Jacques Glassner|page= 31|year= 2003|isbn= 978-0801873898}}</ref> {{multiple image | perrow = 2 | total_width = 250 | caption_align = center | align = left | direction = vertical | header = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజు (మతాధికారి) | image1 = Yale University. Uruk period priest-king.jpg | caption1 = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజూ, అతని శిష్యుడూ. సుమారు క్రీ.పూ 3200 నాటి చిత్రం | image2 = Uruk King priest feeding the sacred herd.jpg | caption2 = క్రీ.పూ 3100 నాటి ఉరుక్ కాలపు ముద్ర. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది. }} ఉరుక్ కాలంలో (సుమారుగా 4100-2900 క్రీ.పూ.) దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని నదులూ, కాలువల గుండా పెద్ద మొత్తంలో వ్యాపార సరుకుల రవాణా జరిగేది. ఈ వ్యాపారాలు పెద్ద, పెద్ద పట్టణాల ఆవిర్భావానికి తోడ్పడ్డాయి. నగర-సామ్రాజ్యాల వలె ఈ నగరాల నడిబొడ్డున కూడా ఒక ఆలయము ఉండేది. 10,000కు పైగా జనాభా కల ఈ నగరాల్లో [[:en:Social stratification|అన్ని సామాజిక వర్గాలకు చెందిన ప్రజలూ]] ఉండేవారు. ఈ నగరాల్లో కేంద్రీకృత పాలనా యంత్రాంగము ఉండేది. ఈ యంత్రాంగము నగర నిర్వహణ కొరకు వివిధ శాఖల్లో సిబ్బంది నియామకాలు జరిపేది. ఉరుక్ కాలంలోనే పర్వతదేశం నుండి పట్టుబడ్డ వారిని [[:en:Slavery in antiquity|బానిస కార్మికులు]]గా ఉపయోగించుకోవడం ప్రారంభం అయింది. పురాతన గ్రంథాలలో ఈ పట్టుబడ్డ బానిసలతో పనులు చేయించారనడానికి తగినన్ని సాక్ష్యాధారాలున్నాయి. [[టర్కీ]]లోని [[:en:Taurus Mountains|టౌరసు పర్వతాల]] నుండి పశ్చిమాన [[మధ్యధరా సముద్రం|మధ్యధరా సముద్రమూ]], తూర్పున [[ఇరాన్|ఇరాను]] వరకు ఉరుక్ నాగరికతకు చెందిన గుర్తులూ, కాలనీలు కనుగొనబడ్డాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005">[[Guillermo Algaze|Algaze, Guillermo]] (2005). ''[[iarchive:urukworldsystemd0000alga|The Uruk World System: The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamian Civilization]]'', Second Edition, University of Chicago Press.</ref>{{Rp|2–3}} ఉరుక్ కాలంనాటి నాగరికత పరిసర ప్రాంతాలలో ఉన్న ప్రజల మీద ప్రభావం చూపించింది. సుమేరు వ్యాపారస్తులూ, ద్వారా సుమేరు సంస్కృతి ఈ చుట్టుపక్కల జనాలకు పరిచయమైంది. ఫలితంగా వీరు కూడా క్రమంగా ఇదే తరహాలో ఉన్న వారి స్వంత ఆర్థికవ్యస్థను, సంస్కృతులను అభివృద్ధి చేసుకున్నారు (ఉదా: [[:en:Tell Brak|టెల్ బ్రాక్]]). దీనితో సుమేరు నగరాలు సుదూర కాలనీలను సైనిక బలగముతో తమ గుప్పిట్లో ఉంచుకోలేకపోయాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005"/> ఉరుక్ కాలంలో సుమేరు నగరాల పాలనావ్యవస్థ [[:en:Theocracy|మతరాజ్యవ్యవస్థ]] అయ్యి ఉండి, మతాధికారి (పురోహిత రాజు) పాలనలో ఉండుండవచ్చు. ఈ విధానములో నగరములోని మందిరము, పురుషులూ, మహిళలతో కూడుకుని ఉండే ఒక పెద్దల మండలి ఆధీనములో ఉండేది. ప్రతీ మండలికీ అధ్యక్షునిగా ఒక మతాధికారి (ఎస్సి) ఉండేవారు. ఈ మతాధికారి నేతృత్వములో మండలి నగరపాలన చేసేది. నగర దైవము పురుషుడైతే మహిళా, స్త్రీ ఐతే పురుషుడూ, మతాధికారులుగా ఉండేవారు.<ref name=Jacobsen>Jacobsen, Thorkild (Ed) (1939),"The Sumerian King List" (Oriental Institute of the University of Chicago; Assyriological Studies, No. 11., 1939)</ref> ఈ రాజకీయ నిర్మాణం ఆధారంగానే తరువాతి కాలములో సుమేరు [[:en:pantheon|దేవగణము]] రూపుదిద్దుకుని ఉండవచ్చు. ఉరుక్ కాలంలో యుద్ధాలు, సుశిక్షితులైన సైనిక బలగమూ ఉన్నాయనడానికి పెద్దగా ఆధారాలు లేవు. పట్టణాలకు కూడా సాధారణంగా ప్రకారాలు ఉండేవి కాదు. ఈ కాలములో ఉరుక్ ప్రపంచంలోనే అత్యంత పట్టణీకరణ గల నగరముగా అవతరించింది. నగర జనాభా సంఖ్య మొదటిసారి 50,000ను దాటింది. పురాతన సుమేరు రాజ జాబితాలో ఈ కాలములోని అనేక ప్రముఖ నగరాలను పాలించిన రాజవంశాల పేర్లు ఉన్నాయి. ఈ మొదటి దఫాలో ఉన్న రాజులందరూ జలప్రళయం సంభవించే ముందు ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించినట్లు చెప్పబడింది. వీరు కాల్పనిక వ్యక్తులు అయ్యుండవచ్చు. ప్రసిద్ధ పౌరాణిక వ్యక్తులైన [[:en:Alulim|ఆల్యులిమ్]], [[:en:Dumuzid|డూమిౙిడ్]] వంటివాళ్ళ పేర్లు కూడా ఈ దఫాలో ఉన్నాయి.<ref name=Jacobsen/> 9000–5000 ఏళ్ళ క్రితము భూమిపై వెచ్చటి, తేమపూరిత వాతావరణము ఏర్పడింది. దీన్ని హోలోసీన్ క్లైమాటిక్ ఆప్టిమమ్‌గా ({{ill|Holocene climatic optimum|en}}) వ్యవహరిస్తారు. ఈ వాతావరణము పోయి, భూమిపై పొడి వాతావరణము ఏర్పడ్డ చర్యను పియొర ఆసిలేషన్ ({{ill|Piora Oscillation|en}}) అంటారు. పియొర ఆసిలేషన్ సుమారు క్రీ.పూ 3200–2900 మధ్యకాలంలో జరిగింది. సరిగ్గా ఈ పియొర ఆసిలేషన్ సమయానికే ఉరుక్ కాలము ముగిసింది.<ref>Lamb, Hubert H. (1995). Climate, History, and the Modern World. London: Routledge. {{ISBN|0415127351}}</ref> ==ఆది వంశపు కాలం == {{Main|[[:en:Early Dynastic Period (Mesopotamia)|ఆది వంశపు కాలం]]|[[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశం]]}} [[File:Meskalamdug helmet British Museum electrotype copy original is in the Iraq Museum, Bagdad.jpg|thumb|క్రీ.పూ 26వ శతాబ్దం నాటి బంగారు శిరస్త్రాణం. ఇది [[:en:Meskalamdug|మిస్కలమ్డగ్‌]] అనే రాజుది. ఇతడు [[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశపు]] వ్యవస్థాపకుడు అయ్యుండొచ్చు.]] క్రీ.పూ. 2900తో పెద్దల మండలి పాలనావిధానము పోయి, సుమేరులో రాచరికము మొదలైంది. దీనితో పాలనావ్యవహారాల్లో మతానికున్న ప్రాముఖ్యత తగ్గింది.<ref>Jacobsen, Thorkild (1976), "The Harps that Once...; Sumerian Poetry in Translation" and "Treasures of Darkness: a history of Mesopotamian Religion"</ref> రాజును సుమేరు భాషలో లూగల్ (లు = మనిషి, గాల్ = గొప్ప) గా వ్యవహరించేవారు. ఈ కాలపు రాజులలో, సుమేరు సంప్రదాయాలలో పితృసమాన గౌరవము కల, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్]], [[:en:Lugalbanda|లుగల్బాండ]], [[గిల్గమేష్]] వంటి ప్రముఖులు కూడా ఉన్నారు. వీరి పాలన సంకేత చిత్రాల లిపి నుండి ఇప్పుడు మనము చదవగలిగే అక్షర చిహ్నాల లిపి అభివృద్ధికి కొన్ని శతాబ్దాల ముందు, అనగా కీ.పూ.2900లో నడిచింది. ఈ సమయములో సుమేరు సాంస్కృతిక కేంద్రముగా దక్షిణ మెసొపొటేమియా ఉన్నప్పటికీ, పాలకులు తమ రాజ్యాలను పొరుగు ప్రాంతాలకు విస్తరింపజేయడముతో, అక్కడి సెమిట వాసులు సుమేరు సంస్కృతిని చాలా వరకు తమ ఆచార వ్యవహారాల్లో భాగము చేసుకున్నారు. సుమేరు రాజ జాబితాలో ఉన్నవారిలో, వీరగాథల్లో ప్రస్తావించబడ్డ మొదటి రాజు [[:en:Etana|ఎథనా]]. ఇతడు [[:en:Kish (Sumer)|కిషు]] మొదటి రాజవంశంలో 13 వ రాజు. పురావస్తు పరిశోధనల ఆధారంగా ధ్రువీకరింపబడిన వాళ్ళలో అత్యంత పురతనమైనవాడు కిషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసి]]. ఇతడి పేరూ [[:en:Epic of Gilgamesh|గిల్గమేష్ పురాణకావ్యంలో]] కూడా పేర్కొనబడింది. ఈ విషయాన్ని ఆధారము చేసుకుని, గిల్గమేష్ కూడా చారిత్రాక ఉరుక్ రాజు అనే ప్రతిపాదన చేయబడింది. ఈ కాలములో యుద్ధాలు పెరిగాయి. ఈ మార్పు గిల్గమేషు కావ్యములో కూడా ప్రతిబింబిస్తుంది. నగరాల విస్తీర్ణము పెరిగీ, రక్షణగా ప్రాకారాలు నిర్మించబడ్డాయి. ప్రాకారాల పరిమాణం అధికరించబడింది. దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని ప్రాకారాలు లేని పల్లెలు కనుమరుగైపోయాయి. (ఎన్మర్కర్, గిల్గమేషులిరువురూ కూడా ఉరుక్ పట్టణానికి ప్రకారాలు నిర్మించినట్లు గాథల్లో చెప్పబడింది.)<ref>George, Andrew (Translator)(2003), "The Epic of Gilgamesh" (Penguin Classics)</ref>. ====లగాషు మొదటి రాజవంశం ==== [[File:Stele of Vultures detail 02.jpg|thumb|left|[[:en:Eannatum|ఎన్నాటుము]] [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఒక ముక్క]] {{Main|[[:en:Lagash|లగాషు]]}} లగాషు రాజవంశాన్ని (సుమారు క్రీ.పూ. 2500–2270) రాజుల జాబితాలో పేర్కొననప్పటికీ అనేక ముఖ్యమైన స్మారక కట్టడాలూ, పురావస్తు పరిశోధనా ఫలితాల ద్వారా ఆ వంశపు ఉనికి ధ్రువీకరించబడింది. కొంతకాలం మాత్రమే ఉనికిలో ఉన్నప్పటికీ చరిత్రకు తెలిసిన మొట్టమొదటి చక్రవర్తులలో ఒకరుగా లాఘాషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Eannatum|ఎన్నాటం]] ప్రత్యేకత సంతరించుకున్నాడు. ఇతడు కిష్, ఉరుక్, [[:en:Ur|ఉర్]], [[:en:Larsa|లార్సా]]లతో సహా మొత్తం సుమేరును ఆక్రమించి తన సామ్రాజ్యములో కలుపుకున్నాడు. అలాగే లగషు చిరకాల ప్రత్యర్థి ఐన [[:en:Umma|ఉమ్మా]]ను తన సామంత రాజ్యంగా మార్చాడు. అంతేకాక ఆయన రాజ్యం [[:en:Elam|ఈలం]], పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతాలకు కూడా విస్తరించి ఉండేది. అందరినీ భయభ్రాంతులను చేసి అదుపులో పెట్టడమే ఆయన విధానమని అనిపిస్తుంది.<ref name=roux1993>{{cite book |last=Roux |first=Georges |authorlink=Georges Roux (assyriologist) |year=1993 |title=Ancient Iraq |url=https://archive.org/details/ancientiraq00roux |location= Harmondsworth |publisher=Penguin |isbn=978-0140125238}}</ref> అతని [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఖండఖండాలుగా నరికిన ప్రత్యర్థుల శరీరాలను రాబందులు పీక్కు తింటున్నట్లు చెక్కబడింది. అతను మరణంచిన కొద్దికాలానికే ఆ సామ్రాజ్యం చిన్నాభిన్నమైపోయింది. తరువాత ఉమా మతాధికారి-రాజు [[:en:Lugal-Zage-Si|లాగాల్-జాగే-సి]] ఉరుక్‌ను జయించడంతో లగషు రాజవంశ వైభవము మగిసింది. ఉరుక్ అతని రాజధానిగా మారింది. తరువాత ఆయన పర్షియన్ గల్ఫు నుండి మధ్యధరా వరకు విస్తరించి ఉన్న సామ్రాజ్యాన్ని పాలించాడు. అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను]] అధికారములోకి రావడానికి ముందు ఉన్న సుమేరు జాతి రాజులలో ఇతను చివరివాడు.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==అకేడు సామ్రాజ్యం == {{Main|[[:en:Akkadian Empire|అకేడు సామ్రాజ్యం]]}} [[File:Prisoners on the victory stele of an Akkadian king circa 2300 BCE Louvre Museum Sb 3.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2300 నాటి అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను]] విజయఫలకం పైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీలు.<ref name="ArchaeologyofElam" /><ref name="TwoSteles" /> లూవ సంగ్రహశాలలోనిది]] అకేడు సామ్రాజ్యము క్రీ.పూ. 2234–2154 మధ్య కాలములో నడిచింది. [[:en:East Semitic languages|తూర్పు సెమిటపు]] [[:en:Akkadian language|అకేడు భాష]] కిషు రాజుల పేర్లు వ్రాయడానికి, మొదటిసారి క్రీ.పూ. 2800లో, వాడబడింది.<ref name=roux1993/> ఈ భాషలోనే ఆ పేర్లు తదుపరి రాజ జాబితాలలో కూడా వ్రాయబడ్డాయి. పూర్తిగా ప్రాచీన అకేడు భాషలో వ్రాసిన రచనలు క్రీ.పూ.2500 నుండి ఉన్నాయి. [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను మహావీరుడి]] (క్రీస్తుపూర్వం 2270-2215) పాలనలో ప్రాచీన అకేడు భాష వాడకము శిఖరాగ్రమును చేరుకుంది. అయినప్పటికీ పరిపాలనా కార్యకలాపాలకు సంబంధించిన ఫలకాలను వ్రాయడానికి రాయసగాళ్ళు సుమేరు భాషనే ఎక్కువ వాడేవారు. అకేడు, సుమేరు భాషలు రెండూ కూడా సుమారు వెయ్యి సంవత్సరాల వరకు వాడుక భాషలుగా ఉన్నాయి. కానీ క్రీ.పూ. 1800 నాటికి సుమేరు భాష ప్రధానంగా పండితులకూ, వ్రాయసగాళ్ళకూ మాత్రమే తెలిసిన గ్రాంథిక భాషగా మారింది. సర్గోనుకు ముందూ, తరువాతి కాలాలను పోల్చి చూస్తే చారిత్రక పరిస్థితుల్లో పెద్దగా అసంబద్ధత లేదనీ, సెమిటులూ, సుమేరుల మధ్య కలహాలకు, చరిత్రాకారులు ఆ కలహము చూపిన ప్రభావము కంటే ఎక్కువ ప్రాధాన్యత ఇస్తున్నారని [[:en:Thorkild Peter Rudolph Jacobsen|థార్కిద్ద్ జాకబ్సెన్‌]] వాదించాడు.<ref>''Toward the Image of Tammuz and Other Essays on Mesopotamian History and Culture'' by T. Jacobsen</ref> ఐతే, సర్గోను ఆక్రమించుకున్న ఈలము భాగాలలో కొంతకాలం అకేడు భాష అక్కడి వారిపై రుద్దబడిందనడానికి తిరుగులేని ఆధారాలున్నాయి. ==గూట్యపు కాలం == {{Main|[[:en:Gutian dynasty|గూట్యపు వంశం]]}} క్రీ.పూ. 2083–2050 (స్వల్పకాలం ఉనికిలో ఉంది). ====లగాషు 2 వ రాజవంశం ==== [[File:Gudea of Lagash Girsu.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు [[:en:Gudea|గుడియా]]. ఇతనివి అనేక ప్రతిమలు మనకు దొరికాయి.]] [[File:Ur-Ningirsu ruler of Lagash portrait circa 2110 BCE.jpg|thumb|right|గుడియా కుమారుడు [[:en:Ur-Ningirsu|ఉర్-నింగిర్సూ]] ప్రతిమ. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Head Gudea Louvre AO13.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా]] క్రీ.పూ. 2093–2046 (స్వల్పకాల చరిత్ర) క్రీ.పూ. 2093-2046 (స్వల్పకాలం)గూట్యుల చేతిలో అకేడు సామ్రాజ్యం పతనమైన తరువాత సుమేరు జాతి పాలకుడైన లాఘాషుకు చెందిన [[:en:Gudea|గుడియా]] ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్నాడు. తమకి తాము దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకునే [[:en:List of kings of Akkad#Sargonic dynasty (c. 2334 – 2193 BC)|సార్గోనిక రాజుల]] విధానాన్ని ఇతడు కూడా కొనసాగించాడు. మునుపటి లాగాషు రాజవంశీకుల వలె గుడియా ఇంకా ఆయన వారసులు కూడా కళలకు ప్రోత్సాహం అందించడముతో, వీరి కాలానికి చెందిన అనేక కళాఖండాలూ, ఉత్పత్తులూ పెద్ద సంఖ్యలో పురావస్తు పరిశోధనల్లో లభ్యమయ్యాయి. ==మూడవ ఉర్ కాలం== [[File:Ziggurat of ur.jpg|thumb|left|ఇరాక్‌లోని నాస్రీయాహ్ దగ్గరున్న సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటి [[:en:Ziggurat of Ur|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]]]] {{Main|[[:en:Third Dynasty of Ur|మూడవ ఉర్ రాజవంశం]]}} క్రీ.పూ. 2047-1940 (స్వల్పకాల చరిత్ర) తరువాత, ఉర్ యొక్క 3 వ రాజవంశస్తులైన [[:en:Ur-Nammu|ఉర్-నమ్ము]], అతని వారసుడు షుల్గీలు సుమేరును పాలించారు. వీరి సామ్రాజ్యము దక్షిణ అస్సీరియా వరకు విస్తరించి ఉండేది. ఇందుమూలాన ఇంతకు ముందు కొందరు చరిత్రకారులు, ఈ కాలానికి సుమేరు పునరుజ్జీవ కాలమని తప్పుడు పేరు ఇచ్చారు.<ref>{{Cite book|last=Cooper|first=Jerrold S.|url=https://www.worldcat.org/oclc/944087535|title=Problems of canonicity and identity formation in ancient Egypt and Mesopotamia|date=2016|others=Kim Ryholt, Gojko Barjamovic, Københavns universitet, Denmark) Problems of Canonicity and Identity Formation in Ancient Egypt and Mesopotamia (2010 : Copenhagen, Denmark) Literature and Identity Formation (2010 : Copenhagen|isbn=978-87-635-4372-9|location=Copenhagen|pages=1–18|chapter=Sumerian literature and Sumerian identity|oclc=944087535}}</ref> ఎందుకంటే అప్పటికే ఈ ప్రాంతంలో సుమేరు కంటే సెమిట సంస్కృతులే ఎక్కువ ఉన్నాయి. అస్సీరియా, తదితర ప్రాంతాల్లో అకేడ్ల జనాభా పెరగడమే కాక సెమిటులైన మార్టులు (అమొరులు) అనేక దఫాల్లో ఇక్కడికి వలస వచ్చారు. వీరు దక్షిణప్రాంతంలో ఇసిన్, లార్సా, ఎష్నున్న మరి కొంతకాలం తర్వాత బాబిలోనియా వంటి స్థానిక రాజ్యాలను స్థాపించారు. క్రీ.పూ. 21వ శతాబ్దిలో ఉత్తర భాగములో పురాతన అస్సిరియా సామ్రాజ్యము వలె దక్షిణాన బాబిలోనియా సామ్రాజ్యము కూడా కొంత కాలము ప్రధాన శక్తిగా నిలబడింది. మధ్యయుగములో లాటిను భాషలాగే, శరాకార లిపి వాడుకలో ఉన్నంత కాలము సుమేరు భాష బాబిలోనియా, ఇంకా అస్సీరియా పాఠశాలల్లో ధార్మిక భాషగా నేర్పబడేది. ==పతనం == ఈ కాలములో దక్షిణ మెసొపొటేమియా నుండి ప్రజలు ఉత్తరభాగానికి అధిక సంఖ్యలలో వలసవెళ్ళడం జరిగింది. మట్టిలో క్రమంగా పెరుగుతున్న లవణీయత కారణంగా సుమేరు భూముల వ్యవసాయ ఉత్పాదకత తగ్గుముఖం పట్టింది. ఈ ప్రాంతంలో ముందునుండే మట్టి లవణీయత ప్రధాన సమస్యగా గుర్తించబడింది.<ref>{{cite journal|last=Jacobsen T |first=Adams RM. |year=1958 |title=Salt and Silt in Ancient Mesopotamian Agriculture: Progressive changes in soil salinity and sedimentation contributed to the breakup of past civilizations. |url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.128.3334.1251|journal=Science |doi= 10.1126/science.128.3334.1251 |volume= 128| pages=1251–8|issue=3334}}.</ref> పేలవమైన డ్రైనేజ్ కారణంగా వ్యవసాయ భూముల్లో నీరు నిలబడిపోయేది. అక్కడి పొడి వాతావరణములో ఈ నీరు ఆవిరవగా, నీటిలోని లవణాలు నేలలో మిగిలిపోయి, క్రమంగా భూలవణీయత పెరగసాగింది. అకేడు సామ్రాజ్య కాలమూ, తదుపరి ఉర్ మూడవ వంశపు కాలాలలో గోధుమల పంట వేయడము నుండి లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలపంట సాగుకు రైతులు మారారు. కానీ అది ప్రజలకు తగినంత ఆహారం అందించ లేదు. దీనివలన క్రీ.పూ 2100 నుండి క్రీ.పూ. 1700 మధ్యలో ఈ ప్రాంతంలో జనాభా దాదాపు ఐదింట మూడు వంతులు తగ్గిందని అంచనా.<ref>{{cite journal|last=Thompson |first=William R. |year=2004 |title=Complexity, Diminishing Marginal Returns and Serial Mesopotamian Fragmentation |journal=Journal of World Systems Research |url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |format=PDF |doi=10.5195/jwsr.2004.288 |volume=10 |pages=612–652 |issue=3 |url-status=unfit |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120219134627/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |archivedate=February 19, 2012 }}</ref> దీనితో అకేడు భాష మాట్లాడే ప్రాంతాల్లో జనాభా పెరిగి, సుమేరు భాష ప్రధానంగా ఉన్న ప్రాంతాలలో జనాభా గణనీయముగా తగ్గినది. క్రమంగా సుమేరు మాతృభాషగా అంతరించిపోయి గ్రాంథిక భాషా, ధార్మిక భాషగా మిగిలింది. ఇబ్బి-సిన్ (క్రీ.పూ 2028–2004) పాలనలో ఈలములు దండయాత్రతో ఊర్ స్వాధీనం చేసుకున్న తరువాత {{citation needed|reason=Doesn't cite any evidence of sack of Ur?|date=October 2015}}, సుమెర్ అమోరీయుల పాలనలోకి వచ్చింది. 20 – 18 వ శతాబ్దాల్లో స్వతంత్ర అమోరు రాజ్యాలు "ఇసిన్ రాజవంశం"గా రాజ జాబితాలో చేర్చబడ్డాయి. క్రీ.పూ. 1800లో హమ్మురాబి ఆధ్వర్యంలో బాబిలోనియా విస్తరణతో ఈ వంశము యొక్క శకం ముగిసింది. తరువాతి కాలాల్లో అస్సిరియా, బాబిలోనియాలను పాలించిన రాజుల్లో కొంతమంది అరుదుగా సార్గోనిక రాజుల బిరుదు ఐన "సుమేరూ, అకేడు ప్రాంతాలకు రాజు"ను తమకు ఆపాదించుకున్నారు. ఇందుకు ఒక ఉదాహరణ సుమారు క్రీ.పూ 1225లో అస్సిరియాను పాలించిన మొదటి టుకుల్టీ నినుర్టా‌. ==జనాభా== సుమేర్లోని అతిపెద్ద నగరాల్లో ఒకటైన ఉరుక్ వైభవము తారాస్థాయిలో ఉన్నప్పుడు, నగర జనాభా 50,000-80,000 ఉండేదని అంచనా వేయబడింది. <ref>[https://archive.is/20150411005800/http://proteus.brown.edu/mesopotamianarchaeology/ Harmansah, Ömür, The Archaeology of Mesopotamia: Ceremonial centers, urbanization and state formation in Southern Mesopotamia, 2007, p.699]</ref> సుమేర్లో ఇతర ప్రముఖ నగరాలు ఉండడమూ, పెద్దసంఖ్యలో వ్యవసాయ జనాభా ఉండడాన్నీ బట్టి చూస్తే, సుమేరు జనాభా సుమారుగా 8 నుండి 15 లక్షల దాకా ఉండుంటుందని అంచనా. ఇదే సమయంలో ప్రపంచ జనాభా 2.7 కోట్లుగా అంచనా వేయబడింది.<ref>Colin McEvedy and Richard Jones, 1978, ''Atlas of World Population History'', Facts on File, New York, {{ISBN|0713910313}}.</ref> సుమేరు భాషకు వేరే ఏ భాషతోను పోలికలూ, సంబంధాలూ లేవు (లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్). ఐతే ఆ కాలములో తక్కువ సాంస్కృతికంగా తక్కువ ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడిన వేరే భాష ఉండేదనీ (substrate), ఆ భాష ఏమిటో ఈనాడు మనకి తెలియనప్పటికీ, సుమేరు భాషపై దాని ప్రభావాము తెలుస్తోందనీ (substrate effect), అనేక భాషాశాస్త్రవేత్తలు అభిప్రాయపడ్డారు. సుమేరులోని కొన్ని ప్రధాన నగరాలకు సుమేరు భాషకు చెందని పేర్లు ఉన్నాయి. ఇదే వీరి ప్రతిపాదనకు ఆధారము. ఈ పేర్లూ, వీరికి ముందు ఇక్కడ నివసించిన జనాల భాషలోనివని వీరి అభిప్రాయము.<ref name="Nemet-Nejat1998">{{cite book|author=Karen Rhea Nemet-Nejat|title=Daily life in ancient Mesopotamia|url=https://books.google.com/books?id=lbmXsaTGNKUC&pg=PA13|accessdate=29 November 2011|year=1998|publisher=Greenwood Publishing Group| isbn= 978-0313294976| page=13}}</ref> ఏదేమైనా దక్షిణ మెసొపొటేమియాలో ఉబైడు కాలం (క్రీ.పూ.5300–4700) నుండి మొదలుకొని సంస్కృతిలో పెను మార్పులేవీ చోటుచేసుకోలేదని పురావస్తు పరిశోధనలు తెలియజేస్తున్నాయి. ఇక్కడ స్థిరపడిన సుమేరు ప్రజలు టైగ్రిసు, యూఫ్రేటీసు నదుల కారణంగా సారవంతమైన ఈ ప్రాంతపు భూములను సాగుచేసి వ్యవసాయక్షేత్రాలుగా మార్చారు. ప్రాచీన సుమేరు భాషను మాట్లాడిన పురాతన సుమేరులు, ఉత్తర భాగాన నివసించిన రైతులని కొందరు పరిశోధకులు భావిస్తున్నారు. నీటిపారుదల వ్యవసాయ విధానాలను ఆకళింపు చేసుకున్న తరువాత వీరు దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చి ఉంటారని వారి భావన. సామర్రులు ఆదిమ నీటి పారదుల పద్ధతుల నుపయోగించి వ్యవసాయము చేసేవారు. టైగ్రీసూ, దాని ఉపనదుల పరీవాహక ప్రాంతాల్లో ఈ పద్ధతి వాడిన వారిలో వీళ్ళే మొదటివారు. క్రీ.పూ 5700–4900 ప్రాంతములో వీరికి మృణ్మయ పరిశ్రమలుండేవని తెలుస్తోంది. చోగ మామీ మృణ్మయ పాత్రల్లో సామర్రపు పద్ధతులూ, సుమేరు పద్ధతులూ (డు కాలమునాటి) కూడా కనిపిస్తాయి. 1980 లలో ఫ్రెంచివారు జరిపిన త్రవ్వకాలలో లాస్సాకు సమీపంలోని టెల్ అవేలి (ఓయిల్లె, ఓయులి) వద్ద ఉబైడు కాలనికి పూర్వము తయారైన పాత్రలు ఎనిమిది స్థాయిలలో లభ్యమయ్యాయి. ఇవి సామర్రపు పాతరలను పోలి ఉన్నాయి. కనుక ఉత్తరాన వ్యవసాయ సంస్కృతిని అలవర్చుకున్న సామర్రులు, నీటి పారదుల నైపుణ్యమూ, శ్రామికుల చేత సేద్యాన్ని నడిపించడానికి కావలసిన సామాజిక వర్గీకరణా పొందాక, దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చుంటారని సిద్దాంతీకరించడమైనది. {{Citation needed|date=June 2011}} అరేబియా సముద్రతీరాన లభ్యమైన పనిముట్ల ఆధారంగా వేటాడడము, చేపలు పట్టడము ద్వారా బతుకుతున్న అక్కడి స్థానికులే నెమ్మదిగా వ్యవసాయాధారిత సమాజాన్ని నిర్మించుకున్నారని మరికొందరు అభిప్రాయపడ్డారు. మంచుయుగానికి చివరిలో జలప్రళయానికి ముందు పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతంలో నివసించిన ప్రజలే సుమేరులని జురిస్ ౙరిఞ్శ విశ్వసిస్తున్నారు.<ref>{{Cite web | url=http://www.ldolphin.org/eden/ | title=Has the Garden of Eden been located at last? | website= | access-date=2018-12-21 | archive-url=https://web.archive.org/web/20051029101558/http://www.ldolphin.org/eden/ | archive-date=2005-10-29 | url-status=dead }}</ref> ==సంస్కృతి == ===సాంఘిక, కుటుంబజీవితం === [[File:Upper part of a gypsum statue of a Sumerian woman. The hands are folds in worship. Circa 2400 BCE. From Mesopotamia, Iraq. The British Museum, London.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2400 నాటి ఈ హరశోఠపు శిల్పంలో చేతులు జోడించి ప్రార్థిస్తున్న సుమేరు మహిళను చూడవచ్చు. ఇది ప్రస్తుతం లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] [[File:Reconstructed sumerian headgear necklaces british museum.JPG|thumb|right|సుమేరు మహిళల సమాధుల్లో దొరికిన వస్తువుల ఆధారంగా పునర్నిర్మించిన శిరోభూషణమూ, కంఠహారాలూ.]] సుమేరు కాల ఆరంభ దశలో ఆదిమ చిత్రాలు ఆధారంగా ఈ క్రింది విషయాలు తెలుస్తున్నాయి:<ref name="Sayce"/> * "మృణ్మయ పాత్రల వాడుక చాలా ఎక్కువగా ఉండేది. గిన్నెలు, పూల జాడీలూ, వివిధరకాల వంటపాత్రలూ తయారు చేయబడుతూ ఉండేవి. తేనె, వెన్న, మద్యము, ద్రాక్షారసం వంటి ఒక్కొక పదార్థానికీ ప్రత్యేకంగా వాటిని నిల్వ చేసుకోవడానికి తయారైన పాత్రలుండేవి. మద్యాన్ని ఖర్జూర పళ్ళ నుండి తయారుచేసుండొచ్చు. కొన్ని పూల జాడీలకు కొనదేలిన కాళ్ళు ఉండేవి. x ఆకారములో ఉన్న కాళ్ళుండే బల్లలపై ఈ జాడీలనుంచేవారు. సమంగా నిలబడే జాడీలను చతుస్ర లేదా దీర్ఘ చతుస్రాకారాల్లో ఉండే చెక్క బల్లల పై ఉంచేవాణరు. నూనె జాడి, బహుశా పదార్థాలను నిల్వ ఉంచే ఇతర జాడిలకు కూడా, మట్టితో మూతచుట్టూ మూసివేసేవారు. ఈ పద్ధతి ప్రాచీన ఈజిప్టులో కూడా ఉంది. ఈ మట్టి పాత్రలను అనుకరిస్తూ, రాతితో పూలజాడీలనూ, గిన్నెలనూ తయారుచేసేవారు." * "ఈకలతో చేసిన తురాయిని పెట్టుకునేవారు. మంచాలూ, ఎత్తుపీటలు, కుర్చీలూ వాడేవారు. వీటి కాళ్ళు ఎద్దు కాళ్ళలాగా ఉండేవి. అగ్ని-స్థలాలు, హోమగుండాలు ఉండేవి." * "కత్తులు, పిడిసాన, ఉలి, ఇంకా ఒక రంపం లాంటి పరికరమూ వీరు వాడేవారు. ఈటెలు, బాణాలు, ధనుస్సులూ, బాకులు (గురిచూసి విసిరే చిన్న కత్తి) యుద్ధంలో ఉపయోగించబడ్డాయి కానీ ఖడ్గాలు వాడారనడానికి ఆధారాలు లేవు. " * "వ్రాసేందుకు ఫలకాలు వాడేవారు. చురకత్తి (బాకు) అలుగును లోహముతో చేయగా, పిడి చెక్కతో తయారుచేసేవారు. బంగారు హారాలు వాడేవారు." * "చంద్రమానంతో కాలగణన లెక్కించబడింది." సుమేరు సంగీతానికి సంబంధించి చాలా సమాచారము లభించింది. వేణువూ, లైరు అనే ఒక తంత్రీ వాయిద్యము ఉపయోగించబడ్డాయి. లైరు అనగా ప్రాచీన వీణ (ఆధునిక వీణ కాదు) వంటిది. వీరి వాయిద్యాలలో నేటి కాలములో అందరూ ఎరిగినవి ఉర్ లైరులు.<ref name="Goss_2017_mesopotamian_flutes">{{cite web |last=Goss |first=Clint |title=Flutes of Gilgamesh and Ancient Mesopotamia |url=http://www.Flutopedia.com/mesopotamian_flutes.htm |date=15 April 2017 |website=Flutopedia |access-date=14 June 2017 }}</ref> లాఘాష్ రాజు ఉరుకాగినా (సుమారు క్రీ.పూ. 2300) అప్పటి ఆచారమైన బహుభర్త్రుత్వాన్ని రద్దు చేశారని శాసనాలు తెలియజేస్తున్నాయి. బహుభర్త్రుత్వానికి పాల్పడిన స్త్రీని ఆమె నేరము చెక్కబడ్డ రాళ్ళతో కొట్టి చంపాలని ఆయన చట్టము చేసారు. .<ref>[https://books.google.com/books?id=mpjk74blFDgC&pg=PA62&dq=urukagina+%22two+men%22&client=firefox-a&sig=29we4cFBrgMpJ9qsy4zjpCywAQY ''Gender and the Journal: Diaries and Academic Discourse'' p. 62] by Cinthia Gannett, 1992</ref> {{multiple image | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరు యువరాణీ (సుమారు క్రీ.పూ 2150) | total_width=350 | image1 = Sumerian princess of the time of Gudea circa 2150 BCE.jpg | caption1 = {{center|గుడియా కాలము నాటి (సుమారు క్రీ.పూ 2150) సుమేరు యువరాణీ.}} | image2 = Sumerian princess of the time of Gudea 2150 BCE. Louvre Museum AO 295.jpg | caption2 = {{center|శిల్పం యొక్క ముందు భాగము<br />లూవ సంగ్రహశాల AO 295.}} | footer= }} సుమేరు సమాజము పురుషాధిక్య సమాజము. అలాగే సామాజిక వర్గీకరణ ఉండేది. సుమేరు స్మృతులలో మనకి దొరికిన వాటిలో పురాతనమైనది ఉర్-నమ్ము స్మృతి. ఇది మూడవ ఉర్ కాలము నాటిది. ఈ స్మృతిని అధ్యయనము చేయడము ద్వారా ఆనాటి సామాజిక నిర్మాణము పై ఒక మౌలిక అవగాహన వస్తుంది. లు-గాలు ("గొప్ప వ్యక్తి" లేదా రాజు) కింద రెండు ప్రాథమిక వర్గాలుగా సమాజంలోని వారందరూ వర్గీకరించబడ్డారు: "లు" లేదా స్వేచ్ఛకలిగిన వ్యక్తీ, బానిస (పురుషుడు ఐతే ఆరాడ్, స్త్రీ ఐతే జెమి). 'లు' కొడుకును పెళ్ళికి ముందు డుము-నిటగా పిలుస్తారు. ఒక స్త్రీ (మునుస్)ను పెళ్ళికి ముందు కూతురిగా (డూము-మి), పెళ్ళి తర్వాత భార్య (డామ్)గా, భర్త చనిపోతే విధవగా (నుమసు) గుర్తిస్తారు. ఒక విధవ అదే తెగకు చెందిన మరో వ్యక్తిని మళ్ళీ పెళ్ళి చేసుకోవచ్చు. వివాహాలు సాధారణంగా వధూవరుల తల్లితండ్రుల చేత నిర్ణయించబడేవి<ref name=Kramer1963>{{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=The Sumerians: Their History, Culture, and Character|date=1963|publisher=The Univ. of Chicago Press|isbn=978-0-226-45238-8|url=https://archive.org/details/sumerianstheirhi00samu|url-access=registration}}</ref>{{rp|78}}. నిశ్చితార్థములో ఇరు పక్షాలూ పెళ్ళి నిశ్చయమైనట్లు మట్టి ఫలకాలపై నమోదు చేయించేవారు.<ref name=Kramer1963/> పెళ్ళికొడుకు పెళ్ళికూతురి తండ్రికి కానుకలివ్వగానే పెళ్ళికి చట్టబద్దత వస్తుంది.<ref name=Kramer1963/> సంతోషకరమైన దాంపత్యాన్ని వర్ణిస్తూ ఒక భర్త, తన భార్య తనకు ఎనిమిది మంది కొడుకులనిచ్చినప్పటికీ, ఇంకా తనతో సంభోగించడానికి ఆసక్తి చూపుతుందని చెప్పాడని ఒక సుమేరు నానుడి.<ref name="NemetNejat">{{citation|last=Nemet-Nejat|first=Karen Rhea|author-link=Karen Rhea Nemet-Nejat|date=1998|title=Daily Life in Ancient Mesopotamia|publisher=Greenwood|series=Daily Life|isbn=978-0-313-29497-6|page=[https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132 132]|url=https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132}}</ref> సుమేరులు పెళ్ళికి ముందు లైంగిక సంబంధాలను ఆమోదించినట్లుగా కనిపించదు.<ref>''Celibacy in the Ancient World: Its Ideal and Practice in Pre-Hellenistic Israel, Mesopotamia, and Greece'' by Dale Launderville, p. 28</ref> సుమేరు భాషలో కానీ, అకేడు భాషలో కానీ, కన్యత్వము అనే పదానికి సమానార్థకము లేదు. వీరు కన్యత్వం అనే భావనను సంభోగింపబడని, సంభోగానికి గురికాబడని, పురుషాంగము తెలియని స్త్రీ అనే వాక్యాలు వాడి వ్యక్తపరిచేవారు.<ref name="Cooper">{{cite book|last1=Cooper|first1=Jerrold S.|article=Virginity in Ancient Mesopotamia|title=Sex and Gender in the Ancient Near East: Proceedings of the 47th Rencontre Assyriologique Internationale, Helsinki|year=2001|location=Baltimore, Maryland|publisher=Johns Hopkins University Press|url=http://krieger2.jhu.edu/neareast/pdf/jcooper/jc%20Virginity.pdf|isbn=978-951-45-9054-2}}</ref>{{rp|91–93}} అకేడు వైద్య గ్రంథాల్లో పేర్కొనబడిన షిషితు అనే పదము కన్నెపొరను సూచిస్తుందా లేక మరేదైనా అర్థముందా అనేదానిపై స్పష్టత లేదు. ఐతే మహిళ కన్యత్వాన్ని నిర్ణయించడములో తరువాతి కాలపు మధ్యప్రాచ్య సంస్కృతులతో పోల్చితే కన్నెపొర పాత్ర చాలా తక్కువ అనిపిస్తుంది.<ref name="Cooper"/>{{rp|92}} కన్యత్వము విషయములో స్త్రీ మాటలకే ప్రాధాన్యత ఎక్కువ ఉండేది.<ref name="Cooper"/>{{rp|91–92}} ప్రాచీన ఆధారాలను బట్టి సుమేరులు శృంగారము పట్ల చాలా ఉదార వైఖరి కలిగియున్నారని తెలుస్తోంది.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> లైంగిక కట్టుబాట్లు నైతికత మీదకంటే, ఫలానా సంబంధము వారిని మతకర్మలలో పాల్గొనలేని విధంగా మైలు పరిచే అవకాశమెంత అనే విషయము మీద ఆధారపడి ఉండేవి.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఇక వీరు స్వయంతృప్తి లైంగిక పటుత్వాన్ని పెంచుతుందని నమ్మేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> సొంతంగానూ, అలాగే వారి లైంగిక భాగస్వాములతో కలిసీ కూడా స్వయంతృప్తి పొందేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> గుదమైదునము కూడా వీరికి ఆమోదయోగ్యమే.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఎంతూకు పూజారులైన స్త్రీలకు పిల్లల్ని కనడము నిషిద్దము.<ref name="Leick2013">{{citation|last=Leick|first=Gwendolyn|title=Sex and Eroticism in Mesopotamian Literature|publisher=Routledge|year=2013|isbn=978-1-134-92074-7|location=New York |page=219|orig-year=1994|url=https://books.google.com/books?id=WKoWblE4pd0C&pg=PA64}}</ref><ref name="NemetNejat"/> కనుక వీరు గుదమైదునములో ఎక్కువగా పాల్గొనేవారు.<ref name="Leick2013"/><ref name="Dening1996"/><ref name="NemetNejat"/> ===భాష, లిపి === [[File:Early writing tablet recording the allocation of beer.jpg|thumb|బీరు కేటాయింపులను నమోదు చేయడానికి వాడిన వ్రాత ఫలకం. క్రీ.పూ 3100–3000 కాలం నాటిది.]] [[File:P1150884_Louvre_Uruk_III_tablette_écriture_précunéiforme_AO19936_rwk.jpg|thumb|శరాకార లిపికి ఆధారమైన సంకేత చిత్రాలు గల సున్నపురాతి ఫలకం. క్రీ.పూ 4వ సహస్రాబ్ది నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Development of writing.jpg|thumb|వ్రాత అభివృద్ధి ప్రక్రియ యొక్క ప్రామాణిక శాస్త్రీయ పునర్నిర్మాణం. నేటి లిపుల పుట్టుకలో శరాకార లిపి పాత్రను కూడా ఇందులో మనం చూడవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Barraclough |first1=Geoffrey |last2=Stone |first2=Norman |title=The Times Atlas of World History |date=1989 |publisher=Hammond Incorporated |isbn=978-0-7230-0304-5 |page=[https://archive.org/details/isbn_9780723003045/page/53 53] |url=https://archive.org/details/isbn_9780723003045 |url-access=registration }}</ref><ref>{{cite book |last1=Senner |first1=Wayne M. |title=The Origins of Writing |date=1991 |publisher=University of Nebraska Press |isbn=978-0-8032-9167-6 |page=77 |url=https://books.google.com/books?id=Kc4xAlunCSEC&pg=PA77 }}</ref>]] సుమేరు పురావస్తు పరిశోధనల్లో కనుగొన్నవాటిల్లో అన్నిటికంటే ముఖ్యమైనవి, శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉన్న మట్టి ఫలకాలు. ఇవి పెద్ద సంఖ్యలో దొరికాయి. సుమేరు సంస్కృతిలో వ్రాత అభివృద్ధి అవ్వడము అనేది చారిత్రకాంశాలను పొందుపరచడములోనే కాక, ఇతిహాస కవితలూ, కథలూ అలాగే ప్రార్థనలూ, చట్టాల వంటి వివిధ రకాల సాహిత్యాన్ని సృష్టించే క్రమములో మానవాళి చరిత్రలోనే గొప్ప మైలురాయిగా పరిగణించబడుతుంది. మొదట్లో బొమ్మలు, అనగా గూఢచిత్రాలు వాడినప్పటికీ, కొద్ది కాలములోనే శరాకార లిపీ, ఆ తదుపరి పదసంజ్ఞలూ (ఆలోచనలను వ్యక్తపరిచేందుకు గుర్తులు) వాడబడ్డాయి. తడి మట్టిపై త్రిభుజాకారపు రెల్లుతో వ్రాసేవారు. సుమేరు భాషలో కొన్ని వేల వ్రాతలు బయటపడ్డాయి. వ్యక్తిగత, వ్యాపార లేఖలు, రసీదులు, పద కోశాలూ, చట్టాలు, శ్లోకాలు, ప్రార్థనలు, కథలు, రోజువారీ లెక్కల వంటివి ఉన్నాయి. మట్టి పలకల గ్రంథాలయాలు కనుగొనబడ్డాయి. స్మారక శాసనాలూ, అలాగే విగ్రహాలు లేదా ఇటుకలు వంటి వివిధ వస్తువులపై వ్రాతలూ సర్వసాధారణము. శిక్షణలో భాగంగా లేఖకులు (వ్రాయసగాళ్ళు) ఒక్కొక గ్రంథాన్నీ అనేక సార్లు గ్రంథస్తము చేయడముతో, చాలా గ్రంథాలవి అనేక ప్రతులు మనకు దొరికాయి. సెమిట సమాజములో కూడా వాడుక భాష సెమిట భాష ఐనప్పటికీ చాలా కాలము పాటు మతసంబంధ అలాగే చట్టసంబంధ కార్యకలాపాలకు సుమేరు భాష వాడుకలో ఉంది. శరాకార లిపిలో వ్రాయబడ్డ వాటిల్లో ముఖ్యమైనది 'గిల్గమేష్' అనే ఒక సుదీర్ఘ కావ్యము. ఉరుక్ శిథిలాల్లో లభ్యమైన ఈ కావ్యము ప్రామాణిక శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉంది. ఇది రెండవ ఆదిమ వంశపు కాలంలో పాలించిన గిల్గమేష్ (అకేడు భాషలో) ("బిల్గమేష్ (సుమేరులో)") అనే రాజు గురించి చెబుతుంది. ఈ కథలో గిల్గమేషు, అతని సహచరుడు ఎన్కిడుల కాల్పనిక సాహసాలు ఉన్నాయి. అనేక మట్టి పలకలపై వ్రాయబడ్డ ఈ కథ మనకు తెలిసినంతలో చరిత్రలోనే మొట్టమొదటి సారి వ్రాయబడ్డ కాల్పనిక సాహిత్యముగా గుర్తింపు పొందింది. సుమేరు భాషకు దగ్గరగా ఉన్న భాష ఏదీ లేదు. కనుక ఇది ఏ భాషా కుటుంబానికీ చెందదు. ఇలాంటి భాషను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్‌గా పిలుస్తారు (ఒంటరి భాష అని అర్థము).అకేడు భాష మాత్రము ఆఫ్రోయాసియాటిక్ భాషా కుటుంబంలో సెమిటిక్ విభాగానికి చెందినది. సుమేరు భాష యొక్క భాషా కుటుంబాన్ని కనుక్కోవడానికి జరిగిన అనేక ప్రయత్నాలు ఫలించలేదు. సుమేరు భాషలో పదముకు ఉపసర్గలూ, ప్రత్యయాలు వంటివి చేరడము ద్వారా అర్థము మారుతుంది. ఇలాంటి భాషలను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో అగ్లుటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ అంటారు. అనేక శాస్త్రజ్ఞులు సుమేరు భౌగోళిక అంశాలూ, వివిధ కళలూ, వ్యవసాయ విధానాలూ పరిశీలించి ఒక తక్కువ (substratum) లేదా సమాన పలుకుబడి (adstratum) కలిగిన భాష యొక్క ప్రభావమీ సుమేరు భాషపై ఉందని ప్రతిపాదించారు. ఈ ఊహాజనిత భాషకి ప్రోటో-యుఫ్రేటీయ భాష లేదా ప్రోటో-టైగ్రీయ భాషగా పేరు పెట్టారు. ఐతే ఈ ప్రతిపాదనను వ్యతిరేకించే శాస్త్రవేత్తలు కూడా చాలా మంది ఉన్నారు. ప్రాచీన సుమేరు వ్రాతలు, వ్రాయసగాళ్ళు తాము విషయాన్ని గుర్తుపెట్టుకోవడానికి ఊతంగా కొన్ని ముఖ్య పదాలు మాత్రము వ్రాసిపెట్టుకున్న సంగ్రహ రూపాలు. వీటిని వ్రాసేది తమ వ్యక్తిగత వాడుకకే కనుక ఇవి వ్యాకరణ నియమాలననుసరించక, గజిబిజిగా ఉంటాయి. అందువలన ఈ ప్రాచీన వ్రాతలనర్థము చేసుకోవడము చాలా కష్టము<ref>{{Cite book|title=The Oxford Handbook of the History of Linguistics|last=Allan|first=Keith|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0191643439|location=Oxford|pages=56–57}}</ref> క్రీ.పూ. 3 వ–2 వ సహస్రాబ్ది సమయానికి క్రమంగా వాడుక భాషగా సుమేరు స్థానాన్ని అకేడు భాష ఆక్రమించుకుంది .<ref name="woods">Woods C. 2006 [http://oi.uchicago.edu/pdf/OIS2.pdf “Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian”]. In S.L. Sanders (ed) ''Margins of Writing, Origins of Culture'': 91–120 Chicago</ref> అయితే సా.శ.. 1 వ శతాబ్దం వరకు సుమేరు భాష బాబిలోనియా, అస్సీరియాలో పవిత్ర, గ్రాంథిక, శాస్త్రీయ భాషగా వాడబడింది.<ref>{{cite book|last=Campbell|first=Lyle|title=A glossary of historical linguistics|url=https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191|year=2007|publisher=Edinburgh University Press| isbn=978-0748623792|author2=Mauricio J. Mixco |page=[https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191/page/n202 196]}}</ref> <gallery widths="170px" heights="170px"> Cuneiform tablet- administrative account with entries concerning malt and barley groats MET DP293245.jpg|శరాకార లిపిలో యవ నాణేల లెక్కలు వ్రాసి ఉన్న లెక్కలఫలకము. క్రీ.పూ 3100–2900 నాటిది. న్యూయార్క్ ‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. Bill of sale Louvre AO3766.jpg|షురుప్పక్‌లో పొలాన్నీ, ఇంటినీ అమ్మకానికి పెడుతూ ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది Stele of Vultures detail 02.jpg|'సున్నపురాతిపై చెక్కబడ్డ రాబందుల శిలాఫలకం. సుమారు క్రీ.పూ 2450 లోనిది‌. దీన్ని 1881లో గిర్సూలో (ఇరాక్‌లోని ఆధునిక టెల్ టెలోహ్) జరిపిన తవ్వకాల్లో ఎడ్వర్డ్ డీ సార్ౙెక్ కనుగొన్నారు. లూవ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. </gallery> ===మతం === [[File:Ebih-Il Louvre AO17551 n01.jpg|upright=0.8|thumb|క్రీ.పూ 24వ శతాబ్ది నాటి ప్రార్థనలో ఉన్న సుమేరు పురుషుడి శిల్పం (ఆధునిక తూర్పు సిరియాలో దొరికింది)]] {{multiple image|perrow=2|total_width=400|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header =సుమేరు మతము | image1 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (adjusted for perspective).jpg | caption1 = ఉర్ గుడిలో ఆసీనుడైన దేవునికి అర్ఘ్యము సమర్పణను చూపిస్తున్న శిల్పము. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | image2 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (libation detail).jpg | caption2 = ఉర్‌లోని గుడిలో అర్ఘ్యమును సమర్పిస్తున్న నగ్న పూజారి. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | footer= }} సుమేరులు వారికి సంబంధించిన అన్ని విషయాలనూ దైవానికి ఆపాదించేవారు. మరణం, దైవాగ్రహము వంటి విషయాలలో తాము అశక్తులమని విశ్వసించేవారు.<ref name=Kramer1963/> సుమేరు మతవిశ్వాసాల ప్రకారము విశ్వసృష్టికి మూలమైన వృత్తాంతాలు రెండు. ఈ వృత్తాంతాలే వీరి మతానికి మూలస్తంభాలు. మొదటి వృత్తాంతము ప్రకారము సృష్టి అనేది కొన్ని పవిత్రమైన వివాహాలు ఫలితంగా ఉద్భవించింది. ఈ వివాహాల ఫలితంగా వ్యతిరేక శక్తులకు ప్రతీకలైన స్త్రీ, పురుష దైవిక అంశల సంగమము జరిగింది. ఈ సంగమమే సృష్టికి మూలము. ఈ పవిత్ర వివాహ నమ్మకము యొక్క ప్రభావము మెసొపొటేమియలో తర్వాతి నాగరికతల్లోని మత విశ్వాసాలపై ఉంది. అకేడు మతములో సృష్టి వృత్తాంతాన్ని ఎనుమ ఎలిష్‌గా వ్యవహరిస్తారు. దీని ప్రకారము మంచినీటి దేవుడూ, పురషాంశ ఐన అబ్ౙు, ఉప్పునీటి దైవమూ, స్త్రీ అంశ ఐన తియామత్‌ల కలయిక సృష్టికి మూలము. ఈ కలయికతో జనియించిన వారు లాహ్మ్, లహ్మూలు. వీరిని బురదమయమైన వారు/మట్టితో నిండినవారిగా పిలుస్తారు. ఈ పేర్లను ఎరీడులో ఎంకి దేవాలయమైన ఈ-అబ్ౙులోని ద్వారపాలకులకు బిరుదులుగా ఇచ్చేవారు. యుఫ్రటీసు సముద్రములో కలిసే చోట, నదిలో కొట్టుకొచ్చిన మట్టితో చిన్న, చిన్న దీవులు ఏర్పడతాయి. ఈ ప్రక్రియను తలపించేలా రెండో పవిత్ర వివాహ జరిగింది. ఈ వివాహ ప్రతిఫలాలే అన్షార్ (ఆకాశపు ఇరుసు), కిషార్‌లు (భూమి యొక్క ఇరుసు). వీరిద్దరి పసంతానమే అను (ఆకాశము), కీ (భూమి)లు. మరో ముఖ్యమైన పవిత్ర వివాహము పర్వతాలకు దేవి ఐన నిన్హుర్సాగ్‌కు, మంచినీటికి అధిపతీ, ఎరీడు నగర దైవమైన ఎంకికీ మధ్య జరిగింది. వీరి కలయిక భూమికి పచ్చదనాన్నీ, పచ్చిక బయళ్ళనూ ప్రసాదించింది. సుమేరు సంస్కృతి ఏర్పడ్డ తొలి దశలో దక్షిణాన ఉన్న ఎరీడు ముఖ్య ఆధ్యాత్మిక కేంద్రంగా ఉండేది. ఐతే చరిత్ర వ్రాయబడడము మొదలైన తొలినాళ్ళలోనే మధ్య భాగములోని నిప్పూరు నగరము ఎరీడు స్థానాన్ని ఆక్రమించుకుంది. తర్వాత సుమేరు నాగరికత ఉన్నంత కాలమూ, ఈ నగరము తన స్థానాన్ని నిలుపుకుంది. ఇక్కడి పూజారులకు ఇతర నగర-రాజ్యాలమీద రాజకీయ అజమాయిషీ ఉండేది. ====దేవుళ్ళు ==== [[File:Ea (Babilonian) - EnKi (Sumerian).jpg|thumb|upright=1.3|క్రీ.పూ 2300 ప్రాంతం నాటి అకేడు ముద్ర. ఇందులో మనం వారి దేవుళ్ళైన ఇనానా, ఉటు, ఎంకీ, ఇసిముద్‌లను చూడవచ్చు.]] సుమేరులు దేవుళ్ళు అనేకులనీ (బహుదేవతావాదము), మానవ రూపాలు కలవారనీ విశ్వసించారు. ప్రతీ నగర రాజ్యానికీ ప్రత్యేకముగా నగర దేవతలూ, వారికి అంకితమైన నగర రాజులూ, మతాధికారులూ ఉండేవారు. ఐతే ఆయా నగర దేవతల ఆరాధన, ఆ నగరానికే పరిమతమవ్వాలని లేదు. ఒకే దైవము వివిధ నగరాల్లో పూజలందుకునేవారు. మతవిశ్వాసాలను గ్రంథస్తము చేసిన మొట్టమొదటి సమాజాల్లో సుమేరులు కూడా ఒకరు. కనుక వీరి విశ్వాసాలు మెసొపొటేమియాలోని తదుపరి నాగరికతల మతం, నమ్మకాలూ, జ్యోతిషశాస్త్రాలను ప్రభావితము చేసాయి. సుమేరులు ఆరాధించే దేవుళ్ళు: * వీరు స్వర్గాధిపతిని 'ఆన్‌'గా పిలుస్తారు. ఆకాశాన్ని కూడా సుమేరు భాషలో ఆన్ అనే అంటారు. ఆన్ దేవేరి 'కీ' (భూమికి ప్రతీక) * దక్షిణాన ఉన్న ఎరిదులోని ఆలయంలో ఉండే ఎంకి. సంక్షేమానికీ, జ్ఞానానికి దైవంగా, భూగర్భ జలాలకు అధిపతిగా, వ్యాధుల నుండి స్వస్థత చేకూర్చే శక్తి కలవాడిగా ఆరాధించబడ్డాడు. మానవాళికి మిత్రుడైన అతడు, మనుష్యులకు కళలు, శాస్త్రాలూ, నాగరిక బుద్ధులూ ప్రసాదించాడు. మొట్టమొదటి చట్టస్మృతి కూడా ఇతని సృష్టిగా భావించబడింది. * ఎన్లిల్ తుఫాను, వాయువూ, వర్షాలకు దేవుడు.<ref name=ColemanDavidson2015>{{citation|last1=Coleman|first1=J.A.|last2=Davidson|first2=George|title=The Dictionary of Mythology: An A–Z of Themes, Legends, and Heroes|date=2015|publisher=Arcturus Publishing Limited|location=London, England|isbn=978-1784044787}}</ref> నిప్పూరు నగర దేవుడైన ఆయన సుమేరుల ప్రధానదైవంగా ఆరాధించబడ్డాడు.<ref name=ColemanDavidson2015 />{{rp|108}}<ref>{{citation|first=Samuel Noah|last=Kramer|title=The Sumerian Deluge Myth: Reviewed and Revised|journal=Anatolian Studies|volume=33|date=1983|pages= 115–121|jstor=3642699|doi=10.2307/3642699}}</ref>{{rp|115–121}} ఆయన దేవేరి నిన్లిల్. ఈమె దక్షిణపవనాలకు దేవత.<ref>{{citation|last1=Black|first1=Jeremy A.|last2=Cunningham|first2=Graham|last3=Robson|first3=Eleanor|title=The Literature of Ancient Sumer|url=https://books.google.com/books?id=a1W2mTtGVV4C&pg=PA106|date=2006|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0199296330}}</ref>{{rp|106}} * ఇనాన ప్రేమకు, శృంగారానికి, యుద్ధానికి దేవత.;<ref name=WolksteinKramer1983/>{{page needed|date=July 2017}}<ref name="Black">Black, Jeremy; Green, Anthony (1992), ''[[iarchive:gods-demons-and-symbols-of-ancient-mesopotamia-an-illustrated-dictionary 202012|Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary]]'', University of Texas Press, {{ISBN|0-292-70794-0}}</ref>{{rp|109}}శుక్ర గ్రహానికి ఈమె దేవ రూపము. ఉరుక్ నగర మందిరములో ఆన్‌తో పాటు ఈమె కూడా పూజలందుకునేది. తమకు దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకున్న రాజులు, ఇనానా, డుముౙిడ్‌ల వివాహ ఘట్టాన్ని, తాము పూజారిణులను వివాహమాడడము ద్వారా ప్రదర్శించి ఉండవచ్చు.<ref name=Black/> * సూర్య భగవానుడు ఐన ఉతు. ఇతడు దక్షిణాన లార్సా, ఉత్తరాన సిప్పర్లలో నగరదేవునిగా కొలవబడేవాడు. * ఉర్ నగరదేవుడూ, చంద్రభగవానుడూ ఐన సిన్ [[File:Genealogy of Sumero-Akkadian Gods.jpg|thumb|upright=2.05|left|సుమేరులూ, తొలినాటి అకేడ్ల దేవగణము]] వీరంతా ప్రధాన దేవుళ్ళు. ఆపైన వందల కొద్దీ చిన్న, చిన్న దేవతలు ఉన్నారు. సుమేరు దేవతలు వివిధ నగరాలతో అనుసంధానించబడి ఉంటారు. ఈ నగరాల రాజకీయ ప్రాముఖ్యతతో పాటే మతపరంగా వారి ప్రాముఖ్యతా మారుతుండేది. దేవుళ్ళు వారికి సేవ చేయించుకొనుటకై బంకమట్టితో మనుష్యులను సృష్టించారు అని సుమేరుల విశ్వాసము. దేవాలయాలు నీటిపారుదల వ్యవసాయానికి అవసరమైన శ్రమదాన కార్యక్రమాలు నిర్వహించేవి. పౌరులందరూ ఆలయానికి కొంత శ్రమదానం చేయడము తప్పనిసరి. ఐతే వెండి చెల్లించడం ద్వారా వారు ఈ బాధ్యత నుండి విముక్తులవ్వవచ్చు. ====విశ్వము ==== విశ్వము ఒక పెద్ద గుమ్మటంతో కప్పబడ్డ సమాంతర బింబమని సుమేరులు నమ్మేవారు. మరణము తరువాత మనిషి శోకతప్తమైన అధోలోకములోకి కుప్పకూలి, అక్కడ అనంతకాలాల పాటు గిడిమ్ అనే ఒక అధమ ప్రేతము వలె పడి ఉండవలెనని నమ్మేవారు.<ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy |authorlink1=Jeremy Black (assyriologist) |last2=Green | first2=Anthony |title= Gods, Demons, and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary |date=1992 |publisher=University of Texas Press |isbn=978-0292707948}}</ref> విశ్వం వీరిచే నాలుగు భాగాలుగా విభజించబడింది: * ఉత్తరాన కొండప్రాంతంలో నివసిస్తున్న సుబర్తులు. వీరిపై బానిసలు, కలప, ఇతర ముడి పదార్థాల కొరకు అడపాదడపా దాడులు చేసేవారు. * పశ్చిమాన గుడార వాసులైన మార్టులు. వీరు పురాతన సెమిట భాష మాట్లాడే ఆదిమానవులు. వీరు మేకలూ, గొర్రెలను కాచుకుంటూ బ్రతికే ఒక సంచార జాతి. * దక్షిణాన డిల్మున్ అనే వాణిజ్య రాజ్యము. ఇది మరణించిన వారి భూమిగా, సృష్టి జరుగు ప్రదేశముగా చెప్పబడింది.<ref name="Carl Phillips 2013">Geoffrey Bibby and Carl Phillips, ''Looking for Dilmun'' (London: Stacey International, 1996; reprinted London: Knopf, 2013). {{ISBN|978-0-905743-90-5}}</ref> * తూర్పున ఈలములు. ప్రత్యర్థులైన వీరితో సుమేరులకు తరచూ యుద్ధాలు జరిగేవి. వారికి తెలిసిన ప్రపంచపు సరిహద్దులు: ఎగువ సముద్రం (మధ్యధరా సముద్రతీరం), దిగువ సముద్రం (పెర్షియన్ గల్ఫ్), మెలుహ్హా (బహుశా సింధూ లోయ), రాగి నిక్షేపాలకు ప్రసిద్ధి చెందిన మగన్ (ఒమన్). ====ఆలయాలు ==== ప్రతి ౙీగ్గురాట్టుకూ (సుమేరుల దేవాలయాలు) ఒక ప్రత్యేకమైన పేరు ఉండేది. ౙిగ్గురాట్టుకు ఒక ముంగిలి ఉంటుంది. ముంగిలికి మధ్య భాగాన పరిశుద్ధులయ్యేందుకు ఒక కొలను ఉంటుంది.<ref>Leick, Gwendolyn (2003), Mesopotamia: The Invention of the City' (Penguin)</ref> దేవాలయానికి ఒక నడిమిసాల్పూ, దానికి ఇరువైపులా పక్కసాల్పులూ ఉంటాయి. పక్కసాల్పులకు చివరన పూజారులకు గదులుంటాయి. ఒక మూలన జంతుబలికి బలిపీఠం, శాకాహార సమర్పణ కొరకు ఒక బల్లా ఉంటాయి. ధాన్యాగారాలూ, గోదాములూ సాధారణంగా ఆలయాల సమీపంలో ఉండేవి. కొంతకాలం తర్వాత సుమేరులు అనేక పెద్ద పేద్ద దిమ్మలను ఒకదానిపైనొకటి కట్టి వాటిపైన గర్భగుడిని ఉంచసాగారు. ఇది నిర్మాణ విధానాల్లో ౙిగ్గురత్తు శైలిగా చెప్పబడుతుంది.<ref>Mark M. Jarzombek and Vikramaditya Prakash, ''A Global History of Architecture'' (London: Wiley, 2011), 33–39. {{ISBN|978-0-470-90248-6}}</ref><ref>Crawford, Harriet (1993), "Sumer and the Sumerians" (Cambridge University Press, (New York 1993)), {{ISBN|0521388503}}.</ref> ====అంత్యక్రియలు==== మరణము తరువాత మనుషులు శోకతప్తమైన అధోలోకములో మగ్గుతారని వీరి నమ్మకము. ఈ లోకము ఎరిష్కిగాల్ అనే దేవత పాలనలో ఉంటుంది. రాకపోకలను నిరోధించడానికి, వివిధ భూతాలు ఆరాజ్య ముఖద్వారంలో ఉండి కాపలా కాస్తుంటాయని విశ్వసించేవారు. మృతదేహాలను నగరం వెలుపల ఖననం చేసేవారు. అక్కడ మృతదేహాలను ఒక చిన్న మట్టిదిబ్బతో కింద పూడ్చి, భూతాలకి కొంత ఆహారమూ, ఇతర సమర్పణలను ప్రదానము చేసేవారు. సంపన్నులు డిల్మున్‌లో ఖననం చేసేవారు.<ref>Bibby Geoffrey and Carl Phillips (2013), "Looking for Dilmun" (Alfred A. Knopf)</ref> ఉర్ రాజశ్మశానములో ప్వాబి రాణిని పూడ్చినప్పుడు, ఆమె పరివారాన్ని కూడా నరబలిగా సమర్పించారని మనకు తెలుస్తోంది. ===వ్యవసాయం, వేట === సుమేరలు సుమారుగా క్రీ.పూ. 5000–4500 కాలములో వ్యవసాయ జీవనాన్ని అలవర్చుకున్నారు. అభివృద్ధి చెందిన నీటిపారుదల వ్యవస్థా, పెద్ద మొత్తములో సాగు, నాగలి వాడకము, సంవత్సరము పొడుగూతా ఒకే పంటను వెయ్యడమూ, నగరపాలక వ్యవస్థ నేతృత్వములో ప్రత్యేక వ్యవసాయ కార్మిక శక్తి నిర్వహణా వంటి అనేక ప్రధాన వ్యవసాయ విధానాలు ఈ ప్రాంతంలో వాడుకలో ఉండేవి. ఈ వ్యవస్థ కారణంగా దేవాలయ ఖాతాలను నిర్వహించాల్సి రావడమే వ్రాత అభివృద్ధికి దారితీసింది (సుమారుగా క్రీ.పూ.3500లో). [[File:Ur mosaic.jpg|thumb|upright=1.35|ఉర్ రాజ సమాధులలో దొరికిన కళాకృతి. లాపిస్ లజూలీ, నత్త గుల్లలతో తయారు చేయబడిన దీనిలో సుమేరు సమాజపు దైనందిన వ్యవహారాన్ని చూడవచ్చు.]] ఉరుక్ కాలంలోని చిత్రాల ఆధారంగా గొర్రెలు, మేకలు, పశువులు, పందుల వంటి పెంపుడు జంతువులను పెంచేవారని తెలుస్తోంది. వారు వారి ప్రాథమిక వాహనముగా గాడిదనూ ఇతర ఈక్విడ్‌లనూ, బరువులు లాగడానికి ఎద్దులనూ ఉపయోగించారు. "జంతువుల ఉన్ని (వెంట్రుకలతో)తో ఉన్ని దుస్తులు, తివాచీలూ తయారు చేయబడ్డాయి. ఇంటి చుట్టూ పరివేష్టిత తోటలలో చెట్లు, ఇతర మొక్కలు పెంచుకునేవారు. పొలాల్లో గోధుమలూ, బహుశా ఇతర ధాన్యాలు కూడా, సాగుచేయబడ్డాయి. నీరు పెట్టేందుకు [[ఏతాము]] ఉపయోగించబడింది. కుండీలూ, జాడీలలో కూడా మొక్కలను పెంచుకునేవారు "<ref name="Sayce"/> [[File:Issue of barley rations.JPG|thumb|ఉరుకాగినా రాజా ఏలుబడిలోని నాలుగో ఏటన (అనగా సుమారు క్రీ.పూ 2350) వ్రాయబడ్డ మట్టి ఫలకము. ఇందులో పిల్లలకూ, పెద్దలకూ మంజూరవుతున్న నెలవారీ యవ కేటాయింపుల వివరాలను శరాకార లిపిలో పొందుపరిచారు‌‌.]] బీరు త్రాగడము మొదలుపెటిన మొట్టమొదటి వారిలో సుమేరులొకరు. వీరు మద్యాన్ని తమ ముఖ్య పంట ఐన ధాన్యపు గింజలతో చేసేవారు. వారు గోధుమ, యవలూ, అలాగే మిశ్రమ ధాన్యాలతో కూడా బీర్లను తయారుచేశావారు. బీర్ల తయారీ వారి సంస్కృతిలో ముఖ్య భాగము. గిల్గమేష్ కావ్యములో ఎంకిడుకీ గిల్గమేష్ రాజ్యపు ఆహారాన్నీ, బీరునీ పరిచయము చేసే ఘట్టము ఇలా వర్ణించబడింది: "ఈ నేల ఆచారాన్ని అనుసరించి బీరును పుచ్చుకో ... అతను ఏడు చెంబుల బీరు త్రాగి బెరుకును వదిలి, ఆనందంతో పాడ సాగాడు "<ref>{{cite book|last1=Gately|first1=Iain|title=Drink: A Cultural History of Alcohol|url=https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0|publisher=Gotham Books|isbn=978-1592403035|page=[https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0/page/5 5]|year=2008}}</ref> సుమేరుల నీటిపారుదల పద్ధతులు ఈజిప్టులో వాడబడ్డ పద్ధతుల లాంటివే.<ref>{{cite book| last = Mackenzie| first = Donald Alexander| year = 1927 | title = Footprints of Early Man| url = https://archive.org/details/b2982767x| publisher = Blackie & Son Limited}}</ref> పట్టణీకరణకూ, నీటిపారుదల పద్ధతుల అభివృద్ధికీ అనుబంధం ఉందనీ, 89% జనాభా నగరాల్లోనే నివసించారనీ అమెరికా ఆంత్రొపాలజిస్టు రాబర్ట్ మెక్కార్మిక్ ఆడమ్స్ పేర్కొన్నాడు.<ref>{{cite book| last = Adams| first = R. McC.| year = 1981 | title = Heartland of Cities| publisher = University of Chicago Press}}</ref> వారు యవలూ, శనగలూ, కాయధాన్యాలూ, గోధుమలూ, ఖర్జూరాలూ, ఉల్లిపాయలూ, వెల్లుల్లీ, ఆకుకోసులూ, లీకులూ (ఉల్లిపాయ లాంటి ఒక రకమైన కూరగాయ), ఆవాలూ పండించేవారు. సుమేరులు విరివిరిగా చేపలను పట్టడమే కాక, రకరకాల కోళ్ళనూ, జింకలనూ వేటాడేవారు.<ref>{{cite book|title=The fine art of food | first=Reay |last=Tannahill | publisher=Folio Society| year=1968}}{{Page needed|date=March 2012}}</ref> సుమేరులు వారి వ్యవసాయానికి నీటిపారుదల పద్ధతులపై ఎక్కువగా ఆధారపడేవారు. ఏతాలు వాడీ, కాలువలూ, కరకట్టలూ, వలకట్టులూ, జలాశయాలూ కట్టి తగినంత నీటి సరఫరా ఉండేలా చూసుకునే వారు. యుఫ్రేటీసు కొంచెము తక్కువే ఐనప్పటికీ, టైగ్రీసు తరుచూ భారీ వరదలతో సుమేరును ముంచెత్తేది. కనుక కాలువలకు తరుచుగా మరమ్మత్తులు చేసి, వండలిని తీసి, భూమికొలత గుర్తులనూ, సరిహద్దు రాళ్ళనూ మాటిమాటికీ పాతవలసి వచ్చేది. అందుచేత పౌరులందరూ వంతుల వారీగా కాలువల నిర్వహణ పనులు చేయాలని ప్రభుత్వ నియమము ఉండేది. ఐతే డబ్బు చెల్లించి ఈ నియమము నుండి మినహాయింపు పొందవచ్చు. "సుమేరు రైతు పంచాంగము" మనకి వీరి వ్యవసాయ పద్ధతులపై కొంత అవగాహన ఇస్తుంది. వీరు మొత్తము మూడు సార్లు కాలువల నుండి పొలాలకు నీళ్ళు వదిలేవారు. ఒకటి వరదల కాలం తరువాత, రెండు వసంత విషువత్తు తరువాత, మూడు వీరి సంవత్సరాది ఐన అకిటు నాట. ఇలా కాలువలలోని నీళ్ళను పొలాల్లో నింపి, మళ్ళీ నీళ్ళను బయటికి వదిలేసేవారు. తరువాత ఎద్దులను నేలలో నడిపించి కలుపు మొక్కలను నాశనం చేసేవారు. తదుపరీ, గుద్దళ్ళతో చదును చేసేవారు. నేల బాగా ఎండాక వరుసగా మూడు సార్లు దున్ని, పులక చేసి, కెల్లగించేవారు. ఆ పిమ్మట తొలికలతో మట్టిగడ్డలూ, రాళ్ళూ పగలగొట్టి తదుపరి విత్తనాలు నాటేవారు. వీరికి కాలువల్లో నుండి పొలాల్లోకి వదిలిన నీటిని మరల బయటికి పంపేందుకు సరైన వ్యవస్థ లేదు. కనుక నీరు వదిలాక అది ఆవిరయ్యేవరకు, నీళ్ళలాగే నిలిచి ఉండేవీ. నీరు ఆవిరవగా వాటిలోని ఉప్పులు మట్టిలో కలిసిపోయేవి. దురదృష్టవశాత్తు దీని వల్ల వారి పొలాల్లో మట్టి లవణీయత క్రమంగా పెరిగింది. మూడవ ఉర్ కాలానికి, గోధుమ బదులు లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలు వారి ప్రధాన పంటగా ఉండేవి. వీరు వసంతంలో కోతలు కోసేవారు. ఇందుకు గానూ ముగ్గురు కలసి ఒకటిగా జట్టు కట్టేవారు. వీరిలో కోతలు కోయువారొకరూ, పనలను కట్టలుగా కట్టువారొకరూ, కట్టలను చూసుకొను వారొకరూనూ.<ref>By the sweat of thy brow: Work in the Western world, Melvin Kranzberg, Joseph Gies, Putnam, 1975</ref> ఈ కుప్పలను మొదట ఎద్దులతో నులియజేసి కంకులను వేరుచేసేవారు‌. ఆ పిమ్మట బల్లపై నూర్చి గింజలను వేరుచేసేవారు. ఆ పొట్టుతో పాటున్న గింజల్ని చెరిగి, పొట్టును వదిలించే వారు. ===కళాఖండాలు=== [[File:Royal Tombs of Ur Objects from tomb PG 580.jpg|thumb|upright=1.2|ఉర్ రాచశ్మశానములో (వ్యక్తిగత సమాధి 580) దొరికిన బంగారు బాకు.]] సుమేరులో రాతికి కొరత ఉండేది కనుక, దాన్ని కేవలం శిల్పాలకే వాడేవారు. ఇతర కళాకృతులన్నిటికీ మట్టిని వాడేవారు. వీరు కళాఖండాలను ఇతర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్న లాపిస్ లౙూలీ, పాలరాయి, డయొరైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు బంగారం వంటి విలువైన లోహాలతో కూడా అలంకరించేవారు. బంగారం, రాగీ, కంచూ వంటి లోహాలతో పాటు ఆల్చిప్పలూ, రత్నాలను కొన్ని ప్రత్యేకమైన శిల్పాలకూ అలాగే ఇతర కళాకృతులలో తాపేందుకూ వాడేవారు. లాపిస్, అలబాస్టర్, సర్పెంటినైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు రకరకాల చిన్న చిన్న రాళ్ళను ముద్రలు తయారుచేసేందుకు వాడారు. వీరి కళాకృతుల్లో అత్యంత ప్రసిద్ధమైనవి ఉర్ లైరులు. ఇవి మనకు తెలిసినంతలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత పురాతన తంత్రీ వాయిద్యాలు. 1922–24 వరకు జరిగిన ఉర్ రాచ శ్మశానము యొక్క తవ్వకాల్లో, వీటిని లెనర్డ్ వులీ కనుగొన్నారు. <gallery widths="170px" heights="170px"> Cylinder seal and modern impression- ritual scene before a temple facade MET DP270679.jpg|గుడి ముంగిట జరుగుతున్న ఉత్సవాన్ని తలపిస్తున్న మట్టితైలపు సున్నపురాతి ముద్రా, దాని అచ్చూ. క్రీ.పూ 3500–3100 నాటిది. న్యుయార్క్‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూౙియం ఆఫ్ ఆర్ట్‌లోనిది. Raminathicket2.jpg|''పొదల్లో పొట్టేలు. క్రీ.పూ 2600–2400 నాటిది; బంగారమూ, రాగీ, నత్తగుల్లలూ, లాపిస్, సున్నపురాతిలతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచ శ్మశానములోనిది (దీ ఖార్ గవర్నరేట్; ఇరాక్‌లో). ప్రస్తుతము లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Denis Bourez - British Museum, London (8747049029) (2).jpg|'క్రీ.పూ 2600–2400 నాటి ఉర్ కేతనము. చెక్కపై నత్తగుల్లలూ, ఎర్రటి సున్నపురాయీ, లాపిస్‌లతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచశ్మశానములో దొరికిన ఈ కళాకృతీ పరస్తుతము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Bull's head ornament for a lyre MET DP260070.jpg|లైరుకు అలంకరణగా ఉన్న ఎద్దు తల. కంచులో నత్తగుల్లలనూ, లాపిస్‌నూ పొదిగి తయారు చేయబడ్డది. క్రీ.పూ 2600–2350 నాటిది. మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. </gallery> ===నిర్మాణశైలి === [[File:Ancient ziggurat at Ali Air Base Iraq 2005.jpg|300px|thumb|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తుగా పిలవబడే ఈ కట్టడాన్ని ఉర్ మూడవ రాజవంశపు కాలములో (సుమారు క్రీ.పూ 2100) కట్టారు. ఇందులో ప్రధాన దైవం చంద్దదేవుడు నాన్నా. ఇది ఆధునిక ఇరాక్‌లోని దీ ఖార్ గవర్నరేట్ ‌లో ఉంది.]] టైగ్రిస్-యుఫ్రేటీసు మైదానములో ఖనిజాలు కానీ, చెట్లు కానీ లేవు. సుమేరుల నిర్మాణాలు అర్ధగోళాకారపు మట్టి ఇటుకలతో నిర్మించబడ్డాయి. వీటిని మాలుతో కానీ సిమెంటుతో కానీ స్థిరపరచే పద్ధతి లేదు. మట్టి ఇటుకలతో కట్టిన కట్టడాలు కొంచెము కొంచెముగా కూలిపోవాల్సిందే. కనుక వాటిని అప్పుడప్పుడూ కూల్చేసి, మళ్ళీ అదే చోటులో కట్టేవారు. ఈ నిరంతర పునర్నిర్మాణంతో క్రమంగా నగరాలు నేల కంటే కొంత ఎత్తులోకి వచ్చి, ప్రతీ నగరము ఒక కొండ లాగా తయారయ్యింది. ఈ కొండలను టెల్‌లు (tells) అంటారు. ఇవి మధ్యప్రాచ్యమంతా మనకి కనిపిస్తూ ఉంటాయి. ఆర్చిబాల్డ్ సేస్ ప్రకారము ఉరుక్ కాలం నాటి చిత్రగుర్తులను బట్టి చూస్తే "రాతికి కొరత ఉండేది. ఉన్న కాస్తను మాత్రము దిమ్మలుగా కోయడమో, ముద్రలుగా మార్చడమో చేసేవారు. నిర్మాణమంతా ఇటుకలతో జరిగేది. నగరాలు, కోటలు, గుళ్ళూ, ఇళ్ళూ అన్నీ ఇటుకలతోటే కట్టేవారు. నగరానికి స్థూపాలుండేవి. నగరాన్ని ఒక మానవ నిర్మితమైన మెరకపై కట్టేవారు. నివాస గృహాలు కూడా స్థూపము వంటి ఆకృతిని కలిగి ఉండేవి. ఇంటి తలుపులు కీలు ఆధారంగా తిరుగుతుండేవి. ఒక విధమైన తాళంచెవితో ఇవి తెరవబడి ఉండవచ్చు అని భావిస్తున్నారు. పురద్వారము పెద్ద ఎత్తున నిర్మితమై ఉండేది. బహుశ రెండు రెండు ద్వారాలు ఉండి ఉండవచ్చు. పునాది రాళ్ళ (ఇటుకల) కింద కొన్ని వస్తువులను ఉంచి, పునాదులను వాటిపై ప్రతిష్ఠించేవారు ".<ref name="Sayce">{{cite book| authorlink=Archibald Sayce| last=Sayce | first=Rev. A. H.| url=https://archive.org/stream/archaeologyofcun00sayc/archaeologyofcun00sayc_djvu.txt |title= The Archaeology of the Cuneiform Inscriptions|edition=2nd revised | year=1908 | publisher=Society for Promoting Christian Knowledge | location=London, Brighton, New York |pages=98–100}}</ref> సుమేరుల కట్టడాల్లోకెల్లా అత్యంత ఆకర్షణీయమైన, ప్రసిద్ధమైన భవనాలు ౙిగ్గురత్తులు. కొన్ని అంతస్తుల వరకు కట్టిన పెద్ద పెద్ద దిమ్మలపై ఒక గుడి ఉంచితే అది ౙిగ్గురత్తు. సుమేరు లోహపు అచ్చులలో రెళ్ళతో కట్టిన ఇళ్ళను చూడవచ్చు. ఇవి దాదాపు సా.శ 400 వరకు కూడా దక్షిణ ఇరాక్‌లో మార్ష్ అరబ్బుల ఇళ్ళకి దగ్గరగానే ఉన్నాయి. సుమేరులకు కమాను నిర్మాణము గురించి తెలుసు. కనుక వారు బలమైన గుమ్మటాల్ని కట్టగలిగారు. అనేక కమానులు కట్టి, వాటిని ఒకటిగా కలిపి, వాటి సహాయముతో గుమ్మటాలు కట్టేవారు. సుమేరు దేవాలయాలు, రాజభవనాలు నిర్మించడానికి సంక్లిష్ట పదార్థాలు, పద్ధతులు ఉపయోగించబడ్డాయి. వాటిలో ముఖ్యమైనవి అండగోడ, గర్భాగారము, పోటు కంబమూ. వీటితో పాటు వీరు దేవాలయాలు లాంటి ముఖ్య కట్టడాల్లోకి మట్టితో చేసిన మేకులు దిగ్గొట్టేవారు. ఈ మేకులపై రాజునో, దేవుణ్ణో కీర్తిస్తూ శాసనాలుండేవి. [[File:Sumerian - Dedication Nail - Walters 481457 - View A.jpg|thumb|అంకితమివ్వబడ్డ మేకు. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది.]] ===గణితం === సుమారు క్రీ.పూ 4000కు సుమేరులు ఒక సంక్లిష్ట కొలతల వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేసారు. దీని ఆసరాతో అంకగణితం, రేఖాగణితము, బీజగణితములను సూత్రీకరించారు. క్రీ.పూ. 2600 తరువాత నుండి సుమేరులు మట్టి పలకలపై గుణకార పట్టికలు (ఎక్కాలు) రచించటమూ, రేఖాగణిత అభ్యాసాలూ, సమస్యలను పరిష్కరించడము మొదలుపెట్టారు. బాబిలోనియా అంకెల తొలి జాడలు కూడా ఈ కాలములో చూడవచ్చు.<ref>Duncan J. Melville (2003). [http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html Third Millennium Chronology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180707213616/http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html |date=2018-07-07 }}, ''Third Millennium Mathematics''. [[St. Lawrence University]].</ref> సుమారు క్రీ.పూ. 2700–2300 సమయానికి వీరు పూసలపాటీని కనుగొన్నారు. అలాగే మొట్టమొదటి వరుస స్తంభాల పట్టిక తయారైంది. ఇది వారి సెగెజెస్మేల్ నంబర్ సిస్టం పరిమాణం వరుస ఆదేశాలు వేరు చేసింది.<ref>Ifrah, Georges (2001), The Universal History of Computing: From the Abacus to the Quantum Computer, New York: John Wiley & Sons, ISBN 0-471-39671-0</ref>{{rp|11}} సుమేరులు మొట్టమొదటిగా స్థలం విలువను లెక్కించడానికి సంఖ్యా వ్యవస్థను ఉపయోగించారు. ఖగోళ గణితములో వీరు స్లైడ్ రూల్ లాంటి ఒక గణన యంత్రాన్ని ఉపయోగించినట్లు ఆధారాలున్నాయి. త్రిభుజము యొక్క వైశాల్యాన్నీ, ఘనము యొక్క ఘనపరిమాణాన్నీ లెక్కగట్టిన మొదటి సంస్కృతి వీరిదే.<ref>{{cite book| url= https://books.google.com/?id=BKRE5AjRM3AC&printsec=frontcover&dq=sherlock+holmes+in+babylon#PPA7,M1 |title=Sherlock Holmes in Babylon: and other tales of mathematical history | first1=Marlow |last1=Anderson | first2=Robin J. |last2=Wilson |year= 2004 |accessdate=2012-03-29| isbn= 978-0883855461}}</ref> ===ఆర్థిక స్థితీ, వాణిజ్యమూ === [[File:Bill of sale Louvre AO3765.jpg|thumb|షురుప్పక్‌లో ఒక మగ బానిసనూ, కట్టడాన్నీ అమ్మకానికి పెడుతూ ఇచ్చిన ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది.]] అనటోలియాలోని (ఆధునిక టర్కీ) సుదూర ప్రాంతాల నుండి వచ్చిన అబ్సిడియన్ (శిలాద్రవము చల్లబడగా తయారయ్యే స్ఫటికము), ఈశాన్య ఆఫ్ఘనిస్థాన్‌లోని బదక్షన్‌కు చెందిన లాపిస్ లౙూలీ (రాజావర్తము వంటి రాయి), డిల్మున్ (ఆధునిక బహ్రైన్)కు చెందిన పూసలూ, సింధూ లిపి చెక్కబడి ఉన్న అనేక ముద్రలూ సుమేరులో లభించాయి. వీటిని బట్టి పర్షియన్ గల్ఫ్ కేంద్రంగా జరిగిన నాటి సుమేరు వాణిజ్య కార్యకలాపాల విస్తృతిని మనము అర్థము చేసుకోవచ్చు. ఉదాహరణకు ప్రపంచంలోని అనేక ప్రాంతాల నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగేవీ. ముఖ్యంగా అన్ని రకాల లోహాలను అక్కడి వారు దిగుమతి చేసుకున్నారు. మెసొపొటేమియాలో అరుదుగా లభించే చెక్క వంటి సరుకులను సుదూరప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గిల్గమేషు కావ్యంలో ఉంది. లెబనన్ సీడరుకు (భారతీయ సీడరుకు తెలుగులో సమానార్థకము దేవదారు. కనుక లెబనన్ సీడరును తెలుగులో లెబనన్ దేవదారు అనుకోవచ్చు. ఇవన్నీ ఒకే కుటుంబానికి చెందిన వేర్వేరు చెట్లు. అన్నీ కూడా చెక్కకు ప్రసిద్ధములే) సుమేరులో చాలా విలువ ఉండేది. ఉర్‌లోని ప్వాబీ రాణి సమాధిలో చెట్టు బంక (వేష్టము) కనుగొనబడింది. సుమేరులు వేష్టమును ముౙాంబీకు వంటి సుదూర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకునేవారు. సుమేరులో బానిసలు ఉన్నప్పటికీ ఆర్థిక వ్యవస్థకు వారి సేవలు పెద్ద ఎక్కువేమీ కాదు. బానిస స్త్రీలు నేతగత్తెలూ, గానుగల్లోనూ, మరల్లోనూ కార్మికులుగా, బరువులు మోసే కూలీలుగా పనిచేసేవారు. సుమేరు కుమ్మరులు వారి కుండలను దేవదారు నూనెతో గీసిన బొమ్మలతో అలంకరించేవారు. కుమ్మరిపనికి అవసరమైన అగ్నిని ఉత్పత్తి చేయడానికి వీరు బౌ డ్రిల్ అనే యంత్రము వాడేవారు. సుమేరు తాపీవారూ, మణికారులూ తమ పనుల్లో అలబాస్టర్ (ఒక రకమైన హరశోఠము), (ఏనుగు)దంతం, ఇనుము, బంగారం, వెండి, కార్నీలియన్, లపిస్ లౙులీలను వాడేవారు.<ref>Diplomacy by design: Luxury arts and an "international style" in the ancient Near East, 1400–1200 BC, Marian H. Feldman, University of Chicago Press, 2006, pp. 120–121</ref> ====సింధూలోయ వాసులతో వ్యాపార సంబంధాలు==== [[File:British Museum Middle East 14022019 Gold and carnelian beads 2600-2300 BC Royal cemetery of Ur (composite).jpg|thumb|తెల్లటి ఆకృతులు నిక్షారితము చేయబడ్డ ఈ కార్నీలియన్ పూసల హారము ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికింది. ఆదివంశపు కాలానికి చెందిన ఈ కళాకృతి సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసుకొనబడిందని చరిత్తకారుల అభిప్రాయం. ప్రస్తుతము ఈ హారము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది.<ref name="BM Carnelian">British Museum notice: "Gold and carnelians beads. The two beads etched with patterns in white were probably imported from the Indus Valley. They were made by a technique developed by the Harappan civilization" [[:File:Ur Grave gold and carnelian beads necklace.jpg|Photograph of the necklace in question]]</ref>]] [[File:Mesopotamia-Indus.jpg|thumb|left|క్రీ.పూ 3వ సహస్రాబ్దిలో సముద్ర మట్టాలు తక్కువగా ఉన్న కారణంగా సముద్ర మార్గాన సింధూ లోయకూ మెసొపొటేమియాకూ మధ్య దూరము ఇప్పటి కంటే చాలా తక్కువగా ఉండి ఉండవచ్చు.<ref name="JR12">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=12–14 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref>]] సుమారు క్రీ.పూ 2350 నుండి సింధు నాగరికత నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగినట్లుగా ఆధారాలున్నాయి.<ref name="JR14">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=14–17 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref> సింధూ తీరాన కనబడే నత్తల గుల్లలతో చేసిన వివిధ వస్తువులు పురావస్తు పరిశోధనల్లో దొరికాయి. ఇవన్నీ క్రీ.పూ 2500–2000 మధ్య కాలంలో తయారైనవని శాస్త్రవేత్తల అంచనా.<ref>{{cite journal |last1=Gensheimer |first1=T. R. |title=The Role of shell in Mesopotamia : evidence for trade exchange with Oman and the Indus Valley |journal=Paléorient |date=1984 |volume=10 |pages=71–72 |doi=10.3406/paleo.1984.4350 |url=https://www.persee.fr/doc/paleo_0153-9345_1984_num_10_1_4350}}</ref> క్రీ.పూ 2600–2450 కాలంలో సింధూ లోయలో తయారైన కార్నీలియన్ పూసలు సుమేరులోని సమాధుల్లో, ముఖ్యంగా ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికాయి.<ref name="JMI">{{cite book |last1=McIntosh |first1=Jane |title=The Ancient Indus Valley: New Perspectives |date=2008 |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-1-57607-907-2 |pages=182–190 |url=https://books.google.com/books?id=1AJO2A-CbccC&pg=PA189 }}</ref> కొన్ని కార్నీలియన్ పూసలపై తెల్లటి రంగులో ఉన్న ఆకృతులు నిక్షారితం చేయబడ్డాయి. ఇలా ఆమ్లంతో నిక్షారితం చేసే ప్రక్రియను అభివృద్ధి చేసింది సింధూ వాసులు కనుక, వీటిని సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసి ఉండవచ్చు.<ref>నిక్షారణ పద్ధతి వివరాలకు {{cite journal |last1=MacKay |first1=Ernest |title=Sumerian Connexions with Ancient India |journal=The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland |issue=4 |date=1925 |pages=699 |jstor=25220818 }} చూడండి</ref><ref name="BM Carnelian" /><ref>{{cite book |last1=Guimet |first1=Musée |title=Les Cités oubliées de l'Indus: Archéologie du Pakistan |date=2016 |publisher=FeniXX réédition numérique |isbn=978-2-402-05246-7 |page=355 |url=https://books.google.com/books?id=-HpYDwAAQBAJ&pg=PA355 |language=fr}}</ref> లాపిస్ లౙులీ రెండవ నకాదా కాలంలోని (సుమారు క్రీ.పూ 3200) అనేక సమాధుల్లో దొరికాయి. లాపిస్‌ను సుమేరు నుండి ఈజిప్టు వారు దిగుమతి చేసుకునే వారు. ఆఫ్ఘనిస్తాన్‌లో తప్ప వేరెక్కడా లాపిస్ ఉన్నట్లు ఆధారాలు లేవు కనుక, ఈ రాయి అక్కడి నుండి ఇరాన్ పీఠభూమి మీదుగా సుమేరుకు రవాణా చేయబడి ఉండవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Demand |first1=Nancy H. |title=The Mediterranean Context of Early Greek History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1-4443-4234-5 |pages=71–72 |url=https://books.google.com/books?id=YVSg-DOHzJMC&pg=PA71 }}</ref><ref name="CP">{{cite book |last1=Rowlands |first1=Michael J. |title=Centre and Periphery in the Ancient World |date=1987 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-25103-7 |page=37 |url=https://books.google.com/books?id=YDs9AAAAIAAJ&pg=PA37 }}</ref> సింధూ లిపిలో ఉన్న ఎన్నో ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో, ముఖ్యంగా ఉర్, బాబిలోనియా, కిష్‌లలో, దొరికాయి.<ref>మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల పూర్తి జాబితా కొరకు {{cite book |last1=Reade |first1=Julian |title=Indian Ocean In Antiquity |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-15531-4 |pages=148–152 |url=https://books.google.com/books?id=PtzWAQAAQBAJ&pg=PA148 }}చూడండి</ref><ref>ఇంకో మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల జాబితా: {{cite book |last1=Possehl |first1=Gregory L. |title=The Indus Civilization: A Contemporary Perspective |date=2002 |publisher=Rowman Altamira |isbn=978-0-7591-0172-2 |page=221 |url=https://books.google.com/books?id=pmAuAsi4ePIC&pg=PA221 }}</ref><ref>{{cite web |title=Indus stamp-seal found in Ur BM 122187 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805148&partId=1&images=true |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 123208 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=804667&partId=1&museumno=1932.1008.178&page=2 |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 120228 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805338&partId=1&images=true |website=British Museum}}</ref><ref>{{cite book |last1=Gadd |first1=G. J. |title=Seals of Ancient Indian style found at Ur |date=1958 |url=https://archive.org/details/in.gov.ignca.33779/page/n11}}</ref><ref>{{cite book|title=Brotherhood of Kings: How International Relations Shaped the Ancient Near East|page=49|url=https://books.google.com/books?id=JTvRCwAAQBAJ&pg=PA49|first=Amanda H.|last=Podany|publisher=Oxford University Press|year=2012|isbn=978-0-19-971829-0}}</ref><ref>{{cite book|title=Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus|url=https://books.google.com/books?id=8l9X_3rHFdEC&pg=PA246|quote=Square-shaped Indus seals of fired steatite have been found at a few sites in Mesopotamia.|author1=Joan Aruz|author2=Ronald Wallenfels|page=246|isbn=978-1-58839-043-1|year=2003}}(అనువాదము: చతురస్రాకృతిలోనున్న కాల్చిన బలపపురాతి సింధూ లోయ ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో కొన్ని చోట్ల దొరికాయి)</ref> మూడవ ఉర్ కాలం నాటి రాజైన గుడియా, ప్రకాశభేద్యమైన కార్నీలియన్‌ను మెలూహ్హా నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గ్రంథస్తము చేయబడి ఉంది. ఈ మెలుహ్హా సింధూ లోయేనని చాలామంది నిపుణుల అభిప్రాయం.<ref name="JMI"/> మెలూహ్హా నుండి వచ్చిన వ్యాపారులూ, తుపాసీలు మెసొపొటేమియాలో ఉన్న విషయం చాలా శాసనాల్లో చెప్పబడినది.<ref name="JMI"/> అకేడూ ఇంకా మూడవ ఉర్ ప్రాంతాలలో సింధూ లిపితో ఉన్నవి కానీ సింధూ లోయతో సంబంధాన్ని సూచించేవి కానీ మొత్తం కలిపి సుమారు ఇరవై ముద్రలు దాకా దొరికాయి.<ref name="JMI"/> సింధూ నాగరికత క్రీ.పూ 2400–1800 వరకు తారాస్థాయిలో విలసిల్లింది. ఐతే ఈ వ్యాపార లావాదేవీలు నెరపిన నాటికి ఇది సుమేరు నాగరికత కన్నా చాలా పెద్దది. 65,000 చదరపు అడుగుల వైశాల్యము గల సుమేరుతో పోల్చితే సింధూ నాగరికత 12 లక్షల చ.అ లో విస్తరించి ఉండి, కొన్ని వేల నివాసాలకు అలవాలంగా ఉండేది. రెండు నాగరికతల్లోనూ అతిపెద్ద నగరాలు మాత్రం ఒకే విధమైన వైశాల్యంతో, దాదాపుగా 30–40 వేల జనాభాతో ఉండేవి.<ref>{{cite book |last1=Cotterell |first1=Arthur |title=Asia: A Concise History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0-470-82959-2 |page=42 |url=https://books.google.com/books?id=9_vVTWXK5kQC&pg=PT42 }}</ref> ====ధనం, ఋణం ==== వీరు యవలనూ, వెండినీ ద్రవ్యముగా వాడేవారు. పెద్ద పెద్ద సంస్థలన్నీ వాటి లెక్కలను యవలూ, వెండిలలో నమోదు చేసేవి. ఆ రెంటికీ మధ్య ఒక స్థిరమైన మారక విలువ ఉండేది. సుంకాలూ, అప్పులూ, ధరవరలన్నీ ఆ రెంటిలో ఏదో ఒక దానిలో లెక్కగట్టబడేవి. చాలా లావాదేవీల్లో అప్పుల పాత్ర ఎక్కువగా ఉండేది. ఉదాహరణకు వర్తకులకు గుళ్ళచే కేటాయింపబడ్డ సరుకులు, అలాగే మద్యము వ్యాపారుల దగ్గర ఖాతాలో వ్రాయించుకుని మద్యము తీసుకోగా పడ్డ బాకీలూ వంటివి.<ref name = debt>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Hudson|first= Michael|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|pages= 23–35}}</ref> సుమేరులో మద్యము తయారీ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. ఈ తయారీదారులు ఎక్కువగా స్త్రీలు. వీరే బేరసారాలు కూడా జరిపేవారు. సుమేరులో రెండు రకాల ఋణాలు ఎక్కువగా ఉండేవి. ఒకటి వాణిజ్య ఋణాలూ, ఇంకొకటి వ్యక్తిగత వ్యవసాయ ఋణాలూ. వాణిజ్యమును ప్రోత్సహించుటకు దేవాలయాలు ఈ వ్యాపార ఋణాలు మంజూరు చేసేవి. సుమేరు వ్యాపారులు సముద్ర ప్రయాణాలు చేసి, ఇతర ప్రదేశాల్లో కూడా వ్యాపారము చేసేవారు. వ్యాపార ఋణాలను ఎక్కువగా ఈ ప్రయాణ ఖర్చులకై వీరు తీసుకునేవారు. వీటి మారకము వెండి. సుమారు క్రీ.పూ.2000 ముందు వడ్డీ నెలకి అసలులో అరవయ్యో వంతు(1/60)గా (ఒక మినాకు ఒక షెకెల్ చొప్పున) నిర్ణయింపబడింది. తరువాతి రెండు వేల సంవత్సరాల పాటు వడ్డీ మొత్తము ఈ స్థాయిలోనే ఉంది.<ref name = debt/> ఈ రెండూ కాక మరో రకమైన ఋణాలు గ్రామీణ ఋణాలు. ప్రజలెవరైనా తమ సుంకాలను చెల్లించకపోతే ఆ బకాయిలను వారు రాజ్యము నుండి తీసుకున్న అప్పుగా పరిగణించేవారు. ఈ బకాయిలు ఎక్కువగా దేవాలయాలకు కట్టని సుంకముల మూలంగా పడేవి.<ref name = debt2>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Van De Mieroop|first= Marc|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|page= 63}}</ref>వీటికి వడ్డీలు ఎక్కువగా ఉండేవి—అసలులో మూడోవంతు (1/3) నుండి సగము (1/2) దాకా. ఈ అప్పుల లావాదేవీలకు మారకంగా యవలూ, ఇతర పంటలూ వాడబడేవి.<ref name = debt/> ఈ గ్రామీణ ఋణాలను పాలకులు మధ్య మధ్యలో మాఫీ చేసి, ఋణగ్రస్తులను వదలివేసేవారు. సాధారణంగా ఏడాదికొకసారి, వారు పట్టాభిషిక్తులైన రోజున, ఇది జరిగేది. ఇది కాక యుద్ధాలూ, కరువుకాటకాలూ వచ్చి పడినప్పుడు కూడా ఋణమాఫీ జరిగేది. మనకి తెలిసినంతవరకు, మొదటిసారి ఋణమాఫీ చేసిన వారు లగాషు రాజులైన ఎన్మెటెనా, ఉరుకాగినాలు. జరిగిన కాలం క్రీ.పూ 2400–2350లో. హడ్సన్ ప్రకారం ఈ అప్పులు పేరుకుపోతే సన్నకారు రైతులు భూములన్నా కోల్పోతారు లేక వెట్టిచాకిరీలో చిక్కుకుంటారు. వీటిలో ఏది జరిగినా యుద్ధానికి సైనికబలం తగ్గుతుంది. అలా జరగకుండా ఉండేందుకే ఈ మాఫీలు.<ref name = debt/> ===సైన్యం === [[File:Standard of Ur chariots.jpg|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటి ఉర్ కేతనముపై చెక్కబడ్డ తొలినాటి రథాలు.]] [[File:Stele of Vultures detail 01-transparent.png|thumb|రాబందుల ఫలకముపై చెక్కబడ్డ యుద్ధ అమరికలు. సుమేరు రాజు ఎన్నాటుం నేతృత్వంలో ఫాలాంక్స్ అను యుద్ధ వ్యూహములో అమరి ఉన్న సైనికులు.]] [[File:Silver model of a boat, tomb PG 789, Royal Cemetery of UR, 2600-2500 BCE.jpg|thumb|నాటి పడవ యొక్క వెండి నమూనా. క్రీ.పూ 2600–2500 నాటిది. ఉర్ రాచశ్మశానములో 789వ వ్యక్తిగత సమాధిలో దొరికింది.]] సుమేరు నగర-రాజ్యాల మధ్య 2000 ఏళ్ళ పాటుగా జరిగిన దాదాపు ఎడతెరపి లేని పోరాటాలు అక్కడ యుద్ధ పద్ధతులూ, సాంకేతికతా అభివృద్ధి చెందేందుకు దోహదపడచడాయి.<ref>Roux, Georges (1992), "Ancient Iraq" (Penguin)</ref>గ్రంథస్థమైన మొదటి యుద్ధము లగాషూ, ఉమ్మా రాజ్యాల మధ్య సుమారు క్రీ.పూ 2450లో జరిగిన పోరాటము. ఇది రాబందుల శిలాశాసనము పైన చెక్కబడింది. దీనిలో పదాతి దళాలకు లగాషు రాజు నాయకత్వము వహించడము మనము చూడవచ్చు. ఈ పదాతి దళం ఈటెలూ, దీర్ఘచతుస్రాకారపు డాలుతో సన్నద్దమయ్యి, రాగి శిరస్త్రాణాలను ను ధరించి, ఉన్నట్లుగా చెక్కబడి ఉంది. ఈ శాసనములో వీరందరూ ఫాలాంక్స్ వంటి ఒక అమరికలో నిలబడినట్లు తెలుస్తోంది. ఇలాంటి వ్యూహనిర్మాణానికి శిక్షణా, క్రమశిక్షణా అవసరము కనుక, సుమేరులో సుశిక్షితులైన సైనిక బలగము ఉండేదని తెలుస్తోంది.<ref>Winter, Irene J. (1985). "After the Battle is Over: The 'Stele of the Vultures' and the Beginning of Historical Narrative in the Art of the Ancient Near East". In Kessler, Herbert L.; Simpson, Marianna Shreve. Pictorial Narrative in Antiquity and the Middle Ages. Center for Advanced Study in the Visual Arts, Symposium Series IV 16. Washington, DC: National Gallery of Art. pp. 11–32. {{ISSN|0091-7338}}</ref> సుమేరు సైన్యం ఒనేజర్లను పూన్చిన బళ్ళను రథాలుగా వాడేది. ఈ తొలినాటి రథాలు యుద్ధములో వాడేందుకు తరువాతి కాలపు వాటంత అనువైనవి కావు. కొంతమంది ఈ రథాలు ప్రధానంగా రవాణాకు వాడేవారని సూచించారు. ఐతే ఈ రథాల్లోని పరివారము గొడ్డళ్ళూ, ఈటెలూ పూని ఉండేవారని తెలుస్తోంది. రథాలకు నాలుగు లేదా రెండు చక్రాలు ఉండేవి. నాలుగు ఒనేజర్లు పూన్చబడ్డ వీటికి ఇద్దరు సారథులుండేవారు. ఇక రథము యొక్క బండిగా చెకడాబండి ఉండేది. బండి చక్రాలకు మూడు భాగాలుండేవి; మధ్యలో దిండూ, చుట్టూ దాకళ్ళూ, వాటిని చుట్టేస్తూ బయటన ఒక కమ్మి. అలాగే బండికి నేత జల్ల ఉండేది. సుమేరు నగరాలకు రక్షణ ప్రాకారాలు ఉండేవి. నగర-రాజ్యాల మధ్య యుద్ధాలు ఎక్కువగా ముట్టుకోళ్ళ యుద్ధాలు. ఐతే ఆనాటి మట్టి ఇటుకల గోడలు కొందరు శత్రువులను అడ్డుకోగలిగాయి. ===సాంకేతిక పరిజ్ఞానం === సుమేరుల సాంకేతిక పరిజ్ఞానానికి ఉదాహరణలు: చక్రం, శరాకార లిపీ, అంకగణితం, రేఖాగణితము, నీటిపారుదల వ్యవస్థలు, పడవలు, చాంద్ర-సౌరమాన కాలగణనము, కంచు, జంతుతోలు, రంపం, ఉలి, సుత్తి, పిడిసాన, కళ్ళెం, మేకులు, గుండుసూదులు, ఉంగరాలు, తవ్వుకోలా, గొడ్డలి, కత్తులు, ఈటెలు, బాణములు, బాణం ములుకులు, ఖడ్గం, బంక, నీటితిత్తి, సంచి, కవచం, అంబులపొది, యుద్ధ రథాలు, ఒర, బూట్లు, చెప్పులు, పంట్రకోల, బీరు. సుమేరులకు మూడు రకాల పడవలు ఉండేవి: * మొదటి రకము తెరచాప పడవలు. జుట్టుతో కుట్టబడ్డ వీటిని క్లింకర్ పద్ధతిలో తయారు చేసేవారు. నీరు లోపలికి ఇంకకుండా మట్టి తైలపు పూత పూసేవారు. * జంతు తోలూ, రెల్లు గడ్డితో చేసిన తోలు పడవలు రెండో రకము * తెడ్డు నౌకలు మూడో రకము. వీటిని చెక్క తెడ్లతో నడుపుతారు. కొన్నిసార్లు ఇవి రాదారి పడవలుగా వాడబడేవి—అనగా తీరం వెంబడి నడుస్తున్న జనాలూ, జంతువులచే ప్రవాహానికి ఎదురు లాగబడేవి. ==వారసత్వం == [[File:Sumer map.jpg|thumb|సుమేరు పటము]] ఇప్పటి వరకూ జరిగిన పరిశోధనల ప్రకారము చక్రవాహనాల వాడకము క్రీ.పూ 4 వ సహస్రాబ్ది మధ్యభాగములో మొదలైంది. దాదాపు ఒకేసారి మూడు వేర్వేరు సమాజాల్లో వీటి మొదటి వాడకము కనిపిస్తోంది. అవీ మెసొపొటేమియా, ఉత్తర కాకసస్ (మైకాప్ సంస్కృతి), మధ్య ఐరోపాలు. చక్రం కనుగొన్న మొదట్లో దాన్ని కుమ్మరి చక్రంగా వాడారు. నెమ్మదిగా వాహనాలకూ, కర్మాగారాలకూ దీని వాడకము విస్తరించింది. పరిష్కృత లిపుల్లో ఈజిప్టు గూఢచిత్ర లిపి తరువాత అతి పురాతనమైనది సుమేరు శరాకార లిపి (దానికంటే పురాతనమైన జియాహూ గుర్తులు, టార్టరియా పలకలు వంటివాటిపై అనేక వివాదాలు ఉన్నాయి). సుమేరులు మొట్టమొదటి ఖగోళ శాస్త్రవేత్తలలో ఒకరు. వీరు నక్షత్రాలను నక్షత్ర సముదాయాలుగా విభజించారు. ఈ సముదాయాలలో చాలా వాటిని పురాతన గ్రీకులు కూడా గుర్తించారు. కొన్ని సముదాయాలు నేటి రాశి చక్రములో కూడా వాడుకలో ఉన్నాయి.<ref name="Thompson">{{cite web |author=Gary Thompson |url=http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |title=History of Constellation and Star Names |publisher=Members.optusnet.com.au |access-date=2012-03-29 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120821025411/http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |archive-date=2012-08-21 }}</ref>{{Unreliable source?|failed=y|date=March 2012}} కంటికి కనిపించే ఐదు గ్రహాల గురించి కూడా వారికి తెలుసు.<ref name="SumerFAQ2">{{cite web |url=http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |title=Sumerian Questions and Answers |publisher=Sumerian.org |accessdate=2012-03-29 |website= |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414150755/http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |archive-date=2012-04-14 |url-status=dead }}</ref> వారు ఒక ప్రత్యామ్నాయ బేస్ 10, బేస్ 6 తో ఒక మిశ్రమ రేడిక్స్ వ్యవస్థతో సహా అనేక విభిన్న సంఖ్యా వ్యవస్థలను ఉపయోగించి అంకగణితం అభివృద్ధి చేసారు. సుమేరు, బాబిలోనియాలో ఈ సెక్స్మేసిమల్ సిస్టమ్ ప్రామాణిక సంఖ్యా వ్యవస్థగా మారింది. వీరు సైనిక నిర్మాణాలను (యుద్ధ వ్యూహాలను) కనుగొని ఉండవచ్చు. సైనికులను అంగాలుగా విభజించే పద్ధతిని కనుగొన్నారు. వీరి సైనిక అంగాలు: పదాతి, అశ్వికదళం, విలుకాండ్రు. వారు మొట్టమొదటిగా న్యాయ వ్యవస్థ, పరిపాలనా వ్యవస్థలను క్రోడీకరించి అభివృద్ధి చేశారు. వీరి వ్యవస్థ న్యాయస్థానాలు, కారాగారాలూ, ప్రభుత్వ కవిలెలతో సంపూర్ణంగా ఉండేది. మొట్టమొదటి నగర రాజ్యాలు సుమేరులో వెలిసాయి. ఐతే ఆధునిక సిరియా, లెబనన్ ప్రాంతాల్లో కూడా అదే సమయానికి నగర రాజ్యాల లాంటి వ్యవస్థలు ఏర్పడ్డాయి. శరాకార లిపి తయారుచేసాక కొన్ని శతాబ్దాల పాటు దాన్ని అప్పులూ, జమా ఖర్చుల లెక్కలకే వాడేవారు. నెమ్మదిగా సుమారు క్రీ.పూ. 2600 నాటికి సందేశాలు, వర్తమానాలు, చరిత్ర, కథలూ, గణితం, ఖగోళ విశేషాలూ, ఇతర విషయాలను లిపిని ఉపయోగించి నమోదు చేయడము మొదలైంది. వ్రాత సమాజములో వ్యాప్తి చెందడముతో, గ్రామ దేవాలయాల నిర్వహణలో మొట్టమొదటి బడులు ఏర్పడ్డాయి. ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[:en:History of Iraq|ఇరాక్ చరిత్ర]] * [[:en:History of writing numbers|అంకము]] * [[:en:Ancient Mesopotamian units of measurement|ప్రాచీన మెసొపొటేమియాలో కొలమానాలు]] * [[:en:Ancient Mesopotamian religion|ప్రాచీన మెసొపొటేమియా యొక్క మత సంప్రదాయాలు]] * [[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియాల మధ్య సంబంధాలు]]   ==గమనికలు== <references group="గమనిక"/> ==మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==మరింత సమాచారము కోసము== {{refbegin|35em}} * Ascalone, Enrico. 2007. ''Mesopotamia: Assyrians, Sumerians, Babylonians (Dictionaries of Civilizations; 1)''. Berkeley: University of California Press. {{ISBN|0-520-25266-7}} (paperback). * Bottéro, Jean, André Finet, Bertrand Lafont, and George Roux. 2001. ''Everyday Life in Ancient Mesopotamia''. Edinburgh: Edinburgh University Press, Baltimore: Johns Hopkins University Press. * Crawford, Harriet E. W. 2004. ''Sumer and the Sumerians''. Cambridge: Cambridge University Press. * Leick, Gwendolyn. 2002. ''Mesopotamia: Invention of the City''. London and New York: Penguin. * Lloyd, Seton. 1978. ''The Archaeology of Mesopotamia: From the Old Stone Age to the Persian Conquest''. London: Thames and Hudson. * Nemet-Nejat, Karen Rhea. 1998. ''Daily Life in Ancient Mesopotamia''. London and Westport, Conn.: Greenwood Press. * {{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=Sumerian Mythology: A Study of Spiritual and Literary Achievement in the Third Millennium B.C.|url=https://archive.org/details/sumerianmytholog0000kram|date=1972|publisher=University of Pennsylvania Press|location=Philadelphia|isbn=978-0-8122-1047-7|edition=Rev.}} * Roux, Georges. 1992. ''Ancient Iraq'', 560 pages. London: Penguin (earlier printings may have different pagination: 1966, 480 pages, Pelican; 1964, 431 pages, London: Allen and Urwin). * Schomp, Virginia. ''Ancient Mesopotamia: The Sumerians, Babylonians, and Assyrians''. * ''Sumer: Cities of Eden (Timelife Lost Civilizations)''. Alexandria, VA: [[:en:Time Life|Time-Life Books]], 1993 (hardcover, {{ISBN|0-8094-9887-1}}). * [[Leonard Woolley|Woolley, C. Leonard]]. 1929. ''[https://www.fadedpage.com/books/20170924/html.php The Sumerians]''. Oxford: Clarendon Press. {{refend}} sfkiclezpaq6919kwaintizgb8p2aa5 0 273752 3614688 3517433 2022-08-03T14:19:14Z యర్రా రామారావు 28161 పాత మ్యాపు చేర్చాను wikitext text/x-wiki '''కోటగిరి మండలం,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నిజామాబాద్ జిల్లా|నిజామాబాద్ జిల్లాలో]] ఇదే పేరుతో ఉన్న మండలం.<ref name=":0">{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2019-02-04 |website= |archive-date=2019-12-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191209041557/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎|||type=mandal|native_name=కోటగిరి|district=నిజామాబాదు జిల్లా|latd=18.597443|latm=|lats=|latNS=N|longd=77.803001|longm=|longs=|longEW=E|mandal_map=Telangana-mandal-Nizamabad Kotagiri-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=కోటగిరి|villages=27|area_total=171|population_total=56917|population_male=27920|population_female=28997|population_density=|population_as_of=2011|area_magnitude=చ.కి.మీ=|literacy=49.48|literacy_male=59.89|literacy_female=39.20|pincode=503207}} ఇది సమీప పట్టణమైన [[బోధన్]] నుండి 14 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు కూడా ఈ మండలం ఇదే జిల్లాలో ఉండేది.<ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nizamabad.pdf|title=నిజామాబాదు జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220081912/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nizamabad.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం [[బోధన్ రెవెన్యూ డివిజను]]<nowiki/>లో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఇది నిజామాబాదు డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో  34  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. అందులో ఏడు నిర్జన గ్రామాలు. మండల కేంద్రం [[కోటగిరి|కొటగిరి]]. == గణాంకాలు == [[దస్త్రం:Nizamabad mandals Kotagiri pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు అవిభక్త నిజామాబాదు జిల్లా పటంలో మండల స్థానం]] 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం జనాభా - మొత్తం 56,917 - పురుషులు 27,920 - స్త్రీలు 28,997;అక్షరాస్యత - మొత్తం 49.48% - పురుషులు 59.89% - స్త్రీలు 39.20% 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 171 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 49,937. జనాభాలో పురుషులు 24,527 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 25,410. మండలంలో 12,061 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === {{Div col|colwidth=15em|rules=yes|gap=2em}} # [[సుంకిని]] # [[సోంపూర్]] # [[టక్లి]] # [[వల్లభాపూర్ (కోటగిరి)|వల్లభాపూర్]] # [[దోమలెడ్గి]] # [[కొల్లూర్ (కోటగిరి)|కొల్లూర్]] # [[హెగ్డోలి]] # [[యాద్గార్ పూర్]] # [[ఎథొండ]] # [[కోటగిరి]] # [[కారేగావ్ (కోటగిరి మండలం)|కారేగావ్]] # [[హంగర్గ (కోటగిరి మండలం)|హంగర్గ]] # [[తిరుమలాపూర్ (కోటగిరి)|తిరుమలాపూర్]] # [[పోతంగల్ (కోటగిరి మండలం)|పోతంగల్]] # [[మిర్జాపూర్ (కోటగిరి)|మిర్జాపూర్]] # [[ఎక్లాస్‌పూర్ (కోటగిరి)|ఎక్లాస్‌పూర్]] # [[కొత్తపల్లె (కోటగిరి మండలం)|కొత్తపల్లె]] # [[జల్లపల్లె]] # [[కోడిచెర్ల]] # [[కల్లూర్ (కోటగిరి)|కల్లూర్]] # [[గన్నవరం (కోటగిరి మండలం)|గన్నవరం]] # [[లింగాపూర్ (కోటగిరి)|లింగాపూర్]] # [[బస్వాపూర్ (కోటగిరి)|బస్వాపూర్]] # [[బర్దీపూర్ (కోటగిరి)|బర్దీపూర్]] # [[అద్కాస్ పల్లె]] # [[రాంపూర్ (కోటగిరి)|రాంపూర్]] # [[సుద్లం]] {{Div end}}గమనిక:నిర్జన గ్రామాలు ఏడు పరిగణనలోకి తీసుకోలేదు == మూలాలు == <references /> == వెలుపలి లంకెలు == {{నిజామాబాదు జిల్లా మండలాలు}} 939b570bgz1oysna6ae81we4wutqmu3 0 273805 3614668 3614626 2022-08-03T13:40:32Z యర్రా రామారావు 28161 2011 జనాభా గణాంకాలు చేర్పు wikitext text/x-wiki {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎||population_male=1686|latNS=N|pincode=|literacy_female=57.66|literacy_male=69.90|literacy=63.56|area_magnitude=చ.కి.మీ=|population_as_of=2011|population_density=|population_female=1771|population_total=3457||area_total=281|villages=36|longd=77.896876|latd=18.658153|mandal_hq=బోధన్|state_name=తెలంగాణ|mandal_map=Telangana-mandal-Nizamabad Bodhan-2022.svg|district=నిజామాబాదు|native_name=బోధన్|type=mandal|longEW=E}} '''బోధన్ మండలం''',[[తెలంగాణ]] రాష్ట్రంలోని [[నిజామాబాదు జిల్లా|నిజామాబాదు జిల్లాకు]] చెందిన మండలం;<ref>{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2019-05-06 |website= |archive-date=2019-12-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191209041557/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు కూడా ఈ మండలం ఇదే జిల్లాలో ఉండేది.<ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nizamabad.pdf|title=నిజామాబాదు జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220081912/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nizamabad.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం [[బోధన్ రెవెన్యూ డివిజను]]<nowiki/>లో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఇది నిజామాబాదు డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో 40   రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. మండల కేంద్రం [[బోధన్ (పట్టణ)|బోధన్]]. == గణాంకాలు == [[దస్త్రం:Nizamabad mandals Bodhan pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు అవిభక్త నిజామాబాదు జిల్లా పటంలో మండల స్థానం]] బోధన్ గ్రామంలో 2011 భారత జనాభా లెక్కలు ప్రకారం 3457 మంది జనాభా ఉన్నారు, అందులో పురుషులు 1686 కాగా, స్త్రీలు 1771 మంది ఉన్నారు.మొత్తం 855 కుటుంబాలు నివసిస్తున్నాయి. 0-6 సంవత్సరాల వయస్సు గల పిల్లల జనాభా 405, ఇది గ్రామ జనాభాలో 11.72%. బోధన్ గ్రామం సగటు లింగ నిష్పత్తి 1050, ఇది ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్ర సగటు 993 కంటే ఎక్కువ. పిల్లల లింగ నిష్పత్తి 893, ఇది ఆంధ్రప్రదేశ్ సగటు 939 కంటే తక్కువ. ఆంధ్రప్రదేశ్‌తో పోలిస్తే బోధన్ గ్రామం అక్షరాస్యత శాతం తక్కువగా ఉంది. 2011 భారత జనాభా లెక్కలు బోధన్ గ్రామం అక్షరాస్యత రేటు 63.56 %, పురుషుల అక్షరాస్యత 69.90% ఉండగా, స్త్రీల అక్షరాస్యత రేటు 57.66%. 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 281 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 147,206. జనాభాలో పురుషులు 72,708 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 74,498. మండలంలో 33,174 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === {{Div col|colwidth=15em|rules=yes|gap=2em}} # [[అమ్దాపూర్ (భోధన్‌)|అందాపూర్]] # [[ఆచన్‌పల్లి|ఆచన్‌పల్లి (గ్రామీణ)]] # [[ఊట్‌పల్లి (భోధన్‌)|ఊట్‌పల్లి]] # [[ఎరాజ్‌పల్లె]] # [[కల్దుర్కి]] # [[కుమన్‌పల్లె]] # [[కొప్పెర్గ]] # [[ఖండ్‌గావ్]] # [[ఖాజాపూర్ (బోధన్ మండలం)|ఖాజాపూర్]] # [[జాడిజమాల్‌పూర్]] # [[తగ్గెల్లి]] # [[నర్సాపూర్ (భోధన్‌)|నర్సాపూర్]] # [[నాగన్‌పల్లె]] # [[పెంటకలాన్]] # [[పెంటఖుర్ద్]] # [[పెగడ్పల్లె]] # [[ఫతేపూర్ (భోధన్‌)|ఫతేపూర్]] # [[బోధన్ (పట్టణ)]] # [[బోధన్ (గ్రామీణ)]] # [[భండార్‌పల్లె]] # [[భర్దీపూర్]] # [[భవానీపేట్ (బోధన్ మండలం)|భవానీపేట్]] # [[భిక్నెల్లి]]{{·}} # [[మంధర్న]] # [[మవాండి (ఖుర్ద్)]] # [[మవాండికలాన్|మవాండి (కలాన్)]] # [[మినార్‌పల్లె]] # [[రాంపూర్ (భోధన్‌)|రాంపూర్]] # [[లంగ్డాపూర్ (భోధన్‌)|లంగ్డాపూర్]] # [[లక్మాపూర్ (భోధన్‌)|లక్మాపూర్]] # [[సంగెం(బోధన్)|సంగెం]] # [[సాలంపాడ్]] # [[సాలూరా]] # [[సిద్దాపూర్ (K)(భోధన్‌)|సిద్దాపూర్]] # [[హంగర్గ (బోధన్ మండలం)|హంగర్గ]] # [[హున్స]] {{Div col end}} గమనిక:నిర్జన గ్రామాలు నాలుగు పరిగణనలోకి తీసుకోలేదు === రెవెన్యూయేతర గ్రామాలు === * [[కొప్పర్తి క్యాంపు]] == మూలాలు == {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == {{నిజామాబాదు జిల్లా మండలాలు}} 68ve09u4wgcqfd6n29bh21cvlgp0bdx 3614675 3614668 2022-08-03T13:56:41Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎||population_male=1686|latNS=N|pincode=|literacy_female=57.66|literacy_male=69.90|literacy=63.56|area_magnitude=చ.కి.మీ=|population_as_of=2011|population_density=|population_female=1771|population_total=3457||area_total=281|villages=35|longd=77.896876|latd=18.658153|mandal_hq=బోధన్|state_name=తెలంగాణ|mandal_map=Telangana-mandal-Nizamabad Bodhan-2022.svg|district=నిజామాబాదు జిల్లా|native_name=బోధన్|type=mandal|longEW=E}} '''బోధన్ మండలం''',[[తెలంగాణ]] రాష్ట్రంలోని [[నిజామాబాదు జిల్లా|నిజామాబాదు జిల్లాకు]] చెందిన మండలం;<ref>{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2019-05-06 |website= |archive-date=2019-12-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191209041557/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు కూడా ఈ మండలం ఇదే జిల్లాలో ఉండేది.<ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nizamabad.pdf|title=నిజామాబాదు జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220081912/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nizamabad.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం [[బోధన్ రెవెన్యూ డివిజను]]<nowiki/>లో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఇది నిజామాబాదు డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో 40   రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. మండల కేంద్రం [[బోధన్ (పట్టణ)|బోధన్]]. == గణాంకాలు == [[దస్త్రం:Nizamabad mandals Bodhan pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు అవిభక్త నిజామాబాదు జిల్లా పటంలో మండల స్థానం]] బోధన్ గ్రామంలో 2011 భారత జనాభా లెక్కలు ప్రకారం 3457 మంది జనాభా ఉన్నారు, అందులో పురుషులు 1686 కాగా, స్త్రీలు 1771 మంది ఉన్నారు.మొత్తం 855 కుటుంబాలు నివసిస్తున్నాయి. 0-6 సంవత్సరాల వయస్సు గల పిల్లల జనాభా 405, ఇది గ్రామ జనాభాలో 11.72%. బోధన్ గ్రామం సగటు లింగ నిష్పత్తి 1050, ఇది ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్ర సగటు 993 కంటే ఎక్కువ. పిల్లల లింగ నిష్పత్తి 893, ఇది ఆంధ్రప్రదేశ్ సగటు 939 కంటే తక్కువ. ఆంధ్రప్రదేశ్‌తో పోలిస్తే బోధన్ గ్రామం అక్షరాస్యత శాతం తక్కువగా ఉంది. 2011 భారత జనాభా లెక్కలు బోధన్ గ్రామం అక్షరాస్యత రేటు 63.56 %, పురుషుల అక్షరాస్యత 69.90% ఉండగా, స్త్రీల అక్షరాస్యత రేటు 57.66%. 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 281 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 147,206. జనాభాలో పురుషులు 72,708 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 74,498. మండలంలో 33,174 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === {{Div col|colwidth=15em|rules=yes|gap=2em}} # [[అమ్దాపూర్ (భోధన్‌)|అందాపూర్]] # [[ఆచన్‌పల్లి|ఆచన్‌పల్లి (గ్రామీణ)]] # [[ఊట్‌పల్లి (భోధన్‌)|ఊట్‌పల్లి]] # [[ఎరాజ్‌పల్లె]] # [[కల్దుర్కి]] # [[కుమన్‌పల్లె]] # [[కొప్పెర్గ]] # [[ఖండ్‌గావ్]] # [[ఖాజాపూర్ (బోధన్ మండలం)|ఖాజాపూర్]] # [[జాడిజమాల్‌పూర్]] # [[తగ్గెల్లి]] # [[నర్సాపూర్ (భోధన్‌)|నర్సాపూర్]] # [[నాగన్‌పల్లె]] # [[పెంటకలాన్]] # [[పెంటఖుర్ద్]] # [[పెగడ్పల్లె]] # [[ఫతేపూర్ (భోధన్‌)|ఫతేపూర్]] # [[బోధన్ (పట్టణ)]] # [[బోధన్ (గ్రామీణ)]] # [[భండార్‌పల్లె]] # [[భర్దీపూర్]] # [[భవానీపేట్ (బోధన్ మండలం)|భవానీపేట్]] # [[భిక్నెల్లి]]{{·}} # [[మంధర్న]] # [[మవాండి (ఖుర్ద్)]] # [[మవాండికలాన్|మవాండి (కలాన్)]] # [[మినార్‌పల్లె]] # [[రాంపూర్ (భోధన్‌)|రాంపూర్]] # [[లంగ్డాపూర్ (భోధన్‌)|లంగ్డాపూర్]] # [[లక్మాపూర్ (భోధన్‌)|లక్మాపూర్]] # [[సంగెం(బోధన్)|సంగెం]] # [[సాలంపాడ్]] # [[సాలూరా]] # [[సిద్దాపూర్ (K)(భోధన్‌)|సిద్దాపూర్]] # [[హంగర్గ (బోధన్ మండలం)|హంగర్గ]] # [[హున్స]] {{Div col end}} గమనిక:నిర్జన గ్రామాలు నాలుగు పరిగణనలోకి తీసుకోలేదు === రెవెన్యూయేతర గ్రామాలు === * [[కొప్పర్తి క్యాంపు]] == మూలాలు == {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == {{నిజామాబాదు జిల్లా మండలాలు}} d4rbobm9pk2juhlofdgwtbso5um783d 0 273845 3614673 3517431 2022-08-03T13:52:43Z యర్రా రామారావు 28161 పాత మ్యాపు చేర్చాను wikitext text/x-wiki {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎|||type=mandal|native_name=ఎడపల్లి|district=నిజామాబాదు జిల్లా|mandal_map=Telangana-mandal-Nizamabad Yedapally-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=ఎడపల్లి (ఎడపల్లి మండలం)|latd=18.678183|longd=77.95141|villages=10|area_total=94|population_total=40028|population_male=19494|population_female=20534|population_density=|population_as_of=2011|area_magnitude=చ.కి.మీ=|literacy=55.43|literacy_male=67.75|literacy_female=43.78|pincode=503202}} '''ఎడపల్లి మండలం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నిజామాబాదు జిల్లా|నిజామాబాద్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం.<ref name=":0">{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2019-02-05 |website= |archive-date=2019-12-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191209041557/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> ఇది సమీప పట్టణమైన [[బోధన్]] నుండి 8 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు కూడా ఈ మండలం ఇదే జిల్లాలో ఉండేది.<ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nizamabad.pdf|title=నిజామాబాదు జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220081912/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nizamabad.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం [[బోధన్ రెవెన్యూ డివిజను]]<nowiki/>లో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఇది నిజామాబాదు డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో  12  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. అందులో రెండు నిర్జన గ్రామాలు. మండల కేంద్రం [[ఎడపల్లి (ఎడపల్లి మండలం)|ఎడవల్లి]]. == గణాంకాలు == [[దస్త్రం:Nizamabad mandals Yedpalli pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు అవిభక్త నిజామాబాదు జిల్లా పటంలో మండల స్థానం]] 2011 జనాభా లెక్కల ప్రకారం జనాభా - మొత్తం 40,028 - పురుషులు 19,494 - స్త్రీలు 20,534;అక్షరాస్యత - మొత్తం 55.43% - పురుషులు 67.75% - స్త్రీలు43.78% 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 94 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 40,028. జనాభాలో పురుషులు 19,494 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 20,534. మండలంలో 9,403 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[అంబం (యడపల్లి)|అంబం]] # [[బ్రాహ్మన్‌పల్లె (యెడపల్లె)|బ్రాహ్మన్‌పల్లె]] # [[జైతాపూర్]] # [[పోచారం (యెడపల్లె)|పోచారం]] # [[జనకంపేట్]] # [[థానాకలాన్]] # [[జంలం]] # [[ఎడపల్లి (ఎడపల్లి మండలం)|ఎడపల్లి]] # [[మంగల్‌పహాడ్]] # [[కుర్ణపల్లె]] గమనిక:నిర్జన గ్రామాలు రెండు పరిగణనలోకి తీసుకోలేదు == మూలాలు == <references /> == వెలుపలి లంకెలు == {{నిజామాబాదు జిల్లా మండలాలు}} 3aohfrty3jx7kr8vxfx4ehgtmrcuhky 3614674 3614673 2022-08-03T13:55:38Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎|||type=mandal|native_name=ఎడపల్లి|district=నిజామాబాదు జిల్లా|mandal_map=Telangana-mandal-Nizamabad Yedapally-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=ఎడపల్లి (ఎడపల్లి మండలం)|latd=18.678183|longd=77.95141|villages=10|area_total=94|population_total=40028|population_male=19494|population_female=20534|population_density=|population_as_of=2011|area_magnitude=చ.కి.మీ=|literacy=55.43|literacy_male=67.75|literacy_female=43.78|pincode=503202|longEW=E|latNS=N}} '''ఎడపల్లి మండలం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నిజామాబాదు జిల్లా|నిజామాబాద్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం.<ref name=":0">{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2019-02-05 |website= |archive-date=2019-12-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191209041557/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> ఇది సమీప పట్టణమైన [[బోధన్]] నుండి 8 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు కూడా ఈ మండలం ఇదే జిల్లాలో ఉండేది.<ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nizamabad.pdf|title=నిజామాబాదు జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220081912/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nizamabad.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం [[బోధన్ రెవెన్యూ డివిజను]]<nowiki/>లో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఇది నిజామాబాదు డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో  12  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. అందులో రెండు నిర్జన గ్రామాలు. మండల కేంద్రం [[ఎడపల్లి (ఎడపల్లి మండలం)|ఎడవల్లి]]. == గణాంకాలు == [[దస్త్రం:Nizamabad mandals Yedpalli pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు అవిభక్త నిజామాబాదు జిల్లా పటంలో మండల స్థానం]] 2011 జనాభా లెక్కల ప్రకారం జనాభా - మొత్తం 40,028 - పురుషులు 19,494 - స్త్రీలు 20,534;అక్షరాస్యత - మొత్తం 55.43% - పురుషులు 67.75% - స్త్రీలు43.78% 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 94 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 40,028. జనాభాలో పురుషులు 19,494 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 20,534. మండలంలో 9,403 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[అంబం (యడపల్లి)|అంబం]] # [[బ్రాహ్మన్‌పల్లె (యెడపల్లె)|బ్రాహ్మన్‌పల్లె]] # [[జైతాపూర్]] # [[పోచారం (యెడపల్లె)|పోచారం]] # [[జనకంపేట్]] # [[థానాకలాన్]] # [[జంలం]] # [[ఎడపల్లి (ఎడపల్లి మండలం)|ఎడపల్లి]] # [[మంగల్‌పహాడ్]] # [[కుర్ణపల్లె]] గమనిక:నిర్జన గ్రామాలు రెండు పరిగణనలోకి తీసుకోలేదు == మూలాలు == <references /> == వెలుపలి లంకెలు == {{నిజామాబాదు జిల్లా మండలాలు}} 1zxr4dtc0on34dhvv803nzauhors2a2 0 273848 3614698 3517440 2022-08-03T14:35:49Z యర్రా రామారావు 28161 తాజా గణాంక వివరాలు చేర్పు wikitext text/x-wiki {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎||population_male=10637|latNS=N|pincode=|literacy_female=|literacy_male=|literacy=|area_magnitude=చ.కి.మీ=|population_as_of=2016|population_density=|population_female=11272.|population_total=21909||area_total=49|villages=9|longd=77.875975|latd=18.583291|mandal_hq=రుద్రూర్|state_name=తెలంగాణ|mandal_map=Telangana-mandal-Nizamabad Rudrur-2022.svg|district=నిజామాబాదు జిల్లా|native_name=రుద్రూర్|type=mandal|longEW=E}} '''రుద్రూర్ మండలం''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నిజామాబాద్ జిల్లా|నిజామాబాద్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం <ref name=":0">{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2019-02-05 |website= |archive-date=2019-12-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191209041557/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో భాగంగా ఈ మండలాన్ని ఏర్పరచారు. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nizamabad.pdf|title=నిజామాబాదు జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220081912/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nizamabad.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం [[బోధన్ రెవెన్యూ డివిజను]]<nowiki/>లో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ మండల కేంద్రం రుద్రూర్ గ్రామం నిజామాబాదు డివిజనులో, వర్ని మండలంలో ఉండేది. ఈ మండలంలో 10 రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. అందులో ఒకటి నిర్జన గ్రామం. [[రుద్రూర్]] మండల కేంద్రం. ఇది సమీప పట్టణమైన [[బోధన్]] నుండి 8 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. == గణాంకాలు == 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణలో ఏర్పడిన ఈ మండల వైశాల్యం 49 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 21,909. జనాభాలో పురుషులు 10,637 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 11,272. మండలంలో 5,313 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == 2016 లో ఏర్పడిన మండలం == ఇంతకుముందు రుద్రూర్ గ్రామం నిజామాబాద్ రెవెన్యూ డివిజను పరిధిలోని వర్ని మండల పరిధిలో ఉంది. 2014 లో తెలంగాణా ప్రత్యేక రాష్ట్రంగా ఏర్పడిన తరువాత మొదటిసారిగా 2016 లో ప్రభుత్వం నూతన జిల్లాలు, రెవెన్యూ డివిజన్లు, మండలాల ఏర్పాటులో భాగంగా రుద్రూర్ గ్రామాన్ని నూతన మండల కేంద్రంగా, కొత్తగా ఏర్పడిన భోధన్ రెవెన్యూ డివిజను పరిధి క్రింద 1+09 (పది) గ్రామాలుతో నూతన మండలంగా ది.11.10.2016 నుండి అమలులోకి తెస్తూ ప్రభుత్వం ఉత్తర్వులు జారీ చేసింది.<ref>{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2019-02-05 |website= |archive-date=2019-12-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191209041557/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[రుద్రూర్]] # [[అక్బర్ నగర్]] # [[అంబెం]] # [[కొండాపూర్ (వర్ని)|కొండాపూర్]] # [[బొప్పాపూర్ (వర్ని)|బొప్పాపూర్]] # [[చీకట్‌పల్లె]] # [[రాయకూర్]] # [[రాణంపల్లి]] # [[సిద్దాపూర్ (కోటగిరి)|సిద్దాపూర్]] గమనిక:నిర్జన గ్రామాలు ఒకటి పరిగణనలోకి తీసుకోలేదు == మూలాలు == {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == {{నిజామాబాదు జిల్లా మండలాలు}} [[వర్గం:2016 లో ఏర్పాటైన తెలంగాణ మండలాలు]] lztoouf9lxslblyyq5i46pcfcaz7g6s 0 273859 3614676 3517432 2022-08-03T14:04:46Z యర్రా రామారావు 28161 పాత మ్యాపు చేర్చాను wikitext text/x-wiki '''రేంజల్ మండలం,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నిజామాబాద్ జిల్లా|నిజామాబాద్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం.<ref>{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2019-02-05 |website= |archive-date=2019-12-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191209041557/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎|||type=mandal|native_name=రెంజల్|district=నిజామాబాదు జిల్లా|latd=18.776316|latm=|lats=|latNS=N|longd=77.903938|longm=|longs=|longEW=E|mandal_map=Telangana-mandal-Nizamabad Renjal-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=రేంజల్|villages=10|area_total=113|population_total=38880|population_male=19403|population_female=19477|population_density=|population_as_of=2011|area_magnitude=చ.కి.మీ=|literacy=46.82|literacy_male=57.58|literacy_female=36.52|pincode=503235}} ఇది సమీప పట్టణమైన [[బోధన్]] నుండి 18 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు కూడా ఈ మండలం ఇదే జిల్లాలో ఉండేది.<ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nizamabad.pdf|title=నిజామాబాదు జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220081912/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nizamabad.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం [[బోధన్ రెవెన్యూ డివిజను]]<nowiki/>లో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఇది నిజామాబాదు డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో  10  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. మండల కేంద్రం [[రేంజల్]] == గణాంకాలు == [[దస్త్రం:Nizamabad mandals Renjal pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు అవిభక్త నిజామాబాదు జిల్లా పటంలో మండల స్థానం]] 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 113 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 38,880. జనాభాలో పురుషులు 19,403 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 19,477. మండలంలో 9,076 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం మండల జనాభా - మొత్తం 38,880 - పురుషులు 19,403 - స్త్రీలు 19,477.అక్షరాస్యత మొత్తం 59.73% -పురుషులు 67.66% - స్త్రీలు 51.95%. 2011 జనగణన సమాచారం ప్రకారం 10 గ్రామాలున్న ఈ మండలంలో 6 గ్రామాల్లో ఉన్నత పాఠశాలలు ఉన్నాయి, మండలంలో కళాశాలలు లేవు. ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం ఒక్క గ్రామంలోనే ఉండగా, 7 గ్రామాల్లో ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉపకేంద్రాలు నెలకొన్నాయి. అన్ని గ్రామాలకు పంపులు, చేతిపంపుల ద్వారా తాగునీటి సౌకర్యం ఉంది. ఒక గ్రామంలో ప్రధాన పోష్టాఫీసు, 8 గ్రామాల్లో ఉప పోష్టాఫీసులు ఉన్నాయి. మండలం వ్యాప్తంగా ఫోన్, మొబైల్ కవరేజీ వంటి సౌకర్యాలు అందుబాటులో ఉన్నాయి. అన్ని గ్రామాలకు బస్సు, ఆటో సర్వీసులు, విద్యుత్ సౌకర్యం, పౌరసరఫరా కేంద్రాలు ఉన్నాయి. రేంజల్ మండల లింగ నిష్పత్తి సమతౌల్యంగా ఉంది, ఐతే స్త్రీల అక్షరాస్యత శాతం పురుషుల కన్నా 15 శాతం వరకూ వెనుకబడివుంది. మండలంలోని మొత్తం భూమిలో దాదాపు 40 శాతం భూమి సాగుకు ఉపకరించేది కాగా, దానిలో దాదాపు సగం భూమికి సాగునీరు లభిస్తుంది. మండలంలో సగానికి పైగా వ్యవసాయం మీద ఆధారపడి జీవిస్తున్నారు. మొత్తం పనిచేస్తున్నవారిలో ఎక్కువ భాగం వ్యవసాయ కూలీలుగా జీవితం సాగుస్తూండగా, 19 శాతం వరకూ సాగుచేస్తున్న రైతులు, మరో 12 శాతం మంది కుటీర పరిశ్రమల్లో పనిచేస్తూ జీవిస్తున్నారు, 25 శాతం మంది ఇతర వృత్తులు చేసుకుంటున్నారు. 6 శాతం మందికి కనీసం ఆరు మాసాలైనా పనిచేసేందుకు పని దొరకడం లేదు. == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[భాగేపల్లె]] # [[బోరేగావ్]] # [[దూపల్లె]] # [[కల్యాపూర్]] # [[కందకుర్తి]] # [[కూనేపల్లె]] # [[నీల]] # [[రేంజల్]] # [[సాటాపూర్]] # [[తాడ్‌బిలోలి]] == మూలాలు == <references /> == వెలుపలి లంకెలు == {{నిజామాబాదు జిల్లా మండలాలు}} ni5ssitua83brf9z3cryz3sacjjnv3v 3614677 3614676 2022-08-03T14:10:44Z యర్రా రామారావు 28161 యర్రా రామారావు, [[రేంజల్ మండలం]] పేజీని [[రెంజల్ మండలం]] కు తరలించారు: మరింత మెరుగైన పేరు wikitext text/x-wiki '''రేంజల్ మండలం,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నిజామాబాద్ జిల్లా|నిజామాబాద్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం.<ref>{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2019-02-05 |website= |archive-date=2019-12-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191209041557/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎|||type=mandal|native_name=రెంజల్|district=నిజామాబాదు జిల్లా|latd=18.776316|latm=|lats=|latNS=N|longd=77.903938|longm=|longs=|longEW=E|mandal_map=Telangana-mandal-Nizamabad Renjal-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=రేంజల్|villages=10|area_total=113|population_total=38880|population_male=19403|population_female=19477|population_density=|population_as_of=2011|area_magnitude=చ.కి.మీ=|literacy=46.82|literacy_male=57.58|literacy_female=36.52|pincode=503235}} ఇది సమీప పట్టణమైన [[బోధన్]] నుండి 18 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు కూడా ఈ మండలం ఇదే జిల్లాలో ఉండేది.<ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nizamabad.pdf|title=నిజామాబాదు జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220081912/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nizamabad.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం [[బోధన్ రెవెన్యూ డివిజను]]<nowiki/>లో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఇది నిజామాబాదు డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో  10  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. మండల కేంద్రం [[రేంజల్]] == గణాంకాలు == [[దస్త్రం:Nizamabad mandals Renjal pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు అవిభక్త నిజామాబాదు జిల్లా పటంలో మండల స్థానం]] 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 113 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 38,880. జనాభాలో పురుషులు 19,403 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 19,477. మండలంలో 9,076 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం మండల జనాభా - మొత్తం 38,880 - పురుషులు 19,403 - స్త్రీలు 19,477.అక్షరాస్యత మొత్తం 59.73% -పురుషులు 67.66% - స్త్రీలు 51.95%. 2011 జనగణన సమాచారం ప్రకారం 10 గ్రామాలున్న ఈ మండలంలో 6 గ్రామాల్లో ఉన్నత పాఠశాలలు ఉన్నాయి, మండలంలో కళాశాలలు లేవు. ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం ఒక్క గ్రామంలోనే ఉండగా, 7 గ్రామాల్లో ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉపకేంద్రాలు నెలకొన్నాయి. అన్ని గ్రామాలకు పంపులు, చేతిపంపుల ద్వారా తాగునీటి సౌకర్యం ఉంది. ఒక గ్రామంలో ప్రధాన పోష్టాఫీసు, 8 గ్రామాల్లో ఉప పోష్టాఫీసులు ఉన్నాయి. మండలం వ్యాప్తంగా ఫోన్, మొబైల్ కవరేజీ వంటి సౌకర్యాలు అందుబాటులో ఉన్నాయి. అన్ని గ్రామాలకు బస్సు, ఆటో సర్వీసులు, విద్యుత్ సౌకర్యం, పౌరసరఫరా కేంద్రాలు ఉన్నాయి. రేంజల్ మండల లింగ నిష్పత్తి సమతౌల్యంగా ఉంది, ఐతే స్త్రీల అక్షరాస్యత శాతం పురుషుల కన్నా 15 శాతం వరకూ వెనుకబడివుంది. మండలంలోని మొత్తం భూమిలో దాదాపు 40 శాతం భూమి సాగుకు ఉపకరించేది కాగా, దానిలో దాదాపు సగం భూమికి సాగునీరు లభిస్తుంది. మండలంలో సగానికి పైగా వ్యవసాయం మీద ఆధారపడి జీవిస్తున్నారు. మొత్తం పనిచేస్తున్నవారిలో ఎక్కువ భాగం వ్యవసాయ కూలీలుగా జీవితం సాగుస్తూండగా, 19 శాతం వరకూ సాగుచేస్తున్న రైతులు, మరో 12 శాతం మంది కుటీర పరిశ్రమల్లో పనిచేస్తూ జీవిస్తున్నారు, 25 శాతం మంది ఇతర వృత్తులు చేసుకుంటున్నారు. 6 శాతం మందికి కనీసం ఆరు మాసాలైనా పనిచేసేందుకు పని దొరకడం లేదు. == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[భాగేపల్లె]] # [[బోరేగావ్]] # [[దూపల్లె]] # [[కల్యాపూర్]] # [[కందకుర్తి]] # [[కూనేపల్లె]] # [[నీల]] # [[రేంజల్]] # [[సాటాపూర్]] # [[తాడ్‌బిలోలి]] == మూలాలు == <references /> == వెలుపలి లంకెలు == {{నిజామాబాదు జిల్లా మండలాలు}} ni5ssitua83brf9z3cryz3sacjjnv3v 3614685 3614677 2022-08-03T14:13:55Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki '''రేంజల్ మండలం,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నిజామాబాద్ జిల్లా|నిజామాబాద్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం.<ref>{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2019-02-05 |website= |archive-date=2019-12-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191209041557/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎|||type=mandal|native_name=రెంజల్|district=నిజామాబాదు జిల్లా|latd=18.776316|latm=|lats=|latNS=N|longd=77.903938|longm=|longs=|longEW=E|mandal_map=Telangana-mandal-Nizamabad Renjal-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=రేంజల్|villages=10|area_total=113|population_total=38880|population_male=19403|population_female=19477|population_density=|population_as_of=2011|area_magnitude=చ.కి.మీ=|literacy=46.82|literacy_male=57.58|literacy_female=36.52|pincode=503235}} ఇది సమీప పట్టణమైన [[బోధన్]] నుండి 18 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు కూడా ఈ మండలం ఇదే జిల్లాలో ఉండేది.<ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nizamabad.pdf|title=నిజామాబాదు జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220081912/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nizamabad.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం [[బోధన్ రెవెన్యూ డివిజను]]<nowiki/>లో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఇది నిజామాబాదు డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో  10  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. మండల కేంద్రం [[రేంజల్|రెంజల్]] == గణాంకాలు == [[దస్త్రం:Nizamabad mandals Renjal pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు అవిభక్త నిజామాబాదు జిల్లా పటంలో మండల స్థానం]] 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 113 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 38,880. జనాభాలో పురుషులు 19,403 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 19,477. మండలంలో 9,076 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం మండల జనాభా - మొత్తం 38,880 - పురుషులు 19,403 - స్త్రీలు 19,477.అక్షరాస్యత మొత్తం 59.73% -పురుషులు 67.66% - స్త్రీలు 51.95%. 2011 జనగణన సమాచారం ప్రకారం 10 గ్రామాలున్న ఈ మండలంలో 6 గ్రామాల్లో ఉన్నత పాఠశాలలు ఉన్నాయి, మండలంలో కళాశాలలు లేవు. ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం ఒక్క గ్రామంలోనే ఉండగా, 7 గ్రామాల్లో ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉపకేంద్రాలు నెలకొన్నాయి. అన్ని గ్రామాలకు పంపులు, చేతిపంపుల ద్వారా తాగునీటి సౌకర్యం ఉంది. ఒక గ్రామంలో ప్రధాన పోష్టాఫీసు, 8 గ్రామాల్లో ఉప పోష్టాఫీసులు ఉన్నాయి. మండలం వ్యాప్తంగా ఫోన్, మొబైల్ కవరేజీ వంటి సౌకర్యాలు అందుబాటులో ఉన్నాయి. అన్ని గ్రామాలకు బస్సు, ఆటో సర్వీసులు, విద్యుత్ సౌకర్యం, పౌరసరఫరా కేంద్రాలు ఉన్నాయి. రేంజల్ మండల లింగ నిష్పత్తి సమతౌల్యంగా ఉంది, ఐతే స్త్రీల అక్షరాస్యత శాతం పురుషుల కన్నా 15 శాతం వరకూ వెనుకబడివుంది. మండలంలోని మొత్తం భూమిలో దాదాపు 40 శాతం భూమి సాగుకు ఉపకరించేది కాగా, దానిలో దాదాపు సగం భూమికి సాగునీరు లభిస్తుంది. మండలంలో సగానికి పైగా వ్యవసాయం మీద ఆధారపడి జీవిస్తున్నారు. మొత్తం పనిచేస్తున్నవారిలో ఎక్కువ భాగం వ్యవసాయ కూలీలుగా జీవితం సాగుస్తూండగా, 19 శాతం వరకూ సాగుచేస్తున్న రైతులు, మరో 12 శాతం మంది కుటీర పరిశ్రమల్లో పనిచేస్తూ జీవిస్తున్నారు, 25 శాతం మంది ఇతర వృత్తులు చేసుకుంటున్నారు. 6 శాతం మందికి కనీసం ఆరు మాసాలైనా పనిచేసేందుకు పని దొరకడం లేదు. == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[భాగేపల్లె]] # [[బోరేగావ్]] # [[దూపల్లె]] # [[కల్యాపూర్]] # [[కందకుర్తి]] # [[కూనేపల్లె]] # [[నీల]] # [[రెంజల్]] # [[సాటాపూర్]] # [[తాడ్‌బిలోలి]] == మూలాలు == <references /> == వెలుపలి లంకెలు == {{నిజామాబాదు జిల్లా మండలాలు}} j6x0l1pynwlzvg7yabb70g2pckjmxfd 0 273860 3614689 3517434 2022-08-03T14:28:13Z యర్రా రామారావు 28161 పాత మ్యాపు చేర్చాను wikitext text/x-wiki '''వర్నిమండలం ,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నిజామాబాద్ జిల్లా|నిజామాబాద్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం..<ref>{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2019-02-05 |website= |archive-date=2019-12-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191209041557/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |url-status=dead }}</ref>{{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎|||type=mandal|native_name=వర్ని|district=నిజామాబాదు జిల్లా|latd=18.5324|latm=|lats=|latNS=N|longd=77.8950|longm=|longs=|longEW=E|mandal_map=Telangana-mandal-Nizamabad Varni-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=వర్ని|villages=12|area_total=|population_total=72230|population_male=35311|population_female=36919|population_density=|population_as_of=2011|area_magnitude=చ.కి.మీ=|literacy=47.19|literacy_male=58.51|literacy_female=36.10|pincode=503201}} ఇది సమీప పట్టణమైన [[బోధన్]] నుండి 15 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు కూడా ఈ మండలం ఇదే జిల్లాలో ఉండేది.<ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nizamabad.pdf|title=నిజామాబాదు జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220081912/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nizamabad.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం [[బోధన్ రెవెన్యూ డివిజను]]<nowiki/>లో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఇది నిజామాబాదు డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో  14  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. అందులో రెండు నిర్జన గ్రామాలు. == పునర్వ్యవస్థీకరణ పూర్వాపరాలు == 2016 పునర్వ్యవస్థీకరణ ప్రకారం ఈ మండలంలో 23 (ఇరవైమూడు) రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి.ఆ తరువాత 2019 లో ఏర్పడిన [[చందూర్ మండలం (నిజామాబాద్ జిల్లా)|చందూర్]] మండలంలో 6 గ్రామాలు, [[మొస్రా మండలం|మొస్రా]] మండలంలో 4 గ్రామాలు చేరాయి. == గణాంకాలు == [[దస్త్రం:Nizamabad mandals Varni pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు అవిభక్త నిజామాబాదు జిల్లా పటంలో మండల స్థానం]] 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం మండల జనాభా - మొత్తం 72,230 - పురుషులు 35,311 - స్త్రీలు 36,919; అక్షరాస్యత - మొత్తం 47.19% - పురుషులు 58.51%- స్త్రీలు 36.10% 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 244 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 32,971. జనాభాలో పురుషులు 16,194 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 16,777. మండలంలో 8,216 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[రాజ్‌పేట]] # [[వర్ని]] # [[మల్లారం (వర్ని)|మల్లారం]] # [[జాకోర]] # [[ఖునిపూర్]] # [[జలాల్‌పూర్ (వర్ని)|జలాల్‌పూర్]] # [[సయ్యిదాపూర్]] # [[సిద్దాపూర్ (వర్ని)|సిద్దాపూర్]] # [[పైడిమల్]] # [[తగిలెపల్లి]] # [[శంకోర]] # [[కారేగావ్ (వర్ని మండలం)|కారేగావ్]] గమనిక:నిర్జన గ్రామలు రెండు పరిగణనలోకి తీసుకోలేదు == మూలాలు == <references /> == వెలుపలి లంకెలు == {{నిజామాబాదు జిల్లా మండలాలు}} oxsrnfpk8ag4g358apdbilolblb1jz7 3614699 3614689 2022-08-03T14:36:31Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki '''వర్నిమండలం ,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నిజామాబాద్ జిల్లా|నిజామాబాద్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం..<ref>{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2019-02-05 |website= |archive-date=2019-12-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191209041557/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |url-status=dead }}</ref>{{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎|||type=mandal|native_name=వర్ని|district=నిజామాబాదు జిల్లా|latd=18.5324|latm=|lats=|latNS=N|longd=77.8950|longm=|longs=|longEW=E|mandal_map=Telangana-mandal-Nizamabad Varni-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=వర్ని (వర్ని మండలం)|villages=12|area_total=|population_total=72230|population_male=35311|population_female=36919|population_density=|population_as_of=2011|area_magnitude=చ.కి.మీ=|literacy=47.19|literacy_male=58.51|literacy_female=36.10|pincode=503201}} ఇది సమీప పట్టణమైన [[బోధన్]] నుండి 15 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు కూడా ఈ మండలం ఇదే జిల్లాలో ఉండేది.<ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nizamabad.pdf|title=నిజామాబాదు జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220081912/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nizamabad.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం [[బోధన్ రెవెన్యూ డివిజను]]<nowiki/>లో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఇది నిజామాబాదు డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో  14  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. అందులో రెండు నిర్జన గ్రామాలు. == పునర్వ్యవస్థీకరణ పూర్వాపరాలు == 2016 పునర్వ్యవస్థీకరణ ప్రకారం ఈ మండలంలో 23 (ఇరవైమూడు) రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి.ఆ తరువాత 2019 లో ఏర్పడిన [[చందూర్ మండలం (నిజామాబాద్ జిల్లా)|చందూర్]] మండలంలో 6 గ్రామాలు, [[మొస్రా మండలం|మొస్రా]] మండలంలో 4 గ్రామాలు చేరాయి. == గణాంకాలు == [[దస్త్రం:Nizamabad mandals Varni pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు అవిభక్త నిజామాబాదు జిల్లా పటంలో మండల స్థానం]] 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం మండల జనాభా - మొత్తం 72,230 - పురుషులు 35,311 - స్త్రీలు 36,919; అక్షరాస్యత - మొత్తం 47.19% - పురుషులు 58.51%- స్త్రీలు 36.10% 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 244 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 32,971. జనాభాలో పురుషులు 16,194 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 16,777. మండలంలో 8,216 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[రాజ్‌పేట]] # [[వర్ని]] # [[మల్లారం (వర్ని)|మల్లారం]] # [[జాకోర]] # [[ఖునిపూర్]] # [[జలాల్‌పూర్ (వర్ని)|జలాల్‌పూర్]] # [[సయ్యిదాపూర్]] # [[సిద్దాపూర్ (వర్ని)|సిద్దాపూర్]] # [[పైడిమల్]] # [[తగిలెపల్లి]] # [[శంకోర]] # [[కారేగావ్ (వర్ని మండలం)|కారేగావ్]] గమనిక:నిర్జన గ్రామలు రెండు పరిగణనలోకి తీసుకోలేదు == మూలాలు == <references /> == వెలుపలి లంకెలు == {{నిజామాబాదు జిల్లా మండలాలు}} fz7z6d4gjvodxsd2ye33qf3o5m4kyv5 3614709 3614699 2022-08-03T15:56:11Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki '''వర్నిమండలం ,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నిజామాబాద్ జిల్లా|నిజామాబాద్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం..<ref>{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2019-02-05 |website= |archive-date=2019-12-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191209041557/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |url-status=dead }}</ref>{{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎|||type=mandal|native_name=వర్ని|district=నిజామాబాదు జిల్లా|latd=18.5324|latm=|lats=|latNS=N|longd=77.8950|longm=|longs=|longEW=E|mandal_map=Telangana-mandal-Nizamabad Varni-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=వర్ని (వర్ని మండలం)|villages=12|area_total=|population_total=72230|population_male=35311|population_female=36919|population_density=|population_as_of=2011|area_magnitude=చ.కి.మీ=|literacy=47.19|literacy_male=58.51|literacy_female=36.10|pincode=503201}} ఇది సమీప పట్టణమైన [[బోధన్]] నుండి 15 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు కూడా ఈ మండలం ఇదే జిల్లాలో ఉండేది.<ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nizamabad.pdf|title=నిజామాబాదు జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220081912/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nizamabad.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం [[బోధన్ రెవెన్యూ డివిజను]]<nowiki/>లో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఇది నిజామాబాదు డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో  14  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. అందులో రెండు నిర్జన గ్రామాలు. == పునర్వ్యవస్థీకరణ పూర్వాపరాలు == 2016 పునర్వ్యవస్థీకరణ ప్రకారం ఈ మండలంలో 23 (ఇరవైమూడు) రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి.ఆ తరువాత 2019 లో ఏర్పడిన [[చందూర్ మండలం (నిజామాబాద్ జిల్లా)|చందూర్]] మండలంలో 6 గ్రామాలు, [[మొస్రా మండలం|మొస్రా]] మండలంలో 4 గ్రామాలు చేరాయి. == గణాంకాలు == [[దస్త్రం:Nizamabad mandals Varni pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు అవిభక్త నిజామాబాదు జిల్లా పటంలో మండల స్థానం]] 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం మండల జనాభా - మొత్తం 72,230 - పురుషులు 35,311 - స్త్రీలు 36,919; అక్షరాస్యత - మొత్తం 47.19% - పురుషులు 58.51%- స్త్రీలు 36.10% 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 244 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 32,971. జనాభాలో పురుషులు 16,194 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 16,777. మండలంలో 8,216 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[రాజ్‌పేట]] # [[వర్ని]] # [[మల్లారం (వర్ని)|మల్లారం]] # [[జాకోర]] # [[ఖునిపూర్]] # [[జలాల్‌పూర్ (వర్ని)|జలాల్‌పూర్]] # [[సయ్యిదాపూర్]] # [[సిద్దాపూర్ (వర్ని)|సిద్దాపూర్]] # [[పైడిమల్]] # [[తగిలెపల్లి]] # [[శంకోర]] # [[కారేగావ్ (వర్ని మండలం)|కారేగావ్]] గమనిక:నిర్జన గ్రామలు రెండు పరిగణనలోకి తీసుకోలేదు == మూలాలు == <references /> == వెలుపలి లంకెలు == {{నిజామాబాదు జిల్లా మండలాలు}} apl38jq6t45c5bmecf8zu5ul8tv8ezp 3614710 3614709 2022-08-03T15:57:59Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki '''వర్నిమండలం ,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నిజామాబాద్ జిల్లా|నిజామాబాద్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం..<ref>{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2019-02-05 |website= |archive-date=2019-12-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191209041557/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/229.-Nizamabad-Final.pdf |url-status=dead }}</ref>{{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎|||type=mandal|native_name=వర్ని|district=నిజామాబాదు జిల్లా|latd=18.5324|latm=|lats=|latNS=N|longd=77.8950|longm=|longs=|longEW=E|mandal_map=Telangana-mandal-Nizamabad Varni-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=వర్ని (వర్ని మండలం)|villages=12|area_total=|population_total=72230|population_male=35311|population_female=36919|population_density=|population_as_of=2011|area_magnitude=చ.కి.మీ=|literacy=47.19|literacy_male=58.51|literacy_female=36.10|pincode=503201}} ఇది సమీప పట్టణమైన [[బోధన్]] నుండి 15 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు కూడా ఈ మండలం ఇదే జిల్లాలో ఉండేది.<ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nizamabad.pdf|title=నిజామాబాదు జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220081912/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nizamabad.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం [[బోధన్ రెవెన్యూ డివిజను]]<nowiki/>లో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఇది నిజామాబాదు డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో  14  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. అందులో రెండు నిర్జన గ్రామాలు. == పునర్వ్యవస్థీకరణ పూర్వాపరాలు == 2016 పునర్వ్యవస్థీకరణ ప్రకారం ఈ మండలంలో 23 (ఇరవైమూడు) రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి.ఆ తరువాత 2019 లో ఏర్పడిన [[చందూర్ మండలం (నిజామాబాద్ జిల్లా)|చందూర్]] మండలంలో 6 గ్రామాలు, [[మొస్రా మండలం|మొస్రా]] మండలంలో 5 గ్రామాలు చేరాయి. == గణాంకాలు == [[దస్త్రం:Nizamabad mandals Varni pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు అవిభక్త నిజామాబాదు జిల్లా పటంలో మండల స్థానం]] 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం మండల జనాభా - మొత్తం 72,230 - పురుషులు 35,311 - స్త్రీలు 36,919; అక్షరాస్యత - మొత్తం 47.19% - పురుషులు 58.51%- స్త్రీలు 36.10% 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 244 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 32,971. జనాభాలో పురుషులు 16,194 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 16,777. మండలంలో 8,216 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[రాజ్‌పేట]] # [[వర్ని]] # [[మల్లారం (వర్ని)|మల్లారం]] # [[జాకోర]] # [[ఖునిపూర్]] # [[జలాల్‌పూర్ (వర్ని)|జలాల్‌పూర్]] # [[సయ్యిదాపూర్]] # [[సిద్దాపూర్ (వర్ని)|సిద్దాపూర్]] # [[పైడిమల్]] # [[తగిలెపల్లి]] # [[శంకోర]] # [[కారేగావ్ (వర్ని మండలం)|కారేగావ్]] గమనిక:నిర్జన గ్రామలు రెండు పరిగణనలోకి తీసుకోలేదు == మూలాలు == <references /> == వెలుపలి లంకెలు == {{నిజామాబాదు జిల్లా మండలాలు}} qljpgpkfftjdjd1m3hz2wutybhnhbsu 0 276649 3615104 3566869 2022-08-04T10:15:24Z యర్రా రామారావు 28161 కొత్త మ్యాపు ఎక్కింపు, తాజా గణాంకాలు కూర్పు wikitext text/x-wiki '''బిజినపల్లి మండలం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రంలోని [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాకు]] చెందిన ఒక మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 243, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 11.10.2016  </ref> {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎|type = mandal||native_name=బిజినేపల్లి|district=నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా | latd = 16.5500 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.2000 | longm = | longs = | longEW = E |mandal_map=Telangana-mandal-Nagarkurnool Bijinapalle-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=బిజినేపల్లి|బిజినేపల్లి|villages=24|area_total=265|population_total=72647|population_male=36705|population_female=35942|population_density=|population_as_of = 2011 |area_magnitude= చ.కి.మీ=|literacy=40.39|literacy_male=52.68|literacy_female=27.66|pincode = 509203 }} ఇది సమీప పట్టణమైన [[వనపర్తి]] నుండి 34 కి. మీ. దూరంలో ఉంది.<ref name="ప్రగతి బాటలో..రాంరెడ్డిపల్లి">{{cite news |last1=Namasthe Telangana |title=ప్రగతి బాటలో..రాంరెడ్డిపల్లి |url=https://www.ntnews.com/nagarkurnool/nagarkurnool-12-06-2021-3-120261/ |accessdate=20 July 2021 |date=11 June 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210720151747/https://www.ntnews.com/nagarkurnool/nagarkurnool-12-06-2021-3-120261/ |archivedate=20 జూలై 2021 |work= |url-status=live }}</ref> 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ మండలం [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] లో ఉండేది. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం నాగర్‌కర్నూల్ రెవిన్యూ డివిజనులో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు కూడా ఇదే డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో 24  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. మండల కేంద్రం [[బిజినేపల్లి (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|బిజినేపల్లి]]. == గణాంకాలు == [[దస్త్రం:Mahabubnagar mandals Bijinapalli pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు అవిభక్త మహబూబ్​నగర్  జిల్లా పటంలో మండల స్థానం]] 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 265 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 72,647. జనాభాలో పురుషులు 36,705 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 35,942. మండలంలో 16,239 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం మండల జనాభా - మొత్తం 72,647 - పురుషులు 36,705 - స్త్రీలు 35,942.అక్షరాస్యుల సంఖ్య 34130.<ref>Census of India 2011, Provisional Population Totals, Anadhra Pradesh, Published by Director of Census Operations AP, Page No.127</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === {{Div col|colwidth=15em|rules=yes|gap=2em}} # [[గౌరారం (బిజినపల్లి)|గౌరారం]] # [[మంగనూర్]] # [[వెల్గొండ (బిజినపల్లి)|వెల్గొండ]] # [[వట్టెం]] # [[అనేఖాన్‌పల్లి]] # [[కారుకొండ]] # [[వసంతపూర్]] # [[లింగసానిపల్లి]] # [[వెంకటాపూర్ (బిజినపల్లి మండలం)|వెంకటాపూర్]] # [[పాలెం (బిజినపల్లి)|పాలెం]] # [[గుడ్లనర్వ]] # [[బిజినేపల్లి (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|బిజినేపల్లి]] # [[పోలేపల్లి (బిజినపల్లి)|పోలేపల్లి]] # [[లాట్‌పల్లి]] # [[గంగారం (బిజినపల్లి)|గంగారం]] # [[మహదేవ్‌పేట]] # [[షాయిన్‌పల్లి]] # [[మమ్మాయిపల్లి]] # [[అల్లిపూర్ (బిజినపల్లి)|అల్లిపూర్]] # [[సల్కార్‌పేట్]] # [[వడ్డెమాను (బిజినపల్లి)|వడ్డెమాను]] # [[బోయాపూర్]] # [[ఖానాపూర్ (బిజినపల్లి మండలం)|ఖానాపూర్]] # [[ధర్మాపూర్ (బిజినేపల్లి మండలం)|ధర్మాపూర్]] {{Div col end}} == మూలాలు == <references /> == వెలుపలి లంకెలు == {{నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా మండలాలు}} 6o541iik5bu8q7ihyqhqkxyv3vb4bt7 3615105 3615104 2022-08-04T10:16:06Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki '''బిజినపల్లి మండలం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రంలోని [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాకు]] చెందిన ఒక మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 243, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 11.10.2016  </ref> {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎|type = mandal||native_name=బిజినేపల్లి|district=నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా | latd = 16.5500 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.2000 | longm = | longs = | longEW = E |mandal_map=Telangana-mandal-Nagarkurnool Bijinapalle-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=బిజినేపల్లి (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|బిజినేపల్లి|villages=24|area_total=265|population_total=72647|population_male=36705|population_female=35942|population_density=|population_as_of = 2011 |area_magnitude= చ.కి.మీ=|literacy=40.39|literacy_male=52.68|literacy_female=27.66|pincode = 509203 }} ఇది సమీప పట్టణమైన [[వనపర్తి]] నుండి 34 కి. మీ. దూరంలో ఉంది.<ref name="ప్రగతి బాటలో..రాంరెడ్డిపల్లి">{{cite news |last1=Namasthe Telangana |title=ప్రగతి బాటలో..రాంరెడ్డిపల్లి |url=https://www.ntnews.com/nagarkurnool/nagarkurnool-12-06-2021-3-120261/ |accessdate=20 July 2021 |date=11 June 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210720151747/https://www.ntnews.com/nagarkurnool/nagarkurnool-12-06-2021-3-120261/ |archivedate=20 జూలై 2021 |work= |url-status=live }}</ref> 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ మండలం [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] లో ఉండేది. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం నాగర్‌కర్నూల్ రెవిన్యూ డివిజనులో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు కూడా ఇదే డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో 24  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. మండల కేంద్రం [[బిజినేపల్లి (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|బిజినేపల్లి]]. == గణాంకాలు == [[దస్త్రం:Mahabubnagar mandals Bijinapalli pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు అవిభక్త మహబూబ్​నగర్  జిల్లా పటంలో మండల స్థానం]] 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 265 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 72,647. జనాభాలో పురుషులు 36,705 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 35,942. మండలంలో 16,239 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం మండల జనాభా - మొత్తం 72,647 - పురుషులు 36,705 - స్త్రీలు 35,942.అక్షరాస్యుల సంఖ్య 34130.<ref>Census of India 2011, Provisional Population Totals, Anadhra Pradesh, Published by Director of Census Operations AP, Page No.127</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === {{Div col|colwidth=15em|rules=yes|gap=2em}} # [[గౌరారం (బిజినపల్లి)|గౌరారం]] # [[మంగనూర్]] # [[వెల్గొండ (బిజినపల్లి)|వెల్గొండ]] # [[వట్టెం]] # [[అనేఖాన్‌పల్లి]] # [[కారుకొండ]] # [[వసంతపూర్]] # [[లింగసానిపల్లి]] # [[వెంకటాపూర్ (బిజినపల్లి మండలం)|వెంకటాపూర్]] # [[పాలెం (బిజినపల్లి)|పాలెం]] # [[గుడ్లనర్వ]] # [[బిజినేపల్లి (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|బిజినేపల్లి]] # [[పోలేపల్లి (బిజినపల్లి)|పోలేపల్లి]] # [[లాట్‌పల్లి]] # [[గంగారం (బిజినపల్లి)|గంగారం]] # [[మహదేవ్‌పేట]] # [[షాయిన్‌పల్లి]] # [[మమ్మాయిపల్లి]] # [[అల్లిపూర్ (బిజినపల్లి)|అల్లిపూర్]] # [[సల్కార్‌పేట్]] # [[వడ్డెమాను (బిజినపల్లి)|వడ్డెమాను]] # [[బోయాపూర్]] # [[ఖానాపూర్ (బిజినపల్లి మండలం)|ఖానాపూర్]] # [[ధర్మాపూర్ (బిజినేపల్లి మండలం)|ధర్మాపూర్]] {{Div col end}} == మూలాలు == <references /> == వెలుపలి లంకెలు == {{నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా మండలాలు}} q25tcyhg3p52u2qz18zj7tygelb5m4b 0 276880 3614899 3566875 2022-08-04T03:01:04Z యర్రా రామారావు 28161 కొత్త మ్యాపు ఎక్కింపు, తాజా గణాంకాలు కూర్పు wikitext text/x-wiki '''అమ్రాబాద్ మండలం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రములోని [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాకు]] చెందిన ఒక మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 243, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 11.10.2016</ref> {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎||type=mandal|latd=16.3763093|longd=78.8333631|native_name=అమ్రాబాద్|district=నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|mandal_map=Telangana-mandal-Nagarkurnool Amrabad-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=అమ్రాబాద్|villages=8|area_total=1219|population_total=50133|population_male=24868|population_female=25265|population_density=|population_as_of=2011|area_magnitude=చ.కి.మీ=|literacy=49.39|literacy_male=63.62|literacy_female=34.66|pincode=5092011|longEW=E|latNS=N}} ఇది సమీప పట్టణమైన [[వనపర్తి]] నుండి 75 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ మండలం [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] లో ఉండేది. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం అచ్చంపేట రెవిన్యూ డివిజనులో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఇది నాగర్‌కర్నూల్ డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో  8  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. మండల కేంద్రం [[అమ్రాబాద్ (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|అమ్రాబాద్]]. == మండల భౌగోళిక సరిహద్దులు == అమ్రాబాదు మండలం [[కృష్ణానది|కృష్ణా]], [[తుంగభద్ర నది|తుంగభద్ర]] నదుల మధ్యన ఉంది. ఈ రెండు నదులతో పాటు ఈ మండలం [[కర్నూలు]], [[ప్రకాశం]], [[గుంటూరు]], [[నల్గొండ]] జిల్లాల సరిహద్దులను కలిగి ఉంది. ఉత్తరమున, పశ్చిమమున కొల్లాపూర్, లింగాల, బల్మూర్, అచ్చంపేట మండలాలు సరిహద్దులుగా ఉన్నాయి. అమ్రాబాదు వైశాల్యం రీత్యా నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాలో అతి పెద్ద మండలం. కానీ జనసాంద్రత తక్కువ. మండలంలో అధికభాగం [[నల్లమల]] అడవులతో విస్తరించి ఉంది. మండలాలేర్పడక మునుపు అమ్రాబాద్ తాలూకా కేంద్రంగా ఉంది. మండల కేంద్రమైన అమ్రాబాదు 150 మీటర్ల ఎత్తున్న పీఠభూమిపై ఉంది. [[మన్ననూర్ (అమ్రాబాద్)|మన్ననూరు]], అమ్రాబాదు దరిదాపుల్లో కొన్ని కిలోమీటర్ల మేరకు తప్ప మిగిలిన మండలమంతా ఎత్తైన కొండలతో నిండి ఉంది.<ref>[http://books.google.com/books?id=MG1OAAAAMAAJ&q=amrabad&dq=amrabad Indian minerals, Volume 23] By India. Mineral Information Bureau, Geological Survey of India</ref> అమ్రాబాద్ మండలంలో చెంచుల తెగకు చెందిన జనాభా ఎక్కువగా ఉన్నారు.<ref>[http://books.google.com/books?id=vVHR13x6fAMC&pg=PA61&dq=amrabad#v=onepage&q=amrabad&f=false Development of primitive tribal groups in India] By P. K. Mohanty</ref> == గణాంకాలు == [[దస్త్రం:Mahabubnagar mandals Amrabad pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు అవిభక్త నిజామాబాదు జిల్లా పటంలో మండల స్థానం]] 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం జనాభా- మొత్తం 50,133 - పురుషులు 24,868 - స్త్రీలు 25,265. అక్షరాస్యుల సంఖ్య 25131.<ref>Census of India 2011, Provisional Population Totals, Anadhra Pradesh, Published by Director of Census Operations AP, Page No.127</ref> 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 1219 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 32,230. జనాభాలో పురుషులు 15,730 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 16,500. మండలంలో 7,661 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[అమ్రాబాద్ (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|అమ్రాబాద్]] # [[మాచారం (అమ్రాబాద్)|మాచారం]] # [[తుర్కపల్లి (అమ్రాబాద్ మండలం)|తుర్కపల్లి]] # [[మన్ననూర్ (అమ్రాబాద్)|మన్ననూర్]] # [[తిరుమలాపూర్ (బి.కె)]] # [[లక్ష్మాపూర్ (బి.కె)]] # [[ఉప్పునూతల (బి.కె)]] # [[వట్వర్లపల్లి]] == ఇతర వివరాలు == మండలంలోని బౌరాపూర్‌ గ్రామంలో [[బౌరాపూర్‌ భ్రమరాంబ దేవాలయం|భ్రమరాంబ దేవాలయం]] ఉంది. == మూలాలు == <references /> == వెలుపలి లంకెలు == {{నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా మండలాలు}} iim2ygm4fwmwhqq7hnbj2ifn7m2czdw 3614900 3614899 2022-08-04T03:02:10Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki '''అమ్రాబాద్ మండలం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రములోని [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాకు]] చెందిన ఒక మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 243, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 11.10.2016</ref> {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎||type=mandal|latd=16.3763093|longd=78.8333631|native_name=అమ్రాబాద్|district=నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|mandal_map=Telangana-mandal-Nagarkurnool Amrabad-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=అమ్రాబాద్ (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|villages=8|area_total=1219|population_total=50133|population_male=24868|population_female=25265|population_density=|population_as_of=2011|area_magnitude=చ.కి.మీ=|literacy=49.39|literacy_male=63.62|literacy_female=34.66|pincode=5092011|longEW=E|latNS=N}} ఇది సమీప పట్టణమైన [[వనపర్తి]] నుండి 75 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ మండలం [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] లో ఉండేది. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం అచ్చంపేట రెవిన్యూ డివిజనులో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఇది నాగర్‌కర్నూల్ డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో  8  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. మండల కేంద్రం [[అమ్రాబాద్ (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|అమ్రాబాద్]]. == మండల భౌగోళిక సరిహద్దులు == అమ్రాబాదు మండలం [[కృష్ణానది|కృష్ణా]], [[తుంగభద్ర నది|తుంగభద్ర]] నదుల మధ్యన ఉంది. ఈ రెండు నదులతో పాటు ఈ మండలం [[కర్నూలు]], [[ప్రకాశం]], [[గుంటూరు]], [[నల్గొండ]] జిల్లాల సరిహద్దులను కలిగి ఉంది. ఉత్తరమున, పశ్చిమమున కొల్లాపూర్, లింగాల, బల్మూర్, అచ్చంపేట మండలాలు సరిహద్దులుగా ఉన్నాయి. అమ్రాబాదు వైశాల్యం రీత్యా నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాలో అతి పెద్ద మండలం. కానీ జనసాంద్రత తక్కువ. మండలంలో అధికభాగం [[నల్లమల]] అడవులతో విస్తరించి ఉంది. మండలాలేర్పడక మునుపు అమ్రాబాద్ తాలూకా కేంద్రంగా ఉంది. మండల కేంద్రమైన అమ్రాబాదు 150 మీటర్ల ఎత్తున్న పీఠభూమిపై ఉంది. [[మన్ననూర్ (అమ్రాబాద్)|మన్ననూరు]], అమ్రాబాదు దరిదాపుల్లో కొన్ని కిలోమీటర్ల మేరకు తప్ప మిగిలిన మండలమంతా ఎత్తైన కొండలతో నిండి ఉంది.<ref>[http://books.google.com/books?id=MG1OAAAAMAAJ&q=amrabad&dq=amrabad Indian minerals, Volume 23] By India. Mineral Information Bureau, Geological Survey of India</ref> అమ్రాబాద్ మండలంలో చెంచుల తెగకు చెందిన జనాభా ఎక్కువగా ఉన్నారు.<ref>[http://books.google.com/books?id=vVHR13x6fAMC&pg=PA61&dq=amrabad#v=onepage&q=amrabad&f=false Development of primitive tribal groups in India] By P. K. Mohanty</ref> == గణాంకాలు == [[దస్త్రం:Mahabubnagar mandals Amrabad pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు అవిభక్త నిజామాబాదు జిల్లా పటంలో మండల స్థానం]] 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం జనాభా- మొత్తం 50,133 - పురుషులు 24,868 - స్త్రీలు 25,265. అక్షరాస్యుల సంఖ్య 25131.<ref>Census of India 2011, Provisional Population Totals, Anadhra Pradesh, Published by Director of Census Operations AP, Page No.127</ref> 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 1219 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 32,230. జనాభాలో పురుషులు 15,730 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 16,500. మండలంలో 7,661 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[అమ్రాబాద్ (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|అమ్రాబాద్]] # [[మాచారం (అమ్రాబాద్)|మాచారం]] # [[తుర్కపల్లి (అమ్రాబాద్ మండలం)|తుర్కపల్లి]] # [[మన్ననూర్ (అమ్రాబాద్)|మన్ననూర్]] # [[తిరుమలాపూర్ (బి.కె)]] # [[లక్ష్మాపూర్ (బి.కె)]] # [[ఉప్పునూతల (బి.కె)]] # [[వట్వర్లపల్లి]] == ఇతర వివరాలు == మండలంలోని బౌరాపూర్‌ గ్రామంలో [[బౌరాపూర్‌ భ్రమరాంబ దేవాలయం|భ్రమరాంబ దేవాలయం]] ఉంది. == మూలాలు == <references /> == వెలుపలి లంకెలు == {{నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా మండలాలు}} n7na5cubt6ablethnau17w12ptvhbst 3614929 3614900 2022-08-04T03:50:08Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki '''అమ్రాబాద్ మండలం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రములోని [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాకు]] చెందిన ఒక మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 243, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 11.10.2016</ref> {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎||type=mandal|latd=16.3763093|longd=78.8333631|native_name=అమ్రాబాద్|district=నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|mandal_map=Telangana-mandal-Nagarkurnool Amrabad-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=అమ్రాబాద్ (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|villages=8|area_total=1219|population_total=50133|population_male=24868|population_female=25265|population_density=|population_as_of=2011|area_magnitude=చ.కి.మీ=|literacy=49.39|literacy_male=63.62|literacy_female=34.66|pincode=5092011|longEW=E|latNS=N}} ఇది సమీప పట్టణమైన [[వనపర్తి]] నుండి 75 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ మండలం [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] లో ఉండేది. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం అచ్చంపేట రెవిన్యూ డివిజనులో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఇది నాగర్‌కర్నూల్ డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో  8  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. మండల కేంద్రం [[అమ్రాబాద్ (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|అమ్రాబాద్]]. == మండల భౌగోళిక సరిహద్దులు == అమ్రాబాదు మండలం [[కృష్ణానది|కృష్ణా]], [[తుంగభద్ర నది|తుంగభద్ర]] నదుల మధ్యన ఉంది. ఈ రెండు నదులతో పాటు ఈ మండలం [[కర్నూలు]], [[ప్రకాశం]], [[గుంటూరు]], [[నల్గొండ]] జిల్లాల సరిహద్దులను కలిగి ఉంది. ఉత్తరమున, పశ్చిమమున కొల్లాపూర్, లింగాల, బల్మూర్, అచ్చంపేట మండలాలు సరిహద్దులుగా ఉన్నాయి. అమ్రాబాదు వైశాల్యం రీత్యా నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాలో అతి పెద్ద మండలం. కానీ జనసాంద్రత తక్కువ. మండలంలో అధికభాగం [[నల్లమల]] అడవులతో విస్తరించి ఉంది. మండలాలేర్పడక మునుపు అమ్రాబాద్ తాలూకా కేంద్రంగా ఉంది. మండల కేంద్రమైన అమ్రాబాదు 150 మీటర్ల ఎత్తున్న పీఠభూమిపై ఉంది. [[మన్ననూర్ (అమ్రాబాద్)|మన్ననూరు]], అమ్రాబాదు దరిదాపుల్లో కొన్ని కిలోమీటర్ల మేరకు తప్ప మిగిలిన మండలమంతా ఎత్తైన కొండలతో నిండి ఉంది.<ref>[http://books.google.com/books?id=MG1OAAAAMAAJ&q=amrabad&dq=amrabad Indian minerals, Volume 23] By India. Mineral Information Bureau, Geological Survey of India</ref> అమ్రాబాద్ మండలంలో చెంచుల తెగకు చెందిన జనాభా ఎక్కువగా ఉన్నారు.<ref>[http://books.google.com/books?id=vVHR13x6fAMC&pg=PA61&dq=amrabad#v=onepage&q=amrabad&f=false Development of primitive tribal groups in India] By P. K. Mohanty</ref> == గణాంకాలు == [[దస్త్రం:Mahabubnagar mandals Amrabad pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు అవిభక్త మహబూబ్​నగర్​ జిల్లా పటంలో మండల స్థానం]] 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం జనాభా- మొత్తం 50,133 - పురుషులు 24,868 - స్త్రీలు 25,265. అక్షరాస్యుల సంఖ్య 25131.<ref>Census of India 2011, Provisional Population Totals, Anadhra Pradesh, Published by Director of Census Operations AP, Page No.127</ref> 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 1219 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 32,230. జనాభాలో పురుషులు 15,730 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 16,500. మండలంలో 7,661 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[అమ్రాబాద్ (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|అమ్రాబాద్]] # [[మాచారం (అమ్రాబాద్)|మాచారం]] # [[తుర్కపల్లి (అమ్రాబాద్ మండలం)|తుర్కపల్లి]] # [[మన్ననూర్ (అమ్రాబాద్)|మన్ననూర్]] # [[తిరుమలాపూర్ (బి.కె)]] # [[లక్ష్మాపూర్ (బి.కె)]] # [[ఉప్పునూతల (బి.కె)]] # [[వట్వర్లపల్లి]] == ఇతర వివరాలు == మండలంలోని బౌరాపూర్‌ గ్రామంలో [[బౌరాపూర్‌ భ్రమరాంబ దేవాలయం|భ్రమరాంబ దేవాలయం]] ఉంది. == మూలాలు == <references /> == వెలుపలి లంకెలు == {{నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా మండలాలు}} r7hfq7v81plbgv8trsrtqz9diz8s640 0 276882 3614902 3566873 2022-08-04T03:13:29Z యర్రా రామారావు 28161 కొత్త మ్యాపు ఎక్కింపు, తాజా గణాంకాలు కూర్పు wikitext text/x-wiki '''ఉప్పునుంతల మండలం,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం.<ref>https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf</ref> {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎|||type=mandal|native_name=ఉప్పునుంతల|district=నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|latd=16.480864|latm=|lats=|latNS=N|longd=78.634415|longm=|longs=|longEW=E|mandal_map=Telangana-mandal-Nagarkurnool Uppunuthala-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=ఉప్పునుంతల|villages=20|area_total=220|population_total=34225|population_male=17208|population_female=17017|population_density=|population_as_of=2011|area_magnitude=చ.కి.మీ=|literacy=39.47|literacy_male=52.03|literacy_female=26.79|pincode=509376}} ఇది సమీప పట్టణమైన [[వనపర్తి]] నుండి 62 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ మండలం [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] లో ఉండేది. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం అచ్చంపేట రెవిన్యూ డివిజనులో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఇది నాగర్‌కర్నూల్ డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో 22  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. అందులో రెండు నిర్జన గ్రామాలు. మండల కేంద్రం [[ఉప్పునుంతల]] == గణాంకాలు == [[దస్త్రం:Mahabubnagar mandals Uppunuthala pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు అవిభక్త మహబూబ్ నగర్ జిల్లా పటంలో మండల స్థానం]] 2011 జనాభా లెక్కల ప్రకారం మండల జనాభా 33438. ఇందులో పురుషుల సంఖ్య 16859, స్త్రీల సంఖ్య 16579. అక్షరాస్యుల సంఖ్య 15899.<ref>Census of India 2011, Provisional Population Totals, Anadhra Pradesh, Published by Director of Census Operations AP, Page No.127</ref> 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 220 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 34,225. జనాభాలో పురుషులు 17,208 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 17,017. మండలంలో 7,879 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> ==మండలం లోని గ్రామాలు== ===రెవెన్యూ గ్రామాలు=== # [[దాసర్లపల్లి (ఉప్పునూతల)|దాసర్లపల్లి]] # [[పెద్దాపూర్ (ఉప్పునూతల)|పెద్దాపూర్]] # [[మొల్గర]] # [[జప్తిసదగోడ్]] # [[తిరుమలాపూర్ (పట్టిగోదల్)|తిరుమలాపుర్]] # [[కొరటికల్ (ఉప్పునూతల)|కొరటికల్]] # [[లతీఫ్‌పూర్]] # [[పెన్మిల్ల]] # [[అయ్యవారిపల్లి (ఉప్పునూతల)|అయ్యవారిపల్లి]] # [[వెల్టూర్]] # [[తిప్పాపూర్ (ఉప్పునూతల)|తిప్పాపూర్]] # [[కంసానిపల్లి (ఉప్పునూతల)|కంసానిపల్లి]] # [[లక్ష్మాపూర్ (పట్టిగోదల్)|లక్ష్మాపూర్]] # [[మామిళ్ళపల్లి (ఉప్పునూతల)|మామిళ్ళపల్లి]] # [[ఉప్పరపల్లి (ఉప్పునూతల)|ఉప్పరపల్లి]] # [[మర్రిపల్లి (ఉప్పునూతల)|మర్రిపల్లి]] # [[ఉప్పునుంతల]] # [[తాడూర్ (ఉప్పునూతల)|తాడూర్]] # [[పెరట్వానిపల్లి]] # [[రాయిచేడు]] గమనిక:నిర్జన గ్రామాలు రెండు పరిగణనలోకి తీసుకోలేదు == మూలాలు == <references /> == వెలుపలి లంకెలు == {{నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా మండలాలు}} 1yvaoaszt4de5sqm1ljta12nu5m0d0l 3614955 3614902 2022-08-04T04:52:45Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki '''ఉప్పునుంతల మండలం,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం.<ref>https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf</ref> {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎|||type=mandal|native_name=ఉప్పునుంతల|district=నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|latd=16.480864|latm=|lats=|latNS=N|longd=78.634415|longm=|longs=|longEW=E|mandal_map=Telangana-mandal-Nagarkurnool Uppunuthala-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=ఉప్పునుంతల|villages=20|area_total=220|population_total=34225|population_male=17208|population_female=17017|population_density=|population_as_of=2011|area_magnitude=చ.కి.మీ=|literacy=39.47|literacy_male=52.03|literacy_female=26.79|pincode=509376}} ఇది సమీప పట్టణమైన [[వనపర్తి]] నుండి 62 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ మండలం [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] లో ఉండేది. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం అచ్చంపేట రెవిన్యూ డివిజనులో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఇది నాగర్‌కర్నూల్ డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో 22  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. అందులో రెండు నిర్జన గ్రామాలు. మండల కేంద్రం [[ఉప్పునుంతల]] == గణాంకాలు == [[దస్త్రం:Mahabubnagar mandals Uppunuthala pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు అవిభక్త మహబూబ్ నగర్ జిల్లా పటంలో మండల స్థానం]] 2011 జనాభా లెక్కల ప్రకారం మండల జనాభా 33438. ఇందులో పురుషుల సంఖ్య 16859, స్త్రీల సంఖ్య 16579. అక్షరాస్యుల సంఖ్య 15899.<ref>Census of India 2011, Provisional Population Totals, Anadhra Pradesh, Published by Director of Census Operations AP, Page No.127</ref> 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 220 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 34,225. జనాభాలో పురుషులు 17,208 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 17,017. మండలంలో 7,879 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> ==మండలం లోని గ్రామాలు== ===రెవెన్యూ గ్రామాలు=== # [[దాసర్లపల్లి (ఉప్పునూతల)|దాసర్లపల్లి]] # [[పెద్దాపూర్ (ఉప్పునూతల)|పెద్దాపూర్]] # [[మొల్గర]] # [[జప్తిసదగోడ్]] # [[తిరుమలాపూర్ (పట్టిగోదల్)|తిరుమలాపుర్]] # [[కొరటికల్ (ఉప్పునూతల)|కొరటికల్]] # [[లతీఫ్‌పూర్]] # [[పెన్మిల్ల]] # [[అయ్యవారిపల్లి (ఉప్పునూతల)|అయ్యవారిపల్లి]] # [[వెల్టూర్]] # [[తిప్పాపూర్ (ఉప్పునూతల)|తిప్పాపూర్]] # [[కంసానిపల్లి (ఉప్పునూతల)|కంసానిపల్లి]] # [[లక్ష్మాపూర్ (పట్టిగోదల్)|లక్ష్మాపూర్]] # [[మామిళ్ళపల్లి (ఉప్పునూతల)|మామిళ్ళపల్లి]] # [[ఉప్పరపల్లి (ఉప్పునూతల)|ఉప్పరపల్లి]] # [[మర్రిపల్లి (ఉప్పునూతల)|మర్రిపల్లి]] # [[ఉప్పునుంతల]] # [[తాడూర్ (ఉప్పునూతల)|తాడూర్]] # [[పెరట్వానిపల్లి]] # [[రాయిచేడు]] గమనిక:నిర్జన గ్రామాలు రెండు పరిగణనలోకి తీసుకోలేదు == మూలాలు == <references /> == వెలుపలి లంకెలు == {{నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా మండలాలు}} 5mr9ed1c8lpkiot9777i7l671v4uk0e 0 276890 3614903 3447220 2022-08-04T03:25:15Z యర్రా రామారావు 28161 సమాచారపెట్టె వివరాలతో కూర్పు wikitext text/x-wiki {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం|native_name=ఊర్కొండ|district=నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|mandal_hq=ఊర్కొండ|villages=12|area_total=152|population_total=21956|population_male=11080|population_female=10876}} '''ఊర్కొండ మండలం, '''[[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం. ఇది సమీప పట్టణమైన [[మహబూబ్ నగర్]] నుండి 50 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో భాగంగా ఈ మండలాన్ని ఏర్పరచారు. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> దానికి ముందు ఈ మండలం [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] లో ఉండేది. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం కొత్తగా ఏర్పాటైన కల్వకుర్తి రెవిన్యూ డివిజనులో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఇది మహబూబ్ నగర్ డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో 12  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. మండల కేంద్రం [[ఉర్కొండ|ఊర్కొండ]]. == గణాంకాలు == 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణలో ఏర్పడిన ఈ మండల వైశాల్యం 152 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 21,956. జనాభాలో పురుషులు 11,080 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 10,876. మండలంలో 5,193 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == 2016 లో ఏర్పడిన మండలం == లోగడ ఊర్కొండ గ్రామం మహబూబ్ నగర్ జిల్లా, మహబూబ్ నగర్ రెవెన్యూ డివిజను పరిధిలోని మిడ్జిల్ మండలానికి చెందింది.2014 లో తెలంగాణా ప్రత్యేక రాష్ట్రంగా ఏర్పడిన తరువాత మొదటిసారిగా 2016 లో ప్రభుత్వం నూతన జిల్లాలు, రెవెన్యూ డివిజన్లు, మండలాల పునర్య్వస్థీకరణలో భాగంగా ఊర్కొండ గ్రామాన్ని (1+10) పదకొండు గ్రామాలుతో నూతన మండల కేంధ్రంగా నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా, కల్వకుర్తి రెవెన్యూ డివిజను పరిధిలో చేర్చుతూ ది.11.10.2016 నుండి అమలులోకి తెస్తూ ప్రభుత్వం ఉత్తర్వు జారీచేసింది.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 243 Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === #[[జగబోయినపల్లి]] #[[ఊరుకొండపేట|ఊర్కొండపేట]] #[[రేవల్లి (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|రేవల్లి]] #[[గుడిగాన్‌పల్లి]] #[[ఉర్కొండ|ఊర్కొండ]] #[[మాధారం (ఊర్కొండ మండలం)|మాధారం]] #[[రాంరెడ్డిపల్లి (ఊర్కొండ మండలం)|రాంరెడ్డిపల్లి]] #[[బొమ్మరాసిపల్లి (ఊర్కొండ మండలం)|బొమ్మరాసిపల్లి]] #[[రాచాలపల్లి]] #[[జకణాలపల్లి]] #[[ఇప్పాపహాడ్]] #[[నర్సంపల్లి (ఊర్కొండ మండలం)|నర్సంపల్లి]] == మూలాలు == <references /> == వెలుపలి లంకెలు == {{నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా మండలాలు}} [[వర్గం:2016 లో ఏర్పాటైన తెలంగాణ మండలాలు]] qqqfw9pbdv336gu514p0ic1u3topsm3 3614910 3614903 2022-08-04T03:28:52Z యర్రా రామారావు 28161 కొత్త మ్యాపు ఎక్కింపు wikitext text/x-wiki {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం|native_name=ఊర్కొండ|district=నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|mandal_hq=ఊర్కొండ|villages=12|area_total=152|population_total=21956|population_male=11080|population_female=10876|mandal_map=Telangana-mandal-Nagarkurnool Urkonda-2022.svg}} '''ఊర్కొండ మండలం, '''[[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం. ఇది సమీప పట్టణమైన [[మహబూబ్ నగర్]] నుండి 50 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో భాగంగా ఈ మండలాన్ని ఏర్పరచారు. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> దానికి ముందు ఈ మండలం [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] లో ఉండేది. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం కొత్తగా ఏర్పాటైన కల్వకుర్తి రెవిన్యూ డివిజనులో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఇది మహబూబ్ నగర్ డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో 12  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. మండల కేంద్రం [[ఉర్కొండ|ఊర్కొండ]]. == గణాంకాలు == 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణలో ఏర్పడిన ఈ మండల వైశాల్యం 152 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 21,956. జనాభాలో పురుషులు 11,080 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 10,876. మండలంలో 5,193 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == 2016 లో ఏర్పడిన మండలం == లోగడ ఊర్కొండ గ్రామం మహబూబ్ నగర్ జిల్లా, మహబూబ్ నగర్ రెవెన్యూ డివిజను పరిధిలోని మిడ్జిల్ మండలానికి చెందింది.2014 లో తెలంగాణా ప్రత్యేక రాష్ట్రంగా ఏర్పడిన తరువాత మొదటిసారిగా 2016 లో ప్రభుత్వం నూతన జిల్లాలు, రెవెన్యూ డివిజన్లు, మండలాల పునర్య్వస్థీకరణలో భాగంగా ఊర్కొండ గ్రామాన్ని (1+10) పదకొండు గ్రామాలుతో నూతన మండల కేంధ్రంగా నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా, కల్వకుర్తి రెవెన్యూ డివిజను పరిధిలో చేర్చుతూ ది.11.10.2016 నుండి అమలులోకి తెస్తూ ప్రభుత్వం ఉత్తర్వు జారీచేసింది.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 243 Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === #[[జగబోయినపల్లి]] #[[ఊరుకొండపేట|ఊర్కొండపేట]] #[[రేవల్లి (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|రేవల్లి]] #[[గుడిగాన్‌పల్లి]] #[[ఉర్కొండ|ఊర్కొండ]] #[[మాధారం (ఊర్కొండ మండలం)|మాధారం]] #[[రాంరెడ్డిపల్లి (ఊర్కొండ మండలం)|రాంరెడ్డిపల్లి]] #[[బొమ్మరాసిపల్లి (ఊర్కొండ మండలం)|బొమ్మరాసిపల్లి]] #[[రాచాలపల్లి]] #[[జకణాలపల్లి]] #[[ఇప్పాపహాడ్]] #[[నర్సంపల్లి (ఊర్కొండ మండలం)|నర్సంపల్లి]] == మూలాలు == <references /> == వెలుపలి లంకెలు == {{నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా మండలాలు}} [[వర్గం:2016 లో ఏర్పాటైన తెలంగాణ మండలాలు]] 96tdam97bm39p8qulch8tunk4rfhc1e 3614911 3614910 2022-08-04T03:32:23Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం|native_name=ఊర్కొండ|district=నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|mandal_hq=ఊర్కొండ|villages=12|area_total=152|population_total=21956|population_male=11080|population_female=10876|mandal_map=Telangana-mandal-Nagarkurnool Urkonda-2022.svg}} '''ఊర్కొండ మండలం, '''[[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం. ఇది సమీప పట్టణమైన [[మహబూబ్ నగర్]] నుండి 50 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో భాగంగా ఈ మండలాన్ని ఏర్పరచారు. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> దానికి ముందు ఈ మండలం [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] లో ఉండేది. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం కొత్తగా ఏర్పాటైన కల్వకుర్తి రెవిన్యూ డివిజనులో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఇది మహబూబ్ నగర్ డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో 12  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. మండల కేంద్రం [[ఊర్కొండ]]. == గణాంకాలు == 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణలో ఏర్పడిన ఈ మండల వైశాల్యం 152 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 21,956. జనాభాలో పురుషులు 11,080 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 10,876. మండలంలో 5,193 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == 2016 లో ఏర్పడిన మండలం == లోగడ ఊర్కొండ గ్రామం మహబూబ్ నగర్ జిల్లా, మహబూబ్ నగర్ రెవెన్యూ డివిజను పరిధిలోని మిడ్జిల్ మండలానికి చెందింది.2014 లో తెలంగాణా ప్రత్యేక రాష్ట్రంగా ఏర్పడిన తరువాత మొదటిసారిగా 2016 లో ప్రభుత్వం నూతన జిల్లాలు, రెవెన్యూ డివిజన్లు, మండలాల పునర్య్వస్థీకరణలో భాగంగా ఊర్కొండ గ్రామాన్ని (1+10) పదకొండు గ్రామాలుతో నూతన మండల కేంధ్రంగా నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా, కల్వకుర్తి రెవెన్యూ డివిజను పరిధిలో చేర్చుతూ ది.11.10.2016 నుండి అమలులోకి తెస్తూ ప్రభుత్వం ఉత్తర్వు జారీచేసింది.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 243 Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === #[[జగబోయినపల్లి]] #[[ఊరుకొండపేట|ఊర్కొండపేట]] #[[రేవల్లి (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|రేవల్లి]] #[[గుడిగాన్‌పల్లి]] #[[ఉర్కొండ|ఊర్కొండ]] #[[మాధారం (ఊర్కొండ మండలం)|మాధారం]] #[[రాంరెడ్డిపల్లి (ఊర్కొండ మండలం)|రాంరెడ్డిపల్లి]] #[[బొమ్మరాసిపల్లి (ఊర్కొండ మండలం)|బొమ్మరాసిపల్లి]] #[[రాచాలపల్లి]] #[[జకణాలపల్లి]] #[[ఇప్పాపహాడ్]] #[[నర్సంపల్లి (ఊర్కొండ మండలం)|నర్సంపల్లి]] == మూలాలు == <references /> == వెలుపలి లంకెలు == {{నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా మండలాలు}} [[వర్గం:2016 లో ఏర్పాటైన తెలంగాణ మండలాలు]] 9940u4zi7lvyuejwu0fceu8ccjzkmad 0 276922 3614931 3569055 2022-08-04T03:55:49Z యర్రా రామారావు 28161 కొత్త మ్యాపు ఎక్కింపు, తాజా గణాంకాలు కూర్పు wikitext text/x-wiki '''కొల్లాపూర్ మండలం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రంలోని [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా,]] చెందిన మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 243, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 11.10.2016  </ref> {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎|||type=mandal|native_name=కొల్లాపూర్|district=నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|latd=16.183024|latm=|lats=|latNS=N|longd=78.34053|longm=|longs=|longEW=E|mandal_map=Telangana-mandal-Nagarkurnool Kollapur-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=కొల్లాపూర్|villages=20|area_total=552|population_total=67687|population_male=34863|population_female=32824|population_density=|population_as_of=2011|area_magnitude=చ.కి.మీ=|literacy=44.62|literacy_male=56.27|literacy_female=32.30|pincode=509102}} ఇది సమీప పట్టణమైన [[వనపర్తి]] నుండి 45 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ మండలం [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] లో ఉండేది. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం నాగర్‌కర్నూల్ రెవిన్యూ డివిజనులో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు కూడా ఇదే డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో  20  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. మండల కేంద్రం [[కొల్లాపూర్]]. == గణాంకాలు == [[దస్త్రం:Mahabubnagar mandals Kollapur pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు అవిభక్త మహబూబ్ నగర్ జిల్లా పటంలో మండల స్థానం]] 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం మండల జనాభా - మొత్తం 67,687 - పురుషులు 34,863 - స్త్రీలు 32,824 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 552 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 55,466. జనాభాలో పురుషులు 28,553 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 26,913. మండలంలో 12,978 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == రెవెన్యూ గ్రామాలు # [[నర్సింహాపురం (కొల్లాపూర్)|నర్సింహాపురం]] # [[ఎన్మనబెట్ల]] # [[మాచినేనిపల్లి]] # [[జవాయిపల్లి]] #[[సింగోటం]] # [[చౌటబెట్ల]] # [[చుక్కాయిపల్లి]] # [[అంకిరావుపల్లి]] # [[కుడికిళ్ళ]] # [[నార్లపురం (కొల్లాపూర్)|నార్లపురం]] # [[మాలచింతపల్లి]] # [[ఎల్లూర్]] # [[వర్ద్యాల్]] # [[కొల్లాపూర్]] # [[నర్సింగరావుపల్లి]] # [[రామాపూర్ (కొల్లాపూర్)|రామాపూర్]] # [[సోమశిల (కొల్లాపూర్ మండలం)|సోమశిల]] # [[అమరగిరి]] # [[బొల్లారం (కొల్లాపూర్ మండలం)|బొల్లారం]] # [[చింతలపల్లి (కొల్లాపూర్)|చింతలపల్లి]] == ఇవి కూడా చూడండి == * [[కొల్లాపూర్ అసెంబ్లీ నియోజక వర్గం]] *[[జటప్రోలు సంస్థానము|కొల్లాపూర్ సంస్థానం]] == మండలంలో ప్రముఖులు == *[[వలిపె రాంగోపాలరావు]] == మూలాలు == {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == {{నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా మండలాలు}} 4psmncve0fyruhwxjaxvuq1u66ek82r 3614961 3614931 2022-08-04T04:57:11Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki '''కొల్లాపూర్ మండలం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రంలోని [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా,]] చెందిన మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 243, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 11.10.2016  </ref> {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎|||type=mandal|native_name=కొల్లాపూర్|district=నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|latd=16.183024|latm=|lats=|latNS=N|longd=78.34053|longm=|longs=|longEW=E|mandal_map=Telangana-mandal-Nagarkurnool Kollapur-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=కొల్లాపూర్|villages=20|area_total=552|population_total=67687|population_male=34863|population_female=32824|population_density=|population_as_of=2011|area_magnitude=చ.కి.మీ=|literacy=44.62|literacy_male=56.27|literacy_female=32.30|pincode=509102}} ఇది సమీప పట్టణమైన [[వనపర్తి]] నుండి 45 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ మండలం [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] లో ఉండేది. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం నాగర్‌కర్నూల్ రెవిన్యూ డివిజనులో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు కూడా ఇదే డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో  20  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. మండల కేంద్రం [[కొల్లాపూర్]]. == గణాంకాలు == [[దస్త్రం:Mahabubnagar mandals Kollapur pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు అవిభక్త మహబూబ్ నగర్ జిల్లా పటంలో మండల స్థానం]] 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం మండల జనాభా - మొత్తం 67,687 - పురుషులు 34,863 - స్త్రీలు 32,824 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 552 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 55,466. జనాభాలో పురుషులు 28,553 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 26,913. మండలంలో 12,978 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == రెవెన్యూ గ్రామాలు # [[నర్సింహాపురం (కొల్లాపూర్)|నర్సింహాపురం]] # [[ఎన్మనబెట్ల]] # [[మాచినేనిపల్లి]] # [[జవాయిపల్లి]] #[[సింగోటం]] # [[చౌటబెట్ల]] # [[చుక్కాయిపల్లి]] # [[అంకిరావుపల్లి]] # [[కుడికిళ్ళ]] # [[నార్లపురం (కొల్లాపూర్)|నార్లపురం]] # [[మాలచింతపల్లి]] # [[ఎల్లూర్]] # [[వర్ద్యాల్]] # [[కొల్లాపూర్]] # [[నర్సింగరావుపల్లి]] # [[రామాపూర్ (కొల్లాపూర్)|రామాపూర్]] # [[సోమశిల (కొల్లాపూర్ మండలం)|సోమశిల]] # [[అమరగిరి]] # [[బొల్లారం (కొల్లాపూర్ మండలం)|బొల్లారం]] # [[చింతలపల్లి (కొల్లాపూర్)|చింతలపల్లి]] == ఇవి కూడా చూడండి == * [[కొల్లాపూర్ అసెంబ్లీ నియోజక వర్గం]] *[[జటప్రోలు సంస్థానము|కొల్లాపూర్ సంస్థానం]] == మండలంలో ప్రముఖులు == *[[వలిపె రాంగోపాలరావు]] == మూలాలు == {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == {{నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా మండలాలు}} s45ya1zse41wkomr3lx1fzfpxui39qu 0 276923 3614943 3566809 2022-08-04T04:41:24Z యర్రా రామారావు 28161 కొత్త మ్యాపు ఎక్కింపు, తాజా గణాంకాలు కూర్పు wikitext text/x-wiki '''కోడేరు మండలం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రంలోని [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 243, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 11.10.2016  </ref>{{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎|||type=mandal|native_name=కోడేరు|district=నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|latd=16.2667|latm=|lats=|latNS=N|longd=78.3000|longm=|longs=|longEW=E|mandal_map=Telangana-mandal-Nagarkurnool Kodair-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=కోడేరు|villages=18|area_total=203|population_total=44986|population_male=23143|population_female=21843|population_density=|population_as_of=2011|area_magnitude=చ.కి.మీ=|literacy=33.67|literacy_male=45.64|literacy_female=21.70}} ఇది సమీప పట్టణమైన [[వనపర్తి]] నుండి 33 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ మండలం [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] లో ఉండేది. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం నాగర్‌కర్నూల్ రెవిన్యూ డివిజనులో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు కూడా ఇదే డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో  18  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. == గణాంకాలు == [[దస్త్రం:Mahabubnagar mandals Kodair pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు అవిభక్త మహబూబ్​నగర్  జిల్లా పటంలో మండల స్థానం]] 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 203 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 43,186. జనాభాలో పురుషులు 22,233 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 20,953. మండలంలో 9,444 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[రేకులపల్లి (కోడేరు)|రేకులపల్లి]] # [[సింగాయిపల్లి (కోడేరు)|సింగాయిపల్లి]] # [[మాచుపల్లి]] # [[తుర్కదిన్నె]] # [[ముత్తిరెడ్డిపల్లి]] # [[జనుంపల్లి (కోడేరు మండలం)|జనుంపల్లి]] # [[బావాయిపల్లి]] # [[పస్పుల (కోడేరు)|పస్పుల]] # [[ఖానాపూర్ (కోడేరు మండలం)|ఖానాపూర్]] # [[కోడేరు]] # [[నాగులపల్లి (కోడేరు)|నాగులపల్లి]] # [[రాజాపురం (కోడేరు)|రాజాపురం]] # [[మైలారం (కోడేరు)|మైలారం]] # [[బాడిగదిన్నె]] # [[నర్సాయిపల్లి (కోడేరు)|నర్సాయిపల్లి]] # [[ఎత్తం]] # [[కొండ్రావుపల్లి]] # [[తీగలపల్లి (కోడేరు)|తీగలపల్లి]] == మూలాలు == {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == {{నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా మండలాలు}} slt382ty2bhcadikfco6ucyw6sjnnuv 3614966 3614943 2022-08-04T04:59:20Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki '''కోడేరు మండలం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రంలోని [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 243, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 11.10.2016  </ref>{{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎|||type=mandal|native_name=కోడేరు|district=నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|latd=16.2667|latm=|lats=|latNS=N|longd=78.3000|longm=|longs=|longEW=E|mandal_map=Telangana-mandal-Nagarkurnool Kodair-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=కోడేరు|villages=18|area_total=203|population_total=44986|population_male=23143|population_female=21843|population_density=|population_as_of=2011|area_magnitude=చ.కి.మీ=|literacy=33.67|literacy_male=45.64|literacy_female=21.70}} ఇది సమీప పట్టణమైన [[వనపర్తి]] నుండి 33 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ మండలం [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] లో ఉండేది. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం నాగర్‌కర్నూల్ రెవిన్యూ డివిజనులో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు కూడా ఇదే డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో  18  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. == గణాంకాలు == [[దస్త్రం:Mahabubnagar mandals Kodair pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు అవిభక్త మహబూబ్​నగర్  జిల్లా పటంలో మండల స్థానం]] 2011 జనాభా లెక్కల ప్రకారం మండల జనాభా 44,986. ఇందులో పురుషుల సంఖ్య 23,143, స్త్రీల సంఖ్య 21,843. అక్షరాస్యత మొత్తం 33,67%, పురుషుల అక్షరాస్యత 45.64%, స్త్రీల అక్షరాస్యత 21.70%.2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 203 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 43,186. జనాభాలో పురుషులు 22,233 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 20,953. మండలంలో 9,444 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[రేకులపల్లి (కోడేరు)|రేకులపల్లి]] # [[సింగాయిపల్లి (కోడేరు)|సింగాయిపల్లి]] # [[మాచుపల్లి]] # [[తుర్కదిన్నె]] # [[ముత్తిరెడ్డిపల్లి]] # [[జనుంపల్లి (కోడేరు మండలం)|జనుంపల్లి]] # [[బావాయిపల్లి]] # [[పస్పుల (కోడేరు)|పస్పుల]] # [[ఖానాపూర్ (కోడేరు మండలం)|ఖానాపూర్]] # [[కోడేరు]] # [[నాగులపల్లి (కోడేరు)|నాగులపల్లి]] # [[రాజాపురం (కోడేరు)|రాజాపురం]] # [[మైలారం (కోడేరు)|మైలారం]] # [[బాడిగదిన్నె]] # [[నర్సాయిపల్లి (కోడేరు)|నర్సాయిపల్లి]] # [[ఎత్తం]] # [[కొండ్రావుపల్లి]] # [[తీగలపల్లి (కోడేరు)|తీగలపల్లి]] == మూలాలు == {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == {{నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా మండలాలు}} mb66u0gar2gjpb1a7rrjewx1lxd5h4b 3614973 3614966 2022-08-04T05:03:36Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki '''కోడేరు మండలం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రంలోని [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 243, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 11.10.2016  </ref>{{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎|||type=mandal|native_name=కోడేరు|district=నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|latd=16.2667|latm=|lats=|latNS=N|longd=78.3000|longm=|longs=|longEW=E|mandal_map=Telangana-mandal-Nagarkurnool Kodair-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=కోడేరు|villages=18|area_total=203|population_total=44986|population_male=23143|population_female=21843|population_density=|population_as_of=2011|area_magnitude=చ.కి.మీ=|literacy=33.67|literacy_male=45.64|literacy_female=21.70}} ఇది సమీప పట్టణమైన [[వనపర్తి]] నుండి 33 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ మండలం [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] లో ఉండేది. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం నాగర్‌కర్నూల్ రెవిన్యూ డివిజనులో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు కూడా ఇదే డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో  18  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. == గణాంకాలు == [[దస్త్రం:Mahabubnagar mandals Kodair pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు అవిభక్త మహబూబ్​నగర్  జిల్లా పటంలో మండల స్థానం]] 2011 జనాభా లెక్కల ప్రకారం మండల జనాభా 44,986. ఇందులో పురుషుల సంఖ్య 23,143, స్త్రీల సంఖ్య 21,843. అక్షరాస్యత మొత్తం 33,67%, పురుషుల అక్షరాస్యత 45.64%, స్త్రీల అక్షరాస్యత 21.70%. 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 203 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 43,186. జనాభాలో పురుషులు 22,233 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 20,953. మండలంలో 9,444 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[రేకులపల్లి (కోడేరు)|రేకులపల్లి]] # [[సింగాయిపల్లి (కోడేరు)|సింగాయిపల్లి]] # [[మాచుపల్లి]] # [[తుర్కదిన్నె]] # [[ముత్తిరెడ్డిపల్లి]] # [[జనుంపల్లి (కోడేరు మండలం)|జనుంపల్లి]] # [[బావాయిపల్లి]] # [[పస్పుల (కోడేరు)|పస్పుల]] # [[ఖానాపూర్ (కోడేరు మండలం)|ఖానాపూర్]] # [[కోడేరు]] # [[నాగులపల్లి (కోడేరు)|నాగులపల్లి]] # [[రాజాపురం (కోడేరు)|రాజాపురం]] # [[మైలారం (కోడేరు)|మైలారం]] # [[బాడిగదిన్నె]] # [[నర్సాయిపల్లి (కోడేరు)|నర్సాయిపల్లి]] # [[ఎత్తం]] # [[కొండ్రావుపల్లి]] # [[తీగలపల్లి (కోడేరు)|తీగలపల్లి]] == మూలాలు == {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == {{నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా మండలాలు}} pcjjp5t7mi2sruzr3l82cl6y1wljqdq 0 276925 3614949 3447231 2022-08-04T04:49:16Z యర్రా రామారావు 28161 సమాచారపెట్టె వివరాలతో కూర్పు wikitext text/x-wiki {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం|native_name=చారకొండ|district=నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|mandal_hq=చారకొండ|villages=7|area_total=170|population_as_of=2016|population_total=20550|population_male=10457|population_female=10093}} '''చారకొండ మండలం,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం.<ref name=":0">తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 243, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 11.10.2016  </ref> ఇది సమీప పట్టణమైన [[మహబూబ్ నగర్]] నుండి 93 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో భాగంగా ఈ మండలాన్ని ఏర్పరచారు. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ఇందులో 7 గ్రామాలున్నాయి. దానికి ముందు ఈ మండలం [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] లో ఉండేది. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం కల్వకుర్తి రెవిన్యూ డివిజనులో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఇది మహబూబ్ నగర్ డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో 7  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. మండల కేంద్రం [[చారకొండ]] == గణాంకాలు == 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణలో ఏర్పడిన ఈ మండల వైశాల్యం 170 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 20,550. జనాభాలో పురుషులు 10,457 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 10,093. మండలంలో 4,898 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == 2016 లో ఏర్పడిన కొత్త మండలం == లోగడ చారకొండ  గ్రామం మహబూబ్ నగర్ జిల్లా, అదే రెవెన్యూ డివిజను పరిధిలోని వంగూరు మండలానికి చెందింది.2014 లో తెలంగాణా ప్రత్యేక రాష్ట్రంగా ఏర్పడిన తరువాత మొదటిసారిగా 2016 లో ప్రభుత్వం నూతన జిల్లాలు, రెవెన్యూ డివిజన్లు, మండలాల పునర్య్వస్థీకరణలో భాగంగా చారకొండ గ్రామాన్ని (1+06) 7 గ్రామాలుతో నూతన మండల కేంధ్రంగా నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా, కల్వకుర్తి రెవెన్యూ డివిజను పరిధిలో చేర్చుతూ ది.11.10.2016 నుండి అమలులోకి తెస్తూ ప్రభుత్వం ఉత్తర్వు జారీచేసింది.<ref name=":0" /> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[చారకొండ]] # [[సిర్సనగండ్ల]] #[[తిమ్మాయిపల్లి (చారకొండ మండలం)|తిమ్మాయిపల్లి]] #[[కమలాపూర్ (చారకొండ మండలం)|కమలాపూర్]] # [[జూపల్లి]] #[[గోకారం (చారకొండ మండలం)|గోకారం]] #[[సేరి అప్పారెడ్డిపల్లి|సేరిఅప్పారెడ్డిపల్లి]] == మూలాలు == <references /> == వెలుపలి లంకెలు == {{నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా మండలాలు}} [[వర్గం:2016 లో ఏర్పాటైన తెలంగాణ మండలాలు]] pbwjuwmg5x9je8pwn48orgmrwejip1p 3614952 3614949 2022-08-04T04:50:19Z యర్రా రామారావు 28161 #WPWP, #WPWPTE, సమాచార పెట్టెలో బొమ్మ చేర్చి, మెరుగు పర్చాను wikitext text/x-wiki {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం|native_name=చారకొండ|district=నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|mandal_hq=చారకొండ|villages=7|area_total=170|population_as_of=2016|population_total=20550|population_male=10457|population_female=10093|mandal_map=Telangana-mandal-Nagarkurnool Charakonda-2022.svg}} '''చారకొండ మండలం,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం.<ref name=":0">తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 243, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 11.10.2016  </ref> ఇది సమీప పట్టణమైన [[మహబూబ్ నగర్]] నుండి 93 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో భాగంగా ఈ మండలాన్ని ఏర్పరచారు. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ఇందులో 7 గ్రామాలున్నాయి. దానికి ముందు ఈ మండలం [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] లో ఉండేది. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం కల్వకుర్తి రెవిన్యూ డివిజనులో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఇది మహబూబ్ నగర్ డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో 7  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. మండల కేంద్రం [[చారకొండ]] == గణాంకాలు == 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణలో ఏర్పడిన ఈ మండల వైశాల్యం 170 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 20,550. జనాభాలో పురుషులు 10,457 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 10,093. మండలంలో 4,898 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == 2016 లో ఏర్పడిన కొత్త మండలం == లోగడ చారకొండ  గ్రామం మహబూబ్ నగర్ జిల్లా, అదే రెవెన్యూ డివిజను పరిధిలోని వంగూరు మండలానికి చెందింది.2014 లో తెలంగాణా ప్రత్యేక రాష్ట్రంగా ఏర్పడిన తరువాత మొదటిసారిగా 2016 లో ప్రభుత్వం నూతన జిల్లాలు, రెవెన్యూ డివిజన్లు, మండలాల పునర్య్వస్థీకరణలో భాగంగా చారకొండ గ్రామాన్ని (1+06) 7 గ్రామాలుతో నూతన మండల కేంధ్రంగా నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా, కల్వకుర్తి రెవెన్యూ డివిజను పరిధిలో చేర్చుతూ ది.11.10.2016 నుండి అమలులోకి తెస్తూ ప్రభుత్వం ఉత్తర్వు జారీచేసింది.<ref name=":0" /> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[చారకొండ]] # [[సిర్సనగండ్ల]] #[[తిమ్మాయిపల్లి (చారకొండ మండలం)|తిమ్మాయిపల్లి]] #[[కమలాపూర్ (చారకొండ మండలం)|కమలాపూర్]] # [[జూపల్లి]] #[[గోకారం (చారకొండ మండలం)|గోకారం]] #[[సేరి అప్పారెడ్డిపల్లి|సేరిఅప్పారెడ్డిపల్లి]] == మూలాలు == <references /> == వెలుపలి లంకెలు == {{నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా మండలాలు}} [[వర్గం:2016 లో ఏర్పాటైన తెలంగాణ మండలాలు]] 0klnzrjw0t0y6t9imcooiscqvoyajkq 0 276926 3614977 3566871 2022-08-04T05:05:52Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki '''తాడూరు మండలం,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 243, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 11.10.2016  </ref>{{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎|||type=mandal|native_name=తాడూరు|district=నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|latd=16.594081|latm=|lats=|latNS=N|longd=78.35289|longm=|longs=|longEW=E|mandal_map=Mahabubnagar mandals Tadoor pre 2016.png|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=తాడూరు|villages=23|area_total=|population_total=38375|population_male=19311|population_female=19064|population_density=|population_as_of=2011|area_magnitude=చ.కి.మీ=|literacy=42.06|literacy_male=54.77|literacy_female=29.31|pincode=509209}} ఇది సమీప పట్టణమైన [[వనపర్తి]] నుండి 43 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ మండలం [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] లో ఉండేది. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం నాగర్‌కర్నూల్ రెవిన్యూ డివిజనులో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు కూడా ఇదే డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో  22  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. == గణాంకలు == 2011 జనాభా లెక్కల ప్రకారం మండల జనాభా 38,375. ఇందులో పురుషుల సంఖ్య 19,311, స్త్రీల సంఖ్య 19,064. అక్షరాస్యత మొత్తం 42,06%, పురుషుల అక్షరాస్యత 54.77%, స్త్రీల అక్షరాస్యత 29.31%. 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 226 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 35,839. జనాభాలో పురుషులు 18,005 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 17,834. మండలంలో 8,248 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[తాడూరు]] # [[గుంతకోడూరు]] # [[యాదిరెడ్డిపల్లి]] # [[ఇంద్రకల్]] # [[అంతారం (తాడూరు మండలం)|అంతారం]] # [[ఎంగంపల్లి]] # [[మేదీపూర్]] # [[అల్లాపూర్ (తాడూరు)|అల్లాపూర్]] # [[చర్లైటిక్యాల|చెర్లైటిక్యాల]] # [[యత్మతాపూర్|ఎత్మతాపూర్]] # [[తిరుమలాపూర్ (తాడూరు)|తిరుమలాపూర్]] # [[పొల్మూర్]] # [[యట్‌ధర్‌పల్లి|ఎట్‌ధర్‌పల్లి]] # [[ఆకునెల్లికుదురు]] # [[నాగదేవుపల్లి]] # [[ఐతోల్]] # [[తుమ్మలసూగూర్]] # [[గోవిందాయపల్లి]] # [[సిర్సవాడ]] # [[భల్లన్‌పల్లి]] # [[పర్వతాయపల్లి]] # [[పాపగల్]] == మూలాలు == <references /> == వెలుపలి లంకెలు == {{నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా మండలాలు}} p0ms0jq2w48hgsy2ep5ljf1k9w2imox 3614981 3614977 2022-08-04T05:08:41Z యర్రా రామారావు 28161 కొత్త మ్యాపు ఎక్కింపు, తాజా గణాంకాలు కూర్పు wikitext text/x-wiki '''తాడూరు మండలం,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 243, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 11.10.2016  </ref>{{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎|||type=mandal|native_name=తాడూరు|district=నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|latd=16.594081|latm=|lats=|latNS=N|longd=78.35289|longm=|longs=|longEW=E|mandal_map=Telangana-mandal-Nagarkurnool Tadoor-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=తాడూరు|villages=22|area_total=226|population_total=38375|population_male=19311|population_female=19064|population_density=|population_as_of=2011|area_magnitude=చ.కి.మీ=|literacy=42.06|literacy_male=54.77|literacy_female=29.31|pincode=509209}} ఇది సమీప పట్టణమైన [[వనపర్తి]] నుండి 43 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ మండలం [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] లో ఉండేది. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం నాగర్‌కర్నూల్ రెవిన్యూ డివిజనులో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు కూడా ఇదే డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో  22  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. == గణాంకలు == [[దస్త్రం:Mahabubnagar mandals Tadoor pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు అవిభక్త మహబూబ్​నగర్  జిల్లా పటంలో మండల స్థానం]] 2011 జనాభా లెక్కల ప్రకారం మండల జనాభా 38,375. ఇందులో పురుషుల సంఖ్య 19,311, స్త్రీల సంఖ్య 19,064. అక్షరాస్యత మొత్తం 42,06%, పురుషుల అక్షరాస్యత 54.77%, స్త్రీల అక్షరాస్యత 29.31%. 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 226 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 35,839. జనాభాలో పురుషులు 18,005 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 17,834. మండలంలో 8,248 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[తాడూరు]] # [[గుంతకోడూరు]] # [[యాదిరెడ్డిపల్లి]] # [[ఇంద్రకల్]] # [[అంతారం (తాడూరు మండలం)|అంతారం]] # [[ఎంగంపల్లి]] # [[మేదీపూర్]] # [[అల్లాపూర్ (తాడూరు)|అల్లాపూర్]] # [[చర్లైటిక్యాల|చెర్లైటిక్యాల]] # [[యత్మతాపూర్|ఎత్మతాపూర్]] # [[తిరుమలాపూర్ (తాడూరు)|తిరుమలాపూర్]] # [[పొల్మూర్]] # [[యట్‌ధర్‌పల్లి|ఎట్‌ధర్‌పల్లి]] # [[ఆకునెల్లికుదురు]] # [[నాగదేవుపల్లి]] # [[ఐతోల్]] # [[తుమ్మలసూగూర్]] # [[గోవిందాయపల్లి]] # [[సిర్సవాడ]] # [[భల్లన్‌పల్లి]] # [[పర్వతాయపల్లి]] # [[పాపగల్]] == మూలాలు == <references /> == వెలుపలి లంకెలు == {{నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా మండలాలు}} 8yssug55x11nlp0nqakipr5mvt28rpz 0 276950 3614985 3566854 2022-08-04T05:12:32Z యర్రా రామారావు 28161 కొత్త మ్యాపు ఎక్కింపు, తాజా గణాంకాలు కూర్పు wikitext text/x-wiki '''తిమ్మాజిపేట మండలం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రములోని [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 243, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 11.10.2016  </ref> {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎|||type=mandal|native_name=తిమ్మాజిపేట|district=నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|latd=16.662506|latm=|lats=|latNS=N|longd=78.229294|longm=|longs=|longEW=E|mandal_map=Telangana-mandal-Nagarkurnool Thimmajipeta-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=తిమ్మాజిపేట|villages=17|area_total=213|population_total=40424|population_male=20271|population_female=20153|population_density=|population_as_of=2011|area_magnitude=చ.కి.మీ=|literacy=42.19|literacy_male=53.93|literacy_female=30.78|pincode=509406}} 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ మండలం [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] లో ఉండేది. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం నాగర్‌కర్నూల్ రెవిన్యూ డివిజనులో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు కూడా ఇదే డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో  17  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. == గణాంకాలు == [[దస్త్రం:Mahabubnagar mandals Thimmajipeta pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు అవిభక్త మహబూబ్​నగర్  జిల్లా పటంలో మండల స్థానం]] 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం - మొత్తం 40,424 - పురుషులు 20,271 - స్త్రీలు 20,153. 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 213 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 40,424. జనాభాలో పురుషులు 20,271 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 20,153. మండలంలో 8,873 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[పుల్లగిరి]] # [[మరికల్ (తిమ్మాజిపేట)|మరికల్]] # [[ఇప్పలపల్లి (తిమ్మాజిపేట మండలం)|ఇప్పలపల్లి]] # [[ఆవంచ (తిమ్మాజిపేట)|ఆవంచ]] # [[బుధసముద్రం|బుద్ధసముద్రం]] # [[నేరెళ్ళపల్లి (తిమ్మాజిపేట)|నేరెళ్ళపల్లి]] # [[మారేపల్లి (తిమ్మాజిపేట)|మారేపల్లి]] # [[వెదిరెపల్లి|ఎదిరేపల్లి]] # [[తిమ్మాజిపేట]] # [[గోరిట]] # [[చేగుంట (తిమ్మాజిపేట మండలం)|చేగుంట]] # [[బాజీపురం]] # [[గుమ్మకొండ]] # [[అప్పాజీపల్లి (తిమ్మాజిపేట)|అప్పాజీపల్లి]] # [[కొడుపర్తి|కోడుపర్తి]] # [[భావాజీపల్లి|బావాజీపల్లి]] # [[పోతిరెడ్డిపల్లి (తిమ్మాజిపేట)|పోతిరెడ్డిపల్లి]] గమనిక:నిర్జన గ్రామాలు రెండు పరిగణనలోకి తీసుకోలేదు == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} == వెలుపలి లింకులు == {{నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా మండలాలు}} se0s1vq2tvfm732d479qkkb4xh2rh90 0 276951 3614988 3566872 2022-08-04T05:18:21Z యర్రా రామారావు 28161 కొత్త మ్యాపు ఎక్కింపు, తాజా గణాంకాలు కూర్పు wikitext text/x-wiki '''తెల్కపల్లి మండలం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రములోని [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 243, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 11.10.2016  </ref> {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎|||type=mandal|native_name=తెల్కపల్లి|district=నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|latd=16.4500|latm=|lats=|latNS=N|longd=78.4667|longm=|longs=|longEW=E|mandal_map=Telangana-mandal-Nagarkurnool Telkapalle-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=తెల్కపల్లి|villages=20|area_total=|population_total=49585|population_male=24951|population_female=24634|population_density=|population_as_of=2011|area_magnitude=చ.కి.మీ=|literacy=41.26|literacy_male=53.65|literacy_female=28.47|pincode=509385}} ఇది సమీప పట్టణమైన నాగర్‌కర్నూల్ నుండి 17 కి. మీ. అచ్చంపేట నుండి 23 కి.మీ. ఉంది.2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ మండలం [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] లో ఉండేది. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం నాగర్‌కర్నూల్ రెవిన్యూ డివిజనులో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు కూడా ఇదే డివిజనులో ఉండేది. ఈ మండలంలో 21  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. == గణాంకాలు == [[దస్త్రం:Mahabubnagar mandals Telkapalli pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు అవిభక్త మహబూబ్​నగర్  జిల్లా పటంలో మండల స్థానం]] 2011 జనాభా లెక్కల ప్రకారం మండల జనాభా 49,585. ఇందులో పురుషుల సంఖ్య 24,951, స్త్రీల సంఖ్య 24,634. అక్షరాస్యత మొత్తం 41,26%, పురుషుల అక్షరాస్యత 53.65%, స్త్రీల అక్షరాస్యత 28.47%. 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 246 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 49,585. జనాభాలో పురుషులు 24,951 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 24,634. మండలంలో 10,852 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[జమిస్తాపూర్ (తెల్కపల్లి)|జమిస్తాపూర్]] # [[కర్వాంగ]] # [[నడిగడ్డ (తెల్కపల్లి మండలం)|నడిగడ్డ]] # [[గౌరారం (తెల్కపల్లి మండలం)|గౌరారం]] # [[పర్వతాపురం]] # [[రాకొండ (తెల్కపల్లి)|రాకొండ]] # [[దాసుపల్లి]] # [[తెల్కపల్లి]] # [[చిన్నముద్నూర్]] # [[గడ్డంపల్లి (తెల్కపల్లి)|గడ్డంపల్లి]] # [[గౌతంపల్లి]] # [[రాయిపాకుల|గట్టురాయిపాకుల]] # [[అనంతసాగర్ (తెల్కపల్లి)|అనంతసాగర్]] # [[బండపల్లి (తెల్కపల్లి)|బండపల్లి]] # [[గట్టునెల్లికుదురు]] # [[పెద్దూరు (తెల్కపల్లి)|పెద్దూరు]] # [[పెద్దపల్లి (తెల్కపల్లి మండలం)|పెద్దపల్లి]] # [[వట్టిపల్లి (తెల్కపల్లి)|వట్టిపల్లి]] # [[బొప్పేపల్లి]] # [[ఆలేర్]] # [[లఖ్నారం]] == మూలాలు == {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == {{నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా మండలాలు}} k0d49fwx7ty555cey92pwwdc5r0v8zl 0 276973 3615057 3447239 2022-08-04T08:20:55Z యర్రా రామారావు 28161 సమాచారపెట్టె వివరాలతో కూర్పు wikitext text/x-wiki {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం|native_name=పదర|mandal_hq=పదర|villages=7|area_total=627|population_as_of=2016|population_total=17903|population_male=9138|population_female=8765.|district=నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా}} '''పదర మండలం,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం.<ref name=":0">తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 243, REVENUE (DA-CMRF) DEPARTMENT, Date: 11.10.2016</ref> 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో భాగంగా ఈ మండలాన్ని ఏర్పరచారు. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ఇందులో 7 గ్రామాలున్నాయి. దానికి ముందు ఈ మండలం [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] లో ఉండేది. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం అచ్చంపేట రెవిన్యూ డివిజనులో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఇది నాగర్‌కర్నూల్ డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో 7  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. మండల కేంద్రం [[పదర]]. == గణాంకాలు == 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణలో ఏర్పడిన ఈ మండల వైశాల్యం 627 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 17,903. జనాభాలో పురుషులు 9,138 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 8,765. మండలంలో 4,620 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == 2016 లో ఏర్పడిన మండలం == లోగడ [[పదర]]  గ్రామం [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా|మహబూబ్ నగర్ జిల్లా,]] [[నాగర్‌కర్నూల్ రెవెన్యూ డివిజను]] పరిధిలోని అమ్రాబాద్ మండలానికి చెందింది.2014 లో తెలంగాణా ప్రత్యేక రాష్ట్రంగా ఏర్పడిన తరువాత మొదటిసారిగా 2016 లో ప్రభుత్వం నూతన జిల్లాలు, రెవెన్యూ డివిజన్లు, మండలాల పునర్య్వస్థీకరణలో భాగంగా పదర గ్రామాన్ని (1+06) 7 గ్రామాలుతో నూతన మండల కేంధ్రంగా నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా, [[అచ్చంపేట రెవెన్యూ డివిజను]] పరిధిలో చేర్చుతూ ది.11.10.2016 నుండి అమలులోకి తెస్తూ ప్రభుత్వం ఉత్తర్వు జారీచేసింది.<ref>{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/243.Nagarkurnool-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2020-01-18 |website= |archive-date=2019-12-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191209041737/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/243.Nagarkurnool-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[పదర]] # [[వంకేశ్వరం]] # [[ఉడిమిళ్ళ]] #[[ఇప్పలపల్లి (పదర మండలం)|ఇప్పలపల్లి]] # [[మారెడుగు]] #[[గానుగపెంట (పదర మండలం)|గానుగుపెంట]] #[[మద్దిమడుగు (పదర మండలం)|మద్దిమడుగు]] == మాతా శిశు మరణాల నివారణ పైలెట్ ప్రాజెక్టుగా ఎంపిక == ఈ మండలంలో ఎక్కువుగా చెంచులు నివశిస్తారు. మండల పరిధిలోని గర్భణీలందరూ ప్రాధమిక ఆరోగ్య కేంద్రంలోనే ప్రసవించేలాగున, వార్కి మెరుగైన వెద్య సేవలు అందించి, మాతా శిశు మరణాల నివారణలో భాగంగా మండలాన్ని పైలెట్ ప్రాజెక్టు క్రింద ఎంపికచేయబడింది.<ref>{{Cite web|url=https://www.eenadu.net/districts/mainnews/34889/Nagarkurnool/19/687|title=మాతా శిశు మరణాల నివారణకు.. పదర - EENADU|last=Eenadu|website=www.eenadu.net|language=te|access-date=2020-01-18}}{{Dead link|date=ఫిబ్రవరి 2020 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == {{నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా మండలాలు}} * [[వర్గం:2016 లో ఏర్పాటైన తెలంగాణ మండలాలు]] do951qdrxfdfbrdg58xlz7a7r0hfwom 3615058 3615057 2022-08-04T08:21:36Z యర్రా రామారావు 28161 #WPWP, #WPWPTE, సమాచార పెట్టెలో బొమ్మ చేర్చి, మెరుగు పర్చాను wikitext text/x-wiki {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం|native_name=పదర|mandal_hq=పదర|villages=7|area_total=627|population_as_of=2016|population_total=17903|population_male=9138|population_female=8765.|district=నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|mandal_map=Telangana-mandal-Nagarkurnool Padara-2022.svg}} '''పదర మండలం,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం.<ref name=":0">తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 243, REVENUE (DA-CMRF) DEPARTMENT, Date: 11.10.2016</ref> 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో భాగంగా ఈ మండలాన్ని ఏర్పరచారు. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ఇందులో 7 గ్రామాలున్నాయి. దానికి ముందు ఈ మండలం [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] లో ఉండేది. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం అచ్చంపేట రెవిన్యూ డివిజనులో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఇది నాగర్‌కర్నూల్ డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో 7  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. మండల కేంద్రం [[పదర]]. == గణాంకాలు == 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణలో ఏర్పడిన ఈ మండల వైశాల్యం 627 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 17,903. జనాభాలో పురుషులు 9,138 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 8,765. మండలంలో 4,620 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == 2016 లో ఏర్పడిన మండలం == లోగడ [[పదర]]  గ్రామం [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా|మహబూబ్ నగర్ జిల్లా,]] [[నాగర్‌కర్నూల్ రెవెన్యూ డివిజను]] పరిధిలోని అమ్రాబాద్ మండలానికి చెందింది.2014 లో తెలంగాణా ప్రత్యేక రాష్ట్రంగా ఏర్పడిన తరువాత మొదటిసారిగా 2016 లో ప్రభుత్వం నూతన జిల్లాలు, రెవెన్యూ డివిజన్లు, మండలాల పునర్య్వస్థీకరణలో భాగంగా పదర గ్రామాన్ని (1+06) 7 గ్రామాలుతో నూతన మండల కేంధ్రంగా నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా, [[అచ్చంపేట రెవెన్యూ డివిజను]] పరిధిలో చేర్చుతూ ది.11.10.2016 నుండి అమలులోకి తెస్తూ ప్రభుత్వం ఉత్తర్వు జారీచేసింది.<ref>{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/243.Nagarkurnool-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2020-01-18 |website= |archive-date=2019-12-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191209041737/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/243.Nagarkurnool-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[పదర]] # [[వంకేశ్వరం]] # [[ఉడిమిళ్ళ]] #[[ఇప్పలపల్లి (పదర మండలం)|ఇప్పలపల్లి]] # [[మారెడుగు]] #[[గానుగపెంట (పదర మండలం)|గానుగుపెంట]] #[[మద్దిమడుగు (పదర మండలం)|మద్దిమడుగు]] == మాతా శిశు మరణాల నివారణ పైలెట్ ప్రాజెక్టుగా ఎంపిక == ఈ మండలంలో ఎక్కువుగా చెంచులు నివశిస్తారు. మండల పరిధిలోని గర్భణీలందరూ ప్రాధమిక ఆరోగ్య కేంద్రంలోనే ప్రసవించేలాగున, వార్కి మెరుగైన వెద్య సేవలు అందించి, మాతా శిశు మరణాల నివారణలో భాగంగా మండలాన్ని పైలెట్ ప్రాజెక్టు క్రింద ఎంపికచేయబడింది.<ref>{{Cite web|url=https://www.eenadu.net/districts/mainnews/34889/Nagarkurnool/19/687|title=మాతా శిశు మరణాల నివారణకు.. పదర - EENADU|last=Eenadu|website=www.eenadu.net|language=te|access-date=2020-01-18}}{{Dead link|date=ఫిబ్రవరి 2020 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == {{నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా మండలాలు}} * [[వర్గం:2016 లో ఏర్పాటైన తెలంగాణ మండలాలు]] 4tpx7f6pe186r6xw0ltfebll5rty6di 3615060 3615058 2022-08-04T08:23:11Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం|native_name=పదర|mandal_hq=పదర|villages=7|area_total=627|population_as_of=2016|population_total=17903|population_male=9138|population_female=8765.|district=నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|mandal_map=Telangana-mandal-Nagarkurnool Padara-2022.svg}} '''పదర మండలం,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం.<ref name=":0">తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 243, REVENUE (DA-CMRF) DEPARTMENT, Date: 11.10.2016</ref> 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో భాగంగా ఈ మండలాన్ని ఏర్పరచారు. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ఇందులో 7 గ్రామాలున్నాయి. దానికి ముందు ఈ మండలం [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] లో ఉండేది. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం అచ్చంపేట రెవిన్యూ డివిజనులో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఇది నాగర్‌కర్నూల్ డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో 7  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. మండల కేంద్రం [[పదర]]. == గణాంకాలు == 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణలో ఏర్పడిన ఈ మండల వైశాల్యం 627 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 17,903. జనాభాలో పురుషులు 9,138 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 8,765. మండలంలో 4,620 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == 2016 లో ఏర్పడిన మండలం == లోగడ [[పదర]]  గ్రామం [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా|మహబూబ్ నగర్ జిల్లా,]] [[నాగర్‌కర్నూల్ రెవెన్యూ డివిజను]] పరిధిలోని అమ్రాబాద్ మండలానికి చెందింది.2014 లో తెలంగాణా ప్రత్యేక రాష్ట్రంగా ఏర్పడిన తరువాత మొదటిసారిగా 2016 లో ప్రభుత్వం నూతన జిల్లాలు, రెవెన్యూ డివిజన్లు, మండలాల పునర్య్వస్థీకరణలో భాగంగా పదర గ్రామాన్ని (1+06) 7 గ్రామాలుతో నూతన మండల కేంధ్రంగా నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా, [[అచ్చంపేట రెవెన్యూ డివిజను]] పరిధిలో చేర్చుతూ ది.11.10.2016 నుండి అమలులోకి తెస్తూ ప్రభుత్వం ఉత్తర్వు జారీచేసింది.<ref>{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/243.Nagarkurnool-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2020-01-18 |website= |archive-date=2019-12-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191209041737/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/243.Nagarkurnool-Final.pdf |url-status=dead }}</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[పదర]] # [[వంకేశ్వరం]] # [[ఉడిమిళ్ళ]] #[[ఇప్పలపల్లి (పదర మండలం)|ఇప్పలపల్లి]] # [[మారెడుగు]] #[[గానుగపెంట (పదర మండలం)|గానుగుపెంట]] #[[మద్దిమడుగు (పదర మండలం)|మద్దిమడుగు]] == మాతా శిశు మరణాల నివారణ పైలెట్ ప్రాజెక్టుగా ఎంపిక == ఈ మండలంలో ఎక్కువుగా చెంచులు నివశిస్తారు. మండల పరిధిలోని గర్భణీలందరూ ప్రాధమిక ఆరోగ్య కేంద్రంలోనే ప్రసవించేలాగున, వార్కి మెరుగైన వెద్య సేవలు అందించి, మాతా శిశు మరణాల నివారణలో భాగంగా మండలాన్ని పైలెట్ ప్రాజెక్టు క్రింద ఎంపికచేయబడింది. == మూలాలు == {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == {{నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా మండలాలు}} * [[వర్గం:2016 లో ఏర్పాటైన తెలంగాణ మండలాలు]] rvf1ykqjgz303nb0x7tdjc5azclymjw 0 276976 3615067 3447241 2022-08-04T08:57:34Z యర్రా రామారావు 28161 సమాచారపెట్టె వివరాలతో కూర్పు wikitext text/x-wiki {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం|native_name=పెంట్లవల్లి|district=నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|mandal_hq=పెంట్లవల్లి|population_as_of=2016|villages=8|area_total=99|population_total=20744|population_male=10734|population_female=10010}} '''పెంట్లవెల్లి మండలం,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 243, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 11.10.2016 </ref> 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో భాగంగా ఈ మండలాన్ని ఏర్పరచారు. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ఇందులో 8 గ్రామాలున్నాయి. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం నాగర్‌కర్నూల్ రెవిన్యూ డివిజనులో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ మండల కేంద్రం [[పెంట్లవెల్లి|పెంట్లవల్లి]] గ్రామం కూడా ఇదే డివిజనులో, కొల్లాపూర్ మండలంలో ఉండేది.ఈ మండలంలో  8  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. == గణాంకాలు == 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణలో ఏర్పడిన ఈ మండల వైశాల్యం 99 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 20,744. జనాభాలో పురుషులు 10,734 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 10,010. మండలంలో 4,952 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == 2016 లో ఏర్పడిన మండలం == లోగడ పెంట్లవెల్లి  గ్రామం మహబూబ్ నగర్ జిల్లా, నాగర్‌కర్నూల్ రెవెన్యూ డివిజను పరిధిలోని కొల్లాపూర్ మండలపరిధిలో ఉంది.2014 లో తెలంగాణా ప్రత్యేక రాష్ట్రంగా ఏర్పడిన తరువాత మొదటిసారిగా 2016 లో ప్రభుత్వం నూతన జిల్లాలు, రెవెన్యూ డివిజన్లు, మండలాల పునర్య్వస్థీకరణలో భాగంగా పెంట్లవల్లి గ్రామాన్ని (1+07) ఎనిమిది గ్రామాలుతో నూతన మండల కేంధ్రంగా నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా,నాగర్‌కర్నూల్ రెవెన్యూ డివిజను పరిధిలో చేర్చుతూ ది.11.10.2016 నుండి అమలులోకి తెస్తూ ప్రభుత్వం ఉత్తర్వు జారీచేసింది.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 243 Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[పెంట్లవెల్లి]] #[[మంచాలకట్ట (పెంట్లవెల్లి మండలం)|మంచాలకట్ట]] #[[మల్లేశ్వరం (పెంట్లవెల్లి మండలం)|మల్లేశ్వరం]] # [[వేంకల్]] # [[జటప్రోలు]] #[[కొండూరు (పెంట్లవెల్లి మండలం)|కొండూరు]] #[[సింగవరం (పెంట్లవెల్లి మండలం)|సింగవరం]] #[[గోపాలపురం (పెంట్లవెల్లి మండలం)|గోపాలపురం]] == మూలాలు == <references /> == వెలుపలి లంకెలు == {{నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా మండలాలు}} [[వర్గం:2016 లో ఏర్పాటైన తెలంగాణ మండలాలు]] 49knea17si17snn3pty0zn7nodoy1gy 3615069 3615067 2022-08-04T08:59:05Z యర్రా రామారావు 28161 #WPWP, #WPWPTE, సమాచార పెట్టెలో బొమ్మ చేర్చి, మెరుగు పర్చాను wikitext text/x-wiki {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం|native_name=పెంట్లవల్లి|district=నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|mandal_hq=పెంట్లవెల్లి|population_as_of=2016|villages=8|area_total=99|population_total=20744|population_male=10734|population_female=10010|mandal_map=Telangana-mandal-Nagarkurnool Pentlavelli-2022.svg}} '''పెంట్లవెల్లి మండలం,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 243, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 11.10.2016 </ref> 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో భాగంగా ఈ మండలాన్ని ఏర్పరచారు. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ఇందులో 8 గ్రామాలున్నాయి. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం నాగర్‌కర్నూల్ రెవిన్యూ డివిజనులో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ మండల కేంద్రం [[పెంట్లవెల్లి|పెంట్లవల్లి]] గ్రామం కూడా ఇదే డివిజనులో, కొల్లాపూర్ మండలంలో ఉండేది.ఈ మండలంలో  8  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. == గణాంకాలు == 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణలో ఏర్పడిన ఈ మండల వైశాల్యం 99 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 20,744. జనాభాలో పురుషులు 10,734 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 10,010. మండలంలో 4,952 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == 2016 లో ఏర్పడిన మండలం == లోగడ పెంట్లవెల్లి  గ్రామం మహబూబ్ నగర్ జిల్లా, నాగర్‌కర్నూల్ రెవెన్యూ డివిజను పరిధిలోని కొల్లాపూర్ మండలపరిధిలో ఉంది.2014 లో తెలంగాణా ప్రత్యేక రాష్ట్రంగా ఏర్పడిన తరువాత మొదటిసారిగా 2016 లో ప్రభుత్వం నూతన జిల్లాలు, రెవెన్యూ డివిజన్లు, మండలాల పునర్య్వస్థీకరణలో భాగంగా పెంట్లవల్లి గ్రామాన్ని (1+07) ఎనిమిది గ్రామాలుతో నూతన మండల కేంధ్రంగా నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా,నాగర్‌కర్నూల్ రెవెన్యూ డివిజను పరిధిలో చేర్చుతూ ది.11.10.2016 నుండి అమలులోకి తెస్తూ ప్రభుత్వం ఉత్తర్వు జారీచేసింది.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 243 Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[పెంట్లవెల్లి]] #[[మంచాలకట్ట (పెంట్లవెల్లి మండలం)|మంచాలకట్ట]] #[[మల్లేశ్వరం (పెంట్లవెల్లి మండలం)|మల్లేశ్వరం]] # [[వేంకల్]] # [[జటప్రోలు]] #[[కొండూరు (పెంట్లవెల్లి మండలం)|కొండూరు]] #[[సింగవరం (పెంట్లవెల్లి మండలం)|సింగవరం]] #[[గోపాలపురం (పెంట్లవెల్లి మండలం)|గోపాలపురం]] == మూలాలు == <references /> == వెలుపలి లంకెలు == {{నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా మండలాలు}} [[వర్గం:2016 లో ఏర్పాటైన తెలంగాణ మండలాలు]] rfr097wou45lrp6hm5ozvd6pqrxxtnu 0 276978 3615080 3566878 2022-08-04T09:03:36Z యర్రా రామారావు 28161 కొత్త మ్యాపు ఎక్కింపు, తాజా గణాంకాలు కూర్పు wikitext text/x-wiki '''పెద్దకొత్తపల్లి''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రంలోని [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా]]కు చెందిన ఒక మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 243, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 11.10.2016  </ref> {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎|||type=mandal|native_name=పెద్దకొత్తపల్లి|district=నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|latd=16.29971|latm=|lats=|latNS=N|longd=78.372917|longm=|longs=|longEW=E|mandal_map=Telangana-mandal-Nagarkurnool Peddakothapalle-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=పెద్దకొత్తపల్లి|villages=23|area_total=267|population_total=56461|population_male=28853|population_female=27608|population_density=|population_as_of=2011|area_magnitude=చ.కి.మీ=|literacy=34.31|literacy_male=45.72|literacy_female=22.16|pincode=509412}} ఇది సమీప పట్టణమైన [[వనపర్తి]] నుండి 44 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ మండలం [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] లో ఉండేది. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం నాగర్‌కర్నూల్ రెవిన్యూ డివిజనులో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు కూడా ఇదే డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో  24  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. అందులో ఒకటి నిర్జన గ్రామం. ఈ మండలం [[మామిడి]] తోటలకు ప్రసిద్ధి. జిల్లాలోనే అత్యధికంగా ఈ మండలంలో మామిడి తోటలున్నాయి. == గణాంక వివరాలు == [[దస్త్రం:Mahabubnagar mandals Peddakothapalli pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు అవిభక్త మహబూబ్​నగర్  జిల్లా పటంలో మండల స్థానం]] 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం మండల జనాభా - మొత్తం 56,461 - పురుషులు 28,853 - స్త్రీలు 27,608. అక్షరాస్యుల సంఖ్య 23614.<ref>Census of India 2011, Provisional Population Totals, Anadhra Pradesh, Published by Director of Census Operations AP, Page No.129</ref> 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 267 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 56,461. జనాభాలో పురుషులు 28,853 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 27,608. మండలంలో 11,973 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == ===రెవెన్యూ గ్రామాలు=== {{Div col|colwidth=15em|rules=yes|gap=2em}} # [[దేవల్‌తిరుమల్‌పూర్]] # [[వెన్నచర్ల]] # [[చంద్రకల్]] # [[ఆదిరాల]] # [[ముస్తిపల్లి (పెద్దకొత్తపల్లి)|ముస్తిపల్లి]] # [[మర్రికల్]] # [[పెద్దకొత్తపల్లి]] # [[పెద్దకర్పాముల]] # [[దేదినేనిపల్లి]] # [[చిన్నకర్పాముల]] # [[బాచారం (పెద్దకొత్తపల్లి)|బాచారం]] # [[జొన్నలబోగుడ]] # [[గంట్రావుపల్లి]] # [[సాతాపూర్ (పెద్దకొత్తపల్లి)|సాతాపూర్]] # [[నారాయణ్‌పల్లి]] # [[మహాసముద్రం (పెద్దకొత్తపల్లి)|మహాసముద్రం]] # [[చెన్నపురావుపల్లి]] # [[కల్వకోల్ (పెద్దకొత్తపల్లి)|కల్వకోల్]] # [[తిరుమలంపల్లి (పెద్దకొత్తపల్లి)|తిరుమలంపల్లి]] # [[వేడుకరావుపల్లి]] # [[కొత్తపేట (పెద్దకొత్తపల్లి మండలం)|కొత్తపేట]] # [[యాపట్ల]] # [[మారేడుమందిన్నె]] {{Div end}} గమనిక:నిర్జన గ్రామం ఒకటి పరిగణనలోకి తీసుకోలేదు == మూలాలు == <references /> == వెలుపలి లంకెలు == {{నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా మండలాలు}} 3sbpwdnmmodkempmvjai95a8oz7vc8i 0 276983 3615101 3447243 2022-08-04T10:07:58Z యర్రా రామారావు 28161 సమాచారపెట్టె వివరాలతో కూర్పు wikitext text/x-wiki {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం|native_name=బల్మూర్|mandal_hq=బల్మూర్|villages=18|area_total=242|population_as_of=2011|population_total=38768|population_male=20097|population_female=18671|district=నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా}} '''బల్మూర్ మండలం,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 243, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 11.10.2016  </ref> ఇది సమీప పట్టణమైన [[వనపర్తి]] నుండి 51 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ మండలం [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] లో ఉండేది. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం అచ్చంపేట రెవిన్యూ డివిజనులో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఇది నాగర్‌కర్నూల్ డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో  21  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. అందులో రెండు నిర్జన గ్రామాలు. మండల కేంద్రం [[బల్మూర్]] == గణాంకాలు == 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 242 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 38,768. జనాభాలో పురుషులు 20,097 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 18,671. మండలంలో 9,006 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం మండల జనాభా - మొత్తం 38,768 - పురుషులు 20,097 - స్త్రీలు 18,671. అక్షరాస్యుల సంఖ్య 18690.<ref>Census of India 2011, Provisional Population Totals, Anadhra Pradesh, Published by Director of Census Operations AP, Page No.129</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[పోలేపల్లి (బల్మూర్)|పోలేపల్లి]] # [[జినుకుంట]] # [[తూమాన్‌పేట]] # [[గట్టుతూమాన్]] #[[మహదేవ్‌పూర్ (బల్మూర్ మండలం)|మహదేవ్‌పూర్]] # [[పోలిసెట్టిపల్లి]] # [[చెన్నారం (బల్మూర్)|చెన్నారం]] # [[కొండారెడ్డిపల్లి (బల్మూర్)|కొండారెడ్డిపల్లి]] # [[గోదాల్]] # [[వీరంరాజుపల్లి]] # [[రామాజీపల్లి (బల్మూర్)|రామాజీపల్లి]] # [[బోనాల (బల్మూర్)|బోనాల]] # [[కొండనాగుల]] # [[మైలారం (బల్మూర్)|మైలారం]] # [[బల్మూర్]] # [[నర్సాయ్పల్లి]] # [[అనంతవరం (బల్మూర్ మండలం)|అనంతవరం]] # [[అంబగిరి]] # [[బిల్లకల్]] గమనిక:నిర్జన గ్రామాలు రెండు పరిగణనలోకి తీసుకొనబడలేదు == మూలాలు == <references /> == వెలుపలి లంకెలు == {{నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా మండలాలు}} ss60bojdsl67v7rae2pqk6th4aolzm6 3615102 3615101 2022-08-04T10:09:38Z యర్రా రామారావు 28161 #WPWP, #WPWPTE, సమాచార పెట్టెలో బొమ్మ చేర్చి, మెరుగు పర్చాను wikitext text/x-wiki {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం|native_name=బల్మూర్|mandal_hq=బల్మూర్|villages=18|area_total=242|population_as_of=2011|population_total=38768|population_male=20097|population_female=18671|district=నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|mandal_map=Telangana-mandal-Nagarkurnool Balmoor-2022.svg}} '''బల్మూర్ మండలం,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 243, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 11.10.2016  </ref> ఇది సమీప పట్టణమైన [[వనపర్తి]] నుండి 51 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ మండలం [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] లో ఉండేది. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం అచ్చంపేట రెవిన్యూ డివిజనులో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఇది నాగర్‌కర్నూల్ డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో  21  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. అందులో రెండు నిర్జన గ్రామాలు. మండల కేంద్రం [[బల్మూర్]] == గణాంకాలు == 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 242 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 38,768. జనాభాలో పురుషులు 20,097 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 18,671. మండలంలో 9,006 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం మండల జనాభా - మొత్తం 38,768 - పురుషులు 20,097 - స్త్రీలు 18,671. అక్షరాస్యుల సంఖ్య 18690.<ref>Census of India 2011, Provisional Population Totals, Anadhra Pradesh, Published by Director of Census Operations AP, Page No.129</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[పోలేపల్లి (బల్మూర్)|పోలేపల్లి]] # [[జినుకుంట]] # [[తూమాన్‌పేట]] # [[గట్టుతూమాన్]] #[[మహదేవ్‌పూర్ (బల్మూర్ మండలం)|మహదేవ్‌పూర్]] # [[పోలిసెట్టిపల్లి]] # [[చెన్నారం (బల్మూర్)|చెన్నారం]] # [[కొండారెడ్డిపల్లి (బల్మూర్)|కొండారెడ్డిపల్లి]] # [[గోదాల్]] # [[వీరంరాజుపల్లి]] # [[రామాజీపల్లి (బల్మూర్)|రామాజీపల్లి]] # [[బోనాల (బల్మూర్)|బోనాల]] # [[కొండనాగుల]] # [[మైలారం (బల్మూర్)|మైలారం]] # [[బల్మూర్]] # [[నర్సాయ్పల్లి]] # [[అనంతవరం (బల్మూర్ మండలం)|అనంతవరం]] # [[అంబగిరి]] # [[బిల్లకల్]] గమనిక:నిర్జన గ్రామాలు రెండు పరిగణనలోకి తీసుకొనబడలేదు == మూలాలు == <references /> == వెలుపలి లంకెలు == {{నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా మండలాలు}} gvxcrh67zsmiwsnqgwkm3bsm6dfac8q 3615103 3615102 2022-08-04T10:11:28Z యర్రా రామారావు 28161 పాత మ్యాపు చేర్చాను wikitext text/x-wiki {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం|native_name=బల్మూర్|mandal_hq=బల్మూర్|villages=18|area_total=242|population_as_of=2011|population_total=38768|population_male=20097|population_female=18671|district=నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|mandal_map=Telangana-mandal-Nagarkurnool Balmoor-2022.svg}} '''బల్మూర్ మండలం,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 243, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 11.10.2016  </ref> ఇది సమీప పట్టణమైన [[వనపర్తి]] నుండి 51 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ మండలం [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] లో ఉండేది. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం అచ్చంపేట రెవిన్యూ డివిజనులో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఇది నాగర్‌కర్నూల్ డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో  21  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. అందులో రెండు నిర్జన గ్రామాలు. మండల కేంద్రం [[బల్మూర్]] == గణాంకాలు == [[దస్త్రం:Mahabubnagar mandals Balmoor pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు అవిభక్త మహబూబ్​నగర్  జిల్లా పటంలో మండల స్థానం]] 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 242 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 38,768. జనాభాలో పురుషులు 20,097 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 18,671. మండలంలో 9,006 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం మండల జనాభా - మొత్తం 38,768 - పురుషులు 20,097 - స్త్రీలు 18,671. అక్షరాస్యుల సంఖ్య 18690.<ref>Census of India 2011, Provisional Population Totals, Anadhra Pradesh, Published by Director of Census Operations AP, Page No.129</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[పోలేపల్లి (బల్మూర్)|పోలేపల్లి]] # [[జినుకుంట]] # [[తూమాన్‌పేట]] # [[గట్టుతూమాన్]] #[[మహదేవ్‌పూర్ (బల్మూర్ మండలం)|మహదేవ్‌పూర్]] # [[పోలిసెట్టిపల్లి]] # [[చెన్నారం (బల్మూర్)|చెన్నారం]] # [[కొండారెడ్డిపల్లి (బల్మూర్)|కొండారెడ్డిపల్లి]] # [[గోదాల్]] # [[వీరంరాజుపల్లి]] # [[రామాజీపల్లి (బల్మూర్)|రామాజీపల్లి]] # [[బోనాల (బల్మూర్)|బోనాల]] # [[కొండనాగుల]] # [[మైలారం (బల్మూర్)|మైలారం]] # [[బల్మూర్]] # [[నర్సాయ్పల్లి]] # [[అనంతవరం (బల్మూర్ మండలం)|అనంతవరం]] # [[అంబగిరి]] # [[బిల్లకల్]] గమనిక:నిర్జన గ్రామాలు రెండు పరిగణనలోకి తీసుకొనబడలేదు == మూలాలు == <references /> == వెలుపలి లంకెలు == {{నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా మండలాలు}} eay49znix9a6c51ezx1b2qqmswtudml 0 276996 3615106 3566877 2022-08-04T10:20:45Z యర్రా రామారావు 28161 కొత్త మ్యాపు ఎక్కింపు, తాజా గణాంకాలు కూర్పు wikitext text/x-wiki '''లింగాల మండలం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 243, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 11.10.2016  </ref> {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎|||type=mandal|native_name=లింగాల|district=నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|latd=16.2833|latm=|lats=|latNS=N|longd=78.5167|longm=|longs=|longEW=E|mandal_map=Telangana-mandal-Nagarkurnool Lingal-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=లింగాల (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|villages=16|area_total=182|population_total=34979|population_male=18055|population_female=16924|population_density=|population_as_of=2011|area_magnitude=చ.కి.మీ=|literacy=36.32|literacy_male=47.76|literacy_female=23.87|pincode=509401}} ఇది సమీప పట్టణమైన [[వనపర్తి]] నుండి 59 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ మండలం [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] లో ఉండేది. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం అచ్చంపేట రెవిన్యూ డివిజనులో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఇది నాగర్‌కర్నూల్ డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో  18  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. అందులో రెండు నిర్జన గ్రామాలు. మండల కేంద్రం [[లింగాల (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|లింగాల]]. == గణాంకాలు == [[దస్త్రం:Mahabubnagar mandals Lingala pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు అవిభక్త మహబూబ్​నగర్  జిల్లా పటంలో మండల స్థానం]] 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 182 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 34,979. జనాభాలో పురుషులు 18,055 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 16,924. మండలంలో 7,837 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం మండల జనాభా - మొత్తం 34,979 - పురుషులు 18,055 - స్త్రీలు 16,924. అక్షరాస్యుల సంఖ్య 15662.<ref>Census of India 2011, Provisional Population Totals, Anadhra Pradesh, Published by Director of Census Operations AP, Page No.129</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[సైన్‌పేట]] #[[దత్తారం]] # [[కోమటికుంట (లింగాల)|కోమటికుంట]] # [[బాకారం]] # [[రాంపూర్ (లింగాల)|రాంపూర్]] # [[వల్లభాపూర్ (లింగాల మండలం)|వల్లభాపూర్]] # [[మనాజీపేట్ (లింగాల)|మనాజీపేట్]] # [[మాదాపూర్ (లింగాల)|మాదాపూర్]] # [[మక్దూంపూర్ (లింగాల)|మక్దూంపూర్]] # [[జీలుగుపల్లి]] # [[సూరాపూర్]] # [[కొత్తకుంటపల్లి]] # [[ఔసాలికుంట]] # [[అంబత్‌పల్లి (లింగాల మండలం)|అంబత్‌పల్లి]] # [[రాయవరం (లింగాల మండలం)|రాయవరం]] # [[లింగాల (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|లింగాల]] గమనిక:నిర్జన గ్రామాలు రెండు పరిగణనలోకి తీసుకోలేదు == మూలాలు == <references /> == వెలుపలి లంకెలు == {{నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా మండలాలు}} 097ifcwuztleg208opsbk7kx4z0c3vt 3615107 3615106 2022-08-04T10:21:20Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki '''లింగాల మండలం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 243, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 11.10.2016  </ref> {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎|||type=mandal|native_name=లింగాల|district=నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|latd=16.2833|latm=|lats=|latNS=N|longd=78.5167|longm=|longs=|longEW=E|mandal_map=Telangana-mandal-Nagarkurnool Lingal-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=లింగాల (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|villages=16|area_total=182|population_total=34979|population_male=18055|population_female=16924|population_density=|population_as_of=2011|area_magnitude=చ.కి.మీ=|literacy=36.32|literacy_male=47.76|literacy_female=23.87|pincode=509401}} ఇది సమీప పట్టణమైన [[వనపర్తి]] నుండి 59 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ మండలం [[మహబూబ్ నగర్ జిల్లా]] లో ఉండేది. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|title=నాగర్ కర్నూల్ జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228054258/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nagarkurnool.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం అచ్చంపేట రెవిన్యూ డివిజనులో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఇది నాగర్‌కర్నూల్ డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో  18  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. అందులో రెండు నిర్జన గ్రామాలు. మండల కేంద్రం [[లింగాల (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|లింగాల]]. == గణాంకాలు == [[దస్త్రం:Mahabubnagar mandals Lingala pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు అవిభక్త మహబూబ్​నగర్  జిల్లా పటంలో మండల స్థానం]] 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 182 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 34,979. జనాభాలో పురుషులు 18,055 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 16,924. మండలంలో 7,837 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం మండల జనాభా - మొత్తం 34,979 - పురుషులు 18,055 - స్త్రీలు 16,924. అక్షరాస్యుల సంఖ్య 15662.<ref>Census of India 2011, Provisional Population Totals, Anadhra Pradesh, Published by Director of Census Operations AP, Page No.129</ref> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[సైన్‌పేట]] #[[దత్తారం]] # [[కోమటికుంట (లింగాల)|కోమటికుంట]] # [[బాకారం]] # [[రాంపూర్ (లింగాల)|రాంపూర్]] # [[వల్లభాపూర్ (లింగాల మండలం)|వల్లభాపూర్]] # [[మనాజీపేట్ (లింగాల)|మనాజీపేట్]] # [[మాదాపూర్ (లింగాల)|మాదాపూర్]] # [[మక్దూంపూర్ (లింగాల)|మక్దూంపూర్]] # [[జీలుగుపల్లి]] # [[సూరాపూర్]] # [[కొత్తకుంటపల్లి]] # [[ఔసాలికుంట]] # [[అంబత్‌పల్లి (లింగాల మండలం)|అంబత్‌పల్లి]] # [[రాయవరం (లింగాల మండలం)|రాయవరం]] # [[లింగాల (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|లింగాల]] గమనిక:నిర్జన గ్రామాలు రెండు పరిగణనలోకి తీసుకోలేదు == మూలాలు == <references /> == వెలుపలి లంకెలు == {{నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా మండలాలు}} eg61xtabma8n3w0da21zlw3kolve4wl 0 277772 3614763 3603048 2022-08-03T17:15:02Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎|||type=mandal|native_name=హుస్నాబాద్ మండలం|district=సిద్దిపేట జిల్లా|latd=18.131331|latm=|lats=|latNS=N|longd=79.206018|longm=|longs=|longEW=E|mandal_map=Telangana-mandal-Siddipet Husnabad-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=హుస్నాబాద్|villages=11|area_total=118|population_total=42696|population_male=21441|population_female=21255|population_density=|population_as_of=2011|area_magnitude=చ.కి.మీ=|literacy=|literacy_male=|literacy_female=|pincode=505467}} '''హుస్నాబాద్ మండలం''',[[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సిద్ధిపేట జిల్లా|సిద్ధిపేట జిల్లాకు]] చెందిన మండలం.<ref name="”మూలం”2">{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/240.Siddipet-240-1.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2019-04-11 |website= |archive-date=2019-12-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191209041107/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/240.Siddipet-240-1.pdf |url-status=dead }}</ref> ఇది సమీప పట్టణమైన [[కరీంనగర్]] నుండి 40 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ మండలం [[కరీంనగర్ జిల్లా]] లో ఉండేది.<ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Siddipet.pdf|title=సిద్దిపేట జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211224165002/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Siddipet.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం హుస్నాబాద్ రెవిన్యూ డివిజనులో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఇది కరీంనగర్ డివిజనులో ఉండేది. ఈ మండలంలో  11  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి.నిర్జన గ్రామాలు లేవు. [[హుస్నాబాద్]], ఈ మండలానికి కేంద్రం. == గణాంక వివరాలు == [[దస్త్రం:Karimnagar mandals Husnabad pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు, అవిభక్త కరీంనగర్ జిల్లాలో మండల స్థానం]] 2011 భారత జనగణన గణాంకాల మండల జనాభా ప్రకారం- మొత్తం 78,793 - పురుషులు 39,593 - స్త్రీలు 39,200. 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 118 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 42,696. జనాభాలో పురుషులు 21,441 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 21,255. మండలంలో 10,886 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == కరీంనగర్ జిల్లా నుండి సిద్ధిపేట జిల్లాకు మార్పు. == లోగడ హుస్నాబాద్ గ్రామం / మండలం కరీంనగర్ జిల్లా,కరీంనగర్ రెవెన్యూ డివిజను  పరిధిలో ఉంది.2014 లో తెలంగాణా ప్రత్యేక రాష్ట్రంగా ఏర్పడిన తరువాత మొదటిసారిగా 2016 లో ప్రభుత్వం నూతన జిల్లాలు, రెవెన్యూ డివిజన్లు, మండలాల ఏర్పాటులో భాగంగా హుస్నాబాద్ మండలాన్ని (1+10) పదకొండు గ్రామాలుతో కొత్తగా ఏర్పడిన సిద్ధిపేట జిల్లా,కొత్తగా ఏర్పడిన హుస్నాబాద్ రెవెన్యూ డివిజను పరిధిలో చేర్చుతూ ది.11.10.2016 నుండి అమలులోకి తెస్తూ ప్రభుత్వం ఉత్తర్వు జారీచేసింది.<ref name="”మూలం”3">తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 240 Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> == మండలంలోని రెవెన్యూ గ్రామాలు == # [[హుస్నాబాద్]] # [[పొట్లపల్లి (హుస్నాబాద్)|పొట్లపల్లి]] # [[మడుద]] # [[మొహమ్మదాపూర్ (హుస్నాబాద్)|మొహమ్మదాపూర్]] # [[నాగారం (హుస్నాబాద్)|నాగారం]] # [[ఉమ్మాపూర్ (హుస్నాబాద్)|ఉమ్మాపూర్]] # [[మీర్జాపూర్ (హుస్నాబాద్)|మీర్జాపూర్]] # [[పోతారం (స్)|పోతారం (యస్)]] # [[తోటపల్లి (స్)|తోటపల్లి (యస్)]] # [[కూచన్‌పల్లి (హుస్నాబాద్)|కూచన్‌పల్లి]] # [[పందిళ్ళ (హుస్నాబాద్)|పందిళ్ళ]] == మూలాలు == <references /> == వెలుపలి లంకెలు == {{సిద్దిపేట జిల్లా మండలాలు}} g4glo472w4w1kqz74altzw5qvw2n0eq 0 277798 3615071 3603063 2022-08-04T08:59:23Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎|type = mandal||native_name=నంగునూరు మండలం||district=సిద్దిపేట జిల్లా | latd          = 18.0677 | latNS          = N | longd          = 79.039010 | longEW         = E |mandal_map=Telangana-mandal-Siddipet Nangnoor-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=నంగునూరు|villages=19|area_total=175|population_total=39010|population_male=19574|population_female=19436|population_density=|population_as_of = 2011 |area_magnitude= చ.కి.మీ=|literacy=|literacy_male=|literacy_female=|pincode=502280}} '''నంగునూరు మండలం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సిద్ధిపేట జిల్లా|సిద్దిపేట]] జిల్లాకు చెందిన మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 240  Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ మండలం [[మెదక్ జిల్లా]]<nowiki/>లో ఉండేది. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Siddipet.pdf|title=సిద్దిపేట జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211224165002/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Siddipet.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం [[సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను]]<nowiki/>లో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు కూడా ఇదే డివిజనులో ఉండేది. ఈ మండలంలో 19  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. నిర్జన గ్రామాలు లేవు. మండల కేంద్రం, [[నంగునూరు]]. 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 175 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 39,010. జనాభాలో పురుషులు 19,574 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 19,436. మండలంలో 9,424 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> ==మండలంలోని రెవెన్యూ గ్రామాలు== # [[ముండ్రాయి]] # [[రాజగోపాల్‌పేట్]] # [[పాలమాకుల]] # [[బద్దిపడగ]] # [[రాంపూర్ (నంగనూరు)|రాంపూర్]] # [[మక్దూంపూర్ (నంగనూరు)|మక్దూంపూర్]] # [[వెంకటాపూర్ (నంగనూరు)|వెంకటాపూర్]] # [[కోనాయిపల్లి (నంగనూరు)|కోనాయిపల్లి]] # [[తిమ్మాయిపల్లి (నంగనూరు)|తిమ్మాయిపల్లి]] # [[నర్మెట్ట]] # [[ఖానాపూర్ (నంగనూరు మండలం)|ఖానాపూర్]] # [[నాగరాజ్‌పల్లి]] # [[అంకుశాపూర్ (నంగనూరు మండలం)|అంకుశాపూర్]] #[[నంగునూరు]] # [[ఘన్‌పూర్ (నంగనూరు మండలం)|ఘన్‌పూర్]] # [[అక్కనేపల్లి]] # [[గట్లమల్లియల్]] # [[కొండంరాజ్‌పల్లి]] # [[ఖాత|ఖాత (గ్రామం)]] ==మూలాలు== {{Reflist}} ==బయటి లింకులు== {{సిద్దిపేట జిల్లా మండలాలు}} 76a5uvcz5o24zsfqjs9enlpfm669mpe 0 278102 3615077 3603055 2022-08-04T09:01:05Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎|type = mandal||native_name=చేర్యాల మండలం||district=సిద్ధిపేట జిల్లా | latd = 17.924602 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.968807 | longm = | longs = | longEW = E |mandal_map=Telangana-mandal-Siddipet Cherial-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=చేర్యాల|villages=14|area_total=|population_total=70809|population_male=35499|population_female=35310|population_density=|population_as_of = 2011 |area_magnitude= చ.కి.మీ=|literacy=52.81|literacy_male=66.89|literacy_female=38.90|pincode=506223}} '''చేర్యాల మండలం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సిద్ధిపేట జిల్లా|సిద్ధిపేట]] జిల్లాకు చెందిన ఒక మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 240  Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ మండలం [[మెదక్ జిల్లా]] లో ఉండేది.<ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Siddipet.pdf|title=సిద్దిపేట జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211224165002/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Siddipet.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం [[సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను]]<nowiki/>లో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు కూడా ఇదే డివిజనులో ఉండేది. ఈ మండలంలో 14 రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. నిర్జన గ్రామాలు లేవు. [[చేర్యాల]], ఈ మండలానికి కేంద్రం. ==మండల జనాభా== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం మొత్తం మండల జనాభా 70,809, పురుషులు 35,499, స్త్రీలు 35,310. 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 199 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 52,778. జనాభాలో పురుషులు 26,516 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 26,262. మండలంలో 12,219 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == మెదక్ జిల్లా నుండి సిద్ధిపేట జిల్లాకు మార్పు == లోగడ చేర్యాల మండలం గ్రామం/మండలం మెదక్ జిల్లా, సిద్దిపేట రెవెన్యూ డివిజను పరిధిలో ఉండేది. 2014 లో తెలంగాణా ప్రత్యేక రాష్ట్రంగా ఏర్పడిన తరువాత మొదటిసారిగా 2016 లో ప్రభుత్వం నూతన జిల్లాలు, రెవెన్యూ డివిజన్లు, మండలాల ఏర్పాటులో భాగంగా చేర్యాల మండలాన్ని (1+11) పన్నెండు గ్రామాలుతో కొత్తగా ఏర్పడిన సిద్దిపేట జిల్లా, సిద్దిపేట రెవెన్యూ డివిజను పరిధిలో చేర్చుతూ ది.11.10.2016 నుండి అమలులోకి తెస్తూ ప్రభుత్వం ఉత్తర్వు జారీచేసింది. == మండలంలో చేరిన కొత్త గ్రామాలు == ఈ మండలంలో లోగడ లోగడ 12 గ్రామాలు ఉన్నాయి. తరువాత ప్రభుత్వం మధ్దూరు మండలం నుండి కమలాయపల్లి, అర్జునపట్ల అనే రెండు గ్రామాలను ఈ మండలంలో విలీనం చేసింది. దానితో ఈ మండలంలోని గ్రామాల సంఖ్య 14కు చేరుకుంది.<ref>{{Cite web|url=https://telugu.samayam.com/telangana/news/dulimitta-new-mandal-at-siddipet-district-in-telangana/articleshow/79635573.cms|title=సిద్ధిపేట జిల్లాలో కొత్త మండలం... ఉత్తర్వులు జారీ చేసిన సీఎస్|website=Samayam Telugu|language=te|access-date=2021-11-06}}</ref> ==మండలం లోని గ్రామాలు== === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[తాడూర్ (చేర్యాల)|తాడూర్]] # [[చిట్యాల్ (చేర్యాల)|చిట్యాల్]] # [[దానంపల్లి (చేర్యాల)|దానంపల్లి]] # [[దొమ్మాట (చేర్యాల)|దొమ్మాట]] # [[ఆకునూర్ (చేర్యాల)|ఆకునూర్]] # [[చేర్యాల]] # [[వేచరేణి]] # [[నాగపురి]] # [[పెదరాజుపేట్]] # [[కడవేర్గు]] # [[చుంచన్ కోట]] # [[ముస్త్యాల]] #[[కమలాయపల్లి]] #[[అర్జునపట్ల]] ==మూలాలు== {{Reflist}} ==బయటి లింకులు== {{సిద్దిపేట జిల్లా మండలాలు}} io6xdlwon217je3yoj7u0w6imd182mt 0 278141 3615076 3603058 2022-08-04T09:00:54Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎|type = mandal||native_name=దుబ్బాక మండలం||district=సిద్దిపేట జిల్లా | latNS          = N | longEW         = E |mandal_map=Telangana-mandal-Siddipet Dubbak-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=దుబ్బాక|villages=25|area_total=|population_total=|population_male=|population_female=|population_density=|population_as_of = 2011 |area_magnitude= చ.కి.మీ=|literacy=|literacy_male=|literacy_female=|pincode=502108}} '''దుబ్బాక మండలం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సిద్ధిపేట జిల్లా|సిద్ధిపేట]] జిల్లాకు చెందిన మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 240  Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ మండలం [[మెదక్ జిల్లా]] లో ఉండేది.<ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Siddipet.pdf|title=సిద్దిపేట జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211224165002/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Siddipet.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం [[సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను]]<nowiki/>లో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు కూడా ఇదే డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో  26  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. అందులో ఒకటి నిర్జన గ్రామం. మండల కేంద్రం, [[దుబ్బాక]]. == పేరువెనుక చరిత్ర == '''దీనికి ఇంకొక పేరు కూడా ఉంది అదే "దుర్వాస "''' కొత్త మంది ఊరికి తూర్పు వైపు దుర్వాస అని పశ్చిమ వైపు దుబ్బాక అనే వారు. పూర్వం ఇక్కడ దుర్వాస మహర్షి తపస్సు చేసాడట. అందుకే దీనికి దుర్వాస అనే పేరు వచ్చింది ==మండలంలోని రెవెన్యూ గ్రామాలు== [[దస్త్రం:Medak mandals Dubbaka pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు అవిభక్త మెదక్ జిల్లా పటంలో మండల స్థానం]] {{Div col|colwidth=20em|rules=yes|gap=2em}} #[[ఆకారం (గ్రామం)|ఆకారం]] #[[అప్పన్‌పల్లి|అప్పనపల్లి]] #[[ఆరేపల్లి (దుబ్బాక)|ఆరెపల్లి]] #[[బొప్పాపూర్ (దుబ్బాక)|బొప్పాపూర్]] #[[చీకోడ్ (దుబ్బాక)|చీకోడు (పెద్ద)]] #[[చెర్వాపూర్|చేర్వాపూర్]] #[[చిల్లాపూర్]] #[[చిత్తాపూర్ (దుబ్బాక)|చిట్టాపూర్]] #[[చౌదర్‌పల్లి (దుబ్బాక)|చౌదర్ పల్లి]] #[[ధర్మాజీపేట్ (దుబ్బాక)|ధర్మాజీపేట]] # [[దుబ్బాక]] #[[దుంపల్‌పల్లి|దుంపలపల్లి]] #[[ఎంగుర్తి]] #[[గంభీర్‌పూర్ (దుబ్బాక)|గంభీర్ పూర్]] #[[హబ్షీపూర్]] #[[హసన్ మీరాపూర్]] #[[లచాపేట్|లచ్చపేట]] #[[మల్లాయిపల్లి (దుబ్బాక)|మల్లాయపల్లి]] #[[పెద్ద గుండవెల్లి|పెద్దగుండవెళ్ళి]] #[[పోతారం (దుబ్బాక మండలం)|పోతారం]] #[[పొతారెడ్డిపేట్|పోతారెడ్డిపేట్]] #[[తిమ్మాపూర్ (దుబ్బాక)|తిమ్మాపూర్]] #[[ఎల్లాపూర్ (దుబ్బాక)|ఎల్లాపూర్]] #[[రాజక్కపేట్]] #[[రామక్కపేట్]] {{Div end}} గమనిక:నిర్జన గ్రామం ఒకటి పరిగణనలోకి తీసుకోలేదు ==మూలాలు== {{Reflist}} ==బయటి లింకులు== {{సిద్దిపేట జిల్లా మండలాలు}} 2c7x0xxkt55rsj8sxl9jg7927cz1g1k 0 278186 3615074 3603061 2022-08-04T09:00:35Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎|type = mandal||native_name=దౌలతాబాదు మండలం||district=సిద్దిపేట జిల్లా | latd = 17.998326 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 78.542404 | longm = | longs = | longEW = E |mandal_map=Telangana-mandal-Siddipet Doultabad-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=దౌలతాబాద్ (సిద్దిపేట)|villages=18|area_total=|population_total=53824|population_male=26783|population_female=27041|population_density=|population_as_of = 2011 |area_magnitude= చ.కి.మీ=|literacy=40.82|literacy_male=55.59|literacy_female=25.70|pincode = 502247}} '''దౌలతాబాద్ మండలం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సిద్ధిపేట జిల్లా|సిద్ధిపేట]] జిల్లాకు చెందిన మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 240  Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ మండలం [[మెదక్ జిల్లా]] లో ఉండేది.<ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Siddipet.pdf|title=సిద్దిపేట జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211224165002/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Siddipet.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం [[సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను]]<nowiki/>లో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు కూడా ఇదే డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో  20  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. అందులో రెండు నిర్జన గ్రామాలు. [[దౌలతాబాద్ (సిద్దిపేట)|దౌలతాబాదు]], ఈ మండలానికి కేంద్రం. 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 130 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 30,888. జనాభాలో పురుషులు 15,372 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 15,516. మండలంలో 6,872 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> ==మండల జనాభా== [[దస్త్రం:Medak mandals Doultabad pre 2016.png|thumb|2016 పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు అవిభక్త మెదక్ జిల్లా పటంలో మండల స్థానం]] 2011భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం మొత్తం మండల జనాభా 53,824, పురుషులు 26,783, స్త్రీలు 27,041 ==మండలంలోని రెవెన్యూ గ్రామాలు== #[[దౌలతాబాద్ (సిద్దిపేట)|దౌలతాబాద్]] # [[లింగరాజ్‌పల్లి (దౌలతాబాదు)|లింగరాజ్‌పల్లి]] #[[దొమ్మాట (దౌలతాబాదు)|దొమ్మాట]] # [[సూరంపల్లి (దౌలతాబాదు)|సూరంపల్లి]] # [[ముబారక్‌పూర్ (దౌలతాబాదు)|ముబారక్‌పూర్]] # [[శేరిపల్లిబందారం]] # [[కోనాపూర్ (దౌలతాబాదు)|కోనాపూర్ ఇజ్రా]] # [[దీపాయంపల్లి]] # [[గొడుగుపల్లి]] # [[మొహమ్మద్‌షాపూర్]] # [[నరసంపల్లి (పత్తి దొమ్మాట)]] # [[ఇందుప్రియాల్]] #[[సీతారాంపల్లి (దౌల్తాబాద్)|సీతారాంపల్లి]] # [[మాచన్‌పల్లి (దౌలతాబాదు మండలం)|మాచన్‌పల్లి]] # [[అప్పాయిపల్లి (దౌలతాబాదు)|అప్పాయిపల్లి]] # [[తిర్మలాపూర్ (దౌలతాబాదు)|తిర్మలాపూర్]] # [[ఉప్పరపల్లి (చేగుంట)|ఉప్పరపల్లి]] # [[గోవింద్ పూర్|గోవిందాపూర్]] గమనిక:నిర్జన గ్రామాలు రెండు పరిగణనలోకి తీసుకోలేదు ==మూలాలు== {{Reflist}} ==బయటి లింకులు== {{సిద్దిపేట జిల్లా మండలాలు}} 87dyacxrlfeu8zhoc8hc04cne1ts0u9 0 278260 3615068 3603057 2022-08-04T08:59:05Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం‎|type = mandal||native_name=తొగుట మండలం||district=సిద్దిపేట జిల్లా | latNS          = N | longEW         = E |mandal_map=Telangana-mandal-Siddipet Thoguta-2022.svg|state_name=తెలంగాణ|mandal_hq=తొగుట|villages=16|area_total=|population_total=|population_male=|population_female=|population_density=|population_as_of = 2011 |area_magnitude= చ.కి.మీ=|literacy=|literacy_male=|literacy_female=|pincode=502372}} '''తొగుట మండలం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సిద్ధిపేట జిల్లా|సిద్ధిపేట]] జిల్లాకు చెందిన మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 240  Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ మండలం [[మెదక్ జిల్లా]] లో ఉండేది.<ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Siddipet.pdf|title=సిద్దిపేట జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211224165002/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Siddipet.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం [[సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను]]<nowiki/>లో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు కూడా ఇదే డివిజనులో ఉండేది. ఈ మండలంలో 16 రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. నిర్జన గ్రామాలు లేవు. [[తొగుట]], ఈ మండలానికి కేంద్రం. 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 164 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 34,488. జనాభాలో పురుషులు 17,005 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 17,483. మండలంలో 7,941 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> ==మండలం లోని రెవెన్యూ గ్రామాలు== # [[ఘన్‌పూర్ (సిద్ధిపేట మండలం)|ఘన్పూర్]] #[[తొగుట]] #[[తుక్కాపూర్ (తొగుట మండలం)|తుక్కాపూర్]] # [[ఎల్లారెడ్డిపేట (కొండపాక)|ఎల్లారెడ్డిపేట]] # [[బండారుపల్లి (కొండపాక మండలం)|బండారుపల్లి]] # [[పి మాసాన్‌పల్లి]] # [[ఎలిగడ్డకిస్టాపూర్]] # [[వేములఘాట్]] # [[పల్లిపహాడ్ (కొండపాక)|పల్లిపహాడ్]] # [[గుడికందుల|గుదికండుల]] # [[కంగాల్|కంగల్]] #[[లింగంపేట్ (తొగుట మండలం)|లింగంపేట్]] # [[జప్తిలింగారెడ్డిపల్లి]] # [[లింగాపూర్ (మీర్‌దొడ్డి)|లింగాపూర్]] # [[వెంకట్రావుపేట్]] # [[చందాపూర్ (మీర్‌దొడ్డి)|చందాపూర్]] ==మూలాలు== {{Reflist}} ==బయటి లింకులు== {{సిద్దిపేట జిల్లా మండలాలు}} k74xzbz6edhokxgtrl4l37uq1gimp77 0 281932 3614700 3601837 2022-08-03T14:50:01Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki '''మొస్రా మండలం,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నిజామాబాద్ జిల్లా|నిజామాబాద్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 27, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 07.03.2019  </ref> 2016 లో చేసిన తొలి పునర్వ్యవస్థీకరణలో కాకుండా ఈ మండలం ఆ తరువాత 2019 మార్చి 7 కొత్తగా ఏర్పడింది.<ref>{{Cite web|url=https://www.newindianexpress.com/states/telangana/2019/mar/10/4-new-mandals-formed-total-goes-up-to-589-1949157.html|title=Four new mandals formed, total goes up to 589|website=The New Indian Express|access-date=2021-05-20}}</ref> దానికి ముందు కూడా ఈ మండలానికి చెందిన మొస్రా గ్రామం ఇదే జిల్లా, నిజామాబాదు రెెవెన్యూ డివిజను, వర్ని మండలంలో ఉండేది.<ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nizamabad.pdf|title=నిజామాబాదు జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220081912/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nizamabad.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం [[నిజామాబాదు రెవెన్యూ డివిజను]]<nowiki/>లో భాగం.ఈ మండలంలో 6  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. అందులో రెండు నిర్జన గ్రామాలు. == 2019 లో ఏర్పడిన మండలం == గతంలో మొస్రా గ్రామం ఇదే జిల్లాలోని, నిజామాబాదు రెవెన్యూ డివిజను పరిధిలోని వర్ని మండలంలో ఉండేది. ఆ తరువాత వర్ని మండలంలోని 6 గ్రామాలను (రెండు నిర్జన గ్రామాలు) విడగొట్టుట ద్వారా 2019 మార్చి 7 కొత్తగా ఈ మండలం ఏర్పడింది. == గణాంకాలు == 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 244 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 32,971. జనాభాలో పురుషులు 16,194 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 16,777. మండలంలో 8,216 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == మండల విశేషాలు == మండల ప్రధాన కేంద్రంలో సిండికేటు బ్రాంచి కార్యాలయం ఉంది.మండలంలోని గోపూరు ఉన్నత పాఠశాల విద్యార్థులు గ్రామంలో పరిశుబ్రత - పచ్చదనం కార్యక్రమంలో మందంజలో ఉన్నారు.పాలిధిన్ వ్యర్థాలను,మెక్కలకు హాని కలిగించే వ్యర్థాలను దరిచేరనియ్యరు. == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[మొస్రా]] # [[చింతకుంట (మొస్రా)|చింతకుంట]] # [[గోవూరు]] # [[తిమ్మాపూర్ (మొస్రా)|తిమ్మాపూర్]] గమనిక:నిర్జన గ్రామాలు రెండు పరిగణనలోకి తీసుకోలేదు == మూలాలు == {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == {{నిజామాబాదు జిల్లా మండలాలు}} [[వర్గం:2019 లో ఏర్పాటైన తెలంగాణ మండలాలు]] fls3wlqv1cwi18rhf1qawi7ztm8b70k 3614701 3614700 2022-08-03T15:05:49Z యర్రా రామారావు 28161 సమాచారపెట్టె వివరాలతో కూర్పు wikitext text/x-wiki {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం|native_name=మొస్రా|district=నిజామాబాదు జిల్లా|mandal_hq=మొస్రా|villages=4|area_total=244|population_as_of=2019|population_total=32971|population_male=16194|population_female=16777}} '''మొస్రా మండలం,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నిజామాబాద్ జిల్లా|నిజామాబాద్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 27, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 07.03.2019  </ref> 2016 లో చేసిన తొలి పునర్వ్యవస్థీకరణలో కాకుండా ఈ మండలం ఆ తరువాత 2019 మార్చి 7 కొత్తగా ఏర్పడింది.<ref>{{Cite web|url=https://www.newindianexpress.com/states/telangana/2019/mar/10/4-new-mandals-formed-total-goes-up-to-589-1949157.html|title=Four new mandals formed, total goes up to 589|website=The New Indian Express|access-date=2021-05-20}}</ref> దానికి ముందు కూడా ఈ మండలానికి చెందిన మొస్రా గ్రామం ఇదే జిల్లా, నిజామాబాదు రెెవెన్యూ డివిజను, వర్ని మండలంలో ఉండేది.<ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nizamabad.pdf|title=నిజామాబాదు జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220081912/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nizamabad.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం [[నిజామాబాదు రెవెన్యూ డివిజను]]<nowiki/>లో భాగం.ఈ మండలంలో 6  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. అందులో రెండు నిర్జన గ్రామాలు. == 2019 లో ఏర్పడిన మండలం == గతంలో మొస్రా గ్రామం ఇదే జిల్లాలోని, నిజామాబాదు రెవెన్యూ డివిజను పరిధిలోని వర్ని మండలంలో ఉండేది. ఆ తరువాత వర్ని మండలంలోని 6 గ్రామాలను (రెండు నిర్జన గ్రామాలు) విడగొట్టుట ద్వారా 2019 మార్చి 7 కొత్తగా ఈ మండలం ఏర్పడింది. == గణాంకాలు == 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 244 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 32,971. జనాభాలో పురుషులు 16,194 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 16,777. మండలంలో 8,216 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == మండల విశేషాలు == మండల ప్రధాన కేంద్రంలో సిండికేటు బ్రాంచి కార్యాలయం ఉంది.మండలంలోని గోపూరు ఉన్నత పాఠశాల విద్యార్థులు గ్రామంలో పరిశుబ్రత - పచ్చదనం కార్యక్రమంలో మందంజలో ఉన్నారు.పాలిధిన్ వ్యర్థాలను,మెక్కలకు హాని కలిగించే వ్యర్థాలను దరిచేరనియ్యరు. == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[మొస్రా]] # [[చింతకుంట (మొస్రా)|చింతకుంట]] # [[గోవూరు]] # [[తిమ్మాపూర్ (మొస్రా)|తిమ్మాపూర్]] గమనిక:నిర్జన గ్రామాలు రెండు పరిగణనలోకి తీసుకోలేదు == మూలాలు == {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == {{నిజామాబాదు జిల్లా మండలాలు}} [[వర్గం:2019 లో ఏర్పాటైన తెలంగాణ మండలాలు]] nz7hu4dgshr6f6f7opa8l7x7x6uu3oy 3614702 3614701 2022-08-03T15:07:03Z యర్రా రామారావు 28161 #WPWP, #WPWPTE, సమాచార పెట్టెలో బొమ్మ చేర్చి, మెరుగు పర్చాను wikitext text/x-wiki {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం|native_name=మొస్రా|district=నిజామాబాదు జిల్లా|mandal_hq=మొస్రా|villages=4|area_total=244|population_as_of=2019|population_total=32971|population_male=16194|population_female=16777|mandal_map=Telangana-mandal-Nizamabad Mosra-2022.svg}} '''మొస్రా మండలం,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నిజామాబాద్ జిల్లా|నిజామాబాద్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 27, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 07.03.2019  </ref> 2016 లో చేసిన తొలి పునర్వ్యవస్థీకరణలో కాకుండా ఈ మండలం ఆ తరువాత 2019 మార్చి 7 కొత్తగా ఏర్పడింది.<ref>{{Cite web|url=https://www.newindianexpress.com/states/telangana/2019/mar/10/4-new-mandals-formed-total-goes-up-to-589-1949157.html|title=Four new mandals formed, total goes up to 589|website=The New Indian Express|access-date=2021-05-20}}</ref> దానికి ముందు కూడా ఈ మండలానికి చెందిన మొస్రా గ్రామం ఇదే జిల్లా, నిజామాబాదు రెెవెన్యూ డివిజను, వర్ని మండలంలో ఉండేది.<ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nizamabad.pdf|title=నిజామాబాదు జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220081912/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nizamabad.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం [[నిజామాబాదు రెవెన్యూ డివిజను]]<nowiki/>లో భాగం.ఈ మండలంలో 6  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. అందులో రెండు నిర్జన గ్రామాలు. == 2019 లో ఏర్పడిన మండలం == గతంలో మొస్రా గ్రామం ఇదే జిల్లాలోని, నిజామాబాదు రెవెన్యూ డివిజను పరిధిలోని వర్ని మండలంలో ఉండేది. ఆ తరువాత వర్ని మండలంలోని 6 గ్రామాలను (రెండు నిర్జన గ్రామాలు) విడగొట్టుట ద్వారా 2019 మార్చి 7 కొత్తగా ఈ మండలం ఏర్పడింది. == గణాంకాలు == 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, ఈ మండల వైశాల్యం 244 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 32,971. జనాభాలో పురుషులు 16,194 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 16,777. మండలంలో 8,216 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == మండల విశేషాలు == మండల ప్రధాన కేంద్రంలో సిండికేటు బ్రాంచి కార్యాలయం ఉంది.మండలంలోని గోపూరు ఉన్నత పాఠశాల విద్యార్థులు గ్రామంలో పరిశుబ్రత - పచ్చదనం కార్యక్రమంలో మందంజలో ఉన్నారు.పాలిధిన్ వ్యర్థాలను,మెక్కలకు హాని కలిగించే వ్యర్థాలను దరిచేరనియ్యరు. == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[మొస్రా]] # [[చింతకుంట (మొస్రా)|చింతకుంట]] # [[గోవూరు]] # [[తిమ్మాపూర్ (మొస్రా)|తిమ్మాపూర్]] గమనిక:నిర్జన గ్రామాలు రెండు పరిగణనలోకి తీసుకోలేదు == మూలాలు == {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == {{నిజామాబాదు జిల్లా మండలాలు}} [[వర్గం:2019 లో ఏర్పాటైన తెలంగాణ మండలాలు]] 4ed7zx72rgjyxbfvm7ykschlkf8qnak 3614705 3614702 2022-08-03T15:26:43Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం|native_name=మొస్రా|district=నిజామాబాదు జిల్లా|mandal_hq=మొస్రా|villages=4|area_total=244|population_as_of=2019|population_total=32971|population_male=16194|population_female=16777|mandal_map=Telangana-mandal-Nizamabad Mosra-2022.svg}} '''మొస్రా మండలం,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నిజామాబాద్ జిల్లా|నిజామాబాద్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 27, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 07.03.2019  </ref> 2016 లో చేసిన తొలి పునర్వ్యవస్థీకరణలో కాకుండా ఈ మండలం ఆ తరువాత 2019 మార్చి 7 కొత్తగా ఏర్పడింది.<ref>{{Cite web|url=https://www.newindianexpress.com/states/telangana/2019/mar/10/4-new-mandals-formed-total-goes-up-to-589-1949157.html|title=Four new mandals formed, total goes up to 589|website=The New Indian Express|access-date=2021-05-20}}</ref> దానికి ముందు కూడా ఈ మండలానికి చెందిన మొస్రా గ్రామం ఇదే జిల్లా, నిజామాబాదు రెెవెన్యూ డివిజను, వర్ని మండలంలో ఉండేది.<ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nizamabad.pdf|title=నిజామాబాదు జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220081912/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nizamabad.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం భోధన్ రెవెన్యూ డివిజనులో భాగం.ఈ మండలంలో 6  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. అందులో రెండు నిర్జన గ్రామాలు. == 2019 లో ఏర్పడిన మండలం == గతంలో మొస్రా గ్రామం ఇదే జిల్లాలోని, నిజామాబాదు రెవెన్యూ డివిజను పరిధిలోని వర్ని మండలంలో ఉండేది. ఆ తరువాత వర్ని మండలంలోని 6 గ్రామాలను (రెండు నిర్జన గ్రామాలు) విడగొట్టుట ద్వారా 2019 మార్చి 7 కొత్తగా ఈ మండలం ఏర్పడింది. == గణాంకాలు == 2019 లో ఏర్పడిన ఈ మండల వైశాల్యం 244 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 32,971. జనాభాలో పురుషులు 16,194 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 16,777. మండలంలో 8,216 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == మండల విశేషాలు == మండల ప్రధాన కేంద్రంలో సిండికేటు బ్రాంచి కార్యాలయం ఉంది.మండలంలోని గోపూరు ఉన్నత పాఠశాల విద్యార్థులు గ్రామంలో పరిశుబ్రత - పచ్చదనం కార్యక్రమంలో మందంజలో ఉన్నారు.పాలిధిన్ వ్యర్థాలను,మెక్కలకు హాని కలిగించే వ్యర్థాలను దరిచేరనియ్యరు. == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[మొస్రా]] # [[చింతకుంట (మొస్రా)|చింతకుంట]] # [[గోవూరు]] # [[తిమ్మాపూర్ (మొస్రా)|తిమ్మాపూర్]] గమనిక:నిర్జన గ్రామాలు రెండు పరిగణనలోకి తీసుకోలేదు == మూలాలు == {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == {{నిజామాబాదు జిల్లా మండలాలు}} [[వర్గం:2019 లో ఏర్పాటైన తెలంగాణ మండలాలు]] 7xk4v67bm1159l9ntae6gyvq1i85ium 3614706 3614705 2022-08-03T15:51:59Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం|native_name=మొస్రా|district=నిజామాబాదు జిల్లా|mandal_hq=మొస్రా|villages=4|area_total=244|population_as_of=2019|population_total=13452|population_male=6514|population_female=6938.|mandal_map=Telangana-mandal-Nizamabad Mosra-2022.svg}} '''మొస్రా మండలం,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నిజామాబాద్ జిల్లా|నిజామాబాద్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 27, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 07.03.2019  </ref> 2016 లో చేసిన తొలి పునర్వ్యవస్థీకరణలో కాకుండా ఈ మండలం ఆ తరువాత 2019 మార్చి 7 కొత్తగా ఏర్పడింది.<ref>{{Cite web|url=https://www.newindianexpress.com/states/telangana/2019/mar/10/4-new-mandals-formed-total-goes-up-to-589-1949157.html|title=Four new mandals formed, total goes up to 589|website=The New Indian Express|access-date=2021-05-20}}</ref> దానికి ముందు కూడా ఈ మండలానికి చెందిన మొస్రా గ్రామం ఇదే జిల్లా, నిజామాబాదు రెెవెన్యూ డివిజను, వర్ని మండలంలో ఉండేది.<ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nizamabad.pdf|title=నిజామాబాదు జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220081912/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nizamabad.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం భోధన్ రెవెన్యూ డివిజనులో భాగం.ఈ మండలంలో 6  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. అందులో రెండు నిర్జన గ్రామాలు. == 2019 లో ఏర్పడిన మండలం == గతంలో మొస్రా గ్రామం ఇదే జిల్లాలోని, నిజామాబాదు రెవెన్యూ డివిజను పరిధిలోని వర్ని మండలంలో ఉండేది. ఆ తరువాత వర్ని మండలంలోని 6 గ్రామాలను (రెండు నిర్జన గ్రామాలు) విడగొట్టుట ద్వారా 2019 మార్చి 7 కొత్తగా ఈ మండలం ఏర్పడింది. == గణాంకాలు == 2019 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణలో ఏర్పడిన ఈ మండల వైశాల్యం 244 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 13,452. జనాభాలో పురుషులు 6,514 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 6,938. మండలంలో 3,304 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> <ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == మండల విశేషాలు == మండల ప్రధాన కేంద్రంలో సిండికేటు బ్రాంచి కార్యాలయం ఉంది.మండలంలోని గోపూరు ఉన్నత పాఠశాల విద్యార్థులు గ్రామంలో పరిశుబ్రత - పచ్చదనం కార్యక్రమంలో మందంజలో ఉన్నారు.పాలిధిన్ వ్యర్థాలను,మెక్కలకు హాని కలిగించే వ్యర్థాలను దరిచేరనియ్యరు. == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[మొస్రా]] # [[చింతకుంట (మొస్రా)|చింతకుంట]] # [[గోవూరు]] # [[తిమ్మాపూర్ (మొస్రా)|తిమ్మాపూర్]] గమనిక:నిర్జన గ్రామాలు రెండు పరిగణనలోకి తీసుకోలేదు == మూలాలు == {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == {{నిజామాబాదు జిల్లా మండలాలు}} [[వర్గం:2019 లో ఏర్పాటైన తెలంగాణ మండలాలు]] 8hdb861wb65h0jvz2n92339frrb6bva 3614708 3614706 2022-08-03T15:53:59Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం|native_name=మొస్రా|district=నిజామాబాదు జిల్లా|mandal_hq=మొస్రా|villages=4|area_total=244|population_as_of=2019|population_total=13452|population_male=6514|population_female=6938.|mandal_map=Telangana-mandal-Nizamabad Mosra-2022.svg}} '''మొస్రా మండలం,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నిజామాబాద్ జిల్లా|నిజామాబాద్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 27, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 07.03.2019  </ref> 2016 లో చేసిన తొలి పునర్వ్యవస్థీకరణలో కాకుండా ఈ మండలం ఆ తరువాత 2019 మార్చి 7 కొత్తగా ఏర్పడింది.<ref>{{Cite web|url=https://www.newindianexpress.com/states/telangana/2019/mar/10/4-new-mandals-formed-total-goes-up-to-589-1949157.html|title=Four new mandals formed, total goes up to 589|website=The New Indian Express|access-date=2021-05-20}}</ref> దానికి ముందు కూడా ఈ మండలానికి చెందిన మొస్రా గ్రామం ఇదే జిల్లా, నిజామాబాదు రెెవెన్యూ డివిజను, వర్ని మండలంలో ఉండేది.<ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nizamabad.pdf|title=నిజామాబాదు జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220081912/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nizamabad.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం భోధన్ రెవెన్యూ డివిజనులో భాగం.ఈ మండలంలో 6  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. అందులో రెండు నిర్జన గ్రామాలు. == 2019 లో ఏర్పడిన మండలం == గతంలో మొస్రా గ్రామం ఇదే జిల్లాలోని, నిజామాబాదు రెవెన్యూ డివిజను పరిధిలోని వర్ని మండలంలో ఉండేది. ఆ తరువాత వర్ని మండలంలోని 6 గ్రామాలను (రెండు నిర్జన గ్రామాలు) విడగొట్టుట ద్వారా 2019 మార్చి 7 కొత్తగా ఈ మండలం ఏర్పడింది. == గణాంకాలు == 2019 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణలో ఏర్పడిన ఈ మండల వైశాల్యం 244 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 13,452. జనాభాలో పురుషులు 6,514 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 6,938. మండలంలో 3,304 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == మండల విశేషాలు == మండల ప్రధాన కేంద్రంలో సిండికేటు బ్రాంచి కార్యాలయం ఉంది.మండలంలోని గోపూరు ఉన్నత పాఠశాల విద్యార్థులు గ్రామంలో పరిశుబ్రత - పచ్చదనం కార్యక్రమంలో మందంజలో ఉన్నారు.పాలిధిన్ వ్యర్థాలను,మెక్కలకు హాని కలిగించే వ్యర్థాలను దరిచేరనియ్యరు. == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[మొస్రా]] # [[చింతకుంట (మొస్రా)|చింతకుంట]] # [[గోవూరు]] # [[తిమ్మాపూర్ (మొస్రా)|తిమ్మాపూర్]] గమనిక:నిర్జన గ్రామాలు రెండు పరిగణనలోకి తీసుకోలేదు == మూలాలు == {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == {{నిజామాబాదు జిల్లా మండలాలు}} [[వర్గం:2019 లో ఏర్పాటైన తెలంగాణ మండలాలు]] jf805kqfvwnc4l1g2a23fy0a4yqynxd 0 281938 3614703 3601838 2022-08-03T15:24:59Z యర్రా రామారావు 28161 సమాచారపెట్టె వివరాలతో కూర్పు wikitext text/x-wiki {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం|native_name=చందూర్|district=నిజామాబాదు జిల్లా|villages=5|area_total=244|population_as_of=2019|population_total=10878|population_male=5359|population_female=5519|mandal_hq=చందూర్ (వర్ని)}} '''చందూర్ మండలం,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నిజామాబాద్ జిల్లా|నిజామాబాద్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 27, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 07.03.2019</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.newindianexpress.com/states/telangana/2019/mar/10/4-new-mandals-formed-total-goes-up-to-589-1949157.html|title=Four new mandals formed, total goes up to 589|website=The New Indian Express|access-date=2021-05-20}}</ref>. 2016 లో చేసిన తొలి పునర్వ్యవస్థీకరణలో కాకుండా ఈ మండలం ఆ తరువాత 2019 మార్చి 7న కొత్తగా ఏర్పడింది.<ref>{{Cite web|title=Four new mandals formed, total goes up to 589|url=https://www.newindianexpress.com/states/telangana/2019/mar/10/4-new-mandals-formed-total-goes-up-to-589-1949157.html|access-date=2021-05-20|website=The New Indian Express}}</ref> దానికి ముందు ఈ మండలానికి చెందిన [[చందూర్ (వర్ని)|చందూర్]] గ్రామం ఇదే జిల్లా, నిజామాబాదు రెెవెన్యూ డివిజను లోని, [[వర్ని మండలం]] లో ఉండేది.<ref>{{Cite web|title=నిజామాబాదు జిల్లా|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nizamabad.pdf|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220081912/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nizamabad.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం భోధన్ రెవెన్యూ డివిజనులో భాగం.ఈ మండలంలో 5 రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. అందులో రెండు నిర్జన గ్రామాలు.ఇది జిల్లా ప్రధాన కార్యాలయం నిజామాబాదు నుండి పశ్చిమాన 22 కి.మీ.దూరంలో ఉంది. రాష్ట్ర రాజధాని హైదరాబాదు 168 కి.మీ.దూరంలో ఉంది. మండల కేంద్రం [[చందూర్ (వర్ని)|చందూర్]] == గణాంకాలు == 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణలో ఏర్పడిన ఈ మండల వైశాల్యం 244 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 10,878. జనాభాలో పురుషులు 5,359 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 5,519. మండలంలో 2,532 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == 2019 లో ఏర్పడిన మండలం == గతంలో చందూర్ గ్రామం ఇదే జిల్లాలోని, నిజామాబాదు రెవెన్యూ డివిజను పరిధిలోని వర్ని మండలంలో ఉండేది. ఆ తరువాత వర్ని మండలంలోని 5 గ్రామాలను విడగొట్టుట ద్వారా 2019 మార్చి 7 కొత్తగా ఈ మండలం ఏర్పడింది. == సమీప మండలాలు == ఉత్తరం వైపు [[బోధన్ మండలం]], పడమటి వైపు [[కోటగిరి మండలం]], తూర్పు వైపు [[నిజామాబాద్ సౌత్ మండలం]], [[నిజామాబాద్ నార్త్ మండలం]] ఉన్నాయి. == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === #[[చందూర్ (వర్ని)|చందూర్]] # [[ఘన్‌పూర్ (వర్ని)|ఘన్‌పూర్]] #[[లక్ష్మాపూర్ (వర్ని)|లక్ష్మాపూర్]] #[[కారేగావ్ (వర్ని మండలం)|కారేగావ్]] #[[మేడిపల్లె (వర్ని)|మేడిపల్లె]] == మూలాలు == {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == {{నిజామాబాదు జిల్లా మండలాలు}} [[వర్గం:2019 లో ఏర్పాటైన తెలంగాణ మండలాలు]] ddptuf0z2nuujar378xcp3hxdbo187n 3614704 3614703 2022-08-03T15:25:58Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం|native_name=చందూర్|district=నిజామాబాదు జిల్లా|villages=5|area_total=244|population_as_of=2019|population_total=10878|population_male=5359|population_female=5519|mandal_hq=చందూర్ (వర్ని)}} '''చందూర్ మండలం,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[నిజామాబాద్ జిల్లా|నిజామాబాద్ జిల్లాకు]] చెందిన మండలం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు GO. Ms. No. 27, Revenue (DA-CMRF) Department, Date: 07.03.2019</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.newindianexpress.com/states/telangana/2019/mar/10/4-new-mandals-formed-total-goes-up-to-589-1949157.html|title=Four new mandals formed, total goes up to 589|website=The New Indian Express|access-date=2021-05-20}}</ref>. 2016 లో చేసిన తొలి పునర్వ్యవస్థీకరణలో కాకుండా ఈ మండలం ఆ తరువాత 2019 మార్చి 7న కొత్తగా ఏర్పడింది.<ref>{{Cite web|title=Four new mandals formed, total goes up to 589|url=https://www.newindianexpress.com/states/telangana/2019/mar/10/4-new-mandals-formed-total-goes-up-to-589-1949157.html|access-date=2021-05-20|website=The New Indian Express}}</ref> దానికి ముందు ఈ మండలానికి చెందిన [[చందూర్ (వర్ని)|చందూర్]] గ్రామం ఇదే జిల్లా, నిజామాబాదు రెెవెన్యూ డివిజను లోని, [[వర్ని మండలం]] లో ఉండేది.<ref>{{Cite web|title=నిజామాబాదు జిల్లా|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Nizamabad.pdf|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211220081912/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Nizamabad.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం భోధన్ రెవెన్యూ డివిజనులో భాగం.ఈ మండలంలో 5 రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. అందులో రెండు నిర్జన గ్రామాలు.ఇది జిల్లా ప్రధాన కార్యాలయం నిజామాబాదు నుండి పశ్చిమాన 22 కి.మీ.దూరంలో ఉంది. రాష్ట్ర రాజధాని హైదరాబాదు 168 కి.మీ.దూరంలో ఉంది. మండల కేంద్రం [[చందూర్ (వర్ని)|చందూర్]] == గణాంకాలు == 2019 లో ఏర్పడిన ఈ మండల వైశాల్యం 244 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 10,878. జనాభాలో పురుషులు 5,359 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 5,519. మండలంలో 2,532 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == 2019 లో ఏర్పడిన మండలం == గతంలో చందూర్ గ్రామం ఇదే జిల్లాలోని, నిజామాబాదు రెవెన్యూ డివిజను పరిధిలోని వర్ని మండలంలో ఉండేది. ఆ తరువాత వర్ని మండలంలోని 5 గ్రామాలను విడగొట్టుట ద్వారా 2019 మార్చి 7 కొత్తగా ఈ మండలం ఏర్పడింది. == సమీప మండలాలు == ఉత్తరం వైపు [[బోధన్ మండలం]], పడమటి వైపు [[కోటగిరి మండలం]], తూర్పు వైపు [[నిజామాబాద్ సౌత్ మండలం]], [[నిజామాబాద్ నార్త్ మండలం]] ఉన్నాయి. == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === #[[చందూర్ (వర్ని)|చందూర్]] # [[ఘన్‌పూర్ (వర్ని)|ఘన్‌పూర్]] #[[లక్ష్మాపూర్ (వర్ని)|లక్ష్మాపూర్]] #[[కారేగావ్ (వర్ని మండలం)|కారేగావ్]] #[[మేడిపల్లె (వర్ని)|మేడిపల్లె]] == మూలాలు == {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == {{నిజామాబాదు జిల్లా మండలాలు}} [[వర్గం:2019 లో ఏర్పాటైన తెలంగాణ మండలాలు]] nopzk6pllbuufcfq00qf0hyxvf0zw42 0 293117 3614778 3037012 2022-08-03T17:33:20Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* నటవర్గం */ wikitext text/x-wiki {{Infobox film | name = అమ్మ రాజ్యంలో కడప బిడ్డలు | image = Amma Rajyam Lo Kadapa Biddalu Movie Poster.jpg | caption = సినిమా పోస్టర్ | director = [[రామ్ గోపాల్ వర్మ]] | producer = అజయ్ మైసూర్ | writer = రామ్ గోపాల్ వర్మ<br/> కరుణ్ వెంకట్ | starring = ఆజ్మల్ అమీర్ | music = రవి శంకర్ | cinematography = సురేష్ వర్మ | editing = అన్వర్ ఆలీ | studio = టైగర్ ప్రొడక్షన్<br/>కంపెనీ ప్రొడక్షన్ | distributor = | released = 12 డిసెంబరు, 2019 | runtime = | country = భారతదేశం | language = తెలుగు | budget = | gross = }} '''అమ్మ రాజ్యంలో కడప బిడ్డలు'''<ref>{{cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/telugu/movies/news/ram-gopal-varmas-kamma-raajyam-lo-kadapa-redlu-is-now-called-amma-rajyam-lo-kadapa-biddalu/articleshow/72272059.cms|title=Ram Gopal Varma’s “Kamma Raajyam lo Kadapa Redlu” is now called “Amma Rajyam lo Kadapa Biddalu”.|website=Times of India|date=29 November 2019|access-date=7 December 2019}}</ref> 2019, డిసెంబరు 12 విడుదలైన [[రాజకీయం|రాజకీయ]] నేపథ్య [[తెలుగు]] [[చలనచిత్రం]].<ref name="release">{{cite web|url=https://www.indiaglitz.com/kamma-rajyam-lo-kadapa-reddlu-release-date-locked-telugu-news-247523|title='Kamma Rajyam Lo Kadapa Reddlu': Release date locked.|website=India Glitz|date=10 November 2019|access-date=24 November 2019}}</ref> అజయ్ మైసూర్ నిర్మాణసారథ్యంలో [[రామ్ గోపాల్ వర్మ]] దర్శకత్వం వహించిన ఈ చిత్రంలో ఆజ్మల్ అమీర్, [[కన్నెగంటి బ్రహ్మానందం|బ్రహ్మానందం]], [[ఆలీ (నటుడు)|ఆలీ]] తదితరులు నటించగా, రవి శంకర్ సంగీతం అందించాడు<ref>{{cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/malayalam/movies/news/ajmal-amir-to-star-as-jaganmohan-reddy-in-ram-gopal-varma-film/articleshow/71784291.cms|title=Ajmal Amir to star as Jaganmohan Reddy in Ram Gopal Varma film.|website=TimesofIndia|date= 28 October 2019|access-date=24 November 2019}}</ref> == కథ == 2019 జరిగిన ఎన్నికల్లో వెలుగుదేశం పార్టీ ఘోరంగా ఓడిపోతుంది. ఆర్‌సీపీ పార్టీ ఘనవిజయం పొందడంతో ఆ పార్టీ అధినేత వీఎస్‌ జనార్థన్‌రెడ్డి ముఖ్యమంత్రిగా బాధ్యతలు స్వీకరిస్తాడు. ఈ పరిణామాలతో వెలుగుదేశం పార్టీ అధ్యక్షుడు, మాజీముఖ్యమంత్రి బాబు, అతని కుమారుడు చినబాబు తీవ్ర మనోవ్యధకు గురై, వీఎస్‌ జనార్థన్‌రెడ్డి ప్రభుత్వాన్ని పడగొట్టడానికి పన్నగాలు వేస్తుంటారు. ఈ నేపథ్యంలో బాబుకు కుడిభుజంగా ఉంటూ వ్యూహరచనలో పాలుపంచుకునే దయనేని రమ హత్య జరగడంతో రాష్ట్రంలో గొడవలు చెలరేగుతాయి. దాంతో కేంద్ర ప్రభుత్వం ఏపీలో రాష్ట్రపతి పాలన విధించి మధ్యంతర ఎన్నికలకు ఏర్పాటు చేస్తుంది. ఆ తరువాత జరిగిన పరిణామాలేమిటి, దయనేని రమను ఎవరు హత్య చేసారు, ఏపీ రాజకీయాల్లో మనసేన పార్టీ, బీపీ జాన్‌ ప్రపంచశాంతి పార్టీ పోషించిన పాత్రలేమిటి, మధ్యంతర ఎన్నికల్లో ఎవరు గెలిచారు అనేది మిగతా కథ. == నటవర్గం == * [[అజ్మల్ అమీర్]] * [[కన్నెగంటి బ్రహ్మానందం|బ్రహ్మానందం]] * [[ఆలీ (నటుడు)|ఆలీ]]<ref>{{cite web|url=https://www.socialnews.xyz/2019/10/28/photo-ali-is-playing-speaker-tammineni-sitaram-in-kamma-rajyam-lo-kadapa-reddlu/|title=Photo: Ali Is Playing Speaker Pammineni RamRam In Kamma Rajyam Lo Kadapa Reddlu.|website=socialnews.xyz|date=28 October 2019|access-date=24 November 2019}}{{Dead link|date=జనవరి 2020 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> * ధీరజ్ * [[కత్తి మహేష్]] * స్వప్న * [[ధన్‌రాజ్]] * [[బలిరెడ్డి పృథ్వీరాజ్|పృథ్వీరాజ్]] * జాఫర్ బాబు == సాంకేతికవర్గం == * దర్శకత్వం: రామ్ గోపాల్ వర్మ * నిర్మాత: అజయ్ మైసూర్ * రచన: రామ్ గోపాల్ వర్మ, కరుణ్ వెంకట్ * సంగీతం: రవి శంకర్ * ఛాయాగ్రహణం: సురేష్ వర్మ * కూర్పు: అన్వర్ ఆలీ * నిర్మాణ సంస్థ: టైగర్ ప్రొడక్షన్, కంపెనీ ప్రొడక్షన్ == పాటలు == {{Infobox album | name = అమ్మ రాజ్యంలో కడప బిడ్డలు | type = పాటలు | artist = రవి శంకర్ | cover = | alt = | released = 2019 | recorded = 2019 | venue = | studio = | genre = [[పాటలు]] | length = | label = | producer = రవి శంకర్ | prev_title = | prev_year = | next_title = | next_year = }} ఈ చిత్రానికి రవి శంకర్ సంగీతం అందించగా, సిరాశ్రీ పాటలు రాసాడు. {{track listing | headline = పాటల జాబితా | extra_column = గాయకులు | total_length = | title1 = కమ్మ రాజ్యంలో కడప రెడ్లు | lyrics1 = సిరాశ్రీ | extra1 = రవి శంకర్ | length1 = 04:25 | title2 = కాస్ట్ ఫీలింగ్ | lyrics2 = సిరాశ్రీ | extra2 = రామ్ గోపాల్ వర్మ | length2 = 07:05 | title3 = బాబు చంపేస్తాడు | lyrics3 = సిరాశ్రీ | extra3 = రామ్ గోపాల్ వర్మ | length3 = 04:44 | title4 = నేనే కెఎ పాల్ | lyrics4 = సిరాశ్రీ | extra4 = రవి శంకర్ | length4 = 03:30 | title5 = పప్పులాంటి అబ్బాయి | lyrics5 = సిరాశ్రీ | extra5 = | length5 = 02:47 }} == విడుదల == ఈ చిత్రం అసలు పేరు ''కమ్మ రాజ్యంలో కడప రెడ్లు'' పేరులో 2019, నవంబరు 29న విడుదల కావలసివుంది.<ref name="release"/> కానీ సెన్సార్ సమస్య వల్ల విడుదల ఆగిపోయింది.<ref>{{cite web|url=https://www.tollywood.net/kamma-rajyam-lo-kadapa-reddlu-postponed-due-to-censor-issue/|title=Kamma Rajyam Lo Kadapa Reddlu postponed due to Censor Issue.|website=Tollywood.net|date=29 November 2019|access-date=7 December 2019}}</ref> చిత్రం పేరు మార్చి విడుదలచేయాలని [[తెలంగాణ హైకోర్టు]] స్టే విధించింది.<ref>{{cite web|url=https://www.timesnownews.com/entertainment/south-gossip/article/telangana-hc-puts-stay-on-ram-gopal-varmas-kamma-rajyam-lo-kadapa-redlu-asks-him-to-change-the-films-title/520779|title=Telangana HC puts stay on Ram Gopal Varma's Kamma Rajyam Lo Kadapa Redlu; asks him to change the film's title.|website=Times Now|date=29 November 2019|access-date=7 December 2019}}</ref> సెన్సార్ బోర్డు నుండి అనుమతి రావడంతో 2019, డిసెంబరు 12న సినిమాను విడుదల చేయనున్నట్లు రామ్ గోపాల్ వర్మ తన అధికారిక ట్విట్టర్ పేజీ ద్వారా ప్రకటించాడు.<ref>{{cite web|url=https://www.greatandhra.com/movies/news/amma-rajyamlo-kadapa-biddalu-gets-censor-clearance-101209|title=Amma Rajyamlo Kadapa Biddalu Gets Censor Clearance.|website=GreatAndhra|date=7 December 2019|access-date=7 December 2019}}</ref> === ప్రచారం === ఈ చిత్రం ఫస్ట్ లుక్ పోస్టర్ 2019, సెప్టెంబరు 7న విడుదల అయింది.<ref>{{cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/telugu/movies/news/ram-gopal-varma-releases-the-first-look-poster-of-kamma-rajyam-lo-kadapa-reddlu/articleshow/71023598.cms|title=Ram Gopal Varma releases the first look poster of Kamma Rajyam lo Kadapa Reddlu.|website=Times of India|date=7 September 2019|access-date=24 November 2019}}</ref> 2019, అక్టోబరు 25న పోస్టర్ విడుదలచేసి పాత్రల గురించి, ట్రైలర్ విడుదల తేదీ గురించి చెప్పారు.<ref>{{cite web|url=https://www.ibtimes.co.in/rgv-reveals-looks-pawan-kalyan-chandrababu-naidu-jagan-reddys-roles-krkr-before-its-trailer-807749|title=RGV reveals looks of Pawan Kalyan, Chandrababu Naidu, Jagan Reddy's roles in KRKR before its trailer.|website=ibtimes|date=25 October 2019|access-date=24 November 2019}}</ref> 2019, అక్టోబరు 27న<ref>{{cite web|url=https://www.socialnews.xyz/2019/10/28/kamma-rajyam-lo-kadapa-reddlu-trailer-video/|title=Kamma Rajyam Lo Kadapa Reddlu Trailer (Video).|website=socialnews.xyz|date=28 October 2019|access-date=24 November 2019}}</ref> [[దీపావళి]]<ref>{{cite web|url=https://www.tollywood.net/kamma-rajyamlo-kadapa-redlu-trailer-review/|title=Kamma Rajyamlo Kadapa Redlu Trailer review.|website=tollywood.net|date=27 October 2019|access-date=24 November 2019}}</ref> సందర్భంగా ట్రైలర్ విడుదల చేయబడింది. == స్పందన == === రేటింగ్ === * [[టైమ్స్ ఆఫ్ ఇండియా]]: రేటింగ్ 1.5/5<ref>{{Cite web |url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/telugu/movie-reviews/amma-rajyam-lo-kadapa-biddalu/movie-review/72489517.cms|title=Amma Rajyam Lo Kadapa Biddalu Movie Review: Nothing entertaining about AP politics|website=The Times of India|date=12 December 2019|access-date=12 December 2019}}{{Rating|1.5|5}}</ref> * ది హన్స్ ఇండియా: రేటింగ్ 2/5<ref>{{Cite web |url=https://www.thehansindia.com/movie-reviews/ram-gopal-varmas-amma-rajyam-lo-kadapa-biddalu-movie-review-rating-76205|title=Ram Gopal Varma's Amma Rajyam lo Kadapa Biddalu Movie Review & Rating|website=The Hans India|date=12 December 2019|access-date=12 December 2019}}{{Rating|2|5}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:2019 తెలుగు సినిమాలు]] [[వర్గం:బ్రహ్మానందం నటించిన సినిమాలు]] [[వర్గం:ఆలీ నటించిన సినిమాలు]] 4ans7kys32d3qs76selu1jweyf53atx 0 302595 3614974 2975522 2022-08-04T05:04:05Z Muralikrishna m 106628 wikitext text/x-wiki '''బాపట్ల హనుమంతరావు''' తెలుగు రచయిత. అతను [[షిర్డీ సాయిబాబా]] భక్తుడు. బాబాపై అనేక రచనలు చేసాడు. అందులో "ఏమి నిన్నుపేక్షింతునా? (శ్రీ సాయిబాబా చరిత్రము - భక్తుల వృత్తాంతములు)" ముఖ్యమైనది<ref>{{Cite book|url=http://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.387745|title=ఏమి నిన్నుపేక్షింతునా? (శ్రీ సాయిబాబా చరిత్రము - భక్తుల వృత్తాంతములు) చతుర్థ సంపుటము|last=బాపట్ల హనుమంతరావు|date=1976}}</ref>. ==జీవిత విశేషాలు== అతను 1902, సెప్టెంబరు 14న చెన్నపున్నమ్మ, వీరయ్య దంపతులకు [[బాపట్ల]]లో జన్మించాడు. అతని తల్లి సంస్కృతాంధ్ర భాషలలో నైపుణ్యం గలిగినది. అతను తన తల్లి వద్ద నుంచి ప్రాచీన సంస్కృత వాజ్ఞ్మయము, పురాణేతిహాసాలను నేర్చుకున్నాడు. స్థానికంగా సెకండరీ విద్యనభ్యసించిన తరువాత అతను "ఉభయ భాషాప్రవీణ" కోర్సును పూర్తిచేసాడు. తరువాత సంస్కృత భాషలోని గ్రంథాలను తెలుగు లోనికి అనువదించటం ప్రారంభించాడు. 22 సంవత్సరముల వయస్సులో శ్రీ వేదవ్యాసుని "భగవద్గీత"ను సరళమైన తెలుగు పద్యాలుగా అనువదించి పండితుల ప్రశంసలందుకున్నారు. అతను చిన్నగంజాం గ్రామములో జిల్లా పరిషత్ హైస్కూల్ లో తెలుగు పండితునిగా పనిచేస్తూ అక్కడే స్థిరపడ్డాడు.<ref>{{Cite web|url=http://www.srihanumasaikuteeram.org/telugu/trusthistory.html|title=శ్రీ హనుమ సాయి కుటీరమ్ ట్రస్ట్ - శ్రీ షిర్డీ సాయిబాబా మందిరము|website=www.srihanumasaikuteeram.org|access-date=2020-04-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20200407111248/http://www.srihanumasaikuteeram.org/telugu/trusthistory.html|archive-date=2020-04-07|url-status=dead}}</ref> అతను శ్రీ సాయిబాబా ఫై పలు రచనలు చేసి, కొన్నిటిని ప్రచురించి, భక్తులకు పంచి పెట్టిరి. ఆయన వ్రాసిన "ఏమీ!నిన్నుపేక్షింతునా!" (శ్రీ సాయిబాబా జీవిత చరిత్ర -, భక్తుల అనుభవములు ) అను పుస్తకము, ఆంధ్రదేశములో శ్రీ సాయిబాబా వారి గురించి విస్తృత ప్రచారమునకు నాందిగా ఆవిష్కృతమయినది. అతను 1973 నవంబరు 7 న మరణించాడు. ==అనువాదాలు== * శ్రీ ఆది శంకరాచార్యులవారి - ప్రభోధసుధాకరము * భజగోవిందము * శ్రీ నిగమాంతదేశికులవారి - శ్రీనివాస దయాశతకము * పాదుకా సహస్రము * శ్రీ లీలాశుకులవారి - శ్రీకృష్ణకర్ణామృతము * నారద భక్తిసూత్రములు (ప్రేమామృతము) ==రచనలు<ref>{{Cite web|url=https://www.freegurukul.org/author/%E0%B0%AC%E0%B0%BE%E0%B0%AA%E0%B0%9F%E0%B1%8D%E0%B0%B2-%E0%B0%B9%E0%B0%A8%E0%B1%81%E0%B0%AE%E0%B0%82%E0%B0%A4%E0%B0%B0%E0%B0%BE%E0%B0%B5%E0%B1%81#home|title=ఉచిత గురుకుల విద్య ఫౌండేషన్ (విలువలు, నైపుణ్యాలతో కూడిన విద్య) {{!}} Free Gurukul Education Foundation (Values,Skills Based Education)|website=www.freegurukul.org|access-date=2020-04-07}}</ref>== * ప్రేమామృతము * సాయి మననము<ref>{{Cite book|url=http://archive.org/details/SriSaiMananamu|title=Sri Sai Mananamu|last=Sri Bapatla Hanumantha Rao Garu|date=1958|language=Telugu}}</ref> * సాయిబాబా పూజాస్తవములు * హనుమాన్ చాలీసా * వేంకటేశ్వర సుప్రభాత గీతములు వివరణ * ఆపదుద్ధారక శతకము * సాయి సుభాషితములు<ref>{{Cite book|url=http://archive.org/details/SriSaiSubhashitamulu|title=Sri Sai Subhashitamulu|last=Bapatla Hanumantha Rao|date=1979|language=Telugu}}</ref> * శ్రీ సాయి మననము<ref>{{Cite book|url=http://archive.org/details/SrisaiMananam|title=Srisai Mananam|last=Bapatla Hanumantha Rao|date=1953|language=Telugu}}</ref> * సాయి కరుణ * సాయిబాబా కూడా దేవుడేనా ?<ref>{{Cite book|url=http://archive.org/details/SaibabaKudaDevudena|title=Saibaba Kuda Devudena?|last=Baptla Hanumatharao|date=1960|language=Telugu}}</ref> * సాయినాథ భోధామృతము<ref>{{Cite book|url=http://archive.org/details/SriSainadhaBodhamrutam|title=Sri Sainadha Bodhamrutam|last=Sri Bapatla Hanumantha Rao|date=1968|language=Telugu}}</ref> * ఏమీ, నిన్నుపేక్షింతునా-సాయిబాబా భక్తుల వృత్తాంతములు-4<ref>{{Cite web|url=https://saileelas.com/?p=2982|title=బాపట్ల హనుమంతరావుగారి జీవితములో కొన్ని సంఘటనలు 1 – Sai Baba Leelas|last=Baba|first=Sai|language=en-US|access-date=2020-04-07}}</ref> *శ్రీభగవధ్గీతామృతం<ref>{{Cite book|url=http://archive.org/details/Srimadbagvathgithamrutham|title=Srimadbagvathgithamrutham|last=Baptla Hanumantharao|date=1929|language=Telugu}}</ref> ==మూలాలు== {{మూలాల జాబితా}} ==బాహ్య లంకెలు== [[వర్గం:1902 జననాలు]] [[వర్గం:1973 మరణాలు]] [[వర్గం:గుంటూరు జిల్లా రచయితలు]] raq12g0uq8ux0zgj66upk7c5r323y2q 0 303177 3614853 3607272 2022-08-03T19:53:48Z MRRaja001 83794 మెరుగు పరిచను wikitext text/x-wiki {|class="infobox" style="width:20.5em; text-align:center; margin-left:1em; margin-bottom:1em; padding:0em 0em 0em 0em; border:1px solid silver" | colspan="2" style="text-align:center; font-size: 175%;" | '''<br />శ్రీ శ్రీ జగద్గురు మధ్వాచార్య మూల మహా సంస్థానం, <br> <br> శ్రీ ఉత్తరాది మఠం''', ---- |- | colspan="2" align="center" style="border-bottom: solid 1px #ccd2d9;"| <!-- Deleted image removed: [[Image:Sringeri logo.jpg|90px]] --><br />'''<big>శ్రీ ఉత్తరాది మఠం</big>''' |- |- !colspan=2|ఆచార్య:<br>[[సత్యాత్మ తీర్థ|శ్రీ సత్యాత్మ తీర్థ]]<br>{{#if:|_{{{other}}}}} |- | colspan="2" style="border-bottom: solid 1px #ccd2d9;"| |- ! Styles | శ్రీ శ్రీ జగద్గురు |- ! |శ్రీ శ్రీ ೧೦೦೮ శ్రీ |- ! Residence |[[బెంగళూరు]] |- ! Founder | [[మధ్వాచార్యులు]] |- ! First Acharya | [[శ్రీ పద్మనాభ తీర్థ]] |- ! Formation | |- ! Website | {{nowrap|https://www.uttaradimath.org| ఉత్తరాది మఠం అధికారక వెబ్సైటు}} |- | colspan="2" style="border-bottom: solid 1px #ccd2d9;"| |- |} {{హిందూ మతము}} '''శ్రీ ఉత్తరాది మఠం''' ('''ఆది మఠం''' లేదా '''మూల మఠం''' లేదా '''ఉత్తరాది పీఠం''' అని కూడా పిలుస్తారు), [[హిందూధర్మం|సనాతన ధర్మం]] మరియు [[ద్వైతం|ద్వైత వేదాంతాన్ని]] (తత్త్వవాదం) సంరక్షించడానికి మరియు ప్రచారం చేయడానికి [[మధ్వాచార్యులు]] స్థాపించిన ప్రధాన మఠాలలో (మఠం) ఒకటి .<ref name="The Society Mythic Society">{{cite book|title=The Quarterly Journal of the Mythic Society (Bangalore)., Volume 83|url=https://books.google.com/books?id=JPxtAAAAMAAJ|publisher=The Society (Mythic Society)|year=1992|page=133|quote=In addition to the eight Mathas at Udupi, Acharya Madhwa had also founded the Uttaradi Matha with Padmanabha and Jayateertha being its Peethadhipatis in succession.}}</ref><ref>{{cite book|title=A History of Indian Philosophy, Volume 4|url=https://books.google.com/books?id=Ml2H_z0E7bAC|author=Surendranath Dasgupta|publisher=Motilal Banarsidass Publications|year=1975|page=56|isbn = 9788120804159}}</ref><ref>{{cite book|title=A Thousand Laurels--Dr. Sadiq Naqvi: Studies on Medieval India with Special Reference to Deccan, Volume 2|url=https://books.google.com/books?id=DV9uAAAAMAAJ|page=779|author1=Ṣādiq Naqvī|author2=V. Kishan Rao|author3=A. Satyanarayana|publisher=Osmania University|year=2005}}</ref> ఉత్తరాది మఠం మాధ్వులలో ఒక ముఖ్యమైన పీఠం. [[తుళునాడు]] ప్రాంతం వెలుపల ఉన్న మాధ్వులలో మెజారిటీ మాధ్వులు ఈ మఠాన్ని అనుసరించేవారే. ఉత్తరాది మఠానికి [[కర్ణాటక]] ([[తుళునాడు]] ప్రాంతం వెలుపల), [[మహారాష్ట్ర]], [[ఆంధ్రప్రదేశ్]], [[తెలంగాణ]], [[మధ్యప్రదేశ్]], [[తమిళనాడు]] మరియు [[బీహార్]] (ముఖ్యంగా [[గయ]]) ప్రాంతాలలో అనుచరులు ఉన్నారు. భారతదేశంలోని ఉపగ్రహ సంస్థల ద్వారా మాధ్వ సంప్రదాయాన్ని మరియు సన్యాస కార్యకలాపాలను చారిత్రాత్మకంగా సమన్వయం చేసి, సంస్కృత సాహిత్యాన్ని సంరక్షించి, ద్వైత అధ్యయనాలను కొనసాగించిన ప్రధాన హిందూ సన్యాసులలో ఉత్తరాది మఠం ఒకటి. ఉత్తరాది మఠం ఒక గ్రంథాలయం మరియు చారిత్రక సంస్కృత వ్రాతప్రతులకు మూలం. ఇతర హిందూ మఠాలతో పాటుగా శ్రీ మఠం వేదాలను సంరక్షించడంలో, విద్యార్థులు మరియు పారాయణాలను స్పాన్సర్ చేయడం, సంస్కృత స్కాలర్‌షిప్‌లు మరియు వార్షిక మధ్వ జయంతిని జరుపుకోవడంలో చురుకుగా ఉంది. ప్రస్తుత పీఠాధిపతి లేదా ఆచార్య పీఠాధిపతి [[సత్యాత్మ తీర్థ|శ్రీ సత్యాత్మ తీర్థ స్వామీజీ]], ఈ మఠం యొక్క ఆధ్యాత్మిక వారసత్వంలో 42వ జగద్గురువులు.<ref>{{cite book|title=Library movement and library development in Karnataka|url=https://books.google.com/books?id=-slLAQAAIAAJ|page=102|author=P. Sesha Giri Kumar|publisher=B.R. Publishing Corporation|year=2008|isbn = 9788176465939}}</ref><ref name="Rosen-p132">{{cite book|title=Vaisnavism|author=Steven Rosen|publisher=Motilal Banarsidass Publishers|date=30 November 1994|url=https://books.google.com/books?id=4IrQkw5x2o4C&pg=PA132|page=132|isbn=9788120812352}}</ref> సురేంద్రనాథ్ దాస్‌గుప్తా ప్రకారం, ఉత్తరాది మఠం రెండుసార్లు విభజించబడింది, కాబట్టి ఇప్పుడు మూడు మఠాలు ఉన్నాయి, మిగిలిన రెండు వ్యాసరాజ మఠం మరియు రాఘవేంద్ర మఠం.<ref name="Rosen-p132" /> ఈ మూడు మఠాలు {{mdash}} ఉత్తరాది మఠం, వ్యాసరాజ మఠం మరియు రాఘవేంద్ర మఠాలు పాటు, ద్వైత వేదాంతంలో ప్రధాన అపోస్టోలిక్ సంస్థలుగా పరిగణిస్తారు. ఈ మూడు మఠాలను సంయుక్తంగా "మఠాత్రయ" అని పిలుస్తారు.{{Sfn|Sharma|2000|p=199}}<ref name="Rosen-p132" />{{Sfn|Sharma|2000|p=193}} శతాబ్దాలుగా మధ్వానంతర ద్వైత వేదాంతానికి ప్రధాన వాస్తుశిల్పులుగా మత్తత్రయ యొక్క మఠాధిపతులు మరియు పండితులు ఉన్నారు.<ref>{{cite book|title=Viśiṣṭādvaita and Dvaita: A Systematic and Comparative Study of the Two Schools of Vedānta with Special Reference to Some Doctrinal Controversies|url=https://books.google.com/books?id=NrHWAAAAMAAJ|author=B. N. Hebbar|page=29|publisher=Bharatiya Granth Niketan|year=2004|isbn = 9788189211011}}</ref><ref>{{cite book|title=The Illustrated Weekly of India|url=https://books.google.com/books?id=sh6qWN4dcp4C|page=21|publisher=Bennett, Coleman & Company, Limited, at the Times of India Press|year=1972|quote=Apart from the eight maths, three important maths outside Udipi have played a significant part in upholding and spreading the message of Dvaita: the Uttaradi Math (Bangalore) and the Raghavendraswami Math (Nanjangud) and the Vyasaraya Math (Sosale). Particularly mention must be made of the outstanding contribution of the late Satyadhyanatirtha of the Uttaradi Math - a giant intellectual indeed.}}</ref> తుళునాడు ప్రాంతం వెలుపల ఉన్న మఠాలలో, ఉత్తరాది మఠం అతిపెద్దది.<ref>{{cite book|title=Charisma and Canon: Essays on the Religious History of the Indian Subcontinent|url=https://books.google.com/books?id=nnvXAAAAMAAJ|page=122|author1=Vasudha Dalmia|author2=Angelika Malinar|author3=Martin Christof|publisher=Oxford University Press|year=2001|quote=The Desastha or Kannada- Marathi Madhvas have a few mathas, of which the Uttaradimatha is the largest;|isbn = 9780195654530}}</ref><ref>{{cite book|title=The Oxford India Hinduism Reader|url=https://books.google.com/books?id=pQBPAQAAIAAJ|author1=Vasudha Dalmia|author2=Heinrich von Stietencron|publisher=Oxford University Press|year=2009|pages=161–162|quote=The Desastha or Kannada-Marathi Madhvas have a few mathas, of which the Uttaradimatha is the largest.|isbn = 9780198062462}}</ref> ==వ్యుత్పత్తి శాస్త్రం== సంప్రదాయం ప్రకారం, "ఉత్తరాది" (సంస్కృతం: उत्तरादि ) "మమ్మల్ని సంసార చక్రం నుండి పైకి లేపిన విష్ణువు " మరియు "మఠం" (సంస్కృతం: मठ) ఆధ్యాత్మిక అధ్యయనాల కోసం "క్లోయిస్టర్, ఇన్స్టిట్యూట్" లేదా ఆలయాన్ని సూచిస్తుంది.<ref>{{cite book|author=Monier Monier-Williams|title=A Sanskrit–English Dictionary|url=https://books.google.com/books?id=_3NWAAAAcAAJ&pg=PA730|year=1923|publisher=Oxford University Press|page=730}}</ref> ఇది విష్ణు సహస్రనామంలో విష్ణువు యొక్క 494వ నామం.<ref>{{cite book|title=Shri Vishnu Sahasranama: In Sanskrit with Phonetics and Brief English Translation Explaining Its Grandeur and Procedural Rituals Etc|url=https://books.google.com/books?id=-1gpAAAAYAAJ|publisher=Bharatiya Vidya Bhavan|year=1998}}</ref> చరిత్రకారుడు సి. హయవదన రావు ఇలా అంటాడు, "ఉత్తరాది మఠం (అంటే, ఉత్తరాది మఠం (అంటే, ఉత్తరాది లేదా ఉత్తర దేశం నుండి వచ్చిన పురుషులు మొదట అధ్యక్షత వహించినందున అసలు ఉత్తర మఠం) మధ్వాచార్యుల ప్రధాన పీఠం".<ref>{{cite book|title=Mysore Gazetteer: Descriptive|url=https://books.google.com/books?id=6ScKAQAAIAAJ|author=Conjeeveram Hayavadana Rao|publisher=the Government Press|year=1927|page=321|quote=The Uttarādi Mutt ( i.e., the original North Mutt because it was first presided over by men drawn from the North or Uttara Desa ) is the prime pontifical seat of Madhvācharya.}}</ref> రచయిత హెచ్.చిత్తరంజన్ మాట్లాడుతూ, "ఉత్తర కర్ణాటక ప్రాంతంలో ద్వైత సిద్ధాంతాన్ని వ్యాప్తి చేయడానికి సన్యాసి పద్మనాభ తీర్థకు మధ్వాచార్య స్వయంగా దీక్ష ఇచ్చారు. స్వామీజీ కర్నాటకలోని ఉత్తర ప్రాంతాలలో ద్వైత తత్వాన్ని వ్యాప్తి చేసినందున, అక్కడ స్థాపించబడిన మఠానికి ఉత్తరాది మఠం అని పేరు వచ్చింది".<ref name="auto"/> శర్మ అభిప్రాయపడ్డారు, "ఉత్తరాది మఠానికి ప్రాదేశిక హోదా ఉంది, దాని పోంటిఫికేట్‌ను ఉత్తర-కర్ణాటకులు లేదా ఉత్తరాది-కర్ణాటకులు ఆక్రమించారు".{{Sfn|Sharma|2000|p=198}} ==చరిత్ర== [[File:Madhva8.jpg|thumb|left|[[వ్యాసుడు|వేదవ్యాస]] మహర్షితో శ్రీ [[మధ్వాచార్యులు]]]] సత్యప్రజ్ఞా తీర్థ కాలంలో ద్వైత మరియు అద్వైత వేదాంతాల అనుచరుల మధ్య నిరంతర సంఘర్షణ జరిగింది. మణిమంజరి మరియు మధ్వ విజయ ప్రకారం, ఆనంద తీర్థ వేదాంతానికి సరైన వివరణ ఇవ్వడానికి మరియు వ్యక్తిగత ఆత్మలు లేదా జీవులను బ్రహ్మంగా భావించే అద్వైత వేదాంతాన్ని బోధించిన శంకరుని సిద్ధాంతాన్ని సవాలు చేయడానికి వాయు (వాయువు దేవుడు) అవతారంగా జన్మించాడు. . అహంభావంతో కొందరు శంకరుని అనుచరులు తమ ప్రత్యర్థుల మఠాలను ధ్వంసం చేసి పాపపు పనికి పాల్పడ్డారు. గురువు సత్యప్రజ్ఞ తీర్థ కూడా చంపబడ్డాడు, అతని శిష్యుడు మరియు వారసుడు ప్రజ్ఞా తీర్థ బలవంతంగా అద్వైత విశ్వాసంలోకి మార్చబడ్డాడు.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=0ZJdDwAAQBAJ&pg=PA54|title=A Prehistory of Hinduism|page=54|author=Manu V. Devadevan|publisher=Walter de Gruyter GmbH & Co KG|access-date=10 October 2016|isbn=9783110517378|date=10 October 2016}}</ref><ref>{{cite book|title=Religious Traditions, Volumes 15-20|url=https://books.google.com/books?id=rbclAQAAIAAJ|author=Garry Trumpf|publisher=School of studies in religion, University of Sydney|year=1992|page=148}}</ref> అయినప్పటికీ, సత్య-ప్రజ్ఞా తీర్థ మరియు ప్రజ్ఞా తీర్థ యొక్క శిష్యులు నిజమైన వేదాంతానికి రహస్యంగా కట్టుబడి ఉన్నారు మరియు వారి సిద్ధాంతాన్ని రహస్యంగా ఆచరిస్తూనే ఉన్నారు. మధ్వాచార్యుల గురువు అచ్యుత ప్రేక్ష తీర్థ ఈ తరానికి చెందినవారు.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=zrk0AwAAQBAJ&pg=PT771|title=Hinduism: An Alphabetical Guide|author=Roshen Dalal|publisher=Penguin UK|access-date=18 April 2014|page=771|isbn=9788184752779|date=18 April 2014}}</ref> సంప్రదాయం ప్రకారం, ఆది మఠానికి పీఠాధిపతిగా ఉన్న శ్రీ అచ్యుత ప్రేక్షకుడి సమయంలో, వేదవ్యాస శాసనం మీద, వాయు భగవానుడు క్రీ.శ. 1238 విజయ దశమి రోజున శ్రీ మధ్వాచార్యులుగా ఈ లోకంలో అవతరించినట్లు చెబుతారు. హిందూ ధర్మాన్ని పటిష్టం చేయడం.<ref>{{cite book|title=Itihas, volume 24|url=https://books.google.com/books?id=1Y9PAQAAMAAJ|publisher=Government of Andhra Pradesh|year=1998|page=85}}</ref><ref>{{cite book|title=Ascetics of Kashi: An Anthropological Exploration|url=https://books.google.com/books?id=8nHXAAAAMAAJ|author1=Surajit Sinha|author2=Baidyanath Saraswati|publisher=N.K. Bose Memorial Foundation|year=1978|page=133}}</ref> ఉత్తరాది మఠం [[పద్మనాభ తీర్థ]], [[జయతీర్థ]] మరియు అతని శిష్యుల ద్వారా [[మధ్వ]] నుండి ఉద్భవించింది.<ref name="auto1">{{cite book|title=People of India, Volume 26, Part 2|url=https://books.google.com/books?id=FRQwAQAAIAAJ|author=Kumar Suresh Singh|publisher=Oxford University Press|year=2003|page=955|isbn = 9788185938981}}</ref><ref>{{cite book|title=Arch. Series, Issue 69|url=https://books.google.com/books?id=tYrWC4oTtV0C|page=267|publisher=Government of Andhra Pradesh, Department of Archaeology|year=1960|quote=The Acārya himself started Matha for the propagation of his system and it became famous as the Uttarādi Matha.}}</ref><ref name="The Society Mythic Society"/><ref name="auto">{{cite book|title=Karnataka State Gazetteer: Dharwad District (including Gadag and Haveri Districts)|url=https://books.google.com/books?id=d5RPAQAAMAAJ|page=123|publisher=Office of the Chief Editor, Karnataka Gazetteer|year=1993|quote=Saint Padmanabha Tirtha was given Deeksha by Madhvacharya himself to spread the Dwaita school of thought in northern Karnataka region. Since the Swamiji spread the Dwaita philosophy in the northern parts of Karnataka, the Mutt established there gained the name Uttaradi Mutt.}}</ref> ఉత్తరాది మఠానికి ప్రధాన కార్యాలయం లేదు, అయితే కొన్నిసార్లు కొన్ని ప్రదేశాలు ప్రత్యేక శ్రద్ధను పొందాయి. ఇది ప్రధానంగా ఒక ప్రయాణం చేసే సంస్థ, ఇది ఎక్కడికి వెళ్లినా ఆధ్యాత్మిక అభ్యాసం యొక్క జ్యోతిని మోసుకెళ్లడంలో బిజీగా ఉంది.<ref name="auto2">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=8nHXAAAAMAAJ&pg=PA134|title=Ascetics of Kashi: An Anthropological Exploration|author1=Surajit Sinha|author2=Baidyanath Saraswati|publisher=N.K.Bose Memorial Foundation|year=1978|page=134}}</ref> ==ద్వైత వ్యాప్తి== తుళునాడు ప్రాంతం వెలుపల ద్వైత వేదాంత వ్యాప్తికి పద్మనాభ తీర్థ మరియు అతని వారసులు కారణం. కన్నడలో హరిదాస ఉద్యమం యొక్క దశకూట వైష్ణవ భక్తి ఉద్యమానికి నరహరి తీర్థ అగ్రగామిగా పరిగణించబడుతుందని శర్మ చెప్పారు. తత్త్వవాద సిద్ధాంతం మరింత ముందుకు సాగింది మరియు జయతీర్థ మరియు అతని వారసుల ద్వారా దేశమంతటా వ్యాపించింది.<ref>{{cite book|title=Vaisnavism: Its Philosophy, Theology and Religious Discipline|url=https://books.google.com/books?id=5SkwEAAAQBAJ&pg=PA32|author=S.M.S. Chari|publisher=Motilal Banarsidass|date=1 January 2018|page=32|isbn = 9788120841352}}</ref> 17వ శతాబ్దపు మొదటి త్రైమాసికంలో, విద్యాధీశ తీర్థ (ఉత్తరాది మఠానికి చెందిన 16వ పీఠాధిపతి) బీహార్‌లో, ఇప్పటికీ మధ్వ పాఠశాలకు విధేయత చూపుతున్న గయాలోని బ్రాహ్మణుల నుండి కొంత మందిని మధ్వ మతంలోకి మార్చగలిగారు.{{Sfn|Sharma|2000|p=541}} శ్రీ సత్యనాథ తీర్థ ఉత్తరాది మఠానికి పీఠాధిపతిగా ఉన్న సమయంలో గయను సందర్శించి, తన పూర్వీకుడైన విద్యాధీశ తీర్థ ద్వారా మాద్విగా మార్చబడిన గయాపాల మధ్య మఠంపై పట్టును బలపరిచారు.{{Sfn|Sharma|2000|p=445}} ==మఠంలో విగ్రహాలు== [[File:Sri Sri Satyatma Tirtha Swamiji worshipping Mula Rama and Mula Sita idols.jpg|right|thumb|మూల రాముడు, మూల సీత, దిగ్విజయ రాముడు, వంశ రాముడు మరియు ప్రసన్న విఠల విగ్రహాలను పూజిస్తున్న [[సత్యాత్మ తీర్థ|శ్రీ శ్రీ సత్యాత్మ తీర్థ మహాస్వామి]].]] ఉత్తరాది మఠంలో పూజించబడే మూల రామ మరియు మూల సీత విగ్రహాలు "చతుర్యుగ మూర్తి" (విగ్రహాలు నాలుగు యుగాల నుండి పూజలో ఉన్నాయి).<ref>{{cite book|title=Itihas: Journal of the Andhra Pradesh State Archives & Research Institute, Volume 24|url=https://books.google.com/books?id=1Y9PAQAAMAAJ|page=86|year=1998}}</ref>{{Sfn|Naqvī|Rao|2005|p=774}}<ref>{{cite news|title=Special pujas mark Jayatirtha's aradhana mahotsava at Malkhed|url=https://www.thehindu.com/news/national/karnataka/Special-pujas-mark-Jayatirtha%E2%80%99s-aradhana-mahotsava-at-Malkhed/article14507052.ece|work=The Hindu|date=25 July 2015}}</ref> మధ్వాచార్య వీటిని గజపతి రాజుల నుండి పొంది తన శిష్యుడైన [[పద్మనాభ తీర్థ]]కు అందించారు.{{Sfn|Glasenapp|1992|p=179}} వీటితో పాటు మధ్వాచార్య స్వయంగా చెక్కిన దిగ్విజయ రాముని విగ్రహం, [[మాధవ తీర్థ]] ద్వారా పొందిన వంశ రామ విగ్రహం మరియు [[అక్షోభ్య తీర్థ]] ద్వారా పొందిన ప్రసన్న విఠల విగ్రహం కూడా మఠంలో పూజించబడుతున్నాయి. మధ్వాచార్యుడు బదరికాశ్రమం నుండి తిరిగి వచ్చినప్పుడు వేదవ్యాసుడు 8 వ్యాసముష్టిలను బహుకరించాడు. 8 వ్యాసముష్టిలలో 5 వ్యాసముష్ఠులు ఉత్తరాది మఠంలో ఉన్నాయి. ఈ వ్యాసముష్టిల గురించి ఉల్లేఖిస్తూ, జర్మన్ ఇండాలజిస్ట్ హెల్ముత్ వాన్ గ్లాసెనప్, "ఒకరు ఉడిపిలో, ఒకరు సుబ్రహ్మణ్యం మఠంలో, ఒకరు మద్యతల (సోడే మఠం) మరియు మిగిలిన ఐదు ఆచార్యుల మఠం (ఉత్తరాది మఠం)" అని చెప్పారు.{{Sfn|Glasenapp|1992|p=199}} పురందర దాసు ఉత్తరాది మఠంలో పూజించబడిన మూల రామ మరియు మూల సీతా విగ్రహాలు, 5 వ్యాసముష్టి మరియు ఇతర 28 విగ్రహాలను తన ఒక పాటలో కీర్తించాడు — "మధ్వరాయరా దేవతార్చనేయ ప్రసిద్ధ రఘునాథరు పూజించే సొబగు".{{Sfn|Rao|1984|p=20}} సంస్కృత పండితుడు VR పంచముఖి ఇలా అంటాడు, "శ్రీశ్రీ సత్యాత్మతీర్థ ఎల్లప్పుడు లక్ష్మీ దేవి యొక్క భగవంతుడైన మూల రాముడిని ఎల్లప్పుడూ పూజిస్తారు, ఎల్లప్పుడూ సీతా దేవితో కలిసి ఉంటాడు".<ref>{{cite book|title=Kāvyakusumastabakaḥ|url=https://books.google.com/books?id=OyZKAQAAIAAJ|author=Vadiraj Raghawendracharya Panchamukhi|publisher=Rāṣṭriyasaṃskr̥tavidyāpīṭham|year=2002|page=27|quote=Sri Sri Satyatmatirtha always worships the auspicious Mula Rama, the Lord of Goddess Laxmi, always accompanied by Goddess Sīta.}}</ref> ==గురు పరంపర== [[దస్త్రం:Madhvacahrya.jpg|thumb|మధ్వాచార్యులు]] ===జగద్గురువులు=== ఈ మఠంలో పీఠాన్ని అధిష్టించిన మఠాధిపతులు ( పీఠాధిపతిలు / ఆచార్యులు ) పూర్తి జాబితా క్రింది విధంగా ఉంది: ఈ జాబితా ఇప్పటి వరకు శ్రీ ఉత్తరాది మఠం యొక్క అధీకృత గురు-పరంపర (శిష్య వారసత్వం)ని సూచిస్తుంది. *శ్రీ హంస (సుప్రీం పర్సన్/సుప్రీమ్ గాడ్ హెడ్, శ్రీ నారాయణ లేదా శ్రీ హరి; పరమాత్మ) *శ్రీ బ్రహ్మ *శ్రీ సనకాది *శ్రీ దూర్వాస *శ్రీ జ్ఞాన-నిధి తీర్థ *శ్రీ గరుడ-వాహన తీర్థ *శ్రీ కైవల్య తీర్థ *శ్రీ జ్ఞానేశ తీర్థ *శ్రీ పర తీర్థ *శ్రీ సత్య-ప్రజ్ఞా తీర్థ *శ్రీ ప్రజ్ఞా తీర్థం *శ్రీ అచ్యుత-ప్రేక్ష తీర్థం లేదా అచ్యుత-ప్రజ్ఞా తీర్థం #'''[[మధ్వాచార్యులు]]''' (1238-1317) # [[పద్మనాభ తీర్థ]] # [[నరహరి తీర్థ]] # [[మాధవ తీర్థ]] # [[అక్షోభ్య తీర్థ]] # [[జయతీర్థ]] # [[విద్యాధిరాజ తీర్థ]] # కవింద్ర తీర్థ # వాగీష తీర్థ # రామచంద్ర తీర్థ # విద్యానిధి తీర్థ # రఘునాథ తీర్థ # రఘువర్య తీర్థ # [[రఘుత్తమ తీర్థ]] # వేదవ్యాస తీర్థ # విద్యాదీష తీర్థ # వేదనిధి తీర్థ # సత్యవ్రత తీర్థ # [[సత్యనిధి తీర్థ]] # సత్యనాథ తీర్థ # సత్యఅభినవ తీర్థ # సత్యపూర్ణ తీర్థ # సత్యవిజయ తీర్థ # సత్యప్రియ తీర్థ # సత్యబోధ తీర్థ # సత్యసంద తీర్థ # సత్యవర తీర్థ # సత్యధర్మ తీర్థ # సత్యసంకల్ప తీర్థ # సత్యసంతుస్ట తీర్థ # సత్యపారాయణ తీర్థ # సత్యకామ తీర్థ # సత్యేశ్ట తీర్థ # సత్యపరాక్రమ తీర్థ # సత్యవీర తీర్థ # సత్యధీర తీర్థ # సత్యజ్ఞాన తీర్థ # సత్యధ్యాన తీర్థ # సత్యప్రజ్ఞ తీర్థ # సత్యఅభిగ్న తీర్థ # [[సత్యప్రమోద తీర్థ]] # [[సత్యాత్మ తీర్థ]] ==మిషన్== ప్రాచీన వేద ధర్మాన్ని ( సనాతన ధర్మం ) ఆచరించడం, రక్షించడం, బోధించడం మరియు ప్రచారం చేయడం శ్రీ మఠం యొక్క ప్రధాన లక్ష్యం. ఉత్తరాది మఠం దాని మూలం నుండి నేటి వరకు నిజమైన వైదిక ధర్మానికి బలమైన న్యాయవాదిగా కొనసాగుతోంది. వైద్య సంరక్షణ, విద్య, విపత్తులు, విపత్తులు, యుద్ధాలు మొదలైన జీవితంలోని అన్ని రంగాలలో శ్రీ మఠం తన సేవలను మానవాళికి విస్తరించింది.<ref>{{Cite web|url=http://www.uttaradimath.org/web/index.php?option=com_content&task=view&id=57&Itemid=93|title=Uttaradi Math - Mission}}</ref> ==విద్యాపీఠాలు మరియు సంస్థలు== బెంగళూరులోని శ్రీ జయతీర్థ విద్యాపీఠం మరియు ముంబైలోని శ్రీ సత్యధ్యాన విద్యాపీఠం (పాత హిందూ స్టైల్ గురుకులాలు) బోర్డింగ్ సౌకర్యాలతో శ్రీ మఠం మూడు నుండి నాలుగు విద్యాపీఠాలను స్థాపించింది. వ్యాకరణం, భాషాశాస్త్రం, తర్కం, మీమాంస, సాంఖ్య, యోగ, వేదం, జ్యోతిష, అద్వైత, విశిష్టాద్వైత మరియు ద్వైత విధానాలు మరియు ఆధునిక తత్వశాస్త్రాలు వంటి వివిధ విజ్ఞాన విభాగాలలో విద్యార్థులకు ఇక్కడ కఠినంగా శిక్షణ ఇస్తారు.<ref name="Vedas-Times">{{cite book|title=Vedas continue to live here|url=https://www.timesofindia.com/city/bengaluru/Vedas-continue-to-live-here/articleshow/13755647.cms|work=The Times of India|access-date= 3 June 2012}}</ref> ===శ్రీ జయతీర్థ విద్యాపీఠం=== భారతీయ రచయిత మరియు పండితుడు రాధావల్లభ త్రిపాఠి ఇలా అన్నారు, "శ్రీ జయతీర్థ విద్యాపీఠాన్ని 1989 సంవత్సరంలో శ్రీ సత్యప్రమోద తీర్థ స్వామీజీ స్థాపించారు, ఇందులో ప్రస్తుతం 200 మందికి పైగా విద్యార్థులు మరియు 15 మంది బోధనా అధ్యాపకులు ఉన్నారు".<ref>{{cite book|title=Ṣaṣṭyabdasaṃskr̥tam: India|url=https://books.google.com/books?id=6-oTrf_Q4I8C|author=Radhavallabh Tripathi|publisher=Rashtriya Sanskrit Sansthan|year=2012|page=198|isbn = 9788124606292}}</ref> ఈ సంస్థ యొక్క విశిష్టత ఏమిటంటే, దీని విద్యార్థులు శ్రీ 1008 శ్రీ సత్యాత్మ తీర్థ స్వామీజీ మార్గదర్శకత్వంలో 12 సంవత్సరాల పాటు ప్రత్యేకంగా శిక్షణ పొందారు, ప్రారంభ 9 సంవత్సరాల శిక్షణతో జయతీర్థ విద్యాపీఠ రెసిడెన్షియల్ క్యాంపస్‌లో వారు కావ్య, వ్యాకరణ, సాహిత్యం, వేదాలపై పట్టు సాధించారు. సాంఖ్య, యోగ, జైన, బౌద్ధ, శాక్త, అద్వైత, విశిష్టాద్వైత మరియు ద్వైత తత్వాలను కులపతి గుట్టల రంగాచార్య, ప్రిన్సిపాల్ విద్వాన్ సత్యధ్యానాచార్య మరియు అనేక ఇతర అనుభవజ్ఞులైన అధ్యాపకుల మార్గదర్శకత్వంలో నిర్వహించారు. కోర్సు యొక్క చివరి 3 సంవత్సరాలలో, విద్యార్థులకు శ్రీమాన్ న్యాయ సుధ, తాత్పర్య చంద్రిక, తర్కతాండవ మొదలైనవాటిలో విస్తారమైన తరగతులను నేరుగా స్వామీజీ పర్యటనలో అందజేస్తారు, తద్వారా విద్యార్థి తన జ్ఞానాన్ని పొందడం ద్వారా విస్తరింపజేయడానికి అవకాశం కల్పిస్తారు. కాశీ, ప్రయాగ, ఢిల్లీ, పూణే, రాజమండ్రి మొదలైన దేశమంతటా ఉన్న గౌరవనీయమైన విద్యా కేంద్రాలలో అనేక మంది ప్రముఖ పండితులను కలుసుకునే అవకాశం మరియు వారితో చర్చలు మరియు చర్చలు నిర్వహించే అవకాశంతో, చిన్న వయస్సులోనే, పండితుల ప్రపంచానికి బహిర్గతమైంది. 12-సంవత్సరాల కోర్సును విజయవంతంగా పూర్తి చేసిన తర్వాత, వివిధ ప్రధాన అభ్యాస కేంద్రాలలో జరిగిన "సుధా మంగళ" అనే గ్రాండ్ కాన్వొకేషన్ ఫంక్షన్‌లో విద్యార్థులకు "సుధా విద్వాన్" బిరుదును ప్రదానం చేస్తారు.<ref>{{cite news|title=Worldly pleasures are like water bubbles: Seer|url=https://www.timesofindia.com/city/hubballi/Worldly-pleasures-are-like-water-bubbles-Seer/articleshow/17436309.cms|publisher=Times of India|access-date=1 December 2012}}</ref> టైటిల్‌కు తమను తాము అర్హులుగా మార్చుకోవడానికి విద్యార్థులు ప్రముఖ పండితుల ముందు మౌఖికంగా పేపర్‌ను సమర్పించాలి మరియు ద్వైత తత్వశాస్త్రం యొక్క గొప్ప పని అయిన శ్రీమాన్ న్యాయ సుధలో మౌఖిక పరీక్ష కూడా రాయాలి. అభ్యర్థి ఆల్‌రౌండ్ నైపుణ్యాల కోసం పరీక్షించబడతారు మరియు సత్యాత్మ తీర్థ నేతృత్వంలోని పండితుల జ్యూరీ ద్వారా టైటిల్‌కు అర్హులుగా ప్రకటించబడతారు.<ref name="Vedas-Times" /><ref>{{cite news|title=Torchbearers of tradition|url=https://www.newindianexpress.com/cities/bengaluru/2009/jun/08/torchbearers-of-tradition-55691.html|publisher=The New Indian Express|date=15 May 2012}}</ref> ===శ్రీ సత్యధ్యాన విద్యాపీఠం=== సత్యధ్యాన తీర్థ శిష్యుడైన గోపాలాచార్య రామాచార్య మహులిచే సత్యధ్యాన విద్యాపీఠాన్ని 1956లో ముంబైలోని మాతుంగాలో స్థాపించారు.<ref>{{cite news|url=https://mumbaimirror.indiatimes.com/mumbai/other/a-year-later/articleshow/16019313.cms|title=A Year Later|date=22 May 2010|publisher=Mumbai Mirror, India Times}}</ref> సత్యధ్యాన విద్యాపీఠం ఒక అధునాతన విద్యా సంస్థ. ఇది ఉన్నత చదువులు మరియు పరిశోధనలపై ఆసక్తి ఉన్న పండితుల అవసరాలను తీరుస్తుంది. 1972 నాటికి, ఇది తత్వశాస్త్రంపై 26 అధికారిక సంపుటాలను విడుదల చేసింది.<ref>{{cite book|title=The Illustrated Weekly of India, Volume 93|url=https://books.google.com/books?id=sh6qWN4dcp4C|publisher= The Times of India Press|year=1972 |page=21}}</ref> మహులి విద్యాసింహాచార్య ప్రస్తుతం ముంబైలోని ములుంద్‌లో ఉన్న సత్యధ్యాన విద్యాపీఠానికి ప్రస్తుత కులపతి.<ref>{{cite book|title=Songs of Divinity: Songs of the Bards (dasas) of Karnatak Translated Into English|url=https://books.google.com/books?id=NnJkAAAAMAAJ|page=4|author=Keshav Mutalik|publisher=Focus Publications|date=1 January 1995|isbn = 9788171547883}}</ref> ===విశ్వ మాధ్వ మహా పరిషత్=== ఉత్తరాది మఠం యొక్క ప్రస్తుత పీఠాధిపతి సత్యాత్మ తీర్థ మహారాజ్ 1998లో లాభాపేక్షలేని, మతపరమైన మరియు సామాజిక సంస్థ అయిన విశ్వ మధ్వ మహా పరిషత్‌ను స్థాపించారు.{{Sfn|Tripathi|2012|p=204}} విశ్వ మాధ్వ మహా పరిషత్ ప్రచురణలో ఇప్పటి వరకు వేల పుస్తకాలు ప్రచురించబడ్డాయి. ప్రతి సంవత్సరం ధార్వాడ్‌లో సత్యాత్మ తీర్థ స్వామీజీ, విశ్వమధ్వ మహా పరిషత్ మరియు విశ్వ మాధ్వ మానహండల నేతృత్వంలో 5 రోజుల పాటు అఖిల భారత మాధ్వ సమ్మేళనం జరుగుతుంది, దీనిలో న్యాయ, తార్క, మీమాంస, దాస సాహిత్యంపై ప్రసంగాలు మరియు చర్చలు జరుగుతాయి. అన్ని మాధ్వ మఠాలు ఈ వేడుకను ఘనంగా నిర్వహిస్తాయి. ప్రతి సంవత్సరం 1 లక్ష మందికి పైగా భక్తులు ఈ సభకు హాజరవుతారు.<ref>{{cite news|url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/hubballi/5-day-meet-to-dwell-on-madhwa-philosophy/articleshow/17409679.cms|title=5-day meet to dwell on Madhwa philosophy|date=29 November 2012|publisher=Times of India}}</ref> ==బయటి లింకులు== * [https://web.archive.org/web/20190822151508/https://www.uttaradimath.org/ ఉత్తరాది మఠం అధికారిక వెబ్ సైటు.] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ===గ్రంథ పట్టిక=== *{{cite book|title = A History of the Dvaita School of Vedānta and Its Literature, Vol 1. 3rd Edition|first = B. N. Krishnamurti| last = Sharma| publisher=Motilal Banarsidass (2008 Reprint) |isbn = 978-8120815759| year= 2000 }} *{{cite book|title=Srimat Uttaradi Mutt: Moola Maha Samsthana of Srimadjagadguru Madhvacharya|url=https://books.google.com/books?id=WAIVAAAAMAAJ|first=C. R.|last=Rao|year=1984}} *{{cite book|title=Living Traditions in Contemporary Contexts: The Madhva Matha of Udupi|publisher=Orient Blackswan|year=2002|first=Vasudeva|last=Rao|isbn=978-8125022978}} * {{cite book|title = Philosophy of Śrī Madhvācārya|first = B. N. Krishnamurti| last = Sharma| publisher=Motilal Banarsidass (2014 Reprint) |isbn = 978-8120800687| year= 1962 | url=https://archive.org/stream/Philosophy.of.Sri.Madhvacarya/Philosophy.of.Sri.Madhvacharya#page/n0/mode/2up}} *{{Citation|title=Karnataka Sate Gazetteer: Bijapur District (Bagalkot District Included)|url=https://books.google.com/books?id=j-di9C6HtpAC|publisher=Karnataka Gazetteer Department|year=2006}} *{{Cite book|title=Madhva's Philosophy of the Viṣṇu Faith|url=https://books.google.com/books?id=GITXAAAAMAAJ|first=Helmuth von|last=Glasenapp|publisher=Dvaita Vedanta Studies and Research Foundation|year=1992}} *{{Cite book|title=Studies in social history: modern India|url=https://books.google.com/books?id=9ystAAAAIAAJ|author=O. P. Bhatnnagar|publisher=University of Allahabad|year=1964}} * {{cite book|title=A Thousand Laurels--Dr. Sadiq Naqvi: Studies on Medieval India with Special Reference to Deccan, Volume 2|url=https://books.google.com/books?id=DV9uAAAAMAAJ|first1=Ṣādiq|last1=Naqvī|first2=V. Kishan|last2=Rao|publisher=Department of Ancient Indian History, Culture & Archaeology, Osmania University|year=2005}} *{{cite book|title=Ṣaṣṭyabdasaṃskr̥tam: India|url=https://books.google.com/books?id=6-oTrf_Q4I8C|first=Radhavallabh|last=Tripathi|publisher=Rashtriya Sanskrit Sansthan|year=2012|isbn = 9788124606292}} [[వర్గం:మఠములు]] [[వర్గం:పీఠాలు]] mog8n502nmmzo6zvq8ktizq9c6wp1sn 3614862 3614853 2022-08-03T20:03:38Z MRRaja001 83794 /* మఠంలో విగ్రహాలు */ wikitext text/x-wiki {|class="infobox" style="width:20.5em; text-align:center; margin-left:1em; margin-bottom:1em; padding:0em 0em 0em 0em; border:1px solid silver" | colspan="2" style="text-align:center; font-size: 175%;" | '''<br />శ్రీ శ్రీ జగద్గురు మధ్వాచార్య మూల మహా సంస్థానం, <br> <br> శ్రీ ఉత్తరాది మఠం''', ---- |- | colspan="2" align="center" style="border-bottom: solid 1px #ccd2d9;"| <!-- Deleted image removed: [[Image:Sringeri logo.jpg|90px]] --><br />'''<big>శ్రీ ఉత్తరాది మఠం</big>''' |- |- !colspan=2|ఆచార్య:<br>[[సత్యాత్మ తీర్థ|శ్రీ సత్యాత్మ తీర్థ]]<br>{{#if:|_{{{other}}}}} |- | colspan="2" style="border-bottom: solid 1px #ccd2d9;"| |- ! Styles | శ్రీ శ్రీ జగద్గురు |- ! |శ్రీ శ్రీ ೧೦೦೮ శ్రీ |- ! Residence |[[బెంగళూరు]] |- ! Founder | [[మధ్వాచార్యులు]] |- ! First Acharya | [[శ్రీ పద్మనాభ తీర్థ]] |- ! Formation | |- ! Website | {{nowrap|https://www.uttaradimath.org| ఉత్తరాది మఠం అధికారక వెబ్సైటు}} |- | colspan="2" style="border-bottom: solid 1px #ccd2d9;"| |- |} {{హిందూ మతము}} '''శ్రీ ఉత్తరాది మఠం''' ('''ఆది మఠం''' లేదా '''మూల మఠం''' లేదా '''ఉత్తరాది పీఠం''' అని కూడా పిలుస్తారు), [[హిందూధర్మం|సనాతన ధర్మం]] మరియు [[ద్వైతం|ద్వైత వేదాంతాన్ని]] (తత్త్వవాదం) సంరక్షించడానికి మరియు ప్రచారం చేయడానికి [[మధ్వాచార్యులు]] స్థాపించిన ప్రధాన మఠాలలో (మఠం) ఒకటి .<ref name="The Society Mythic Society">{{cite book|title=The Quarterly Journal of the Mythic Society (Bangalore)., Volume 83|url=https://books.google.com/books?id=JPxtAAAAMAAJ|publisher=The Society (Mythic Society)|year=1992|page=133|quote=In addition to the eight Mathas at Udupi, Acharya Madhwa had also founded the Uttaradi Matha with Padmanabha and Jayateertha being its Peethadhipatis in succession.}}</ref><ref>{{cite book|title=A History of Indian Philosophy, Volume 4|url=https://books.google.com/books?id=Ml2H_z0E7bAC|author=Surendranath Dasgupta|publisher=Motilal Banarsidass Publications|year=1975|page=56|isbn = 9788120804159}}</ref><ref>{{cite book|title=A Thousand Laurels--Dr. Sadiq Naqvi: Studies on Medieval India with Special Reference to Deccan, Volume 2|url=https://books.google.com/books?id=DV9uAAAAMAAJ|page=779|author1=Ṣādiq Naqvī|author2=V. Kishan Rao|author3=A. Satyanarayana|publisher=Osmania University|year=2005}}</ref> ఉత్తరాది మఠం మాధ్వులలో ఒక ముఖ్యమైన పీఠం. [[తుళునాడు]] ప్రాంతం వెలుపల ఉన్న మాధ్వులలో మెజారిటీ మాధ్వులు ఈ మఠాన్ని అనుసరించేవారే. ఉత్తరాది మఠానికి [[కర్ణాటక]] ([[తుళునాడు]] ప్రాంతం వెలుపల), [[మహారాష్ట్ర]], [[ఆంధ్రప్రదేశ్]], [[తెలంగాణ]], [[మధ్యప్రదేశ్]], [[తమిళనాడు]] మరియు [[బీహార్]] (ముఖ్యంగా [[గయ]]) ప్రాంతాలలో అనుచరులు ఉన్నారు. భారతదేశంలోని ఉపగ్రహ సంస్థల ద్వారా మాధ్వ సంప్రదాయాన్ని మరియు సన్యాస కార్యకలాపాలను చారిత్రాత్మకంగా సమన్వయం చేసి, సంస్కృత సాహిత్యాన్ని సంరక్షించి, ద్వైత అధ్యయనాలను కొనసాగించిన ప్రధాన హిందూ సన్యాసులలో ఉత్తరాది మఠం ఒకటి. ఉత్తరాది మఠం ఒక గ్రంథాలయం మరియు చారిత్రక సంస్కృత వ్రాతప్రతులకు మూలం. ఇతర హిందూ మఠాలతో పాటుగా శ్రీ మఠం వేదాలను సంరక్షించడంలో, విద్యార్థులు మరియు పారాయణాలను స్పాన్సర్ చేయడం, సంస్కృత స్కాలర్‌షిప్‌లు మరియు వార్షిక మధ్వ జయంతిని జరుపుకోవడంలో చురుకుగా ఉంది. ప్రస్తుత పీఠాధిపతి లేదా ఆచార్య పీఠాధిపతి [[సత్యాత్మ తీర్థ|శ్రీ సత్యాత్మ తీర్థ స్వామీజీ]], ఈ మఠం యొక్క ఆధ్యాత్మిక వారసత్వంలో 42వ జగద్గురువులు.<ref>{{cite book|title=Library movement and library development in Karnataka|url=https://books.google.com/books?id=-slLAQAAIAAJ|page=102|author=P. Sesha Giri Kumar|publisher=B.R. Publishing Corporation|year=2008|isbn = 9788176465939}}</ref><ref name="Rosen-p132">{{cite book|title=Vaisnavism|author=Steven Rosen|publisher=Motilal Banarsidass Publishers|date=30 November 1994|url=https://books.google.com/books?id=4IrQkw5x2o4C&pg=PA132|page=132|isbn=9788120812352}}</ref> సురేంద్రనాథ్ దాస్‌గుప్తా ప్రకారం, ఉత్తరాది మఠం రెండుసార్లు విభజించబడింది, కాబట్టి ఇప్పుడు మూడు మఠాలు ఉన్నాయి, మిగిలిన రెండు వ్యాసరాజ మఠం మరియు రాఘవేంద్ర మఠం.<ref name="Rosen-p132" /> ఈ మూడు మఠాలు {{mdash}} ఉత్తరాది మఠం, వ్యాసరాజ మఠం మరియు రాఘవేంద్ర మఠాలు పాటు, ద్వైత వేదాంతంలో ప్రధాన అపోస్టోలిక్ సంస్థలుగా పరిగణిస్తారు. ఈ మూడు మఠాలను సంయుక్తంగా "మఠాత్రయ" అని పిలుస్తారు.{{Sfn|Sharma|2000|p=199}}<ref name="Rosen-p132" />{{Sfn|Sharma|2000|p=193}} శతాబ్దాలుగా మధ్వానంతర ద్వైత వేదాంతానికి ప్రధాన వాస్తుశిల్పులుగా మత్తత్రయ యొక్క మఠాధిపతులు మరియు పండితులు ఉన్నారు.<ref>{{cite book|title=Viśiṣṭādvaita and Dvaita: A Systematic and Comparative Study of the Two Schools of Vedānta with Special Reference to Some Doctrinal Controversies|url=https://books.google.com/books?id=NrHWAAAAMAAJ|author=B. N. Hebbar|page=29|publisher=Bharatiya Granth Niketan|year=2004|isbn = 9788189211011}}</ref><ref>{{cite book|title=The Illustrated Weekly of India|url=https://books.google.com/books?id=sh6qWN4dcp4C|page=21|publisher=Bennett, Coleman & Company, Limited, at the Times of India Press|year=1972|quote=Apart from the eight maths, three important maths outside Udipi have played a significant part in upholding and spreading the message of Dvaita: the Uttaradi Math (Bangalore) and the Raghavendraswami Math (Nanjangud) and the Vyasaraya Math (Sosale). Particularly mention must be made of the outstanding contribution of the late Satyadhyanatirtha of the Uttaradi Math - a giant intellectual indeed.}}</ref> తుళునాడు ప్రాంతం వెలుపల ఉన్న మఠాలలో, ఉత్తరాది మఠం అతిపెద్దది.<ref>{{cite book|title=Charisma and Canon: Essays on the Religious History of the Indian Subcontinent|url=https://books.google.com/books?id=nnvXAAAAMAAJ|page=122|author1=Vasudha Dalmia|author2=Angelika Malinar|author3=Martin Christof|publisher=Oxford University Press|year=2001|quote=The Desastha or Kannada- Marathi Madhvas have a few mathas, of which the Uttaradimatha is the largest;|isbn = 9780195654530}}</ref><ref>{{cite book|title=The Oxford India Hinduism Reader|url=https://books.google.com/books?id=pQBPAQAAIAAJ|author1=Vasudha Dalmia|author2=Heinrich von Stietencron|publisher=Oxford University Press|year=2009|pages=161–162|quote=The Desastha or Kannada-Marathi Madhvas have a few mathas, of which the Uttaradimatha is the largest.|isbn = 9780198062462}}</ref> ==వ్యుత్పత్తి శాస్త్రం== సంప్రదాయం ప్రకారం, "ఉత్తరాది" (సంస్కృతం: उत्तरादि ) "మమ్మల్ని సంసార చక్రం నుండి పైకి లేపిన విష్ణువు " మరియు "మఠం" (సంస్కృతం: मठ) ఆధ్యాత్మిక అధ్యయనాల కోసం "క్లోయిస్టర్, ఇన్స్టిట్యూట్" లేదా ఆలయాన్ని సూచిస్తుంది.<ref>{{cite book|author=Monier Monier-Williams|title=A Sanskrit–English Dictionary|url=https://books.google.com/books?id=_3NWAAAAcAAJ&pg=PA730|year=1923|publisher=Oxford University Press|page=730}}</ref> ఇది విష్ణు సహస్రనామంలో విష్ణువు యొక్క 494వ నామం.<ref>{{cite book|title=Shri Vishnu Sahasranama: In Sanskrit with Phonetics and Brief English Translation Explaining Its Grandeur and Procedural Rituals Etc|url=https://books.google.com/books?id=-1gpAAAAYAAJ|publisher=Bharatiya Vidya Bhavan|year=1998}}</ref> చరిత్రకారుడు సి. హయవదన రావు ఇలా అంటాడు, "ఉత్తరాది మఠం (అంటే, ఉత్తరాది మఠం (అంటే, ఉత్తరాది లేదా ఉత్తర దేశం నుండి వచ్చిన పురుషులు మొదట అధ్యక్షత వహించినందున అసలు ఉత్తర మఠం) మధ్వాచార్యుల ప్రధాన పీఠం".<ref>{{cite book|title=Mysore Gazetteer: Descriptive|url=https://books.google.com/books?id=6ScKAQAAIAAJ|author=Conjeeveram Hayavadana Rao|publisher=the Government Press|year=1927|page=321|quote=The Uttarādi Mutt ( i.e., the original North Mutt because it was first presided over by men drawn from the North or Uttara Desa ) is the prime pontifical seat of Madhvācharya.}}</ref> రచయిత హెచ్.చిత్తరంజన్ మాట్లాడుతూ, "ఉత్తర కర్ణాటక ప్రాంతంలో ద్వైత సిద్ధాంతాన్ని వ్యాప్తి చేయడానికి సన్యాసి పద్మనాభ తీర్థకు మధ్వాచార్య స్వయంగా దీక్ష ఇచ్చారు. స్వామీజీ కర్నాటకలోని ఉత్తర ప్రాంతాలలో ద్వైత తత్వాన్ని వ్యాప్తి చేసినందున, అక్కడ స్థాపించబడిన మఠానికి ఉత్తరాది మఠం అని పేరు వచ్చింది".<ref name="auto"/> శర్మ అభిప్రాయపడ్డారు, "ఉత్తరాది మఠానికి ప్రాదేశిక హోదా ఉంది, దాని పోంటిఫికేట్‌ను ఉత్తర-కర్ణాటకులు లేదా ఉత్తరాది-కర్ణాటకులు ఆక్రమించారు".{{Sfn|Sharma|2000|p=198}} ==చరిత్ర== [[File:Madhva8.jpg|thumb|left|[[వ్యాసుడు|వేదవ్యాస]] మహర్షితో శ్రీ [[మధ్వాచార్యులు]]]] సత్యప్రజ్ఞా తీర్థ కాలంలో ద్వైత మరియు అద్వైత వేదాంతాల అనుచరుల మధ్య నిరంతర సంఘర్షణ జరిగింది. మణిమంజరి మరియు మధ్వ విజయ ప్రకారం, ఆనంద తీర్థ వేదాంతానికి సరైన వివరణ ఇవ్వడానికి మరియు వ్యక్తిగత ఆత్మలు లేదా జీవులను బ్రహ్మంగా భావించే అద్వైత వేదాంతాన్ని బోధించిన శంకరుని సిద్ధాంతాన్ని సవాలు చేయడానికి వాయు (వాయువు దేవుడు) అవతారంగా జన్మించాడు. . అహంభావంతో కొందరు శంకరుని అనుచరులు తమ ప్రత్యర్థుల మఠాలను ధ్వంసం చేసి పాపపు పనికి పాల్పడ్డారు. గురువు సత్యప్రజ్ఞ తీర్థ కూడా చంపబడ్డాడు, అతని శిష్యుడు మరియు వారసుడు ప్రజ్ఞా తీర్థ బలవంతంగా అద్వైత విశ్వాసంలోకి మార్చబడ్డాడు.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=0ZJdDwAAQBAJ&pg=PA54|title=A Prehistory of Hinduism|page=54|author=Manu V. Devadevan|publisher=Walter de Gruyter GmbH & Co KG|access-date=10 October 2016|isbn=9783110517378|date=10 October 2016}}</ref><ref>{{cite book|title=Religious Traditions, Volumes 15-20|url=https://books.google.com/books?id=rbclAQAAIAAJ|author=Garry Trumpf|publisher=School of studies in religion, University of Sydney|year=1992|page=148}}</ref> అయినప్పటికీ, సత్య-ప్రజ్ఞా తీర్థ మరియు ప్రజ్ఞా తీర్థ యొక్క శిష్యులు నిజమైన వేదాంతానికి రహస్యంగా కట్టుబడి ఉన్నారు మరియు వారి సిద్ధాంతాన్ని రహస్యంగా ఆచరిస్తూనే ఉన్నారు. మధ్వాచార్యుల గురువు అచ్యుత ప్రేక్ష తీర్థ ఈ తరానికి చెందినవారు.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=zrk0AwAAQBAJ&pg=PT771|title=Hinduism: An Alphabetical Guide|author=Roshen Dalal|publisher=Penguin UK|access-date=18 April 2014|page=771|isbn=9788184752779|date=18 April 2014}}</ref> సంప్రదాయం ప్రకారం, ఆది మఠానికి పీఠాధిపతిగా ఉన్న శ్రీ అచ్యుత ప్రేక్షకుడి సమయంలో, వేదవ్యాస శాసనం మీద, వాయు భగవానుడు క్రీ.శ. 1238 విజయ దశమి రోజున శ్రీ మధ్వాచార్యులుగా ఈ లోకంలో అవతరించినట్లు చెబుతారు. హిందూ ధర్మాన్ని పటిష్టం చేయడం.<ref>{{cite book|title=Itihas, volume 24|url=https://books.google.com/books?id=1Y9PAQAAMAAJ|publisher=Government of Andhra Pradesh|year=1998|page=85}}</ref><ref>{{cite book|title=Ascetics of Kashi: An Anthropological Exploration|url=https://books.google.com/books?id=8nHXAAAAMAAJ|author1=Surajit Sinha|author2=Baidyanath Saraswati|publisher=N.K. Bose Memorial Foundation|year=1978|page=133}}</ref> ఉత్తరాది మఠం [[పద్మనాభ తీర్థ]], [[జయతీర్థ]] మరియు అతని శిష్యుల ద్వారా [[మధ్వ]] నుండి ఉద్భవించింది.<ref name="auto1">{{cite book|title=People of India, Volume 26, Part 2|url=https://books.google.com/books?id=FRQwAQAAIAAJ|author=Kumar Suresh Singh|publisher=Oxford University Press|year=2003|page=955|isbn = 9788185938981}}</ref><ref>{{cite book|title=Arch. Series, Issue 69|url=https://books.google.com/books?id=tYrWC4oTtV0C|page=267|publisher=Government of Andhra Pradesh, Department of Archaeology|year=1960|quote=The Acārya himself started Matha for the propagation of his system and it became famous as the Uttarādi Matha.}}</ref><ref name="The Society Mythic Society"/><ref name="auto">{{cite book|title=Karnataka State Gazetteer: Dharwad District (including Gadag and Haveri Districts)|url=https://books.google.com/books?id=d5RPAQAAMAAJ|page=123|publisher=Office of the Chief Editor, Karnataka Gazetteer|year=1993|quote=Saint Padmanabha Tirtha was given Deeksha by Madhvacharya himself to spread the Dwaita school of thought in northern Karnataka region. Since the Swamiji spread the Dwaita philosophy in the northern parts of Karnataka, the Mutt established there gained the name Uttaradi Mutt.}}</ref> ఉత్తరాది మఠానికి ప్రధాన కార్యాలయం లేదు, అయితే కొన్నిసార్లు కొన్ని ప్రదేశాలు ప్రత్యేక శ్రద్ధను పొందాయి. ఇది ప్రధానంగా ఒక ప్రయాణం చేసే సంస్థ, ఇది ఎక్కడికి వెళ్లినా ఆధ్యాత్మిక అభ్యాసం యొక్క జ్యోతిని మోసుకెళ్లడంలో బిజీగా ఉంది.<ref name="auto2">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=8nHXAAAAMAAJ&pg=PA134|title=Ascetics of Kashi: An Anthropological Exploration|author1=Surajit Sinha|author2=Baidyanath Saraswati|publisher=N.K.Bose Memorial Foundation|year=1978|page=134}}</ref> ==ద్వైత వ్యాప్తి== తుళునాడు ప్రాంతం వెలుపల ద్వైత వేదాంత వ్యాప్తికి పద్మనాభ తీర్థ మరియు అతని వారసులు కారణం. కన్నడలో హరిదాస ఉద్యమం యొక్క దశకూట వైష్ణవ భక్తి ఉద్యమానికి నరహరి తీర్థ అగ్రగామిగా పరిగణించబడుతుందని శర్మ చెప్పారు. తత్త్వవాద సిద్ధాంతం మరింత ముందుకు సాగింది మరియు జయతీర్థ మరియు అతని వారసుల ద్వారా దేశమంతటా వ్యాపించింది.<ref>{{cite book|title=Vaisnavism: Its Philosophy, Theology and Religious Discipline|url=https://books.google.com/books?id=5SkwEAAAQBAJ&pg=PA32|author=S.M.S. Chari|publisher=Motilal Banarsidass|date=1 January 2018|page=32|isbn = 9788120841352}}</ref> 17వ శతాబ్దపు మొదటి త్రైమాసికంలో, విద్యాధీశ తీర్థ (ఉత్తరాది మఠానికి చెందిన 16వ పీఠాధిపతి) బీహార్‌లో, ఇప్పటికీ మధ్వ పాఠశాలకు విధేయత చూపుతున్న గయాలోని బ్రాహ్మణుల నుండి కొంత మందిని మధ్వ మతంలోకి మార్చగలిగారు.{{Sfn|Sharma|2000|p=541}} శ్రీ సత్యనాథ తీర్థ ఉత్తరాది మఠానికి పీఠాధిపతిగా ఉన్న సమయంలో గయను సందర్శించి, తన పూర్వీకుడైన విద్యాధీశ తీర్థ ద్వారా మాద్విగా మార్చబడిన గయాపాల మధ్య మఠంపై పట్టును బలపరిచారు.{{Sfn|Sharma|2000|p=445}} ==మఠంలో విగ్రహాలు== [[File:Sri Sri Satyatma Tirtha Swamiji worshipping Mula Rama and Mula Sita idols.jpg|right|thumb|మూల రాముడు, మూల సీత, దిగ్విజయ రాముడు, వంశ రాముడు మరియు ప్రసన్న విఠల విగ్రహాలను పూజిస్తున్న [[సత్యాత్మ తీర్థ|శ్రీ శ్రీ సత్యాత్మ తీర్థ మహాస్వామి]].]] ఉత్తరాది మఠంలో పూజించబడే మూల రామ మరియు మూల సీత విగ్రహాలు "చతుర్యుగ మూర్తి" (విగ్రహాలు నాలుగు యుగాల నుండి పూజలో ఉన్నాయి).<ref>{{cite book|title=Itihas: Journal of the Andhra Pradesh State Archives & Research Institute, Volume 24|url=https://books.google.com/books?id=1Y9PAQAAMAAJ|page=86|year=1998}}</ref>{{Sfn|Naqvī|Rao|2005|p=774}}<ref>{{cite news|title=Special pujas mark Jayatirtha's aradhana mahotsava at Malkhed|url=https://www.thehindu.com/news/national/karnataka/Special-pujas-mark-Jayatirtha%E2%80%99s-aradhana-mahotsava-at-Malkhed/article14507052.ece|work=The Hindu|date=25 July 2015}}</ref> మధ్వాచార్య వీటిని గజపతి రాజుల నుండి పొంది తన శిష్యుడైన [[పద్మనాభ తీర్థ]]కు అందించారు.{{Sfn|Glasenapp|1992|p=179}} వీటితో పాటు మధ్వాచార్య స్వయంగా చెక్కిన దిగ్విజయ రాముని విగ్రహం, [[మాధవ తీర్థ]] ద్వారా పొందిన వంశ రామ విగ్రహం మరియు [[అక్షోభ్య తీర్థ]] ద్వారా పొందిన ప్రసన్న విఠల విగ్రహం కూడా మఠంలో పూజించబడుతున్నాయి. మధ్వాచార్యుడు బదరికాశ్రమం నుండి తిరిగి వచ్చినప్పుడు వేదవ్యాసుడు 8 వ్యాసముష్టిలను బహుకరించాడు. 8 వ్యాసముష్టిలలో 5 వ్యాసముష్ఠులు ఉత్తరాది మఠంలో ఉన్నాయి. ఈ వ్యాసముష్టిల గురించి ఉల్లేఖిస్తూ, జర్మన్ ఇండాలజిస్ట్ హెల్ముత్ వాన్ గ్లాసెనప్, "ఒకటి ఉడిపిలో, ఒకటి సుబ్రహ్మణ్యం మఠంలో, ఒకటి మద్యతల (సోడే మఠం) మరియు మిగిలిన ఐదు ఆచార్యుల మఠంలో (ఉత్తరాది మఠం) ఉన్నాయి" అని చెప్పారు.{{Sfn|Glasenapp|1992|p=199}} పురందర దాసు ఉత్తరాది మఠంలో పూజించబడిన మూల రామ మరియు మూల సీతా విగ్రహాలు, 5 వ్యాసముష్టి మరియు ఇతర 28 విగ్రహాలను తన ఒక పాటలో కీర్తించాడు — "మధ్వరాయరా దేవతార్చనేయ ప్రసిద్ధ రఘునాథరు పూజించే సొబగు".{{Sfn|Rao|1984|p=20}} సంస్కృత పండితుడు వీ. అర్. పంచముఖి ఇలా అన్నారు, "శ్రీశ్రీ [[సత్యాత్మ తీర్థ]] ఎల్లప్పుడు లక్ష్మీ దేవి యొక్క భగవంతుడైన మూల రాముడిని మరియు సీతా దేవిని పూజిస్తారు".<ref>{{cite book|title=Kāvyakusumastabakaḥ|url=https://books.google.com/books?id=OyZKAQAAIAAJ|author=Vadiraj Raghawendracharya Panchamukhi|publisher=Rāṣṭriyasaṃskr̥tavidyāpīṭham|year=2002|page=27|quote=Sri Sri Satyatmatirtha always worships the auspicious Mula Rama, the Lord of Goddess Laxmi, always accompanied by Goddess Sīta.}}</ref> ==గురు పరంపర== [[దస్త్రం:Madhvacahrya.jpg|thumb|మధ్వాచార్యులు]] ===జగద్గురువులు=== ఈ మఠంలో పీఠాన్ని అధిష్టించిన మఠాధిపతులు ( పీఠాధిపతిలు / ఆచార్యులు ) పూర్తి జాబితా క్రింది విధంగా ఉంది: ఈ జాబితా ఇప్పటి వరకు శ్రీ ఉత్తరాది మఠం యొక్క అధీకృత గురు-పరంపర (శిష్య వారసత్వం)ని సూచిస్తుంది. *శ్రీ హంస (సుప్రీం పర్సన్/సుప్రీమ్ గాడ్ హెడ్, శ్రీ నారాయణ లేదా శ్రీ హరి; పరమాత్మ) *శ్రీ బ్రహ్మ *శ్రీ సనకాది *శ్రీ దూర్వాస *శ్రీ జ్ఞాన-నిధి తీర్థ *శ్రీ గరుడ-వాహన తీర్థ *శ్రీ కైవల్య తీర్థ *శ్రీ జ్ఞానేశ తీర్థ *శ్రీ పర తీర్థ *శ్రీ సత్య-ప్రజ్ఞా తీర్థ *శ్రీ ప్రజ్ఞా తీర్థం *శ్రీ అచ్యుత-ప్రేక్ష తీర్థం లేదా అచ్యుత-ప్రజ్ఞా తీర్థం #'''[[మధ్వాచార్యులు]]''' (1238-1317) # [[పద్మనాభ తీర్థ]] # [[నరహరి తీర్థ]] # [[మాధవ తీర్థ]] # [[అక్షోభ్య తీర్థ]] # [[జయతీర్థ]] # [[విద్యాధిరాజ తీర్థ]] # కవింద్ర తీర్థ # వాగీష తీర్థ # రామచంద్ర తీర్థ # విద్యానిధి తీర్థ # రఘునాథ తీర్థ # రఘువర్య తీర్థ # [[రఘుత్తమ తీర్థ]] # వేదవ్యాస తీర్థ # విద్యాదీష తీర్థ # వేదనిధి తీర్థ # సత్యవ్రత తీర్థ # [[సత్యనిధి తీర్థ]] # సత్యనాథ తీర్థ # సత్యఅభినవ తీర్థ # సత్యపూర్ణ తీర్థ # సత్యవిజయ తీర్థ # సత్యప్రియ తీర్థ # సత్యబోధ తీర్థ # సత్యసంద తీర్థ # సత్యవర తీర్థ # సత్యధర్మ తీర్థ # సత్యసంకల్ప తీర్థ # సత్యసంతుస్ట తీర్థ # సత్యపారాయణ తీర్థ # సత్యకామ తీర్థ # సత్యేశ్ట తీర్థ # సత్యపరాక్రమ తీర్థ # సత్యవీర తీర్థ # సత్యధీర తీర్థ # సత్యజ్ఞాన తీర్థ # సత్యధ్యాన తీర్థ # సత్యప్రజ్ఞ తీర్థ # సత్యఅభిగ్న తీర్థ # [[సత్యప్రమోద తీర్థ]] # [[సత్యాత్మ తీర్థ]] ==మిషన్== ప్రాచీన వేద ధర్మాన్ని ( సనాతన ధర్మం ) ఆచరించడం, రక్షించడం, బోధించడం మరియు ప్రచారం చేయడం శ్రీ మఠం యొక్క ప్రధాన లక్ష్యం. ఉత్తరాది మఠం దాని మూలం నుండి నేటి వరకు నిజమైన వైదిక ధర్మానికి బలమైన న్యాయవాదిగా కొనసాగుతోంది. వైద్య సంరక్షణ, విద్య, విపత్తులు, విపత్తులు, యుద్ధాలు మొదలైన జీవితంలోని అన్ని రంగాలలో శ్రీ మఠం తన సేవలను మానవాళికి విస్తరించింది.<ref>{{Cite web|url=http://www.uttaradimath.org/web/index.php?option=com_content&task=view&id=57&Itemid=93|title=Uttaradi Math - Mission}}</ref> ==విద్యాపీఠాలు మరియు సంస్థలు== బెంగళూరులోని శ్రీ జయతీర్థ విద్యాపీఠం మరియు ముంబైలోని శ్రీ సత్యధ్యాన విద్యాపీఠం (పాత హిందూ స్టైల్ గురుకులాలు) బోర్డింగ్ సౌకర్యాలతో శ్రీ మఠం మూడు నుండి నాలుగు విద్యాపీఠాలను స్థాపించింది. వ్యాకరణం, భాషాశాస్త్రం, తర్కం, మీమాంస, సాంఖ్య, యోగ, వేదం, జ్యోతిష, అద్వైత, విశిష్టాద్వైత మరియు ద్వైత విధానాలు మరియు ఆధునిక తత్వశాస్త్రాలు వంటి వివిధ విజ్ఞాన విభాగాలలో విద్యార్థులకు ఇక్కడ కఠినంగా శిక్షణ ఇస్తారు.<ref name="Vedas-Times">{{cite book|title=Vedas continue to live here|url=https://www.timesofindia.com/city/bengaluru/Vedas-continue-to-live-here/articleshow/13755647.cms|work=The Times of India|access-date= 3 June 2012}}</ref> ===శ్రీ జయతీర్థ విద్యాపీఠం=== భారతీయ రచయిత మరియు పండితుడు రాధావల్లభ త్రిపాఠి ఇలా అన్నారు, "శ్రీ జయతీర్థ విద్యాపీఠాన్ని 1989 సంవత్సరంలో శ్రీ సత్యప్రమోద తీర్థ స్వామీజీ స్థాపించారు, ఇందులో ప్రస్తుతం 200 మందికి పైగా విద్యార్థులు మరియు 15 మంది బోధనా అధ్యాపకులు ఉన్నారు".<ref>{{cite book|title=Ṣaṣṭyabdasaṃskr̥tam: India|url=https://books.google.com/books?id=6-oTrf_Q4I8C|author=Radhavallabh Tripathi|publisher=Rashtriya Sanskrit Sansthan|year=2012|page=198|isbn = 9788124606292}}</ref> ఈ సంస్థ యొక్క విశిష్టత ఏమిటంటే, దీని విద్యార్థులు శ్రీ 1008 శ్రీ సత్యాత్మ తీర్థ స్వామీజీ మార్గదర్శకత్వంలో 12 సంవత్సరాల పాటు ప్రత్యేకంగా శిక్షణ పొందారు, ప్రారంభ 9 సంవత్సరాల శిక్షణతో జయతీర్థ విద్యాపీఠ రెసిడెన్షియల్ క్యాంపస్‌లో వారు కావ్య, వ్యాకరణ, సాహిత్యం, వేదాలపై పట్టు సాధించారు. సాంఖ్య, యోగ, జైన, బౌద్ధ, శాక్త, అద్వైత, విశిష్టాద్వైత మరియు ద్వైత తత్వాలను కులపతి గుట్టల రంగాచార్య, ప్రిన్సిపాల్ విద్వాన్ సత్యధ్యానాచార్య మరియు అనేక ఇతర అనుభవజ్ఞులైన అధ్యాపకుల మార్గదర్శకత్వంలో నిర్వహించారు. కోర్సు యొక్క చివరి 3 సంవత్సరాలలో, విద్యార్థులకు శ్రీమాన్ న్యాయ సుధ, తాత్పర్య చంద్రిక, తర్కతాండవ మొదలైనవాటిలో విస్తారమైన తరగతులను నేరుగా స్వామీజీ పర్యటనలో అందజేస్తారు, తద్వారా విద్యార్థి తన జ్ఞానాన్ని పొందడం ద్వారా విస్తరింపజేయడానికి అవకాశం కల్పిస్తారు. కాశీ, ప్రయాగ, ఢిల్లీ, పూణే, రాజమండ్రి మొదలైన దేశమంతటా ఉన్న గౌరవనీయమైన విద్యా కేంద్రాలలో అనేక మంది ప్రముఖ పండితులను కలుసుకునే అవకాశం మరియు వారితో చర్చలు మరియు చర్చలు నిర్వహించే అవకాశంతో, చిన్న వయస్సులోనే, పండితుల ప్రపంచానికి బహిర్గతమైంది. 12-సంవత్సరాల కోర్సును విజయవంతంగా పూర్తి చేసిన తర్వాత, వివిధ ప్రధాన అభ్యాస కేంద్రాలలో జరిగిన "సుధా మంగళ" అనే గ్రాండ్ కాన్వొకేషన్ ఫంక్షన్‌లో విద్యార్థులకు "సుధా విద్వాన్" బిరుదును ప్రదానం చేస్తారు.<ref>{{cite news|title=Worldly pleasures are like water bubbles: Seer|url=https://www.timesofindia.com/city/hubballi/Worldly-pleasures-are-like-water-bubbles-Seer/articleshow/17436309.cms|publisher=Times of India|access-date=1 December 2012}}</ref> టైటిల్‌కు తమను తాము అర్హులుగా మార్చుకోవడానికి విద్యార్థులు ప్రముఖ పండితుల ముందు మౌఖికంగా పేపర్‌ను సమర్పించాలి మరియు ద్వైత తత్వశాస్త్రం యొక్క గొప్ప పని అయిన శ్రీమాన్ న్యాయ సుధలో మౌఖిక పరీక్ష కూడా రాయాలి. అభ్యర్థి ఆల్‌రౌండ్ నైపుణ్యాల కోసం పరీక్షించబడతారు మరియు సత్యాత్మ తీర్థ నేతృత్వంలోని పండితుల జ్యూరీ ద్వారా టైటిల్‌కు అర్హులుగా ప్రకటించబడతారు.<ref name="Vedas-Times" /><ref>{{cite news|title=Torchbearers of tradition|url=https://www.newindianexpress.com/cities/bengaluru/2009/jun/08/torchbearers-of-tradition-55691.html|publisher=The New Indian Express|date=15 May 2012}}</ref> ===శ్రీ సత్యధ్యాన విద్యాపీఠం=== సత్యధ్యాన తీర్థ శిష్యుడైన గోపాలాచార్య రామాచార్య మహులిచే సత్యధ్యాన విద్యాపీఠాన్ని 1956లో ముంబైలోని మాతుంగాలో స్థాపించారు.<ref>{{cite news|url=https://mumbaimirror.indiatimes.com/mumbai/other/a-year-later/articleshow/16019313.cms|title=A Year Later|date=22 May 2010|publisher=Mumbai Mirror, India Times}}</ref> సత్యధ్యాన విద్యాపీఠం ఒక అధునాతన విద్యా సంస్థ. ఇది ఉన్నత చదువులు మరియు పరిశోధనలపై ఆసక్తి ఉన్న పండితుల అవసరాలను తీరుస్తుంది. 1972 నాటికి, ఇది తత్వశాస్త్రంపై 26 అధికారిక సంపుటాలను విడుదల చేసింది.<ref>{{cite book|title=The Illustrated Weekly of India, Volume 93|url=https://books.google.com/books?id=sh6qWN4dcp4C|publisher= The Times of India Press|year=1972 |page=21}}</ref> మహులి విద్యాసింహాచార్య ప్రస్తుతం ముంబైలోని ములుంద్‌లో ఉన్న సత్యధ్యాన విద్యాపీఠానికి ప్రస్తుత కులపతి.<ref>{{cite book|title=Songs of Divinity: Songs of the Bards (dasas) of Karnatak Translated Into English|url=https://books.google.com/books?id=NnJkAAAAMAAJ|page=4|author=Keshav Mutalik|publisher=Focus Publications|date=1 January 1995|isbn = 9788171547883}}</ref> ===విశ్వ మాధ్వ మహా పరిషత్=== ఉత్తరాది మఠం యొక్క ప్రస్తుత పీఠాధిపతి సత్యాత్మ తీర్థ మహారాజ్ 1998లో లాభాపేక్షలేని, మతపరమైన మరియు సామాజిక సంస్థ అయిన విశ్వ మధ్వ మహా పరిషత్‌ను స్థాపించారు.{{Sfn|Tripathi|2012|p=204}} విశ్వ మాధ్వ మహా పరిషత్ ప్రచురణలో ఇప్పటి వరకు వేల పుస్తకాలు ప్రచురించబడ్డాయి. ప్రతి సంవత్సరం ధార్వాడ్‌లో సత్యాత్మ తీర్థ స్వామీజీ, విశ్వమధ్వ మహా పరిషత్ మరియు విశ్వ మాధ్వ మానహండల నేతృత్వంలో 5 రోజుల పాటు అఖిల భారత మాధ్వ సమ్మేళనం జరుగుతుంది, దీనిలో న్యాయ, తార్క, మీమాంస, దాస సాహిత్యంపై ప్రసంగాలు మరియు చర్చలు జరుగుతాయి. అన్ని మాధ్వ మఠాలు ఈ వేడుకను ఘనంగా నిర్వహిస్తాయి. ప్రతి సంవత్సరం 1 లక్ష మందికి పైగా భక్తులు ఈ సభకు హాజరవుతారు.<ref>{{cite news|url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/hubballi/5-day-meet-to-dwell-on-madhwa-philosophy/articleshow/17409679.cms|title=5-day meet to dwell on Madhwa philosophy|date=29 November 2012|publisher=Times of India}}</ref> ==బయటి లింకులు== * [https://web.archive.org/web/20190822151508/https://www.uttaradimath.org/ ఉత్తరాది మఠం అధికారిక వెబ్ సైటు.] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ===గ్రంథ పట్టిక=== *{{cite book|title = A History of the Dvaita School of Vedānta and Its Literature, Vol 1. 3rd Edition|first = B. N. Krishnamurti| last = Sharma| publisher=Motilal Banarsidass (2008 Reprint) |isbn = 978-8120815759| year= 2000 }} *{{cite book|title=Srimat Uttaradi Mutt: Moola Maha Samsthana of Srimadjagadguru Madhvacharya|url=https://books.google.com/books?id=WAIVAAAAMAAJ|first=C. R.|last=Rao|year=1984}} *{{cite book|title=Living Traditions in Contemporary Contexts: The Madhva Matha of Udupi|publisher=Orient Blackswan|year=2002|first=Vasudeva|last=Rao|isbn=978-8125022978}} * {{cite book|title = Philosophy of Śrī Madhvācārya|first = B. N. Krishnamurti| last = Sharma| publisher=Motilal Banarsidass (2014 Reprint) |isbn = 978-8120800687| year= 1962 | url=https://archive.org/stream/Philosophy.of.Sri.Madhvacarya/Philosophy.of.Sri.Madhvacharya#page/n0/mode/2up}} *{{Citation|title=Karnataka Sate Gazetteer: Bijapur District (Bagalkot District Included)|url=https://books.google.com/books?id=j-di9C6HtpAC|publisher=Karnataka Gazetteer Department|year=2006}} *{{Cite book|title=Madhva's Philosophy of the Viṣṇu Faith|url=https://books.google.com/books?id=GITXAAAAMAAJ|first=Helmuth von|last=Glasenapp|publisher=Dvaita Vedanta Studies and Research Foundation|year=1992}} *{{Cite book|title=Studies in social history: modern India|url=https://books.google.com/books?id=9ystAAAAIAAJ|author=O. P. Bhatnnagar|publisher=University of Allahabad|year=1964}} * {{cite book|title=A Thousand Laurels--Dr. Sadiq Naqvi: Studies on Medieval India with Special Reference to Deccan, Volume 2|url=https://books.google.com/books?id=DV9uAAAAMAAJ|first1=Ṣādiq|last1=Naqvī|first2=V. Kishan|last2=Rao|publisher=Department of Ancient Indian History, Culture & Archaeology, Osmania University|year=2005}} *{{cite book|title=Ṣaṣṭyabdasaṃskr̥tam: India|url=https://books.google.com/books?id=6-oTrf_Q4I8C|first=Radhavallabh|last=Tripathi|publisher=Rashtriya Sanskrit Sansthan|year=2012|isbn = 9788124606292}} [[వర్గం:మఠములు]] [[వర్గం:పీఠాలు]] 10f763ii0b0nfo3yy2r02axks9xma7x 3614864 3614862 2022-08-03T20:07:04Z MRRaja001 83794 wikitext text/x-wiki {|class="infobox" style="width:20.5em; text-align:center; margin-left:1em; margin-bottom:1em; padding:0em 0em 0em 0em; border:1px solid silver" | colspan="2" style="text-align:center; font-size: 175%;" | '''<br />శ్రీ శ్రీ జగద్గురు మధ్వాచార్య మూల మహా సంస్థానం, <br> <br> శ్రీ ఉత్తరాది మఠం''', ---- |- | colspan="2" align="center" style="border-bottom: solid 1px #ccd2d9;"| <!-- Deleted image removed: [[Image:Sringeri logo.jpg|90px]] --><br />'''<big>శ్రీ ఉత్తరాది మఠం</big>''' |- |- !colspan=2|ఆచార్య:<br>[[సత్యాత్మ తీర్థ|శ్రీ సత్యాత్మ తీర్థ]]<br>{{#if:|_{{{other}}}}} |- | colspan="2" style="border-bottom: solid 1px #ccd2d9;"| |- ! Styles | శ్రీ శ్రీ జగద్గురు |- ! |శ్రీ శ్రీ ೧೦೦೮ శ్రీ |- ! Residence |[[బెంగళూరు]] |- ! Founder | [[మధ్వాచార్యులు]] |- ! First Acharya | [[శ్రీ పద్మనాభ తీర్థ]] |- ! Formation | |- ! Website | {{nowrap|https://www.uttaradimath.org| ఉత్తరాది మఠం అధికారక వెబ్సైటు}} |- | colspan="2" style="border-bottom: solid 1px #ccd2d9;"| |- |} {{హిందూ మతము}} '''శ్రీ ఉత్తరాది మఠం''' ('''ఆది మఠం''' లేదా '''మూల మఠం''' లేదా '''ఉత్తరాది పీఠం''' అని కూడా పిలుస్తారు), [[హిందూధర్మం|సనాతన ధర్మం]] మరియు [[ద్వైతం|ద్వైత వేదాంతాన్ని]] (తత్త్వవాదం) సంరక్షించడానికి మరియు ప్రచారం చేయడానికి [[మధ్వాచార్యులు]] స్థాపించిన ప్రధాన మఠాలలో (మఠం) ఒకటి .<ref name="The Society Mythic Society">{{cite book|title=The Quarterly Journal of the Mythic Society (Bangalore)., Volume 83|url=https://books.google.com/books?id=JPxtAAAAMAAJ|publisher=The Society (Mythic Society)|year=1992|page=133|quote=In addition to the eight Mathas at Udupi, Acharya Madhwa had also founded the Uttaradi Matha with Padmanabha and Jayateertha being its Peethadhipatis in succession.}}</ref><ref>{{cite book|title=A History of Indian Philosophy, Volume 4|url=https://books.google.com/books?id=Ml2H_z0E7bAC|author=Surendranath Dasgupta|publisher=Motilal Banarsidass Publications|year=1975|page=56|isbn = 9788120804159}}</ref><ref>{{cite book|title=A Thousand Laurels--Dr. Sadiq Naqvi: Studies on Medieval India with Special Reference to Deccan, Volume 2|url=https://books.google.com/books?id=DV9uAAAAMAAJ|page=779|author1=Ṣādiq Naqvī|author2=V. Kishan Rao|author3=A. Satyanarayana|publisher=Osmania University|year=2005}}</ref> ఉత్తరాది మఠం మాధ్వులలో ఒక ముఖ్యమైన పీఠం. [[తుళునాడు]] ప్రాంతం వెలుపల ఉన్న మాధ్వులలో మెజారిటీ మాధ్వులు ఈ మఠాన్ని అనుసరించేవారే. ఉత్తరాది మఠానికి [[కర్ణాటక]] ([[తుళునాడు]] ప్రాంతం వెలుపల), [[మహారాష్ట్ర]], [[ఆంధ్రప్రదేశ్]], [[తెలంగాణ]], [[మధ్యప్రదేశ్]], [[తమిళనాడు]] మరియు [[బీహార్]] (ముఖ్యంగా [[గయ]]) ప్రాంతాలలో అనుచరులు ఉన్నారు. భారతదేశంలోని ఉపగ్రహ సంస్థల ద్వారా మాధ్వ సంప్రదాయాన్ని మరియు సన్యాస కార్యకలాపాలను చారిత్రాత్మకంగా సమన్వయం చేసి, సంస్కృత సాహిత్యాన్ని సంరక్షించి, ద్వైత అధ్యయనాలను కొనసాగించిన ప్రధాన హిందూ సన్యాసులలో ఉత్తరాది మఠం ఒకటి. ఉత్తరాది మఠం ఒక గ్రంథాలయం మరియు చారిత్రక సంస్కృత వ్రాతప్రతులకు మూలం. ఇతర హిందూ మఠాలతో పాటుగా శ్రీ మఠం వేదాలను సంరక్షించడంలో, విద్యార్థులు మరియు పారాయణాలను స్పాన్సర్ చేయడం, సంస్కృత స్కాలర్‌షిప్‌లు మరియు వార్షిక మధ్వ జయంతిని జరుపుకోవడంలో చురుకుగా ఉంది. ప్రస్తుత పీఠాధిపతి లేదా ఆచార్య పీఠాధిపతి [[సత్యాత్మ తీర్థ|శ్రీ సత్యాత్మ తీర్థ స్వామీజీ]], ఈ మఠం యొక్క ఆధ్యాత్మిక వారసత్వంలో 42వ జగద్గురువులు.<ref>{{cite book|title=Library movement and library development in Karnataka|url=https://books.google.com/books?id=-slLAQAAIAAJ|page=102|author=P. Sesha Giri Kumar|publisher=B.R. Publishing Corporation|year=2008|isbn = 9788176465939}}</ref><ref name="Rosen-p132">{{cite book|title=Vaisnavism|author=Steven Rosen|publisher=Motilal Banarsidass Publishers|date=30 November 1994|url=https://books.google.com/books?id=4IrQkw5x2o4C&pg=PA132|page=132|isbn=9788120812352}}</ref> సురేంద్రనాథ్ దాస్‌గుప్తా ప్రకారం, ఉత్తరాది మఠం రెండుసార్లు విభజించబడింది, కాబట్టి ఇప్పుడు మూడు మఠాలు ఉన్నాయి, మిగిలిన రెండు వ్యాసరాజ మఠం మరియు రాఘవేంద్ర మఠం.<ref name="Rosen-p132" /> ఈ మూడు మఠాలు {{mdash}} ఉత్తరాది మఠం, వ్యాసరాజ మఠం మరియు రాఘవేంద్ర మఠాలు పాటు, ద్వైత వేదాంతంలో ప్రధాన అపోస్టోలిక్ సంస్థలుగా పరిగణిస్తారు. ఈ మూడు మఠాలను సంయుక్తంగా "మఠాత్రయ" అని పిలుస్తారు.{{Sfn|Sharma|2000|p=199}}<ref name="Rosen-p132" />{{Sfn|Sharma|2000|p=193}} శతాబ్దాలుగా మధ్వానంతర ద్వైత వేదాంతానికి ప్రధాన వాస్తుశిల్పులుగా మత్తత్రయ యొక్క మఠాధిపతులు మరియు పండితులు ఉన్నారు.<ref>{{cite book|title=Viśiṣṭādvaita and Dvaita: A Systematic and Comparative Study of the Two Schools of Vedānta with Special Reference to Some Doctrinal Controversies|url=https://books.google.com/books?id=NrHWAAAAMAAJ|author=B. N. Hebbar|page=29|publisher=Bharatiya Granth Niketan|year=2004|isbn = 9788189211011}}</ref><ref>{{cite book|title=The Illustrated Weekly of India|url=https://books.google.com/books?id=sh6qWN4dcp4C|page=21|publisher=Bennett, Coleman & Company, Limited, at the Times of India Press|year=1972|quote=Apart from the eight maths, three important maths outside Udipi have played a significant part in upholding and spreading the message of Dvaita: the Uttaradi Math (Bangalore) and the Raghavendraswami Math (Nanjangud) and the Vyasaraya Math (Sosale). Particularly mention must be made of the outstanding contribution of the late Satyadhyanatirtha of the Uttaradi Math - a giant intellectual indeed.}}</ref> తుళునాడు ప్రాంతం వెలుపల ఉన్న మఠాలలో, ఉత్తరాది మఠం అతిపెద్దది.<ref>{{cite book|title=Charisma and Canon: Essays on the Religious History of the Indian Subcontinent|url=https://books.google.com/books?id=nnvXAAAAMAAJ|page=122|author1=Vasudha Dalmia|author2=Angelika Malinar|author3=Martin Christof|publisher=Oxford University Press|year=2001|quote=The Desastha or Kannada- Marathi Madhvas have a few mathas, of which the Uttaradimatha is the largest;|isbn = 9780195654530}}</ref><ref>{{cite book|title=The Oxford India Hinduism Reader|url=https://books.google.com/books?id=pQBPAQAAIAAJ|author1=Vasudha Dalmia|author2=Heinrich von Stietencron|publisher=Oxford University Press|year=2009|pages=161–162|quote=The Desastha or Kannada-Marathi Madhvas have a few mathas, of which the Uttaradimatha is the largest.|isbn = 9780198062462}}</ref> ==వ్యుత్పత్తి శాస్త్రం== సంప్రదాయం ప్రకారం, "ఉత్తరాది" (సంస్కృతం: उत्तरादि ) "మమ్మల్ని సంసార చక్రం నుండి పైకి లేపిన విష్ణువు " మరియు "మఠం" (సంస్కృతం: मठ) ఆధ్యాత్మిక అధ్యయనాల కోసం "క్లోయిస్టర్, ఇన్స్టిట్యూట్" లేదా ఆలయాన్ని సూచిస్తుంది.<ref>{{cite book|author=Monier Monier-Williams|title=A Sanskrit–English Dictionary|url=https://books.google.com/books?id=_3NWAAAAcAAJ&pg=PA730|year=1923|publisher=Oxford University Press|page=730}}</ref> ఇది విష్ణు సహస్రనామంలో విష్ణువు యొక్క 494వ నామం.<ref>{{cite book|title=Shri Vishnu Sahasranama: In Sanskrit with Phonetics and Brief English Translation Explaining Its Grandeur and Procedural Rituals Etc|url=https://books.google.com/books?id=-1gpAAAAYAAJ|publisher=Bharatiya Vidya Bhavan|year=1998}}</ref> చరిత్రకారుడు సి. హయవదన రావు ఇలా అంటాడు, "ఉత్తరాది మఠం (అంటే, ఉత్తరాది మఠం (అంటే, ఉత్తరాది లేదా ఉత్తర దేశం నుండి వచ్చిన పురుషులు మొదట అధ్యక్షత వహించినందున అసలు ఉత్తర మఠం) మధ్వాచార్యుల ప్రధాన పీఠం".<ref>{{cite book|title=Mysore Gazetteer: Descriptive|url=https://books.google.com/books?id=6ScKAQAAIAAJ|author=Conjeeveram Hayavadana Rao|publisher=the Government Press|year=1927|page=321|quote=The Uttarādi Mutt ( i.e., the original North Mutt because it was first presided over by men drawn from the North or Uttara Desa ) is the prime pontifical seat of Madhvācharya.}}</ref> రచయిత హెచ్.చిత్తరంజన్ మాట్లాడుతూ, "ఉత్తర కర్ణాటక ప్రాంతంలో ద్వైత సిద్ధాంతాన్ని వ్యాప్తి చేయడానికి సన్యాసి పద్మనాభ తీర్థకు మధ్వాచార్య స్వయంగా దీక్ష ఇచ్చారు. స్వామీజీ కర్నాటకలోని ఉత్తర ప్రాంతాలలో ద్వైత తత్వాన్ని వ్యాప్తి చేసినందున, అక్కడ స్థాపించబడిన మఠానికి ఉత్తరాది మఠం అని పేరు వచ్చింది".<ref name="auto"/> శర్మ అభిప్రాయపడ్డారు, "ఉత్తరాది మఠానికి ప్రాదేశిక హోదా ఉంది, దాని పోంటిఫికేట్‌ను ఉత్తర-కర్ణాటకులు లేదా ఉత్తరాది-కర్ణాటకులు ఆక్రమించారు".{{Sfn|Sharma|2000|p=198}} ==చరిత్ర== [[File:Madhva8.jpg|thumb|left|[[వ్యాసుడు|వేదవ్యాస]] మహర్షితో శ్రీ [[మధ్వాచార్యులు]]]] సత్యప్రజ్ఞా తీర్థ కాలంలో ద్వైత మరియు అద్వైత వేదాంతాల అనుచరుల మధ్య నిరంతర సంఘర్షణ జరిగింది. మణిమంజరి మరియు మధ్వ విజయ ప్రకారం, ఆనంద తీర్థ వేదాంతానికి సరైన వివరణ ఇవ్వడానికి మరియు వ్యక్తిగత ఆత్మలు లేదా జీవులను బ్రహ్మంగా భావించే అద్వైత వేదాంతాన్ని బోధించిన శంకరుని సిద్ధాంతాన్ని సవాలు చేయడానికి వాయు (వాయువు దేవుడు) అవతారంగా జన్మించాడు. . అహంభావంతో కొందరు శంకరుని అనుచరులు తమ ప్రత్యర్థుల మఠాలను ధ్వంసం చేసి పాపపు పనికి పాల్పడ్డారు. గురువు సత్యప్రజ్ఞ తీర్థ కూడా చంపబడ్డాడు, అతని శిష్యుడు మరియు వారసుడు ప్రజ్ఞా తీర్థ బలవంతంగా అద్వైత విశ్వాసంలోకి మార్చబడ్డాడు.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=0ZJdDwAAQBAJ&pg=PA54|title=A Prehistory of Hinduism|page=54|author=Manu V. Devadevan|publisher=Walter de Gruyter GmbH & Co KG|access-date=10 October 2016|isbn=9783110517378|date=10 October 2016}}</ref><ref>{{cite book|title=Religious Traditions, Volumes 15-20|url=https://books.google.com/books?id=rbclAQAAIAAJ|author=Garry Trumpf|publisher=School of studies in religion, University of Sydney|year=1992|page=148}}</ref> అయినప్పటికీ, సత్య-ప్రజ్ఞా తీర్థ మరియు ప్రజ్ఞా తీర్థ యొక్క శిష్యులు నిజమైన వేదాంతానికి రహస్యంగా కట్టుబడి ఉన్నారు మరియు వారి సిద్ధాంతాన్ని రహస్యంగా ఆచరిస్తూనే ఉన్నారు. మధ్వాచార్యుల గురువు అచ్యుత ప్రేక్ష తీర్థ ఈ తరానికి చెందినవారు.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=zrk0AwAAQBAJ&pg=PT771|title=Hinduism: An Alphabetical Guide|author=Roshen Dalal|publisher=Penguin UK|access-date=18 April 2014|page=771|isbn=9788184752779|date=18 April 2014}}</ref> సంప్రదాయం ప్రకారం, ఆది మఠానికి పీఠాధిపతిగా ఉన్న శ్రీ అచ్యుత ప్రేక్షకుడి సమయంలో, వేదవ్యాస శాసనం మీద, వాయు భగవానుడు క్రీ.శ. 1238 విజయ దశమి రోజున శ్రీ మధ్వాచార్యులుగా ఈ లోకంలో అవతరించినట్లు చెబుతారు. హిందూ ధర్మాన్ని పటిష్టం చేయడం.<ref>{{cite book|title=Itihas, volume 24|url=https://books.google.com/books?id=1Y9PAQAAMAAJ|publisher=Government of Andhra Pradesh|year=1998|page=85}}</ref><ref>{{cite book|title=Ascetics of Kashi: An Anthropological Exploration|url=https://books.google.com/books?id=8nHXAAAAMAAJ|author1=Surajit Sinha|author2=Baidyanath Saraswati|publisher=N.K. Bose Memorial Foundation|year=1978|page=133}}</ref> ఉత్తరాది మఠం [[పద్మనాభ తీర్థ]], [[జయతీర్థ]] మరియు అతని శిష్యుల ద్వారా [[మధ్వ]] నుండి ఉద్భవించింది.<ref name="auto1">{{cite book|title=People of India, Volume 26, Part 2|url=https://books.google.com/books?id=FRQwAQAAIAAJ|author=Kumar Suresh Singh|publisher=Oxford University Press|year=2003|page=955|isbn = 9788185938981}}</ref><ref>{{cite book|title=Arch. Series, Issue 69|url=https://books.google.com/books?id=tYrWC4oTtV0C|page=267|publisher=Government of Andhra Pradesh, Department of Archaeology|year=1960|quote=The Acārya himself started Matha for the propagation of his system and it became famous as the Uttarādi Matha.}}</ref><ref name="The Society Mythic Society"/><ref name="auto">{{cite book|title=Karnataka State Gazetteer: Dharwad District (including Gadag and Haveri Districts)|url=https://books.google.com/books?id=d5RPAQAAMAAJ|page=123|publisher=Office of the Chief Editor, Karnataka Gazetteer|year=1993|quote=Saint Padmanabha Tirtha was given Deeksha by Madhvacharya himself to spread the Dwaita school of thought in northern Karnataka region. Since the Swamiji spread the Dwaita philosophy in the northern parts of Karnataka, the Mutt established there gained the name Uttaradi Mutt.}}</ref> ఉత్తరాది మఠానికి ప్రధాన కార్యాలయం లేదు, అయితే కొన్నిసార్లు కొన్ని ప్రదేశాలు ప్రత్యేక శ్రద్ధను పొందాయి. ఇది ప్రధానంగా ఒక ప్రయాణం చేసే సంస్థ, ఇది ఎక్కడికి వెళ్లినా ఆధ్యాత్మిక అభ్యాసం యొక్క జ్యోతిని మోసుకెళ్లడంలో బిజీగా ఉంది.<ref name="auto2">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=8nHXAAAAMAAJ&pg=PA134|title=Ascetics of Kashi: An Anthropological Exploration|author1=Surajit Sinha|author2=Baidyanath Saraswati|publisher=N.K.Bose Memorial Foundation|year=1978|page=134}}</ref> ==ద్వైత వ్యాప్తి== తుళునాడు ప్రాంతం వెలుపల ద్వైత వేదాంత వ్యాప్తికి పద్మనాభ తీర్థ మరియు అతని వారసులు కారణం. కన్నడలో హరిదాస ఉద్యమం యొక్క దశకూట వైష్ణవ భక్తి ఉద్యమానికి నరహరి తీర్థ అగ్రగామిగా పరిగణించబడుతుందని శర్మ చెప్పారు. తత్త్వవాద సిద్ధాంతం మరింత ముందుకు సాగింది మరియు జయతీర్థ మరియు అతని వారసుల ద్వారా దేశమంతటా వ్యాపించింది.<ref>{{cite book|title=Vaisnavism: Its Philosophy, Theology and Religious Discipline|url=https://books.google.com/books?id=5SkwEAAAQBAJ&pg=PA32|author=S.M.S. Chari|publisher=Motilal Banarsidass|date=1 January 2018|page=32|isbn = 9788120841352}}</ref> 17వ శతాబ్దపు మొదటి త్రైమాసికంలో, విద్యాధీశ తీర్థ (ఉత్తరాది మఠానికి చెందిన 16వ పీఠాధిపతి) బీహార్‌లో, ఇప్పటికీ మధ్వ పాఠశాలకు విధేయత చూపుతున్న గయాలోని బ్రాహ్మణుల నుండి కొంత మందిని మధ్వ మతంలోకి మార్చగలిగారు.{{Sfn|Sharma|2000|p=541}} శ్రీ సత్యనాథ తీర్థ ఉత్తరాది మఠానికి పీఠాధిపతిగా ఉన్న సమయంలో గయను సందర్శించి, తన పూర్వీకుడైన విద్యాధీశ తీర్థ ద్వారా మాద్విగా మార్చబడిన గయాపాల మధ్య మఠంపై పట్టును బలపరిచారు.{{Sfn|Sharma|2000|p=445}} ==మఠంలో విగ్రహాలు== [[File:Sri Sri Satyatma Tirtha Swamiji worshipping Mula Rama and Mula Sita idols.jpg|right|thumb|మూల రాముడు, మూల సీత, దిగ్విజయ రాముడు, వంశ రాముడు మరియు ప్రసన్న విఠల విగ్రహాలను పూజిస్తున్న [[సత్యాత్మ తీర్థ|శ్రీ శ్రీ సత్యాత్మ తీర్థ మహాస్వామి]].]] ఉత్తరాది మఠంలో పూజించబడే మూల రామ మరియు మూల సీత విగ్రహాలు "చతుర్యుగ మూర్తి" (విగ్రహాలు నాలుగు యుగాల నుండి పూజలో ఉన్నాయి).<ref>{{cite book|title=Itihas: Journal of the Andhra Pradesh State Archives & Research Institute, Volume 24|url=https://books.google.com/books?id=1Y9PAQAAMAAJ|page=86|year=1998}}</ref>{{Sfn|Naqvī|Rao|2005|p=774}}<ref>{{cite news|title=Special pujas mark Jayatirtha's aradhana mahotsava at Malkhed|url=https://www.thehindu.com/news/national/karnataka/Special-pujas-mark-Jayatirtha%E2%80%99s-aradhana-mahotsava-at-Malkhed/article14507052.ece|work=The Hindu|date=25 July 2015}}</ref> మధ్వాచార్య వీటిని గజపతి రాజుల నుండి పొంది తన శిష్యుడైన [[పద్మనాభ తీర్థ]]కు అందించారు.{{Sfn|Glasenapp|1992|p=179}} వీటితో పాటు మధ్వాచార్య స్వయంగా చెక్కిన దిగ్విజయ రాముని విగ్రహం, [[మాధవ తీర్థ]] ద్వారా పొందిన వంశ రామ విగ్రహం మరియు [[అక్షోభ్య తీర్థ]] ద్వారా పొందిన ప్రసన్న విఠల విగ్రహం కూడా మఠంలో పూజించబడుతున్నాయి. మధ్వాచార్యుడు బదరికాశ్రమం నుండి తిరిగి వచ్చినప్పుడు వేదవ్యాసుడు 8 వ్యాసముష్టిలను బహుకరించాడు. 8 వ్యాసముష్టిలలో 5 వ్యాసముష్ఠులు ఉత్తరాది మఠంలో ఉన్నాయి. ఈ వ్యాసముష్టిల గురించి ఉల్లేఖిస్తూ, జర్మన్ ఇండాలజిస్ట్ హెల్ముత్ వాన్ గ్లాసెనప్, "ఒకటి ఉడిపిలో, ఒకటి సుబ్రహ్మణ్యం మఠంలో, ఒకటి మద్యతల (సోడే మఠం) మరియు మిగిలిన ఐదు ఆచార్యుల మఠంలో (ఉత్తరాది మఠం) ఉన్నాయి" అని చెప్పారు.{{Sfn|Glasenapp|1992|p=199}} పురందర దాసు ఉత్తరాది మఠంలో పూజించబడిన మూల రామ మరియు మూల సీతా విగ్రహాలు, 5 వ్యాసముష్టి మరియు ఇతర 28 విగ్రహాలను తన ఒక పాటలో కీర్తించాడు — "మధ్వరాయరా దేవతార్చనేయ ప్రసిద్ధ రఘునాథరు పూజించే సొబగు".{{Sfn|Rao|1984|p=20}} సంస్కృత పండితుడు వీ. అర్. పంచముఖి ఇలా అన్నారు, "శ్రీశ్రీ [[సత్యాత్మ తీర్థ]] ఎల్లప్పుడు లక్ష్మీ దేవి యొక్క భగవంతుడైన మూల రాముడిని మరియు సీతా దేవిని పూజిస్తారు".<ref>{{cite book|title=Kāvyakusumastabakaḥ|url=https://books.google.com/books?id=OyZKAQAAIAAJ|author=Vadiraj Raghawendracharya Panchamukhi|publisher=Rāṣṭriyasaṃskr̥tavidyāpīṭham|year=2002|page=27|quote=Sri Sri Satyatmatirtha always worships the auspicious Mula Rama, the Lord of Goddess Laxmi, always accompanied by Goddess Sīta.}}</ref> ==గురు పరంపర== [[దస్త్రం:Madhvacahrya.jpg|thumb|మధ్వాచార్యులు]] ===జగద్గురువులు=== ఈ మఠంలో పీఠాన్ని అధిష్టించిన మఠాధిపతులు ( పీఠాధిపతిలు / ఆచార్యులు ) పూర్తి జాబితా క్రింది విధంగా ఉంది: ఈ జాబితా ఇప్పటి వరకు శ్రీ ఉత్తరాది మఠం యొక్క అధీకృత గురు-పరంపర (శిష్య వారసత్వం)ని సూచిస్తుంది. *శ్రీ హంస (సుప్రీం పర్సన్/సుప్రీమ్ గాడ్ హెడ్, శ్రీ నారాయణ లేదా శ్రీ హరి; పరమాత్మ) *శ్రీ బ్రహ్మ *శ్రీ సనకాది *శ్రీ దూర్వాస *శ్రీ జ్ఞాన-నిధి తీర్థ *శ్రీ గరుడ-వాహన తీర్థ *శ్రీ కైవల్య తీర్థ *శ్రీ జ్ఞానేశ తీర్థ *శ్రీ పర తీర్థ *శ్రీ సత్య-ప్రజ్ఞా తీర్థ *శ్రీ ప్రజ్ఞా తీర్థం *శ్రీ అచ్యుత-ప్రేక్ష తీర్థం లేదా అచ్యుత-ప్రజ్ఞా తీర్థం #'''[[మధ్వాచార్యులు]]''' (1238-1317) # [[పద్మనాభ తీర్థ]] # [[నరహరి తీర్థ]] # [[మాధవ తీర్థ]] # [[అక్షోభ్య తీర్థ]] # [[జయతీర్థ]] # [[విద్యాధిరాజ తీర్థ]] # కవింద్ర తీర్థ # వాగీష తీర్థ # రామచంద్ర తీర్థ # విద్యానిధి తీర్థ # రఘునాథ తీర్థ # రఘువర్య తీర్థ # [[రఘుత్తమ తీర్థ]] # వేదవ్యాస తీర్థ # విద్యాదీష తీర్థ # వేదనిధి తీర్థ # సత్యవ్రత తీర్థ # [[సత్యనిధి తీర్థ]] # [[సత్యనాథ తీర్థ]] # సత్యఅభినవ తీర్థ # సత్యపూర్ణ తీర్థ # సత్యవిజయ తీర్థ # సత్యప్రియ తీర్థ # సత్యబోధ తీర్థ # సత్యసంద తీర్థ # సత్యవర తీర్థ # సత్యధర్మ తీర్థ # సత్యసంకల్ప తీర్థ # సత్యసంతుస్ట తీర్థ # సత్యపారాయణ తీర్థ # సత్యకామ తీర్థ # సత్యేశ్ట తీర్థ # సత్యపరాక్రమ తీర్థ # సత్యవీర తీర్థ # సత్యధీర తీర్థ # సత్యజ్ఞాన తీర్థ # సత్యధ్యాన తీర్థ # సత్యప్రజ్ఞ తీర్థ # సత్యఅభిగ్న తీర్థ # [[సత్యప్రమోద తీర్థ]] # [[సత్యాత్మ తీర్థ]] ==మిషన్== ప్రాచీన వేద ధర్మాన్ని ( సనాతన ధర్మం ) ఆచరించడం, రక్షించడం, బోధించడం మరియు ప్రచారం చేయడం శ్రీ మఠం యొక్క ప్రధాన లక్ష్యం. ఉత్తరాది మఠం దాని మూలం నుండి నేటి వరకు నిజమైన వైదిక ధర్మానికి బలమైన న్యాయవాదిగా కొనసాగుతోంది. వైద్య సంరక్షణ, విద్య, విపత్తులు, విపత్తులు, యుద్ధాలు మొదలైన జీవితంలోని అన్ని రంగాలలో శ్రీ మఠం తన సేవలను మానవాళికి విస్తరించింది.<ref>{{Cite web|url=http://www.uttaradimath.org/web/index.php?option=com_content&task=view&id=57&Itemid=93|title=Uttaradi Math - Mission}}</ref> ==విద్యాపీఠాలు మరియు సంస్థలు== బెంగళూరులోని శ్రీ జయతీర్థ విద్యాపీఠం మరియు ముంబైలోని శ్రీ సత్యధ్యాన విద్యాపీఠం (పాత హిందూ స్టైల్ గురుకులాలు) బోర్డింగ్ సౌకర్యాలతో శ్రీ మఠం మూడు నుండి నాలుగు విద్యాపీఠాలను స్థాపించింది. వ్యాకరణం, భాషాశాస్త్రం, తర్కం, మీమాంస, సాంఖ్య, యోగ, వేదం, జ్యోతిష, అద్వైత, విశిష్టాద్వైత మరియు ద్వైత విధానాలు మరియు ఆధునిక తత్వశాస్త్రాలు వంటి వివిధ విజ్ఞాన విభాగాలలో విద్యార్థులకు ఇక్కడ కఠినంగా శిక్షణ ఇస్తారు.<ref name="Vedas-Times">{{cite book|title=Vedas continue to live here|url=https://www.timesofindia.com/city/bengaluru/Vedas-continue-to-live-here/articleshow/13755647.cms|work=The Times of India|access-date= 3 June 2012}}</ref> ===శ్రీ జయతీర్థ విద్యాపీఠం=== భారతీయ రచయిత మరియు పండితుడు రాధావల్లభ త్రిపాఠి ఇలా అన్నారు, "శ్రీ జయతీర్థ విద్యాపీఠాన్ని 1989 సంవత్సరంలో శ్రీ సత్యప్రమోద తీర్థ స్వామీజీ స్థాపించారు, ఇందులో ప్రస్తుతం 200 మందికి పైగా విద్యార్థులు మరియు 15 మంది బోధనా అధ్యాపకులు ఉన్నారు".<ref>{{cite book|title=Ṣaṣṭyabdasaṃskr̥tam: India|url=https://books.google.com/books?id=6-oTrf_Q4I8C|author=Radhavallabh Tripathi|publisher=Rashtriya Sanskrit Sansthan|year=2012|page=198|isbn = 9788124606292}}</ref> ఈ సంస్థ యొక్క విశిష్టత ఏమిటంటే, దీని విద్యార్థులు శ్రీ 1008 శ్రీ సత్యాత్మ తీర్థ స్వామీజీ మార్గదర్శకత్వంలో 12 సంవత్సరాల పాటు ప్రత్యేకంగా శిక్షణ పొందారు, ప్రారంభ 9 సంవత్సరాల శిక్షణతో జయతీర్థ విద్యాపీఠ రెసిడెన్షియల్ క్యాంపస్‌లో వారు కావ్య, వ్యాకరణ, సాహిత్యం, వేదాలపై పట్టు సాధించారు. సాంఖ్య, యోగ, జైన, బౌద్ధ, శాక్త, అద్వైత, విశిష్టాద్వైత మరియు ద్వైత తత్వాలను కులపతి గుట్టల రంగాచార్య, ప్రిన్సిపాల్ విద్వాన్ సత్యధ్యానాచార్య మరియు అనేక ఇతర అనుభవజ్ఞులైన అధ్యాపకుల మార్గదర్శకత్వంలో నిర్వహించారు. కోర్సు యొక్క చివరి 3 సంవత్సరాలలో, విద్యార్థులకు శ్రీమాన్ న్యాయ సుధ, తాత్పర్య చంద్రిక, తర్కతాండవ మొదలైనవాటిలో విస్తారమైన తరగతులను నేరుగా స్వామీజీ పర్యటనలో అందజేస్తారు, తద్వారా విద్యార్థి తన జ్ఞానాన్ని పొందడం ద్వారా విస్తరింపజేయడానికి అవకాశం కల్పిస్తారు. కాశీ, ప్రయాగ, ఢిల్లీ, పూణే, రాజమండ్రి మొదలైన దేశమంతటా ఉన్న గౌరవనీయమైన విద్యా కేంద్రాలలో అనేక మంది ప్రముఖ పండితులను కలుసుకునే అవకాశం మరియు వారితో చర్చలు మరియు చర్చలు నిర్వహించే అవకాశంతో, చిన్న వయస్సులోనే, పండితుల ప్రపంచానికి బహిర్గతమైంది. 12-సంవత్సరాల కోర్సును విజయవంతంగా పూర్తి చేసిన తర్వాత, వివిధ ప్రధాన అభ్యాస కేంద్రాలలో జరిగిన "సుధా మంగళ" అనే గ్రాండ్ కాన్వొకేషన్ ఫంక్షన్‌లో విద్యార్థులకు "సుధా విద్వాన్" బిరుదును ప్రదానం చేస్తారు.<ref>{{cite news|title=Worldly pleasures are like water bubbles: Seer|url=https://www.timesofindia.com/city/hubballi/Worldly-pleasures-are-like-water-bubbles-Seer/articleshow/17436309.cms|publisher=Times of India|access-date=1 December 2012}}</ref> టైటిల్‌కు తమను తాము అర్హులుగా మార్చుకోవడానికి విద్యార్థులు ప్రముఖ పండితుల ముందు మౌఖికంగా పేపర్‌ను సమర్పించాలి మరియు ద్వైత తత్వశాస్త్రం యొక్క గొప్ప పని అయిన శ్రీమాన్ న్యాయ సుధలో మౌఖిక పరీక్ష కూడా రాయాలి. అభ్యర్థి ఆల్‌రౌండ్ నైపుణ్యాల కోసం పరీక్షించబడతారు మరియు సత్యాత్మ తీర్థ నేతృత్వంలోని పండితుల జ్యూరీ ద్వారా టైటిల్‌కు అర్హులుగా ప్రకటించబడతారు.<ref name="Vedas-Times" /><ref>{{cite news|title=Torchbearers of tradition|url=https://www.newindianexpress.com/cities/bengaluru/2009/jun/08/torchbearers-of-tradition-55691.html|publisher=The New Indian Express|date=15 May 2012}}</ref> ===శ్రీ సత్యధ్యాన విద్యాపీఠం=== సత్యధ్యాన తీర్థ శిష్యుడైన గోపాలాచార్య రామాచార్య మహులిచే సత్యధ్యాన విద్యాపీఠాన్ని 1956లో ముంబైలోని మాతుంగాలో స్థాపించారు.<ref>{{cite news|url=https://mumbaimirror.indiatimes.com/mumbai/other/a-year-later/articleshow/16019313.cms|title=A Year Later|date=22 May 2010|publisher=Mumbai Mirror, India Times}}</ref> సత్యధ్యాన విద్యాపీఠం ఒక అధునాతన విద్యా సంస్థ. ఇది ఉన్నత చదువులు మరియు పరిశోధనలపై ఆసక్తి ఉన్న పండితుల అవసరాలను తీరుస్తుంది. 1972 నాటికి, ఇది తత్వశాస్త్రంపై 26 అధికారిక సంపుటాలను విడుదల చేసింది.<ref>{{cite book|title=The Illustrated Weekly of India, Volume 93|url=https://books.google.com/books?id=sh6qWN4dcp4C|publisher= The Times of India Press|year=1972 |page=21}}</ref> మహులి విద్యాసింహాచార్య ప్రస్తుతం ముంబైలోని ములుంద్‌లో ఉన్న సత్యధ్యాన విద్యాపీఠానికి ప్రస్తుత కులపతి.<ref>{{cite book|title=Songs of Divinity: Songs of the Bards (dasas) of Karnatak Translated Into English|url=https://books.google.com/books?id=NnJkAAAAMAAJ|page=4|author=Keshav Mutalik|publisher=Focus Publications|date=1 January 1995|isbn = 9788171547883}}</ref> ===విశ్వ మాధ్వ మహా పరిషత్=== ఉత్తరాది మఠం యొక్క ప్రస్తుత పీఠాధిపతి సత్యాత్మ తీర్థ మహారాజ్ 1998లో లాభాపేక్షలేని, మతపరమైన మరియు సామాజిక సంస్థ అయిన విశ్వ మధ్వ మహా పరిషత్‌ను స్థాపించారు.{{Sfn|Tripathi|2012|p=204}} విశ్వ మాధ్వ మహా పరిషత్ ప్రచురణలో ఇప్పటి వరకు వేల పుస్తకాలు ప్రచురించబడ్డాయి. ప్రతి సంవత్సరం ధార్వాడ్‌లో సత్యాత్మ తీర్థ స్వామీజీ, విశ్వమధ్వ మహా పరిషత్ మరియు విశ్వ మాధ్వ మానహండల నేతృత్వంలో 5 రోజుల పాటు అఖిల భారత మాధ్వ సమ్మేళనం జరుగుతుంది, దీనిలో న్యాయ, తార్క, మీమాంస, దాస సాహిత్యంపై ప్రసంగాలు మరియు చర్చలు జరుగుతాయి. అన్ని మాధ్వ మఠాలు ఈ వేడుకను ఘనంగా నిర్వహిస్తాయి. ప్రతి సంవత్సరం 1 లక్ష మందికి పైగా భక్తులు ఈ సభకు హాజరవుతారు.<ref>{{cite news|url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/hubballi/5-day-meet-to-dwell-on-madhwa-philosophy/articleshow/17409679.cms|title=5-day meet to dwell on Madhwa philosophy|date=29 November 2012|publisher=Times of India}}</ref> ==బయటి లింకులు== * [https://web.archive.org/web/20190822151508/https://www.uttaradimath.org/ ఉత్తరాది మఠం అధికారిక వెబ్ సైటు.] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ===గ్రంథ పట్టిక=== *{{cite book|title = A History of the Dvaita School of Vedānta and Its Literature, Vol 1. 3rd Edition|first = B. N. Krishnamurti| last = Sharma| publisher=Motilal Banarsidass (2008 Reprint) |isbn = 978-8120815759| year= 2000 }} *{{cite book|title=Srimat Uttaradi Mutt: Moola Maha Samsthana of Srimadjagadguru Madhvacharya|url=https://books.google.com/books?id=WAIVAAAAMAAJ|first=C. R.|last=Rao|year=1984}} *{{cite book|title=Living Traditions in Contemporary Contexts: The Madhva Matha of Udupi|publisher=Orient Blackswan|year=2002|first=Vasudeva|last=Rao|isbn=978-8125022978}} * {{cite book|title = Philosophy of Śrī Madhvācārya|first = B. N. Krishnamurti| last = Sharma| publisher=Motilal Banarsidass (2014 Reprint) |isbn = 978-8120800687| year= 1962 | url=https://archive.org/stream/Philosophy.of.Sri.Madhvacarya/Philosophy.of.Sri.Madhvacharya#page/n0/mode/2up}} *{{Citation|title=Karnataka Sate Gazetteer: Bijapur District (Bagalkot District Included)|url=https://books.google.com/books?id=j-di9C6HtpAC|publisher=Karnataka Gazetteer Department|year=2006}} *{{Cite book|title=Madhva's Philosophy of the Viṣṇu Faith|url=https://books.google.com/books?id=GITXAAAAMAAJ|first=Helmuth von|last=Glasenapp|publisher=Dvaita Vedanta Studies and Research Foundation|year=1992}} *{{Cite book|title=Studies in social history: modern India|url=https://books.google.com/books?id=9ystAAAAIAAJ|author=O. P. Bhatnnagar|publisher=University of Allahabad|year=1964}} * {{cite book|title=A Thousand Laurels--Dr. Sadiq Naqvi: Studies on Medieval India with Special Reference to Deccan, Volume 2|url=https://books.google.com/books?id=DV9uAAAAMAAJ|first1=Ṣādiq|last1=Naqvī|first2=V. Kishan|last2=Rao|publisher=Department of Ancient Indian History, Culture & Archaeology, Osmania University|year=2005}} *{{cite book|title=Ṣaṣṭyabdasaṃskr̥tam: India|url=https://books.google.com/books?id=6-oTrf_Q4I8C|first=Radhavallabh|last=Tripathi|publisher=Rashtriya Sanskrit Sansthan|year=2012|isbn = 9788124606292}} [[వర్గం:మఠములు]] [[వర్గం:పీఠాలు]] egm6lj2e2560cvtyuznwr0qha6a4jtj 0 304707 3614729 3359106 2022-08-03T16:39:52Z 2401:4900:27C0:7750:0:50:D068:4601 wikitext text/x-wiki {{Infobox Indian politician | name = నివర్తి వెంకటసుబ్బయ్య | birth_name = | caption = | image = N. Venkata Subbaiah.jpg | imagesize = 150px | birth_date = {{birth date|1910|11|24|df=y}} | birth_place = [[పత్తికొండ]] ,[[కర్నూలు జిల్లా]] | residence = | death_date = {{Death date and age|df=yes|1978|03|28|1910|11|24}} | death_place = | office = [[ఆంధ్రప్రదేశ్ శాసనమండలి]] అధ్యక్షుడు | constituency = | term = 1974-1978 | predecessor = [[తోట రామస్వామి]] | successor = [[సయ్యద్ ముఖాసిర్‌షా]] | office1 = [[ఆంధ్రప్రదేశ్ శాసనమండలి]] సభ్యుడు | constituency1 = | term1 = 1958-1964<br> 1968-1978 | predecessor1 = | successor1 = | office2 = ఉమ్మడి మద్రాసు రాష్ట్ర శాసనసభ సభ్యుడు | constituency2 = | term_start2 = 1946-1952 | predecessor2 = | successor2 = | party = | religion = [[హిందూ]] | otherparty = | spouse = | children = | website = | footnotes = | date = | | year = | | source = }} '''నివర్తి.వెంకటసుబ్బయ్య''' స్వాతంత్ర్య సమరయోధుడు, ఉమ్మడి మద్రాసురాష్ట్ర మాజీ శాసనసభ్యుడు, ఆంధ్రప్రదేశ్ శాసనమండలి మాజీ అధ్యక్షుడు. ==విశేషాలు== నివర్తి వెంకటసుబ్బయ్య [[1910]], [[నవంబర్ 24]]వ తేదీ [[కర్నూలు జిల్లా]], [[పత్తికొండ]]లో జన్మించాడు<ref>{{cite web |last1=వెబ్ మాస్టర్ |title=శ్రీ నివర్తి వెంకట సుబ్బయ్య |url=https://aplegislature.org/documents/12506/19121/Nivarthi+Venkata+Subbaiah.pdf/6764fc15-1818-4927-bd7e-7ba9542b2759 |website=లెజిస్లేటివ్ కౌన్సిల్, ఆంధ్రప్రదేశ్ |publisher=Centre for Good Governance |accessdate=11 May 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181215150114/http://www.aplegislature.org/documents/12506/19121/Nivarthi+Venkata+Subbaiah.pdf/6764fc15-1818-4927-bd7e-7ba9542b2759 |archive-date=15 డిసెంబర్ 2018 |url-status=live }}</ref>.. ఇతడు మద్రాసు విశ్వవిద్యాలయం నుండి బి.ఎ. పట్టా పొందాడు. [[మహాత్మా గాంధీ]] పిలుపును అందుకుని ప్రభుత్వోద్యోగానికి రాజీనామా చేసి జాతీయోద్యమంలో పాల్గొన్నాడు. స్వాతంత్ర్యోద్యమ కాలంలో అఖిల భారత కాంగ్రెస్ కమిటీ సభ్యునిగా, ప్రదేశ్ కాంగ్రెస్ కమిటీ ప్రధాన కార్యదర్శిగా, ప్రదేశ్ కాంగ్రెస్ కమిటీ కార్యవర్గ సభ్యునిగా [[టంగుటూరి ప్రకాశం]], [[పట్టాభి సీతారామయ్య]], [[బులుసు సాంబమూర్తి]], [[కొండా వెంకటప్పయ్య]] వంటి నాయకులతో కలిసి పనిచేశాడు. [[1940]]లో కర్నూలులో వ్యక్తి సత్యాగ్రహంలో పాల్గొని 8 నెలలు అల్లీపురం, వెల్లూరు జైళ్ళలో కఠిన కారాగార శిక్షను అనుభవించాడు. జైలు నుంచి బయటకు రాగానే మళ్లీ ఉద్యమంలోకి వెళ్లాడు. విద్యార్థులతో కాంగ్రెస్‌ సభ్యులతో రహస్య దళాలను ఏర్పాటు చేశాడు. 1942లో విప్లవోద్యమాన్ని నడిపించడానికి విధి విధానాలను నిర్దేశిస్తూ ఇతడు రూపొందించిన సర్క్యులర్‌ను బ్రిటీష్‌ ప్రభుత్వం నిషేధించింది. ఇతడిని అరెస్టు చేయడానికి ప్రయత్నించడంతో అజ్ఞాతంలోకి వెళ్లిపోయాడు. తర్వాత గాంధీజీ సలహా మేరకు ఇతడు లొంగిపోయాడు<ref>{{cite news |last1=సంపాదకుడు |title=స్వాతంత్ర్య సంగ్రామంలో కందనవోలు |url=https://www.sakshi.com/news/andhra-pradesh/independent-movement-and-leaders-kurnool-1215906 |accessdate=11 May 2020 |work=సాక్షి దినపత్రిక |date=15 August 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190815111843/https://www.sakshi.com/news/andhra-pradesh/independent-movement-and-leaders-kurnool-1215906 |archive-date=15 ఆగస్టు 2019 |url-status=live }}</ref>. ఇతడు 1946 నుండి 1952 వరకు ఉమ్మడి మద్రాసు రాష్ట్ర శాసనసభ్యుడిగా ఉన్నాడు. 1958 జూలై 1 నుండి 1964 జూన్ 30 వరకు రాయలసీమ పట్టభద్రుల నియోజకవర్గం నుండి, 1968 జూలై 10 నుండి 1974 జూన్ 30వరకు నామినేటెడ్ సభ్యుడిగా, 1974 జూలై 1 నుండి 1978 మార్చి 28 వరకు శాసనసభ నియోజకవర్గం నుండి మూడు పర్యాయాలు ఆంధ్రప్రదేశ్ శాసనమండలిలో సభ్యుడిగా ఉన్నాడు. 1974 జూలై 2న ఆంధ్రప్రదేశ్ శాసనమండలి అధ్యక్షునిగా ఏకగ్రీవంగా ఎన్నికై 1978 మార్చి 28వరకు ఆ పదవిలో కొనసాగాడు. ఇతడు 1969-70, 1970-71 సంవత్సరాలలో అంచనాల సమితి సభ్యుడిగా, 1961 ఆంధ్రప్రదేశ్ వ్యవసాయ విశ్వవిద్యాలయం బిల్లు, 1962 పంచాయితీ సమితి జిల్లాపరిషత్తుల బిల్లులకు విశిష్ట సమితి సభ్యునిగా, 1969-70లలో రాష్ట్ర గ్రంథాలయ సమితి సభ్యుడిగా, 1972-73, 1973-74 సంవత్సరాలలో ప్రభుత్వరంగ సంస్థల సమితి సభ్యుడిగా పనిచేశాడు. 1972-1973 సంవత్సరాలలో రాయలసీమ అభివృద్ధి మండలి అధ్యక్షుడిగా, రాష్ట్ర స్వాతంత్ర్య సమరయోధుల పెన్షన్ పథకం సమితి సభ్యుడిగా, మద్యనిషేధ మండలి సభ్యుడిగా పనిచేశాడు. కర్నూలు జిల్లాలో సహకార ఉద్యమానికి ఇతడిని ఆద్యుడుగా పేర్కొనవచ్చు. నంద్యాలను ఆధునిక పట్టణంగా తీర్చిదిద్దడంలో ఇతని కృషి ఉంది. మద్రాసు విశ్వవిద్యాలయం, ఆంధ్ర విశ్వవిద్యాలయం, శ్రీ వెంకటేశ్వర విశ్వవిద్యాలయాలకు సెనెట్ సభ్యుడిగా ఇతడు విద్యావ్యాప్తికి కృషి చేశాడు. నంద్యాలలో అనేక విద్యాసంస్థలను నెలకొల్పాడు. [[టంగుటూరి ప్రకాశం]] స్థాపించిన [[స్వరాజ్య పత్రిక]]లో ఉపసంపాదకుడిగా పనిచేశాడు. [[ది హిందూ|హిందూ]] దినపత్రికకు విలేకరిగా పనిచేశాడు. 1953 నుండి 1955 వరకు నంద్యాల నుండి ఇతడు "మనసీమ" అనే వారపత్రికను ప్రచురించి దానికి సంపాదకుడిగా వ్యవహరించాడు. రాయలసీమను తరతరాల కరువునుండి కాపాడటానికి అనేక పథకాలను, నివేదికలను రచించాడు. "రాయలసీమ స్పీక్స్" అనే ఆంగ్ల గ్రంథాన్ని రచించాడు. ఇతడు 1974 సెప్టెంబరులో [[కొలంబో]]లో జరిగిన 20వ కామన్‌వెల్త్ పార్లమెంటరీ అసోసియేషన్ సదస్సుకు హాజరయ్యాడు. ఇతడు [[1978]], [[మార్చి 28]]వ తేదీన తన 67వయేట మరణించాడు. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:1910 జననాలు]] [[వర్గం:శాసనమండలి సభ్యులు]] [[వర్గం:సంపాదకులు]] [[వర్గం:పత్రికా విలేఖరులు]] [[వర్గం:స్వాతంత్ర్య సమర యోధులు]] [[వర్గం:కర్నూలు జిల్లాకు చెందిన శాసనమండలి సభ్యులు]] [[వర్గం:1978 మరణాలు]] cfidxatbxs4lzwfbq7ui059u8zme5u8 2 321779 3614645 3612314 2022-08-03T12:23:21Z MGA73 12654 /* India related wikis */ Update wikitext text/x-wiki == Intro == Number of files (originally 13,631) now '''{{NUMBEROFFILES}}''' files. * Free files ([[:Category:All free media]]): {{PAGESINCATEGORY:All free media‎|files}} (originally 4,347 files) (Click [https://usualsuspects.toolforge.org/?language=te&project=wikipedia&category=All_free_media&min_days=14&badboys=Bad+Boys to see who uploaded]) * Non-free files ([[:Category:అన్నిరకాల ఉచితం కాని దస్త్రాలు]]): {{PAGESINCATEGORY:అన్నిరకాల ఉచితం కాని దస్త్రాలు|files}} (originally 6,474 files) , Moved to category names as in enwiki in Dec 2021 * Non-free files 2 ([[:Category:All non-free media]]): {{PAGESINCATEGORY:All non-free media|files}} (originally 4,115 files ??) Difference (originally 2,810) now 14 files. The reason it does not sum up is because some files have both a free and a non-free template and other files do not have a license and some have a license that does not categorize the file in one of the 2 categories above. == India related wikis == Wikis and status (31 July 2022) (link in bold = this wiki) * [[:Bn:User:MGA73/Status]] - not started except a list of files with no license (15,258 files originally - now [[:Bn:Special:Imagelist|{{NUMBEROF|FILES|Bn|N|N}}]]) * [[:Hi:User:MGA73/Status]] - completed but needs to monitor (3,566 files originally - now [[:Hi:Special:Imagelist|{{NUMBEROF|FILES|Hi|N|N}}]]) * [[:Ur:User:MGA73/Status]] - not started (12,483 files originally - now [[:Ur:Special:Imagelist|{{NUMBEROF|FILES|Ur|N|N}}]]) * [[:Pa:User:MGA73/Status]] - started (1,575 files originally - now [[:Pa:Special:Imagelist|{{NUMBEROF|FILES|Pa|N|N}}]]) * [[:Pnb:User:MGA73/Status]] - started (225 files originally - now [[:Pnb:Special:Imagelist|{{NUMBEROF|FILES|Pnb|N|N}}]]) I suggested to delete all files * [[:Te:User:MGA73/Status]] - started (13,446 files originally - now [[:Te:Special:Imagelist|{{NUMBEROF|FILES|Te|N|N}}]]) (See [[:fa:User:MGA73/Status]] for how to format to 123... ltr instead of local numbers and rtl) To find * free-files categories: {{Q|Q6380026}} * non-free-files categories: {{Q|Q6811831}} == Prepared for Commons == All files in [[:Category:Unidentified subjects in India]] ({{PAGESINCATEGORY:Unidentified subjects in India|files}} files) should be ready to move to Commons. Sorted by user (see [[:వర్గం:Wikipedia files]]): # [[ప్రత్యేక:ఫైళ్లజాబితా/JVRKPRASAD]] Originally 173 files - see [[:Category:Files uploaded by JVRKPRASAD]] ({{PAGESINCATEGORY:Files uploaded by JVRKPRASAD|files}} files) and [[:c:Category:Files uploaded by JVRKPRASAD]] # [[ప్రత్యేక:ఫైళ్లజాబితా/Mpradeep]] Originally 1027 files - see [[:Category:Files uploaded by Mpradeep]] ({{PAGESINCATEGORY:Files uploaded by Mpradeep|files}} files) and [[:c:Category:Files uploaded by Mpradeep]] #:See [[వాడుకరి:MGA73/File renaming]] for files that needs to be renamed. # [[ప్రత్యేక:ఫైళ్లజాబితా/వైజాసత్య]] Originally 362 files - see [[:Category:Files uploaded by వైజాసత్య]] ({{PAGESINCATEGORY:Files uploaded by వైజాసత్య|files}} files) and [[:c:Category:Files uploaded by వైజాసత్య]] - not all prepared yet (maps first) # [[ప్రత్యేక:ఫైళ్లజాబితా/Chavakiran]] Originally 160 files - see [[:Category:Files uploaded by Chavakiran]] ({{PAGESINCATEGORY:Files uploaded by Chavakiran|files}} files) and [[:c:Category:Files uploaded by Chavakiran]] - not all prepared yet (some statues first) == Possibly problematic files == Some lists with problematic files: # [[Special:UncategorizedFiles]] does probably not have a license (originally 755 files) # [[Special:UnusedFiles]] are not used and if non-free they should be deleted (originally 1,764 files) Files with no license. See [[వాడుకరి:MGA73/NoLicense]] (originally 987 files) Non-free files not in use in articles. See [[వాడుకరి:MGA73/OrphanNon-free]] (originally 369 files) == GFDL == [[:వర్గం:GFDL files]] {{PAGESINCATEGORY:GFDL files|files}} files (per 12/6 2022: 3,707 total + 16 with disclaimers). [[:వర్గం:Wikipedia license migration candidates]] {{PAGESINCATEGORY:Wikipedia license migration candidates|files}} files (per 12/6 2022: 2,150 total). (Click [https://usualsuspects.toolforge.org/?language=te&project=wikipedia&category=Wikipedia_license_migration_candidates&min_days=14&badboys=Bad+Boys to see who uploaded]) Below are top uploaders (if active they should be asked if they would add cc-by-sa-3.0 og 4.0): # [[User:కాసుబాబు]] -> 398 # [[User:B.K.Viswanadh]] -> 292 # [[User:Bhaskaranaidu]] -> 213 # [[User:Dev]] -> 151 # [[User:T.sujatha]] -> 137 # [[User:Vu3ktb]] -> 130 # [[User:C.Chandra Kanth Rao]] -> 122 # [[User:Chavakiran]] -> 81 # [[User:S172142230149]] -> 78 # [[User:Seshagirirao]] -> 48 # [[User:వైజాసత్య]] -> 39 # [[User:Rajachandra~tewiki]] -> 38 # [[User:Ramireddy]] -> 34 # [[User:స్వరలాసిక]] -> 33 # [[User:Palagiri]] -> 24 # [[User:డా.పి.మురళీ కృష్ణ]] -> 21 # [[User:రవిచంద్ర]] -> 19 # [[User:PAPA RAO KVSKS]] -> 17 # [[User:Malyadri]] -> 17 # [[User:Geddambabu]] -> 17 # [[User:Ahmed Nisar]] -> 13 # [[User:శ్రీరామమూర్తి]] -> 12 # [[User:K.Venkataramana]] -> 11 # [[User:Mpradeep]] -> 10 # [[User:Jsatyaprasad]] -> 10 == Other stuff == * [https://usualsuspects.toolforge.org/?language=te&project=wikipedia&category=All_free_media&min_days=14&badboys=Bad+Boys Click here to see who uploaded the files with a free license] * Files on Commons: ** [[:Category:All Wikipedia files with the same name on Wikimedia Commons]]: {{PAGESINCATEGORY:All Wikipedia files with the same name on Wikimedia Commons‎|files}} (originally 104 files) ** [[:Category:All Wikipedia files with a different name on Wikimedia Commons]]: {{PAGESINCATEGORY:All Wikipedia files with a different name on Wikimedia Commons‎|files}} (originally 73 files) *** Check if files are in use https://quarry.wmcloud.org/query/65651 * [[వికీపీడియా:Bot/Requests_for_approvals]] if I need my bot here 0uwho7rqwrrha9q70xwjperqhoybb4d 3 322169 3614941 3590932 2022-08-04T04:17:35Z Muralikrishna m 106628 /* Muralikrishna m అడుగుతున్న ప్రశ్న (04:17, 4 ఆగస్టు 2022) */ కొత్త విభాగం wikitext text/x-wiki మునపటి చర్చలు ఇక్కడ ఉన్నయ్ [[వాడుకరి చర్చ:Kasyap/పాతవి2]] == స్వాగతం == {| width="100%" cellspacing="0" cellpadding="6" style="line-height: 15px; background: #DDDDEE; border: 1px solid #6688AA;" |- | colspan="4" style="background:#800080;" |<big><span style="color:#F5F5F5 ">'' తెవికీకి స్వాగతం ! మీరూ వికీలో చేరండి. మీ స్నేహితులనూ చేర్పించండి. చరిత్ర సంస్కృతి, , పర్యాటక ప్రదేశాలు , ప్రముఖ వ్యక్తులు, సినిమా, భాష, నగరాలు, ఆహారం, పురాణాలు, సంగీతం, పట్టణాలు, గ్రామాలు, రచయితలు, కంప్యూటర్లు, సైన్సు, రాజ్యాంగ వ్యవస్థ, నదులు..ఇలా ఎన్నో విషయాలపై భావితరాల వారికి ఒక ఉచిత విజ్ఞాన సర్వస్వాన్ని అందించడంలో చేయి కలపండి. '' |- | colspan="4" |" '''తెలుగు వికిపీడియా లో మీ ఆసక్తికి ధన్యవాదాలు, నేను మీ తదుపరి రచనల కోసం ఎదురు చూస్తున్నాము ." "ఈ క్రింది పేజీలు మీకు సహాయపడతాయి, కాబట్టి దయచేసి వాటిని చదవడానికి కొంత సమయం కేటాయించండి.'''" |- | colspan="4" |మీ సవరణలకు సహాయపడేందుకు దిగువ పేజీలు డిజైన్ చేయబడ్డాయి. కాబట్టి వాటిని చదవడానికి కొంత సమయం తీసుకోండి! ఇవి మీ మార్గాన్ని వేగంగా కనుగొనడానికి సహాయపడతాయి. |- | align="right" |వికీపీడియా:ప్రాథమిక సూత్రాలు | width="38%" |[[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|'''1. వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము''']] | align="right" |వికీపీడియా:తెవికీలో వ్యాసాల దిద్దుబాటు |[[వికీపీడియా:పరిచయము 2|6'''.వికీపీడియా:పరిచయము 2''']][[వికీపీడియా:పరిచయము 2|తరచుగా పరిహరించదగ్గ దోషాలు]] |- | align="right" |వికీపీడియా:మార్గదర్శకాలు |[[వికీపీడియా:తెలుగులో రచనలు చెయ్యడం|'''2. వికీపీడియా:తెలుగులో రచనలు చెయ్యడం''']][[వికీపీడియా:తెలుగులో రచనలు చెయ్యడం|కమ్యూనిటీ ద్వారా స్వీకరించబడ్డ ప్రమాణాలు, ఆదేశాలు]] | width="8%" align="right" |వికీపీడియా:ప్లేగ్రౌండ్ | width="38%" |[[వికీపీడియా:5 నిమిషాల్లో వికీ|7'''. వికీపీడియా:5 నిమిషాల్లో వికీ''']][[వికీపీడియా:5 నిమిషాల్లో వికీ|వికీపీడియా ఎడిటింగ్ విధులను పరీక్షించడానికి]] |- | align="right" |సహాయం:ట్యుటోరియల్ |[[సహాయం:సూచిక|'''3.సహాయం:సూచిక''']][[సహాయం:సూచిక|బిగినర్స్ కొరకు దశలవారీ గైడ్]] | align="right" |వికీపీడియా మెంటారింగ్ ప్రోగ్రాం |[[వికీపీడియా:వికీప్రాజెక్టు/గ్రోత్ ప్రాజెక్టు|8'''. మెంటారింగ్ ప్రోగ్రాం'''.]][[వికీపీడియా:వికీప్రాజెక్టు/గ్రోత్ ప్రాజెక్టు|మీ మొదటి దశలతో వ్యక్తిగత సాయం]] |- | align="right" |వికీపీడియా సంప్రదింపు |[[వికీపీడియా:ప్రశ్నలు|'''4. వికీపీడియా:ప్రశ్నలు''']] | align="right" |సహాయం:FAQ |[[వికీపీడియా:సహాయ కేంద్రం|9'''. వికీపీడియా:సహాయ కేంద్రం''']] |- | align="right" |సహాయం:పరిచయం |[[సహాయం:పరిచయం|'''5.సహాయం:పరిచయం''']] | width="8%" align="right" |తెలుగులో టైపింగు సహాయం |[[వికీపీడియా:టైపింగు_సహాయం| '''10.తెలుగులో టైపింగు''']] |} == [[User:Muralikrishna m|Muralikrishna m]] అడుగుతున్న ప్రశ్న (03:43, 23 జూన్ 2022) == గురువుగారు నమస్కారం. గ్రామ పటం చేర్చడానికి సలహా ఇవ్వండి. రెఫెరెన్స్ నోట్స్ కావాలి. ధన్యవాదాలు --[[వాడుకరి:Muralikrishna m|Muralikrishna m]] ([[వాడుకరి చర్చ:Muralikrishna m|చర్చ]]) 03:43, 23 జూన్ 2022 (UTC) == ఆహ్వానం: '''వికీపీడియా పేజస్ వాంటింగ్ ఫోటోస్ (WPWP) 2022''' == '''వికీపీడియా పేజస్ వాంటింగ్ ఫోటోస్ (WPWP)''' అనేది ప్రతి యేటా నిర్వహించే ఉద్యమం. దీనిలో పాల్గొనే వాడుకరులు బొమ్మలు లేని వ్యాసాలలో బొమ్మలను చేరుస్తారు. వికీమీడియా నిర్వహించే అనేక ఫోటోగ్రఫీ పోటీలద్వారా, ఫోటో వాక్‌ల ద్వారా సేకరించిన ఫోటోలను వికీపీడియా వ్యాసాలలో ఉపయోగించడాన్ని ప్రోత్సహించడమే ఈ ఉద్యమం ఉద్దేశం. బొమ్మలు పాఠకుల దృష్టిని అక్షరాలకన్నా ఎక్కువగా ఆకర్షిస్తాయి. సచిత్ర వ్యాసాలు బొమ్మలు లేని వ్యాసాలతో పోలిస్తే ఆకర్షణీయంగా ఉండి పాఠకుల మనసును ఆకట్టుకుంటాయి. [[వికీ లవ్స్ మాన్యుమెంట్స్]], వికీ లవ్స్ ఆఫ్రికా, వికీ లవ్స్ ఎర్త్, వికీ లవ్స్ ఫోక్‌లోర్ వంటి అనేక అంతర్జాతీయ పోటీలద్వారా, ఇతర అనేక మార్గాల ద్వారా వికీమీడియా కామన్స్లో ఎన్నో వేల చిత్రాలను చేర్చారు. ఐతే వీటిలో కొన్ని మాత్రమే వికీపీడియా వ్యాసాలలో ఉపయోగించబడ్డాయి. ఈ ఖాళీని పూరించడమే ఈ ప్రాజెక్టు లక్ష్యం. ఈ ప్రాజెక్టుని ఘనంగా జరుపుకోవడానికి మన తెలుగు వికీపీడియా సభ్యులందరూ చొరవ తీసుకుంటారని ఆశిస్తున్నాము. ఆసక్తి గల సభ్యులు, మరిన్ని వివరాలకు , పాల్గొనటానికి ప్రాజెక్టు పేజీ [[వికీపీడియా:వికీప్రాజెక్టు/వికీపీడియా పేజస్ వాంటింగ్ ఫోటోస్ 2022|వికీపీడియా పేజస్ వాంటింగ్ ఫోటోస్ 2022]] ని చూడగలరు. మీ <span style="background:Gainsboro">[[User:Nskjnv|<font color="#FF9933">'''Nsk'''</font><font color="white">'''jnv'''</font> ]][[User Talk:Nskjnv|<font color="#128807">_{☚╣✉╠☛}</font>]] </span> 18:24, 28 జూన్ 2022 (UTC) == [[User:Muralikrishna m|Muralikrishna m]] అడుగుతున్న ప్రశ్న (04:17, 4 ఆగస్టు 2022) == హాయ్ సర్.. మీ ఆశీర్వాదం, అందరి సహకారంతో 100 రోజులు 100+ వ్యాసాలు (2022 ఏప్రిల్ 25 నుంచి 2022 ఆగస్టు 3) పూర్తిచేసాను. ధన్యవాదాలు. --[[వాడుకరి:Muralikrishna m|Muralikrishna m]] ([[వాడుకరి చర్చ:Muralikrishna m|చర్చ]]) 04:17, 4 ఆగస్టు 2022 (UTC) c2cuy9n6hum46i3ifw54mx29j26m5fg 3615062 3614941 2022-08-04T08:28:59Z Kasyap 1606 /* Muralikrishna m అడుగుతున్న ప్రశ్న (04:17, 4 ఆగస్టు 2022) */ wikitext text/x-wiki మునపటి చర్చలు ఇక్కడ ఉన్నయ్ [[వాడుకరి చర్చ:Kasyap/పాతవి2]] == స్వాగతం == {| width="100%" cellspacing="0" cellpadding="6" style="line-height: 15px; background: #DDDDEE; border: 1px solid #6688AA;" |- | colspan="4" style="background:#800080;" |<big><span style="color:#F5F5F5 ">'' తెవికీకి స్వాగతం ! మీరూ వికీలో చేరండి. మీ స్నేహితులనూ చేర్పించండి. చరిత్ర సంస్కృతి, , పర్యాటక ప్రదేశాలు , ప్రముఖ వ్యక్తులు, సినిమా, భాష, నగరాలు, ఆహారం, పురాణాలు, సంగీతం, పట్టణాలు, గ్రామాలు, రచయితలు, కంప్యూటర్లు, సైన్సు, రాజ్యాంగ వ్యవస్థ, నదులు..ఇలా ఎన్నో విషయాలపై భావితరాల వారికి ఒక ఉచిత విజ్ఞాన సర్వస్వాన్ని అందించడంలో చేయి కలపండి. '' |- | colspan="4" |" '''తెలుగు వికిపీడియా లో మీ ఆసక్తికి ధన్యవాదాలు, నేను మీ తదుపరి రచనల కోసం ఎదురు చూస్తున్నాము ." "ఈ క్రింది పేజీలు మీకు సహాయపడతాయి, కాబట్టి దయచేసి వాటిని చదవడానికి కొంత సమయం కేటాయించండి.'''" |- | colspan="4" |మీ సవరణలకు సహాయపడేందుకు దిగువ పేజీలు డిజైన్ చేయబడ్డాయి. కాబట్టి వాటిని చదవడానికి కొంత సమయం తీసుకోండి! ఇవి మీ మార్గాన్ని వేగంగా కనుగొనడానికి సహాయపడతాయి. |- | align="right" |వికీపీడియా:ప్రాథమిక సూత్రాలు | width="38%" |[[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|'''1. వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము''']] | align="right" |వికీపీడియా:తెవికీలో వ్యాసాల దిద్దుబాటు |[[వికీపీడియా:పరిచయము 2|6'''.వికీపీడియా:పరిచయము 2''']][[వికీపీడియా:పరిచయము 2|తరచుగా పరిహరించదగ్గ దోషాలు]] |- | align="right" |వికీపీడియా:మార్గదర్శకాలు |[[వికీపీడియా:తెలుగులో రచనలు చెయ్యడం|'''2. వికీపీడియా:తెలుగులో రచనలు చెయ్యడం''']][[వికీపీడియా:తెలుగులో రచనలు చెయ్యడం|కమ్యూనిటీ ద్వారా స్వీకరించబడ్డ ప్రమాణాలు, ఆదేశాలు]] | width="8%" align="right" |వికీపీడియా:ప్లేగ్రౌండ్ | width="38%" |[[వికీపీడియా:5 నిమిషాల్లో వికీ|7'''. వికీపీడియా:5 నిమిషాల్లో వికీ''']][[వికీపీడియా:5 నిమిషాల్లో వికీ|వికీపీడియా ఎడిటింగ్ విధులను పరీక్షించడానికి]] |- | align="right" |సహాయం:ట్యుటోరియల్ |[[సహాయం:సూచిక|'''3.సహాయం:సూచిక''']][[సహాయం:సూచిక|బిగినర్స్ కొరకు దశలవారీ గైడ్]] | align="right" |వికీపీడియా మెంటారింగ్ ప్రోగ్రాం |[[వికీపీడియా:వికీప్రాజెక్టు/గ్రోత్ ప్రాజెక్టు|8'''. మెంటారింగ్ ప్రోగ్రాం'''.]][[వికీపీడియా:వికీప్రాజెక్టు/గ్రోత్ ప్రాజెక్టు|మీ మొదటి దశలతో వ్యక్తిగత సాయం]] |- | align="right" |వికీపీడియా సంప్రదింపు |[[వికీపీడియా:ప్రశ్నలు|'''4. వికీపీడియా:ప్రశ్నలు''']] | align="right" |సహాయం:FAQ |[[వికీపీడియా:సహాయ కేంద్రం|9'''. వికీపీడియా:సహాయ కేంద్రం''']] |- | align="right" |సహాయం:పరిచయం |[[సహాయం:పరిచయం|'''5.సహాయం:పరిచయం''']] | width="8%" align="right" |తెలుగులో టైపింగు సహాయం |[[వికీపీడియా:టైపింగు_సహాయం| '''10.తెలుగులో టైపింగు''']] |} == [[User:Muralikrishna m|Muralikrishna m]] అడుగుతున్న ప్రశ్న (03:43, 23 జూన్ 2022) == గురువుగారు నమస్కారం. గ్రామ పటం చేర్చడానికి సలహా ఇవ్వండి. రెఫెరెన్స్ నోట్స్ కావాలి. ధన్యవాదాలు --[[వాడుకరి:Muralikrishna m|Muralikrishna m]] ([[వాడుకరి చర్చ:Muralikrishna m|చర్చ]]) 03:43, 23 జూన్ 2022 (UTC) == ఆహ్వానం: '''వికీపీడియా పేజస్ వాంటింగ్ ఫోటోస్ (WPWP) 2022''' == '''వికీపీడియా పేజస్ వాంటింగ్ ఫోటోస్ (WPWP)''' అనేది ప్రతి యేటా నిర్వహించే ఉద్యమం. దీనిలో పాల్గొనే వాడుకరులు బొమ్మలు లేని వ్యాసాలలో బొమ్మలను చేరుస్తారు. వికీమీడియా నిర్వహించే అనేక ఫోటోగ్రఫీ పోటీలద్వారా, ఫోటో వాక్‌ల ద్వారా సేకరించిన ఫోటోలను వికీపీడియా వ్యాసాలలో ఉపయోగించడాన్ని ప్రోత్సహించడమే ఈ ఉద్యమం ఉద్దేశం. బొమ్మలు పాఠకుల దృష్టిని అక్షరాలకన్నా ఎక్కువగా ఆకర్షిస్తాయి. సచిత్ర వ్యాసాలు బొమ్మలు లేని వ్యాసాలతో పోలిస్తే ఆకర్షణీయంగా ఉండి పాఠకుల మనసును ఆకట్టుకుంటాయి. [[వికీ లవ్స్ మాన్యుమెంట్స్]], వికీ లవ్స్ ఆఫ్రికా, వికీ లవ్స్ ఎర్త్, వికీ లవ్స్ ఫోక్‌లోర్ వంటి అనేక అంతర్జాతీయ పోటీలద్వారా, ఇతర అనేక మార్గాల ద్వారా వికీమీడియా కామన్స్లో ఎన్నో వేల చిత్రాలను చేర్చారు. ఐతే వీటిలో కొన్ని మాత్రమే వికీపీడియా వ్యాసాలలో ఉపయోగించబడ్డాయి. ఈ ఖాళీని పూరించడమే ఈ ప్రాజెక్టు లక్ష్యం. ఈ ప్రాజెక్టుని ఘనంగా జరుపుకోవడానికి మన తెలుగు వికీపీడియా సభ్యులందరూ చొరవ తీసుకుంటారని ఆశిస్తున్నాము. ఆసక్తి గల సభ్యులు, మరిన్ని వివరాలకు , పాల్గొనటానికి ప్రాజెక్టు పేజీ [[వికీపీడియా:వికీప్రాజెక్టు/వికీపీడియా పేజస్ వాంటింగ్ ఫోటోస్ 2022|వికీపీడియా పేజస్ వాంటింగ్ ఫోటోస్ 2022]] ని చూడగలరు. మీ <span style="background:Gainsboro">[[User:Nskjnv|<font color="#FF9933">'''Nsk'''</font><font color="white">'''jnv'''</font> ]][[User Talk:Nskjnv|<font color="#128807">_{☚╣✉╠☛}</font>]] </span> 18:24, 28 జూన్ 2022 (UTC) == [[User:Muralikrishna m|Muralikrishna m]] అడుగుతున్న ప్రశ్న (04:17, 4 ఆగస్టు 2022) == హాయ్ సర్.. మీ ఆశీర్వాదం, అందరి సహకారంతో 100 రోజులు 100+ వ్యాసాలు (2022 ఏప్రిల్ 25 నుంచి 2022 ఆగస్టు 3) పూర్తిచేసాను. ధన్యవాదాలు. --[[వాడుకరి:Muralikrishna m|Muralikrishna m]] ([[వాడుకరి చర్చ:Muralikrishna m|చర్చ]]) 04:17, 4 ఆగస్టు 2022 (UTC) [[వాడుకరి:Muralikrishna m|మురళీ కృష్ణ]]గారు, అబినందనలు మీ కృషి ఇలాగే కొనసాగించగలరని మనవి : [[వాడుకరి:Kasyap|Kasyap]] ([[వాడుకరి చర్చ:Kasyap|చర్చ]]) 08:28, 4 ఆగస్టు 2022 (UTC) dpr7dz324blsl4rfeuxpxr5yoekencd 3615063 3615062 2022-08-04T08:29:19Z Kasyap 1606 /* Muralikrishna m అడుగుతున్న ప్రశ్న (04:17, 4 ఆగస్టు 2022) */ wikitext text/x-wiki మునపటి చర్చలు ఇక్కడ ఉన్నయ్ [[వాడుకరి చర్చ:Kasyap/పాతవి2]] == స్వాగతం == {| width="100%" cellspacing="0" cellpadding="6" style="line-height: 15px; background: #DDDDEE; border: 1px solid #6688AA;" |- | colspan="4" style="background:#800080;" |<big><span style="color:#F5F5F5 ">'' తెవికీకి స్వాగతం ! మీరూ వికీలో చేరండి. మీ స్నేహితులనూ చేర్పించండి. చరిత్ర సంస్కృతి, , పర్యాటక ప్రదేశాలు , ప్రముఖ వ్యక్తులు, సినిమా, భాష, నగరాలు, ఆహారం, పురాణాలు, సంగీతం, పట్టణాలు, గ్రామాలు, రచయితలు, కంప్యూటర్లు, సైన్సు, రాజ్యాంగ వ్యవస్థ, నదులు..ఇలా ఎన్నో విషయాలపై భావితరాల వారికి ఒక ఉచిత విజ్ఞాన సర్వస్వాన్ని అందించడంలో చేయి కలపండి. '' |- | colspan="4" |" '''తెలుగు వికిపీడియా లో మీ ఆసక్తికి ధన్యవాదాలు, నేను మీ తదుపరి రచనల కోసం ఎదురు చూస్తున్నాము ." "ఈ క్రింది పేజీలు మీకు సహాయపడతాయి, కాబట్టి దయచేసి వాటిని చదవడానికి కొంత సమయం కేటాయించండి.'''" |- | colspan="4" |మీ సవరణలకు సహాయపడేందుకు దిగువ పేజీలు డిజైన్ చేయబడ్డాయి. కాబట్టి వాటిని చదవడానికి కొంత సమయం తీసుకోండి! ఇవి మీ మార్గాన్ని వేగంగా కనుగొనడానికి సహాయపడతాయి. |- | align="right" |వికీపీడియా:ప్రాథమిక సూత్రాలు | width="38%" |[[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|'''1. వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము''']] | align="right" |వికీపీడియా:తెవికీలో వ్యాసాల దిద్దుబాటు |[[వికీపీడియా:పరిచయము 2|6'''.వికీపీడియా:పరిచయము 2''']][[వికీపీడియా:పరిచయము 2|తరచుగా పరిహరించదగ్గ దోషాలు]] |- | align="right" |వికీపీడియా:మార్గదర్శకాలు |[[వికీపీడియా:తెలుగులో రచనలు చెయ్యడం|'''2. వికీపీడియా:తెలుగులో రచనలు చెయ్యడం''']][[వికీపీడియా:తెలుగులో రచనలు చెయ్యడం|కమ్యూనిటీ ద్వారా స్వీకరించబడ్డ ప్రమాణాలు, ఆదేశాలు]] | width="8%" align="right" |వికీపీడియా:ప్లేగ్రౌండ్ | width="38%" |[[వికీపీడియా:5 నిమిషాల్లో వికీ|7'''. వికీపీడియా:5 నిమిషాల్లో వికీ''']][[వికీపీడియా:5 నిమిషాల్లో వికీ|వికీపీడియా ఎడిటింగ్ విధులను పరీక్షించడానికి]] |- | align="right" |సహాయం:ట్యుటోరియల్ |[[సహాయం:సూచిక|'''3.సహాయం:సూచిక''']][[సహాయం:సూచిక|బిగినర్స్ కొరకు దశలవారీ గైడ్]] | align="right" |వికీపీడియా మెంటారింగ్ ప్రోగ్రాం |[[వికీపీడియా:వికీప్రాజెక్టు/గ్రోత్ ప్రాజెక్టు|8'''. మెంటారింగ్ ప్రోగ్రాం'''.]][[వికీపీడియా:వికీప్రాజెక్టు/గ్రోత్ ప్రాజెక్టు|మీ మొదటి దశలతో వ్యక్తిగత సాయం]] |- | align="right" |వికీపీడియా సంప్రదింపు |[[వికీపీడియా:ప్రశ్నలు|'''4. వికీపీడియా:ప్రశ్నలు''']] | align="right" |సహాయం:FAQ |[[వికీపీడియా:సహాయ కేంద్రం|9'''. వికీపీడియా:సహాయ కేంద్రం''']] |- | align="right" |సహాయం:పరిచయం |[[సహాయం:పరిచయం|'''5.సహాయం:పరిచయం''']] | width="8%" align="right" |తెలుగులో టైపింగు సహాయం |[[వికీపీడియా:టైపింగు_సహాయం| '''10.తెలుగులో టైపింగు''']] |} == [[User:Muralikrishna m|Muralikrishna m]] అడుగుతున్న ప్రశ్న (03:43, 23 జూన్ 2022) == గురువుగారు నమస్కారం. గ్రామ పటం చేర్చడానికి సలహా ఇవ్వండి. రెఫెరెన్స్ నోట్స్ కావాలి. ధన్యవాదాలు --[[వాడుకరి:Muralikrishna m|Muralikrishna m]] ([[వాడుకరి చర్చ:Muralikrishna m|చర్చ]]) 03:43, 23 జూన్ 2022 (UTC) == ఆహ్వానం: '''వికీపీడియా పేజస్ వాంటింగ్ ఫోటోస్ (WPWP) 2022''' == '''వికీపీడియా పేజస్ వాంటింగ్ ఫోటోస్ (WPWP)''' అనేది ప్రతి యేటా నిర్వహించే ఉద్యమం. దీనిలో పాల్గొనే వాడుకరులు బొమ్మలు లేని వ్యాసాలలో బొమ్మలను చేరుస్తారు. వికీమీడియా నిర్వహించే అనేక ఫోటోగ్రఫీ పోటీలద్వారా, ఫోటో వాక్‌ల ద్వారా సేకరించిన ఫోటోలను వికీపీడియా వ్యాసాలలో ఉపయోగించడాన్ని ప్రోత్సహించడమే ఈ ఉద్యమం ఉద్దేశం. బొమ్మలు పాఠకుల దృష్టిని అక్షరాలకన్నా ఎక్కువగా ఆకర్షిస్తాయి. సచిత్ర వ్యాసాలు బొమ్మలు లేని వ్యాసాలతో పోలిస్తే ఆకర్షణీయంగా ఉండి పాఠకుల మనసును ఆకట్టుకుంటాయి. [[వికీ లవ్స్ మాన్యుమెంట్స్]], వికీ లవ్స్ ఆఫ్రికా, వికీ లవ్స్ ఎర్త్, వికీ లవ్స్ ఫోక్‌లోర్ వంటి అనేక అంతర్జాతీయ పోటీలద్వారా, ఇతర అనేక మార్గాల ద్వారా వికీమీడియా కామన్స్లో ఎన్నో వేల చిత్రాలను చేర్చారు. ఐతే వీటిలో కొన్ని మాత్రమే వికీపీడియా వ్యాసాలలో ఉపయోగించబడ్డాయి. ఈ ఖాళీని పూరించడమే ఈ ప్రాజెక్టు లక్ష్యం. ఈ ప్రాజెక్టుని ఘనంగా జరుపుకోవడానికి మన తెలుగు వికీపీడియా సభ్యులందరూ చొరవ తీసుకుంటారని ఆశిస్తున్నాము. ఆసక్తి గల సభ్యులు, మరిన్ని వివరాలకు , పాల్గొనటానికి ప్రాజెక్టు పేజీ [[వికీపీడియా:వికీప్రాజెక్టు/వికీపీడియా పేజస్ వాంటింగ్ ఫోటోస్ 2022|వికీపీడియా పేజస్ వాంటింగ్ ఫోటోస్ 2022]] ని చూడగలరు. మీ <span style="background:Gainsboro">[[User:Nskjnv|<font color="#FF9933">'''Nsk'''</font><font color="white">'''jnv'''</font> ]][[User Talk:Nskjnv|<font color="#128807">_{☚╣✉╠☛}</font>]] </span> 18:24, 28 జూన్ 2022 (UTC) == [[User:Muralikrishna m|Muralikrishna m]] అడుగుతున్న ప్రశ్న (04:17, 4 ఆగస్టు 2022) == హాయ్ సర్.. మీ ఆశీర్వాదం, అందరి సహకారంతో 100 రోజులు 100+ వ్యాసాలు (2022 ఏప్రిల్ 25 నుంచి 2022 ఆగస్టు 3) పూర్తిచేసాను. ధన్యవాదాలు. --[[వాడుకరి:Muralikrishna m|Muralikrishna m]] ([[వాడుకరి చర్చ:Muralikrishna m|చర్చ]]) 04:17, 4 ఆగస్టు 2022 (UTC) [[వాడుకరి:Muralikrishna m|మురళీ కృష్ణ]]గారు, అబినందనలు మీ కృషి ఇలాగే కొనసాగించగలరని మనవి: [[వాడుకరి:Kasyap|Kasyap]] ([[వాడుకరి చర్చ:Kasyap|చర్చ]]) 08:28, 4 ఆగస్టు 2022 (UTC) 1dyr5ehs0voo2549ow2rfq30ud7cyep 3615064 3615063 2022-08-04T08:29:54Z Kasyap 1606 /* Muralikrishna m అడుగుతున్న ప్రశ్న (04:17, 4 ఆగస్టు 2022) */ wikitext text/x-wiki మునపటి చర్చలు ఇక్కడ ఉన్నయ్ [[వాడుకరి చర్చ:Kasyap/పాతవి2]] == స్వాగతం == {| width="100%" cellspacing="0" cellpadding="6" style="line-height: 15px; background: #DDDDEE; border: 1px solid #6688AA;" |- | colspan="4" style="background:#800080;" |<big><span style="color:#F5F5F5 ">'' తెవికీకి స్వాగతం ! మీరూ వికీలో చేరండి. మీ స్నేహితులనూ చేర్పించండి. చరిత్ర సంస్కృతి, , పర్యాటక ప్రదేశాలు , ప్రముఖ వ్యక్తులు, సినిమా, భాష, నగరాలు, ఆహారం, పురాణాలు, సంగీతం, పట్టణాలు, గ్రామాలు, రచయితలు, కంప్యూటర్లు, సైన్సు, రాజ్యాంగ వ్యవస్థ, నదులు..ఇలా ఎన్నో విషయాలపై భావితరాల వారికి ఒక ఉచిత విజ్ఞాన సర్వస్వాన్ని అందించడంలో చేయి కలపండి. '' |- | colspan="4" |" '''తెలుగు వికిపీడియా లో మీ ఆసక్తికి ధన్యవాదాలు, నేను మీ తదుపరి రచనల కోసం ఎదురు చూస్తున్నాము ." "ఈ క్రింది పేజీలు మీకు సహాయపడతాయి, కాబట్టి దయచేసి వాటిని చదవడానికి కొంత సమయం కేటాయించండి.'''" |- | colspan="4" |మీ సవరణలకు సహాయపడేందుకు దిగువ పేజీలు డిజైన్ చేయబడ్డాయి. కాబట్టి వాటిని చదవడానికి కొంత సమయం తీసుకోండి! ఇవి మీ మార్గాన్ని వేగంగా కనుగొనడానికి సహాయపడతాయి. |- | align="right" |వికీపీడియా:ప్రాథమిక సూత్రాలు | width="38%" |[[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|'''1. వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము''']] | align="right" |వికీపీడియా:తెవికీలో వ్యాసాల దిద్దుబాటు |[[వికీపీడియా:పరిచయము 2|6'''.వికీపీడియా:పరిచయము 2''']][[వికీపీడియా:పరిచయము 2|తరచుగా పరిహరించదగ్గ దోషాలు]] |- | align="right" |వికీపీడియా:మార్గదర్శకాలు |[[వికీపీడియా:తెలుగులో రచనలు చెయ్యడం|'''2. వికీపీడియా:తెలుగులో రచనలు చెయ్యడం''']][[వికీపీడియా:తెలుగులో రచనలు చెయ్యడం|కమ్యూనిటీ ద్వారా స్వీకరించబడ్డ ప్రమాణాలు, ఆదేశాలు]] | width="8%" align="right" |వికీపీడియా:ప్లేగ్రౌండ్ | width="38%" |[[వికీపీడియా:5 నిమిషాల్లో వికీ|7'''. వికీపీడియా:5 నిమిషాల్లో వికీ''']][[వికీపీడియా:5 నిమిషాల్లో వికీ|వికీపీడియా ఎడిటింగ్ విధులను పరీక్షించడానికి]] |- | align="right" |సహాయం:ట్యుటోరియల్ |[[సహాయం:సూచిక|'''3.సహాయం:సూచిక''']][[సహాయం:సూచిక|బిగినర్స్ కొరకు దశలవారీ గైడ్]] | align="right" |వికీపీడియా మెంటారింగ్ ప్రోగ్రాం |[[వికీపీడియా:వికీప్రాజెక్టు/గ్రోత్ ప్రాజెక్టు|8'''. మెంటారింగ్ ప్రోగ్రాం'''.]][[వికీపీడియా:వికీప్రాజెక్టు/గ్రోత్ ప్రాజెక్టు|మీ మొదటి దశలతో వ్యక్తిగత సాయం]] |- | align="right" |వికీపీడియా సంప్రదింపు |[[వికీపీడియా:ప్రశ్నలు|'''4. వికీపీడియా:ప్రశ్నలు''']] | align="right" |సహాయం:FAQ |[[వికీపీడియా:సహాయ కేంద్రం|9'''. వికీపీడియా:సహాయ కేంద్రం''']] |- | align="right" |సహాయం:పరిచయం |[[సహాయం:పరిచయం|'''5.సహాయం:పరిచయం''']] | width="8%" align="right" |తెలుగులో టైపింగు సహాయం |[[వికీపీడియా:టైపింగు_సహాయం| '''10.తెలుగులో టైపింగు''']] |} == [[User:Muralikrishna m|Muralikrishna m]] అడుగుతున్న ప్రశ్న (03:43, 23 జూన్ 2022) == గురువుగారు నమస్కారం. గ్రామ పటం చేర్చడానికి సలహా ఇవ్వండి. రెఫెరెన్స్ నోట్స్ కావాలి. ధన్యవాదాలు --[[వాడుకరి:Muralikrishna m|Muralikrishna m]] ([[వాడుకరి చర్చ:Muralikrishna m|చర్చ]]) 03:43, 23 జూన్ 2022 (UTC) == ఆహ్వానం: '''వికీపీడియా పేజస్ వాంటింగ్ ఫోటోస్ (WPWP) 2022''' == '''వికీపీడియా పేజస్ వాంటింగ్ ఫోటోస్ (WPWP)''' అనేది ప్రతి యేటా నిర్వహించే ఉద్యమం. దీనిలో పాల్గొనే వాడుకరులు బొమ్మలు లేని వ్యాసాలలో బొమ్మలను చేరుస్తారు. వికీమీడియా నిర్వహించే అనేక ఫోటోగ్రఫీ పోటీలద్వారా, ఫోటో వాక్‌ల ద్వారా సేకరించిన ఫోటోలను వికీపీడియా వ్యాసాలలో ఉపయోగించడాన్ని ప్రోత్సహించడమే ఈ ఉద్యమం ఉద్దేశం. బొమ్మలు పాఠకుల దృష్టిని అక్షరాలకన్నా ఎక్కువగా ఆకర్షిస్తాయి. సచిత్ర వ్యాసాలు బొమ్మలు లేని వ్యాసాలతో పోలిస్తే ఆకర్షణీయంగా ఉండి పాఠకుల మనసును ఆకట్టుకుంటాయి. [[వికీ లవ్స్ మాన్యుమెంట్స్]], వికీ లవ్స్ ఆఫ్రికా, వికీ లవ్స్ ఎర్త్, వికీ లవ్స్ ఫోక్‌లోర్ వంటి అనేక అంతర్జాతీయ పోటీలద్వారా, ఇతర అనేక మార్గాల ద్వారా వికీమీడియా కామన్స్లో ఎన్నో వేల చిత్రాలను చేర్చారు. ఐతే వీటిలో కొన్ని మాత్రమే వికీపీడియా వ్యాసాలలో ఉపయోగించబడ్డాయి. ఈ ఖాళీని పూరించడమే ఈ ప్రాజెక్టు లక్ష్యం. ఈ ప్రాజెక్టుని ఘనంగా జరుపుకోవడానికి మన తెలుగు వికీపీడియా సభ్యులందరూ చొరవ తీసుకుంటారని ఆశిస్తున్నాము. ఆసక్తి గల సభ్యులు, మరిన్ని వివరాలకు , పాల్గొనటానికి ప్రాజెక్టు పేజీ [[వికీపీడియా:వికీప్రాజెక్టు/వికీపీడియా పేజస్ వాంటింగ్ ఫోటోస్ 2022|వికీపీడియా పేజస్ వాంటింగ్ ఫోటోస్ 2022]] ని చూడగలరు. మీ <span style="background:Gainsboro">[[User:Nskjnv|<font color="#FF9933">'''Nsk'''</font><font color="white">'''jnv'''</font> ]][[User Talk:Nskjnv|<font color="#128807">_{☚╣✉╠☛}</font>]] </span> 18:24, 28 జూన్ 2022 (UTC) == [[User:Muralikrishna m|Muralikrishna m]] అడుగుతున్న ప్రశ్న (04:17, 4 ఆగస్టు 2022) == హాయ్ సర్.. మీ ఆశీర్వాదం, అందరి సహకారంతో 100 రోజులు 100+ వ్యాసాలు (2022 ఏప్రిల్ 25 నుంచి 2022 ఆగస్టు 3) పూర్తిచేసాను. ధన్యవాదాలు. --[[వాడుకరి:Muralikrishna m|Muralikrishna m]] ([[వాడుకరి చర్చ:Muralikrishna m|చర్చ]]) 04:17, 4 ఆగస్టు 2022 (UTC) [[వాడుకరి:Muralikrishna m|మురళీ కృష్ణ]]గారు, అభినందనలు మీ కృషి ఇలాగే కొనసాగించగలరని మనవి: [[వాడుకరి:Kasyap|Kasyap]] ([[వాడుకరి చర్చ:Kasyap|చర్చ]]) 08:28, 4 ఆగస్టు 2022 (UTC) 52wip0cr0sfagcaxe3mrd1teb6wy444 3615065 3615064 2022-08-04T08:34:30Z Muralikrishna m 106628 /* Muralikrishna m అడుగుతున్న ప్రశ్న (04:17, 4 ఆగస్టు 2022) */ సమాధానం wikitext text/x-wiki మునపటి చర్చలు ఇక్కడ ఉన్నయ్ [[వాడుకరి చర్చ:Kasyap/పాతవి2]] == స్వాగతం == {| width="100%" cellspacing="0" cellpadding="6" style="line-height: 15px; background: #DDDDEE; border: 1px solid #6688AA;" |- | colspan="4" style="background:#800080;" |<big><span style="color:#F5F5F5 ">'' తెవికీకి స్వాగతం ! మీరూ వికీలో చేరండి. మీ స్నేహితులనూ చేర్పించండి. చరిత్ర సంస్కృతి, , పర్యాటక ప్రదేశాలు , ప్రముఖ వ్యక్తులు, సినిమా, భాష, నగరాలు, ఆహారం, పురాణాలు, సంగీతం, పట్టణాలు, గ్రామాలు, రచయితలు, కంప్యూటర్లు, సైన్సు, రాజ్యాంగ వ్యవస్థ, నదులు..ఇలా ఎన్నో విషయాలపై భావితరాల వారికి ఒక ఉచిత విజ్ఞాన సర్వస్వాన్ని అందించడంలో చేయి కలపండి. '' |- | colspan="4" |" '''తెలుగు వికిపీడియా లో మీ ఆసక్తికి ధన్యవాదాలు, నేను మీ తదుపరి రచనల కోసం ఎదురు చూస్తున్నాము ." "ఈ క్రింది పేజీలు మీకు సహాయపడతాయి, కాబట్టి దయచేసి వాటిని చదవడానికి కొంత సమయం కేటాయించండి.'''" |- | colspan="4" |మీ సవరణలకు సహాయపడేందుకు దిగువ పేజీలు డిజైన్ చేయబడ్డాయి. కాబట్టి వాటిని చదవడానికి కొంత సమయం తీసుకోండి! ఇవి మీ మార్గాన్ని వేగంగా కనుగొనడానికి సహాయపడతాయి. |- | align="right" |వికీపీడియా:ప్రాథమిక సూత్రాలు | width="38%" |[[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|'''1. వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము''']] | align="right" |వికీపీడియా:తెవికీలో వ్యాసాల దిద్దుబాటు |[[వికీపీడియా:పరిచయము 2|6'''.వికీపీడియా:పరిచయము 2''']][[వికీపీడియా:పరిచయము 2|తరచుగా పరిహరించదగ్గ దోషాలు]] |- | align="right" |వికీపీడియా:మార్గదర్శకాలు |[[వికీపీడియా:తెలుగులో రచనలు చెయ్యడం|'''2. వికీపీడియా:తెలుగులో రచనలు చెయ్యడం''']][[వికీపీడియా:తెలుగులో రచనలు చెయ్యడం|కమ్యూనిటీ ద్వారా స్వీకరించబడ్డ ప్రమాణాలు, ఆదేశాలు]] | width="8%" align="right" |వికీపీడియా:ప్లేగ్రౌండ్ | width="38%" |[[వికీపీడియా:5 నిమిషాల్లో వికీ|7'''. వికీపీడియా:5 నిమిషాల్లో వికీ''']][[వికీపీడియా:5 నిమిషాల్లో వికీ|వికీపీడియా ఎడిటింగ్ విధులను పరీక్షించడానికి]] |- | align="right" |సహాయం:ట్యుటోరియల్ |[[సహాయం:సూచిక|'''3.సహాయం:సూచిక''']][[సహాయం:సూచిక|బిగినర్స్ కొరకు దశలవారీ గైడ్]] | align="right" |వికీపీడియా మెంటారింగ్ ప్రోగ్రాం |[[వికీపీడియా:వికీప్రాజెక్టు/గ్రోత్ ప్రాజెక్టు|8'''. మెంటారింగ్ ప్రోగ్రాం'''.]][[వికీపీడియా:వికీప్రాజెక్టు/గ్రోత్ ప్రాజెక్టు|మీ మొదటి దశలతో వ్యక్తిగత సాయం]] |- | align="right" |వికీపీడియా సంప్రదింపు |[[వికీపీడియా:ప్రశ్నలు|'''4. వికీపీడియా:ప్రశ్నలు''']] | align="right" |సహాయం:FAQ |[[వికీపీడియా:సహాయ కేంద్రం|9'''. వికీపీడియా:సహాయ కేంద్రం''']] |- | align="right" |సహాయం:పరిచయం |[[సహాయం:పరిచయం|'''5.సహాయం:పరిచయం''']] | width="8%" align="right" |తెలుగులో టైపింగు సహాయం |[[వికీపీడియా:టైపింగు_సహాయం| '''10.తెలుగులో టైపింగు''']] |} == [[User:Muralikrishna m|Muralikrishna m]] అడుగుతున్న ప్రశ్న (03:43, 23 జూన్ 2022) == గురువుగారు నమస్కారం. గ్రామ పటం చేర్చడానికి సలహా ఇవ్వండి. రెఫెరెన్స్ నోట్స్ కావాలి. ధన్యవాదాలు --[[వాడుకరి:Muralikrishna m|Muralikrishna m]] ([[వాడుకరి చర్చ:Muralikrishna m|చర్చ]]) 03:43, 23 జూన్ 2022 (UTC) == ఆహ్వానం: '''వికీపీడియా పేజస్ వాంటింగ్ ఫోటోస్ (WPWP) 2022''' == '''వికీపీడియా పేజస్ వాంటింగ్ ఫోటోస్ (WPWP)''' అనేది ప్రతి యేటా నిర్వహించే ఉద్యమం. దీనిలో పాల్గొనే వాడుకరులు బొమ్మలు లేని వ్యాసాలలో బొమ్మలను చేరుస్తారు. వికీమీడియా నిర్వహించే అనేక ఫోటోగ్రఫీ పోటీలద్వారా, ఫోటో వాక్‌ల ద్వారా సేకరించిన ఫోటోలను వికీపీడియా వ్యాసాలలో ఉపయోగించడాన్ని ప్రోత్సహించడమే ఈ ఉద్యమం ఉద్దేశం. బొమ్మలు పాఠకుల దృష్టిని అక్షరాలకన్నా ఎక్కువగా ఆకర్షిస్తాయి. సచిత్ర వ్యాసాలు బొమ్మలు లేని వ్యాసాలతో పోలిస్తే ఆకర్షణీయంగా ఉండి పాఠకుల మనసును ఆకట్టుకుంటాయి. [[వికీ లవ్స్ మాన్యుమెంట్స్]], వికీ లవ్స్ ఆఫ్రికా, వికీ లవ్స్ ఎర్త్, వికీ లవ్స్ ఫోక్‌లోర్ వంటి అనేక అంతర్జాతీయ పోటీలద్వారా, ఇతర అనేక మార్గాల ద్వారా వికీమీడియా కామన్స్లో ఎన్నో వేల చిత్రాలను చేర్చారు. ఐతే వీటిలో కొన్ని మాత్రమే వికీపీడియా వ్యాసాలలో ఉపయోగించబడ్డాయి. ఈ ఖాళీని పూరించడమే ఈ ప్రాజెక్టు లక్ష్యం. ఈ ప్రాజెక్టుని ఘనంగా జరుపుకోవడానికి మన తెలుగు వికీపీడియా సభ్యులందరూ చొరవ తీసుకుంటారని ఆశిస్తున్నాము. ఆసక్తి గల సభ్యులు, మరిన్ని వివరాలకు , పాల్గొనటానికి ప్రాజెక్టు పేజీ [[వికీపీడియా:వికీప్రాజెక్టు/వికీపీడియా పేజస్ వాంటింగ్ ఫోటోస్ 2022|వికీపీడియా పేజస్ వాంటింగ్ ఫోటోస్ 2022]] ని చూడగలరు. మీ <span style="background:Gainsboro">[[User:Nskjnv|<font color="#FF9933">'''Nsk'''</font><font color="white">'''jnv'''</font> ]][[User Talk:Nskjnv|<font color="#128807">_{☚╣✉╠☛}</font>]] </span> 18:24, 28 జూన్ 2022 (UTC) == [[User:Muralikrishna m|Muralikrishna m]] అడుగుతున్న ప్రశ్న (04:17, 4 ఆగస్టు 2022) == హాయ్ సర్.. మీ ఆశీర్వాదం, అందరి సహకారంతో 100 రోజులు 100+ వ్యాసాలు (2022 ఏప్రిల్ 25 నుంచి 2022 ఆగస్టు 3) పూర్తిచేసాను. ధన్యవాదాలు. --[[వాడుకరి:Muralikrishna m|Muralikrishna m]] ([[వాడుకరి చర్చ:Muralikrishna m|చర్చ]]) 04:17, 4 ఆగస్టు 2022 (UTC) [[వాడుకరి:Muralikrishna m|మురళీ కృష్ణ]]గారు, అభినందనలు మీ కృషి ఇలాగే కొనసాగించగలరని మనవి: [[వాడుకరి:Kasyap|Kasyap]] ([[వాడుకరి చర్చ:Kasyap|చర్చ]]) 08:28, 4 ఆగస్టు 2022 (UTC) :ధన్యవాదాలు గురువుగారు.. [[వాడుకరి:Muralikrishna m|Muralikrishna m]] ([[వాడుకరి చర్చ:Muralikrishna m|చర్చ]]) 08:34, 4 ఆగస్టు 2022 (UTC) budv7wlg1uua4bigxg21ie2mdd7a2oq 0 326480 3614956 3452259 2022-08-04T04:53:21Z Muralikrishna m 106628 wikitext text/x-wiki [[వేరుశనగ]] పంట లో ముఖ్యంగా '''తిక్కా ఆకుమచ్చ తెగులు''' పంటను ఆశించి తీవ్రంగా నష్టపరుస్తాయి. ఈ తెగులు సర్కొస్పోర అరచిడికోల అనే [[శిలీంధ్రం|శిలీంద్రం]] ద్వారా పంటẾకు వ్యాపిస్తుంది. ఈ తిక్క ఆకుమచ్చ తెగులు 2 రకాలు.<ref>{{Cite web|url=http://vyavasayam.telangana.gov.in/etharavishayalu/pantalayajamanyam/mirapa/tegullu/|title=తెగుళ్ల నివారణ|website=వ్యవసాయ శాఖ తెలంగాణ|url-status=dead|access-date=2021-05-23|archive-date=2021-05-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20210516152203/http://vyavasayam.telangana.gov.in/etharavishayalu/pantalayajamanyam/mirapa/tegullu/}}</ref> == ముందుగా వచ్చే ఆకు మచ్చ తెగులు == === లక్షణాలు === [[వేరుశెనగ]] పైరుకు ముందుగా ఈ ఆకుమచ్చ తెగులు సోకుతుంది . కాబట్టి దీనిని ముందుగా వచ్చే ఆకు మచ్చ తెగులు అంటారు . పైరుపై ఈ తెగులు విత్తిన 30 రోజులు తరువాత కనిపిస్తుంది. మొదట [[పత్రము|ఆకు]]<nowiki/>ల పైన చిన్న చిన్న మచ్చలు ఏర్పడును . ఇవి పెరిగి గుండ్రటి 1-10 మిల్లీ మీటర్ల ల [[వ్యాసం (గణిత శాస్త్రము)|వ్యాసం]] గల గోధుమ వర్ణంగల నల్లటి మచ్చలు ఏర్పడతాయి . ఈ మచ్చ చుట్టూ పసుపు పచ్చని వలయం ఉన్న మచ్చలు ఆకుల పై భాగాన నిర్దిష్టంగా కనిపించును . ఈ శిలీంద్రపు బీజాలు మచ్చపై భాగాన పెరగడం చేత మచ్చలకు నలుపు వర్ణం ఏర్పడును . ఈ మచ్చలు ఆకు అంతటా వ్యాపించి ఆకులు ఎండి రాలిపోవును . ఈ శిలీంధ్రం ఆకు తొడిమె , కాండపు భాగాన్ని కూడా ఆశిస్తుందిి. == ఆలస్యంగా వచ్చే ఆకు మచ్చ తెగులు == === లక్షణాలు === ఈ తెగులు పంట విత్తిన 40-45 రోజుల తరువాత [[వేరుశనగ]] పైరు పై ఈ తెగులు లక్షణాలు కనపడతాయి . ఆకులపైన నిర్దరితమైన చిన్న చిన్న మచ్చలు ఏర్పడి అవి పెరిగి గుండ్రంగా మారి నలుపు లేదా ముదురు గోధుమ వర్గానికి మారును . సామాన్యంగా ఈ మచ్చల చుట్టూ పసుపు పచ్చని పలయాలు ఉండవు . ఆకు, అడుగు భాగాన శిలీంధ్ర బీజాల పెరుగుదల వలన నల్లటి మచ్చలు అగుపడును . ఈ మచ్చలలో శిలీంద్రబీజాల వలయాలుగా ఉండును . ఈ శిలిద్ధం ఆకు తొడిమె , కాండాన్ని కూడా ఆశించును . ఈ ఆకు మచ్చ తెగులు వాతావరణంలో అధిక తేమ కలిగి ఉండి [[ఉష్ణోగ్రత]] 26-30సెం.గ్రే , ఉన్నపుడు మరియు వేరుశనగ తరువాత వేరుశనగ వేసినప్పుడు , తెగులు ఉధృతి ఎక్కువగా ఉంటుంది.<ref>{{Cite news|title=వేరు శనగకు వైరస్ తెగులు|date=|work=ప్రజా శక్తి jan 2, 2020}}</ref> == వ్యాప్తి == ఇది విత్తనాలలోను , పంట అవశేషాలలో జీవిస్తుంది . గాలి ద్వారా ఒక మొక్క నుండి ఇంకో మొక్కకు వ్యాప్తి చెందుతుంది . == యాజమాన్య పద్ధతులు == 1.ఆరోగ్యవంతమైన విత్తనానాన్ని ఎన్నుకోవాలి. 2.విత్తనం విత్తేముందు [[బీజామృతం]] తో [[విత్తనశుద్ధి]] చేయాలి. 3.తెగులును తట్టుకొనే రకాలైన వేమన , నవీన్ , తిరుపతి - 3 వంటి రకాలను విత్తుకోవాలి == నివారణ == === సేంద్రియ నివారణ === 1. 6లీ. పుల్లటి [[మజ్జిగ]] ను 100 లీ. [[నీరు|నీటి]]<nowiki/>లో కలిపి [[ఎకరం|ఎకరా]] పొలం లో పిచికారి చేయాలి. 2.4లీ. శొంఠి పాల కషాయాన్ని 200 లీ. నీటికి కలిపి ఎకరా పొలం లో పిచికారి చేయాలి. === రసాయన నివారణ === 1.కార్బండిజం , మాంకోజెట్ ను పొలం పై పిచికారి చేయాలి.<ref>{{Cite book|title=వివిధ పంటలకు వచ్చే చీడ పీడలు వాటి యాజమాన్య పద్ధతులు|publisher=ఏకలవ్య ఫౌండేషన్ సేంద్రియ వ్యవసాయం}}</ref> == మూలాలు == <references /> [[వర్గం:వ్యవసాయం]] [[వర్గం:పంటలు]] [[వర్గం:వ్యాధులు]] [[వర్గం:తెగుళ్లు]] 8o58ajr0kk0oavpru47rqoonz00icyx 3614960 3614956 2022-08-04T04:57:06Z Muralikrishna m 106628 wikitext text/x-wiki [[వేరుశనగ]] పంట లో ముఖ్యంగా '''తిక్కా ఆకుమచ్చ తెగులు''' పంటను ఆశించి తీవ్రంగా నష్టపరుస్తాయి. ఈ తెగులు సర్కొస్పోర అరచిడికోల అనే [[శిలీంధ్రం|శిలీంద్రం]] ద్వారా పంటẾకు వ్యాపిస్తుంది. ఈ తిక్క ఆకుమచ్చ తెగులు 2 రకాలు.<ref>{{Cite web|url=http://vyavasayam.telangana.gov.in/etharavishayalu/pantalayajamanyam/mirapa/tegullu/|title=తెగుళ్ల నివారణ|website=వ్యవసాయ శాఖ తెలంగాణ|url-status=dead|access-date=2021-05-23|archive-date=2021-05-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20210516152203/http://vyavasayam.telangana.gov.in/etharavishayalu/pantalayajamanyam/mirapa/tegullu/}}</ref> [[దస్త్రం:Groundnut crop.jpeg|thumb|వేరుశెనగ పైరుకు తెగులు]] == ముందుగా వచ్చే ఆకు మచ్చ తెగులు == === లక్షణాలు === [[వేరుశెనగ]] పైరుకు ముందుగా ఈ ఆకుమచ్చ తెగులు సోకుతుంది. కాబట్టి దీనిని ముందుగా వచ్చే ఆకు మచ్చ తెగులు అంటారు . పైరుపై ఈ తెగులు విత్తిన 30 రోజులు తరువాత కనిపిస్తుంది. మొదట [[పత్రము|ఆకు]]<nowiki/>ల పైన చిన్న చిన్న మచ్చలు ఏర్పడును . ఇవి పెరిగి గుండ్రటి 1-10 మిల్లీ మీటర్ల ల [[వ్యాసం (గణిత శాస్త్రము)|వ్యాసం]] గల గోధుమ వర్ణంగల నల్లటి మచ్చలు ఏర్పడతాయి . ఈ మచ్చ చుట్టూ పసుపు పచ్చని వలయం ఉన్న మచ్చలు ఆకుల పై భాగాన నిర్దిష్టంగా కనిపించును . ఈ శిలీంద్రపు బీజాలు మచ్చపై భాగాన పెరగడం చేత మచ్చలకు నలుపు వర్ణం ఏర్పడును . ఈ మచ్చలు ఆకు అంతటా వ్యాపించి ఆకులు ఎండి రాలిపోవును . ఈ శిలీంధ్రం ఆకు తొడిమె , కాండపు భాగాన్ని కూడా ఆశిస్తుందిి. == ఆలస్యంగా వచ్చే ఆకు మచ్చ తెగులు == === లక్షణాలు === ఈ తెగులు పంట విత్తిన 40-45 రోజుల తరువాత [[వేరుశనగ]] పైరు పై ఈ తెగులు లక్షణాలు కనపడతాయి . ఆకులపైన నిర్దరితమైన చిన్న చిన్న మచ్చలు ఏర్పడి అవి పెరిగి గుండ్రంగా మారి నలుపు లేదా ముదురు గోధుమ వర్గానికి మారును . సామాన్యంగా ఈ మచ్చల చుట్టూ పసుపు పచ్చని పలయాలు ఉండవు . ఆకు, అడుగు భాగాన శిలీంధ్ర బీజాల పెరుగుదల వలన నల్లటి మచ్చలు అగుపడును . ఈ మచ్చలలో శిలీంద్రబీజాల వలయాలుగా ఉండును . ఈ శిలిద్ధం ఆకు తొడిమె , కాండాన్ని కూడా ఆశించును . ఈ ఆకు మచ్చ తెగులు వాతావరణంలో అధిక తేమ కలిగి ఉండి [[ఉష్ణోగ్రత]] 26-30సెం.గ్రే , ఉన్నపుడు మరియు వేరుశనగ తరువాత వేరుశనగ వేసినప్పుడు , తెగులు ఉధృతి ఎక్కువగా ఉంటుంది.<ref>{{Cite news|title=వేరు శనగకు వైరస్ తెగులు|date=|work=ప్రజా శక్తి jan 2, 2020}}</ref> == వ్యాప్తి == ఇది విత్తనాలలోను , పంట అవశేషాలలో జీవిస్తుంది . గాలి ద్వారా ఒక మొక్క నుండి ఇంకో మొక్కకు వ్యాప్తి చెందుతుంది . == యాజమాన్య పద్ధతులు == 1.ఆరోగ్యవంతమైన విత్తనానాన్ని ఎన్నుకోవాలి. 2.విత్తనం విత్తేముందు [[బీజామృతం]] తో [[విత్తనశుద్ధి]] చేయాలి. 3.తెగులును తట్టుకొనే రకాలైన వేమన , నవీన్ , తిరుపతి - 3 వంటి రకాలను విత్తుకోవాలి == నివారణ == === సేంద్రియ నివారణ === 1. 6లీ. పుల్లటి [[మజ్జిగ]] ను 100 లీ. [[నీరు|నీటి]]<nowiki/>లో కలిపి [[ఎకరం|ఎకరా]] పొలం లో పిచికారి చేయాలి. 2.4లీ. శొంఠి పాల కషాయాన్ని 200 లీ. నీటికి కలిపి ఎకరా పొలం లో పిచికారి చేయాలి. === రసాయన నివారణ === 1.కార్బండిజం , మాంకోజెట్ ను పొలం పై పిచికారి చేయాలి.<ref>{{Cite book|title=వివిధ పంటలకు వచ్చే చీడ పీడలు వాటి యాజమాన్య పద్ధతులు|publisher=ఏకలవ్య ఫౌండేషన్ సేంద్రియ వ్యవసాయం}}</ref> == మూలాలు == <references /> [[వర్గం:వ్యవసాయం]] [[వర్గం:పంటలు]] [[వర్గం:వ్యాధులు]] [[వర్గం:తెగుళ్లు]] l11yuydvtfdthjdlu8uu3uo26g9siyt 1 329031 3614661 3339677 2022-08-03T13:26:11Z యర్రా రామారావు 28161 సమాచారపెట్టె ఉన్నందున మూస తొలగించాను wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 1 329407 3614693 3226240 2022-08-03T14:32:48Z Reo kwon 80455 Reo kwon, [[చర్చ:సారధీ పిక్చర్స్]] పేజీని [[చర్చ:సారథి స్టూడియో]] కు తరలించారు: https://en.wikipedia.org/wiki/Saradhi_Studios#/media/File:Sarathi_studios,_Ameerpet.jpg wikitext text/x-wiki {{Infobox requested|వ్యాసం రకం=సంస్థ}} hec63y7dzggho4wck6fi5hibumes0y6 0 330325 3614672 3585557 2022-08-03T13:45:47Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* సాంకేతిక నిపుణులు */ wikitext text/x-wiki {{Infobox film | name = ఖాకీ | image = Theeran Adhigaaram Ondru poster.jpg | caption = | director = హెచ్. వినోద్ | producer = ప్రభు ఎస్ ఆర్<br />ప్రకాష్ బాబు<br />ఉమేశ్‌ గుప్తా<br />సుభాష్‌ గుప్తా | writer = హెచ్. వినోత్ | based_on = ఆపరేషన్ బావారై | starring = [[కార్తీ]]<br />[[రకుల్ ప్రీత్ సింగ్]]<br /> అభిమన్యు సింగ్ | music = గిబ్రాన్ | cinematography = సత్యన్‌ సూరన్ | editing = టి.శివానందీశ్వరన్ | studio = డ్రీం వారియర్ పిక్చర్స్ | distributor = రిలయన్స్ ఎంటర్టైన్మెంట్ | released = {{Film date|df=yes|2017|11|17|}} | runtime = 163 నిముషాలు | country ={{IND}} | language = తెలుగు | budget = | gross = }} '''ఖాకీ''' 2017లో విడుదలైన తెలుగు సినిమా. డ్రీం వారియర్ పిక్చర్స్ బ్యానర్ పై ప్రభు ఎస్ ఆర్, ప్రకాష్ బాబు ఎస్ ఆర్ నిర్మించిన ఈ చిత్రం [[తమిళం]]లో '‘ధీరన్‌ అదిగారమ్‌ ఒండ్రు' గా మరియు [[తెలుగు]]లో 'ఖాకీ' పేరుతో 17 నవంబర్ 2017లో విడుదలైంది. [[కార్తీ]], [[రకుల్ ప్రీత్ సింగ్]] హీరో హీరోయిన్ గా నటించిన ఈ చిత్రానికి హెచ్ వినోద్ దర్శకత్వం వహించాడు.<ref name="Delving into cop’s psyche">{{cite news |last1=The Hindu |first1=Y. Sunita |title=Delving into cop’s psyche |url=https://www.thehindu.com/entertainment/movies/director-vinoth-on-karthi-starrer-khakee/article19949339.ece |accessdate=28 June 2021 |work=The Hindu |date=30 October 2017 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180716200833/https://www.thehindu.com/entertainment/movies/director-vinoth-on-karthi-starrer-khakee/article19949339.ece |archivedate=16 జూలై 2018 |language=en-IN |url-status=live }}</ref> ==కథ== ధీరజ్(కార్తీ) పోలీస్ కావటంకోసం చాలా కష్టపడతాడు. ఈ క్రమంలో ప్రియ(రకుల్ ప్రీత్ సింగ్)ను ప్రేమించి పెళ్లి చేసుకుంటాడు. పోలీస్ ట్రైనింగ్ ముగించుకొని డి.ఎస్.పిగా చార్జ్ తీసుకొన్నాక ధీరజ్ (కార్తీ) చూసిన మొదటి ఫైల్ ఓ హత్యలకు సంబంధించినది. ఈ పరిస్థితుల్లో ధీరజ్ ఏం చేస్తాడు? ఆ గ్యాంగ్ నేత ఓమా ను ఎలా ట్రాప్ చేస్తాడు? చివరకు ధీరజ్ ఎలా విజయం సాధిస్తాడు అన్నదే మిగతా కథ.<ref name="'ఖాకీ' మూవీ రివ్యూ">{{cite news |last1=Sakshi |title='ఖాకీ' మూవీ రివ్యూ |url=https://m.sakshi.com/news/movies/karthi-khakee-movie-review-953436 |accessdate=28 June 2021 |work=Sakshi |date=17 November 2017 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210628064423/https://m.sakshi.com/news/movies/karthi-khakee-movie-review-953436 |archivedate=28 జూన్ 2021 |language=te |url-status=live }}</ref> ==నటీనటులు== *[[కార్తీ]] *[[రకుల్ ప్రీత్ సింగ్]] *[[అభిమన్యు సింగ్]] *బోస్ వెంకట్ *మనోబాల *బోస్ వెంకట్ *రోహిత్ పాథక్ *నారా శ్రీనివాస్ *సురేందర్ ఠాకూర్ *ప్రయాస్ మాన్ *కిషోర్ కందం *జమీల్ ఖాన్ *కళ్యాణి నటరాజన్ ==సాంకేతిక నిపుణులు== * బ్యానర్: డ్రీం వారియర్ పిక్చర్స్ *నిర్మాతలు: ప్రభు ఎస్ ఆర్, ప్రకాష్ బాబు, ఉమేశ్‌ గుప్తా, సుభాష్‌ గుప్తా<ref name=".7...7...7 వస్తున్నాడీ ఖాకి!">{{cite news |last1=Sakshi |title=.7...7...7 వస్తున్నాడీ ఖాకి! |url=https://m.sakshi.com/news/movies/karthi-khakee-movie-teaser-month-27-938190 |accessdate=28 June 2021 |work=Sakshi |date=25 September 2017 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210628053215/https://m.sakshi.com/news/movies/karthi-khakee-movie-teaser-month-27-938190 |archivedate=28 జూన్ 2021 |language=te |url-status=live }}</ref> *దర్శకత్వం: హెచ్. వినోత్ <ref name="Karthi is a complete actor: Vinoth">{{cite news |last1=Deccan Chronicle |first1= |title=Karthi is a complete actor: Vinoth |url=https://www.deccanchronicle.com/entertainment/kollywood/140917/karthi-is-a-complete-actor-vinoth.html |accessdate=28 June 2021 |work=Deccan Chronicle |date=14 September 2017 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180716201210/https://www.deccanchronicle.com/entertainment/kollywood/140917/karthi-is-a-complete-actor-vinoth.html |archivedate=16 జూలై 2018 |language=en |url-status=live }}</ref> *సంగీతం : గిబ్రాన్ *పాటలు: వెన్నెలకంటి *కెమెరా: సత్యన్‌ సూరన్ *మాటలు: శశాంక్ వెన్నెలకంటి *ఆర్ట్: కె.ఖాదిర్ *ఎడిటింగ్: టి.శివానందీశ్వరన్ *ఫైట్స్: [[దిలీప్ సుబ్బరాయన్]] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:2017 సినిమాలు]] [[వర్గం:2017 తెలుగు సినిమాలు]] 3oo3owxv8p4vr99ze16l3oz19augfs3 0 330604 3614922 3257584 2022-08-04T03:47:56Z Nagarani Bethi 60383 wikitext text/x-wiki {{inuse}} '''రేణుకాపూర్''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[రంగారెడ్డి జిల్లా]], [[బాలాపూర్ మండలం|బాలాపూర్]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>{{Cite web |url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2021-07-04 |website= |archive-date=2019-06-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612075802/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/250.Rangareddy-Final.pdf }}</ref> == జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో == 2016 అక్టోబరు 11న చేసిన తెలంగాణ జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ గ్రామం పాత రంగారెడ్డి జిల్లాలోని [[సరూర్‌నగర్‌ మండలం|సరూర్‌నగర్‌ మండలంలో]] ఉండేది. పునర్వ్యవస్థీకరణలో దీన్ని కొత్తగా ఏర్పాటుచేసిన బాలాపూర్ మండలంలోకి చేర్చారు.<ref>{{Cite web|title=రంగారెడ్డి జిల్లా|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211227084046/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Rangareddy.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2022-08-04|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ}}</ref> ==సమీప గ్రామాలు== ఇక్కడికి సమీపంలో బాబానగర్, బాలాజీ నగర్, చంద్రాయనగుట్ట, కాంచన్ బాగ్, హఫీజ్ బాబా నగర్, [[కుర్మల్‌గూడ]], ఖానాపూర్, నాదర్‌గుల్ మొదలైన ప్రాంతాలు ఉన్నాయి.<ref>{{Cite web|url=http://www.onefivenine.com/india/villages/Rangareddi/Saroornagar/Renukapur|title=Renukapur , Saroornagar|website=www.onefivenine.com|access-date=2021-07-04}}</ref> ==రవాణ సౌకర్యాలు== ఈ గ్రామానికి అన్ని ప్రాంతాలనుండి రోడ్డు వసతి కలిగి బస్సుల సౌకర్యము ఉంది. ఇక్కడికి 10 కి.మీ దూరములో రైలు వసతి లేదు. [[ఫలక్‌నామా రైల్వే స్టేషను]], [[ఉప్పుగూడ రైల్వే స్టేషను]] సమీపములో ఉన్నాయి. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లంకెలు== {{బాలాపూర్ (రంగారెడ్డి) మండలంలోని గ్రామాలు}} bv7g5hoyklngqf4p1g6zzqdklff0kxy 0 333552 3614670 3559674 2022-08-03T13:43:42Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* సాంకేతిక నిపుణులు */ wikitext text/x-wiki {{short description|2022 Telugu language epic film}} {{Infobox film | name = హరిహర వీరమల్లు | image = | caption = | director =[[జాగర్లమూడి రాధాకృష్ణ|క్రిష్]] | producer = ఎ.దయాకర్ రావు <br />[[ఎ.ఎం.రత్నం]] <br><small>(సమర్పణ)</small> | writer = | starring = [[పవన్ కళ్యాణ్]] , [[నిధి అగర్వాల్]], అర్జున్ రాంపాల్ | music = [[ఎం.ఎం.కీరవాణి]] | cinematography = జ్ఞానశేఖర్ | editing = స్రావం | studio = మెగా సూర్య ప్రొడక్షన్స్ | released = {{Film date|df=y|2022|1}} | runtime = | country = {{IND}} | language = తెలుగు | budget = 150 కోట్లు <ref name="iebudget">{{cite web |title=Hari Hara Veeramallu: Nidhhi Agerwal becomes Panchami for Pawan Kalyan-starrer |url=https://indianexpress.com/article/entertainment/telugu/hari-hara-veeramallu-nidhhi-agerwal-becomes-panchami-for-pawan-kalyan-starrer-7457983/ |website=The Indian Express |date=17 August 2021}}</ref> | gross = }} '''హరిహర వీరమల్లు''' 2021లో రూపొందుతున్న తెలుగు సినిమా. మెగా సూర్య ప్రొడక్షన్స్ బ్యానర్ పై [[ఎ.ఎం.రత్నం]] సమర్పణలో ఎ.దయాకర్ రావు నిర్మిస్తున్న ఈ చిత్రానికి [[జాగర్లమూడి రాధాకృష్ణ|క్రిష్]] దర్శకత్వం వహిస్తున్నాడు. [[పవన్ కళ్యాణ్]] , [[నిధి అగర్వాల్]], అర్జున్ రాంపాల్ ప్రధాన పాత్రల్లో నటిస్తున్న హరి హర వీరమల్లు పీరియాడికల్‌ యాక్షన్‌ చిత్రం.<ref>{{Cite web|url=https://www.eenadu.net/telugu-news/movies/nidhi-agarwal-revealed-by-hari-hara-veeramallu-suspense/0201/122009494|title=Nidhi Agarwal ‘హరిహర వీరమల్లు’ గురించి ఆసక్తికర విషయాన్ని చెప్పిన నిధి|website=EENADU|language=te|access-date=2022-01-13}}</ref> ==నటీనటులు== *[[పవన్ కళ్యాణ్]] *[[నిధి అగర్వాల్]] <ref name="Hari Hara Veera Mallu : పవన్ పక్కన ‘పంచమి’ గా నిధి అగర్వాల్.. {{!}} Nidhhi Agerwal">{{cite news |last1=10TV |title=Hari Hara Veera Mallu : పవన్ పక్కన ‘పంచమి’ గా నిధి అగర్వాల్.. {{!}} Nidhhi Agerwal |url=https://10tv.in/movies/nidhhi-agerwal-as-pnchami-in-pawan-kalyan-hari-hara-veera-mallu-264161.html |accessdate=18 August 2021 |work= |date=17 August 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210818092704/https://10tv.in/movies/nidhhi-agerwal-as-pnchami-in-pawan-kalyan-hari-hara-veera-mallu-264161.html |archivedate=18 August 2021 |language=telugu |url-status=live }}</ref> *[[అర్జున్ రాంపాల్]] <ref name="బాలీవుడ్ యాక్టర్స్ తో షూట్ మొదలు పెట్టిన 'హరి హర వీరమల్లు'">{{cite news |last1=10TV |title=బాలీవుడ్ యాక్టర్స్ తో షూట్ మొదలు పెట్టిన 'హరి హర వీరమల్లు' |url=https://10tv.in/movies/hari-hara-veeramallu-shoot-starts-303103.html |accessdate=3 November 2021 |work=10TV |date=3 November 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20211103061117/https://10tv.in/movies/hari-hara-veeramallu-shoot-starts-303103.html |archivedate=3 November 2021 |language=telugu |url-status=live }}</ref> *[[జాక్వెలిన్ ఫెర్నాండేజ్]] <ref name="పవన్‌ రెండో హీరోయిన్‌ ఫిక్స్‌!">{{cite news |last1=Sakshi |title=పవన్‌ రెండో హీరోయిన్‌ ఫిక్స్‌! |url=https://www.sakshi.com/telugu-news/movies/jacqueline-fernandez-join-hands-pawan-kalyan-1341852 |accessdate=18 August 2021 |work= |date=3 February 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210818091923/https://www.sakshi.com/telugu-news/movies/jacqueline-fernandez-join-hands-pawan-kalyan-1341852 |archivedate=18 August 2021 |language=te |url-status=live }}</ref> *ఆదిత్య మీనన్ *[[శుభలేఖ సుధాకర్]] *[[పూజిత పొన్నాడ]] <ref name="Pujita Ponnada shoots for a special song in Pawan Kalyan's 27th movie">{{cite news |last1=TThe New Indian Express |title=Pujita Ponnada shoots for a special song in Pawan Kalyan's 27th movie |url=https://www.newindianexpress.com/entertainment/telugu/2020/apr/04/pujita-ponnada-shoots-for-a-special-song-in-pawan-kalyans-27th-movie-2125429.html |accessdate=18 August 2021 |date=4 April 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210818092906/https://www.newindianexpress.com/entertainment/telugu/2020/apr/04/pujita-ponnada-shoots-for-a-special-song-in-pawan-kalyans-27th-movie-2125429.html |archivedate=18 August 2021 |work= |url-status=live }}</ref> ==సాంకేతిక నిపుణులు== *బ్యానర్: మెగా సూర్య ప్రొడక్షన్స్ *సమర్పణ : [[ఎ.ఎం.రత్నం]] *నిర్మాత: ఎ.దయాకర్ రావు *కథ, స్క్రీన్ ప్లే, దర్శకత్వం: [[జాగర్లమూడి రాధాకృష్ణ|క్రిష్]] *మాటలు : [[సాయిమాధవ్‌ బుర్రా|సాయి మాధవ్ బుర్రా]] *పాటలు : [[సిరివెన్నెల సీతారామశాస్త్రి]], [[చంద్రబోస్ (రచయిత)|చంద్రబోస్]] *సంగీతం: [[ఎం.ఎం.కీరవాణి]] *సినిమాటోగ్రఫీ: జ్ఞానశేఖర్ *ఎడిటింగ్ : శ్రవణ్ *ఫైట్స్ : రామ్-లక్ష్మణ్, షామ్ కౌశల్, [[దిలీప్ సుబ్బరాయన్]] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:పవన్ కళ్యాణ్ నటించిన సినిమాలు]] rfnchb7norljqvmo8m15gcmm1fncag7 0 333934 3614986 3488116 2022-08-04T05:15:03Z Muralikrishna m 106628 wikitext text/x-wiki {{Infobox film | name = సాండ్‌కే ఆంఖ్‌ | image =Saand_Ki_Aankh_poster.jpg | caption = | director =తుషార్‌ హిరానందన్‌ | producer = అనురాగ్‌ కశ్యప్‌<br/> నిధి పార్మర్ <br/> రిలయన్స్ ఎంట‌ర్‌టైన్‌మెంట్ | screenplay = బలవిందర్ సింగ్ జంజువా | writer = జగదీప్ సింధు<br/>(డైలాగ్స్) | starring = [[తాప్సీ]]<br/>[[భూమి ఫెడ్నేకర్‌]]<br/>ప్రకాష్ ఝా<br/>వినీత్ కుమార్ సింగ్ | music = '''పాటలు:'''<br/>విశాల్ మిశ్రా <br/>'''నేపధ్య సంగీతం:'''<br/>అద్వైత్ నెమలేకర్ | cinematography = [[సుధాకర్ రెడ్డి యక్కంటి]] | editing = దేవేంద్ర మూర్దేశ్వార్ | studio =రిలయన్స్ ఎంట‌ర్‌టైన్‌మెంట్, చాక్ అండ్ చీజ్ ఫిలిమ్స్ | distributor = రిలయన్స్ ఎంట‌ర్‌టైన్‌మెంట్<br/>పీవీఆర్ పిక్చర్స్ | released = {{Film date|2019|10|25|df=y|ref1=<ref name="timesnow">{{cite web|url=https://www.timesnownews.com/entertainment/news/bollywood-news/article/saand-ki-aankh-first-look-bhumi-pednekar-taapsee-pannu-age-to-portray-prakashi-and-chandro-tomar/400882|website= Times Now News 18|title=Saand Ki Aankh first look: Bhumi Pednekar, Taapsee Pannu age to portray Prakashi and Chandro Tomar|first=Ayush|last=Mohan Dixit|date=16 April 2019|access-date=16 April 2019}}</ref>}} | runtime = 146 నిమిషాలు<ref>{{cite web | url=https://bbfc.co.uk/releases/saand-ki-aankh-2019 | title=Saand Ki Aankh (2019) | website=[[British Board of Film Classification]] | accessdate=21 October 2019}}</ref> | country = {{IND}} | language = హిందీ | budget = | gross = 30.7 కోట్లు<ref name="botop">{{cite web|url=https://www.bollywoodhungama.com/movie/saand-ki-aankh/box-office/#bh-movie-box-office|title= Saand Ki Aankh Box Office|website=Bollywood Hungama|accessdate=31 December 2019}}</ref> }} [[దస్త్రం:Photos-Taapsee-Pannu-and-Bhumi-Pednekar-celebrate-the-film-Saand-Ki-Aankh-5.jpg|thumb|260x260px|ఈ చిత్రం వేడుకలో తాప్సీ, పెడ్నేకర్ ]] '''సాండ్‌కే ఆంఖ్‌''' 2019లో విడుదలైన హిందీ సినిమా. రిలయన్స్ ఎంట‌ర్‌టైన్‌మెంట్, చాక్ అండ్ చీజ్ ఫిలిమ్స్ బ్యానర్‌లపై అనురాగ్‌ కశ్యప్‌, నిధి పార్మర్ నిర్మించిన ఈ సినిమాకు తుషార్‌ హిరానందన్‌ దర్శకత్వం వహించాడు. 60 ఏళ్ల వయసులో షూటర్స్‌గా కెరీర్‌ను స్టార్ట్‌ చేసి కొన్ని వందల పతకాలు అందుకున్న ప్రకాషీ తోమర్, చంద్రో తోమర్‌ నిజ జీవితాల ఆధారంగా నిర్మించిన ఈ సినిమాలో [[తాప్సీ]], [[భూమి ఫెడ్నేకర్‌]] ప్రధాన పాత్రల్లో నటించగా ఈ సినిమా 25 అక్టోబర్ 2019న విడుదలైంది.<ref name="timesnow">{{cite web|url=https://www.timesnownews.com/entertainment/news/bollywood-news/article/saand-ki-aankh-first-look-bhumi-pednekar-taapsee-pannu-age-to-portray-prakashi-and-chandro-tomar/400882|website= Times Now News 18|title=Saand Ki Aankh first look: Bhumi Pednekar, Taapsee Pannu age to portray Prakashi and Chandro Tomar|first= |last= |date=16 April 2019|access-date=16 April 2019}}</ref><ref name="పిడికిలి బిగించారు">{{cite news |last1=Sakshi |title=పిడికిలి బిగించారు |url=https://m.sakshi.com/news/movies/bhumi-pednekar-and-taapsee-share-first-glimpse-their-upcoming-film-1168720 |accessdate=28 August 2021 |work= |date=12 March 2019 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210828102012/https://m.sakshi.com/news/movies/bhumi-pednekar-and-taapsee-share-first-glimpse-their-upcoming-film-1168720 |archivedate=28 ఆగస్టు 2021 |language=te |url-status=live }}</ref> ==నటీనటులు== {{refbegin|2}} * [[భూమి ఫెడ్నేకర్‌]] - చంద్రో తోమర్‌ *[[తాప్సీ]] - ప్రాకాషీ తోమర్‌ *ప్రకాష్ ఝా - రతన్ సింగ్ తోమర్ * కుల్దీప్ సరీన్ - భన్వాన్ సింగ్ తోమర్ * పవన్ చోప్రా - జై సింగ్ తోమర్ * వినీత్ కుమార్ సింగ్ - డా. యాశ్పాల్ * యుద్విర్ ఆహ్లావత్ * యోగేంద్ర విక్రమ్ సింగ్ * రోనాక్ భిన్దేర్ * అమోల్ నిఖరే * నవనీత్ శ్రీవాత్సవ * షాద్ రంధావా * ప్రీత బక్షి * సారా అర్జున్ * హిమాంశు శర్మ * కవిత వైద్ * తృప్తి ఖంఖర్ * నిఖత్ ఖాన్ * దినేష్ మోహన్ {{refend}} ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:2019 సినిమాలు]] bh7ii8calfejdylshldr9clpicux39j 0 336196 3614839 3614330 2022-08-03T18:36:23Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* తారాగణం */ wikitext text/x-wiki {{Infobox film | name = డియర్ ఫ్రెండ్ హిట్లర్ | image = Dear Friend Hitler film poster.jpg | caption = Theatrical release poster | director = రాకేష్ రంజన్ కుమార్ <ref name="dearfriendhitlerthefilm">{{cite web|url=http://www.openindearfriendhitlerthefilm.com/g_credits.html |title=Opening Credits |publisher=dearfriendhitlerthefilm.com |access-date=17 April 2011 }}{{dead link|date=December 2016 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> | producer = డా. పర్త్ | writer = | screenplay = రాకేష్ రంజన్ కుమార్ | story =నళిన్ సింగ్ <br> రాకేష్ రంజన్ కుమార్ | based_on = <!-- {{based on|title of the original work|writer of the original work}} --> | starring = నళిన్ సింగ్ <br>రఘుబీర్ యాదవ్ <br> నేహా ధుపియా <br>అమన్ వర్మ <ref name="dearfriendhitlerthefilm" /> | music = అరవింద్-లైటన్ <br>'''బ్యాక్ గ్రౌండ్ స్కోర్:'''<br>సంజయ్ చౌదరి | cinematography = ఫువాడ్ ఖాన్ | editing = శ్రీ నారాయణ్ సింగ్ | studio = | distributor = ఆమ్రాపాలి మీడియా విజన్ ప్రైవేట్ లిమిటెడ్ | released = {{Film date|df=yes|2011|7|29|}}<ref name="indiatimes1">{{cite news|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2011-07-04/bollywood/29735049_1_dear-friend-hitler-dear-friend-hitler-cannes-film-festival |archive-url=https://web.archive.org/web/20120908043926/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2011-07-04/bollywood/29735049_1_dear-friend-hitler-dear-friend-hitler-cannes-film-festival |url-status=dead |archive-date=8 September 2012 |title=Gandhi to Hitler / Dear Friend Hitler |work=[[The Times of India]] |publisher=[[The Times Group]]|date= 4 July 2011|access-date=2 August 2011}}</ref> | runtime = | country = భారతదేశం | language = హిందీ | budget = | gross = }} '''''డియర్ ఫ్రెండ్ హిట్లర్''''', భారతదేశంలో '''''గాంధీ టు హిట్లర్ గా''''' విడుదల చేయబడిన సినిమా. <ref name="indiatimes1"><templatestyles src="Module:Citation/CS1/styles.css"></templatestyles><cite class="citation news cs1">[https://web.archive.org/web/20120908043926/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2011-07-04/bollywood/29735049_1_dear-friend-hitler-dear-friend-hitler-cannes-film-festival "Gandhi to Hitler / Dear Friend Hitler"]. </cite></ref> ఇది 2011 నాటి భారతీయ నాటక చలన చిత్రం. ఇది నాజీ పార్టీ నాయకుడు, జర్మనీ ఛాన్సలర్, నాజీ జర్మన్ [[నియంత]] [[అడాల్ఫ్ హిట్లర్|అడాల్ఫ్ హిట్లర్‌]] కు [[మహాత్మా గాంధీ|మోహన్ దాస్ గాంధీ]] రాసిన లేఖల ఆధారంగా రూపొందించబడింది. అడాల్ఫ్ హిట్లర్‌గా రఘుబీర్ యాదవ్, ఎవబ్రాన్‌గా [[నేహా ధూపియా]] నటించిన ఈ చిత్రానికి రాకేష్ రంజన్ కుమార్ దర్శకత్వం వహించాడు. ఈ చిత్రాన్ని ఆమ్రాపాలి మీడియా విజన్ అనే నిర్మాణ సంస్థ నిర్మించింది. ఇది 61 వ బెర్లిన్ ఇంటర్నేషనల్ ఫిల్మ్ ఫెస్టివల్‌లో ప్రదర్శించబడింది. అక్కడ దీనికి ప్రతికూల సమీక్షలు వచ్చాయి. <ref name="banglanews24">{{Cite web|url=http://www.banglanews24.com/English/detailsnews.php?nssl=314ae9d82ce2688ee2a7e911e1760c4b&nttl=2011030816260|title=Berlin cleared misconceptions about 'My Friend Hitler': Scriptwriter|last=Entertainment Desk|date=5 March 2011|publisher=Banglanews24|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20120316024121/http://www.banglanews24.com/English/detailsnews.php?nssl=314ae9d82ce2688ee2a7e911e1760c4b&nttl=2011030816260|archive-date=16 March 2012|access-date=18 March 2011}}</ref> <ref name="toi">{{Cite news|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2011-02-22/news-interviews/28624655_1_dear-friend-hitler-adolf-hitler-berlin-film-festival|title=Hitler goes to Berlin|last=Times News Network|date=22 February 2011|work=[[The Times of India]]|access-date=18 March 2011|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20120405211557/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2011-02-22/news-interviews/28624655_1_dear-friend-hitler-adolf-hitler-berlin-film-festival|archive-date=5 April 2012|publisher=[[The Times Group]]}}</ref> ''ఫిల్మ్ బిజినెస్ ఆసియా పత్రిక ,'' "రెచ్చగొట్టే టైటిల్ ఉన్నప్పటికీ, ఈ చిత్రం హంతకుడు ఫ్యూరర్‌కు నివాళి కాదు" అని పేర్కొంది. <ref name="filmbiz.asia">{{Cite web|url=http://www.filmbiz.asia/news/indian-hitler-film-gets-berlin-launch|title=Indian Hitler film gets Berlin launch|date=24 March 2011|access-date=24 March 2011}}</ref> ఇది భారతదేశంలో 2011 జూలై 29 న ప్రదర్శించబడింది. == కథ == ఈ చిత్రం రెండవ [[రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం|ప్రపంచ యుద్ధం]] సమయంలో దృశ్యాలతో తీయబడింది. మోహన్ దాస్ గాంధీ (అవిజిత్ దత్), అడాల్ఫ్ హిట్లర్ ([[రఘుబీర్ యాదవ్]]) కు రాసిన లేఖలు, హిట్లర్ తన దీర్ఘకాల ప్రేమికురాలు ఇవా బ్రౌన్ (నేహా ధూపియా) తో ఉన్న సంబంధాల చుట్టూ కేంద్రీకృతమై ఉంది. హిట్లర్ ఆమెను బెర్లిన్ బంకర్‌లో తన చివరి రోజుల్లో వివాహం చేసుకున్నాడు. కానీ అందులో వారు మరణించారు. ఈ చిత్రం గాంధీ, హిట్లర్ సిద్ధాంతాల మధ్య వ్యత్యాసాన్ని వర్ణిస్తుంది. [[నాజీయిజం]] కంటే [[గాంధీజం]] యొక్క ఆధిపత్యాన్ని పేర్కొంది. == తారాగణం == * [[అడాల్ఫ్ హిట్లర్|అడాల్ఫ్]] హిట్లర్‌గా రఘుబీర్ యాదవ్ * [[నేహా ధుపియా|నేవా ధూపియా]] ఎవ బ్రౌన్ గా * జోసెఫ్ గోబెల్స్ పాత్రలో నళిన్ సింగ్ * ఆల్బర్ట్ స్పీర్ పాత్రలో నాసిర్ అబ్దుల్లా * షకీర్‌గా జతిన్ సర్నా * అమృత కౌర్‌గా లక్కీ వఖారియా * మగ్దా గోబెల్స్‌గా నికితా ఆనంద్ * [[సుభాష్ చంద్రబోస్]] పాత్రలో భూపేష్ కుమార్ పాండే * [[మహాత్మా గాంధీ|మహాత్మాగాంధీగా]] అవిజిత్ దత్ * హనుమాన్ ప్రసాద్ రాయ్ ఒట్టో గాన్షే పాత్రలో నటించారు * [[రఘుబీర్ యాదవ్]] == నిర్మాణం == [[అనుపమ్‌ ఖేర్‌|అనుపమ్ ఖేర్]] వాస్తవానికి హిట్లర్ పాత్రను పోషించడానికి అంగీకరించాడు, కానీ హిట్లర్ లక్షలాది మంది యూదులను ఊచకోత కోసిన కారణంగా ఆ పాత్రను పోషించినందుకు భారతదేశంలోని యూదు సంస్థలు ఖండించడంతో అతను వెనక్కి తగ్గాడు. <ref name="bollywoodhungama">{{Cite web|url=http://www.bollywoodhungama.com/news/2010/06/19/14269/index.html|title=Anupam Kher bows out from Dear Friend Hitler|last=Bollywood Hungama News Network|date=19 June 2010|publisher=[[Bollywood Hungama]]|access-date=18 March 2011}}</ref> <ref name="Indianexpress">{{Cite news|url=http://www.indianexpress.com/news/anupam-khers-backout-hurt-neha-dhupia/758980/|title=Anupam Kher's backout hurt Neha Dhupia|last=Indian Express Agencies|date=7 March 2011|work=[[Indian Express]]|access-date=19 March 2011|publisher=[[Indian Express Limited]]}}</ref> == మూలాలు == [[వర్గం:భారతీయ సినిమాలు]] [[వర్గం:2011 సినిమాలు]] [[వర్గం:All articles with dead external links]] [[వర్గం:హిందీ-భాషా చలనచిత్రాలు]] 43yi320jpn3faz48klqypns7of4necj 0 337902 3614671 3489446 2022-08-03T13:44:17Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* సాంకేతిక నిపుణులు */ wikitext text/x-wiki {{Infobox film | name = యువ‌ర‌త్న ‌ | image = | caption = | director = సంతోశ్ ఆనంద్ రామ్‌ | producer = విజ‌య్ కిర‌గందూర్‌ | writer = సంతోశ్ ఆనంద్ రామ్‌ | starring = [[పునీత్ రాజ్‍కుమార్]]<br>[[సయాషా(నటి)|సయాషా]]<br>ధనంజయ్ <br> [[ప్రకాష్ రాజ్]]<br>దిగంత్‌<br>[[సాయి కుమార్]] | music = ఎస్‌.ఎస్‌.త‌మ‌న్ | cinematography = వెంక‌టేశ్ అనుగ్‌రాజ్‌ | editing = జ్ఞానీష్ బి. మాటాడ్‌ | studio = హోంబ‌లే ఫిలింస్‌ | distributor = హోంబ‌లే ఫిలింస్‌ | released = {{Film date|df=y|2021|04|01}} | runtime = 161 నిమిషాలు | country = {{IND}} | language = తెలుగు | budget = | gross = }} '''యువరత్న''' 2021లో విడుదలైన తెలుగు సినిమా. హోంబ‌లే ఫిలింస్‌ బ్యానర్‌పై విజ‌య్ కిర‌గందూర్‌ నిర్మించిన ఈ సినిమాకు సంతోశ్ ఆనంద్ రామ్‌ దర్శకత్వం వహించాడు. [[పునీత్ రాజ్‍కుమార్]],<ref name="పవర్‌స్టార్ అరిపించేశాడంతే.. యువరత్న గా పునీత్ రాజ్‌కుమార్">{{cite news |last1=10TV |title=పవర్‌స్టార్ అరిపించేశాడంతే.. యువరత్న గా పునీత్ రాజ్‌కుమార్ {{!}} Puneeth Rajkumar |url=https://10tv.in/movies/happy-birthday-powerstar-puneeth-rajkumar-202595.html |accessdate=30 October 2021 |work= |date=17 March 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20211030061132/https://10tv.in/movies/happy-birthday-powerstar-puneeth-rajkumar-202595.html |archivedate=30 October 2021 |language=telugu |url-status=live }}</ref> [[సయాషా(నటి)|సయాషా]], [[ప్రకాష్ రాజ్]], [[సాయి కుమార్]] ప్రధాన పాత్రల్లో నటించిన ‘యువరత్న’ ట్రైలర్‌ను మార్చి 20,<ref name="ఆకట్టుకుంటున్న యువరత్న ట్రైలర్.. అదరగొట్టిన పునీత్ రాజ్">{{cite news |last1=TV9 Telugu |first1= |title=ఆకట్టుకుంటున్న యువరత్న ట్రైలర్.. అదరగొట్టిన పునీత్ రాజ్ |url=https://tv9telugu.com/entertainment/tollywood/yuvarathnaa-movie-telugu-trailer-released-puneeth-rajkumar-santhosh-ananddram-thaman-s-440696.html |accessdate=30 October 2021 |date=20 March 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20211030054732/https://tv9telugu.com/entertainment/tollywood/yuvarathnaa-movie-telugu-trailer-released-puneeth-rajkumar-santhosh-ananddram-thaman-s-440696.html |archivedate=30 October 2021 |language=te |work= |url-status=live }}</ref> 2021న విడుదల చేసి, సినిమాను ఏప్రిల్‌ 1న విడుదలైంది.<ref name="Puneeth Rajkumar's Yuvarathnaa Release Date Locked">{{cite news |last1=The Hans India |title=Puneeth Rajkumar's Yuvarathnaa Release Date Locked |url=https://www.thehansindia.com/cinema/sandalwood/puneeth-rajkumars-yuvarathnaa-release-date-locked-666729 |accessdate=30 October 2021 |work=www.thehansindia.com |date=13 January 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20211030054914/https://www.thehansindia.com/cinema/sandalwood/puneeth-rajkumars-yuvarathnaa-release-date-locked-666729 |archivedate=30 October 2021 |language=en |url-status=live }}</ref> ==కథ== గురుదేవ దేశముఖ్ (ప్రకాష్ రాజ్)కి చెందిన ఆర్కే కాలేజ్ లో ఓ నిరుపేద బ్రిలియెంట్ స్టూడెంట్ ఆత్మహత్య చేసుకుంటుంది. అర్జున్ (పునీత్ రాజ్ కుమార్) అదే కాలేజ్ గొడవల్లో పాల్గొంటున్నాడని కాలేజ్ నుండి రస్టిగేట్ చేయబడతాడు. ఇంతకీ ఆర్కే కాలేజ్ లో ఏం జరుగుతోంది? అర్జున్ అలియాస్ యువరాజ్ ఎవరు? అర్జున్ తిరిగి కాలేజ్ లో ఏం చేయడానికి వచ్చాడు? అనేదే మిగతా సినిమా కథ.<ref name="Yuvarathnaa Movie Review: With unexplored subject proves impressive">{{cite news |last1=The Hans India |title=Yuvarathnaa Movie Review: With unexplored subject proves impressive |url=https://www.thehansindia.com/movie-reviews/yuvarathnaa-movie-review-with-unexplored-subject-proves-impressive-78279 |accessdate=30 October 2021 |work= |date=1 April 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210401164616/https://www.thehansindia.com/movie-reviews/yuvarathnaa-movie-review-with-unexplored-subject-proves-impressive-78279 |archivedate=1 April 2021 |language=te |url-status=live }}</ref> ==నటీనటులు== {{refbegin|2}} *[[పునీత్ రాజ్‍కుమార్]] *[[సయాషా(నటి)|సయాషా]] *[[ప్రకాష్ రాజ్]] *[[సాయి కుమార్]] *దిగంత్‌ *ధనంజయ్ *సోను గౌడ *విశాల్ హెగ్డే *తారక్ పొన్నప్ప *రాజేష్ నటరంగా *గురు దత్ *సుధారాణి *రంగయన రఘు *సాధు కోకిల *అచ్యుత్ కుమార్ *ప్రకాష్ బేలవాడి *అవినాష్ *త్రివేణి రావు {{refend}} ==సాంకేతిక నిపుణులు== *బ్యానర్: హోంబ‌లే ఫిలింస్‌ *నిర్మాత: విజ‌య్ కిర‌గందూర్‌ *కథ, స్క్రీన్‌ప్లే, దర్శకత్వం: సంతోశ్ ఆనంద్ రామ్‌ *సంగీతం: [[ఎస్.ఎస్. తమన్]] *సినిమాటోగ్రఫీ: వెంక‌టేశ్ అనుగ్‌రాజ్‌ *ఎడిట‌ర్‌: జ్ఞానీష్ బి. మాటాడ్‌ *స్టంట్స్‌: రామ్ ల‌క్ష్మ‌ణ్, అన్బు అరివు, విజ‌య్ మాస్ట‌ర్‌, [[దిలీప్ సుబ్బరాయన్]] *ఎగ్జిక్యూటివ్ ప్రొడ్యూస‌ర్‌: కార్తీక్ గౌడ ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:2021 తెలుగు సినిమాలు]] [[వర్గం:పునీత్ రాజ్‍కుమార్ నటించిన సినిమాలు]] kaj05ty9b60v7wk5f9ba5zqw30ns6no 0 340201 3614963 3600225 2022-08-04T04:57:36Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* నటీనటులు */ wikitext text/x-wiki {{Infobox film | name = మామాంగం | image = | caption = | director = ఎమ్.పద్మ కుమార్ | producer = వేణు కున్నంపల్లి | writer = | screenplay = సంజీవ్ పిళ్ళై <br /> శంకర్ రామకృష్ణన్ | starring = [[మమ్ముట్టి]] <br />ఉన్ని ముకుందన్<br />ప్రాచి తెహ్లాన్ <br /> అచ్చుతన్ | music = '''పాటలు:''' <br />ఎమ్.జయచంద్రన్<br />'''బ్యాగ్రౌండ్ స్కోర్:''' <br />సంచిత్ బల్హారా<br /> అంకిత్ బల్హారా | editing = రాజా మొహమ్మద్ | studio = కావ్య ఫిలిం కంపెనీ | distributor = గీతా ఫిల్మ్ డిస్ట్రిబ్యూషన్ (తెలుగు) | cinematography = మనోజ్ పిళ్ళై | released = {{Film date|df=y|2019|12|12|ref1=<ref name="rel2" />}} | runtime = 160 నిమిషాలు | country ={{IND}} | language = తెలుగు | budget = | gross = }} '''మామాంగం''' 2019లో విడుదలైన తెలుగు సినిమా. కావ్య ఫిలింస్ బ్యానర్‌పై వేణు కున్నప్పిల్లి నిర్మించిన ఈ సినిమాకు ఎమ్.పద్మ కుమార్ దర్శకత్వం వహించాడు. [[మమ్ముట్టి]], ఉన్ని ముకుందన్, ప్రాచి తెహ్లాన్, అచ్చుతన్ ప్రధాన పాత్రల్లో నటించిన ఈ సినిమా ట్రైలర్‌ను నవంబర్ 9న విడుదల చేసి <ref name="మామాంగం - ట్రైలర్">{{cite news |last1=10TV |title=మామాంగం - ట్రైలర్ |url=https://10tv.in/movies/mamangam-telugu-official-trailer-18379-34533.html |accessdate=30 November 2021 |work= |date=9 November 2019 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20211130074403/https://10tv.in/movies/mamangam-telugu-official-trailer-18379-34533.html |archivedate=30 November 2021 |language=telugu}}</ref>, [[తెలుగు]]తో పాటు, [[హిందీ]], [[మలయాళం]], [[తమిళ భాష|తమిళ్]] భాషల్లో 12 డిసెంబర్ 2019న విడుదలైంది. <ref name="డిసెంబర్12న ‘మామాంగం’">{{cite news |last1=10TV |title=డిసెంబర్12న ‘మామాంగం’ |url=https://10tv.in/movies/mamangam-releasing-12th-december-20269-38290.html |accessdate=30 November 2021 |work= |date=4 December 2019 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20211130074805/https://10tv.in/movies/mamangam-releasing-12th-december-20269-38290.html |archivedate=30 November 2021 |language=telugu}}</ref> ==కథ== కేరళ ప్రాంతంలో -చావేరుకల్ అనేది ఓ వీరుల జాతి. శతాబ్దాలుగా జమోరిన్ రాజ వంశానికి చెందిన పాలకులచే అణచివేతకు గురవుతారు. రాజవంశంపై పగ పెంచుకున్న చావేరుకల్ జాతి -పుష్కరానికోసారి భరతపూజ నదీ ఒడ్డున జరిగే మామాంగం మహోత్సవం సాక్షిగా జమోరిన్ పాలకుడిని తెగనరకాలని ప్రయత్నిస్తుంటుంది. అలా చావేరుకల్ జాతిలో వీరులంతా మామాంగం వెళ్లడానికే పుట్టడం, రాజుని హతమార్చే ప్రయత్నంలో వీరమరణం పొందటం జరుగుతుంటుంది. శతాబ్ధకాలంలో అదొక యుద్ధ సంప్రదాయమైపోతుంది. ఆ ప్రయత్నంలోనే జాతి వీరులంతా అంతమవటంతో -చివరిగా మిగిలిన ఒక యోథుడు, మరో బాలుడు జమోరిన్ రాజుని హతమార్చే ప్రయత్నంలో మామాంగానికి బయలుదేరుతారు. మధ్యలో ఆపదలో పడిన వాళ్లకు మహావీరుడైన చంద్రోత్ (మమ్ముట్టి) సహాయంగా నిలుస్తాడు. అసలు -చావేరుకల్ తెగకూ, జమోరిన్ రాజ వంశానికీవున్న వైరమేమిటి? చివరి వీరుడి (మాస్టర్ అచ్యుతన్) పగను చంద్రోత్ ఎందుకు పంచుకున్నాడు? మహావీరుడైన చంద్రోత్ నేపథ్యమేమిటి? అంతటి వీరుడైన చంద్రోత్ బృహన్నలను తలపించే కృపాచారిగా ఎందుకు మారాడు? చివరికి చావేరుకల్ తెగ వీరుడు రాజుని హతమార్చాడా? అనేదే మిగతా సినిమా కథ.<ref name="మామాంగం - రివ్యూ">{{cite news |last1=10TV |title=మామాంగం - రివ్యూ |url=https://10tv.in/movies/mamangam-review-20936-39647.html |accessdate=30 November 2021 |work= |date=12 December 2019 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20211130084050/https://10tv.in/movies/mamangam-review-20936-39647.html |archivedate=30 November 2021 |language=telugu}}</ref> ==నటీనటులు== *[[మమ్ముట్టి]] *[[ఉన్ని ముకుందన్]] *ప్రాచి తెహ్లాన్ *అచ్చుతన్ *సిద్దిఖీ *తరుణ్ అరోరా *మోహన్ శర్మ *[[అను సితార]] *కనిహా *సుదేవ్ నాయర్ *మణి కందన్ *[[తరుణ్ అరోరా]] ==సాంకేతిక నిపుణులు== *బ్యానర్: కావ్య ఫిలింస్ *నిర్మాత: వేణు కున్నప్పిల్లి *కథ, స్క్రీన్‌ప్లే, దర్శకత్వం: ఎమ్.పద్మ కుమార్ *సంగీతం: ఎమ్.జయచంద్రన్ *బ్యాగ్రౌండ్ స్కోర్ : సంచిత్ బల్హారా, అంకిత్ బల్హారా *సినిమాటోగ్రఫీ: మనోజ్ పిళ్లై *ఎడిటింగ్: రాజా మొహమ్మద్ ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:2019 సినిమాలు]] 7a0o40kx6jbzbwmxp41j2mfks1phbvu 4 343730 3614785 3609780 2022-08-03T17:37:35Z Pranayraj1985 29393 /* పేజీ సృష్టించవలసిన రెవెన్యూ డివిజన్లు జాబితా */ wikitext text/x-wiki రెవెన్యూ వ్యవస్థలో పరిపాలనాపరంగా జిల్లాల తరువాత [[రెవెన్యూ డివిజను|రెవెన్యూ డివిజన్లు]] చాలా ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్నాయి.ఈ రెవెన్యూ డివిజన్లు పరిధిలో ఉప-విభాగాలుగా [[మండలం|మండలాలు]] ఉన్నాయి. [[తెలంగాణ|తెలంగాణలో]] 2021 జనవరి నాటికి 73 రెవెన్యూ డివిజన్లు ఉన్నాయి. వీటికి రెవెన్యూ డివిజనల్ ఆఫీసరు ([[ఆర్.డి.వో.|ఆర్.డి.ఒ]]) అధిపతిగా ఉంటాడు. వీరిని [[సబ్ కలెక్టర్]] అని కూడా అంటారు. మండలాల్లలోని [[తహసీల్దారులు]] (పూర్వం [[ఎం.ఆర్.ఓ]]) పరిపాలనాపరంగా రెవెన్యూ డివిజనల్ ఆఫీసరు నియంత్రణలో ఉంటారు. భూమి శిస్తు వసూలు, [[జమాబంది|జమాబందీ]], చౌకడిపో డీలర్ల నియామకం, శాంతి భద్రతలు, [[భూసేకరణ]], రెవెన్యూ కోర్టుల నిర్వహణ, సంక్షేమ కార్యక్రమాల అమలు, ఆహారధాన్యాల కొనుగోలు, జనాభా లెక్కల సేకరణ, ఎన్నికల నిర్వహణ, పొదుపు పధకాలు, పెన్షన్లు, సినిమాహాళ్ళ లైసెన్సులు, పంచనామాలు, భూతగాదాలు, ఇలా ఎన్నో పనులకు [[రెవిన్యూ డివిజినల్ అధికారులు]] కలెక్టర్ తరుపున విధులు నిర్వహిస్తారు . ఏ శాఖా ప్రాతినిధ్యం వహించని పనులును ([[ఆర్.డి.వో.|ఆర్.డి.ఒ]]) సాధారణ పరిపాలకునిగా చేపడుతుంటారు.ఇవి మండలాలు, జిల్లాల మధ్య పరిపాలనా సమన్యయం కలిగి ఉంటాయి.వీటికి పేజీలు లేనందున జిల్లాలోని మండలాలు ఏ రెవెన్యూ డివిజనుకు చెందినవో అర్థంకాని పరిస్థితి ఉంది.పై కారణాలు దృష్టిలో పెట్టుకుని రెండు రాష్ట్రాలలో రెవెన్యూ డివిజన్లు పేజీలు సృష్టింపు అవసరమని భావించి ఈ ప్రాజెక్టు రూపొందించటమైనది. == మాదిరి వ్యాసాలు == * [[వనపర్తి రెవెన్యూ డివిజన్|వనపర్తి రెవెన్యూ డివిజను]] * [[చౌటుప్పల్ రెవెన్యూ డివిజను]] * [[భువనగిరి రెవెన్యూ డివిజను]] == పేజీ సృష్టింపు == * పేజీలు సృష్టించే ముందు పైన వివరించిన మాదిరి వ్యాసాలు ఒకసారి పరిశీలించండి. * ఈ ప్రాజెక్టు పేజీ లోని ఎర్ర లింకుపై క్లిక్ చేసి, పైన చూపిన మాదిరి వ్యాసాల లోని ప్రవేశిక ఆ రెవెన్యూ డివిజనుకు తగినట్లుగా రాసి పేజి సృష్టించండి. * మాదిరి వ్యాసంలో చూపిన విధంగా "డివిజనులోని మండలాలు" అనే విభాగంలో ఈ ప్రాజెక్టు పేజీలో ఆ రెవెన్యూ డివిజనుకు చెందిన మండలాలు కూర్పు చేయండి. * ఆసక్తి ఉన్న వాడుకరులు ఎవరైనా సృష్టించవచ్చు == మూలాలు సమకూర్పు == * డివిజనులోని మండలాలు అనే విభాగం తరువాత మూలాలు అనే విభాగం పెట్టి మూలాలు మూస కూర్పు చేయండి. * రెవెన్యూ డివిజనుకు చెందిన ఏదేని ఒక మండల వ్యాసంలే మూలంగా చూపిన [[తెలంగాణ జిల్లాల, మండలాల పునర్వ్యవస్థీకరణ]] లో భాగంగా జారీచేసిన ఆ జిల్లాకు చెందిన ప్రభుత్వ ఉత్తర్వుల లింకును చూపించాలి. * రెండవ మూలంగా సంబందిత జిల్లాకు చెందిన ప్రభుత్వ వెబ్సైటు లింకు చూపించాలి.దానిని కనుగొనటానికి ఆంగ్లంలో (Example:Adilabad District Revenue Divisions) అని శోధించి ఆ జిల్లాలోని అన్ని రెవెన్యూ డివిజన్లుకు [https://adilabad.telangana.gov.in/revenue-division/ రెండవ మూలంగా] చూపించాలి.మరొక ఉదాహరణ.ఇది కామారెడ్డి జిల్లా వెబ్సైటు లింకు <ref>{{Cite web|title=Revenue Divisions {{!}} District Kamareddy, Government of Telangana {{!}} India|url=https://kamareddy.telangana.gov.in/revenue-divisions/|access-date=2022-02-15}}</ref> == ఇన్‌కమింగు లింకులు ఇవ్యటం == సృష్టించిన ప్రధాన పేరుబరి లోని పేజీలకు మరే ఇతర పేజీ నుండీ లింకు లేకపోతే దాన్ని [[వికీపీడియా:అనాథ|అనాథ పేజీగా]] పరిగణిస్తారు.అనాథ వ్యాసాలకు వేరే ఇతర పేజీల నుండి లింకులేమీ లేనందున పాఠకులు ఇతర పేజీల నుండి ఈ పేజీలకు వెళ్ళే అవకాశం చాలా తక్కువుగాఉంటుంది.అందువలన ప్రధాన పేరుబరిలో సృష్టించిన ప్రతి పేజీకి వ్యాసం సృష్టించినప్పుడే ఇన్‌కమింగ్‌ లింకులు తప్పనిసరిగా కలిపే ప్రయత్నం చేయాలి.దీనికి ఎడమ వైపున ఉన్న ఇక్కడికి లింకున్న పేజీలు లింకు ద్వారా ఆపేజీలలో లింకును కలపవచ్చు.ఆ లింకులో ఎలాంటి పేజీలు లేకపోతే వ్యాసంలోని విషయసంగ్రహం ద్వారా ఒకటి,లేదా రెండు లింకులు ఇవ్వాలి. అయితే ఈ రెవెన్యూ డివిజన్లు పేజీలకు ఇన్‌కమింగ్‌ లింకులు ఇవ్యటానికి పెద్దకష్టపడాల్సిన పని లేదు. సృష్టించిన రెవెన్యూ డివిజను పరిధిలోని మండల వ్యాసం పేజీలోకి వెళ్లి లింకును తెలికగా కలుపవచ్చు. అలా ప్రతి మండల వ్యాసంలో లింకులు కలపవచ్చు. == డివిజను పరిధి లోని రెవెన్యూ గ్రామాలు సంఖ్య నమోదు == డివిజను పరిధిలోని మండలాల ప్రవేశికలో నమోదు చేసిన రెవెన్యూ గ్రామాలు లెక్కించి, మొత్తం రెవెన్యూ గ్రామాలు సంఖ్య కొత్తగా సృష్టించిన రెవెన్యూ డివిజను ప్రవేశికలో నమోదు చేయాలి. == వికీడేటా లింకు కలపాలి== ఆంగ్ల వికీపీడియాలో (Category:Revenue divisions in Telangana) కొన్ని రెవెన్యూ డివిజన్లుకు పేజీలు ఉన్నవి. వాటిని గమనించి లింకులు కలపాలి.లేనివాటికి కొత్తగా వికీడేటా లింకు సృష్టించి కలపాలి. == ప్రాజెక్టు కాలపరిమితి == ప్రత్యేక కాలపరిమితి అంటూ ఏమిలేదు. == సందేహాలు, సూచనలు == ఈ ప్రాజెక్టు మీద ఏమైనా సందేహాలు ఉంటే ప్రాజెక్టు చర్చాపేజీలో తెలపండి. అలాగే సూచనలు ప్రాజెక్టు చర్చాపేజీలో తెలపండి == పేజీ సృష్టించవలసిన రెవెన్యూ డివిజన్లు జాబితా == {| class="wikitable" |+తెలంగాణ రెవెన్యూ డివిజన్లు వివరాలు !క్ర.సంఖ్య !జిల్లా పేరు !డివిజన్లు మొత్తం !పేజి సృష్టించాల్సిన డివిజను పేరు !డివిజను లోని మండలాలు, !సృష్టించిన వాడుకరి, తేది |- |1 |[[ఆదిలాబాద్ జిల్లా|ఆదిలాబాదు]] |2 |[[ఆదిలాబాదు రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[ఆదిలాబాద్ పట్టణ మండలం]] # [[గుడిహత్నూర్ మండలం]] # [[బజార్‌హత్నూర్ మండలం|బజార్‌హత్నూర్‌ మండలం]] # [[బేల మండలం]] # [[బోథ్ మండలం]] # [[జైనథ్ మండలం]] # [[తాంసీ మండలం]] # [[తలమడుగు మండలం]] # [[నేరడిగొండ మండలం]] # [[ఇచ్చోడ మండలం]] # [[ఆదిలాబాద్ గ్రామీణ మండలం]] * # [[మావల మండలం]] * # [[భీంపూర్ మండలం]] * # [[సిరికొండ మండలం (ఆదిలాబాద్ జిల్లా)|సిరికొండ మండలం]] * |ప్రణయ్<br>18.02.2022 |- | | | |[[ఉట్నూరు రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[ఇంద్రవెల్లి మండలం]] # [[నార్నూర్‌ మండలం]] # [[ఉట్నూరు మండలం]] # [[గాదిగూడ మండలం]] * |ప్రణయ్<br>20.02.2022 |- |2 |[[మంచిర్యాల జిల్లా|మంచిర్యాల]] |2 |[[మంచిర్యాల రెవెన్యూ డివిజను]] | #[[చెన్నూర్ మండలం (మంచిర్యాల జిల్లా)|చెన్నూర్ మండలం]] # [[జైపూర్ మండలం]] #[[భీమారం మండలం (మంచిర్యాల జిల్లా)|భీమారం మండలం]] * #[[కోటపల్లి మండలం]] #[[లక్సెట్టిపేట మండలం]] #[[మంచిర్యాల మండలం]] #[[నస్పూర్ మండలం]] * #[[హాజీపూర్ మండలం]] * #[[మందమర్రి మండలం]] #[[దండేపల్లి మండలం]] #[[జన్నారం మండలం]] |ప్రణయ్<br>22.02.2022 |- | | | |[[బెల్లంపల్లి రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[కాసిపేట మండలం]] # [[బెల్లంపల్లి మండలం]] # [[వేమన్‌పల్లి మండలం|వేమనపల్లి మండలం]] # [[నెన్నెల్‌ మండలం|నెన్నెల్ మండలం]] # [[తాండూరు మండలం (మంచిర్యాల జిల్లా)|తాండూర్ మండలం]] # [[భీమిని మండలం]] # [[కన్నేపల్లి మండలం]] * |ప్రణయ్<br>25.02.2022 |- |3 |[[నిర్మల్ జిల్లా|నిర్మల్]] |2 |[[నిర్మల్ రెవెన్యూ డివిజను]] | #[[నిర్మల్ గ్రామీణ మండలం]] * #[[నిర్మల్ మండలం]] #[[సోన్ మండలం]] * #[[దిలావర్ పూర్ మండలం (నిర్మల్ జిల్లా)|దిలావర్ పూర్ మండలం]] #[[నర్సాపూర్ (జి) మండలం]] * #[[కడం పెద్దూర్ మండలం]] #[[దస్తూరబాద్ మండలం]] * #[[ఖానాపూర్ మండలం (నిర్మల్ జిల్లా)|ఖానాపూర్ మండలం]] #[[మామడ మండలం (నిర్మల్ జిల్లా)|మామడ మండలం]] #[[పెంబి మండలం]] * #[[లక్ష్మణ్‌చాందా మండలం]] #[[సారంగపూర్ మండలం (నిర్మల్ జిల్లా)|సారంగపూర్‌ మండలం]] |ప్రణయ్<br>27.02.2022 |- | | | |[[బైంసా రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[కుబీర్‌ మండలం]] # [[కుంటాల మండలం]] # [[బైంసా మండలం]] # [[ముధోల్ మండలం]] # [[బాసర మండలం]] * # [[లోకేశ్వరం మండలం]] # [[తానూర్‌ మండలం (నిర్మల్ జిల్లా)|తానూర్‌ మండలం]] |ప్రణయ్<br>02.03.2022 |- |4 |[[కొమరంభీం జిల్లా|కొమరంభీం]] |2 |[[ఆసిఫాబాద్ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[సిర్పూర్ (యు) మండలం]] # [[లింగాపూర్ మండలం (కొమరంభీం జిల్లా)|లింగాపూర్ మండలం]] * # [[జైనూర్ మండలం]] # [[తిర్యాని మండలం]] # [[ఆసిఫాబాద్‌ మండలం (కొమరంభీం జిల్లా)|ఆసిఫాబాద్ మండలం]] # [[కెరమెరి మండలం]] # [[వాంకిడి మండలం]] # [[రెబ్బెన మండలం]] |ప్రణయ్<br>08.03.2022 |- | | | |[[కాగజ్‌నగర్ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[బెజ్జూర్‌ మండలం]] # [[పెంచికల్‌పేట్ మండలం (కొమరంభీం జిల్లా)|పెంచికలపేట్ మండలం]] * # [[కాగజ్‌నగర్‌ మండలం]] # [[కౌటల మండలం]] # [[చింతల మానేపల్లి మండలం]] * # [[దహేగాం మండలం]] # [[సిర్పూర్ పట్టణ మండలం]] |ప్రణయ్<br>17.03.2022 |- |5 |[[కరీంనగర్ జిల్లా|కరీంనగర్]] |2 |[[కరీంనగర్ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[కరీంనగర్ మండలం]] # [[కొత్తపల్లి మండలం (కరీంనగర్)|కొత్తపల్లి మండలం]]* # [[కరీంనగర్ గ్రామీణ మండలం]]* # [[మానకొండూరు మండలం]] # [[తిమ్మాపూర్ మండలం]] # [[గన్నేరువరం మండలం]]* # [[గంగాధర మండలం]] # [[రామడుగు మండలం]] # [[చొప్పదండి మండలం]] # [[చిగురుమామిడి మండలం]] |ప్రణయ్<br>20.03.2022 |- | | | |[[హుజూరాబాద్ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[హుజూరాబాద్ మండలం]] # [[వీణవంక మండలం]] # [[వి.సైదాపూర్ మండలం]] # [[జమ్మికుంట మండలం]] # [[శంకరపట్నం|శంకరపట్నం మండలం]] # [[ఇల్లందకుంట మండలం (కరీంనగర్)|ఇల్లందకుంట మండలం]] |ప్రణయ్<br>24.03.2022 |- |6 |[[జగిత్యాల జిల్లా|జగిత్యాల]] |3 |[[జగిత్యాల రెవెన్యూ డివిజను]] | #[[జగిత్యాల మండలం|జగిత్యాల మండలం]] #[[జగిత్యాల గ్రామీణ మండలం|జగిత్యాల గ్రామీణ మండలం]]* #[[రాయికల్ మండలం|రాయకల్ మండలం]] #[[సారంగాపూర్ మండలం (జగిత్యాల జిల్లా)|సారంగాపూర్ మండలం]] #[[బీర్పూర్ మండలం|బీర్పూర్ మండలం]]* #[[ధర్మపురి మండలం (జగిత్యాల జిల్లా)|ధర్మపురి మండలం]] #[[బుగ్గారం మండలం (జగిత్యాల జిల్లా)|బుగ్గారం మండలం]]* #[[పెగడపల్లి మండలం (జగిత్యాల జిల్లా)|పెగడపల్లి మండలం]] #[[గొల్లపల్లి మండలం (జగిత్యాల జిల్లా)|గొల్లపల్లి మండలం]] #[[మల్యాల మండలం (జగిత్యాల జిల్లా)|మల్యాల మండలం]] #[[కొడిమ్యాల మండలం|కొడిమ్యాల్ మండలం]] #[[వెల్గటూర్ మండలం (జగిత్యాల జిల్లా)|వెల్గటూరు మండలం]] |ప్రణయ్<br>29.03.2022 |- | | | |[[మెట్‌పల్లి రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[మెట్‌పల్లి మండలం (జగిత్యాల జిల్లా)|మెట్‌పల్లి మండలం]] # [[మల్లాపూర్ మండలం (జగిత్యాల జిల్లా)|మల్లాపూర్ మండలం]] # [[ఇబ్రహీంపట్నం మండలం (జగిత్యాల జిల్లా)|ఇబ్రహీంపట్నం మండలం]] |ప్రణయ్<br>02.04.2022 |- | | | |[[కోరుట్ల రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[కోరుట్ల మండలం]] # [[కథలాపూర్ మండలం]] # [[మేడిపల్లి మండలం (జగిత్యాల జిల్లా)|మేడిపల్లి మండలం]] |ప్రణయ్<br>03.04.2022 |- |7 |[[పెద్దపల్లి జిల్లా|పెద్దపల్లి]] |2 |[[పెద్దపల్లి రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[పెద్దపల్లి మండలం]] # [[ఓదెల మండలం]] # [[సుల్తానాబాద్ మండలం]] # [[జూలపల్లి మండలం]] #[[ఎలిగేడు మండలం]] #[[ధర్మారం మండలం]] # [[రామగుండం మండలం]] # [[అంతర్గాం మండలం]]* #[[పాలకుర్తి మండలం (పెద్దపల్లి జిల్లా)|పాలకుర్తి మండలం]]* #[[శ్రీరాంపూర్ మండలం]] |ప్రణయ్<br>04.04.2022 |- | | | |[[మంథని రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[కమాన్‌పూర్ మండలం]] # [[రామగిరి మండలం (సెంటనరీ కాలనీ)|రామగిరి మండలం]]* # [[మంథని మండలం]] # [[ముత్తారం మండలం (పెద్దపల్లి జిల్లా)|ముత్తారం మండలం]] |ప్రణయ్<br>07.04.2022 |- |8 |[[రాజన్న సిరిసిల్ల జిల్లా|రాజన్న జిల్లా]] |2 |[[సిరిసిల్ల రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[సిరిసిల్ల మండలం]] # [[తంగళ్ళపల్లి మండలం (రాజన్న సిరిసిల్ల)|తంగళ్ళపల్లి మండలం]] * # [[గంభీరావుపేట మండలం (రాజన్న సిరిసిల్ల)|గంభీరావుపేట మండలం]] # [[యల్లారెడ్డిపేట్ మండలం]] # [[వీర్నపల్లి మండలం]] * # [[ముస్తాబాద్ మండలం (రాజన్న సిరిసిల్ల)|ముస్తాబాద్ మండలం]] # [[ఇల్లంతకుంట మండలం (రాజన్న సిరిసిల్ల)|ఇల్లంతకుంట మండలం]] |ప్రణయ్<br>09.04.2022 |- | | | |[[వేములవాడ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[వేములవాడ మండలం]] # [[వేములవాడ గ్రామీణ మండలం]] * # [[చందుర్తి మండలం]] # [[బోయినపల్లి (బోయినపల్లి మండలం)|బోయిన్‌పల్లి మండలం]] # [[కోనరావుపేట మండలం (రాజన్న సిరిసిల్ల)|కోనరావుపేట మండలం]] # [[రుద్రంగి మండలం]] * |ప్రణయ్<br>14.04.2022 |- |9 |[[నిజామాబాదు జిల్లా|నిజామాబాదు]] |3 |[[నిజామాబాదు రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[నిజామాబాద్ సౌత్ మండలం]] # [[నిజామాబాద్ నార్త్ మండలం]]* # [[నిజామాబాద్ గ్రామీణ మండలం]]* # [[ముగ్పాల్ మండలం]]* # [[డిచ్‌పల్లి మండలం]] # [[ధర్‌పల్లి మండలం (నిజామాబాద్ జిల్లా)|ధర్‌పల్లి మండలం]] # [[ఇందల్వాయి|ఇందల్‌వాయి మండలం]]* # [[సిరికొండ మండలం (నిజామాబాదు జిల్లా)|సిరికొండ మండలం]] # [[నవీపేట్ మండలం|నవీపేట మండలం]] # [[మాక్లూర్ మండలం]] # [[మొస్రా మండలం]]* # [[చందూర్ మండలం (నిజామాబాద్ జిల్లా)|చందూర్ మండలం]]* |ప్రణయ్<br>17.04.2022 |- | | | |[[ఆర్మూరు రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[ఆర్మూరు మండలం]] # [[బాల్కొండ మండలం]] # [[మెండోర మండలం]]* # [[ముప్కాల్ మండలం]]* # [[కమ్మర్‌పల్లి మండలం (నిజామాబాదు జిల్లా)|కమ్మర్‌పల్లి మండలం]] # [[వేల్పూర్ మండలం (నిజామాబాద్ జిల్లా)|వేల్పూర్ మండలం]] # [[మోర్తాడ్ మండలం]] # [[ఎర్గట్ల మండలం|ఏర్గట్ల మండలం]]* # [[భీంగల్ మండలం]] # [[నందిపేట్ మండలం]] # [[జక్రాన్‌పల్లి మండలం]] |ప్రణయ్<br>21.04.2022 |- | | | |[[బోధన్ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[బోధన్ మండలం]] # [[ఎడపల్లి మండలం]] # [[రేంజల్ మండలం]] # [[కోటగిరి మండలం]] # [[వర్ని మండలం]] # [[రుద్రూర్ మండలం]]* |ప్రణయ్<br>24.04.2022 |- |10 |[[కామారెడ్డి జిల్లా|కామారెడ్డి]] |3 |[[కామారెడ్డి రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[కామారెడ్డి మండలం]] # [[బిక్నూర్ మండలం]] # [[తాడ్వాయి మండలం (కామారెడ్డి జిల్లా)|తాడ్వాయి మండలం]] # [[రాజంపేట్ మండలం (కామారెడ్డి జిల్లా)|రాజంపేట్ మండలం]]* # [[దోమకొండ మండలం]] # [[బీబీపేట మండలం]]* # [[మాచారెడ్డి మండలం]] # [[సదాశివనగర్ మండలం (కామారెడ్డి జిల్లా)|సదాశివనగర్ మండలం]] # [[రామారెడ్డి మండలం]]* |ప్రణయ్<br>28.04.2022 |- | | | |[[బాన్సువాడ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[బాన్స్‌వాడ మండలం]] # [[బీర్కూర్ మండలం]] # [[నసురుల్లాబాద్ మండలం]]* # [[బిచ్కుంద మండలం]] # [[జుక్కల్ మండలం (కామారెడ్డి జిల్లా)|జుక్కల్ మండలం]] # [[పిట్లం మండలం]] # [[పెద్ద కొడపగల్ మండలం]]* # [[మద్నూర్ మండలం (కామారెడ్డి జిల్లా)|మద్నూరు మండలం]] # [[నిజాంసాగర్‌ మండలం]] |ప్రణయ్<br>30.04.2022 |- | | | |[[ఎల్లారెడ్డి రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[ఎల్లారెడ్డి మండలం]] # [[నాగిరెడ్డిపేట మండలం]] # [[లింగంపేట్ మండలం (కామారెడ్డి జిల్లా)|లింగంపేట్ మండలం]] # [[గాంధారి మండలం (కామారెడ్డి జిల్లా)|గాంధారి మండలం]] |ప్రణయ్<br>01.05.2022 |- |11 |[[హనుమకొండ జిల్లా|హన్మకొండ]] |2 |[[హన్మకొండ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[హన్మకొండ మండలం]] # [[కాజీపేట మండలం (హన్మకొండ జిల్లా)|కాజీపేట మండలం]] * # [[ఐనవోలు మండలం (హన్మకొండ జిల్లా)|ఐనవోలు మండలం]] * # [[హసన్‌పర్తి మండలం]] # [[వేలేర్ మండలం]] * # [[ధర్మసాగర్ మండలం]] # [[ఎల్కతుర్తి మండలం]] # [[భీమదేవరపల్లి మండలం]] # [[కమలాపూర్ మండలం|కమలాపూర్ మండలం]] |ప్రణయ్<br>05.05.2022 |- | | | |[[పరకాల రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[పరకాల మండలం]] # [[నడికూడ మండలం]] * # [[దామెర మండలం]] # [[ఆత్మకూరు మండలం (హన్మకొండ జిల్లా)|ఆత్మకూరు మండలం]] # [[శాయంపేట మండలం (హన్మకొండ జిల్లా)|శాయంపేట మండలం]] |ప్రణయ్<br>10.05.2022 |- |12 |[[వరంగల్ జిల్లా|వరంగల్]] |2 |[[వరంగల్ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[వరంగల్ మండలం]] # [[ఖిలా వరంగల్ మండలం]] * # [[సంగెం మండలం (వరంగల్)|సంగెం మండలం]] # [[గీసుగొండ మండలం]] # [[వర్ధన్నపేట మండలం]] # [[పర్వతగిరి మండలం]] # [[రాయపర్తి మండలం]] |ప్రణయ్<br>13.05.2022 |- | | | |[[నర్సంపేట రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[నర్సంపేట మండలం]] # [[చెన్నారావుపేట మండలం]] # [[నల్లబెల్లి మండలం]] # [[దుగ్గొండి మండలం]] # [[ఖానాపూర్ మండలం (వరంగల్ జిల్లా)|ఖానాపూర్ మండలం]] # [[నెక్కొండ మండలం]] |ప్రణయ్<br>19.05.2022 |- |13 |[[జయశంకర్ భూపాలపల్లి జిల్లా|జయశంకర్]] |1 |[[భూపాలపల్లి రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[భూపాలపల్లి మండలం]] # [[ఘనపూర్‌ మండలం (జయశంకర్ భూపాలపల్లి జిల్లా)|ఘనపూర్‌ మండలం]] # [[రేగొండ మండలం (జయశంకర్ భూపాలపల్లి జిల్లా)|రేగొండ మండలం]] # [[మొగుళ్ళపల్లి మండలం]] # [[చిట్యాల మండలం (జయశంకర్ భూపాలపల్లి జిల్లా)|చిట్యాల మండలం]] # [[టేకుమట్ల మండలం (జయశంకర్ భూపాలపల్లి జిల్లా)|టేకుమట్ల మండలం]] * # [[మల్హర్రావు మండలం]] # [[కాటారం మండలం]] # [[మహదేవ్‌పూర్ మండలం (జయశంకర్ భూపాలపల్లి జిల్లా)|మహాదేవ్‌పూర్ మండలం]] # [[పల్మెల మండలం]] * # [[ముత్తారం మహదేవ్‌పూర్ మండలం|ముత్తారం మండలం]] |ప్రణయ్<br>23.05.2022 |- |14 |[[ములుగు జిల్లా|ములుగు]] |1 |[[ములుగు రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[ములుగు మండలం (ములుగు జిల్లా)|ములుగు మండలం]] # [[వెంకటాపూర్ మండలం]] # [[గోవిందరావుపేట మండలం]] # [[తాడ్వాయి మండలం (సమ్మక సారక్క)|తాడ్వాయి మండలం]] # [[ఏటూరునాగారం మండలం|ఏటూరు నాగారం మండలం]] # [[కన్నాయిగూడెం మండలం]] * # [[మంగపేట మండలం]] # [[వెంకటాపురం మండలం]] # [[వాజేడు మండలం]] |ప్రణయ్<br>26.05.2022 |- |15 |[[జనగామ జిల్లా|జనగాం]] |2 |[[జనగాం రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[జనగాం మండలం]] # [[లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం (జనగామ జిల్లా)|లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం]] # [[బచ్చన్నపేట మండలం (జనగామ జిల్లా)|బచ్చన్నపేట మండలం]] # [[దేవరుప్పుల మండలం (జనగామ జిల్లా)|దేవరుప్పుల మండలం]] # [[నర్మెట్ట మండలం (జనగామ జిల్లా)|నర్మెట్ట మండలం]] # [[తరిగొప్పుల మండలం (జనగామ జిల్లా)|తరిగొప్పుల మండలం]] * # [[రఘునాథపల్లి మండలం (జనగామ జిల్లా)|రఘునాథపల్లి మండలం]] |ప్రణయ్<br>31.05.2022 |- | | | |[[స్టేషన్ ఘన్‌పూర్ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[స్టేషన్‌ ఘన్‌పూర్‌ మండలం|స్టేషన్ ఘన్‌పూర్ మండలం]] # [[చిల్పూర్ మండలం (జనగామ జిల్లా)|చిల్పూర్ మండలం]] * # [[జాఫర్‌గఢ్‌ మండలం (జనగామ జిల్లా)|జాఫర్‌గఢ్‌ మండలం]] # [[పాలకుర్తి మండలం (జనగామ జిల్లా)|పాలకుర్తి మండలం]] # [[కొడకండ్ల మండలం (జనగామ జిల్లా)|కొడకండ్ల మండలం]] |ప్రణయ్<br>02.06.2022 |- |16 |[[మహబూబాబాదు జిల్లా|మహబూబాబాదు]] |2 |[[మహబూబాబాదు రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[మహబూబాబాద్ మండలం]] # [[కురవి మండలం (మహబూబాబాదు జిల్లా)|కురవి మండలం]] # [[కేసముద్రం మండలం (మహబూబాబాదు జిల్లా)|కేసముద్రం మండలం]] # [[డోర్నకల్లు మండలం|డోర్నకల్ మండలం]] # [[గూడూర్ మండలం (మహబూబాబాదు జిల్లా)|గూడూరు మండలం]] # [[కొత్తగూడ మండలం (మహబూబాబాదు జిల్లా)|కొత్తగూడ మండలం]] # [[గంగారం మండలం (మహబూబాబాద్ జిల్లా)|గంగారం మండలం]]* # [[బయ్యారం మండలం (మహబూబాబాద్ జిల్లా)|బయ్యారం మండలం]] # [[గార్ల మండలం]] |ప్రణయ్<br>08.06.2022 |- | | | |[[తొర్రూరు రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[చిన్నగూడూర్ మండలం]]* # [[తొర్రూర్ మండలం]] # [[నెల్లికుదురు మండలం]] # [[మరిపెడ మండలం]] # [[నర్సింహులపేట మండలం]] # [[పెద్దవంగర మండలం]]* # [[దంతాలపల్లి మండలం]]* |ప్రణయ్<br>17.06.2022 |- |17 |[[ఖమ్మం జిల్లా|ఖమ్మం]] |2 |[[ఖమ్మం రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[ఖమ్మం మండలం (అర్బన్)]] # [[ఖమ్మం మండలం (రూరల్)]] # [[తిరుమలాయపాలెం మండలం]] # [[కూసుమంచి మండలం]] # [[నేలకొండపల్లి మండలం (ఖమ్మం జిల్లా)|నేలకొండపల్లి మండలం]] # [[బోనకల్ మండలం]] # [[చింతకాని మండలం (ఖమ్మం జిల్లా)|చింతకాని మండలం]] # [[ముదిగొండ (ఖమ్మం జిల్లా)|ముదిగొండ మండలం]] # [[కొణిజర్ల మండలం]] # [[సింగరేణి మండలం]] # [[కామేపల్లి మండలం (ఖమ్మం జిల్లా)|కామేపల్లి మండలం]] # [[మధిర మండలం]] # [[ఎర్రుపాలెం మండలం]] # [[వైరా మండలం]] # [[రఘునాథపాలెం మండలం (ఖమ్మం జిల్లా)|రఘునాథపాలెం మండలం]]* |ప్రణయ్<br>21.06.2022 |- | | | |[[కల్లూరు రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[సత్తుపల్లి మండలం]] # [[వేంసూరు మండలం]] # [[పెనుబల్లి మండలం (ఖమ్మం జిల్లా)|పెనుబల్లి మండలం]] # [[కల్లూరు మండలం (ఖమ్మం జిల్లా)|కల్లూరు మండలం]] # [[తల్లాడ మండలం]] # [[ఏనుకూరు మండలం]] |ప్రణయ్<br>23.06.2022 |- |18 |[[భద్రాద్రి జిల్లా|భద్రాద్రి]] |2 |[[కొత్తగూడెం రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[కొత్తగూడెం మండలం]] # [[పాల్వంచ మండలం]] # [[టేకులపల్లి మండలం (భద్రాద్రి కొత్తగూడెం జిల్లా)|టేకులపల్లి మండలం]] # [[ఇల్లెందు మండలం]] # [[చండ్రుగొండ మండలం]] # [[అశ్వారావుపేట మండలం]] # [[ములకలపల్లి మండలం (భద్రాద్రి కొత్తగూడెం జిల్లా)|ములకలపల్లి మండలం]] # [[దమ్మపేట మండలం]] # [[గుండాల మండలం (భద్రాద్రి కొత్తగూడెం జిల్లా)|గుండాల మండలం]] # [[జూలూరుపాడు మండలం|జూలురుపాడు మండలం]] # [[సుజాతనగర్ మండలం]] # [[చుంచుపల్లి మండలం]] # [[లక్ష్మీదేవిపల్లి మండలం|లక్ష్మిదేవిపల్లి మండలం]] # [[ఆళ్లపల్లి మండలం]] # [[అన్నపురెడ్డిపల్లి మండలం]] |ప్రణయ్<br>28.06.2022 |- | | | |[[భద్రాచలం రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[భద్రాచలం మండలం]] # [[దుమ్ముగూడెం మండలం]] # [[చర్ల మండలం]] # [[బూర్గంపాడు మండలం]] # [[అశ్వాపురం మండలం]] # [[మణుగూరు మండలం]] # [[పినపాక మండలం]] # [[కరకగూడెం మండలం (భద్రాద్రి కొత్తగూడెం జిల్లా)|కరకగూడెం మండలం]] |ప్రణయ్<br>29.06.2022 |- |19 |[[మెదక్ జిల్లా|మెదక్]] |3 |[[మెదక్ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[మెదక్ మండలం]] # [[హవేలిఘన్‌పూర్ మండలం]] * # [[పాపన్నపేట మండలం]] # [[శంకరంపేట (ఆర్) మండలం]] # [[రామాయంపేట మండలం]] # [[నిజాంపేట్ మండలం (మెదక్ జిల్లా)|నిజాంపేట్ మండలం]] * # [[శంకరంపేట (ఎ) మండలం]] # [[టేక్మల్ మండలం]] # [[ఆళ్ళదుర్గ్ మండలం]] # [[రేగోడు మండలం]] |ప్రణయ్<br>02.07.2022 |- | | | |[[తూప్రాన్ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[ఎల్దుర్తి మండలం (మెదక్ జిల్లా)|ఎల్దుర్తి మండలం]] # [[చేగుంట మండలం]] # [[నార్సింగి మండలం]] * # [[తూప్రాన్ మండలం]] # [[మనోహరాబాద్ మండలం]] * |ప్రణయ్<br>09.07.2022 |- | | | |[[నర్సాపూర్ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[నర్సాపూర్ మండలం (మెదక్ జిల్లా)|నర్సాపూర్ మండలం]] # [[కౌడిపల్లి మండలం]] # [[కుల్చారం మండలం]] # [[చిలిప్‌చేడ్ మండలం]] * # [[శివంపేట మండలం]] # [[మాసాయిపేట మండలం]] * |ప్రణయ్<br>12.07.2022 |- |20 |[[సంగారెడ్డి జిల్లా|సంగారెడ్డి]] |4 |[[సంగారెడ్డి రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[సంగారెడ్డి మండలం]] # [[కంది మండలం]] * # [[కొండాపూర్‌ మండలం (సంగారెడ్డి జిల్లా)|కొండాపూర్ మండలం]] # [[సదాశివపేట మండలం]] # [[పటాన్‌చెరు మండలం]] # [[అమీన్‌పూర్ మండలం (సంగారెడ్డి జిల్లా)|అమీన్‌పూర్ మండలం *]] # [[రామచంద్రాపురం మండలం (సంగారెడ్డి జిల్లా)|రామచంద్రాపురం మండలం]] # [[మునిపల్లి మండలం (సంగారెడ్డి జిల్లా)|మునిపల్లి మండలం]] # [[జిన్నారం మండలం (సంగారెడ్డి జిల్లా)|జిన్నారం మండలం]] # [[గుమ్మడిదల మండలం]] * # [[హత్నూర మండలం]] |ప్రణయ్<br>18.07.2022 |- | | | |[[జహీరాబాదు రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[జహీరాబాద్ మండలం]] # [[మొగుడంపల్లి మండలం|మొగుడంపల్లి మండలం *]] # [[న్యాల్కల్ మండలం (సంగారెడ్డి జిల్లా)|న్యాల్కల్ మండలం]] # [[ఝరాసంగం మండలం]] # [[కోహిర్ మండలం|కోహీర్ మండలం]] # [[రాయికోడ్ మండలం (సంగారెడ్డి జిల్లా)|రాయికోడ్ మండలం]] |ప్రణయ్<br>21.07.2022 |- | | | |[[నారాయణఖేడ్ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[నారాయణఖేడ్ మండలం (సంగారెడ్డి జిల్లా)|నారాయణఖేడ్ మండలం]] # [[కంగ్టి మండలం]] # [[కల్హేరు మండలం|కల్హేర్ మండలం]] # [[సిర్గాపూర్ మండలం]] * # [[మానూర్ మండలం (సంగారెడ్డి జిల్లా)|మానూర్ మండలం]] # [[నాగల్‌గిద్ద మండలం]] * |ప్రణయ్<br>26.07.2022 |- | | | |[[ఆందోల్ - జోగిపేట రెవెన్యూ డివిజను]] <ref>{{Cite web|url=https://www.dishadaily.com/establishment-of-another-new-revenue-division-in-telangana|title=తెలంగాణలో మరో కొత్త రెవెన్యూ డివిజన్|last=Team|first=Web|date=2020-07-13|website=Dishadaily: Latest Telugu News|access-date=2022-02-01}}</ref> | # [[పుల్కల్ మండలం]] # [[ఆందోల్ మండలం]] # [[వట్‌పల్లి మండలం]] * # [[చౌటకూరు మండలం]]* |ప్రణయ్<br>27.07.2022 |- |21 |[[సిద్దిపేట జిల్లా|సిద్దిపేట]] |3 |[[సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[సిద్దిపేట పట్టణ మండలం]] # [[సిద్దిపేట గ్రామీణ మండలం]] * # [[నంగునూరు మండలం]] # [[చిన్న కోడూరు మండలం (సిద్దిపేట జిల్లా)|చిన్నకోడూర్ మండలం]] # [[తొగుట మండలం]] # [[దౌలతాబాద్ మండలం (సిద్ధిపేట)|దౌలతాబాద్ మండలం]] # [[మిరుదొడ్డి మండలం]] # [[దుబ్బాక మండలం]] # [[చేర్యాల మండలం]] # [[కొమురవెల్లి మండలం (సిద్దిపేట జిల్లా)|కొమురవెల్లి మంండలం]] * | |- | | | |[[గజ్వేల్ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[గజ్వేల్ మండలం]] # [[జగ్దేవ్‌పూర్ మండలం]] # [[కొండపాక మండలం]] # [[ములుగు మండలం (సిద్ధిపేట జిల్లా)|ములుగు మండలం]] # [[మర్కూక్ మండలం]] * # [[వర్గల్ మండలం]] # [[రాయపోల్ మండలం]] * | |- | | | |[[హుస్నాబాదు రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[హుస్నాబాద్ మండలం]] # [[అక్కన్నపేట మండలం]] * # [[కోహెడ మండలం]] # [[బెజ్జంకి మండలం]] # [[మద్దూరు మండలం (సిద్ధిపేట జిల్లా)|మద్దూరు మండలం]] # [[నారాయణరావుపేట్ మండలం (సిద్ధిపేట జిల్లా)|నారాయణరావుపేట మండలం]] * # [[దూళిమిట్ట మండలం]] * | |- |22 |[[మహబూబ్​నగర్​ జిల్లా|మహబూబ్​నగర్]]​ |1 |[[మహబూబ్​నగర్​ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[మహబూబ్ నగర్ మండలం (అర్బన్)]] # [[మహబూబ్ నగర్ మండలం (రూరల్)]]* # [[మూసాపేట్ మండలం (మహబూబ్‌నగర్ జిల్లా)|మూసాపేట్ మండలం]]* # [[అడ్డాకల్ మండలం]] # [[భూత్‌పూర్‌ మండలం]] # [[హన్వాడ మండలం]] # [[కోయిలకొండ మండలం]] # [[రాజాపూర్ మండలం]]* # [[బాలానగర్ మండలం (మహబూబ్ నగర్ జిల్లా)|బాలానగర్ మండలం]] # [[నవాబ్‌పేట మండలం (మహబూబ్ నగర్ జిల్లా)|నవాబ్‌పేట మండలం]] # [[జడ్చర్ల మండలం]] # [[మిడ్జిల్ మండలం]] # [[దేవరకద్ర మండలం]] # [[చిన్నచింతకుంట మండలం]] # [[గండీడ్ మండలం]] # [[మహమ్మదాబాద్ మండలం]] * | |- |23 |[[నారాయణపేట జిల్లా|నారాయణపేట]] |1 |[[నారాయణపేట రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[నారాయణపేట మండలం]] # [[దామరగిద్ద మండలం]] # [[ధన్వాడ మండలం]] # [[మరికల్ మండలం]] # [[కోస్గి మండలం (నారాయణపేట జిల్లా)|కోస్గి మండలం]] # [[మద్దూర్ మండలం (నారాయణపేట జిల్లా)|మద్దూర్ మండలం]] # [[ఊట్కూరు మండలం (నారాయణపేట జిల్లా)|ఊట్కూరు మండలం]] # [[నర్వ మండలం]] # [[మాగనూరు మండలం]] # [[కృష్ణ మండలం (నారాయణపేట జిల్లా)|కృష్ణ మండలం]] # [[మఖ్తల్‌ మండలం|మఖ్తల్ మండలం]] | |- |24 |[[వనపర్తి జిల్లా|వనపర్తి]] |1 |[[వనపర్తి రెవెన్యూ డివిజన్|వనపర్తి రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[వనపర్తి మండలం]] # [[గోపాలపేట మండలం]] # [[రేవల్లి మండలం]] * # [[పెద్దమందడి మండలం]] # [[ఘన్‌పూర్ మండలం (వనపర్తి జిల్లా)|ఘన్‌పూర్ మండలం]] # [[పాన్‌గల్‌ మండలం]] # [[పెబ్బేరు మండలం]] # [[శ్రీరంగాపూర్ మండలం (వనపర్తి జిల్లా)|శ్రీరంగాపూర్ మండలం]] * # [[వీపన్‌గండ్ల మండలం]] # [[చిన్నంబావి మండలం]] * # [[కొత్తకోట మండలం]] # [[మదనాపురం మండలం (వనపర్తి జిల్లా)|మదనాపూర్ మండలం]] * # [[ఆత్మకూరు మండలం]] # [[అమరచింత మండలం]] * | |- |25 |[[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|నాగర్‌కర్నూల్]] |4 |[[నాగర్‌కర్నూల్ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[బిజినేపల్లి మండలం]] # [[నాగర్‌కర్నూల్ మండలం]] # [[తెల్కపల్లి మండలం]] # [[తిమ్మాజిపేట మండలం]] # [[తాడూరు మండలం]] # [[అచ్చంపేట మండలం (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|అచ్చంపేట మండలం]] | |- | | | |[[కల్వకుర్తి రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[కల్వకుర్తి మండలం]] # [[ఊర్కొండ మండలం]] * # [[వెల్దండ మండలం]] # [[వంగూరు మండలం (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|వంగూరు మండలం]] # [[చారకొండ మండలం]] * | |- | | | |[[అచ్చంపేట రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[అచ్చంపేట మండలం (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|అచ్చంపేట మండలం]] # [[అమ్రాబాద్ మండలం (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|అమ్రాబాద్ మండలం]] # [[పదర మండలం]] * # [[బల్మూర్ మండలం]] # [[లింగాల మండలం (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|లింగాల మండలం]] # [[ఉప్పునుంతల మండలం]] | |- | | | |[[కొల్లాపూర్ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[పెద్దకొత్తపల్లి మండలం]] # [[కొల్లాపూర్ మండలం]] # [[పెంట్లవెల్లి మండలం]] * # [[కోడేరు మండలం (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|కోడేరు మండలం]] | |- |26 |[[జోగులాంబ గద్వాల జిల్లా|జోగులాంబ]] |1 |[[గద్వాల రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[గద్వాల మండలం]] # [[ధరూర్ మండలం (జోగులాంబ గద్వాల జిల్లా)|ధరూర్ మండలం]] # [[మల్దకల్ మండలం]] # [[గట్టు మండలం]] # [[అయిజ మండలం]] # [[కాలూర్‌తిమ్మన్‌దొడ్డి మండలం]] # [[వడ్డేపల్లి మండలం (జోగులాంబ గద్వాల జిల్లా)|వడ్డేపల్లి మండలం]] # [[రాజోలి మండలం (జోగులాంబ గద్వాల జిల్లా)|రాజోలి మండలం]] # [[ఇటిక్యాల మండలం]] # [[మానవపాడ్ మండలం]] # [[ఉండవెల్లి మండలం]] # [[అలంపూర్ మండలం]] | |- |27 |[[నల్గొండ జిల్లా|నల్గొండ]] |3 |[[నల్గొండ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[చండూరు మండలం]] # [[చిట్యాల మండలం]] # [[కంగల్ మండలం]] # [[కట్టంగూర్ మండలం]] # [[మునుగోడు మండలం]] # [[నకిరేకల్ మండలం]] # [[నల్గొండ మండలం]] # [[నార్కెట్‌పల్లి మండలం]] # [[తిప్పర్తి మండలం]] # [[కేతేపల్లి మండలం]] # [[శాలిగౌరారం మండలం]] | |- | | | |[[మిర్యాలగూడ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[దామెరచర్ల మండలం]] # [[అడవిదేవులపల్లి మండలం]]* # [[మిర్యాలగూడ మండలం]] # [[వేములపల్లి మండలం (నల్గొండ జిల్లా)|వేములపల్లి మండలం]] # [[అనుముల మండలం]] # [[నిడమనూరు మండలం (నల్గొండ జిల్లా)|నిడమనూరు మండలం]] # [[పెద్దవూర మండలం]] # [[త్రిపురారం మండలం]] # [[మాడుగుల పల్లె మండలం (నల్గొండ జిల్లా)|మాడుగుల పల్లె మండలం]] * # [[తిరుమలగిరి సాగర్ మండలం]]* | |- | | | |[[దేవరకొండ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[చందంపేట మండలం]] # [[చింతపల్లి మండలం (నల్గొండ జిల్లా)|చింతపల్లి మండలం]] # [[దేవరకొండ మండలం]] # [[గుండ్లపల్లి మండలం (నల్గొండ జిల్లా)|గుండ్లపల్లి మండలం]] # [[గుర్రంపోడ్ మండలం]] # [[కొండమల్లేపల్లి మండలం]]* # [[మర్రిగూడ మండలం (నల్గొండ జిల్లా)|మర్రిగూడ మండలం]] # [[నాంపల్లి మండలం (నల్గొండ జిల్లా)|నాంపల్లి మండలం]] # [[పెద్ద అడిశర్ల పల్లి మండలం]] # [[నేరడుగొమ్ము మండలం]]* | |- |28 |[[సూర్యాపేట జిల్లా|సూర్యాపేట]] |2 |[[సూర్యాపేట రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[ఆత్మకూరు మండలం (సూర్యాపేట జిల్లా)|ఆత్మకూరు (S) మండలం]] # [[చివ్వేంల మండలం|చివ్వెంల మండలం]] # [[మోతే మండలం]] # [[జాజిరెడ్డిగూడెం మండలం]] # [[నూతనకల్లు మండలం|నూతనకల్ మండలం]] # [[పెన్‌పహాడ్‌ మండలం (సూర్యాపేట జిల్లా)|పెన్‌పహాడ్ మండలం]] # [[సూర్యాపేట మండలం]] # [[తిరుమలగిరి మండలం (సూర్యాపేట జిల్లా)|తిరుమలగిరి మండలం]] # [[తుంగతుర్తి మండలం (సూర్యాపేట జిల్లా)|తుంగతుర్తి మండలం]] # [[గరిడేపల్లి మండలం]] # [[నేరేడుచర్ల మండలం]] # [[నాగారం మండలం (సూర్యాపేట జిల్లా)|నాగారం మండలం]] * # [[మద్దిరాల మండలం (సూర్యాపేట జిల్లా)|మద్దిరాల మండలం]] * # [[పాలకీడు మండలం]] * | |- | | | |[[కోదాడ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[చిలుకూరు మండలం]] # [[హుజూర్‌నగర్ మండలం]] # [[కోదాడ మండలం]] # [[మట్టంపల్లి మండలం]] # [[మేళ్లచెరువు మండలం (సూర్యాపేట జిల్లా)|మేళ్లచెరువు మండలం]] # [[మునగాల మండలం (సూర్యాపేట జిల్లా)|మునగాల మండలం]] # [[నడిగూడెం మండలం]] # [[అనంతగిరి మండలం (సూర్యాపేట జిల్లా)|అనంతగిరి మండలం]] * # [[చింతలపాలెం మండలం|చింతలపాలెం]] * | |- |29 |[[యాదాద్రి భువనగిరి జిల్లా|యాదాద్రి]] |2 |[[భువనగిరి రెవెన్యూ డివిజను|భువనగరి రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[ఆలేరు మండలం]] # [[మూటకొండూరు మండలం]] # [[రాజాపేట మండలం]] # [[మోత్కూరు మండలం]] # [[తుర్కపల్లి మండలం]] # [[యాదగిరిగుట్ట మండలం]] # [[భువనగిరి మండలం]] # [[బీబీనగర్ మండలం]] # [[బొమ్మలరామారం మండలం]] # [[ఆత్మకూరు (ఎం) మండలం]] # [[అడ్డగూడూర్ మండలం]] | |- | | | |[[చౌటుప్పల్ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[బి.పోచంపల్లి మండలం]] # [[చౌటుప్పల్ మండలం]] # [[నారాయణపూర్ మండలం]] # [[గుండాల మండలం (యాదాద్రి-భువనగిరి జిల్లా)|గుండాల మండలం]] # [[రామన్నపేట మండలం]] # [[వలిగొండ మండలం]] | |- |30 |[[వికారాబాదు జిల్లా|వికారాబాదు]] |2 |[[వికారాబాదు రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[మర్పల్లి మండలం]] # [[మోమిన్‌పేట్‌ మండలం]] # [[నవాబ్‌పేట్‌ మండలం]] # [[వికారాబాద్ మండలం]] # [[పూడూర్‌ మండలం]] # [[కుల్కచర్ల మండలం]] # [[దోమ మండలం]] # [[పరిగి మండలం (వికారాబాదు జిల్లా)|పరిగి మండలం]] # [[ధరూర్ మండలం (వికారాబాదు జిల్లా)|ధరూర్ మండలం]] # [[కొట్‌పల్లి మండలం]] * # [[బంట్వారం మండలం]] | |- | | | |[[తాండూరు రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[పెద్దేముల్‌ మండలం]] # [[యాలాల్‌ మండలం]] # [[కొడంగల్ మండలం]] # [[బొంరాస్‌పేట్ మండలం]] # [[దౌలతాబాద్ మండలం]] # [[బషీరాబాద్‌ మండలం (వికారాబాదు జిల్లా)|బషీరాబాద్ మండలం]] # [[తాండూరు మండలం]] # [[చౌడాపూర్ మండలం]]* | |- |31 |[[మేడ్చ‌ల్ మ‌ల్కాజ్‌గిరి జిల్లా|మేడ్చ‌ల్ మ‌ల్కాజ్‌గిరి]] |2 |[[కీసర రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[మేడ్చల్ మండలం]] # [[షామీర్‌పేట్‌ మండలం|షామీర్‌పేట్ మండలం]] # [[కీసర మండలం]] # [[కాప్రా మండలం]] * # [[ఘటకేసర్ మండలం|ఘట్‌కేసర్ మండలం]] # [[మేడిపల్లి మండలం (మేడ్చల్ జిల్లా)|మేడిపల్లి మండలం]] * # [[ఉప్పల్ మండలం]] | |- | | | |[[మ‌ల్కాజ్‌గిరి రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[మల్కాజ్‌గిరి మండలం]] # [[అల్వాల్ మండలం]] * # [[కుత్బుల్లాపూర్‌ మండలం|కుత్బుల్లాపూర్ మండలం]] # [[దుండిగల్ గండిమైసమ్మ మండలం]] * # [[బాచుపల్లి మండలం]] * # [[బాలానగర్ మండలం (మేడ్చల్ మల్కాజ్‌గిరి జిల్లా)|బాలానగర్ మండలం]] # [[కూకట్‌పల్లి మండలం]] * # [[మూడుచింతలపల్లి మండలం]] * | |- |32 |[[రంగారెడ్డి జిల్లా|రంగారెడ్డి]] |5 |[[ఇబ్రహీంపట్నం రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[హయాత్‌నగర్‌ మండలం]] # [[అబ్దుల్లాపూర్‌మెట్ మండలం]]* # [[ఇబ్రహీంపట్నం మండలం (రంగారెడ్డి జిల్లా)|ఇబ్రహీంపట్నం మండలం]] # [[మంచాల్‌ మండలం]] # [[యాచారం మండలం]] # [[మాడ్గుల్ మండలం]] | |- | | | |[[రాజేంద్రనగర్ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[శేరిలింగంపల్లి మండలం]] # [[రాజేంద్రనగర్ మండలం]] # [[గండిపేట్ మండలం]]* # [[శంషాబాద్ మండలం]] | |- | | | |[[షాద్‌నగర్ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[నందిగామ మండలం (రంగారెడ్డి జిల్లా)|నందిగామ మండలం]]* # [[కొత్తూరు మండలం]] # [[ఫరూఖ్‌నగర్ మండలం]] # [[కేశంపేట మండలం]] # [[కొందుర్గు మండలం]] # [[చౌదర్‌గూడెం మండలం]]* | |- | | | |[[కందుకూరు రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[సరూర్‌నగర్‌ మండలం]] # [[బాలాపూర్ మండలం]]* # [[మహేశ్వరం మండలం]] # [[కందుకూర్‌ మండలం (రంగారెడ్డి జిల్లా)|కందుకూర్‌ మండలం]] # [[కడ్తాల్ మండలం]]* # [[ఆమన‌గల్ మండలం]] # [[తలకొండపల్లి మండలం]] | |- | | | |[[చేవెళ్ల రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[శంకర్‌పల్లి మండలం]] # [[మొయినాబాద్‌ మండలం]] # [[షాబాద్‌ మండలం]] # [[చేవెళ్ళ మండలం]] | |- |33 |[[హైదరాబాదు జిల్లా|హైదరాబాదు]] |2 |[[హైదరాబాదు రెవెన్యూ డివిజను]] <ref name=":1">{{Cite web|title=Revenue Divisions {{!}} Hyderabad District, Government of Telangana {{!}} India|url=https://hyderabad.telangana.gov.in/revenue-divisions/|access-date=2022-02-13}}</ref> <ref name=":0">{{Cite web|title=Village & Panchayats {{!}} Hyderabad District, Government of Telangana {{!}} India|url=https://hyderabad.telangana.gov.in/village-panchayats/|access-date=2022-02-13}}</ref> | # [[అంబర్‌పేట మండలం (హైదరాబాదు జిల్లా)|అంబర్‌పేట్ మండలం]] # [[హిమాయత్‌నగర్ మండలం (హైదరాబాదు జిల్లా)| హిమాయత్‌నగర్ మండలం]] # [[నాంపల్లి మండలం (హైదరాబాదు జిల్లా)|నాంపల్లి మండలం]] # [[ఆసిఫ్‌నగర్ మండలం (హైదరాబాదు జిల్లా)|ఆసిఫ్‌నగర్ మండలం]] # [[సైదాబాద్ మండలం (హైదరాబాదు జిల్లా)|సైదాబాద్ మండలం]] # [[బహదూర్‌పుర మండలం (హైదరాబాద్ జిల్లా)|బహదూర్‌పుర మండలం]] # [[బండ్లగూడ మండలం (హైదరాబాద్ జిల్లా)|బండ్లగూడ మండలం]] # [[గోల్కొండ మండలం (హైదరాబాద్ జిల్లా)|గోల్కొండ మండలం]] # [[చార్మినార్ మండలం (హైదరాబాద్ జిల్లా)|చార్మినార్ మండలం]] | |- | | | |[[సికింద్రాబాదు రెవెన్యూ డివిజను]] <ref name=":1" /> <ref name=":0" /> | # [[అమీర్‌పేట్ మండలం (హైదరాబాద్ జిల్లా)|అమీర్‌పేట మండలం]] # [[తిరుమలగిరి మండలం (హైదరాబాద్ జిల్లా)|తిరుమలగిరి మండలం]] # [[మారేడుపల్లి మండలం (హైదరాబాదు జిల్లా)|మారేడుపల్లి మండలం]] # [[షేక్‌పేట్ మండలం (హైదరాబాద్ జిల్లా)| షేక్‌పేట్ మండలం]] # [[ఖైరతాబాద్ మండలం (హైదరాబాద్ జిల్లా)|ఖైరతాబాద్ మండలం]] # [[సికింద్రాబాద్ మండలం (హైదరాబాదు జిల్లా)|సికింద్రాబాద్ మండలం]] # [[ముషీరాబాద్ మండలం (హైదరాబాద్ జిల్లా)|ముషీరాబాద్ మండలం]] | |- | |మొత్తం డివిజన్లు |73 | | | |} == మూలాలు == [[వర్గం:వికీప్రాజెక్టులు]] 31enac392p8hvq6h2ic23ehd7pj5eti 3614858 3614785 2022-08-03T19:59:15Z Pranayraj1985 29393 /* పేజీ సృష్టించవలసిన రెవెన్యూ డివిజన్లు జాబితా */ wikitext text/x-wiki రెవెన్యూ వ్యవస్థలో పరిపాలనాపరంగా జిల్లాల తరువాత [[రెవెన్యూ డివిజను|రెవెన్యూ డివిజన్లు]] చాలా ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్నాయి.ఈ రెవెన్యూ డివిజన్లు పరిధిలో ఉప-విభాగాలుగా [[మండలం|మండలాలు]] ఉన్నాయి. [[తెలంగాణ|తెలంగాణలో]] 2021 జనవరి నాటికి 73 రెవెన్యూ డివిజన్లు ఉన్నాయి. వీటికి రెవెన్యూ డివిజనల్ ఆఫీసరు ([[ఆర్.డి.వో.|ఆర్.డి.ఒ]]) అధిపతిగా ఉంటాడు. వీరిని [[సబ్ కలెక్టర్]] అని కూడా అంటారు. మండలాల్లలోని [[తహసీల్దారులు]] (పూర్వం [[ఎం.ఆర్.ఓ]]) పరిపాలనాపరంగా రెవెన్యూ డివిజనల్ ఆఫీసరు నియంత్రణలో ఉంటారు. భూమి శిస్తు వసూలు, [[జమాబంది|జమాబందీ]], చౌకడిపో డీలర్ల నియామకం, శాంతి భద్రతలు, [[భూసేకరణ]], రెవెన్యూ కోర్టుల నిర్వహణ, సంక్షేమ కార్యక్రమాల అమలు, ఆహారధాన్యాల కొనుగోలు, జనాభా లెక్కల సేకరణ, ఎన్నికల నిర్వహణ, పొదుపు పధకాలు, పెన్షన్లు, సినిమాహాళ్ళ లైసెన్సులు, పంచనామాలు, భూతగాదాలు, ఇలా ఎన్నో పనులకు [[రెవిన్యూ డివిజినల్ అధికారులు]] కలెక్టర్ తరుపున విధులు నిర్వహిస్తారు . ఏ శాఖా ప్రాతినిధ్యం వహించని పనులును ([[ఆర్.డి.వో.|ఆర్.డి.ఒ]]) సాధారణ పరిపాలకునిగా చేపడుతుంటారు.ఇవి మండలాలు, జిల్లాల మధ్య పరిపాలనా సమన్యయం కలిగి ఉంటాయి.వీటికి పేజీలు లేనందున జిల్లాలోని మండలాలు ఏ రెవెన్యూ డివిజనుకు చెందినవో అర్థంకాని పరిస్థితి ఉంది.పై కారణాలు దృష్టిలో పెట్టుకుని రెండు రాష్ట్రాలలో రెవెన్యూ డివిజన్లు పేజీలు సృష్టింపు అవసరమని భావించి ఈ ప్రాజెక్టు రూపొందించటమైనది. == మాదిరి వ్యాసాలు == * [[వనపర్తి రెవెన్యూ డివిజన్|వనపర్తి రెవెన్యూ డివిజను]] * [[చౌటుప్పల్ రెవెన్యూ డివిజను]] * [[భువనగిరి రెవెన్యూ డివిజను]] == పేజీ సృష్టింపు == * పేజీలు సృష్టించే ముందు పైన వివరించిన మాదిరి వ్యాసాలు ఒకసారి పరిశీలించండి. * ఈ ప్రాజెక్టు పేజీ లోని ఎర్ర లింకుపై క్లిక్ చేసి, పైన చూపిన మాదిరి వ్యాసాల లోని ప్రవేశిక ఆ రెవెన్యూ డివిజనుకు తగినట్లుగా రాసి పేజి సృష్టించండి. * మాదిరి వ్యాసంలో చూపిన విధంగా "డివిజనులోని మండలాలు" అనే విభాగంలో ఈ ప్రాజెక్టు పేజీలో ఆ రెవెన్యూ డివిజనుకు చెందిన మండలాలు కూర్పు చేయండి. * ఆసక్తి ఉన్న వాడుకరులు ఎవరైనా సృష్టించవచ్చు == మూలాలు సమకూర్పు == * డివిజనులోని మండలాలు అనే విభాగం తరువాత మూలాలు అనే విభాగం పెట్టి మూలాలు మూస కూర్పు చేయండి. * రెవెన్యూ డివిజనుకు చెందిన ఏదేని ఒక మండల వ్యాసంలే మూలంగా చూపిన [[తెలంగాణ జిల్లాల, మండలాల పునర్వ్యవస్థీకరణ]] లో భాగంగా జారీచేసిన ఆ జిల్లాకు చెందిన ప్రభుత్వ ఉత్తర్వుల లింకును చూపించాలి. * రెండవ మూలంగా సంబందిత జిల్లాకు చెందిన ప్రభుత్వ వెబ్సైటు లింకు చూపించాలి.దానిని కనుగొనటానికి ఆంగ్లంలో (Example:Adilabad District Revenue Divisions) అని శోధించి ఆ జిల్లాలోని అన్ని రెవెన్యూ డివిజన్లుకు [https://adilabad.telangana.gov.in/revenue-division/ రెండవ మూలంగా] చూపించాలి.మరొక ఉదాహరణ.ఇది కామారెడ్డి జిల్లా వెబ్సైటు లింకు <ref>{{Cite web|title=Revenue Divisions {{!}} District Kamareddy, Government of Telangana {{!}} India|url=https://kamareddy.telangana.gov.in/revenue-divisions/|access-date=2022-02-15}}</ref> == ఇన్‌కమింగు లింకులు ఇవ్యటం == సృష్టించిన ప్రధాన పేరుబరి లోని పేజీలకు మరే ఇతర పేజీ నుండీ లింకు లేకపోతే దాన్ని [[వికీపీడియా:అనాథ|అనాథ పేజీగా]] పరిగణిస్తారు.అనాథ వ్యాసాలకు వేరే ఇతర పేజీల నుండి లింకులేమీ లేనందున పాఠకులు ఇతర పేజీల నుండి ఈ పేజీలకు వెళ్ళే అవకాశం చాలా తక్కువుగాఉంటుంది.అందువలన ప్రధాన పేరుబరిలో సృష్టించిన ప్రతి పేజీకి వ్యాసం సృష్టించినప్పుడే ఇన్‌కమింగ్‌ లింకులు తప్పనిసరిగా కలిపే ప్రయత్నం చేయాలి.దీనికి ఎడమ వైపున ఉన్న ఇక్కడికి లింకున్న పేజీలు లింకు ద్వారా ఆపేజీలలో లింకును కలపవచ్చు.ఆ లింకులో ఎలాంటి పేజీలు లేకపోతే వ్యాసంలోని విషయసంగ్రహం ద్వారా ఒకటి,లేదా రెండు లింకులు ఇవ్వాలి. అయితే ఈ రెవెన్యూ డివిజన్లు పేజీలకు ఇన్‌కమింగ్‌ లింకులు ఇవ్యటానికి పెద్దకష్టపడాల్సిన పని లేదు. సృష్టించిన రెవెన్యూ డివిజను పరిధిలోని మండల వ్యాసం పేజీలోకి వెళ్లి లింకును తెలికగా కలుపవచ్చు. అలా ప్రతి మండల వ్యాసంలో లింకులు కలపవచ్చు. == డివిజను పరిధి లోని రెవెన్యూ గ్రామాలు సంఖ్య నమోదు == డివిజను పరిధిలోని మండలాల ప్రవేశికలో నమోదు చేసిన రెవెన్యూ గ్రామాలు లెక్కించి, మొత్తం రెవెన్యూ గ్రామాలు సంఖ్య కొత్తగా సృష్టించిన రెవెన్యూ డివిజను ప్రవేశికలో నమోదు చేయాలి. == వికీడేటా లింకు కలపాలి== ఆంగ్ల వికీపీడియాలో (Category:Revenue divisions in Telangana) కొన్ని రెవెన్యూ డివిజన్లుకు పేజీలు ఉన్నవి. వాటిని గమనించి లింకులు కలపాలి.లేనివాటికి కొత్తగా వికీడేటా లింకు సృష్టించి కలపాలి. == ప్రాజెక్టు కాలపరిమితి == ప్రత్యేక కాలపరిమితి అంటూ ఏమిలేదు. == సందేహాలు, సూచనలు == ఈ ప్రాజెక్టు మీద ఏమైనా సందేహాలు ఉంటే ప్రాజెక్టు చర్చాపేజీలో తెలపండి. అలాగే సూచనలు ప్రాజెక్టు చర్చాపేజీలో తెలపండి == పేజీ సృష్టించవలసిన రెవెన్యూ డివిజన్లు జాబితా == {| class="wikitable" |+తెలంగాణ రెవెన్యూ డివిజన్లు వివరాలు !క్ర.సంఖ్య !జిల్లా పేరు !డివిజన్లు మొత్తం !పేజి సృష్టించాల్సిన డివిజను పేరు !డివిజను లోని మండలాలు, !సృష్టించిన వాడుకరి, తేది |- |1 |[[ఆదిలాబాద్ జిల్లా|ఆదిలాబాదు]] |2 |[[ఆదిలాబాదు రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[ఆదిలాబాద్ పట్టణ మండలం]] # [[గుడిహత్నూర్ మండలం]] # [[బజార్‌హత్నూర్ మండలం|బజార్‌హత్నూర్‌ మండలం]] # [[బేల మండలం]] # [[బోథ్ మండలం]] # [[జైనథ్ మండలం]] # [[తాంసీ మండలం]] # [[తలమడుగు మండలం]] # [[నేరడిగొండ మండలం]] # [[ఇచ్చోడ మండలం]] # [[ఆదిలాబాద్ గ్రామీణ మండలం]] * # [[మావల మండలం]] * # [[భీంపూర్ మండలం]] * # [[సిరికొండ మండలం (ఆదిలాబాద్ జిల్లా)|సిరికొండ మండలం]] * |ప్రణయ్<br>18.02.2022 |- | | | |[[ఉట్నూరు రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[ఇంద్రవెల్లి మండలం]] # [[నార్నూర్‌ మండలం]] # [[ఉట్నూరు మండలం]] # [[గాదిగూడ మండలం]] * |ప్రణయ్<br>20.02.2022 |- |2 |[[మంచిర్యాల జిల్లా|మంచిర్యాల]] |2 |[[మంచిర్యాల రెవెన్యూ డివిజను]] | #[[చెన్నూర్ మండలం (మంచిర్యాల జిల్లా)|చెన్నూర్ మండలం]] # [[జైపూర్ మండలం]] #[[భీమారం మండలం (మంచిర్యాల జిల్లా)|భీమారం మండలం]] * #[[కోటపల్లి మండలం]] #[[లక్సెట్టిపేట మండలం]] #[[మంచిర్యాల మండలం]] #[[నస్పూర్ మండలం]] * #[[హాజీపూర్ మండలం]] * #[[మందమర్రి మండలం]] #[[దండేపల్లి మండలం]] #[[జన్నారం మండలం]] |ప్రణయ్<br>22.02.2022 |- | | | |[[బెల్లంపల్లి రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[కాసిపేట మండలం]] # [[బెల్లంపల్లి మండలం]] # [[వేమన్‌పల్లి మండలం|వేమనపల్లి మండలం]] # [[నెన్నెల్‌ మండలం|నెన్నెల్ మండలం]] # [[తాండూరు మండలం (మంచిర్యాల జిల్లా)|తాండూర్ మండలం]] # [[భీమిని మండలం]] # [[కన్నేపల్లి మండలం]] * |ప్రణయ్<br>25.02.2022 |- |3 |[[నిర్మల్ జిల్లా|నిర్మల్]] |2 |[[నిర్మల్ రెవెన్యూ డివిజను]] | #[[నిర్మల్ గ్రామీణ మండలం]] * #[[నిర్మల్ మండలం]] #[[సోన్ మండలం]] * #[[దిలావర్ పూర్ మండలం (నిర్మల్ జిల్లా)|దిలావర్ పూర్ మండలం]] #[[నర్సాపూర్ (జి) మండలం]] * #[[కడం పెద్దూర్ మండలం]] #[[దస్తూరబాద్ మండలం]] * #[[ఖానాపూర్ మండలం (నిర్మల్ జిల్లా)|ఖానాపూర్ మండలం]] #[[మామడ మండలం (నిర్మల్ జిల్లా)|మామడ మండలం]] #[[పెంబి మండలం]] * #[[లక్ష్మణ్‌చాందా మండలం]] #[[సారంగపూర్ మండలం (నిర్మల్ జిల్లా)|సారంగపూర్‌ మండలం]] |ప్రణయ్<br>27.02.2022 |- | | | |[[బైంసా రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[కుబీర్‌ మండలం]] # [[కుంటాల మండలం]] # [[బైంసా మండలం]] # [[ముధోల్ మండలం]] # [[బాసర మండలం]] * # [[లోకేశ్వరం మండలం]] # [[తానూర్‌ మండలం (నిర్మల్ జిల్లా)|తానూర్‌ మండలం]] |ప్రణయ్<br>02.03.2022 |- |4 |[[కొమరంభీం జిల్లా|కొమరంభీం]] |2 |[[ఆసిఫాబాద్ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[సిర్పూర్ (యు) మండలం]] # [[లింగాపూర్ మండలం (కొమరంభీం జిల్లా)|లింగాపూర్ మండలం]] * # [[జైనూర్ మండలం]] # [[తిర్యాని మండలం]] # [[ఆసిఫాబాద్‌ మండలం (కొమరంభీం జిల్లా)|ఆసిఫాబాద్ మండలం]] # [[కెరమెరి మండలం]] # [[వాంకిడి మండలం]] # [[రెబ్బెన మండలం]] |ప్రణయ్<br>08.03.2022 |- | | | |[[కాగజ్‌నగర్ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[బెజ్జూర్‌ మండలం]] # [[పెంచికల్‌పేట్ మండలం (కొమరంభీం జిల్లా)|పెంచికలపేట్ మండలం]] * # [[కాగజ్‌నగర్‌ మండలం]] # [[కౌటల మండలం]] # [[చింతల మానేపల్లి మండలం]] * # [[దహేగాం మండలం]] # [[సిర్పూర్ పట్టణ మండలం]] |ప్రణయ్<br>17.03.2022 |- |5 |[[కరీంనగర్ జిల్లా|కరీంనగర్]] |2 |[[కరీంనగర్ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[కరీంనగర్ మండలం]] # [[కొత్తపల్లి మండలం (కరీంనగర్)|కొత్తపల్లి మండలం]]* # [[కరీంనగర్ గ్రామీణ మండలం]]* # [[మానకొండూరు మండలం]] # [[తిమ్మాపూర్ మండలం]] # [[గన్నేరువరం మండలం]]* # [[గంగాధర మండలం]] # [[రామడుగు మండలం]] # [[చొప్పదండి మండలం]] # [[చిగురుమామిడి మండలం]] |ప్రణయ్<br>20.03.2022 |- | | | |[[హుజూరాబాద్ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[హుజూరాబాద్ మండలం]] # [[వీణవంక మండలం]] # [[వి.సైదాపూర్ మండలం]] # [[జమ్మికుంట మండలం]] # [[శంకరపట్నం|శంకరపట్నం మండలం]] # [[ఇల్లందకుంట మండలం (కరీంనగర్)|ఇల్లందకుంట మండలం]] |ప్రణయ్<br>24.03.2022 |- |6 |[[జగిత్యాల జిల్లా|జగిత్యాల]] |3 |[[జగిత్యాల రెవెన్యూ డివిజను]] | #[[జగిత్యాల మండలం|జగిత్యాల మండలం]] #[[జగిత్యాల గ్రామీణ మండలం|జగిత్యాల గ్రామీణ మండలం]]* #[[రాయికల్ మండలం|రాయకల్ మండలం]] #[[సారంగాపూర్ మండలం (జగిత్యాల జిల్లా)|సారంగాపూర్ మండలం]] #[[బీర్పూర్ మండలం|బీర్పూర్ మండలం]]* #[[ధర్మపురి మండలం (జగిత్యాల జిల్లా)|ధర్మపురి మండలం]] #[[బుగ్గారం మండలం (జగిత్యాల జిల్లా)|బుగ్గారం మండలం]]* #[[పెగడపల్లి మండలం (జగిత్యాల జిల్లా)|పెగడపల్లి మండలం]] #[[గొల్లపల్లి మండలం (జగిత్యాల జిల్లా)|గొల్లపల్లి మండలం]] #[[మల్యాల మండలం (జగిత్యాల జిల్లా)|మల్యాల మండలం]] #[[కొడిమ్యాల మండలం|కొడిమ్యాల్ మండలం]] #[[వెల్గటూర్ మండలం (జగిత్యాల జిల్లా)|వెల్గటూరు మండలం]] |ప్రణయ్<br>29.03.2022 |- | | | |[[మెట్‌పల్లి రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[మెట్‌పల్లి మండలం (జగిత్యాల జిల్లా)|మెట్‌పల్లి మండలం]] # [[మల్లాపూర్ మండలం (జగిత్యాల జిల్లా)|మల్లాపూర్ మండలం]] # [[ఇబ్రహీంపట్నం మండలం (జగిత్యాల జిల్లా)|ఇబ్రహీంపట్నం మండలం]] |ప్రణయ్<br>02.04.2022 |- | | | |[[కోరుట్ల రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[కోరుట్ల మండలం]] # [[కథలాపూర్ మండలం]] # [[మేడిపల్లి మండలం (జగిత్యాల జిల్లా)|మేడిపల్లి మండలం]] |ప్రణయ్<br>03.04.2022 |- |7 |[[పెద్దపల్లి జిల్లా|పెద్దపల్లి]] |2 |[[పెద్దపల్లి రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[పెద్దపల్లి మండలం]] # [[ఓదెల మండలం]] # [[సుల్తానాబాద్ మండలం]] # [[జూలపల్లి మండలం]] #[[ఎలిగేడు మండలం]] #[[ధర్మారం మండలం]] # [[రామగుండం మండలం]] # [[అంతర్గాం మండలం]]* #[[పాలకుర్తి మండలం (పెద్దపల్లి జిల్లా)|పాలకుర్తి మండలం]]* #[[శ్రీరాంపూర్ మండలం]] |ప్రణయ్<br>04.04.2022 |- | | | |[[మంథని రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[కమాన్‌పూర్ మండలం]] # [[రామగిరి మండలం (సెంటనరీ కాలనీ)|రామగిరి మండలం]]* # [[మంథని మండలం]] # [[ముత్తారం మండలం (పెద్దపల్లి జిల్లా)|ముత్తారం మండలం]] |ప్రణయ్<br>07.04.2022 |- |8 |[[రాజన్న సిరిసిల్ల జిల్లా|రాజన్న జిల్లా]] |2 |[[సిరిసిల్ల రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[సిరిసిల్ల మండలం]] # [[తంగళ్ళపల్లి మండలం (రాజన్న సిరిసిల్ల)|తంగళ్ళపల్లి మండలం]] * # [[గంభీరావుపేట మండలం (రాజన్న సిరిసిల్ల)|గంభీరావుపేట మండలం]] # [[యల్లారెడ్డిపేట్ మండలం]] # [[వీర్నపల్లి మండలం]] * # [[ముస్తాబాద్ మండలం (రాజన్న సిరిసిల్ల)|ముస్తాబాద్ మండలం]] # [[ఇల్లంతకుంట మండలం (రాజన్న సిరిసిల్ల)|ఇల్లంతకుంట మండలం]] |ప్రణయ్<br>09.04.2022 |- | | | |[[వేములవాడ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[వేములవాడ మండలం]] # [[వేములవాడ గ్రామీణ మండలం]] * # [[చందుర్తి మండలం]] # [[బోయినపల్లి (బోయినపల్లి మండలం)|బోయిన్‌పల్లి మండలం]] # [[కోనరావుపేట మండలం (రాజన్న సిరిసిల్ల)|కోనరావుపేట మండలం]] # [[రుద్రంగి మండలం]] * |ప్రణయ్<br>14.04.2022 |- |9 |[[నిజామాబాదు జిల్లా|నిజామాబాదు]] |3 |[[నిజామాబాదు రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[నిజామాబాద్ సౌత్ మండలం]] # [[నిజామాబాద్ నార్త్ మండలం]]* # [[నిజామాబాద్ గ్రామీణ మండలం]]* # [[ముగ్పాల్ మండలం]]* # [[డిచ్‌పల్లి మండలం]] # [[ధర్‌పల్లి మండలం (నిజామాబాద్ జిల్లా)|ధర్‌పల్లి మండలం]] # [[ఇందల్వాయి|ఇందల్‌వాయి మండలం]]* # [[సిరికొండ మండలం (నిజామాబాదు జిల్లా)|సిరికొండ మండలం]] # [[నవీపేట్ మండలం|నవీపేట మండలం]] # [[మాక్లూర్ మండలం]] # [[మొస్రా మండలం]]* # [[చందూర్ మండలం (నిజామాబాద్ జిల్లా)|చందూర్ మండలం]]* |ప్రణయ్<br>17.04.2022 |- | | | |[[ఆర్మూరు రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[ఆర్మూరు మండలం]] # [[బాల్కొండ మండలం]] # [[మెండోర మండలం]]* # [[ముప్కాల్ మండలం]]* # [[కమ్మర్‌పల్లి మండలం (నిజామాబాదు జిల్లా)|కమ్మర్‌పల్లి మండలం]] # [[వేల్పూర్ మండలం (నిజామాబాద్ జిల్లా)|వేల్పూర్ మండలం]] # [[మోర్తాడ్ మండలం]] # [[ఎర్గట్ల మండలం|ఏర్గట్ల మండలం]]* # [[భీంగల్ మండలం]] # [[నందిపేట్ మండలం]] # [[జక్రాన్‌పల్లి మండలం]] |ప్రణయ్<br>21.04.2022 |- | | | |[[బోధన్ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[బోధన్ మండలం]] # [[ఎడపల్లి మండలం]] # [[రేంజల్ మండలం]] # [[కోటగిరి మండలం]] # [[వర్ని మండలం]] # [[రుద్రూర్ మండలం]]* |ప్రణయ్<br>24.04.2022 |- |10 |[[కామారెడ్డి జిల్లా|కామారెడ్డి]] |3 |[[కామారెడ్డి రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[కామారెడ్డి మండలం]] # [[బిక్నూర్ మండలం]] # [[తాడ్వాయి మండలం (కామారెడ్డి జిల్లా)|తాడ్వాయి మండలం]] # [[రాజంపేట్ మండలం (కామారెడ్డి జిల్లా)|రాజంపేట్ మండలం]]* # [[దోమకొండ మండలం]] # [[బీబీపేట మండలం]]* # [[మాచారెడ్డి మండలం]] # [[సదాశివనగర్ మండలం (కామారెడ్డి జిల్లా)|సదాశివనగర్ మండలం]] # [[రామారెడ్డి మండలం]]* |ప్రణయ్<br>28.04.2022 |- | | | |[[బాన్సువాడ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[బాన్స్‌వాడ మండలం]] # [[బీర్కూర్ మండలం]] # [[నసురుల్లాబాద్ మండలం]]* # [[బిచ్కుంద మండలం]] # [[జుక్కల్ మండలం (కామారెడ్డి జిల్లా)|జుక్కల్ మండలం]] # [[పిట్లం మండలం]] # [[పెద్ద కొడపగల్ మండలం]]* # [[మద్నూర్ మండలం (కామారెడ్డి జిల్లా)|మద్నూరు మండలం]] # [[నిజాంసాగర్‌ మండలం]] |ప్రణయ్<br>30.04.2022 |- | | | |[[ఎల్లారెడ్డి రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[ఎల్లారెడ్డి మండలం]] # [[నాగిరెడ్డిపేట మండలం]] # [[లింగంపేట్ మండలం (కామారెడ్డి జిల్లా)|లింగంపేట్ మండలం]] # [[గాంధారి మండలం (కామారెడ్డి జిల్లా)|గాంధారి మండలం]] |ప్రణయ్<br>01.05.2022 |- |11 |[[హనుమకొండ జిల్లా|హన్మకొండ]] |2 |[[హన్మకొండ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[హన్మకొండ మండలం]] # [[కాజీపేట మండలం (హన్మకొండ జిల్లా)|కాజీపేట మండలం]] * # [[ఐనవోలు మండలం (హన్మకొండ జిల్లా)|ఐనవోలు మండలం]] * # [[హసన్‌పర్తి మండలం]] # [[వేలేర్ మండలం]] * # [[ధర్మసాగర్ మండలం]] # [[ఎల్కతుర్తి మండలం]] # [[భీమదేవరపల్లి మండలం]] # [[కమలాపూర్ మండలం|కమలాపూర్ మండలం]] |ప్రణయ్<br>05.05.2022 |- | | | |[[పరకాల రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[పరకాల మండలం]] # [[నడికూడ మండలం]] * # [[దామెర మండలం]] # [[ఆత్మకూరు మండలం (హన్మకొండ జిల్లా)|ఆత్మకూరు మండలం]] # [[శాయంపేట మండలం (హన్మకొండ జిల్లా)|శాయంపేట మండలం]] |ప్రణయ్<br>10.05.2022 |- |12 |[[వరంగల్ జిల్లా|వరంగల్]] |2 |[[వరంగల్ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[వరంగల్ మండలం]] # [[ఖిలా వరంగల్ మండలం]] * # [[సంగెం మండలం (వరంగల్)|సంగెం మండలం]] # [[గీసుగొండ మండలం]] # [[వర్ధన్నపేట మండలం]] # [[పర్వతగిరి మండలం]] # [[రాయపర్తి మండలం]] |ప్రణయ్<br>13.05.2022 |- | | | |[[నర్సంపేట రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[నర్సంపేట మండలం]] # [[చెన్నారావుపేట మండలం]] # [[నల్లబెల్లి మండలం]] # [[దుగ్గొండి మండలం]] # [[ఖానాపూర్ మండలం (వరంగల్ జిల్లా)|ఖానాపూర్ మండలం]] # [[నెక్కొండ మండలం]] |ప్రణయ్<br>19.05.2022 |- |13 |[[జయశంకర్ భూపాలపల్లి జిల్లా|జయశంకర్]] |1 |[[భూపాలపల్లి రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[భూపాలపల్లి మండలం]] # [[ఘనపూర్‌ మండలం (జయశంకర్ భూపాలపల్లి జిల్లా)|ఘనపూర్‌ మండలం]] # [[రేగొండ మండలం (జయశంకర్ భూపాలపల్లి జిల్లా)|రేగొండ మండలం]] # [[మొగుళ్ళపల్లి మండలం]] # [[చిట్యాల మండలం (జయశంకర్ భూపాలపల్లి జిల్లా)|చిట్యాల మండలం]] # [[టేకుమట్ల మండలం (జయశంకర్ భూపాలపల్లి జిల్లా)|టేకుమట్ల మండలం]] * # [[మల్హర్రావు మండలం]] # [[కాటారం మండలం]] # [[మహదేవ్‌పూర్ మండలం (జయశంకర్ భూపాలపల్లి జిల్లా)|మహాదేవ్‌పూర్ మండలం]] # [[పల్మెల మండలం]] * # [[ముత్తారం మహదేవ్‌పూర్ మండలం|ముత్తారం మండలం]] |ప్రణయ్<br>23.05.2022 |- |14 |[[ములుగు జిల్లా|ములుగు]] |1 |[[ములుగు రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[ములుగు మండలం (ములుగు జిల్లా)|ములుగు మండలం]] # [[వెంకటాపూర్ మండలం]] # [[గోవిందరావుపేట మండలం]] # [[తాడ్వాయి మండలం (సమ్మక సారక్క)|తాడ్వాయి మండలం]] # [[ఏటూరునాగారం మండలం|ఏటూరు నాగారం మండలం]] # [[కన్నాయిగూడెం మండలం]] * # [[మంగపేట మండలం]] # [[వెంకటాపురం మండలం]] # [[వాజేడు మండలం]] |ప్రణయ్<br>26.05.2022 |- |15 |[[జనగామ జిల్లా|జనగాం]] |2 |[[జనగాం రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[జనగాం మండలం]] # [[లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం (జనగామ జిల్లా)|లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం]] # [[బచ్చన్నపేట మండలం (జనగామ జిల్లా)|బచ్చన్నపేట మండలం]] # [[దేవరుప్పుల మండలం (జనగామ జిల్లా)|దేవరుప్పుల మండలం]] # [[నర్మెట్ట మండలం (జనగామ జిల్లా)|నర్మెట్ట మండలం]] # [[తరిగొప్పుల మండలం (జనగామ జిల్లా)|తరిగొప్పుల మండలం]] * # [[రఘునాథపల్లి మండలం (జనగామ జిల్లా)|రఘునాథపల్లి మండలం]] |ప్రణయ్<br>31.05.2022 |- | | | |[[స్టేషన్ ఘన్‌పూర్ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[స్టేషన్‌ ఘన్‌పూర్‌ మండలం|స్టేషన్ ఘన్‌పూర్ మండలం]] # [[చిల్పూర్ మండలం (జనగామ జిల్లా)|చిల్పూర్ మండలం]] * # [[జాఫర్‌గఢ్‌ మండలం (జనగామ జిల్లా)|జాఫర్‌గఢ్‌ మండలం]] # [[పాలకుర్తి మండలం (జనగామ జిల్లా)|పాలకుర్తి మండలం]] # [[కొడకండ్ల మండలం (జనగామ జిల్లా)|కొడకండ్ల మండలం]] |ప్రణయ్<br>02.06.2022 |- |16 |[[మహబూబాబాదు జిల్లా|మహబూబాబాదు]] |2 |[[మహబూబాబాదు రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[మహబూబాబాద్ మండలం]] # [[కురవి మండలం (మహబూబాబాదు జిల్లా)|కురవి మండలం]] # [[కేసముద్రం మండలం (మహబూబాబాదు జిల్లా)|కేసముద్రం మండలం]] # [[డోర్నకల్లు మండలం|డోర్నకల్ మండలం]] # [[గూడూర్ మండలం (మహబూబాబాదు జిల్లా)|గూడూరు మండలం]] # [[కొత్తగూడ మండలం (మహబూబాబాదు జిల్లా)|కొత్తగూడ మండలం]] # [[గంగారం మండలం (మహబూబాబాద్ జిల్లా)|గంగారం మండలం]]* # [[బయ్యారం మండలం (మహబూబాబాద్ జిల్లా)|బయ్యారం మండలం]] # [[గార్ల మండలం]] |ప్రణయ్<br>08.06.2022 |- | | | |[[తొర్రూరు రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[చిన్నగూడూర్ మండలం]]* # [[తొర్రూర్ మండలం]] # [[నెల్లికుదురు మండలం]] # [[మరిపెడ మండలం]] # [[నర్సింహులపేట మండలం]] # [[పెద్దవంగర మండలం]]* # [[దంతాలపల్లి మండలం]]* |ప్రణయ్<br>17.06.2022 |- |17 |[[ఖమ్మం జిల్లా|ఖమ్మం]] |2 |[[ఖమ్మం రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[ఖమ్మం మండలం (అర్బన్)]] # [[ఖమ్మం మండలం (రూరల్)]] # [[తిరుమలాయపాలెం మండలం]] # [[కూసుమంచి మండలం]] # [[నేలకొండపల్లి మండలం (ఖమ్మం జిల్లా)|నేలకొండపల్లి మండలం]] # [[బోనకల్ మండలం]] # [[చింతకాని మండలం (ఖమ్మం జిల్లా)|చింతకాని మండలం]] # [[ముదిగొండ (ఖమ్మం జిల్లా)|ముదిగొండ మండలం]] # [[కొణిజర్ల మండలం]] # [[సింగరేణి మండలం]] # [[కామేపల్లి మండలం (ఖమ్మం జిల్లా)|కామేపల్లి మండలం]] # [[మధిర మండలం]] # [[ఎర్రుపాలెం మండలం]] # [[వైరా మండలం]] # [[రఘునాథపాలెం మండలం (ఖమ్మం జిల్లా)|రఘునాథపాలెం మండలం]]* |ప్రణయ్<br>21.06.2022 |- | | | |[[కల్లూరు రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[సత్తుపల్లి మండలం]] # [[వేంసూరు మండలం]] # [[పెనుబల్లి మండలం (ఖమ్మం జిల్లా)|పెనుబల్లి మండలం]] # [[కల్లూరు మండలం (ఖమ్మం జిల్లా)|కల్లూరు మండలం]] # [[తల్లాడ మండలం]] # [[ఏనుకూరు మండలం]] |ప్రణయ్<br>23.06.2022 |- |18 |[[భద్రాద్రి జిల్లా|భద్రాద్రి]] |2 |[[కొత్తగూడెం రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[కొత్తగూడెం మండలం]] # [[పాల్వంచ మండలం]] # [[టేకులపల్లి మండలం (భద్రాద్రి కొత్తగూడెం జిల్లా)|టేకులపల్లి మండలం]] # [[ఇల్లెందు మండలం]] # [[చండ్రుగొండ మండలం]] # [[అశ్వారావుపేట మండలం]] # [[ములకలపల్లి మండలం (భద్రాద్రి కొత్తగూడెం జిల్లా)|ములకలపల్లి మండలం]] # [[దమ్మపేట మండలం]] # [[గుండాల మండలం (భద్రాద్రి కొత్తగూడెం జిల్లా)|గుండాల మండలం]] # [[జూలూరుపాడు మండలం|జూలురుపాడు మండలం]] # [[సుజాతనగర్ మండలం]] # [[చుంచుపల్లి మండలం]] # [[లక్ష్మీదేవిపల్లి మండలం|లక్ష్మిదేవిపల్లి మండలం]] # [[ఆళ్లపల్లి మండలం]] # [[అన్నపురెడ్డిపల్లి మండలం]] |ప్రణయ్<br>28.06.2022 |- | | | |[[భద్రాచలం రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[భద్రాచలం మండలం]] # [[దుమ్ముగూడెం మండలం]] # [[చర్ల మండలం]] # [[బూర్గంపాడు మండలం]] # [[అశ్వాపురం మండలం]] # [[మణుగూరు మండలం]] # [[పినపాక మండలం]] # [[కరకగూడెం మండలం (భద్రాద్రి కొత్తగూడెం జిల్లా)|కరకగూడెం మండలం]] |ప్రణయ్<br>29.06.2022 |- |19 |[[మెదక్ జిల్లా|మెదక్]] |3 |[[మెదక్ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[మెదక్ మండలం]] # [[హవేలిఘన్‌పూర్ మండలం]] * # [[పాపన్నపేట మండలం]] # [[శంకరంపేట (ఆర్) మండలం]] # [[రామాయంపేట మండలం]] # [[నిజాంపేట్ మండలం (మెదక్ జిల్లా)|నిజాంపేట్ మండలం]] * # [[శంకరంపేట (ఎ) మండలం]] # [[టేక్మల్ మండలం]] # [[ఆళ్ళదుర్గ్ మండలం]] # [[రేగోడు మండలం]] |ప్రణయ్<br>02.07.2022 |- | | | |[[తూప్రాన్ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[ఎల్దుర్తి మండలం (మెదక్ జిల్లా)|ఎల్దుర్తి మండలం]] # [[చేగుంట మండలం]] # [[నార్సింగి మండలం]] * # [[తూప్రాన్ మండలం]] # [[మనోహరాబాద్ మండలం]] * |ప్రణయ్<br>09.07.2022 |- | | | |[[నర్సాపూర్ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[నర్సాపూర్ మండలం (మెదక్ జిల్లా)|నర్సాపూర్ మండలం]] # [[కౌడిపల్లి మండలం]] # [[కుల్చారం మండలం]] # [[చిలిప్‌చేడ్ మండలం]] * # [[శివంపేట మండలం]] # [[మాసాయిపేట మండలం]] * |ప్రణయ్<br>12.07.2022 |- |20 |[[సంగారెడ్డి జిల్లా|సంగారెడ్డి]] |4 |[[సంగారెడ్డి రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[సంగారెడ్డి మండలం]] # [[కంది మండలం]] * # [[కొండాపూర్‌ మండలం (సంగారెడ్డి జిల్లా)|కొండాపూర్ మండలం]] # [[సదాశివపేట మండలం]] # [[పటాన్‌చెరు మండలం]] # [[అమీన్‌పూర్ మండలం (సంగారెడ్డి జిల్లా)|అమీన్‌పూర్ మండలం *]] # [[రామచంద్రాపురం మండలం (సంగారెడ్డి జిల్లా)|రామచంద్రాపురం మండలం]] # [[మునిపల్లి మండలం (సంగారెడ్డి జిల్లా)|మునిపల్లి మండలం]] # [[జిన్నారం మండలం (సంగారెడ్డి జిల్లా)|జిన్నారం మండలం]] # [[గుమ్మడిదల మండలం]] * # [[హత్నూర మండలం]] |ప్రణయ్<br>18.07.2022 |- | | | |[[జహీరాబాదు రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[జహీరాబాద్ మండలం]] # [[మొగుడంపల్లి మండలం|మొగుడంపల్లి మండలం *]] # [[న్యాల్కల్ మండలం (సంగారెడ్డి జిల్లా)|న్యాల్కల్ మండలం]] # [[ఝరాసంగం మండలం]] # [[కోహిర్ మండలం|కోహీర్ మండలం]] # [[రాయికోడ్ మండలం (సంగారెడ్డి జిల్లా)|రాయికోడ్ మండలం]] |ప్రణయ్<br>21.07.2022 |- | | | |[[నారాయణఖేడ్ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[నారాయణఖేడ్ మండలం (సంగారెడ్డి జిల్లా)|నారాయణఖేడ్ మండలం]] # [[కంగ్టి మండలం]] # [[కల్హేరు మండలం|కల్హేర్ మండలం]] # [[సిర్గాపూర్ మండలం]] * # [[మానూర్ మండలం (సంగారెడ్డి జిల్లా)|మానూర్ మండలం]] # [[నాగల్‌గిద్ద మండలం]] * |ప్రణయ్<br>26.07.2022 |- | | | |[[ఆందోల్ - జోగిపేట రెవెన్యూ డివిజను]] <ref>{{Cite web|url=https://www.dishadaily.com/establishment-of-another-new-revenue-division-in-telangana|title=తెలంగాణలో మరో కొత్త రెవెన్యూ డివిజన్|last=Team|first=Web|date=2020-07-13|website=Dishadaily: Latest Telugu News|access-date=2022-02-01}}</ref> | # [[పుల్కల్ మండలం]] # [[ఆందోల్ మండలం]] # [[వట్‌పల్లి మండలం]] * # [[చౌటకూరు మండలం]]* |ప్రణయ్<br>27.07.2022 |- |21 |[[సిద్దిపేట జిల్లా|సిద్దిపేట]] |3 |[[సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[సిద్దిపేట పట్టణ మండలం]] # [[సిద్దిపేట గ్రామీణ మండలం]] * # [[నంగునూరు మండలం]] # [[చిన్న కోడూరు మండలం (సిద్దిపేట జిల్లా)|చిన్నకోడూర్ మండలం]] # [[తొగుట మండలం]] # [[దౌలతాబాద్ మండలం (సిద్ధిపేట)|దౌలతాబాద్ మండలం]] # [[మిరుదొడ్డి మండలం]] # [[దుబ్బాక మండలం]] # [[చేర్యాల మండలం]] # [[కొమురవెల్లి మండలం (సిద్దిపేట జిల్లా)|కొమురవెల్లి మంండలం]] * |ప్రణయ్<br>03.08.2022 |- | | | |[[గజ్వేల్ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[గజ్వేల్ మండలం]] # [[జగ్దేవ్‌పూర్ మండలం]] # [[కొండపాక మండలం]] # [[ములుగు మండలం (సిద్ధిపేట జిల్లా)|ములుగు మండలం]] # [[మర్కూక్ మండలం]] * # [[వర్గల్ మండలం]] # [[రాయపోల్ మండలం]] * | |- | | | |[[హుస్నాబాదు రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[హుస్నాబాద్ మండలం]] # [[అక్కన్నపేట మండలం]] * # [[కోహెడ మండలం]] # [[బెజ్జంకి మండలం]] # [[మద్దూరు మండలం (సిద్ధిపేట జిల్లా)|మద్దూరు మండలం]] # [[నారాయణరావుపేట్ మండలం (సిద్ధిపేట జిల్లా)|నారాయణరావుపేట మండలం]] * # [[దూళిమిట్ట మండలం]] * | |- |22 |[[మహబూబ్​నగర్​ జిల్లా|మహబూబ్​నగర్]]​ |1 |[[మహబూబ్​నగర్​ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[మహబూబ్ నగర్ మండలం (అర్బన్)]] # [[మహబూబ్ నగర్ మండలం (రూరల్)]]* # [[మూసాపేట్ మండలం (మహబూబ్‌నగర్ జిల్లా)|మూసాపేట్ మండలం]]* # [[అడ్డాకల్ మండలం]] # [[భూత్‌పూర్‌ మండలం]] # [[హన్వాడ మండలం]] # [[కోయిలకొండ మండలం]] # [[రాజాపూర్ మండలం]]* # [[బాలానగర్ మండలం (మహబూబ్ నగర్ జిల్లా)|బాలానగర్ మండలం]] # [[నవాబ్‌పేట మండలం (మహబూబ్ నగర్ జిల్లా)|నవాబ్‌పేట మండలం]] # [[జడ్చర్ల మండలం]] # [[మిడ్జిల్ మండలం]] # [[దేవరకద్ర మండలం]] # [[చిన్నచింతకుంట మండలం]] # [[గండీడ్ మండలం]] # [[మహమ్మదాబాద్ మండలం]] * | |- |23 |[[నారాయణపేట జిల్లా|నారాయణపేట]] |1 |[[నారాయణపేట రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[నారాయణపేట మండలం]] # [[దామరగిద్ద మండలం]] # [[ధన్వాడ మండలం]] # [[మరికల్ మండలం]] # [[కోస్గి మండలం (నారాయణపేట జిల్లా)|కోస్గి మండలం]] # [[మద్దూర్ మండలం (నారాయణపేట జిల్లా)|మద్దూర్ మండలం]] # [[ఊట్కూరు మండలం (నారాయణపేట జిల్లా)|ఊట్కూరు మండలం]] # [[నర్వ మండలం]] # [[మాగనూరు మండలం]] # [[కృష్ణ మండలం (నారాయణపేట జిల్లా)|కృష్ణ మండలం]] # [[మఖ్తల్‌ మండలం|మఖ్తల్ మండలం]] | |- |24 |[[వనపర్తి జిల్లా|వనపర్తి]] |1 |[[వనపర్తి రెవెన్యూ డివిజన్|వనపర్తి రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[వనపర్తి మండలం]] # [[గోపాలపేట మండలం]] # [[రేవల్లి మండలం]] * # [[పెద్దమందడి మండలం]] # [[ఘన్‌పూర్ మండలం (వనపర్తి జిల్లా)|ఘన్‌పూర్ మండలం]] # [[పాన్‌గల్‌ మండలం]] # [[పెబ్బేరు మండలం]] # [[శ్రీరంగాపూర్ మండలం (వనపర్తి జిల్లా)|శ్రీరంగాపూర్ మండలం]] * # [[వీపన్‌గండ్ల మండలం]] # [[చిన్నంబావి మండలం]] * # [[కొత్తకోట మండలం]] # [[మదనాపురం మండలం (వనపర్తి జిల్లా)|మదనాపూర్ మండలం]] * # [[ఆత్మకూరు మండలం]] # [[అమరచింత మండలం]] * | |- |25 |[[నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా|నాగర్‌కర్నూల్]] |4 |[[నాగర్‌కర్నూల్ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[బిజినేపల్లి మండలం]] # [[నాగర్‌కర్నూల్ మండలం]] # [[తెల్కపల్లి మండలం]] # [[తిమ్మాజిపేట మండలం]] # [[తాడూరు మండలం]] # [[అచ్చంపేట మండలం (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|అచ్చంపేట మండలం]] | |- | | | |[[కల్వకుర్తి రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[కల్వకుర్తి మండలం]] # [[ఊర్కొండ మండలం]] * # [[వెల్దండ మండలం]] # [[వంగూరు మండలం (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|వంగూరు మండలం]] # [[చారకొండ మండలం]] * | |- | | | |[[అచ్చంపేట రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[అచ్చంపేట మండలం (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|అచ్చంపేట మండలం]] # [[అమ్రాబాద్ మండలం (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|అమ్రాబాద్ మండలం]] # [[పదర మండలం]] * # [[బల్మూర్ మండలం]] # [[లింగాల మండలం (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|లింగాల మండలం]] # [[ఉప్పునుంతల మండలం]] | |- | | | |[[కొల్లాపూర్ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[పెద్దకొత్తపల్లి మండలం]] # [[కొల్లాపూర్ మండలం]] # [[పెంట్లవెల్లి మండలం]] * # [[కోడేరు మండలం (నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా)|కోడేరు మండలం]] | |- |26 |[[జోగులాంబ గద్వాల జిల్లా|జోగులాంబ]] |1 |[[గద్వాల రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[గద్వాల మండలం]] # [[ధరూర్ మండలం (జోగులాంబ గద్వాల జిల్లా)|ధరూర్ మండలం]] # [[మల్దకల్ మండలం]] # [[గట్టు మండలం]] # [[అయిజ మండలం]] # [[కాలూర్‌తిమ్మన్‌దొడ్డి మండలం]] # [[వడ్డేపల్లి మండలం (జోగులాంబ గద్వాల జిల్లా)|వడ్డేపల్లి మండలం]] # [[రాజోలి మండలం (జోగులాంబ గద్వాల జిల్లా)|రాజోలి మండలం]] # [[ఇటిక్యాల మండలం]] # [[మానవపాడ్ మండలం]] # [[ఉండవెల్లి మండలం]] # [[అలంపూర్ మండలం]] | |- |27 |[[నల్గొండ జిల్లా|నల్గొండ]] |3 |[[నల్గొండ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[చండూరు మండలం]] # [[చిట్యాల మండలం]] # [[కంగల్ మండలం]] # [[కట్టంగూర్ మండలం]] # [[మునుగోడు మండలం]] # [[నకిరేకల్ మండలం]] # [[నల్గొండ మండలం]] # [[నార్కెట్‌పల్లి మండలం]] # [[తిప్పర్తి మండలం]] # [[కేతేపల్లి మండలం]] # [[శాలిగౌరారం మండలం]] | |- | | | |[[మిర్యాలగూడ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[దామెరచర్ల మండలం]] # [[అడవిదేవులపల్లి మండలం]]* # [[మిర్యాలగూడ మండలం]] # [[వేములపల్లి మండలం (నల్గొండ జిల్లా)|వేములపల్లి మండలం]] # [[అనుముల మండలం]] # [[నిడమనూరు మండలం (నల్గొండ జిల్లా)|నిడమనూరు మండలం]] # [[పెద్దవూర మండలం]] # [[త్రిపురారం మండలం]] # [[మాడుగుల పల్లె మండలం (నల్గొండ జిల్లా)|మాడుగుల పల్లె మండలం]] * # [[తిరుమలగిరి సాగర్ మండలం]]* | |- | | | |[[దేవరకొండ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[చందంపేట మండలం]] # [[చింతపల్లి మండలం (నల్గొండ జిల్లా)|చింతపల్లి మండలం]] # [[దేవరకొండ మండలం]] # [[గుండ్లపల్లి మండలం (నల్గొండ జిల్లా)|గుండ్లపల్లి మండలం]] # [[గుర్రంపోడ్ మండలం]] # [[కొండమల్లేపల్లి మండలం]]* # [[మర్రిగూడ మండలం (నల్గొండ జిల్లా)|మర్రిగూడ మండలం]] # [[నాంపల్లి మండలం (నల్గొండ జిల్లా)|నాంపల్లి మండలం]] # [[పెద్ద అడిశర్ల పల్లి మండలం]] # [[నేరడుగొమ్ము మండలం]]* | |- |28 |[[సూర్యాపేట జిల్లా|సూర్యాపేట]] |2 |[[సూర్యాపేట రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[ఆత్మకూరు మండలం (సూర్యాపేట జిల్లా)|ఆత్మకూరు (S) మండలం]] # [[చివ్వేంల మండలం|చివ్వెంల మండలం]] # [[మోతే మండలం]] # [[జాజిరెడ్డిగూడెం మండలం]] # [[నూతనకల్లు మండలం|నూతనకల్ మండలం]] # [[పెన్‌పహాడ్‌ మండలం (సూర్యాపేట జిల్లా)|పెన్‌పహాడ్ మండలం]] # [[సూర్యాపేట మండలం]] # [[తిరుమలగిరి మండలం (సూర్యాపేట జిల్లా)|తిరుమలగిరి మండలం]] # [[తుంగతుర్తి మండలం (సూర్యాపేట జిల్లా)|తుంగతుర్తి మండలం]] # [[గరిడేపల్లి మండలం]] # [[నేరేడుచర్ల మండలం]] # [[నాగారం మండలం (సూర్యాపేట జిల్లా)|నాగారం మండలం]] * # [[మద్దిరాల మండలం (సూర్యాపేట జిల్లా)|మద్దిరాల మండలం]] * # [[పాలకీడు మండలం]] * | |- | | | |[[కోదాడ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[చిలుకూరు మండలం]] # [[హుజూర్‌నగర్ మండలం]] # [[కోదాడ మండలం]] # [[మట్టంపల్లి మండలం]] # [[మేళ్లచెరువు మండలం (సూర్యాపేట జిల్లా)|మేళ్లచెరువు మండలం]] # [[మునగాల మండలం (సూర్యాపేట జిల్లా)|మునగాల మండలం]] # [[నడిగూడెం మండలం]] # [[అనంతగిరి మండలం (సూర్యాపేట జిల్లా)|అనంతగిరి మండలం]] * # [[చింతలపాలెం మండలం|చింతలపాలెం]] * | |- |29 |[[యాదాద్రి భువనగిరి జిల్లా|యాదాద్రి]] |2 |[[భువనగిరి రెవెన్యూ డివిజను|భువనగరి రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[ఆలేరు మండలం]] # [[మూటకొండూరు మండలం]] # [[రాజాపేట మండలం]] # [[మోత్కూరు మండలం]] # [[తుర్కపల్లి మండలం]] # [[యాదగిరిగుట్ట మండలం]] # [[భువనగిరి మండలం]] # [[బీబీనగర్ మండలం]] # [[బొమ్మలరామారం మండలం]] # [[ఆత్మకూరు (ఎం) మండలం]] # [[అడ్డగూడూర్ మండలం]] | |- | | | |[[చౌటుప్పల్ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[బి.పోచంపల్లి మండలం]] # [[చౌటుప్పల్ మండలం]] # [[నారాయణపూర్ మండలం]] # [[గుండాల మండలం (యాదాద్రి-భువనగిరి జిల్లా)|గుండాల మండలం]] # [[రామన్నపేట మండలం]] # [[వలిగొండ మండలం]] | |- |30 |[[వికారాబాదు జిల్లా|వికారాబాదు]] |2 |[[వికారాబాదు రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[మర్పల్లి మండలం]] # [[మోమిన్‌పేట్‌ మండలం]] # [[నవాబ్‌పేట్‌ మండలం]] # [[వికారాబాద్ మండలం]] # [[పూడూర్‌ మండలం]] # [[కుల్కచర్ల మండలం]] # [[దోమ మండలం]] # [[పరిగి మండలం (వికారాబాదు జిల్లా)|పరిగి మండలం]] # [[ధరూర్ మండలం (వికారాబాదు జిల్లా)|ధరూర్ మండలం]] # [[కొట్‌పల్లి మండలం]] * # [[బంట్వారం మండలం]] | |- | | | |[[తాండూరు రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[పెద్దేముల్‌ మండలం]] # [[యాలాల్‌ మండలం]] # [[కొడంగల్ మండలం]] # [[బొంరాస్‌పేట్ మండలం]] # [[దౌలతాబాద్ మండలం]] # [[బషీరాబాద్‌ మండలం (వికారాబాదు జిల్లా)|బషీరాబాద్ మండలం]] # [[తాండూరు మండలం]] # [[చౌడాపూర్ మండలం]]* | |- |31 |[[మేడ్చ‌ల్ మ‌ల్కాజ్‌గిరి జిల్లా|మేడ్చ‌ల్ మ‌ల్కాజ్‌గిరి]] |2 |[[కీసర రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[మేడ్చల్ మండలం]] # [[షామీర్‌పేట్‌ మండలం|షామీర్‌పేట్ మండలం]] # [[కీసర మండలం]] # [[కాప్రా మండలం]] * # [[ఘటకేసర్ మండలం|ఘట్‌కేసర్ మండలం]] # [[మేడిపల్లి మండలం (మేడ్చల్ జిల్లా)|మేడిపల్లి మండలం]] * # [[ఉప్పల్ మండలం]] | |- | | | |[[మ‌ల్కాజ్‌గిరి రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[మల్కాజ్‌గిరి మండలం]] # [[అల్వాల్ మండలం]] * # [[కుత్బుల్లాపూర్‌ మండలం|కుత్బుల్లాపూర్ మండలం]] # [[దుండిగల్ గండిమైసమ్మ మండలం]] * # [[బాచుపల్లి మండలం]] * # [[బాలానగర్ మండలం (మేడ్చల్ మల్కాజ్‌గిరి జిల్లా)|బాలానగర్ మండలం]] # [[కూకట్‌పల్లి మండలం]] * # [[మూడుచింతలపల్లి మండలం]] * | |- |32 |[[రంగారెడ్డి జిల్లా|రంగారెడ్డి]] |5 |[[ఇబ్రహీంపట్నం రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[హయాత్‌నగర్‌ మండలం]] # [[అబ్దుల్లాపూర్‌మెట్ మండలం]]* # [[ఇబ్రహీంపట్నం మండలం (రంగారెడ్డి జిల్లా)|ఇబ్రహీంపట్నం మండలం]] # [[మంచాల్‌ మండలం]] # [[యాచారం మండలం]] # [[మాడ్గుల్ మండలం]] | |- | | | |[[రాజేంద్రనగర్ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[శేరిలింగంపల్లి మండలం]] # [[రాజేంద్రనగర్ మండలం]] # [[గండిపేట్ మండలం]]* # [[శంషాబాద్ మండలం]] | |- | | | |[[షాద్‌నగర్ రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[నందిగామ మండలం (రంగారెడ్డి జిల్లా)|నందిగామ మండలం]]* # [[కొత్తూరు మండలం]] # [[ఫరూఖ్‌నగర్ మండలం]] # [[కేశంపేట మండలం]] # [[కొందుర్గు మండలం]] # [[చౌదర్‌గూడెం మండలం]]* | |- | | | |[[కందుకూరు రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[సరూర్‌నగర్‌ మండలం]] # [[బాలాపూర్ మండలం]]* # [[మహేశ్వరం మండలం]] # [[కందుకూర్‌ మండలం (రంగారెడ్డి జిల్లా)|కందుకూర్‌ మండలం]] # [[కడ్తాల్ మండలం]]* # [[ఆమన‌గల్ మండలం]] # [[తలకొండపల్లి మండలం]] | |- | | | |[[చేవెళ్ల రెవెన్యూ డివిజను]] | # [[శంకర్‌పల్లి మండలం]] # [[మొయినాబాద్‌ మండలం]] # [[షాబాద్‌ మండలం]] # [[చేవెళ్ళ మండలం]] | |- |33 |[[హైదరాబాదు జిల్లా|హైదరాబాదు]] |2 |[[హైదరాబాదు రెవెన్యూ డివిజను]] <ref name=":1">{{Cite web|title=Revenue Divisions {{!}} Hyderabad District, Government of Telangana {{!}} India|url=https://hyderabad.telangana.gov.in/revenue-divisions/|access-date=2022-02-13}}</ref> <ref name=":0">{{Cite web|title=Village & Panchayats {{!}} Hyderabad District, Government of Telangana {{!}} India|url=https://hyderabad.telangana.gov.in/village-panchayats/|access-date=2022-02-13}}</ref> | # [[అంబర్‌పేట మండలం (హైదరాబాదు జిల్లా)|అంబర్‌పేట్ మండలం]] # [[హిమాయత్‌నగర్ మండలం (హైదరాబాదు జిల్లా)| హిమాయత్‌నగర్ మండలం]] # [[నాంపల్లి మండలం (హైదరాబాదు జిల్లా)|నాంపల్లి మండలం]] # [[ఆసిఫ్‌నగర్ మండలం (హైదరాబాదు జిల్లా)|ఆసిఫ్‌నగర్ మండలం]] # [[సైదాబాద్ మండలం (హైదరాబాదు జిల్లా)|సైదాబాద్ మండలం]] # [[బహదూర్‌పుర మండలం (హైదరాబాద్ జిల్లా)|బహదూర్‌పుర మండలం]] # [[బండ్లగూడ మండలం (హైదరాబాద్ జిల్లా)|బండ్లగూడ మండలం]] # [[గోల్కొండ మండలం (హైదరాబాద్ జిల్లా)|గోల్కొండ మండలం]] # [[చార్మినార్ మండలం (హైదరాబాద్ జిల్లా)|చార్మినార్ మండలం]] | |- | | | |[[సికింద్రాబాదు రెవెన్యూ డివిజను]] <ref name=":1" /> <ref name=":0" /> | # [[అమీర్‌పేట్ మండలం (హైదరాబాద్ జిల్లా)|అమీర్‌పేట మండలం]] # [[తిరుమలగిరి మండలం (హైదరాబాద్ జిల్లా)|తిరుమలగిరి మండలం]] # [[మారేడుపల్లి మండలం (హైదరాబాదు జిల్లా)|మారేడుపల్లి మండలం]] # [[షేక్‌పేట్ మండలం (హైదరాబాద్ జిల్లా)| షేక్‌పేట్ మండలం]] # [[ఖైరతాబాద్ మండలం (హైదరాబాద్ జిల్లా)|ఖైరతాబాద్ మండలం]] # [[సికింద్రాబాద్ మండలం (హైదరాబాదు జిల్లా)|సికింద్రాబాద్ మండలం]] # [[ముషీరాబాద్ మండలం (హైదరాబాద్ జిల్లా)|ముషీరాబాద్ మండలం]] | |- | |మొత్తం డివిజన్లు |73 | | | |} == మూలాలు == [[వర్గం:వికీప్రాజెక్టులు]] c52djldec5s9w7ipip4jn1fzy1n5fuf 0 343888 3614948 3492925 2022-08-04T04:46:39Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox Judge | name =చాడ విజయభాస్కర్‌రెడ్డి | image = Chada VijayBhaskar Reddy.png | office = [[తెలంగాణ ఉన్నత న్యాయస్థానం|తెలంగాణ హైకోర్టు న్యాయమూర్తి]] | appointer = [[రామ్‌నాథ్‌ కోవింద్‌]] | termstart = 3 ఫిబ్రవరి 2022 | office1= ప్రభుత్వ రెవిన్యూ శాఖ న్యాయవాది | appointer1= | termstart1=2014 | termend1= ప్రస్తుతం | office2= [[వరంగల్లు మహానగర పాలక సంస్థ|వరంగల్‌ మున్సిపల్‌ కార్పోరేషన్‌]] స్టాండింగ్‌ కౌన్సిల్‌ | termstart2=2010 | termend2= 2015 | office3= కేంద్ర ప్రభుత్వ అదనపు స్టాండింగ్‌ కౌన్సిల్‌ | termstart3=2006 | termend3= 2009 | honorific_prefix = తెలంగాణ హైకోర్టు న్యాయమూర్తి | birth_name= | birth_date= {{birth date and age|1968|06|28|df=y}} | birth_place= [[దుబ్బాక]], [[సిద్దిపేట జిల్లా| సిద్ధిపేట జిల్లా]], [[తెలంగాణ]] | alma_mater = | nominator1 = | predecessor = }} '''చాడ విజయభాస్కర్‌రెడ్డి''', [[తెలంగాణ|తెలంగాణ రాష్ట్రానికి]] చెందిన [[న్యాయమూర్తి]]. 2022, ఫిబ్రవరి 3న [[తెలంగాణ ఉన్నత న్యాయస్థానం|తెలంగాణ హైకోర్టు]] న్యాయమూర్తిగా నియమితులయ్యాడు.<ref>{{Cite web|url=https://www.ntnews.com/news/12-more-judges-to-telangana-high-court-434379|title=తెలంగాణ హైకోర్టుకు మరో 12 మంది జడ్జిలు!|last=telugu|first=NT News|date=2022-02-02|website=Namasthe Telangana|language=te|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220203175334/https://www.ntnews.com/news/12-more-judges-to-telangana-high-court-434379|archive-date=2022-02-03|access-date=2022-02-03}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.deccanchronicle.com/nation/current-affairs/020222/sc-collegium-clears-12-names-for-appointment-as-telangana-hc-judges.html|title=SC Collegium okays 7 advocates. 5 judicial officers as Telangana HC judges|last=Vamshidhara|first=Vujjini|date=2022-02-02|website=Deccan Chronicle|language=en|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220203191401/https://www.deccanchronicle.com/nation/current-affairs/020222/sc-collegium-clears-12-names-for-appointment-as-telangana-hc-judges.html|archive-date=2022-02-03|access-date=2022-02-03}}</ref><ref name="హైకోర్టు న్యాయమూర్తిగా చాడ">{{cite news |last1=Namasthe Telangana |first1= |title=హైకోర్టు న్యాయమూర్తిగా చాడ |url=https://www.ntnews.com/telangana/judge-appointed-to-telangana-hc-710553 |accessdate=4 August 2022 |date=4 August 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220804044535/https://www.ntnews.com/telangana/judge-appointed-to-telangana-hc-710553 |archivedate=4 August 2022 |language=te}}</ref> == జననం, విద్య == విజయభాస్కర్‌రెడ్డి 1968, జూన్‌ 28న [[తెలంగాణ|తెలంగాణ రాష్ట్రం]], [[సిద్దిపేట జిల్లా|సిద్ధిపేట జిల్లా]] [[దుబ్బాక]] గ్రామంలోని వ్యవసాయ కుటుంబంలో జన్మించాడు.<ref>{{Cite web|url=https://www.eenadu.net/telugu-news/top-news/The-Supreme-Court-collegium-has-recommended-the-names-of-12-new-judges-for-the-Telangana-High-Court/2701/122023441|title=Telangana High Court: హైకోర్టుకు 12 మంది న్యాయమూర్తులు|website=EENADU|language=te|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220203002231/https://www.eenadu.net/telugu-news/top-news/The-Supreme-Court-collegium-has-recommended-the-names-of-12-new-judges-for-the-Telangana-High-Court/2701/122023441|archive-date=2022-02-03|access-date=2022-02-04}}</ref> == వృత్తిరంగం == 1992, డిసెంబరు 31న బార్‌ కౌన్సిల్‌లో న్యాయవాదిగా ఎన్‌రోల్‌ అయిన విజయభాస్కర్‌రెడ్డి, జస్టిస్‌ వీవీఎస్‌ రావు దగ్గర జూనియర్‌గా న్యాయవాద వృత్తిని ప్రారంభించాడు. 1999లో జాతీయ గ్రామీణ అభివృద్ధి సంస్థ (ఎన్‌ఐఆర్‌డీ), స్మాల్‌స్కేల్‌ ఇండస్ట్రీస్‌ డెవలప్‌మెంట్‌ కార్పొరేషన్‌ స్టాండింగ్‌ కౌన్సిల్‌గా నియమించబడ్డాడు. 2006–09 మధ్యకాలంలో కేంద్ర ప్రభుత్వ అదనపు స్టాండింగ్‌ కౌన్సిల్‌గా, 2010–15 మధ్యకాలంలో [[వరంగల్లు మహానగర పాలక సంస్థ|వరంగల్‌ మున్సిపల్‌ కార్పోరేషన్‌]] స్టాండింగ్‌ కౌన్సిల్‌గా పనిచేశాడు. తెలంగాణ రాష్ట్రం ఏర్పడిన తరువాత ప్రభుత్వ న్యాయవాదిగా విధులు నిర్వర్తిస్తున్నాడు.<ref>{{Cite web|url=https://www.sakshi.com/telugu-news/telangana/supreme-court-collegium-recommends-12-judges-telangana-high-court-1431776|title=హైకోర్టుకు 12 మంది జడ్జీలు!|date=2022-02-03|website=Sakshi|language=te|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220203175509/https://www.sakshi.com/telugu-news/telangana/supreme-court-collegium-recommends-12-judges-telangana-high-court-1431776|archive-date=2022-02-03|access-date=2022-02-03}}</ref> సుప్రీంకోర్టు కొలీజియం చేసిన సిఫార్సులను రాష్ట్రపతి [[రామ్‌నాథ్ కోవింద్]] 2022 మార్చి 22న ఆమోదించాడు.<ref name="హైకోర్టుకు కొత్తగా 10 మంది జడ్జీలు">{{cite news |last1=Sakshi |title=హైకోర్టుకు కొత్తగా 10 మంది జడ్జీలు |url=https://www.sakshi.com/telugu-news/telangana/centre-govt-appointment-10-new-judges-telangana-high-court-1443407 |accessdate=23 March 2022 |work= |date=23 March 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220323033738/https://www.sakshi.com/telugu-news/telangana/centre-govt-appointment-10-new-judges-telangana-high-court-1443407 |archivedate=23 March 2022 |language=te}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:1968 జననాలు]] [[వర్గం:తెలంగాణ న్యాయమూర్తులు]] [[వర్గం:తెలంగాణ హైకోర్టు న్యాయమూర్తులు]] [[వర్గం:సిద్దిపేట జిల్లా వ్యక్తులు]] mf8afduat8px7u7q8jr25oag0keg7ey 0 347976 3614843 3606093 2022-08-03T19:43:04Z 175.101.104.17 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = Dr B R Ambedkar కోనసీమ జిల్లా | native_name = | native_name_lang = [[తెలుగు]] | other_name = | image_skyline = [[File:కోనసీమ జిల్లా.jpg|thumb|center|1.కోనసీమ ముఖ ద్వారం, 2.అమలాపురం గడియార స్తంభం,3.శుభ కలశం]] | image_alt = | image_caption = కోనసీమ జిల్లా చిత్రమాల | nickname = | map_alt = | map_caption = | image_map = | Coordinates = {{coord|16.93 |82.22|type:city|display=inline,title}} | subdivision_type = [[దేశం]] | subdivision_name = [[భారత దేశం]] | subdivision_type1 = [[రాష్ట్రం]] | subdivision_name1 = [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] | subdivision_type2 = [[ప్రాంతం]] | subdivision_name2 = [[కోస్తా]] | established_title = <!-- Established --> | established_date = 2022 | founder = | named_for = | parts_type = | parts = | seat_type = | seat = [[అమలాపురం]] | government_type = | governing_body = | leader_title1 = [[జిల్లా కలెక్టర్]] | leader_name1 = | unit_pref = Metric | area_footnotes = <ref name="sakshi-1"/> | area_rank = | area_total_km2 = 2083 | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_total = 1719100 | population_male = | population_female = | population_as_of = 2011 | pop-growth = | population_rank = | population_density_km2 = | population_demonym = | population_footnotes = <ref name="sakshi-1"/> | demographics_type1 = [[భాషలు]] | demographics1_title1 = [[అధికార భాష|అధికార]] | demographics1_info1 = [[తెలుగు]] | demographics1_title2 = | timezone1 = [[భారత ప్రామాణిక కాలమానం|IST]] | utc_offset1 = +5:30 | postal_code_type = [[పిన్‌కోడ్|పిన్]] | postal_code = | area_code_type = [[ప్రాంతీయ ఫోన్ కోడ్]] | area_code = +91 0 ( ) | registration_plate = | blank1_name_sec2 = [[శీతోష్ణస్థితి]] | blank1_info_sec2 = | blank2_name_sec2 = [[అవపాతం]] | blank2_info_sec2 = | blank3_name_sec2 = | blank3_info_sec2 = | blank4_name_sec2 = | blank4_info_sec2 = | website = {{URL|konaseema.ap.gov.in/te}} | footnotes = }} '''కోనసీమ జిల్లా''' ఇది ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణ భాగంగా 2022లో కొత్తగా ఏర్పడిన జిల్లా.<ref name="sakshi-1">{{Cite web|date=2022-04-03|title=AP: కొత్త జిల్లాల స్వరూపమిదే.. పెద్ద జిల్లా ఏదంటే?|url=https://www.sakshi.com/telugu-news/andhra-pradesh/area-and-population-new-districts-ap-1446058|access-date=2022-04-03|website=Sakshi|language=te}}</ref> ఇది పూర్వపు [[తూర్పు గోదావరి జిల్లా]] నుండి కొన్ని మండలాలను విడగొట్టుట ద్వారా ఆవిర్బంచింది. జిల్లా కేంద్రం [[అమలాపురం]]. జిల్లాకు అంబేద్కర్ పేరు పెట్టాలని దళిత, ప్రజాసంఘాలు, వివిధ పార్టీలు కోరడంతో ప్రభుత్వం జిల్లా పేరును '''డాక్టర్ బీఆర్ అంబేద్కర్ కోనసీమ జిల్లా''' గా మార్చుటకు ప్రాథమిక ప్రకటన చేస్తూ అభ్యంతరాలను 30 రోజులలోగా తెలియపరచాలని కోరింది.<ref name="sakshi-2">{{cite news |last1=Sakshi |title=కోనసీమ జిల్లాకు అంబేడ్కర్‌ పేరు |url=https://www.sakshi.com/telugu-news/andhra-pradesh/br-ambedkar-name-konaseema-district-andhra-pradesh-1457172 |accessdate=19 May 2022 |work= |date=19 May 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220519102155/https://www.sakshi.com/telugu-news/andhra-pradesh/br-ambedkar-name-konaseema-district-andhra-pradesh-1457172 |archivedate=19 May 2022 |language=te}}</ref> దీనిని వ్యతిరేకిన్తూ అల్లర్లు, విధ్వంసం జరిగింది. 2022 జూన్ 24 న జరిగిన సమావేశంలో పేరు మార్పుకు కేబినెట్ ఆమోదముద్ర వేసింది. <ref>{{Cite web|url=https://www.eenadu.net/telugu-news/ap-top-news/general/2501/122122542|title=ఇక అంబేడ్కర్ కోనసీమ|date=2022-06-25|access-date=2022-06-30|publisher=ఈనాడు}}</ref> ==చరిత్ర== {{main|ఉమ్మడి తూర్పు గోదావరి జిల్లా చరిత్ర}} [[File:అమలాపురంలో సూర్యాస్తమయం సమయం.jpg|thumb|అమలాపురంలో సూర్యాస్తమయం సమయం]] 2022 ఏప్రిల్ 4న ఈ జిల్లా ప్రారంభించబడింది. గతంలో తూర్పు గోదావరి జిల్లాలో భాగంగా ఉన్న రాజోలు, కొత్తపేట, రామచంద్రాపురం, ముమ్మడివరం, మండపేట, అమలాపురం, పి.గన్నవరం అసెంబ్లీ నియోజకవర్గాలతో ఈ జిల్లా అవతరించింది. కొత్తజిల్లా ఏర్పాటులో భాగంగా అమలాపురంలో కలెక్టర్, ఎస్పీ కార్యాలయాలను ఏర్పాటు చేశారు. అమలాపురానికి సమీపాన ఉన్న ముమ్మిడివరంలో ఎయిమ్స్ కళాశాల భవనాల్లో 43 ప్రభుత్వ శాఖల కార్యాలయాలను ఒకేచోట ఏర్పాటు చేస్తున్నారు. అమలాపురం నల్లవంతన దిగువన ముక్తేశ్వరం రోడ్డులో అంబేడ్కర్ కమ్యూనిటీ హాలుకు ఎదురుగా డీఆర్డీఏ భవనాల ఏర్పాటు చేశారు. పాత మాంటిస్సోరి స్కూలు భవనంలో జిల్లా ఎస్పీ కార్యాలయం ఏర్పాటైంది. <ref>{{Cite web|title=New Districts In AP: ఏపీలో కొత్త జిల్లాలివే.. గెజిట్ విడుదల|url=https://www.etvbharat.com/telugu/telangana/city/hyderabad/final-notification-on-formation-of-new-districts-in-andhra-pradesh/ts20220403052257663|access-date=2022-04-03|website=ETV Bharat News}}</ref> == భౌగోళిక స్వరూపం == [[File:CanalRoad.jpg|thumb|కాలువ గట్లు]] [[File:View of Banana plants at Ryali village in East Godavari district.jpg|thumb|కోనసీమలో అరటి పొలాలు]] [[దస్త్రం:Konaseema-1.jpg|right|thumb|కోనసీమ పొలాలు]] [[File:Kon2.jpg|thumb|కోనసీమ పొలాలు]] కోనసీమ జిల్లాకు ఉత్తరాన [[తూర్పు గోదావరి జిల్లా]], [[కాకినాడ జిల్లా]], తూర్పున [[కాకినాడ జిల్లా]], దక్షిణాన [[బంగాళాఖాతం]], పశ్చిమాన [[పశ్చిమ గోదావరి జిల్లా]] సరిహద్దులుగా ఉన్నాయి. ఉత్తరం వైపు గోదావరి పాయ గౌతమి, దక్షిణం వైపున వశిష్ట అనే గోదావరి పాయ మధ్యలో కోనసీమ వుంది. కోనసీమ త్రిభుజాకార ప్రదేశం కావున గోదావరి, బంగాళాఖాతాలు చుట్టుముట్టి ఉన్నాయి. జిల్లా వైశాల్యం 2,083 చదరపు కిలోమీటర్లు. జిల్లా [[ప్రధాన కార్యాలయం]] అమలాపురం నుండి రాష్ట్ర రాజధాని [[అమరావతి|అమరావతికి]] 200 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ఈ ప్రాంతం [[వరి]] పొలాలతో, [[అరటి]], [[కొబ్బరి]]చెట్లతో కళకళ లాడుతూ ఉంటుంది. సారవంతమైన ఒండ్రు నేలలు, ఇసుకతో కూడిన మట్టి నేలలు డెల్టా ప్రాంతంలో కనిపిస్తాయి. === వాతావరణం === ఈ జిల్లాలో ఈశాన్య ఋతుపవనాలు, నైరుతీ ఋతుపవనాల కారణంగా జూన్ నుండి అక్టోబరు వరకు వర్షాలు కురుస్తుంటాయి.ఏడాది పొడుగునా వాతావరణం సాధారణంగా ఉంటుంది. ఏప్రిల్‌ నుండి జూన్‌ వరకు మాత్రం ఉష్ణోగ్రతలు 48 డిగ్రీల సెంటీగ్రేడు వరకు పెరుగుతాయి. జిల్లా లోని సాధారణ వర్షపాతం - 1280.0 మి మీ. సగానికి పైగా వర్షపాతం నైరుతి ఋతుపవనాల వలన కలగగా మిగిలినది ఈశాన్య ఋతుపవనాల వలన కలుగుతుంది. ==జనాభా గణాంకాలు== 2011 జనగణన ప్రకారం, జిల్లా పరిధిలో జనాభా 17.191 లక్షలు. <ref name="census-2011">{{Cite web|url=https://konaseema.ap.gov.in/te/%e0%b0%9c%e0%b0%a8%e0%b0%97%e0%b0%a3%e0%b0%a8/|title=జనగణన|access-date=2022-07-23|website=Konaseema district}}</ref> ==పరిపాలన== జిల్లాలో రెండు రెవెన్యూ డివిజన్లు ఉన్నాయి, అవి అమలాపురం, రామచంద్రపురం. ఈ రెవెన్యూ డివిజన్లను 22 మండలాలుగా విభజించారు . === మండలాలు === జిల్లా పునర్వ్యవస్థీకరణ తర్వాత కొత్తపేట రెవిన్యూ డివిజన్ ఏర్పాటు చేశారు.<ref>{{Cite web|url=https://telugu.samayam.com/andhra-pradesh/news/ys-jagan-govt-orders-for-creation-of-two-revenue-divisions/articleshow/92548844.cms|title=పులివెందుల వాసులకు గుడ్ న్యూస్.. ఇక అధికారికంగా... జగన్ సర్కారు ఉత్తర్వులు|date=2022-06-29|access-date=2022-06-30|website=సమయం}}</ref> దీని ఫలితంగా అమలాపురం డివిజన్‌లో 10, కొత్తపేట రెవిన్యూ డివిజన్ లో 7, రామచంద్రాపురం డివిజన్‌లో 5 మండలాలు ఉన్నాయి. {{Div col|colwidth=15em|rules=yes|gap=2em}} ==== [[అమలాపురం రెవెన్యూ డివిజను]]==== {{#section-h:అమలాపురం రెవెన్యూ డివిజను|మండలాలు}} ====[[కొత్తపేట రెవిన్యూ డివిజను]]==== # [[అయినవిల్లి మండలం|అయినవిల్లి]] # [[అంబాజీపేట మండలం|అంబాజీపేట]] # [[ఆత్రేయపురం మండలం|ఆత్రేయపురం]] # [[ఆలమూరు మండలం|ఆలమూరు]] # [[కొత్తపేట మండలం|కొత్తపేట]] # [[పి.గన్నవరం మండలం|పి.గన్నవరం]] # [[రావులపాలెం మండలం|రావులపాలెం]] ====[[రామచంద్రాపురం రెవెన్యూ డివిజను|రామచంద్రాపురం రెవిన్యూ డివిజను]]==== {{#section-h:రామచంద్రాపురం రెవెన్యూ డివిజను|మండలాలు}} {{Div end}} ==పట్టణాలు== * [[అమలాపురం]] * [[రామచంద్రపురం (కోనసీమ జిల్లా)|రామచంద్రపురం]] * [[మండపేట]] * [[ముమ్మిడివరం]] ==రాజకీయ విభాగాలు == కోనసీమ జిల్లాలో రెండు లోకసభ నియోజకవర్గాలు, ఏడు అసెంబ్లీ నియోజకవర్గాలు ఉన్నాయి.<ref>{{cite web|title=District-wise Assembly-Constituencies|url=http://ceoandhra.nic.in/Right%20to%20Infn.Act/annex1.htm|work=ceoandhra.nic.in}}</ref> ===లోకసభ నియోజకవర్గాలు=== * [[అమలాపురం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం|అమలాపురం]] * [[కాకినాడ లోకసభ నియోజకవర్గం|కాకినాడ (పాక్షికం)]] ===అసెంబ్లీ నియోజకవర్గాలు=== # [[అమలాపురం శాసనసభ నియోజకవర్గం|అమలాపురం]] # [[కొత్తపేట శాసనసభ నియోజకవర్గం|కొత్తపేట]] # [[పి.గన్నవరం శాసనసభ నియోజకవర్గం|పి. గన్నవరం]] # [[ముమ్మిడివరం శాసనసభ నియోజకవర్గం|ముమ్మిడివరం]] (పాక్షికం). మిగిలిన భాగం [[కాకినాడ జిల్లా]]లో వుంది. # [[మండపేట శాసనసభ నియోజకవర్గం|మండపేట]] # [[రాజోలు శాసనసభ నియోజకవర్గం|రాజోలు]] # [[రామచంద్రాపురం శాసనసభ నియోజకవర్గం|రామచంద్రపురం]] ==రవాణా వ్యవస్థ== ఆలమూరు, సిద్దాంతం వద్ద గోదావరి నదిపై వంతెనల నిర్మాణంతో జిల్లాలోని అన్ని ప్రాంతాలు చక్కటి రహదారులతో అనుసంధానించబడ్డాయి.కోనసీమ ప్రాంతాన్ని జిల్లా హెడ్ క్వార్టర్స్‌కు కలుపుతూ గోదావరి నదిపై [[యానాం]] – యెదురులంక వంతెనను బాలయోగి వారధిగా 2002లో ప్రారంభించారు. కోనసీమ జిల్లాకు [[కాకినాడ]] నుండి [[కోటిపల్లి (పామర్రు మండలం)|కోటిపల్లి]] వరకు 45 కి.మీ రైలు మార్గం (బ్రాడ్ గేజ్) సౌకర్యం ఉంది. సమీప విమానాశ్రయం [[రాజమండ్రి విమానాశ్రయం]]. ==విద్యా సౌకర్యాలు== కోనసీమ జిల్లాల్లో 1420 ప్రాథమిక పాఠశాలలు,292 ప్రాథమికోన్నత పాఠశాలలు, 413 ఉన్నత పాఠశాలలు వివిధ నిర్వహణల కింద పనిచేస్తున్నాయి.ప్రాథమిక పాఠశాలలో 3610 మంది ఉపాధ్యాయులు, యుపి పాఠశాలలో 1833 మంది, ఉన్నత పాఠశాలల్లో 4560 మంది ఉపాధ్యాయులు పనిచేస్తున్నారు. 75 జూనియర్ కళాశాలల్లో 949 మంది లెక్చరర్లు పనిచేస్తున్నారు. {{Citation needed|date=జులై 2022}} ==ఆర్ధిక స్థితిగతులు== కోనసీమ జిల్లా వ్యవసాయం ప్రధానంగా వున్న జిల్లా.నీటి సదుపాయం ఉన్నందున వ్యవసాయం, (అక్వా కల్చర్) జిల్లా ప్రజలకు ప్రధాన వృత్తులుగా ఉన్నాయి.కోనసీమలో వరి తర్వాత ఎక్కువగా అరటిని పండిస్తారు.వీటితోపాటు అరటి, మామిడి, పనస, సపోటా, బత్తాయి పంటలు పండిస్తారు.లంక గ్రామప్రాంతాలలో విస్తారంగా పండిస్తారు.ఇటీవల జరిపిన పరిశోధనల మూలంగా సహజవాయువు నిలువలు బయటపడడం వలన ఈ ప్రదేశం పారిశ్రామికంగా కూడా అభివృద్ధి చెందుతుంది.చమురు శుద్ధి కర్మాగారాలున్నాయి. ప్రస్తుతం ఇది దేశంలో అతి పెద్ద చమురు, సహజవాయు ఉత్పత్తి కేంద్రంగా ఉంది. ==సంస్కృతి== ఈ ప్రాంతం పురాతన ఆంధ్ర [[సంస్కృతి|సంస్కృతీ]] సంప్రదాయాల నిలయం. ఇక్కడ ఇంకా అంతరించని కొన్ని ఆంధ్ర సంప్రదాయాలు చూడవచ్చు. అతిథి, అభ్యాగతులను ఆదరించడం, పండుగలను, పబ్బాలను సంప్రదాయానుసారంగా నిర్వహించడం ఇక్కడ గమనించవచ్చు. అలాగే ఇక్కడి వారు కొత్తవారిని '' అండీ, ఆయ్'' అంటూ ఒక ప్రత్యేక శైలిలో ఆప్యాయంగా పలకరించడం చూడవచ్చు. ==పర్యాటక ఆకర్షణలు== [[File:Antarvedi temple on the banks of Godavari in Andhra pradesh.jpg|thumb|అంతర్వేది]] [[File:Draksharama.jpg|thumb|ద్రాక్షారామం]] * శ్రీ లక్ష్మీ నరసింహస్వామి దేవాలయం,[[అంతర్వేది]] * శ్రీ మాణిక్యాంబా సమేత శ్రీ భీమేశ్వర స్వామి వారి దేవాలయం, [[ద్రాక్షారామం]] ఇంకా కోనసీమ తిరుపతిగా విరాజిల్లుతున్న వాడపల్లి వెంకటేశ్వర స్వామి వారి ఆలయం, అప్పనపల్లి శ్రీ బాలబాలాజీ వారి దేవస్థానం, అయినవిల్లిలోని విఘ్నేశ్వరుడి ఆలయం, మురమళ్లలోని భద్రకాళి సమేత వీరేశ్వరస్వామి ఆలయం, ర్యాలీలోని జగన్మోహిని కేశవస్వామి ఆలయం, ముక్తేశ్వరంలోని క్షణ ముక్తేశ్వరాలయం, పలివెలలోని శ్రీ ఉమా కొప్పులింగేశ్వర ఆలయం మందపల్లిలోని శనీశ్వర ఆలయం గుత్తెనదీవి శ్రీ ఆంజనేయ స్వామి ఆలయాలు మొదలైనవి ఉన్నాయి. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లింకులు== {{Commons category|Konaseema district}} {{ఆంధ్రప్రదేశ్}} [[వర్గం:కోనసీమ జిల్లా]] [[వర్గం:ఆంధ్రప్రదేశ్ జిల్లాలు]] [[వర్గం:2022 స్థాపితాలు]] n55wf4nk07ywroz0rt7cltm2ogercf5 3614846 3614843 2022-08-03T19:45:43Z 175.101.104.17 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = Dr B R Ambedkar కోనసీమ జిల్లా | native_name = | native_name_lang = [[తెలుగు]] | other_name = | image_skyline = [[File:కోనసీమ జిల్లా.jpg|thumb|center|1.కోనసీమ ముఖ ద్వారం, 2.అమలాపురం గడియార స్తంభం,3.శుభ కలశం]] | image_alt = | image_caption = కోనసీమ జిల్లా చిత్రమాల | nickname = | map_alt = | map_caption = | image_map = | Coordinates = {{coord|16.93 |82.22|type:city|display=inline,title}} | subdivision_type = [[దేశం]] | subdivision_name = [[భారత దేశం]] | subdivision_type1 = [[రాష్ట్రం]] | subdivision_name1 = [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] | subdivision_type2 = [[ప్రాంతం]] | subdivision_name2 = [[కోస్తా]] | established_title = <!-- Established --> | established_date = 2022 | founder = | named_for = | parts_type = | parts = | seat_type = | seat = [[అమలాపురం]] | government_type = | governing_body = | leader_title1 = [[జిల్లా కలెక్టర్]] | leader_name1 = | unit_pref = Metric | area_footnotes = <ref name="sakshi-1"/> | area_rank = | area_total_km2 = 2083 | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_total = 1719100 | population_male = | population_female = | population_as_of = 2011 | pop-growth = | population_rank = | population_density_km2 = | population_demonym = | population_footnotes = <ref name="sakshi-1"/> | demographics_type1 = [[భాషలు]] | demographics1_title1 = [[అధికార భాష|అధికార]] | demographics1_info1 = [[తెలుగు]] | demographics1_title2 = | timezone1 = [[భారత ప్రామాణిక కాలమానం|IST]] | utc_offset1 = +5:30 | postal_code_type = [[పిన్‌కోడ్|పిన్]] | postal_code = | area_code_type = [[ప్రాంతీయ ఫోన్ కోడ్]] | area_code = +91 0 ( ) | registration_plate = | blank1_name_sec2 = [[శీతోష్ణస్థితి]] | blank1_info_sec2 = | blank2_name_sec2 = [[అవపాతం]] | blank2_info_sec2 = | blank3_name_sec2 = | blank3_info_sec2 = | blank4_name_sec2 = | blank4_info_sec2 = | website = {{URL|konaseema.ap.gov.in/te}} | footnotes = }} '''Dr B R Ambedkar కోనసీమ జిల్లా''' ఇది ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణ భాగంగా 2022లో కొత్తగా ఏర్పడిన జిల్లా.<ref name="sakshi-1">{{Cite web|date=2022-04-03|title=AP: కొత్త జిల్లాల స్వరూపమిదే.. పెద్ద జిల్లా ఏదంటే?|url=https://www.sakshi.com/telugu-news/andhra-pradesh/area-and-population-new-districts-ap-1446058|access-date=2022-04-03|website=Sakshi|language=te}}</ref> ఇది పూర్వపు [[తూర్పు గోదావరి జిల్లా]] నుండి కొన్ని మండలాలను విడగొట్టుట ద్వారా ఆవిర్బంచింది. జిల్లా కేంద్రం [[అమలాపురం]]. జిల్లాకు అంబేద్కర్ పేరు పెట్టాలని దళిత, ప్రజాసంఘాలు, వివిధ పార్టీలు కోరడంతో ప్రభుత్వం జిల్లా పేరును '''డాక్టర్ బీఆర్ అంబేద్కర్ కోనసీమ జిల్లా''' గా మార్చుటకు ప్రాథమిక ప్రకటన చేస్తూ అభ్యంతరాలను 30 రోజులలోగా తెలియపరచాలని కోరింది.<ref name="sakshi-2">{{cite news |last1=Sakshi |title=కోనసీమ జిల్లాకు అంబేడ్కర్‌ పేరు |url=https://www.sakshi.com/telugu-news/andhra-pradesh/br-ambedkar-name-konaseema-district-andhra-pradesh-1457172 |accessdate=19 May 2022 |work= |date=19 May 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220519102155/https://www.sakshi.com/telugu-news/andhra-pradesh/br-ambedkar-name-konaseema-district-andhra-pradesh-1457172 |archivedate=19 May 2022 |language=te}}</ref> దీనిని వ్యతిరేకిన్తూ అల్లర్లు, విధ్వంసం జరిగింది. 2022 జూన్ 24 న జరిగిన సమావేశంలో పేరు మార్పుకు కేబినెట్ ఆమోదముద్ర వేసింది. <ref>{{Cite web|url=https://www.eenadu.net/telugu-news/ap-top-news/general/2501/122122542|title=ఇక అంబేడ్కర్ కోనసీమ|date=2022-06-25|access-date=2022-06-30|publisher=ఈనాడు}}</ref> ==చరిత్ర== {{main|ఉమ్మడి తూర్పు గోదావరి జిల్లా చరిత్ర}} [[File:అమలాపురంలో సూర్యాస్తమయం సమయం.jpg|thumb|అమలాపురంలో సూర్యాస్తమయం సమయం]] 2022 ఏప్రిల్ 4న ఈ జిల్లా ప్రారంభించబడింది. గతంలో తూర్పు గోదావరి జిల్లాలో భాగంగా ఉన్న రాజోలు, కొత్తపేట, రామచంద్రాపురం, ముమ్మడివరం, మండపేట, అమలాపురం, పి.గన్నవరం అసెంబ్లీ నియోజకవర్గాలతో ఈ జిల్లా అవతరించింది. కొత్తజిల్లా ఏర్పాటులో భాగంగా అమలాపురంలో కలెక్టర్, ఎస్పీ కార్యాలయాలను ఏర్పాటు చేశారు. అమలాపురానికి సమీపాన ఉన్న ముమ్మిడివరంలో ఎయిమ్స్ కళాశాల భవనాల్లో 43 ప్రభుత్వ శాఖల కార్యాలయాలను ఒకేచోట ఏర్పాటు చేస్తున్నారు. అమలాపురం నల్లవంతన దిగువన ముక్తేశ్వరం రోడ్డులో అంబేడ్కర్ కమ్యూనిటీ హాలుకు ఎదురుగా డీఆర్డీఏ భవనాల ఏర్పాటు చేశారు. పాత మాంటిస్సోరి స్కూలు భవనంలో జిల్లా ఎస్పీ కార్యాలయం ఏర్పాటైంది. <ref>{{Cite web|title=New Districts In AP: ఏపీలో కొత్త జిల్లాలివే.. గెజిట్ విడుదల|url=https://www.etvbharat.com/telugu/telangana/city/hyderabad/final-notification-on-formation-of-new-districts-in-andhra-pradesh/ts20220403052257663|access-date=2022-04-03|website=ETV Bharat News}}</ref> == భౌగోళిక స్వరూపం == [[File:CanalRoad.jpg|thumb|కాలువ గట్లు]] [[File:View of Banana plants at Ryali village in East Godavari district.jpg|thumb|కోనసీమలో అరటి పొలాలు]] [[దస్త్రం:Konaseema-1.jpg|right|thumb|కోనసీమ పొలాలు]] [[File:Kon2.jpg|thumb|కోనసీమ పొలాలు]] కోనసీమ జిల్లాకు ఉత్తరాన [[తూర్పు గోదావరి జిల్లా]], [[కాకినాడ జిల్లా]], తూర్పున [[కాకినాడ జిల్లా]], దక్షిణాన [[బంగాళాఖాతం]], పశ్చిమాన [[పశ్చిమ గోదావరి జిల్లా]] సరిహద్దులుగా ఉన్నాయి. ఉత్తరం వైపు గోదావరి పాయ గౌతమి, దక్షిణం వైపున వశిష్ట అనే గోదావరి పాయ మధ్యలో కోనసీమ వుంది. కోనసీమ త్రిభుజాకార ప్రదేశం కావున గోదావరి, బంగాళాఖాతాలు చుట్టుముట్టి ఉన్నాయి. జిల్లా వైశాల్యం 2,083 చదరపు కిలోమీటర్లు. జిల్లా [[ప్రధాన కార్యాలయం]] అమలాపురం నుండి రాష్ట్ర రాజధాని [[అమరావతి|అమరావతికి]] 200 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ఈ ప్రాంతం [[వరి]] పొలాలతో, [[అరటి]], [[కొబ్బరి]]చెట్లతో కళకళ లాడుతూ ఉంటుంది. సారవంతమైన ఒండ్రు నేలలు, ఇసుకతో కూడిన మట్టి నేలలు డెల్టా ప్రాంతంలో కనిపిస్తాయి. === వాతావరణం === ఈ జిల్లాలో ఈశాన్య ఋతుపవనాలు, నైరుతీ ఋతుపవనాల కారణంగా జూన్ నుండి అక్టోబరు వరకు వర్షాలు కురుస్తుంటాయి.ఏడాది పొడుగునా వాతావరణం సాధారణంగా ఉంటుంది. ఏప్రిల్‌ నుండి జూన్‌ వరకు మాత్రం ఉష్ణోగ్రతలు 48 డిగ్రీల సెంటీగ్రేడు వరకు పెరుగుతాయి. జిల్లా లోని సాధారణ వర్షపాతం - 1280.0 మి మీ. సగానికి పైగా వర్షపాతం నైరుతి ఋతుపవనాల వలన కలగగా మిగిలినది ఈశాన్య ఋతుపవనాల వలన కలుగుతుంది. ==జనాభా గణాంకాలు== 2011 జనగణన ప్రకారం, జిల్లా పరిధిలో జనాభా 17.191 లక్షలు. <ref name="census-2011">{{Cite web|url=https://konaseema.ap.gov.in/te/%e0%b0%9c%e0%b0%a8%e0%b0%97%e0%b0%a3%e0%b0%a8/|title=జనగణన|access-date=2022-07-23|website=Konaseema district}}</ref> ==పరిపాలన== జిల్లాలో రెండు రెవెన్యూ డివిజన్లు ఉన్నాయి, అవి అమలాపురం, రామచంద్రపురం. ఈ రెవెన్యూ డివిజన్లను 22 మండలాలుగా విభజించారు . === మండలాలు === జిల్లా పునర్వ్యవస్థీకరణ తర్వాత కొత్తపేట రెవిన్యూ డివిజన్ ఏర్పాటు చేశారు.<ref>{{Cite web|url=https://telugu.samayam.com/andhra-pradesh/news/ys-jagan-govt-orders-for-creation-of-two-revenue-divisions/articleshow/92548844.cms|title=పులివెందుల వాసులకు గుడ్ న్యూస్.. ఇక అధికారికంగా... జగన్ సర్కారు ఉత్తర్వులు|date=2022-06-29|access-date=2022-06-30|website=సమయం}}</ref> దీని ఫలితంగా అమలాపురం డివిజన్‌లో 10, కొత్తపేట రెవిన్యూ డివిజన్ లో 7, రామచంద్రాపురం డివిజన్‌లో 5 మండలాలు ఉన్నాయి. {{Div col|colwidth=15em|rules=yes|gap=2em}} ==== [[అమలాపురం రెవెన్యూ డివిజను]]==== {{#section-h:అమలాపురం రెవెన్యూ డివిజను|మండలాలు}} ====[[కొత్తపేట రెవిన్యూ డివిజను]]==== # [[అయినవిల్లి మండలం|అయినవిల్లి]] # [[అంబాజీపేట మండలం|అంబాజీపేట]] # [[ఆత్రేయపురం మండలం|ఆత్రేయపురం]] # [[ఆలమూరు మండలం|ఆలమూరు]] # [[కొత్తపేట మండలం|కొత్తపేట]] # [[పి.గన్నవరం మండలం|పి.గన్నవరం]] # [[రావులపాలెం మండలం|రావులపాలెం]] ====[[రామచంద్రాపురం రెవెన్యూ డివిజను|రామచంద్రాపురం రెవిన్యూ డివిజను]]==== {{#section-h:రామచంద్రాపురం రెవెన్యూ డివిజను|మండలాలు}} {{Div end}} ==పట్టణాలు== * [[అమలాపురం]] * [[రామచంద్రపురం (కోనసీమ జిల్లా)|రామచంద్రపురం]] * [[మండపేట]] * [[ముమ్మిడివరం]] ==రాజకీయ విభాగాలు == కోనసీమ జిల్లాలో రెండు లోకసభ నియోజకవర్గాలు, ఏడు అసెంబ్లీ నియోజకవర్గాలు ఉన్నాయి.<ref>{{cite web|title=District-wise Assembly-Constituencies|url=http://ceoandhra.nic.in/Right%20to%20Infn.Act/annex1.htm|work=ceoandhra.nic.in}}</ref> ===లోకసభ నియోజకవర్గాలు=== * [[అమలాపురం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం|అమలాపురం]] * [[కాకినాడ లోకసభ నియోజకవర్గం|కాకినాడ (పాక్షికం)]] ===అసెంబ్లీ నియోజకవర్గాలు=== # [[అమలాపురం శాసనసభ నియోజకవర్గం|అమలాపురం]] # [[కొత్తపేట శాసనసభ నియోజకవర్గం|కొత్తపేట]] # [[పి.గన్నవరం శాసనసభ నియోజకవర్గం|పి. గన్నవరం]] # [[ముమ్మిడివరం శాసనసభ నియోజకవర్గం|ముమ్మిడివరం]] (పాక్షికం). మిగిలిన భాగం [[కాకినాడ జిల్లా]]లో వుంది. # [[మండపేట శాసనసభ నియోజకవర్గం|మండపేట]] # [[రాజోలు శాసనసభ నియోజకవర్గం|రాజోలు]] # [[రామచంద్రాపురం శాసనసభ నియోజకవర్గం|రామచంద్రపురం]] ==రవాణా వ్యవస్థ== ఆలమూరు, సిద్దాంతం వద్ద గోదావరి నదిపై వంతెనల నిర్మాణంతో జిల్లాలోని అన్ని ప్రాంతాలు చక్కటి రహదారులతో అనుసంధానించబడ్డాయి.కోనసీమ ప్రాంతాన్ని జిల్లా హెడ్ క్వార్టర్స్‌కు కలుపుతూ గోదావరి నదిపై [[యానాం]] – యెదురులంక వంతెనను బాలయోగి వారధిగా 2002లో ప్రారంభించారు. కోనసీమ జిల్లాకు [[కాకినాడ]] నుండి [[కోటిపల్లి (పామర్రు మండలం)|కోటిపల్లి]] వరకు 45 కి.మీ రైలు మార్గం (బ్రాడ్ గేజ్) సౌకర్యం ఉంది. సమీప విమానాశ్రయం [[రాజమండ్రి విమానాశ్రయం]]. ==విద్యా సౌకర్యాలు== కోనసీమ జిల్లాల్లో 1420 ప్రాథమిక పాఠశాలలు,292 ప్రాథమికోన్నత పాఠశాలలు, 413 ఉన్నత పాఠశాలలు వివిధ నిర్వహణల కింద పనిచేస్తున్నాయి.ప్రాథమిక పాఠశాలలో 3610 మంది ఉపాధ్యాయులు, యుపి పాఠశాలలో 1833 మంది, ఉన్నత పాఠశాలల్లో 4560 మంది ఉపాధ్యాయులు పనిచేస్తున్నారు. 75 జూనియర్ కళాశాలల్లో 949 మంది లెక్చరర్లు పనిచేస్తున్నారు. {{Citation needed|date=జులై 2022}} ==ఆర్ధిక స్థితిగతులు== కోనసీమ జిల్లా వ్యవసాయం ప్రధానంగా వున్న జిల్లా.నీటి సదుపాయం ఉన్నందున వ్యవసాయం, (అక్వా కల్చర్) జిల్లా ప్రజలకు ప్రధాన వృత్తులుగా ఉన్నాయి.కోనసీమలో వరి తర్వాత ఎక్కువగా అరటిని పండిస్తారు.వీటితోపాటు అరటి, మామిడి, పనస, సపోటా, బత్తాయి పంటలు పండిస్తారు.లంక గ్రామప్రాంతాలలో విస్తారంగా పండిస్తారు.ఇటీవల జరిపిన పరిశోధనల మూలంగా సహజవాయువు నిలువలు బయటపడడం వలన ఈ ప్రదేశం పారిశ్రామికంగా కూడా అభివృద్ధి చెందుతుంది.చమురు శుద్ధి కర్మాగారాలున్నాయి. ప్రస్తుతం ఇది దేశంలో అతి పెద్ద చమురు, సహజవాయు ఉత్పత్తి కేంద్రంగా ఉంది. ==సంస్కృతి== ఈ ప్రాంతం పురాతన ఆంధ్ర [[సంస్కృతి|సంస్కృతీ]] సంప్రదాయాల నిలయం. ఇక్కడ ఇంకా అంతరించని కొన్ని ఆంధ్ర సంప్రదాయాలు చూడవచ్చు. అతిథి, అభ్యాగతులను ఆదరించడం, పండుగలను, పబ్బాలను సంప్రదాయానుసారంగా నిర్వహించడం ఇక్కడ గమనించవచ్చు. అలాగే ఇక్కడి వారు కొత్తవారిని '' అండీ, ఆయ్'' అంటూ ఒక ప్రత్యేక శైలిలో ఆప్యాయంగా పలకరించడం చూడవచ్చు. ==పర్యాటక ఆకర్షణలు== [[File:Antarvedi temple on the banks of Godavari in Andhra pradesh.jpg|thumb|అంతర్వేది]] [[File:Draksharama.jpg|thumb|ద్రాక్షారామం]] * శ్రీ లక్ష్మీ నరసింహస్వామి దేవాలయం,[[అంతర్వేది]] * శ్రీ మాణిక్యాంబా సమేత శ్రీ భీమేశ్వర స్వామి వారి దేవాలయం, [[ద్రాక్షారామం]] ఇంకా కోనసీమ తిరుపతిగా విరాజిల్లుతున్న వాడపల్లి వెంకటేశ్వర స్వామి వారి ఆలయం, అప్పనపల్లి శ్రీ బాలబాలాజీ వారి దేవస్థానం, అయినవిల్లిలోని విఘ్నేశ్వరుడి ఆలయం, మురమళ్లలోని భద్రకాళి సమేత వీరేశ్వరస్వామి ఆలయం, ర్యాలీలోని జగన్మోహిని కేశవస్వామి ఆలయం, ముక్తేశ్వరంలోని క్షణ ముక్తేశ్వరాలయం, పలివెలలోని శ్రీ ఉమా కొప్పులింగేశ్వర ఆలయం మందపల్లిలోని శనీశ్వర ఆలయం గుత్తెనదీవి శ్రీ ఆంజనేయ స్వామి ఆలయాలు మొదలైనవి ఉన్నాయి. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లింకులు== {{Commons category|Konaseema district}} {{ఆంధ్రప్రదేశ్}} [[వర్గం:కోనసీమ జిల్లా]] [[వర్గం:ఆంధ్రప్రదేశ్ జిల్లాలు]] [[వర్గం:2022 స్థాపితాలు]] nmx353w0t9zyz10j3394pf4oypqep0w 3614940 3614846 2022-08-04T04:11:35Z Ch Maheswara Raju 73120 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name =డాక్టర్ బీఆర్ అంబేద్కర్ కోనసీమ జిల్లా | native_name = | native_name_lang = [[తెలుగు]] | other_name = | image_skyline = [[File:కోనసీమ జిల్లా.jpg|thumb|center|1.కోనసీమ ముఖ ద్వారం, 2.అమలాపురం గడియార స్తంభం,3.శుభ కలశం]] | image_alt = | image_caption = కోనసీమ జిల్లా చిత్రమాల | nickname = | map_alt = | map_caption = | image_map = | Coordinates = {{coord|16.93 |82.22|type:city|display=inline,title}} | subdivision_type = [[దేశం]] | subdivision_name = [[భారత దేశం]] | subdivision_type1 = [[రాష్ట్రం]] | subdivision_name1 = [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] | subdivision_type2 = [[ప్రాంతం]] | subdivision_name2 = [[కోస్తా]] | established_title = <!-- Established --> | established_date = 2022 | founder = | named_for = | parts_type = | parts = | seat_type = | seat = [[అమలాపురం]] | government_type = | governing_body = | leader_title1 = [[జిల్లా కలెక్టర్]] | leader_name1 = | unit_pref = Metric | area_footnotes = <ref name="sakshi-1"/> | area_rank = | area_total_km2 = 2083 | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_total = 1719100 | population_male = | population_female = | population_as_of = 2011 | pop-growth = | population_rank = | population_density_km2 = | population_demonym = | population_footnotes = <ref name="sakshi-1"/> | demographics_type1 = [[భాషలు]] | demographics1_title1 = [[అధికార భాష|అధికార]] | demographics1_info1 = [[తెలుగు]] | demographics1_title2 = | timezone1 = [[భారత ప్రామాణిక కాలమానం|IST]] | utc_offset1 = +5:30 | postal_code_type = [[పిన్‌కోడ్|పిన్]] | postal_code = | area_code_type = [[ప్రాంతీయ ఫోన్ కోడ్]] | area_code = +91 0 ( ) | registration_plate = | blank1_name_sec2 = [[శీతోష్ణస్థితి]] | blank1_info_sec2 = | blank2_name_sec2 = [[అవపాతం]] | blank2_info_sec2 = | blank3_name_sec2 = | blank3_info_sec2 = | blank4_name_sec2 = | blank4_info_sec2 = | website = {{URL|konaseema.ap.gov.in/te}} | footnotes = }} '''డాక్టర్ బీఆర్ అంబేద్కర్ కోనసీమ జిల్లా''' ఇది ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణ భాగంగా 2022లో కొత్తగా ఏర్పడిన జిల్లా.<ref name="sakshi-1">{{Cite web|date=2022-04-03|title=AP: కొత్త జిల్లాల స్వరూపమిదే.. పెద్ద జిల్లా ఏదంటే?|url=https://www.sakshi.com/telugu-news/andhra-pradesh/area-and-population-new-districts-ap-1446058|access-date=2022-04-03|website=Sakshi|language=te}}</ref> ఇది పూర్వపు [[తూర్పు గోదావరి జిల్లా]] నుండి కొన్ని మండలాలను విడగొట్టుట ద్వారా ఆవిర్బంచింది. జిల్లా కేంద్రం [[అమలాపురం]]. జిల్లాకు అంబేద్కర్ పేరు పెట్టాలని దళిత, ప్రజాసంఘాలు, వివిధ పార్టీలు కోరడంతో ప్రభుత్వం జిల్లా పేరును '''డాక్టర్ బీఆర్ అంబేద్కర్ కోనసీమ జిల్లా''' గా మార్చుటకు ప్రాథమిక ప్రకటన చేస్తూ అభ్యంతరాలను 30 రోజులలోగా తెలియపరచాలని కోరింది.<ref name="sakshi-2">{{cite news |last1=Sakshi |title=కోనసీమ జిల్లాకు అంబేడ్కర్‌ పేరు |url=https://www.sakshi.com/telugu-news/andhra-pradesh/br-ambedkar-name-konaseema-district-andhra-pradesh-1457172 |accessdate=19 May 2022 |work= |date=19 May 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220519102155/https://www.sakshi.com/telugu-news/andhra-pradesh/br-ambedkar-name-konaseema-district-andhra-pradesh-1457172 |archivedate=19 May 2022 |language=te}}</ref> దీనిని వ్యతిరేకిన్తూ అల్లర్లు, విధ్వంసం జరిగింది. 2022 జూన్ 24 న జరిగిన సమావేశంలో పేరు మార్పుకు కేబినెట్ ఆమోదముద్ర వేసింది. <ref>{{Cite web|url=https://www.eenadu.net/telugu-news/ap-top-news/general/2501/122122542|title=ఇక అంబేడ్కర్ కోనసీమ|date=2022-06-25|access-date=2022-06-30|publisher=ఈనాడు}}</ref> ==చరిత్ర== {{main|ఉమ్మడి తూర్పు గోదావరి జిల్లా చరిత్ర}} [[File:అమలాపురంలో సూర్యాస్తమయం సమయం.jpg|thumb|అమలాపురంలో సూర్యాస్తమయం సమయం]] 2022 ఏప్రిల్ 4న ఈ జిల్లా ప్రారంభించబడింది. గతంలో తూర్పు గోదావరి జిల్లాలో భాగంగా ఉన్న రాజోలు, కొత్తపేట, రామచంద్రాపురం, ముమ్మడివరం, మండపేట, అమలాపురం, పి.గన్నవరం అసెంబ్లీ నియోజకవర్గాలతో ఈ జిల్లా అవతరించింది. కొత్తజిల్లా ఏర్పాటులో భాగంగా అమలాపురంలో కలెక్టర్, ఎస్పీ కార్యాలయాలను ఏర్పాటు చేశారు. అమలాపురానికి సమీపాన ఉన్న ముమ్మిడివరంలో ఎయిమ్స్ కళాశాల భవనాల్లో 43 ప్రభుత్వ శాఖల కార్యాలయాలను ఒకేచోట ఏర్పాటు చేస్తున్నారు. అమలాపురం నల్లవంతన దిగువన ముక్తేశ్వరం రోడ్డులో అంబేడ్కర్ కమ్యూనిటీ హాలుకు ఎదురుగా డీఆర్డీఏ భవనాల ఏర్పాటు చేశారు. పాత మాంటిస్సోరి స్కూలు భవనంలో జిల్లా ఎస్పీ కార్యాలయం ఏర్పాటైంది. <ref>{{Cite web|title=New Districts In AP: ఏపీలో కొత్త జిల్లాలివే.. గెజిట్ విడుదల|url=https://www.etvbharat.com/telugu/telangana/city/hyderabad/final-notification-on-formation-of-new-districts-in-andhra-pradesh/ts20220403052257663|access-date=2022-04-03|website=ETV Bharat News}}</ref> == భౌగోళిక స్వరూపం == [[File:CanalRoad.jpg|thumb|కాలువ గట్లు]] [[File:View of Banana plants at Ryali village in East Godavari district.jpg|thumb|కోనసీమలో అరటి పొలాలు]] [[దస్త్రం:Konaseema-1.jpg|right|thumb|కోనసీమ పొలాలు]] [[File:Kon2.jpg|thumb|కోనసీమ పొలాలు]] కోనసీమ జిల్లాకు ఉత్తరాన [[తూర్పు గోదావరి జిల్లా]], [[కాకినాడ జిల్లా]], తూర్పున [[కాకినాడ జిల్లా]], దక్షిణాన [[బంగాళాఖాతం]], పశ్చిమాన [[పశ్చిమ గోదావరి జిల్లా]] సరిహద్దులుగా ఉన్నాయి. ఉత్తరం వైపు గోదావరి పాయ గౌతమి, దక్షిణం వైపున వశిష్ట అనే గోదావరి పాయ మధ్యలో కోనసీమ వుంది. కోనసీమ త్రిభుజాకార ప్రదేశం కావున గోదావరి, బంగాళాఖాతాలు చుట్టుముట్టి ఉన్నాయి. జిల్లా వైశాల్యం 2,083 చదరపు కిలోమీటర్లు. జిల్లా [[ప్రధాన కార్యాలయం]] అమలాపురం నుండి రాష్ట్ర రాజధాని [[అమరావతి|అమరావతికి]] 200 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ఈ ప్రాంతం [[వరి]] పొలాలతో, [[అరటి]], [[కొబ్బరి]]చెట్లతో కళకళ లాడుతూ ఉంటుంది. సారవంతమైన ఒండ్రు నేలలు, ఇసుకతో కూడిన మట్టి నేలలు డెల్టా ప్రాంతంలో కనిపిస్తాయి. === వాతావరణం === ఈ జిల్లాలో ఈశాన్య ఋతుపవనాలు, నైరుతీ ఋతుపవనాల కారణంగా జూన్ నుండి అక్టోబరు వరకు వర్షాలు కురుస్తుంటాయి.ఏడాది పొడుగునా వాతావరణం సాధారణంగా ఉంటుంది. ఏప్రిల్‌ నుండి జూన్‌ వరకు మాత్రం ఉష్ణోగ్రతలు 48 డిగ్రీల సెంటీగ్రేడు వరకు పెరుగుతాయి. జిల్లా లోని సాధారణ వర్షపాతం - 1280.0 మి మీ. సగానికి పైగా వర్షపాతం నైరుతి ఋతుపవనాల వలన కలగగా మిగిలినది ఈశాన్య ఋతుపవనాల వలన కలుగుతుంది. ==జనాభా గణాంకాలు== 2011 జనగణన ప్రకారం, జిల్లా పరిధిలో జనాభా 17.191 లక్షలు. <ref name="census-2011">{{Cite web|url=https://konaseema.ap.gov.in/te/%e0%b0%9c%e0%b0%a8%e0%b0%97%e0%b0%a3%e0%b0%a8/|title=జనగణన|access-date=2022-07-23|website=Konaseema district}}</ref> ==పరిపాలన== జిల్లాలో రెండు రెవెన్యూ డివిజన్లు ఉన్నాయి, అవి అమలాపురం, రామచంద్రపురం. ఈ రెవెన్యూ డివిజన్లను 22 మండలాలుగా విభజించారు . === మండలాలు === జిల్లా పునర్వ్యవస్థీకరణ తర్వాత కొత్తపేట రెవిన్యూ డివిజన్ ఏర్పాటు చేశారు.<ref>{{Cite web|url=https://telugu.samayam.com/andhra-pradesh/news/ys-jagan-govt-orders-for-creation-of-two-revenue-divisions/articleshow/92548844.cms|title=పులివెందుల వాసులకు గుడ్ న్యూస్.. ఇక అధికారికంగా... జగన్ సర్కారు ఉత్తర్వులు|date=2022-06-29|access-date=2022-06-30|website=సమయం}}</ref> దీని ఫలితంగా అమలాపురం డివిజన్‌లో 10, కొత్తపేట రెవిన్యూ డివిజన్ లో 7, రామచంద్రాపురం డివిజన్‌లో 5 మండలాలు ఉన్నాయి. {{Div col|colwidth=15em|rules=yes|gap=2em}} ==== [[అమలాపురం రెవెన్యూ డివిజను]]==== {{#section-h:అమలాపురం రెవెన్యూ డివిజను|మండలాలు}} ====[[కొత్తపేట రెవిన్యూ డివిజను]]==== # [[అయినవిల్లి మండలం|అయినవిల్లి]] # [[అంబాజీపేట మండలం|అంబాజీపేట]] # [[ఆత్రేయపురం మండలం|ఆత్రేయపురం]] # [[ఆలమూరు మండలం|ఆలమూరు]] # [[కొత్తపేట మండలం|కొత్తపేట]] # [[పి.గన్నవరం మండలం|పి.గన్నవరం]] # [[రావులపాలెం మండలం|రావులపాలెం]] ====[[రామచంద్రాపురం రెవెన్యూ డివిజను|రామచంద్రాపురం రెవిన్యూ డివిజను]]==== {{#section-h:రామచంద్రాపురం రెవెన్యూ డివిజను|మండలాలు}} {{Div end}} ==పట్టణాలు== * [[అమలాపురం]] * [[రామచంద్రపురం (కోనసీమ జిల్లా)|రామచంద్రపురం]] * [[మండపేట]] * [[ముమ్మిడివరం]] ==రాజకీయ విభాగాలు == కోనసీమ జిల్లాలో రెండు లోకసభ నియోజకవర్గాలు, ఏడు అసెంబ్లీ నియోజకవర్గాలు ఉన్నాయి.<ref>{{cite web|title=District-wise Assembly-Constituencies|url=http://ceoandhra.nic.in/Right%20to%20Infn.Act/annex1.htm|work=ceoandhra.nic.in}}</ref> ===లోకసభ నియోజకవర్గాలు=== * [[అమలాపురం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం|అమలాపురం]] * [[కాకినాడ లోకసభ నియోజకవర్గం|కాకినాడ (పాక్షికం)]] ===అసెంబ్లీ నియోజకవర్గాలు=== # [[అమలాపురం శాసనసభ నియోజకవర్గం|అమలాపురం]] # [[కొత్తపేట శాసనసభ నియోజకవర్గం|కొత్తపేట]] # [[పి.గన్నవరం శాసనసభ నియోజకవర్గం|పి. గన్నవరం]] # [[ముమ్మిడివరం శాసనసభ నియోజకవర్గం|ముమ్మిడివరం]] (పాక్షికం). మిగిలిన భాగం [[కాకినాడ జిల్లా]]లో వుంది. # [[మండపేట శాసనసభ నియోజకవర్గం|మండపేట]] # [[రాజోలు శాసనసభ నియోజకవర్గం|రాజోలు]] # [[రామచంద్రాపురం శాసనసభ నియోజకవర్గం|రామచంద్రపురం]] ==రవాణా వ్యవస్థ== ఆలమూరు, సిద్దాంతం వద్ద గోదావరి నదిపై వంతెనల నిర్మాణంతో జిల్లాలోని అన్ని ప్రాంతాలు చక్కటి రహదారులతో అనుసంధానించబడ్డాయి.కోనసీమ ప్రాంతాన్ని జిల్లా హెడ్ క్వార్టర్స్‌కు కలుపుతూ గోదావరి నదిపై [[యానాం]] – యెదురులంక వంతెనను బాలయోగి వారధిగా 2002లో ప్రారంభించారు. కోనసీమ జిల్లాకు [[కాకినాడ]] నుండి [[కోటిపల్లి (పామర్రు మండలం)|కోటిపల్లి]] వరకు 45 కి.మీ రైలు మార్గం (బ్రాడ్ గేజ్) సౌకర్యం ఉంది. సమీప విమానాశ్రయం [[రాజమండ్రి విమానాశ్రయం]]. ==విద్యా సౌకర్యాలు== కోనసీమ జిల్లాల్లో 1420 ప్రాథమిక పాఠశాలలు,292 ప్రాథమికోన్నత పాఠశాలలు, 413 ఉన్నత పాఠశాలలు వివిధ నిర్వహణల కింద పనిచేస్తున్నాయి.ప్రాథమిక పాఠశాలలో 3610 మంది ఉపాధ్యాయులు, యుపి పాఠశాలలో 1833 మంది, ఉన్నత పాఠశాలల్లో 4560 మంది ఉపాధ్యాయులు పనిచేస్తున్నారు. 75 జూనియర్ కళాశాలల్లో 949 మంది లెక్చరర్లు పనిచేస్తున్నారు. {{Citation needed|date=జులై 2022}} ==ఆర్ధిక స్థితిగతులు== కోనసీమ జిల్లా వ్యవసాయం ప్రధానంగా వున్న జిల్లా.నీటి సదుపాయం ఉన్నందున వ్యవసాయం, (అక్వా కల్చర్) జిల్లా ప్రజలకు ప్రధాన వృత్తులుగా ఉన్నాయి.కోనసీమలో వరి తర్వాత ఎక్కువగా అరటిని పండిస్తారు.వీటితోపాటు అరటి, మామిడి, పనస, సపోటా, బత్తాయి పంటలు పండిస్తారు.లంక గ్రామప్రాంతాలలో విస్తారంగా పండిస్తారు.ఇటీవల జరిపిన పరిశోధనల మూలంగా సహజవాయువు నిలువలు బయటపడడం వలన ఈ ప్రదేశం పారిశ్రామికంగా కూడా అభివృద్ధి చెందుతుంది.చమురు శుద్ధి కర్మాగారాలున్నాయి. ప్రస్తుతం ఇది దేశంలో అతి పెద్ద చమురు, సహజవాయు ఉత్పత్తి కేంద్రంగా ఉంది. ==సంస్కృతి== ఈ ప్రాంతం పురాతన ఆంధ్ర [[సంస్కృతి|సంస్కృతీ]] సంప్రదాయాల నిలయం. ఇక్కడ ఇంకా అంతరించని కొన్ని ఆంధ్ర సంప్రదాయాలు చూడవచ్చు. అతిథి, అభ్యాగతులను ఆదరించడం, పండుగలను, పబ్బాలను సంప్రదాయానుసారంగా నిర్వహించడం ఇక్కడ గమనించవచ్చు. అలాగే ఇక్కడి వారు కొత్తవారిని '' అండీ, ఆయ్'' అంటూ ఒక ప్రత్యేక శైలిలో ఆప్యాయంగా పలకరించడం చూడవచ్చు. ==పర్యాటక ఆకర్షణలు== [[File:Antarvedi temple on the banks of Godavari in Andhra pradesh.jpg|thumb|అంతర్వేది]] [[File:Draksharama.jpg|thumb|ద్రాక్షారామం]] * శ్రీ లక్ష్మీ నరసింహస్వామి దేవాలయం,[[అంతర్వేది]] * శ్రీ మాణిక్యాంబా సమేత శ్రీ భీమేశ్వర స్వామి వారి దేవాలయం, [[ద్రాక్షారామం]] ఇంకా కోనసీమ తిరుపతిగా విరాజిల్లుతున్న వాడపల్లి వెంకటేశ్వర స్వామి వారి ఆలయం, అప్పనపల్లి శ్రీ బాలబాలాజీ వారి దేవస్థానం, అయినవిల్లిలోని విఘ్నేశ్వరుడి ఆలయం, మురమళ్లలోని భద్రకాళి సమేత వీరేశ్వరస్వామి ఆలయం, ర్యాలీలోని జగన్మోహిని కేశవస్వామి ఆలయం, ముక్తేశ్వరంలోని క్షణ ముక్తేశ్వరాలయం, పలివెలలోని శ్రీ ఉమా కొప్పులింగేశ్వర ఆలయం మందపల్లిలోని శనీశ్వర ఆలయం గుత్తెనదీవి శ్రీ ఆంజనేయ స్వామి ఆలయాలు మొదలైనవి ఉన్నాయి. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లింకులు== {{Commons category|Konaseema district}} {{ఆంధ్రప్రదేశ్}} [[వర్గం:కోనసీమ జిల్లా]] [[వర్గం:ఆంధ్రప్రదేశ్ జిల్లాలు]] [[వర్గం:2022 స్థాపితాలు]] p8w2s6s9sifxxijw1luqx2q1emlnmsw 3614992 3614940 2022-08-04T06:04:31Z Arjunaraoc 2379 జిల్లా పేరు మార్పు సవరణ wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name =డాక్టర్ బీఆర్ అంబేద్కర్ కోనసీమ జిల్లా | native_name = | native_name_lang = [[తెలుగు]] | other_name = | image_skyline = [[File:కోనసీమ జిల్లా.jpg|thumb|center|1.కోనసీమ ముఖ ద్వారం, 2.అమలాపురం గడియార స్తంభం,3.శుభ కలశం]] | image_alt = | image_caption = కోనసీమ జిల్లా చిత్రమాల | nickname = | map_alt = | map_caption = | image_map = | Coordinates = {{coord|16.93 |82.22|type:city|display=inline,title}} | subdivision_type = [[దేశం]] | subdivision_name = [[భారత దేశం]] | subdivision_type1 = [[రాష్ట్రం]] | subdivision_name1 = [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] | subdivision_type2 = [[ప్రాంతం]] | subdivision_name2 = [[కోస్తా]] | established_title = <!-- Established --> | established_date = 2022 | founder = | named_for = | parts_type = | parts = | seat_type = | seat = [[అమలాపురం]] | government_type = | governing_body = | leader_title1 = [[జిల్లా కలెక్టర్]] | leader_name1 = | unit_pref = Metric | area_footnotes = <ref name="sakshi-1"/> | area_rank = | area_total_km2 = 2083 | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_total = 1719100 | population_male = | population_female = | population_as_of = 2011 | pop-growth = | population_rank = | population_density_km2 = | population_demonym = | population_footnotes = <ref name="sakshi-1"/> | demographics_type1 = [[భాషలు]] | demographics1_title1 = [[అధికార భాష|అధికార]] | demographics1_info1 = [[తెలుగు]] | demographics1_title2 = | timezone1 = [[భారత ప్రామాణిక కాలమానం|IST]] | utc_offset1 = +5:30 | postal_code_type = [[పిన్‌కోడ్|పిన్]] | postal_code = | area_code_type = [[ప్రాంతీయ ఫోన్ కోడ్]] | area_code = +91 0 ( ) | registration_plate = | blank1_name_sec2 = [[శీతోష్ణస్థితి]] | blank1_info_sec2 = | blank2_name_sec2 = [[అవపాతం]] | blank2_info_sec2 = | blank3_name_sec2 = | blank3_info_sec2 = | blank4_name_sec2 = | blank4_info_sec2 = | website = {{URL|konaseema.ap.gov.in/te}} | footnotes = }} '''డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ జిల్లా''' ఇది ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణ భాగంగా 2022లో కొత్తగా ఏర్పడిన జిల్లా.<ref name="sakshi-1">{{Cite web|date=2022-04-03|title=AP: కొత్త జిల్లాల స్వరూపమిదే.. పెద్ద జిల్లా ఏదంటే?|url=https://www.sakshi.com/telugu-news/andhra-pradesh/area-and-population-new-districts-ap-1446058|access-date=2022-04-03|website=Sakshi|language=te}}</ref> ఇది పూర్వపు [[తూర్పు గోదావరి జిల్లా]] నుండి కొన్ని మండలాలను విడగొట్టుట ద్వారా ఆవిర్బంచింది. జిల్లా కేంద్రం [[అమలాపురం]]. తొలిగా కోనసీమ జిల్లా పేరుతో ఏర్పడినప్పటికి, అంబేడ్కర్ పేరు పెట్టాలని దళిత, ప్రజాసంఘాలు, వివిధ పార్టీలు కోరడంతో ప్రభుత్వం జిల్లా పేరును '''డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ జిల్లా''' గా మార్చుటకు ప్రాథమిక ప్రకటన చేస్తూ అభ్యంతరాలను 30 రోజులలోగా తెలియపరచాలని కోరింది.<ref name="sakshi-2">{{cite news |last1=Sakshi |title=కోనసీమ జిల్లాకు అంబేడ్కర్‌ పేరు |url=https://www.sakshi.com/telugu-news/andhra-pradesh/br-ambedkar-name-konaseema-district-andhra-pradesh-1457172 |accessdate=19 May 2022 |work= |date=19 May 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220519102155/https://www.sakshi.com/telugu-news/andhra-pradesh/br-ambedkar-name-konaseema-district-andhra-pradesh-1457172 |archivedate=19 May 2022 |language=te}}</ref> దీనిని వ్యతిరేకిన్తూ అల్లర్లు, విధ్వంసం జరిగింది. 2022 జూన్ 24 న జరిగిన సమావేశంలో పేరు మార్పుకు కేబినెట్ ఆమోదముద్ర వేసింది. <ref>{{Cite web|url=https://www.eenadu.net/telugu-news/ap-top-news/general/2501/122122542|title=ఇక అంబేడ్కర్ కోనసీమ|date=2022-06-25|access-date=2022-06-30|publisher=ఈనాడు}}</ref> 2022 ఆగష్టు 2 న ఖరారు గెజెట్ ప్రకటన విడుదలైంది.<ref>{{Cite web|url=https://www.etvbharat.com/telugu/andhra-pradesh/state/konaseema/government-gazette-notification-release-of-konaseema-district-name-change/ap20220803090146607607858|title=కోనసీమ జిల్లా.. ఇకపై డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ|date=2022-08-03|access-date=2022-08-04|website=etvbharat}}</ref> ==చరిత్ర== {{main|ఉమ్మడి తూర్పు గోదావరి జిల్లా చరిత్ర}} [[File:అమలాపురంలో సూర్యాస్తమయం సమయం.jpg|thumb|అమలాపురంలో సూర్యాస్తమయం సమయం]] 2022 ఏప్రిల్ 4న ఈ జిల్లా ప్రారంభించబడింది. గతంలో తూర్పు గోదావరి జిల్లాలో భాగంగా ఉన్న రాజోలు, కొత్తపేట, రామచంద్రాపురం, ముమ్మడివరం, మండపేట, అమలాపురం, పి.గన్నవరం అసెంబ్లీ నియోజకవర్గాలతో ఈ జిల్లా అవతరించింది. కొత్తజిల్లా ఏర్పాటులో భాగంగా అమలాపురంలో కలెక్టర్, ఎస్పీ కార్యాలయాలను ఏర్పాటు చేశారు. అమలాపురానికి సమీపాన ఉన్న ముమ్మిడివరంలో ఎయిమ్స్ కళాశాల భవనాల్లో 43 ప్రభుత్వ శాఖల కార్యాలయాలను ఒకేచోట ఏర్పాటు చేస్తున్నారు. అమలాపురం నల్లవంతన దిగువన ముక్తేశ్వరం రోడ్డులో అంబేడ్కర్ కమ్యూనిటీ హాలుకు ఎదురుగా డీఆర్డీఏ భవనాల ఏర్పాటు చేశారు. పాత మాంటిస్సోరి స్కూలు భవనంలో జిల్లా ఎస్పీ కార్యాలయం ఏర్పాటైంది. <ref>{{Cite web|title=New Districts In AP: ఏపీలో కొత్త జిల్లాలివే.. గెజిట్ విడుదల|url=https://www.etvbharat.com/telugu/telangana/city/hyderabad/final-notification-on-formation-of-new-districts-in-andhra-pradesh/ts20220403052257663|access-date=2022-04-03|website=ETV Bharat News}}</ref> == భౌగోళిక స్వరూపం == [[File:CanalRoad.jpg|thumb|కాలువ గట్లు]] [[File:View of Banana plants at Ryali village in East Godavari district.jpg|thumb|కోనసీమలో అరటి పొలాలు]] [[దస్త్రం:Konaseema-1.jpg|right|thumb|కోనసీమ పొలాలు]] [[File:Kon2.jpg|thumb|కోనసీమ పొలాలు]] కోనసీమ జిల్లాకు ఉత్తరాన [[తూర్పు గోదావరి జిల్లా]], [[కాకినాడ జిల్లా]], తూర్పున [[కాకినాడ జిల్లా]], దక్షిణాన [[బంగాళాఖాతం]], పశ్చిమాన [[పశ్చిమ గోదావరి జిల్లా]] సరిహద్దులుగా ఉన్నాయి. ఉత్తరం వైపు గోదావరి పాయ గౌతమి, దక్షిణం వైపున వశిష్ట అనే గోదావరి పాయ మధ్యలో కోనసీమ వుంది. కోనసీమ త్రిభుజాకార ప్రదేశం కావున గోదావరి, బంగాళాఖాతాలు చుట్టుముట్టి ఉన్నాయి. జిల్లా వైశాల్యం 2,083 చదరపు కిలోమీటర్లు. జిల్లా [[ప్రధాన కార్యాలయం]] అమలాపురం నుండి రాష్ట్ర రాజధాని [[అమరావతి|అమరావతికి]] 200 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ఈ ప్రాంతం [[వరి]] పొలాలతో, [[అరటి]], [[కొబ్బరి]]చెట్లతో కళకళ లాడుతూ ఉంటుంది. సారవంతమైన ఒండ్రు నేలలు, ఇసుకతో కూడిన మట్టి నేలలు డెల్టా ప్రాంతంలో కనిపిస్తాయి. === వాతావరణం === ఈ జిల్లాలో ఈశాన్య ఋతుపవనాలు, నైరుతీ ఋతుపవనాల కారణంగా జూన్ నుండి అక్టోబరు వరకు వర్షాలు కురుస్తుంటాయి.ఏడాది పొడుగునా వాతావరణం సాధారణంగా ఉంటుంది. ఏప్రిల్‌ నుండి జూన్‌ వరకు మాత్రం ఉష్ణోగ్రతలు 48 డిగ్రీల సెంటీగ్రేడు వరకు పెరుగుతాయి. జిల్లా లోని సాధారణ వర్షపాతం - 1280.0 మి మీ. సగానికి పైగా వర్షపాతం నైరుతి ఋతుపవనాల వలన కలగగా మిగిలినది ఈశాన్య ఋతుపవనాల వలన కలుగుతుంది. ==జనాభా గణాంకాలు== 2011 జనగణన ప్రకారం, జిల్లా పరిధిలో జనాభా 17.191 లక్షలు. <ref name="census-2011">{{Cite web|url=https://konaseema.ap.gov.in/te/%e0%b0%9c%e0%b0%a8%e0%b0%97%e0%b0%a3%e0%b0%a8/|title=జనగణన|access-date=2022-07-23|website=Konaseema district}}</ref> ==పరిపాలన== జిల్లాలో రెండు రెవెన్యూ డివిజన్లు ఉన్నాయి, అవి అమలాపురం, రామచంద్రపురం. ఈ రెవెన్యూ డివిజన్లను 22 మండలాలుగా విభజించారు . === మండలాలు === జిల్లా పునర్వ్యవస్థీకరణ తర్వాత కొత్తపేట రెవిన్యూ డివిజన్ ఏర్పాటు చేశారు.<ref>{{Cite web|url=https://telugu.samayam.com/andhra-pradesh/news/ys-jagan-govt-orders-for-creation-of-two-revenue-divisions/articleshow/92548844.cms|title=పులివెందుల వాసులకు గుడ్ న్యూస్.. ఇక అధికారికంగా... జగన్ సర్కారు ఉత్తర్వులు|date=2022-06-29|access-date=2022-06-30|website=సమయం}}</ref> దీని ఫలితంగా అమలాపురం డివిజన్‌లో 10, కొత్తపేట రెవిన్యూ డివిజన్ లో 7, రామచంద్రాపురం డివిజన్‌లో 5 మండలాలు ఉన్నాయి. {{Div col|colwidth=15em|rules=yes|gap=2em}} ==== [[అమలాపురం రెవెన్యూ డివిజను]]==== {{#section-h:అమలాపురం రెవెన్యూ డివిజను|మండలాలు}} ====[[కొత్తపేట రెవిన్యూ డివిజను]]==== # [[అయినవిల్లి మండలం|అయినవిల్లి]] # [[అంబాజీపేట మండలం|అంబాజీపేట]] # [[ఆత్రేయపురం మండలం|ఆత్రేయపురం]] # [[ఆలమూరు మండలం|ఆలమూరు]] # [[కొత్తపేట మండలం|కొత్తపేట]] # [[పి.గన్నవరం మండలం|పి.గన్నవరం]] # [[రావులపాలెం మండలం|రావులపాలెం]] ====[[రామచంద్రాపురం రెవెన్యూ డివిజను|రామచంద్రాపురం రెవిన్యూ డివిజను]]==== {{#section-h:రామచంద్రాపురం రెవెన్యూ డివిజను|మండలాలు}} {{Div end}} ==పట్టణాలు== * [[అమలాపురం]] * [[రామచంద్రపురం (కోనసీమ జిల్లా)|రామచంద్రపురం]] * [[మండపేట]] * [[ముమ్మిడివరం]] ==రాజకీయ విభాగాలు == కోనసీమ జిల్లాలో రెండు లోకసభ నియోజకవర్గాలు, ఏడు అసెంబ్లీ నియోజకవర్గాలు ఉన్నాయి.<ref>{{cite web|title=District-wise Assembly-Constituencies|url=http://ceoandhra.nic.in/Right%20to%20Infn.Act/annex1.htm|work=ceoandhra.nic.in}}</ref> ===లోకసభ నియోజకవర్గాలు=== * [[అమలాపురం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం|అమలాపురం]] * [[కాకినాడ లోకసభ నియోజకవర్గం|కాకినాడ (పాక్షికం)]] ===అసెంబ్లీ నియోజకవర్గాలు=== # [[అమలాపురం శాసనసభ నియోజకవర్గం|అమలాపురం]] # [[కొత్తపేట శాసనసభ నియోజకవర్గం|కొత్తపేట]] # [[పి.గన్నవరం శాసనసభ నియోజకవర్గం|పి. గన్నవరం]] # [[ముమ్మిడివరం శాసనసభ నియోజకవర్గం|ముమ్మిడివరం]] (పాక్షికం). మిగిలిన భాగం [[కాకినాడ జిల్లా]]లో వుంది. # [[మండపేట శాసనసభ నియోజకవర్గం|మండపేట]] # [[రాజోలు శాసనసభ నియోజకవర్గం|రాజోలు]] # [[రామచంద్రాపురం శాసనసభ నియోజకవర్గం|రామచంద్రపురం]] ==రవాణా వ్యవస్థ== ఆలమూరు, సిద్దాంతం వద్ద గోదావరి నదిపై వంతెనల నిర్మాణంతో జిల్లాలోని అన్ని ప్రాంతాలు చక్కటి రహదారులతో అనుసంధానించబడ్డాయి.కోనసీమ ప్రాంతాన్ని జిల్లా హెడ్ క్వార్టర్స్‌కు కలుపుతూ గోదావరి నదిపై [[యానాం]] – యెదురులంక వంతెనను బాలయోగి వారధిగా 2002లో ప్రారంభించారు. కోనసీమ జిల్లాకు [[కాకినాడ]] నుండి [[కోటిపల్లి (పామర్రు మండలం)|కోటిపల్లి]] వరకు 45 కి.మీ రైలు మార్గం (బ్రాడ్ గేజ్) సౌకర్యం ఉంది. సమీప విమానాశ్రయం [[రాజమండ్రి విమానాశ్రయం]]. ==విద్యా సౌకర్యాలు== కోనసీమ జిల్లాల్లో 1420 ప్రాథమిక పాఠశాలలు,292 ప్రాథమికోన్నత పాఠశాలలు, 413 ఉన్నత పాఠశాలలు వివిధ నిర్వహణల కింద పనిచేస్తున్నాయి.ప్రాథమిక పాఠశాలలో 3610 మంది ఉపాధ్యాయులు, యుపి పాఠశాలలో 1833 మంది, ఉన్నత పాఠశాలల్లో 4560 మంది ఉపాధ్యాయులు పనిచేస్తున్నారు. 75 జూనియర్ కళాశాలల్లో 949 మంది లెక్చరర్లు పనిచేస్తున్నారు. {{Citation needed|date=జులై 2022}} ==ఆర్ధిక స్థితిగతులు== కోనసీమ జిల్లా వ్యవసాయం ప్రధానంగా వున్న జిల్లా.నీటి సదుపాయం ఉన్నందున వ్యవసాయం, (అక్వా కల్చర్) జిల్లా ప్రజలకు ప్రధాన వృత్తులుగా ఉన్నాయి.కోనసీమలో వరి తర్వాత ఎక్కువగా అరటిని పండిస్తారు.వీటితోపాటు అరటి, మామిడి, పనస, సపోటా, బత్తాయి పంటలు పండిస్తారు.లంక గ్రామప్రాంతాలలో విస్తారంగా పండిస్తారు.ఇటీవల జరిపిన పరిశోధనల మూలంగా సహజవాయువు నిలువలు బయటపడడం వలన ఈ ప్రదేశం పారిశ్రామికంగా కూడా అభివృద్ధి చెందుతుంది.చమురు శుద్ధి కర్మాగారాలున్నాయి. ప్రస్తుతం ఇది దేశంలో అతి పెద్ద చమురు, సహజవాయు ఉత్పత్తి కేంద్రంగా ఉంది. ==సంస్కృతి== ఈ ప్రాంతం పురాతన ఆంధ్ర [[సంస్కృతి|సంస్కృతీ]] సంప్రదాయాల నిలయం. ఇక్కడ ఇంకా అంతరించని కొన్ని ఆంధ్ర సంప్రదాయాలు చూడవచ్చు. అతిథి, అభ్యాగతులను ఆదరించడం, పండుగలను, పబ్బాలను సంప్రదాయానుసారంగా నిర్వహించడం ఇక్కడ గమనించవచ్చు. అలాగే ఇక్కడి వారు కొత్తవారిని '' అండీ, ఆయ్'' అంటూ ఒక ప్రత్యేక శైలిలో ఆప్యాయంగా పలకరించడం చూడవచ్చు. ==పర్యాటక ఆకర్షణలు== [[File:Antarvedi temple on the banks of Godavari in Andhra pradesh.jpg|thumb|అంతర్వేది]] [[File:Draksharama.jpg|thumb|ద్రాక్షారామం]] * శ్రీ లక్ష్మీ నరసింహస్వామి దేవాలయం,[[అంతర్వేది]] * శ్రీ మాణిక్యాంబా సమేత శ్రీ భీమేశ్వర స్వామి వారి దేవాలయం, [[ద్రాక్షారామం]] ఇంకా కోనసీమ తిరుపతిగా విరాజిల్లుతున్న వాడపల్లి వెంకటేశ్వర స్వామి వారి ఆలయం, అప్పనపల్లి శ్రీ బాలబాలాజీ వారి దేవస్థానం, అయినవిల్లిలోని విఘ్నేశ్వరుడి ఆలయం, మురమళ్లలోని భద్రకాళి సమేత వీరేశ్వరస్వామి ఆలయం, ర్యాలీలోని జగన్మోహిని కేశవస్వామి ఆలయం, ముక్తేశ్వరంలోని క్షణ ముక్తేశ్వరాలయం, పలివెలలోని శ్రీ ఉమా కొప్పులింగేశ్వర ఆలయం మందపల్లిలోని శనీశ్వర ఆలయం గుత్తెనదీవి శ్రీ ఆంజనేయ స్వామి ఆలయాలు మొదలైనవి ఉన్నాయి. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లింకులు== {{Commons category|Konaseema district}} {{ఆంధ్రప్రదేశ్}} [[వర్గం:కోనసీమ జిల్లా]] [[వర్గం:ఆంధ్రప్రదేశ్ జిల్లాలు]] [[వర్గం:2022 స్థాపితాలు]] rt5reso9ut6z2zav8iblivm271vga8g 3614993 3614992 2022-08-04T06:05:09Z Arjunaraoc 2379 Arjunaraoc, [[కోనసీమ జిల్లా]] పేజీని [[డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ జిల్లా]] కు తరలించారు: అధికారికంగా పేరు మారినందున wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name =డాక్టర్ బీఆర్ అంబేద్కర్ కోనసీమ జిల్లా | native_name = | native_name_lang = [[తెలుగు]] | other_name = | image_skyline = [[File:కోనసీమ జిల్లా.jpg|thumb|center|1.కోనసీమ ముఖ ద్వారం, 2.అమలాపురం గడియార స్తంభం,3.శుభ కలశం]] | image_alt = | image_caption = కోనసీమ జిల్లా చిత్రమాల | nickname = | map_alt = | map_caption = | image_map = | Coordinates = {{coord|16.93 |82.22|type:city|display=inline,title}} | subdivision_type = [[దేశం]] | subdivision_name = [[భారత దేశం]] | subdivision_type1 = [[రాష్ట్రం]] | subdivision_name1 = [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] | subdivision_type2 = [[ప్రాంతం]] | subdivision_name2 = [[కోస్తా]] | established_title = <!-- Established --> | established_date = 2022 | founder = | named_for = | parts_type = | parts = | seat_type = | seat = [[అమలాపురం]] | government_type = | governing_body = | leader_title1 = [[జిల్లా కలెక్టర్]] | leader_name1 = | unit_pref = Metric | area_footnotes = <ref name="sakshi-1"/> | area_rank = | area_total_km2 = 2083 | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_total = 1719100 | population_male = | population_female = | population_as_of = 2011 | pop-growth = | population_rank = | population_density_km2 = | population_demonym = | population_footnotes = <ref name="sakshi-1"/> | demographics_type1 = [[భాషలు]] | demographics1_title1 = [[అధికార భాష|అధికార]] | demographics1_info1 = [[తెలుగు]] | demographics1_title2 = | timezone1 = [[భారత ప్రామాణిక కాలమానం|IST]] | utc_offset1 = +5:30 | postal_code_type = [[పిన్‌కోడ్|పిన్]] | postal_code = | area_code_type = [[ప్రాంతీయ ఫోన్ కోడ్]] | area_code = +91 0 ( ) | registration_plate = | blank1_name_sec2 = [[శీతోష్ణస్థితి]] | blank1_info_sec2 = | blank2_name_sec2 = [[అవపాతం]] | blank2_info_sec2 = | blank3_name_sec2 = | blank3_info_sec2 = | blank4_name_sec2 = | blank4_info_sec2 = | website = {{URL|konaseema.ap.gov.in/te}} | footnotes = }} '''డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ జిల్లా''' ఇది ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణ భాగంగా 2022లో కొత్తగా ఏర్పడిన జిల్లా.<ref name="sakshi-1">{{Cite web|date=2022-04-03|title=AP: కొత్త జిల్లాల స్వరూపమిదే.. పెద్ద జిల్లా ఏదంటే?|url=https://www.sakshi.com/telugu-news/andhra-pradesh/area-and-population-new-districts-ap-1446058|access-date=2022-04-03|website=Sakshi|language=te}}</ref> ఇది పూర్వపు [[తూర్పు గోదావరి జిల్లా]] నుండి కొన్ని మండలాలను విడగొట్టుట ద్వారా ఆవిర్బంచింది. జిల్లా కేంద్రం [[అమలాపురం]]. తొలిగా కోనసీమ జిల్లా పేరుతో ఏర్పడినప్పటికి, అంబేడ్కర్ పేరు పెట్టాలని దళిత, ప్రజాసంఘాలు, వివిధ పార్టీలు కోరడంతో ప్రభుత్వం జిల్లా పేరును '''డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ జిల్లా''' గా మార్చుటకు ప్రాథమిక ప్రకటన చేస్తూ అభ్యంతరాలను 30 రోజులలోగా తెలియపరచాలని కోరింది.<ref name="sakshi-2">{{cite news |last1=Sakshi |title=కోనసీమ జిల్లాకు అంబేడ్కర్‌ పేరు |url=https://www.sakshi.com/telugu-news/andhra-pradesh/br-ambedkar-name-konaseema-district-andhra-pradesh-1457172 |accessdate=19 May 2022 |work= |date=19 May 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220519102155/https://www.sakshi.com/telugu-news/andhra-pradesh/br-ambedkar-name-konaseema-district-andhra-pradesh-1457172 |archivedate=19 May 2022 |language=te}}</ref> దీనిని వ్యతిరేకిన్తూ అల్లర్లు, విధ్వంసం జరిగింది. 2022 జూన్ 24 న జరిగిన సమావేశంలో పేరు మార్పుకు కేబినెట్ ఆమోదముద్ర వేసింది. <ref>{{Cite web|url=https://www.eenadu.net/telugu-news/ap-top-news/general/2501/122122542|title=ఇక అంబేడ్కర్ కోనసీమ|date=2022-06-25|access-date=2022-06-30|publisher=ఈనాడు}}</ref> 2022 ఆగష్టు 2 న ఖరారు గెజెట్ ప్రకటన విడుదలైంది.<ref>{{Cite web|url=https://www.etvbharat.com/telugu/andhra-pradesh/state/konaseema/government-gazette-notification-release-of-konaseema-district-name-change/ap20220803090146607607858|title=కోనసీమ జిల్లా.. ఇకపై డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ|date=2022-08-03|access-date=2022-08-04|website=etvbharat}}</ref> ==చరిత్ర== {{main|ఉమ్మడి తూర్పు గోదావరి జిల్లా చరిత్ర}} [[File:అమలాపురంలో సూర్యాస్తమయం సమయం.jpg|thumb|అమలాపురంలో సూర్యాస్తమయం సమయం]] 2022 ఏప్రిల్ 4న ఈ జిల్లా ప్రారంభించబడింది. గతంలో తూర్పు గోదావరి జిల్లాలో భాగంగా ఉన్న రాజోలు, కొత్తపేట, రామచంద్రాపురం, ముమ్మడివరం, మండపేట, అమలాపురం, పి.గన్నవరం అసెంబ్లీ నియోజకవర్గాలతో ఈ జిల్లా అవతరించింది. కొత్తజిల్లా ఏర్పాటులో భాగంగా అమలాపురంలో కలెక్టర్, ఎస్పీ కార్యాలయాలను ఏర్పాటు చేశారు. అమలాపురానికి సమీపాన ఉన్న ముమ్మిడివరంలో ఎయిమ్స్ కళాశాల భవనాల్లో 43 ప్రభుత్వ శాఖల కార్యాలయాలను ఒకేచోట ఏర్పాటు చేస్తున్నారు. అమలాపురం నల్లవంతన దిగువన ముక్తేశ్వరం రోడ్డులో అంబేడ్కర్ కమ్యూనిటీ హాలుకు ఎదురుగా డీఆర్డీఏ భవనాల ఏర్పాటు చేశారు. పాత మాంటిస్సోరి స్కూలు భవనంలో జిల్లా ఎస్పీ కార్యాలయం ఏర్పాటైంది. <ref>{{Cite web|title=New Districts In AP: ఏపీలో కొత్త జిల్లాలివే.. గెజిట్ విడుదల|url=https://www.etvbharat.com/telugu/telangana/city/hyderabad/final-notification-on-formation-of-new-districts-in-andhra-pradesh/ts20220403052257663|access-date=2022-04-03|website=ETV Bharat News}}</ref> == భౌగోళిక స్వరూపం == [[File:CanalRoad.jpg|thumb|కాలువ గట్లు]] [[File:View of Banana plants at Ryali village in East Godavari district.jpg|thumb|కోనసీమలో అరటి పొలాలు]] [[దస్త్రం:Konaseema-1.jpg|right|thumb|కోనసీమ పొలాలు]] [[File:Kon2.jpg|thumb|కోనసీమ పొలాలు]] కోనసీమ జిల్లాకు ఉత్తరాన [[తూర్పు గోదావరి జిల్లా]], [[కాకినాడ జిల్లా]], తూర్పున [[కాకినాడ జిల్లా]], దక్షిణాన [[బంగాళాఖాతం]], పశ్చిమాన [[పశ్చిమ గోదావరి జిల్లా]] సరిహద్దులుగా ఉన్నాయి. ఉత్తరం వైపు గోదావరి పాయ గౌతమి, దక్షిణం వైపున వశిష్ట అనే గోదావరి పాయ మధ్యలో కోనసీమ వుంది. కోనసీమ త్రిభుజాకార ప్రదేశం కావున గోదావరి, బంగాళాఖాతాలు చుట్టుముట్టి ఉన్నాయి. జిల్లా వైశాల్యం 2,083 చదరపు కిలోమీటర్లు. జిల్లా [[ప్రధాన కార్యాలయం]] అమలాపురం నుండి రాష్ట్ర రాజధాని [[అమరావతి|అమరావతికి]] 200 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ఈ ప్రాంతం [[వరి]] పొలాలతో, [[అరటి]], [[కొబ్బరి]]చెట్లతో కళకళ లాడుతూ ఉంటుంది. సారవంతమైన ఒండ్రు నేలలు, ఇసుకతో కూడిన మట్టి నేలలు డెల్టా ప్రాంతంలో కనిపిస్తాయి. === వాతావరణం === ఈ జిల్లాలో ఈశాన్య ఋతుపవనాలు, నైరుతీ ఋతుపవనాల కారణంగా జూన్ నుండి అక్టోబరు వరకు వర్షాలు కురుస్తుంటాయి.ఏడాది పొడుగునా వాతావరణం సాధారణంగా ఉంటుంది. ఏప్రిల్‌ నుండి జూన్‌ వరకు మాత్రం ఉష్ణోగ్రతలు 48 డిగ్రీల సెంటీగ్రేడు వరకు పెరుగుతాయి. జిల్లా లోని సాధారణ వర్షపాతం - 1280.0 మి మీ. సగానికి పైగా వర్షపాతం నైరుతి ఋతుపవనాల వలన కలగగా మిగిలినది ఈశాన్య ఋతుపవనాల వలన కలుగుతుంది. ==జనాభా గణాంకాలు== 2011 జనగణన ప్రకారం, జిల్లా పరిధిలో జనాభా 17.191 లక్షలు. <ref name="census-2011">{{Cite web|url=https://konaseema.ap.gov.in/te/%e0%b0%9c%e0%b0%a8%e0%b0%97%e0%b0%a3%e0%b0%a8/|title=జనగణన|access-date=2022-07-23|website=Konaseema district}}</ref> ==పరిపాలన== జిల్లాలో రెండు రెవెన్యూ డివిజన్లు ఉన్నాయి, అవి అమలాపురం, రామచంద్రపురం. ఈ రెవెన్యూ డివిజన్లను 22 మండలాలుగా విభజించారు . === మండలాలు === జిల్లా పునర్వ్యవస్థీకరణ తర్వాత కొత్తపేట రెవిన్యూ డివిజన్ ఏర్పాటు చేశారు.<ref>{{Cite web|url=https://telugu.samayam.com/andhra-pradesh/news/ys-jagan-govt-orders-for-creation-of-two-revenue-divisions/articleshow/92548844.cms|title=పులివెందుల వాసులకు గుడ్ న్యూస్.. ఇక అధికారికంగా... జగన్ సర్కారు ఉత్తర్వులు|date=2022-06-29|access-date=2022-06-30|website=సమయం}}</ref> దీని ఫలితంగా అమలాపురం డివిజన్‌లో 10, కొత్తపేట రెవిన్యూ డివిజన్ లో 7, రామచంద్రాపురం డివిజన్‌లో 5 మండలాలు ఉన్నాయి. {{Div col|colwidth=15em|rules=yes|gap=2em}} ==== [[అమలాపురం రెవెన్యూ డివిజను]]==== {{#section-h:అమలాపురం రెవెన్యూ డివిజను|మండలాలు}} ====[[కొత్తపేట రెవిన్యూ డివిజను]]==== # [[అయినవిల్లి మండలం|అయినవిల్లి]] # [[అంబాజీపేట మండలం|అంబాజీపేట]] # [[ఆత్రేయపురం మండలం|ఆత్రేయపురం]] # [[ఆలమూరు మండలం|ఆలమూరు]] # [[కొత్తపేట మండలం|కొత్తపేట]] # [[పి.గన్నవరం మండలం|పి.గన్నవరం]] # [[రావులపాలెం మండలం|రావులపాలెం]] ====[[రామచంద్రాపురం రెవెన్యూ డివిజను|రామచంద్రాపురం రెవిన్యూ డివిజను]]==== {{#section-h:రామచంద్రాపురం రెవెన్యూ డివిజను|మండలాలు}} {{Div end}} ==పట్టణాలు== * [[అమలాపురం]] * [[రామచంద్రపురం (కోనసీమ జిల్లా)|రామచంద్రపురం]] * [[మండపేట]] * [[ముమ్మిడివరం]] ==రాజకీయ విభాగాలు == కోనసీమ జిల్లాలో రెండు లోకసభ నియోజకవర్గాలు, ఏడు అసెంబ్లీ నియోజకవర్గాలు ఉన్నాయి.<ref>{{cite web|title=District-wise Assembly-Constituencies|url=http://ceoandhra.nic.in/Right%20to%20Infn.Act/annex1.htm|work=ceoandhra.nic.in}}</ref> ===లోకసభ నియోజకవర్గాలు=== * [[అమలాపురం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం|అమలాపురం]] * [[కాకినాడ లోకసభ నియోజకవర్గం|కాకినాడ (పాక్షికం)]] ===అసెంబ్లీ నియోజకవర్గాలు=== # [[అమలాపురం శాసనసభ నియోజకవర్గం|అమలాపురం]] # [[కొత్తపేట శాసనసభ నియోజకవర్గం|కొత్తపేట]] # [[పి.గన్నవరం శాసనసభ నియోజకవర్గం|పి. గన్నవరం]] # [[ముమ్మిడివరం శాసనసభ నియోజకవర్గం|ముమ్మిడివరం]] (పాక్షికం). మిగిలిన భాగం [[కాకినాడ జిల్లా]]లో వుంది. # [[మండపేట శాసనసభ నియోజకవర్గం|మండపేట]] # [[రాజోలు శాసనసభ నియోజకవర్గం|రాజోలు]] # [[రామచంద్రాపురం శాసనసభ నియోజకవర్గం|రామచంద్రపురం]] ==రవాణా వ్యవస్థ== ఆలమూరు, సిద్దాంతం వద్ద గోదావరి నదిపై వంతెనల నిర్మాణంతో జిల్లాలోని అన్ని ప్రాంతాలు చక్కటి రహదారులతో అనుసంధానించబడ్డాయి.కోనసీమ ప్రాంతాన్ని జిల్లా హెడ్ క్వార్టర్స్‌కు కలుపుతూ గోదావరి నదిపై [[యానాం]] – యెదురులంక వంతెనను బాలయోగి వారధిగా 2002లో ప్రారంభించారు. కోనసీమ జిల్లాకు [[కాకినాడ]] నుండి [[కోటిపల్లి (పామర్రు మండలం)|కోటిపల్లి]] వరకు 45 కి.మీ రైలు మార్గం (బ్రాడ్ గేజ్) సౌకర్యం ఉంది. సమీప విమానాశ్రయం [[రాజమండ్రి విమానాశ్రయం]]. ==విద్యా సౌకర్యాలు== కోనసీమ జిల్లాల్లో 1420 ప్రాథమిక పాఠశాలలు,292 ప్రాథమికోన్నత పాఠశాలలు, 413 ఉన్నత పాఠశాలలు వివిధ నిర్వహణల కింద పనిచేస్తున్నాయి.ప్రాథమిక పాఠశాలలో 3610 మంది ఉపాధ్యాయులు, యుపి పాఠశాలలో 1833 మంది, ఉన్నత పాఠశాలల్లో 4560 మంది ఉపాధ్యాయులు పనిచేస్తున్నారు. 75 జూనియర్ కళాశాలల్లో 949 మంది లెక్చరర్లు పనిచేస్తున్నారు. {{Citation needed|date=జులై 2022}} ==ఆర్ధిక స్థితిగతులు== కోనసీమ జిల్లా వ్యవసాయం ప్రధానంగా వున్న జిల్లా.నీటి సదుపాయం ఉన్నందున వ్యవసాయం, (అక్వా కల్చర్) జిల్లా ప్రజలకు ప్రధాన వృత్తులుగా ఉన్నాయి.కోనసీమలో వరి తర్వాత ఎక్కువగా అరటిని పండిస్తారు.వీటితోపాటు అరటి, మామిడి, పనస, సపోటా, బత్తాయి పంటలు పండిస్తారు.లంక గ్రామప్రాంతాలలో విస్తారంగా పండిస్తారు.ఇటీవల జరిపిన పరిశోధనల మూలంగా సహజవాయువు నిలువలు బయటపడడం వలన ఈ ప్రదేశం పారిశ్రామికంగా కూడా అభివృద్ధి చెందుతుంది.చమురు శుద్ధి కర్మాగారాలున్నాయి. ప్రస్తుతం ఇది దేశంలో అతి పెద్ద చమురు, సహజవాయు ఉత్పత్తి కేంద్రంగా ఉంది. ==సంస్కృతి== ఈ ప్రాంతం పురాతన ఆంధ్ర [[సంస్కృతి|సంస్కృతీ]] సంప్రదాయాల నిలయం. ఇక్కడ ఇంకా అంతరించని కొన్ని ఆంధ్ర సంప్రదాయాలు చూడవచ్చు. అతిథి, అభ్యాగతులను ఆదరించడం, పండుగలను, పబ్బాలను సంప్రదాయానుసారంగా నిర్వహించడం ఇక్కడ గమనించవచ్చు. అలాగే ఇక్కడి వారు కొత్తవారిని '' అండీ, ఆయ్'' అంటూ ఒక ప్రత్యేక శైలిలో ఆప్యాయంగా పలకరించడం చూడవచ్చు. ==పర్యాటక ఆకర్షణలు== [[File:Antarvedi temple on the banks of Godavari in Andhra pradesh.jpg|thumb|అంతర్వేది]] [[File:Draksharama.jpg|thumb|ద్రాక్షారామం]] * శ్రీ లక్ష్మీ నరసింహస్వామి దేవాలయం,[[అంతర్వేది]] * శ్రీ మాణిక్యాంబా సమేత శ్రీ భీమేశ్వర స్వామి వారి దేవాలయం, [[ద్రాక్షారామం]] ఇంకా కోనసీమ తిరుపతిగా విరాజిల్లుతున్న వాడపల్లి వెంకటేశ్వర స్వామి వారి ఆలయం, అప్పనపల్లి శ్రీ బాలబాలాజీ వారి దేవస్థానం, అయినవిల్లిలోని విఘ్నేశ్వరుడి ఆలయం, మురమళ్లలోని భద్రకాళి సమేత వీరేశ్వరస్వామి ఆలయం, ర్యాలీలోని జగన్మోహిని కేశవస్వామి ఆలయం, ముక్తేశ్వరంలోని క్షణ ముక్తేశ్వరాలయం, పలివెలలోని శ్రీ ఉమా కొప్పులింగేశ్వర ఆలయం మందపల్లిలోని శనీశ్వర ఆలయం గుత్తెనదీవి శ్రీ ఆంజనేయ స్వామి ఆలయాలు మొదలైనవి ఉన్నాయి. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లింకులు== {{Commons category|Konaseema district}} {{ఆంధ్రప్రదేశ్}} [[వర్గం:కోనసీమ జిల్లా]] [[వర్గం:ఆంధ్రప్రదేశ్ జిల్లాలు]] [[వర్గం:2022 స్థాపితాలు]] rt5reso9ut6z2zav8iblivm271vga8g 3615007 3614993 2022-08-04T06:20:41Z Arjunaraoc 2379 [[వర్గం:డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ జిల్లా]] ను చేర్చారు (హాట్‌కేట్ ఉపయోగించి) wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name =డాక్టర్ బీఆర్ అంబేద్కర్ కోనసీమ జిల్లా | native_name = | native_name_lang = [[తెలుగు]] | other_name = | image_skyline = [[File:కోనసీమ జిల్లా.jpg|thumb|center|1.కోనసీమ ముఖ ద్వారం, 2.అమలాపురం గడియార స్తంభం,3.శుభ కలశం]] | image_alt = | image_caption = కోనసీమ జిల్లా చిత్రమాల | nickname = | map_alt = | map_caption = | image_map = | Coordinates = {{coord|16.93 |82.22|type:city|display=inline,title}} | subdivision_type = [[దేశం]] | subdivision_name = [[భారత దేశం]] | subdivision_type1 = [[రాష్ట్రం]] | subdivision_name1 = [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] | subdivision_type2 = [[ప్రాంతం]] | subdivision_name2 = [[కోస్తా]] | established_title = <!-- Established --> | established_date = 2022 | founder = | named_for = | parts_type = | parts = | seat_type = | seat = [[అమలాపురం]] | government_type = | governing_body = | leader_title1 = [[జిల్లా కలెక్టర్]] | leader_name1 = | unit_pref = Metric | area_footnotes = <ref name="sakshi-1"/> | area_rank = | area_total_km2 = 2083 | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_total = 1719100 | population_male = | population_female = | population_as_of = 2011 | pop-growth = | population_rank = | population_density_km2 = | population_demonym = | population_footnotes = <ref name="sakshi-1"/> | demographics_type1 = [[భాషలు]] | demographics1_title1 = [[అధికార భాష|అధికార]] | demographics1_info1 = [[తెలుగు]] | demographics1_title2 = | timezone1 = [[భారత ప్రామాణిక కాలమానం|IST]] | utc_offset1 = +5:30 | postal_code_type = [[పిన్‌కోడ్|పిన్]] | postal_code = | area_code_type = [[ప్రాంతీయ ఫోన్ కోడ్]] | area_code = +91 0 ( ) | registration_plate = | blank1_name_sec2 = [[శీతోష్ణస్థితి]] | blank1_info_sec2 = | blank2_name_sec2 = [[అవపాతం]] | blank2_info_sec2 = | blank3_name_sec2 = | blank3_info_sec2 = | blank4_name_sec2 = | blank4_info_sec2 = | website = {{URL|konaseema.ap.gov.in/te}} | footnotes = }} '''డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ జిల్లా''' ఇది ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణ భాగంగా 2022లో కొత్తగా ఏర్పడిన జిల్లా.<ref name="sakshi-1">{{Cite web|date=2022-04-03|title=AP: కొత్త జిల్లాల స్వరూపమిదే.. పెద్ద జిల్లా ఏదంటే?|url=https://www.sakshi.com/telugu-news/andhra-pradesh/area-and-population-new-districts-ap-1446058|access-date=2022-04-03|website=Sakshi|language=te}}</ref> ఇది పూర్వపు [[తూర్పు గోదావరి జిల్లా]] నుండి కొన్ని మండలాలను విడగొట్టుట ద్వారా ఆవిర్బంచింది. జిల్లా కేంద్రం [[అమలాపురం]]. తొలిగా కోనసీమ జిల్లా పేరుతో ఏర్పడినప్పటికి, అంబేడ్కర్ పేరు పెట్టాలని దళిత, ప్రజాసంఘాలు, వివిధ పార్టీలు కోరడంతో ప్రభుత్వం జిల్లా పేరును '''డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ జిల్లా''' గా మార్చుటకు ప్రాథమిక ప్రకటన చేస్తూ అభ్యంతరాలను 30 రోజులలోగా తెలియపరచాలని కోరింది.<ref name="sakshi-2">{{cite news |last1=Sakshi |title=కోనసీమ జిల్లాకు అంబేడ్కర్‌ పేరు |url=https://www.sakshi.com/telugu-news/andhra-pradesh/br-ambedkar-name-konaseema-district-andhra-pradesh-1457172 |accessdate=19 May 2022 |work= |date=19 May 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220519102155/https://www.sakshi.com/telugu-news/andhra-pradesh/br-ambedkar-name-konaseema-district-andhra-pradesh-1457172 |archivedate=19 May 2022 |language=te}}</ref> దీనిని వ్యతిరేకిన్తూ అల్లర్లు, విధ్వంసం జరిగింది. 2022 జూన్ 24 న జరిగిన సమావేశంలో పేరు మార్పుకు కేబినెట్ ఆమోదముద్ర వేసింది. <ref>{{Cite web|url=https://www.eenadu.net/telugu-news/ap-top-news/general/2501/122122542|title=ఇక అంబేడ్కర్ కోనసీమ|date=2022-06-25|access-date=2022-06-30|publisher=ఈనాడు}}</ref> 2022 ఆగష్టు 2 న ఖరారు గెజెట్ ప్రకటన విడుదలైంది.<ref>{{Cite web|url=https://www.etvbharat.com/telugu/andhra-pradesh/state/konaseema/government-gazette-notification-release-of-konaseema-district-name-change/ap20220803090146607607858|title=కోనసీమ జిల్లా.. ఇకపై డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ|date=2022-08-03|access-date=2022-08-04|website=etvbharat}}</ref> ==చరిత్ర== {{main|ఉమ్మడి తూర్పు గోదావరి జిల్లా చరిత్ర}} [[File:అమలాపురంలో సూర్యాస్తమయం సమయం.jpg|thumb|అమలాపురంలో సూర్యాస్తమయం సమయం]] 2022 ఏప్రిల్ 4న ఈ జిల్లా ప్రారంభించబడింది. గతంలో తూర్పు గోదావరి జిల్లాలో భాగంగా ఉన్న రాజోలు, కొత్తపేట, రామచంద్రాపురం, ముమ్మడివరం, మండపేట, అమలాపురం, పి.గన్నవరం అసెంబ్లీ నియోజకవర్గాలతో ఈ జిల్లా అవతరించింది. కొత్తజిల్లా ఏర్పాటులో భాగంగా అమలాపురంలో కలెక్టర్, ఎస్పీ కార్యాలయాలను ఏర్పాటు చేశారు. అమలాపురానికి సమీపాన ఉన్న ముమ్మిడివరంలో ఎయిమ్స్ కళాశాల భవనాల్లో 43 ప్రభుత్వ శాఖల కార్యాలయాలను ఒకేచోట ఏర్పాటు చేస్తున్నారు. అమలాపురం నల్లవంతన దిగువన ముక్తేశ్వరం రోడ్డులో అంబేడ్కర్ కమ్యూనిటీ హాలుకు ఎదురుగా డీఆర్డీఏ భవనాల ఏర్పాటు చేశారు. పాత మాంటిస్సోరి స్కూలు భవనంలో జిల్లా ఎస్పీ కార్యాలయం ఏర్పాటైంది. <ref>{{Cite web|title=New Districts In AP: ఏపీలో కొత్త జిల్లాలివే.. గెజిట్ విడుదల|url=https://www.etvbharat.com/telugu/telangana/city/hyderabad/final-notification-on-formation-of-new-districts-in-andhra-pradesh/ts20220403052257663|access-date=2022-04-03|website=ETV Bharat News}}</ref> == భౌగోళిక స్వరూపం == [[File:CanalRoad.jpg|thumb|కాలువ గట్లు]] [[File:View of Banana plants at Ryali village in East Godavari district.jpg|thumb|కోనసీమలో అరటి పొలాలు]] [[దస్త్రం:Konaseema-1.jpg|right|thumb|కోనసీమ పొలాలు]] [[File:Kon2.jpg|thumb|కోనసీమ పొలాలు]] కోనసీమ జిల్లాకు ఉత్తరాన [[తూర్పు గోదావరి జిల్లా]], [[కాకినాడ జిల్లా]], తూర్పున [[కాకినాడ జిల్లా]], దక్షిణాన [[బంగాళాఖాతం]], పశ్చిమాన [[పశ్చిమ గోదావరి జిల్లా]] సరిహద్దులుగా ఉన్నాయి. ఉత్తరం వైపు గోదావరి పాయ గౌతమి, దక్షిణం వైపున వశిష్ట అనే గోదావరి పాయ మధ్యలో కోనసీమ వుంది. కోనసీమ త్రిభుజాకార ప్రదేశం కావున గోదావరి, బంగాళాఖాతాలు చుట్టుముట్టి ఉన్నాయి. జిల్లా వైశాల్యం 2,083 చదరపు కిలోమీటర్లు. జిల్లా [[ప్రధాన కార్యాలయం]] అమలాపురం నుండి రాష్ట్ర రాజధాని [[అమరావతి|అమరావతికి]] 200 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ఈ ప్రాంతం [[వరి]] పొలాలతో, [[అరటి]], [[కొబ్బరి]]చెట్లతో కళకళ లాడుతూ ఉంటుంది. సారవంతమైన ఒండ్రు నేలలు, ఇసుకతో కూడిన మట్టి నేలలు డెల్టా ప్రాంతంలో కనిపిస్తాయి. === వాతావరణం === ఈ జిల్లాలో ఈశాన్య ఋతుపవనాలు, నైరుతీ ఋతుపవనాల కారణంగా జూన్ నుండి అక్టోబరు వరకు వర్షాలు కురుస్తుంటాయి.ఏడాది పొడుగునా వాతావరణం సాధారణంగా ఉంటుంది. ఏప్రిల్‌ నుండి జూన్‌ వరకు మాత్రం ఉష్ణోగ్రతలు 48 డిగ్రీల సెంటీగ్రేడు వరకు పెరుగుతాయి. జిల్లా లోని సాధారణ వర్షపాతం - 1280.0 మి మీ. సగానికి పైగా వర్షపాతం నైరుతి ఋతుపవనాల వలన కలగగా మిగిలినది ఈశాన్య ఋతుపవనాల వలన కలుగుతుంది. ==జనాభా గణాంకాలు== 2011 జనగణన ప్రకారం, జిల్లా పరిధిలో జనాభా 17.191 లక్షలు. <ref name="census-2011">{{Cite web|url=https://konaseema.ap.gov.in/te/%e0%b0%9c%e0%b0%a8%e0%b0%97%e0%b0%a3%e0%b0%a8/|title=జనగణన|access-date=2022-07-23|website=Konaseema district}}</ref> ==పరిపాలన== జిల్లాలో రెండు రెవెన్యూ డివిజన్లు ఉన్నాయి, అవి అమలాపురం, రామచంద్రపురం. ఈ రెవెన్యూ డివిజన్లను 22 మండలాలుగా విభజించారు . === మండలాలు === జిల్లా పునర్వ్యవస్థీకరణ తర్వాత కొత్తపేట రెవిన్యూ డివిజన్ ఏర్పాటు చేశారు.<ref>{{Cite web|url=https://telugu.samayam.com/andhra-pradesh/news/ys-jagan-govt-orders-for-creation-of-two-revenue-divisions/articleshow/92548844.cms|title=పులివెందుల వాసులకు గుడ్ న్యూస్.. ఇక అధికారికంగా... జగన్ సర్కారు ఉత్తర్వులు|date=2022-06-29|access-date=2022-06-30|website=సమయం}}</ref> దీని ఫలితంగా అమలాపురం డివిజన్‌లో 10, కొత్తపేట రెవిన్యూ డివిజన్ లో 7, రామచంద్రాపురం డివిజన్‌లో 5 మండలాలు ఉన్నాయి. {{Div col|colwidth=15em|rules=yes|gap=2em}} ==== [[అమలాపురం రెవెన్యూ డివిజను]]==== {{#section-h:అమలాపురం రెవెన్యూ డివిజను|మండలాలు}} ====[[కొత్తపేట రెవిన్యూ డివిజను]]==== # [[అయినవిల్లి మండలం|అయినవిల్లి]] # [[అంబాజీపేట మండలం|అంబాజీపేట]] # [[ఆత్రేయపురం మండలం|ఆత్రేయపురం]] # [[ఆలమూరు మండలం|ఆలమూరు]] # [[కొత్తపేట మండలం|కొత్తపేట]] # [[పి.గన్నవరం మండలం|పి.గన్నవరం]] # [[రావులపాలెం మండలం|రావులపాలెం]] ====[[రామచంద్రాపురం రెవెన్యూ డివిజను|రామచంద్రాపురం రెవిన్యూ డివిజను]]==== {{#section-h:రామచంద్రాపురం రెవెన్యూ డివిజను|మండలాలు}} {{Div end}} ==పట్టణాలు== * [[అమలాపురం]] * [[రామచంద్రపురం (కోనసీమ జిల్లా)|రామచంద్రపురం]] * [[మండపేట]] * [[ముమ్మిడివరం]] ==రాజకీయ విభాగాలు == కోనసీమ జిల్లాలో రెండు లోకసభ నియోజకవర్గాలు, ఏడు అసెంబ్లీ నియోజకవర్గాలు ఉన్నాయి.<ref>{{cite web|title=District-wise Assembly-Constituencies|url=http://ceoandhra.nic.in/Right%20to%20Infn.Act/annex1.htm|work=ceoandhra.nic.in}}</ref> ===లోకసభ నియోజకవర్గాలు=== * [[అమలాపురం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం|అమలాపురం]] * [[కాకినాడ లోకసభ నియోజకవర్గం|కాకినాడ (పాక్షికం)]] ===అసెంబ్లీ నియోజకవర్గాలు=== # [[అమలాపురం శాసనసభ నియోజకవర్గం|అమలాపురం]] # [[కొత్తపేట శాసనసభ నియోజకవర్గం|కొత్తపేట]] # [[పి.గన్నవరం శాసనసభ నియోజకవర్గం|పి. గన్నవరం]] # [[ముమ్మిడివరం శాసనసభ నియోజకవర్గం|ముమ్మిడివరం]] (పాక్షికం). మిగిలిన భాగం [[కాకినాడ జిల్లా]]లో వుంది. # [[మండపేట శాసనసభ నియోజకవర్గం|మండపేట]] # [[రాజోలు శాసనసభ నియోజకవర్గం|రాజోలు]] # [[రామచంద్రాపురం శాసనసభ నియోజకవర్గం|రామచంద్రపురం]] ==రవాణా వ్యవస్థ== ఆలమూరు, సిద్దాంతం వద్ద గోదావరి నదిపై వంతెనల నిర్మాణంతో జిల్లాలోని అన్ని ప్రాంతాలు చక్కటి రహదారులతో అనుసంధానించబడ్డాయి.కోనసీమ ప్రాంతాన్ని జిల్లా హెడ్ క్వార్టర్స్‌కు కలుపుతూ గోదావరి నదిపై [[యానాం]] – యెదురులంక వంతెనను బాలయోగి వారధిగా 2002లో ప్రారంభించారు. కోనసీమ జిల్లాకు [[కాకినాడ]] నుండి [[కోటిపల్లి (పామర్రు మండలం)|కోటిపల్లి]] వరకు 45 కి.మీ రైలు మార్గం (బ్రాడ్ గేజ్) సౌకర్యం ఉంది. సమీప విమానాశ్రయం [[రాజమండ్రి విమానాశ్రయం]]. ==విద్యా సౌకర్యాలు== కోనసీమ జిల్లాల్లో 1420 ప్రాథమిక పాఠశాలలు,292 ప్రాథమికోన్నత పాఠశాలలు, 413 ఉన్నత పాఠశాలలు వివిధ నిర్వహణల కింద పనిచేస్తున్నాయి.ప్రాథమిక పాఠశాలలో 3610 మంది ఉపాధ్యాయులు, యుపి పాఠశాలలో 1833 మంది, ఉన్నత పాఠశాలల్లో 4560 మంది ఉపాధ్యాయులు పనిచేస్తున్నారు. 75 జూనియర్ కళాశాలల్లో 949 మంది లెక్చరర్లు పనిచేస్తున్నారు. {{Citation needed|date=జులై 2022}} ==ఆర్ధిక స్థితిగతులు== కోనసీమ జిల్లా వ్యవసాయం ప్రధానంగా వున్న జిల్లా.నీటి సదుపాయం ఉన్నందున వ్యవసాయం, (అక్వా కల్చర్) జిల్లా ప్రజలకు ప్రధాన వృత్తులుగా ఉన్నాయి.కోనసీమలో వరి తర్వాత ఎక్కువగా అరటిని పండిస్తారు.వీటితోపాటు అరటి, మామిడి, పనస, సపోటా, బత్తాయి పంటలు పండిస్తారు.లంక గ్రామప్రాంతాలలో విస్తారంగా పండిస్తారు.ఇటీవల జరిపిన పరిశోధనల మూలంగా సహజవాయువు నిలువలు బయటపడడం వలన ఈ ప్రదేశం పారిశ్రామికంగా కూడా అభివృద్ధి చెందుతుంది.చమురు శుద్ధి కర్మాగారాలున్నాయి. ప్రస్తుతం ఇది దేశంలో అతి పెద్ద చమురు, సహజవాయు ఉత్పత్తి కేంద్రంగా ఉంది. ==సంస్కృతి== ఈ ప్రాంతం పురాతన ఆంధ్ర [[సంస్కృతి|సంస్కృతీ]] సంప్రదాయాల నిలయం. ఇక్కడ ఇంకా అంతరించని కొన్ని ఆంధ్ర సంప్రదాయాలు చూడవచ్చు. అతిథి, అభ్యాగతులను ఆదరించడం, పండుగలను, పబ్బాలను సంప్రదాయానుసారంగా నిర్వహించడం ఇక్కడ గమనించవచ్చు. అలాగే ఇక్కడి వారు కొత్తవారిని '' అండీ, ఆయ్'' అంటూ ఒక ప్రత్యేక శైలిలో ఆప్యాయంగా పలకరించడం చూడవచ్చు. ==పర్యాటక ఆకర్షణలు== [[File:Antarvedi temple on the banks of Godavari in Andhra pradesh.jpg|thumb|అంతర్వేది]] [[File:Draksharama.jpg|thumb|ద్రాక్షారామం]] * శ్రీ లక్ష్మీ నరసింహస్వామి దేవాలయం,[[అంతర్వేది]] * శ్రీ మాణిక్యాంబా సమేత శ్రీ భీమేశ్వర స్వామి వారి దేవాలయం, [[ద్రాక్షారామం]] ఇంకా కోనసీమ తిరుపతిగా విరాజిల్లుతున్న వాడపల్లి వెంకటేశ్వర స్వామి వారి ఆలయం, అప్పనపల్లి శ్రీ బాలబాలాజీ వారి దేవస్థానం, అయినవిల్లిలోని విఘ్నేశ్వరుడి ఆలయం, మురమళ్లలోని భద్రకాళి సమేత వీరేశ్వరస్వామి ఆలయం, ర్యాలీలోని జగన్మోహిని కేశవస్వామి ఆలయం, ముక్తేశ్వరంలోని క్షణ ముక్తేశ్వరాలయం, పలివెలలోని శ్రీ ఉమా కొప్పులింగేశ్వర ఆలయం మందపల్లిలోని శనీశ్వర ఆలయం గుత్తెనదీవి శ్రీ ఆంజనేయ స్వామి ఆలయాలు మొదలైనవి ఉన్నాయి. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లింకులు== {{Commons category|Konaseema district}} {{ఆంధ్రప్రదేశ్}} [[వర్గం:కోనసీమ జిల్లా]] [[వర్గం:ఆంధ్రప్రదేశ్ జిల్లాలు]] [[వర్గం:2022 స్థాపితాలు]] [[వర్గం:డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ జిల్లా]] dgmhk15d7g38aejlc0pcnzz3vjnoh1v 3615008 3615007 2022-08-04T06:21:12Z Arjunaraoc 2379 [[వర్గం:కోనసీమ జిల్లా]] ను తీసివేసారు (హాట్‌కేట్ ఉపయోగించి) wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name =డాక్టర్ బీఆర్ అంబేద్కర్ కోనసీమ జిల్లా | native_name = | native_name_lang = [[తెలుగు]] | other_name = | image_skyline = [[File:కోనసీమ జిల్లా.jpg|thumb|center|1.కోనసీమ ముఖ ద్వారం, 2.అమలాపురం గడియార స్తంభం,3.శుభ కలశం]] | image_alt = | image_caption = కోనసీమ జిల్లా చిత్రమాల | nickname = | map_alt = | map_caption = | image_map = | Coordinates = {{coord|16.93 |82.22|type:city|display=inline,title}} | subdivision_type = [[దేశం]] | subdivision_name = [[భారత దేశం]] | subdivision_type1 = [[రాష్ట్రం]] | subdivision_name1 = [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] | subdivision_type2 = [[ప్రాంతం]] | subdivision_name2 = [[కోస్తా]] | established_title = <!-- Established --> | established_date = 2022 | founder = | named_for = | parts_type = | parts = | seat_type = | seat = [[అమలాపురం]] | government_type = | governing_body = | leader_title1 = [[జిల్లా కలెక్టర్]] | leader_name1 = | unit_pref = Metric | area_footnotes = <ref name="sakshi-1"/> | area_rank = | area_total_km2 = 2083 | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_total = 1719100 | population_male = | population_female = | population_as_of = 2011 | pop-growth = | population_rank = | population_density_km2 = | population_demonym = | population_footnotes = <ref name="sakshi-1"/> | demographics_type1 = [[భాషలు]] | demographics1_title1 = [[అధికార భాష|అధికార]] | demographics1_info1 = [[తెలుగు]] | demographics1_title2 = | timezone1 = [[భారత ప్రామాణిక కాలమానం|IST]] | utc_offset1 = +5:30 | postal_code_type = [[పిన్‌కోడ్|పిన్]] | postal_code = | area_code_type = [[ప్రాంతీయ ఫోన్ కోడ్]] | area_code = +91 0 ( ) | registration_plate = | blank1_name_sec2 = [[శీతోష్ణస్థితి]] | blank1_info_sec2 = | blank2_name_sec2 = [[అవపాతం]] | blank2_info_sec2 = | blank3_name_sec2 = | blank3_info_sec2 = | blank4_name_sec2 = | blank4_info_sec2 = | website = {{URL|konaseema.ap.gov.in/te}} | footnotes = }} '''డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ జిల్లా''' ఇది ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణ భాగంగా 2022లో కొత్తగా ఏర్పడిన జిల్లా.<ref name="sakshi-1">{{Cite web|date=2022-04-03|title=AP: కొత్త జిల్లాల స్వరూపమిదే.. పెద్ద జిల్లా ఏదంటే?|url=https://www.sakshi.com/telugu-news/andhra-pradesh/area-and-population-new-districts-ap-1446058|access-date=2022-04-03|website=Sakshi|language=te}}</ref> ఇది పూర్వపు [[తూర్పు గోదావరి జిల్లా]] నుండి కొన్ని మండలాలను విడగొట్టుట ద్వారా ఆవిర్బంచింది. జిల్లా కేంద్రం [[అమలాపురం]]. తొలిగా కోనసీమ జిల్లా పేరుతో ఏర్పడినప్పటికి, అంబేడ్కర్ పేరు పెట్టాలని దళిత, ప్రజాసంఘాలు, వివిధ పార్టీలు కోరడంతో ప్రభుత్వం జిల్లా పేరును '''డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ జిల్లా''' గా మార్చుటకు ప్రాథమిక ప్రకటన చేస్తూ అభ్యంతరాలను 30 రోజులలోగా తెలియపరచాలని కోరింది.<ref name="sakshi-2">{{cite news |last1=Sakshi |title=కోనసీమ జిల్లాకు అంబేడ్కర్‌ పేరు |url=https://www.sakshi.com/telugu-news/andhra-pradesh/br-ambedkar-name-konaseema-district-andhra-pradesh-1457172 |accessdate=19 May 2022 |work= |date=19 May 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220519102155/https://www.sakshi.com/telugu-news/andhra-pradesh/br-ambedkar-name-konaseema-district-andhra-pradesh-1457172 |archivedate=19 May 2022 |language=te}}</ref> దీనిని వ్యతిరేకిన్తూ అల్లర్లు, విధ్వంసం జరిగింది. 2022 జూన్ 24 న జరిగిన సమావేశంలో పేరు మార్పుకు కేబినెట్ ఆమోదముద్ర వేసింది. <ref>{{Cite web|url=https://www.eenadu.net/telugu-news/ap-top-news/general/2501/122122542|title=ఇక అంబేడ్కర్ కోనసీమ|date=2022-06-25|access-date=2022-06-30|publisher=ఈనాడు}}</ref> 2022 ఆగష్టు 2 న ఖరారు గెజెట్ ప్రకటన విడుదలైంది.<ref>{{Cite web|url=https://www.etvbharat.com/telugu/andhra-pradesh/state/konaseema/government-gazette-notification-release-of-konaseema-district-name-change/ap20220803090146607607858|title=కోనసీమ జిల్లా.. ఇకపై డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ|date=2022-08-03|access-date=2022-08-04|website=etvbharat}}</ref> ==చరిత్ర== {{main|ఉమ్మడి తూర్పు గోదావరి జిల్లా చరిత్ర}} [[File:అమలాపురంలో సూర్యాస్తమయం సమయం.jpg|thumb|అమలాపురంలో సూర్యాస్తమయం సమయం]] 2022 ఏప్రిల్ 4న ఈ జిల్లా ప్రారంభించబడింది. గతంలో తూర్పు గోదావరి జిల్లాలో భాగంగా ఉన్న రాజోలు, కొత్తపేట, రామచంద్రాపురం, ముమ్మడివరం, మండపేట, అమలాపురం, పి.గన్నవరం అసెంబ్లీ నియోజకవర్గాలతో ఈ జిల్లా అవతరించింది. కొత్తజిల్లా ఏర్పాటులో భాగంగా అమలాపురంలో కలెక్టర్, ఎస్పీ కార్యాలయాలను ఏర్పాటు చేశారు. అమలాపురానికి సమీపాన ఉన్న ముమ్మిడివరంలో ఎయిమ్స్ కళాశాల భవనాల్లో 43 ప్రభుత్వ శాఖల కార్యాలయాలను ఒకేచోట ఏర్పాటు చేస్తున్నారు. అమలాపురం నల్లవంతన దిగువన ముక్తేశ్వరం రోడ్డులో అంబేడ్కర్ కమ్యూనిటీ హాలుకు ఎదురుగా డీఆర్డీఏ భవనాల ఏర్పాటు చేశారు. పాత మాంటిస్సోరి స్కూలు భవనంలో జిల్లా ఎస్పీ కార్యాలయం ఏర్పాటైంది. <ref>{{Cite web|title=New Districts In AP: ఏపీలో కొత్త జిల్లాలివే.. గెజిట్ విడుదల|url=https://www.etvbharat.com/telugu/telangana/city/hyderabad/final-notification-on-formation-of-new-districts-in-andhra-pradesh/ts20220403052257663|access-date=2022-04-03|website=ETV Bharat News}}</ref> == భౌగోళిక స్వరూపం == [[File:CanalRoad.jpg|thumb|కాలువ గట్లు]] [[File:View of Banana plants at Ryali village in East Godavari district.jpg|thumb|కోనసీమలో అరటి పొలాలు]] [[దస్త్రం:Konaseema-1.jpg|right|thumb|కోనసీమ పొలాలు]] [[File:Kon2.jpg|thumb|కోనసీమ పొలాలు]] కోనసీమ జిల్లాకు ఉత్తరాన [[తూర్పు గోదావరి జిల్లా]], [[కాకినాడ జిల్లా]], తూర్పున [[కాకినాడ జిల్లా]], దక్షిణాన [[బంగాళాఖాతం]], పశ్చిమాన [[పశ్చిమ గోదావరి జిల్లా]] సరిహద్దులుగా ఉన్నాయి. ఉత్తరం వైపు గోదావరి పాయ గౌతమి, దక్షిణం వైపున వశిష్ట అనే గోదావరి పాయ మధ్యలో కోనసీమ వుంది. కోనసీమ త్రిభుజాకార ప్రదేశం కావున గోదావరి, బంగాళాఖాతాలు చుట్టుముట్టి ఉన్నాయి. జిల్లా వైశాల్యం 2,083 చదరపు కిలోమీటర్లు. జిల్లా [[ప్రధాన కార్యాలయం]] అమలాపురం నుండి రాష్ట్ర రాజధాని [[అమరావతి|అమరావతికి]] 200 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ఈ ప్రాంతం [[వరి]] పొలాలతో, [[అరటి]], [[కొబ్బరి]]చెట్లతో కళకళ లాడుతూ ఉంటుంది. సారవంతమైన ఒండ్రు నేలలు, ఇసుకతో కూడిన మట్టి నేలలు డెల్టా ప్రాంతంలో కనిపిస్తాయి. === వాతావరణం === ఈ జిల్లాలో ఈశాన్య ఋతుపవనాలు, నైరుతీ ఋతుపవనాల కారణంగా జూన్ నుండి అక్టోబరు వరకు వర్షాలు కురుస్తుంటాయి.ఏడాది పొడుగునా వాతావరణం సాధారణంగా ఉంటుంది. ఏప్రిల్‌ నుండి జూన్‌ వరకు మాత్రం ఉష్ణోగ్రతలు 48 డిగ్రీల సెంటీగ్రేడు వరకు పెరుగుతాయి. జిల్లా లోని సాధారణ వర్షపాతం - 1280.0 మి మీ. సగానికి పైగా వర్షపాతం నైరుతి ఋతుపవనాల వలన కలగగా మిగిలినది ఈశాన్య ఋతుపవనాల వలన కలుగుతుంది. ==జనాభా గణాంకాలు== 2011 జనగణన ప్రకారం, జిల్లా పరిధిలో జనాభా 17.191 లక్షలు. <ref name="census-2011">{{Cite web|url=https://konaseema.ap.gov.in/te/%e0%b0%9c%e0%b0%a8%e0%b0%97%e0%b0%a3%e0%b0%a8/|title=జనగణన|access-date=2022-07-23|website=Konaseema district}}</ref> ==పరిపాలన== జిల్లాలో రెండు రెవెన్యూ డివిజన్లు ఉన్నాయి, అవి అమలాపురం, రామచంద్రపురం. ఈ రెవెన్యూ డివిజన్లను 22 మండలాలుగా విభజించారు . === మండలాలు === జిల్లా పునర్వ్యవస్థీకరణ తర్వాత కొత్తపేట రెవిన్యూ డివిజన్ ఏర్పాటు చేశారు.<ref>{{Cite web|url=https://telugu.samayam.com/andhra-pradesh/news/ys-jagan-govt-orders-for-creation-of-two-revenue-divisions/articleshow/92548844.cms|title=పులివెందుల వాసులకు గుడ్ న్యూస్.. ఇక అధికారికంగా... జగన్ సర్కారు ఉత్తర్వులు|date=2022-06-29|access-date=2022-06-30|website=సమయం}}</ref> దీని ఫలితంగా అమలాపురం డివిజన్‌లో 10, కొత్తపేట రెవిన్యూ డివిజన్ లో 7, రామచంద్రాపురం డివిజన్‌లో 5 మండలాలు ఉన్నాయి. {{Div col|colwidth=15em|rules=yes|gap=2em}} ==== [[అమలాపురం రెవెన్యూ డివిజను]]==== {{#section-h:అమలాపురం రెవెన్యూ డివిజను|మండలాలు}} ====[[కొత్తపేట రెవిన్యూ డివిజను]]==== # [[అయినవిల్లి మండలం|అయినవిల్లి]] # [[అంబాజీపేట మండలం|అంబాజీపేట]] # [[ఆత్రేయపురం మండలం|ఆత్రేయపురం]] # [[ఆలమూరు మండలం|ఆలమూరు]] # [[కొత్తపేట మండలం|కొత్తపేట]] # [[పి.గన్నవరం మండలం|పి.గన్నవరం]] # [[రావులపాలెం మండలం|రావులపాలెం]] ====[[రామచంద్రాపురం రెవెన్యూ డివిజను|రామచంద్రాపురం రెవిన్యూ డివిజను]]==== {{#section-h:రామచంద్రాపురం రెవెన్యూ డివిజను|మండలాలు}} {{Div end}} ==పట్టణాలు== * [[అమలాపురం]] * [[రామచంద్రపురం (కోనసీమ జిల్లా)|రామచంద్రపురం]] * [[మండపేట]] * [[ముమ్మిడివరం]] ==రాజకీయ విభాగాలు == కోనసీమ జిల్లాలో రెండు లోకసభ నియోజకవర్గాలు, ఏడు అసెంబ్లీ నియోజకవర్గాలు ఉన్నాయి.<ref>{{cite web|title=District-wise Assembly-Constituencies|url=http://ceoandhra.nic.in/Right%20to%20Infn.Act/annex1.htm|work=ceoandhra.nic.in}}</ref> ===లోకసభ నియోజకవర్గాలు=== * [[అమలాపురం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం|అమలాపురం]] * [[కాకినాడ లోకసభ నియోజకవర్గం|కాకినాడ (పాక్షికం)]] ===అసెంబ్లీ నియోజకవర్గాలు=== # [[అమలాపురం శాసనసభ నియోజకవర్గం|అమలాపురం]] # [[కొత్తపేట శాసనసభ నియోజకవర్గం|కొత్తపేట]] # [[పి.గన్నవరం శాసనసభ నియోజకవర్గం|పి. గన్నవరం]] # [[ముమ్మిడివరం శాసనసభ నియోజకవర్గం|ముమ్మిడివరం]] (పాక్షికం). మిగిలిన భాగం [[కాకినాడ జిల్లా]]లో వుంది. # [[మండపేట శాసనసభ నియోజకవర్గం|మండపేట]] # [[రాజోలు శాసనసభ నియోజకవర్గం|రాజోలు]] # [[రామచంద్రాపురం శాసనసభ నియోజకవర్గం|రామచంద్రపురం]] ==రవాణా వ్యవస్థ== ఆలమూరు, సిద్దాంతం వద్ద గోదావరి నదిపై వంతెనల నిర్మాణంతో జిల్లాలోని అన్ని ప్రాంతాలు చక్కటి రహదారులతో అనుసంధానించబడ్డాయి.కోనసీమ ప్రాంతాన్ని జిల్లా హెడ్ క్వార్టర్స్‌కు కలుపుతూ గోదావరి నదిపై [[యానాం]] – యెదురులంక వంతెనను బాలయోగి వారధిగా 2002లో ప్రారంభించారు. కోనసీమ జిల్లాకు [[కాకినాడ]] నుండి [[కోటిపల్లి (పామర్రు మండలం)|కోటిపల్లి]] వరకు 45 కి.మీ రైలు మార్గం (బ్రాడ్ గేజ్) సౌకర్యం ఉంది. సమీప విమానాశ్రయం [[రాజమండ్రి విమానాశ్రయం]]. ==విద్యా సౌకర్యాలు== కోనసీమ జిల్లాల్లో 1420 ప్రాథమిక పాఠశాలలు,292 ప్రాథమికోన్నత పాఠశాలలు, 413 ఉన్నత పాఠశాలలు వివిధ నిర్వహణల కింద పనిచేస్తున్నాయి.ప్రాథమిక పాఠశాలలో 3610 మంది ఉపాధ్యాయులు, యుపి పాఠశాలలో 1833 మంది, ఉన్నత పాఠశాలల్లో 4560 మంది ఉపాధ్యాయులు పనిచేస్తున్నారు. 75 జూనియర్ కళాశాలల్లో 949 మంది లెక్చరర్లు పనిచేస్తున్నారు. {{Citation needed|date=జులై 2022}} ==ఆర్ధిక స్థితిగతులు== కోనసీమ జిల్లా వ్యవసాయం ప్రధానంగా వున్న జిల్లా.నీటి సదుపాయం ఉన్నందున వ్యవసాయం, (అక్వా కల్చర్) జిల్లా ప్రజలకు ప్రధాన వృత్తులుగా ఉన్నాయి.కోనసీమలో వరి తర్వాత ఎక్కువగా అరటిని పండిస్తారు.వీటితోపాటు అరటి, మామిడి, పనస, సపోటా, బత్తాయి పంటలు పండిస్తారు.లంక గ్రామప్రాంతాలలో విస్తారంగా పండిస్తారు.ఇటీవల జరిపిన పరిశోధనల మూలంగా సహజవాయువు నిలువలు బయటపడడం వలన ఈ ప్రదేశం పారిశ్రామికంగా కూడా అభివృద్ధి చెందుతుంది.చమురు శుద్ధి కర్మాగారాలున్నాయి. ప్రస్తుతం ఇది దేశంలో అతి పెద్ద చమురు, సహజవాయు ఉత్పత్తి కేంద్రంగా ఉంది. ==సంస్కృతి== ఈ ప్రాంతం పురాతన ఆంధ్ర [[సంస్కృతి|సంస్కృతీ]] సంప్రదాయాల నిలయం. ఇక్కడ ఇంకా అంతరించని కొన్ని ఆంధ్ర సంప్రదాయాలు చూడవచ్చు. అతిథి, అభ్యాగతులను ఆదరించడం, పండుగలను, పబ్బాలను సంప్రదాయానుసారంగా నిర్వహించడం ఇక్కడ గమనించవచ్చు. అలాగే ఇక్కడి వారు కొత్తవారిని '' అండీ, ఆయ్'' అంటూ ఒక ప్రత్యేక శైలిలో ఆప్యాయంగా పలకరించడం చూడవచ్చు. ==పర్యాటక ఆకర్షణలు== [[File:Antarvedi temple on the banks of Godavari in Andhra pradesh.jpg|thumb|అంతర్వేది]] [[File:Draksharama.jpg|thumb|ద్రాక్షారామం]] * శ్రీ లక్ష్మీ నరసింహస్వామి దేవాలయం,[[అంతర్వేది]] * శ్రీ మాణిక్యాంబా సమేత శ్రీ భీమేశ్వర స్వామి వారి దేవాలయం, [[ద్రాక్షారామం]] ఇంకా కోనసీమ తిరుపతిగా విరాజిల్లుతున్న వాడపల్లి వెంకటేశ్వర స్వామి వారి ఆలయం, అప్పనపల్లి శ్రీ బాలబాలాజీ వారి దేవస్థానం, అయినవిల్లిలోని విఘ్నేశ్వరుడి ఆలయం, మురమళ్లలోని భద్రకాళి సమేత వీరేశ్వరస్వామి ఆలయం, ర్యాలీలోని జగన్మోహిని కేశవస్వామి ఆలయం, ముక్తేశ్వరంలోని క్షణ ముక్తేశ్వరాలయం, పలివెలలోని శ్రీ ఉమా కొప్పులింగేశ్వర ఆలయం మందపల్లిలోని శనీశ్వర ఆలయం గుత్తెనదీవి శ్రీ ఆంజనేయ స్వామి ఆలయాలు మొదలైనవి ఉన్నాయి. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లింకులు== {{Commons category|Konaseema district}} {{ఆంధ్రప్రదేశ్}} [[వర్గం:ఆంధ్రప్రదేశ్ జిల్లాలు]] [[వర్గం:2022 స్థాపితాలు]] [[వర్గం:డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ జిల్లా]] sgdexz080egrb4ka8aokq3sc9xw7j8k 10 348095 3615013 3512270 2022-08-04T06:35:28Z Arjunaraoc 2379 /* మూలాలు */ జిల్లా పేరు మారినందున సవరణలు wikitext text/x-wiki {{Navbox |name=డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ జిల్లా మండలాలు |title=[[డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ జిల్లా]] మండలాలు |image= |list1= <div> [[రామచంద్రాపురం మండలం|రామచంద్రాపురం]] {{•}} [[కె. గంగవరం మండలం|కె.గంగవరం]]{{•}} [[మండపేట మండలం|మండపేట]] {{•}} [[రాయవరం మండలం|రాయవరం]]{{•}} [[కపిలేశ్వరపురం మండలం|కపిలేశ్వరపురం]] {{•}} [[ఆత్రేయపురం మండలం|ఆత్రేయపురం]] {{•}} [[రావులపాలెం మండలం|రావులపాలెం]] {{•}} [[కొత్తపేట మండలం|కొత్తపేట]] {{•}} [[ఆలమూరు మండలం|ఆలమూరు]] {{•}} [[ముమ్మిడివరం మండలం|ముమ్మిడివరం]] {{•}} [[ఐ.పోలవరం మండలం|ఐ.పోలవరం]] {{•}} [[కాట్రేనికోన మండలం|కాట్రేనికోన]] {{•}} [[అమలాపురం మండలం|అమలాపురం]] {{•}} [[ఉప్పలగుప్తం మండలం|ఉప్పలగుప్తం]] {{•}} [[అల్లవరం మండలం|అల్లవరం ]] {{•}} [[రాజోలు మండలం|రాజోలు]] {{•}} [[మలికిపురం మండలం|మలికిపురం ]] {{•}} [[సఖినేటిపల్లి మండలం|సఖినేటిపల్లి]] {{•}} [[మామిడికుదురు మండలం|మామిడికుదురు]] {{•}} [[పి.గన్నవరం మండలం|పి.గన్నవరం]] {{•}} [[అంబాజీపేట మండలం|అంబాజీపేట]] {{•}} [[అయినవిల్లి మండలం|అయినవిల్లి]]}} </div><includeonly>[[వర్గం:డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ జిల్లా మండలాలు]]</includeonly><noinclude>[[వర్గం:ఆంధ్రప్రదేశ్‌కు సంబంధించిన మూసలు|డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ]]</noinclude> 074lo5t0wb0fi7oxw39tqilpnwj7gf7 1 348837 3614995 3606071 2022-08-04T06:05:09Z Arjunaraoc 2379 Arjunaraoc, [[చర్చ:కోనసీమ జిల్లా]] పేజీని [[చర్చ:డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ జిల్లా]] కు తరలించారు: అధికారికంగా పేరు మారినందున wikitext text/x-wiki ==కొత్త జిల్లా సంబంధిత అధిక ప్రాధాన్యత వ్యాసాల సవరణల పురోగతి== సవరణల తనిఖీ చిట్టా చేర్చినవారు.[[వాడుకరి:Arjunaraocbot|Arjunaraocbot]] ([[వాడుకరి చర్చ:Arjunaraocbot|చర్చ]]) 11:53, 23 ఏప్రిల్ 2022 (UTC) {{hidden|పురోగతి తాజా చేయుటకు సూచనలు| * కొత్త జిల్లాకు సంబంధించిన అధిక ప్రాధాన్యత వ్యాసాల సవరణలు జరిగినప్పుడే తెవికీలో జిల్లా సంబంధిత వ్యాసాల నాణ్యత మెరుగవుతుంది. ఈ చిట్టా దానికి ఉపయోగపడుతుంది. * సవరణలు జరిగినప్పుడు, సంబంధిత అంశం వరుసలో పురోగతికి సంబంధించిన {{tl|taskp|0}} మూసలో తొలి పరామితి విలువ తాజాపరచి, చివరన కామా తో వేరుపరచుచూ,సవరణకు కృషిచేసిన వాడుకరి పేర్లు (సంతకం కాదు) చేర్చాలి. * పురోగతి పరామితి విలువ 0,25,50,75,100 మాత్రమే తీసుకుంటుంది, కావున ఆ అంశంలో గల పని సవరించే వారి అంచనా ప్రకారం 1/3 వంతు సవరణ పని జరిగినప్పుడు సవరణ 25 పెంచుకుంటూ,75వరకు పోవచ్చు. * పురోగతి 75 శాతానికి చేరిన తరువాత, ఆ సవరణలలో పాల్గొనని వారు తనిఖీ చేసి, చర్చల ద్వారా,లేక నేరుగా అభివృద్ధి అయిన తరువాత పురోగతిని 100గా చేసి, చివరగా తమ వాడుకరి పేరు (సంతకం కాదు)చేర్చాలి. * వీటి గురించి చర్చలు ఏవైనా అనువైన చర్చపేజీలో ప్రత్యేక విభాగం చేర్చి చేయాలి. ఈ చర్చా విభాగంలో చేయకూడదు. * సంబంధిత వ్యాసాలు లేకపోతే (ఉదాహరణకు రెవిన్యూ డివిజన్ వ్యాసాలు), వాడుకరి పేరు చేర్చకుండా పురోగతిని నేరుగా 100 చేయండి. * సవరణలు అన్ని పూర్తయినప్పుడు, పని ముగిసింది అనే వ్యాఖ్య, తగిన వివరణలతో (ఇంకా మెరుగు చేయవలసిన అంశాలేమైనా వుంటే పేర్కొంటూ) చేర్చి వికీసంతకంతో అడుగున చేర్చండి. |headerstyle=background:#ccccff |style=text-align:center; }} # {{taskp|0}}, క్రింద పేర్కొన్న అన్ని వ్యాసాలు, జిల్లా పేజీ copy edit ## {{taskp|75}}, ముఖ్య పట్టణం - Arjunaraoc ## {{taskp|75}}, మండల వ్యాసాలు - యర్రా రామారావు, Arjunaraoc ## {{taskp|75}}, రెవిన్యూ డివిజన్ వ్యాసాలు - Arjunaraoc ## {{taskp|75}}, నగరాలు/పట్టణాలు, స్థానిక సంస్థలు, - Arjunaraoc ## {{taskp|75}}, లోకసభ, శాసనసభ నియోజకవర్గాలు, Arjunaraoc ## {{taskp|75}}, మాతృ జిల్లా(లు) - Arjunaraoc ## {{taskp|75}}, జిల్లా పరిధిలో వుండి పైన ఉదహరించిన విభాగాలలో చేరని జనావాసాలు కాని వాటికి వ్యాసాలు (ఉదా:రైల్వే స్టేషన్లు; గ్రంథాలయాలు;దేవాలయాలు)-Arjunaraoc qxrn634brzyfdzjnypcd8zmapm3xj1o 10 350124 3615014 3556726 2022-08-04T06:36:31Z Arjunaraoc 2379 జిల్లా పేరు మారినందున సవరణలు wikitext text/x-wiki {{Navbox |name = డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ జిల్లా శాసనసభ నియోజకవర్గాలు |titlestyle=background:#fcdc55; |title= [[డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ జిల్లా]] శాసనసభ నియోజకవర్గాలు |state={{{state|}}} |list1= [[అమలాపురం శాసనసభ నియోజకవర్గం|అమలాపురం]] {{•}} [[కొత్తపేట శాసనసభ నియోజకవర్గం|కొత్తపేట]] {{•}} [[పి.గన్నవరం శాసనసభ నియోజకవర్గం|పి. గన్నవరం]] {{•}} [[ముమ్మిడివరం శాసనసభ నియోజకవర్గం|ముమ్మిడివరం]] (పాక్షికం) {{•}} [[మండపేట శాసనసభ నియోజకవర్గం|మండపేట]] {{•}} [[రాజోలు శాసనసభ నియోజకవర్గం|రాజోలు]] {{•}} [[రామచంద్రాపురం శాసనసభ నియోజకవర్గం|రామచంద్రపురం]] }} <includeonly>[[వర్గం:డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ జిల్లా శాసనసభ నియోజకవర్గాలు]]</includeonly> <noinclude>[[వర్గం:ఆంధ్రప్రదేశ్‌ జిల్లా శాసనసభ నియోజకవర్గ మూసలు]]</noinclude> 4vfraooxct633xx2xdo20nsut6e3u1j 0 350303 3614669 3558473 2022-08-03T13:43:12Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox film | name = లాఠీ | image = Lathi.jpg | caption = | director = ఎ. వినోద్‌ కుమార్‌ | producer = రమణ<br>నంద | writer = | starring = [[విశాల్ కృష్ణ|విశాల్]]<br/>[[సునయన]] | music = సామ్ సిఎ | cinematography = కే. బాలసుబ్రమణియం | editing = | studio = రాణా ప్రొడక్షన్స్‌ | released = {{Film date|df=y|2022}} | runtime = | country = భారతదేశం | language = తెలుగు | budget = }} లాఠీ 2022లో విడుదల కానున్న తెలుగు సినిమా.<ref name="‘లాఠీ’తో వస్తున్నాడు">{{cite news |last1=Eenadu |title=‘లాఠీ’తో వస్తున్నాడు |url=https://www.eenadu.net/telugu-news/movies/telugu-news-vishal-new-movie-titled-as-lathi/0201/121213228 |accessdate=17 May 2022 |work= |date=18 October 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220517042811/https://www.eenadu.net/telugu-news/movies/telugu-news-vishal-new-movie-titled-as-lathi/0201/121213228 |archivedate=17 May 2022 |language=te}}</ref> రాణా ప్రొడక్షన్స్‌ బ్యానర్‌పై రమణ, నంద నిర్మించిన ఈ సినిమాకు ఎ.వినోద్‌ కుమార్‌ దర్శకత్వం వహించాడు. [[విశాల్ కృష్ణ|విశాల్]], సునయన ప్రధాన పాత్రల్లో నటించిన ఈ సినిమాను తమిళంతో పాటు తెలుగు, మలయాళం, కన్నడం, హిందీ భాషల్లో విడుదల కానున్న ఈ సినిమా ఫస్ట్ లుక్ పోస్టర్ ని ఏప్రిల్ 6న విడుదల చేశారు.<ref name="‘లాఠీ’తో కుమ్మేస్తానంటున్న విశాల్‌..ఫ‌స్ట్ లుక్ అదిరింది">{{cite news |last1=Namasthe Telangana |first1= |title=‘లాఠీ’తో కుమ్మేస్తానంటున్న విశాల్‌..ఫ‌స్ట్ లుక్ అదిరింది |url=https://www.ntnews.com/cinema/laatti-1st-look-gives-you-goose-bumps-529977 |accessdate=17 May 2022 |date=6 April 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220517043104/https://www.ntnews.com/cinema/laatti-1st-look-gives-you-goose-bumps-529977 |archivedate=17 May 2022 |language=te}}</ref> ==నటీనటులు== *[[విశాల్ కృష్ణ|విశాల్]]<ref name="లాఠీ పట్టిన విశాల్.. తీవ్ర గాయాలతో..">{{cite news |last1=NTV |first1= |title=లాఠీ పట్టిన విశాల్.. తీవ్ర గాయాలతో.. |url=https://ntvtelugu.com/movie-news/laatti-first-look-poster-release-153950.html |accessdate=17 May 2022 |date=6 April 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220517042422/https://ntvtelugu.com/movie-news/laatti-first-look-poster-release-153950.html |archivedate=17 May 2022 |language=te-IN}}</ref> *[[సునయన]] ==సాంకేతిక నిపుణులు== *బ్యానర్: రాణా ప్రొడక్షన్స్‌ *నిర్మాత: రమణ, నంద *కథ, స్క్రీన్‌ప్లే, దర్శకత్వం: ఎ.వినోద్‌ కుమార్‌ *సంగీతం: సామ్ సిఎ *సినిమాటోగ్రఫీ: కే. బాలసుబ్రమణియం *ఫైట్స్: పీటర్ హెయిన్, [[దిలీప్ సుబ్బరాయన్]] *ఎక్సిక్యూటివ్ ప్రొడ్యూసర్: బాల గోపి *పీఆర్వో: వంశీ-శేఖర్ ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:2022 తెలుగు సినిమాలు]] [[వర్గం:విశాల్ నటించిన సినిమాలు]] e84c1u7cq3jmbgfbfcqkcqwz644nrp0 0 350512 3614962 3561081 2022-08-04T04:57:20Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* నటీనటులు */ wikitext text/x-wiki {{Infobox film | name = 12th మ్యాన్‌ | image = | alt = | caption = | director = జీతూ జోసేఫ్‌ | producer = ఆంటోనీ పెరుంబవూరు | Adaptation = ఆంగ్ల సినిమా పర్ఫెక్ట్ స్ట్రేంజర్స్ ఆధారంగా | story = సునీర్ కేథర్ పాల్ | writer = కె.ఆర్. కృష్ణ కుమార్‌ | starring = [[మోహన్ లాల్]]<br>[[ఉన్ని ముకుందన్]]<br>అనుశ్రీ<br>అదితి రవి<br> రాహుల్ మాధవ్‌ | narrator = | music = అనిల్ జాన్సన్ | cinematography = సతీష్ కురుప్ | editing = వి.ఎస్. వినాయక్ | studio = ఆశీర్వాద్ సినిమాస్ | distributor = డిస్నీ ప్లస్ హట్‌స్టార్ | released = {{Film date|df=y|2022|05|20}} | runtime = 163 నిముషాలు | country = [[భారతదేశం]] | language = మలయాళం | budget = <!--Must be attributed to a reliable published source with an established reputation for fact-checking. No blogs, no IMDb.--> | gross = <!--Must be attributed to a reliable published source with an established reputation for fact-checking. No blogs, no IMDb.--> }} '''ట్వెల్త్ మ్యాన్ (12th మ్యాన్‌)''' 2022లో [[మలయాళం]]లో విడుదలైన సస్పెన్స్‌ క్రైమ్‌ థ్రిల్లర్‌ సినిమా. ఆశీర్వాద్ సినీ బ్యానర్‌పై ఆంటోనీ పెరుంబవూరు నిర్మించిన ఈ సినిమాకు కె.ఆర్. కృష్ణ కుమార్‌ కథ అందించగా జీతూ జోసేఫ్‌ దర్శకత్వం వహించాడు. మోహన్‌ లాల్‌, ఉన్ని ముకుందన్‌, అనుశ్రీ, అదితి రవి, రాహుల్ మాధవ్‌, లియోనా లిషాయ్‌ ప్రధాన పాత్రల్లో నటించిన ఈ సినిమా ట్రైలర్‌ను మే 3న విడుదల చేసి<ref name="'12th మేన్' ట్రైలర్ విడుదల..">{{cite news |last1=Mana Telangana |title='12th మేన్' ట్రైలర్ విడుదల.. |url=https://www.manatelangana.news/mohanlals-12th-man-movie-trailer-released/ |accessdate=21 May 2022 |work= |date=4 May 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220521130131/https://www.manatelangana.news/mohanlals-12th-man-movie-trailer-released/ |archivedate=21 May 2022}}</ref>, సినిమాను మే 20న డిస్నీ ప్లస్‌ హాట్‌స్టార్‌లో విడుదల చేశారు. ==నటీనటులు== *[[మోహన్ లాల్|మోహన్‌లాల్]] .- డీవైఎస్పీ చంద్రశేఖర్‌<ref name="'ట్వెల్త్ మ్యాన్' గా రాబోతున్న మోహన్ లాల్">{{cite news |last1=HMTV |first1= |title='ట్వెల్త్ మ్యాన్' గా రాబోతున్న మోహన్ లాల్ |url=https://www.hmtvlive.com/movies/mohanlal-announced-his-new-movie-12th-man-with-drishyam-2-director-jeethu-joseph-67546 |accessdate=21 May 2022 |work= |date=7 July 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220521130257/https://www.hmtvlive.com/movies/mohanlal-announced-his-new-movie-12th-man-with-drishyam-2-director-jeethu-joseph-67546 |archivedate=21 May 2022 |language=te}}</ref> *శ్శివాడ - డాక్టర్ నయన, జితేష్ భార్య *సైజు కురుప్- మాథ్యూ , షైనీ భర్త *లియోనా లిషోయ్ - ఫిదాగా *చందునాథ్ - జితేష్‌, నయన భర్త *[[ఉన్ని ముకుందన్]] - జకరియా, అన్నీ భర్త *[[అను సితార]] - మెరిన్, సామ్ భార్య *అనుశ్రీ - షైనీ, మాథ్యూ భార్య *అను మోహన్, సిద్ధార్థ్‌, ఆరతి ఫైనాన్స్ *రాహుల్ మాధవ్ - సామ్, మెరిన్ భర్త *అదితి రవి - ఆరతి, సిద్ధార్థ్ ఫైనాన్స్ *ప్రియాంక నాయర్ - అన్నీ, జకారియా భార్య *నందు - డేవిస్, హోటల్ మేనేజర్‌ * ప్రదీప్ చంద్రన్ - విపిన్‌,సీఐ *చలి పాల - జోస్‌ *సిద్ధిక్ - సైకియాట్రిస్ట్‌ ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} o1t8f6gkcuz8up5o8tgazfu5lhtm9ob 5 352296 3614817 3611432 2022-08-03T18:04:59Z Nskjnv 103267 /* కొత్త బొమ్మల చేర్పు */ wikitext text/x-wiki == ప్రచారానికి తెలుగు పేరు == మన ప్రచారానికి వికీపీడియా పేజస్ వాంటింగ్ ఫోటోస్ కు బదులుగా వికీపీడియా పేజీలకు ఫొటోలు కావలెను అనే పేరుతో ప్రచారం చేస్తే ఎలా ఉంటుంది ? [[వాడుకరి:Kasyap|Kasyap]] ([[వాడుకరి చర్చ:Kasyap|చర్చ]]) 04:05, 18 జూన్ 2022 (UTC) : నమస్కారం [[వాడుకరి:Kasyap|Kasyap]] గారు, ఈ ఆలోచన బాగుంది, వచ్చే వారం ఒక అవగాహన సదస్సు నిర్వహించాదలిచాను, ఇక అన్ని చోట్ల ప్రచారానికి వికీపీడియా పేజీలకు ఫొటోలు కావలెను వాడటం సమంజసం అని బావిస్తున్నాను. మీ <span style="background:Gainsboro">[[వాడుకరి:Nskjnv|<font color="green">'''Nsk'''</font><font color="blue">'''Jnv'''</font>]] </span> 17:21, 3 జూలై 2022 (UTC) == ఈసరికే బొమ్మ ఉన్న పేజీల్లో.. == @[[వాడుకరి:Nskjnv|Nskjnv]] గారూ, ఈసరికే బొమ్మ ఉన్న పేజీల్లో బొమ్మ చేర్చడం గమనించాను. అలాంటి పేజీలను పోటీకి పరిగణించమని స్పష్టంగా ప్రకటిస్తే బాగుంటుందేమో పరిశిలించండి. __ [[User:Chaduvari|చదువరి]]<small> ([[User_Talk:Chaduvari|చర్చ]] • [[Special:Contributions/Chaduvari|రచనలు]])</small> 08:26, 1 జూలై 2022 (UTC) [[User:Chaduvari|చదువరి]] గారు , మీ అభిప్రాయంతో నేను ఏకిభవిస్తున్నాను. ఈ నిర్ణయాన్ని అమలు పరుద్దాం. మీ <span style="background:Gainsboro">[[వాడుకరి:Nskjnv|<font color="green">'''Nsk'''</font><font color="blue">'''Jnv'''</font>]] </span> 10:29, 1 జూలై 2022 (UTC) == స్థానికంగా ఎక్కించిన "సముచిత వినియోగం" బొమ్మలు == [[వాడుకరి:Nskjnv]] గారూ, వ్యాసాలకు సరిపడే బొమ్మలు కామన్సులో దొరక్కపోయే అవకాశం చాలా ఉంది. స్థానికంగా ఎక్కించిన "సముచిత వినియోగం" బొమ్మలను కూడా వాడవచ్చని కూడా నియమాల్లో ఉంటే బాగుంటుంది. అయితే స్థానికంగా బొమ్మలను ఎక్కించేటపుడు ఖచ్చితంగా సరైన లైసెన్సును పెట్టాలని చెప్పాలి. అలా లైసెన్సు వివరాల్లేని బొమ్మలు అనేక వేలను తొలగించి వికీని శుద్ధి చేస్తున్నారు. ఆ పని మళ్ళీ మొదటికి రాకూడదు గదా. పరిశీలించండి. __ [[User:Chaduvari|చదువరి]]<small> ([[User_Talk:Chaduvari|చర్చ]] • [[Special:Contributions/Chaduvari|రచనలు]])</small> 08:34, 1 జూలై 2022 (UTC) :సరే నండి. <span style="background:Gainsboro">[[వాడుకరి:Nskjnv|<font color="green">'''Nsk'''</font><font color="blue">'''Jnv'''</font>]] </span> 17:21, 3 జూలై 2022 (UTC) == కొత్త వాడుకరులకు - పోటిలో పాల్గొనే అవకాశం == [[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]], [[వాడుకరి:Adithya pakide|ఆదిత్య]], [[వాడుకరి:Chaduvari|చదువరి]] గార్లకు, నమస్కారం అంతర్జాతీయంగా ఒక సంవత్సరం పూర్తీ చేసుకున్న వాడుకరులను మాత్రమె పోటి చేయవలసిందిగా చెప్పడం జరిగింది, కాని మన తెవికీలో కొత్త వాడుకరులను కూడా పరిగణించాలని భావిస్తున్నాను. న్యాయ నిర్ణేతలు, ఇతర సముదాయ సభ్యులు ఇక్కడ మీ అభిప్రాయాలను ఇక్కడ తెలపండి. మీ<span style="background:Gainsboro">[[వాడుకరి:Nskjnv|<font color="green">'''Nsk'''</font><font color="blue">'''Jnv'''</font>]] </span> 04:59, 4 జూలై 2022 (UTC) :సుమారు వారం రోజులుగా వికీలో లేనందున దీనికి సమాధానం ఇవ్వడంలో జాప్యం జరిగింది. ప్రస్తుతం పాల్గొంటున్నవారిలో ఎంత అనుభవాన్ని ప్రాతిపదికగా తీసుకున్నారో తెలియదు నా అభిప్రాయం ఇలా ఉంది: :* కనీసం 1 సంవత్సరం అనేది తెవికీకి అనుకూలించదు అని నా ఉద్దేశం. కొత్తవాళ్లను కూడా పాల్గొననివ్వాలి. కొన్ని భాషల వికీల్లో, కేవలం పోటీ కోసమే ఖాతా సృష్టించుకుని బాట్లతో వేలకు వేలు దిద్దుబాట్లు చేసారు. అంచేత వాళ్ళు ఆ నియమం పెట్టుకున్నారు. మనకు ఉన్న వాడుకరులే తక్కువ కాబట్టి, ఆ నియమం మనకు వద్దు. అయితే కేవలం ఈ పోటీ కోసమే ఖాతా సృష్టించుకుని వచ్చిన వాళ్ళను - అంటే, పోటీని ప్రకటించాక సృష్టించుకున్న ఖాతాలను - పక్కన పెట్టవచ్చు. అలాగే భాట్లను కూడా పక్కన పెడదాం. పరిశీలించండి. __ [[User:Chaduvari|చదువరి]]<small> ([[User_Talk:Chaduvari|చర్చ]] • [[Special:Contributions/Chaduvari|రచనలు]])</small> 09:57, 10 జూలై 2022 (UTC) :పైగా, ఇది పెద్ద నేర్పు అవసరనైన పని కూడా కాదు. చిటికెలో నేర్చేసుకోవచ్చు. __[[User:Chaduvari|చదువరి]]<small> ([[User_Talk:Chaduvari|చర్చ]] • [[Special:Contributions/Chaduvari|రచనలు]])</small> 10:14, 10 జూలై 2022 (UTC) ::[[వాడుకరి:Chaduvari|చదువరి]] గారి అభిప్రాయాలతో నేనూ ఏకీభవిస్తున్నాను. [[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]] ([[వాడుకరి చర్చ:యర్రా రామారావు|చర్చ]]) 09:05, 16 జూలై 2022 (UTC) :[[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]], [[వాడుకరి:Adithya pakide|ఆదిత్య]], [[వాడుకరి:Chaduvari|చదువరి]] గార్లకు, నమస్కారం చదువరి గారు అన్నట్లు పోటిలో పాల్గొనడానికి సంవత్సర కాలం అయి ఉండాలన్న నియమం అవసరం లేదనేది స్పష్టం, అయితే పోటి ప్రారంభినచిన తరువాత ఎప్పుడు చేరిన కూడా పరిగనిస్తేనే.. కొత్తగా చేరే వారిని నిలుపుకోగలం, కాకపోతే బహుమతులు అందిచడంలో WPWP నియమాలకి లోబడి బహుమతులు ఇస్తే మంచిదని నా అభిప్రాయం. ఈ పోటి మొత్తం కాలంలో ప్రతి వారం నేను ఒక శిక్షణా శిబిరం నిర్వహించాదలిచాను. దాని ద్వారా కొంత మంది ఔత్సాహికులు వికిలో చేరే అవకాశం ఉంది. వారికి బహుమతులు అందించకున్న గుర్తింపు(ప్రశంసా పత్రం వంటివి) అందించగలిగితే బాగుంటుందని, నా అభిప్రాయం. పరిశీలించండి. ధన్యవాదాలు <span style="background:Gainsboro">[[వాడుకరి:Nskjnv|<font color="green">'''Nsk'''</font><font color="blue">'''Jnv'''</font>]] </span> 08:59, 16 జూలై 2022 (UTC) == వాడుకరి పేజీల్లో మూస == [[వాడుకరి:MYADAM ABHILASH|అభిలాష్ మ్యాడం]], [[వాడుకరి:Tmamatha|మమత]], [[వాడుకరి:Divya4232|Divya4232]], [[వాడుకరి:Thirumalgoud|Thirumalgoud]], [[వాడుకరి:Muralikrishna m|Muralikrishna M]], [[వాడుకరి:ప్రభాకర్ గౌడ్ నోముల]], [[వాడుకరి:Ch Maheswara Raju|Ch Maheswara Raju☻]], [[వాడుకరి:స్వరలాసిక|స్వరలాసిక]], [[User:K.Venkataramana|కె.వెంకటరమణ]], [[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]], [[వాడుకరి:Ramesh bethi|రమేష్‌బేతి]], [[User:Pranayraj1985]], [[వాడుకరి:MYADAM KARTHIK|MYADAM KARTHIK]], [[వాడుకరి:KUMMARI NARESH|కుమ్మరి నరేష్]], [[వాడుకరి:Kishorahs|Kishorahs]], [[వాడుకరి:ప్రశాంతి|ప్రశాంతి]], [[వాడుకరి:Anjali4969|Anjali4969]], [[వాడుకరి:Kasyap|Kasyap]], [[వాడుకరి:Adbh266|ఆదిత్య పకిడే Adbh266]], [[వాడుకరి:Shashi gara|Shashi gara]] గార్లకు నమస్కారం, ప్రాజెక్టులో పాల్గొంటున్నందుకు అభినందనలు. మీ మీ వాడుకరి వేజిల్లో ఈ మూస ఉపయోగిచుకోవచ్చు, పరిశీలించండి. {{వికీపీడియా పేజస్ వాంటింగ్ ఫోటోస్ ప్రాజెక్టు సభ్యులు}} ధన్యవాదాలు . మీ <span style="background:Gainsboro">[[వాడుకరి:Nskjnv|<font color="green">'''Nsk'''</font><font color="blue">'''Jnv'''</font>]] </span> 06:18, 4 జూలై 2022 (UTC) == సినిమా వ్యాసాల్లో ఫోటోలు ఎక్కించడం == @[[వాడుకరి:Nskjnv|Nskjnv]] గారూ, సినిమా వ్యాసాలలో ఏఏ ఫోటోలు పెట్టొచ్చో కూడా తెలియజేయండి. సినిమా వ్యాసాలలో నటీనటుల, సాంకేతిక నిపుణుల ఫోటోలు చేరుస్తున్నారు. అలా చేర్చవచ్చా తెలియజేయగలరు.-- <span style='border-radius:10px;border-top:3px solid #FF9933; border-bottom:3px solid #138808'>'''[[User:Pranayraj1985|<small><font colour="white" face="segoe script" size="1">ప్రణయ్‌రాజ్ వంగరి</font></small>]]'''</span>([[User_Talk:Pranayraj1985|చర్చ]]) 05:04, 7 జూలై 2022 (UTC) :::సినిమా వ్యాసాల్లో సినిమాకు సంబంధించిన చిత్రాలు చేర్చడం సముచితం. కానీ [[నువ్వే నా శ్రీమతి|ఒక వ్యాసంలో]] గీతరచయిత చిత్రాన్ని చేర్చడం గమనించాను. గతంలో కూడా ఇదే పోటీలో ఇటువంటి అంశాలు చోటుచేసుకున్నాయి. ఉదా: చంద్రమోహన్ నటించిన చిత్రాలన్నింటిలో చంద్రమోహన్ చిత్రాన్ని చేర్చడం కూడా జరిగింది. శుద్ధి కార్యక్రమాలలో అనేక చిత్రాలను తోలగించాను. సినిమాల పోస్టరు, సినిమాకు సంబంధించిన ఉత్సవాలకు సంబంధించిన చిత్రాలు సినిమా వ్యాసానికి సరిపోతాయి గానీ, అనేక సినిమాలలో బాలసుబ్రహ్మణ్యం గారు నేపథ్య గాయకుడు అని అతని చిత్రాన్ని సినిమాలన్నిటింటిలో చేర్చడం సరియైన విధానం కాదని నా అభిప్రాయం. కొన్ని వ్యాసాలలో అంతకు ముందు ఒక చిత్రం ఉన్నా చిత్రాలను చేర్చడం గమనించాను. ఉదా:[[కత్రినా కైఫ్]] అలా చేర్చినవి కూడా పోటీకి అనర్హత చెందినవని నా అభిప్రాయం. ఈ పోటీ నిర్వాహకులు తగు సూచనలు చేయవలసినదిగా మనవి.➤ <span style="white-space:nowrap;text-shadow:white 0em 0em 0.8em,#FF5800 -0.8em -0.8em 0.9em,#00FF00 0.7em 0.7em 0.8em;color:#00FF00"><span style="color:blue"> [[User:K.Venkataramana|కె.వెంకటరమణ]] ❋ [[User talk:K.Venkataramana|చర్చ]]</span></span> 14:43, 7 జూలై 2022 (UTC) ::::నమస్కారం గురువుగారు.. [[కత్రినా కైఫ్]] వ్యాసంలో గతంలో ఫొటో ఉన్నది వాస్తవమే. కానీ ఇన్ఫోబాక్స్ చేర్చి అందులో సముచిత ఫొటో చేర్చాను. ఇలా సముచిత చిత్రంతో వ్యాసాన్ని సవరించినందున #WPWPTE, #WPWP ట్యాగ్స్ చేర్చాను. ఇది పోటీకి అనర్హం అయితే, ఇకపై ఈ విధంగా సవరించిన వ్యాసాలకు ట్యాగ్స్ జతచేయను. ధన్యవాదాలు. [[వాడుకరి:Muralikrishna m|Muralikrishna m]] ([[వాడుకరి చర్చ:Muralikrishna m|చర్చ]]) 06:34, 8 జూలై 2022 (UTC) ::నమస్కారం [[User:Pranayraj1985|ప్రణయ్‌రాజ్ వంగరి]] గారు, [[User:K.Venkataramana|కె.వెంకటరమణ]] ] గారు సూచించినట్లుగా సినిమాల పోస్టరు, సినిమాకు సంబంధించిన ఉత్సవాలకు సంబంధించిన చిత్రాలు సినిమా వ్యాసాలలో చేర్చడం సబబు, ఈ పాటికే కాదు వికీలో ఏ సినెమా వ్యాసమైనా ఈ సూచనలకు లోబడి ఉండటమే సమంజసంగా ఉంటుంది. ఈ పోటిలో అయితే తప్పనిసరిగా సినిమా వ్యాసాలలో సినిమాల పోస్టరు, సినిమాకు సంబంధించిన ఉత్సవాలకు సంబందిచి ఉండాలి, అలా కాకుండా ఆ సినిమాలో నటించిన వారి చిత్రాలు ఈ పోటికి పరిగనించబడవు. ఇకపోతే అంతకు ముందు ఒక చిత్రం ఉన్నా చిత్రాలను చేర్చడం విషయానికి వస్తే కొంత మంది వాడుకరులు ఈ చర్య చేయడం నేను గమనించాను వారికి వారి చర్చా పేజీల ద్వారా సూచనలు కూడా చేయడం జరిగింది. పోటి నియమ నిబంధనలను పాటించని వాడుకరులను పోటి నుండి తొలగించడం కూడా జరుగుతుంది.(దీనికి సంబంధించి పోటి న్యాయ నిర్ణేతలతో చర్చ జరిపి సముదాయంలో చర్చకు పెడతాను) ధన్యవాదాలు మీ <span style="background:Gainsboro">[[వాడుకరి:Nskjnv|<font color="green">'''Nsk'''</font><font color="blue">'''Jnv'''</font>]] </span> 17:11, 7 జూలై 2022 (UTC) ::@[[వాడుకరి:Nskjnv|Nskjnv]] గారూ, ఈ పోటీలో భాగంగా కొంతమంది వాడుకరులు కాపీరైట్స్ ఉన్న ఫోటోలను వికీ కామన్స్ లోకి ఎక్కిస్తున్నారు. సరైన లైసెన్స్ వివరాలు కూడా చేర్చడంలేదు. [[వాడుకరి:Thirumalgoud]] కామన్స్ లో ఎక్కించిన [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Nuvve%20naa%20srimathi.png నువ్వే నా శ్రీమతి] సినిమా పోస్టర్ కు తొలగింపు మూస చేర్చబడింది. కాపీరైట్స్ ఉన్న ఫోటోలు వికీకామన్స్ నుండి తొలగించబడుతాయి. అప్పుడు వ్యాసాలలోని ఫోటో లింకు తెగిపోతుంది. '''ఎక్కించిన సముచిత వినియోగం బొమ్మలను కూడా ఉపయోగించవచ్చు, అయితే వాటిని ఖచ్చితంగా సరైన లైసెన్సుతో ఎక్కించాలి''' అని ఆయా పోటీదారులకు అర్థమయ్యేలా చెప్పండి.--<span style='border-radius:10px;border-top:3px solid #FF9933; border-bottom:3px solid #138808'>'''[[User:Pranayraj1985|<small><font colour="white" face="segoe script" size="1">ప్రణయ్‌రాజ్ వంగరి</font></small>]]'''</span>([[User_Talk:Pranayraj1985|చర్చ]]) 09:08, 9 జూలై 2022 (UTC) ::: పోటీ యొక్క ముఖ్య లక్ష్యం చిత్రాలను వ్యాసాలలో చేర్చి నాణ్యమైన వ్యాసాలను చేర్చాలనేది. కానీ. వ్యాసానికి సంబంధం లేకపోయిన్నా ఎలాగోలా, ఏదో ఒక చిత్రాన్ని చేర్చే ఉద్దేశ్యంతో కొందరు వాడుకరులు, కామన్స్ లో కాపీహక్కులు గల చిత్రాలను చేర్చి వెంటనే తెలుగు వ్యాసాలలో చేర్చుతున్న వాడుకరులు ఈ పోటీలో ఉన్నారు. వారు చేర్చిన చిత్రాలు వెంటనే కామన్స్ లో తొలగించబడుతున్నాయి. ఆయా వాడుకరులకు అర్థమయ్యేరీతిలో చెప్పండి.➤ <span style="white-space:nowrap;text-shadow:white 0em 0em 0.8em,#FF5800 -0.8em -0.8em 0.9em,#00FF00 0.7em 0.7em 0.8em;color:#00FF00"><span style="color:blue"> [[User:K.Venkataramana|కె.వెంకటరమణ]] ❋ [[User talk:K.Venkataramana|చర్చ]]</span></span> 10:40, 9 జూలై 2022 (UTC) :"''పోటి నియమ నిబంధనలను పాటించని వాడుకరులను పోటి నుండి తొలగించడం కూడా జరుగుతుంది.''" అని పైన రాసారు. నా అభిప్రాయం ఇది: పోటీ నియమాలకు విరుద్ధంగా ఉన్న దిద్దుబాట్లు ఒక నిర్దుష్ట సంఖ్య వరకూ ఉంటే పరవాలేదు. అవి దాటితే ఇక ఆ వాడుకరి చేసిన దిద్దుబాట్లను పోటీకి పరిగణించము అని నిబంధన చేరిస్తే బాగుంటుంది. పోటీకి విరుద్ధంగా ఉన్నవి ఇవి: :* ఒక ఫొటో ఉన్నప్పటికీ మరొక ఫొటోను చేర్చి ఆ పేజీని పోటీలోకి పెట్టడం. ఇలాంటి పొరపాట్లను 6 వరకూ అనుమతించవచ్చు. పేజీలో ఎక్కడున్నా బొమ్మ ఉన్నట్టే, సమాచారపెట్టెలో మాత్రమే ఉండాలనే నియమమేమీ లేదు. అయితే గతంలో ఉన్న బొమ్మ వ్యాస పాఠ్యానికి సంబంధం లేనిదని భావిస్తే దాన్ని పోటీ నిర్వాహకుని దృష్టికి తెచ్చి, ఆ తరవాత బొమ్మను చేర్చవచ్చు. పాత బొమ్మను తీసెయ్యరాదు. :* ఒక చెల్లని ఫొటోను కామన్సు లోకి ఎక్కించి, దాని పేజీలో చేర్చడం, ఆనక ఆ బొమ్మను కామన్సు వారు తీసెయ్యడం. బొమ్మను ఎక్కించినదీ, చేర్చినదీ ఒకరే అయినప్పుడు. ఇలాంటి తప్పులు 2 వరకూ అనుమతించవచ్చు. :* స్థానికంగా ఎక్కించిన బొమ్మకు సరైన లైసెన్సులు ఉంటే పరవాలేదు. కానీ సరైన లైసెన్సులు లేకుండా ఎక్కించి దాన్ని పేజీలో చేర్చి పోటీ కోసం వాడరాదు. బొమ్మను ఎక్కించినదీ, చేర్చినదీ ఒకరే అయినప్పుడు. ఆలాంటి తప్పులను 2 వరకు అనుమతించవచ్చు. :* సంబంధం లేని బొమ్మను చేర్చిన సందర్భాలు - ఆ బొమ్మకూ వ్యాసానికీ సంబంధం లేదని వివాదాతీతంగా తేలినపుడు - 4 వరకూ అనుమతించవచ్చు. ఉదాహరణకు సినిమా పేజీలో నటుల సాంకేతిక నిపుణుల బొమ్మ చేర్చడం. :పరిశీలించి, తగు మార్పుచేర్పులు చేసి, పోటీ పేజీలో ప్రకటించి, పోటీదారులందరికీ పేరుపేరునా తెలియజేయండి. __[[User:Chaduvari|చదువరి]]<small> ([[User_Talk:Chaduvari|చర్చ]] • [[Special:Contributions/Chaduvari|రచనలు]])</small> 10:36, 10 జూలై 2022 (UTC) :ధన్యవాదాలు <span style="background:Gainsboro">[[వాడుకరి:Nskjnv|<font color="green">'''Nsk'''</font><font color="blue">'''Jnv'''</font>]] </span> 01:23, 17 జూలై 2022 (UTC) ::నమస్కారం ! [[వాడుకరి:MYADAM ABHILASH|అభిలాష్ మ్యాడం]], [[వాడుకరి:Tmamatha|మమత]], [[వాడుకరి:Divya4232|Divya4232]], [[వాడుకరి:Thirumalgoud|Thirumalgoud]], [[వాడుకరి:Muralikrishna m|Muralikrishna M]], [[వాడుకరి:ప్రభాకర్ గౌడ్ నోముల|ప్రభాకర్ గౌడ్ నోముల]], [[వాడుకరి:Ch Maheswara Raju|Ch Maheswara Raju☻]], [[వాడుకరి:స్వరలాసిక|స్వరలాసిక]], [[User:K.Venkataramana|కె.వెంకటరమణ]], [[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]], [[వాడుకరి:Ramesh bethi|రమేష్‌బేతి]], [[User:Pranayraj1985|ప్రణయ్]], [[వాడుకరి:MYADAM KARTHIK|MYADAM KARTHIK]], [[వాడుకరి:KUMMARI NARESH|కుమ్మరి నరేష్]], [[వాడుకరి:Kishorahs|Kishorahs]], [[వాడుకరి:ప్రశాంతి|ప్రశాంతి]], [[వాడుకరి:Anjali4969|Anjali4969]], [[వాడుకరి:Kasyap|Kasyap]], [[వాడుకరి:Adbh266|ఆదిత్య పకిడే Adbh266]], [[వాడుకరి:Shashi gara|Shashi gara]] , [[వాడుకరి:Vinod chinna|Vinod chinna]], [[వాడుకరి:Laya dappu|Laya dappu]], [[వాడుకరి:Prasanna murahari|Prasanna murahari]], [[వాడుకరి:Bvprasadtewiki|బివిప్రసాద్ తెవికీ Bvprasadtewiki]], [[వాడుకరి:Batthini Vinay Kumar Goud|Batthini Vinay Kumar Goud]], [[వాడుకరి చర్చ: URE MANOJ|ఊరే మనోజ్]], [[వాడుకరి:Pravallika16|Pravallika16]], [[వాడుకరి:V Bhavya|వి భవ్య ]] గార్లకి ప్రాజెక్టులో కృషి చేస్తున్నందుకు ధన్యవాదాలు. పోటిలో జరుగుతున్న కొన్ని మార్పుల మేరకు కింది నియమాలు అమలులోకి తేవడం జరిగింది. '''ఈ క్రింది నియమాలు పోటిలో జరుగుతన్న కొన్ని మార్పులకు అనుగుణంగా, న్యాయ నిర్ణేతల సూచన ద్వారా పొందుపరచబడ్డాయి. అయితే ఇలాంటి మార్పులు కింద సూచించిన ప్రామాణికాలను దాటితె సదరు వాడుకరి మొత్తం దిద్దుబాటులలో ఇటువంటి మార్పుల శాతం గుర్తించి బహుమతులకు అర్హత విషయమై న్యాయ నిర్ణేతలకు విన్నవించడం జరుగుతుంది.''' * పేజీలో ఎక్కడున్నా బొమ్మ ఉన్నట్టే, సమాచారపెట్టెలో మాత్రమే ఉండాలనే నియమమేమీ లేదు. అయితే గతంలో ఉన్న బొమ్మ వ్యాస పాఠ్యానికి సంబంధం లేనిదని భావిస్తే దాన్ని పోటీ నిర్వాహకుని దృష్టికి తెచ్చి, ఆ తరవాత బొమ్మను చేర్చవచ్చు. పాత బొమ్మను తీసెయ్యరాదు. * ఒక ఫొటో ఉన్నప్పటికీ మరొక ఫొటోను చేర్చి ఆ పేజీని పోటీలోకి పెట్టడం. ఇలాంటి పొరపాట్లను 6 వరకూ అనుమతించబడతాయి. * ఒక చెల్లని ఫొటోను కామన్సు లోకి ఎక్కించి, దాని పేజీలో చేర్చడం, ఆనక ఆ బొమ్మను కామన్సు వారు తీసెయ్యడం. బొమ్మను ఎక్కించినదీ, చేర్చినదీ ఒకరే అయినప్పుడు. ఇలాంటి తప్పులు 2 వరకూ అనుమతించబడతాయి.. * స్థానికంగా ఎక్కించిన బొమ్మకు సరైన లైసెన్సులు ఉంటే పరవాలేదు. కానీ సరైన లైసెన్సులు లేకుండా ఎక్కించి దాన్ని పేజీలో చేర్చి పోటీ కోసం వాడరాదు. బొమ్మను ఎక్కించినదీ, చేర్చినదీ ఒకరే అయినప్పుడు. ఆలాంటి తప్పులను 2 వరకు అనుమతించబడతాయి. * సంబంధం లేని బొమ్మను చేర్చిన సందర్భాలు - ఆ బొమ్మకూ వ్యాసానికీ సంబంధం లేదని వివాదాతీతంగా తేలినపుడు - 4 వరకూ అనుమతించబడతాయి.. ఉదాహరణకు సినిమా పేజీలో నటుల సాంకేతిక నిపుణుల బొమ్మ చేర్చడం. [[వికీపీడియా:వికీప్రాజెక్టు/వికీపీడియా పేజస్ వాంటింగ్ ఫోటోస్ 2022/నియమాలు]] పేజిలో పూర్తీ నియమాలు చూడండి. మీ <span style="background:Gainsboro">[[వాడుకరి:Nskjnv|<font color="green">'''Nsk'''</font><font color="blue">'''Jnv'''</font>]] </span> 13:27, 17 జూలై 2022 (UTC) == '''మొదటి శిక్షణా శిభిరం''' == నమస్కారం ! [[వాడుకరి:MYADAM ABHILASH|అభిలాష్ మ్యాడం]], [[వాడుకరి:Tmamatha|మమత]], [[వాడుకరి:Divya4232|Divya4232]], [[వాడుకరి:Thirumalgoud|Thirumalgoud]], [[వాడుకరి:Muralikrishna m|Muralikrishna M]], [[వాడుకరి:ప్రభాకర్ గౌడ్ నోముల|ప్రభాకర్ గౌడ్ నోముల]], [[వాడుకరి:Ch Maheswara Raju|Ch Maheswara Raju☻]], [[వాడుకరి:స్వరలాసిక|స్వరలాసిక]], [[User:K.Venkataramana|కె.వెంకటరమణ]], [[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]], [[వాడుకరి:Ramesh bethi|రమేష్‌బేతి]], [[User:Pranayraj1985|ప్రణయ్]], [[వాడుకరి:MYADAM KARTHIK|MYADAM KARTHIK]], [[వాడుకరి:KUMMARI NARESH|కుమ్మరి నరేష్]], [[వాడుకరి:Kishorahs|Kishorahs]], [[వాడుకరి:ప్రశాంతి|ప్రశాంతి]], [[వాడుకరి:Anjali4969|Anjali4969]], [[వాడుకరి:Kasyap|Kasyap]], [[వాడుకరి:Adbh266|ఆదిత్య పకిడే Adbh266]], [[వాడుకరి:Shashi gara|Shashi gara]] , [[వాడుకరి:Vinod chinna|Vinod chinna]], [[వాడుకరి:Laya dappu|Laya dappu]], [[వాడుకరి:Prasanna murahari|Prasanna murahari]], [[వాడుకరి:Bvprasadtewiki|బివిప్రసాద్ తెవికీ Bvprasadtewiki]] గార్లకి ప్రాజెక్టులో కృషి చేస్తున్నందుకు ధన్యవాదాలు. అయితే వాడుకరులకు ఒక అవగాహన సదస్సు నిర్వహించాదలిచాను! దీంతో సదరు సబ్యులకు పోటిలో ఎలా కృషి చేయాలో అలాగే వికీ కామన్స్ లో చిత్రాలు ఎక్కించడం గురించి అవగాహన కల్పించడం జరుగుతుంది. మీరందరూ తప్పక పాల్గొని, మీ అమూల్యమైన సూచనలను అందిస్తూ తెలియని విషయాలని నేర్చుకోవాలని మనవి! '''*మొదటి శిక్షణా శిబిరం*''' మీటింగ్ వివరాలు తేది : 2022 జూలై 10 సమయం : ఉదయం 10:00 నుండి 11:00 గంటల వరకు వేదిక: గూగుల్ మీట్ వీడియో కాల్ లంకె - [https://meet.google.com/jkd-bhee-eev] == పోటీకోసం వ్యాసాల్లో అనవసర చేర్పులు == [[స్వర్ణ భారతి ఇండోర్ స్టేడియం]] అనే వ్యాసాన్ని 2021 జూలై 18న సృష్టించి, దానికి సంబంధించిన సమాచారపెట్టె కూడా చేర్చాను. అప్పుడు నేను వ్యాసంలో బొమ్మ చేర్చలేదు, కాబట్టి ఎవరైనా ఆ వ్యాసంలో బొమ్మలు చేర్చొచ్చు. [https://te.wikipedia.org/w/index.php?title=స్వర్ణ_భారతి_ఇండోర్_స్టేడియం&diff=3597644&oldid=3270325 ఒకసారి ఈ వ్యాసంలో జరిగిన మార్పును చూడండి]. ఇక్కడ, [[వాడుకరి:Muralikrishna m|వాడుకరి:మురళీకృష్ణ]] గారు స్టేడియం ఉన్న [[రేసపువానిపాలెం]] పేజీలోని ప్రాంతానికి సంబంధించిన సమాచారపెట్టెను కాపీచేసి స్వర్ణ భారతి ఇండోర్ స్టేడియం పేజీలో చేర్చారు. అది వ్యాసానికి ఎలాంటి సంబంధంలేని సమాచారపెట్టె. సదరు వాడుకరికి ఎన్నిసార్లు చెప్పినా ఇలా ఎందుకు చేస్తున్నారో తెలియడం లేదు. ఇప్పటికే తెవికీలో ఉన్న పనులు చాలవన్నట్టు ఈ పోటీ వల్ల మరింత చెత్త చేరిపోతోంది. కొంతమంది చేస్తున్న ఇలాంటి చర్యల వల్ల ఈ పోటీకి చెడ్డపేరు రావడంతోపాటు, మున్ముందు ఇలాంటి పోటీలు నిర్వహించని పరిస్థితి వస్తుంది. ఈ వాడుకరిపై న్యాయ నిర్ణేతలు ఒక నిర్ణయం తీసుకోవలసిందిగా కోరుతున్నాను.-- <span style='border-radius:10px;border-top:3px solid #FF9933; border-bottom:3px solid #138808'>'''[[User:Pranayraj1985|<small><font colour="white" face="segoe script" size="1">ప్రణయ్‌రాజ్ వంగరి</font></small>]]'''</span>([[User_Talk:Pranayraj1985|చర్చ]]) 17:18, 10 జూలై 2022 (UTC) :సదరు వాడుకరికి వారి చర్చా పేజి ద్వారా పోటి నియమాలు తెలపడం జరిగింది. కాని వారు మరల అలాంటి తప్పులే చేయటం [[User:Pranayraj1985|ప్రణయ్‌రాజ్ వంగరి]], [[User:K.Venkataramana|కె.వెంకటరమణ]] గారు గమనించడం జరిగింది. ఈ విషయం లో నేను ఒకటి అనుకుంటున్నాను, [[వాడుకరి:Muralikrishna m|వాడుకరి:మురళీకృష్ణ]] గారు తెలియక చేసినదే తప్ప మరొక ఉద్దేశం లేదని అని విశ్వసిస్తూ. వారి చర్చా పేజి ద్వారా పూర్తీ నియమావళి మరల తెలిపి ఒక వ్యక్తిగత శిక్షణా శిబిరం నిర్వహిస్తాను. పోటిలో కృషి చేసే వారందరూ మనకి ముఖ్యమే.. మీ <span style="background:Gainsboro">[[వాడుకరి:Nskjnv|<font color="green">'''Nsk'''</font><font color="blue">'''Jnv'''</font>]] </span> 07:40, 11 జూలై 2022 (UTC) == ప్రాజెక్టు పురోగతి == గడచిన పది రోజులలో వాడుకరులు చక్కటి కృషి చేశారు, 500 పైగా మొత్తం దిద్దుబాట్లు జరిగాయి. సదరు వాడుకరుల కృషి ఇలా ఉంది : [[వాడుకరి:Divya4232|Divya4232]] - 160 [[వాడుకరి:Muralikrishna m|వాడుకరి:మురళీకృష్ణ]] - 158 [[వాడుకరి:Tmamatha|మమత]] - 143 [[వాడుకరి:స్వరలాసిక|స్వరలాసిక]] - 24 [[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]] - 11 [[User:Pranayraj1985|ప్రణయ్‌రాజ్ వంగరి]] - 10 ఇతరులు 21 మీ <span style="background:Gainsboro">[[వాడుకరి:Nskjnv|<font color="green">'''Nsk'''</font><font color="blue">'''Jnv'''</font>]] </span> 07:49, 11 జూలై 2022 (UTC) == కొన్నిపత్రికా వనరులు == కొన్ని పత్రిక స్కాన్ కాపీలు ఆర్కైవ్ సైటు లో ఉన్నాయి ఉదా: [https://archive.org/search.php?query=subject%3A%22Jyothi+Magazine%22 జ్యోతి] , [[iarchive:yuva-magazine|యువ]] , [https://archive.org/search.php?query=subject%3A%22Andhra+Patrika+Magazine%22 ఆంధ్ర పత్రిక] [[iarchive:gruha-lakshmi-magazine|గృహలక్ష్మి]] , వీటిని పిడిఎఫ్ రూపంలో దింపుకొని ఆయా ఫోటోలు, సినిమా పోస్టర్ వంటివి స్రీన్ షాట్ తీసి ఆ ఫోటోను సంబంధిత వికీ సినిమా, వ్యక్తుల వంటి పేజీలో నేరుగా దస్త్రం ఎక్కించి, ఆ సంబంధిత వ్యాసంలో చేర్చవచ్చు అయితే ఇక్కడ కొన్నిటికి కాపీ రైట్ సమస్యలు ఉన్నాయి కాబట్టి జాగ్రత్తగా పరిశీలించి సరి అయిన లైసెన్సు [[వికీపీడియా:సార్వజనికం|సార్వజనికం]]/ ఫెయిర్ యూజ్ / క్రియేటివ్ కామన్స్ అట్రిబ్యూషన్/షేర్-ఎలైక్ లైసెన్సు/, [[భారతదేశ నకలు హక్కుల చట్టం|భారతీయ కాపీహక్కుల చట్టం]] ప్రకారం చేర్చవచ్చు. : [[వాడుకరి:Kasyap|Kasyap]] ([[వాడుకరి చర్చ:Kasyap|చర్చ]]) 11:37, 15 జూలై 2022 (UTC) :ధన్యవాదాలు [[వాడుకరి:Kasyap|Kasyap]] గారు. <span style="background:Gainsboro">[[వాడుకరి:Nskjnv|<font color="green">'''Nsk'''</font><font color="blue">'''Jnv'''</font>]] </span> 01:26, 17 జూలై 2022 (UTC) == బొమ్మలు కావలసిన మరిన్ని పేజీలు == బొమ్మలు కావలసిన పేజీలు [[:వర్గం:బొమ్మలు కావలసిన వ్యాసాలు]] అనే వర్గంలో ఉన్నాయని పోటీదారులకు తెలుసే ఉంటుంది. అయితే, బొమ్మ లేనప్పటికీ, ఈ వర్గంలో చేరని పేజీలు మరికొన్ని ఉన్నాయి. అలాంటి వాటిని [https://quarry.wmcloud.org/query/56326 ఈ పేజీలో] చూడవచ్చు. అయితే క్వెరీ రాయడంలో ఉన్న లోపాల కారణంగా కొన్నిటిలో బొమ్మలు ఉన్నప్పటికీ, లేనట్లు చూపించే అవకాశం లేకపోలేదు. కాబట్టి బొమ్మ చేర్చేముందు, పేజీలో లేదని నిర్థారించుకోవలసినది. __ [[User:Chaduvari|చదువరి]]<small> ([[User_Talk:Chaduvari|చర్చ]] • [[Special:Contributions/Chaduvari|రచనలు]])</small> 04:49, 18 జూలై 2022 (UTC) == బొమ్మలను ఎక్కించడం లేదు == ఈ పోటీ మొదలయ్యాక, దాదాపు 20 రోజుల్లో, వికీ లోకి ఎక్కించిన బొమ్మలు 15 మాత్రమే. గత వారం రోజుల్లో బొమ్మలు చేర్చిన పేజీలు (WPWPTE లు) 50 కూడా లేవు. వికీలో వ్యాసాలకు సరిపోయేట్లుగా స్వేచ్ఛగా, ఉచితంగా బొమ్మలు దొరకడం అంత తేలిక కాదు. చాలా పేజీల్లో బొమ్మలు చేర్చకపోవడానికి అలా ఉచితంగా దొరక్కపోవడమే కారణం. కొన్నిటికి బొమ్మలు ప్రస్తుతం దొరకవు, కొన్నిటికీ ఇక ఎప్పటికీ దొరకవు. ఉదాహరణకు మరణించిన వ్యక్తులకు సంబంధించిన తాజా బొమ్మలు ఇకపై దొరికే అవకాశమే లేదు కదా. అంటే ప్రస్తుతం ఉచితంగా దొరికే బొమ్మలు లేనట్లైతే, ఇకపై అవి దొరికే అవకాశం దాదాపుగా లేనట్లే -కాపీహక్కులు ఉన్నవాళ్ళు వాటిని వదులుకుంటే తప్ప! మరి ఈ ప్రాజెక్టు ముందుకు పోయేదెలా? -బొమ్మలు ఎక్కించాలి! ఈ పోటీయే కాదు, వికీపీడియా ప్రాజెక్టు లోనే స్వేచ్ఛగా దొరకని బొమ్మలు చేర్చాలంటే ఉన్నది ఒకటే మార్గం.. సముచిత వినియోగానికి పనికొచ్చే బొమ్మలను ఎక్కించడం. తక్కువ రిజల్యూషనులో ఉండే బొమ్మలను, ప్రత్యేకించిన ఒక వ్యాసానికి మాత్రమే వాడేలా, ఎందుకు ఎలా, ఎక్కడ వాడబోతున్నారో వివరిస్తూ.. కాపీహక్కులున్న బొమ్మలను వికీలోకి ఎక్కించవచ్చు. బొమ్మను ఎక్కించేటపుడు వికీ మిమ్మల్ని నడిపిస్తుంది. దాన్ని అనుసరించండి, బొమ్మలను ఎక్కించండి. పరిశీలించండి. __ [[User:Chaduvari|చదువరి]]<small> ([[User_Talk:Chaduvari|చర్చ]] • [[Special:Contributions/Chaduvari|రచనలు]])</small> 05:06, 18 జూలై 2022 (UTC) == ప్రోత్సాహకాలు == నిరుడు జరిగిన పోటీలో నేను బహుమతిగా పొందిన మొత్తాన్ని ఇక్కడే, గ్రామాలకు చెందిన ఫొటోలను ఎక్కించే (అప్‌లోడు) పోటీ ఒకటి పెట్టి అందులో బహుమతుల కోసం వాడాలని నేను అప్పుడే నిర్ణయించుకున్నాను. అయితే ఆ పోటీ పెట్టడానికి నేనూ పూనుకోలేదు, వేరెవరూ పూనుకోలేదు. ఆ పోటీ కోసం నేను పెట్టాలనుకున్న మొత్తాన్ని ఈ పోటీలో పెట్టాలని నిశ్చయించుకున్నాను. # ఈ పోటీలో 800 దిద్దుబాట్లు చేసినవారికి 3000 రూపాయల ప్రోత్సాహకం ఇవ్వాలని నిశ్చయించుకున్నాను. ఒకరి కంటే ఎక్కువ మంది 800 కంటే ఎక్కువ దిద్దుబాట్లు చేస్తే, వారి దిద్దుబాట్ల నిష్పత్తి ప్రకారం 800 దాటిన వారికి పంచుతాం. ఉదాహరణకు వాడుకరి1 1000 దిద్దుబాట్లు, వాడుకరి2 800 చేసారనుకుందాం.. బహుమతి మొత్తంలో వాడుకరి1 కి 1,670 రూపాయలు, వాడుకరి2 కు 1,330 రూపాయలు వస్తాయి. 800 దిద్దుబాట్లు ఎవరూ చెయ్యకపోతే ఎవరికీ ఇవ్వం. # 500 ఫొటోలను ఎక్కించిన (అప్‌లోడు చేసిన) వారికి 3000 రూపాయలు ప్రోత్సాహకం ఇవ్వాలని అనుకున్నాను. ఒకరి కంటే ఎక్కువమంది అది సాధిస్తే బహుమతిని పైవిధంగానే నిష్పత్తిలో పంచుతాం. ఎవరూ చెయ్యకపోతే ఆ మొత్తాన్ని భవిష్యత్తు కోసం వాడతాం. పోటీలో పాల్గొనేవారు '''రెండు బహుమతులకూ అర్హులే'''. ఇతర నిబంధనలన్నీ ఈ పోటీలో ఎలా ఉంటే అలానే. __ [[User:Chaduvari|చదువరి]]<small> ([[User_Talk:Chaduvari|చర్చ]] • [[Special:Contributions/Chaduvari|రచనలు]])</small> 05:27, 20 జూలై 2022 (UTC) :ఈ విషయాన్నీ వాడుకరులకు ప్రాజెక్టు పేజి ద్వారా తెలియ పరుస్తున్నాను, మీ ఆలోచనకి జోహార్లు. ధన్యవాదాలు చదువరి గారు <span style="background:Gainsboro">[[వాడుకరి:Nskjnv|<font color="green">'''Nsk'''</font><font color="blue">'''Jnv'''</font>]] </span> 05:42, 20 జూలై 2022 (UTC) :తెలుగు వికీపీడియాలో [[వాడుకరి:Chaduvari|అదీ]] గ్రామ వ్యాసాల అభివృద్దికి దోహదం కల్పించే పొటీకి, వ్యక్తులు ప్రొత్సాహకాలు ఇచ్చే ఏర్పాటు మొదటగా మొదలుపెట్టిన [[వాడుకరి:Chaduvari|చదువరి]] గారికి, ఆ ప్రోత్సాహక బహుమతి సొమ్ము ఈ ప్రాజెక్టు ద్వారా ఉపయోగించుటకు అవకాశం కల్పించిన [[వాడుకరి:Nskjnv|సాయికిరణ్]] గారికి అభినందనలు [[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]] ([[వాడుకరి చర్చ:యర్రా రామారావు|చర్చ]]) 06:07, 20 జూలై 2022 (UTC) ==పనిలో జరిగిన కృషి== : ఈ పోటీలో ఇప్పటి వరకు ఫొటోలను చేర్చే పనిలో జరిగిన కృషి ఇది: {| class="wikitable" |Divya4232 |Muralikrishna m |Tmamatha |స్వరలాసిక |యర్రా రామారావు |Pranayraj1985 |MYADAM ABHILASH |Thirumalgoud |Vadanagiri bhaskar |Nskjnv |Ch Maheswara Raju |- |188 |157 |147 |41 |18 |17 |14 |7 |6 |4 |2 |} అవకాశం ఉంటే గ్రామ వ్యాసాలలో ఫొటోలు ఎక్కించిన కృషి విడిగా చూపించగలరు.--[[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]] ([[వాడుకరి చర్చ:యర్రా రామారావు|చర్చ]]) 07:11, 20 జూలై 2022 (UTC) :ఈ పోటీలో భాగంగా గ్రామాల పేజీల్లో జరిగిన కృషి ఇది: {| class="wikitable" |Divya4232 |Tmamatha |యర్రా రామారావు |Muralikrishna m |Thirumalgoud |Nskjnv |Ch Maheswara Raju |- |142 |94 |13 |3 |1 |1 |1 |} :__[[User:Chaduvari|చదువరి]]<small> ([[User_Talk:Chaduvari|చర్చ]] • [[Special:Contributions/Chaduvari|రచనలు]])</small> 08:40, 20 జూలై 2022 (UTC) === జూలై 26 ఉదయం 5 గంటల సమయానికి జరిగిన కృషి === మొత్తం దిద్దుబాట్లు {| class="wikitable" |Divya4232 |Muralikrishna m |Tmamatha |స్వరలాసిక |యర్రా రామారావు |MYADAM ABHILASH |Pranayraj1985 |KINNERA ARAVIND |Nskjnv |Thirumalgoud |Vadanagiri bhaskar |Ch Maheswara Raju |Mashkawat.ahsan |- |203 |157 |147 |147 |33 |31 |26 |13 |10 |8 |6 |4 |1 |} గ్రామాల పేజీల్లో దిద్దుబాట్లు {| class="wikitable" | |Divya4232 |Tmamatha |యర్రా రామారావు |MYADAM ABHILASH |Nskjnv |Ch Maheswara Raju |Muralikrishna m |Thirumalgoud |- | |143 |94 |15 |15 |6 |3 |3 |1 |} :[[వాడుకరి:Muralikrishna m]], [[వాడుకరి:Tmamatha]] గార్లు వేగంగా మొదలుపెట్టి ప్రస్తుతం కొంత నిదానించారు. వారి కృషిని కొనసాగించాలని కోరుతున్నాను. __[[User:Chaduvari|చదువరి]]<small> ([[User_Talk:Chaduvari|చర్చ]] • [[Special:Contributions/Chaduvari|రచనలు]])</small> 01:41, 26 జూలై 2022 (UTC) :క్షమించండి గురువుగారు. 2022 జులై 11నె నేను ఈ పోటీ నుంచి తప్పుకున్నాను. ధన్యవాదాలు. [[వాడుకరి:Muralikrishna m|Muralikrishna m]] ([[వాడుకరి చర్చ:Muralikrishna m|చర్చ]]) 04:40, 26 జూలై 2022 (UTC) == '''రెండవ శిక్షణా శిబిరం''' == నమస్కారం ! [[వాడుకరి:MYADAM ABHILASH|అభిలాష్ మ్యాడం]], [[వాడుకరి:Tmamatha|మమత]], [[వాడుకరి:Divya4232|Divya4232]], [[వాడుకరి:Thirumalgoud|Thirumalgoud]], [[వాడుకరి:Muralikrishna m|Muralikrishna M]], [[వాడుకరి:ప్రభాకర్ గౌడ్ నోముల|ప్రభాకర్ గౌడ్ నోముల]], [[వాడుకరి:Ch Maheswara Raju|Ch Maheswara Raju☻]], [[వాడుకరి:స్వరలాసిక|స్వరలాసిక]], [[User:K.Venkataramana|కె.వెంకటరమణ]], [[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]], [[వాడుకరి:Ramesh bethi|రమేష్‌బేతి]], [[User:Pranayraj1985|ప్రణయ్]], [[వాడుకరి:MYADAM KARTHIK|MYADAM KARTHIK]], [[వాడుకరి:KUMMARI NARESH|కుమ్మరి నరేష్]], [[వాడుకరి:Kishorahs|Kishorahs]], [[వాడుకరి:ప్రశాంతి|ప్రశాంతి]], [[వాడుకరి:Anjali4969|Anjali4969]], [[వాడుకరి:Kasyap|Kasyap]], [[వాడుకరి:Adbh266|ఆదిత్య పకిడే Adbh266]], [[వాడుకరి:Shashi gara|Shashi gara]] , [[వాడుకరి:Vinod chinna|Vinod chinna]], [[వాడుకరి:Laya dappu|Laya dappu]], [[వాడుకరి:Prasanna murahari|Prasanna murahari]], [[వాడుకరి:Bvprasadtewiki|బివిప్రసాద్ తెవికీ Bvprasadtewiki]], [[వాడుకరి:Batthini Vinay Kumar Goud|Batthini Vinay Kumar Goud]], [[వాడుకరి చర్చ: URE MANOJ|ఊరే మనోజ్]], [[వాడుకరి:Pravallika16|Pravallika16]], [[వాడుకరి:V Bhavya|వి భవ్య ]] గార్లకి ప్రాజెక్టులో కృషి చేస్తున్నందుకు ధన్యవాదాలు. వికీలో మనం ఎప్పటికప్పుడు కృషి చేస్తూ, వికీ నిర్మాణంలో పాలు పంచుకుంటున్న మనమంతా వ్యక్తిగతంగా ఎక్కువగా కలిసింది లేదు, అయితే ఈ శనివారం ఉదయం ఐఐఐటి హైదరబాద్ క్యాంపస్లో ఒక శిక్షాణా శిబిరం నిర్వహించ దలిచాము. ఈ శిబిరం ద్వారా వికీపీడియా పేజస్ వాంటింగ్ ఫోటోస్ 2022 ప్రాజెక్టులో కృషి చేయడానికి శిక్షణ అందించానున్నాము. '''''శిక్షణా శిబిరం వివరాలు''''': *తేది : 2022 జూలై 23 (శనివారం) *స్థలం : ఐఐఐటి హైదరబాద్, గచ్చిబౌలి *సమయం : ఉదయం 10 గంటల నుండి 11:30 గంటల వరకు ఆసక్తి ఉన్నవారు అలాగే అనుభవం ఉన్న వారు పాల్గొని నేర్చుకుంటూ, మీ సూచనలు అందిస్తారని ఆశిస్తూ. మీ <span style="background:Gainsboro">[[వాడుకరి:Nskjnv|<font color="green">'''Nsk'''</font><font color="blue">'''Jnv'''</font>]] </span> 15:23, 20 జూలై 2022 (UTC) :@[[వాడుకరి:Nskjnv|Nskjnv]] గారూ, కాపీరైట్స్ ఉన్న సినిమా పోస్టర్ ఫోటోలను [[వాడుకరి:Divya4232]] గారు వికీ కామన్స్ లోకి ఎక్కిస్తున్నారు. సరైన లైసెన్స్ వివరాలు చేర్చకపోవడం వల్ల వాటన్నింటికి తొలగింపు మూసను చేర్చారు. ఆ వాడుకరి కామన్స్ లో చేర్చిన ఫోటోలను [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:ListFiles/Divya4232&ilshowall=1 ఇక్కడ] చూడగలరు. ఈ పోటీలో పాల్గొంటున్న పోటీదారులకు ఫోటోల ఎక్కింపు గురించి మరోసారి అర్థమయ్యేలా చెప్పండి.----<span style='border-radius:10px;border-top:3px solid #FF9933; border-bottom:3px solid #138808'>'''[[User:Pranayraj1985|<small><font colour="white" face="segoe script" size="1">ప్రణయ్‌రాజ్ వంగరి</font></small>]]'''</span>([[User_Talk:Pranayraj1985|చర్చ]]) 12:03, 23 జూలై 2022 (UTC) == గ్రామాల పేజీల్లో మ్యాపు దోషాలు - 680 పేజీల్లో బొమ్మలు చేర్చే అవకాశం. == కొన్ని గ్రామాల పేజీల్లో, సమాచారపెట్టెలో ఉండే మ్యాపులో దోషాలున్నాయి. అలాంటి పేజీల జాబితాలను కింది లింకుల్లో చూడవచ్చు. # [https://petscan.wmflabs.org/?psid=22522690 ఆంధ్రప్రదేశ్ గ్రామాల పేజీలు] - ఇవి 436 వరకు ఉన్నాయి. # [https://petscan.wmflabs.org/?psid=22522692 తెలంగాణ గ్రామాల పేజీలు] - ఇవి 253 వరకు ఉన్నాయి. మొత్తం సుమారు 680 పేజీలు. ఈ పేజీల్లో స్క్రిప్టు దోషాలున్నాయి. ఈ దోషాలకు ప్రధాన కారణం, మ్యాపుల నిర్దేశాంకాలను ఇవ్వడంలో ఉన్న లోపమే అయి ఉంటుందన్నది నా '''అనుకోలు'''. ఒక్కొక్క పేజీనే తెరిచి చూస్తే దోషమేంటో తెలుస్తుంది. దోషాలను సవరిస్తే ఆ పేజీలో మ్యాపు చేరుతుంది. ప్రయత్నించండి. __ [[User:Chaduvari|చదువరి]]<small> ([[User_Talk:Chaduvari|చర్చ]] • [[Special:Contributions/Chaduvari|రచనలు]])</small> 23:56, 25 జూలై 2022 (UTC) == కొత్త బొమ్మల చేర్పు == ఈ పోటీ సందర్భంగా కొత్త బొమ్మలను చేరుస్తున్నారు. తెవికీలో చేర్చే బొమ్మలు దాదాపుగా అన్నీ "సముచిత వినియోగం" కోవకు చెందినవే. ఈ బొమ్మలకు తగు లైసెన్సింగు సమాచారం ఉండాలి. లేదంటే ఆ బొమ్మలను తొలగించే అవకాశం ఉంది. దానివలన పోటీకి అర్హత కోల్పోయే ప్రమాదం ఉంది. బొమ్మలు ఎక్కించే వారందరూ ఈ విషయాన్ని పరిగణన లోకి తీసుకోవలసినది. లైసెన్సింగు సమాచారం గురించి అవగాహన లేనివారు ఆ విషయం తెలిసిన అనుభవజ్ఞులను సంప్రదించి తెలుసుకోవలసినది. [[వాడుకరి:Nskjnv|Nskjnv]] గారు ఈ విషయమై తగు చర్యలు తీసుకోవలసినదిగా కోరుతున్నాను. బొమ్మల లైసెన్సింగు విషయమై విశేషమైన కృషిచేసిన [[వాడుకరి:Arjunaraoc|అర్జున]] గారిని సంప్రదించండి. __ [[User:Chaduvari|చదువరి]]<small> ([[User_Talk:Chaduvari|చర్చ]] • [[Special:Contributions/Chaduvari|రచనలు]])</small> 01:22, 31 జూలై 2022 (UTC) :తప్పకుండా!, ఈ విషయాన్నీ ప్రస్తావించినందుకు ధన్యవాదాలు. <span style="background:Gainsboro">[[వాడుకరి:Nskjnv|<font color="green">'''Nsk'''</font><font color="blue">'''Jnv'''</font>]] </span> 18:04, 3 ఆగస్టు 2022 (UTC) 6pvzvv2pk8lhuxph719s3b7kiiibke1 0 353639 3615099 3609199 2022-08-04T09:49:08Z MRRaja001 83794 wikitext text/x-wiki {{Short description|Hindu monastery}} {{Use dmy dates|date=January 2020}} {{Use Indian English|date=January 2020}} [[File:Ragavendratemple.jpg|thumb|శ్రీ రాఘవేంద్ర స్వామి మఠం, [[మంత్రాలయం]]]] '''శ్రీ రాఘవేంద్ర మఠం'''ను '''కుంభకోణం మఠం, విభుదేంద్ర మఠం, దక్షిణాది మఠం''' లేదా '''విజయేంద్ర మఠం''' అని పిలిచేవారు. మూడు ప్రధాన [[ద్వైతం|ద్వైత]] వేదాంత మఠాలలో ఈ మఠం ఒకటిగా ప్రసిద్ధి చెందింది. రాఘవేంద్ర మఠం భారతదేశంలోని [[ఆంధ్రప్రదేశ్|ఆంధ్రప్రదేశ్‌]]<nowiki/>లోని [[కర్నూలు జిల్లా]] ఆదోని తాలూకాలోని [[మంత్రాలయం]]<nowiki/>లో [[తుంగభద్ర|తుంగభద్ర నది]] ఒడ్డున ఉంది. రాఘవేంద్ర మఠం, [[ఉత్తరాది మఠం]], వ్యాసరాజ మఠంతో పాటు ద్వైత వేదాంతానికి చెందిన మూడు ప్రధాన అపోస్టోలిక్ సంస్థలుగా పరిగణించబడుతున్నాయి. ఈ మూడింటిని సంయుక్తంగా మఠాత్రయంగా సూచిస్తారు. ==చరిత్ర== రాఘవేంద్ర మఠం జగద్గురు శ్రీ [[మధ్వాచార్యులు|మధ్వాచార్యుల]] నుండి విభుదేంద్ర తీర్థ ద్వారా ఉద్భవించింది. రాఘవేంద్ర మఠాన్ని 15వ శతాబ్దంలో కుంభకోణంలో విభుదేంద్ర తీర్థ స్థాపించారు. కాబట్టి, ఇంతకుముందు ఈ మఠాన్ని కుంభకోణం మఠం లేదా దక్షిణాది మఠం అని పిలిచేవారు, తరువాత ఈ మఠం కుంభకోణం మఠం శిష్యుడు, వారసుడు అయిన సుధీంద్ర తీర్థచే విజయేంద్ర తీర్థ తర్వాత శ్రీ విజయేంద్ర మఠంగా ప్రసిద్ధి చెందింది. సుధీంద్ర తీర్థ తరువాత అతని శిష్యుడు, అత్యంత గౌరవనీయమైన ద్వైత సన్యాసి రాఘవేంద్ర తీర్థ మఠానికి పీఠాధిపతిగా పోంటిఫికల్ వంశంలో కొనసాగారు. మూల రాముని విగ్రహం ఈ మఠంలో పూజింపబడుతుంది. దీని ప్రధాన కార్యాలయం ఇప్పుడు కర్ణాటకలోని నంజన్‌గూడ్‌లో ఉన్నప్పటికీ, ఇప్పుడు ఆంధ్ర ప్రదేశ్‌లోని మంత్రాలయంలో ఉంది. ప్రపంచవ్యాప్తంగా ఉన్న హిందువులలో ఈ మఠానికి ఎంతో గౌరవం ఉంది. రాఘవేంద్ర తీర్థ పేరు మీదుగా ఈ మఠానికి రాఘవేంద్ర మఠం అని పేరు పెట్టారు. ఇతర సాధారణ పేర్లతో ఇప్పటికీ దక్షిణాది మఠం లేదా విద్యా మఠంలు ఉన్నాయి. ==గురు పరంపర== శ్రీ రాఘవేంద్ర స్వామి మఠం గురు పరంపర (సాధువుల వంశం) క్రింద ఇవ్వబడింది. రాఘవేంద్ర మఠాన్ని 15వ శతాబ్దంలో కుంభకోణంలో విభుదేంద్ర తీర్థ స్థాపించారు. #[[మధ్వాచార్యులు|శ్రీ మధ్వాచార్య]] #[[శ్రీ పద్మనాభ తీర్థ]] #శ్రీ [[నరహరి తీర్థ]] #శ్రీ [[మాధవ తీర్థ]] #శ్రీ [[అక్షోభ్య తీర్థ]] #శ్రీ [[జయతీర్థ]] #శ్రీ [[విద్యాధిరాజ తీర్థ]] #శ్రీ కవీంద్ర తీర్థ #శ్రీ వాగీశ తీర్థ #శ్రీరామచంద్ర తీర్థ #'''శ్రీ విబుధేంద్ర తీర్థ''' #శ్రీ జితామిత్ర తీర్థ #శ్రీ రఘునందన తీర్థ #శ్రీ సురేంద్ర తీర్థ #శ్రీ [[విజయేంద్ర తీర్థ]] #శ్రీ [[సుధీంద్ర తీర్థ]] #శ్రీ రాఘవేంద్ర తీర్థ #శ్రీ యోగీంద్ర తీర్థ #శ్రీ శూరేంద్ర తీర్థ #శ్రీ [[సుమతీంద్ర తీర్థ]] #శ్రీ ఉపేంద్ర తీర్థ #శ్రీ వదీంద్ర తీర్థ #శ్రీ వసుధేంద్ర తీర్థ #శ్రీ వరదేంద్ర తీర్థ #శ్రీ ధీరేంద్ర తీర్థ #శ్రీ భువనేంద్ర తీర్థ #శ్రీ సుబోధేంద్ర తీర్థ #శ్రీ సుజనేంద్ర తీర్థ #శ్రీ సుజ్ఞానేంద్ర తీర్థ #శ్రీ సుధర్మేంద్ర తీర్థ #శ్రీ సుగుణేంద్ర తీర్థ #శ్రీ సుప్రజ్ఞేంద్ర తీర్థ #శ్రీ సుకృతీంద్ర తీర్థ #శ్రీ సుశీలేంద్ర తీర్థ #శ్రీ సువ్రతీంద్ర తీర్థ #శ్రీ సుయమీంద్ర తీర్థ #శ్రీ సుజయీంద్ర తీర్థ #శ్రీ సుషమీంద్ర తీర్థ #శ్రీ సుయతీంద్ర తీర్థ #శ్రీ సుబుధేంద్ర తీర్థ – (ప్రస్తుత పీఠాధిపతి) ==మూలాలు== [[వర్గం:ఆధ్యాత్మికం]] [[వర్గం:ద్వైతం]] 99qr4ltt1n7z9d1zzrbpfd5s00lm5jq 4 353882 3614713 3611818 2022-08-03T16:00:34Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki తెలంగాణ మండలాల పేజీల్లో చెయ్యవలసిన కొన్ని నిర్దుష్టమైన పనుల కోసం ఈ ప్రాజెక్టును ఉద్దేశించాం. ఇది ఎవ్వరైనా పాల్గొనగలిగే చిన్న ప్రాజెక్టు. తెలంగాణలో 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, వివిధ మండలాల రూపురేఖలు, గణాంకాల సమాచారాన్ని ఆయా పేజీల్లో చేర్చే ప్రాజెక్టు ఇది. ఈ పని గురించి గతంలో రచ్చబండలో చేసిన ప్రకటనను [[వికీపీడియా:రచ్చబండ/పాత చర్చ 85#పునర్వ్యవస్థీకరణ_తరువాత,_తెలంగాణ_జిల్లాలు_మండలాల_పటాలు|ఇక్కడ]] చూడవచ్చు. == తలపెట్టిన పనులు == తెలంగాణ మండలాల పేజీల్లో కింది పనులు చెయ్యవలసి ఉంది. # కొన్ని మండలాల పేజీల్లో సమాచారపెట్టె లేదు. దాన్ని సృష్టించాలి. # సమాచారపెట్టెలో ఉన్న పాత మ్యాపు బొమ్మను తీసేసి, దాని స్థానంలో కొత్త మ్యాపు బొమ్మను చేర్చాలి. # పాత మ్యాపు బొమ్మను పేజీలో మరొక చోట చేర్చాలి. # 2016 జిల్లాల, మండలాల పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత వివిధ గణాంకాల స్థితిని చేర్చాలి. వీటిని సాధించేందుకు ఏర్పరచిన ప్రాజెక్టు ఇది. పై పనులను దాదాపు 600 పేజీల్లో చెయ్యాల్సి ఉంది. == ప్రాజెక్టు సభ్యులు == # [[User:Chaduvari|చదువరి]]<small> ([[User_Talk:Chaduvari|చర్చ]] • [[Special:Contributions/Chaduvari|రచనలు]])</small> # <span style='border-radius:10px;border-top:3px solid #FF9933; border-bottom:3px solid #138808'>'''[[User:Pranayraj1985|<small><font colour="white" face="segoe script" size="1">ప్రణయ్‌రాజ్ వంగరి</font></small>]]'''</span>([[User_Talk:Pranayraj1985|చర్చ]]) 04:26, 18 జూలై 2022 (UTC) # [[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]] ([[వాడుకరి చర్చ:యర్రా రామారావు|చర్చ]]) 05:30, 18 జూలై 2022 (UTC) # [[వాడుకరి:Nagarani Bethi|Nagarani Bethi]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nagarani Bethi|చర్చ]]) 10:43, 18 జూలై 2022 (UTC) == పనిలో సూచనలు == # మండలం 2016 లో కొత్తగా ఏర్పడినదైతే, దానికి పాత మ్యాపు ఉండదు. # కొత్త మండలానికి సమాచార పెట్టే ఉండే అవకాశం తక్కువ. దానికి సమాచారాపెట్టె చేర్చాలి. అందులో సమాచారం మొత్తాన్ని చేర్చాలి. 2011 నాటి సమాచారం ఉంటే మార్చనక్కర్లేదు. అది లేని పక్షంలో 2016 నాటి సమాచారం (స్ప్రెడ్‌షీటులో ఉన్న సమాచారం) చేర్చాలి. # పేజీలో సమాచారపెట్టె ఈసరికే ఉంటే, అందులో మ్యాపు మాత్రం మారిస్తే సరిపోతుంది. మిగతా గణాంకాలను మార్చవద్దు. # అక్షాంశ రేఖాంశాలను గూగుల్ మ్యాప్స్ నుండి తీసుకోవచ్చు. # సమాచార పెట్టెలో - ## పేజీ పేరులో "మండలం" అనేది ఉండాలి. లేకపోతే చేర్చండి. ## జిల్లా పేరులో "జిల్లా" అనే పదం ఉండాలి. లేకపోతే చేర్చండి. ## వికీలింకు ([[]]) ఇవ్వకూడదు. ## జనాభా వివరాలు చేర్చేటప్పుడు స్థానాలు సూచించే కామాలు లేకుండా చేర్చాలి.కామాలు తో కూర్పు చేస్తే Pages with non-numeric formatnum arguments అనే అవసరంలేని వర్గంలోకి చేరతాయి.సమాచారపెట్టెకు ఆటోమాటిక్ గా కామాలు పెట్టె ఏర్పాటు ఉంది. # పేజీ పాఠ్యంలో - సమాచారపెట్టెలో కాదు - మండల కేంద్రం గురించిన వివరం చాలా పేజీల్లో లేదు. ఆ సమాచారాన్ని, ఆ గ్రామానికి లింకుతో సహా, చేర్చాలి. == ప్రాజెక్టు వనరులు == # మండలాల కొత్త మ్యాపులు [[commons:Category:Telangana mandals]] అనే వర్గంలో ఉన్నాయి. # పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాతి గణాంకాలు తయారై సిద్ధంగా ఉన్నాయి. కోరిన సభ్యులకు వాటిని ఈమెయిల్లో పంపిస్తాం. ఆ ఫైల్లో ఉన్న వాక్యాన్ని కాపీ చేసి పేజీలో పేస్టు చేస్తే సరిపోతుంది. మూలం కూడా చేరుతుంది. == ప్రాజెక్టు వ్యవధి == ఈ ప్రాజెక్టును 2022 ఆగస్టు 31 నాటికి పూర్తి చెయ్యాలనేది సంకల్పం. == ప్రాజెక్టు పురోగతి == {| class="wikitable" !క్ర.సం !జిల్లా !మొత్తం మండలాల సంఖ్య !పని పూర్తైన మండలాల సంఖ్య !పనిచేస్తున్న వాడుకరి !పనులన్నీ పూర్తైతే {{Tl|Tick}} టిక్కు పెట్టండి |- |1 |[[:వర్గం:ఆదిలాబాదు జిల్లా మండలాలు|ఆదిలాబాద్ జిల్లా]] |18 |18 |[[User:Chaduvari|చదువరి]]<small> ([[User_Talk:Chaduvari|చర్చ]] • [[Special:Contributions/Chaduvari|రచనలు]])</small> |{{Tick}} |- |2 |[[:వర్గం:కరీంనగర్ జిల్లా మండలాలు|కరీంనగర్ జిల్లా]] |16 |16 |[[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]] |{{Tick}} |- |3 |[[:వర్గం:కామారెడ్డి జిల్లా మండలాలు|కామారెడ్డి జిల్లా]] |22 |22 |[[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]] |{{Tick}} |- |4 |[[:వర్గం:కొమరంభీం జిల్లా మండలాలు|కొమరంభీం జిల్లా]] |15 |15 |[[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]] |{{Tick}} |- |5 |[[:వర్గం:ఖమ్మం జిల్లా మండలాలు|ఖమ్మం జిల్లా]] |21 |21 |[[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]] |{{Tick}} |- |6 |[[:వర్గం:జగిత్యాల జిల్లా మండలాలు|జగిత్యాల జిల్లా]] |18 |18 |[[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]] |{{Tick}} |- |7 |[[:వర్గం:జనగామ జిల్లా మండలాలు|జనగామ జిల్లా]] |12 |12 |[[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]] |{{Tick}} |- |8 |[[:వర్గం:జయశంకర్ భూపాలపల్లి జిల్లా మండలాలు|జయశంకర్ జిల్లా]] |11 |11 |[[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]] |{{Tick}} |- |9 |[[:వర్గం:జోగులాంబ గద్వాల జిల్లా మండలాలు|జోగులాంబ జిల్లా]] |12 |12 |[[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]] |{{Tick}} |- |10 |[[:వర్గం:నల్గొండ జిల్లా మండలాలు|నల్గొండ జిల్లా]] |31 |31 |[[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]] |{{Tick}} |- |11 |[[:వర్గం:నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా మండలాలు|నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా]] |20 | |[[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]] | |- |12 |[[:వర్గం:నారాయణపేట జిల్లా మండలాలు|నారాయణపేట జిల్లా]] |11 |11 |[[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]] |{{Tick}} |- |13 |[[:వర్గం:నిజామాబాదు జిల్లా మండలాలు|నిజామాబాదు జిల్లా]] |29 |29 |[[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]] |{{Tick}} |- |14 |[[:వర్గం:నిర్మల్ జిల్లా మండలాలు|నిర్మల్ జిల్లా]] |19 |19 |[[User:Chaduvari|చదువరి]]<small> ([[User_Talk:Chaduvari|చర్చ]] • [[Special:Contributions/Chaduvari|రచనలు]])</small> |{{Tick}} |- |15 |[[:వర్గం:పెద్దపల్లి జిల్లా మండలాలు|పెద్దపల్లి జిల్లా]] |14 | | | |- |16 |[[:వర్గం:భద్రాద్రి కొత్తగూడెం జిల్లా మండలాలు|భద్రాద్రి జిల్లా]] |23 |23 |[[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]] |{{Tick}} |- |17 |[[:వర్గం:మంచిర్యాల జిల్లా మండలాలు|మంచిర్యాల జిల్లా]] |18 |18 |[[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]] |{{Tick}} |- |18 |[[:వర్గం:మహబూబాబాదు జిల్లా మండలాలు|మహబూబాబాదు జిల్లా]] |16 | | | |- |19 |[[:వర్గం:మహబూబ్ నగర్ జిల్లా మండలాలు|మహబూబ్​నగర్​ జిల్లా]] |16 | | | |- |20 |[[:వర్గం:ములుగు జిల్లా మండలాలు|ములుగు జిల్లా]] |9 |9 |[[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]] |{{Tick}} |- |21 |[[:వర్గం:మెదక్ జిల్లా మండలాలు|మెదక్ జిల్లా]] |21 | | | |- |22 |[[:వర్గం:మేడ్చల్ - మల్కాజ్‌గిరి జిల్లా మండలాలు|మేడ్చల్ మల్కాజ్‌గిరి జిల్లా]] |15 |15 |[[వాడుకరి:స్వరలాసిక|స్వరలాసిక]] ([[వాడుకరి చర్చ:స్వరలాసిక|చర్చ]]) |{{Tick}} |- |23 |[[:వర్గం:యాదాద్రి భువనగిరి జిల్లా మండలాలు|యాదాద్రి జిల్లా]] |17 | | | |- |24 |[[:వర్గం:రంగారెడ్డి జిల్లా మండలాలు|రంగారెడ్డి జిల్లా]] |27 | |[[User:Chaduvari|చదువరి]]<small> ([[User_Talk:Chaduvari|చర్చ]] • [[Special:Contributions/Chaduvari|రచనలు]])</small> | |- |25 |[[:వర్గం:రాజన్న సిరిసిల్ల జిల్లా మండలాలు|రాజన్న జిల్లా]] |13 | | | |- |26 |[[:వర్గం:వనపర్తి జిల్లా మండలాలు|వనపర్తి జిల్లా]] |14 | | | |- |27 |[[:వర్గం:వరంగల్ జిల్లా మండలాలు|వరంగల్ జిల్లా]] |13 |13 |[[User:Chaduvari|చదువరి]]<small> ([[User_Talk:Chaduvari|చర్చ]] • [[Special:Contributions/Chaduvari|రచనలు]])</small> |{{Tick}} |- |28 |[[:వర్గం:వికారాబాదు జిల్లా మండలాలు|వికారాబాదు జిల్లా]] |19 | | | |- |29 |[[:వర్గం:సంగారెడ్డి జిల్లా మండలాలు|సంగారెడ్డి జిల్లా]] |27 |27 |[[User:Chaduvari|చదువరి]]<small> ([[User_Talk:Chaduvari|చర్చ]] • [[Special:Contributions/Chaduvari|రచనలు]])</small> |{{Tick}} |- |30 |[[:వర్గం:సిద్దిపేట జిల్లా మండలాలు|సిద్దిపేట జిల్లా]] |24 |24 |[[User:Chaduvari|చదువరి]]<small> ([[User_Talk:Chaduvari|చర్చ]] • [[Special:Contributions/Chaduvari|రచనలు]])</small> |{{Tick}} |- |31 |[[:వర్గం:సూర్యాపేట జిల్లా మండలాలు|సూర్యాపేట జిల్లా]] |23 | | | |- |32 |[[:వర్గం:హన్మకొండ జిల్లా మండలాలు|హనుమకొండ జిల్లా]] |14 |14 |[[User:Chaduvari|చదువరి]]<small> ([[User_Talk:Chaduvari|చర్చ]] • [[Special:Contributions/Chaduvari|రచనలు]])</small> |{{Tick}} |- |33 |[[:వర్గం:హైదరాబాద్ జిల్లా మండలాలు|హైదరాబాదు జిల్లా]] |16 | |[[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]] | |} lht70sgyo3u022n3odruyxria9cjr78 10 354260 3615015 3606069 2022-08-04T06:37:27Z Arjunaraoc 2379 జిల్లపేరు మారినందున సవరణలు wikitext text/x-wiki {{Navbox generic|name = డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ జిల్లా రైల్వేస్టేషన్లు |titlestyle=background:#afc; |title=[[డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ జిల్లా]] రైల్వే స్టేషన్లు |state={{{state|}}} |list1= {{rws|ద్వారపూడి}} }} <noinclude>[[వర్గం:ఆంధ్రప్రదేశ్ రైల్వేస్టేషన్ల మూసలు]][[వర్గం:ఆంధ్రప్రదేశ్‌కు సంబంధించిన మూసలు]]</noinclude> <includeonly> [[వర్గం:దక్షిణ మధ్య రైల్వే జోన్]] [[వర్గం:డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ జిల్లా రైల్వే స్టేషన్లు]] [[వర్గం:ఆంధ్రప్రదేశ్ రైల్వే స్టేషన్లు]] </includeonly> 7w57apsaf1fsng4zl74ggkf8t6yejwo 0 354511 3614854 3609761 2022-08-03T19:53:53Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki {{infobox settlement | name = నారాయణఖేడ్ రెవెన్యూ డివిజను<br /> | image_skyline = | image_alt = | image_caption = | subdivision_type = [[దేశం]] | subdivision_name = [[భారతదేశం]] | subdivision_type1 = [[రాష్ట్రం]] | subdivision_name1 = [[తెలంగాణ]] | subdivision_type2 = [[జిల్లా]] | subdivision_name2 = [[సంగారెడ్డి జిల్లా|సంగారెడ్డి]] }} '''నారాయణఖేడ్ రెవెన్యూ డివిజను''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సంగారెడ్డి జిల్లా|సంగారెడ్డి జిల్లా]]లోని ఒక [[పరిపాలనా విభాగం]]. సంగారెడ్డి జిల్లాలోవున్న నాలుగు [[తెలంగాణ రెవెన్యూ డివిజన్లు జాబితా|రెవెన్యూ డివిజన్లలో]] ఇది ఒకటి.<ref>{{Cite web|title=Revenue Divisions {{!}} District Sangareddy, Government of Telangana {{!}} India|url=https://sangareddy.telangana.gov.in/revenue-divisions/|archive-url=https://web.archive.org/web/20210620162412/https://sangareddy.telangana.gov.in/revenue-divisions/|archive-date=2021-06-20|access-date=2022-07-29|website=www.sangareddy.telangana.gov.in|language=en}}</ref> ఈ డివిజను పరిపాలనలో [[మండలం|6 మండలాలు]] ఉన్నాయి.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 224 Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> ఈ డివిజను ప్రధాన కార్యాలయం [[నారాయణఖేడ్]] పట్టణంలో ఉంది. 2016, అక్టోబరు 11న రాష్ట్రంలోని జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణ ఆధారంగా రెవెన్యూ డివిజను పరిధి సవరించబడింది.<ref>{{Cite web|title=District Census Handbook - Krishna|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/2810_PART_B_DCHB_KHAMMAM.pdf|access-date=2022-07-26|website=Census of India|pages=14–17|format=PDF}}</ref> ఈ రెవిన్యూ డివిజను [[జహీరాబాదు లోకసభ నియోజకవర్గం]] లోని [[నారాయణ్‌ఖేడ్ శాసనసభ నియోజకవర్గం]] పరిధిలో భాగంగా ఉంది. == వివరాలు == ఐఏఎస్ క్యాడర్‌లో సబ్ కలెక్టర్ లేదా డిప్యూటి కలెక్టర్ హోదాలో ఉన్న రెవెన్యూ డివిజనల్ అధికారి ఈ రెవెన్యూ విభాగానికి ఆఫీసర్ గా ఉంటాడు. తహశీల్దార్ కేడర్‌లోని అడ్మినిస్ట్రేటివ్ ఆఫీసర్ పరిపాలనలో సహాయం చేస్తాడు. కలెక్టరేట్‌, మండల రెవెన్యూ విభాగాల మధ్య అనుసంధానంగా ఈ డివిజను పరిపాలనా వ్యవహారాలలో పనిచేస్తుంటుంది.<ref>{{Cite web|date=2016-10-16|title=Telangana Sangareddy District Revenue Divisions, Mandals TS GO 239|url=https://www.teacher4us.com/telangana-sangareddy-district-revenue-divisions-mandals-ts-go-239/|archive-url=https://web.archive.org/web/20220718161535/https://www.teacher4us.com/telangana-sangareddy-district-revenue-divisions-mandals-ts-go-239/|archive-date=2022-07-18|access-date=2022-07-26|website=Teacher4us}}</ref> == పరిపాలన == నారాయణఖేడ్ డివిజనులోని మండలాలు:<ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Sangareddy.pdf|title=సంగారెడ్డి జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211228042938/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Sangareddy.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2022-07-26}}</ref> {| class="wikitable" ! క్ర.సం ! '''నారాయణఖేడ్ రెవెన్యూ డివిజను''' ! మండలంలోని రెవెన్యూ గ్రామాల సంఖ్య |- | 1 | [[నారాయణఖేడ్ మండలం (సంగారెడ్డి జిల్లా)|నారాయణఖేడ్ మండలం]] |35 రెవెన్యూ గ్రామాలు |- |2 | [[కంగ్టి మండలం]] |27 రెవెన్యూ గ్రామాలు (1 నిర్జన గ్రామం) |- |3 | [[కల్హేరు మండలం|కల్హేర్ మండలం]] |16 రెవెన్యూ గ్రామాలు (1 నిర్జన గ్రామం) |- |4 | [[సిర్గాపూర్ మండలం]] |17 రెవెన్యూ గ్రామాలు |- |5 | [[మానూర్ మండలం (సంగారెడ్డి జిల్లా)|మానూర్ మండలం]] |24 రెవెన్యూ గ్రామాలు |- |6 | [[నాగల్‌గిద్ద మండలం]] |21 రెవెన్యూ గ్రామాలు |} == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:సంగారెడ్డి జిల్లా]] [[వర్గం:సంగారెడ్డి జిల్లా రెవెన్యూ డివిజన్లు]] cyyijkw7sswzs7ynm9rb0ef7qs6r0m3 0 354645 3614944 3611543 2022-08-04T04:42:34Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox government agency | agency_name = తెలంగాణ స్టేట్ పోలీస్ ఇంటిగ్రేటెడ్ కమాండ్ అండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ | motto = ఫ్రెండ్లీ పోలీస్ | picture = Police Command Control Centre.png | picture_width = | picture_caption = పోలీస్ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ భవనం | logo = | logo_width = 200 | logo_caption = | seal = | seal_width = 200 | seal_caption = | formed = {{Start date and years ago|2022|08|04}} | agency_type =ప్రభుత్వ | preceding1 = | jurisdiction = [[తెలంగాణ]] | headquarters = [[బంజారా హిల్స్|బంజారాహిల్స్]], [[హైదరాబాదు]], [[తెలంగాణ]] | coordinates = | employees = | budget = | chief1_name = [[మహ్మద్ మహమూద్ అలీ|మహమూద్ అలీ]] | chief1_position = రాష్ట్ర హోంమంత్రి | chief2_name = [[సీవీ ఆనంద్]] | chief2_position = హైదరాబాద్ నగర పోలీస్ కమిషనర్ | chief3_name = | chief3_position = | chief4_name = | chief4_position = | chief5_name = | chief5_position = | chief6_name = | chief6_position = | chief7_name = | chief7_position = | chief8_name = | chief8_position = | chief9_name = | chief9_position = | parent_agency = | parent_department = [[తెలంగాణ పోలీసు|తెలంగాణ పోలీస్]] | website = }} '''తెలంగాణ స్టేట్ పోలీస్ ఇంటిగ్రేటెడ్ కమాండ్ అండ్ కంట్రోల్ సెంటర్''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్ర [[రాజధాని]] [[హైదరాబాదు]]లోని [[బంజారా హిల్స్|బంజారాహిల్స్]] రోడ్ నంబ‌ర్ 12 ప్రాంతంలో 20 అంతస్తుల్లో నిర్మించిన భవనం.<ref>{{Cite web|last=Chronicle|first=Deccan|date=2022-07-26|title=Command Control Centre will be Hyderabad's third eye: C.V.Anand|url=https://www.deccanchronicle.com/nation/current-affairs/260722/countrys-first-command-control-centre-in-hyderabad-heres-whats-ins.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20220727071841/https://www.deccanchronicle.com/nation/current-affairs/260722/countrys-first-command-control-centre-in-hyderabad-heres-whats-ins.html|archive-date=2022-07-27|access-date=2022-07-28|website=Deccan Chronicle|language=en}}</ref> దేశంలోనే తొలిసారిగా అన్ని శాఖలను అనుసంధానం చేస్తూ అత్యాధునిక టెక్నాలజీతో నిర్మించబడిన ఇంటిగ్రేటెడ్ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ ఇది. ఏ సమయంలోనైనా, ఎక్కడైనా ఏం జరిగినా క్షణాల్లో పసిగట్టే ఆధునిక సాంకేతిక పరిజ్ఞానం ఈ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ ద్వారా ప్రజలకు అందుబాటులోకి రానుంది. ఈ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ 14వ అంతస్తు నుంచి చూస్తే, హైదరాబాద్ నగరం నలువైపులా కనిపిస్తుంది.<ref>{{Cite web|last=Telugu|first=ntv|date=2022-07-23|title=Police Command Control Center: పోలీస్ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ ప్రారంభానికి ముహూర్తం ఖరారు|url=https://ntvtelugu.com/telangana-news/police-commnand-control-center-will-innagurated-on-august-4th-203577.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20220723160238/https://ntvtelugu.com/telangana-news/police-commnand-control-center-will-innagurated-on-august-4th-203577.html|archive-date=2022-07-23|access-date=2022-07-28|website=NTV Telugu|language=te-IN}}</ref> కమాండ్ సెంటర్ భవనం 1,12,077 చదరపు కిలోమీటర్ల విస్తీర్ణాన్ని తన పరిధిలోకి తీసుకుంటూ తెలంగాణలోని ప్రతి అంగుళాన్ని 360 డిగ్రీల పోలీసు రాడార్‌తో పర్యవేక్షిస్తుంది.<ref>{{Cite web|last=Bandari|first=Pavan Kumar|date=2022-01-30|title=Telangana: Police Command Control Center in Hyderabad to be inaugurated in February|url=https://www.thehansindia.com/telangana/telangana-police-command-control-center-in-hyderabad-to-be-inaugurated-in-february-727014|archive-url=https://web.archive.org/web/20220130060137/https://www.thehansindia.com/telangana/telangana-police-command-control-center-in-hyderabad-to-be-inaugurated-in-february-727014|archive-date=2022-01-30|access-date=2022-07-28|website=www.thehansindia.com|language=en}}</ref> సెంటర్‌కు ఎడమ వైపున ఉన్న టవర్ ఎ, హైదరాబాద్ పోలీస్ కమిషనర్ కార్యాలయంతోపాటు పరిపాలనా విభాగాలను కలిగి ఉంటుంది. తెలంగాణలోని ప్రతి కెమెరాకు అందుబాటులో ఉండే రాష్ట్ర స్థాయి నిఘా కుడివైపున బి టవర్‌లో ఉంటుంది. షీ టీమ్స్, ఎమర్జెన్సీ రెస్పాన్స్ సంబంధిత ఏజెన్సీలు, హాక్ ఐ అసిస్టెన్స్, ట్రాఫిక్ కమాండ్ సెంటర్ కూడా టవర్‌లోనే ఉంటాయి. == శంకుస్థాపన == [[దస్త్రం:CM KCR lay the foundation stone for Police Command Control Centre-min.jpg|ఎడమ|thumb|పోలీస్ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ నిర్మాణానికి శంకుస్థాపన చేస్తున్న ముఖ్యమంత్రి కల్వకుంట్ల చంద్రశేఖర్ రావు, ఇతరులు]] 2015 నవంబరు 22న ముఖ్యమంత్రి [[కల్వకుంట్ల చంద్రశేఖరరావు|కల్వకుంట్ల చంద్రశేఖర్ రావు]] పోలీస్ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ నిర్మాణానికి శంకుస్థాపన చేసి, శిలాఫలకాన్ని ఆవిష్కరించాడు. ఈ కార్యక్రమంలో కేంద్ర మంత్రి [[బండారు దత్తాత్రేయ]], డిప్యూటీ సీఎం [[మహ్మద్ మహమూద్ అలీ|మహమూద్ అలీ]], వాణిజ్య పన్నుల శాఖ మంత్రి [[తలసాని శ్రీనివాస్ యాదవ్]], హైదరాబాద్ ఎంపీ [[అసదుద్దీన్ ఒవైసీ]], రాజ్యసభ ఎంపీలు [[వి.హనుమంతరావు|వి. హనుమంతరావు]], [[కే. కేశవరావు|కె. కేశవరావు]], ప్రభుత్వ ప్రధాన కార్యదర్శి రాజీవ్ శర్మ, హోంశాఖ కార్యదర్శి రాజీవ్ త్రివేది, ఇన్‌ఛార్జ్ డీజీపీ సుదీప్ లఖ్తాకియా, హైదరాబాద్ పోలీస్ కమిషనర్ [[ఎం. మహేందర్ రెడ్డి]] పాల్గొన్నారు.<ref>{{Cite web|date=2015-11-23|title=CM Assures Rs 700 Crore More for Police HQ, Command and Control Centre|url=https://www.newindianexpress.com/cities/hyderabad/2015/nov/23/CM-Assures-Rs-700-Crore-More-for-Police-HQ-Command-and-Control-Centre-846946.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20220729182839/https://www.newindianexpress.com/cities/hyderabad/2015/nov/23/CM-Assures-Rs-700-Crore-More-for-Police-HQ-Command-and-Control-Centre-846946.html|archive-date=2022-07-29|access-date=2022-07-29|website=The New Indian Express}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.thehindu.com/news/cities/Hyderabad/people-should-be-police-friendly-kcr/article7908219.ece|title=People should be police friendly: KCR|last=Reporter|first=Staff|date=2015-11-23|work=The Hindu|access-date=2022-07-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20151124150658/https://www.thehindu.com/news/cities/Hyderabad/people-should-be-police-friendly-kcr/article7908219.ece|archive-date=2015-11-24|language=en-IN|issn=0971-751X}}</ref> == ప్రారంభం == 2022 ఆగస్టు 4న ముఖ్యమంత్రి చేతుల మీదుగా ఈ సెంటర్ ప్రారంభం కాబోతుంది. == నిర్మాణం == 7 ఎకరాల్లో 7 లక్షల చదరపు అడుగులకుపైగా విస్తీర్ణంలో 585 కోట్ల రూపాయలతో నిర్మించబడిన ఈ కమాండ్ సెంటర్ భవనంలోని నాలుగు బ్లాకుల్లో ఏ, బీ, సీ, డీ కమాండ్ అండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ టవర్లున్నాయి. టవర్-ఏ గ్రౌండ్ ఫ్లోర్ నుంచి 84.2 మీటర్ల ఎత్తు ఉండగా, టవర్-బీ, సీ, డీలు గ్రౌండ్ ఫ్లోర్ నుంచి 65.2 మీటర్ల ఎత్తులో నిర్మించబడ్డాయి. ఇందులో టవర్-ఏ అనేది ముఖ్యమైంది ఆఫీస్ బిల్డింగ్. హెలిప్యాడ్‌తో కలిపి జీ ప్లస్ 20 అంతస్తుల్లో ఈ టవర్-ఏ ను నిర్మించారు. ఇందులో రెండు అంతస్తుల పార్కింగ్ ఉంది. అలాగే ఓపెన్ ఆఫీస్ మీటింగ్ రూమ్స్ కాన్ఫరెన్స్ రూం క్యాబిన్లు కూడా ఉన్నాయి.<ref>{{Cite web|date=2022-01-30|title=భాగ్యనగర సిగలోకి మరో నగ.. త్వరలోనే ‘పోలీస్‌ కమాండ్‌ సెంటర్’ ప్రారంభం.. ప్రతి అంగుళం పరిధిలోకి..|url=https://telugu.samayam.com/telangana/hyderabad/telangana-police-command-control-centre-ready-to-start-in-february-month/articleshow/89216028.cms|archive-url=https://web.archive.org/web/20220130062426/https://telugu.samayam.com/telangana/hyderabad/telangana-police-command-control-centre-ready-to-start-in-february-month/articleshow/89216028.cms|archive-date=2022-01-30|access-date=2022-07-28|website=Samayam Telugu|language=te|url-status=live}}</ref> == ప్రజల సందర్శన == ఈ కమాండ్‌ కంట్రోల్‌ సెంటర్ ను చూడడానికి ప్రజలను కూడా అనుమతిస్తారు. ఇందుకు నియమిత ఛార్జీ వసూలు చేస్తారు. 19 అంతస్తులున్న ఈ భవనంలోని 14, 15 అంతస్తుల వరకు వెళ్ళేందుకు అధికారులు అనుమతిస్తారు. అక్కడినుండి హైదరాబాదు నగరాన్ని 360 డిగ్రీల కోణంలో చూడవచ్చు. అంతేకాకుండా ఆరో అంతస్తులోని కమాండ్‌ కంట్రోల్‌ కేంద్రానికి వెళ్ళి బయటనుండే పోలీసులు చేస్తున్న ఆపరేషన్‌ను వీక్షించేందుకూ అనుమతిని కూడా ఇస్తారు.<ref>{{Cite web|date=2022-07-24|title=Hyderabad Police: ప్రారంభానికి సిద్ధమైన కమాండ్‌ కంట్రోల్‌ సెంటర్.. ప్రజలకూ అనుమతి|url=https://telugu.samayam.com/telangana/hyderabad/hyderabad-police-command-control-center-will-open-on-4th-august/articleshow/93083939.cms|archive-url=https://web.archive.org/web/20220724155505/https://telugu.samayam.com/telangana/hyderabad/hyderabad-police-command-control-center-will-open-on-4th-august/articleshow/93083939.cms|archive-date=2022-07-24|access-date=2022-07-28|website=Samayam Telugu|language=te|url-status=live}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:తెలంగాణ ప్రభుత్వ నిర్మాణాలు]] [[వర్గం:తెలంగాణ పోలీసు]] [[వర్గం:2022 స్థాపితాలు]] 615baj7uvzzae0p7re6hhdigynwozbr 3615059 3614944 2022-08-04T08:22:41Z Pranayraj1985 29393 /* ప్రారంభం */ wikitext text/x-wiki {{Infobox government agency | agency_name = తెలంగాణ స్టేట్ పోలీస్ ఇంటిగ్రేటెడ్ కమాండ్ అండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ | motto = ఫ్రెండ్లీ పోలీస్ | picture = Police Command Control Centre.png | picture_width = | picture_caption = పోలీస్ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ భవనం | logo = | logo_width = 200 | logo_caption = | seal = | seal_width = 200 | seal_caption = | formed = {{Start date and years ago|2022|08|04}} | agency_type =ప్రభుత్వ | preceding1 = | jurisdiction = [[తెలంగాణ]] | headquarters = [[బంజారా హిల్స్|బంజారాహిల్స్]], [[హైదరాబాదు]], [[తెలంగాణ]] | coordinates = | employees = | budget = | chief1_name = [[మహ్మద్ మహమూద్ అలీ|మహమూద్ అలీ]] | chief1_position = రాష్ట్ర హోంమంత్రి | chief2_name = [[సీవీ ఆనంద్]] | chief2_position = హైదరాబాద్ నగర పోలీస్ కమిషనర్ | chief3_name = | chief3_position = | chief4_name = | chief4_position = | chief5_name = | chief5_position = | chief6_name = | chief6_position = | chief7_name = | chief7_position = | chief8_name = | chief8_position = | chief9_name = | chief9_position = | parent_agency = | parent_department = [[తెలంగాణ పోలీసు|తెలంగాణ పోలీస్]] | website = }} '''తెలంగాణ స్టేట్ పోలీస్ ఇంటిగ్రేటెడ్ కమాండ్ అండ్ కంట్రోల్ సెంటర్''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్ర [[రాజధాని]] [[హైదరాబాదు]]లోని [[బంజారా హిల్స్|బంజారాహిల్స్]] రోడ్ నంబ‌ర్ 12 ప్రాంతంలో 20 అంతస్తుల్లో నిర్మించిన భవనం.<ref>{{Cite web|last=Chronicle|first=Deccan|date=2022-07-26|title=Command Control Centre will be Hyderabad's third eye: C.V.Anand|url=https://www.deccanchronicle.com/nation/current-affairs/260722/countrys-first-command-control-centre-in-hyderabad-heres-whats-ins.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20220727071841/https://www.deccanchronicle.com/nation/current-affairs/260722/countrys-first-command-control-centre-in-hyderabad-heres-whats-ins.html|archive-date=2022-07-27|access-date=2022-07-28|website=Deccan Chronicle|language=en}}</ref> దేశంలోనే తొలిసారిగా అన్ని శాఖలను అనుసంధానం చేస్తూ అత్యాధునిక టెక్నాలజీతో నిర్మించబడిన ఇంటిగ్రేటెడ్ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ ఇది. ఏ సమయంలోనైనా, ఎక్కడైనా ఏం జరిగినా క్షణాల్లో పసిగట్టే ఆధునిక సాంకేతిక పరిజ్ఞానం ఈ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ ద్వారా ప్రజలకు అందుబాటులోకి రానుంది. ఈ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ 14వ అంతస్తు నుంచి చూస్తే, హైదరాబాద్ నగరం నలువైపులా కనిపిస్తుంది.<ref>{{Cite web|last=Telugu|first=ntv|date=2022-07-23|title=Police Command Control Center: పోలీస్ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ ప్రారంభానికి ముహూర్తం ఖరారు|url=https://ntvtelugu.com/telangana-news/police-commnand-control-center-will-innagurated-on-august-4th-203577.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20220723160238/https://ntvtelugu.com/telangana-news/police-commnand-control-center-will-innagurated-on-august-4th-203577.html|archive-date=2022-07-23|access-date=2022-07-28|website=NTV Telugu|language=te-IN}}</ref> కమాండ్ సెంటర్ భవనం 1,12,077 చదరపు కిలోమీటర్ల విస్తీర్ణాన్ని తన పరిధిలోకి తీసుకుంటూ తెలంగాణలోని ప్రతి అంగుళాన్ని 360 డిగ్రీల పోలీసు రాడార్‌తో పర్యవేక్షిస్తుంది.<ref>{{Cite web|last=Bandari|first=Pavan Kumar|date=2022-01-30|title=Telangana: Police Command Control Center in Hyderabad to be inaugurated in February|url=https://www.thehansindia.com/telangana/telangana-police-command-control-center-in-hyderabad-to-be-inaugurated-in-february-727014|archive-url=https://web.archive.org/web/20220130060137/https://www.thehansindia.com/telangana/telangana-police-command-control-center-in-hyderabad-to-be-inaugurated-in-february-727014|archive-date=2022-01-30|access-date=2022-07-28|website=www.thehansindia.com|language=en}}</ref> సెంటర్‌కు ఎడమ వైపున ఉన్న టవర్ ఎ, హైదరాబాద్ పోలీస్ కమిషనర్ కార్యాలయంతోపాటు పరిపాలనా విభాగాలను కలిగి ఉంటుంది. తెలంగాణలోని ప్రతి కెమెరాకు అందుబాటులో ఉండే రాష్ట్ర స్థాయి నిఘా కుడివైపున బి టవర్‌లో ఉంటుంది. షీ టీమ్స్, ఎమర్జెన్సీ రెస్పాన్స్ సంబంధిత ఏజెన్సీలు, హాక్ ఐ అసిస్టెన్స్, ట్రాఫిక్ కమాండ్ సెంటర్ కూడా టవర్‌లోనే ఉంటాయి. 2022 ఆగస్టు 4న రాష్ట్ర ముఖ్యమంత్రి [[కల్వకుంట్ల చంద్రశేఖరరావు|కల్వకుంట్ల చంద్రశేఖర్‌రావు]], ఈ సెంటర్ ను ప్రారంభించాడు. == శంకుస్థాపన == [[దస్త్రం:CM KCR lay the foundation stone for Police Command Control Centre-min.jpg|ఎడమ|thumb|పోలీస్ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ నిర్మాణానికి శంకుస్థాపన చేస్తున్న ముఖ్యమంత్రి కల్వకుంట్ల చంద్రశేఖర్ రావు, ఇతరులు]] 2015 నవంబరు 22న ముఖ్యమంత్రి [[కల్వకుంట్ల చంద్రశేఖరరావు|కల్వకుంట్ల చంద్రశేఖర్ రావు]] పోలీస్ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ నిర్మాణానికి శంకుస్థాపన చేసి, శిలాఫలకాన్ని ఆవిష్కరించాడు. ఈ కార్యక్రమంలో కేంద్ర మంత్రి [[బండారు దత్తాత్రేయ]], డిప్యూటీ సీఎం [[మహ్మద్ మహమూద్ అలీ|మహమూద్ అలీ]], వాణిజ్య పన్నుల శాఖ మంత్రి [[తలసాని శ్రీనివాస్ యాదవ్]], హైదరాబాద్ ఎంపీ [[అసదుద్దీన్ ఒవైసీ]], రాజ్యసభ ఎంపీలు [[వి.హనుమంతరావు|వి. హనుమంతరావు]], [[కే. కేశవరావు|కె. కేశవరావు]], ప్రభుత్వ ప్రధాన కార్యదర్శి రాజీవ్ శర్మ, హోంశాఖ కార్యదర్శి రాజీవ్ త్రివేది, ఇన్‌ఛార్జ్ డీజీపీ సుదీప్ లఖ్తాకియా, హైదరాబాద్ పోలీస్ కమిషనర్ [[ఎం. మహేందర్ రెడ్డి]] పాల్గొన్నారు.<ref>{{Cite web|date=2015-11-23|title=CM Assures Rs 700 Crore More for Police HQ, Command and Control Centre|url=https://www.newindianexpress.com/cities/hyderabad/2015/nov/23/CM-Assures-Rs-700-Crore-More-for-Police-HQ-Command-and-Control-Centre-846946.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20220729182839/https://www.newindianexpress.com/cities/hyderabad/2015/nov/23/CM-Assures-Rs-700-Crore-More-for-Police-HQ-Command-and-Control-Centre-846946.html|archive-date=2022-07-29|access-date=2022-07-29|website=The New Indian Express}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.thehindu.com/news/cities/Hyderabad/people-should-be-police-friendly-kcr/article7908219.ece|title=People should be police friendly: KCR|last=Reporter|first=Staff|date=2015-11-23|work=The Hindu|access-date=2022-07-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20151124150658/https://www.thehindu.com/news/cities/Hyderabad/people-should-be-police-friendly-kcr/article7908219.ece|archive-date=2015-11-24|language=en-IN|issn=0971-751X}}</ref> == ప్రారంభం == 2022 ఆగస్టు 4న కమాండ్‌ కంట్రోల్‌ సెంటర్‌ వద్దకు చేరుకున్న కేసీఆర్‌కు ద్విచక్ర వాహనాలతో పోలీసులు స్వాగతం పలికారు. అనంతరం హోంమంత్రి మహమూద్‌ అలీ, డీజీపీ మహేందర్‌రెడ్డి, సీఎస్‌ సోమేశ్‌కుమార్‌తో కలిసి పోలీసు సిబ్బంది నుంచి గౌరవ వందనం స్వీకరించాడు. ఆ తరువాత కమాండ్‌ కంట్రోల్‌ సెంటర్‌ శిలాఫలకం వద్ద పూజలు చేసి, ప్రారంభించి, ఆ ప్రాంగణాన్ని పరిశీలించాడు. ఈ కార్యక్రమంలో మంత్రులు తలసాని శ్రీనివాస్‌ యాదవ్‌, వేముల ప్రశాంత్‌రెడ్డి, మల్లారెడ్డి, పోలీస్‌ హౌసింగ్‌ కార్పొరేషన్‌ చైర్మన్‌ కోలేటి దామోదర్‌, సీపీ సీవీ ఆనంద్‌, పలువురు ఎమ్మెల్యేలు, ఎమ్మెల్సీలు, పోలీస్‌ ఉన్నతాధికారులు పాల్గొన్నారు. == నిర్మాణం == 7 ఎకరాల్లో 7 లక్షల చదరపు అడుగులకుపైగా విస్తీర్ణంలో 585 కోట్ల రూపాయలతో నిర్మించబడిన ఈ కమాండ్ సెంటర్ భవనంలోని నాలుగు బ్లాకుల్లో ఏ, బీ, సీ, డీ కమాండ్ అండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ టవర్లున్నాయి. టవర్-ఏ గ్రౌండ్ ఫ్లోర్ నుంచి 84.2 మీటర్ల ఎత్తు ఉండగా, టవర్-బీ, సీ, డీలు గ్రౌండ్ ఫ్లోర్ నుంచి 65.2 మీటర్ల ఎత్తులో నిర్మించబడ్డాయి. ఇందులో టవర్-ఏ అనేది ముఖ్యమైంది ఆఫీస్ బిల్డింగ్. హెలిప్యాడ్‌తో కలిపి జీ ప్లస్ 20 అంతస్తుల్లో ఈ టవర్-ఏ ను నిర్మించారు. ఇందులో రెండు అంతస్తుల పార్కింగ్ ఉంది. అలాగే ఓపెన్ ఆఫీస్ మీటింగ్ రూమ్స్ కాన్ఫరెన్స్ రూం క్యాబిన్లు కూడా ఉన్నాయి.<ref>{{Cite web|date=2022-01-30|title=భాగ్యనగర సిగలోకి మరో నగ.. త్వరలోనే ‘పోలీస్‌ కమాండ్‌ సెంటర్’ ప్రారంభం.. ప్రతి అంగుళం పరిధిలోకి..|url=https://telugu.samayam.com/telangana/hyderabad/telangana-police-command-control-centre-ready-to-start-in-february-month/articleshow/89216028.cms|archive-url=https://web.archive.org/web/20220130062426/https://telugu.samayam.com/telangana/hyderabad/telangana-police-command-control-centre-ready-to-start-in-february-month/articleshow/89216028.cms|archive-date=2022-01-30|access-date=2022-07-28|website=Samayam Telugu|language=te|url-status=live}}</ref> == ప్రజల సందర్శన == ఈ కమాండ్‌ కంట్రోల్‌ సెంటర్ ను చూడడానికి ప్రజలను కూడా అనుమతిస్తారు. ఇందుకు నియమిత ఛార్జీ వసూలు చేస్తారు. 19 అంతస్తులున్న ఈ భవనంలోని 14, 15 అంతస్తుల వరకు వెళ్ళేందుకు అధికారులు అనుమతిస్తారు. అక్కడినుండి హైదరాబాదు నగరాన్ని 360 డిగ్రీల కోణంలో చూడవచ్చు. అంతేకాకుండా ఆరో అంతస్తులోని కమాండ్‌ కంట్రోల్‌ కేంద్రానికి వెళ్ళి బయటనుండే పోలీసులు చేస్తున్న ఆపరేషన్‌ను వీక్షించేందుకూ అనుమతిని కూడా ఇస్తారు.<ref>{{Cite web|date=2022-07-24|title=Hyderabad Police: ప్రారంభానికి సిద్ధమైన కమాండ్‌ కంట్రోల్‌ సెంటర్.. ప్రజలకూ అనుమతి|url=https://telugu.samayam.com/telangana/hyderabad/hyderabad-police-command-control-center-will-open-on-4th-august/articleshow/93083939.cms|archive-url=https://web.archive.org/web/20220724155505/https://telugu.samayam.com/telangana/hyderabad/hyderabad-police-command-control-center-will-open-on-4th-august/articleshow/93083939.cms|archive-date=2022-07-24|access-date=2022-07-28|website=Samayam Telugu|language=te|url-status=live}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:తెలంగాణ ప్రభుత్వ నిర్మాణాలు]] [[వర్గం:తెలంగాణ పోలీసు]] [[వర్గం:2022 స్థాపితాలు]] fzfi3vzafluh51vgwbf803ntg5npdlx 3615061 3615059 2022-08-04T08:25:32Z Pranayraj1985 29393 /* ప్రారంభం */ wikitext text/x-wiki {{Infobox government agency | agency_name = తెలంగాణ స్టేట్ పోలీస్ ఇంటిగ్రేటెడ్ కమాండ్ అండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ | motto = ఫ్రెండ్లీ పోలీస్ | picture = Police Command Control Centre.png | picture_width = | picture_caption = పోలీస్ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ భవనం | logo = | logo_width = 200 | logo_caption = | seal = | seal_width = 200 | seal_caption = | formed = {{Start date and years ago|2022|08|04}} | agency_type =ప్రభుత్వ | preceding1 = | jurisdiction = [[తెలంగాణ]] | headquarters = [[బంజారా హిల్స్|బంజారాహిల్స్]], [[హైదరాబాదు]], [[తెలంగాణ]] | coordinates = | employees = | budget = | chief1_name = [[మహ్మద్ మహమూద్ అలీ|మహమూద్ అలీ]] | chief1_position = రాష్ట్ర హోంమంత్రి | chief2_name = [[సీవీ ఆనంద్]] | chief2_position = హైదరాబాద్ నగర పోలీస్ కమిషనర్ | chief3_name = | chief3_position = | chief4_name = | chief4_position = | chief5_name = | chief5_position = | chief6_name = | chief6_position = | chief7_name = | chief7_position = | chief8_name = | chief8_position = | chief9_name = | chief9_position = | parent_agency = | parent_department = [[తెలంగాణ పోలీసు|తెలంగాణ పోలీస్]] | website = }} '''తెలంగాణ స్టేట్ పోలీస్ ఇంటిగ్రేటెడ్ కమాండ్ అండ్ కంట్రోల్ సెంటర్''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్ర [[రాజధాని]] [[హైదరాబాదు]]లోని [[బంజారా హిల్స్|బంజారాహిల్స్]] రోడ్ నంబ‌ర్ 12 ప్రాంతంలో 20 అంతస్తుల్లో నిర్మించిన భవనం.<ref>{{Cite web|last=Chronicle|first=Deccan|date=2022-07-26|title=Command Control Centre will be Hyderabad's third eye: C.V.Anand|url=https://www.deccanchronicle.com/nation/current-affairs/260722/countrys-first-command-control-centre-in-hyderabad-heres-whats-ins.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20220727071841/https://www.deccanchronicle.com/nation/current-affairs/260722/countrys-first-command-control-centre-in-hyderabad-heres-whats-ins.html|archive-date=2022-07-27|access-date=2022-07-28|website=Deccan Chronicle|language=en}}</ref> దేశంలోనే తొలిసారిగా అన్ని శాఖలను అనుసంధానం చేస్తూ అత్యాధునిక టెక్నాలజీతో నిర్మించబడిన ఇంటిగ్రేటెడ్ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ ఇది. ఏ సమయంలోనైనా, ఎక్కడైనా ఏం జరిగినా క్షణాల్లో పసిగట్టే ఆధునిక సాంకేతిక పరిజ్ఞానం ఈ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ ద్వారా ప్రజలకు అందుబాటులోకి రానుంది. ఈ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ 14వ అంతస్తు నుంచి చూస్తే, హైదరాబాద్ నగరం నలువైపులా కనిపిస్తుంది.<ref>{{Cite web|last=Telugu|first=ntv|date=2022-07-23|title=Police Command Control Center: పోలీస్ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ ప్రారంభానికి ముహూర్తం ఖరారు|url=https://ntvtelugu.com/telangana-news/police-commnand-control-center-will-innagurated-on-august-4th-203577.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20220723160238/https://ntvtelugu.com/telangana-news/police-commnand-control-center-will-innagurated-on-august-4th-203577.html|archive-date=2022-07-23|access-date=2022-07-28|website=NTV Telugu|language=te-IN}}</ref> కమాండ్ సెంటర్ భవనం 1,12,077 చదరపు కిలోమీటర్ల విస్తీర్ణాన్ని తన పరిధిలోకి తీసుకుంటూ తెలంగాణలోని ప్రతి అంగుళాన్ని 360 డిగ్రీల పోలీసు రాడార్‌తో పర్యవేక్షిస్తుంది.<ref>{{Cite web|last=Bandari|first=Pavan Kumar|date=2022-01-30|title=Telangana: Police Command Control Center in Hyderabad to be inaugurated in February|url=https://www.thehansindia.com/telangana/telangana-police-command-control-center-in-hyderabad-to-be-inaugurated-in-february-727014|archive-url=https://web.archive.org/web/20220130060137/https://www.thehansindia.com/telangana/telangana-police-command-control-center-in-hyderabad-to-be-inaugurated-in-february-727014|archive-date=2022-01-30|access-date=2022-07-28|website=www.thehansindia.com|language=en}}</ref> సెంటర్‌కు ఎడమ వైపున ఉన్న టవర్ ఎ, హైదరాబాద్ పోలీస్ కమిషనర్ కార్యాలయంతోపాటు పరిపాలనా విభాగాలను కలిగి ఉంటుంది. తెలంగాణలోని ప్రతి కెమెరాకు అందుబాటులో ఉండే రాష్ట్ర స్థాయి నిఘా కుడివైపున బి టవర్‌లో ఉంటుంది. షీ టీమ్స్, ఎమర్జెన్సీ రెస్పాన్స్ సంబంధిత ఏజెన్సీలు, హాక్ ఐ అసిస్టెన్స్, ట్రాఫిక్ కమాండ్ సెంటర్ కూడా టవర్‌లోనే ఉంటాయి. 2022 ఆగస్టు 4న రాష్ట్ర ముఖ్యమంత్రి [[కల్వకుంట్ల చంద్రశేఖరరావు|కల్వకుంట్ల చంద్రశేఖర్‌రావు]], ఈ సెంటర్ ను ప్రారంభించాడు. == శంకుస్థాపన == [[దస్త్రం:CM KCR lay the foundation stone for Police Command Control Centre-min.jpg|ఎడమ|thumb|పోలీస్ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ నిర్మాణానికి శంకుస్థాపన చేస్తున్న ముఖ్యమంత్రి కల్వకుంట్ల చంద్రశేఖర్ రావు, ఇతరులు]] 2015 నవంబరు 22న ముఖ్యమంత్రి [[కల్వకుంట్ల చంద్రశేఖరరావు|కల్వకుంట్ల చంద్రశేఖర్ రావు]] పోలీస్ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ నిర్మాణానికి శంకుస్థాపన చేసి, శిలాఫలకాన్ని ఆవిష్కరించాడు. ఈ కార్యక్రమంలో కేంద్ర మంత్రి [[బండారు దత్తాత్రేయ]], డిప్యూటీ సీఎం [[మహ్మద్ మహమూద్ అలీ|మహమూద్ అలీ]], వాణిజ్య పన్నుల శాఖ మంత్రి [[తలసాని శ్రీనివాస్ యాదవ్]], హైదరాబాద్ ఎంపీ [[అసదుద్దీన్ ఒవైసీ]], రాజ్యసభ ఎంపీలు [[వి.హనుమంతరావు|వి. హనుమంతరావు]], [[కే. కేశవరావు|కె. కేశవరావు]], ప్రభుత్వ ప్రధాన కార్యదర్శి రాజీవ్ శర్మ, హోంశాఖ కార్యదర్శి రాజీవ్ త్రివేది, ఇన్‌ఛార్జ్ డీజీపీ సుదీప్ లఖ్తాకియా, హైదరాబాద్ పోలీస్ కమిషనర్ [[ఎం. మహేందర్ రెడ్డి]] పాల్గొన్నారు.<ref>{{Cite web|date=2015-11-23|title=CM Assures Rs 700 Crore More for Police HQ, Command and Control Centre|url=https://www.newindianexpress.com/cities/hyderabad/2015/nov/23/CM-Assures-Rs-700-Crore-More-for-Police-HQ-Command-and-Control-Centre-846946.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20220729182839/https://www.newindianexpress.com/cities/hyderabad/2015/nov/23/CM-Assures-Rs-700-Crore-More-for-Police-HQ-Command-and-Control-Centre-846946.html|archive-date=2022-07-29|access-date=2022-07-29|website=The New Indian Express}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.thehindu.com/news/cities/Hyderabad/people-should-be-police-friendly-kcr/article7908219.ece|title=People should be police friendly: KCR|last=Reporter|first=Staff|date=2015-11-23|work=The Hindu|access-date=2022-07-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20151124150658/https://www.thehindu.com/news/cities/Hyderabad/people-should-be-police-friendly-kcr/article7908219.ece|archive-date=2015-11-24|language=en-IN|issn=0971-751X}}</ref> == ప్రారంభం == 2022 ఆగస్టు 4న కమాండ్‌ కంట్రోల్‌ సెంటర్‌ వద్దకు చేరుకున్న కేసీఆర్‌కు ద్విచక్ర వాహనాలతో పోలీసులు స్వాగతం పలికారు. అనంతరం హోంమంత్రి మహమూద్‌ అలీ, డీజీపీ మహేందర్‌రెడ్డి, సీఎస్‌ సోమేశ్‌కుమార్‌తో కలిసి పోలీసు సిబ్బంది నుంచి గౌరవ వందనం స్వీకరించాడు. ఆ తరువాత కమాండ్‌ కంట్రోల్‌ సెంటర్‌ శిలాఫలకం వద్ద పూజలు చేసి, ప్రారంభించి, ఆ ప్రాంగణాన్ని పరిశీలించాడు. ఈ కార్యక్రమంలో మంత్రులు తలసాని శ్రీనివాస్‌ యాదవ్‌, వేముల ప్రశాంత్‌రెడ్డి, మల్లారెడ్డి, పోలీస్‌ హౌసింగ్‌ కార్పొరేషన్‌ చైర్మన్‌ కోలేటి దామోదర్‌, సీపీ సీవీ ఆనంద్‌, పలువురు ఎమ్మెల్యేలు, ఎమ్మెల్సీలు, పోలీస్‌ ఉన్నతాధికారులు పాల్గొన్నారు.<ref>{{Cite web|last=telugu|first=NT News|date=2022-08-04|title=పోలీస్‌ కమాండ్‌ కంట్రోల్‌ సెంటర్‌ను ప్రారంభించిన సీఎం కేసీఆర్‌|url=https://www.ntnews.com/telangana/cm-kcr-inaugurates-telangana-state-police-integrated-command-control-center-710945|archive-url=http://web.archive.org/web/20220804082353/https://www.ntnews.com/telangana/cm-kcr-inaugurates-telangana-state-police-integrated-command-control-center-710945|archive-date=2022-08-04|access-date=2022-08-04|website=Namasthe Telangana|language=te}}</ref> == నిర్మాణం == 7 ఎకరాల్లో 7 లక్షల చదరపు అడుగులకుపైగా విస్తీర్ణంలో 585 కోట్ల రూపాయలతో నిర్మించబడిన ఈ కమాండ్ సెంటర్ భవనంలోని నాలుగు బ్లాకుల్లో ఏ, బీ, సీ, డీ కమాండ్ అండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ టవర్లున్నాయి. టవర్-ఏ గ్రౌండ్ ఫ్లోర్ నుంచి 84.2 మీటర్ల ఎత్తు ఉండగా, టవర్-బీ, సీ, డీలు గ్రౌండ్ ఫ్లోర్ నుంచి 65.2 మీటర్ల ఎత్తులో నిర్మించబడ్డాయి. ఇందులో టవర్-ఏ అనేది ముఖ్యమైంది ఆఫీస్ బిల్డింగ్. హెలిప్యాడ్‌తో కలిపి జీ ప్లస్ 20 అంతస్తుల్లో ఈ టవర్-ఏ ను నిర్మించారు. ఇందులో రెండు అంతస్తుల పార్కింగ్ ఉంది. అలాగే ఓపెన్ ఆఫీస్ మీటింగ్ రూమ్స్ కాన్ఫరెన్స్ రూం క్యాబిన్లు కూడా ఉన్నాయి.<ref>{{Cite web|date=2022-01-30|title=భాగ్యనగర సిగలోకి మరో నగ.. త్వరలోనే ‘పోలీస్‌ కమాండ్‌ సెంటర్’ ప్రారంభం.. ప్రతి అంగుళం పరిధిలోకి..|url=https://telugu.samayam.com/telangana/hyderabad/telangana-police-command-control-centre-ready-to-start-in-february-month/articleshow/89216028.cms|archive-url=https://web.archive.org/web/20220130062426/https://telugu.samayam.com/telangana/hyderabad/telangana-police-command-control-centre-ready-to-start-in-february-month/articleshow/89216028.cms|archive-date=2022-01-30|access-date=2022-07-28|website=Samayam Telugu|language=te|url-status=live}}</ref> == ప్రజల సందర్శన == ఈ కమాండ్‌ కంట్రోల్‌ సెంటర్ ను చూడడానికి ప్రజలను కూడా అనుమతిస్తారు. ఇందుకు నియమిత ఛార్జీ వసూలు చేస్తారు. 19 అంతస్తులున్న ఈ భవనంలోని 14, 15 అంతస్తుల వరకు వెళ్ళేందుకు అధికారులు అనుమతిస్తారు. అక్కడినుండి హైదరాబాదు నగరాన్ని 360 డిగ్రీల కోణంలో చూడవచ్చు. అంతేకాకుండా ఆరో అంతస్తులోని కమాండ్‌ కంట్రోల్‌ కేంద్రానికి వెళ్ళి బయటనుండే పోలీసులు చేస్తున్న ఆపరేషన్‌ను వీక్షించేందుకూ అనుమతిని కూడా ఇస్తారు.<ref>{{Cite web|date=2022-07-24|title=Hyderabad Police: ప్రారంభానికి సిద్ధమైన కమాండ్‌ కంట్రోల్‌ సెంటర్.. ప్రజలకూ అనుమతి|url=https://telugu.samayam.com/telangana/hyderabad/hyderabad-police-command-control-center-will-open-on-4th-august/articleshow/93083939.cms|archive-url=https://web.archive.org/web/20220724155505/https://telugu.samayam.com/telangana/hyderabad/hyderabad-police-command-control-center-will-open-on-4th-august/articleshow/93083939.cms|archive-date=2022-07-24|access-date=2022-07-28|website=Samayam Telugu|language=te|url-status=live}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:తెలంగాణ ప్రభుత్వ నిర్మాణాలు]] [[వర్గం:తెలంగాణ పోలీసు]] [[వర్గం:2022 స్థాపితాలు]] dqpf1uy3i2nsvwx5nxgk1bg542agos7 3615083 3615061 2022-08-04T09:12:16Z Pranayraj1985 29393 Pranayraj1985, [[పోలీస్ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్]] పేజీని [[తెలంగాణ పోలీస్ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్]] కు తరలించారు: సరైన పేరు wikitext text/x-wiki {{Infobox government agency | agency_name = తెలంగాణ స్టేట్ పోలీస్ ఇంటిగ్రేటెడ్ కమాండ్ అండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ | motto = ఫ్రెండ్లీ పోలీస్ | picture = Police Command Control Centre.png | picture_width = | picture_caption = పోలీస్ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ భవనం | logo = | logo_width = 200 | logo_caption = | seal = | seal_width = 200 | seal_caption = | formed = {{Start date and years ago|2022|08|04}} | agency_type =ప్రభుత్వ | preceding1 = | jurisdiction = [[తెలంగాణ]] | headquarters = [[బంజారా హిల్స్|బంజారాహిల్స్]], [[హైదరాబాదు]], [[తెలంగాణ]] | coordinates = | employees = | budget = | chief1_name = [[మహ్మద్ మహమూద్ అలీ|మహమూద్ అలీ]] | chief1_position = రాష్ట్ర హోంమంత్రి | chief2_name = [[సీవీ ఆనంద్]] | chief2_position = హైదరాబాద్ నగర పోలీస్ కమిషనర్ | chief3_name = | chief3_position = | chief4_name = | chief4_position = | chief5_name = | chief5_position = | chief6_name = | chief6_position = | chief7_name = | chief7_position = | chief8_name = | chief8_position = | chief9_name = | chief9_position = | parent_agency = | parent_department = [[తెలంగాణ పోలీసు|తెలంగాణ పోలీస్]] | website = }} '''తెలంగాణ స్టేట్ పోలీస్ ఇంటిగ్రేటెడ్ కమాండ్ అండ్ కంట్రోల్ సెంటర్''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్ర [[రాజధాని]] [[హైదరాబాదు]]లోని [[బంజారా హిల్స్|బంజారాహిల్స్]] రోడ్ నంబ‌ర్ 12 ప్రాంతంలో 20 అంతస్తుల్లో నిర్మించిన భవనం.<ref>{{Cite web|last=Chronicle|first=Deccan|date=2022-07-26|title=Command Control Centre will be Hyderabad's third eye: C.V.Anand|url=https://www.deccanchronicle.com/nation/current-affairs/260722/countrys-first-command-control-centre-in-hyderabad-heres-whats-ins.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20220727071841/https://www.deccanchronicle.com/nation/current-affairs/260722/countrys-first-command-control-centre-in-hyderabad-heres-whats-ins.html|archive-date=2022-07-27|access-date=2022-07-28|website=Deccan Chronicle|language=en}}</ref> దేశంలోనే తొలిసారిగా అన్ని శాఖలను అనుసంధానం చేస్తూ అత్యాధునిక టెక్నాలజీతో నిర్మించబడిన ఇంటిగ్రేటెడ్ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ ఇది. ఏ సమయంలోనైనా, ఎక్కడైనా ఏం జరిగినా క్షణాల్లో పసిగట్టే ఆధునిక సాంకేతిక పరిజ్ఞానం ఈ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ ద్వారా ప్రజలకు అందుబాటులోకి రానుంది. ఈ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ 14వ అంతస్తు నుంచి చూస్తే, హైదరాబాద్ నగరం నలువైపులా కనిపిస్తుంది.<ref>{{Cite web|last=Telugu|first=ntv|date=2022-07-23|title=Police Command Control Center: పోలీస్ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ ప్రారంభానికి ముహూర్తం ఖరారు|url=https://ntvtelugu.com/telangana-news/police-commnand-control-center-will-innagurated-on-august-4th-203577.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20220723160238/https://ntvtelugu.com/telangana-news/police-commnand-control-center-will-innagurated-on-august-4th-203577.html|archive-date=2022-07-23|access-date=2022-07-28|website=NTV Telugu|language=te-IN}}</ref> కమాండ్ సెంటర్ భవనం 1,12,077 చదరపు కిలోమీటర్ల విస్తీర్ణాన్ని తన పరిధిలోకి తీసుకుంటూ తెలంగాణలోని ప్రతి అంగుళాన్ని 360 డిగ్రీల పోలీసు రాడార్‌తో పర్యవేక్షిస్తుంది.<ref>{{Cite web|last=Bandari|first=Pavan Kumar|date=2022-01-30|title=Telangana: Police Command Control Center in Hyderabad to be inaugurated in February|url=https://www.thehansindia.com/telangana/telangana-police-command-control-center-in-hyderabad-to-be-inaugurated-in-february-727014|archive-url=https://web.archive.org/web/20220130060137/https://www.thehansindia.com/telangana/telangana-police-command-control-center-in-hyderabad-to-be-inaugurated-in-february-727014|archive-date=2022-01-30|access-date=2022-07-28|website=www.thehansindia.com|language=en}}</ref> సెంటర్‌కు ఎడమ వైపున ఉన్న టవర్ ఎ, హైదరాబాద్ పోలీస్ కమిషనర్ కార్యాలయంతోపాటు పరిపాలనా విభాగాలను కలిగి ఉంటుంది. తెలంగాణలోని ప్రతి కెమెరాకు అందుబాటులో ఉండే రాష్ట్ర స్థాయి నిఘా కుడివైపున బి టవర్‌లో ఉంటుంది. షీ టీమ్స్, ఎమర్జెన్సీ రెస్పాన్స్ సంబంధిత ఏజెన్సీలు, హాక్ ఐ అసిస్టెన్స్, ట్రాఫిక్ కమాండ్ సెంటర్ కూడా టవర్‌లోనే ఉంటాయి. 2022 ఆగస్టు 4న రాష్ట్ర ముఖ్యమంత్రి [[కల్వకుంట్ల చంద్రశేఖరరావు|కల్వకుంట్ల చంద్రశేఖర్‌రావు]], ఈ సెంటర్ ను ప్రారంభించాడు. == శంకుస్థాపన == [[దస్త్రం:CM KCR lay the foundation stone for Police Command Control Centre-min.jpg|ఎడమ|thumb|పోలీస్ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ నిర్మాణానికి శంకుస్థాపన చేస్తున్న ముఖ్యమంత్రి కల్వకుంట్ల చంద్రశేఖర్ రావు, ఇతరులు]] 2015 నవంబరు 22న ముఖ్యమంత్రి [[కల్వకుంట్ల చంద్రశేఖరరావు|కల్వకుంట్ల చంద్రశేఖర్ రావు]] పోలీస్ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ నిర్మాణానికి శంకుస్థాపన చేసి, శిలాఫలకాన్ని ఆవిష్కరించాడు. ఈ కార్యక్రమంలో కేంద్ర మంత్రి [[బండారు దత్తాత్రేయ]], డిప్యూటీ సీఎం [[మహ్మద్ మహమూద్ అలీ|మహమూద్ అలీ]], వాణిజ్య పన్నుల శాఖ మంత్రి [[తలసాని శ్రీనివాస్ యాదవ్]], హైదరాబాద్ ఎంపీ [[అసదుద్దీన్ ఒవైసీ]], రాజ్యసభ ఎంపీలు [[వి.హనుమంతరావు|వి. హనుమంతరావు]], [[కే. కేశవరావు|కె. కేశవరావు]], ప్రభుత్వ ప్రధాన కార్యదర్శి రాజీవ్ శర్మ, హోంశాఖ కార్యదర్శి రాజీవ్ త్రివేది, ఇన్‌ఛార్జ్ డీజీపీ సుదీప్ లఖ్తాకియా, హైదరాబాద్ పోలీస్ కమిషనర్ [[ఎం. మహేందర్ రెడ్డి]] పాల్గొన్నారు.<ref>{{Cite web|date=2015-11-23|title=CM Assures Rs 700 Crore More for Police HQ, Command and Control Centre|url=https://www.newindianexpress.com/cities/hyderabad/2015/nov/23/CM-Assures-Rs-700-Crore-More-for-Police-HQ-Command-and-Control-Centre-846946.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20220729182839/https://www.newindianexpress.com/cities/hyderabad/2015/nov/23/CM-Assures-Rs-700-Crore-More-for-Police-HQ-Command-and-Control-Centre-846946.html|archive-date=2022-07-29|access-date=2022-07-29|website=The New Indian Express}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.thehindu.com/news/cities/Hyderabad/people-should-be-police-friendly-kcr/article7908219.ece|title=People should be police friendly: KCR|last=Reporter|first=Staff|date=2015-11-23|work=The Hindu|access-date=2022-07-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20151124150658/https://www.thehindu.com/news/cities/Hyderabad/people-should-be-police-friendly-kcr/article7908219.ece|archive-date=2015-11-24|language=en-IN|issn=0971-751X}}</ref> == ప్రారంభం == 2022 ఆగస్టు 4న కమాండ్‌ కంట్రోల్‌ సెంటర్‌ వద్దకు చేరుకున్న కేసీఆర్‌కు ద్విచక్ర వాహనాలతో పోలీసులు స్వాగతం పలికారు. అనంతరం హోంమంత్రి మహమూద్‌ అలీ, డీజీపీ మహేందర్‌రెడ్డి, సీఎస్‌ సోమేశ్‌కుమార్‌తో కలిసి పోలీసు సిబ్బంది నుంచి గౌరవ వందనం స్వీకరించాడు. ఆ తరువాత కమాండ్‌ కంట్రోల్‌ సెంటర్‌ శిలాఫలకం వద్ద పూజలు చేసి, ప్రారంభించి, ఆ ప్రాంగణాన్ని పరిశీలించాడు. ఈ కార్యక్రమంలో మంత్రులు తలసాని శ్రీనివాస్‌ యాదవ్‌, వేముల ప్రశాంత్‌రెడ్డి, మల్లారెడ్డి, పోలీస్‌ హౌసింగ్‌ కార్పొరేషన్‌ చైర్మన్‌ కోలేటి దామోదర్‌, సీపీ సీవీ ఆనంద్‌, పలువురు ఎమ్మెల్యేలు, ఎమ్మెల్సీలు, పోలీస్‌ ఉన్నతాధికారులు పాల్గొన్నారు.<ref>{{Cite web|last=telugu|first=NT News|date=2022-08-04|title=పోలీస్‌ కమాండ్‌ కంట్రోల్‌ సెంటర్‌ను ప్రారంభించిన సీఎం కేసీఆర్‌|url=https://www.ntnews.com/telangana/cm-kcr-inaugurates-telangana-state-police-integrated-command-control-center-710945|archive-url=http://web.archive.org/web/20220804082353/https://www.ntnews.com/telangana/cm-kcr-inaugurates-telangana-state-police-integrated-command-control-center-710945|archive-date=2022-08-04|access-date=2022-08-04|website=Namasthe Telangana|language=te}}</ref> == నిర్మాణం == 7 ఎకరాల్లో 7 లక్షల చదరపు అడుగులకుపైగా విస్తీర్ణంలో 585 కోట్ల రూపాయలతో నిర్మించబడిన ఈ కమాండ్ సెంటర్ భవనంలోని నాలుగు బ్లాకుల్లో ఏ, బీ, సీ, డీ కమాండ్ అండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ టవర్లున్నాయి. టవర్-ఏ గ్రౌండ్ ఫ్లోర్ నుంచి 84.2 మీటర్ల ఎత్తు ఉండగా, టవర్-బీ, సీ, డీలు గ్రౌండ్ ఫ్లోర్ నుంచి 65.2 మీటర్ల ఎత్తులో నిర్మించబడ్డాయి. ఇందులో టవర్-ఏ అనేది ముఖ్యమైంది ఆఫీస్ బిల్డింగ్. హెలిప్యాడ్‌తో కలిపి జీ ప్లస్ 20 అంతస్తుల్లో ఈ టవర్-ఏ ను నిర్మించారు. ఇందులో రెండు అంతస్తుల పార్కింగ్ ఉంది. అలాగే ఓపెన్ ఆఫీస్ మీటింగ్ రూమ్స్ కాన్ఫరెన్స్ రూం క్యాబిన్లు కూడా ఉన్నాయి.<ref>{{Cite web|date=2022-01-30|title=భాగ్యనగర సిగలోకి మరో నగ.. త్వరలోనే ‘పోలీస్‌ కమాండ్‌ సెంటర్’ ప్రారంభం.. ప్రతి అంగుళం పరిధిలోకి..|url=https://telugu.samayam.com/telangana/hyderabad/telangana-police-command-control-centre-ready-to-start-in-february-month/articleshow/89216028.cms|archive-url=https://web.archive.org/web/20220130062426/https://telugu.samayam.com/telangana/hyderabad/telangana-police-command-control-centre-ready-to-start-in-february-month/articleshow/89216028.cms|archive-date=2022-01-30|access-date=2022-07-28|website=Samayam Telugu|language=te|url-status=live}}</ref> == ప్రజల సందర్శన == ఈ కమాండ్‌ కంట్రోల్‌ సెంటర్ ను చూడడానికి ప్రజలను కూడా అనుమతిస్తారు. ఇందుకు నియమిత ఛార్జీ వసూలు చేస్తారు. 19 అంతస్తులున్న ఈ భవనంలోని 14, 15 అంతస్తుల వరకు వెళ్ళేందుకు అధికారులు అనుమతిస్తారు. అక్కడినుండి హైదరాబాదు నగరాన్ని 360 డిగ్రీల కోణంలో చూడవచ్చు. అంతేకాకుండా ఆరో అంతస్తులోని కమాండ్‌ కంట్రోల్‌ కేంద్రానికి వెళ్ళి బయటనుండే పోలీసులు చేస్తున్న ఆపరేషన్‌ను వీక్షించేందుకూ అనుమతిని కూడా ఇస్తారు.<ref>{{Cite web|date=2022-07-24|title=Hyderabad Police: ప్రారంభానికి సిద్ధమైన కమాండ్‌ కంట్రోల్‌ సెంటర్.. ప్రజలకూ అనుమతి|url=https://telugu.samayam.com/telangana/hyderabad/hyderabad-police-command-control-center-will-open-on-4th-august/articleshow/93083939.cms|archive-url=https://web.archive.org/web/20220724155505/https://telugu.samayam.com/telangana/hyderabad/hyderabad-police-command-control-center-will-open-on-4th-august/articleshow/93083939.cms|archive-date=2022-07-24|access-date=2022-07-28|website=Samayam Telugu|language=te|url-status=live}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:తెలంగాణ ప్రభుత్వ నిర్మాణాలు]] [[వర్గం:తెలంగాణ పోలీసు]] [[వర్గం:2022 స్థాపితాలు]] dqpf1uy3i2nsvwx5nxgk1bg542agos7 3615086 3615083 2022-08-04T09:12:45Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki {{Infobox government agency | agency_name = తెలంగాణ రాష్ట్ర పోలీస్ ఇంటిగ్రేటెడ్ కమాండ్ అండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ | motto = ఫ్రెండ్లీ పోలీస్ | picture = Police Command Control Centre.png | picture_width = | picture_caption = పోలీస్ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ భవనం | logo = | logo_width = 200 | logo_caption = | seal = | seal_width = 200 | seal_caption = | formed = {{Start date and years ago|2022|08|04}} | agency_type =ప్రభుత్వ | preceding1 = | jurisdiction = [[తెలంగాణ]] | headquarters = [[బంజారా హిల్స్|బంజారాహిల్స్]], [[హైదరాబాదు]], [[తెలంగాణ]] | coordinates = | employees = | budget = | chief1_name = [[మహ్మద్ మహమూద్ అలీ|మహమూద్ అలీ]] | chief1_position = రాష్ట్ర హోంమంత్రి | chief2_name = [[సీవీ ఆనంద్]] | chief2_position = హైదరాబాద్ నగర పోలీస్ కమిషనర్ | chief3_name = | chief3_position = | chief4_name = | chief4_position = | chief5_name = | chief5_position = | chief6_name = | chief6_position = | chief7_name = | chief7_position = | chief8_name = | chief8_position = | chief9_name = | chief9_position = | parent_agency = | parent_department = [[తెలంగాణ పోలీసు|తెలంగాణ పోలీస్]] | website = }} '''తెలంగాణ రాష్ట్ర పోలీస్ ఇంటిగ్రేటెడ్ కమాండ్ అండ్ కంట్రోల్ సెంటర్''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్ర [[రాజధాని]] [[హైదరాబాదు]]లోని [[బంజారా హిల్స్|బంజారాహిల్స్]] రోడ్ నంబ‌ర్ 12 ప్రాంతంలో 20 అంతస్తుల్లో నిర్మించిన భవనం.<ref>{{Cite web|last=Chronicle|first=Deccan|date=2022-07-26|title=Command Control Centre will be Hyderabad's third eye: C.V.Anand|url=https://www.deccanchronicle.com/nation/current-affairs/260722/countrys-first-command-control-centre-in-hyderabad-heres-whats-ins.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20220727071841/https://www.deccanchronicle.com/nation/current-affairs/260722/countrys-first-command-control-centre-in-hyderabad-heres-whats-ins.html|archive-date=2022-07-27|access-date=2022-07-28|website=Deccan Chronicle|language=en}}</ref> దేశంలోనే తొలిసారిగా అన్ని శాఖలను అనుసంధానం చేస్తూ అత్యాధునిక టెక్నాలజీతో నిర్మించబడిన ఇంటిగ్రేటెడ్ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ ఇది. ఏ సమయంలోనైనా, ఎక్కడైనా ఏం జరిగినా క్షణాల్లో పసిగట్టే ఆధునిక సాంకేతిక పరిజ్ఞానం ఈ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ ద్వారా ప్రజలకు అందుబాటులోకి రానుంది. ఈ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ 14వ అంతస్తు నుంచి చూస్తే, హైదరాబాద్ నగరం నలువైపులా కనిపిస్తుంది.<ref>{{Cite web|last=Telugu|first=ntv|date=2022-07-23|title=Police Command Control Center: పోలీస్ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ ప్రారంభానికి ముహూర్తం ఖరారు|url=https://ntvtelugu.com/telangana-news/police-commnand-control-center-will-innagurated-on-august-4th-203577.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20220723160238/https://ntvtelugu.com/telangana-news/police-commnand-control-center-will-innagurated-on-august-4th-203577.html|archive-date=2022-07-23|access-date=2022-07-28|website=NTV Telugu|language=te-IN}}</ref> కమాండ్ సెంటర్ భవనం 1,12,077 చదరపు కిలోమీటర్ల విస్తీర్ణాన్ని తన పరిధిలోకి తీసుకుంటూ తెలంగాణలోని ప్రతి అంగుళాన్ని 360 డిగ్రీల పోలీసు రాడార్‌తో పర్యవేక్షిస్తుంది.<ref>{{Cite web|last=Bandari|first=Pavan Kumar|date=2022-01-30|title=Telangana: Police Command Control Center in Hyderabad to be inaugurated in February|url=https://www.thehansindia.com/telangana/telangana-police-command-control-center-in-hyderabad-to-be-inaugurated-in-february-727014|archive-url=https://web.archive.org/web/20220130060137/https://www.thehansindia.com/telangana/telangana-police-command-control-center-in-hyderabad-to-be-inaugurated-in-february-727014|archive-date=2022-01-30|access-date=2022-07-28|website=www.thehansindia.com|language=en}}</ref> సెంటర్‌కు ఎడమ వైపున ఉన్న టవర్ ఎ, హైదరాబాద్ పోలీస్ కమిషనర్ కార్యాలయంతోపాటు పరిపాలనా విభాగాలను కలిగి ఉంటుంది. తెలంగాణలోని ప్రతి కెమెరాకు అందుబాటులో ఉండే రాష్ట్ర స్థాయి నిఘా కుడివైపున బి టవర్‌లో ఉంటుంది. షీ టీమ్స్, ఎమర్జెన్సీ రెస్పాన్స్ సంబంధిత ఏజెన్సీలు, హాక్ ఐ అసిస్టెన్స్, ట్రాఫిక్ కమాండ్ సెంటర్ కూడా టవర్‌లోనే ఉంటాయి. 2022 ఆగస్టు 4న రాష్ట్ర ముఖ్యమంత్రి [[కల్వకుంట్ల చంద్రశేఖరరావు|కల్వకుంట్ల చంద్రశేఖర్‌రావు]], ఈ సెంటర్ ను ప్రారంభించాడు. == శంకుస్థాపన == [[దస్త్రం:CM KCR lay the foundation stone for Police Command Control Centre-min.jpg|ఎడమ|thumb|పోలీస్ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ నిర్మాణానికి శంకుస్థాపన చేస్తున్న ముఖ్యమంత్రి కల్వకుంట్ల చంద్రశేఖర్ రావు, ఇతరులు]] 2015 నవంబరు 22న ముఖ్యమంత్రి [[కల్వకుంట్ల చంద్రశేఖరరావు|కల్వకుంట్ల చంద్రశేఖర్ రావు]] పోలీస్ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ నిర్మాణానికి శంకుస్థాపన చేసి, శిలాఫలకాన్ని ఆవిష్కరించాడు. ఈ కార్యక్రమంలో కేంద్ర మంత్రి [[బండారు దత్తాత్రేయ]], డిప్యూటీ సీఎం [[మహ్మద్ మహమూద్ అలీ|మహమూద్ అలీ]], వాణిజ్య పన్నుల శాఖ మంత్రి [[తలసాని శ్రీనివాస్ యాదవ్]], హైదరాబాద్ ఎంపీ [[అసదుద్దీన్ ఒవైసీ]], రాజ్యసభ ఎంపీలు [[వి.హనుమంతరావు|వి. హనుమంతరావు]], [[కే. కేశవరావు|కె. కేశవరావు]], ప్రభుత్వ ప్రధాన కార్యదర్శి రాజీవ్ శర్మ, హోంశాఖ కార్యదర్శి రాజీవ్ త్రివేది, ఇన్‌ఛార్జ్ డీజీపీ సుదీప్ లఖ్తాకియా, హైదరాబాద్ పోలీస్ కమిషనర్ [[ఎం. మహేందర్ రెడ్డి]] పాల్గొన్నారు.<ref>{{Cite web|date=2015-11-23|title=CM Assures Rs 700 Crore More for Police HQ, Command and Control Centre|url=https://www.newindianexpress.com/cities/hyderabad/2015/nov/23/CM-Assures-Rs-700-Crore-More-for-Police-HQ-Command-and-Control-Centre-846946.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20220729182839/https://www.newindianexpress.com/cities/hyderabad/2015/nov/23/CM-Assures-Rs-700-Crore-More-for-Police-HQ-Command-and-Control-Centre-846946.html|archive-date=2022-07-29|access-date=2022-07-29|website=The New Indian Express}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.thehindu.com/news/cities/Hyderabad/people-should-be-police-friendly-kcr/article7908219.ece|title=People should be police friendly: KCR|last=Reporter|first=Staff|date=2015-11-23|work=The Hindu|access-date=2022-07-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20151124150658/https://www.thehindu.com/news/cities/Hyderabad/people-should-be-police-friendly-kcr/article7908219.ece|archive-date=2015-11-24|language=en-IN|issn=0971-751X}}</ref> == ప్రారంభం == 2022 ఆగస్టు 4న కమాండ్‌ కంట్రోల్‌ సెంటర్‌ వద్దకు చేరుకున్న కేసీఆర్‌కు ద్విచక్ర వాహనాలతో పోలీసులు స్వాగతం పలికారు. అనంతరం హోంమంత్రి మహమూద్‌ అలీ, డీజీపీ మహేందర్‌రెడ్డి, సీఎస్‌ సోమేశ్‌కుమార్‌తో కలిసి పోలీసు సిబ్బంది నుంచి గౌరవ వందనం స్వీకరించాడు. ఆ తరువాత కమాండ్‌ కంట్రోల్‌ సెంటర్‌ శిలాఫలకం వద్ద పూజలు చేసి, ప్రారంభించి, ఆ ప్రాంగణాన్ని పరిశీలించాడు. ఈ కార్యక్రమంలో మంత్రులు తలసాని శ్రీనివాస్‌ యాదవ్‌, వేముల ప్రశాంత్‌రెడ్డి, మల్లారెడ్డి, పోలీస్‌ హౌసింగ్‌ కార్పొరేషన్‌ చైర్మన్‌ కోలేటి దామోదర్‌, సీపీ సీవీ ఆనంద్‌, పలువురు ఎమ్మెల్యేలు, ఎమ్మెల్సీలు, పోలీస్‌ ఉన్నతాధికారులు పాల్గొన్నారు.<ref>{{Cite web|last=telugu|first=NT News|date=2022-08-04|title=పోలీస్‌ కమాండ్‌ కంట్రోల్‌ సెంటర్‌ను ప్రారంభించిన సీఎం కేసీఆర్‌|url=https://www.ntnews.com/telangana/cm-kcr-inaugurates-telangana-state-police-integrated-command-control-center-710945|archive-url=http://web.archive.org/web/20220804082353/https://www.ntnews.com/telangana/cm-kcr-inaugurates-telangana-state-police-integrated-command-control-center-710945|archive-date=2022-08-04|access-date=2022-08-04|website=Namasthe Telangana|language=te}}</ref> == నిర్మాణం == 7 ఎకరాల్లో 7 లక్షల చదరపు అడుగులకుపైగా విస్తీర్ణంలో 585 కోట్ల రూపాయలతో నిర్మించబడిన ఈ కమాండ్ సెంటర్ భవనంలోని నాలుగు బ్లాకుల్లో ఏ, బీ, సీ, డీ కమాండ్ అండ్ కంట్రోల్ సెంటర్ టవర్లున్నాయి. టవర్-ఏ గ్రౌండ్ ఫ్లోర్ నుంచి 84.2 మీటర్ల ఎత్తు ఉండగా, టవర్-బీ, సీ, డీలు గ్రౌండ్ ఫ్లోర్ నుంచి 65.2 మీటర్ల ఎత్తులో నిర్మించబడ్డాయి. ఇందులో టవర్-ఏ అనేది ముఖ్యమైంది ఆఫీస్ బిల్డింగ్. హెలిప్యాడ్‌తో కలిపి జీ ప్లస్ 20 అంతస్తుల్లో ఈ టవర్-ఏ ను నిర్మించారు. ఇందులో రెండు అంతస్తుల పార్కింగ్ ఉంది. అలాగే ఓపెన్ ఆఫీస్ మీటింగ్ రూమ్స్ కాన్ఫరెన్స్ రూం క్యాబిన్లు కూడా ఉన్నాయి.<ref>{{Cite web|date=2022-01-30|title=భాగ్యనగర సిగలోకి మరో నగ.. త్వరలోనే ‘పోలీస్‌ కమాండ్‌ సెంటర్’ ప్రారంభం.. ప్రతి అంగుళం పరిధిలోకి..|url=https://telugu.samayam.com/telangana/hyderabad/telangana-police-command-control-centre-ready-to-start-in-february-month/articleshow/89216028.cms|archive-url=https://web.archive.org/web/20220130062426/https://telugu.samayam.com/telangana/hyderabad/telangana-police-command-control-centre-ready-to-start-in-february-month/articleshow/89216028.cms|archive-date=2022-01-30|access-date=2022-07-28|website=Samayam Telugu|language=te|url-status=live}}</ref> == ప్రజల సందర్శన == ఈ కమాండ్‌ కంట్రోల్‌ సెంటర్ ను చూడడానికి ప్రజలను కూడా అనుమతిస్తారు. ఇందుకు నియమిత ఛార్జీ వసూలు చేస్తారు. 19 అంతస్తులున్న ఈ భవనంలోని 14, 15 అంతస్తుల వరకు వెళ్ళేందుకు అధికారులు అనుమతిస్తారు. అక్కడినుండి హైదరాబాదు నగరాన్ని 360 డిగ్రీల కోణంలో చూడవచ్చు. అంతేకాకుండా ఆరో అంతస్తులోని కమాండ్‌ కంట్రోల్‌ కేంద్రానికి వెళ్ళి బయటనుండే పోలీసులు చేస్తున్న ఆపరేషన్‌ను వీక్షించేందుకూ అనుమతిని కూడా ఇస్తారు.<ref>{{Cite web|date=2022-07-24|title=Hyderabad Police: ప్రారంభానికి సిద్ధమైన కమాండ్‌ కంట్రోల్‌ సెంటర్.. ప్రజలకూ అనుమతి|url=https://telugu.samayam.com/telangana/hyderabad/hyderabad-police-command-control-center-will-open-on-4th-august/articleshow/93083939.cms|archive-url=https://web.archive.org/web/20220724155505/https://telugu.samayam.com/telangana/hyderabad/hyderabad-police-command-control-center-will-open-on-4th-august/articleshow/93083939.cms|archive-date=2022-07-24|access-date=2022-07-28|website=Samayam Telugu|language=te|url-status=live}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:తెలంగాణ ప్రభుత్వ నిర్మాణాలు]] [[వర్గం:తెలంగాణ పోలీసు]] [[వర్గం:2022 స్థాపితాలు]] c9k7bs1vuqd6lzwlqslh3lkhgolrykl 0 355025 3614835 3614335 2022-08-03T18:27:47Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki '''రఘుబీర్ యాదవ్''' (జననం 25 జూన్ 1950) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన టెలివిజన్‌, సినిమా నటుడు, సంగీత దర్శకుడు, గాయకుడు, సెట్ డిజైనర్. ఆయన 1985లో మస్సే సాహిబ్ సినిమాతో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి ఆ సినిమాలో ప్రధాన పాత్రలో నటించాడు. మస్సే సాహిబ్ సినిమాలో నటనకు గాను 1987లో 11వ ఇంటర్నేషనల్ ఫిల్మ్ ఫెస్టివల్ ఆఫ్ ఇండియా లో ఫిప్రెస్కీ క్రిటిక్స్ అవార్డు, వెనిస్ ఫిల్మ్ ఫెస్టివల్, 1986 ఇఫి ఉత్తమ నటుడిగా రెండు అంతర్జాతీయ అవార్డులను అందుకున్నాడు. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|0944834}} jt4pnwzy41zb2n8jayo9k4ahekz49vz 3614836 3614835 2022-08-03T18:28:48Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki '''రఘుబీర్ యాదవ్''' (జననం 25 జూన్ 1950) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన టెలివిజన్‌, సినిమా నటుడు, సంగీత దర్శకుడు, గాయకుడు, సెట్ డిజైనర్. ఆయన 1985లో మస్సే సాహిబ్ సినిమాతో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి ఆ సినిమాలో ప్రధాన పాత్రలో నటించాడు<ref>{{Cite web|title=Raghubir Yadav returns in a new avatar – The Hindu<!-- Bot generated title -->|url=http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-newdelhi/raghubir-yadav-returns-in-a-new-avatar/article2806726.ece|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20140222015445/http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-newdelhi/raghubir-yadav-returns-in-a-new-avatar/article2806726.ece|archive-date=22 February 2014|access-date=4 February 2014}}</ref> <ref>{{Cite web|title=My first break – Raghuvir Yadav – The Hindu<!-- Bot generated title -->|url=http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-features/tp-fridayreview/my-first-break-raghuvir-yadav/article660241.ece|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20140222015442/http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-features/tp-fridayreview/my-first-break-raghuvir-yadav/article660241.ece|archive-date=22 February 2014|access-date=4 February 2014}}</ref>. మస్సే సాహిబ్ సినిమాలో నటనకు గాను 1987లో 11వ ఇంటర్నేషనల్ ఫిల్మ్ ఫెస్టివల్ ఆఫ్ ఇండియా లో ఫిప్రెస్కీ క్రిటిక్స్ అవార్డు, వెనిస్ ఫిల్మ్ ఫెస్టివల్, 1986 ఇఫి ఉత్తమ నటుడిగా రెండు అంతర్జాతీయ అవార్డులను అందుకున్నాడు.<ref name="autogenerated1">{{Cite news|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-11-21/patna/28093596_1_raghubir-yadav-venice-film-festival-guru-dutt|title=Mungerilal's dreams turn sour|work=[[The Times of India]]|access-date=21 November 2009|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20110909121812/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-11-21/patna/28093596_1_raghubir-yadav-venice-film-festival-guru-dutt|archive-date=9 September 2011}}</ref> ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|0944834}} ly2mmv8ycj8twg5rgihu123ejyqkn7c 3614837 3614836 2022-08-03T18:29:37Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki '''రఘుబీర్ యాదవ్''' (జననం 25 జూన్ 1950) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన టెలివిజన్‌, సినిమా నటుడు, సంగీత దర్శకుడు, గాయకుడు, సెట్ డిజైనర్. ఆయన 1985లో మస్సే సాహిబ్ సినిమాతో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి ఆ సినిమాలో ప్రధాన పాత్రలో నటించాడు<ref>{{Cite web|title=Raghubir Yadav returns in a new avatar – The Hindu<!-- Bot generated title -->|url=http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-newdelhi/raghubir-yadav-returns-in-a-new-avatar/article2806726.ece|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20140222015445/http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-newdelhi/raghubir-yadav-returns-in-a-new-avatar/article2806726.ece|archive-date=22 February 2014|access-date=4 February 2014}}</ref> <ref>{{Cite web|title=My first break – Raghuvir Yadav – The Hindu<!-- Bot generated title -->|url=http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-features/tp-fridayreview/my-first-break-raghuvir-yadav/article660241.ece|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20140222015442/http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-features/tp-fridayreview/my-first-break-raghuvir-yadav/article660241.ece|archive-date=22 February 2014|access-date=4 February 2014}}</ref>. మస్సే సాహిబ్ సినిమాలో నటనకు గాను 1987లో 11వ ఇంటర్నేషనల్ ఫిల్మ్ ఫెస్టివల్ ఆఫ్ ఇండియా లో ఫిప్రెస్కీ క్రిటిక్స్ అవార్డు, వెనిస్ ఫిల్మ్ ఫెస్టివల్, 1986 ఇఫి ఉత్తమ నటుడిగా రెండు అంతర్జాతీయ అవార్డులను అందుకున్నాడు.<ref name="autogenerated1">{{Cite news|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-11-21/patna/28093596_1_raghubir-yadav-venice-film-festival-guru-dutt|title=Mungerilal's dreams turn sour|work=[[The Times of India]]|access-date=21 November 2009|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20110909121812/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-11-21/patna/28093596_1_raghubir-yadav-venice-film-festival-guru-dutt|archive-date=9 September 2011}}</ref> == సినిమాలు == == వెబ్ సిరీస్ == ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|0944834}} idy81auug9jil2tzqntacimyyx6d9ij 3614838 3614837 2022-08-03T18:35:56Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* సినిమాలు */ wikitext text/x-wiki '''రఘుబీర్ యాదవ్''' (జననం 25 జూన్ 1950) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన టెలివిజన్‌, సినిమా నటుడు, సంగీత దర్శకుడు, గాయకుడు, సెట్ డిజైనర్. ఆయన 1985లో మస్సే సాహిబ్ సినిమాతో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి ఆ సినిమాలో ప్రధాన పాత్రలో నటించాడు<ref>{{Cite web|title=Raghubir Yadav returns in a new avatar – The Hindu<!-- Bot generated title -->|url=http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-newdelhi/raghubir-yadav-returns-in-a-new-avatar/article2806726.ece|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20140222015445/http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-newdelhi/raghubir-yadav-returns-in-a-new-avatar/article2806726.ece|archive-date=22 February 2014|access-date=4 February 2014}}</ref> <ref>{{Cite web|title=My first break – Raghuvir Yadav – The Hindu<!-- Bot generated title -->|url=http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-features/tp-fridayreview/my-first-break-raghuvir-yadav/article660241.ece|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20140222015442/http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-features/tp-fridayreview/my-first-break-raghuvir-yadav/article660241.ece|archive-date=22 February 2014|access-date=4 February 2014}}</ref>. మస్సే సాహిబ్ సినిమాలో నటనకు గాను 1987లో 11వ ఇంటర్నేషనల్ ఫిల్మ్ ఫెస్టివల్ ఆఫ్ ఇండియా లో ఫిప్రెస్కీ క్రిటిక్స్ అవార్డు, వెనిస్ ఫిల్మ్ ఫెస్టివల్, 1986 ఇఫి ఉత్తమ నటుడిగా రెండు అంతర్జాతీయ అవార్డులను అందుకున్నాడు.<ref name="autogenerated1">{{Cite news|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-11-21/patna/28093596_1_raghubir-yadav-venice-film-festival-guru-dutt|title=Mungerilal's dreams turn sour|work=[[The Times of India]]|access-date=21 November 2009|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20110909121812/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-11-21/patna/28093596_1_raghubir-yadav-venice-film-festival-guru-dutt|archive-date=9 September 2011}}</ref> == సినిమాలు == {| class="wikitable" |సంవత్సరం |సినిమా |పాత్ర |డైరెక్టర్(లు) |గమనికలు |రెఫ్ (లు) |- |1985 |మాస్సే సాహిబ్ |ఫ్రాన్సిస్ మాస్సే |ప్రదీప్ కృష్ణ | | |- | rowspan="2" |1988 |సలాం బాంబే! |చిల్లమ్ |[[మీరా నాయర్]] | | |- |ఇన్ విచ్ అన్నీ గివ్స్ ఇట్ దోస్ వన్స్ | |ప్రదీప్ కృష్ణ | | |- |1990 |దిశా | |[[సాయి పరాంజపే|సాయి పరంజపే]] | | |- |1991 |కస్బా | |కుమార్ షహానీ | | |- | rowspan="4" |1992 |ఎలక్ట్రిక్  మూన్ |బోల్టు |ప్రదీప్ కృష్ణ | | |- |ఆస్మాన్ సే గిరా | |పంకజ్ పరాశర్ | | |- |ధారవి | |సుధీర్ మిశ్రా | | |- |కుబి మత్తు ఇయాల | |సదానంద్ సువర్ణ |[[కన్నడ భాష|కన్నడ సినిమా]] | |- | rowspan="5" |1993 |రుడాలి |వయోజన బుధువా |కల్పనా లజ్మీ | | |- |మాయా మేంసాబ్ | |కేతన్ మెహతా | | |- |పపీహ |బిచ్చువా |[[సాయి పరాంజపే|సాయి పరంజపే]] | | |- |సూరజ్ కా సత్వన్ ఘోడా |వ్యాఖ్యాత - మానిక్ ముల్లా స్నేహితుడు |[[శ్యామ్ బెనగళ్|శ్యామ్ బెనగల్]] | | |- |చోర్ ఔర్ చంద్ |హీరో |పవన్ కౌల్ | | |- | rowspan="4" |1994 |[[బాండిట్ క్వీన్|బందిపోటు రాణి]] |మధో |శేఖర్ కపూర్ | | |- |1942: ఎ లవ్ స్టోరీ |మున్నా |విధు వినోద్ చోప్రా | | |- |సర్దార్ | |కేతన్ మెహతా | | |- |ఉధార్ కి జిందగీ | |కేవీ రాజు | | |- |1995 |దుష్మణి |రఘు |బంటీ సూర్మ | | |- |1996 |ఖామోషి: ది మ్యూజికల్ |విల్లీ |[[సంజయ్ లీలా భన్సాలీ|సంజయ్ లీలా బన్సాలీ]] | | |- | rowspan="2" |1997 |సాజ్ | |[[సాయి పరాంజపే|సాయి పరంజపే]] | | |- |దాము |బెంగాలీ సినిమా |రాజా సేన్ | | |- | rowspan="3" |1998 |రుయ్ కా భోజ్ | |సుభాష్ అగర్వాల్ | | |- |దిల్ సే.. |శుక్లాజీ AIR మేనేజర్ |[[మణిరత్నం]] | | |- |X-జోన్ | | | | |- | rowspan="2" |1999 |షహీద్-ఇ-మొహబ్బత్ |రంజానీ (మానసిక వికలాంగురాలు) |మనోజ్ పంజ్, షమీమ్ అరా | | |- |[[సమర్]] | |[[శ్యామ్ బెనగళ్|శ్యామ్ బెనగల్]] | | |- | rowspan="2" |2000 |తార్కీబ్ |నైన్సుఖ్ (అంధుల దుకాణదారుడు) |ఎస్మాయీల్ ష్రాఫ్ | | |- |బావందర్ |సోహన్ (సాన్వ్రీ భర్త) |జగ్ ముంద్రా | | |- | rowspan="2" |2001 |లగాన్ |భూరా (సీమర్), పౌల్ట్రీ రైతు |అశుతోష్ గోవారికర్ | | |- |[[అశోక]] |మౌర్య సైనికుడు |[[సంతోష్ శివన్]] | | |- | rowspan="4" |2002 |యథార్థ్ | |రాజేష్ సేథ్ | | |- |తుమ్ సే అచ్ఛా కౌన్ హై |మాంటో |దీపక్ ఆనంద్ | | |- |కుచ్ తుమ్ కహో కుచ్ హమ్ కహేం |చతుర్వేది |కె. రవిశంకర్ | | |- |అగ్ని వర్ష |యాక్టర్ మేనేజర్ (సూత్రధార్) |అర్జున్ సజ్నాని | | |- | rowspan="4" |2003 |ఆంచ్ |చిల్కోనా |రాజేష్ కుమార్ సింగ్ | | |- |దర్నా మన హై |దయాశంకర్ పాండే (ఉపాధ్యాయుడు) |ప్రవాల్ రామన్ | | |- |కహాన్ హో తుమ్ | |విజయ్ కుమార్ | | |- |రాస్తా |తాయార్ దా (నీల్ స్నేహితుడు) |బ్రత్యా బసు |బెంగాలీ సినిమా | |- | rowspan="3" |2004 |మీనాక్సీ: ఎ టేల్ ఆఫ్ త్రీ సిటీస్ |నవాబు |[[ఎం.ఎఫ్. హుసేన్|MF హుస్సేన్]] | | |- |గయాబ్ |విష్ణు తండ్రి |ప్రవల్ రామన్ | | |- |దీవార్ |జాటా |మిలన్ లుథ్రియా | | |- |2005 |వాటర్ |గులాబీ |దీపా మెహతా | | |- |2006 |ఆంథోనీ కౌన్ హై? |రఘువు |రాజ్ కౌశల్ | | |- |2007 |ఆజా నాచ్లే |డాక్టర్ సాబ్ |అనిల్ మెహతా | | |- |2008 |ఫిరాక్ |కరీం |[[నందితా దాస్]] | | |- | rowspan="3" |2009 |డిల్లీ 6 | |[[రాకేశ్ ఓంప్రకాశ్ మెహ్రా|రాకేష్ ఓంప్రకాష్ మెహ్రా]] | | |- |యే ఖులా ఆస్మాన్ |రోహిత్ నయ్యర్ |గీతాంజలి సిన్హా | | |- |థాంక్స్ మా |ప్యూన్ |ఇర్ఫాన్ కమల్ | | |- |2010 |పీప్లీ లైవ్ |బుధియా |అనూషా రిజ్వీ | | |- |2011 |[[డియర్ ఫ్రెండ్ హిట్లర్|గాంధీ టు హిట్లర్]] |[[అడాల్ఫ్ హిట్లర్]] |రాకేష్ రంజన్ కుమార్ | | |- | rowspan="3" |2012 |ఆలాప్ | |మనీష్ మాణిక్‌పురి | | |- |8:08 ఎర్ బొంగాన్ లోకల్ |ఒక రిక్షా పుల్లర్ |దేబాదిత్య బందోపాధ్యాయ |బెంగాలీ సినిమా | |- |మారీడ్ 2 అమెరికా |రఘు |దిలీప్ శంకర్ | | |- | rowspan="2" |2013 |[[మిణుగురులు]] | |అయోధ్యకుమార్ | | |- |క్లబ్ 60 |మను భాయ్ |సంజయ్ త్రిపాఠి | | |- | rowspan="3" |2015 |పికు |డాక్టర్ శ్రీవాస్తవ |షూజిత్ సర్కార్ | | |- |ది సైలెన్స్ | |గజేంద్ర అహిరే |(మరాఠీ, హిందీ) | |- |మేను ఏక్ లడ్కీ చాహియే | | | | |- | rowspan="3" |2017 |భూరి |ధనుా |జస్బీర్ భాటి | | |- |న్యూటన్ |లోకనాథ్ |అమిత్ వి మసుర్కర్ | | |- |మాంటోస్తాన్ |సిరాజుద్దీన్ |రహత్ కజ్మీ | | |- | rowspan="3" |2018 |సూయి ధాగా |మౌజీ తండ్రి |శరత్ కటారియా | | |- |లవ్ పర్ స్క్వేర్ ఫుట్ |భాస్కర్ చతుర్వేది |ఆనంద్ తివారీ |నెట్‌ఫ్లిక్స్‌లో విడుదలైంది | |- |జిలేబీ తినడానికి గుర్రాన్ని తీసుకెళ్లడం |ఛదమి |అనామికా హక్సర్ | | |- | rowspan="4" |2019 |రోమియో అక్బర్ వాల్టర్ |ముదస్సర్ |రాబీ గ్రేవాల్ | | |- |ఆధార్ | |సుమన్ ఘోష్ | | |- |జాక్వెలిన్ ఐ యామ్ కమింగ్ |కాశీ తివారీ |బాంటీ దూబే | | |- |మేక్ ఇన్ ఇండియా (చిత్రం) |ముఖియా జీ |BK సింగ్, సురీందర్ యాదవ్ | | |- |2020 |ఘూమ్కేతు |దద్దా |పుష్పేంద్ర మిశ్రా |ZEE5లో విడుదలైంది | |- | rowspan="4" |2021 |జామున్ |జామున్ ప్రసాద్ |గౌరవ్ మెహ్రా |ఎరోస్ నౌ | |- |పాగ్లైట్ |పప్పు గిరి |ఉమేష్ బిస్త్ |నెట్‌ఫ్లిక్స్ | |- |సందీప్ ఔర్ పింకీ ఫరార్ |మామ |దిబాకర్ బెనర్జీ |ప్రధాన వీడియో | |- |చెహ్రే |హరియా జాతవ్ |రూమీ జాఫ్రీ | | |- |2022 |జగ్గు కి లాల్టెన్ |జగ్గు |విపిన్ కపూర్ | | |} == వెబ్ సిరీస్ == ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|0944834}} 5mtnuy8f9xrjmzsxwgk7b9htftohizw 3614841 3614838 2022-08-03T18:37:40Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 [[వర్గం:భారతీయ సినిమా నటులు]] ను చేర్చారు (హాట్‌కేట్ ఉపయోగించి) wikitext text/x-wiki '''రఘుబీర్ యాదవ్''' (జననం 25 జూన్ 1950) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన టెలివిజన్‌, సినిమా నటుడు, సంగీత దర్శకుడు, గాయకుడు, సెట్ డిజైనర్. ఆయన 1985లో మస్సే సాహిబ్ సినిమాతో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి ఆ సినిమాలో ప్రధాన పాత్రలో నటించాడు<ref>{{Cite web|title=Raghubir Yadav returns in a new avatar – The Hindu<!-- Bot generated title -->|url=http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-newdelhi/raghubir-yadav-returns-in-a-new-avatar/article2806726.ece|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20140222015445/http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-newdelhi/raghubir-yadav-returns-in-a-new-avatar/article2806726.ece|archive-date=22 February 2014|access-date=4 February 2014}}</ref> <ref>{{Cite web|title=My first break – Raghuvir Yadav – The Hindu<!-- Bot generated title -->|url=http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-features/tp-fridayreview/my-first-break-raghuvir-yadav/article660241.ece|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20140222015442/http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-features/tp-fridayreview/my-first-break-raghuvir-yadav/article660241.ece|archive-date=22 February 2014|access-date=4 February 2014}}</ref>. మస్సే సాహిబ్ సినిమాలో నటనకు గాను 1987లో 11వ ఇంటర్నేషనల్ ఫిల్మ్ ఫెస్టివల్ ఆఫ్ ఇండియా లో ఫిప్రెస్కీ క్రిటిక్స్ అవార్డు, వెనిస్ ఫిల్మ్ ఫెస్టివల్, 1986 ఇఫి ఉత్తమ నటుడిగా రెండు అంతర్జాతీయ అవార్డులను అందుకున్నాడు.<ref name="autogenerated1">{{Cite news|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-11-21/patna/28093596_1_raghubir-yadav-venice-film-festival-guru-dutt|title=Mungerilal's dreams turn sour|work=[[The Times of India]]|access-date=21 November 2009|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20110909121812/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-11-21/patna/28093596_1_raghubir-yadav-venice-film-festival-guru-dutt|archive-date=9 September 2011}}</ref> == సినిమాలు == {| class="wikitable" |సంవత్సరం |సినిమా |పాత్ర |డైరెక్టర్(లు) |గమనికలు |రెఫ్ (లు) |- |1985 |మాస్సే సాహిబ్ |ఫ్రాన్సిస్ మాస్సే |ప్రదీప్ కృష్ణ | | |- | rowspan="2" |1988 |సలాం బాంబే! |చిల్లమ్ |[[మీరా నాయర్]] | | |- |ఇన్ విచ్ అన్నీ గివ్స్ ఇట్ దోస్ వన్స్ | |ప్రదీప్ కృష్ణ | | |- |1990 |దిశా | |[[సాయి పరాంజపే|సాయి పరంజపే]] | | |- |1991 |కస్బా | |కుమార్ షహానీ | | |- | rowspan="4" |1992 |ఎలక్ట్రిక్  మూన్ |బోల్టు |ప్రదీప్ కృష్ణ | | |- |ఆస్మాన్ సే గిరా | |పంకజ్ పరాశర్ | | |- |ధారవి | |సుధీర్ మిశ్రా | | |- |కుబి మత్తు ఇయాల | |సదానంద్ సువర్ణ |[[కన్నడ భాష|కన్నడ సినిమా]] | |- | rowspan="5" |1993 |రుడాలి |వయోజన బుధువా |కల్పనా లజ్మీ | | |- |మాయా మేంసాబ్ | |కేతన్ మెహతా | | |- |పపీహ |బిచ్చువా |[[సాయి పరాంజపే|సాయి పరంజపే]] | | |- |సూరజ్ కా సత్వన్ ఘోడా |వ్యాఖ్యాత - మానిక్ ముల్లా స్నేహితుడు |[[శ్యామ్ బెనగళ్|శ్యామ్ బెనగల్]] | | |- |చోర్ ఔర్ చంద్ |హీరో |పవన్ కౌల్ | | |- | rowspan="4" |1994 |[[బాండిట్ క్వీన్|బందిపోటు రాణి]] |మధో |శేఖర్ కపూర్ | | |- |1942: ఎ లవ్ స్టోరీ |మున్నా |విధు వినోద్ చోప్రా | | |- |సర్దార్ | |కేతన్ మెహతా | | |- |ఉధార్ కి జిందగీ | |కేవీ రాజు | | |- |1995 |దుష్మణి |రఘు |బంటీ సూర్మ | | |- |1996 |ఖామోషి: ది మ్యూజికల్ |విల్లీ |[[సంజయ్ లీలా భన్సాలీ|సంజయ్ లీలా బన్సాలీ]] | | |- | rowspan="2" |1997 |సాజ్ | |[[సాయి పరాంజపే|సాయి పరంజపే]] | | |- |దాము |బెంగాలీ సినిమా |రాజా సేన్ | | |- | rowspan="3" |1998 |రుయ్ కా భోజ్ | |సుభాష్ అగర్వాల్ | | |- |దిల్ సే.. |శుక్లాజీ AIR మేనేజర్ |[[మణిరత్నం]] | | |- |X-జోన్ | | | | |- | rowspan="2" |1999 |షహీద్-ఇ-మొహబ్బత్ |రంజానీ (మానసిక వికలాంగురాలు) |మనోజ్ పంజ్, షమీమ్ అరా | | |- |[[సమర్]] | |[[శ్యామ్ బెనగళ్|శ్యామ్ బెనగల్]] | | |- | rowspan="2" |2000 |తార్కీబ్ |నైన్సుఖ్ (అంధుల దుకాణదారుడు) |ఎస్మాయీల్ ష్రాఫ్ | | |- |బావందర్ |సోహన్ (సాన్వ్రీ భర్త) |జగ్ ముంద్రా | | |- | rowspan="2" |2001 |లగాన్ |భూరా (సీమర్), పౌల్ట్రీ రైతు |అశుతోష్ గోవారికర్ | | |- |[[అశోక]] |మౌర్య సైనికుడు |[[సంతోష్ శివన్]] | | |- | rowspan="4" |2002 |యథార్థ్ | |రాజేష్ సేథ్ | | |- |తుమ్ సే అచ్ఛా కౌన్ హై |మాంటో |దీపక్ ఆనంద్ | | |- |కుచ్ తుమ్ కహో కుచ్ హమ్ కహేం |చతుర్వేది |కె. రవిశంకర్ | | |- |అగ్ని వర్ష |యాక్టర్ మేనేజర్ (సూత్రధార్) |అర్జున్ సజ్నాని | | |- | rowspan="4" |2003 |ఆంచ్ |చిల్కోనా |రాజేష్ కుమార్ సింగ్ | | |- |దర్నా మన హై |దయాశంకర్ పాండే (ఉపాధ్యాయుడు) |ప్రవాల్ రామన్ | | |- |కహాన్ హో తుమ్ | |విజయ్ కుమార్ | | |- |రాస్తా |తాయార్ దా (నీల్ స్నేహితుడు) |బ్రత్యా బసు |బెంగాలీ సినిమా | |- | rowspan="3" |2004 |మీనాక్సీ: ఎ టేల్ ఆఫ్ త్రీ సిటీస్ |నవాబు |[[ఎం.ఎఫ్. హుసేన్|MF హుస్సేన్]] | | |- |గయాబ్ |విష్ణు తండ్రి |ప్రవల్ రామన్ | | |- |దీవార్ |జాటా |మిలన్ లుథ్రియా | | |- |2005 |వాటర్ |గులాబీ |దీపా మెహతా | | |- |2006 |ఆంథోనీ కౌన్ హై? |రఘువు |రాజ్ కౌశల్ | | |- |2007 |ఆజా నాచ్లే |డాక్టర్ సాబ్ |అనిల్ మెహతా | | |- |2008 |ఫిరాక్ |కరీం |[[నందితా దాస్]] | | |- | rowspan="3" |2009 |డిల్లీ 6 | |[[రాకేశ్ ఓంప్రకాశ్ మెహ్రా|రాకేష్ ఓంప్రకాష్ మెహ్రా]] | | |- |యే ఖులా ఆస్మాన్ |రోహిత్ నయ్యర్ |గీతాంజలి సిన్హా | | |- |థాంక్స్ మా |ప్యూన్ |ఇర్ఫాన్ కమల్ | | |- |2010 |పీప్లీ లైవ్ |బుధియా |అనూషా రిజ్వీ | | |- |2011 |[[డియర్ ఫ్రెండ్ హిట్లర్|గాంధీ టు హిట్లర్]] |[[అడాల్ఫ్ హిట్లర్]] |రాకేష్ రంజన్ కుమార్ | | |- | rowspan="3" |2012 |ఆలాప్ | |మనీష్ మాణిక్‌పురి | | |- |8:08 ఎర్ బొంగాన్ లోకల్ |ఒక రిక్షా పుల్లర్ |దేబాదిత్య బందోపాధ్యాయ |బెంగాలీ సినిమా | |- |మారీడ్ 2 అమెరికా |రఘు |దిలీప్ శంకర్ | | |- | rowspan="2" |2013 |[[మిణుగురులు]] | |అయోధ్యకుమార్ | | |- |క్లబ్ 60 |మను భాయ్ |సంజయ్ త్రిపాఠి | | |- | rowspan="3" |2015 |పికు |డాక్టర్ శ్రీవాస్తవ |షూజిత్ సర్కార్ | | |- |ది సైలెన్స్ | |గజేంద్ర అహిరే |(మరాఠీ, హిందీ) | |- |మేను ఏక్ లడ్కీ చాహియే | | | | |- | rowspan="3" |2017 |భూరి |ధనుా |జస్బీర్ భాటి | | |- |న్యూటన్ |లోకనాథ్ |అమిత్ వి మసుర్కర్ | | |- |మాంటోస్తాన్ |సిరాజుద్దీన్ |రహత్ కజ్మీ | | |- | rowspan="3" |2018 |సూయి ధాగా |మౌజీ తండ్రి |శరత్ కటారియా | | |- |లవ్ పర్ స్క్వేర్ ఫుట్ |భాస్కర్ చతుర్వేది |ఆనంద్ తివారీ |నెట్‌ఫ్లిక్స్‌లో విడుదలైంది | |- |జిలేబీ తినడానికి గుర్రాన్ని తీసుకెళ్లడం |ఛదమి |అనామికా హక్సర్ | | |- | rowspan="4" |2019 |రోమియో అక్బర్ వాల్టర్ |ముదస్సర్ |రాబీ గ్రేవాల్ | | |- |ఆధార్ | |సుమన్ ఘోష్ | | |- |జాక్వెలిన్ ఐ యామ్ కమింగ్ |కాశీ తివారీ |బాంటీ దూబే | | |- |మేక్ ఇన్ ఇండియా (చిత్రం) |ముఖియా జీ |BK సింగ్, సురీందర్ యాదవ్ | | |- |2020 |ఘూమ్కేతు |దద్దా |పుష్పేంద్ర మిశ్రా |ZEE5లో విడుదలైంది | |- | rowspan="4" |2021 |జామున్ |జామున్ ప్రసాద్ |గౌరవ్ మెహ్రా |ఎరోస్ నౌ | |- |పాగ్లైట్ |పప్పు గిరి |ఉమేష్ బిస్త్ |నెట్‌ఫ్లిక్స్ | |- |సందీప్ ఔర్ పింకీ ఫరార్ |మామ |దిబాకర్ బెనర్జీ |ప్రధాన వీడియో | |- |చెహ్రే |హరియా జాతవ్ |రూమీ జాఫ్రీ | | |- |2022 |జగ్గు కి లాల్టెన్ |జగ్గు |విపిన్ కపూర్ | | |} == వెబ్ సిరీస్ == ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|0944834}} [[వర్గం:భారతీయ సినిమా నటులు]] 56d20ioa56jzfqjsn03psd83y6kyrkv 3614842 3614841 2022-08-03T18:37:55Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 [[వర్గం:1950 జననాలు]] ను చేర్చారు (హాట్‌కేట్ ఉపయోగించి) wikitext text/x-wiki '''రఘుబీర్ యాదవ్''' (జననం 25 జూన్ 1950) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన టెలివిజన్‌, సినిమా నటుడు, సంగీత దర్శకుడు, గాయకుడు, సెట్ డిజైనర్. ఆయన 1985లో మస్సే సాహిబ్ సినిమాతో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి ఆ సినిమాలో ప్రధాన పాత్రలో నటించాడు<ref>{{Cite web|title=Raghubir Yadav returns in a new avatar – The Hindu<!-- Bot generated title -->|url=http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-newdelhi/raghubir-yadav-returns-in-a-new-avatar/article2806726.ece|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20140222015445/http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-newdelhi/raghubir-yadav-returns-in-a-new-avatar/article2806726.ece|archive-date=22 February 2014|access-date=4 February 2014}}</ref> <ref>{{Cite web|title=My first break – Raghuvir Yadav – The Hindu<!-- Bot generated title -->|url=http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-features/tp-fridayreview/my-first-break-raghuvir-yadav/article660241.ece|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20140222015442/http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-features/tp-fridayreview/my-first-break-raghuvir-yadav/article660241.ece|archive-date=22 February 2014|access-date=4 February 2014}}</ref>. మస్సే సాహిబ్ సినిమాలో నటనకు గాను 1987లో 11వ ఇంటర్నేషనల్ ఫిల్మ్ ఫెస్టివల్ ఆఫ్ ఇండియా లో ఫిప్రెస్కీ క్రిటిక్స్ అవార్డు, వెనిస్ ఫిల్మ్ ఫెస్టివల్, 1986 ఇఫి ఉత్తమ నటుడిగా రెండు అంతర్జాతీయ అవార్డులను అందుకున్నాడు.<ref name="autogenerated1">{{Cite news|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-11-21/patna/28093596_1_raghubir-yadav-venice-film-festival-guru-dutt|title=Mungerilal's dreams turn sour|work=[[The Times of India]]|access-date=21 November 2009|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20110909121812/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-11-21/patna/28093596_1_raghubir-yadav-venice-film-festival-guru-dutt|archive-date=9 September 2011}}</ref> == సినిమాలు == {| class="wikitable" |సంవత్సరం |సినిమా |పాత్ర |డైరెక్టర్(లు) |గమనికలు |రెఫ్ (లు) |- |1985 |మాస్సే సాహిబ్ |ఫ్రాన్సిస్ మాస్సే |ప్రదీప్ కృష్ణ | | |- | rowspan="2" |1988 |సలాం బాంబే! |చిల్లమ్ |[[మీరా నాయర్]] | | |- |ఇన్ విచ్ అన్నీ గివ్స్ ఇట్ దోస్ వన్స్ | |ప్రదీప్ కృష్ణ | | |- |1990 |దిశా | |[[సాయి పరాంజపే|సాయి పరంజపే]] | | |- |1991 |కస్బా | |కుమార్ షహానీ | | |- | rowspan="4" |1992 |ఎలక్ట్రిక్  మూన్ |బోల్టు |ప్రదీప్ కృష్ణ | | |- |ఆస్మాన్ సే గిరా | |పంకజ్ పరాశర్ | | |- |ధారవి | |సుధీర్ మిశ్రా | | |- |కుబి మత్తు ఇయాల | |సదానంద్ సువర్ణ |[[కన్నడ భాష|కన్నడ సినిమా]] | |- | rowspan="5" |1993 |రుడాలి |వయోజన బుధువా |కల్పనా లజ్మీ | | |- |మాయా మేంసాబ్ | |కేతన్ మెహతా | | |- |పపీహ |బిచ్చువా |[[సాయి పరాంజపే|సాయి పరంజపే]] | | |- |సూరజ్ కా సత్వన్ ఘోడా |వ్యాఖ్యాత - మానిక్ ముల్లా స్నేహితుడు |[[శ్యామ్ బెనగళ్|శ్యామ్ బెనగల్]] | | |- |చోర్ ఔర్ చంద్ |హీరో |పవన్ కౌల్ | | |- | rowspan="4" |1994 |[[బాండిట్ క్వీన్|బందిపోటు రాణి]] |మధో |శేఖర్ కపూర్ | | |- |1942: ఎ లవ్ స్టోరీ |మున్నా |విధు వినోద్ చోప్రా | | |- |సర్దార్ | |కేతన్ మెహతా | | |- |ఉధార్ కి జిందగీ | |కేవీ రాజు | | |- |1995 |దుష్మణి |రఘు |బంటీ సూర్మ | | |- |1996 |ఖామోషి: ది మ్యూజికల్ |విల్లీ |[[సంజయ్ లీలా భన్సాలీ|సంజయ్ లీలా బన్సాలీ]] | | |- | rowspan="2" |1997 |సాజ్ | |[[సాయి పరాంజపే|సాయి పరంజపే]] | | |- |దాము |బెంగాలీ సినిమా |రాజా సేన్ | | |- | rowspan="3" |1998 |రుయ్ కా భోజ్ | |సుభాష్ అగర్వాల్ | | |- |దిల్ సే.. |శుక్లాజీ AIR మేనేజర్ |[[మణిరత్నం]] | | |- |X-జోన్ | | | | |- | rowspan="2" |1999 |షహీద్-ఇ-మొహబ్బత్ |రంజానీ (మానసిక వికలాంగురాలు) |మనోజ్ పంజ్, షమీమ్ అరా | | |- |[[సమర్]] | |[[శ్యామ్ బెనగళ్|శ్యామ్ బెనగల్]] | | |- | rowspan="2" |2000 |తార్కీబ్ |నైన్సుఖ్ (అంధుల దుకాణదారుడు) |ఎస్మాయీల్ ష్రాఫ్ | | |- |బావందర్ |సోహన్ (సాన్వ్రీ భర్త) |జగ్ ముంద్రా | | |- | rowspan="2" |2001 |లగాన్ |భూరా (సీమర్), పౌల్ట్రీ రైతు |అశుతోష్ గోవారికర్ | | |- |[[అశోక]] |మౌర్య సైనికుడు |[[సంతోష్ శివన్]] | | |- | rowspan="4" |2002 |యథార్థ్ | |రాజేష్ సేథ్ | | |- |తుమ్ సే అచ్ఛా కౌన్ హై |మాంటో |దీపక్ ఆనంద్ | | |- |కుచ్ తుమ్ కహో కుచ్ హమ్ కహేం |చతుర్వేది |కె. రవిశంకర్ | | |- |అగ్ని వర్ష |యాక్టర్ మేనేజర్ (సూత్రధార్) |అర్జున్ సజ్నాని | | |- | rowspan="4" |2003 |ఆంచ్ |చిల్కోనా |రాజేష్ కుమార్ సింగ్ | | |- |దర్నా మన హై |దయాశంకర్ పాండే (ఉపాధ్యాయుడు) |ప్రవాల్ రామన్ | | |- |కహాన్ హో తుమ్ | |విజయ్ కుమార్ | | |- |రాస్తా |తాయార్ దా (నీల్ స్నేహితుడు) |బ్రత్యా బసు |బెంగాలీ సినిమా | |- | rowspan="3" |2004 |మీనాక్సీ: ఎ టేల్ ఆఫ్ త్రీ సిటీస్ |నవాబు |[[ఎం.ఎఫ్. హుసేన్|MF హుస్సేన్]] | | |- |గయాబ్ |విష్ణు తండ్రి |ప్రవల్ రామన్ | | |- |దీవార్ |జాటా |మిలన్ లుథ్రియా | | |- |2005 |వాటర్ |గులాబీ |దీపా మెహతా | | |- |2006 |ఆంథోనీ కౌన్ హై? |రఘువు |రాజ్ కౌశల్ | | |- |2007 |ఆజా నాచ్లే |డాక్టర్ సాబ్ |అనిల్ మెహతా | | |- |2008 |ఫిరాక్ |కరీం |[[నందితా దాస్]] | | |- | rowspan="3" |2009 |డిల్లీ 6 | |[[రాకేశ్ ఓంప్రకాశ్ మెహ్రా|రాకేష్ ఓంప్రకాష్ మెహ్రా]] | | |- |యే ఖులా ఆస్మాన్ |రోహిత్ నయ్యర్ |గీతాంజలి సిన్హా | | |- |థాంక్స్ మా |ప్యూన్ |ఇర్ఫాన్ కమల్ | | |- |2010 |పీప్లీ లైవ్ |బుధియా |అనూషా రిజ్వీ | | |- |2011 |[[డియర్ ఫ్రెండ్ హిట్లర్|గాంధీ టు హిట్లర్]] |[[అడాల్ఫ్ హిట్లర్]] |రాకేష్ రంజన్ కుమార్ | | |- | rowspan="3" |2012 |ఆలాప్ | |మనీష్ మాణిక్‌పురి | | |- |8:08 ఎర్ బొంగాన్ లోకల్ |ఒక రిక్షా పుల్లర్ |దేబాదిత్య బందోపాధ్యాయ |బెంగాలీ సినిమా | |- |మారీడ్ 2 అమెరికా |రఘు |దిలీప్ శంకర్ | | |- | rowspan="2" |2013 |[[మిణుగురులు]] | |అయోధ్యకుమార్ | | |- |క్లబ్ 60 |మను భాయ్ |సంజయ్ త్రిపాఠి | | |- | rowspan="3" |2015 |పికు |డాక్టర్ శ్రీవాస్తవ |షూజిత్ సర్కార్ | | |- |ది సైలెన్స్ | |గజేంద్ర అహిరే |(మరాఠీ, హిందీ) | |- |మేను ఏక్ లడ్కీ చాహియే | | | | |- | rowspan="3" |2017 |భూరి |ధనుా |జస్బీర్ భాటి | | |- |న్యూటన్ |లోకనాథ్ |అమిత్ వి మసుర్కర్ | | |- |మాంటోస్తాన్ |సిరాజుద్దీన్ |రహత్ కజ్మీ | | |- | rowspan="3" |2018 |సూయి ధాగా |మౌజీ తండ్రి |శరత్ కటారియా | | |- |లవ్ పర్ స్క్వేర్ ఫుట్ |భాస్కర్ చతుర్వేది |ఆనంద్ తివారీ |నెట్‌ఫ్లిక్స్‌లో విడుదలైంది | |- |జిలేబీ తినడానికి గుర్రాన్ని తీసుకెళ్లడం |ఛదమి |అనామికా హక్సర్ | | |- | rowspan="4" |2019 |రోమియో అక్బర్ వాల్టర్ |ముదస్సర్ |రాబీ గ్రేవాల్ | | |- |ఆధార్ | |సుమన్ ఘోష్ | | |- |జాక్వెలిన్ ఐ యామ్ కమింగ్ |కాశీ తివారీ |బాంటీ దూబే | | |- |మేక్ ఇన్ ఇండియా (చిత్రం) |ముఖియా జీ |BK సింగ్, సురీందర్ యాదవ్ | | |- |2020 |ఘూమ్కేతు |దద్దా |పుష్పేంద్ర మిశ్రా |ZEE5లో విడుదలైంది | |- | rowspan="4" |2021 |జామున్ |జామున్ ప్రసాద్ |గౌరవ్ మెహ్రా |ఎరోస్ నౌ | |- |పాగ్లైట్ |పప్పు గిరి |ఉమేష్ బిస్త్ |నెట్‌ఫ్లిక్స్ | |- |సందీప్ ఔర్ పింకీ ఫరార్ |మామ |దిబాకర్ బెనర్జీ |ప్రధాన వీడియో | |- |చెహ్రే |హరియా జాతవ్ |రూమీ జాఫ్రీ | | |- |2022 |జగ్గు కి లాల్టెన్ |జగ్గు |విపిన్ కపూర్ | | |} == వెబ్ సిరీస్ == ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|0944834}} [[వర్గం:భారతీయ సినిమా నటులు]] [[వర్గం:1950 జననాలు]] aqga99r88n0a4mrpwzgtti85zxpob8s 0 355040 3614819 3614453 2022-08-03T18:08:40Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki '''నయన్‌మోని సైకియా''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన అంతర్జాతీయ మహిళా లాన్‌ బౌల్స్‌ క్రీడాకారిణి. ఆమె 2022లో జరిగిన కామన్వెల్త్ క్రీడల్లో లాన్‌బౌల్స్‌లో భారత మహిళల జట్టు తరపున ప్రాతినిధ్యం వహించి, స్వర్ణ పతకం గెలిచిన జట్టులో సభ్యురాలిగా ఉంది.<ref name="బంతులాటలో బంగారం">{{cite news |last1=Namasthe Telangana |first1= |title=బంతులాటలో బంగారం |url=https://www.ntnews.com/sports/commonwealth-games-2022-709358 |accessdate=3 August 2022 |work= |date=3 August 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803041223/https://www.ntnews.com/sports/commonwealth-games-2022-709358 |archivedate=3 August 2022 |language=te}}</ref><ref name="ఊహించని ఫలితం.. ‘ఆనందం నాలుగింతలు’">{{cite news |last1=Sakshi |title=ఊహించని ఫలితం.. ‘ఆనందం నాలుగింతలు’ |url=https://www.sakshi.com/telugu-news/sports/intresting-facts-about-lawn-bowls-india-won-gold-medal-cwg-2022-1475624 |accessdate=3 August 2022 |work= |date=3 August 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803041344/https://www.sakshi.com/telugu-news/sports/intresting-facts-about-lawn-bowls-india-won-gold-medal-cwg-2022-1475624 |archivedate=3 August 2022 |language=te}}</ref> ఆమె ప్రస్తుతం [[అస్సాం]] ఫారెస్ట్ ప్రొటెక్షన్ ఫోర్స్‌లో కానిస్టేబుల్‌గా పనిచేస్తోంది. ==క్రీడా జీవితం== నయన్‌మోని సైకియా వెయిట్ లిఫ్టర్ అయినప్పటికీ గాయం తర్వాత లాన్ బౌల్స్ తీసుకుంది. ఆమె 2008లో గౌహతిలో జరిగిన జాతీయ క్రీడల్లో చూసిన తర్వాత ఆమె క్రీడలోకి అడుగుపెట్టి 2011 నేషనల్ గేమ్స్‌లో, ఆమె రెండు బంగారు పతకాలను గెలుచుకుంది. నయన్‌మోని 2014 గ్లాస్గో కామన్వెల్త్ గేమ్స్ జట్టులో భాగ్యస్వామై మహిళల సింగిల్స్, ట్రిపుల్స్ ఈవెంట్‌లలో పాల్గొంది. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:భారతీయ క్రీడాకారులు]] o4hkoraaac9hv3cekfn424jf09lp131 0 355041 3614803 3614458 2022-08-03T17:54:11Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox sportsperson | name = పింకీ సింగ్ | nationality = {{flag|India|name=భారతీయురాలు}} | birth_date = {{birth date and age|1980|8|14|df=y}}<ref name=CGF>{{cite web|url=https://results.gc2018.com/en/lawn-bowls/athlete-profile-n6026471-pinki.htm|title=Athlete profile|publisher=Commonwealth Games federation|access-date=30 May 2021}}</ref> | birth_place = [[ఢిల్లీ]], [[భారతదేశం]] | medaltemplates = {{MedalCountry |{{IND}}}} {{MedalComp|కామన్‌వెల్త్‌ గేమ్స్}} {{MedalGold| 2022 బర్మింగ్‌హామ్‌| ఫోర్స్}} {{MedalCompetition | ఆసియా పసిఫిక్ బౌల్స్ ఛాంపియన్షిప్స్ }} {{MedalBronze|2009 [[కౌలాలంపూర్]]|ఫోర్స్}} {{MedalComp|ఆసియాలాన్ బౌల్స్ ఛాంపియన్షిప్]]}} {{MedalGold|2017 న్యూఢిల్లీ |ట్రిపుల్స్}} {{MedalSilver|2016 బ్రూనై|ట్రిపుల్స్}} {{MedalBronze|2016 బ్రూనై|ఫోర్స్}} {{MedalBronze|2014 శెంజెన్ |ట్రిపుల్స్}} }}'''పింకీ కౌశిక్ సింగ్''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన అంతర్జాతీయ మహిళా లాన్‌ బౌల్స్‌ క్రీడాకారిణి. ఆమె 2022లో జరిగిన కామన్వెల్త్ క్రీడల్లో లాన్‌బౌల్స్‌లో భారత మహిళల జట్టు తరపున ప్రాతినిధ్యం వహించి, స్వర్ణ పతకం గెలిచిన జట్టులో సభ్యురాలిగా ఉంది.<ref name="బంతులాటలో బంగారం">{{cite news |last1=Namasthe Telangana |first1= |title=బంతులాటలో బంగారం |url=https://www.ntnews.com/sports/commonwealth-games-2022-709358 |accessdate=3 August 2022 |work= |date=3 August 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803041223/https://www.ntnews.com/sports/commonwealth-games-2022-709358 |archivedate=3 August 2022 |language=te}}</ref><ref name="ఊహించని ఫలితం.. ‘ఆనందం నాలుగింతలు’">{{cite news |last1=Sakshi |title=ఊహించని ఫలితం.. ‘ఆనందం నాలుగింతలు’ |url=https://www.sakshi.com/telugu-news/sports/intresting-facts-about-lawn-bowls-india-won-gold-medal-cwg-2022-1475624 |accessdate=3 August 2022 |work= |date=3 August 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803041344/https://www.sakshi.com/telugu-news/sports/intresting-facts-about-lawn-bowls-india-won-gold-medal-cwg-2022-1475624 |archivedate=3 August 2022 |language=te}}</ref> ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:భారతీయ క్రీడాకారులు]] 2bskhey3wfciq1w3tk0st5w9t1m5cso 3614805 3614803 2022-08-03T17:54:27Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 [[వర్గం:1980 జననాలు]] ను చేర్చారు (హాట్‌కేట్ ఉపయోగించి) wikitext text/x-wiki {{Infobox sportsperson | name = పింకీ సింగ్ | nationality = {{flag|India|name=భారతీయురాలు}} | birth_date = {{birth date and age|1980|8|14|df=y}}<ref name=CGF>{{cite web|url=https://results.gc2018.com/en/lawn-bowls/athlete-profile-n6026471-pinki.htm|title=Athlete profile|publisher=Commonwealth Games federation|access-date=30 May 2021}}</ref> | birth_place = [[ఢిల్లీ]], [[భారతదేశం]] | medaltemplates = {{MedalCountry |{{IND}}}} {{MedalComp|కామన్‌వెల్త్‌ గేమ్స్}} {{MedalGold| 2022 బర్మింగ్‌హామ్‌| ఫోర్స్}} {{MedalCompetition | ఆసియా పసిఫిక్ బౌల్స్ ఛాంపియన్షిప్స్ }} {{MedalBronze|2009 [[కౌలాలంపూర్]]|ఫోర్స్}} {{MedalComp|ఆసియాలాన్ బౌల్స్ ఛాంపియన్షిప్]]}} {{MedalGold|2017 న్యూఢిల్లీ |ట్రిపుల్స్}} {{MedalSilver|2016 బ్రూనై|ట్రిపుల్స్}} {{MedalBronze|2016 బ్రూనై|ఫోర్స్}} {{MedalBronze|2014 శెంజెన్ |ట్రిపుల్స్}} }}'''పింకీ కౌశిక్ సింగ్''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన అంతర్జాతీయ మహిళా లాన్‌ బౌల్స్‌ క్రీడాకారిణి. ఆమె 2022లో జరిగిన కామన్వెల్త్ క్రీడల్లో లాన్‌బౌల్స్‌లో భారత మహిళల జట్టు తరపున ప్రాతినిధ్యం వహించి, స్వర్ణ పతకం గెలిచిన జట్టులో సభ్యురాలిగా ఉంది.<ref name="బంతులాటలో బంగారం">{{cite news |last1=Namasthe Telangana |first1= |title=బంతులాటలో బంగారం |url=https://www.ntnews.com/sports/commonwealth-games-2022-709358 |accessdate=3 August 2022 |work= |date=3 August 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803041223/https://www.ntnews.com/sports/commonwealth-games-2022-709358 |archivedate=3 August 2022 |language=te}}</ref><ref name="ఊహించని ఫలితం.. ‘ఆనందం నాలుగింతలు’">{{cite news |last1=Sakshi |title=ఊహించని ఫలితం.. ‘ఆనందం నాలుగింతలు’ |url=https://www.sakshi.com/telugu-news/sports/intresting-facts-about-lawn-bowls-india-won-gold-medal-cwg-2022-1475624 |accessdate=3 August 2022 |work= |date=3 August 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803041344/https://www.sakshi.com/telugu-news/sports/intresting-facts-about-lawn-bowls-india-won-gold-medal-cwg-2022-1475624 |archivedate=3 August 2022 |language=te}}</ref> ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:భారతీయ క్రీడాకారులు]] [[వర్గం:1980 జననాలు]] 4po7ac6v5typn7vn9gtljuro1x35l2o 3614808 3614805 2022-08-03T17:57:09Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox sportsperson | name = పింకీ సింగ్ | nationality = {{flag|India|name=భారతీయురాలు}} | birth_date = {{birth date and age|1980|8|14|df=y}}<ref name=CGF>{{cite web|url=https://results.gc2018.com/en/lawn-bowls/athlete-profile-n6026471-pinki.htm|title=Athlete profile|publisher=Commonwealth Games federation|access-date=30 May 2021}}</ref> | birth_place = [[ఢిల్లీ]], [[భారతదేశం]] | medaltemplates = {{MedalCountry |{{IND}}}} {{MedalComp|కామన్‌వెల్త్‌ గేమ్స్}} {{MedalGold| 2022 బర్మింగ్‌హామ్‌| ఫోర్స్}} {{MedalCompetition | ఆసియా పసిఫిక్ బౌల్స్ చాంపియన్‌షిప్స్}} {{MedalBronze|2009 [[కౌలాలంపూర్]]|ఫోర్స్}} {{MedalComp|ఆసియాలాన్ బౌల్స్ చాంపియన్‌షిప్‌]]}} {{MedalGold|2017 న్యూఢిల్లీ |ట్రిపుల్స్}} {{MedalSilver|2016 బ్రూనై|ట్రిపుల్స్}} {{MedalBronze|2016 బ్రూనై|ఫోర్స్}} {{MedalBronze|2014 శెంజెన్ |ట్రిపుల్స్}} }}'''పింకీ కౌశిక్ సింగ్''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన అంతర్జాతీయ మహిళా లాన్‌ బౌల్స్‌ క్రీడాకారిణి. ఆమె 2022లో జరిగిన కామన్వెల్త్ క్రీడల్లో లాన్‌బౌల్స్‌లో భారత మహిళల జట్టు తరపున ప్రాతినిధ్యం వహించి, స్వర్ణ పతకం గెలిచిన జట్టులో సభ్యురాలిగా ఉంది.<ref name="బంతులాటలో బంగారం">{{cite news |last1=Namasthe Telangana |first1= |title=బంతులాటలో బంగారం |url=https://www.ntnews.com/sports/commonwealth-games-2022-709358 |accessdate=3 August 2022 |work= |date=3 August 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803041223/https://www.ntnews.com/sports/commonwealth-games-2022-709358 |archivedate=3 August 2022 |language=te}}</ref><ref name="ఊహించని ఫలితం.. ‘ఆనందం నాలుగింతలు’">{{cite news |last1=Sakshi |title=ఊహించని ఫలితం.. ‘ఆనందం నాలుగింతలు’ |url=https://www.sakshi.com/telugu-news/sports/intresting-facts-about-lawn-bowls-india-won-gold-medal-cwg-2022-1475624 |accessdate=3 August 2022 |work= |date=3 August 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803041344/https://www.sakshi.com/telugu-news/sports/intresting-facts-about-lawn-bowls-india-won-gold-medal-cwg-2022-1475624 |archivedate=3 August 2022 |language=te}}</ref> ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:భారతీయ క్రీడాకారులు]] [[వర్గం:1980 జననాలు]] 214h9i2jqj6e89tf9bvp03wc16uvx1l 3614811 3614808 2022-08-03T17:59:47Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox sportsperson | name = పింకీ సింగ్ | nationality = {{flag|India|name=భారతీయురాలు}} | birth_date = {{birth date and age|1980|8|14|df=y}}<ref name=CGF>{{cite web|url=https://results.gc2018.com/en/lawn-bowls/athlete-profile-n6026471-pinki.htm|title=Athlete profile|publisher=Commonwealth Games federation|access-date=30 May 2021}}</ref> | birth_place = [[ఢిల్లీ]], [[భారతదేశం]] | medaltemplates = {{MedalCountry |{{IND}}}} {{MedalComp|కామన్‌వెల్త్‌ గేమ్స్}} {{MedalGold| 2022 బర్మింగ్‌హామ్‌| ఫోర్స్}} {{MedalCompetition | ఆసియా పసిఫిక్ బౌల్స్ చాంపియన్‌షిప్స్}} {{MedalBronze|2009 [[కౌలాలంపూర్]]|ఫోర్స్}} {{MedalComp|ఆసియాలాన్ బౌల్స్ చాంపియన్‌షిప్‌]]}} {{MedalGold|2017 న్యూఢిల్లీ |ట్రిపుల్స్}} {{MedalSilver|2016 బ్రూనై|ట్రిపుల్స్}} {{MedalBronze|2016 బ్రూనై|ఫోర్స్}} {{MedalBronze|2014 శెంజెన్ |ట్రిపుల్స్}} }}'''పింకీ కౌశిక్ సింగ్''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన అంతర్జాతీయ మహిళా లాన్‌ బౌల్స్‌ క్రీడాకారిణి. ఆమె 2022లో జరిగిన కామన్వెల్త్ క్రీడల్లో లాన్‌బౌల్స్‌లో భారత మహిళల జట్టు తరపున ప్రాతినిధ్యం వహించి, స్వర్ణ పతకం గెలిచిన జట్టులో సభ్యురాలిగా ఉంది.<ref name="బంతులాటలో బంగారం">{{cite news |last1=Namasthe Telangana |first1= |title=బంతులాటలో బంగారం |url=https://www.ntnews.com/sports/commonwealth-games-2022-709358 |accessdate=3 August 2022 |work= |date=3 August 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803041223/https://www.ntnews.com/sports/commonwealth-games-2022-709358 |archivedate=3 August 2022 |language=te}}</ref><ref name="ఊహించని ఫలితం.. ‘ఆనందం నాలుగింతలు’">{{cite news |last1=Sakshi |title=ఊహించని ఫలితం.. ‘ఆనందం నాలుగింతలు’ |url=https://www.sakshi.com/telugu-news/sports/intresting-facts-about-lawn-bowls-india-won-gold-medal-cwg-2022-1475624 |accessdate=3 August 2022 |work= |date=3 August 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803041344/https://www.sakshi.com/telugu-news/sports/intresting-facts-about-lawn-bowls-india-won-gold-medal-cwg-2022-1475624 |archivedate=3 August 2022 |language=te}}</ref> ==క్రీడా జీవితం== పింకీ ఢిల్లీ యూనివర్సిటీ తరఫున క్రికెట్‌ ఆడింది. ఆమె తను పని చేస్తున్న పాఠశాలలో నేషనల్‌ లాన్‌ బౌల్స్‌కు వేదికైంది. ఆ సమయంలో ఆమె ఆ ఆటను చూసి కొద్ది రోజుల్లోనే దానిని నేర్చుకోవడంతో పాటు జాతీయ శిబిరానికి అర్హత సాధించింది. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:భారతీయ క్రీడాకారులు]] [[వర్గం:1980 జననాలు]] 2yz4gd4qdi8ike0l1cvqgfvjdjx9yg7 3614813 3614811 2022-08-03T18:01:38Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* క్రీడా జీవితం */ wikitext text/x-wiki {{Infobox sportsperson | name = పింకీ సింగ్ | nationality = {{flag|India|name=భారతీయురాలు}} | birth_date = {{birth date and age|1980|8|14|df=y}}<ref name=CGF>{{cite web|url=https://results.gc2018.com/en/lawn-bowls/athlete-profile-n6026471-pinki.htm|title=Athlete profile|publisher=Commonwealth Games federation|access-date=30 May 2021}}</ref> | birth_place = [[ఢిల్లీ]], [[భారతదేశం]] | medaltemplates = {{MedalCountry |{{IND}}}} {{MedalComp|కామన్‌వెల్త్‌ గేమ్స్}} {{MedalGold| 2022 బర్మింగ్‌హామ్‌| ఫోర్స్}} {{MedalCompetition | ఆసియా పసిఫిక్ బౌల్స్ చాంపియన్‌షిప్స్}} {{MedalBronze|2009 [[కౌలాలంపూర్]]|ఫోర్స్}} {{MedalComp|ఆసియాలాన్ బౌల్స్ చాంపియన్‌షిప్‌]]}} {{MedalGold|2017 న్యూఢిల్లీ |ట్రిపుల్స్}} {{MedalSilver|2016 బ్రూనై|ట్రిపుల్స్}} {{MedalBronze|2016 బ్రూనై|ఫోర్స్}} {{MedalBronze|2014 శెంజెన్ |ట్రిపుల్స్}} }}'''పింకీ కౌశిక్ సింగ్''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన అంతర్జాతీయ మహిళా లాన్‌ బౌల్స్‌ క్రీడాకారిణి. ఆమె 2022లో జరిగిన కామన్వెల్త్ క్రీడల్లో లాన్‌బౌల్స్‌లో భారత మహిళల జట్టు తరపున ప్రాతినిధ్యం వహించి, స్వర్ణ పతకం గెలిచిన జట్టులో సభ్యురాలిగా ఉంది.<ref name="బంతులాటలో బంగారం">{{cite news |last1=Namasthe Telangana |first1= |title=బంతులాటలో బంగారం |url=https://www.ntnews.com/sports/commonwealth-games-2022-709358 |accessdate=3 August 2022 |work= |date=3 August 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803041223/https://www.ntnews.com/sports/commonwealth-games-2022-709358 |archivedate=3 August 2022 |language=te}}</ref><ref name="ఊహించని ఫలితం.. ‘ఆనందం నాలుగింతలు’">{{cite news |last1=Sakshi |title=ఊహించని ఫలితం.. ‘ఆనందం నాలుగింతలు’ |url=https://www.sakshi.com/telugu-news/sports/intresting-facts-about-lawn-bowls-india-won-gold-medal-cwg-2022-1475624 |accessdate=3 August 2022 |work= |date=3 August 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803041344/https://www.sakshi.com/telugu-news/sports/intresting-facts-about-lawn-bowls-india-won-gold-medal-cwg-2022-1475624 |archivedate=3 August 2022 |language=te}}</ref> ==క్రీడా జీవితం== పింకీ ఢిల్లీ యూనివర్సిటీ తరఫున క్రికెట్‌ ఆడింది. ఆమె తను పని చేస్తున్న పాఠశాలలో నేషనల్‌ లాన్‌ బౌల్స్‌కు వేదికైంది. ఆ సమయంలో ఆమె ఆ ఆటను చూసి కొద్ది రోజుల్లోనే దానిని నేర్చుకోవడంతో పాటు జాతీయ శిబిరానికి అర్హత సాధించింది.<ref name="Rolling her arm under">{{cite news |title=Rolling her arm under |url=https://indianexpress.com/article/cities/delhi/rolling-her-arm-under/ |accessdate=3 August 2022 |date=7 April 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803180042/https://indianexpress.com/article/cities/delhi/rolling-her-arm-under/ |archivedate=3 August 2022}}</ref> ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:భారతీయ క్రీడాకారులు]] [[వర్గం:1980 జననాలు]] 8c22a5o326ckdiiotjdhtdn989ium6y 3614815 3614813 2022-08-03T18:04:31Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* క్రీడా జీవితం */ wikitext text/x-wiki {{Infobox sportsperson | name = పింకీ సింగ్ | nationality = {{flag|India|name=భారతీయురాలు}} | birth_date = {{birth date and age|1980|8|14|df=y}}<ref name=CGF>{{cite web|url=https://results.gc2018.com/en/lawn-bowls/athlete-profile-n6026471-pinki.htm|title=Athlete profile|publisher=Commonwealth Games federation|access-date=30 May 2021}}</ref> | birth_place = [[ఢిల్లీ]], [[భారతదేశం]] | medaltemplates = {{MedalCountry |{{IND}}}} {{MedalComp|కామన్‌వెల్త్‌ గేమ్స్}} {{MedalGold| 2022 బర్మింగ్‌హామ్‌| ఫోర్స్}} {{MedalCompetition | ఆసియా పసిఫిక్ బౌల్స్ చాంపియన్‌షిప్స్}} {{MedalBronze|2009 [[కౌలాలంపూర్]]|ఫోర్స్}} {{MedalComp|ఆసియాలాన్ బౌల్స్ చాంపియన్‌షిప్‌]]}} {{MedalGold|2017 న్యూఢిల్లీ |ట్రిపుల్స్}} {{MedalSilver|2016 బ్రూనై|ట్రిపుల్స్}} {{MedalBronze|2016 బ్రూనై|ఫోర్స్}} {{MedalBronze|2014 శెంజెన్ |ట్రిపుల్స్}} }}'''పింకీ కౌశిక్ సింగ్''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన అంతర్జాతీయ మహిళా లాన్‌ బౌల్స్‌ క్రీడాకారిణి. ఆమె 2022లో జరిగిన కామన్వెల్త్ క్రీడల్లో లాన్‌బౌల్స్‌లో భారత మహిళల జట్టు తరపున ప్రాతినిధ్యం వహించి, స్వర్ణ పతకం గెలిచిన జట్టులో సభ్యురాలిగా ఉంది.<ref name="బంతులాటలో బంగారం">{{cite news |last1=Namasthe Telangana |first1= |title=బంతులాటలో బంగారం |url=https://www.ntnews.com/sports/commonwealth-games-2022-709358 |accessdate=3 August 2022 |work= |date=3 August 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803041223/https://www.ntnews.com/sports/commonwealth-games-2022-709358 |archivedate=3 August 2022 |language=te}}</ref><ref name="ఊహించని ఫలితం.. ‘ఆనందం నాలుగింతలు’">{{cite news |last1=Sakshi |title=ఊహించని ఫలితం.. ‘ఆనందం నాలుగింతలు’ |url=https://www.sakshi.com/telugu-news/sports/intresting-facts-about-lawn-bowls-india-won-gold-medal-cwg-2022-1475624 |accessdate=3 August 2022 |work= |date=3 August 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803041344/https://www.sakshi.com/telugu-news/sports/intresting-facts-about-lawn-bowls-india-won-gold-medal-cwg-2022-1475624 |archivedate=3 August 2022 |language=te}}</ref> ==క్రీడా జీవితం== పింకీ ఢిల్లీ యూనివర్సిటీ తరఫున క్రికెట్‌ ఆడింది. ఆమె తను పని చేస్తున్న పాఠశాలలో నేషనల్‌ లాన్‌ బౌల్స్‌కు వేదికైంది. ఆ సమయంలో ఆమె ఆ ఆటను చూసి కొద్ది రోజుల్లోనే దానిని నేర్చుకోవడంతో పాటు జాతీయ శిబిరానికి అర్హత సాధించింది.<ref name="Rolling her arm under">{{cite news |title=Rolling her arm under |url=https://indianexpress.com/article/cities/delhi/rolling-her-arm-under/ |accessdate=3 August 2022 |date=7 April 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803180042/https://indianexpress.com/article/cities/delhi/rolling-her-arm-under/ |archivedate=3 August 2022}}</ref> ఆమె 2007లో మొదటి లాన్ బౌల్స్ నేషనల్స్‌లో పాల్గొంది. పింకీ కామన్వెల్త్ గేమ్స్ లో 2014లో గ్లాస్గో, 2018 గోల్డ్ కోస్ట్, 2022 బర్మింగ్‌హామ్ ట్రిపుల్స్ అండ్ ఫోర్స్ ఈవెంట్‌లలో భారతదేశం తరపున మూడుసార్లు ప్రాతినిధ్యం వహించింది. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:భారతీయ క్రీడాకారులు]] [[వర్గం:1980 జననాలు]] slfmwx6ssns3a919zhb6kc6ezfrz7yl 0 355043 3614790 3614643 2022-08-03T17:39:50Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* సేవ్‌ ద గర్ల్‌ చైల్డ్‌ సంస్థ */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = నవాబ్ శివకుమార్ గౌడ్ | image = | caption = | birth_name = | birth_date = {{Birth date and age|df=yes|1972|8|03}} | birth_place = [[పిట్లం (పిట్లం)|పిట్లం]], [[పిట్లం మండలం]], [[కామారెడ్డి జిల్లా]], [[తెలంగాణ రాష్ట్రం]],[[భారతదేశం]] | yearsactive = | spouse = శైలజ | children = 3 | awards = }}'''నవాబ్‌ శివకుమార్‌ గౌడ్‌''' [[తెలంగాణ|తెలంగాణ రాష్ట్రానికి]] చెందిన ప్రభుత్వ ఉద్యోగి, సామజిక సేవకుడు. ఆయన ప్రస్తుతం [[చంచల్‌గూడ జైలు|చంచల్‌గూడ సెంట్రల్‌ జైలు]] సూపరింటెండెంట్‌గా విధులు నిర్వహిస్తున్నాడు. ==జననం, విద్యాభాస్యం== నవాబ్ శివకుమార్ గౌడ్ [[తెలంగాణ రాష్ట్రం]], [[కామారెడ్డి జిల్లా]], [[పిట్లం మండలం]], [[పిట్లం (పిట్లం)|పిట్లం గ్రామంలో]] 1972 ఆగస్టు 3న జన్మించాడు. ఆయన ఆరో తరగతిలో ఉన్నప్పుడు అతడి నాన్న చనిపోవడంతో కుల వృత్తియైన కల్లును అమ్ముతూ కుటుంబ బాధ్యతలను తన అన్నయ్యతో కలిసి చూసుకుంటూనే కుటుంబానికి అండగా ఉంటూ [[పిట్లం (పిట్లం)|పిట్లం గ్రామంలోనే]] పదవ తరగతి పూర్తి చేశాడు. శివకుమార్ ఆ తరువాత [[కామారెడ్డి]] పట్టణంలో 1989లో జీవీఎస్‌ కాలేజీలో ఇంటర్మీడియట్ (ఎంపీసీ) చదివి కాలేజీలో మూడవ ర్యాంకర్‌గా నిలిచి తరువాత డిగ్రీ బీఎస్సీలో కాలేజ్‌ టాపర్‌గా నిలిచాడు. ఆయన బీఎస్సీ పూర్తి చేసి [[హైదరాబాదు|హైదరాబాద్]] [[నిజాం కాలేజీ]]లో పీజీ ఎలక్టానిక్స్​​‍ పూర్తి చేశాడు.<ref name="ఆత్మవిశ్వాసంతో అడుగేయాలి">{{cite news |last1=Namasthe Telangana |first1= |title=ఆత్మవిశ్వాసంతో అడుగేయాలి |url=https://www.ntnews.com/career-guidance/step-with-confidence-550088 |accessdate=3 August 2022 |date=20 April 2022 |archivedate=3 August 2022 |language=te}}</ref> ==వృత్తి జీవితం== నవాబ్ శివకుమార్ గౌడ్ 1994లో లాసెట్‌, బీఈడీ ఎంట్రన్స్​‍ రాయగా అదే సంవత్సరం గ్రూప్‌-1 పరీక్షలు రాసి ప్రిలిమ్స్​‍ క్వాలిఫై ఆర్థిక పరిస్థితుల వల్ల మెయిన్స్​‍ రాయలేకపోయాడు. ఆయన ఆ తరువాత [[నాగార్జునసాగర్|నాగార్జునసాగర్‌]] ప్రభుత్వ కాలేజీలో బీఈడీ చేసి, డీఎస్సీ ద్వారా ఉపాధ్యాయుడిగా ఎంపికై ఎస్జీటీ టీచర్‌గా చేరాడు. శివకుమార్ 1998లో గ్రూప్‌-1కు దరఖాస్తు చేసి, ప్రిలిమ్స్​‍ పాసై 1999లో మెయిన్స్​‍ రాశాడు. కానీ రాలేదు దింతో ఆయన 2002లో జూనియర్‌ లెక్చరర్‌గా 2002లో జూనియర్‌ లెక్చరర్‌గా ఎంపికై 2012 వరకు రామారెడ్డి, కామారెడ్డి కాలేజీల్లో పని చేశాడు. ఆయన తిరిగి 2004లో గ్రూప్‌-1 ప్రిలిమ్స్​‍ పాసై కుటుంబ సమస్యలతో మెయిన్స్​‍ పరీక్షలు రాయలేకపోయాడు. 2007 నోటిఫికేషన్‌లో కామన్‌ సిలబస్ పెట్టడంతో ఎలాగైనా గ్రూప్స్​‍ కొట్టాల్సిందేనని కుటుంబాన్ని ఊరిలో ఉంచి, [[హైదరాబాదు|హైదరాబాద్‌]]కు వచ్చి పరీక్షలకు సిద్దమై ప్రిలిమ్స్​‍, మెయిన్స్​‍ క్లియర్‌ చేసి ఇంటర్వ్యూ వరకు వెళ్లి 10 మార్కులతో ఇంటర్వ్యూ మిస్సయ్యింది. అప్పటికే [[తెలంగాణ ఉద్యమం]] ఉదృతమవుతున్న సమయంలో [[తెలంగాణ]] లెక్చరర్స్​‍ ఫోరం వ్యవస్థాపకుడిగా ఉద్యమంలో కీలకంగా పని చేశాడు. తెలంగాణ ఉద్యమ సమయంలో ఆయన [[కామారెడ్డి]]లో పని చేస్తున్నాడు, ఆ సమయంలో ఆయన పని చేస్తున్న కాలేజీకి ఆంధ్ర ప్రాంతానికి చెందిన ప్రిన్సిపాల్‌ ఉండడం ఆమె [[తెలంగాణ]] పట్ల ఎగతాళిగా మాట్లాడడంతో ఆమె ఆయనకు వాగ్వాదం జరిగింది. ఆ మాటలతో పట్టుదలతో మళ్లీ గ్రూప్‌-1 చదివి గ్రూప్‌-1 ఇంటర్వ్యూ వరకు వచ్చాడు. ఆయన తిరిగి గ్రూప్‌-1 నోటిఫికేషన్‌ రావడంతో ఆర్థిక ఇబ్బందులతో మెటీరియల్‌ కొనేందుకు పైసల్ లేకపోవడంతో బంగారు ఉంగరాన్ని తాకట్టుపెట్టి, పరీక్షకు హాజరై 2011 గ్రూప్‌-1లో జైళ్లశాఖలో డీఎస్పీగా ఉద్యోగం సాధించాడు. ఆయన ఆ తరువాత [[తమిళనాడు]]లో ట్రైనింగ్‌ పూర్తి చేసి 2012లో జైళ్లశాఖలో డీఎస్పీగా విధుల్లో చేరాడు. ఆయన ఆ తరువాత [[కరీంనగర్]], [[మహబూబ్ నగర్]], [[సంగారెడ్డి]] జైలు సూపరింటెండెంట్‌గా<ref name="ఇంటర్‌ ఫెయిలే జీవితాన్ని మార్చేసింది">{{cite news |last1=Sakshi |title=ఇంటర్‌ ఫెయిలే జీవితాన్ని మార్చేసింది |url=https://www.sakshi.com/news/telangana/sangareddy-dsp-motivates-inter-students-1185286 |accessdate=3 August 2022 |work= |date=30 April 2019 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803092557/https://www.sakshi.com/news/telangana/sangareddy-dsp-motivates-inter-students-1185286 |archivedate=3 August 2022 |language=te}}</ref><ref name="ఖైదీల కుటుంబాలకు ఫ్యామిలీ కౌన్సెలింగ్">{{cite news |last1=Andhra Jyothy |title=ఖైదీల కుటుంబాలకు ఫ్యామిలీ కౌన్సెలింగ్ |url=https://m.andhrajyothy.com/telugunews/abnarchievestorys-771146 |accessdate=3 August 2022 |work= |date=20 April 2019 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803091257/https://m.andhrajyothy.com/telugunews/abnarchievestorys-771146 |archivedate=3 August 2022}}</ref> పని చేసి 2021లో ఎస్పీగా పదోన్నతి అందుకొని చర్లపల్లి ఓపెన్ జైలు సూపరింటెండెంట్‌గా చేరి నవంబర్ 2021 నుండి [[చంచల్‌గూడ జైలు|చంచల్‌గూడ సెంట్రల్‌ జైలు]] సూపరింటెండెంట్‌గా విధులు నిర్వర్తిస్తున్నాడు. ==సేవ్‌ ద గర్ల్‌ చైల్డ్‌ సంస్థ== [[వరంగల్ జిల్లా]]లో 2019లో ప్రవీణ్‌ అనే వ్యక్తి తొమ్మిది నెలల పసిపాపపై హత్యాచారానికి పాల్పడిన ఘటన శివకుమార్‌ గౌడ్‌ను కదిలించింది. ఇలాంటి అకృత్యాలకు తావులేని సమాజాన్ని నిర్మించాలనే లక్ష్యంతో భ్రూణ హత్యల నివారణ, బాలికల సంరక్షణ ప్రధాన లక్ష్యాలుగా ''ది సేవ్‌ ద గర్ల్‌ చైల్డ్‌'' సంస్థను ప్రారంభించాడు.<ref name="For the cause of girl child">{{cite news |last1=The Hindu |first1= |title=For the cause of girl child |url=https://www.thehindu.com/news/national/telangana/for-the-cause-of-girl-child/article33322380.ece |accessdate=3 August 2022 |date=13 December 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803173910/https://www.thehindu.com/news/national/telangana/for-the-cause-of-girl-child/article33322380.ece |archivedate=3 August 2022 |language=en-IN}}</ref> ఆయన ఈ సంస్థ ప్రారంభించిన తర్వాత సామాజిక స్పృహ కలిగిన ప్రభుత్వ ఉద్యోగులు, వృత్తి నిపుణులు ఆయనతో జత కట్టారు. ఈ సంస్థ ద్వారా ఆయన [[తెలంగాణా ప్రభుత్వం|తెలంగాణ రాష్ట్ర ప్రభుత్వం]] ఇటీవల గ్రూప్-1 ఉద్యోగాలకు నోటిఫికేషన్ ఇవ్వడంతో ఆర్ధిక పరిస్థితి బాగోలేక పోటీ పరీక్షలకు సిద్దమవుతున్న నిరుపేద విద్యార్థులకు, నిరుద్యోగులకు ఉచితంగా స్టడీ మెటీరియల్‌ను అందజేస్తున్నాడు.<ref name="మీ విజయం..మా అభయం!">{{cite news |last1=Namasthe Telangana |first1= |title=మీ విజయం..మా అభయం! |url=https://www.ntnews.com/zindagi/save-the-girl-child-news-667395 |accessdate=3 August 2022 |date=13 July 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803052252/https://www.ntnews.com/zindagi/save-the-girl-child-news-667395 |archivedate=3 August 2022 |language=te}}</ref> ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:1972 జననాలు]] [[వర్గం:తెలంగాణ వ్యక్తులు]] doz7ea08xwkvcr5bzwg1kebiy8g58kd 0 355046 3614767 3614521 2022-08-03T17:20:23Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki '''అజ్మల్ అమీర్''' (జననం 8 నవంబర్ 1985) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన [[సినిమా నటుడు]], మాజీ వైద్యుడు.<ref name="Ajmal Ameer">{{cite news |last1=The Times of India |title=Ajmal Ameer |url=https://timesofindia.indiatimes.com/topic/Ajmal-Ameer |accessdate=3 August 2022 |work= |date=2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803065809/https://timesofindia.indiatimes.com/topic/Ajmal-Ameer |archivedate=3 August 2022}}</ref> ఆయన 2005లో ''ఫిబ్రవరి 14'' సినిమా ద్వారా సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి 2008లో విడుదలైన ''అంజతే'' సినిమాతో మంచి పేరు తెచ్చుకొని రెండు సౌత్ [[ఫిల్మ్‌ఫేర్ పురస్కారాలు|ఫిల్మ్‌ఫేర్ అవార్డుల]]ను గెలుచుకున్నాడు. ==జననం, విద్యాభాస్యం== ==నటించిన సినిమాలు== ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|2775995}} [[వర్గం:1985 జననాలు]] [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటులు]] sin0oyge8qkbu8rga9m5lf1p1zqb1ym 3614768 3614767 2022-08-03T17:24:07Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* నటించిన సినిమాలు */ wikitext text/x-wiki '''అజ్మల్ అమీర్''' (జననం 8 నవంబర్ 1985) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన [[సినిమా నటుడు]], మాజీ వైద్యుడు.<ref name="Ajmal Ameer">{{cite news |last1=The Times of India |title=Ajmal Ameer |url=https://timesofindia.indiatimes.com/topic/Ajmal-Ameer |accessdate=3 August 2022 |work= |date=2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803065809/https://timesofindia.indiatimes.com/topic/Ajmal-Ameer |archivedate=3 August 2022}}</ref> ఆయన 2005లో ''ఫిబ్రవరి 14'' సినిమా ద్వారా సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి 2008లో విడుదలైన ''అంజతే'' సినిమాతో మంచి పేరు తెచ్చుకొని రెండు సౌత్ [[ఫిల్మ్‌ఫేర్ పురస్కారాలు|ఫిల్మ్‌ఫేర్ అవార్డుల]]ను గెలుచుకున్నాడు. ==జననం, విద్యాభాస్యం== ==నటించిన సినిమాలు== {| class="wikitable" |సంవత్సరం |సినిమా |పాత్ర |భాష |గమనికలు |- |2005 |ఫిబ్రవరి 14 |కళాశాల విద్యార్ధి |[[తమిళ భాష|తమిళం]] |తొలిచిత్రం |- |2007 |ప్రణయకాలం |రంజిత్ |[[మలయాళ భాష|మలయాళం]] | |- | rowspan="3" |2008 |అంజతే |కిరుబాకరన్ (కిరుబా) |[[తమిళ భాష|తమిళం]] | |- |D-17 |అజ్మల్ |మలయాళం | |- |మాదాంబి |రామకృష్ణన్ పిళ్లై |మలయాళం | |- | rowspan="2" |2009 |TN 07 AL 4777 |గౌతం అయ్యంగార్ |తమిళం | |- |తిరు తిరు తురు తురు |అర్జున్ |తమిళం | |- |2010 |డి నోవా |ఖైల్డ్ |మలయాళం | |- | rowspan="2" |2011 |కో |వసంతన్ పెరుమాళ్ |తమిళం | |- |లక్కీ జోకర్స్ |విశాల్ |మలయాళం |తెలుగులో [[రంగం (చిత్రం)|రంగం]] |- | rowspan="3" |2012 |[[రచ్చ]] |జేమ్స్ |[[తెలుగు]] | |- |అరికే |సంజయ్ షెనాయ్ |మలయాళం | |- |మాట్రాన్ |వసంతన్ పెరుమాళ్ |తమిళం |తెలుగులో [[బ్రదర్స్]] |- | rowspan="2" |2013 |కరుప్పంపట్టి |కోథాయ్ కోకోపార్డో/మనోహర్ |తమిళం | |- |బ్యాంగిల్స్ |వివేక్ |మలయాళం | |- | rowspan="2" |2014 |ప్రభంజనం |చైతన్య |తెలుగు | |- |వెట్రి సెల్వన్ |వెట్రి సెల్వన్ |తమిళం | |- | rowspan="3" |2015 |లోహం |అళగన్ పెరుమాళ్ |మలయాళం | |- |టు కంట్రీస్ |ఉల్లాస్ కుమారన్ |మలయాళం | |- |బెన్ |పూజారి |మలయాళం |అతిథి పాత్ర |- |2016 |వెన్నెల్లో హై హై |సుశీల |తెలుగు | |- |2018 |ఇరవుక్కు ఆయిరమ్ కనగల్ |గణేష్ |తమిళం | |- | rowspan="4" |2019 |చితిరం పెసుతడి 2 |విక్కీ |తమిళం | |- |దేవి 2 | rowspan="2" |రుద్ర |తమిళం | |- |అభినేత్రి 2 |తెలుగు | |- | | | | |- |[[అమ్మ రాజ్యంలో కడప బిడ్డలు]] |వీఎస్ జగన్నాథ్ రెడ్డి |తెలుగు | | |- |2020 |నుంగంబాక్కం |ఇన్‌స్పెక్టర్ శంకర్ |తమిళం | |- | rowspan="2" |2021 |[[నెట్రికన్|నేత్రికన్]] |డాక్టర్ జేమ్స్ దినా |తమిళం | |- |క్షణం | |మలయాళం | |- | rowspan="7" |2022 |పథం వలవు |వరదన్ |మలయాళం | |- |పాపన్ |సోలమన్/సైమన్ |మలయాళం |ద్విపాత్రాభినయం |- |ఈయల్ |TBA |మలయాళం |చిత్రీకరణ |- |బంగారం |TBA |మలయాళం |చిత్రీకరణ |- |పిసాసు II |TBA |తమిళం |చిత్రీకరణ |- |తీరగదర్శి |TBA |తమిళం |చిత్రీకరణ |- |సెకండ్ షో |TBA |తమిళం/సింహళం |పూర్తయింది |} ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|2775995}} [[వర్గం:1985 జననాలు]] [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటులు]] cszj68kvxtqrzbsqn87wu3wv7z8k6a5 3614769 3614768 2022-08-03T17:25:09Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki '''అజ్మల్ అమీర్''' (జననం 8 నవంబర్ 1985) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన [[సినిమా నటుడు]], మాజీ వైద్యుడు.<ref name="Ajmal Ameer">{{cite news |last1=The Times of India |title=Ajmal Ameer |url=https://timesofindia.indiatimes.com/topic/Ajmal-Ameer |accessdate=3 August 2022 |work= |date=2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803065809/https://timesofindia.indiatimes.com/topic/Ajmal-Ameer |archivedate=3 August 2022}}</ref> ఆయన 2005లో ''ఫిబ్రవరి 14'' సినిమా ద్వారా సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి 2008లో విడుదలైన ''అంజతే'' సినిమాతో మంచి పేరు తెచ్చుకొని రెండు సౌత్ [[ఫిల్మ్‌ఫేర్ పురస్కారాలు|ఫిల్మ్‌ఫేర్ అవార్డుల]]ను గెలుచుకున్నాడు. ==జననం, విద్యాభాస్యం== ==నటించిన సినిమాలు== {| class="wikitable" |సంవత్సరం |సినిమా |పాత్ర |భాష |గమనికలు |- |2005 |ఫిబ్రవరి 14 |కళాశాల విద్యార్ధి |[[తమిళ భాష|తమిళం]] |తొలిచిత్రం |- |2007 |ప్రణయకాలం |రంజిత్ |[[మలయాళ భాష|మలయాళం]] | |- | rowspan="3" |2008 |అంజతే |కిరుబాకరన్ (కిరుబా) |[[తమిళ భాష|తమిళం]] | |- |D-17 |అజ్మల్ |మలయాళం | |- |మాదాంబి |రామకృష్ణన్ పిళ్లై |మలయాళం | |- | rowspan="2" |2009 |TN 07 AL 4777 |గౌతం అయ్యంగార్ |తమిళం | |- |తిరు తిరు తురు తురు |అర్జున్ |తమిళం | |- |2010 |డి నోవా |ఖైల్డ్ |మలయాళం | |- | rowspan="2" |2011 |కో |వసంతన్ పెరుమాళ్ |తమిళం | |- |లక్కీ జోకర్స్ |విశాల్ |మలయాళం |తెలుగులో [[రంగం (చిత్రం)|రంగం]] |- | rowspan="3" |2012 |[[రచ్చ]] |జేమ్స్ |[[తెలుగు]] | |- |అరికే |సంజయ్ షెనాయ్ |మలయాళం | |- |మాట్రాన్ |వసంతన్ పెరుమాళ్ |తమిళం |తెలుగులో [[బ్రదర్స్]] |- | rowspan="2" |2013 |కరుప్పంపట్టి |కోథాయ్ కోకోపార్డో/మనోహర్ |తమిళం | |- |బ్యాంగిల్స్ |వివేక్ |మలయాళం | |- | rowspan="2" |2014 |ప్రభంజనం |చైతన్య |తెలుగు | |- |వెట్రి సెల్వన్ |వెట్రి సెల్వన్ |తమిళం | |- | rowspan="3" |2015 |లోహం |అళగన్ పెరుమాళ్ |మలయాళం | |- |టు కంట్రీస్ |ఉల్లాస్ కుమారన్ |మలయాళం | |- |బెన్ |పూజారి |మలయాళం |అతిథి పాత్ర |- |2016 |వెన్నెల్లో హై హై |సుశీల |తెలుగు | |- |2018 |ఇరవుక్కు ఆయిరమ్ కనగల్ |గణేష్ |తమిళం | |- | rowspan="4" |2019 |చితిరం పెసుతడి 2 |విక్కీ |తమిళం | |- |దేవి 2 | rowspan="2" |రుద్ర |తమిళం | |- |అభినేత్రి 2 |తెలుగు | |- |[[అమ్మ రాజ్యంలో కడప బిడ్డలు]] |వీఎస్ జగన్నాథ్ రెడ్డి |తెలుగు | | |- |2020 |నుంగంబాక్కం |ఇన్‌స్పెక్టర్ శంకర్ |తమిళం | |- | rowspan="2" |2021 |[[నెట్రికన్|నేత్రికన్]] |డాక్టర్ జేమ్స్ దినా |తమిళం | |- |క్షణం | |మలయాళం | |- | rowspan="7" |2022 |పథం వలవు |వరదన్ |మలయాళం | |- |పాపన్ |సోలమన్/సైమన్ |మలయాళం |ద్విపాత్రాభినయం |- |ఈయల్ |TBA |మలయాళం |చిత్రీకరణ |- |బంగారం |TBA |మలయాళం |చిత్రీకరణ |- |పిసాసు II |TBA |తమిళం |చిత్రీకరణ |- |తీరగదర్శి |TBA |తమిళం |చిత్రీకరణ |- |సెకండ్ షో |TBA |తమిళం/సింహళం |పూర్తయింది |} ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|2775995}} [[వర్గం:1985 జననాలు]] [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటులు]] 4eurv3092myufnt63rno0zdpiz02yay 3614775 3614769 2022-08-03T17:32:52Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = అజ్మల్ అమీర్ | image = Ajmal Ameer at Launch of Provoke Lifestyle Magazine.jpg | imagesize = | caption = | birth_date = {{birth date and age|1985|11|8|df=yes}} | birth_place = అలువా, [[కేరళ]], [[భారతదేశం]] | othername = | yearsactive = 2007{{endash}}ప్రస్తుతం | spouse = రేంజు అజ్మల్ | children = ఆలిం జెయ్యన్ | alma_mater = విన్నిట్సియా నేషనల్ మెడికల్ యూనివర్సిటీ, [[ఉక్రెయిన్‌]] | occupation = సినిమా నటుడు, మాజీ వైద్యుడు | height = }}'''అజ్మల్ అమీర్''' (జననం 8 నవంబర్ 1985) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన [[సినిమా నటుడు]], మాజీ వైద్యుడు.<ref name="Ajmal Ameer">{{cite news |last1=The Times of India |title=Ajmal Ameer |url=https://timesofindia.indiatimes.com/topic/Ajmal-Ameer |accessdate=3 August 2022 |work= |date=2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803065809/https://timesofindia.indiatimes.com/topic/Ajmal-Ameer |archivedate=3 August 2022}}</ref> ఆయన 2005లో ''ఫిబ్రవరి 14'' సినిమా ద్వారా సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి 2008లో విడుదలైన ''అంజతే'' సినిమాతో మంచి పేరు తెచ్చుకొని రెండు సౌత్ [[ఫిల్మ్‌ఫేర్ పురస్కారాలు|ఫిల్మ్‌ఫేర్ అవార్డుల]]ను గెలుచుకున్నాడు. ==జననం, విద్యాభాస్యం== ==నటించిన సినిమాలు== {| class="wikitable" |సంవత్సరం |సినిమా |పాత్ర |భాష |గమనికలు |- |2005 |ఫిబ్రవరి 14 |కళాశాల విద్యార్ధి |[[తమిళ భాష|తమిళం]] |తొలిచిత్రం |- |2007 |ప్రణయకాలం |రంజిత్ |[[మలయాళ భాష|మలయాళం]] | |- | rowspan="3" |2008 |అంజతే |కిరుబాకరన్ (కిరుబా) |[[తమిళ భాష|తమిళం]] | |- |D-17 |అజ్మల్ |మలయాళం | |- |మాదాంబి |రామకృష్ణన్ పిళ్లై |మలయాళం | |- | rowspan="2" |2009 |TN 07 AL 4777 |గౌతం అయ్యంగార్ |తమిళం | |- |తిరు తిరు తురు తురు |అర్జున్ |తమిళం | |- |2010 |డి నోవా |ఖైల్డ్ |మలయాళం | |- | rowspan="2" |2011 |కో |వసంతన్ పెరుమాళ్ |తమిళం | |- |లక్కీ జోకర్స్ |విశాల్ |మలయాళం |తెలుగులో [[రంగం (చిత్రం)|రంగం]] |- | rowspan="3" |2012 |[[రచ్చ]] |జేమ్స్ |[[తెలుగు]] | |- |అరికే |సంజయ్ షెనాయ్ |మలయాళం | |- |మాట్రాన్ |వసంతన్ పెరుమాళ్ |తమిళం |తెలుగులో [[బ్రదర్స్]] |- | rowspan="2" |2013 |కరుప్పంపట్టి |కోథాయ్ కోకోపార్డో/మనోహర్ |తమిళం | |- |బ్యాంగిల్స్ |వివేక్ |మలయాళం | |- | rowspan="2" |2014 |ప్రభంజనం |చైతన్య |తెలుగు | |- |వెట్రి సెల్వన్ |వెట్రి సెల్వన్ |తమిళం | |- | rowspan="3" |2015 |లోహం |అళగన్ పెరుమాళ్ |మలయాళం | |- |టు కంట్రీస్ |ఉల్లాస్ కుమారన్ |మలయాళం | |- |బెన్ |పూజారి |మలయాళం |అతిథి పాత్ర |- |2016 |వెన్నెల్లో హై హై |సుశీల |తెలుగు | |- |2018 |ఇరవుక్కు ఆయిరమ్ కనగల్ |గణేష్ |తమిళం | |- | rowspan="4" |2019 |చితిరం పెసుతడి 2 |విక్కీ |తమిళం | |- |దేవి 2 | rowspan="2" |రుద్ర |తమిళం | |- |అభినేత్రి 2 |తెలుగు | |- |[[అమ్మ రాజ్యంలో కడప బిడ్డలు]] |వీఎస్ జగన్నాథ్ రెడ్డి |తెలుగు | | |- |2020 |నుంగంబాక్కం |ఇన్‌స్పెక్టర్ శంకర్ |తమిళం | |- | rowspan="2" |2021 |[[నెట్రికన్|నేత్రికన్]] |డాక్టర్ జేమ్స్ దినా |తమిళం | |- |క్షణం | |మలయాళం | |- | rowspan="7" |2022 |పథం వలవు |వరదన్ |మలయాళం | |- |పాపన్ |సోలమన్/సైమన్ |మలయాళం |ద్విపాత్రాభినయం |- |ఈయల్ |TBA |మలయాళం |చిత్రీకరణ |- |బంగారం |TBA |మలయాళం |చిత్రీకరణ |- |పిసాసు II |TBA |తమిళం |చిత్రీకరణ |- |తీరగదర్శి |TBA |తమిళం |చిత్రీకరణ |- |సెకండ్ షో |TBA |తమిళం/సింహళం |పూర్తయింది |} ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|2775995}} [[వర్గం:1985 జననాలు]] [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటులు]] 7q6zhweucaeft71mnrx7i7o4trp0rde 3614787 3614775 2022-08-03T17:37:57Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* జననం, విద్యాభాస్యం */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = అజ్మల్ అమీర్ | image = Ajmal Ameer at Launch of Provoke Lifestyle Magazine.jpg | imagesize = | caption = | birth_date = {{birth date and age|1985|11|8|df=yes}} | birth_place = అలువా, [[కేరళ]], [[భారతదేశం]] | othername = | yearsactive = 2007{{endash}}ప్రస్తుతం | spouse = రేంజు అజ్మల్ | children = ఆలిం జెయ్యన్ | alma_mater = విన్నిట్సియా నేషనల్ మెడికల్ యూనివర్సిటీ, [[ఉక్రెయిన్‌]] | occupation = సినిమా నటుడు, మాజీ వైద్యుడు | height = }}'''అజ్మల్ అమీర్''' (జననం 8 నవంబర్ 1985) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన [[సినిమా నటుడు]], మాజీ వైద్యుడు.<ref name="Ajmal Ameer">{{cite news |last1=The Times of India |title=Ajmal Ameer |url=https://timesofindia.indiatimes.com/topic/Ajmal-Ameer |accessdate=3 August 2022 |work= |date=2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803065809/https://timesofindia.indiatimes.com/topic/Ajmal-Ameer |archivedate=3 August 2022}}</ref> ఆయన 2005లో ''ఫిబ్రవరి 14'' సినిమా ద్వారా సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి 2008లో విడుదలైన ''అంజతే'' సినిమాతో మంచి పేరు తెచ్చుకొని రెండు సౌత్ [[ఫిల్మ్‌ఫేర్ పురస్కారాలు|ఫిల్మ్‌ఫేర్ అవార్డుల]]ను గెలుచుకున్నాడు. ==జననం, విద్యాభాస్యం== అజ్మల్ 8 నవంబర్ 1985న కేరళలోని అలువాలో జన్మించాడు.  ఆయన విన్నిట్సియా యూనివర్సిటీ, ఉక్రెయిన్‌ లో  వైద్య విద్యను పూర్తి చేశాడు.<ref name="PremaManmadhan">{{Cite news|url=http://www.hindu.com/mp/2008/09/27/stories/2008092751570800.htm|title=A 'hit' prescription|last=Manmadhan|first=Prema|date=27 September 2008|work=[[The Hindu]]|access-date=11 March 2009|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20090325163947/http://www.hindu.com/mp/2008/09/27/stories/2008092751570800.htm|archive-date=25 March 2009|location=Chennai, India}}</ref>  అజ్మల్‌కు ఇద్దరు సోదరులు అస్కర్, అబిత్  ఉన్నారు.<ref>{{Cite web|date=5 April 2013|title=Malayalam actor Ajmal's brother, Askar makes his acting debut|url=http://ibnlive.in.com/news/malayalam-actor-ajmals-brother-askar-makes-his-acting-debut/383320-71-210.html|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20131204225148/http://ibnlive.in.com/news/malayalam-actor-ajmals-brother-askar-makes-his-acting-debut/383320-71-210.html|archive-date=4 December 2013|access-date=18 October 2013|publisher=Ibnlive.in.com}}</ref> ==నటించిన సినిమాలు== {| class="wikitable" |సంవత్సరం |సినిమా |పాత్ర |భాష |గమనికలు |- |2005 |ఫిబ్రవరి 14 |కళాశాల విద్యార్ధి |[[తమిళ భాష|తమిళం]] |తొలిచిత్రం |- |2007 |ప్రణయకాలం |రంజిత్ |[[మలయాళ భాష|మలయాళం]] | |- | rowspan="3" |2008 |అంజతే |కిరుబాకరన్ (కిరుబా) |[[తమిళ భాష|తమిళం]] | |- |D-17 |అజ్మల్ |మలయాళం | |- |మాదాంబి |రామకృష్ణన్ పిళ్లై |మలయాళం | |- | rowspan="2" |2009 |TN 07 AL 4777 |గౌతం అయ్యంగార్ |తమిళం | |- |తిరు తిరు తురు తురు |అర్జున్ |తమిళం | |- |2010 |డి నోవా |ఖైల్డ్ |మలయాళం | |- | rowspan="2" |2011 |కో |వసంతన్ పెరుమాళ్ |తమిళం | |- |లక్కీ జోకర్స్ |విశాల్ |మలయాళం |తెలుగులో [[రంగం (చిత్రం)|రంగం]] |- | rowspan="3" |2012 |[[రచ్చ]] |జేమ్స్ |[[తెలుగు]] | |- |అరికే |సంజయ్ షెనాయ్ |మలయాళం | |- |మాట్రాన్ |వసంతన్ పెరుమాళ్ |తమిళం |తెలుగులో [[బ్రదర్స్]] |- | rowspan="2" |2013 |కరుప్పంపట్టి |కోథాయ్ కోకోపార్డో/మనోహర్ |తమిళం | |- |బ్యాంగిల్స్ |వివేక్ |మలయాళం | |- | rowspan="2" |2014 |ప్రభంజనం |చైతన్య |తెలుగు | |- |వెట్రి సెల్వన్ |వెట్రి సెల్వన్ |తమిళం | |- | rowspan="3" |2015 |లోహం |అళగన్ పెరుమాళ్ |మలయాళం | |- |టు కంట్రీస్ |ఉల్లాస్ కుమారన్ |మలయాళం | |- |బెన్ |పూజారి |మలయాళం |అతిథి పాత్ర |- |2016 |వెన్నెల్లో హై హై |సుశీల |తెలుగు | |- |2018 |ఇరవుక్కు ఆయిరమ్ కనగల్ |గణేష్ |తమిళం | |- | rowspan="4" |2019 |చితిరం పెసుతడి 2 |విక్కీ |తమిళం | |- |దేవి 2 | rowspan="2" |రుద్ర |తమిళం | |- |అభినేత్రి 2 |తెలుగు | |- |[[అమ్మ రాజ్యంలో కడప బిడ్డలు]] |వీఎస్ జగన్నాథ్ రెడ్డి |తెలుగు | | |- |2020 |నుంగంబాక్కం |ఇన్‌స్పెక్టర్ శంకర్ |తమిళం | |- | rowspan="2" |2021 |[[నెట్రికన్|నేత్రికన్]] |డాక్టర్ జేమ్స్ దినా |తమిళం | |- |క్షణం | |మలయాళం | |- | rowspan="7" |2022 |పథం వలవు |వరదన్ |మలయాళం | |- |పాపన్ |సోలమన్/సైమన్ |మలయాళం |ద్విపాత్రాభినయం |- |ఈయల్ |TBA |మలయాళం |చిత్రీకరణ |- |బంగారం |TBA |మలయాళం |చిత్రీకరణ |- |పిసాసు II |TBA |తమిళం |చిత్రీకరణ |- |తీరగదర్శి |TBA |తమిళం |చిత్రీకరణ |- |సెకండ్ షో |TBA |తమిళం/సింహళం |పూర్తయింది |} ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|2775995}} [[వర్గం:1985 జననాలు]] [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటులు]] 57ah59itgygkbjyxymcxgxkqikaojps 3614788 3614787 2022-08-03T17:38:30Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = అజ్మల్ అమీర్ | image = Ajmal Ameer at Launch of Provoke Lifestyle Magazine.jpg | imagesize = | caption = | birth_date = {{birth date and age|1985|11|8|df=yes}} | birth_place = అలువా, [[కేరళ]], [[భారతదేశం]] | othername = | yearsactive = 2007{{endash}}ప్రస్తుతం | spouse = రేంజు అజ్మల్ | children = ఆలిం జెయ్యన్ | alma_mater = విన్నిట్సియా నేషనల్ మెడికల్ యూనివర్సిటీ, [[ఉక్రెయిన్]] | occupation = సినిమా నటుడు, మాజీ వైద్యుడు | height = }}'''అజ్మల్ అమీర్''' (జననం 8 నవంబర్ 1985) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన [[సినిమా నటుడు]], మాజీ వైద్యుడు.<ref name="Ajmal Ameer">{{cite news |last1=The Times of India |title=Ajmal Ameer |url=https://timesofindia.indiatimes.com/topic/Ajmal-Ameer |accessdate=3 August 2022 |work= |date=2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803065809/https://timesofindia.indiatimes.com/topic/Ajmal-Ameer |archivedate=3 August 2022}}</ref> ఆయన 2005లో ''ఫిబ్రవరి 14'' సినిమా ద్వారా సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి 2008లో విడుదలైన ''అంజతే'' సినిమాతో మంచి పేరు తెచ్చుకొని రెండు సౌత్ [[ఫిల్మ్‌ఫేర్ పురస్కారాలు|ఫిల్మ్‌ఫేర్ అవార్డుల]]ను గెలుచుకున్నాడు. ==జననం, విద్యాభాస్యం== అజ్మల్ 8 నవంబర్ 1985న కేరళలోని అలువాలో జన్మించాడు.  ఆయన విన్నిట్సియా యూనివర్సిటీ, ఉక్రెయిన్‌ లో  వైద్య విద్యను పూర్తి చేశాడు.<ref name="PremaManmadhan">{{Cite news|url=http://www.hindu.com/mp/2008/09/27/stories/2008092751570800.htm|title=A 'hit' prescription|last=Manmadhan|first=Prema|date=27 September 2008|work=[[The Hindu]]|access-date=11 March 2009|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20090325163947/http://www.hindu.com/mp/2008/09/27/stories/2008092751570800.htm|archive-date=25 March 2009|location=Chennai, India}}</ref>  అజ్మల్‌కు ఇద్దరు సోదరులు అస్కర్, అబిత్  ఉన్నారు.<ref>{{Cite web|date=5 April 2013|title=Malayalam actor Ajmal's brother, Askar makes his acting debut|url=http://ibnlive.in.com/news/malayalam-actor-ajmals-brother-askar-makes-his-acting-debut/383320-71-210.html|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20131204225148/http://ibnlive.in.com/news/malayalam-actor-ajmals-brother-askar-makes-his-acting-debut/383320-71-210.html|archive-date=4 December 2013|access-date=18 October 2013|publisher=Ibnlive.in.com}}</ref> ==నటించిన సినిమాలు== {| class="wikitable" |సంవత్సరం |సినిమా |పాత్ర |భాష |గమనికలు |- |2005 |ఫిబ్రవరి 14 |కళాశాల విద్యార్ధి |[[తమిళ భాష|తమిళం]] |తొలిచిత్రం |- |2007 |ప్రణయకాలం |రంజిత్ |[[మలయాళ భాష|మలయాళం]] | |- | rowspan="3" |2008 |అంజతే |కిరుబాకరన్ (కిరుబా) |[[తమిళ భాష|తమిళం]] | |- |D-17 |అజ్మల్ |మలయాళం | |- |మాదాంబి |రామకృష్ణన్ పిళ్లై |మలయాళం | |- | rowspan="2" |2009 |TN 07 AL 4777 |గౌతం అయ్యంగార్ |తమిళం | |- |తిరు తిరు తురు తురు |అర్జున్ |తమిళం | |- |2010 |డి నోవా |ఖైల్డ్ |మలయాళం | |- | rowspan="2" |2011 |కో |వసంతన్ పెరుమాళ్ |తమిళం | |- |లక్కీ జోకర్స్ |విశాల్ |మలయాళం |తెలుగులో [[రంగం (చిత్రం)|రంగం]] |- | rowspan="3" |2012 |[[రచ్చ]] |జేమ్స్ |[[తెలుగు]] | |- |అరికే |సంజయ్ షెనాయ్ |మలయాళం | |- |మాట్రాన్ |వసంతన్ పెరుమాళ్ |తమిళం |తెలుగులో [[బ్రదర్స్]] |- | rowspan="2" |2013 |కరుప్పంపట్టి |కోథాయ్ కోకోపార్డో/మనోహర్ |తమిళం | |- |బ్యాంగిల్స్ |వివేక్ |మలయాళం | |- | rowspan="2" |2014 |ప్రభంజనం |చైతన్య |తెలుగు | |- |వెట్రి సెల్వన్ |వెట్రి సెల్వన్ |తమిళం | |- | rowspan="3" |2015 |లోహం |అళగన్ పెరుమాళ్ |మలయాళం | |- |టు కంట్రీస్ |ఉల్లాస్ కుమారన్ |మలయాళం | |- |బెన్ |పూజారి |మలయాళం |అతిథి పాత్ర |- |2016 |వెన్నెల్లో హై హై |సుశీల |తెలుగు | |- |2018 |ఇరవుక్కు ఆయిరమ్ కనగల్ |గణేష్ |తమిళం | |- | rowspan="4" |2019 |చితిరం పెసుతడి 2 |విక్కీ |తమిళం | |- |దేవి 2 | rowspan="2" |రుద్ర |తమిళం | |- |అభినేత్రి 2 |తెలుగు | |- |[[అమ్మ రాజ్యంలో కడప బిడ్డలు]] |వీఎస్ జగన్నాథ్ రెడ్డి |తెలుగు | | |- |2020 |నుంగంబాక్కం |ఇన్‌స్పెక్టర్ శంకర్ |తమిళం | |- | rowspan="2" |2021 |[[నెట్రికన్|నేత్రికన్]] |డాక్టర్ జేమ్స్ దినా |తమిళం | |- |క్షణం | |మలయాళం | |- | rowspan="7" |2022 |పథం వలవు |వరదన్ |మలయాళం | |- |పాపన్ |సోలమన్/సైమన్ |మలయాళం |ద్విపాత్రాభినయం |- |ఈయల్ |TBA |మలయాళం |చిత్రీకరణ |- |బంగారం |TBA |మలయాళం |చిత్రీకరణ |- |పిసాసు II |TBA |తమిళం |చిత్రీకరణ |- |తీరగదర్శి |TBA |తమిళం |చిత్రీకరణ |- |సెకండ్ షో |TBA |తమిళం/సింహళం |పూర్తయింది |} ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|2775995}} [[వర్గం:1985 జననాలు]] [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటులు]] gbe3j4dujv1ct3z387wsjv1892j7tvc 0 355047 3615018 3614511 2022-08-04T06:40:35Z Chaduvari 97 ++తవ్వకాలు, ఆవిష్కరణలు wikitext text/x-wiki {{Under construction|placedby=}} '''జ్వాలాపురం పురాతత్వ స్థలం,''' అంధ్రప్రదేశ్, నంద్యాల జిల్లా, [[జ్వాలాపురం]] గ్రామం వద్ద ఉన్న పురాతత్వ ప్రదేశం. వేల సంవత్సరాల క్రితం జీవించిన ఆధునిక మానవుల ఆధారాలు ఇక్కడ లభించాయి. 75,000 ఏళ్ళ క్రితం [[టోబా మహావిపత్తు సిద్ధాంతం|టోబా అగ్నిపర్వత విస్ఫోటనం]]<nowiki/>లో విరజిమ్మిన బూడిద ఇక్కడి జుర్రేరు నదీలోయలో పేరుకు పోయింది. ఈ బూడద పొరకు అడుగున, పైనా కూడా ఆధునిక మానవులు వాడిన పనిముట్లు వేలాదిగా లభించాయి. అగ్నిపర్వత విస్ఫోటనంలో వెదజల్లబడిన బూడిద జుర్రేరు ఆనకట్ట నుండి [[బనగానపల్లె]] వరకు నదీ తీరం వెంట 9 కిలోమీటర్ల మేర సగటున 1 మీటరు మందాన పేరుకు పోయింది. జ్వాలాపురం చుట్టుపక్కల, సుమారు 2000 ఎకరాల విస్తీర్ణంలో పురాతత్వ స్థలాలు విస్తరించి ఉన్నాయి. <ref name=":0">{{Cite web|last=కోరిసెట్టర్|first=రవి|last2=బోర|first2=జనార్దన|date=2014|title=Vol. I IV.9. Jwalapuram|url=https://www.researchgate.net/publication/261640831_Vol_I_IV9_Ravi_Korisettar_and_B_Janardhana|archive-url=https://web.archive.org/web/20220803064849/https://www.researchgate.net/publication/261640831_Vol_I_IV9_Ravi_Korisettar_and_B_Janardhana|archive-date=2022-08-03|access-date=2022-08-03|website=రీసెర్చిగేట్.నెట్}}</ref> == తవ్వకాలు, ఆవిష్కరణలు == జ్వాలాపురం వద్ద 2003 నుండి 2010 వరకు అనేక తవ్వకాలు జరిపారు. వీటిలో రెండూ అషూలియన్ ప్రదేశాలు, 7 మధ్య రాతియుగ ప్రదేశాలు, 5 కొత్త రాతియుగ ప్రదేశాలు, 3 రాక్ షెల్టర్లు బయట పడ్డాయి. వీటికి జ్వాలాపురం పేరుమీద JWP అనే ఆదిపదంతో JWP3,JWP9, JWP17, JWP22 వగైరా అని పేర్లు పెట్టారు. ఈ తవ్వకాల్లో టోబా విస్ఫోటనానికి ముందు దాని తరువాత కూడా ఇక్కడ మానవ ఆవాసాలు ఉండేవనే ఆధారాలు లభించాయి. JWP3 లో తవ్విన కందకంలో బూడిద పొరకు అడుగున మధ్యరాతియుగానికి చెందిన 215 కళాకృతులు లభించాయి. ఇవి 77,000 సంవత్సరాల క్రితం నాటివని తేలింది. ఇదే కందకంలో బూడిదపొరకు పైన కూడా అలాంటివే 108 కళాకృతులు లభించాయి. JWP21 లో బూడిద పొరకు పైన మధ్యరాతియుగం నాటి 131 కళాకృతులు లభించాయి. ఇవి 38,000 సంవత్సరాల నాటివని కనుగొన్నారు. JWP22 లో 10 మీటర్ల పొడవు, 10 మీటర్ల వెడల్పుతో 6.5 మీటర్ల లోతు వరకు కందకం తవ్వారు. ఈ కందకంలో బూడిద పొరకు కింద 1628 కళాకృతులు లభించాయి. ఇవి దాదాపు 80,000 సంవత్సరాల నాటివని కనుగొన్నారు. <ref name=":0" /> ఈ కళాకృతుల ప్రాచీనతను కనుగొనేందుకు ఆప్టికల్లీ స్టిమ్యులేటెడ్ ల్యూమినిసెన్స్ డేటింగ్ పద్ధతిని వినియోగించారు. == మూలాలు == <references /> 52oueo2635x9wbf21s2em955t55gpnl 3615053 3615018 2022-08-04T07:57:10Z Chaduvari 97 ++రాక్ షెల్టర్లు wikitext text/x-wiki {{Under construction|placedby=}} '''జ్వాలాపురం పురాతత్వ స్థలం,''' అంధ్రప్రదేశ్, నంద్యాల జిల్లా, [[జ్వాలాపురం]] గ్రామం వద్ద ఉన్న పురాతత్వ ప్రదేశం. వేల సంవత్సరాల క్రితం జీవించిన ఆధునిక మానవుల ఆధారాలు ఇక్కడ లభించాయి. 75,000 ఏళ్ళ క్రితం [[టోబా మహావిపత్తు సిద్ధాంతం|టోబా అగ్నిపర్వత విస్ఫోటనం]]<nowiki/>లో విరజిమ్మిన బూడిద ఇక్కడి జుర్రేరు నదీలోయలో పేరుకు పోయింది. ఈ బూడద పొరకు అడుగున, పైనా కూడా ఆధునిక మానవులు వాడిన పనిముట్లు వేలాదిగా లభించాయి. అగ్నిపర్వత విస్ఫోటనంలో వెదజల్లబడిన బూడిద జుర్రేరు ఆనకట్ట నుండి [[బనగానపల్లె]] వరకు నదీ తీరం వెంట 9 కిలోమీటర్ల మేర సగటున 1 మీటరు మందాన పేరుకు పోయింది. జ్వాలాపురం చుట్టుపక్కల, సుమారు 2000 ఎకరాల విస్తీర్ణంలో పురాతత్వ స్థలాలు విస్తరించి ఉన్నాయి. <ref name=":0">{{Cite web|last=కోరిసెట్టర్|first=రవి|last2=బోర|first2=జనార్దన|date=2014|title=Vol. I IV.9. Jwalapuram|url=https://www.researchgate.net/publication/261640831_Vol_I_IV9_Ravi_Korisettar_and_B_Janardhana|archive-url=https://web.archive.org/web/20220803064849/https://www.researchgate.net/publication/261640831_Vol_I_IV9_Ravi_Korisettar_and_B_Janardhana|archive-date=2022-08-03|access-date=2022-08-03|website=రీసెర్చిగేట్.నెట్}}</ref> == తవ్వకాలు, ఆవిష్కరణలు == జ్వాలాపురం వద్ద 2003 నుండి 2010 వరకు అనేక తవ్వకాలు జరిపారు. వీటిలో రెండూ అషూలియన్ ప్రదేశాలు, 7 మధ్య రాతియుగ ప్రదేశాలు, 5 కొత్త రాతియుగ ప్రదేశాలు, 3 రాక్ షెల్టర్లు బయట పడ్డాయి. వీటికి జ్వాలాపురం పేరుమీద JWP అనే ఆదిపదంతో JWP3,JWP9, JWP17, JWP22 వగైరా అని పేర్లు పెట్టారు. ఈ తవ్వకాల్లో టోబా విస్ఫోటనానికి ముందు దాని తరువాత కూడా ఇక్కడ మానవ ఆవాసాలు ఉండేవనే ఆధారాలు లభించాయి. JWP3 లో తవ్విన కందకంలో బూడిద పొరకు అడుగున మధ్యరాతియుగానికి చెందిన 215 కళాకృతులు లభించాయి. ఇవి 77,000 సంవత్సరాల క్రితం నాటివని తేలింది. ఇదే కందకంలో బూడిదపొరకు పైన కూడా అలాంటివే 108 కళాకృతులు లభించాయి. JWP21 లో బూడిద పొరకు పైన మధ్యరాతియుగం నాటి 131 కళాకృతులు లభించాయి. ఇవి 38,000 సంవత్సరాల నాటివని కనుగొన్నారు. JWP22 లో 10 మీటర్ల పొడవు, 10 మీటర్ల వెడల్పుతో 6.5 మీటర్ల లోతు వరకు కందకం తవ్వారు. ఈ కందకంలో బూడిద పొరకు కింద 1628 కళాకృతులు లభించాయి. ఇవి దాదాపు 80,000 సంవత్సరాల నాటివని కనుగొన్నారు. <ref name=":0" />ఈ కళాకృతుల ప్రాచీనతను కనుగొనేందుకు ఆప్టికల్లీ స్టిమ్యులేటెడ్ ల్యూమినిసెన్స్ (OSL) డేటింగ్ పద్ధతిని వినియోగించారు. ఈ ప్రదేశాలన్నీ జుర్రేరు నదికి కుడి వైపున ఉన్నాయి. === రాక్ షెల్టర్లు === జ్వాలాపురం ప్రాంతంలో 5 చిత్రించిన రాక్ షెల్టర్లను కూడా గుర్తించారు. వీటిలో ఒకటైన JWP9 షెల్టరుపై విపులమైన పరిశీలనలు జరిపారు. ఇది 20 మీటర్ల పొడవు, 10 మీటర్ల వెడల్పు, 10 మీటర్ల ఎత్తు ఉన్న క్వార్ట్జైట్ బోల్డరు. ఇది జుర్రేరు నదికి ఎడమ వైపున బనగానపల్లె రోడ్డుకు పక్కన జుర్రేరు ఆనకట్ట నుండి సుమారు అర కిలోమీటరు దూరంలో ఉంది. ఈ రాతిపై ఆ కాలంలో నివసించిన మానవులు రంగురాతితో చిత్రించిన చిత్రాలు ఉన్నాయి. ఎండ కారణంగా ఇవి వెలిసిపోయినప్పటికీ ఏణుగు, మనుషులు తదితర ఆకారాలను గుర్తించారు. <ref>{{Cite journal|last=Taçon|first=P|last2=Boivin|first2=N|last3=Hampson|first3=J|last4=Blinkhorn|first4=J|last5=Korisettar|first5=R|last6=Petraglia|first6=M|date=2015-01-02|title=New rock art discoveries in the Kurnool District, Andhra Pradesh, India.|url=https://www.cambridge.org/core/journals/antiquity/article/abs/new-rock-art-discoveries-in-the-kurnool-district-andhra-pradesh-india/B87D46A6052224E923FCEBC4341A660E|journal=Antiquity|volume=84|issue=324|pages=335-350|doi=10.1017/S0003598X00066618|via=Researchgate.net}}</ref> ఈ రాతి పాదం వద్ద జరిపిన తవ్వకాల్లో 38,000 సంవత్సరాల నాటి పనిముట్లు, రాతిపూసలు, ఎముకతో చేసిన ఈటె లభించాయి. ఇక్కడ లభించిన వస్తువుల్లో ప్రధానమైనది మనిషి పుర్రె. ఇది 20 వేలు - 12 వేలు సంవత్సరాల క్రితం మధ్య కాలానికి చెందినదిగా లెక్కించారు. వీటితో పాటు ఇక్కడ 2732 జంతు అవశేషాలు, 1644 నత్త గుల్లలు కూడా లభించాయి. <ref name=":0" /> == మూలాలు == <references /> cncvaolvjn0l2lex3lkmwvwyyyvxfw6 3615066 3615053 2022-08-04T08:34:58Z Chaduvari 97 -{{Under construction}} wikitext text/x-wiki '''జ్వాలాపురం పురాతత్వ స్థలం,''' అంధ్రప్రదేశ్, నంద్యాల జిల్లా, [[జ్వాలాపురం]] గ్రామం వద్ద ఉన్న పురాతత్వ ప్రదేశం. వేల సంవత్సరాల క్రితం జీవించిన ఆధునిక మానవుల ఆధారాలు ఇక్కడ లభించాయి. 75,000 ఏళ్ళ క్రితం [[టోబా మహావిపత్తు సిద్ధాంతం|టోబా అగ్నిపర్వత విస్ఫోటనం]]<nowiki/>లో విరజిమ్మిన బూడిద ఇక్కడి జుర్రేరు నదీలోయలో పేరుకు పోయింది. ఈ బూడద పొరకు అడుగున, పైనా కూడా ఆధునిక మానవులు వాడిన పనిముట్లు వేలాదిగా లభించాయి. అగ్నిపర్వత విస్ఫోటనంలో వెదజల్లబడిన బూడిద జుర్రేరు ఆనకట్ట నుండి [[బనగానపల్లె]] వరకు నదీ తీరం వెంట 9 కిలోమీటర్ల మేర సగటున 1 మీటరు మందాన పేరుకు పోయింది. జ్వాలాపురం చుట్టుపక్కల, సుమారు 2000 ఎకరాల విస్తీర్ణంలో పురాతత్వ స్థలాలు విస్తరించి ఉన్నాయి. <ref name=":0">{{Cite web|last=కోరిసెట్టర్|first=రవి|last2=బోర|first2=జనార్దన|date=2014|title=Vol. I IV.9. Jwalapuram|url=https://www.researchgate.net/publication/261640831_Vol_I_IV9_Ravi_Korisettar_and_B_Janardhana|archive-url=https://web.archive.org/web/20220803064849/https://www.researchgate.net/publication/261640831_Vol_I_IV9_Ravi_Korisettar_and_B_Janardhana|archive-date=2022-08-03|access-date=2022-08-03|website=రీసెర్చిగేట్.నెట్}}</ref> == తవ్వకాలు, ఆవిష్కరణలు == జ్వాలాపురం వద్ద 2003 నుండి 2010 వరకు అనేక తవ్వకాలు జరిపారు. వీటిలో రెండూ అషూలియన్ ప్రదేశాలు, 7 మధ్య రాతియుగ ప్రదేశాలు, 5 కొత్త రాతియుగ ప్రదేశాలు, 3 రాక్ షెల్టర్లు బయట పడ్డాయి. వీటికి జ్వాలాపురం పేరుమీద JWP అనే ఆదిపదంతో JWP3,JWP9, JWP17, JWP22 వగైరా అని పేర్లు పెట్టారు. ఈ తవ్వకాల్లో టోబా విస్ఫోటనానికి ముందు దాని తరువాత కూడా ఇక్కడ మానవ ఆవాసాలు ఉండేవనే ఆధారాలు లభించాయి. JWP3 లో తవ్విన కందకంలో బూడిద పొరకు అడుగున మధ్యరాతియుగానికి చెందిన 215 కళాకృతులు లభించాయి. ఇవి 77,000 సంవత్సరాల క్రితం నాటివని తేలింది. ఇదే కందకంలో బూడిదపొరకు పైన కూడా అలాంటివే 108 కళాకృతులు లభించాయి. JWP21 లో బూడిద పొరకు పైన మధ్యరాతియుగం నాటి 131 కళాకృతులు లభించాయి. ఇవి 38,000 సంవత్సరాల నాటివని కనుగొన్నారు. JWP22 లో 10 మీటర్ల పొడవు, 10 మీటర్ల వెడల్పుతో 6.5 మీటర్ల లోతు వరకు కందకం తవ్వారు. ఈ కందకంలో బూడిద పొరకు కింద 1628 కళాకృతులు లభించాయి. ఇవి దాదాపు 80,000 సంవత్సరాల నాటివని కనుగొన్నారు. <ref name=":0" />ఈ కళాకృతుల ప్రాచీనతను కనుగొనేందుకు ఆప్టికల్లీ స్టిమ్యులేటెడ్ ల్యూమినిసెన్స్ (OSL) డేటింగ్ పద్ధతిని వినియోగించారు. ఈ ప్రదేశాలన్నీ జుర్రేరు నదికి కుడి వైపున ఉన్నాయి. === రాక్ షెల్టర్లు === జ్వాలాపురం ప్రాంతంలో 5 చిత్రించిన రాక్ షెల్టర్లను కూడా గుర్తించారు. వీటిలో ఒకటైన JWP9 షెల్టరుపై విపులమైన పరిశీలనలు జరిపారు. ఇది 20 మీటర్ల పొడవు, 10 మీటర్ల వెడల్పు, 10 మీటర్ల ఎత్తు ఉన్న క్వార్ట్జైట్ బోల్డరు. ఇది జుర్రేరు నదికి ఎడమ వైపున బనగానపల్లె రోడ్డుకు పక్కన జుర్రేరు ఆనకట్ట నుండి సుమారు అర కిలోమీటరు దూరంలో ఉంది. ఈ రాతిపై ఆ కాలంలో నివసించిన మానవులు రంగురాతితో చిత్రించిన చిత్రాలు ఉన్నాయి. ఎండ కారణంగా ఇవి వెలిసిపోయినప్పటికీ ఏణుగు, మనుషులు తదితర ఆకారాలను గుర్తించారు. <ref>{{Cite journal|last=Taçon|first=P|last2=Boivin|first2=N|last3=Hampson|first3=J|last4=Blinkhorn|first4=J|last5=Korisettar|first5=R|last6=Petraglia|first6=M|date=2015-01-02|title=New rock art discoveries in the Kurnool District, Andhra Pradesh, India.|url=https://www.cambridge.org/core/journals/antiquity/article/abs/new-rock-art-discoveries-in-the-kurnool-district-andhra-pradesh-india/B87D46A6052224E923FCEBC4341A660E|journal=Antiquity|volume=84|issue=324|pages=335-350|doi=10.1017/S0003598X00066618|via=Researchgate.net}}</ref> ఈ రాతి పాదం వద్ద జరిపిన తవ్వకాల్లో 38,000 సంవత్సరాల నాటి పనిముట్లు, రాతిపూసలు, ఎముకతో చేసిన ఈటె లభించాయి. ఇక్కడ లభించిన వస్తువుల్లో ప్రధానమైనది మనిషి పుర్రె. ఇది 20 వేలు - 12 వేలు సంవత్సరాల క్రితం మధ్య కాలానికి చెందినదిగా లెక్కించారు. వీటితో పాటు ఇక్కడ 2732 జంతు అవశేషాలు, 1644 నత్త గుల్లలు కూడా లభించాయి. <ref name=":0" /> == మూలాలు == <references /> 8h2a9t1ngsoqz5efaf9jh5bfw704n4k 0 355048 3614755 3614522 2022-08-03T17:05:48Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = శరణ్ శక్తి | image = Saran Shakthi.jpg | image_size = 185px | caption = | birth_name = శరణ్ శక్తి | other_names = శరణ్ శక్తి | birth_date = {{birth date and age|df=yes|1997|05|5}} | birth_place = [[చెన్నై]], [[తమిళనాడు]], [[భారతదేశం]] | occupation = {{hlist|నటుడు}}<!-- Occupation(s) as given in the lead; --> | years_active = 2012{{endash}}ప్రస్తుతం }}'''శరణ్ శక్తి''' (జననం 5 మే 1997) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన [[సినిమా నటుడు]].<ref name="Actor without borders">{{cite news |last1=Deccan Chronicle |first1= |title=Actor without borders |url=https://www.deccanchronicle.com/entertainment/sandalwood/021019/actor-without-borders.html |accessdate=3 August 2022 |date=2 October 2019 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803070628/https://www.deccanchronicle.com/entertainment/sandalwood/021019/actor-without-borders.html |archivedate=3 August 2022 |language=en}}</ref> ఆయన 2012లో ''నీతానే ఎన్ పొన్వసంతం'' సినిమా ద్వారా సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి టెలివిజన్ రియాలిటీ షో ''సర్వైవర్ తమిళ్ 1'' లో కంటెస్టెంట్ గా పాల్గొని రన్నరప్‌గా నిలిచాడు. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name |10199647}} [[వర్గం:1997 జననాలు]] [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటులు]] 7clpi3a3lnoglkrqada80dhu3yiqqa2 3614756 3614755 2022-08-03T17:06:39Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = శరణ్ శక్తి | image = Saran Shakthi.jpg | image_size = 185px | caption = | birth_name = శరణ్ శక్తి | other_names = శరణ్ శక్తి | birth_date = {{birth date and age|df=yes|1997|05|5}} | birth_place = [[చెన్నై]], [[తమిళనాడు]], [[భారతదేశం]] | occupation = {{hlist|నటుడు}}<!-- Occupation(s) as given in the lead; --> | years_active = 2012{{endash}}ప్రస్తుతం }}'''శరణ్ శక్తి''' (జననం 5 మే 1997) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన [[సినిమా నటుడు]].<ref name="Actor without borders">{{cite news |last1=Deccan Chronicle |first1= |title=Actor without borders |url=https://www.deccanchronicle.com/entertainment/sandalwood/021019/actor-without-borders.html |accessdate=3 August 2022 |date=2 October 2019 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803070628/https://www.deccanchronicle.com/entertainment/sandalwood/021019/actor-without-borders.html |archivedate=3 August 2022 |language=en}}</ref> ఆయన 2012లో ''నీతానే ఎన్ పొన్వసంతం'' సినిమా ద్వారా సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి టెలివిజన్ రియాలిటీ షో ''సర్వైవర్ తమిళ్ 1'' లో కంటెస్టెంట్ గా పాల్గొని రన్నరప్‌గా నిలిచాడు. ==సినిమాలు== ==టెలివిజన్== ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name |10199647}} [[వర్గం:1997 జననాలు]] [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటులు]] to57hl8eeswntoegc4grk8n9js8nuf9 3614759 3614756 2022-08-03T17:09:56Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* సినిమాలు */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = శరణ్ శక్తి | image = Saran Shakthi.jpg | image_size = 185px | caption = | birth_name = శరణ్ శక్తి | other_names = శరణ్ శక్తి | birth_date = {{birth date and age|df=yes|1997|05|5}} | birth_place = [[చెన్నై]], [[తమిళనాడు]], [[భారతదేశం]] | occupation = {{hlist|నటుడు}}<!-- Occupation(s) as given in the lead; --> | years_active = 2012{{endash}}ప్రస్తుతం }}'''శరణ్ శక్తి''' (జననం 5 మే 1997) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన [[సినిమా నటుడు]].<ref name="Actor without borders">{{cite news |last1=Deccan Chronicle |first1= |title=Actor without borders |url=https://www.deccanchronicle.com/entertainment/sandalwood/021019/actor-without-borders.html |accessdate=3 August 2022 |date=2 October 2019 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803070628/https://www.deccanchronicle.com/entertainment/sandalwood/021019/actor-without-borders.html |archivedate=3 August 2022 |language=en}}</ref> ఆయన 2012లో ''నీతానే ఎన్ పొన్వసంతం'' సినిమా ద్వారా సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి టెలివిజన్ రియాలిటీ షో ''సర్వైవర్ తమిళ్ 1'' లో కంటెస్టెంట్ గా పాల్గొని రన్నరప్‌గా నిలిచాడు. ==సినిమాలు== {| class="wikitable sortable" !సంవత్సరం !సినిమా !పాత్ర !గమనికలు |- |2012 |''నీతానే ఎన్ పొన్వసంతం'' |యువకుడు హరీష్ | rowspan="10" |బాల నటుడు |- | rowspan="2" |2013 |''[[వేటాడు వెంటాడు|సమర్]] \ [[వేటాడు వెంటాడు]] (తెలుగు)'' |యువకుడు రాజేష్ |- |''[[కడలి (సినిమా)|కడల్]] \ [[కడలి (సినిమా)|కడలి]] (తెలుగు)'' |యంగ్ థామస్ |- | rowspan="3" |2014 |''[[జిల్లా (2015 సినిమా)|జిల్లా]]'' |యువ శక్తి |- |''[[ఫేమస్ లవర్|రమ్మీ]] \ [[ఫేమస్ లవర్]] (తెలుగు)'' |సొర్నం సోదరుడు |- |''సిగరం తోడు'' |యువకుడు మురళి |- | rowspan="2" |2015 |''వై రాజా వై'' |యువకుడు కార్తీక్ |- |''ఓం శాంతి ఓం'' |కుమార్ |- |2016 |''మో'' |గౌతమ్ |- |2017 |''[[యముడు 3|సింగం 3]] \ [[యముడు 3]] (తెలుగు)'' |టీ అమ్మే అబ్బాయి |- |2018 |''వడ చెన్నై'' |కన్నన్ | |- |2019 |''సాగా'' |సత్య |ప్రధాన పాత్ర |- |2021 |''[[నెట్రికన్|నేత్రికన్]]'' |గౌతమ్ | |- | rowspan="2" |2022 |''[[ఈటీ|ఈతర్క్కుమ్ తునింధవన్]] \ [[ఈటీ]] (తెలుగు)'' |నితిన్ | |- |''[[కె.జి.యఫ్ చాప్టర్ 2|KGF: చాప్టర్ 2]]'' |ఫర్మాన్ |[[కన్నడ భాష|కన్నడ]] సినిమా |- |2023 | style="background:#ffc;" |''[[సాలార్]]'' |[[తెలుగు]] ఫిల్మ్; చిత్రీకరణ |- | style="background:#ffc;" |''ఒరాంగ్ ఉటాన్'' |చిత్రీకరణ |- |} ==టెలివిజన్== {| class="wikitable sortable" !సంవత్సరం !పేరు !పాత్ర !ఛానెల్ ! scope="col" class="unsortable" |గమనికలు |- |2012- 2013 |''అముద ఓరు ఆచార్యకూరి'' |అముద కొడుకు |కలైంజర్ టీవీ | |- |2021 |''సర్వైవర్ తమిళ్ సీజన్ 1'' |పోటీదారు |జీ తమిళం |ద్వితియ విజేత |} ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name |10199647}} [[వర్గం:1997 జననాలు]] [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటులు]] ph7l63jqm0zqp7gixmzezrhx0qatuv9 3614760 3614759 2022-08-03T17:11:26Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = శరణ్ శక్తి | image = Saran Shakthi.jpg | image_size = 185px | caption = | birth_name = శరణ్ శక్తి | other_names = శరణ్ శక్తి | birth_date = {{birth date and age|df=yes|1997|05|5}} | birth_place = [[చెన్నై]], [[తమిళనాడు]], [[భారతదేశం]] | occupation = {{hlist|నటుడు}}<!-- Occupation(s) as given in the lead; --> | years_active = 2012{{endash}}ప్రస్తుతం }}'''శరణ్ శక్తి''' (జననం 5 మే 1997) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన [[సినిమా నటుడు]].<ref name="Actor without borders">{{cite news |last1=Deccan Chronicle |first1= |title=Actor without borders |url=https://www.deccanchronicle.com/entertainment/sandalwood/021019/actor-without-borders.html |accessdate=3 August 2022 |date=2 October 2019 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803070628/https://www.deccanchronicle.com/entertainment/sandalwood/021019/actor-without-borders.html |archivedate=3 August 2022 |language=en}}</ref> ఆయన 2012లో ''నీతానే ఎన్ పొన్వసంతం'' సినిమా ద్వారా సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి టెలివిజన్ రియాలిటీ షో ''సర్వైవర్ తమిళ్ 1'' లో కంటెస్టెంట్ గా పాల్గొని రన్నరప్‌గా నిలిచాడు. ==సినిమాలు== {| class="wikitable sortable" !సంవత్సరం !సినిమా !పాత్ర !గమనికలు |- |2012 |''నీతానే ఎన్ పొన్వసంతం'' |యువకుడు హరీష్ | rowspan="10" |బాల నటుడు |- | rowspan="2" |2013 |''[[వేటాడు వెంటాడు|సమర్]] \ [[వేటాడు వెంటాడు]] (తెలుగు)'' |యువకుడు రాజేష్ |- |''[[కడలి (సినిమా)|కడల్]] \ [[కడలి (సినిమా)|కడలి]] (తెలుగు)'' |యంగ్ థామస్ |- | rowspan="3" |2014 |''[[జిల్లా (2015 సినిమా)|జిల్లా]]'' |యువ శక్తి |- |''[[ఫేమస్ లవర్|రమ్మీ]] \ [[ఫేమస్ లవర్]] (తెలుగు)'' |సొర్నం సోదరుడు |- |''సిగరం తోడు'' |యువకుడు మురళి |- | rowspan="2" |2015 |''వై రాజా వై'' |యువకుడు కార్తీక్ |- |''ఓం శాంతి ఓం'' |కుమార్ |- |2016 |''మో'' |గౌతమ్ |- |2017 |''[[యముడు 3|సింగం 3]] \ [[యముడు 3]] (తెలుగు)'' |టీ అమ్మే అబ్బాయి |- |2018 |''వడ చెన్నై'' |కన్నన్ | |- |2019 |''సాగా'' |సత్య |ప్రధాన పాత్ర |- |2021 |''[[నెట్రికన్|నేత్రికన్]]'' |గౌతమ్ | |- | rowspan="2" |2022 |''[[ఈటీ|ఈతర్క్కుమ్ తునింధవన్]] \ [[ఈటీ]] (తెలుగు)'' |నితిన్ |<ref name="Saran Shakthi to play negative role in Suriya's Etharkkum Thunindhavan">{{cite news |last1=The New Indian Express |title=Saran Shakthi to play negative role in Suriya's Etharkkum Thunindhavan |url=https://www.cinemaexpress.com/tamil/news/2021/sep/03/saran-shakthito-playnegative-role-in-suriyas-etharkkum-thunindhavan-26424.html |accessdate=3 August 2022 |date=3 September 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803171030/https://www.cinemaexpress.com/tamil/news/2021/sep/03/saran-shakthito-playnegative-role-in-suriyas-etharkkum-thunindhavan-26424.html |archivedate=3 August 2022 |language=en}}</ref> |- |''[[కె.జి.యఫ్ చాప్టర్ 2|KGF: చాప్టర్ 2]]'' |ఫర్మాన్ |[[కన్నడ భాష|కన్నడ]] సినిమా |- |2023 | style="background:#ffc;" |''[[సాలార్]]'' |[[తెలుగు]] ఫిల్మ్; చిత్రీకరణ |- | style="background:#ffc;" |''ఒరాంగ్ ఉటాన్'' |చిత్రీకరణ |- |} ==టెలివిజన్== {| class="wikitable sortable" !సంవత్సరం !పేరు !పాత్ర !ఛానెల్ ! scope="col" class="unsortable" |గమనికలు |- |2012- 2013 |''అముద ఓరు ఆచార్యకూరి'' |అముద కొడుకు |కలైంజర్ టీవీ | |- |2021 |''సర్వైవర్ తమిళ్ సీజన్ 1'' |పోటీదారు |జీ తమిళం |ద్వితియ విజేత |} ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name |10199647}} [[వర్గం:1997 జననాలు]] [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటులు]] adxcayklznwyqd4s3j0ml3pv8ewl4jt 3614761 3614760 2022-08-03T17:13:43Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* టెలివిజన్ */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = శరణ్ శక్తి | image = Saran Shakthi.jpg | image_size = 185px | caption = | birth_name = శరణ్ శక్తి | other_names = శరణ్ శక్తి | birth_date = {{birth date and age|df=yes|1997|05|5}} | birth_place = [[చెన్నై]], [[తమిళనాడు]], [[భారతదేశం]] | occupation = {{hlist|నటుడు}}<!-- Occupation(s) as given in the lead; --> | years_active = 2012{{endash}}ప్రస్తుతం }}'''శరణ్ శక్తి''' (జననం 5 మే 1997) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన [[సినిమా నటుడు]].<ref name="Actor without borders">{{cite news |last1=Deccan Chronicle |first1= |title=Actor without borders |url=https://www.deccanchronicle.com/entertainment/sandalwood/021019/actor-without-borders.html |accessdate=3 August 2022 |date=2 October 2019 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803070628/https://www.deccanchronicle.com/entertainment/sandalwood/021019/actor-without-borders.html |archivedate=3 August 2022 |language=en}}</ref> ఆయన 2012లో ''నీతానే ఎన్ పొన్వసంతం'' సినిమా ద్వారా సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి టెలివిజన్ రియాలిటీ షో ''సర్వైవర్ తమిళ్ 1'' లో కంటెస్టెంట్ గా పాల్గొని రన్నరప్‌గా నిలిచాడు. ==సినిమాలు== {| class="wikitable sortable" !సంవత్సరం !సినిమా !పాత్ర !గమనికలు |- |2012 |''నీతానే ఎన్ పొన్వసంతం'' |యువకుడు హరీష్ | rowspan="10" |బాల నటుడు |- | rowspan="2" |2013 |''[[వేటాడు వెంటాడు|సమర్]] \ [[వేటాడు వెంటాడు]] (తెలుగు)'' |యువకుడు రాజేష్ |- |''[[కడలి (సినిమా)|కడల్]] \ [[కడలి (సినిమా)|కడలి]] (తెలుగు)'' |యంగ్ థామస్ |- | rowspan="3" |2014 |''[[జిల్లా (2015 సినిమా)|జిల్లా]]'' |యువ శక్తి |- |''[[ఫేమస్ లవర్|రమ్మీ]] \ [[ఫేమస్ లవర్]] (తెలుగు)'' |సొర్నం సోదరుడు |- |''సిగరం తోడు'' |యువకుడు మురళి |- | rowspan="2" |2015 |''వై రాజా వై'' |యువకుడు కార్తీక్ |- |''ఓం శాంతి ఓం'' |కుమార్ |- |2016 |''మో'' |గౌతమ్ |- |2017 |''[[యముడు 3|సింగం 3]] \ [[యముడు 3]] (తెలుగు)'' |టీ అమ్మే అబ్బాయి |- |2018 |''వడ చెన్నై'' |కన్నన్ | |- |2019 |''సాగా'' |సత్య |ప్రధాన పాత్ర |- |2021 |''[[నెట్రికన్|నేత్రికన్]]'' |గౌతమ్ | |- | rowspan="2" |2022 |''[[ఈటీ|ఈతర్క్కుమ్ తునింధవన్]] \ [[ఈటీ]] (తెలుగు)'' |నితిన్ |<ref name="Saran Shakthi to play negative role in Suriya's Etharkkum Thunindhavan">{{cite news |last1=The New Indian Express |title=Saran Shakthi to play negative role in Suriya's Etharkkum Thunindhavan |url=https://www.cinemaexpress.com/tamil/news/2021/sep/03/saran-shakthito-playnegative-role-in-suriyas-etharkkum-thunindhavan-26424.html |accessdate=3 August 2022 |date=3 September 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803171030/https://www.cinemaexpress.com/tamil/news/2021/sep/03/saran-shakthito-playnegative-role-in-suriyas-etharkkum-thunindhavan-26424.html |archivedate=3 August 2022 |language=en}}</ref> |- |''[[కె.జి.యఫ్ చాప్టర్ 2|KGF: చాప్టర్ 2]]'' |ఫర్మాన్ |[[కన్నడ భాష|కన్నడ]] సినిమా |- |2023 | style="background:#ffc;" |''[[సాలార్]]'' |[[తెలుగు]] ఫిల్మ్; చిత్రీకరణ |- | style="background:#ffc;" |''ఒరాంగ్ ఉటాన్'' |చిత్రీకరణ |- |} ==టెలివిజన్== {| class="wikitable sortable" !సంవత్సరం !పేరు !పాత్ర !ఛానెల్ ! scope="col" class="unsortable" |గమనికలు |- |2012- 2013 |''అముద ఓరు ఆచార్యకూరి'' |అముద కొడుకు |కలైంజర్ టీవీ | |- |2021 |''సర్వైవర్ తమిళ్ సీజన్ 1'' |పోటీదారు |జీ తమిళం |ద్వితియ విజేత<ref name="Survivor Tamil: Sportsperson-turned-actress Lakshmi Priyaa Chandramouli to Vikranth Santhosh, a look at full and final contestants">{{cite news |last1=The Times of India |title=Survivor Tamil: Sportsperson-turned-actress Lakshmi Priyaa Chandramouli to Vikranth Santhosh, a look at full and final contestants |url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/tamil/survivor-tamil-sportsperson-turned-actress-lakshmi-priyaa-chandramouli-to-vikranth-santhosh-a-look-at-full-and-final-contestants/photostory/86162180.cms?picid=86162489 |accessdate=3 August 2022 |date=13 September 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803171256/https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/tamil/survivor-tamil-sportsperson-turned-actress-lakshmi-priyaa-chandramouli-to-vikranth-santhosh-a-look-at-full-and-final-contestants/photostory/86162180.cms?picid=86162489 |archivedate=3 August 2022 |language=en}}</ref> |} ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name |10199647}} [[వర్గం:1997 జననాలు]] [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటులు]] 3kdpykgsp3psu3nzdb4srrqa5z49cdv 3 355060 3614652 2022-08-03T13:13:01Z Nrgullapalli 11739 వికీపీడియాకు స్వాగతం! ([[WP:TW|TW]]) wikitext text/x-wiki ==స్వాగతం== <!--{{Subst:Welcome}}~~~~ --> <div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: Orange;"> <div class="center"><span style="font-size:large; color:black;">Neeli Ramesh గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[Wikipedia:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|<span style="color:white;">స్వాగతం!</span>]]! [[దస్త్రం:Wikipedia-logo.png|40px]]</span></div></div> Neeli Ramesh గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|స్వాగతం!]] వికీపీడియాలో సభ్యులైనందుకు అభినందనలు. {{#if:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}|<div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: light grey;"> వికీపీడియాలో దిద్దుబాట్లు ఎలా చెయ్యాలో మీకు వివరించేందుకు, మీ సందేహాలను తీర్చేందుకూ [[వాడుకరి:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}]] గారిని ప్రత్యేకంగా మీకోసం గురువుగా కేటాయించారు. ఏ సంకోచమూ లేకుండా వారిని మీ సందేహాలు అడగవచ్చు. మీకు [[ప్రత్యేక:Homepage|ప్రత్యేకంగా ఒక హోంపేజీ]] కూడా ఉంది చూడండి. అక్కడ మీకవసరమైన ఏ సహాయమైనా చేసేందుకు {{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}} గారు సిద్ధంగా ఉన్నారు. వారిని [[ప్రత్యేక:Homepage|పలకరించండి]].</div>|}} * తెలుగు వికీపీడియా పరిచయానికి [[సహాయం:పరిచయం|అంచెలంచెల(step by step) పారస్పరిక (interactive)బోధన]], [[:s:వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట|వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట (2014 ఈ-పుస్తకం)]] చూడండి. తెలుగు వ్యాసరచన గురించి [[విషయ వ్యక్తీకరణ]], కంప్యూటర్ లో తెలుగు టైపు చెయ్యడం గురించి [[వికీపీడియా:టైపింగు సహాయం|టైపింగు సహాయం]], [[కీ బోర్డు]] వ్యాసాలు ఉపయోగపడతాయి. * "మరియు" అనే పదం తెలుగుకు సహజమైన వాడుక కాదు. ప్రామాణిక ప్రచురణల్లో దాన్ని వాడరు. వికీపీడియాలో కూడా దాన్ని వాడరాదు. మరింత సమాచారం కోసం [[వికీపీడియా:శైలి/భాష]] చూడండి. * వికీపీడియాలో ప్రతీ పేజీకి అనుబంధంగా ఒక చర్చ పేజీ ఉంటుంది. వ్యాస విషయానికి సంబంధించిన చర్చ, సంబంధిత చర్చ పేజీలో చెయ్యాలి. మీ వాడుకరి పేజీకి కూడా అనుబంధంగా చర్చ పేజీ ఉంది. ఆ పేజీలోనే ఈ స్వాగత సందేశం పెట్టాను, గమనించారా? * చర్చ పేజీల్లో ఏమైనా రాసినపుడు దాని పక్కన సంతకం పెట్టాలి. నాలుగు టిల్డెలతో (టిల్డె అంటే - కీబోర్డులో "1" అంకె మీటకు ఎడమ పక్కన ఉన్న మీట. షిఫ్ట్ కీతో కలిపి దాన్ని నొక్కాలి.) <nowiki>~~~~</nowiki> ఇలా రాస్తే మీ పేరు, తేదీ, టైము ముద్రితమౌతాయి - అదే సంతకం! దిద్దుబాటు పెట్టె (వికీలో ఎక్కడైనా సరే.., రాసేది, ఇప్పుడు నేను ఇదంతా రాసినదీ దిద్దుబాటు పెట్టెలోనే) పైభాగం లోని ([[File:OOUI JS signature icon LTR.png|20px]]) బొమ్మపై నొక్కినా సంతకం చేరుతుంది. (సంతకం, చర్చ పేజీల్లో మాత్రమే చెయ్యాలి. వ్యాస పేజీలలో చెయ్యరాదు.) చర్చ పేజీలను [[వికీపీడియా:చర్చ పేజీలను ఉపయోగించడం ఎలా|ఎలా ఉపయోగించుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. * వికీపీడియాలో విజ్ఞాన సర్వస్వం పేజీలే కాకుండా వాటికి ఉపయోగపడే అనేక ఇతర పేజీలు కూడా ఉంటాయి. ఇవన్నీ వేరువేరు [[వికీపీడియా:పేరుబరి|పేరుబరుల్లో]] ఉంటాయి. ఈ పేజీల పేర్లకు ముందు ఆ పేరుబరి పేరు వస్తుంది - "వికీపీడియా:" "వాడుకరి:" "మూస:" "వర్గం:" -ఇలాగ (విజ్ఞాన సర్వస పేజీలకు ముందు ఇలాంటిదేమీ ఉండదు.). ఈ పేజీలకు కూడా అనుంబంధంగా చర్చ పేజీలుంటాయి. * వికీ గురించి, వికీపద్ధతుల గురించీ, వికీలో పనిచెయ్యడం గురించీ [[సహాయం:పరిచయం|తెలుసుకోండి]], ఇతరులకు చెప్పండి. * వికీపీడియాలో సవరణలు చెయ్యాలంటే కొత్తవారికి "విజువల్ ఎడిటరు" తేలిగ్గా, చాలా సౌకర్యంగా ఉంటుంది. దాన్ని మీ డిఫాల్టు ఎడిటరుగా ఎంచుకోండి. [[సహాయం:విజువల్ ఎడిటరును ఎంచుకోవడం|ఎలా ఎంచుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. ---- ఇకపోతే.. * ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణాల్లోని దాదాపుగా ప్రతీ ఊరికీ, మండలానికీ, జిల్లాకీ, పట్టణానికీ, నగరానికీ వికీలో పేజీ ఉంది. మీ ఊరి పేజీ చూడండి. అందులో సవరణలు ఏమైనా అవసరమనుకుంటే చేసెయ్యండి. వెనకాడకండి. * ప్రతీ తెలుగు సినిమాకీ ఒక పేజీ పెట్టాలనేది సంకల్పం. అందులో మీరూ పాలుపంచుకోవచ్చు. * [[మానవ పరిణామం]], [[మాయాబజార్]], [[ఇస్రో]], [[ఘట్టమనేని కృష్ణ| కృష్ణ (సినిమా నటుడు)]], [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ]], [[మహా ఘాత పరికల్పన|చంద్రుడెలా పుట్టాడు]], [[తిరుమల ప్రసాదం]], [[హిరోషిమా, నాగసాకిలపై అణ్వస్త్ర దాడులు]], [[కొండారెడ్డి బురుజు]],..ఇలాంటి వేలాది వ్యాసాలు ఉన్నవి. రండి. విజ్ఞాన సర్వస్వ ప్రపంచంలో విహరించండి. ఇక్కడ రాయండి. తప్పులను సరిదిద్దండి. ఒప్పులకు మెరుగులు పెట్టండి. ------ * తెలుగు వికీ సభ్యులు అభిప్రాయాలు పంచుకొనే [http://groups.google.com/group/teluguwiki తెవికీ గూగుల్ గుంపు]లో చేరండి. ఫేస్బుక్ వాడేవారైతే [https://www.facebook.com/groups/560945180622204/ తెలుగు వికీపీడియా సముదాయ పేజీ] ఇష్టపడండి. * ఈ సైటు గురించి [[వికీపీడియా:అభిప్రాయాలు|అభిప్రాయాలు]] తెలపండి. * వికీపీడియాను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మీకేమయినా సందేహాలు వస్తే [http://te.wikipedia.org/w/index.php?title={{TALKPAGENAMEE}}&action=edit&section=new&preload=template:helpme-preload&preloadtitle=సందేహం ఇక్కడ] నొక్కి, మీ సందేహాన్ని అడగండి. వీలయినంత త్వరగా వికీ విధివిధానాలు తెలిసిన సభ్యులు మీ సందేహాన్ని నివృత్తి చేస్తారు. తెలుగు వికీపీడియాలో మళ్ళీ మళ్ళీ కలుద్దాం. [[బొమ్మ:Smile icon.png|25px]] &nbsp;<!-- Template:Welcome--> [[వాడుకరి:Nrgullapalli|Nrgullapalli]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nrgullapalli|చర్చ]]) 13:13, 3 ఆగస్టు 2022 (UTC) 4smoz5tav091bvnifc18lgckvsrqry9 3 355061 3614653 2022-08-03T13:13:25Z Nrgullapalli 11739 వికీపీడియాకు స్వాగతం! ([[WP:TW|TW]]) wikitext text/x-wiki ==స్వాగతం== <!--{{Subst:Welcome}}~~~~ --> <div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: Orange;"> <div class="center"><span style="font-size:large; color:black;">Prathapagiri harish గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[Wikipedia:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|<span style="color:white;">స్వాగతం!</span>]]! [[దస్త్రం:Wikipedia-logo.png|40px]]</span></div></div> Prathapagiri harish గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|స్వాగతం!]] వికీపీడియాలో సభ్యులైనందుకు అభినందనలు. {{#if:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}|<div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: light grey;"> వికీపీడియాలో దిద్దుబాట్లు ఎలా చెయ్యాలో మీకు వివరించేందుకు, మీ సందేహాలను తీర్చేందుకూ [[వాడుకరి:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}]] గారిని ప్రత్యేకంగా మీకోసం గురువుగా కేటాయించారు. ఏ సంకోచమూ లేకుండా వారిని మీ సందేహాలు అడగవచ్చు. మీకు [[ప్రత్యేక:Homepage|ప్రత్యేకంగా ఒక హోంపేజీ]] కూడా ఉంది చూడండి. అక్కడ మీకవసరమైన ఏ సహాయమైనా చేసేందుకు {{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}} గారు సిద్ధంగా ఉన్నారు. వారిని [[ప్రత్యేక:Homepage|పలకరించండి]].</div>|}} * తెలుగు వికీపీడియా పరిచయానికి [[సహాయం:పరిచయం|అంచెలంచెల(step by step) పారస్పరిక (interactive)బోధన]], [[:s:వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట|వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట (2014 ఈ-పుస్తకం)]] చూడండి. తెలుగు వ్యాసరచన గురించి [[విషయ వ్యక్తీకరణ]], కంప్యూటర్ లో తెలుగు టైపు చెయ్యడం గురించి [[వికీపీడియా:టైపింగు సహాయం|టైపింగు సహాయం]], [[కీ బోర్డు]] వ్యాసాలు ఉపయోగపడతాయి. * "మరియు" అనే పదం తెలుగుకు సహజమైన వాడుక కాదు. ప్రామాణిక ప్రచురణల్లో దాన్ని వాడరు. వికీపీడియాలో కూడా దాన్ని వాడరాదు. మరింత సమాచారం కోసం [[వికీపీడియా:శైలి/భాష]] చూడండి. * వికీపీడియాలో ప్రతీ పేజీకి అనుబంధంగా ఒక చర్చ పేజీ ఉంటుంది. వ్యాస విషయానికి సంబంధించిన చర్చ, సంబంధిత చర్చ పేజీలో చెయ్యాలి. మీ వాడుకరి పేజీకి కూడా అనుబంధంగా చర్చ పేజీ ఉంది. ఆ పేజీలోనే ఈ స్వాగత సందేశం పెట్టాను, గమనించారా? * చర్చ పేజీల్లో ఏమైనా రాసినపుడు దాని పక్కన సంతకం పెట్టాలి. నాలుగు టిల్డెలతో (టిల్డె అంటే - కీబోర్డులో "1" అంకె మీటకు ఎడమ పక్కన ఉన్న మీట. షిఫ్ట్ కీతో కలిపి దాన్ని నొక్కాలి.) <nowiki>~~~~</nowiki> ఇలా రాస్తే మీ పేరు, తేదీ, టైము ముద్రితమౌతాయి - అదే సంతకం! దిద్దుబాటు పెట్టె (వికీలో ఎక్కడైనా సరే.., రాసేది, ఇప్పుడు నేను ఇదంతా రాసినదీ దిద్దుబాటు పెట్టెలోనే) పైభాగం లోని ([[File:OOUI JS signature icon LTR.png|20px]]) బొమ్మపై నొక్కినా సంతకం చేరుతుంది. (సంతకం, చర్చ పేజీల్లో మాత్రమే చెయ్యాలి. వ్యాస పేజీలలో చెయ్యరాదు.) చర్చ పేజీలను [[వికీపీడియా:చర్చ పేజీలను ఉపయోగించడం ఎలా|ఎలా ఉపయోగించుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. * వికీపీడియాలో విజ్ఞాన సర్వస్వం పేజీలే కాకుండా వాటికి ఉపయోగపడే అనేక ఇతర పేజీలు కూడా ఉంటాయి. ఇవన్నీ వేరువేరు [[వికీపీడియా:పేరుబరి|పేరుబరుల్లో]] ఉంటాయి. ఈ పేజీల పేర్లకు ముందు ఆ పేరుబరి పేరు వస్తుంది - "వికీపీడియా:" "వాడుకరి:" "మూస:" "వర్గం:" -ఇలాగ (విజ్ఞాన సర్వస పేజీలకు ముందు ఇలాంటిదేమీ ఉండదు.). ఈ పేజీలకు కూడా అనుంబంధంగా చర్చ పేజీలుంటాయి. * వికీ గురించి, వికీపద్ధతుల గురించీ, వికీలో పనిచెయ్యడం గురించీ [[సహాయం:పరిచయం|తెలుసుకోండి]], ఇతరులకు చెప్పండి. * వికీపీడియాలో సవరణలు చెయ్యాలంటే కొత్తవారికి "విజువల్ ఎడిటరు" తేలిగ్గా, చాలా సౌకర్యంగా ఉంటుంది. దాన్ని మీ డిఫాల్టు ఎడిటరుగా ఎంచుకోండి. [[సహాయం:విజువల్ ఎడిటరును ఎంచుకోవడం|ఎలా ఎంచుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. ---- ఇకపోతే.. * ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణాల్లోని దాదాపుగా ప్రతీ ఊరికీ, మండలానికీ, జిల్లాకీ, పట్టణానికీ, నగరానికీ వికీలో పేజీ ఉంది. మీ ఊరి పేజీ చూడండి. అందులో సవరణలు ఏమైనా అవసరమనుకుంటే చేసెయ్యండి. వెనకాడకండి. * ప్రతీ తెలుగు సినిమాకీ ఒక పేజీ పెట్టాలనేది సంకల్పం. అందులో మీరూ పాలుపంచుకోవచ్చు. * [[మానవ పరిణామం]], [[మాయాబజార్]], [[ఇస్రో]], [[ఘట్టమనేని కృష్ణ| కృష్ణ (సినిమా నటుడు)]], [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ]], [[మహా ఘాత పరికల్పన|చంద్రుడెలా పుట్టాడు]], [[తిరుమల ప్రసాదం]], [[హిరోషిమా, నాగసాకిలపై అణ్వస్త్ర దాడులు]], [[కొండారెడ్డి బురుజు]],..ఇలాంటి వేలాది వ్యాసాలు ఉన్నవి. రండి. విజ్ఞాన సర్వస్వ ప్రపంచంలో విహరించండి. ఇక్కడ రాయండి. తప్పులను సరిదిద్దండి. ఒప్పులకు మెరుగులు పెట్టండి. ------ * తెలుగు వికీ సభ్యులు అభిప్రాయాలు పంచుకొనే [http://groups.google.com/group/teluguwiki తెవికీ గూగుల్ గుంపు]లో చేరండి. ఫేస్బుక్ వాడేవారైతే [https://www.facebook.com/groups/560945180622204/ తెలుగు వికీపీడియా సముదాయ పేజీ] ఇష్టపడండి. * ఈ సైటు గురించి [[వికీపీడియా:అభిప్రాయాలు|అభిప్రాయాలు]] తెలపండి. * వికీపీడియాను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మీకేమయినా సందేహాలు వస్తే [http://te.wikipedia.org/w/index.php?title={{TALKPAGENAMEE}}&action=edit&section=new&preload=template:helpme-preload&preloadtitle=సందేహం ఇక్కడ] నొక్కి, మీ సందేహాన్ని అడగండి. వీలయినంత త్వరగా వికీ విధివిధానాలు తెలిసిన సభ్యులు మీ సందేహాన్ని నివృత్తి చేస్తారు. తెలుగు వికీపీడియాలో మళ్ళీ మళ్ళీ కలుద్దాం. [[బొమ్మ:Smile icon.png|25px]] &nbsp;<!-- Template:Welcome--> [[వాడుకరి:Nrgullapalli|Nrgullapalli]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nrgullapalli|చర్చ]]) 13:13, 3 ఆగస్టు 2022 (UTC) 23xjea4eyl2wctumo3d0p6l1whlgawq 0 355062 3614664 2022-08-03T13:32:39Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 [[WP:AES|←]]Created page with ''''దిలీప్ సుబ్బరాయన్''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్. ఆయన స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్ సూపర్ సుబ్బరాయన్ కుమారుడు. దిలీప్ 2016లో ''అంజల'' సినిమాతో నిర్మాతగా అరంగే...' wikitext text/x-wiki '''దిలీప్ సుబ్బరాయన్''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్. ఆయన స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్ సూపర్ సుబ్బరాయన్ కుమారుడు. దిలీప్ 2016లో ''అంజల'' సినిమాతో నిర్మాతగా అరంగేట్రం చేసి 2016లో ''సంగు చక్రం'' సినిమాలో ప్రధాన పాత్ర పోషించాడు. qmffsdgzk1upjjucy6he25cojkrituw 3614725 3614664 2022-08-03T16:32:48Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = దిలీప్ సుబ్బరాయన్ | image = | imagesize = | birth_date = | birthname = | birth_place = [[తమిళనాడు]], [[భారతదేశం]] | occupation = స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్ | othername = | yearsactive = 2005-ప్రస్తుతం | spouse = | parents = సూపర్ సుబ్బరాయణ్ | relatives = దినేష్ సుబ్బరాయణ్ (సోదరుడు) }}'''దిలీప్ సుబ్బరాయన్''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్. ఆయన స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్ సూపర్ సుబ్బరాయన్ కుమారుడు. దిలీప్ 2016లో ''అంజల'' సినిమాతో నిర్మాతగా అరంగేట్రం చేసి 2016లో ''సంగు చక్రం'' సినిమాలో ప్రధాన పాత్ర పోషించాడు. 3h57h0iehx8yc4sd58yxuldgahbt7py 3614726 3614725 2022-08-03T16:35:29Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = దిలీప్ సుబ్బరాయన్ | image = | imagesize = | birth_date = | birthname = | birth_place = [[తమిళనాడు]], [[భారతదేశం]] | occupation = స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్ | othername = | yearsactive = 2005-ప్రస్తుతం | spouse = | parents = సూపర్ సుబ్బరాయణ్ | relatives = దినేష్ సుబ్బరాయణ్ (సోదరుడు) }}'''దిలీప్ సుబ్బరాయన్''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్. ఆయన స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్ సూపర్ సుబ్బరాయన్ కుమారుడు. దిలీప్ 2016లో ''అంజల'' సినిమాతో నిర్మాతగా అరంగేట్రం చేసి 2016లో ''సంగు చక్రం'' సినిమాలో ప్రధాన పాత్ర పోషించాడు. ==స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్‌గా== ==నటుడిగా== ==నిర్మాతగా== ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} tmjp6yd0rzxuuftq6dddzdxeulr1wlp 3614732 3614726 2022-08-03T16:48:51Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్‌గా */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = దిలీప్ సుబ్బరాయన్ | image = | imagesize = | birth_date = | birthname = | birth_place = [[తమిళనాడు]], [[భారతదేశం]] | occupation = స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్ | othername = | yearsactive = 2005-ప్రస్తుతం | spouse = | parents = సూపర్ సుబ్బరాయణ్ | relatives = దినేష్ సుబ్బరాయణ్ (సోదరుడు) }}'''దిలీప్ సుబ్బరాయన్''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్. ఆయన స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్ సూపర్ సుబ్బరాయన్ కుమారుడు. దిలీప్ 2016లో ''అంజల'' సినిమాతో నిర్మాతగా అరంగేట్రం చేసి 2016లో ''సంగు చక్రం'' సినిమాలో ప్రధాన పాత్ర పోషించాడు. ==స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్‌గా== {| class="wikitable" |సంవత్సరం |సినిమా |భాష |గమనికలు |- |2010 |తమిళ్ పదం |తమిళం | |- |2010 |[[కిలాడి|తీరద విలయట్టు పిళ్లై]] |తమిళం |తెలుగులో [[కిలాడి]] |- |2010 |కలవాణి |తమిళం | |- |2010 |బలే పాండియా |తమిళం | |- |2010 |ద్రోహి |తమిళం | |- |2010 |వా |తమిళం | |- |2010 |ఈసన్ |తమిళం | |- |2011 |తూంగా నగరం |తమిళం | |- |2011 |ఆడు పులి |తమిళం | |- |2011 |ఎత్తాన్ |తమిళం | |- |2011 |ఆరణ్య కానం |తమిళం |ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా విజయ్ అవార్డు |- |2011 |ఉదయన్ |తమిళం | |- |2011 |[[నాన్న (సినిమా)|దైవ తిరుమగల్]] |తమిళం |తెలుగులో [[నాన్న (సినిమా)|నాన్న]] |- |2011 |ముదల్ ఇడం |తమిళం | |- |2011 |వాగై సూడ వా |తమిళం | |- |2011 |వెల్లూరు మావట్టం |తమిళం | |- |2011 |వితగన్ |తమిళం | |- |2011 |పోరాలి |తమిళం | |- |2011 |మౌన గురువు |తమిళం | |- |2012 |గ్రాండ్ మాస్టర్ |మలయాళం | |- |2012 |అట్టకత్తి |తమిళం | |- |2012 |మాస్టర్స్ |మలయాళం | |- |2012 |సుందరపాండియన్ |తమిళం | |- |2012 |[[పిజ్జా (2012 సినిమా)|పిజ్జా]] |తమిళం | |- |2012 |నడువుల కొంజమ్ పక్కత కానోమ్ |తమిళం | |- |2012 |ఆరోహణం |తమిళం | |- |2013 |పుతగం |తమిళం | |- |2013 |తీరా |మలయాళం |నామినేట్ చేయబడింది—ఉత్తమ మలయాళ ఫైట్ కొరియోగ్రాఫర్‌గా SIIMA అవార్డు |- |2013 |సిల్లును ఓరు సందిప్పు |తమిళం | |- |2013 |వన యుద్ధం |తమిళం | |- |2013 |అట్టహాస |కన్నడ | |- |2013 |ఉదయమ్ NH4 |తమిళం | |- |2013 |నాన్ రాజవగా పొగిరెన్ |తమిళం | |- |2013 |కుట్టి పులి |తమిళం | |- |2013 |మరియన్ |తమిళం | |- |2013 |దేశింగు రాజా |తమిళం | |- |2013 |[[రాజా రాణి]] |తమిళం | |- |2013 |నయ్యండి |తమిళం | |- |2013 |వణక్కం చెన్నై |తమిళం | |- |2013 |జన్నాల్ ఓరం |తమిళం | |- |2013 |నవీనా సరస్వతి శబటం |తమిళం | |- |2013 |తాగారు |తమిళం | |- |2014 |[[ఫేమస్ లవర్|రమ్మీ]] |తమిళం |తెలుగులో [[ఫేమస్ లవర్]] |- |2014 |ఇదు కతిర్వేలన్ కాదల్ |తమిళం | |- |2014 |ఎండ్రెండ్రమ్ |తమిళం | |- |2014 |నెడుంచాలై |తమిళం | |- |2014 |మాన్ కరాటే |తమిళం |నామినేట్ చేయబడింది-ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా ఎడిసన్ అవార్డు |- |2014 |ఓరు కన్నియుమ్ మూను కలవాణికళుమ్ |తమిళం | |- |2014 |నాన్ సిగప్పు మనితాన్ |తమిళం | |- |2014 |వల్లవనుక్కు పుల్లుమ్ ఆయుధం |తమిళం | |- |2014 |యామిరుక్క బయమే |తమిళం | |- |2014 |మంజపై |తమిళం | |- |2014 |అరిమా నంబి |తమిళం | |- |2014 |సిగరం తోడు |తమిళం | |- |2014 |తిరుడాన్ పోలీస్ |తమిళం | |- |2014 |రా |తమిళం | |- |2014 |వెల్లైకార దురై |తమిళం | |- |2015 |కాకి సత్తాయి |తమిళం | |- |2015 |కొంబన్ |తమిళం | |- |2015 |నన్నబెండ |తమిళం | |- |2015 |రోమియో జూలియట్ |తమిళం | |- |2015 |[[యగవరయినమ్ నా కాక్క|యాగవరాయినుం నా కాక్క]] |తమిళం | |- |2015 |నలు పోలీసమ్ నల్ల ఇరుంధ ఊరుమ్ |తమిళం | |- |2015 |వాలు |తమిళం | |- |2015 |థాని ఒరువన్ |తమిళం | |- |2015 |[[పులి (2015 సినిమా)|పులి]] |తమిళం |తెలుగులో [[పులి (2015 సినిమా)|పులి]] |- |2015 |[[నేను రౌడీ|నానుమ్ రౌడీతాన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[నేను రౌడీ]] |- |2016 |[[విచారణ|విసరనై]] |తమిళం |తెలుగులో [[విచారణ]] |- |2016 |ఆరతు సినం |తమిళం | |- |2016 |కనితన్ |తమిళం | |- |2016 |పొక్కిరి రాజా |తమిళం | |- |2016 |పుగజ్ |తమిళం | |- |2016 |[[పోలీస్ (2016 సినిమా)|తేరి]] |తమిళం |తెలుగులో [[పోలీస్ (2016 సినిమా)|పోలీస్]] |- |2016 |వెట్రివేల్ |తమిళం | |- |2016 |మనితన్ |తమిళం | |- |2016 |పెన్సిల్ |తమిళం | |- |2016 |ఎనక్కు ఇన్నోరు పెర్ ఇరుక్కు |తమిళం | |- |2016 |తమిళసెల్వనుమ్ తనియార్ అంజలుమ్ |తమిళం | |- |2016 |నంబియార్ |తమిళం | |- |2016 |ఎనక్కు వేరు ఎంగుమ్ కిలైగల్ కిదయతు |తమిళం | |- |2016 |54321 |తమిళం | |- |2016 |కిడారి |తమిళం | |- |2016 |కమ్మటిపాడు |మలయాళం | |- |2016 |వీర శివాజీ |తమిళం | |- |2016 |బల్లె వెళ్ళయ్యతేవా |తమిళం | |- |2017 |బోగన్ |తమిళం | |- |2017 |[[యమన్‌|యమన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[యమన్‌]] |- |2017 |[[డోర|డోరా]] |తమిళం |తెలుగులో [[డోర]] |- |2017 |కవన్ |తమిళం | |- |2017 |[[గజేంద్రుడు|కదంబన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[గజేంద్రుడు]] |- |2017 |శరవణన్ ఇరుక్క బయమేన్ |తమిళం | |- |2017 |సంగిలి బుంగిలి కధవ తోరే |తమిళం | |- |2017 |[[విక్రమ్ వేద]] |తమిళం | |- |2017 |కథా నాయకన్ |తమిళం | |- |2017 |నెరుప్పు డా |తమిళం | |- |2017 |8 తొట్టక్కల్ |తమిళం | |- |2017 |ఇప్పడై వెల్లుమ్ |తమిళం | |- |2017 |[[ఖాకీ|తీరన్ అధిగారం ఒండ్రు]] |తమిళం |తెలుగులో [[ఖాకీ]] |- |2017 |కోడి వీరన్ |తమిళం | |- |2017 |[[బెలూన్ ( 2020 సినిమా)|బెలూన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[బెలూన్ ( 2020 సినిమా)|బెలూన్]] |- |2017 |సాంగు చక్రం |తమిళం | |- |2017 |ఉల్కుతు |తమిళం | |- |2018 |[[గ్యాంగ్ (2018 సినిమా)|తానా సెర్ంద కూట్టం]] |తమిళం |తెలుగులో [[గ్యాంగ్ (2018 సినిమా)|గ్యాంగ్]] |- |2018 |కమ్మర సంభవం |మలయాళం | |- |2018 |[[అభిమన్యుడు ( 2018 సినిమా)|ఇరుంబు తిరై]] |తమిళం |తెలుగులో [[అభిమన్యుడు ( 2018 సినిమా)|అభిమన్యుడు]] |- |2018 |[[కాలా (2018 సినిమా)|కాలా: కరికాలన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[కాలా (2018 సినిమా)|కాలా]] |- |2018 |సెమ్మ బోత ఆగతే |తమిళం | |- |2018 |[[చినబాబు (2018)|కడైకుట్టి సింగం]] |తమిళం |తెలుగులో [[చినబాబు (2018)|చినబాబు]] |- |2018 |[[నవాబ్|చెక్క చివంత వానం]] |తమిళం |తెలుగులో [[నవాబ్]] |- |2018 |తమిళ్ పదం 2 |తమిళం | |- |2018 |వడ చెన్నై |తమిళం | |- |2018 |ఆంధ్రా మెస్ |తమిళం | |- |2018 |కల్లన్ |తమిళం | |- |2018 |కాయంకులం కొచ్చున్ని |మలయాళం | |- |2019 |యజమాన |కన్నడ | |- |2019 |[[విశ్వాసం]] |తమిళం | |- |2019 |మైఖేల్ |మలయాళం | |- |2019 |దేవరత్తం |తమిళం | |- |2019 |నేర్కొండ పార్వై |తమిళం | |- |2019 |కుప్పతు రాజా |తమిళం | |- |2019 |నాడోడిగల్ 2 |తమిళం | |- |2019 |[[బందోబస్త్|కప్పాన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[బందోబస్త్]] |- |2019 |[[కిల్లర్ (2019) సినిమా|కొలైగారన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[కిల్లర్ (2019) సినిమా|కిల్లర్]] |- |2019 |[[సాహో]] |తెలుగు/హిందీ | |- |2019 |చంబల్ |కన్నడ | |- |2019 |[[హిప్పీ (సినిమా)|హిప్పి]] |తెలుగు | |- |2019 |నమ్మ వీట్టు పిళ్లై |తమిళం | |- |2019 |రాజవంశం |తమిళం | |- |2019 |బక్రీద్ |తమిళం | |- |2019 |[[శక్తి (2020 సినిమా)|హీరో]] |తమిళం |తెలుగులో [[శక్తి (2020 సినిమా)|శక్తి]] |- |2020 |పట్టాలు |తమిళం | |- |2021 |[[యువరత్న (2021 సినిమా)|యువరత్న]] |కన్నడ |తెలుగులో [[యువరత్న (2021 సినిమా)|యువరత్న]] |- |2021 |పులిక్కుతి పాండి |తమిళం | |- |2021 |[[సుల్తాన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[సుల్తాన్ (2016 సినిమా)|సుల్తాన్]] |- |2021 |[[కర్ణన్ (2021 సినిమా)|కర్ణన్]] |తమిళం | |- |2021 |[[నెట్రికన్|నేత్రికన్]] |తమిళం | |- |2021 |వాజ్ల్ |తమిళం | |- |2021 |[[రక్తసంబంధం (2021 సినిమా)|ఉడన్పిరప్పే]] |తమిళం |తెలుగులో [[రక్తసంబంధం (2021 సినిమా)|రక్తసంబంధం]] |- |2021 |[[పెద్దన్న (2021 సినిమా)|అన్నాత్తే]] |తమిళం |తెలుగులో [[పెద్దన్న (2021 సినిమా)|పెద్దన్న]] |- |2022 |[[వలిమై|వాలిమై]] |తమిళం | |- |2022 |[[సెల్యూట్ (2022 సినిమా)|సెల్యూట్]] |మలయాళం |తెలుగులో [[సెల్యూట్ (2022 సినిమా)|సెల్యూట్]] |- |2022 |[[కణ్మనీ రాంబో ఖతీజా|కాతు వాకుల రెండు కాదల్]] |తమిళం |తెలుగులో [[కణ్మనీ రాంబో ఖతీజా]] |- |2022 |[[కోబ్రా (2022 చిత్రం)|కోబ్రా]] |తమిళం |తెలుగులో [[కోబ్రా (2022 చిత్రం)|కోబ్రా]] |- |2022 |[[పొన్నియన్ సెల్వన్: I|పొన్నియిన్ సెల్వన్: ఐ]] |తమిళం | |- |2022 |[[హరి హర వీరమల్లు|హరి హర వీర మల్లు]] |తెలుగు | |- |TBA |భోలా శంకర్ |తెలుగు | |} ==నటుడిగా== ==నిర్మాతగా== ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} 0uqah1lqa82v59ezdey7x8jvj1y3ozc 3614736 3614732 2022-08-03T16:50:49Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* నటుడిగా */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = దిలీప్ సుబ్బరాయన్ | image = | imagesize = | birth_date = | birthname = | birth_place = [[తమిళనాడు]], [[భారతదేశం]] | occupation = స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్ | othername = | yearsactive = 2005-ప్రస్తుతం | spouse = | parents = సూపర్ సుబ్బరాయణ్ | relatives = దినేష్ సుబ్బరాయణ్ (సోదరుడు) }}'''దిలీప్ సుబ్బరాయన్''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్. ఆయన స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్ సూపర్ సుబ్బరాయన్ కుమారుడు. దిలీప్ 2016లో ''అంజల'' సినిమాతో నిర్మాతగా అరంగేట్రం చేసి 2016లో ''సంగు చక్రం'' సినిమాలో ప్రధాన పాత్ర పోషించాడు. ==స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్‌గా== {| class="wikitable" |సంవత్సరం |సినిమా |భాష |గమనికలు |- |2010 |తమిళ్ పదం |తమిళం | |- |2010 |[[కిలాడి|తీరద విలయట్టు పిళ్లై]] |తమిళం |తెలుగులో [[కిలాడి]] |- |2010 |కలవాణి |తమిళం | |- |2010 |బలే పాండియా |తమిళం | |- |2010 |ద్రోహి |తమిళం | |- |2010 |వా |తమిళం | |- |2010 |ఈసన్ |తమిళం | |- |2011 |తూంగా నగరం |తమిళం | |- |2011 |ఆడు పులి |తమిళం | |- |2011 |ఎత్తాన్ |తమిళం | |- |2011 |ఆరణ్య కానం |తమిళం |ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా విజయ్ అవార్డు |- |2011 |ఉదయన్ |తమిళం | |- |2011 |[[నాన్న (సినిమా)|దైవ తిరుమగల్]] |తమిళం |తెలుగులో [[నాన్న (సినిమా)|నాన్న]] |- |2011 |ముదల్ ఇడం |తమిళం | |- |2011 |వాగై సూడ వా |తమిళం | |- |2011 |వెల్లూరు మావట్టం |తమిళం | |- |2011 |వితగన్ |తమిళం | |- |2011 |పోరాలి |తమిళం | |- |2011 |మౌన గురువు |తమిళం | |- |2012 |గ్రాండ్ మాస్టర్ |మలయాళం | |- |2012 |అట్టకత్తి |తమిళం | |- |2012 |మాస్టర్స్ |మలయాళం | |- |2012 |సుందరపాండియన్ |తమిళం | |- |2012 |[[పిజ్జా (2012 సినిమా)|పిజ్జా]] |తమిళం | |- |2012 |నడువుల కొంజమ్ పక్కత కానోమ్ |తమిళం | |- |2012 |ఆరోహణం |తమిళం | |- |2013 |పుతగం |తమిళం | |- |2013 |తీరా |మలయాళం |నామినేట్ చేయబడింది—ఉత్తమ మలయాళ ఫైట్ కొరియోగ్రాఫర్‌గా SIIMA అవార్డు |- |2013 |సిల్లును ఓరు సందిప్పు |తమిళం | |- |2013 |వన యుద్ధం |తమిళం | |- |2013 |అట్టహాస |కన్నడ | |- |2013 |ఉదయమ్ NH4 |తమిళం | |- |2013 |నాన్ రాజవగా పొగిరెన్ |తమిళం | |- |2013 |కుట్టి పులి |తమిళం | |- |2013 |మరియన్ |తమిళం | |- |2013 |దేశింగు రాజా |తమిళం | |- |2013 |[[రాజా రాణి]] |తమిళం | |- |2013 |నయ్యండి |తమిళం | |- |2013 |వణక్కం చెన్నై |తమిళం | |- |2013 |జన్నాల్ ఓరం |తమిళం | |- |2013 |నవీనా సరస్వతి శబటం |తమిళం | |- |2013 |తాగారు |తమిళం | |- |2014 |[[ఫేమస్ లవర్|రమ్మీ]] |తమిళం |తెలుగులో [[ఫేమస్ లవర్]] |- |2014 |ఇదు కతిర్వేలన్ కాదల్ |తమిళం | |- |2014 |ఎండ్రెండ్రమ్ |తమిళం | |- |2014 |నెడుంచాలై |తమిళం | |- |2014 |మాన్ కరాటే |తమిళం |నామినేట్ చేయబడింది-ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా ఎడిసన్ అవార్డు |- |2014 |ఓరు కన్నియుమ్ మూను కలవాణికళుమ్ |తమిళం | |- |2014 |నాన్ సిగప్పు మనితాన్ |తమిళం | |- |2014 |వల్లవనుక్కు పుల్లుమ్ ఆయుధం |తమిళం | |- |2014 |యామిరుక్క బయమే |తమిళం | |- |2014 |మంజపై |తమిళం | |- |2014 |అరిమా నంబి |తమిళం | |- |2014 |సిగరం తోడు |తమిళం | |- |2014 |తిరుడాన్ పోలీస్ |తమిళం | |- |2014 |రా |తమిళం | |- |2014 |వెల్లైకార దురై |తమిళం | |- |2015 |కాకి సత్తాయి |తమిళం | |- |2015 |కొంబన్ |తమిళం | |- |2015 |నన్నబెండ |తమిళం | |- |2015 |రోమియో జూలియట్ |తమిళం | |- |2015 |[[యగవరయినమ్ నా కాక్క|యాగవరాయినుం నా కాక్క]] |తమిళం | |- |2015 |నలు పోలీసమ్ నల్ల ఇరుంధ ఊరుమ్ |తమిళం | |- |2015 |వాలు |తమిళం | |- |2015 |థాని ఒరువన్ |తమిళం | |- |2015 |[[పులి (2015 సినిమా)|పులి]] |తమిళం |తెలుగులో [[పులి (2015 సినిమా)|పులి]] |- |2015 |[[నేను రౌడీ|నానుమ్ రౌడీతాన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[నేను రౌడీ]] |- |2016 |[[విచారణ|విసరనై]] |తమిళం |తెలుగులో [[విచారణ]] |- |2016 |ఆరతు సినం |తమిళం | |- |2016 |కనితన్ |తమిళం | |- |2016 |పొక్కిరి రాజా |తమిళం | |- |2016 |పుగజ్ |తమిళం | |- |2016 |[[పోలీస్ (2016 సినిమా)|తేరి]] |తమిళం |తెలుగులో [[పోలీస్ (2016 సినిమా)|పోలీస్]] |- |2016 |వెట్రివేల్ |తమిళం | |- |2016 |మనితన్ |తమిళం | |- |2016 |పెన్సిల్ |తమిళం | |- |2016 |ఎనక్కు ఇన్నోరు పెర్ ఇరుక్కు |తమిళం | |- |2016 |తమిళసెల్వనుమ్ తనియార్ అంజలుమ్ |తమిళం | |- |2016 |నంబియార్ |తమిళం | |- |2016 |ఎనక్కు వేరు ఎంగుమ్ కిలైగల్ కిదయతు |తమిళం | |- |2016 |54321 |తమిళం | |- |2016 |కిడారి |తమిళం | |- |2016 |కమ్మటిపాడు |మలయాళం | |- |2016 |వీర శివాజీ |తమిళం | |- |2016 |బల్లె వెళ్ళయ్యతేవా |తమిళం | |- |2017 |బోగన్ |తమిళం | |- |2017 |[[యమన్‌|యమన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[యమన్‌]] |- |2017 |[[డోర|డోరా]] |తమిళం |తెలుగులో [[డోర]] |- |2017 |కవన్ |తమిళం | |- |2017 |[[గజేంద్రుడు|కదంబన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[గజేంద్రుడు]] |- |2017 |శరవణన్ ఇరుక్క బయమేన్ |తమిళం | |- |2017 |సంగిలి బుంగిలి కధవ తోరే |తమిళం | |- |2017 |[[విక్రమ్ వేద]] |తమిళం | |- |2017 |కథా నాయకన్ |తమిళం | |- |2017 |నెరుప్పు డా |తమిళం | |- |2017 |8 తొట్టక్కల్ |తమిళం | |- |2017 |ఇప్పడై వెల్లుమ్ |తమిళం | |- |2017 |[[ఖాకీ|తీరన్ అధిగారం ఒండ్రు]] |తమిళం |తెలుగులో [[ఖాకీ]] |- |2017 |కోడి వీరన్ |తమిళం | |- |2017 |[[బెలూన్ ( 2020 సినిమా)|బెలూన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[బెలూన్ ( 2020 సినిమా)|బెలూన్]] |- |2017 |సాంగు చక్రం |తమిళం | |- |2017 |ఉల్కుతు |తమిళం | |- |2018 |[[గ్యాంగ్ (2018 సినిమా)|తానా సెర్ంద కూట్టం]] |తమిళం |తెలుగులో [[గ్యాంగ్ (2018 సినిమా)|గ్యాంగ్]] |- |2018 |కమ్మర సంభవం |మలయాళం | |- |2018 |[[అభిమన్యుడు ( 2018 సినిమా)|ఇరుంబు తిరై]] |తమిళం |తెలుగులో [[అభిమన్యుడు ( 2018 సినిమా)|అభిమన్యుడు]] |- |2018 |[[కాలా (2018 సినిమా)|కాలా: కరికాలన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[కాలా (2018 సినిమా)|కాలా]] |- |2018 |సెమ్మ బోత ఆగతే |తమిళం | |- |2018 |[[చినబాబు (2018)|కడైకుట్టి సింగం]] |తమిళం |తెలుగులో [[చినబాబు (2018)|చినబాబు]] |- |2018 |[[నవాబ్|చెక్క చివంత వానం]] |తమిళం |తెలుగులో [[నవాబ్]] |- |2018 |తమిళ్ పదం 2 |తమిళం | |- |2018 |వడ చెన్నై |తమిళం | |- |2018 |ఆంధ్రా మెస్ |తమిళం | |- |2018 |కల్లన్ |తమిళం | |- |2018 |కాయంకులం కొచ్చున్ని |మలయాళం | |- |2019 |యజమాన |కన్నడ | |- |2019 |[[విశ్వాసం]] |తమిళం | |- |2019 |మైఖేల్ |మలయాళం | |- |2019 |దేవరత్తం |తమిళం | |- |2019 |నేర్కొండ పార్వై |తమిళం | |- |2019 |కుప్పతు రాజా |తమిళం | |- |2019 |నాడోడిగల్ 2 |తమిళం | |- |2019 |[[బందోబస్త్|కప్పాన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[బందోబస్త్]] |- |2019 |[[కిల్లర్ (2019) సినిమా|కొలైగారన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[కిల్లర్ (2019) సినిమా|కిల్లర్]] |- |2019 |[[సాహో]] |తెలుగు/హిందీ | |- |2019 |చంబల్ |కన్నడ | |- |2019 |[[హిప్పీ (సినిమా)|హిప్పి]] |తెలుగు | |- |2019 |నమ్మ వీట్టు పిళ్లై |తమిళం | |- |2019 |రాజవంశం |తమిళం | |- |2019 |బక్రీద్ |తమిళం | |- |2019 |[[శక్తి (2020 సినిమా)|హీరో]] |తమిళం |తెలుగులో [[శక్తి (2020 సినిమా)|శక్తి]] |- |2020 |పట్టాలు |తమిళం | |- |2021 |[[యువరత్న (2021 సినిమా)|యువరత్న]] |కన్నడ |తెలుగులో [[యువరత్న (2021 సినిమా)|యువరత్న]] |- |2021 |పులిక్కుతి పాండి |తమిళం | |- |2021 |[[సుల్తాన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[సుల్తాన్ (2016 సినిమా)|సుల్తాన్]] |- |2021 |[[కర్ణన్ (2021 సినిమా)|కర్ణన్]] |తమిళం | |- |2021 |[[నెట్రికన్|నేత్రికన్]] |తమిళం | |- |2021 |వాజ్ల్ |తమిళం | |- |2021 |[[రక్తసంబంధం (2021 సినిమా)|ఉడన్పిరప్పే]] |తమిళం |తెలుగులో [[రక్తసంబంధం (2021 సినిమా)|రక్తసంబంధం]] |- |2021 |[[పెద్దన్న (2021 సినిమా)|అన్నాత్తే]] |తమిళం |తెలుగులో [[పెద్దన్న (2021 సినిమా)|పెద్దన్న]] |- |2022 |[[వలిమై|వాలిమై]] |తమిళం | |- |2022 |[[సెల్యూట్ (2022 సినిమా)|సెల్యూట్]] |మలయాళం |తెలుగులో [[సెల్యూట్ (2022 సినిమా)|సెల్యూట్]] |- |2022 |[[కణ్మనీ రాంబో ఖతీజా|కాతు వాకుల రెండు కాదల్]] |తమిళం |తెలుగులో [[కణ్మనీ రాంబో ఖతీజా]] |- |2022 |[[కోబ్రా (2022 చిత్రం)|కోబ్రా]] |తమిళం |తెలుగులో [[కోబ్రా (2022 చిత్రం)|కోబ్రా]] |- |2022 |[[పొన్నియన్ సెల్వన్: I|పొన్నియిన్ సెల్వన్: ఐ]] |తమిళం | |- |2022 |[[హరి హర వీరమల్లు|హరి హర వీర మల్లు]] |తెలుగు | |- |TBA |భోలా శంకర్ |తెలుగు | |} ==నటుడిగా== * 2011 ''ఆరణ్య కాండమ్'' * 2015 ''నానుమ్ రౌడీ ధాన్'' * 2017 ''సాంగు చక్రం'' * 2017 ''ఉల్కుతు'' * 2022 ''పుతం పుధు కాళై విదియాధా'' ==నిర్మాతగా== * 2016 ''అంజల'' * 2017 ''బెలూన్'' == అవార్డులు == * 2011 ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా విజయ్ అవార్డు - ''ఆరణ్య కాందం'' * 2014 తమిళనాడు స్టేట్ ఫిల్మ్ అవార్డ్ ఫర్ బెస్ట్ స్టంట్ కోఆర్డినేటర్ - ''మంజ పాయ్'', ''రా'' * ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా 2016 ఆనంద వికటన్ సినిమా అవార్డు - ''తేరి'' * ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా 2017 ఆనంద వికటన్ సినిమా అవార్డు - ''ధీరన్ అధిగారం ఒండ్రు'' * ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా 2018 ఆనంద వికటన్ సినిమా అవార్డు - ''కాలా: కరికాలన్'', ''చెక్క చివంత వానం'', ''వడ చెన్నై'' * 2018 నార్వే తమిళ ఫిల్మ్ ఫెస్టివల్ ఉత్తమ స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్ అవార్డులు - ''చెక్క చివంత వానం'' ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} qqi188rvjvbt0si6nh2fuflbidnuw3s 3614737 3614736 2022-08-03T16:51:28Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటులు]] ను చేర్చారు (హాట్‌కేట్ ఉపయోగించి) wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = దిలీప్ సుబ్బరాయన్ | image = | imagesize = | birth_date = | birthname = | birth_place = [[తమిళనాడు]], [[భారతదేశం]] | occupation = స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్ | othername = | yearsactive = 2005-ప్రస్తుతం | spouse = | parents = సూపర్ సుబ్బరాయణ్ | relatives = దినేష్ సుబ్బరాయణ్ (సోదరుడు) }}'''దిలీప్ సుబ్బరాయన్''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్. ఆయన స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్ సూపర్ సుబ్బరాయన్ కుమారుడు. దిలీప్ 2016లో ''అంజల'' సినిమాతో నిర్మాతగా అరంగేట్రం చేసి 2016లో ''సంగు చక్రం'' సినిమాలో ప్రధాన పాత్ర పోషించాడు. ==స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్‌గా== {| class="wikitable" |సంవత్సరం |సినిమా |భాష |గమనికలు |- |2010 |తమిళ్ పదం |తమిళం | |- |2010 |[[కిలాడి|తీరద విలయట్టు పిళ్లై]] |తమిళం |తెలుగులో [[కిలాడి]] |- |2010 |కలవాణి |తమిళం | |- |2010 |బలే పాండియా |తమిళం | |- |2010 |ద్రోహి |తమిళం | |- |2010 |వా |తమిళం | |- |2010 |ఈసన్ |తమిళం | |- |2011 |తూంగా నగరం |తమిళం | |- |2011 |ఆడు పులి |తమిళం | |- |2011 |ఎత్తాన్ |తమిళం | |- |2011 |ఆరణ్య కానం |తమిళం |ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా విజయ్ అవార్డు |- |2011 |ఉదయన్ |తమిళం | |- |2011 |[[నాన్న (సినిమా)|దైవ తిరుమగల్]] |తమిళం |తెలుగులో [[నాన్న (సినిమా)|నాన్న]] |- |2011 |ముదల్ ఇడం |తమిళం | |- |2011 |వాగై సూడ వా |తమిళం | |- |2011 |వెల్లూరు మావట్టం |తమిళం | |- |2011 |వితగన్ |తమిళం | |- |2011 |పోరాలి |తమిళం | |- |2011 |మౌన గురువు |తమిళం | |- |2012 |గ్రాండ్ మాస్టర్ |మలయాళం | |- |2012 |అట్టకత్తి |తమిళం | |- |2012 |మాస్టర్స్ |మలయాళం | |- |2012 |సుందరపాండియన్ |తమిళం | |- |2012 |[[పిజ్జా (2012 సినిమా)|పిజ్జా]] |తమిళం | |- |2012 |నడువుల కొంజమ్ పక్కత కానోమ్ |తమిళం | |- |2012 |ఆరోహణం |తమిళం | |- |2013 |పుతగం |తమిళం | |- |2013 |తీరా |మలయాళం |నామినేట్ చేయబడింది—ఉత్తమ మలయాళ ఫైట్ కొరియోగ్రాఫర్‌గా SIIMA అవార్డు |- |2013 |సిల్లును ఓరు సందిప్పు |తమిళం | |- |2013 |వన యుద్ధం |తమిళం | |- |2013 |అట్టహాస |కన్నడ | |- |2013 |ఉదయమ్ NH4 |తమిళం | |- |2013 |నాన్ రాజవగా పొగిరెన్ |తమిళం | |- |2013 |కుట్టి పులి |తమిళం | |- |2013 |మరియన్ |తమిళం | |- |2013 |దేశింగు రాజా |తమిళం | |- |2013 |[[రాజా రాణి]] |తమిళం | |- |2013 |నయ్యండి |తమిళం | |- |2013 |వణక్కం చెన్నై |తమిళం | |- |2013 |జన్నాల్ ఓరం |తమిళం | |- |2013 |నవీనా సరస్వతి శబటం |తమిళం | |- |2013 |తాగారు |తమిళం | |- |2014 |[[ఫేమస్ లవర్|రమ్మీ]] |తమిళం |తెలుగులో [[ఫేమస్ లవర్]] |- |2014 |ఇదు కతిర్వేలన్ కాదల్ |తమిళం | |- |2014 |ఎండ్రెండ్రమ్ |తమిళం | |- |2014 |నెడుంచాలై |తమిళం | |- |2014 |మాన్ కరాటే |తమిళం |నామినేట్ చేయబడింది-ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా ఎడిసన్ అవార్డు |- |2014 |ఓరు కన్నియుమ్ మూను కలవాణికళుమ్ |తమిళం | |- |2014 |నాన్ సిగప్పు మనితాన్ |తమిళం | |- |2014 |వల్లవనుక్కు పుల్లుమ్ ఆయుధం |తమిళం | |- |2014 |యామిరుక్క బయమే |తమిళం | |- |2014 |మంజపై |తమిళం | |- |2014 |అరిమా నంబి |తమిళం | |- |2014 |సిగరం తోడు |తమిళం | |- |2014 |తిరుడాన్ పోలీస్ |తమిళం | |- |2014 |రా |తమిళం | |- |2014 |వెల్లైకార దురై |తమిళం | |- |2015 |కాకి సత్తాయి |తమిళం | |- |2015 |కొంబన్ |తమిళం | |- |2015 |నన్నబెండ |తమిళం | |- |2015 |రోమియో జూలియట్ |తమిళం | |- |2015 |[[యగవరయినమ్ నా కాక్క|యాగవరాయినుం నా కాక్క]] |తమిళం | |- |2015 |నలు పోలీసమ్ నల్ల ఇరుంధ ఊరుమ్ |తమిళం | |- |2015 |వాలు |తమిళం | |- |2015 |థాని ఒరువన్ |తమిళం | |- |2015 |[[పులి (2015 సినిమా)|పులి]] |తమిళం |తెలుగులో [[పులి (2015 సినిమా)|పులి]] |- |2015 |[[నేను రౌడీ|నానుమ్ రౌడీతాన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[నేను రౌడీ]] |- |2016 |[[విచారణ|విసరనై]] |తమిళం |తెలుగులో [[విచారణ]] |- |2016 |ఆరతు సినం |తమిళం | |- |2016 |కనితన్ |తమిళం | |- |2016 |పొక్కిరి రాజా |తమిళం | |- |2016 |పుగజ్ |తమిళం | |- |2016 |[[పోలీస్ (2016 సినిమా)|తేరి]] |తమిళం |తెలుగులో [[పోలీస్ (2016 సినిమా)|పోలీస్]] |- |2016 |వెట్రివేల్ |తమిళం | |- |2016 |మనితన్ |తమిళం | |- |2016 |పెన్సిల్ |తమిళం | |- |2016 |ఎనక్కు ఇన్నోరు పెర్ ఇరుక్కు |తమిళం | |- |2016 |తమిళసెల్వనుమ్ తనియార్ అంజలుమ్ |తమిళం | |- |2016 |నంబియార్ |తమిళం | |- |2016 |ఎనక్కు వేరు ఎంగుమ్ కిలైగల్ కిదయతు |తమిళం | |- |2016 |54321 |తమిళం | |- |2016 |కిడారి |తమిళం | |- |2016 |కమ్మటిపాడు |మలయాళం | |- |2016 |వీర శివాజీ |తమిళం | |- |2016 |బల్లె వెళ్ళయ్యతేవా |తమిళం | |- |2017 |బోగన్ |తమిళం | |- |2017 |[[యమన్‌|యమన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[యమన్‌]] |- |2017 |[[డోర|డోరా]] |తమిళం |తెలుగులో [[డోర]] |- |2017 |కవన్ |తమిళం | |- |2017 |[[గజేంద్రుడు|కదంబన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[గజేంద్రుడు]] |- |2017 |శరవణన్ ఇరుక్క బయమేన్ |తమిళం | |- |2017 |సంగిలి బుంగిలి కధవ తోరే |తమిళం | |- |2017 |[[విక్రమ్ వేద]] |తమిళం | |- |2017 |కథా నాయకన్ |తమిళం | |- |2017 |నెరుప్పు డా |తమిళం | |- |2017 |8 తొట్టక్కల్ |తమిళం | |- |2017 |ఇప్పడై వెల్లుమ్ |తమిళం | |- |2017 |[[ఖాకీ|తీరన్ అధిగారం ఒండ్రు]] |తమిళం |తెలుగులో [[ఖాకీ]] |- |2017 |కోడి వీరన్ |తమిళం | |- |2017 |[[బెలూన్ ( 2020 సినిమా)|బెలూన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[బెలూన్ ( 2020 సినిమా)|బెలూన్]] |- |2017 |సాంగు చక్రం |తమిళం | |- |2017 |ఉల్కుతు |తమిళం | |- |2018 |[[గ్యాంగ్ (2018 సినిమా)|తానా సెర్ంద కూట్టం]] |తమిళం |తెలుగులో [[గ్యాంగ్ (2018 సినిమా)|గ్యాంగ్]] |- |2018 |కమ్మర సంభవం |మలయాళం | |- |2018 |[[అభిమన్యుడు ( 2018 సినిమా)|ఇరుంబు తిరై]] |తమిళం |తెలుగులో [[అభిమన్యుడు ( 2018 సినిమా)|అభిమన్యుడు]] |- |2018 |[[కాలా (2018 సినిమా)|కాలా: కరికాలన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[కాలా (2018 సినిమా)|కాలా]] |- |2018 |సెమ్మ బోత ఆగతే |తమిళం | |- |2018 |[[చినబాబు (2018)|కడైకుట్టి సింగం]] |తమిళం |తెలుగులో [[చినబాబు (2018)|చినబాబు]] |- |2018 |[[నవాబ్|చెక్క చివంత వానం]] |తమిళం |తెలుగులో [[నవాబ్]] |- |2018 |తమిళ్ పదం 2 |తమిళం | |- |2018 |వడ చెన్నై |తమిళం | |- |2018 |ఆంధ్రా మెస్ |తమిళం | |- |2018 |కల్లన్ |తమిళం | |- |2018 |కాయంకులం కొచ్చున్ని |మలయాళం | |- |2019 |యజమాన |కన్నడ | |- |2019 |[[విశ్వాసం]] |తమిళం | |- |2019 |మైఖేల్ |మలయాళం | |- |2019 |దేవరత్తం |తమిళం | |- |2019 |నేర్కొండ పార్వై |తమిళం | |- |2019 |కుప్పతు రాజా |తమిళం | |- |2019 |నాడోడిగల్ 2 |తమిళం | |- |2019 |[[బందోబస్త్|కప్పాన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[బందోబస్త్]] |- |2019 |[[కిల్లర్ (2019) సినిమా|కొలైగారన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[కిల్లర్ (2019) సినిమా|కిల్లర్]] |- |2019 |[[సాహో]] |తెలుగు/హిందీ | |- |2019 |చంబల్ |కన్నడ | |- |2019 |[[హిప్పీ (సినిమా)|హిప్పి]] |తెలుగు | |- |2019 |నమ్మ వీట్టు పిళ్లై |తమిళం | |- |2019 |రాజవంశం |తమిళం | |- |2019 |బక్రీద్ |తమిళం | |- |2019 |[[శక్తి (2020 సినిమా)|హీరో]] |తమిళం |తెలుగులో [[శక్తి (2020 సినిమా)|శక్తి]] |- |2020 |పట్టాలు |తమిళం | |- |2021 |[[యువరత్న (2021 సినిమా)|యువరత్న]] |కన్నడ |తెలుగులో [[యువరత్న (2021 సినిమా)|యువరత్న]] |- |2021 |పులిక్కుతి పాండి |తమిళం | |- |2021 |[[సుల్తాన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[సుల్తాన్ (2016 సినిమా)|సుల్తాన్]] |- |2021 |[[కర్ణన్ (2021 సినిమా)|కర్ణన్]] |తమిళం | |- |2021 |[[నెట్రికన్|నేత్రికన్]] |తమిళం | |- |2021 |వాజ్ల్ |తమిళం | |- |2021 |[[రక్తసంబంధం (2021 సినిమా)|ఉడన్పిరప్పే]] |తమిళం |తెలుగులో [[రక్తసంబంధం (2021 సినిమా)|రక్తసంబంధం]] |- |2021 |[[పెద్దన్న (2021 సినిమా)|అన్నాత్తే]] |తమిళం |తెలుగులో [[పెద్దన్న (2021 సినిమా)|పెద్దన్న]] |- |2022 |[[వలిమై|వాలిమై]] |తమిళం | |- |2022 |[[సెల్యూట్ (2022 సినిమా)|సెల్యూట్]] |మలయాళం |తెలుగులో [[సెల్యూట్ (2022 సినిమా)|సెల్యూట్]] |- |2022 |[[కణ్మనీ రాంబో ఖతీజా|కాతు వాకుల రెండు కాదల్]] |తమిళం |తెలుగులో [[కణ్మనీ రాంబో ఖతీజా]] |- |2022 |[[కోబ్రా (2022 చిత్రం)|కోబ్రా]] |తమిళం |తెలుగులో [[కోబ్రా (2022 చిత్రం)|కోబ్రా]] |- |2022 |[[పొన్నియన్ సెల్వన్: I|పొన్నియిన్ సెల్వన్: ఐ]] |తమిళం | |- |2022 |[[హరి హర వీరమల్లు|హరి హర వీర మల్లు]] |తెలుగు | |- |TBA |భోలా శంకర్ |తెలుగు | |} ==నటుడిగా== * 2011 ''ఆరణ్య కాండమ్'' * 2015 ''నానుమ్ రౌడీ ధాన్'' * 2017 ''సాంగు చక్రం'' * 2017 ''ఉల్కుతు'' * 2022 ''పుతం పుధు కాళై విదియాధా'' ==నిర్మాతగా== * 2016 ''అంజల'' * 2017 ''బెలూన్'' == అవార్డులు == * 2011 ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా విజయ్ అవార్డు - ''ఆరణ్య కాందం'' * 2014 తమిళనాడు స్టేట్ ఫిల్మ్ అవార్డ్ ఫర్ బెస్ట్ స్టంట్ కోఆర్డినేటర్ - ''మంజ పాయ్'', ''రా'' * ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా 2016 ఆనంద వికటన్ సినిమా అవార్డు - ''తేరి'' * ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా 2017 ఆనంద వికటన్ సినిమా అవార్డు - ''ధీరన్ అధిగారం ఒండ్రు'' * ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా 2018 ఆనంద వికటన్ సినిమా అవార్డు - ''కాలా: కరికాలన్'', ''చెక్క చివంత వానం'', ''వడ చెన్నై'' * 2018 నార్వే తమిళ ఫిల్మ్ ఫెస్టివల్ ఉత్తమ స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్ అవార్డులు - ''చెక్క చివంత వానం'' ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటులు]] 9bepcjoj2l31gi8ntti6m1sw4yk8z7a 3614738 3614737 2022-08-03T16:51:40Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 [[వర్గం:తమిళ సినిమా నిర్మాతలు]] ను చేర్చారు (హాట్‌కేట్ ఉపయోగించి) wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = దిలీప్ సుబ్బరాయన్ | image = | imagesize = | birth_date = | birthname = | birth_place = [[తమిళనాడు]], [[భారతదేశం]] | occupation = స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్ | othername = | yearsactive = 2005-ప్రస్తుతం | spouse = | parents = సూపర్ సుబ్బరాయణ్ | relatives = దినేష్ సుబ్బరాయణ్ (సోదరుడు) }}'''దిలీప్ సుబ్బరాయన్''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్. ఆయన స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్ సూపర్ సుబ్బరాయన్ కుమారుడు. దిలీప్ 2016లో ''అంజల'' సినిమాతో నిర్మాతగా అరంగేట్రం చేసి 2016లో ''సంగు చక్రం'' సినిమాలో ప్రధాన పాత్ర పోషించాడు. ==స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్‌గా== {| class="wikitable" |సంవత్సరం |సినిమా |భాష |గమనికలు |- |2010 |తమిళ్ పదం |తమిళం | |- |2010 |[[కిలాడి|తీరద విలయట్టు పిళ్లై]] |తమిళం |తెలుగులో [[కిలాడి]] |- |2010 |కలవాణి |తమిళం | |- |2010 |బలే పాండియా |తమిళం | |- |2010 |ద్రోహి |తమిళం | |- |2010 |వా |తమిళం | |- |2010 |ఈసన్ |తమిళం | |- |2011 |తూంగా నగరం |తమిళం | |- |2011 |ఆడు పులి |తమిళం | |- |2011 |ఎత్తాన్ |తమిళం | |- |2011 |ఆరణ్య కానం |తమిళం |ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా విజయ్ అవార్డు |- |2011 |ఉదయన్ |తమిళం | |- |2011 |[[నాన్న (సినిమా)|దైవ తిరుమగల్]] |తమిళం |తెలుగులో [[నాన్న (సినిమా)|నాన్న]] |- |2011 |ముదల్ ఇడం |తమిళం | |- |2011 |వాగై సూడ వా |తమిళం | |- |2011 |వెల్లూరు మావట్టం |తమిళం | |- |2011 |వితగన్ |తమిళం | |- |2011 |పోరాలి |తమిళం | |- |2011 |మౌన గురువు |తమిళం | |- |2012 |గ్రాండ్ మాస్టర్ |మలయాళం | |- |2012 |అట్టకత్తి |తమిళం | |- |2012 |మాస్టర్స్ |మలయాళం | |- |2012 |సుందరపాండియన్ |తమిళం | |- |2012 |[[పిజ్జా (2012 సినిమా)|పిజ్జా]] |తమిళం | |- |2012 |నడువుల కొంజమ్ పక్కత కానోమ్ |తమిళం | |- |2012 |ఆరోహణం |తమిళం | |- |2013 |పుతగం |తమిళం | |- |2013 |తీరా |మలయాళం |నామినేట్ చేయబడింది—ఉత్తమ మలయాళ ఫైట్ కొరియోగ్రాఫర్‌గా SIIMA అవార్డు |- |2013 |సిల్లును ఓరు సందిప్పు |తమిళం | |- |2013 |వన యుద్ధం |తమిళం | |- |2013 |అట్టహాస |కన్నడ | |- |2013 |ఉదయమ్ NH4 |తమిళం | |- |2013 |నాన్ రాజవగా పొగిరెన్ |తమిళం | |- |2013 |కుట్టి పులి |తమిళం | |- |2013 |మరియన్ |తమిళం | |- |2013 |దేశింగు రాజా |తమిళం | |- |2013 |[[రాజా రాణి]] |తమిళం | |- |2013 |నయ్యండి |తమిళం | |- |2013 |వణక్కం చెన్నై |తమిళం | |- |2013 |జన్నాల్ ఓరం |తమిళం | |- |2013 |నవీనా సరస్వతి శబటం |తమిళం | |- |2013 |తాగారు |తమిళం | |- |2014 |[[ఫేమస్ లవర్|రమ్మీ]] |తమిళం |తెలుగులో [[ఫేమస్ లవర్]] |- |2014 |ఇదు కతిర్వేలన్ కాదల్ |తమిళం | |- |2014 |ఎండ్రెండ్రమ్ |తమిళం | |- |2014 |నెడుంచాలై |తమిళం | |- |2014 |మాన్ కరాటే |తమిళం |నామినేట్ చేయబడింది-ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా ఎడిసన్ అవార్డు |- |2014 |ఓరు కన్నియుమ్ మూను కలవాణికళుమ్ |తమిళం | |- |2014 |నాన్ సిగప్పు మనితాన్ |తమిళం | |- |2014 |వల్లవనుక్కు పుల్లుమ్ ఆయుధం |తమిళం | |- |2014 |యామిరుక్క బయమే |తమిళం | |- |2014 |మంజపై |తమిళం | |- |2014 |అరిమా నంబి |తమిళం | |- |2014 |సిగరం తోడు |తమిళం | |- |2014 |తిరుడాన్ పోలీస్ |తమిళం | |- |2014 |రా |తమిళం | |- |2014 |వెల్లైకార దురై |తమిళం | |- |2015 |కాకి సత్తాయి |తమిళం | |- |2015 |కొంబన్ |తమిళం | |- |2015 |నన్నబెండ |తమిళం | |- |2015 |రోమియో జూలియట్ |తమిళం | |- |2015 |[[యగవరయినమ్ నా కాక్క|యాగవరాయినుం నా కాక్క]] |తమిళం | |- |2015 |నలు పోలీసమ్ నల్ల ఇరుంధ ఊరుమ్ |తమిళం | |- |2015 |వాలు |తమిళం | |- |2015 |థాని ఒరువన్ |తమిళం | |- |2015 |[[పులి (2015 సినిమా)|పులి]] |తమిళం |తెలుగులో [[పులి (2015 సినిమా)|పులి]] |- |2015 |[[నేను రౌడీ|నానుమ్ రౌడీతాన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[నేను రౌడీ]] |- |2016 |[[విచారణ|విసరనై]] |తమిళం |తెలుగులో [[విచారణ]] |- |2016 |ఆరతు సినం |తమిళం | |- |2016 |కనితన్ |తమిళం | |- |2016 |పొక్కిరి రాజా |తమిళం | |- |2016 |పుగజ్ |తమిళం | |- |2016 |[[పోలీస్ (2016 సినిమా)|తేరి]] |తమిళం |తెలుగులో [[పోలీస్ (2016 సినిమా)|పోలీస్]] |- |2016 |వెట్రివేల్ |తమిళం | |- |2016 |మనితన్ |తమిళం | |- |2016 |పెన్సిల్ |తమిళం | |- |2016 |ఎనక్కు ఇన్నోరు పెర్ ఇరుక్కు |తమిళం | |- |2016 |తమిళసెల్వనుమ్ తనియార్ అంజలుమ్ |తమిళం | |- |2016 |నంబియార్ |తమిళం | |- |2016 |ఎనక్కు వేరు ఎంగుమ్ కిలైగల్ కిదయతు |తమిళం | |- |2016 |54321 |తమిళం | |- |2016 |కిడారి |తమిళం | |- |2016 |కమ్మటిపాడు |మలయాళం | |- |2016 |వీర శివాజీ |తమిళం | |- |2016 |బల్లె వెళ్ళయ్యతేవా |తమిళం | |- |2017 |బోగన్ |తమిళం | |- |2017 |[[యమన్‌|యమన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[యమన్‌]] |- |2017 |[[డోర|డోరా]] |తమిళం |తెలుగులో [[డోర]] |- |2017 |కవన్ |తమిళం | |- |2017 |[[గజేంద్రుడు|కదంబన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[గజేంద్రుడు]] |- |2017 |శరవణన్ ఇరుక్క బయమేన్ |తమిళం | |- |2017 |సంగిలి బుంగిలి కధవ తోరే |తమిళం | |- |2017 |[[విక్రమ్ వేద]] |తమిళం | |- |2017 |కథా నాయకన్ |తమిళం | |- |2017 |నెరుప్పు డా |తమిళం | |- |2017 |8 తొట్టక్కల్ |తమిళం | |- |2017 |ఇప్పడై వెల్లుమ్ |తమిళం | |- |2017 |[[ఖాకీ|తీరన్ అధిగారం ఒండ్రు]] |తమిళం |తెలుగులో [[ఖాకీ]] |- |2017 |కోడి వీరన్ |తమిళం | |- |2017 |[[బెలూన్ ( 2020 సినిమా)|బెలూన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[బెలూన్ ( 2020 సినిమా)|బెలూన్]] |- |2017 |సాంగు చక్రం |తమిళం | |- |2017 |ఉల్కుతు |తమిళం | |- |2018 |[[గ్యాంగ్ (2018 సినిమా)|తానా సెర్ంద కూట్టం]] |తమిళం |తెలుగులో [[గ్యాంగ్ (2018 సినిమా)|గ్యాంగ్]] |- |2018 |కమ్మర సంభవం |మలయాళం | |- |2018 |[[అభిమన్యుడు ( 2018 సినిమా)|ఇరుంబు తిరై]] |తమిళం |తెలుగులో [[అభిమన్యుడు ( 2018 సినిమా)|అభిమన్యుడు]] |- |2018 |[[కాలా (2018 సినిమా)|కాలా: కరికాలన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[కాలా (2018 సినిమా)|కాలా]] |- |2018 |సెమ్మ బోత ఆగతే |తమిళం | |- |2018 |[[చినబాబు (2018)|కడైకుట్టి సింగం]] |తమిళం |తెలుగులో [[చినబాబు (2018)|చినబాబు]] |- |2018 |[[నవాబ్|చెక్క చివంత వానం]] |తమిళం |తెలుగులో [[నవాబ్]] |- |2018 |తమిళ్ పదం 2 |తమిళం | |- |2018 |వడ చెన్నై |తమిళం | |- |2018 |ఆంధ్రా మెస్ |తమిళం | |- |2018 |కల్లన్ |తమిళం | |- |2018 |కాయంకులం కొచ్చున్ని |మలయాళం | |- |2019 |యజమాన |కన్నడ | |- |2019 |[[విశ్వాసం]] |తమిళం | |- |2019 |మైఖేల్ |మలయాళం | |- |2019 |దేవరత్తం |తమిళం | |- |2019 |నేర్కొండ పార్వై |తమిళం | |- |2019 |కుప్పతు రాజా |తమిళం | |- |2019 |నాడోడిగల్ 2 |తమిళం | |- |2019 |[[బందోబస్త్|కప్పాన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[బందోబస్త్]] |- |2019 |[[కిల్లర్ (2019) సినిమా|కొలైగారన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[కిల్లర్ (2019) సినిమా|కిల్లర్]] |- |2019 |[[సాహో]] |తెలుగు/హిందీ | |- |2019 |చంబల్ |కన్నడ | |- |2019 |[[హిప్పీ (సినిమా)|హిప్పి]] |తెలుగు | |- |2019 |నమ్మ వీట్టు పిళ్లై |తమిళం | |- |2019 |రాజవంశం |తమిళం | |- |2019 |బక్రీద్ |తమిళం | |- |2019 |[[శక్తి (2020 సినిమా)|హీరో]] |తమిళం |తెలుగులో [[శక్తి (2020 సినిమా)|శక్తి]] |- |2020 |పట్టాలు |తమిళం | |- |2021 |[[యువరత్న (2021 సినిమా)|యువరత్న]] |కన్నడ |తెలుగులో [[యువరత్న (2021 సినిమా)|యువరత్న]] |- |2021 |పులిక్కుతి పాండి |తమిళం | |- |2021 |[[సుల్తాన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[సుల్తాన్ (2016 సినిమా)|సుల్తాన్]] |- |2021 |[[కర్ణన్ (2021 సినిమా)|కర్ణన్]] |తమిళం | |- |2021 |[[నెట్రికన్|నేత్రికన్]] |తమిళం | |- |2021 |వాజ్ల్ |తమిళం | |- |2021 |[[రక్తసంబంధం (2021 సినిమా)|ఉడన్పిరప్పే]] |తమిళం |తెలుగులో [[రక్తసంబంధం (2021 సినిమా)|రక్తసంబంధం]] |- |2021 |[[పెద్దన్న (2021 సినిమా)|అన్నాత్తే]] |తమిళం |తెలుగులో [[పెద్దన్న (2021 సినిమా)|పెద్దన్న]] |- |2022 |[[వలిమై|వాలిమై]] |తమిళం | |- |2022 |[[సెల్యూట్ (2022 సినిమా)|సెల్యూట్]] |మలయాళం |తెలుగులో [[సెల్యూట్ (2022 సినిమా)|సెల్యూట్]] |- |2022 |[[కణ్మనీ రాంబో ఖతీజా|కాతు వాకుల రెండు కాదల్]] |తమిళం |తెలుగులో [[కణ్మనీ రాంబో ఖతీజా]] |- |2022 |[[కోబ్రా (2022 చిత్రం)|కోబ్రా]] |తమిళం |తెలుగులో [[కోబ్రా (2022 చిత్రం)|కోబ్రా]] |- |2022 |[[పొన్నియన్ సెల్వన్: I|పొన్నియిన్ సెల్వన్: ఐ]] |తమిళం | |- |2022 |[[హరి హర వీరమల్లు|హరి హర వీర మల్లు]] |తెలుగు | |- |TBA |భోలా శంకర్ |తెలుగు | |} ==నటుడిగా== * 2011 ''ఆరణ్య కాండమ్'' * 2015 ''నానుమ్ రౌడీ ధాన్'' * 2017 ''సాంగు చక్రం'' * 2017 ''ఉల్కుతు'' * 2022 ''పుతం పుధు కాళై విదియాధా'' ==నిర్మాతగా== * 2016 ''అంజల'' * 2017 ''బెలూన్'' == అవార్డులు == * 2011 ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా విజయ్ అవార్డు - ''ఆరణ్య కాందం'' * 2014 తమిళనాడు స్టేట్ ఫిల్మ్ అవార్డ్ ఫర్ బెస్ట్ స్టంట్ కోఆర్డినేటర్ - ''మంజ పాయ్'', ''రా'' * ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా 2016 ఆనంద వికటన్ సినిమా అవార్డు - ''తేరి'' * ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా 2017 ఆనంద వికటన్ సినిమా అవార్డు - ''ధీరన్ అధిగారం ఒండ్రు'' * ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా 2018 ఆనంద వికటన్ సినిమా అవార్డు - ''కాలా: కరికాలన్'', ''చెక్క చివంత వానం'', ''వడ చెన్నై'' * 2018 నార్వే తమిళ ఫిల్మ్ ఫెస్టివల్ ఉత్తమ స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్ అవార్డులు - ''చెక్క చివంత వానం'' ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటులు]] [[వర్గం:తమిళ సినిమా నిర్మాతలు]] gk447y6xjuw2p2fz0eg6r5pmyfvoi95 3614741 3614738 2022-08-03T16:54:20Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* నటుడిగా */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = దిలీప్ సుబ్బరాయన్ | image = | imagesize = | birth_date = | birthname = | birth_place = [[తమిళనాడు]], [[భారతదేశం]] | occupation = స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్ | othername = | yearsactive = 2005-ప్రస్తుతం | spouse = | parents = సూపర్ సుబ్బరాయణ్ | relatives = దినేష్ సుబ్బరాయణ్ (సోదరుడు) }}'''దిలీప్ సుబ్బరాయన్''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్. ఆయన స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్ సూపర్ సుబ్బరాయన్ కుమారుడు. దిలీప్ 2016లో ''అంజల'' సినిమాతో నిర్మాతగా అరంగేట్రం చేసి 2016లో ''సంగు చక్రం'' సినిమాలో ప్రధాన పాత్ర పోషించాడు. ==స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్‌గా== {| class="wikitable" |సంవత్సరం |సినిమా |భాష |గమనికలు |- |2010 |తమిళ్ పదం |తమిళం | |- |2010 |[[కిలాడి|తీరద విలయట్టు పిళ్లై]] |తమిళం |తెలుగులో [[కిలాడి]] |- |2010 |కలవాణి |తమిళం | |- |2010 |బలే పాండియా |తమిళం | |- |2010 |ద్రోహి |తమిళం | |- |2010 |వా |తమిళం | |- |2010 |ఈసన్ |తమిళం | |- |2011 |తూంగా నగరం |తమిళం | |- |2011 |ఆడు పులి |తమిళం | |- |2011 |ఎత్తాన్ |తమిళం | |- |2011 |ఆరణ్య కానం |తమిళం |ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా విజయ్ అవార్డు |- |2011 |ఉదయన్ |తమిళం | |- |2011 |[[నాన్న (సినిమా)|దైవ తిరుమగల్]] |తమిళం |తెలుగులో [[నాన్న (సినిమా)|నాన్న]] |- |2011 |ముదల్ ఇడం |తమిళం | |- |2011 |వాగై సూడ వా |తమిళం | |- |2011 |వెల్లూరు మావట్టం |తమిళం | |- |2011 |వితగన్ |తమిళం | |- |2011 |పోరాలి |తమిళం | |- |2011 |మౌన గురువు |తమిళం | |- |2012 |గ్రాండ్ మాస్టర్ |మలయాళం | |- |2012 |అట్టకత్తి |తమిళం | |- |2012 |మాస్టర్స్ |మలయాళం | |- |2012 |సుందరపాండియన్ |తమిళం | |- |2012 |[[పిజ్జా (2012 సినిమా)|పిజ్జా]] |తమిళం | |- |2012 |నడువుల కొంజమ్ పక్కత కానోమ్ |తమిళం | |- |2012 |ఆరోహణం |తమిళం | |- |2013 |పుతగం |తమిళం | |- |2013 |తీరా |మలయాళం |నామినేట్ చేయబడింది—ఉత్తమ మలయాళ ఫైట్ కొరియోగ్రాఫర్‌గా SIIMA అవార్డు |- |2013 |సిల్లును ఓరు సందిప్పు |తమిళం | |- |2013 |వన యుద్ధం |తమిళం | |- |2013 |అట్టహాస |కన్నడ | |- |2013 |ఉదయమ్ NH4 |తమిళం | |- |2013 |నాన్ రాజవగా పొగిరెన్ |తమిళం | |- |2013 |కుట్టి పులి |తమిళం | |- |2013 |మరియన్ |తమిళం | |- |2013 |దేశింగు రాజా |తమిళం | |- |2013 |[[రాజా రాణి]] |తమిళం | |- |2013 |నయ్యండి |తమిళం | |- |2013 |వణక్కం చెన్నై |తమిళం | |- |2013 |జన్నాల్ ఓరం |తమిళం | |- |2013 |నవీనా సరస్వతి శబటం |తమిళం | |- |2013 |తాగారు |తమిళం | |- |2014 |[[ఫేమస్ లవర్|రమ్మీ]] |తమిళం |తెలుగులో [[ఫేమస్ లవర్]] |- |2014 |ఇదు కతిర్వేలన్ కాదల్ |తమిళం | |- |2014 |ఎండ్రెండ్రమ్ |తమిళం | |- |2014 |నెడుంచాలై |తమిళం | |- |2014 |మాన్ కరాటే |తమిళం |నామినేట్ చేయబడింది-ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా ఎడిసన్ అవార్డు |- |2014 |ఓరు కన్నియుమ్ మూను కలవాణికళుమ్ |తమిళం | |- |2014 |నాన్ సిగప్పు మనితాన్ |తమిళం | |- |2014 |వల్లవనుక్కు పుల్లుమ్ ఆయుధం |తమిళం | |- |2014 |యామిరుక్క బయమే |తమిళం | |- |2014 |మంజపై |తమిళం | |- |2014 |అరిమా నంబి |తమిళం | |- |2014 |సిగరం తోడు |తమిళం | |- |2014 |తిరుడాన్ పోలీస్ |తమిళం | |- |2014 |రా |తమిళం | |- |2014 |వెల్లైకార దురై |తమిళం | |- |2015 |కాకి సత్తాయి |తమిళం | |- |2015 |కొంబన్ |తమిళం | |- |2015 |నన్నబెండ |తమిళం | |- |2015 |రోమియో జూలియట్ |తమిళం | |- |2015 |[[యగవరయినమ్ నా కాక్క|యాగవరాయినుం నా కాక్క]] |తమిళం | |- |2015 |నలు పోలీసమ్ నల్ల ఇరుంధ ఊరుమ్ |తమిళం | |- |2015 |వాలు |తమిళం | |- |2015 |థాని ఒరువన్ |తమిళం | |- |2015 |[[పులి (2015 సినిమా)|పులి]] |తమిళం |తెలుగులో [[పులి (2015 సినిమా)|పులి]] |- |2015 |[[నేను రౌడీ|నానుమ్ రౌడీతాన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[నేను రౌడీ]] |- |2016 |[[విచారణ|విసరనై]] |తమిళం |తెలుగులో [[విచారణ]] |- |2016 |ఆరతు సినం |తమిళం | |- |2016 |కనితన్ |తమిళం | |- |2016 |పొక్కిరి రాజా |తమిళం | |- |2016 |పుగజ్ |తమిళం | |- |2016 |[[పోలీస్ (2016 సినిమా)|తేరి]] |తమిళం |తెలుగులో [[పోలీస్ (2016 సినిమా)|పోలీస్]] |- |2016 |వెట్రివేల్ |తమిళం | |- |2016 |మనితన్ |తమిళం | |- |2016 |పెన్సిల్ |తమిళం | |- |2016 |ఎనక్కు ఇన్నోరు పెర్ ఇరుక్కు |తమిళం | |- |2016 |తమిళసెల్వనుమ్ తనియార్ అంజలుమ్ |తమిళం | |- |2016 |నంబియార్ |తమిళం | |- |2016 |ఎనక్కు వేరు ఎంగుమ్ కిలైగల్ కిదయతు |తమిళం | |- |2016 |54321 |తమిళం | |- |2016 |కిడారి |తమిళం | |- |2016 |కమ్మటిపాడు |మలయాళం | |- |2016 |వీర శివాజీ |తమిళం | |- |2016 |బల్లె వెళ్ళయ్యతేవా |తమిళం | |- |2017 |బోగన్ |తమిళం | |- |2017 |[[యమన్‌|యమన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[యమన్‌]] |- |2017 |[[డోర|డోరా]] |తమిళం |తెలుగులో [[డోర]] |- |2017 |కవన్ |తమిళం | |- |2017 |[[గజేంద్రుడు|కదంబన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[గజేంద్రుడు]] |- |2017 |శరవణన్ ఇరుక్క బయమేన్ |తమిళం | |- |2017 |సంగిలి బుంగిలి కధవ తోరే |తమిళం | |- |2017 |[[విక్రమ్ వేద]] |తమిళం | |- |2017 |కథా నాయకన్ |తమిళం | |- |2017 |నెరుప్పు డా |తమిళం | |- |2017 |8 తొట్టక్కల్ |తమిళం | |- |2017 |ఇప్పడై వెల్లుమ్ |తమిళం | |- |2017 |[[ఖాకీ|తీరన్ అధిగారం ఒండ్రు]] |తమిళం |తెలుగులో [[ఖాకీ]] |- |2017 |కోడి వీరన్ |తమిళం | |- |2017 |[[బెలూన్ ( 2020 సినిమా)|బెలూన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[బెలూన్ ( 2020 సినిమా)|బెలూన్]] |- |2017 |సాంగు చక్రం |తమిళం | |- |2017 |ఉల్కుతు |తమిళం | |- |2018 |[[గ్యాంగ్ (2018 సినిమా)|తానా సెర్ంద కూట్టం]] |తమిళం |తెలుగులో [[గ్యాంగ్ (2018 సినిమా)|గ్యాంగ్]] |- |2018 |కమ్మర సంభవం |మలయాళం | |- |2018 |[[అభిమన్యుడు ( 2018 సినిమా)|ఇరుంబు తిరై]] |తమిళం |తెలుగులో [[అభిమన్యుడు ( 2018 సినిమా)|అభిమన్యుడు]] |- |2018 |[[కాలా (2018 సినిమా)|కాలా: కరికాలన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[కాలా (2018 సినిమా)|కాలా]] |- |2018 |సెమ్మ బోత ఆగతే |తమిళం | |- |2018 |[[చినబాబు (2018)|కడైకుట్టి సింగం]] |తమిళం |తెలుగులో [[చినబాబు (2018)|చినబాబు]] |- |2018 |[[నవాబ్|చెక్క చివంత వానం]] |తమిళం |తెలుగులో [[నవాబ్]] |- |2018 |తమిళ్ పదం 2 |తమిళం | |- |2018 |వడ చెన్నై |తమిళం | |- |2018 |ఆంధ్రా మెస్ |తమిళం | |- |2018 |కల్లన్ |తమిళం | |- |2018 |కాయంకులం కొచ్చున్ని |మలయాళం | |- |2019 |యజమాన |కన్నడ | |- |2019 |[[విశ్వాసం]] |తమిళం | |- |2019 |మైఖేల్ |మలయాళం | |- |2019 |దేవరత్తం |తమిళం | |- |2019 |నేర్కొండ పార్వై |తమిళం | |- |2019 |కుప్పతు రాజా |తమిళం | |- |2019 |నాడోడిగల్ 2 |తమిళం | |- |2019 |[[బందోబస్త్|కప్పాన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[బందోబస్త్]] |- |2019 |[[కిల్లర్ (2019) సినిమా|కొలైగారన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[కిల్లర్ (2019) సినిమా|కిల్లర్]] |- |2019 |[[సాహో]] |తెలుగు/హిందీ | |- |2019 |చంబల్ |కన్నడ | |- |2019 |[[హిప్పీ (సినిమా)|హిప్పి]] |తెలుగు | |- |2019 |నమ్మ వీట్టు పిళ్లై |తమిళం | |- |2019 |రాజవంశం |తమిళం | |- |2019 |బక్రీద్ |తమిళం | |- |2019 |[[శక్తి (2020 సినిమా)|హీరో]] |తమిళం |తెలుగులో [[శక్తి (2020 సినిమా)|శక్తి]] |- |2020 |పట్టాలు |తమిళం | |- |2021 |[[యువరత్న (2021 సినిమా)|యువరత్న]] |కన్నడ |తెలుగులో [[యువరత్న (2021 సినిమా)|యువరత్న]] |- |2021 |పులిక్కుతి పాండి |తమిళం | |- |2021 |[[సుల్తాన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[సుల్తాన్ (2016 సినిమా)|సుల్తాన్]] |- |2021 |[[కర్ణన్ (2021 సినిమా)|కర్ణన్]] |తమిళం | |- |2021 |[[నెట్రికన్|నేత్రికన్]] |తమిళం | |- |2021 |వాజ్ల్ |తమిళం | |- |2021 |[[రక్తసంబంధం (2021 సినిమా)|ఉడన్పిరప్పే]] |తమిళం |తెలుగులో [[రక్తసంబంధం (2021 సినిమా)|రక్తసంబంధం]] |- |2021 |[[పెద్దన్న (2021 సినిమా)|అన్నాత్తే]] |తమిళం |తెలుగులో [[పెద్దన్న (2021 సినిమా)|పెద్దన్న]] |- |2022 |[[వలిమై|వాలిమై]] |తమిళం | |- |2022 |[[సెల్యూట్ (2022 సినిమా)|సెల్యూట్]] |మలయాళం |తెలుగులో [[సెల్యూట్ (2022 సినిమా)|సెల్యూట్]] |- |2022 |[[కణ్మనీ రాంబో ఖతీజా|కాతు వాకుల రెండు కాదల్]] |తమిళం |తెలుగులో [[కణ్మనీ రాంబో ఖతీజా]] |- |2022 |[[కోబ్రా (2022 చిత్రం)|కోబ్రా]] |తమిళం |తెలుగులో [[కోబ్రా (2022 చిత్రం)|కోబ్రా]] |- |2022 |[[పొన్నియన్ సెల్వన్: I|పొన్నియిన్ సెల్వన్: ఐ]] |తమిళం | |- |2022 |[[హరి హర వీరమల్లు|హరి హర వీర మల్లు]] |తెలుగు | |- |TBA |భోలా శంకర్ |తెలుగు | |} ==నటుడిగా== * 2011 ''ఆరణ్య కాండమ్'' * 2015 ''నానుమ్ రౌడీ ధాన్'' * 2017 ''సాంగు చక్రం''<ref name="Stunt master turns hero!">{{cite news |last1=Deccan Chronicle |first1= |title=Stunt master turns hero! |url=https://www.deccanchronicle.com/entertainment/kollywood/100216/stunt-master-turns-hero.html |accessdate=3 August 2022 |date=10 February 2016 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803165334/https://www.deccanchronicle.com/entertainment/kollywood/100216/stunt-master-turns-hero.html |archivedate=3 August 2022 |language=en}}</ref> * 2017 ''ఉల్కుతు'' * 2022 ''పుతం పుధు కాళై విదియాధా'' ==నిర్మాతగా== * 2016 ''అంజల'' * 2017 ''బెలూన్'' == అవార్డులు == * 2011 ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా విజయ్ అవార్డు - ''ఆరణ్య కాందం'' * 2014 తమిళనాడు స్టేట్ ఫిల్మ్ అవార్డ్ ఫర్ బెస్ట్ స్టంట్ కోఆర్డినేటర్ - ''మంజ పాయ్'', ''రా'' * ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా 2016 ఆనంద వికటన్ సినిమా అవార్డు - ''తేరి'' * ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా 2017 ఆనంద వికటన్ సినిమా అవార్డు - ''ధీరన్ అధిగారం ఒండ్రు'' * ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా 2018 ఆనంద వికటన్ సినిమా అవార్డు - ''కాలా: కరికాలన్'', ''చెక్క చివంత వానం'', ''వడ చెన్నై'' * 2018 నార్వే తమిళ ఫిల్మ్ ఫెస్టివల్ ఉత్తమ స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్ అవార్డులు - ''చెక్క చివంత వానం'' ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటులు]] [[వర్గం:తమిళ సినిమా నిర్మాతలు]] dd6aoh2rkcsjyc6s5eeglojr677qi3p 3614749 3614741 2022-08-03T17:00:39Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్‌గా */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = దిలీప్ సుబ్బరాయన్ | image = | imagesize = | birth_date = | birthname = | birth_place = [[తమిళనాడు]], [[భారతదేశం]] | occupation = స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్ | othername = | yearsactive = 2005-ప్రస్తుతం | spouse = | parents = సూపర్ సుబ్బరాయణ్ | relatives = దినేష్ సుబ్బరాయణ్ (సోదరుడు) }}'''దిలీప్ సుబ్బరాయన్''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్. ఆయన స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్ సూపర్ సుబ్బరాయన్ కుమారుడు. దిలీప్ 2016లో ''అంజల'' సినిమాతో నిర్మాతగా అరంగేట్రం చేసి 2016లో ''సంగు చక్రం'' సినిమాలో ప్రధాన పాత్ర పోషించాడు. ==స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్‌గా== {| class="wikitable" |సంవత్సరం |సినిమా |భాష |గమనికలు |- |2010 |తమిళ్ పదం |తమిళం | |- |2010 |[[కిలాడి|తీరద విలయట్టు పిళ్లై]] |తమిళం |తెలుగులో [[కిలాడి]] |- |2010 |కలవాణి |తమిళం | |- |2010 |బలే పాండియా |తమిళం | |- |2010 |ద్రోహి |తమిళం | |- |2010 |వా |తమిళం | |- |2010 |ఈసన్ |తమిళం | |- |2011 |తూంగా నగరం |తమిళం | |- |2011 |ఆడు పులి |తమిళం | |- |2011 |ఎత్తాన్ |తమిళం | |- |2011 |ఆరణ్య కానం |తమిళం |ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా విజయ్ అవార్డు |- |2011 |ఉదయన్ |తమిళం | |- |2011 |[[నాన్న (సినిమా)|దైవ తిరుమగల్]] |తమిళం |తెలుగులో [[నాన్న (సినిమా)|నాన్న]] |- |2011 |ముదల్ ఇడం |తమిళం | |- |2011 |వాగై సూడ వా |తమిళం | |- |2011 |వెల్లూరు మావట్టం |తమిళం | |- |2011 |వితగన్ |తమిళం | |- |2011 |పోరాలి |తమిళం | |- |2011 |మౌన గురువు |తమిళం | |- |2012 |గ్రాండ్ మాస్టర్ |మలయాళం | |- |2012 |అట్టకత్తి |తమిళం | |- |2012 |మాస్టర్స్ |మలయాళం | |- |2012 |సుందరపాండియన్ |తమిళం | |- |2012 |[[పిజ్జా (2012 సినిమా)|పిజ్జా]] |తమిళం | |- |2012 |నడువుల కొంజమ్ పక్కత కానోమ్ |తమిళం | |- |2012 |ఆరోహణం |తమిళం | |- |2013 |పుతగం |తమిళం | |- |2013 |తీరా |మలయాళం |నామినేట్ చేయబడింది—ఉత్తమ మలయాళ ఫైట్ కొరియోగ్రాఫర్‌గా SIIMA అవార్డు |- |2013 |సిల్లును ఓరు సందిప్పు |తమిళం | |- |2013 |వన యుద్ధం |తమిళం | |- |2013 |అట్టహాస |కన్నడ | |- |2013 |ఉదయమ్ NH4 |తమిళం | |- |2013 |నాన్ రాజవగా పొగిరెన్ |తమిళం | |- |2013 |కుట్టి పులి |తమిళం | |- |2013 |మరియన్ |తమిళం | |- |2013 |దేశింగు రాజా |తమిళం | |- |2013 |[[రాజా రాణి]] |తమిళం | |- |2013 |నయ్యండి |తమిళం | |- |2013 |వణక్కం చెన్నై |తమిళం | |- |2013 |జన్నాల్ ఓరం |తమిళం | |- |2013 |నవీనా సరస్వతి శబటం |తమిళం | |- |2013 |తాగారు |తమిళం | |- |2014 |[[ఫేమస్ లవర్|రమ్మీ]] |తమిళం |తెలుగులో [[ఫేమస్ లవర్]] |- |2014 |ఇదు కతిర్వేలన్ కాదల్ |తమిళం | |- |2014 |ఎండ్రెండ్రమ్ |తమిళం | |- |2014 |నెడుంచాలై |తమిళం | |- |2014 |మాన్ కరాటే |తమిళం |నామినేట్ చేయబడింది-ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా ఎడిసన్ అవార్డు |- |2014 |ఓరు కన్నియుమ్ మూను కలవాణికళుమ్ |తమిళం | |- |2014 |నాన్ సిగప్పు మనితాన్ |తమిళం | |- |2014 |వల్లవనుక్కు పుల్లుమ్ ఆయుధం |తమిళం | |- |2014 |యామిరుక్క బయమే |తమిళం | |- |2014 |మంజపై |తమిళం | |- |2014 |అరిమా నంబి |తమిళం | |- |2014 |సిగరం తోడు |తమిళం | |- |2014 |తిరుడాన్ పోలీస్ |తమిళం | |- |2014 |రా |తమిళం | |- |2014 |వెల్లైకార దురై |తమిళం | |- |2015 |కాకి సత్తాయి |తమిళం | |- |2015 |కొంబన్ |తమిళం | |- |2015 |నన్నబెండ |తమిళం | |- |2015 |రోమియో జూలియట్ |తమిళం | |- |2015 |[[యగవరయినమ్ నా కాక్క|యాగవరాయినుం నా కాక్క]] |తమిళం | |- |2015 |నలు పోలీసమ్ నల్ల ఇరుంధ ఊరుమ్ |తమిళం | |- |2015 |వాలు |తమిళం | |- |2015 |థాని ఒరువన్ |తమిళం | |- |2015 |[[పులి (2015 సినిమా)|పులి]] |తమిళం |తెలుగులో [[పులి (2015 సినిమా)|పులి]] |- |2015 |[[నేను రౌడీ|నానుమ్ రౌడీతాన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[నేను రౌడీ]] |- |2016 |[[విచారణ|విసరనై]] |తమిళం |తెలుగులో [[విచారణ]] |- |2016 |ఆరతు సినం |తమిళం | |- |2016 |కనితన్ |తమిళం | |- |2016 |పొక్కిరి రాజా |తమిళం | |- |2016 |పుగజ్ |తమిళం | |- |2016 |[[పోలీస్ (2016 సినిమా)|తేరి]] |తమిళం |తెలుగులో [[పోలీస్ (2016 సినిమా)|పోలీస్]] |- |2016 |వెట్రివేల్ |తమిళం | |- |2016 |మనితన్ |తమిళం | |- |2016 |పెన్సిల్ |తమిళం | |- |2016 |ఎనక్కు ఇన్నోరు పెర్ ఇరుక్కు |తమిళం | |- |2016 |తమిళసెల్వనుమ్ తనియార్ అంజలుమ్ |తమిళం | |- |2016 |నంబియార్ |తమిళం | |- |2016 |ఎనక్కు వేరు ఎంగుమ్ కిలైగల్ కిదయతు |తమిళం | |- |2016 |54321 |తమిళం | |- |2016 |కిడారి |తమిళం | |- |2016 |కమ్మటిపాడు |మలయాళం | |- |2016 |వీర శివాజీ |తమిళం | |- |2016 |బల్లె వెళ్ళయ్యతేవా |తమిళం | |- |2017 |బోగన్ |తమిళం | |- |2017 |[[యమన్‌|యమన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[యమన్‌]] |- |2017 |[[డోర|డోరా]] |తమిళం |తెలుగులో [[డోర]] |- |2017 |కవన్ |తమిళం | |- |2017 |[[గజేంద్రుడు|కదంబన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[గజేంద్రుడు]] |- |2017 |శరవణన్ ఇరుక్క బయమేన్ |తమిళం | |- |2017 |సంగిలి బుంగిలి కధవ తోరే |తమిళం | |- |2017 |[[విక్రమ్ వేద]] |తమిళం | |- |2017 |కథా నాయకన్ |తమిళం | |- |2017 |నెరుప్పు డా |తమిళం | |- |2017 |8 తొట్టక్కల్ |తమిళం | |- |2017 |ఇప్పడై వెల్లుమ్ |తమిళం | |- |2017 |[[ఖాకీ|తీరన్ అధిగారం ఒండ్రు]] |తమిళం |తెలుగులో [[ఖాకీ]] |- |2017 |కోడి వీరన్ |తమిళం | |- |2017 |[[బెలూన్ ( 2020 సినిమా)|బెలూన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[బెలూన్ ( 2020 సినిమా)|బెలూన్]] |- |2017 |సాంగు చక్రం |తమిళం | |- |2017 |ఉల్కుతు |తమిళం | |- |2018 |[[గ్యాంగ్ (2018 సినిమా)|తానా సెర్ంద కూట్టం]] |తమిళం |తెలుగులో [[గ్యాంగ్ (2018 సినిమా)|గ్యాంగ్]] |- |2018 |కమ్మర సంభవం |మలయాళం | |- |2018 |[[అభిమన్యుడు ( 2018 సినిమా)|ఇరుంబు తిరై]] |తమిళం |తెలుగులో [[అభిమన్యుడు ( 2018 సినిమా)|అభిమన్యుడు]] |- |2018 |[[కాలా (2018 సినిమా)|కాలా: కరికాలన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[కాలా (2018 సినిమా)|కాలా]] |- |2018 |సెమ్మ బోత ఆగతే |తమిళం | |- |2018 |[[చినబాబు (2018)|కడైకుట్టి సింగం]] |తమిళం |తెలుగులో [[చినబాబు (2018)|చినబాబు]] |- |2018 |[[నవాబ్|చెక్క చివంత వానం]] |తమిళం |తెలుగులో [[నవాబ్]] |- |2018 |తమిళ్ పదం 2 |తమిళం | |- |2018 |వడ చెన్నై |తమిళం | |- |2018 |ఆంధ్రా మెస్ |తమిళం | |- |2018 |కల్లన్ |తమిళం | |- |2018 |కాయంకులం కొచ్చున్ని |మలయాళం | |- |2019 |యజమాన |కన్నడ | |- |2019 |[[విశ్వాసం]] |తమిళం |<ref name="Dhilip Subbarayan joins Team Viswasam">{{cite news |last1=The New Indian Express |title=Dhilip Subbarayan joins Team Viswasam |url=https://www.cinemaexpress.com/stories/news/2018/jun/08/dhilip-subbarayan-joins-team-viswasam-6410.html |accessdate=3 August 2022 |date=8 June 2018 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803165841/https://www.cinemaexpress.com/stories/news/2018/jun/08/dhilip-subbarayan-joins-team-viswasam-6410.html |archivedate=3 August 2022 |language=en}}</ref> |- |2019 |మైఖేల్ |మలయాళం | |- |2019 |దేవరత్తం |తమిళం | |- |2019 |నేర్కొండ పార్వై |తమిళం | |- |2019 |కుప్పతు రాజా |తమిళం | |- |2019 |నాడోడిగల్ 2 |తమిళం | |- |2019 |[[బందోబస్త్|కప్పాన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[బందోబస్త్]] |- |2019 |[[కిల్లర్ (2019) సినిమా|కొలైగారన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[కిల్లర్ (2019) సినిమా|కిల్లర్]] |- |2019 |[[సాహో]] |తెలుగు/హిందీ | |- |2019 |చంబల్ |కన్నడ | |- |2019 |[[హిప్పీ (సినిమా)|హిప్పి]] |తెలుగు | |- |2019 |నమ్మ వీట్టు పిళ్లై |తమిళం | |- |2019 |రాజవంశం |తమిళం | |- |2019 |బక్రీద్ |తమిళం | |- |2019 |[[శక్తి (2020 సినిమా)|హీరో]] |తమిళం |తెలుగులో [[శక్తి (2020 సినిమా)|శక్తి]] |- |2020 |పట్టాలు |తమిళం | |- |2021 |[[యువరత్న (2021 సినిమా)|యువరత్న]] |కన్నడ |తెలుగులో [[యువరత్న (2021 సినిమా)|యువరత్న]] |- |2021 |పులిక్కుతి పాండి |తమిళం | |- |2021 |[[సుల్తాన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[సుల్తాన్ (2016 సినిమా)|సుల్తాన్]] |- |2021 |[[కర్ణన్ (2021 సినిమా)|కర్ణన్]] |తమిళం | |- |2021 |[[నెట్రికన్|నేత్రికన్]] |తమిళం | |- |2021 |వాజ్ల్ |తమిళం | |- |2021 |[[రక్తసంబంధం (2021 సినిమా)|ఉడన్పిరప్పే]] |తమిళం |తెలుగులో [[రక్తసంబంధం (2021 సినిమా)|రక్తసంబంధం]] |- |2021 |[[పెద్దన్న (2021 సినిమా)|అన్నాత్తే]] |తమిళం |తెలుగులో [[పెద్దన్న (2021 సినిమా)|పెద్దన్న]] |- |2022 |[[వలిమై|వాలిమై]] |తమిళం | |- |2022 |[[సెల్యూట్ (2022 సినిమా)|సెల్యూట్]] |మలయాళం |తెలుగులో [[సెల్యూట్ (2022 సినిమా)|సెల్యూట్]] |- |2022 |[[కణ్మనీ రాంబో ఖతీజా|కాతు వాకుల రెండు కాదల్]] |తమిళం |తెలుగులో [[కణ్మనీ రాంబో ఖతీజా]] |- |2022 |[[కోబ్రా (2022 చిత్రం)|కోబ్రా]] |తమిళం |తెలుగులో [[కోబ్రా (2022 చిత్రం)|కోబ్రా]] |- |2022 |[[పొన్నియన్ సెల్వన్: I|పొన్నియిన్ సెల్వన్: ఐ]] |తమిళం | |- |2022 |[[హరి హర వీరమల్లు|హరి హర వీర మల్లు]] |తెలుగు | |- |TBA |భోలా శంకర్ |తెలుగు | |} ==నటుడిగా== * 2011 ''ఆరణ్య కాండమ్'' * 2015 ''నానుమ్ రౌడీ ధాన్'' * 2017 ''సాంగు చక్రం''<ref name="Stunt master turns hero!">{{cite news |last1=Deccan Chronicle |first1= |title=Stunt master turns hero! |url=https://www.deccanchronicle.com/entertainment/kollywood/100216/stunt-master-turns-hero.html |accessdate=3 August 2022 |date=10 February 2016 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803165334/https://www.deccanchronicle.com/entertainment/kollywood/100216/stunt-master-turns-hero.html |archivedate=3 August 2022 |language=en}}</ref> * 2017 ''ఉల్కుతు'' * 2022 ''పుతం పుధు కాళై విదియాధా'' ==నిర్మాతగా== * 2016 ''అంజల'' * 2017 ''బెలూన్'' == అవార్డులు == * 2011 ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా విజయ్ అవార్డు - ''ఆరణ్య కాందం'' * 2014 తమిళనాడు స్టేట్ ఫిల్మ్ అవార్డ్ ఫర్ బెస్ట్ స్టంట్ కోఆర్డినేటర్ - ''మంజ పాయ్'', ''రా'' * ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా 2016 ఆనంద వికటన్ సినిమా అవార్డు - ''తేరి'' * ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా 2017 ఆనంద వికటన్ సినిమా అవార్డు - ''ధీరన్ అధిగారం ఒండ్రు'' * ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా 2018 ఆనంద వికటన్ సినిమా అవార్డు - ''కాలా: కరికాలన్'', ''చెక్క చివంత వానం'', ''వడ చెన్నై'' * 2018 నార్వే తమిళ ఫిల్మ్ ఫెస్టివల్ ఉత్తమ స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్ అవార్డులు - ''చెక్క చివంత వానం'' ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటులు]] [[వర్గం:తమిళ సినిమా నిర్మాతలు]] qyia9bk4hwudbg7k4k6w012xu0hovmt 3614750 3614749 2022-08-03T17:01:45Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = దిలీప్ సుబ్బరాయన్ | image = | imagesize = | birth_date = | birthname = | birth_place = [[తమిళనాడు]], [[భారతదేశం]] | occupation = స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్ | othername = | yearsactive = 2005-ప్రస్తుతం | spouse = | parents = సూపర్ సుబ్బరాయణ్ | relatives = దినేష్ సుబ్బరాయణ్ (సోదరుడు) }}'''దిలీప్ సుబ్బరాయన్''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్. ఆయన స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్ సూపర్ సుబ్బరాయన్ కుమారుడు. దిలీప్ 2016లో ''అంజల'' సినిమాతో నిర్మాతగా అరంగేట్రం చేసి 2016లో ''సంగు చక్రం'' సినిమాలో ప్రధాన పాత్ర పోషించాడు.<ref name="Stunt director-turned-actor Dhilip Subbarayan says that he likes to explore more options in cinema">{{cite news |last1=The Hindu |title=Stunt director-turned-actor Dhilip Subbarayan says that he likes to explore more options in cinema |url=https://www.thehindu.com/features/cinema/Like-father-like-son/article16078775.ece?homepage=true |accessdate=3 August 2022 |date=22 October 2016 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803170114/https://www.thehindu.com/features/cinema/Like-father-like-son/article16078775.ece?homepage=true |archivedate=3 August 2022 |language=en-IN}}</ref> ==స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్‌గా== {| class="wikitable" |సంవత్సరం |సినిమా |భాష |గమనికలు |- |2010 |తమిళ్ పదం |తమిళం | |- |2010 |[[కిలాడి|తీరద విలయట్టు పిళ్లై]] |తమిళం |తెలుగులో [[కిలాడి]] |- |2010 |కలవాణి |తమిళం | |- |2010 |బలే పాండియా |తమిళం | |- |2010 |ద్రోహి |తమిళం | |- |2010 |వా |తమిళం | |- |2010 |ఈసన్ |తమిళం | |- |2011 |తూంగా నగరం |తమిళం | |- |2011 |ఆడు పులి |తమిళం | |- |2011 |ఎత్తాన్ |తమిళం | |- |2011 |ఆరణ్య కానం |తమిళం |ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా విజయ్ అవార్డు |- |2011 |ఉదయన్ |తమిళం | |- |2011 |[[నాన్న (సినిమా)|దైవ తిరుమగల్]] |తమిళం |తెలుగులో [[నాన్న (సినిమా)|నాన్న]] |- |2011 |ముదల్ ఇడం |తమిళం | |- |2011 |వాగై సూడ వా |తమిళం | |- |2011 |వెల్లూరు మావట్టం |తమిళం | |- |2011 |వితగన్ |తమిళం | |- |2011 |పోరాలి |తమిళం | |- |2011 |మౌన గురువు |తమిళం | |- |2012 |గ్రాండ్ మాస్టర్ |మలయాళం | |- |2012 |అట్టకత్తి |తమిళం | |- |2012 |మాస్టర్స్ |మలయాళం | |- |2012 |సుందరపాండియన్ |తమిళం | |- |2012 |[[పిజ్జా (2012 సినిమా)|పిజ్జా]] |తమిళం | |- |2012 |నడువుల కొంజమ్ పక్కత కానోమ్ |తమిళం | |- |2012 |ఆరోహణం |తమిళం | |- |2013 |పుతగం |తమిళం | |- |2013 |తీరా |మలయాళం |నామినేట్ చేయబడింది—ఉత్తమ మలయాళ ఫైట్ కొరియోగ్రాఫర్‌గా SIIMA అవార్డు |- |2013 |సిల్లును ఓరు సందిప్పు |తమిళం | |- |2013 |వన యుద్ధం |తమిళం | |- |2013 |అట్టహాస |కన్నడ | |- |2013 |ఉదయమ్ NH4 |తమిళం | |- |2013 |నాన్ రాజవగా పొగిరెన్ |తమిళం | |- |2013 |కుట్టి పులి |తమిళం | |- |2013 |మరియన్ |తమిళం | |- |2013 |దేశింగు రాజా |తమిళం | |- |2013 |[[రాజా రాణి]] |తమిళం | |- |2013 |నయ్యండి |తమిళం | |- |2013 |వణక్కం చెన్నై |తమిళం | |- |2013 |జన్నాల్ ఓరం |తమిళం | |- |2013 |నవీనా సరస్వతి శబటం |తమిళం | |- |2013 |తాగారు |తమిళం | |- |2014 |[[ఫేమస్ లవర్|రమ్మీ]] |తమిళం |తెలుగులో [[ఫేమస్ లవర్]] |- |2014 |ఇదు కతిర్వేలన్ కాదల్ |తమిళం | |- |2014 |ఎండ్రెండ్రమ్ |తమిళం | |- |2014 |నెడుంచాలై |తమిళం | |- |2014 |మాన్ కరాటే |తమిళం |నామినేట్ చేయబడింది-ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా ఎడిసన్ అవార్డు |- |2014 |ఓరు కన్నియుమ్ మూను కలవాణికళుమ్ |తమిళం | |- |2014 |నాన్ సిగప్పు మనితాన్ |తమిళం | |- |2014 |వల్లవనుక్కు పుల్లుమ్ ఆయుధం |తమిళం | |- |2014 |యామిరుక్క బయమే |తమిళం | |- |2014 |మంజపై |తమిళం | |- |2014 |అరిమా నంబి |తమిళం | |- |2014 |సిగరం తోడు |తమిళం | |- |2014 |తిరుడాన్ పోలీస్ |తమిళం | |- |2014 |రా |తమిళం | |- |2014 |వెల్లైకార దురై |తమిళం | |- |2015 |కాకి సత్తాయి |తమిళం | |- |2015 |కొంబన్ |తమిళం | |- |2015 |నన్నబెండ |తమిళం | |- |2015 |రోమియో జూలియట్ |తమిళం | |- |2015 |[[యగవరయినమ్ నా కాక్క|యాగవరాయినుం నా కాక్క]] |తమిళం | |- |2015 |నలు పోలీసమ్ నల్ల ఇరుంధ ఊరుమ్ |తమిళం | |- |2015 |వాలు |తమిళం | |- |2015 |థాని ఒరువన్ |తమిళం | |- |2015 |[[పులి (2015 సినిమా)|పులి]] |తమిళం |తెలుగులో [[పులి (2015 సినిమా)|పులి]] |- |2015 |[[నేను రౌడీ|నానుమ్ రౌడీతాన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[నేను రౌడీ]] |- |2016 |[[విచారణ|విసరనై]] |తమిళం |తెలుగులో [[విచారణ]] |- |2016 |ఆరతు సినం |తమిళం | |- |2016 |కనితన్ |తమిళం | |- |2016 |పొక్కిరి రాజా |తమిళం | |- |2016 |పుగజ్ |తమిళం | |- |2016 |[[పోలీస్ (2016 సినిమా)|తేరి]] |తమిళం |తెలుగులో [[పోలీస్ (2016 సినిమా)|పోలీస్]] |- |2016 |వెట్రివేల్ |తమిళం | |- |2016 |మనితన్ |తమిళం | |- |2016 |పెన్సిల్ |తమిళం | |- |2016 |ఎనక్కు ఇన్నోరు పెర్ ఇరుక్కు |తమిళం | |- |2016 |తమిళసెల్వనుమ్ తనియార్ అంజలుమ్ |తమిళం | |- |2016 |నంబియార్ |తమిళం | |- |2016 |ఎనక్కు వేరు ఎంగుమ్ కిలైగల్ కిదయతు |తమిళం | |- |2016 |54321 |తమిళం | |- |2016 |కిడారి |తమిళం | |- |2016 |కమ్మటిపాడు |మలయాళం | |- |2016 |వీర శివాజీ |తమిళం | |- |2016 |బల్లె వెళ్ళయ్యతేవా |తమిళం | |- |2017 |బోగన్ |తమిళం | |- |2017 |[[యమన్‌|యమన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[యమన్‌]] |- |2017 |[[డోర|డోరా]] |తమిళం |తెలుగులో [[డోర]] |- |2017 |కవన్ |తమిళం | |- |2017 |[[గజేంద్రుడు|కదంబన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[గజేంద్రుడు]] |- |2017 |శరవణన్ ఇరుక్క బయమేన్ |తమిళం | |- |2017 |సంగిలి బుంగిలి కధవ తోరే |తమిళం | |- |2017 |[[విక్రమ్ వేద]] |తమిళం | |- |2017 |కథా నాయకన్ |తమిళం | |- |2017 |నెరుప్పు డా |తమిళం | |- |2017 |8 తొట్టక్కల్ |తమిళం | |- |2017 |ఇప్పడై వెల్లుమ్ |తమిళం | |- |2017 |[[ఖాకీ|తీరన్ అధిగారం ఒండ్రు]] |తమిళం |తెలుగులో [[ఖాకీ]] |- |2017 |కోడి వీరన్ |తమిళం | |- |2017 |[[బెలూన్ ( 2020 సినిమా)|బెలూన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[బెలూన్ ( 2020 సినిమా)|బెలూన్]] |- |2017 |సాంగు చక్రం |తమిళం | |- |2017 |ఉల్కుతు |తమిళం | |- |2018 |[[గ్యాంగ్ (2018 సినిమా)|తానా సెర్ంద కూట్టం]] |తమిళం |తెలుగులో [[గ్యాంగ్ (2018 సినిమా)|గ్యాంగ్]] |- |2018 |కమ్మర సంభవం |మలయాళం | |- |2018 |[[అభిమన్యుడు ( 2018 సినిమా)|ఇరుంబు తిరై]] |తమిళం |తెలుగులో [[అభిమన్యుడు ( 2018 సినిమా)|అభిమన్యుడు]] |- |2018 |[[కాలా (2018 సినిమా)|కాలా: కరికాలన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[కాలా (2018 సినిమా)|కాలా]] |- |2018 |సెమ్మ బోత ఆగతే |తమిళం | |- |2018 |[[చినబాబు (2018)|కడైకుట్టి సింగం]] |తమిళం |తెలుగులో [[చినబాబు (2018)|చినబాబు]] |- |2018 |[[నవాబ్|చెక్క చివంత వానం]] |తమిళం |తెలుగులో [[నవాబ్]] |- |2018 |తమిళ్ పదం 2 |తమిళం | |- |2018 |వడ చెన్నై |తమిళం | |- |2018 |ఆంధ్రా మెస్ |తమిళం | |- |2018 |కల్లన్ |తమిళం | |- |2018 |కాయంకులం కొచ్చున్ని |మలయాళం | |- |2019 |యజమాన |కన్నడ | |- |2019 |[[విశ్వాసం]] |తమిళం |<ref name="Dhilip Subbarayan joins Team Viswasam">{{cite news |last1=The New Indian Express |title=Dhilip Subbarayan joins Team Viswasam |url=https://www.cinemaexpress.com/stories/news/2018/jun/08/dhilip-subbarayan-joins-team-viswasam-6410.html |accessdate=3 August 2022 |date=8 June 2018 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803165841/https://www.cinemaexpress.com/stories/news/2018/jun/08/dhilip-subbarayan-joins-team-viswasam-6410.html |archivedate=3 August 2022 |language=en}}</ref> |- |2019 |మైఖేల్ |మలయాళం | |- |2019 |దేవరత్తం |తమిళం | |- |2019 |నేర్కొండ పార్వై |తమిళం | |- |2019 |కుప్పతు రాజా |తమిళం | |- |2019 |నాడోడిగల్ 2 |తమిళం | |- |2019 |[[బందోబస్త్|కప్పాన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[బందోబస్త్]] |- |2019 |[[కిల్లర్ (2019) సినిమా|కొలైగారన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[కిల్లర్ (2019) సినిమా|కిల్లర్]] |- |2019 |[[సాహో]] |తెలుగు/హిందీ | |- |2019 |చంబల్ |కన్నడ | |- |2019 |[[హిప్పీ (సినిమా)|హిప్పి]] |తెలుగు | |- |2019 |నమ్మ వీట్టు పిళ్లై |తమిళం | |- |2019 |రాజవంశం |తమిళం | |- |2019 |బక్రీద్ |తమిళం | |- |2019 |[[శక్తి (2020 సినిమా)|హీరో]] |తమిళం |తెలుగులో [[శక్తి (2020 సినిమా)|శక్తి]] |- |2020 |పట్టాలు |తమిళం | |- |2021 |[[యువరత్న (2021 సినిమా)|యువరత్న]] |కన్నడ |తెలుగులో [[యువరత్న (2021 సినిమా)|యువరత్న]] |- |2021 |పులిక్కుతి పాండి |తమిళం | |- |2021 |[[సుల్తాన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[సుల్తాన్ (2016 సినిమా)|సుల్తాన్]] |- |2021 |[[కర్ణన్ (2021 సినిమా)|కర్ణన్]] |తమిళం | |- |2021 |[[నెట్రికన్|నేత్రికన్]] |తమిళం | |- |2021 |వాజ్ల్ |తమిళం | |- |2021 |[[రక్తసంబంధం (2021 సినిమా)|ఉడన్పిరప్పే]] |తమిళం |తెలుగులో [[రక్తసంబంధం (2021 సినిమా)|రక్తసంబంధం]] |- |2021 |[[పెద్దన్న (2021 సినిమా)|అన్నాత్తే]] |తమిళం |తెలుగులో [[పెద్దన్న (2021 సినిమా)|పెద్దన్న]] |- |2022 |[[వలిమై|వాలిమై]] |తమిళం | |- |2022 |[[సెల్యూట్ (2022 సినిమా)|సెల్యూట్]] |మలయాళం |తెలుగులో [[సెల్యూట్ (2022 సినిమా)|సెల్యూట్]] |- |2022 |[[కణ్మనీ రాంబో ఖతీజా|కాతు వాకుల రెండు కాదల్]] |తమిళం |తెలుగులో [[కణ్మనీ రాంబో ఖతీజా]] |- |2022 |[[కోబ్రా (2022 చిత్రం)|కోబ్రా]] |తమిళం |తెలుగులో [[కోబ్రా (2022 చిత్రం)|కోబ్రా]] |- |2022 |[[పొన్నియన్ సెల్వన్: I|పొన్నియిన్ సెల్వన్: ఐ]] |తమిళం | |- |2022 |[[హరి హర వీరమల్లు|హరి హర వీర మల్లు]] |తెలుగు | |- |TBA |భోలా శంకర్ |తెలుగు | |} ==నటుడిగా== * 2011 ''ఆరణ్య కాండమ్'' * 2015 ''నానుమ్ రౌడీ ధాన్'' * 2017 ''సాంగు చక్రం''<ref name="Stunt master turns hero!">{{cite news |last1=Deccan Chronicle |first1= |title=Stunt master turns hero! |url=https://www.deccanchronicle.com/entertainment/kollywood/100216/stunt-master-turns-hero.html |accessdate=3 August 2022 |date=10 February 2016 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803165334/https://www.deccanchronicle.com/entertainment/kollywood/100216/stunt-master-turns-hero.html |archivedate=3 August 2022 |language=en}}</ref> * 2017 ''ఉల్కుతు'' * 2022 ''పుతం పుధు కాళై విదియాధా'' ==నిర్మాతగా== * 2016 ''అంజల'' * 2017 ''బెలూన్'' == అవార్డులు == * 2011 ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా విజయ్ అవార్డు - ''ఆరణ్య కాందం'' * 2014 తమిళనాడు స్టేట్ ఫిల్మ్ అవార్డ్ ఫర్ బెస్ట్ స్టంట్ కోఆర్డినేటర్ - ''మంజ పాయ్'', ''రా'' * ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా 2016 ఆనంద వికటన్ సినిమా అవార్డు - ''తేరి'' * ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా 2017 ఆనంద వికటన్ సినిమా అవార్డు - ''ధీరన్ అధిగారం ఒండ్రు'' * ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా 2018 ఆనంద వికటన్ సినిమా అవార్డు - ''కాలా: కరికాలన్'', ''చెక్క చివంత వానం'', ''వడ చెన్నై'' * 2018 నార్వే తమిళ ఫిల్మ్ ఫెస్టివల్ ఉత్తమ స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్ అవార్డులు - ''చెక్క చివంత వానం'' ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటులు]] [[వర్గం:తమిళ సినిమా నిర్మాతలు]] 00fop89gbjdyazhaedk0p01yeyai8i9 3614752 3614750 2022-08-03T17:03:06Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్‌గా */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = దిలీప్ సుబ్బరాయన్ | image = | imagesize = | birth_date = | birthname = | birth_place = [[తమిళనాడు]], [[భారతదేశం]] | occupation = స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్ | othername = | yearsactive = 2005-ప్రస్తుతం | spouse = | parents = సూపర్ సుబ్బరాయణ్ | relatives = దినేష్ సుబ్బరాయణ్ (సోదరుడు) }}'''దిలీప్ సుబ్బరాయన్''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్. ఆయన స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్ సూపర్ సుబ్బరాయన్ కుమారుడు. దిలీప్ 2016లో ''అంజల'' సినిమాతో నిర్మాతగా అరంగేట్రం చేసి 2016లో ''సంగు చక్రం'' సినిమాలో ప్రధాన పాత్ర పోషించాడు.<ref name="Stunt director-turned-actor Dhilip Subbarayan says that he likes to explore more options in cinema">{{cite news |last1=The Hindu |title=Stunt director-turned-actor Dhilip Subbarayan says that he likes to explore more options in cinema |url=https://www.thehindu.com/features/cinema/Like-father-like-son/article16078775.ece?homepage=true |accessdate=3 August 2022 |date=22 October 2016 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803170114/https://www.thehindu.com/features/cinema/Like-father-like-son/article16078775.ece?homepage=true |archivedate=3 August 2022 |language=en-IN}}</ref> ==స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్‌గా== {| class="wikitable" |సంవత్సరం |సినిమా |భాష |గమనికలు |- |2010 |తమిళ్ పదం |తమిళం | |- |2010 |[[కిలాడి|తీరద విలయట్టు పిళ్లై]] |తమిళం |తెలుగులో [[కిలాడి]] |- |2010 |కలవాణి |తమిళం | |- |2010 |బలే పాండియా |తమిళం | |- |2010 |ద్రోహి |తమిళం | |- |2010 |వా |తమిళం | |- |2010 |ఈసన్ |తమిళం | |- |2011 |తూంగా నగరం |తమిళం | |- |2011 |ఆడు పులి |తమిళం | |- |2011 |ఎత్తాన్ |తమిళం | |- |2011 |ఆరణ్య కానం |తమిళం |ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా విజయ్ అవార్డు |- |2011 |ఉదయన్ |తమిళం | |- |2011 |[[నాన్న (సినిమా)|దైవ తిరుమగల్]] |తమిళం |తెలుగులో [[నాన్న (సినిమా)|నాన్న]] |- |2011 |ముదల్ ఇడం |తమిళం | |- |2011 |వాగై సూడ వా |తమిళం | |- |2011 |వెల్లూరు మావట్టం |తమిళం | |- |2011 |వితగన్ |తమిళం | |- |2011 |పోరాలి |తమిళం | |- |2011 |మౌన గురువు |తమిళం | |- |2012 |గ్రాండ్ మాస్టర్ |మలయాళం | |- |2012 |అట్టకత్తి |తమిళం | |- |2012 |మాస్టర్స్ |మలయాళం | |- |2012 |సుందరపాండియన్ |తమిళం | |- |2012 |[[పిజ్జా (2012 సినిమా)|పిజ్జా]] |తమిళం | |- |2012 |నడువుల కొంజమ్ పక్కత కానోమ్ |తమిళం | |- |2012 |ఆరోహణం |తమిళం | |- |2013 |పుతగం |తమిళం | |- |2013 |తీరా |మలయాళం |నామినేట్ చేయబడింది—ఉత్తమ మలయాళ ఫైట్ కొరియోగ్రాఫర్‌గా SIIMA అవార్డు |- |2013 |సిల్లును ఓరు సందిప్పు |తమిళం | |- |2013 |వన యుద్ధం |తమిళం | |- |2013 |అట్టహాస |కన్నడ | |- |2013 |ఉదయమ్ NH4 |తమిళం | |- |2013 |నాన్ రాజవగా పొగిరెన్ |తమిళం | |- |2013 |కుట్టి పులి |తమిళం | |- |2013 |మరియన్ |తమిళం | |- |2013 |దేశింగు రాజా |తమిళం | |- |2013 |[[రాజా రాణి]] |తమిళం | |- |2013 |నయ్యండి |తమిళం | |- |2013 |వణక్కం చెన్నై |తమిళం | |- |2013 |జన్నాల్ ఓరం |తమిళం | |- |2013 |నవీనా సరస్వతి శబటం |తమిళం | |- |2013 |తాగారు |తమిళం | |- |2014 |[[ఫేమస్ లవర్|రమ్మీ]] |తమిళం |తెలుగులో [[ఫేమస్ లవర్]] |- |2014 |ఇదు కతిర్వేలన్ కాదల్ |తమిళం | |- |2014 |ఎండ్రెండ్రమ్ |తమిళం | |- |2014 |నెడుంచాలై |తమిళం | |- |2014 |మాన్ కరాటే |తమిళం |నామినేట్ చేయబడింది-ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా ఎడిసన్ అవార్డు |- |2014 |ఓరు కన్నియుమ్ మూను కలవాణికళుమ్ |తమిళం | |- |2014 |నాన్ సిగప్పు మనితాన్ |తమిళం | |- |2014 |వల్లవనుక్కు పుల్లుమ్ ఆయుధం |తమిళం | |- |2014 |యామిరుక్క బయమే |తమిళం | |- |2014 |మంజపై |తమిళం | |- |2014 |అరిమా నంబి |తమిళం | |- |2014 |సిగరం తోడు |తమిళం | |- |2014 |తిరుడాన్ పోలీస్ |తమిళం | |- |2014 |రా |తమిళం | |- |2014 |వెల్లైకార దురై |తమిళం | |- |2015 |కాకి సత్తాయి |తమిళం | |- |2015 |కొంబన్ |తమిళం | |- |2015 |నన్నబెండ |తమిళం | |- |2015 |రోమియో జూలియట్ |తమిళం | |- |2015 |[[యగవరయినమ్ నా కాక్క|యాగవరాయినుం నా కాక్క]] |తమిళం | |- |2015 |నలు పోలీసమ్ నల్ల ఇరుంధ ఊరుమ్ |తమిళం | |- |2015 |వాలు |తమిళం | |- |2015 |థాని ఒరువన్ |తమిళం | |- |2015 |[[పులి (2015 సినిమా)|పులి]] |తమిళం |తెలుగులో [[పులి (2015 సినిమా)|పులి]] |- |2015 |[[నేను రౌడీ|నానుమ్ రౌడీతాన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[నేను రౌడీ]] |- |2016 |[[విచారణ|విసరనై]] |తమిళం |తెలుగులో [[విచారణ]] |- |2016 |ఆరతు సినం |తమిళం | |- |2016 |కనితన్ |తమిళం | |- |2016 |పొక్కిరి రాజా |తమిళం | |- |2016 |పుగజ్ |తమిళం | |- |2016 |[[పోలీస్ (2016 సినిమా)|తేరి]] |తమిళం |తెలుగులో [[పోలీస్ (2016 సినిమా)|పోలీస్]] |- |2016 |వెట్రివేల్ |తమిళం | |- |2016 |మనితన్ |తమిళం | |- |2016 |పెన్సిల్ |తమిళం | |- |2016 |ఎనక్కు ఇన్నోరు పెర్ ఇరుక్కు |తమిళం | |- |2016 |తమిళసెల్వనుమ్ తనియార్ అంజలుమ్ |తమిళం | |- |2016 |నంబియార్ |తమిళం | |- |2016 |ఎనక్కు వేరు ఎంగుమ్ కిలైగల్ కిదయతు |తమిళం | |- |2016 |54321 |తమిళం | |- |2016 |కిడారి |తమిళం | |- |2016 |కమ్మటిపాడు |మలయాళం | |- |2016 |వీర శివాజీ |తమిళం | |- |2016 |బల్లె వెళ్ళయ్యతేవా |తమిళం | |- |2017 |బోగన్ |తమిళం | |- |2017 |[[యమన్‌|యమన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[యమన్‌]] |- |2017 |[[డోర|డోరా]] |తమిళం |తెలుగులో [[డోర]] |- |2017 |కవన్ |తమిళం | |- |2017 |[[గజేంద్రుడు|కదంబన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[గజేంద్రుడు]] |- |2017 |శరవణన్ ఇరుక్క బయమేన్ |తమిళం | |- |2017 |సంగిలి బుంగిలి కధవ తోరే |తమిళం | |- |2017 |[[విక్రమ్ వేద]] |తమిళం | |- |2017 |కథా నాయకన్ |తమిళం | |- |2017 |నెరుప్పు డా |తమిళం | |- |2017 |8 తొట్టక్కల్ |తమిళం | |- |2017 |ఇప్పడై వెల్లుమ్ |తమిళం | |- |2017 |[[ఖాకీ|తీరన్ అధిగారం ఒండ్రు]] |తమిళం |తెలుగులో [[ఖాకీ]] |- |2017 |కోడి వీరన్ |తమిళం | |- |2017 |[[బెలూన్ ( 2020 సినిమా)|బెలూన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[బెలూన్ ( 2020 సినిమా)|బెలూన్]] |- |2017 |సాంగు చక్రం |తమిళం | |- |2017 |ఉల్కుతు |తమిళం | |- |2018 |[[గ్యాంగ్ (2018 సినిమా)|తానా సెర్ంద కూట్టం]] |తమిళం |తెలుగులో [[గ్యాంగ్ (2018 సినిమా)|గ్యాంగ్]] |- |2018 |కమ్మర సంభవం |మలయాళం | |- |2018 |[[అభిమన్యుడు ( 2018 సినిమా)|ఇరుంబు తిరై]] |తమిళం |తెలుగులో [[అభిమన్యుడు ( 2018 సినిమా)|అభిమన్యుడు]] |- |2018 |[[కాలా (2018 సినిమా)|కాలా: కరికాలన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[కాలా (2018 సినిమా)|కాలా]] |- |2018 |సెమ్మ బోత ఆగతే |తమిళం | |- |2018 |[[చినబాబు (2018)|కడైకుట్టి సింగం]] |తమిళం |తెలుగులో [[చినబాబు (2018)|చినబాబు]] |- |2018 |[[నవాబ్|చెక్క చివంత వానం]] |తమిళం |తెలుగులో [[నవాబ్]] |- |2018 |తమిళ్ పదం 2 |తమిళం | |- |2018 |వడ చెన్నై |తమిళం | |- |2018 |ఆంధ్రా మెస్ |తమిళం | |- |2018 |కల్లన్ |తమిళం | |- |2018 |కాయంకులం కొచ్చున్ని |మలయాళం | |- |2019 |యజమాన |కన్నడ | |- |2019 |[[విశ్వాసం]] |తమిళం |<ref name="Dhilip Subbarayan joins Team Viswasam">{{cite news |last1=The New Indian Express |title=Dhilip Subbarayan joins Team Viswasam |url=https://www.cinemaexpress.com/stories/news/2018/jun/08/dhilip-subbarayan-joins-team-viswasam-6410.html |accessdate=3 August 2022 |date=8 June 2018 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803165841/https://www.cinemaexpress.com/stories/news/2018/jun/08/dhilip-subbarayan-joins-team-viswasam-6410.html |archivedate=3 August 2022 |language=en}}</ref> |- |2019 |మైఖేల్ |మలయాళం | |- |2019 |దేవరత్తం |తమిళం | |- |2019 |నేర్కొండ పార్వై |తమిళం | |- |2019 |కుప్పతు రాజా |తమిళం | |- |2019 |నాడోడిగల్ 2 |తమిళం | |- |2019 |[[బందోబస్త్|కప్పాన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[బందోబస్త్]] |- |2019 |[[కిల్లర్ (2019) సినిమా|కొలైగారన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[కిల్లర్ (2019) సినిమా|కిల్లర్]] |- |2019 |[[సాహో]] |తెలుగు/హిందీ | |- |2019 |చంబల్ |కన్నడ | |- |2019 |[[హిప్పీ (సినిమా)|హిప్పి]] |తెలుగు | |- |2019 |నమ్మ వీట్టు పిళ్లై |తమిళం | |- |2019 |రాజవంశం |తమిళం | |- |2019 |బక్రీద్ |తమిళం | |- |2019 |[[శక్తి (2020 సినిమా)|హీరో]] |తమిళం |తెలుగులో [[శక్తి (2020 సినిమా)|శక్తి]] |- |2020 |పట్టాలు |తమిళం | |- |2021 |[[యువరత్న (2021 సినిమా)|యువరత్న]] |కన్నడ |తెలుగులో [[యువరత్న (2021 సినిమా)|యువరత్న]] |- |2021 |పులిక్కుతి పాండి |తమిళం | |- |2021 |[[సుల్తాన్]] |తమిళం |తెలుగులో [[సుల్తాన్ (2016 సినిమా)|సుల్తాన్]] |- |2021 |[[కర్ణన్ (2021 సినిమా)|కర్ణన్]] |తమిళం | |- |2021 |[[నెట్రికన్|నేత్రికన్]] |తమిళం | |- |2021 |వాజ్ల్ |తమిళం | |- |2021 |[[రక్తసంబంధం (2021 సినిమా)|ఉడన్పిరప్పే]] |తమిళం |తెలుగులో [[రక్తసంబంధం (2021 సినిమా)|రక్తసంబంధం]] |- |2021 |[[పెద్దన్న (2021 సినిమా)|అన్నాత్తే]] |తమిళం |తెలుగులో [[పెద్దన్న (2021 సినిమా)|పెద్దన్న]] |- |2022 |[[వలిమై|వాలిమై]] |తమిళం | |- |2022 |[[సెల్యూట్ (2022 సినిమా)|సెల్యూట్]] |మలయాళం |తెలుగులో [[సెల్యూట్ (2022 సినిమా)|సెల్యూట్]] |- |2022 |[[కణ్మనీ రాంబో ఖతీజా|కాతు వాకుల రెండు కాదల్]] |తమిళం |తెలుగులో [[కణ్మనీ రాంబో ఖతీజా]] |- |2022 |[[కోబ్రా (2022 చిత్రం)|కోబ్రా]] |తమిళం<ref name="Ajay Gnanamuthu excited to see stunt choreographer Dhilip Subbarayan's work in 'Cobra'">{{cite news |last1=The Times of India |title=Ajay Gnanamuthu excited to see stunt choreographer Dhilip Subbarayan's work in 'Cobra' |url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/tamil/movies/news/ajay-gnanamuthu-excited-to-see-stunt-choreographer-dhilip-subbarayans-work-in-cobra/articleshow/78530116.cms |accessdate=3 August 2022 |date=7 October 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803170210/https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/tamil/movies/news/ajay-gnanamuthu-excited-to-see-stunt-choreographer-dhilip-subbarayans-work-in-cobra/articleshow/78530116.cms |archivedate=3 August 2022 |language=en}}</ref> |తెలుగులో [[కోబ్రా (2022 చిత్రం)|కోబ్రా]] |- |2022 |[[పొన్నియన్ సెల్వన్: I|పొన్నియిన్ సెల్వన్: ఐ]] |తమిళం | |- |2022 |[[హరి హర వీరమల్లు|హరి హర వీర మల్లు]] |తెలుగు | |- |TBA |భోలా శంకర్ |తెలుగు | |} ==నటుడిగా== * 2011 ''ఆరణ్య కాండమ్'' * 2015 ''నానుమ్ రౌడీ ధాన్'' * 2017 ''సాంగు చక్రం''<ref name="Stunt master turns hero!">{{cite news |last1=Deccan Chronicle |first1= |title=Stunt master turns hero! |url=https://www.deccanchronicle.com/entertainment/kollywood/100216/stunt-master-turns-hero.html |accessdate=3 August 2022 |date=10 February 2016 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220803165334/https://www.deccanchronicle.com/entertainment/kollywood/100216/stunt-master-turns-hero.html |archivedate=3 August 2022 |language=en}}</ref> * 2017 ''ఉల్కుతు'' * 2022 ''పుతం పుధు కాళై విదియాధా'' ==నిర్మాతగా== * 2016 ''అంజల'' * 2017 ''బెలూన్'' == అవార్డులు == * 2011 ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా విజయ్ అవార్డు - ''ఆరణ్య కాందం'' * 2014 తమిళనాడు స్టేట్ ఫిల్మ్ అవార్డ్ ఫర్ బెస్ట్ స్టంట్ కోఆర్డినేటర్ - ''మంజ పాయ్'', ''రా'' * ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా 2016 ఆనంద వికటన్ సినిమా అవార్డు - ''తేరి'' * ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా 2017 ఆనంద వికటన్ సినిమా అవార్డు - ''ధీరన్ అధిగారం ఒండ్రు'' * ఉత్తమ స్టంట్ డైరెక్టర్‌గా 2018 ఆనంద వికటన్ సినిమా అవార్డు - ''కాలా: కరికాలన్'', ''చెక్క చివంత వానం'', ''వడ చెన్నై'' * 2018 నార్వే తమిళ ఫిల్మ్ ఫెస్టివల్ ఉత్తమ స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్ అవార్డులు - ''చెక్క చివంత వానం'' ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటులు]] [[వర్గం:తమిళ సినిమా నిర్మాతలు]] ny5yv9m01ik775r1egfpji44ausgsed 0 355063 3614678 2022-08-03T14:10:45Z యర్రా రామారావు 28161 యర్రా రామారావు, [[రేంజల్ మండలం]] పేజీని [[రెంజల్ మండలం]] కు తరలించారు: మరింత మెరుగైన పేరు wikitext text/x-wiki #దారిమార్పు [[రెంజల్ మండలం]] bh1kbdu5lrkc394b3xpjb7mioorozqh 0 355064 3614680 2022-08-03T14:12:24Z యర్రా రామారావు 28161 యర్రా రామారావు, పేజీ [[రేంజల్]] ను [[రెంజల్]] కు దారిమార్పు ద్వారా తరలించారు: మరింత మెరుగైన పేరు wikitext text/x-wiki #దారిమార్పు [[రెంజల్]] 94i6c4oilpn13jzv6h9ygrcjvm0z2ja 1 355065 3614682 2022-08-03T14:12:24Z యర్రా రామారావు 28161 యర్రా రామారావు, పేజీ [[చర్చ:రేంజల్]] ను [[చర్చ:రెంజల్]] కు దారిమార్పు ద్వారా తరలించారు: మరింత మెరుగైన పేరు wikitext text/x-wiki #దారిమార్పు [[చర్చ:రెంజల్]] pgaz1faf7feyp713gepgmyethcuehqh 0 355066 3614692 2022-08-03T14:32:48Z Reo kwon 80455 Reo kwon, పేజీ [[సారధీ పిక్చర్స్]] ను [[సారథి స్టూడియో]] కు దారిమార్పు ద్వారా తరలించారు: https://en.wikipedia.org/wiki/Saradhi_Studios#/media/File:Sarathi_studios,_Ameerpet.jpg wikitext text/x-wiki #దారిమార్పు [[సారథి స్టూడియో]] efhr8urkjjauy5iwjxm0bk2nqj60dkc 1 355067 3614694 2022-08-03T14:32:48Z Reo kwon 80455 Reo kwon, [[చర్చ:సారధీ పిక్చర్స్]] పేజీని [[చర్చ:సారథి స్టూడియో]] కు తరలించారు: https://en.wikipedia.org/wiki/Saradhi_Studios#/media/File:Sarathi_studios,_Ameerpet.jpg wikitext text/x-wiki #దారిమార్పు [[చర్చ:సారథి స్టూడియో]] 5lvs35qqnhui0hyqjy1f05vwd1bi13w 3 355068 3614695 2022-08-03T14:34:25Z Nrgullapalli 11739 వికీపీడియాకు స్వాగతం! ([[WP:TW|TW]]) wikitext text/x-wiki ==స్వాగతం== <!--{{Subst:Welcome}}~~~~ --> <div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: Orange;"> <div class="center"><span style="font-size:large; color:black;">S.Mohanalasya గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[Wikipedia:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|<span style="color:white;">స్వాగతం!</span>]]! [[దస్త్రం:Wikipedia-logo.png|40px]]</span></div></div> S.Mohanalasya గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|స్వాగతం!]] వికీపీడియాలో సభ్యులైనందుకు అభినందనలు. {{#if:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}|<div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: light grey;"> వికీపీడియాలో దిద్దుబాట్లు ఎలా చెయ్యాలో మీకు వివరించేందుకు, మీ సందేహాలను తీర్చేందుకూ [[వాడుకరి:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}]] గారిని ప్రత్యేకంగా మీకోసం గురువుగా కేటాయించారు. ఏ సంకోచమూ లేకుండా వారిని మీ సందేహాలు అడగవచ్చు. మీకు [[ప్రత్యేక:Homepage|ప్రత్యేకంగా ఒక హోంపేజీ]] కూడా ఉంది చూడండి. అక్కడ మీకవసరమైన ఏ సహాయమైనా చేసేందుకు {{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}} గారు సిద్ధంగా ఉన్నారు. వారిని [[ప్రత్యేక:Homepage|పలకరించండి]].</div>|}} * తెలుగు వికీపీడియా పరిచయానికి [[సహాయం:పరిచయం|అంచెలంచెల(step by step) పారస్పరిక (interactive)బోధన]], [[:s:వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట|వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట (2014 ఈ-పుస్తకం)]] చూడండి. తెలుగు వ్యాసరచన గురించి [[విషయ వ్యక్తీకరణ]], కంప్యూటర్ లో తెలుగు టైపు చెయ్యడం గురించి [[వికీపీడియా:టైపింగు సహాయం|టైపింగు సహాయం]], [[కీ బోర్డు]] వ్యాసాలు ఉపయోగపడతాయి. * "మరియు" అనే పదం తెలుగుకు సహజమైన వాడుక కాదు. ప్రామాణిక ప్రచురణల్లో దాన్ని వాడరు. వికీపీడియాలో కూడా దాన్ని వాడరాదు. మరింత సమాచారం కోసం [[వికీపీడియా:శైలి/భాష]] చూడండి. * వికీపీడియాలో ప్రతీ పేజీకి అనుబంధంగా ఒక చర్చ పేజీ ఉంటుంది. వ్యాస విషయానికి సంబంధించిన చర్చ, సంబంధిత చర్చ పేజీలో చెయ్యాలి. మీ వాడుకరి పేజీకి కూడా అనుబంధంగా చర్చ పేజీ ఉంది. ఆ పేజీలోనే ఈ స్వాగత సందేశం పెట్టాను, గమనించారా? * చర్చ పేజీల్లో ఏమైనా రాసినపుడు దాని పక్కన సంతకం పెట్టాలి. నాలుగు టిల్డెలతో (టిల్డె అంటే - కీబోర్డులో "1" అంకె మీటకు ఎడమ పక్కన ఉన్న మీట. షిఫ్ట్ కీతో కలిపి దాన్ని నొక్కాలి.) <nowiki>~~~~</nowiki> ఇలా రాస్తే మీ పేరు, తేదీ, టైము ముద్రితమౌతాయి - అదే సంతకం! దిద్దుబాటు పెట్టె (వికీలో ఎక్కడైనా సరే.., రాసేది, ఇప్పుడు నేను ఇదంతా రాసినదీ దిద్దుబాటు పెట్టెలోనే) పైభాగం లోని ([[File:OOUI JS signature icon LTR.png|20px]]) బొమ్మపై నొక్కినా సంతకం చేరుతుంది. (సంతకం, చర్చ పేజీల్లో మాత్రమే చెయ్యాలి. వ్యాస పేజీలలో చెయ్యరాదు.) చర్చ పేజీలను [[వికీపీడియా:చర్చ పేజీలను ఉపయోగించడం ఎలా|ఎలా ఉపయోగించుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. * వికీపీడియాలో విజ్ఞాన సర్వస్వం పేజీలే కాకుండా వాటికి ఉపయోగపడే అనేక ఇతర పేజీలు కూడా ఉంటాయి. ఇవన్నీ వేరువేరు [[వికీపీడియా:పేరుబరి|పేరుబరుల్లో]] ఉంటాయి. ఈ పేజీల పేర్లకు ముందు ఆ పేరుబరి పేరు వస్తుంది - "వికీపీడియా:" "వాడుకరి:" "మూస:" "వర్గం:" -ఇలాగ (విజ్ఞాన సర్వస పేజీలకు ముందు ఇలాంటిదేమీ ఉండదు.). ఈ పేజీలకు కూడా అనుంబంధంగా చర్చ పేజీలుంటాయి. * వికీ గురించి, వికీపద్ధతుల గురించీ, వికీలో పనిచెయ్యడం గురించీ [[సహాయం:పరిచయం|తెలుసుకోండి]], ఇతరులకు చెప్పండి. * వికీపీడియాలో సవరణలు చెయ్యాలంటే కొత్తవారికి "విజువల్ ఎడిటరు" తేలిగ్గా, చాలా సౌకర్యంగా ఉంటుంది. దాన్ని మీ డిఫాల్టు ఎడిటరుగా ఎంచుకోండి. [[సహాయం:విజువల్ ఎడిటరును ఎంచుకోవడం|ఎలా ఎంచుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. ---- ఇకపోతే.. * ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణాల్లోని దాదాపుగా ప్రతీ ఊరికీ, మండలానికీ, జిల్లాకీ, పట్టణానికీ, నగరానికీ వికీలో పేజీ ఉంది. మీ ఊరి పేజీ చూడండి. అందులో సవరణలు ఏమైనా అవసరమనుకుంటే చేసెయ్యండి. వెనకాడకండి. * ప్రతీ తెలుగు సినిమాకీ ఒక పేజీ పెట్టాలనేది సంకల్పం. అందులో మీరూ పాలుపంచుకోవచ్చు. * [[మానవ పరిణామం]], [[మాయాబజార్]], [[ఇస్రో]], [[ఘట్టమనేని కృష్ణ| కృష్ణ (సినిమా నటుడు)]], [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ]], [[మహా ఘాత పరికల్పన|చంద్రుడెలా పుట్టాడు]], [[తిరుమల ప్రసాదం]], [[హిరోషిమా, నాగసాకిలపై అణ్వస్త్ర దాడులు]], [[కొండారెడ్డి బురుజు]],..ఇలాంటి వేలాది వ్యాసాలు ఉన్నవి. రండి. విజ్ఞాన సర్వస్వ ప్రపంచంలో విహరించండి. ఇక్కడ రాయండి. తప్పులను సరిదిద్దండి. ఒప్పులకు మెరుగులు పెట్టండి. ------ * తెలుగు వికీ సభ్యులు అభిప్రాయాలు పంచుకొనే [http://groups.google.com/group/teluguwiki తెవికీ గూగుల్ గుంపు]లో చేరండి. ఫేస్బుక్ వాడేవారైతే [https://www.facebook.com/groups/560945180622204/ తెలుగు వికీపీడియా సముదాయ పేజీ] ఇష్టపడండి. * ఈ సైటు గురించి [[వికీపీడియా:అభిప్రాయాలు|అభిప్రాయాలు]] తెలపండి. * వికీపీడియాను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మీకేమయినా సందేహాలు వస్తే [http://te.wikipedia.org/w/index.php?title={{TALKPAGENAMEE}}&action=edit&section=new&preload=template:helpme-preload&preloadtitle=సందేహం ఇక్కడ] నొక్కి, మీ సందేహాన్ని అడగండి. వీలయినంత త్వరగా వికీ విధివిధానాలు తెలిసిన సభ్యులు మీ సందేహాన్ని నివృత్తి చేస్తారు. తెలుగు వికీపీడియాలో మళ్ళీ మళ్ళీ కలుద్దాం. [[బొమ్మ:Smile icon.png|25px]] &nbsp;<!-- Template:Welcome--> [[వాడుకరి:Nrgullapalli|Nrgullapalli]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nrgullapalli|చర్చ]]) 14:34, 3 ఆగస్టు 2022 (UTC) t4qjxk64my1gbcvv6w77osw16hjxnak 3 355069 3614696 2022-08-03T14:34:48Z Nrgullapalli 11739 వికీపీడియాకు స్వాగతం! ([[WP:TW|TW]]) wikitext text/x-wiki ==స్వాగతం== <!--{{Subst:Welcome}}~~~~ --> <div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: Orange;"> <div class="center"><span style="font-size:large; color:black;">Deevies గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[Wikipedia:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|<span style="color:white;">స్వాగతం!</span>]]! [[దస్త్రం:Wikipedia-logo.png|40px]]</span></div></div> Deevies గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|స్వాగతం!]] వికీపీడియాలో సభ్యులైనందుకు అభినందనలు. {{#if:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}|<div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: light grey;"> వికీపీడియాలో దిద్దుబాట్లు ఎలా చెయ్యాలో మీకు వివరించేందుకు, మీ సందేహాలను తీర్చేందుకూ [[వాడుకరి:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}]] గారిని ప్రత్యేకంగా మీకోసం గురువుగా కేటాయించారు. ఏ సంకోచమూ లేకుండా వారిని మీ సందేహాలు అడగవచ్చు. మీకు [[ప్రత్యేక:Homepage|ప్రత్యేకంగా ఒక హోంపేజీ]] కూడా ఉంది చూడండి. అక్కడ మీకవసరమైన ఏ సహాయమైనా చేసేందుకు {{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}} గారు సిద్ధంగా ఉన్నారు. వారిని [[ప్రత్యేక:Homepage|పలకరించండి]].</div>|}} * తెలుగు వికీపీడియా పరిచయానికి [[సహాయం:పరిచయం|అంచెలంచెల(step by step) పారస్పరిక (interactive)బోధన]], [[:s:వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట|వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట (2014 ఈ-పుస్తకం)]] చూడండి. తెలుగు వ్యాసరచన గురించి [[విషయ వ్యక్తీకరణ]], కంప్యూటర్ లో తెలుగు టైపు చెయ్యడం గురించి [[వికీపీడియా:టైపింగు సహాయం|టైపింగు సహాయం]], [[కీ బోర్డు]] వ్యాసాలు ఉపయోగపడతాయి. * "మరియు" అనే పదం తెలుగుకు సహజమైన వాడుక కాదు. ప్రామాణిక ప్రచురణల్లో దాన్ని వాడరు. వికీపీడియాలో కూడా దాన్ని వాడరాదు. మరింత సమాచారం కోసం [[వికీపీడియా:శైలి/భాష]] చూడండి. * వికీపీడియాలో ప్రతీ పేజీకి అనుబంధంగా ఒక చర్చ పేజీ ఉంటుంది. వ్యాస విషయానికి సంబంధించిన చర్చ, సంబంధిత చర్చ పేజీలో చెయ్యాలి. మీ వాడుకరి పేజీకి కూడా అనుబంధంగా చర్చ పేజీ ఉంది. ఆ పేజీలోనే ఈ స్వాగత సందేశం పెట్టాను, గమనించారా? * చర్చ పేజీల్లో ఏమైనా రాసినపుడు దాని పక్కన సంతకం పెట్టాలి. నాలుగు టిల్డెలతో (టిల్డె అంటే - కీబోర్డులో "1" అంకె మీటకు ఎడమ పక్కన ఉన్న మీట. షిఫ్ట్ కీతో కలిపి దాన్ని నొక్కాలి.) <nowiki>~~~~</nowiki> ఇలా రాస్తే మీ పేరు, తేదీ, టైము ముద్రితమౌతాయి - అదే సంతకం! దిద్దుబాటు పెట్టె (వికీలో ఎక్కడైనా సరే.., రాసేది, ఇప్పుడు నేను ఇదంతా రాసినదీ దిద్దుబాటు పెట్టెలోనే) పైభాగం లోని ([[File:OOUI JS signature icon LTR.png|20px]]) బొమ్మపై నొక్కినా సంతకం చేరుతుంది. (సంతకం, చర్చ పేజీల్లో మాత్రమే చెయ్యాలి. వ్యాస పేజీలలో చెయ్యరాదు.) చర్చ పేజీలను [[వికీపీడియా:చర్చ పేజీలను ఉపయోగించడం ఎలా|ఎలా ఉపయోగించుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. * వికీపీడియాలో విజ్ఞాన సర్వస్వం పేజీలే కాకుండా వాటికి ఉపయోగపడే అనేక ఇతర పేజీలు కూడా ఉంటాయి. ఇవన్నీ వేరువేరు [[వికీపీడియా:పేరుబరి|పేరుబరుల్లో]] ఉంటాయి. ఈ పేజీల పేర్లకు ముందు ఆ పేరుబరి పేరు వస్తుంది - "వికీపీడియా:" "వాడుకరి:" "మూస:" "వర్గం:" -ఇలాగ (విజ్ఞాన సర్వస పేజీలకు ముందు ఇలాంటిదేమీ ఉండదు.). ఈ పేజీలకు కూడా అనుంబంధంగా చర్చ పేజీలుంటాయి. * వికీ గురించి, వికీపద్ధతుల గురించీ, వికీలో పనిచెయ్యడం గురించీ [[సహాయం:పరిచయం|తెలుసుకోండి]], ఇతరులకు చెప్పండి. * వికీపీడియాలో సవరణలు చెయ్యాలంటే కొత్తవారికి "విజువల్ ఎడిటరు" తేలిగ్గా, చాలా సౌకర్యంగా ఉంటుంది. దాన్ని మీ డిఫాల్టు ఎడిటరుగా ఎంచుకోండి. [[సహాయం:విజువల్ ఎడిటరును ఎంచుకోవడం|ఎలా ఎంచుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. ---- ఇకపోతే.. * ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణాల్లోని దాదాపుగా ప్రతీ ఊరికీ, మండలానికీ, జిల్లాకీ, పట్టణానికీ, నగరానికీ వికీలో పేజీ ఉంది. మీ ఊరి పేజీ చూడండి. అందులో సవరణలు ఏమైనా అవసరమనుకుంటే చేసెయ్యండి. వెనకాడకండి. * ప్రతీ తెలుగు సినిమాకీ ఒక పేజీ పెట్టాలనేది సంకల్పం. అందులో మీరూ పాలుపంచుకోవచ్చు. * [[మానవ పరిణామం]], [[మాయాబజార్]], [[ఇస్రో]], [[ఘట్టమనేని కృష్ణ| కృష్ణ (సినిమా నటుడు)]], [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ]], [[మహా ఘాత పరికల్పన|చంద్రుడెలా పుట్టాడు]], [[తిరుమల ప్రసాదం]], [[హిరోషిమా, నాగసాకిలపై అణ్వస్త్ర దాడులు]], [[కొండారెడ్డి బురుజు]],..ఇలాంటి వేలాది వ్యాసాలు ఉన్నవి. రండి. విజ్ఞాన సర్వస్వ ప్రపంచంలో విహరించండి. ఇక్కడ రాయండి. తప్పులను సరిదిద్దండి. ఒప్పులకు మెరుగులు పెట్టండి. ------ * తెలుగు వికీ సభ్యులు అభిప్రాయాలు పంచుకొనే [http://groups.google.com/group/teluguwiki తెవికీ గూగుల్ గుంపు]లో చేరండి. ఫేస్బుక్ వాడేవారైతే [https://www.facebook.com/groups/560945180622204/ తెలుగు వికీపీడియా సముదాయ పేజీ] ఇష్టపడండి. * ఈ సైటు గురించి [[వికీపీడియా:అభిప్రాయాలు|అభిప్రాయాలు]] తెలపండి. * వికీపీడియాను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మీకేమయినా సందేహాలు వస్తే [http://te.wikipedia.org/w/index.php?title={{TALKPAGENAMEE}}&action=edit&section=new&preload=template:helpme-preload&preloadtitle=సందేహం ఇక్కడ] నొక్కి, మీ సందేహాన్ని అడగండి. వీలయినంత త్వరగా వికీ విధివిధానాలు తెలిసిన సభ్యులు మీ సందేహాన్ని నివృత్తి చేస్తారు. తెలుగు వికీపీడియాలో మళ్ళీ మళ్ళీ కలుద్దాం. [[బొమ్మ:Smile icon.png|25px]] &nbsp;<!-- Template:Welcome--> [[వాడుకరి:Nrgullapalli|Nrgullapalli]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nrgullapalli|చర్చ]]) 14:34, 3 ఆగస్టు 2022 (UTC) pjhyy79a8o9e57817d662opqhjk3uw5 6 355070 3614711 2022-08-03T15:59:27Z స్వరలాసిక 13980 {{Non-free use rationale poster | Article = బాబు (1975 సినిమా) | Use = Infobox | Media = సినిమా <!-- ADDITIONAL INFORMATION --> | Name = | Distributor = | Publisher = | Graphic Artist = | Type = | Website = | Owner = | Commentary = <!--OVERRIDE FIELDS --> | Description = ఇది బాబు చేసిన పెళ్లి అనే సినిమాకు సంబంధించిన పోస్టర్ | Source = https://indiancine.ma/docu... wikitext text/x-wiki == సారాంశం == {{Non-free use rationale poster | Article = బాబు (1975 సినిమా) | Use = Infobox | Media = సినిమా <!-- ADDITIONAL INFORMATION --> | Name = | Distributor = | Publisher = | Graphic Artist = | Type = | Website = | Owner = | Commentary = <!--OVERRIDE FIELDS --> | Description = ఇది బాబు చేసిన పెళ్లి అనే సినిమాకు సంబంధించిన పోస్టర్ | Source = https://indiancine.ma/documents/CMN/1 | Portion = పూర్తి భాగం | Low resolution = అవును | Purpose = Infobox | Replaceability = మార్చవచ్చు. | Other information = }} == లైసెన్సింగ్ == {{సినిమా పోస్టరు}} 1dp564w6q7bx0pc42hi6ztx1lirl1sg 6 355071 3614715 2022-08-03T16:05:32Z స్వరలాసిక 13980 {{Non-free use rationale poster | Article = దేవుడులాంటి మనిషి | Use = Infobox | Media = సినిమా <!-- ADDITIONAL INFORMATION --> | Name = | Distributor = | Publisher = | Graphic Artist = | Type = | Website = | Owner = | Commentary = <!--OVERRIDE FIELDS --> | Description = ఇది దేవుడులాంటి మనిషి అనే సినిమాకు సంబంధించిన పోస్టర్ | Source = https://indiancine.ma/docume... wikitext text/x-wiki == సారాంశం == {{Non-free use rationale poster | Article = దేవుడులాంటి మనిషి | Use = Infobox | Media = సినిమా <!-- ADDITIONAL INFORMATION --> | Name = | Distributor = | Publisher = | Graphic Artist = | Type = | Website = | Owner = | Commentary = <!--OVERRIDE FIELDS --> | Description = ఇది దేవుడులాంటి మనిషి అనే సినిమాకు సంబంధించిన పోస్టర్ | Source = https://indiancine.ma/documents/CRP/1 | Portion = పూర్తి భాగం | Low resolution = అవును | Purpose = Infobox | Replaceability = మార్చవచ్చు. | Other information = }} == లైసెన్సింగ్ == {{సినిమా పోస్టరు}} 4q1yz6myktr7e81x3qxxjvxdpd4ctso 6 355072 3614719 2022-08-03T16:11:39Z స్వరలాసిక 13980 {{Non-free use rationale poster | Article = ఎదురులేని మనిషి (1975 సినిమా) | Use = Infobox | Media = సినిమా <!-- ADDITIONAL INFORMATION --> | Name = | Distributor = | Publisher = | Graphic Artist = | Type = | Website = | Owner = | Commentary = <!--OVERRIDE FIELDS --> | Description = ఇది ఎదురులేని మనిషి అనే సినిమాకు సంబంధించిన పోస్టర్ | Source = https://indiancin... wikitext text/x-wiki == సారాంశం == {{Non-free use rationale poster | Article = ఎదురులేని మనిషి (1975 సినిమా) | Use = Infobox | Media = సినిమా <!-- ADDITIONAL INFORMATION --> | Name = | Distributor = | Publisher = | Graphic Artist = | Type = | Website = | Owner = | Commentary = <!--OVERRIDE FIELDS --> | Description = ఇది ఎదురులేని మనిషి అనే సినిమాకు సంబంధించిన పోస్టర్ | Source = https://indiancine.ma/documents/CRO/1 | Portion = పూర్తి భాగం | Low resolution = అవును | Purpose = Infobox | Replaceability = మార్చవచ్చు. | Other information = }} == లైసెన్సింగ్ == {{సినిమా పోస్టరు}} 94qalc9xl6dxvhd7333rpytwup3onwt 3614720 3614719 2022-08-03T16:13:25Z స్వరలాసిక 13980 /* సారాంశం */ wikitext text/x-wiki == సారాంశం == {{Non-free use rationale poster | Article = ఎదురులేని మనిషి (1975 సినిమా) | Use = Infobox | Media = సినిమా <!-- ADDITIONAL INFORMATION --> | Name = | Distributor = | Publisher = | Graphic Artist = | Type = | Website = | Owner = | Commentary = <!--OVERRIDE FIELDS --> | Description = ఇది ఎదురులేని మనిషి అనే సినిమాకు సంబంధించిన పోస్టర్ | Source = https://indiancine.ma/documents/ICL/0,0,1170,1544 | Portion = పూర్తి భాగం | Low resolution = అవును | Purpose = Infobox | Replaceability = మార్చవచ్చు. | Other information = }} == లైసెన్సింగ్ == {{సినిమా పోస్టరు}} 3l0rav3xdjzgv5uykyk0d0z3g4dz8rz 6 355073 3614723 2022-08-03T16:25:05Z స్వరలాసిక 13980 {{Non-free use rationale poster | Article = ఈ కాలం దంపతులు | Use = Infobox | Media = సినిమా <!-- ADDITIONAL INFORMATION --> | Name = | Distributor = | Publisher = | Graphic Artist = | Type = | Website = | Owner = | Commentary = <!--OVERRIDE FIELDS --> | Description = ఇది ఈ కాలం దంపతులుఅనే సినిమాకు సంబంధించిన పోస్టర్ | Source = https://indiancine.ma/documents/CSN... wikitext text/x-wiki == సారాంశం == {{Non-free use rationale poster | Article = ఈ కాలం దంపతులు | Use = Infobox | Media = సినిమా <!-- ADDITIONAL INFORMATION --> | Name = | Distributor = | Publisher = | Graphic Artist = | Type = | Website = | Owner = | Commentary = <!--OVERRIDE FIELDS --> | Description = ఇది ఈ కాలం దంపతులుఅనే సినిమాకు సంబంధించిన పోస్టర్ | Source = https://indiancine.ma/documents/CSN/1 | Portion = పూర్తి భాగం | Low resolution = అవును | Purpose = Infobox | Replaceability = మార్చవచ్చు. | Other information = }} == లైసెన్సింగ్ == {{సినిమా పోస్టరు}} imtq3iev2hru9oip8c4moncs567hkp2 6 355074 3614727 2022-08-03T16:37:25Z స్వరలాసిక 13980 {{Non-free use rationale poster | Article = జేబు దొంగ (1975 సినిమా) | Use = Infobox | Media = సినిమా <!-- ADDITIONAL INFORMATION --> | Name = | Distributor = | Publisher = | Graphic Artist = | Type = | Website = | Owner = | Commentary = <!--OVERRIDE FIELDS --> | Description = ఇది జేబుదొంగ అనే సినిమాకు సంబంధించిన పోస్టర్ | Source = https://indiancine.ma/documents... wikitext text/x-wiki == సారాంశం == {{Non-free use rationale poster | Article = జేబు దొంగ (1975 సినిమా) | Use = Infobox | Media = సినిమా <!-- ADDITIONAL INFORMATION --> | Name = | Distributor = | Publisher = | Graphic Artist = | Type = | Website = | Owner = | Commentary = <!--OVERRIDE FIELDS --> | Description = ఇది జేబుదొంగ అనే సినిమాకు సంబంధించిన పోస్టర్ | Source = https://indiancine.ma/documents/CVM/8 | Portion = పూర్తి భాగం | Low resolution = అవును | Purpose = Infobox | Replaceability = మార్చవచ్చు. | Other information = }} == లైసెన్సింగ్ == {{సినిమా పోస్టరు}} n9x6v2fsh767chlbf1e37zxpqs032el 0 355075 3614771 2022-08-03T17:28:11Z MYADAM ABHILASH 104188 [[WP:AES|←]]Created page with 'ద్వాదశ స్తోత్రం అనేది 13వ శతాబ్దపు తత్త్వవాద లేదా ద్వైత తత్వ శాస్త్రాన్ని స్థాపించిన శ్రీ మధ్వాచార్య స్వరపరిచిన 12 స్తోత్రాల శ్రేణి. సంస్కృతంలో 'ద్వాదశ' అంటే 12. ఈ మొత్తం 12 స్త...' wikitext text/x-wiki ద్వాదశ స్తోత్రం అనేది 13వ శతాబ్దపు తత్త్వవాద లేదా ద్వైత తత్వ శాస్త్రాన్ని స్థాపించిన శ్రీ మధ్వాచార్య స్వరపరిచిన 12 స్తోత్రాల శ్రేణి. సంస్కృతంలో 'ద్వాదశ' అంటే 12. ఈ మొత్తం 12 స్తోత్రాలు విష్ణువును స్తుతించేవి. ఉడిపిలో శ్రీకృష్ణుని విగ్రహ ప్రతిష్ఠాపనకు సంబంధించి ఈ స్తోత్రాలు రచించబడినవని నమ్ముతారు. 12 స్తోత్రాలలో ఎక్కువ భాగం భగవంతుని స్తోత్రాలు అయితే, మూడవ స్తోత్రం నిజానికి మధ్వాచార్యుల తత్వశాస్త్రం సారాంశం. చాలా సంవత్సరాలుగా ద్వాదశ స్తోత్రాలు అనేక సంగీత కూర్పులు ఉన్నాయి. "నైవేద్యం" లేదా మధ్వ దేవాలయాలలో దేవునికి ఆహారాన్ని సమర్పించే సమయంలో ద్వాదశ స్తోత్రాలను పఠించడం కూడా ఒక ఆచారం. ==వ్యాఖ్యానాలు, అనువాదాలు== ద్వాదశ స్తోత్రాలపై ఎనిమిది ప్రసిద్ధ వ్యాఖ్యానాలు ఉన్నాయి. *గంగోదమిశ్ర *గ్ధాకర్త్ర్క *చలారి నరసింహాచార్య *చన్నపట్టణ తిమ్మన్నాచార్య *ఉమర్జీ తిరుమలాచార్య *సి ఎం పద్మనాభాచార్య *పుణ్యశ్రవణ బిక్షు *శ్రీ విశ్వపతి తృత ==మూలాలు== pyy8wen9jw6qeuo7w0pzxi8y9pvoi9j 3614773 3614771 2022-08-03T17:30:19Z MYADAM ABHILASH 104188 wikitext text/x-wiki {{Infobox book | name = ద్వాదశ స్తోత్రం | image = | author = [[మధ్వాచార్యులు]] | country = | language = [[సంస్కృతం]] | subject = | genre = | publisher = | english_pub_date = | oclc = | dewey = | congress = }} ద్వాదశ స్తోత్రం అనేది 13వ శతాబ్దపు తత్త్వవాద లేదా ద్వైత తత్వ శాస్త్రాన్ని స్థాపించిన శ్రీ మధ్వాచార్య స్వరపరిచిన 12 స్తోత్రాల శ్రేణి. సంస్కృతంలో 'ద్వాదశ' అంటే 12. ఈ మొత్తం 12 స్తోత్రాలు విష్ణువును స్తుతించేవి. ఉడిపిలో శ్రీకృష్ణుని విగ్రహ ప్రతిష్ఠాపనకు సంబంధించి ఈ స్తోత్రాలు రచించబడినవని నమ్ముతారు. 12 స్తోత్రాలలో ఎక్కువ భాగం భగవంతుని స్తోత్రాలు అయితే, మూడవ స్తోత్రం నిజానికి మధ్వాచార్యుల తత్వశాస్త్రం సారాంశం. చాలా సంవత్సరాలుగా ద్వాదశ స్తోత్రాలు అనేక సంగీత కూర్పులు ఉన్నాయి. "నైవేద్యం" లేదా మధ్వ దేవాలయాలలో దేవునికి ఆహారాన్ని సమర్పించే సమయంలో ద్వాదశ స్తోత్రాలను పఠించడం కూడా ఒక ఆచారం. ==వ్యాఖ్యానాలు, అనువాదాలు== ద్వాదశ స్తోత్రాలపై ఎనిమిది ప్రసిద్ధ వ్యాఖ్యానాలు ఉన్నాయి. *గంగోదమిశ్ర *గ్ధాకర్త్ర్క *చలారి నరసింహాచార్య *చన్నపట్టణ తిమ్మన్నాచార్య *ఉమర్జీ తిరుమలాచార్య *సి ఎం పద్మనాభాచార్య *పుణ్యశ్రవణ బిక్షు *శ్రీ విశ్వపతి తృత ==మూలాలు== f157bj1ea0gf4fzy5lmjvxiwtsxtift 3614774 3614773 2022-08-03T17:32:38Z MYADAM ABHILASH 104188 wikitext text/x-wiki {{Infobox book | name = ద్వాదశ స్తోత్రం | image = | author = [[మధ్వాచార్యులు]] | country = | language = [[సంస్కృతం]] | subject = | genre = | publisher = | english_pub_date = | oclc = | dewey = | congress = }} ద్వాదశ స్తోత్రం అనేది 13వ శతాబ్దపు తత్త్వవాద లేదా ద్వైత తత్వ శాస్త్రాన్ని స్థాపించిన శ్రీ మధ్వాచార్య స్వరపరిచిన 12 స్తోత్రాల శ్రేణి. సంస్కృతంలో 'ద్వాదశ' అంటే 12. ఈ మొత్తం 12 స్తోత్రాలు విష్ణువును స్తుతించేవి. ఉడిపిలో శ్రీకృష్ణుని విగ్రహ ప్రతిష్ఠాపనకు సంబంధించి ఈ స్తోత్రాలు రచించబడినవని నమ్ముతారు. 12 స్తోత్రాలలో ఎక్కువ భాగం భగవంతుని స్తోత్రాలు అయితే, మూడవ స్తోత్రం నిజానికి మధ్వాచార్యుల తత్వశాస్త్రం సారాంశం.<ref>{{cite book|title=Krishna: A Sourcebook|url=https://books.google.com/books?id=2n4VDAAAQBAJ|author=Edwin F. Bryant|publisher=Oxford University Press|accessdate=18 June 2007|page=358}}</ref><ref>[http://www.dvaita.org/madhva/dvaadasha.html Dvaadasha Stotra]</ref> చాలా సంవత్సరాలుగా ద్వాదశ స్తోత్రాలు అనేక సంగీత కూర్పులు ఉన్నాయి. "నైవేద్యం" లేదా మధ్వ దేవాలయాలలో దేవునికి ఆహారాన్ని సమర్పించే సమయంలో ద్వాదశ స్తోత్రాలను పఠించడం కూడా ఒక ఆచారం.<ref>{{cite book|title=Journal of Indian Council of Philosophical Research, Volume 19|page=147|url=https://books.google.com/books?id=bkIKAQAAMAAJ|year=2002|publisher=[[Indian Council of Philosophical Research]]}}</ref> ==వ్యాఖ్యానాలు, అనువాదాలు== ద్వాదశ స్తోత్రాలపై ఎనిమిది ప్రసిద్ధ వ్యాఖ్యానాలు ఉన్నాయి.<ref>[http://www.dvaita.org/madhva/dvaadasha.html#commentaries Commentaries on the Dvadasha Stotra]</ref> *గంగోదమిశ్ర *గ్ధాకర్త్ర్క *చలారి నరసింహాచార్య *చన్నపట్టణ తిమ్మన్నాచార్య *ఉమర్జీ తిరుమలాచార్య *సి ఎం పద్మనాభాచార్య *పుణ్యశ్రవణ బిక్షు *శ్రీ విశ్వపతి తృత ==మూలాలు== o2wco5qkrrfv52tt1po3u1y8aq3bmhl 3614776 3614774 2022-08-03T17:33:07Z MYADAM ABHILASH 104188 wikitext text/x-wiki {{Infobox book | name = ద్వాదశ స్తోత్రం | image = | author = [[మధ్వాచార్యులు]] | country = | language = [[సంస్కృతం]] | subject = | genre = | publisher = | english_pub_date = | oclc = | dewey = | congress = }} ద్వాదశ స్తోత్రం అనేది 13వ శతాబ్దపు తత్త్వవాద లేదా ద్వైత తత్వ శాస్త్రాన్ని స్థాపించిన శ్రీ మధ్వాచార్య స్వరపరిచిన 12 స్తోత్రాల శ్రేణి. సంస్కృతంలో 'ద్వాదశ' అంటే 12. ఈ మొత్తం 12 స్తోత్రాలు విష్ణువును స్తుతించేవి. ఉడిపిలో శ్రీకృష్ణుని విగ్రహ ప్రతిష్ఠాపనకు సంబంధించి ఈ స్తోత్రాలు రచించబడినవని నమ్ముతారు. 12 స్తోత్రాలలో ఎక్కువ భాగం భగవంతుని స్తోత్రాలు అయితే, మూడవ స్తోత్రం నిజానికి మధ్వాచార్యుల తత్వశాస్త్రం సారాంశం.<ref>{{cite book|title=Krishna: A Sourcebook|url=https://books.google.com/books?id=2n4VDAAAQBAJ|author=Edwin F. Bryant|publisher=Oxford University Press|accessdate=18 June 2007|page=358}}</ref><ref>[http://www.dvaita.org/madhva/dvaadasha.html Dvaadasha Stotra]</ref> చాలా సంవత్సరాలుగా ద్వాదశ స్తోత్రాలు అనేక సంగీత కూర్పులు ఉన్నాయి. "నైవేద్యం" లేదా మధ్వ దేవాలయాలలో దేవునికి ఆహారాన్ని సమర్పించే సమయంలో ద్వాదశ స్తోత్రాలను పఠించడం కూడా ఒక ఆచారం.<ref>{{cite book|title=Journal of Indian Council of Philosophical Research, Volume 19|page=147|url=https://books.google.com/books?id=bkIKAQAAMAAJ|year=2002|publisher=[[:en:Indian Council of Philosophical Research]]}}</ref> ==వ్యాఖ్యానాలు, అనువాదాలు== ద్వాదశ స్తోత్రాలపై ఎనిమిది ప్రసిద్ధ వ్యాఖ్యానాలు ఉన్నాయి.<ref>[http://www.dvaita.org/madhva/dvaadasha.html#commentaries Commentaries on the Dvadasha Stotra]</ref> *గంగోదమిశ్ర *గ్ధాకర్త్ర్క *చలారి నరసింహాచార్య *చన్నపట్టణ తిమ్మన్నాచార్య *ఉమర్జీ తిరుమలాచార్య *సి ఎం పద్మనాభాచార్య *పుణ్యశ్రవణ బిక్షు *శ్రీ విశ్వపతి తృత ==మూలాలు== d9s70j1893y90szzigf698ykblffdss 3614782 3614776 2022-08-03T17:35:08Z MYADAM ABHILASH 104188 wikitext text/x-wiki {{Infobox book | name = ద్వాదశ స్తోత్రం | image = | author = [[మధ్వాచార్యులు]] | country = | language = [[సంస్కృతం]] | subject = | genre = | publisher = | english_pub_date = | oclc = | dewey = | congress = }} '''ద్వాదశ స్తోత్రం''' అనేది 13వ శతాబ్దపు తత్త్వవాద లేదా [[ద్వైతం|ద్వైత]] తత్వ శాస్త్రాన్ని స్థాపించిన శ్రీ మధ్వాచార్య స్వరపరిచిన 12 స్తోత్రాల శ్రేణి. సంస్కృతంలో 'ద్వాదశ' అంటే 12. ఈ మొత్తం 12 స్తోత్రాలు విష్ణువును స్తుతించేవి. ఉడిపిలో [[శ్రీ కృష్ణుడు|శ్రీకృష్ణుని]] విగ్రహ ప్రతిష్ఠాపనకు సంబంధించి ఈ స్తోత్రాలు రచించబడినవని నమ్ముతారు. 12 స్తోత్రాలలో ఎక్కువ భాగం భగవంతుని స్తోత్రాలు అయితే, మూడవ స్తోత్రం నిజానికి మధ్వాచార్యుల తత్వశాస్త్రం సారాంశం.<ref>{{cite book|title=Krishna: A Sourcebook|url=https://books.google.com/books?id=2n4VDAAAQBAJ|author=Edwin F. Bryant|publisher=Oxford University Press|accessdate=18 June 2007|page=358}}</ref><ref>[http://www.dvaita.org/madhva/dvaadasha.html Dvaadasha Stotra]</ref> చాలా సంవత్సరాలుగా ద్వాదశ స్తోత్రాలు అనేక సంగీత కూర్పులు ఉన్నాయి. "నైవేద్యం" లేదా మధ్వ దేవాలయాలలో దేవునికి ఆహారాన్ని సమర్పించే సమయంలో ద్వాదశ స్తోత్రాలను పఠించడం కూడా ఒక ఆచారం.<ref>{{cite book|title=Journal of Indian Council of Philosophical Research, Volume 19|page=147|url=https://books.google.com/books?id=bkIKAQAAMAAJ|year=2002|publisher=[[:en:Indian Council of Philosophical Research]]}}</ref> ==వ్యాఖ్యానాలు, అనువాదాలు== ద్వాదశ స్తోత్రాలపై ఎనిమిది ప్రసిద్ధ వ్యాఖ్యానాలు ఉన్నాయి.<ref>[http://www.dvaita.org/madhva/dvaadasha.html#commentaries Commentaries on the Dvadasha Stotra]</ref> *గంగోదమిశ్ర *గ్ధాకర్త్ర్క *చలారి నరసింహాచార్య *చన్నపట్టణ తిమ్మన్నాచార్య *ఉమర్జీ తిరుమలాచార్య *సి ఎం పద్మనాభాచార్య *పుణ్యశ్రవణ బిక్షు *శ్రీ విశ్వపతి తృత ==మూలాలు== <references /> [[వర్గం:ఆధ్యాత్మికం]] tqlmasl7589kfnzapoil8qtmxb7txsv 0 355076 3614789 2022-08-03T17:39:29Z Pranayraj1985 29393 [[WP:AES|←]]Created page with ''''సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సిద్ధిపేట జిల్లా|సిద్ధిపేట జిల్లా]]లోని ఒక [[పరిపాలనా విభాగం]].' wikitext text/x-wiki '''సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సిద్ధిపేట జిల్లా|సిద్ధిపేట జిల్లా]]లోని ఒక [[పరిపాలనా విభాగం]]. nkgoz2xc2rff6tou45d5ojlk16d4i9m 3614791 3614789 2022-08-03T17:40:18Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki '''సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సిద్ధిపేట జిల్లా|సిద్ధిపేట జిల్లా]]లోని ఒక [[పరిపాలనా విభాగం]]. == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:సిద్ధిపేట జిల్లా]] [[వర్గం:సిద్ధిపేట జిల్లా రెవెన్యూ డివిజన్లు]] ds564fiexyf5guixejzwrm41oce47m5 3614792 3614791 2022-08-03T17:41:06Z Pranayraj1985 29393 [[వర్గం:సిద్ధిపేట జిల్లా]] ను తీసివేసారు; [[వర్గం:సిద్దిపేట జిల్లా]] ను చేర్చారు (హాట్‌కేట్ ఉపయోగించి) wikitext text/x-wiki '''సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సిద్ధిపేట జిల్లా|సిద్ధిపేట జిల్లా]]లోని ఒక [[పరిపాలనా విభాగం]]. == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:సిద్దిపేట జిల్లా]] [[వర్గం:సిద్ధిపేట జిల్లా రెవెన్యూ డివిజన్లు]] cgqesqbnlyzh4m83g1dqm2qji1zf66h 3614844 3614792 2022-08-03T19:44:19Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki '''సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సిద్ధిపేట జిల్లా|సిద్ధిపేట జిల్లా]]లోని ఒక [[పరిపాలనా విభాగం]]. సిద్ధిపేట జిల్లాలోవున్న మూడు [[తెలంగాణ రెవెన్యూ డివిజన్లు జాబితా|రెవెన్యూ డివిజన్లలో]] ఇది ఒకటి. ఈ డివిజను పరిపాలనలో [[మండలం|10 మండలాలు]] ఉన్నాయి.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 224 Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:సిద్దిపేట జిల్లా]] [[వర్గం:సిద్ధిపేట జిల్లా రెవెన్యూ డివిజన్లు]] mdvk40c3r2hh59nk7ah14tczqnu23dt 3614845 3614844 2022-08-03T19:44:58Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki '''సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సిద్ధిపేట జిల్లా|సిద్ధిపేట జిల్లా]]లోని ఒక [[పరిపాలనా విభాగం]]. సిద్ధిపేట జిల్లాలోవున్న మూడు [[తెలంగాణ రెవెన్యూ డివిజన్లు జాబితా|రెవెన్యూ డివిజన్లలో]] ఇది ఒకటి. ఈ డివిజను పరిపాలనలో [[మండలం|10 మండలాలు]] ఉన్నాయి.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 224 Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> ఈ డివిజను ప్రధాన కార్యాలయం [[సిద్ధిపేట]] పట్టణంలో ఉంది. == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:సిద్దిపేట జిల్లా]] [[వర్గం:సిద్ధిపేట జిల్లా రెవెన్యూ డివిజన్లు]] km0b0q9x255aax46m86bexu9tnz550l 3614847 3614845 2022-08-03T19:45:51Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki '''సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సిద్ధిపేట జిల్లా|సిద్ధిపేట జిల్లా]]లోని ఒక [[పరిపాలనా విభాగం]]. సిద్ధిపేట జిల్లాలోవున్న మూడు [[తెలంగాణ రెవెన్యూ డివిజన్లు జాబితా|రెవెన్యూ డివిజన్లలో]] ఇది ఒకటి. ఈ డివిజను పరిపాలనలో [[మండలం|10 మండలాలు]] ఉన్నాయి.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 224 Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> ఈ డివిజను ప్రధాన కార్యాలయం [[సిద్ధిపేట]] పట్టణంలో ఉంది. 2016, అక్టోబరు 11న రాష్ట్రంలోని జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణ ఆధారంగా రెవెన్యూ డివిజను పరిధి సవరించబడింది.<ref>{{Cite web|title=District Census Handbook - Krishna|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/2810_PART_B_DCHB_KHAMMAM.pdf|access-date=2022-08-03|website=Census of India|pages=14–17|format=PDF}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:సిద్దిపేట జిల్లా]] [[వర్గం:సిద్ధిపేట జిల్లా రెవెన్యూ డివిజన్లు]] i5cgnjn4ts89aaesg3rpqvvt3skx7he 3614848 3614847 2022-08-03T19:46:56Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki '''సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సిద్ధిపేట జిల్లా|సిద్ధిపేట జిల్లా]]లోని ఒక [[పరిపాలనా విభాగం]]. సిద్ధిపేట జిల్లాలోవున్న మూడు [[తెలంగాణ రెవెన్యూ డివిజన్లు జాబితా|రెవెన్యూ డివిజన్లలో]] ఇది ఒకటి. ఈ డివిజను పరిపాలనలో [[మండలం|10 మండలాలు]] ఉన్నాయి.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 224 Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> ఈ డివిజను ప్రధాన కార్యాలయం [[సిద్ధిపేట]] పట్టణంలో ఉంది. 2016, అక్టోబరు 11న రాష్ట్రంలోని జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణ ఆధారంగా రెవెన్యూ డివిజను పరిధి సవరించబడింది.<ref>{{Cite web|title=District Census Handbook - Krishna|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/2810_PART_B_DCHB_KHAMMAM.pdf|access-date=2022-08-03|website=Census of India|pages=14–17|format=PDF}}</ref> ఈ రెవిన్యూ డివిజను [[సిద్ధిపేట లోకసభ నియోజకవర్గం]]లోని [[సిద్ధిపేట శాసనసభ నియోజకవర్గం]] పరిధిలో భాగంగా ఉంది. == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:సిద్దిపేట జిల్లా]] [[వర్గం:సిద్ధిపేట జిల్లా రెవెన్యూ డివిజన్లు]] 21ax6zb72a4pexe8kctybej0folljnn 3614849 3614848 2022-08-03T19:47:11Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki '''సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సిద్ధిపేట జిల్లా|సిద్ధిపేట జిల్లా]]లోని ఒక [[పరిపాలనా విభాగం]]. సిద్ధిపేట జిల్లాలోవున్న మూడు [[తెలంగాణ రెవెన్యూ డివిజన్లు జాబితా|రెవెన్యూ డివిజన్లలో]] ఇది ఒకటి. ఈ డివిజను పరిపాలనలో [[మండలం|10 మండలాలు]] ఉన్నాయి.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 224 Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> ఈ డివిజను ప్రధాన కార్యాలయం [[సిద్ధిపేట]] పట్టణంలో ఉంది. 2016, అక్టోబరు 11న రాష్ట్రంలోని జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణ ఆధారంగా రెవెన్యూ డివిజను పరిధి సవరించబడింది.<ref>{{Cite web|title=District Census Handbook - Krishna|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/2810_PART_B_DCHB_KHAMMAM.pdf|access-date=2022-08-03|website=Census of India|pages=14–17|format=PDF}}</ref> ఈ రెవిన్యూ డివిజను [[సిద్ధిపేట లోకసభ నియోజకవర్గం]]లోని [[సిద్దిపేట శాసనసభ నియోజకవర్గం|సిద్ధిపేట శాసనసభ నియోజకవర్గం]] పరిధిలో భాగంగా ఉంది. == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:సిద్దిపేట జిల్లా]] [[వర్గం:సిద్ధిపేట జిల్లా రెవెన్యూ డివిజన్లు]] jjqhrwghcenti4wcc61ehd1zw4p9oym 3614850 3614849 2022-08-03T19:47:26Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki '''సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సిద్ధిపేట జిల్లా|సిద్ధిపేట జిల్లా]]లోని ఒక [[పరిపాలనా విభాగం]]. సిద్ధిపేట జిల్లాలోవున్న మూడు [[తెలంగాణ రెవెన్యూ డివిజన్లు జాబితా|రెవెన్యూ డివిజన్లలో]] ఇది ఒకటి. ఈ డివిజను పరిపాలనలో [[మండలం|10 మండలాలు]] ఉన్నాయి.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 224 Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> ఈ డివిజను ప్రధాన కార్యాలయం [[సిద్ధిపేట]] పట్టణంలో ఉంది. 2016, అక్టోబరు 11న రాష్ట్రంలోని జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణ ఆధారంగా రెవెన్యూ డివిజను పరిధి సవరించబడింది.<ref>{{Cite web|title=District Census Handbook - Krishna|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/2810_PART_B_DCHB_KHAMMAM.pdf|access-date=2022-08-03|website=Census of India|pages=14–17|format=PDF}}</ref> ఈ రెవిన్యూ డివిజను [[సిద్ధిపేట లోకసభ నియోజకవర్గం]]లోని [[సిద్దిపేట శాసనసభ నియోజకవర్గం|సిద్ధిపేట శాసనసభ నియోజకవర్గం]] పరిధిలో భాగంగా ఉంది. == వివరాలు == ఐఏఎస్ క్యాడర్‌లో సబ్ కలెక్టర్ లేదా డిప్యూటి కలెక్టర్ హోదాలో ఉన్న రెవెన్యూ డివిజనల్ అధికారి ఈ రెవెన్యూ విభాగానికి ఆఫీసర్ గా ఉంటాడు. తహశీల్దార్ కేడర్‌లోని అడ్మినిస్ట్రేటివ్ ఆఫీసర్ పరిపాలనలో సహాయం చేస్తాడు. కలెక్టరేట్‌, మండల రెవెన్యూ విభాగాల మధ్య అనుసంధానంగా ఈ డివిజను పరిపాలనా వ్యవహారాలలో పనిచేస్తుంటుంది. == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:సిద్దిపేట జిల్లా]] [[వర్గం:సిద్ధిపేట జిల్లా రెవెన్యూ డివిజన్లు]] o999rdpukkbvhim4ara5l0e12i7a7fs 3614851 3614850 2022-08-03T19:51:34Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki '''సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సిద్ధిపేట జిల్లా|సిద్ధిపేట జిల్లా]]లోని ఒక [[పరిపాలనా విభాగం]]. సిద్ధిపేట జిల్లాలోవున్న మూడు [[తెలంగాణ రెవెన్యూ డివిజన్లు జాబితా|రెవెన్యూ డివిజన్లలో]] ఇది ఒకటి. ఈ డివిజను పరిపాలనలో [[మండలం|10 మండలాలు]] ఉన్నాయి.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 224 Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> ఈ డివిజను ప్రధాన కార్యాలయం [[సిద్ధిపేట]] పట్టణంలో ఉంది. 2016, అక్టోబరు 11న రాష్ట్రంలోని జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణ ఆధారంగా రెవెన్యూ డివిజను పరిధి సవరించబడింది.<ref>{{Cite web|title=District Census Handbook - Krishna|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/2810_PART_B_DCHB_KHAMMAM.pdf|access-date=2022-08-03|website=Census of India|pages=14–17|format=PDF}}</ref> ఈ రెవిన్యూ డివిజను [[సిద్ధిపేట లోకసభ నియోజకవర్గం]]లోని [[సిద్దిపేట శాసనసభ నియోజకవర్గం|సిద్ధిపేట శాసనసభ నియోజకవర్గం]] పరిధిలో భాగంగా ఉంది. == వివరాలు == ఐఏఎస్ క్యాడర్‌లో సబ్ కలెక్టర్ లేదా డిప్యూటి కలెక్టర్ హోదాలో ఉన్న రెవెన్యూ డివిజనల్ అధికారి ఈ రెవెన్యూ విభాగానికి ఆఫీసర్ గా ఉంటాడు. తహశీల్దార్ కేడర్‌లోని అడ్మినిస్ట్రేటివ్ ఆఫీసర్ పరిపాలనలో సహాయం చేస్తాడు. కలెక్టరేట్‌, మండల రెవెన్యూ విభాగాల మధ్య అనుసంధానంగా ఈ డివిజను పరిపాలనా వ్యవహారాలలో పనిచేస్తుంటుంది.<ref>{{Cite web|title=Subdivision & Blocks {{!}} GOVERNMENT OF TELANGANA, SIDDIPET DISTRICT {{!}} India|url=https://siddipet.telangana.gov.in/subdivision-blocks/|archive-url=https://web.archive.org/web/20210226220149/https://siddipet.telangana.gov.in/subdivision-blocks/|archive-date=2021-02-26|access-date=2022-08-03|website=siddipet.telangana.gov.in|language=en-US}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:సిద్దిపేట జిల్లా]] [[వర్గం:సిద్ధిపేట జిల్లా రెవెన్యూ డివిజన్లు]] 91ubrw80mnqpq6cq5dwn76q66vz7xep 3614852 3614851 2022-08-03T19:53:33Z Pranayraj1985 29393 /* వివరాలు */ wikitext text/x-wiki '''సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సిద్ధిపేట జిల్లా|సిద్ధిపేట జిల్లా]]లోని ఒక [[పరిపాలనా విభాగం]]. సిద్ధిపేట జిల్లాలోవున్న మూడు [[తెలంగాణ రెవెన్యూ డివిజన్లు జాబితా|రెవెన్యూ డివిజన్లలో]] ఇది ఒకటి. ఈ డివిజను పరిపాలనలో [[మండలం|10 మండలాలు]] ఉన్నాయి.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 224 Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> ఈ డివిజను ప్రధాన కార్యాలయం [[సిద్ధిపేట]] పట్టణంలో ఉంది. 2016, అక్టోబరు 11న రాష్ట్రంలోని జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణ ఆధారంగా రెవెన్యూ డివిజను పరిధి సవరించబడింది.<ref>{{Cite web|title=District Census Handbook - Krishna|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/2810_PART_B_DCHB_KHAMMAM.pdf|access-date=2022-08-03|website=Census of India|pages=14–17|format=PDF}}</ref> ఈ రెవిన్యూ డివిజను [[సిద్ధిపేట లోకసభ నియోజకవర్గం]]లోని [[సిద్దిపేట శాసనసభ నియోజకవర్గం|సిద్ధిపేట శాసనసభ నియోజకవర్గం]] పరిధిలో భాగంగా ఉంది. == వివరాలు == ఐఏఎస్ క్యాడర్‌లో సబ్ కలెక్టర్ లేదా డిప్యూటి కలెక్టర్ హోదాలో ఉన్న రెవెన్యూ డివిజనల్ అధికారి ఈ రెవెన్యూ విభాగానికి ఆఫీసర్ గా ఉంటాడు. తహశీల్దార్ కేడర్‌లోని అడ్మినిస్ట్రేటివ్ ఆఫీసర్ పరిపాలనలో సహాయం చేస్తాడు. కలెక్టరేట్‌, మండల రెవెన్యూ విభాగాల మధ్య అనుసంధానంగా ఈ డివిజను పరిపాలనా వ్యవహారాలలో పనిచేస్తుంటుంది.<ref>{{Cite web|title=Subdivision & Blocks {{!}} GOVERNMENT OF TELANGANA, SIDDIPET DISTRICT {{!}} India|url=https://siddipet.telangana.gov.in/subdivision-blocks/|archive-url=https://web.archive.org/web/20210226220149/https://siddipet.telangana.gov.in/subdivision-blocks/|archive-date=2021-02-26|access-date=2022-08-03|website=siddipet.telangana.gov.in}}</ref><ref>{{Cite web|last=Vemula|first=Prakash|date=2022-03-15|title=List of Revenue Divisions, Mandals in Siddipet District|url=https://teachersbadi.in/list-of-new-revenue-divisions-mandals-siddipet-district-telangana-state/|archive-url=https://web.archive.org/web/20200925032423/https://teachersbadi.in/list-of-new-revenue-divisions-mandals-siddipet-district-telangana-state/|archive-date=2020-09-25|access-date=2022-08-03|website=TeachersBadi}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:సిద్దిపేట జిల్లా]] [[వర్గం:సిద్ధిపేట జిల్లా రెవెన్యూ డివిజన్లు]] siou4zyieonidoohu1p52egqvapmn1e 3614855 3614852 2022-08-03T19:54:30Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki {{infobox settlement | name = సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను<br /> | image_skyline = | image_alt = | image_caption = | subdivision_type = [[దేశం]] | subdivision_name = [[భారతదేశం]] | subdivision_type1 = [[రాష్ట్రం]] | subdivision_name1 = [[తెలంగాణ]] | subdivision_type2 = [[జిల్లా]] | subdivision_name2 = [[సిద్ధిపేట జిల్లా|సిద్ధిపేట]] }} '''సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సిద్ధిపేట జిల్లా|సిద్ధిపేట జిల్లా]]లోని ఒక [[పరిపాలనా విభాగం]]. సిద్ధిపేట జిల్లాలోవున్న మూడు [[తెలంగాణ రెవెన్యూ డివిజన్లు జాబితా|రెవెన్యూ డివిజన్లలో]] ఇది ఒకటి. ఈ డివిజను పరిపాలనలో [[మండలం|10 మండలాలు]] ఉన్నాయి.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 224 Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> ఈ డివిజను ప్రధాన కార్యాలయం [[సిద్ధిపేట]] పట్టణంలో ఉంది. 2016, అక్టోబరు 11న రాష్ట్రంలోని జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణ ఆధారంగా రెవెన్యూ డివిజను పరిధి సవరించబడింది.<ref>{{Cite web|title=District Census Handbook - Krishna|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/2810_PART_B_DCHB_KHAMMAM.pdf|access-date=2022-08-03|website=Census of India|pages=14–17|format=PDF}}</ref> ఈ రెవిన్యూ డివిజను [[సిద్ధిపేట లోకసభ నియోజకవర్గం]]లోని [[సిద్దిపేట శాసనసభ నియోజకవర్గం|సిద్ధిపేట శాసనసభ నియోజకవర్గం]] పరిధిలో భాగంగా ఉంది. == వివరాలు == ఐఏఎస్ క్యాడర్‌లో సబ్ కలెక్టర్ లేదా డిప్యూటి కలెక్టర్ హోదాలో ఉన్న రెవెన్యూ డివిజనల్ అధికారి ఈ రెవెన్యూ విభాగానికి ఆఫీసర్ గా ఉంటాడు. తహశీల్దార్ కేడర్‌లోని అడ్మినిస్ట్రేటివ్ ఆఫీసర్ పరిపాలనలో సహాయం చేస్తాడు. కలెక్టరేట్‌, మండల రెవెన్యూ విభాగాల మధ్య అనుసంధానంగా ఈ డివిజను పరిపాలనా వ్యవహారాలలో పనిచేస్తుంటుంది.<ref>{{Cite web|title=Subdivision & Blocks {{!}} GOVERNMENT OF TELANGANA, SIDDIPET DISTRICT {{!}} India|url=https://siddipet.telangana.gov.in/subdivision-blocks/|archive-url=https://web.archive.org/web/20210226220149/https://siddipet.telangana.gov.in/subdivision-blocks/|archive-date=2021-02-26|access-date=2022-08-03|website=siddipet.telangana.gov.in}}</ref><ref>{{Cite web|last=Vemula|first=Prakash|date=2022-03-15|title=List of Revenue Divisions, Mandals in Siddipet District|url=https://teachersbadi.in/list-of-new-revenue-divisions-mandals-siddipet-district-telangana-state/|archive-url=https://web.archive.org/web/20200925032423/https://teachersbadi.in/list-of-new-revenue-divisions-mandals-siddipet-district-telangana-state/|archive-date=2020-09-25|access-date=2022-08-03|website=TeachersBadi}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:సిద్దిపేట జిల్లా]] [[వర్గం:సిద్ధిపేట జిల్లా రెవెన్యూ డివిజన్లు]] 8zotsq1lkz99zwfr8sx30qao0y9dnat 3614856 3614855 2022-08-03T19:56:40Z Pranayraj1985 29393 /* వివరాలు */ wikitext text/x-wiki {{infobox settlement | name = సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను<br /> | image_skyline = | image_alt = | image_caption = | subdivision_type = [[దేశం]] | subdivision_name = [[భారతదేశం]] | subdivision_type1 = [[రాష్ట్రం]] | subdivision_name1 = [[తెలంగాణ]] | subdivision_type2 = [[జిల్లా]] | subdivision_name2 = [[సిద్ధిపేట జిల్లా|సిద్ధిపేట]] }} '''సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సిద్ధిపేట జిల్లా|సిద్ధిపేట జిల్లా]]లోని ఒక [[పరిపాలనా విభాగం]]. సిద్ధిపేట జిల్లాలోవున్న మూడు [[తెలంగాణ రెవెన్యూ డివిజన్లు జాబితా|రెవెన్యూ డివిజన్లలో]] ఇది ఒకటి. ఈ డివిజను పరిపాలనలో [[మండలం|10 మండలాలు]] ఉన్నాయి.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 224 Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> ఈ డివిజను ప్రధాన కార్యాలయం [[సిద్ధిపేట]] పట్టణంలో ఉంది. 2016, అక్టోబరు 11న రాష్ట్రంలోని జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణ ఆధారంగా రెవెన్యూ డివిజను పరిధి సవరించబడింది.<ref>{{Cite web|title=District Census Handbook - Krishna|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/2810_PART_B_DCHB_KHAMMAM.pdf|access-date=2022-08-03|website=Census of India|pages=14–17|format=PDF}}</ref> ఈ రెవిన్యూ డివిజను [[సిద్ధిపేట లోకసభ నియోజకవర్గం]]లోని [[సిద్దిపేట శాసనసభ నియోజకవర్గం|సిద్ధిపేట శాసనసభ నియోజకవర్గం]] పరిధిలో భాగంగా ఉంది. == వివరాలు == ఐఏఎస్ క్యాడర్‌లో సబ్ కలెక్టర్ లేదా డిప్యూటి కలెక్టర్ హోదాలో ఉన్న రెవెన్యూ డివిజనల్ అధికారి ఈ రెవెన్యూ విభాగానికి ఆఫీసర్ గా ఉంటాడు. తహశీల్దార్ కేడర్‌లోని అడ్మినిస్ట్రేటివ్ ఆఫీసర్ పరిపాలనలో సహాయం చేస్తాడు. కలెక్టరేట్‌, మండల రెవెన్యూ విభాగాల మధ్య అనుసంధానంగా ఈ డివిజను పరిపాలనా వ్యవహారాలలో పనిచేస్తుంటుంది.<ref>{{Cite web|title=Subdivision & Blocks {{!}} GOVERNMENT OF TELANGANA, SIDDIPET DISTRICT {{!}} India|url=https://siddipet.telangana.gov.in/subdivision-blocks/|archive-url=https://web.archive.org/web/20210226220149/https://siddipet.telangana.gov.in/subdivision-blocks/|archive-date=2021-02-26|access-date=2022-08-03|website=siddipet.telangana.gov.in}}</ref><ref>{{Cite web|last=Vemula|first=Prakash|date=2022-03-15|title=List of Revenue Divisions, Mandals in Siddipet District|url=https://teachersbadi.in/list-of-new-revenue-divisions-mandals-siddipet-district-telangana-state/|archive-url=https://web.archive.org/web/20200925032423/https://teachersbadi.in/list-of-new-revenue-divisions-mandals-siddipet-district-telangana-state/|archive-date=2020-09-25|access-date=2022-08-03|website=TeachersBadi}}</ref> == పరిపాలన == సిద్ధిపేట డివిజనులోని మండలాలు: == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:సిద్దిపేట జిల్లా]] [[వర్గం:సిద్ధిపేట జిల్లా రెవెన్యూ డివిజన్లు]] t58iinkgcbd52mjsid53otfm7mkg7by 3614857 3614856 2022-08-03T19:57:11Z Pranayraj1985 29393 /* పరిపాలన */ wikitext text/x-wiki {{infobox settlement | name = సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను<br /> | image_skyline = | image_alt = | image_caption = | subdivision_type = [[దేశం]] | subdivision_name = [[భారతదేశం]] | subdivision_type1 = [[రాష్ట్రం]] | subdivision_name1 = [[తెలంగాణ]] | subdivision_type2 = [[జిల్లా]] | subdivision_name2 = [[సిద్ధిపేట జిల్లా|సిద్ధిపేట]] }} '''సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సిద్ధిపేట జిల్లా|సిద్ధిపేట జిల్లా]]లోని ఒక [[పరిపాలనా విభాగం]]. సిద్ధిపేట జిల్లాలోవున్న మూడు [[తెలంగాణ రెవెన్యూ డివిజన్లు జాబితా|రెవెన్యూ డివిజన్లలో]] ఇది ఒకటి. ఈ డివిజను పరిపాలనలో [[మండలం|10 మండలాలు]] ఉన్నాయి.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 224 Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> ఈ డివిజను ప్రధాన కార్యాలయం [[సిద్ధిపేట]] పట్టణంలో ఉంది. 2016, అక్టోబరు 11న రాష్ట్రంలోని జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణ ఆధారంగా రెవెన్యూ డివిజను పరిధి సవరించబడింది.<ref>{{Cite web|title=District Census Handbook - Krishna|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/2810_PART_B_DCHB_KHAMMAM.pdf|access-date=2022-08-03|website=Census of India|pages=14–17|format=PDF}}</ref> ఈ రెవిన్యూ డివిజను [[సిద్ధిపేట లోకసభ నియోజకవర్గం]]లోని [[సిద్దిపేట శాసనసభ నియోజకవర్గం|సిద్ధిపేట శాసనసభ నియోజకవర్గం]] పరిధిలో భాగంగా ఉంది. == వివరాలు == ఐఏఎస్ క్యాడర్‌లో సబ్ కలెక్టర్ లేదా డిప్యూటి కలెక్టర్ హోదాలో ఉన్న రెవెన్యూ డివిజనల్ అధికారి ఈ రెవెన్యూ విభాగానికి ఆఫీసర్ గా ఉంటాడు. తహశీల్దార్ కేడర్‌లోని అడ్మినిస్ట్రేటివ్ ఆఫీసర్ పరిపాలనలో సహాయం చేస్తాడు. కలెక్టరేట్‌, మండల రెవెన్యూ విభాగాల మధ్య అనుసంధానంగా ఈ డివిజను పరిపాలనా వ్యవహారాలలో పనిచేస్తుంటుంది.<ref>{{Cite web|title=Subdivision & Blocks {{!}} GOVERNMENT OF TELANGANA, SIDDIPET DISTRICT {{!}} India|url=https://siddipet.telangana.gov.in/subdivision-blocks/|archive-url=https://web.archive.org/web/20210226220149/https://siddipet.telangana.gov.in/subdivision-blocks/|archive-date=2021-02-26|access-date=2022-08-03|website=siddipet.telangana.gov.in}}</ref><ref>{{Cite web|last=Vemula|first=Prakash|date=2022-03-15|title=List of Revenue Divisions, Mandals in Siddipet District|url=https://teachersbadi.in/list-of-new-revenue-divisions-mandals-siddipet-district-telangana-state/|archive-url=https://web.archive.org/web/20200925032423/https://teachersbadi.in/list-of-new-revenue-divisions-mandals-siddipet-district-telangana-state/|archive-date=2020-09-25|access-date=2022-08-03|website=TeachersBadi}}</ref> == పరిపాలన == సిద్ధిపేట డివిజనులోని మండలాలు:<ref>{{Cite web|title=సిద్దిపేట జిల్లా|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Siddipet.pdf|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211224165002/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Siddipet.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2022-08-03|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:సిద్దిపేట జిల్లా]] [[వర్గం:సిద్ధిపేట జిల్లా రెవెన్యూ డివిజన్లు]] l2it9u5x2lfjzxoerem2ms6tok3wmm5 3614859 3614857 2022-08-03T20:00:24Z Pranayraj1985 29393 /* పరిపాలన */ wikitext text/x-wiki {{infobox settlement | name = సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను<br /> | image_skyline = | image_alt = | image_caption = | subdivision_type = [[దేశం]] | subdivision_name = [[భారతదేశం]] | subdivision_type1 = [[రాష్ట్రం]] | subdivision_name1 = [[తెలంగాణ]] | subdivision_type2 = [[జిల్లా]] | subdivision_name2 = [[సిద్ధిపేట జిల్లా|సిద్ధిపేట]] }} '''సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సిద్ధిపేట జిల్లా|సిద్ధిపేట జిల్లా]]లోని ఒక [[పరిపాలనా విభాగం]]. సిద్ధిపేట జిల్లాలోవున్న మూడు [[తెలంగాణ రెవెన్యూ డివిజన్లు జాబితా|రెవెన్యూ డివిజన్లలో]] ఇది ఒకటి. ఈ డివిజను పరిపాలనలో [[మండలం|10 మండలాలు]] ఉన్నాయి.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 224 Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> ఈ డివిజను ప్రధాన కార్యాలయం [[సిద్ధిపేట]] పట్టణంలో ఉంది. 2016, అక్టోబరు 11న రాష్ట్రంలోని జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణ ఆధారంగా రెవెన్యూ డివిజను పరిధి సవరించబడింది.<ref>{{Cite web|title=District Census Handbook - Krishna|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/2810_PART_B_DCHB_KHAMMAM.pdf|access-date=2022-08-03|website=Census of India|pages=14–17|format=PDF}}</ref> ఈ రెవిన్యూ డివిజను [[సిద్ధిపేట లోకసభ నియోజకవర్గం]]లోని [[సిద్దిపేట శాసనసభ నియోజకవర్గం|సిద్ధిపేట శాసనసభ నియోజకవర్గం]] పరిధిలో భాగంగా ఉంది. == వివరాలు == ఐఏఎస్ క్యాడర్‌లో సబ్ కలెక్టర్ లేదా డిప్యూటి కలెక్టర్ హోదాలో ఉన్న రెవెన్యూ డివిజనల్ అధికారి ఈ రెవెన్యూ విభాగానికి ఆఫీసర్ గా ఉంటాడు. తహశీల్దార్ కేడర్‌లోని అడ్మినిస్ట్రేటివ్ ఆఫీసర్ పరిపాలనలో సహాయం చేస్తాడు. కలెక్టరేట్‌, మండల రెవెన్యూ విభాగాల మధ్య అనుసంధానంగా ఈ డివిజను పరిపాలనా వ్యవహారాలలో పనిచేస్తుంటుంది.<ref>{{Cite web|title=Subdivision & Blocks {{!}} GOVERNMENT OF TELANGANA, SIDDIPET DISTRICT {{!}} India|url=https://siddipet.telangana.gov.in/subdivision-blocks/|archive-url=https://web.archive.org/web/20210226220149/https://siddipet.telangana.gov.in/subdivision-blocks/|archive-date=2021-02-26|access-date=2022-08-03|website=siddipet.telangana.gov.in}}</ref><ref>{{Cite web|last=Vemula|first=Prakash|date=2022-03-15|title=List of Revenue Divisions, Mandals in Siddipet District|url=https://teachersbadi.in/list-of-new-revenue-divisions-mandals-siddipet-district-telangana-state/|archive-url=https://web.archive.org/web/20200925032423/https://teachersbadi.in/list-of-new-revenue-divisions-mandals-siddipet-district-telangana-state/|archive-date=2020-09-25|access-date=2022-08-03|website=TeachersBadi}}</ref> == పరిపాలన == సిద్ధిపేట డివిజనులోని మండలాలు:<ref>{{Cite web|title=సిద్దిపేట జిల్లా|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Siddipet.pdf|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211224165002/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Siddipet.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2022-08-03|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ}}</ref> {| class="wikitable" ! క్ర.సం ! '''సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను''' ! మండలంలోని రెవెన్యూ గ్రామాల సంఖ్య |- | 1 | [[సిద్దిపేట పట్టణ మండలం]] | |- | | [[సిద్దిపేట గ్రామీణ మండలం]] | |- | | [[నంగునూరు మండలం]] | |- | | [[చిన్న కోడూరు మండలం (సిద్దిపేట జిల్లా)|చిన్నకోడూర్ మండలం]] | |- | | [[తొగుట మండలం]] | |- | | [[దౌలతాబాద్ మండలం (సిద్ధిపేట)|దౌలతాబాద్ మండలం]] | |- | | [[మిరుదొడ్డి మండలం]] | |- | | [[దుబ్బాక మండలం]] | |- | | [[చేర్యాల మండలం]] | |- | | [[కొమురవెల్లి మండలం (సిద్దిపేట జిల్లా)|కొమురవెల్లి మంండలం]] | |} == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:సిద్దిపేట జిల్లా]] [[వర్గం:సిద్ధిపేట జిల్లా రెవెన్యూ డివిజన్లు]] 4kv0nbe0uxsdmjcujdsjyhqpxg3xco5 3614860 3614859 2022-08-03T20:00:58Z Pranayraj1985 29393 /* పరిపాలన */ wikitext text/x-wiki {{infobox settlement | name = సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను<br /> | image_skyline = | image_alt = | image_caption = | subdivision_type = [[దేశం]] | subdivision_name = [[భారతదేశం]] | subdivision_type1 = [[రాష్ట్రం]] | subdivision_name1 = [[తెలంగాణ]] | subdivision_type2 = [[జిల్లా]] | subdivision_name2 = [[సిద్ధిపేట జిల్లా|సిద్ధిపేట]] }} '''సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సిద్ధిపేట జిల్లా|సిద్ధిపేట జిల్లా]]లోని ఒక [[పరిపాలనా విభాగం]]. సిద్ధిపేట జిల్లాలోవున్న మూడు [[తెలంగాణ రెవెన్యూ డివిజన్లు జాబితా|రెవెన్యూ డివిజన్లలో]] ఇది ఒకటి. ఈ డివిజను పరిపాలనలో [[మండలం|10 మండలాలు]] ఉన్నాయి.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 224 Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> ఈ డివిజను ప్రధాన కార్యాలయం [[సిద్ధిపేట]] పట్టణంలో ఉంది. 2016, అక్టోబరు 11న రాష్ట్రంలోని జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణ ఆధారంగా రెవెన్యూ డివిజను పరిధి సవరించబడింది.<ref>{{Cite web|title=District Census Handbook - Krishna|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/2810_PART_B_DCHB_KHAMMAM.pdf|access-date=2022-08-03|website=Census of India|pages=14–17|format=PDF}}</ref> ఈ రెవిన్యూ డివిజను [[సిద్ధిపేట లోకసభ నియోజకవర్గం]]లోని [[సిద్దిపేట శాసనసభ నియోజకవర్గం|సిద్ధిపేట శాసనసభ నియోజకవర్గం]] పరిధిలో భాగంగా ఉంది. == వివరాలు == ఐఏఎస్ క్యాడర్‌లో సబ్ కలెక్టర్ లేదా డిప్యూటి కలెక్టర్ హోదాలో ఉన్న రెవెన్యూ డివిజనల్ అధికారి ఈ రెవెన్యూ విభాగానికి ఆఫీసర్ గా ఉంటాడు. తహశీల్దార్ కేడర్‌లోని అడ్మినిస్ట్రేటివ్ ఆఫీసర్ పరిపాలనలో సహాయం చేస్తాడు. కలెక్టరేట్‌, మండల రెవెన్యూ విభాగాల మధ్య అనుసంధానంగా ఈ డివిజను పరిపాలనా వ్యవహారాలలో పనిచేస్తుంటుంది.<ref>{{Cite web|title=Subdivision & Blocks {{!}} GOVERNMENT OF TELANGANA, SIDDIPET DISTRICT {{!}} India|url=https://siddipet.telangana.gov.in/subdivision-blocks/|archive-url=https://web.archive.org/web/20210226220149/https://siddipet.telangana.gov.in/subdivision-blocks/|archive-date=2021-02-26|access-date=2022-08-03|website=siddipet.telangana.gov.in}}</ref><ref>{{Cite web|last=Vemula|first=Prakash|date=2022-03-15|title=List of Revenue Divisions, Mandals in Siddipet District|url=https://teachersbadi.in/list-of-new-revenue-divisions-mandals-siddipet-district-telangana-state/|archive-url=https://web.archive.org/web/20200925032423/https://teachersbadi.in/list-of-new-revenue-divisions-mandals-siddipet-district-telangana-state/|archive-date=2020-09-25|access-date=2022-08-03|website=TeachersBadi}}</ref> == పరిపాలన == సిద్ధిపేట డివిజనులోని మండలాలు:<ref>{{Cite web|title=సిద్దిపేట జిల్లా|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Siddipet.pdf|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211224165002/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Siddipet.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2022-08-03|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ}}</ref> {| class="wikitable" ! క్ర.సం ! '''సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను''' ! మండలంలోని రెవెన్యూ గ్రామాల సంఖ్య |- | 1 | [[సిద్దిపేట పట్టణ మండలం]] | |- |2 | [[సిద్దిపేట గ్రామీణ మండలం]] | |- |3 | [[నంగునూరు మండలం]] | |- |4 | [[చిన్న కోడూరు మండలం (సిద్దిపేట జిల్లా)|చిన్నకోడూర్ మండలం]] | |- |5 | [[తొగుట మండలం]] | |- |6 | [[దౌలతాబాద్ మండలం (సిద్ధిపేట)|దౌలతాబాద్ మండలం]] | |- |7 | [[మిరుదొడ్డి మండలం]] | |- |8 | [[దుబ్బాక మండలం]] | |- |9 | [[చేర్యాల మండలం]] | |- |10 | [[కొమురవెల్లి మండలం (సిద్దిపేట జిల్లా)|కొమురవెల్లి మంండలం]] | |} == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:సిద్దిపేట జిల్లా]] [[వర్గం:సిద్ధిపేట జిల్లా రెవెన్యూ డివిజన్లు]] cnm6cymflalvze7o9yp3q9co4pijly6 3614861 3614860 2022-08-03T20:02:28Z Pranayraj1985 29393 /* పరిపాలన */ wikitext text/x-wiki {{infobox settlement | name = సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను<br /> | image_skyline = | image_alt = | image_caption = | subdivision_type = [[దేశం]] | subdivision_name = [[భారతదేశం]] | subdivision_type1 = [[రాష్ట్రం]] | subdivision_name1 = [[తెలంగాణ]] | subdivision_type2 = [[జిల్లా]] | subdivision_name2 = [[సిద్ధిపేట జిల్లా|సిద్ధిపేట]] }} '''సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సిద్ధిపేట జిల్లా|సిద్ధిపేట జిల్లా]]లోని ఒక [[పరిపాలనా విభాగం]]. సిద్ధిపేట జిల్లాలోవున్న మూడు [[తెలంగాణ రెవెన్యూ డివిజన్లు జాబితా|రెవెన్యూ డివిజన్లలో]] ఇది ఒకటి. ఈ డివిజను పరిపాలనలో [[మండలం|10 మండలాలు]] ఉన్నాయి.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 224 Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> ఈ డివిజను ప్రధాన కార్యాలయం [[సిద్ధిపేట]] పట్టణంలో ఉంది. 2016, అక్టోబరు 11న రాష్ట్రంలోని జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణ ఆధారంగా రెవెన్యూ డివిజను పరిధి సవరించబడింది.<ref>{{Cite web|title=District Census Handbook - Krishna|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/2810_PART_B_DCHB_KHAMMAM.pdf|access-date=2022-08-03|website=Census of India|pages=14–17|format=PDF}}</ref> ఈ రెవిన్యూ డివిజను [[సిద్ధిపేట లోకసభ నియోజకవర్గం]]లోని [[సిద్దిపేట శాసనసభ నియోజకవర్గం|సిద్ధిపేట శాసనసభ నియోజకవర్గం]] పరిధిలో భాగంగా ఉంది. == వివరాలు == ఐఏఎస్ క్యాడర్‌లో సబ్ కలెక్టర్ లేదా డిప్యూటి కలెక్టర్ హోదాలో ఉన్న రెవెన్యూ డివిజనల్ అధికారి ఈ రెవెన్యూ విభాగానికి ఆఫీసర్ గా ఉంటాడు. తహశీల్దార్ కేడర్‌లోని అడ్మినిస్ట్రేటివ్ ఆఫీసర్ పరిపాలనలో సహాయం చేస్తాడు. కలెక్టరేట్‌, మండల రెవెన్యూ విభాగాల మధ్య అనుసంధానంగా ఈ డివిజను పరిపాలనా వ్యవహారాలలో పనిచేస్తుంటుంది.<ref>{{Cite web|title=Subdivision & Blocks {{!}} GOVERNMENT OF TELANGANA, SIDDIPET DISTRICT {{!}} India|url=https://siddipet.telangana.gov.in/subdivision-blocks/|archive-url=https://web.archive.org/web/20210226220149/https://siddipet.telangana.gov.in/subdivision-blocks/|archive-date=2021-02-26|access-date=2022-08-03|website=siddipet.telangana.gov.in}}</ref><ref>{{Cite web|last=Vemula|first=Prakash|date=2022-03-15|title=List of Revenue Divisions, Mandals in Siddipet District|url=https://teachersbadi.in/list-of-new-revenue-divisions-mandals-siddipet-district-telangana-state/|archive-url=https://web.archive.org/web/20200925032423/https://teachersbadi.in/list-of-new-revenue-divisions-mandals-siddipet-district-telangana-state/|archive-date=2020-09-25|access-date=2022-08-03|website=TeachersBadi}}</ref> == పరిపాలన == సిద్ధిపేట డివిజనులోని మండలాలు:<ref>{{Cite web|title=సిద్దిపేట జిల్లా|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Siddipet.pdf|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211224165002/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Siddipet.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2022-08-03|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ}}</ref> {| class="wikitable" ! క్ర.సం ! '''సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను''' ! మండలంలోని రెవెన్యూ గ్రామాల సంఖ్య |- | 1 | [[సిద్దిపేట పట్టణ మండలం]] |12 రెవెన్యూ గ్రామాలు |- |2 | [[సిద్దిపేట గ్రామీణ మండలం]] |12 రెవెన్యూ గ్రామాలు |- |3 | [[నంగునూరు మండలం]] |19 రెవెన్యూ గ్రామాలు |- |4 | [[చిన్న కోడూరు మండలం (సిద్దిపేట జిల్లా)|చిన్నకోడూర్ మండలం]] |20 రెవెన్యూ గ్రామాలు |- |5 | [[తొగుట మండలం]] | |- |6 | [[దౌలతాబాద్ మండలం (సిద్ధిపేట)|దౌలతాబాద్ మండలం]] | |- |7 | [[మిరుదొడ్డి మండలం]] | |- |8 | [[దుబ్బాక మండలం]] | |- |9 | [[చేర్యాల మండలం]] | |- |10 | [[కొమురవెల్లి మండలం (సిద్దిపేట జిల్లా)|కొమురవెల్లి మంండలం]] | |} == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:సిద్దిపేట జిల్లా]] [[వర్గం:సిద్ధిపేట జిల్లా రెవెన్యూ డివిజన్లు]] bch8m6k015ejejmy8s4q0eu36wqd7m0 3614863 3614861 2022-08-03T20:04:33Z Pranayraj1985 29393 /* పరిపాలన */ wikitext text/x-wiki {{infobox settlement | name = సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను<br /> | image_skyline = | image_alt = | image_caption = | subdivision_type = [[దేశం]] | subdivision_name = [[భారతదేశం]] | subdivision_type1 = [[రాష్ట్రం]] | subdivision_name1 = [[తెలంగాణ]] | subdivision_type2 = [[జిల్లా]] | subdivision_name2 = [[సిద్ధిపేట జిల్లా|సిద్ధిపేట]] }} '''సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[సిద్ధిపేట జిల్లా|సిద్ధిపేట జిల్లా]]లోని ఒక [[పరిపాలనా విభాగం]]. సిద్ధిపేట జిల్లాలోవున్న మూడు [[తెలంగాణ రెవెన్యూ డివిజన్లు జాబితా|రెవెన్యూ డివిజన్లలో]] ఇది ఒకటి. ఈ డివిజను పరిపాలనలో [[మండలం|10 మండలాలు]] ఉన్నాయి.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 224 Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> ఈ డివిజను ప్రధాన కార్యాలయం [[సిద్ధిపేట]] పట్టణంలో ఉంది. 2016, అక్టోబరు 11న రాష్ట్రంలోని జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణ ఆధారంగా రెవెన్యూ డివిజను పరిధి సవరించబడింది.<ref>{{Cite web|title=District Census Handbook - Krishna|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/2810_PART_B_DCHB_KHAMMAM.pdf|access-date=2022-08-03|website=Census of India|pages=14–17|format=PDF}}</ref> ఈ రెవిన్యూ డివిజను [[సిద్ధిపేట లోకసభ నియోజకవర్గం]]లోని [[సిద్దిపేట శాసనసభ నియోజకవర్గం|సిద్ధిపేట శాసనసభ నియోజకవర్గం]] పరిధిలో భాగంగా ఉంది. == వివరాలు == ఐఏఎస్ క్యాడర్‌లో సబ్ కలెక్టర్ లేదా డిప్యూటి కలెక్టర్ హోదాలో ఉన్న రెవెన్యూ డివిజనల్ అధికారి ఈ రెవెన్యూ విభాగానికి ఆఫీసర్ గా ఉంటాడు. తహశీల్దార్ కేడర్‌లోని అడ్మినిస్ట్రేటివ్ ఆఫీసర్ పరిపాలనలో సహాయం చేస్తాడు. కలెక్టరేట్‌, మండల రెవెన్యూ విభాగాల మధ్య అనుసంధానంగా ఈ డివిజను పరిపాలనా వ్యవహారాలలో పనిచేస్తుంటుంది.<ref>{{Cite web|title=Subdivision & Blocks {{!}} GOVERNMENT OF TELANGANA, SIDDIPET DISTRICT {{!}} India|url=https://siddipet.telangana.gov.in/subdivision-blocks/|archive-url=https://web.archive.org/web/20210226220149/https://siddipet.telangana.gov.in/subdivision-blocks/|archive-date=2021-02-26|access-date=2022-08-03|website=siddipet.telangana.gov.in}}</ref><ref>{{Cite web|last=Vemula|first=Prakash|date=2022-03-15|title=List of Revenue Divisions, Mandals in Siddipet District|url=https://teachersbadi.in/list-of-new-revenue-divisions-mandals-siddipet-district-telangana-state/|archive-url=https://web.archive.org/web/20200925032423/https://teachersbadi.in/list-of-new-revenue-divisions-mandals-siddipet-district-telangana-state/|archive-date=2020-09-25|access-date=2022-08-03|website=TeachersBadi}}</ref> == పరిపాలన == సిద్ధిపేట డివిజనులోని మండలాలు:<ref>{{Cite web|title=సిద్దిపేట జిల్లా|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Siddipet.pdf|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211224165002/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Siddipet.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2022-08-03|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ}}</ref> {| class="wikitable" ! క్ర.సం ! '''సిద్ధిపేట రెవెన్యూ డివిజను''' ! మండలంలోని రెవెన్యూ గ్రామాల సంఖ్య |- | 1 | [[సిద్దిపేట పట్టణ మండలం]] |12 రెవెన్యూ గ్రామాలు |- |2 | [[సిద్దిపేట గ్రామీణ మండలం]] |12 రెవెన్యూ గ్రామాలు |- |3 | [[నంగునూరు మండలం]] |19 రెవెన్యూ గ్రామాలు |- |4 | [[చిన్న కోడూరు మండలం (సిద్దిపేట జిల్లా)|చిన్నకోడూర్ మండలం]] |20 రెవెన్యూ గ్రామాలు |- |5 | [[తొగుట మండలం]] |16 రెవెన్యూ గ్రామాలు |- |6 | [[దౌలతాబాద్ మండలం (సిద్ధిపేట)|దౌలతాబాద్ మండలం]] |20 రెవెన్యూ గ్రామాలు (2 నిర్జన గ్రామాలు) |- |7 | [[మిరుదొడ్డి మండలం]] |17 రెవెన్యూ గ్రామాలు |- |8 | [[దుబ్బాక మండలం]] |26 రెవెన్యూ గ్రామాలు (1 నిర్జన గ్రామం) |- |9 | [[చేర్యాల మండలం]] |14 రెవెన్యూ గ్రామాలు |- |10 | [[కొమురవెల్లి మండలం (సిద్దిపేట జిల్లా)|కొమురవెల్లి మంండలం]] |9 రెవెన్యూ గ్రామాలు |} == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:సిద్దిపేట జిల్లా]] [[వర్గం:సిద్ధిపేట జిల్లా రెవెన్యూ డివిజన్లు]] bf1dp4j2fq8grweclnbdgo9dehf0o9v 6 355077 3614865 2022-08-04T00:38:30Z స్వరలాసిక 13980 {{Non-free use rationale poster | Article = కొత్త కాపురం | Use = Infobox | Media = సినిమా <!-- ADDITIONAL INFORMATION --> | Name = | Distributor = | Publisher = | Graphic Artist = | Type = | Website = | Owner = | Commentary = <!--OVERRIDE FIELDS --> | Description = ఇది కొత్త కాపురం అనే సినిమాకు సంబంధించిన పోస్టర్ | Source = https://indiancine.ma/documents/CYQ/1... wikitext text/x-wiki == సారాంశం == {{Non-free use rationale poster | Article = కొత్త కాపురం | Use = Infobox | Media = సినిమా <!-- ADDITIONAL INFORMATION --> | Name = | Distributor = | Publisher = | Graphic Artist = | Type = | Website = | Owner = | Commentary = <!--OVERRIDE FIELDS --> | Description = ఇది కొత్త కాపురం అనే సినిమాకు సంబంధించిన పోస్టర్ | Source = https://indiancine.ma/documents/CYQ/1 | Portion = పూర్తి భాగం | Low resolution = అవును | Purpose = Infobox | Replaceability = మార్చవచ్చు. | Other information = }} == లైసెన్సింగ్ == {{సినిమా పోస్టరు}} rpbcj2o9c0w8u72r29b68poj9dp12w4 6 355078 3614867 2022-08-04T00:56:38Z స్వరలాసిక 13980 {{Non-free use rationale poster | Article = మా ఊరి గంగ | Use = Infobox | Media = సినిమా <!-- ADDITIONAL INFORMATION --> | Name = | Distributor = | Publisher = | Graphic Artist = | Type = | Website = | Owner = | Commentary = <!--OVERRIDE FIELDS --> | Description = ఇది మా ఊరి గంగ అనే సినిమాకు సంబంధించిన పోస్టర్ | Source = https://indiancine.ma/documents/CZV/1 | Po... wikitext text/x-wiki == సారాంశం == {{Non-free use rationale poster | Article = మా ఊరి గంగ | Use = Infobox | Media = సినిమా <!-- ADDITIONAL INFORMATION --> | Name = | Distributor = | Publisher = | Graphic Artist = | Type = | Website = | Owner = | Commentary = <!--OVERRIDE FIELDS --> | Description = ఇది మా ఊరి గంగ అనే సినిమాకు సంబంధించిన పోస్టర్ | Source = https://indiancine.ma/documents/CZV/1 | Portion = పూర్తి భాగం | Low resolution = అవును | Purpose = Infobox | Replaceability = మార్చవచ్చు. | Other information = }} == లైసెన్సింగ్ == {{సినిమా పోస్టరు}} mka5lz01ee901i1jtcuwb7ec6yr9468 6 355079 3614870 2022-08-04T01:07:16Z స్వరలాసిక 13980 {{Non-free use rationale poster | Article = మొగుడా- పెళ్ళామా | Use = Infobox | Media = సినిమా <!-- ADDITIONAL INFORMATION --> | Name = | Distributor = | Publisher = | Graphic Artist = | Type = | Website = | Owner = | Commentary = <!--OVERRIDE FIELDS --> | Description = ఇది మొగుడా- పెళ్ళామా అనే సినిమాకు సంబంధించిన పోస్టర్ | Source = https://indiancine.ma/document... wikitext text/x-wiki == సారాంశం == {{Non-free use rationale poster | Article = మొగుడా- పెళ్ళామా | Use = Infobox | Media = సినిమా <!-- ADDITIONAL INFORMATION --> | Name = | Distributor = | Publisher = | Graphic Artist = | Type = | Website = | Owner = | Commentary = <!--OVERRIDE FIELDS --> | Description = ఇది మొగుడా- పెళ్ళామా అనే సినిమాకు సంబంధించిన పోస్టర్ | Source = https://indiancine.ma/documents/DCO/1 | Portion = పూర్తి భాగం | Low resolution = అవును | Purpose = Infobox | Replaceability = మార్చవచ్చు. | Other information = }} == లైసెన్సింగ్ == {{సినిమా పోస్టరు}} 2lw4msuplykoe2wxbyvx4l3s53uowhh 6 355080 3614873 2022-08-04T01:14:56Z స్వరలాసిక 13980 {{Non-free use rationale poster | Article = నాకూ స్వతంత్రం వచ్చింది | Use = Infobox | Media = సినిమా <!-- ADDITIONAL INFORMATION --> | Name = | Distributor = | Publisher = | Graphic Artist = | Type = | Website = | Owner = | Commentary = <!--OVERRIDE FIELDS --> | Description = ఇది నాకూ స్వతంత్రం వచ్చింది అనే సినిమాకు సంబంధించిన పోస్టర్ | Source = https://indianci... wikitext text/x-wiki == సారాంశం == {{Non-free use rationale poster | Article = నాకూ స్వతంత్రం వచ్చింది | Use = Infobox | Media = సినిమా <!-- ADDITIONAL INFORMATION --> | Name = | Distributor = | Publisher = | Graphic Artist = | Type = | Website = | Owner = | Commentary = <!--OVERRIDE FIELDS --> | Description = ఇది నాకూ స్వతంత్రం వచ్చింది అనే సినిమాకు సంబంధించిన పోస్టర్ | Source = https://indiancine.ma/documents/DDR/12 | Portion = పూర్తి భాగం | Low resolution = అవును | Purpose = Infobox | Replaceability = మార్చవచ్చు. | Other information = }} == లైసెన్సింగ్ == {{సినిమా పోస్టరు}} c2ew40xthy6mxef6qs9iq1k3ks30d1j 3 355081 3614875 2022-08-04T01:45:09Z Nrgullapalli 11739 వికీపీడియాకు స్వాగతం! ([[WP:TW|TW]]) wikitext text/x-wiki ==స్వాగతం== <!--{{Subst:Welcome}}~~~~ --> <div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: Orange;"> <div class="center"><span style="font-size:large; color:black;">UTF48 గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[Wikipedia:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|<span style="color:white;">స్వాగతం!</span>]]! [[దస్త్రం:Wikipedia-logo.png|40px]]</span></div></div> UTF48 గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|స్వాగతం!]] వికీపీడియాలో సభ్యులైనందుకు అభినందనలు. {{#if:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}|<div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: light grey;"> వికీపీడియాలో దిద్దుబాట్లు ఎలా చెయ్యాలో మీకు వివరించేందుకు, మీ సందేహాలను తీర్చేందుకూ [[వాడుకరి:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}]] గారిని ప్రత్యేకంగా మీకోసం గురువుగా కేటాయించారు. ఏ సంకోచమూ లేకుండా వారిని మీ సందేహాలు అడగవచ్చు. మీకు [[ప్రత్యేక:Homepage|ప్రత్యేకంగా ఒక హోంపేజీ]] కూడా ఉంది చూడండి. అక్కడ మీకవసరమైన ఏ సహాయమైనా చేసేందుకు {{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}} గారు సిద్ధంగా ఉన్నారు. వారిని [[ప్రత్యేక:Homepage|పలకరించండి]].</div>|}} * తెలుగు వికీపీడియా పరిచయానికి [[సహాయం:పరిచయం|అంచెలంచెల(step by step) పారస్పరిక (interactive)బోధన]], [[:s:వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట|వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట (2014 ఈ-పుస్తకం)]] చూడండి. తెలుగు వ్యాసరచన గురించి [[విషయ వ్యక్తీకరణ]], కంప్యూటర్ లో తెలుగు టైపు చెయ్యడం గురించి [[వికీపీడియా:టైపింగు సహాయం|టైపింగు సహాయం]], [[కీ బోర్డు]] వ్యాసాలు ఉపయోగపడతాయి. * "మరియు" అనే పదం తెలుగుకు సహజమైన వాడుక కాదు. ప్రామాణిక ప్రచురణల్లో దాన్ని వాడరు. వికీపీడియాలో కూడా దాన్ని వాడరాదు. మరింత సమాచారం కోసం [[వికీపీడియా:శైలి/భాష]] చూడండి. * వికీపీడియాలో ప్రతీ పేజీకి అనుబంధంగా ఒక చర్చ పేజీ ఉంటుంది. వ్యాస విషయానికి సంబంధించిన చర్చ, సంబంధిత చర్చ పేజీలో చెయ్యాలి. మీ వాడుకరి పేజీకి కూడా అనుబంధంగా చర్చ పేజీ ఉంది. ఆ పేజీలోనే ఈ స్వాగత సందేశం పెట్టాను, గమనించారా? * చర్చ పేజీల్లో ఏమైనా రాసినపుడు దాని పక్కన సంతకం పెట్టాలి. నాలుగు టిల్డెలతో (టిల్డె అంటే - కీబోర్డులో "1" అంకె మీటకు ఎడమ పక్కన ఉన్న మీట. షిఫ్ట్ కీతో కలిపి దాన్ని నొక్కాలి.) <nowiki>~~~~</nowiki> ఇలా రాస్తే మీ పేరు, తేదీ, టైము ముద్రితమౌతాయి - అదే సంతకం! దిద్దుబాటు పెట్టె (వికీలో ఎక్కడైనా సరే.., రాసేది, ఇప్పుడు నేను ఇదంతా రాసినదీ దిద్దుబాటు పెట్టెలోనే) పైభాగం లోని ([[File:OOUI JS signature icon LTR.png|20px]]) బొమ్మపై నొక్కినా సంతకం చేరుతుంది. (సంతకం, చర్చ పేజీల్లో మాత్రమే చెయ్యాలి. వ్యాస పేజీలలో చెయ్యరాదు.) చర్చ పేజీలను [[వికీపీడియా:చర్చ పేజీలను ఉపయోగించడం ఎలా|ఎలా ఉపయోగించుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. * వికీపీడియాలో విజ్ఞాన సర్వస్వం పేజీలే కాకుండా వాటికి ఉపయోగపడే అనేక ఇతర పేజీలు కూడా ఉంటాయి. ఇవన్నీ వేరువేరు [[వికీపీడియా:పేరుబరి|పేరుబరుల్లో]] ఉంటాయి. ఈ పేజీల పేర్లకు ముందు ఆ పేరుబరి పేరు వస్తుంది - "వికీపీడియా:" "వాడుకరి:" "మూస:" "వర్గం:" -ఇలాగ (విజ్ఞాన సర్వస పేజీలకు ముందు ఇలాంటిదేమీ ఉండదు.). ఈ పేజీలకు కూడా అనుంబంధంగా చర్చ పేజీలుంటాయి. * వికీ గురించి, వికీపద్ధతుల గురించీ, వికీలో పనిచెయ్యడం గురించీ [[సహాయం:పరిచయం|తెలుసుకోండి]], ఇతరులకు చెప్పండి. * వికీపీడియాలో సవరణలు చెయ్యాలంటే కొత్తవారికి "విజువల్ ఎడిటరు" తేలిగ్గా, చాలా సౌకర్యంగా ఉంటుంది. దాన్ని మీ డిఫాల్టు ఎడిటరుగా ఎంచుకోండి. [[సహాయం:విజువల్ ఎడిటరును ఎంచుకోవడం|ఎలా ఎంచుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. ---- ఇకపోతే.. * ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణాల్లోని దాదాపుగా ప్రతీ ఊరికీ, మండలానికీ, జిల్లాకీ, పట్టణానికీ, నగరానికీ వికీలో పేజీ ఉంది. మీ ఊరి పేజీ చూడండి. అందులో సవరణలు ఏమైనా అవసరమనుకుంటే చేసెయ్యండి. వెనకాడకండి. * ప్రతీ తెలుగు సినిమాకీ ఒక పేజీ పెట్టాలనేది సంకల్పం. అందులో మీరూ పాలుపంచుకోవచ్చు. * [[మానవ పరిణామం]], [[మాయాబజార్]], [[ఇస్రో]], [[ఘట్టమనేని కృష్ణ| కృష్ణ (సినిమా నటుడు)]], [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ]], [[మహా ఘాత పరికల్పన|చంద్రుడెలా పుట్టాడు]], [[తిరుమల ప్రసాదం]], [[హిరోషిమా, నాగసాకిలపై అణ్వస్త్ర దాడులు]], [[కొండారెడ్డి బురుజు]],..ఇలాంటి వేలాది వ్యాసాలు ఉన్నవి. రండి. విజ్ఞాన సర్వస్వ ప్రపంచంలో విహరించండి. ఇక్కడ రాయండి. తప్పులను సరిదిద్దండి. ఒప్పులకు మెరుగులు పెట్టండి. ------ * తెలుగు వికీ సభ్యులు అభిప్రాయాలు పంచుకొనే [http://groups.google.com/group/teluguwiki తెవికీ గూగుల్ గుంపు]లో చేరండి. ఫేస్బుక్ వాడేవారైతే [https://www.facebook.com/groups/560945180622204/ తెలుగు వికీపీడియా సముదాయ పేజీ] ఇష్టపడండి. * ఈ సైటు గురించి [[వికీపీడియా:అభిప్రాయాలు|అభిప్రాయాలు]] తెలపండి. * వికీపీడియాను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మీకేమయినా సందేహాలు వస్తే [http://te.wikipedia.org/w/index.php?title={{TALKPAGENAMEE}}&action=edit&section=new&preload=template:helpme-preload&preloadtitle=సందేహం ఇక్కడ] నొక్కి, మీ సందేహాన్ని అడగండి. వీలయినంత త్వరగా వికీ విధివిధానాలు తెలిసిన సభ్యులు మీ సందేహాన్ని నివృత్తి చేస్తారు. తెలుగు వికీపీడియాలో మళ్ళీ మళ్ళీ కలుద్దాం. [[బొమ్మ:Smile icon.png|25px]] &nbsp;<!-- Template:Welcome--> [[వాడుకరి:Nrgullapalli|Nrgullapalli]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nrgullapalli|చర్చ]]) 01:45, 4 ఆగస్టు 2022 (UTC) g1dp9ho6v5ujo67dtr8c56cogz2zx8x 3 355082 3614876 2022-08-04T01:45:44Z Nrgullapalli 11739 వికీపీడియాకు స్వాగతం! ([[WP:TW|TW]]) wikitext text/x-wiki ==స్వాగతం== <!--{{Subst:Welcome}}~~~~ --> <div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: Orange;"> <div class="center"><span style="font-size:large; color:black;">Tukaramch గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[Wikipedia:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|<span style="color:white;">స్వాగతం!</span>]]! [[దస్త్రం:Wikipedia-logo.png|40px]]</span></div></div> Tukaramch గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|స్వాగతం!]] వికీపీడియాలో సభ్యులైనందుకు అభినందనలు. {{#if:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}|<div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: light grey;"> వికీపీడియాలో దిద్దుబాట్లు ఎలా చెయ్యాలో మీకు వివరించేందుకు, మీ సందేహాలను తీర్చేందుకూ [[వాడుకరి:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}]] గారిని ప్రత్యేకంగా మీకోసం గురువుగా కేటాయించారు. ఏ సంకోచమూ లేకుండా వారిని మీ సందేహాలు అడగవచ్చు. మీకు [[ప్రత్యేక:Homepage|ప్రత్యేకంగా ఒక హోంపేజీ]] కూడా ఉంది చూడండి. అక్కడ మీకవసరమైన ఏ సహాయమైనా చేసేందుకు {{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}} గారు సిద్ధంగా ఉన్నారు. వారిని [[ప్రత్యేక:Homepage|పలకరించండి]].</div>|}} * తెలుగు వికీపీడియా పరిచయానికి [[సహాయం:పరిచయం|అంచెలంచెల(step by step) పారస్పరిక (interactive)బోధన]], [[:s:వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట|వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట (2014 ఈ-పుస్తకం)]] చూడండి. తెలుగు వ్యాసరచన గురించి [[విషయ వ్యక్తీకరణ]], కంప్యూటర్ లో తెలుగు టైపు చెయ్యడం గురించి [[వికీపీడియా:టైపింగు సహాయం|టైపింగు సహాయం]], [[కీ బోర్డు]] వ్యాసాలు ఉపయోగపడతాయి. * "మరియు" అనే పదం తెలుగుకు సహజమైన వాడుక కాదు. ప్రామాణిక ప్రచురణల్లో దాన్ని వాడరు. వికీపీడియాలో కూడా దాన్ని వాడరాదు. మరింత సమాచారం కోసం [[వికీపీడియా:శైలి/భాష]] చూడండి. * వికీపీడియాలో ప్రతీ పేజీకి అనుబంధంగా ఒక చర్చ పేజీ ఉంటుంది. వ్యాస విషయానికి సంబంధించిన చర్చ, సంబంధిత చర్చ పేజీలో చెయ్యాలి. మీ వాడుకరి పేజీకి కూడా అనుబంధంగా చర్చ పేజీ ఉంది. ఆ పేజీలోనే ఈ స్వాగత సందేశం పెట్టాను, గమనించారా? * చర్చ పేజీల్లో ఏమైనా రాసినపుడు దాని పక్కన సంతకం పెట్టాలి. నాలుగు టిల్డెలతో (టిల్డె అంటే - కీబోర్డులో "1" అంకె మీటకు ఎడమ పక్కన ఉన్న మీట. షిఫ్ట్ కీతో కలిపి దాన్ని నొక్కాలి.) <nowiki>~~~~</nowiki> ఇలా రాస్తే మీ పేరు, తేదీ, టైము ముద్రితమౌతాయి - అదే సంతకం! దిద్దుబాటు పెట్టె (వికీలో ఎక్కడైనా సరే.., రాసేది, ఇప్పుడు నేను ఇదంతా రాసినదీ దిద్దుబాటు పెట్టెలోనే) పైభాగం లోని ([[File:OOUI JS signature icon LTR.png|20px]]) బొమ్మపై నొక్కినా సంతకం చేరుతుంది. (సంతకం, చర్చ పేజీల్లో మాత్రమే చెయ్యాలి. వ్యాస పేజీలలో చెయ్యరాదు.) చర్చ పేజీలను [[వికీపీడియా:చర్చ పేజీలను ఉపయోగించడం ఎలా|ఎలా ఉపయోగించుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. * వికీపీడియాలో విజ్ఞాన సర్వస్వం పేజీలే కాకుండా వాటికి ఉపయోగపడే అనేక ఇతర పేజీలు కూడా ఉంటాయి. ఇవన్నీ వేరువేరు [[వికీపీడియా:పేరుబరి|పేరుబరుల్లో]] ఉంటాయి. ఈ పేజీల పేర్లకు ముందు ఆ పేరుబరి పేరు వస్తుంది - "వికీపీడియా:" "వాడుకరి:" "మూస:" "వర్గం:" -ఇలాగ (విజ్ఞాన సర్వస పేజీలకు ముందు ఇలాంటిదేమీ ఉండదు.). ఈ పేజీలకు కూడా అనుంబంధంగా చర్చ పేజీలుంటాయి. * వికీ గురించి, వికీపద్ధతుల గురించీ, వికీలో పనిచెయ్యడం గురించీ [[సహాయం:పరిచయం|తెలుసుకోండి]], ఇతరులకు చెప్పండి. * వికీపీడియాలో సవరణలు చెయ్యాలంటే కొత్తవారికి "విజువల్ ఎడిటరు" తేలిగ్గా, చాలా సౌకర్యంగా ఉంటుంది. దాన్ని మీ డిఫాల్టు ఎడిటరుగా ఎంచుకోండి. [[సహాయం:విజువల్ ఎడిటరును ఎంచుకోవడం|ఎలా ఎంచుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. ---- ఇకపోతే.. * ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణాల్లోని దాదాపుగా ప్రతీ ఊరికీ, మండలానికీ, జిల్లాకీ, పట్టణానికీ, నగరానికీ వికీలో పేజీ ఉంది. మీ ఊరి పేజీ చూడండి. అందులో సవరణలు ఏమైనా అవసరమనుకుంటే చేసెయ్యండి. వెనకాడకండి. * ప్రతీ తెలుగు సినిమాకీ ఒక పేజీ పెట్టాలనేది సంకల్పం. అందులో మీరూ పాలుపంచుకోవచ్చు. * [[మానవ పరిణామం]], [[మాయాబజార్]], [[ఇస్రో]], [[ఘట్టమనేని కృష్ణ| కృష్ణ (సినిమా నటుడు)]], [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ]], [[మహా ఘాత పరికల్పన|చంద్రుడెలా పుట్టాడు]], [[తిరుమల ప్రసాదం]], [[హిరోషిమా, నాగసాకిలపై అణ్వస్త్ర దాడులు]], [[కొండారెడ్డి బురుజు]],..ఇలాంటి వేలాది వ్యాసాలు ఉన్నవి. రండి. విజ్ఞాన సర్వస్వ ప్రపంచంలో విహరించండి. ఇక్కడ రాయండి. తప్పులను సరిదిద్దండి. ఒప్పులకు మెరుగులు పెట్టండి. ------ * తెలుగు వికీ సభ్యులు అభిప్రాయాలు పంచుకొనే [http://groups.google.com/group/teluguwiki తెవికీ గూగుల్ గుంపు]లో చేరండి. ఫేస్బుక్ వాడేవారైతే [https://www.facebook.com/groups/560945180622204/ తెలుగు వికీపీడియా సముదాయ పేజీ] ఇష్టపడండి. * ఈ సైటు గురించి [[వికీపీడియా:అభిప్రాయాలు|అభిప్రాయాలు]] తెలపండి. * వికీపీడియాను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మీకేమయినా సందేహాలు వస్తే [http://te.wikipedia.org/w/index.php?title={{TALKPAGENAMEE}}&action=edit&section=new&preload=template:helpme-preload&preloadtitle=సందేహం ఇక్కడ] నొక్కి, మీ సందేహాన్ని అడగండి. వీలయినంత త్వరగా వికీ విధివిధానాలు తెలిసిన సభ్యులు మీ సందేహాన్ని నివృత్తి చేస్తారు. తెలుగు వికీపీడియాలో మళ్ళీ మళ్ళీ కలుద్దాం. [[బొమ్మ:Smile icon.png|25px]] &nbsp;<!-- Template:Welcome--> [[వాడుకరి:Nrgullapalli|Nrgullapalli]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nrgullapalli|చర్చ]]) 01:45, 4 ఆగస్టు 2022 (UTC) bvd8gbrl95ku75b3jg9ahat2oqn3g3g 3 355083 3614877 2022-08-04T01:46:21Z Nrgullapalli 11739 వికీపీడియాకు స్వాగతం! ([[WP:TW|TW]]) wikitext text/x-wiki ==స్వాగతం== <!--{{Subst:Welcome}}~~~~ --> <div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: Orange;"> <div class="center"><span style="font-size:large; color:black;">Angel Maveth గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[Wikipedia:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|<span style="color:white;">స్వాగతం!</span>]]! [[దస్త్రం:Wikipedia-logo.png|40px]]</span></div></div> Angel Maveth గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|స్వాగతం!]] వికీపీడియాలో సభ్యులైనందుకు అభినందనలు. {{#if:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}|<div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: light grey;"> వికీపీడియాలో దిద్దుబాట్లు ఎలా చెయ్యాలో మీకు వివరించేందుకు, మీ సందేహాలను తీర్చేందుకూ [[వాడుకరి:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}]] గారిని ప్రత్యేకంగా మీకోసం గురువుగా కేటాయించారు. ఏ సంకోచమూ లేకుండా వారిని మీ సందేహాలు అడగవచ్చు. మీకు [[ప్రత్యేక:Homepage|ప్రత్యేకంగా ఒక హోంపేజీ]] కూడా ఉంది చూడండి. అక్కడ మీకవసరమైన ఏ సహాయమైనా చేసేందుకు {{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}} గారు సిద్ధంగా ఉన్నారు. వారిని [[ప్రత్యేక:Homepage|పలకరించండి]].</div>|}} * తెలుగు వికీపీడియా పరిచయానికి [[సహాయం:పరిచయం|అంచెలంచెల(step by step) పారస్పరిక (interactive)బోధన]], [[:s:వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట|వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట (2014 ఈ-పుస్తకం)]] చూడండి. తెలుగు వ్యాసరచన గురించి [[విషయ వ్యక్తీకరణ]], కంప్యూటర్ లో తెలుగు టైపు చెయ్యడం గురించి [[వికీపీడియా:టైపింగు సహాయం|టైపింగు సహాయం]], [[కీ బోర్డు]] వ్యాసాలు ఉపయోగపడతాయి. * "మరియు" అనే పదం తెలుగుకు సహజమైన వాడుక కాదు. ప్రామాణిక ప్రచురణల్లో దాన్ని వాడరు. వికీపీడియాలో కూడా దాన్ని వాడరాదు. మరింత సమాచారం కోసం [[వికీపీడియా:శైలి/భాష]] చూడండి. * వికీపీడియాలో ప్రతీ పేజీకి అనుబంధంగా ఒక చర్చ పేజీ ఉంటుంది. వ్యాస విషయానికి సంబంధించిన చర్చ, సంబంధిత చర్చ పేజీలో చెయ్యాలి. మీ వాడుకరి పేజీకి కూడా అనుబంధంగా చర్చ పేజీ ఉంది. ఆ పేజీలోనే ఈ స్వాగత సందేశం పెట్టాను, గమనించారా? * చర్చ పేజీల్లో ఏమైనా రాసినపుడు దాని పక్కన సంతకం పెట్టాలి. నాలుగు టిల్డెలతో (టిల్డె అంటే - కీబోర్డులో "1" అంకె మీటకు ఎడమ పక్కన ఉన్న మీట. షిఫ్ట్ కీతో కలిపి దాన్ని నొక్కాలి.) <nowiki>~~~~</nowiki> ఇలా రాస్తే మీ పేరు, తేదీ, టైము ముద్రితమౌతాయి - అదే సంతకం! దిద్దుబాటు పెట్టె (వికీలో ఎక్కడైనా సరే.., రాసేది, ఇప్పుడు నేను ఇదంతా రాసినదీ దిద్దుబాటు పెట్టెలోనే) పైభాగం లోని ([[File:OOUI JS signature icon LTR.png|20px]]) బొమ్మపై నొక్కినా సంతకం చేరుతుంది. (సంతకం, చర్చ పేజీల్లో మాత్రమే చెయ్యాలి. వ్యాస పేజీలలో చెయ్యరాదు.) చర్చ పేజీలను [[వికీపీడియా:చర్చ పేజీలను ఉపయోగించడం ఎలా|ఎలా ఉపయోగించుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. * వికీపీడియాలో విజ్ఞాన సర్వస్వం పేజీలే కాకుండా వాటికి ఉపయోగపడే అనేక ఇతర పేజీలు కూడా ఉంటాయి. ఇవన్నీ వేరువేరు [[వికీపీడియా:పేరుబరి|పేరుబరుల్లో]] ఉంటాయి. ఈ పేజీల పేర్లకు ముందు ఆ పేరుబరి పేరు వస్తుంది - "వికీపీడియా:" "వాడుకరి:" "మూస:" "వర్గం:" -ఇలాగ (విజ్ఞాన సర్వస పేజీలకు ముందు ఇలాంటిదేమీ ఉండదు.). ఈ పేజీలకు కూడా అనుంబంధంగా చర్చ పేజీలుంటాయి. * వికీ గురించి, వికీపద్ధతుల గురించీ, వికీలో పనిచెయ్యడం గురించీ [[సహాయం:పరిచయం|తెలుసుకోండి]], ఇతరులకు చెప్పండి. * వికీపీడియాలో సవరణలు చెయ్యాలంటే కొత్తవారికి "విజువల్ ఎడిటరు" తేలిగ్గా, చాలా సౌకర్యంగా ఉంటుంది. దాన్ని మీ డిఫాల్టు ఎడిటరుగా ఎంచుకోండి. [[సహాయం:విజువల్ ఎడిటరును ఎంచుకోవడం|ఎలా ఎంచుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. ---- ఇకపోతే.. * ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణాల్లోని దాదాపుగా ప్రతీ ఊరికీ, మండలానికీ, జిల్లాకీ, పట్టణానికీ, నగరానికీ వికీలో పేజీ ఉంది. మీ ఊరి పేజీ చూడండి. అందులో సవరణలు ఏమైనా అవసరమనుకుంటే చేసెయ్యండి. వెనకాడకండి. * ప్రతీ తెలుగు సినిమాకీ ఒక పేజీ పెట్టాలనేది సంకల్పం. అందులో మీరూ పాలుపంచుకోవచ్చు. * [[మానవ పరిణామం]], [[మాయాబజార్]], [[ఇస్రో]], [[ఘట్టమనేని కృష్ణ| కృష్ణ (సినిమా నటుడు)]], [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ]], [[మహా ఘాత పరికల్పన|చంద్రుడెలా పుట్టాడు]], [[తిరుమల ప్రసాదం]], [[హిరోషిమా, నాగసాకిలపై అణ్వస్త్ర దాడులు]], [[కొండారెడ్డి బురుజు]],..ఇలాంటి వేలాది వ్యాసాలు ఉన్నవి. రండి. విజ్ఞాన సర్వస్వ ప్రపంచంలో విహరించండి. ఇక్కడ రాయండి. తప్పులను సరిదిద్దండి. ఒప్పులకు మెరుగులు పెట్టండి. ------ * తెలుగు వికీ సభ్యులు అభిప్రాయాలు పంచుకొనే [http://groups.google.com/group/teluguwiki తెవికీ గూగుల్ గుంపు]లో చేరండి. ఫేస్బుక్ వాడేవారైతే [https://www.facebook.com/groups/560945180622204/ తెలుగు వికీపీడియా సముదాయ పేజీ] ఇష్టపడండి. * ఈ సైటు గురించి [[వికీపీడియా:అభిప్రాయాలు|అభిప్రాయాలు]] తెలపండి. * వికీపీడియాను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మీకేమయినా సందేహాలు వస్తే [http://te.wikipedia.org/w/index.php?title={{TALKPAGENAMEE}}&action=edit&section=new&preload=template:helpme-preload&preloadtitle=సందేహం ఇక్కడ] నొక్కి, మీ సందేహాన్ని అడగండి. వీలయినంత త్వరగా వికీ విధివిధానాలు తెలిసిన సభ్యులు మీ సందేహాన్ని నివృత్తి చేస్తారు. తెలుగు వికీపీడియాలో మళ్ళీ మళ్ళీ కలుద్దాం. [[బొమ్మ:Smile icon.png|25px]] &nbsp;<!-- Template:Welcome--> [[వాడుకరి:Nrgullapalli|Nrgullapalli]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nrgullapalli|చర్చ]]) 01:46, 4 ఆగస్టు 2022 (UTC) degvwxer0iy5hapro3eg1bq3cwafoc6 3 355084 3614878 2022-08-04T01:46:58Z Nrgullapalli 11739 వికీపీడియాకు స్వాగతం! ([[WP:TW|TW]]) wikitext text/x-wiki ==స్వాగతం== <!--{{Subst:Welcome}}~~~~ --> <div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: Orange;"> <div class="center"><span style="font-size:large; color:black;">Oleh.Vilihurskyi గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[Wikipedia:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|<span style="color:white;">స్వాగతం!</span>]]! [[దస్త్రం:Wikipedia-logo.png|40px]]</span></div></div> Oleh.Vilihurskyi గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|స్వాగతం!]] వికీపీడియాలో సభ్యులైనందుకు అభినందనలు. {{#if:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}|<div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: light grey;"> వికీపీడియాలో దిద్దుబాట్లు ఎలా చెయ్యాలో మీకు వివరించేందుకు, మీ సందేహాలను తీర్చేందుకూ [[వాడుకరి:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}]] గారిని ప్రత్యేకంగా మీకోసం గురువుగా కేటాయించారు. ఏ సంకోచమూ లేకుండా వారిని మీ సందేహాలు అడగవచ్చు. మీకు [[ప్రత్యేక:Homepage|ప్రత్యేకంగా ఒక హోంపేజీ]] కూడా ఉంది చూడండి. అక్కడ మీకవసరమైన ఏ సహాయమైనా చేసేందుకు {{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}} గారు సిద్ధంగా ఉన్నారు. వారిని [[ప్రత్యేక:Homepage|పలకరించండి]].</div>|}} * తెలుగు వికీపీడియా పరిచయానికి [[సహాయం:పరిచయం|అంచెలంచెల(step by step) పారస్పరిక (interactive)బోధన]], [[:s:వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట|వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట (2014 ఈ-పుస్తకం)]] చూడండి. తెలుగు వ్యాసరచన గురించి [[విషయ వ్యక్తీకరణ]], కంప్యూటర్ లో తెలుగు టైపు చెయ్యడం గురించి [[వికీపీడియా:టైపింగు సహాయం|టైపింగు సహాయం]], [[కీ బోర్డు]] వ్యాసాలు ఉపయోగపడతాయి. * "మరియు" అనే పదం తెలుగుకు సహజమైన వాడుక కాదు. ప్రామాణిక ప్రచురణల్లో దాన్ని వాడరు. వికీపీడియాలో కూడా దాన్ని వాడరాదు. మరింత సమాచారం కోసం [[వికీపీడియా:శైలి/భాష]] చూడండి. * వికీపీడియాలో ప్రతీ పేజీకి అనుబంధంగా ఒక చర్చ పేజీ ఉంటుంది. వ్యాస విషయానికి సంబంధించిన చర్చ, సంబంధిత చర్చ పేజీలో చెయ్యాలి. మీ వాడుకరి పేజీకి కూడా అనుబంధంగా చర్చ పేజీ ఉంది. ఆ పేజీలోనే ఈ స్వాగత సందేశం పెట్టాను, గమనించారా? * చర్చ పేజీల్లో ఏమైనా రాసినపుడు దాని పక్కన సంతకం పెట్టాలి. నాలుగు టిల్డెలతో (టిల్డె అంటే - కీబోర్డులో "1" అంకె మీటకు ఎడమ పక్కన ఉన్న మీట. షిఫ్ట్ కీతో కలిపి దాన్ని నొక్కాలి.) <nowiki>~~~~</nowiki> ఇలా రాస్తే మీ పేరు, తేదీ, టైము ముద్రితమౌతాయి - అదే సంతకం! దిద్దుబాటు పెట్టె (వికీలో ఎక్కడైనా సరే.., రాసేది, ఇప్పుడు నేను ఇదంతా రాసినదీ దిద్దుబాటు పెట్టెలోనే) పైభాగం లోని ([[File:OOUI JS signature icon LTR.png|20px]]) బొమ్మపై నొక్కినా సంతకం చేరుతుంది. (సంతకం, చర్చ పేజీల్లో మాత్రమే చెయ్యాలి. వ్యాస పేజీలలో చెయ్యరాదు.) చర్చ పేజీలను [[వికీపీడియా:చర్చ పేజీలను ఉపయోగించడం ఎలా|ఎలా ఉపయోగించుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. * వికీపీడియాలో విజ్ఞాన సర్వస్వం పేజీలే కాకుండా వాటికి ఉపయోగపడే అనేక ఇతర పేజీలు కూడా ఉంటాయి. ఇవన్నీ వేరువేరు [[వికీపీడియా:పేరుబరి|పేరుబరుల్లో]] ఉంటాయి. ఈ పేజీల పేర్లకు ముందు ఆ పేరుబరి పేరు వస్తుంది - "వికీపీడియా:" "వాడుకరి:" "మూస:" "వర్గం:" -ఇలాగ (విజ్ఞాన సర్వస పేజీలకు ముందు ఇలాంటిదేమీ ఉండదు.). ఈ పేజీలకు కూడా అనుంబంధంగా చర్చ పేజీలుంటాయి. * వికీ గురించి, వికీపద్ధతుల గురించీ, వికీలో పనిచెయ్యడం గురించీ [[సహాయం:పరిచయం|తెలుసుకోండి]], ఇతరులకు చెప్పండి. * వికీపీడియాలో సవరణలు చెయ్యాలంటే కొత్తవారికి "విజువల్ ఎడిటరు" తేలిగ్గా, చాలా సౌకర్యంగా ఉంటుంది. దాన్ని మీ డిఫాల్టు ఎడిటరుగా ఎంచుకోండి. [[సహాయం:విజువల్ ఎడిటరును ఎంచుకోవడం|ఎలా ఎంచుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. ---- ఇకపోతే.. * ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణాల్లోని దాదాపుగా ప్రతీ ఊరికీ, మండలానికీ, జిల్లాకీ, పట్టణానికీ, నగరానికీ వికీలో పేజీ ఉంది. మీ ఊరి పేజీ చూడండి. అందులో సవరణలు ఏమైనా అవసరమనుకుంటే చేసెయ్యండి. వెనకాడకండి. * ప్రతీ తెలుగు సినిమాకీ ఒక పేజీ పెట్టాలనేది సంకల్పం. అందులో మీరూ పాలుపంచుకోవచ్చు. * [[మానవ పరిణామం]], [[మాయాబజార్]], [[ఇస్రో]], [[ఘట్టమనేని కృష్ణ| కృష్ణ (సినిమా నటుడు)]], [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ]], [[మహా ఘాత పరికల్పన|చంద్రుడెలా పుట్టాడు]], [[తిరుమల ప్రసాదం]], [[హిరోషిమా, నాగసాకిలపై అణ్వస్త్ర దాడులు]], [[కొండారెడ్డి బురుజు]],..ఇలాంటి వేలాది వ్యాసాలు ఉన్నవి. రండి. విజ్ఞాన సర్వస్వ ప్రపంచంలో విహరించండి. ఇక్కడ రాయండి. తప్పులను సరిదిద్దండి. ఒప్పులకు మెరుగులు పెట్టండి. ------ * తెలుగు వికీ సభ్యులు అభిప్రాయాలు పంచుకొనే [http://groups.google.com/group/teluguwiki తెవికీ గూగుల్ గుంపు]లో చేరండి. ఫేస్బుక్ వాడేవారైతే [https://www.facebook.com/groups/560945180622204/ తెలుగు వికీపీడియా సముదాయ పేజీ] ఇష్టపడండి. * ఈ సైటు గురించి [[వికీపీడియా:అభిప్రాయాలు|అభిప్రాయాలు]] తెలపండి. * వికీపీడియాను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మీకేమయినా సందేహాలు వస్తే [http://te.wikipedia.org/w/index.php?title={{TALKPAGENAMEE}}&action=edit&section=new&preload=template:helpme-preload&preloadtitle=సందేహం ఇక్కడ] నొక్కి, మీ సందేహాన్ని అడగండి. వీలయినంత త్వరగా వికీ విధివిధానాలు తెలిసిన సభ్యులు మీ సందేహాన్ని నివృత్తి చేస్తారు. తెలుగు వికీపీడియాలో మళ్ళీ మళ్ళీ కలుద్దాం. [[బొమ్మ:Smile icon.png|25px]] &nbsp;<!-- Template:Welcome--> [[వాడుకరి:Nrgullapalli|Nrgullapalli]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nrgullapalli|చర్చ]]) 01:46, 4 ఆగస్టు 2022 (UTC) slzbdbtnwx60pyuiwwm9r94eczf70gq 3 355085 3614879 2022-08-04T01:47:31Z Nrgullapalli 11739 వికీపీడియాకు స్వాగతం! ([[WP:TW|TW]]) wikitext text/x-wiki ==స్వాగతం== <!--{{Subst:Welcome}}~~~~ --> <div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: Orange;"> <div class="center"><span style="font-size:large; color:black;">Jpthirumalai గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[Wikipedia:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|<span style="color:white;">స్వాగతం!</span>]]! [[దస్త్రం:Wikipedia-logo.png|40px]]</span></div></div> Jpthirumalai గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|స్వాగతం!]] వికీపీడియాలో సభ్యులైనందుకు అభినందనలు. {{#if:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}|<div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: light grey;"> వికీపీడియాలో దిద్దుబాట్లు ఎలా చెయ్యాలో మీకు వివరించేందుకు, మీ సందేహాలను తీర్చేందుకూ [[వాడుకరి:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}]] గారిని ప్రత్యేకంగా మీకోసం గురువుగా కేటాయించారు. ఏ సంకోచమూ లేకుండా వారిని మీ సందేహాలు అడగవచ్చు. మీకు [[ప్రత్యేక:Homepage|ప్రత్యేకంగా ఒక హోంపేజీ]] కూడా ఉంది చూడండి. అక్కడ మీకవసరమైన ఏ సహాయమైనా చేసేందుకు {{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}} గారు సిద్ధంగా ఉన్నారు. వారిని [[ప్రత్యేక:Homepage|పలకరించండి]].</div>|}} * తెలుగు వికీపీడియా పరిచయానికి [[సహాయం:పరిచయం|అంచెలంచెల(step by step) పారస్పరిక (interactive)బోధన]], [[:s:వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట|వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట (2014 ఈ-పుస్తకం)]] చూడండి. తెలుగు వ్యాసరచన గురించి [[విషయ వ్యక్తీకరణ]], కంప్యూటర్ లో తెలుగు టైపు చెయ్యడం గురించి [[వికీపీడియా:టైపింగు సహాయం|టైపింగు సహాయం]], [[కీ బోర్డు]] వ్యాసాలు ఉపయోగపడతాయి. * "మరియు" అనే పదం తెలుగుకు సహజమైన వాడుక కాదు. ప్రామాణిక ప్రచురణల్లో దాన్ని వాడరు. వికీపీడియాలో కూడా దాన్ని వాడరాదు. మరింత సమాచారం కోసం [[వికీపీడియా:శైలి/భాష]] చూడండి. * వికీపీడియాలో ప్రతీ పేజీకి అనుబంధంగా ఒక చర్చ పేజీ ఉంటుంది. వ్యాస విషయానికి సంబంధించిన చర్చ, సంబంధిత చర్చ పేజీలో చెయ్యాలి. మీ వాడుకరి పేజీకి కూడా అనుబంధంగా చర్చ పేజీ ఉంది. ఆ పేజీలోనే ఈ స్వాగత సందేశం పెట్టాను, గమనించారా? * చర్చ పేజీల్లో ఏమైనా రాసినపుడు దాని పక్కన సంతకం పెట్టాలి. నాలుగు టిల్డెలతో (టిల్డె అంటే - కీబోర్డులో "1" అంకె మీటకు ఎడమ పక్కన ఉన్న మీట. షిఫ్ట్ కీతో కలిపి దాన్ని నొక్కాలి.) <nowiki>~~~~</nowiki> ఇలా రాస్తే మీ పేరు, తేదీ, టైము ముద్రితమౌతాయి - అదే సంతకం! దిద్దుబాటు పెట్టె (వికీలో ఎక్కడైనా సరే.., రాసేది, ఇప్పుడు నేను ఇదంతా రాసినదీ దిద్దుబాటు పెట్టెలోనే) పైభాగం లోని ([[File:OOUI JS signature icon LTR.png|20px]]) బొమ్మపై నొక్కినా సంతకం చేరుతుంది. (సంతకం, చర్చ పేజీల్లో మాత్రమే చెయ్యాలి. వ్యాస పేజీలలో చెయ్యరాదు.) చర్చ పేజీలను [[వికీపీడియా:చర్చ పేజీలను ఉపయోగించడం ఎలా|ఎలా ఉపయోగించుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. * వికీపీడియాలో విజ్ఞాన సర్వస్వం పేజీలే కాకుండా వాటికి ఉపయోగపడే అనేక ఇతర పేజీలు కూడా ఉంటాయి. ఇవన్నీ వేరువేరు [[వికీపీడియా:పేరుబరి|పేరుబరుల్లో]] ఉంటాయి. ఈ పేజీల పేర్లకు ముందు ఆ పేరుబరి పేరు వస్తుంది - "వికీపీడియా:" "వాడుకరి:" "మూస:" "వర్గం:" -ఇలాగ (విజ్ఞాన సర్వస పేజీలకు ముందు ఇలాంటిదేమీ ఉండదు.). ఈ పేజీలకు కూడా అనుంబంధంగా చర్చ పేజీలుంటాయి. * వికీ గురించి, వికీపద్ధతుల గురించీ, వికీలో పనిచెయ్యడం గురించీ [[సహాయం:పరిచయం|తెలుసుకోండి]], ఇతరులకు చెప్పండి. * వికీపీడియాలో సవరణలు చెయ్యాలంటే కొత్తవారికి "విజువల్ ఎడిటరు" తేలిగ్గా, చాలా సౌకర్యంగా ఉంటుంది. దాన్ని మీ డిఫాల్టు ఎడిటరుగా ఎంచుకోండి. [[సహాయం:విజువల్ ఎడిటరును ఎంచుకోవడం|ఎలా ఎంచుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. ---- ఇకపోతే.. * ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణాల్లోని దాదాపుగా ప్రతీ ఊరికీ, మండలానికీ, జిల్లాకీ, పట్టణానికీ, నగరానికీ వికీలో పేజీ ఉంది. మీ ఊరి పేజీ చూడండి. అందులో సవరణలు ఏమైనా అవసరమనుకుంటే చేసెయ్యండి. వెనకాడకండి. * ప్రతీ తెలుగు సినిమాకీ ఒక పేజీ పెట్టాలనేది సంకల్పం. అందులో మీరూ పాలుపంచుకోవచ్చు. * [[మానవ పరిణామం]], [[మాయాబజార్]], [[ఇస్రో]], [[ఘట్టమనేని కృష్ణ| కృష్ణ (సినిమా నటుడు)]], [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ]], [[మహా ఘాత పరికల్పన|చంద్రుడెలా పుట్టాడు]], [[తిరుమల ప్రసాదం]], [[హిరోషిమా, నాగసాకిలపై అణ్వస్త్ర దాడులు]], [[కొండారెడ్డి బురుజు]],..ఇలాంటి వేలాది వ్యాసాలు ఉన్నవి. రండి. విజ్ఞాన సర్వస్వ ప్రపంచంలో విహరించండి. ఇక్కడ రాయండి. తప్పులను సరిదిద్దండి. ఒప్పులకు మెరుగులు పెట్టండి. ------ * తెలుగు వికీ సభ్యులు అభిప్రాయాలు పంచుకొనే [http://groups.google.com/group/teluguwiki తెవికీ గూగుల్ గుంపు]లో చేరండి. ఫేస్బుక్ వాడేవారైతే [https://www.facebook.com/groups/560945180622204/ తెలుగు వికీపీడియా సముదాయ పేజీ] ఇష్టపడండి. * ఈ సైటు గురించి [[వికీపీడియా:అభిప్రాయాలు|అభిప్రాయాలు]] తెలపండి. * వికీపీడియాను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మీకేమయినా సందేహాలు వస్తే [http://te.wikipedia.org/w/index.php?title={{TALKPAGENAMEE}}&action=edit&section=new&preload=template:helpme-preload&preloadtitle=సందేహం ఇక్కడ] నొక్కి, మీ సందేహాన్ని అడగండి. వీలయినంత త్వరగా వికీ విధివిధానాలు తెలిసిన సభ్యులు మీ సందేహాన్ని నివృత్తి చేస్తారు. తెలుగు వికీపీడియాలో మళ్ళీ మళ్ళీ కలుద్దాం. [[బొమ్మ:Smile icon.png|25px]] &nbsp;<!-- Template:Welcome--> [[వాడుకరి:Nrgullapalli|Nrgullapalli]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nrgullapalli|చర్చ]]) 01:47, 4 ఆగస్టు 2022 (UTC) 8bph6bzm94hu5gfniyk8rir6g55b4li 3 355086 3614880 2022-08-04T01:48:00Z Nrgullapalli 11739 వికీపీడియాకు స్వాగతం! ([[WP:TW|TW]]) wikitext text/x-wiki ==స్వాగతం== <!--{{Subst:Welcome}}~~~~ --> <div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: Orange;"> <div class="center"><span style="font-size:large; color:black;">Chandu9955 గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[Wikipedia:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|<span style="color:white;">స్వాగతం!</span>]]! [[దస్త్రం:Wikipedia-logo.png|40px]]</span></div></div> Chandu9955 గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|స్వాగతం!]] వికీపీడియాలో సభ్యులైనందుకు అభినందనలు. {{#if:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}|<div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: light grey;"> వికీపీడియాలో దిద్దుబాట్లు ఎలా చెయ్యాలో మీకు వివరించేందుకు, మీ సందేహాలను తీర్చేందుకూ [[వాడుకరి:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}]] గారిని ప్రత్యేకంగా మీకోసం గురువుగా కేటాయించారు. ఏ సంకోచమూ లేకుండా వారిని మీ సందేహాలు అడగవచ్చు. మీకు [[ప్రత్యేక:Homepage|ప్రత్యేకంగా ఒక హోంపేజీ]] కూడా ఉంది చూడండి. అక్కడ మీకవసరమైన ఏ సహాయమైనా చేసేందుకు {{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}} గారు సిద్ధంగా ఉన్నారు. వారిని [[ప్రత్యేక:Homepage|పలకరించండి]].</div>|}} * తెలుగు వికీపీడియా పరిచయానికి [[సహాయం:పరిచయం|అంచెలంచెల(step by step) పారస్పరిక (interactive)బోధన]], [[:s:వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట|వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట (2014 ఈ-పుస్తకం)]] చూడండి. తెలుగు వ్యాసరచన గురించి [[విషయ వ్యక్తీకరణ]], కంప్యూటర్ లో తెలుగు టైపు చెయ్యడం గురించి [[వికీపీడియా:టైపింగు సహాయం|టైపింగు సహాయం]], [[కీ బోర్డు]] వ్యాసాలు ఉపయోగపడతాయి. * "మరియు" అనే పదం తెలుగుకు సహజమైన వాడుక కాదు. ప్రామాణిక ప్రచురణల్లో దాన్ని వాడరు. వికీపీడియాలో కూడా దాన్ని వాడరాదు. మరింత సమాచారం కోసం [[వికీపీడియా:శైలి/భాష]] చూడండి. * వికీపీడియాలో ప్రతీ పేజీకి అనుబంధంగా ఒక చర్చ పేజీ ఉంటుంది. వ్యాస విషయానికి సంబంధించిన చర్చ, సంబంధిత చర్చ పేజీలో చెయ్యాలి. మీ వాడుకరి పేజీకి కూడా అనుబంధంగా చర్చ పేజీ ఉంది. ఆ పేజీలోనే ఈ స్వాగత సందేశం పెట్టాను, గమనించారా? * చర్చ పేజీల్లో ఏమైనా రాసినపుడు దాని పక్కన సంతకం పెట్టాలి. నాలుగు టిల్డెలతో (టిల్డె అంటే - కీబోర్డులో "1" అంకె మీటకు ఎడమ పక్కన ఉన్న మీట. షిఫ్ట్ కీతో కలిపి దాన్ని నొక్కాలి.) <nowiki>~~~~</nowiki> ఇలా రాస్తే మీ పేరు, తేదీ, టైము ముద్రితమౌతాయి - అదే సంతకం! దిద్దుబాటు పెట్టె (వికీలో ఎక్కడైనా సరే.., రాసేది, ఇప్పుడు నేను ఇదంతా రాసినదీ దిద్దుబాటు పెట్టెలోనే) పైభాగం లోని ([[File:OOUI JS signature icon LTR.png|20px]]) బొమ్మపై నొక్కినా సంతకం చేరుతుంది. (సంతకం, చర్చ పేజీల్లో మాత్రమే చెయ్యాలి. వ్యాస పేజీలలో చెయ్యరాదు.) చర్చ పేజీలను [[వికీపీడియా:చర్చ పేజీలను ఉపయోగించడం ఎలా|ఎలా ఉపయోగించుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. * వికీపీడియాలో విజ్ఞాన సర్వస్వం పేజీలే కాకుండా వాటికి ఉపయోగపడే అనేక ఇతర పేజీలు కూడా ఉంటాయి. ఇవన్నీ వేరువేరు [[వికీపీడియా:పేరుబరి|పేరుబరుల్లో]] ఉంటాయి. ఈ పేజీల పేర్లకు ముందు ఆ పేరుబరి పేరు వస్తుంది - "వికీపీడియా:" "వాడుకరి:" "మూస:" "వర్గం:" -ఇలాగ (విజ్ఞాన సర్వస పేజీలకు ముందు ఇలాంటిదేమీ ఉండదు.). ఈ పేజీలకు కూడా అనుంబంధంగా చర్చ పేజీలుంటాయి. * వికీ గురించి, వికీపద్ధతుల గురించీ, వికీలో పనిచెయ్యడం గురించీ [[సహాయం:పరిచయం|తెలుసుకోండి]], ఇతరులకు చెప్పండి. * వికీపీడియాలో సవరణలు చెయ్యాలంటే కొత్తవారికి "విజువల్ ఎడిటరు" తేలిగ్గా, చాలా సౌకర్యంగా ఉంటుంది. దాన్ని మీ డిఫాల్టు ఎడిటరుగా ఎంచుకోండి. [[సహాయం:విజువల్ ఎడిటరును ఎంచుకోవడం|ఎలా ఎంచుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. ---- ఇకపోతే.. * ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణాల్లోని దాదాపుగా ప్రతీ ఊరికీ, మండలానికీ, జిల్లాకీ, పట్టణానికీ, నగరానికీ వికీలో పేజీ ఉంది. మీ ఊరి పేజీ చూడండి. అందులో సవరణలు ఏమైనా అవసరమనుకుంటే చేసెయ్యండి. వెనకాడకండి. * ప్రతీ తెలుగు సినిమాకీ ఒక పేజీ పెట్టాలనేది సంకల్పం. అందులో మీరూ పాలుపంచుకోవచ్చు. * [[మానవ పరిణామం]], [[మాయాబజార్]], [[ఇస్రో]], [[ఘట్టమనేని కృష్ణ| కృష్ణ (సినిమా నటుడు)]], [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ]], [[మహా ఘాత పరికల్పన|చంద్రుడెలా పుట్టాడు]], [[తిరుమల ప్రసాదం]], [[హిరోషిమా, నాగసాకిలపై అణ్వస్త్ర దాడులు]], [[కొండారెడ్డి బురుజు]],..ఇలాంటి వేలాది వ్యాసాలు ఉన్నవి. రండి. విజ్ఞాన సర్వస్వ ప్రపంచంలో విహరించండి. ఇక్కడ రాయండి. తప్పులను సరిదిద్దండి. ఒప్పులకు మెరుగులు పెట్టండి. ------ * తెలుగు వికీ సభ్యులు అభిప్రాయాలు పంచుకొనే [http://groups.google.com/group/teluguwiki తెవికీ గూగుల్ గుంపు]లో చేరండి. ఫేస్బుక్ వాడేవారైతే [https://www.facebook.com/groups/560945180622204/ తెలుగు వికీపీడియా సముదాయ పేజీ] ఇష్టపడండి. * ఈ సైటు గురించి [[వికీపీడియా:అభిప్రాయాలు|అభిప్రాయాలు]] తెలపండి. * వికీపీడియాను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మీకేమయినా సందేహాలు వస్తే [http://te.wikipedia.org/w/index.php?title={{TALKPAGENAMEE}}&action=edit&section=new&preload=template:helpme-preload&preloadtitle=సందేహం ఇక్కడ] నొక్కి, మీ సందేహాన్ని అడగండి. వీలయినంత త్వరగా వికీ విధివిధానాలు తెలిసిన సభ్యులు మీ సందేహాన్ని నివృత్తి చేస్తారు. తెలుగు వికీపీడియాలో మళ్ళీ మళ్ళీ కలుద్దాం. [[బొమ్మ:Smile icon.png|25px]] &nbsp;<!-- Template:Welcome--> [[వాడుకరి:Nrgullapalli|Nrgullapalli]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nrgullapalli|చర్చ]]) 01:48, 4 ఆగస్టు 2022 (UTC) 59vbce081dyu6gh245tsd0jxpqgzbww 3 355087 3614881 2022-08-04T01:48:36Z Nrgullapalli 11739 వికీపీడియాకు స్వాగతం! ([[WP:TW|TW]]) wikitext text/x-wiki ==స్వాగతం== <!--{{Subst:Welcome}}~~~~ --> <div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: Orange;"> <div class="center"><span style="font-size:large; color:black;">Srinivaswavy గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[Wikipedia:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|<span style="color:white;">స్వాగతం!</span>]]! [[దస్త్రం:Wikipedia-logo.png|40px]]</span></div></div> Srinivaswavy గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|స్వాగతం!]] వికీపీడియాలో సభ్యులైనందుకు అభినందనలు. {{#if:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}|<div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: light grey;"> వికీపీడియాలో దిద్దుబాట్లు ఎలా చెయ్యాలో మీకు వివరించేందుకు, మీ సందేహాలను తీర్చేందుకూ [[వాడుకరి:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}]] గారిని ప్రత్యేకంగా మీకోసం గురువుగా కేటాయించారు. ఏ సంకోచమూ లేకుండా వారిని మీ సందేహాలు అడగవచ్చు. మీకు [[ప్రత్యేక:Homepage|ప్రత్యేకంగా ఒక హోంపేజీ]] కూడా ఉంది చూడండి. అక్కడ మీకవసరమైన ఏ సహాయమైనా చేసేందుకు {{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}} గారు సిద్ధంగా ఉన్నారు. వారిని [[ప్రత్యేక:Homepage|పలకరించండి]].</div>|}} * తెలుగు వికీపీడియా పరిచయానికి [[సహాయం:పరిచయం|అంచెలంచెల(step by step) పారస్పరిక (interactive)బోధన]], [[:s:వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట|వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట (2014 ఈ-పుస్తకం)]] చూడండి. తెలుగు వ్యాసరచన గురించి [[విషయ వ్యక్తీకరణ]], కంప్యూటర్ లో తెలుగు టైపు చెయ్యడం గురించి [[వికీపీడియా:టైపింగు సహాయం|టైపింగు సహాయం]], [[కీ బోర్డు]] వ్యాసాలు ఉపయోగపడతాయి. * "మరియు" అనే పదం తెలుగుకు సహజమైన వాడుక కాదు. ప్రామాణిక ప్రచురణల్లో దాన్ని వాడరు. వికీపీడియాలో కూడా దాన్ని వాడరాదు. మరింత సమాచారం కోసం [[వికీపీడియా:శైలి/భాష]] చూడండి. * వికీపీడియాలో ప్రతీ పేజీకి అనుబంధంగా ఒక చర్చ పేజీ ఉంటుంది. వ్యాస విషయానికి సంబంధించిన చర్చ, సంబంధిత చర్చ పేజీలో చెయ్యాలి. మీ వాడుకరి పేజీకి కూడా అనుబంధంగా చర్చ పేజీ ఉంది. ఆ పేజీలోనే ఈ స్వాగత సందేశం పెట్టాను, గమనించారా? * చర్చ పేజీల్లో ఏమైనా రాసినపుడు దాని పక్కన సంతకం పెట్టాలి. నాలుగు టిల్డెలతో (టిల్డె అంటే - కీబోర్డులో "1" అంకె మీటకు ఎడమ పక్కన ఉన్న మీట. షిఫ్ట్ కీతో కలిపి దాన్ని నొక్కాలి.) <nowiki>~~~~</nowiki> ఇలా రాస్తే మీ పేరు, తేదీ, టైము ముద్రితమౌతాయి - అదే సంతకం! దిద్దుబాటు పెట్టె (వికీలో ఎక్కడైనా సరే.., రాసేది, ఇప్పుడు నేను ఇదంతా రాసినదీ దిద్దుబాటు పెట్టెలోనే) పైభాగం లోని ([[File:OOUI JS signature icon LTR.png|20px]]) బొమ్మపై నొక్కినా సంతకం చేరుతుంది. (సంతకం, చర్చ పేజీల్లో మాత్రమే చెయ్యాలి. వ్యాస పేజీలలో చెయ్యరాదు.) చర్చ పేజీలను [[వికీపీడియా:చర్చ పేజీలను ఉపయోగించడం ఎలా|ఎలా ఉపయోగించుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. * వికీపీడియాలో విజ్ఞాన సర్వస్వం పేజీలే కాకుండా వాటికి ఉపయోగపడే అనేక ఇతర పేజీలు కూడా ఉంటాయి. ఇవన్నీ వేరువేరు [[వికీపీడియా:పేరుబరి|పేరుబరుల్లో]] ఉంటాయి. ఈ పేజీల పేర్లకు ముందు ఆ పేరుబరి పేరు వస్తుంది - "వికీపీడియా:" "వాడుకరి:" "మూస:" "వర్గం:" -ఇలాగ (విజ్ఞాన సర్వస పేజీలకు ముందు ఇలాంటిదేమీ ఉండదు.). ఈ పేజీలకు కూడా అనుంబంధంగా చర్చ పేజీలుంటాయి. * వికీ గురించి, వికీపద్ధతుల గురించీ, వికీలో పనిచెయ్యడం గురించీ [[సహాయం:పరిచయం|తెలుసుకోండి]], ఇతరులకు చెప్పండి. * వికీపీడియాలో సవరణలు చెయ్యాలంటే కొత్తవారికి "విజువల్ ఎడిటరు" తేలిగ్గా, చాలా సౌకర్యంగా ఉంటుంది. దాన్ని మీ డిఫాల్టు ఎడిటరుగా ఎంచుకోండి. [[సహాయం:విజువల్ ఎడిటరును ఎంచుకోవడం|ఎలా ఎంచుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. ---- ఇకపోతే.. * ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణాల్లోని దాదాపుగా ప్రతీ ఊరికీ, మండలానికీ, జిల్లాకీ, పట్టణానికీ, నగరానికీ వికీలో పేజీ ఉంది. మీ ఊరి పేజీ చూడండి. అందులో సవరణలు ఏమైనా అవసరమనుకుంటే చేసెయ్యండి. వెనకాడకండి. * ప్రతీ తెలుగు సినిమాకీ ఒక పేజీ పెట్టాలనేది సంకల్పం. అందులో మీరూ పాలుపంచుకోవచ్చు. * [[మానవ పరిణామం]], [[మాయాబజార్]], [[ఇస్రో]], [[ఘట్టమనేని కృష్ణ| కృష్ణ (సినిమా నటుడు)]], [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ]], [[మహా ఘాత పరికల్పన|చంద్రుడెలా పుట్టాడు]], [[తిరుమల ప్రసాదం]], [[హిరోషిమా, నాగసాకిలపై అణ్వస్త్ర దాడులు]], [[కొండారెడ్డి బురుజు]],..ఇలాంటి వేలాది వ్యాసాలు ఉన్నవి. రండి. విజ్ఞాన సర్వస్వ ప్రపంచంలో విహరించండి. ఇక్కడ రాయండి. తప్పులను సరిదిద్దండి. ఒప్పులకు మెరుగులు పెట్టండి. ------ * తెలుగు వికీ సభ్యులు అభిప్రాయాలు పంచుకొనే [http://groups.google.com/group/teluguwiki తెవికీ గూగుల్ గుంపు]లో చేరండి. ఫేస్బుక్ వాడేవారైతే [https://www.facebook.com/groups/560945180622204/ తెలుగు వికీపీడియా సముదాయ పేజీ] ఇష్టపడండి. * ఈ సైటు గురించి [[వికీపీడియా:అభిప్రాయాలు|అభిప్రాయాలు]] తెలపండి. * వికీపీడియాను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మీకేమయినా సందేహాలు వస్తే [http://te.wikipedia.org/w/index.php?title={{TALKPAGENAMEE}}&action=edit&section=new&preload=template:helpme-preload&preloadtitle=సందేహం ఇక్కడ] నొక్కి, మీ సందేహాన్ని అడగండి. వీలయినంత త్వరగా వికీ విధివిధానాలు తెలిసిన సభ్యులు మీ సందేహాన్ని నివృత్తి చేస్తారు. తెలుగు వికీపీడియాలో మళ్ళీ మళ్ళీ కలుద్దాం. [[బొమ్మ:Smile icon.png|25px]] &nbsp;<!-- Template:Welcome--> [[వాడుకరి:Nrgullapalli|Nrgullapalli]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nrgullapalli|చర్చ]]) 01:48, 4 ఆగస్టు 2022 (UTC) 1eh5mwu4v5aq96bzzo6p79hddwjteix 3 355088 3614882 2022-08-04T01:49:04Z Nrgullapalli 11739 వికీపీడియాకు స్వాగతం! ([[WP:TW|TW]]) wikitext text/x-wiki ==స్వాగతం== <!--{{Subst:Welcome}}~~~~ --> <div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: Orange;"> <div class="center"><span style="font-size:large; color:black;">Gujju.aparna గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[Wikipedia:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|<span style="color:white;">స్వాగతం!</span>]]! [[దస్త్రం:Wikipedia-logo.png|40px]]</span></div></div> Gujju.aparna గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|స్వాగతం!]] వికీపీడియాలో సభ్యులైనందుకు అభినందనలు. {{#if:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}|<div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: light grey;"> వికీపీడియాలో దిద్దుబాట్లు ఎలా చెయ్యాలో మీకు వివరించేందుకు, మీ సందేహాలను తీర్చేందుకూ [[వాడుకరి:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}]] గారిని ప్రత్యేకంగా మీకోసం గురువుగా కేటాయించారు. ఏ సంకోచమూ లేకుండా వారిని మీ సందేహాలు అడగవచ్చు. మీకు [[ప్రత్యేక:Homepage|ప్రత్యేకంగా ఒక హోంపేజీ]] కూడా ఉంది చూడండి. అక్కడ మీకవసరమైన ఏ సహాయమైనా చేసేందుకు {{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}} గారు సిద్ధంగా ఉన్నారు. వారిని [[ప్రత్యేక:Homepage|పలకరించండి]].</div>|}} * తెలుగు వికీపీడియా పరిచయానికి [[సహాయం:పరిచయం|అంచెలంచెల(step by step) పారస్పరిక (interactive)బోధన]], [[:s:వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట|వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట (2014 ఈ-పుస్తకం)]] చూడండి. తెలుగు వ్యాసరచన గురించి [[విషయ వ్యక్తీకరణ]], కంప్యూటర్ లో తెలుగు టైపు చెయ్యడం గురించి [[వికీపీడియా:టైపింగు సహాయం|టైపింగు సహాయం]], [[కీ బోర్డు]] వ్యాసాలు ఉపయోగపడతాయి. * "మరియు" అనే పదం తెలుగుకు సహజమైన వాడుక కాదు. ప్రామాణిక ప్రచురణల్లో దాన్ని వాడరు. వికీపీడియాలో కూడా దాన్ని వాడరాదు. మరింత సమాచారం కోసం [[వికీపీడియా:శైలి/భాష]] చూడండి. * వికీపీడియాలో ప్రతీ పేజీకి అనుబంధంగా ఒక చర్చ పేజీ ఉంటుంది. వ్యాస విషయానికి సంబంధించిన చర్చ, సంబంధిత చర్చ పేజీలో చెయ్యాలి. మీ వాడుకరి పేజీకి కూడా అనుబంధంగా చర్చ పేజీ ఉంది. ఆ పేజీలోనే ఈ స్వాగత సందేశం పెట్టాను, గమనించారా? * చర్చ పేజీల్లో ఏమైనా రాసినపుడు దాని పక్కన సంతకం పెట్టాలి. నాలుగు టిల్డెలతో (టిల్డె అంటే - కీబోర్డులో "1" అంకె మీటకు ఎడమ పక్కన ఉన్న మీట. షిఫ్ట్ కీతో కలిపి దాన్ని నొక్కాలి.) <nowiki>~~~~</nowiki> ఇలా రాస్తే మీ పేరు, తేదీ, టైము ముద్రితమౌతాయి - అదే సంతకం! దిద్దుబాటు పెట్టె (వికీలో ఎక్కడైనా సరే.., రాసేది, ఇప్పుడు నేను ఇదంతా రాసినదీ దిద్దుబాటు పెట్టెలోనే) పైభాగం లోని ([[File:OOUI JS signature icon LTR.png|20px]]) బొమ్మపై నొక్కినా సంతకం చేరుతుంది. (సంతకం, చర్చ పేజీల్లో మాత్రమే చెయ్యాలి. వ్యాస పేజీలలో చెయ్యరాదు.) చర్చ పేజీలను [[వికీపీడియా:చర్చ పేజీలను ఉపయోగించడం ఎలా|ఎలా ఉపయోగించుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. * వికీపీడియాలో విజ్ఞాన సర్వస్వం పేజీలే కాకుండా వాటికి ఉపయోగపడే అనేక ఇతర పేజీలు కూడా ఉంటాయి. ఇవన్నీ వేరువేరు [[వికీపీడియా:పేరుబరి|పేరుబరుల్లో]] ఉంటాయి. ఈ పేజీల పేర్లకు ముందు ఆ పేరుబరి పేరు వస్తుంది - "వికీపీడియా:" "వాడుకరి:" "మూస:" "వర్గం:" -ఇలాగ (విజ్ఞాన సర్వస పేజీలకు ముందు ఇలాంటిదేమీ ఉండదు.). ఈ పేజీలకు కూడా అనుంబంధంగా చర్చ పేజీలుంటాయి. * వికీ గురించి, వికీపద్ధతుల గురించీ, వికీలో పనిచెయ్యడం గురించీ [[సహాయం:పరిచయం|తెలుసుకోండి]], ఇతరులకు చెప్పండి. * వికీపీడియాలో సవరణలు చెయ్యాలంటే కొత్తవారికి "విజువల్ ఎడిటరు" తేలిగ్గా, చాలా సౌకర్యంగా ఉంటుంది. దాన్ని మీ డిఫాల్టు ఎడిటరుగా ఎంచుకోండి. [[సహాయం:విజువల్ ఎడిటరును ఎంచుకోవడం|ఎలా ఎంచుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. ---- ఇకపోతే.. * ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణాల్లోని దాదాపుగా ప్రతీ ఊరికీ, మండలానికీ, జిల్లాకీ, పట్టణానికీ, నగరానికీ వికీలో పేజీ ఉంది. మీ ఊరి పేజీ చూడండి. అందులో సవరణలు ఏమైనా అవసరమనుకుంటే చేసెయ్యండి. వెనకాడకండి. * ప్రతీ తెలుగు సినిమాకీ ఒక పేజీ పెట్టాలనేది సంకల్పం. అందులో మీరూ పాలుపంచుకోవచ్చు. * [[మానవ పరిణామం]], [[మాయాబజార్]], [[ఇస్రో]], [[ఘట్టమనేని కృష్ణ| కృష్ణ (సినిమా నటుడు)]], [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ]], [[మహా ఘాత పరికల్పన|చంద్రుడెలా పుట్టాడు]], [[తిరుమల ప్రసాదం]], [[హిరోషిమా, నాగసాకిలపై అణ్వస్త్ర దాడులు]], [[కొండారెడ్డి బురుజు]],..ఇలాంటి వేలాది వ్యాసాలు ఉన్నవి. రండి. విజ్ఞాన సర్వస్వ ప్రపంచంలో విహరించండి. ఇక్కడ రాయండి. తప్పులను సరిదిద్దండి. ఒప్పులకు మెరుగులు పెట్టండి. ------ * తెలుగు వికీ సభ్యులు అభిప్రాయాలు పంచుకొనే [http://groups.google.com/group/teluguwiki తెవికీ గూగుల్ గుంపు]లో చేరండి. ఫేస్బుక్ వాడేవారైతే [https://www.facebook.com/groups/560945180622204/ తెలుగు వికీపీడియా సముదాయ పేజీ] ఇష్టపడండి. * ఈ సైటు గురించి [[వికీపీడియా:అభిప్రాయాలు|అభిప్రాయాలు]] తెలపండి. * వికీపీడియాను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మీకేమయినా సందేహాలు వస్తే [http://te.wikipedia.org/w/index.php?title={{TALKPAGENAMEE}}&action=edit&section=new&preload=template:helpme-preload&preloadtitle=సందేహం ఇక్కడ] నొక్కి, మీ సందేహాన్ని అడగండి. వీలయినంత త్వరగా వికీ విధివిధానాలు తెలిసిన సభ్యులు మీ సందేహాన్ని నివృత్తి చేస్తారు. తెలుగు వికీపీడియాలో మళ్ళీ మళ్ళీ కలుద్దాం. [[బొమ్మ:Smile icon.png|25px]] &nbsp;<!-- Template:Welcome--> [[వాడుకరి:Nrgullapalli|Nrgullapalli]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nrgullapalli|చర్చ]]) 01:49, 4 ఆగస్టు 2022 (UTC) ma88bea91qs98h6hjfp5823r3ix1g00 3 355089 3614883 2022-08-04T01:49:34Z Nrgullapalli 11739 వికీపీడియాకు స్వాగతం! ([[WP:TW|TW]]) wikitext text/x-wiki ==స్వాగతం== <!--{{Subst:Welcome}}~~~~ --> <div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: Orange;"> <div class="center"><span style="font-size:large; color:black;">Wiki3455 గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[Wikipedia:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|<span style="color:white;">స్వాగతం!</span>]]! [[దస్త్రం:Wikipedia-logo.png|40px]]</span></div></div> Wiki3455 గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|స్వాగతం!]] వికీపీడియాలో సభ్యులైనందుకు అభినందనలు. {{#if:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}|<div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: light grey;"> వికీపీడియాలో దిద్దుబాట్లు ఎలా చెయ్యాలో మీకు వివరించేందుకు, మీ సందేహాలను తీర్చేందుకూ [[వాడుకరి:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}]] గారిని ప్రత్యేకంగా మీకోసం గురువుగా కేటాయించారు. ఏ సంకోచమూ లేకుండా వారిని మీ సందేహాలు అడగవచ్చు. మీకు [[ప్రత్యేక:Homepage|ప్రత్యేకంగా ఒక హోంపేజీ]] కూడా ఉంది చూడండి. అక్కడ మీకవసరమైన ఏ సహాయమైనా చేసేందుకు {{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}} గారు సిద్ధంగా ఉన్నారు. వారిని [[ప్రత్యేక:Homepage|పలకరించండి]].</div>|}} * తెలుగు వికీపీడియా పరిచయానికి [[సహాయం:పరిచయం|అంచెలంచెల(step by step) పారస్పరిక (interactive)బోధన]], [[:s:వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట|వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట (2014 ఈ-పుస్తకం)]] చూడండి. తెలుగు వ్యాసరచన గురించి [[విషయ వ్యక్తీకరణ]], కంప్యూటర్ లో తెలుగు టైపు చెయ్యడం గురించి [[వికీపీడియా:టైపింగు సహాయం|టైపింగు సహాయం]], [[కీ బోర్డు]] వ్యాసాలు ఉపయోగపడతాయి. * "మరియు" అనే పదం తెలుగుకు సహజమైన వాడుక కాదు. ప్రామాణిక ప్రచురణల్లో దాన్ని వాడరు. వికీపీడియాలో కూడా దాన్ని వాడరాదు. మరింత సమాచారం కోసం [[వికీపీడియా:శైలి/భాష]] చూడండి. * వికీపీడియాలో ప్రతీ పేజీకి అనుబంధంగా ఒక చర్చ పేజీ ఉంటుంది. వ్యాస విషయానికి సంబంధించిన చర్చ, సంబంధిత చర్చ పేజీలో చెయ్యాలి. మీ వాడుకరి పేజీకి కూడా అనుబంధంగా చర్చ పేజీ ఉంది. ఆ పేజీలోనే ఈ స్వాగత సందేశం పెట్టాను, గమనించారా? * చర్చ పేజీల్లో ఏమైనా రాసినపుడు దాని పక్కన సంతకం పెట్టాలి. నాలుగు టిల్డెలతో (టిల్డె అంటే - కీబోర్డులో "1" అంకె మీటకు ఎడమ పక్కన ఉన్న మీట. షిఫ్ట్ కీతో కలిపి దాన్ని నొక్కాలి.) <nowiki>~~~~</nowiki> ఇలా రాస్తే మీ పేరు, తేదీ, టైము ముద్రితమౌతాయి - అదే సంతకం! దిద్దుబాటు పెట్టె (వికీలో ఎక్కడైనా సరే.., రాసేది, ఇప్పుడు నేను ఇదంతా రాసినదీ దిద్దుబాటు పెట్టెలోనే) పైభాగం లోని ([[File:OOUI JS signature icon LTR.png|20px]]) బొమ్మపై నొక్కినా సంతకం చేరుతుంది. (సంతకం, చర్చ పేజీల్లో మాత్రమే చెయ్యాలి. వ్యాస పేజీలలో చెయ్యరాదు.) చర్చ పేజీలను [[వికీపీడియా:చర్చ పేజీలను ఉపయోగించడం ఎలా|ఎలా ఉపయోగించుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. * వికీపీడియాలో విజ్ఞాన సర్వస్వం పేజీలే కాకుండా వాటికి ఉపయోగపడే అనేక ఇతర పేజీలు కూడా ఉంటాయి. ఇవన్నీ వేరువేరు [[వికీపీడియా:పేరుబరి|పేరుబరుల్లో]] ఉంటాయి. ఈ పేజీల పేర్లకు ముందు ఆ పేరుబరి పేరు వస్తుంది - "వికీపీడియా:" "వాడుకరి:" "మూస:" "వర్గం:" -ఇలాగ (విజ్ఞాన సర్వస పేజీలకు ముందు ఇలాంటిదేమీ ఉండదు.). ఈ పేజీలకు కూడా అనుంబంధంగా చర్చ పేజీలుంటాయి. * వికీ గురించి, వికీపద్ధతుల గురించీ, వికీలో పనిచెయ్యడం గురించీ [[సహాయం:పరిచయం|తెలుసుకోండి]], ఇతరులకు చెప్పండి. * వికీపీడియాలో సవరణలు చెయ్యాలంటే కొత్తవారికి "విజువల్ ఎడిటరు" తేలిగ్గా, చాలా సౌకర్యంగా ఉంటుంది. దాన్ని మీ డిఫాల్టు ఎడిటరుగా ఎంచుకోండి. [[సహాయం:విజువల్ ఎడిటరును ఎంచుకోవడం|ఎలా ఎంచుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. ---- ఇకపోతే.. * ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణాల్లోని దాదాపుగా ప్రతీ ఊరికీ, మండలానికీ, జిల్లాకీ, పట్టణానికీ, నగరానికీ వికీలో పేజీ ఉంది. మీ ఊరి పేజీ చూడండి. అందులో సవరణలు ఏమైనా అవసరమనుకుంటే చేసెయ్యండి. వెనకాడకండి. * ప్రతీ తెలుగు సినిమాకీ ఒక పేజీ పెట్టాలనేది సంకల్పం. అందులో మీరూ పాలుపంచుకోవచ్చు. * [[మానవ పరిణామం]], [[మాయాబజార్]], [[ఇస్రో]], [[ఘట్టమనేని కృష్ణ| కృష్ణ (సినిమా నటుడు)]], [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ]], [[మహా ఘాత పరికల్పన|చంద్రుడెలా పుట్టాడు]], [[తిరుమల ప్రసాదం]], [[హిరోషిమా, నాగసాకిలపై అణ్వస్త్ర దాడులు]], [[కొండారెడ్డి బురుజు]],..ఇలాంటి వేలాది వ్యాసాలు ఉన్నవి. రండి. విజ్ఞాన సర్వస్వ ప్రపంచంలో విహరించండి. ఇక్కడ రాయండి. తప్పులను సరిదిద్దండి. ఒప్పులకు మెరుగులు పెట్టండి. ------ * తెలుగు వికీ సభ్యులు అభిప్రాయాలు పంచుకొనే [http://groups.google.com/group/teluguwiki తెవికీ గూగుల్ గుంపు]లో చేరండి. ఫేస్బుక్ వాడేవారైతే [https://www.facebook.com/groups/560945180622204/ తెలుగు వికీపీడియా సముదాయ పేజీ] ఇష్టపడండి. * ఈ సైటు గురించి [[వికీపీడియా:అభిప్రాయాలు|అభిప్రాయాలు]] తెలపండి. * వికీపీడియాను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మీకేమయినా సందేహాలు వస్తే [http://te.wikipedia.org/w/index.php?title={{TALKPAGENAMEE}}&action=edit&section=new&preload=template:helpme-preload&preloadtitle=సందేహం ఇక్కడ] నొక్కి, మీ సందేహాన్ని అడగండి. వీలయినంత త్వరగా వికీ విధివిధానాలు తెలిసిన సభ్యులు మీ సందేహాన్ని నివృత్తి చేస్తారు. తెలుగు వికీపీడియాలో మళ్ళీ మళ్ళీ కలుద్దాం. [[బొమ్మ:Smile icon.png|25px]] &nbsp;<!-- Template:Welcome--> [[వాడుకరి:Nrgullapalli|Nrgullapalli]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nrgullapalli|చర్చ]]) 01:49, 4 ఆగస్టు 2022 (UTC) fhjk5heok12237xk7sl9dgnyz73e1lz 3 355090 3614884 2022-08-04T01:50:01Z Nrgullapalli 11739 వికీపీడియాకు స్వాగతం! ([[WP:TW|TW]]) wikitext text/x-wiki ==స్వాగతం== <!--{{Subst:Welcome}}~~~~ --> <div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: Orange;"> <div class="center"><span style="font-size:large; color:black;">Cherukuri16 గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[Wikipedia:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|<span style="color:white;">స్వాగతం!</span>]]! [[దస్త్రం:Wikipedia-logo.png|40px]]</span></div></div> Cherukuri16 గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|స్వాగతం!]] వికీపీడియాలో సభ్యులైనందుకు అభినందనలు. {{#if:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}|<div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: light grey;"> వికీపీడియాలో దిద్దుబాట్లు ఎలా చెయ్యాలో మీకు వివరించేందుకు, మీ సందేహాలను తీర్చేందుకూ [[వాడుకరి:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}]] గారిని ప్రత్యేకంగా మీకోసం గురువుగా కేటాయించారు. ఏ సంకోచమూ లేకుండా వారిని మీ సందేహాలు అడగవచ్చు. మీకు [[ప్రత్యేక:Homepage|ప్రత్యేకంగా ఒక హోంపేజీ]] కూడా ఉంది చూడండి. అక్కడ మీకవసరమైన ఏ సహాయమైనా చేసేందుకు {{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}} గారు సిద్ధంగా ఉన్నారు. వారిని [[ప్రత్యేక:Homepage|పలకరించండి]].</div>|}} * తెలుగు వికీపీడియా పరిచయానికి [[సహాయం:పరిచయం|అంచెలంచెల(step by step) పారస్పరిక (interactive)బోధన]], [[:s:వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట|వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట (2014 ఈ-పుస్తకం)]] చూడండి. తెలుగు వ్యాసరచన గురించి [[విషయ వ్యక్తీకరణ]], కంప్యూటర్ లో తెలుగు టైపు చెయ్యడం గురించి [[వికీపీడియా:టైపింగు సహాయం|టైపింగు సహాయం]], [[కీ బోర్డు]] వ్యాసాలు ఉపయోగపడతాయి. * "మరియు" అనే పదం తెలుగుకు సహజమైన వాడుక కాదు. ప్రామాణిక ప్రచురణల్లో దాన్ని వాడరు. వికీపీడియాలో కూడా దాన్ని వాడరాదు. మరింత సమాచారం కోసం [[వికీపీడియా:శైలి/భాష]] చూడండి. * వికీపీడియాలో ప్రతీ పేజీకి అనుబంధంగా ఒక చర్చ పేజీ ఉంటుంది. వ్యాస విషయానికి సంబంధించిన చర్చ, సంబంధిత చర్చ పేజీలో చెయ్యాలి. మీ వాడుకరి పేజీకి కూడా అనుబంధంగా చర్చ పేజీ ఉంది. ఆ పేజీలోనే ఈ స్వాగత సందేశం పెట్టాను, గమనించారా? * చర్చ పేజీల్లో ఏమైనా రాసినపుడు దాని పక్కన సంతకం పెట్టాలి. నాలుగు టిల్డెలతో (టిల్డె అంటే - కీబోర్డులో "1" అంకె మీటకు ఎడమ పక్కన ఉన్న మీట. షిఫ్ట్ కీతో కలిపి దాన్ని నొక్కాలి.) <nowiki>~~~~</nowiki> ఇలా రాస్తే మీ పేరు, తేదీ, టైము ముద్రితమౌతాయి - అదే సంతకం! దిద్దుబాటు పెట్టె (వికీలో ఎక్కడైనా సరే.., రాసేది, ఇప్పుడు నేను ఇదంతా రాసినదీ దిద్దుబాటు పెట్టెలోనే) పైభాగం లోని ([[File:OOUI JS signature icon LTR.png|20px]]) బొమ్మపై నొక్కినా సంతకం చేరుతుంది. (సంతకం, చర్చ పేజీల్లో మాత్రమే చెయ్యాలి. వ్యాస పేజీలలో చెయ్యరాదు.) చర్చ పేజీలను [[వికీపీడియా:చర్చ పేజీలను ఉపయోగించడం ఎలా|ఎలా ఉపయోగించుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. * వికీపీడియాలో విజ్ఞాన సర్వస్వం పేజీలే కాకుండా వాటికి ఉపయోగపడే అనేక ఇతర పేజీలు కూడా ఉంటాయి. ఇవన్నీ వేరువేరు [[వికీపీడియా:పేరుబరి|పేరుబరుల్లో]] ఉంటాయి. ఈ పేజీల పేర్లకు ముందు ఆ పేరుబరి పేరు వస్తుంది - "వికీపీడియా:" "వాడుకరి:" "మూస:" "వర్గం:" -ఇలాగ (విజ్ఞాన సర్వస పేజీలకు ముందు ఇలాంటిదేమీ ఉండదు.). ఈ పేజీలకు కూడా అనుంబంధంగా చర్చ పేజీలుంటాయి. * వికీ గురించి, వికీపద్ధతుల గురించీ, వికీలో పనిచెయ్యడం గురించీ [[సహాయం:పరిచయం|తెలుసుకోండి]], ఇతరులకు చెప్పండి. * వికీపీడియాలో సవరణలు చెయ్యాలంటే కొత్తవారికి "విజువల్ ఎడిటరు" తేలిగ్గా, చాలా సౌకర్యంగా ఉంటుంది. దాన్ని మీ డిఫాల్టు ఎడిటరుగా ఎంచుకోండి. [[సహాయం:విజువల్ ఎడిటరును ఎంచుకోవడం|ఎలా ఎంచుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. ---- ఇకపోతే.. * ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణాల్లోని దాదాపుగా ప్రతీ ఊరికీ, మండలానికీ, జిల్లాకీ, పట్టణానికీ, నగరానికీ వికీలో పేజీ ఉంది. మీ ఊరి పేజీ చూడండి. అందులో సవరణలు ఏమైనా అవసరమనుకుంటే చేసెయ్యండి. వెనకాడకండి. * ప్రతీ తెలుగు సినిమాకీ ఒక పేజీ పెట్టాలనేది సంకల్పం. అందులో మీరూ పాలుపంచుకోవచ్చు. * [[మానవ పరిణామం]], [[మాయాబజార్]], [[ఇస్రో]], [[ఘట్టమనేని కృష్ణ| కృష్ణ (సినిమా నటుడు)]], [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ]], [[మహా ఘాత పరికల్పన|చంద్రుడెలా పుట్టాడు]], [[తిరుమల ప్రసాదం]], [[హిరోషిమా, నాగసాకిలపై అణ్వస్త్ర దాడులు]], [[కొండారెడ్డి బురుజు]],..ఇలాంటి వేలాది వ్యాసాలు ఉన్నవి. రండి. విజ్ఞాన సర్వస్వ ప్రపంచంలో విహరించండి. ఇక్కడ రాయండి. తప్పులను సరిదిద్దండి. ఒప్పులకు మెరుగులు పెట్టండి. ------ * తెలుగు వికీ సభ్యులు అభిప్రాయాలు పంచుకొనే [http://groups.google.com/group/teluguwiki తెవికీ గూగుల్ గుంపు]లో చేరండి. ఫేస్బుక్ వాడేవారైతే [https://www.facebook.com/groups/560945180622204/ తెలుగు వికీపీడియా సముదాయ పేజీ] ఇష్టపడండి. * ఈ సైటు గురించి [[వికీపీడియా:అభిప్రాయాలు|అభిప్రాయాలు]] తెలపండి. * వికీపీడియాను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మీకేమయినా సందేహాలు వస్తే [http://te.wikipedia.org/w/index.php?title={{TALKPAGENAMEE}}&action=edit&section=new&preload=template:helpme-preload&preloadtitle=సందేహం ఇక్కడ] నొక్కి, మీ సందేహాన్ని అడగండి. వీలయినంత త్వరగా వికీ విధివిధానాలు తెలిసిన సభ్యులు మీ సందేహాన్ని నివృత్తి చేస్తారు. తెలుగు వికీపీడియాలో మళ్ళీ మళ్ళీ కలుద్దాం. [[బొమ్మ:Smile icon.png|25px]] &nbsp;<!-- Template:Welcome--> [[వాడుకరి:Nrgullapalli|Nrgullapalli]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nrgullapalli|చర్చ]]) 01:50, 4 ఆగస్టు 2022 (UTC) tqayjlx2z92txcf71zvo56sv96nn08m 3 355091 3614885 2022-08-04T01:50:34Z Nrgullapalli 11739 వికీపీడియాకు స్వాగతం! ([[WP:TW|TW]]) wikitext text/x-wiki ==స్వాగతం== <!--{{Subst:Welcome}}~~~~ --> <div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: Orange;"> <div class="center"><span style="font-size:large; color:black;">Susmitha102 గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[Wikipedia:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|<span style="color:white;">స్వాగతం!</span>]]! [[దస్త్రం:Wikipedia-logo.png|40px]]</span></div></div> Susmitha102 గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|స్వాగతం!]] వికీపీడియాలో సభ్యులైనందుకు అభినందనలు. {{#if:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}|<div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: light grey;"> వికీపీడియాలో దిద్దుబాట్లు ఎలా చెయ్యాలో మీకు వివరించేందుకు, మీ సందేహాలను తీర్చేందుకూ [[వాడుకరి:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}]] గారిని ప్రత్యేకంగా మీకోసం గురువుగా కేటాయించారు. ఏ సంకోచమూ లేకుండా వారిని మీ సందేహాలు అడగవచ్చు. మీకు [[ప్రత్యేక:Homepage|ప్రత్యేకంగా ఒక హోంపేజీ]] కూడా ఉంది చూడండి. అక్కడ మీకవసరమైన ఏ సహాయమైనా చేసేందుకు {{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}} గారు సిద్ధంగా ఉన్నారు. వారిని [[ప్రత్యేక:Homepage|పలకరించండి]].</div>|}} * తెలుగు వికీపీడియా పరిచయానికి [[సహాయం:పరిచయం|అంచెలంచెల(step by step) పారస్పరిక (interactive)బోధన]], [[:s:వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట|వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట (2014 ఈ-పుస్తకం)]] చూడండి. తెలుగు వ్యాసరచన గురించి [[విషయ వ్యక్తీకరణ]], కంప్యూటర్ లో తెలుగు టైపు చెయ్యడం గురించి [[వికీపీడియా:టైపింగు సహాయం|టైపింగు సహాయం]], [[కీ బోర్డు]] వ్యాసాలు ఉపయోగపడతాయి. * "మరియు" అనే పదం తెలుగుకు సహజమైన వాడుక కాదు. ప్రామాణిక ప్రచురణల్లో దాన్ని వాడరు. వికీపీడియాలో కూడా దాన్ని వాడరాదు. మరింత సమాచారం కోసం [[వికీపీడియా:శైలి/భాష]] చూడండి. * వికీపీడియాలో ప్రతీ పేజీకి అనుబంధంగా ఒక చర్చ పేజీ ఉంటుంది. వ్యాస విషయానికి సంబంధించిన చర్చ, సంబంధిత చర్చ పేజీలో చెయ్యాలి. మీ వాడుకరి పేజీకి కూడా అనుబంధంగా చర్చ పేజీ ఉంది. ఆ పేజీలోనే ఈ స్వాగత సందేశం పెట్టాను, గమనించారా? * చర్చ పేజీల్లో ఏమైనా రాసినపుడు దాని పక్కన సంతకం పెట్టాలి. నాలుగు టిల్డెలతో (టిల్డె అంటే - కీబోర్డులో "1" అంకె మీటకు ఎడమ పక్కన ఉన్న మీట. షిఫ్ట్ కీతో కలిపి దాన్ని నొక్కాలి.) <nowiki>~~~~</nowiki> ఇలా రాస్తే మీ పేరు, తేదీ, టైము ముద్రితమౌతాయి - అదే సంతకం! దిద్దుబాటు పెట్టె (వికీలో ఎక్కడైనా సరే.., రాసేది, ఇప్పుడు నేను ఇదంతా రాసినదీ దిద్దుబాటు పెట్టెలోనే) పైభాగం లోని ([[File:OOUI JS signature icon LTR.png|20px]]) బొమ్మపై నొక్కినా సంతకం చేరుతుంది. (సంతకం, చర్చ పేజీల్లో మాత్రమే చెయ్యాలి. వ్యాస పేజీలలో చెయ్యరాదు.) చర్చ పేజీలను [[వికీపీడియా:చర్చ పేజీలను ఉపయోగించడం ఎలా|ఎలా ఉపయోగించుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. * వికీపీడియాలో విజ్ఞాన సర్వస్వం పేజీలే కాకుండా వాటికి ఉపయోగపడే అనేక ఇతర పేజీలు కూడా ఉంటాయి. ఇవన్నీ వేరువేరు [[వికీపీడియా:పేరుబరి|పేరుబరుల్లో]] ఉంటాయి. ఈ పేజీల పేర్లకు ముందు ఆ పేరుబరి పేరు వస్తుంది - "వికీపీడియా:" "వాడుకరి:" "మూస:" "వర్గం:" -ఇలాగ (విజ్ఞాన సర్వస పేజీలకు ముందు ఇలాంటిదేమీ ఉండదు.). ఈ పేజీలకు కూడా అనుంబంధంగా చర్చ పేజీలుంటాయి. * వికీ గురించి, వికీపద్ధతుల గురించీ, వికీలో పనిచెయ్యడం గురించీ [[సహాయం:పరిచయం|తెలుసుకోండి]], ఇతరులకు చెప్పండి. * వికీపీడియాలో సవరణలు చెయ్యాలంటే కొత్తవారికి "విజువల్ ఎడిటరు" తేలిగ్గా, చాలా సౌకర్యంగా ఉంటుంది. దాన్ని మీ డిఫాల్టు ఎడిటరుగా ఎంచుకోండి. [[సహాయం:విజువల్ ఎడిటరును ఎంచుకోవడం|ఎలా ఎంచుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. ---- ఇకపోతే.. * ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణాల్లోని దాదాపుగా ప్రతీ ఊరికీ, మండలానికీ, జిల్లాకీ, పట్టణానికీ, నగరానికీ వికీలో పేజీ ఉంది. మీ ఊరి పేజీ చూడండి. అందులో సవరణలు ఏమైనా అవసరమనుకుంటే చేసెయ్యండి. వెనకాడకండి. * ప్రతీ తెలుగు సినిమాకీ ఒక పేజీ పెట్టాలనేది సంకల్పం. అందులో మీరూ పాలుపంచుకోవచ్చు. * [[మానవ పరిణామం]], [[మాయాబజార్]], [[ఇస్రో]], [[ఘట్టమనేని కృష్ణ| కృష్ణ (సినిమా నటుడు)]], [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ]], [[మహా ఘాత పరికల్పన|చంద్రుడెలా పుట్టాడు]], [[తిరుమల ప్రసాదం]], [[హిరోషిమా, నాగసాకిలపై అణ్వస్త్ర దాడులు]], [[కొండారెడ్డి బురుజు]],..ఇలాంటి వేలాది వ్యాసాలు ఉన్నవి. రండి. విజ్ఞాన సర్వస్వ ప్రపంచంలో విహరించండి. ఇక్కడ రాయండి. తప్పులను సరిదిద్దండి. ఒప్పులకు మెరుగులు పెట్టండి. ------ * తెలుగు వికీ సభ్యులు అభిప్రాయాలు పంచుకొనే [http://groups.google.com/group/teluguwiki తెవికీ గూగుల్ గుంపు]లో చేరండి. ఫేస్బుక్ వాడేవారైతే [https://www.facebook.com/groups/560945180622204/ తెలుగు వికీపీడియా సముదాయ పేజీ] ఇష్టపడండి. * ఈ సైటు గురించి [[వికీపీడియా:అభిప్రాయాలు|అభిప్రాయాలు]] తెలపండి. * వికీపీడియాను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మీకేమయినా సందేహాలు వస్తే [http://te.wikipedia.org/w/index.php?title={{TALKPAGENAMEE}}&action=edit&section=new&preload=template:helpme-preload&preloadtitle=సందేహం ఇక్కడ] నొక్కి, మీ సందేహాన్ని అడగండి. వీలయినంత త్వరగా వికీ విధివిధానాలు తెలిసిన సభ్యులు మీ సందేహాన్ని నివృత్తి చేస్తారు. తెలుగు వికీపీడియాలో మళ్ళీ మళ్ళీ కలుద్దాం. [[బొమ్మ:Smile icon.png|25px]] &nbsp;<!-- Template:Welcome--> [[వాడుకరి:Nrgullapalli|Nrgullapalli]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nrgullapalli|చర్చ]]) 01:50, 4 ఆగస్టు 2022 (UTC) aid2oae47b58v4cewyie2c3q71buyfj 2 355092 3614886 2022-08-04T02:04:22Z Bhukya Dhasaradh 115661 Dhasaradh is very good talnted young student in telangana district of Bhdradhi kothagudem mandal aswarao peta village asupaka Full name : Bhukya Dhasaradh Age : 20 DOB : 20-02-2002 Day : Wednesday Study : 10+2+dioploma Habbies : internet Explorer Site www.garenafreefireindia.com wikitext text/x-wiki Bhukya Dhasaradh bglbowmqc7p0f6mwjt8t10999lg33eq 6 355093 3614887 2022-08-04T02:06:37Z స్వరలాసిక 13980 {{Non-free use rationale poster | Article = పిచ్చోడి పెళ్ళి | Use = Infobox | Media = సినిమా <!-- ADDITIONAL INFORMATION --> | Name = | Distributor = | Publisher = | Graphic Artist = | Type = | Website = | Owner = | Commentary = <!--OVERRIDE FIELDS --> | Description = ఇది పిచ్చోడి పెళ్ళి అనే సినిమాకు సంబంధించిన పోస్టర్ | Source = https://indiancine.ma/documents/... wikitext text/x-wiki == సారాంశం == {{Non-free use rationale poster | Article = పిచ్చోడి పెళ్ళి | Use = Infobox | Media = సినిమా <!-- ADDITIONAL INFORMATION --> | Name = | Distributor = | Publisher = | Graphic Artist = | Type = | Website = | Owner = | Commentary = <!--OVERRIDE FIELDS --> | Description = ఇది పిచ్చోడి పెళ్ళి అనే సినిమాకు సంబంధించిన పోస్టర్ | Source = https://indiancine.ma/documents/DHD/1 | Portion = పూర్తి భాగం | Low resolution = అవును | Purpose = Infobox | Replaceability = మార్చవచ్చు. | Other information = }} == లైసెన్సింగ్ == {{సినిమా పోస్టరు}} aao7yrgpmxeqevg9hu08myyp0autmw6 0 355094 3614890 2022-08-04T02:09:56Z Muralikrishna m 106628 [[WP:AES|←]]Created page with ''''హెల్లీ దరువాలా''' (ఆంగ్లం: Heli Daruwala) ఒక భారతీయ మోడల్, టెలివిజన్ మరియు సినిమా నటి. ఆమె 2011లో స్టార్ ప్లస్ షో లవ్ యు జిందగీలో తొలిసారిగా నటించింది. అది ఓ మోస్తరు విజయం సాధించి పెట్టిన...' wikitext text/x-wiki '''హెల్లీ దరువాలా''' (ఆంగ్లం: Heli Daruwala) ఒక భారతీయ మోడల్, టెలివిజన్ మరియు సినిమా నటి. ఆమె 2011లో స్టార్ ప్లస్ షో లవ్ యు జిందగీలో తొలిసారిగా నటించింది. అది ఓ మోస్తరు విజయం సాధించి పెట్టినా స్టార్ ప్లస్ [[:hi:निशा और उसके कज़न्स|నిషా ఔర్ ఉస్కే కజిన్స్]], కలర్స్ టీవీ నాగిన్‌ లలో ఆమె నటనకు బాగా ప్రసిద్ది చెందింది. ఆమె సినిమాలు, ఆ తరువాత ఆమె మ్యూజిక్ వీడియోలలో కూడా నటించింది. ఆమె ప్రస్తుతం జీ టీవీ హైవాన్‌లో నిషాగా కనిపిస్తుంది. g2fc64nokpufs4rgmjnailpt10ly340 3614893 3614890 2022-08-04T02:25:25Z Muralikrishna m 106628 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = హెల్లీ దరువాలా | image = | imagesize = 200px | caption = | birth_name = హెల్లీ దరువాలా | birth_date = జూలై 14 <ref name="b1">{{cite web|url=https://www.pinkvilla.com/tv/news-gossip/shaheer-sheikh-and-surbhi-jyoti-have-sweetest-birthday-wishes-heli-daruwala-see-pics-and-video-461914|title=Shaheer Sheikh and Surbhi Jyoti have the sweetest birthday wishes for Heli Daruwala; See Pics and Video|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191207155707/https://www.pinkvilla.com/tv/news-gossip/shaheer-sheikh-and-surbhi-jyoti-have-sweetest-birthday-wishes-heli-daruwala-see-pics-and-video-461914|archive-date=7 दिसंबर 2019|url-status=dead}}</ref><ref name="b2">{{cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/naagin-3s-heli-daruwala-celebrates-birthday-with-close-friends-mohit-malik-shivin-narang-see-inside-pics/photostory/70244345.cms|title=Naagin 3's Heli Daruwala celebrates birthday with close friends Mohit Malik, Shivin Narang; see inside pics|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190728191703/https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/naagin-3s-heli-daruwala-celebrates-birthday-with-close-friends-mohit-malik-shivin-narang-see-inside-pics/photostory/70244345.cms|archive-date=28 जुलाई 2019|url-status=live}}</ref> | birth_place = [[సూరత్]], [[గుజరాత్]], [[భారతదేశం]] | occupation = నటి, మోడల్ | years_active = 2007 - ప్రస్తుతం | spouse = | homepage = }} '''హెల్లీ దరువాలా''' (ఆంగ్లం: Heli Daruwala) ఒక భారతీయ మోడల్, టెలివిజన్ మరియు సినిమా నటి. ఆమె 2011లో స్టార్ ప్లస్ షో లవ్ యు జిందగీలో తొలిసారిగా నటించింది. అది ఓ మోస్తరు విజయం సాధించి పెట్టినా స్టార్ ప్లస్ [[:hi:निशा और उसके कज़न्स|నిషా ఔర్ ఉస్కే కజిన్స్]], కలర్స్ టీవీ నాగిన్‌ లలో ఆమె నటనకు బాగా ప్రసిద్ది చెందింది. ఆమె సినిమాలు, ఆ తరువాత ఆమె మ్యూజిక్ వీడియోలలో కూడా నటించింది. ఆమె ప్రస్తుతం జీ టీవీ హైవాన్‌లో నిషాగా కనిపిస్తుంది. 4iu8hquslwrzv5pno776vdeyiqrni0d 3614894 3614893 2022-08-04T02:26:23Z Muralikrishna m 106628 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = హెల్లీ దరువాలా | image = | imagesize = 200px | caption = | birth_name = హెల్లీ దరువాలా | birth_date = జూలై 14 <ref name="b1">{{cite web|url=https://www.pinkvilla.com/tv/news-gossip/shaheer-sheikh-and-surbhi-jyoti-have-sweetest-birthday-wishes-heli-daruwala-see-pics-and-video-461914|title=Shaheer Sheikh and Surbhi Jyoti have the sweetest birthday wishes for Heli Daruwala; See Pics and Video|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191207155707/https://www.pinkvilla.com/tv/news-gossip/shaheer-sheikh-and-surbhi-jyoti-have-sweetest-birthday-wishes-heli-daruwala-see-pics-and-video-461914|archive-date=7 दिसंबर 2019|url-status=dead}}</ref><ref name="b2">{{cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/naagin-3s-heli-daruwala-celebrates-birthday-with-close-friends-mohit-malik-shivin-narang-see-inside-pics/photostory/70244345.cms|title=Naagin 3's Heli Daruwala celebrates birthday with close friends Mohit Malik, Shivin Narang; see inside pics|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190728191703/https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/naagin-3s-heli-daruwala-celebrates-birthday-with-close-friends-mohit-malik-shivin-narang-see-inside-pics/photostory/70244345.cms|archive-date=28 जुलाई 2019|url-status=live}}</ref> | birth_place = [[సూరత్]], [[గుజరాత్]], [[భారతదేశం]] | occupation = నటి, మోడల్ | years_active = 2007 - ప్రస్తుతం | spouse = | homepage = }} '''హెల్లీ దరువాలా''' (ఆంగ్లం: Heli Daruwala) ఒక భారతీయ మోడల్, టెలివిజన్ మరియు సినిమా నటి. ఆమె 2011లో స్టార్ ప్లస్ షో లవ్ యు జిందగీలో తొలిసారిగా నటించింది. అది ఓ మోస్తరు విజయం సాధించి పెట్టినా స్టార్ ప్లస్ [[:hi:निशा और उसके कज़न्स|నిషా ఔర్ ఉస్కే కజిన్స్]], కలర్స్ టీవీ నాగిన్‌ లలో ఆమె నటనకు బాగా ప్రసిద్ది చెందింది. ఆమె సినిమాలు, ఆ తరువాత ఆమె మ్యూజిక్ వీడియోలలో కూడా నటించింది. ఆమె ప్రస్తుతం జీ టీవీ హైవాన్‌లో నిషాగా కనిపిస్తుంది. == మూలాలు == [[వర్గం:భారత టెలివిజన్ నటీమణులు]] [[వర్గం:ఇండియన్ సోప్ ఒపెరా నటీమణులు]] [[వర్గం:హిందీ టెలివిజన్‌లో నటీమణులు]] [[వర్గం:21వ శతాబ్దపు భారతీయ నటీమణులు]] 6vt7hq36lc075w3lktoc7j2y3osqvi2 3614897 3614894 2022-08-04T02:39:05Z Muralikrishna m 106628 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = హెల్లీ దరువాలా | image = | imagesize = 200px | caption = | birth_name = హెల్లీ దరువాలా | birth_date = జూలై 14 <ref name="b1">{{cite web|url=https://www.pinkvilla.com/tv/news-gossip/shaheer-sheikh-and-surbhi-jyoti-have-sweetest-birthday-wishes-heli-daruwala-see-pics-and-video-461914|title=Shaheer Sheikh and Surbhi Jyoti have the sweetest birthday wishes for Heli Daruwala; See Pics and Video|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191207155707/https://www.pinkvilla.com/tv/news-gossip/shaheer-sheikh-and-surbhi-jyoti-have-sweetest-birthday-wishes-heli-daruwala-see-pics-and-video-461914|archive-date=7 दिसंबर 2019|url-status=dead}}</ref><ref name="b2">{{cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/naagin-3s-heli-daruwala-celebrates-birthday-with-close-friends-mohit-malik-shivin-narang-see-inside-pics/photostory/70244345.cms|title=Naagin 3's Heli Daruwala celebrates birthday with close friends Mohit Malik, Shivin Narang; see inside pics|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190728191703/https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/naagin-3s-heli-daruwala-celebrates-birthday-with-close-friends-mohit-malik-shivin-narang-see-inside-pics/photostory/70244345.cms|archive-date=28 जुलाई 2019|url-status=live}}</ref> | birth_place = [[సూరత్]], [[గుజరాత్]], [[భారతదేశం]] | occupation = నటి, మోడల్ | years_active = 2007 - ప్రస్తుతం | spouse = | homepage = }} '''హెల్లీ దరువాలా''' (ఆంగ్లం: Heli Daruwala) ఒక భారతీయ మోడల్, టెలివిజన్ మరియు సినిమా నటి. ఆమె 2011లో స్టార్ ప్లస్ షో లవ్ యు జిందగీలో తొలిసారిగా నటించింది. అది ఓ మోస్తరు విజయం సాధించి పెట్టినా స్టార్ ప్లస్ [[:hi:निशा और उसके कज़न्स|నిషా ఔర్ ఉస్కే కజిన్స్]], కలర్స్ టీవీ నాగిన్‌ లలో ఆమె నటనకు బాగా ప్రసిద్ది చెందింది.<ref name="n2">{{Cite web|url=http://www.indiantelevision.com/television/tv-channels/gecs/star-plus-launches-nisha-aur-uske-cousins-140812|title=With their new offering ‘Nisha Aur Uske Cousins’, Star Plus is bringing a relatable story of young India.|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20141102025550/http://www.indiantelevision.com/television/tv-channels/gecs/star-plus-launches-nisha-aur-uske-cousins-140812|archive-date=2 नवंबर 2014|url-status=live}}</ref><ref name="n1">{{cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/naagin-3-girls-surbhi-jyoti-rakshanda-khan-and-heli-daruwala-reunite-on-a-rainy-sunday/articleshow/70020211.cms|title=Naagin 3 girls Surbhi Jyoti, Rakshanda Khan and Heli Daruwala reunite on a rainy Sunday|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190703002828/https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/naagin-3-girls-surbhi-jyoti-rakshanda-khan-and-heli-daruwala-reunite-on-a-rainy-sunday/articleshow/70020211.cms|archive-date=3 जुलाई 2019|url-status=live}}</ref> ఆమె సినిమాలు, ఆ తరువాత ఆమె మ్యూజిక్ వీడియోలలో కూడా నటించింది. ఆమె 2019లో జీ టీవీ [[:en:Haiwaan : The Monster|హైవాన్‌]]<nowiki/>లో నిషాగా కనిపించిమెప్పించింది.<ref name="h1">{{cite web|url=https://www.indiatoday.in/television/video/haiwan-ekta-kapoor-ridhima-pandit-and-param-singh-attend-launch-party-1593584-2019-08-30|title=Haiwan: Ekta Kapoor, Ridhima Pandit and Param Singh attend launch party|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191207155600/https://www.indiatoday.in/television/video/haiwan-ekta-kapoor-ridhima-pandit-and-param-singh-attend-launch-party-1593584-2019-08-30|archive-date=7 दिसंबर 2019|url-status=live}}</ref> == కెరీర్ == === సినిమా కెరీర్ === ఆమె అమోల్ పాలేకర్ హాస్య చిత్రం దమ్ కటా (2007)లో సహాయ పాత్రతో ఇమ్లీగా బాలీవుడ్ చలనచిత్ర రంగ ప్రవేశం చేసింది.<ref name="bw">{{cite web|title=Amol Palekar announces new film DUMKATA!|url=https://www.glamsham.com/en/amol-palekar-announces-new-film-dumkata|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191207155424/https://www.glamsham.com/en/amol-palekar-announces-new-film-dumkata|archive-date=7 दिसंबर 2019|url-status=dead}}</ref> === టెలివిజన్ కెరీర్ === షాహిద్ కపూర్, కరీనా కపూర్ నటించిన జబ్ వుయ్ మెట్ ఆధారంగా రూపొందించబడిన స్టార్ ప్లస్ షో లవ్ యు జిందగీ (2011)లో ఆమె నేహాగా తన టీవీ అరంగేట్రం చేసింది. == మూలాలు == [[వర్గం:భారత టెలివిజన్ నటీమణులు]] [[వర్గం:ఇండియన్ సోప్ ఒపెరా నటీమణులు]] [[వర్గం:హిందీ టెలివిజన్‌లో నటీమణులు]] [[వర్గం:21వ శతాబ్దపు భారతీయ నటీమణులు]] f6n6u6cstkamxyi8l6rpi4969hy87j5 3614901 3614897 2022-08-04T03:09:10Z Muralikrishna m 106628 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = హెల్లీ దరువాలా | image = | imagesize = 200px | caption = | birth_name = హెల్లీ దరువాలా | birth_date = జూలై 14 <ref name="b1">{{cite web|url=https://www.pinkvilla.com/tv/news-gossip/shaheer-sheikh-and-surbhi-jyoti-have-sweetest-birthday-wishes-heli-daruwala-see-pics-and-video-461914|title=Shaheer Sheikh and Surbhi Jyoti have the sweetest birthday wishes for Heli Daruwala; See Pics and Video|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191207155707/https://www.pinkvilla.com/tv/news-gossip/shaheer-sheikh-and-surbhi-jyoti-have-sweetest-birthday-wishes-heli-daruwala-see-pics-and-video-461914|archive-date=7 दिसंबर 2019|url-status=dead}}</ref><ref name="b2">{{cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/naagin-3s-heli-daruwala-celebrates-birthday-with-close-friends-mohit-malik-shivin-narang-see-inside-pics/photostory/70244345.cms|title=Naagin 3's Heli Daruwala celebrates birthday with close friends Mohit Malik, Shivin Narang; see inside pics|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190728191703/https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/naagin-3s-heli-daruwala-celebrates-birthday-with-close-friends-mohit-malik-shivin-narang-see-inside-pics/photostory/70244345.cms|archive-date=28 जुलाई 2019|url-status=live}}</ref> | birth_place = [[సూరత్]], [[గుజరాత్]], [[భారతదేశం]] | occupation = నటి, మోడల్ | years_active = 2007 - ప్రస్తుతం | spouse = | homepage = }} '''హెల్లీ దరువాలా''' (ఆంగ్లం: Heli Daruwala) ఒక భారతీయ మోడల్, టెలివిజన్ మరియు సినిమా నటి. ఆమె 2011లో స్టార్ ప్లస్ షో లవ్ యు జిందగీలో తొలిసారిగా నటించింది. అది ఓ మోస్తరు విజయం సాధించి పెట్టినా స్టార్ ప్లస్ [[:hi:निशा और उसके कज़न्स|నిషా ఔర్ ఉస్కే కజిన్స్]], కలర్స్ టీవీ నాగిన్‌ లలో ఆమె నటనకు బాగా ప్రసిద్ది చెందింది.<ref name="n2">{{Cite web|url=http://www.indiantelevision.com/television/tv-channels/gecs/star-plus-launches-nisha-aur-uske-cousins-140812|title=With their new offering ‘Nisha Aur Uske Cousins’, Star Plus is bringing a relatable story of young India.|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20141102025550/http://www.indiantelevision.com/television/tv-channels/gecs/star-plus-launches-nisha-aur-uske-cousins-140812|archive-date=2 नवंबर 2014|url-status=live}}</ref><ref name="n1">{{cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/naagin-3-girls-surbhi-jyoti-rakshanda-khan-and-heli-daruwala-reunite-on-a-rainy-sunday/articleshow/70020211.cms|title=Naagin 3 girls Surbhi Jyoti, Rakshanda Khan and Heli Daruwala reunite on a rainy Sunday|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190703002828/https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/naagin-3-girls-surbhi-jyoti-rakshanda-khan-and-heli-daruwala-reunite-on-a-rainy-sunday/articleshow/70020211.cms|archive-date=3 जुलाई 2019|url-status=live}}</ref> ఆమె సినిమాలు, ఆ తరువాత ఆమె మ్యూజిక్ వీడియోలలో కూడా నటించింది. ఆమె 2019లో జీ టీవీ [[:en:Haiwaan : The Monster|హైవాన్‌]]<nowiki/>లో నిషాగా కనిపించిమెప్పించింది.<ref name="h1">{{cite web|url=https://www.indiatoday.in/television/video/haiwan-ekta-kapoor-ridhima-pandit-and-param-singh-attend-launch-party-1593584-2019-08-30|title=Haiwan: Ekta Kapoor, Ridhima Pandit and Param Singh attend launch party|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191207155600/https://www.indiatoday.in/television/video/haiwan-ekta-kapoor-ridhima-pandit-and-param-singh-attend-launch-party-1593584-2019-08-30|archive-date=7 दिसंबर 2019|url-status=live}}</ref> == కెరీర్ == === సినిమా కెరీర్ === ఆమె అమోల్ పాలేకర్ హాస్య చిత్రం దమ్ కటా (2007)లో సహాయ పాత్రతో ఇమ్లీగా బాలీవుడ్ చలనచిత్ర రంగ ప్రవేశం చేసింది.<ref name="bw">{{cite web|title=Amol Palekar announces new film DUMKATA!|url=https://www.glamsham.com/en/amol-palekar-announces-new-film-dumkata|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191207155424/https://www.glamsham.com/en/amol-palekar-announces-new-film-dumkata|archive-date=7 दिसंबर 2019|url-status=dead}}</ref> === టెలివిజన్ కెరీర్ === షాహిద్ కపూర్, కరీనా కపూర్ నటించిన జబ్ వుయ్ మెట్ ఆధారంగా రూపొందించబడిన స్టార్ ప్లస్ షో లవ్ యు జిందగీ (2011)లో ఆమె నేహాగా తన టీవీ అరంగేట్రం చేసింది. == ఫిల్మోగ్రఫీ == === సినిమాలు === {| class="wikitable" !సంవత్సరం !సినిమా !పాత్ర !మూలం |- |2007 |''[[:en:Dum Kaata|దమ్ కాటా]]'' |ఇమ్లీ |<ref name="bw2">{{cite web|title=Amol Palekar announces new film DUMKATA!|url=https://www.glamsham.com/en/amol-palekar-announces-new-film-dumkata|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191207155424/https://www.glamsham.com/en/amol-palekar-announces-new-film-dumkata|archive-date=7 दिसंबर 2019|url-status=dead}}</ref> |} === టెలివిజన్ === {| class="wikitable" !సంవత్సరం !షో !పాత్ర !ఛానెల్ !మూలం |- |2011 |''लव यू जिंदगी'' |नेहा |స్టార్ ప్లస్ | |- |2011-2012 |''हमसे है लाइफ''' |सलोनी सिंघ |ఛానల్ వి ఇండియా |<ref>{{Cite web|url=http://www.bestmediainfo.com/2011/08/channel-v-launches-its-2nd-fiction-humse-hai-life/|title=संग्रहीत प्रति|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20181006000742/http://bestmediainfo.com/2011/08/channel-v-launches-its-2nd-fiction-humse-hai-life/|archive-date=6 अक्तूबर 2018|url-status=live}}</ref> |- |2012-2013 |''सुवरीन गुग्गल - द टॉपर ऑफ द ईयर'' |अलीशा दीवान |ఛానల్ వి ఇండియా |<ref>{{cite web|url=http://archive.indianexpress.com/news/suvreen-guggal-topper-of-the-year/932988/|title=Suvreen Guggal, Topper of the Year - Indian Express|website=archive.indianexpress.com|accessdate=11 June 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20180618075330/http://archive.indianexpress.com/news/suvreen-guggal-topper-of-the-year/932988/|archive-date=18 जून 2018|url-status=live}}</ref> |- |2014 |'' वेबबेड 2 '' |प्रीति |MTV ఇండియా |<ref>{{cite web|url=https://www.tellychakkar.com/tv/tv-news/rahul-kamra-and-heli-daruwala-feature-mtv-webbed-398|title=Rahul Kamra and Heli Daruwala to feature in MTV Webbed|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191208233053/https://www.tellychakkar.com/tv/tv-news/rahul-kamra-and-heli-daruwala-feature-mtv-webbed-398|archive-date=8 दिसंबर 2019|url-status=dead}}</ref> |- |2014-2015 |'' निशा और उस्के चचेरे भाई '' |कीर्ति गंगवाल |స్టార్ ప్లస్ |<ref name="n22">{{Cite web|url=http://www.indiantelevision.com/television/tv-channels/gecs/star-plus-launches-nisha-aur-uske-cousins-140812|title=With their new offering ‘Nisha Aur Uske Cousins’, Star Plus is bringing a relatable story of young India.|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20141102025550/http://www.indiantelevision.com/television/tv-channels/gecs/star-plus-launches-nisha-aur-uske-cousins-140812|archive-date=2 नवंबर 2014|url-status=live}}</ref> |- |2015 |'' प्यार तूने क्या किया'' |राइमा |జింగ్ |<ref>{{cite web|url=https://www.tellychakkar.com/tv/tv-news/heli-daruwala-and-kiran-janjani-pyaar-tune-kya-kiya-150910|title=Heli Daruwala and Kiran Janjani in Pyaar Tune Kya Kiya|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190902204320/https://www.tellychakkar.com/tv/tv-news/heli-daruwala-and-kiran-janjani-pyaar-tune-kya-kiya-150910|archive-date=2 सितंबर 2019|url-status=dead}}</ref> |- |2015-2016 |''क़ुबूल है'' |आफरीन |జీ టీవీ |<ref>{{cite web|url=https://www.tellychakkar.com/tv/tv-news/shubhashish-jha-enter-zee-tvs-qubool-hai-150921|title=Shubhashish Jha to enter Zee TV's Qubool Hai|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191208141008/https://www.tellychakkar.com/tv/tv-news/shubhashish-jha-enter-zee-tvs-qubool-hai-150921|archive-date=8 दिसंबर 2019|url-status=dead}}</ref> |- |2018 |'' नागिन ३ '' |अनु मित्तल |కలర్స్ టీవీ |<ref name="n12">{{cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/naagin-3-girls-surbhi-jyoti-rakshanda-khan-and-heli-daruwala-reunite-on-a-rainy-sunday/articleshow/70020211.cms|title=Naagin 3 girls Surbhi Jyoti, Rakshanda Khan and Heli Daruwala reunite on a rainy Sunday|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190703002828/https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/naagin-3-girls-surbhi-jyoti-rakshanda-khan-and-heli-daruwala-reunite-on-a-rainy-sunday/articleshow/70020211.cms|archive-date=3 जुलाई 2019|url-status=live}}</ref> |- |2018-2019 |'' दास्तान-ए-मोहब्बत '' |मान बाई |కలర్స్ టీవీ |<ref>{{cite web|url=https://www.mumbailive.com/en/television/colors-tv-launches-the-historical-saga-dastaan-e-mohabbat-salim-anarkali-28716|title=Colors TV launches the Legendary Historical Saga 'Astana-E-Sabbath: Salim Anarkali'|website=Mumbai Live|access-date=7 December 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181113030134/https://www.mumbailive.com/en/television/colors-tv-launches-the-historical-saga-dastaan-e-mohabbat-salim-anarkali-28716|archive-date=13 नवंबर 2018|url-status=live}}</ref> |- |2019-ప్రస్తుతం |'' हैवान '' |निशा अग्निहोत्री |జీ టీవీ |<ref name="h12">{{cite web|url=https://www.indiatoday.in/television/video/haiwan-ekta-kapoor-ridhima-pandit-and-param-singh-attend-launch-party-1593584-2019-08-30|title=Haiwan: Ekta Kapoor, Ridhima Pandit and Param Singh attend launch party|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191207155600/https://www.indiatoday.in/television/video/haiwan-ekta-kapoor-ridhima-pandit-and-param-singh-attend-launch-party-1593584-2019-08-30|archive-date=7 दिसंबर 2019|url-status=live}}</ref> |- |2019 |'' ये रिश्ते है प्यार के '' |हैली |స్టార్ ప్లస్ |<ref>{{Cite web|url=https://www.pinkvilla.com/tv/news-gossip/yeh-rishtey-hain-pyaar-ke-heli-daruwala-enter-show-special-sequence-deets-inside-467196|title=Yeh Rishtey Hain Pyaar Ke: Heli Daruwala to enter the show for a special sequence|website=PINKVILLA|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190927132316/http://www.pinkvilla.com/tv/news-gossip/yeh-rishtey-hain-pyaar-ke-heli-daruwala-enter-show-special-sequence-deets-inside-467196|archive-date=27 सितंबर 2019|url-status=dead}}</ref> |} === దృశ్య సంగీతం === {| class="wikitable" !సంవత్సరం !పాట !గాయకుడు !మూలం |- |2019 |''దిల్ మేరా బ్లాస్ట్'' |[[:en:Darshan Raval|దర్శన్ రావల్]] |<ref>{{cite web|title=Darshan Raval: 'Dil Mera Blast' is apt for festive season|url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/music/news/darshan-raval-dil-mera-blast-is-apt-for-festive-season/articleshow/71020917.cms}}</ref> |} == మూలాలు == [[వర్గం:భారత టెలివిజన్ నటీమణులు]] [[వర్గం:ఇండియన్ సోప్ ఒపెరా నటీమణులు]] [[వర్గం:హిందీ టెలివిజన్‌లో నటీమణులు]] [[వర్గం:21వ శతాబ్దపు భారతీయ నటీమణులు]] q2r39g4ripvov8lbl4v65ldhjrmpvuj 3614915 3614901 2022-08-04T03:42:58Z Muralikrishna m 106628 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = హెల్లీ దరువాలా | image = | imagesize = 200px | caption = | birth_name = హెల్లీ దరువాలా | birth_date = జూలై 14 <ref name="b1">{{cite web|url=https://www.pinkvilla.com/tv/news-gossip/shaheer-sheikh-and-surbhi-jyoti-have-sweetest-birthday-wishes-heli-daruwala-see-pics-and-video-461914|title=Shaheer Sheikh and Surbhi Jyoti have the sweetest birthday wishes for Heli Daruwala; See Pics and Video|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191207155707/https://www.pinkvilla.com/tv/news-gossip/shaheer-sheikh-and-surbhi-jyoti-have-sweetest-birthday-wishes-heli-daruwala-see-pics-and-video-461914|archive-date=7 दिसंबर 2019|url-status=dead}}</ref><ref name="b2">{{cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/naagin-3s-heli-daruwala-celebrates-birthday-with-close-friends-mohit-malik-shivin-narang-see-inside-pics/photostory/70244345.cms|title=Naagin 3's Heli Daruwala celebrates birthday with close friends Mohit Malik, Shivin Narang; see inside pics|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190728191703/https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/naagin-3s-heli-daruwala-celebrates-birthday-with-close-friends-mohit-malik-shivin-narang-see-inside-pics/photostory/70244345.cms|archive-date=28 जुलाई 2019|url-status=live}}</ref> | birth_place = [[సూరత్]], [[గుజరాత్]], [[భారతదేశం]] | occupation = నటి, మోడల్ | years_active = 2007 - ప్రస్తుతం | spouse = | homepage = }} '''హెల్లీ దరువాలా''' (ఆంగ్లం: Heli Daruwala) ఒక భారతీయ మోడల్, టెలివిజన్ మరియు సినిమా నటి. ఆమె 2011లో స్టార్ ప్లస్ షో లవ్ యు జిందగీలో తొలిసారిగా నటించింది. అది ఓ మోస్తరు విజయం సాధించి పెట్టినా స్టార్ ప్లస్ [[:hi:निशा और उसके कज़न्स|నిషా ఔర్ ఉస్కే కజిన్స్]], కలర్స్ టీవీ నాగిన్‌ లలో ఆమె నటనకు బాగా ప్రసిద్ది చెందింది.<ref name="n2">{{Cite web|url=http://www.indiantelevision.com/television/tv-channels/gecs/star-plus-launches-nisha-aur-uske-cousins-140812|title=With their new offering ‘Nisha Aur Uske Cousins’, Star Plus is bringing a relatable story of young India.|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20141102025550/http://www.indiantelevision.com/television/tv-channels/gecs/star-plus-launches-nisha-aur-uske-cousins-140812|archive-date=2 नवंबर 2014|url-status=live}}</ref><ref name="n1">{{cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/naagin-3-girls-surbhi-jyoti-rakshanda-khan-and-heli-daruwala-reunite-on-a-rainy-sunday/articleshow/70020211.cms|title=Naagin 3 girls Surbhi Jyoti, Rakshanda Khan and Heli Daruwala reunite on a rainy Sunday|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190703002828/https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/naagin-3-girls-surbhi-jyoti-rakshanda-khan-and-heli-daruwala-reunite-on-a-rainy-sunday/articleshow/70020211.cms|archive-date=3 जुलाई 2019|url-status=live}}</ref> ఆమె సినిమాలు, ఆ తరువాత ఆమె మ్యూజిక్ వీడియోలలో కూడా నటించింది. ఆమె 2019లో జీ టీవీ [[:en:Haiwaan : The Monster|హైవాన్‌]]<nowiki/>లో నిషాగా కనిపించిమెప్పించింది.<ref name="h1">{{cite web|url=https://www.indiatoday.in/television/video/haiwan-ekta-kapoor-ridhima-pandit-and-param-singh-attend-launch-party-1593584-2019-08-30|title=Haiwan: Ekta Kapoor, Ridhima Pandit and Param Singh attend launch party|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191207155600/https://www.indiatoday.in/television/video/haiwan-ekta-kapoor-ridhima-pandit-and-param-singh-attend-launch-party-1593584-2019-08-30|archive-date=7 दिसंबर 2019|url-status=live}}</ref> == కెరీర్ == === సినిమా కెరీర్ === ఆమె అమోల్ పాలేకర్ హాస్య చిత్రం దమ్ కటా (2007)లో సహాయ పాత్రతో ఇమ్లీగా బాలీవుడ్ చలనచిత్ర రంగ ప్రవేశం చేసింది.<ref name="bw">{{cite web|title=Amol Palekar announces new film DUMKATA!|url=https://www.glamsham.com/en/amol-palekar-announces-new-film-dumkata|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191207155424/https://www.glamsham.com/en/amol-palekar-announces-new-film-dumkata|archive-date=7 दिसंबर 2019|url-status=dead}}</ref> === టెలివిజన్ కెరీర్ === షాహిద్ కపూర్, కరీనా కపూర్ నటించిన జబ్ వుయ్ మెట్ ఆధారంగా రూపొందించబడిన స్టార్ ప్లస్ షో లవ్ యు జిందగీ (2011)లో ఆమె నేహాగా తన టీవీ అరంగేట్రం చేసింది. == ఫిల్మోగ్రఫీ == === సినిమాలు === {| class="wikitable" !సంవత్సరం !సినిమా !పాత్ర !మూలం |- |2007 |''[[:en:Dum Kaata|దమ్ కాటా]]'' |ఇమ్లీ |<ref name="bw2">{{cite web|title=Amol Palekar announces new film DUMKATA!|url=https://www.glamsham.com/en/amol-palekar-announces-new-film-dumkata|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191207155424/https://www.glamsham.com/en/amol-palekar-announces-new-film-dumkata|archive-date=7 दिसंबर 2019|url-status=dead}}</ref> |} === టెలివిజన్ === {| class="wikitable" !సంవత్సరం !షో !పాత్ర !ఛానెల్ !మూలం |- |2011 |''లవ్ యు జిందగీ'' |నేహా |స్టార్ ప్లస్ | |- |2011-2012 |''హంసే హై లైఫ్'' |సలోని సింగ్ |ఛానల్ వి ఇండియా |<ref>{{Cite web|url=http://www.bestmediainfo.com/2011/08/channel-v-launches-its-2nd-fiction-humse-hai-life/|title=संग्रहीत प्रति|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20181006000742/http://bestmediainfo.com/2011/08/channel-v-launches-its-2nd-fiction-humse-hai-life/|archive-date=6 अक्तूबर 2018|url-status=live}}</ref> |- |2012-2013 |''సువ్రిన్ గుగ్గల్ - ది టాపర్ ఆఫ్ ది ఇయర్'' |అలీషా దేవాన్ |ఛానల్ వి ఇండియా |<ref>{{cite web|url=http://archive.indianexpress.com/news/suvreen-guggal-topper-of-the-year/932988/|title=Suvreen Guggal, Topper of the Year - Indian Express|website=archive.indianexpress.com|accessdate=11 June 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20180618075330/http://archive.indianexpress.com/news/suvreen-guggal-topper-of-the-year/932988/|archive-date=18 जून 2018|url-status=live}}</ref> |- |2014 |''వెబ్డ్ 2'' |ప్రీతి |MTV ఇండియా |<ref>{{cite web|url=https://www.tellychakkar.com/tv/tv-news/rahul-kamra-and-heli-daruwala-feature-mtv-webbed-398|title=Rahul Kamra and Heli Daruwala to feature in MTV Webbed|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191208233053/https://www.tellychakkar.com/tv/tv-news/rahul-kamra-and-heli-daruwala-feature-mtv-webbed-398|archive-date=8 दिसंबर 2019|url-status=dead}}</ref> |- |2014-2015 |''నిషా ఔర్ ఉస్కే చచెరే భాయ్'' |కీర్తి గాంగ్వాల్ |స్టార్ ప్లస్ |<ref name="n22">{{Cite web|url=http://www.indiantelevision.com/television/tv-channels/gecs/star-plus-launches-nisha-aur-uske-cousins-140812|title=With their new offering ‘Nisha Aur Uske Cousins’, Star Plus is bringing a relatable story of young India.|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20141102025550/http://www.indiantelevision.com/television/tv-channels/gecs/star-plus-launches-nisha-aur-uske-cousins-140812|archive-date=2 नवंबर 2014|url-status=live}}</ref> |- |2015 |''ప్యార్ తూనే క్యా కియా'' |రైమా |జింగ్ |<ref>{{cite web|url=https://www.tellychakkar.com/tv/tv-news/heli-daruwala-and-kiran-janjani-pyaar-tune-kya-kiya-150910|title=Heli Daruwala and Kiran Janjani in Pyaar Tune Kya Kiya|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190902204320/https://www.tellychakkar.com/tv/tv-news/heli-daruwala-and-kiran-janjani-pyaar-tune-kya-kiya-150910|archive-date=2 सितंबर 2019|url-status=dead}}</ref> |- |2015-2016 |''కుబుల్ హై'' |అఫ్రీన్ |జీ టీవీ |<ref>{{cite web|url=https://www.tellychakkar.com/tv/tv-news/shubhashish-jha-enter-zee-tvs-qubool-hai-150921|title=Shubhashish Jha to enter Zee TV's Qubool Hai|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191208141008/https://www.tellychakkar.com/tv/tv-news/shubhashish-jha-enter-zee-tvs-qubool-hai-150921|archive-date=8 दिसंबर 2019|url-status=dead}}</ref> |- |2018 |''నాగిన్ 3'' |అను మిట్టల్ |కలర్స్ టీవీ |<ref name="n12">{{cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/naagin-3-girls-surbhi-jyoti-rakshanda-khan-and-heli-daruwala-reunite-on-a-rainy-sunday/articleshow/70020211.cms|title=Naagin 3 girls Surbhi Jyoti, Rakshanda Khan and Heli Daruwala reunite on a rainy Sunday|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190703002828/https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/naagin-3-girls-surbhi-jyoti-rakshanda-khan-and-heli-daruwala-reunite-on-a-rainy-sunday/articleshow/70020211.cms|archive-date=3 जुलाई 2019|url-status=live}}</ref> |- |2018-2019 |''దస్తాన్-ఎ-మొహబ్బత్'' |మన్ బాయి |కలర్స్ టీవీ |<ref>{{cite web|url=https://www.mumbailive.com/en/television/colors-tv-launches-the-historical-saga-dastaan-e-mohabbat-salim-anarkali-28716|title=Colors TV launches the Legendary Historical Saga 'Astana-E-Sabbath: Salim Anarkali'|website=Mumbai Live|access-date=7 December 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181113030134/https://www.mumbailive.com/en/television/colors-tv-launches-the-historical-saga-dastaan-e-mohabbat-salim-anarkali-28716|archive-date=13 नवंबर 2018|url-status=live}}</ref> |- |2019-ప్రస్తుతం |''హెవెన్'' |నిషా అగ్నిహోత్రి |జీ టీవీ |<ref name="h12">{{cite web|url=https://www.indiatoday.in/television/video/haiwan-ekta-kapoor-ridhima-pandit-and-param-singh-attend-launch-party-1593584-2019-08-30|title=Haiwan: Ekta Kapoor, Ridhima Pandit and Param Singh attend launch party|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191207155600/https://www.indiatoday.in/television/video/haiwan-ekta-kapoor-ridhima-pandit-and-param-singh-attend-launch-party-1593584-2019-08-30|archive-date=7 दिसंबर 2019|url-status=live}}</ref> |- |2019 |''ఏ రిస్తే హై ప్యార్ కే'' |హేలీ |స్టార్ ప్లస్ |<ref>{{Cite web|url=https://www.pinkvilla.com/tv/news-gossip/yeh-rishtey-hain-pyaar-ke-heli-daruwala-enter-show-special-sequence-deets-inside-467196|title=Yeh Rishtey Hain Pyaar Ke: Heli Daruwala to enter the show for a special sequence|website=PINKVILLA|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190927132316/http://www.pinkvilla.com/tv/news-gossip/yeh-rishtey-hain-pyaar-ke-heli-daruwala-enter-show-special-sequence-deets-inside-467196|archive-date=27 सितंबर 2019|url-status=dead}}</ref> |} === దృశ్య సంగీతం === {| class="wikitable" !సంవత్సరం !పాట !గాయకుడు !మూలం |- |2019 |''దిల్ మేరా బ్లాస్ట్'' |[[:en:Darshan Raval|దర్శన్ రావల్]] |<ref>{{cite web|title=Darshan Raval: 'Dil Mera Blast' is apt for festive season|url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/music/news/darshan-raval-dil-mera-blast-is-apt-for-festive-season/articleshow/71020917.cms}}</ref> |} == మూలాలు == [[వర్గం:భారత టెలివిజన్ నటీమణులు]] [[వర్గం:ఇండియన్ సోప్ ఒపెరా నటీమణులు]] [[వర్గం:హిందీ టెలివిజన్‌లో నటీమణులు]] [[వర్గం:21వ శతాబ్దపు భారతీయ నటీమణులు]] e7ymlx49j7ikkbn0com2dytagsj5wgb 3614932 3614915 2022-08-04T03:59:24Z Muralikrishna m 106628 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = హెల్లీ దరువాలా | image = | imagesize = 200px | caption = | birth_name = హెల్లీ దరువాలా | birth_date = జూలై 14 <ref name="b1">{{cite web|url=https://www.pinkvilla.com/tv/news-gossip/shaheer-sheikh-and-surbhi-jyoti-have-sweetest-birthday-wishes-heli-daruwala-see-pics-and-video-461914|title=Shaheer Sheikh and Surbhi Jyoti have the sweetest birthday wishes for Heli Daruwala; See Pics and Video|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191207155707/https://www.pinkvilla.com/tv/news-gossip/shaheer-sheikh-and-surbhi-jyoti-have-sweetest-birthday-wishes-heli-daruwala-see-pics-and-video-461914|archive-date=7 दिसंबर 2019|url-status=dead}}</ref><ref name="b2">{{cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/naagin-3s-heli-daruwala-celebrates-birthday-with-close-friends-mohit-malik-shivin-narang-see-inside-pics/photostory/70244345.cms|title=Naagin 3's Heli Daruwala celebrates birthday with close friends Mohit Malik, Shivin Narang; see inside pics|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190728191703/https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/naagin-3s-heli-daruwala-celebrates-birthday-with-close-friends-mohit-malik-shivin-narang-see-inside-pics/photostory/70244345.cms|archive-date=28 जुलाई 2019|url-status=live}}</ref> | birth_place = [[సూరత్]], [[గుజరాత్]], [[భారతదేశం]] | occupation = నటి, మోడల్ | years_active = 2007 - ప్రస్తుతం | spouse = | homepage = }} '''హెల్లీ దరువాలా''' (ఆంగ్లం: Heli Daruwala) ఒక భారతీయ మోడల్, టెలివిజన్ మరియు సినిమా నటి. ఆమె 2011లో స్టార్ ప్లస్ షో లవ్ యు జిందగీలో తొలిసారిగా నటించింది. అది ఓ మోస్తరు విజయం సాధించి పెట్టినా స్టార్ ప్లస్ [[:hi:निशा और उसके कज़न्स|నిషా ఔర్ ఉస్కే కజిన్స్]], కలర్స్ టీవీ నాగిన్‌ లలో ఆమె నటనకు బాగా ప్రసిద్ది చెందింది.<ref name="n2">{{Cite web|url=http://www.indiantelevision.com/television/tv-channels/gecs/star-plus-launches-nisha-aur-uske-cousins-140812|title=With their new offering ‘Nisha Aur Uske Cousins’, Star Plus is bringing a relatable story of young India.|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20141102025550/http://www.indiantelevision.com/television/tv-channels/gecs/star-plus-launches-nisha-aur-uske-cousins-140812|archive-date=2 नवंबर 2014|url-status=live}}</ref><ref name="n1">{{cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/naagin-3-girls-surbhi-jyoti-rakshanda-khan-and-heli-daruwala-reunite-on-a-rainy-sunday/articleshow/70020211.cms|title=Naagin 3 girls Surbhi Jyoti, Rakshanda Khan and Heli Daruwala reunite on a rainy Sunday|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190703002828/https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/naagin-3-girls-surbhi-jyoti-rakshanda-khan-and-heli-daruwala-reunite-on-a-rainy-sunday/articleshow/70020211.cms|archive-date=3 जुलाई 2019|url-status=live}}</ref> ఆమె సినిమాలు, ఆ తరువాత ఆమె మ్యూజిక్ వీడియోలలో కూడా నటించింది. ఆమె 2019లో జీ టీవీ [[:en:Haiwaan : The Monster|హైవాన్‌]]<nowiki/>లో నిషాగా కనిపించిమెప్పించింది.<ref name="h1">{{cite web|url=https://www.indiatoday.in/television/video/haiwan-ekta-kapoor-ridhima-pandit-and-param-singh-attend-launch-party-1593584-2019-08-30|title=Haiwan: Ekta Kapoor, Ridhima Pandit and Param Singh attend launch party|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191207155600/https://www.indiatoday.in/television/video/haiwan-ekta-kapoor-ridhima-pandit-and-param-singh-attend-launch-party-1593584-2019-08-30|archive-date=7 दिसंबर 2019|url-status=live}}</ref> == ప్రారంభ జీవితం == హెల్లీ దరువాలా 1992 జూన్ 25న గుజరాత్‌లోని సూరత్‌లో గుజరాతీ మధ్యతరగతి కుటుంబం జన్మించింది. ఆమె ప్రాథమిక, మాధ్యమిక పాఠశాల విద్యను లౌర్దేస్ కాన్వెంట్ హై స్కూల్, మీర్జాపూర్‌లోని సెయింట్ జేవియర్స్ హై స్కూల్ నుండి పూర్తి చేసింది. గ్రాడ్యుయేషన్ పూర్తి చేసిన ఆమె ముంబైలోని జెమోలాజికల్ ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ అమెరికా నుండి బ్యాచిలర్ ఆఫ్ డెంటల్ సర్జరీలో డిగ్రీని పొందింది. ఆమెకు ముంబైలో రెస్టారెంట్ వ్యాపారం ఉంది. ఆమెకు డ్యాన్స్, షాపింగ్ అంటే ఇష్టం. ఆమె శిక్షణ పొందిన కథక్ నృత్యకారిణి. == కెరీర్ == === సినిమా కెరీర్ === ఆమె అమోల్ పాలేకర్ హాస్య చిత్రం దమ్ కటా (2007)లో సహాయ పాత్రతో ఇమ్లీగా బాలీవుడ్ చలనచిత్ర రంగ ప్రవేశం చేసింది.<ref name="bw">{{cite web|title=Amol Palekar announces new film DUMKATA!|url=https://www.glamsham.com/en/amol-palekar-announces-new-film-dumkata|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191207155424/https://www.glamsham.com/en/amol-palekar-announces-new-film-dumkata|archive-date=7 दिसंबर 2019|url-status=dead}}</ref> === టెలివిజన్ కెరీర్ === షాహిద్ కపూర్, కరీనా కపూర్ నటించిన జబ్ వుయ్ మెట్ ఆధారంగా రూపొందించబడిన స్టార్ ప్లస్ షో లవ్ యు జిందగీ (2011)లో ఆమె నేహాగా తన టీవీ అరంగేట్రం చేసింది. == ఫిల్మోగ్రఫీ == === సినిమాలు === {| class="wikitable" !సంవత్సరం !సినిమా !పాత్ర !మూలం |- |2007 |''[[:en:Dum Kaata|దమ్ కాటా]]'' |ఇమ్లీ |<ref name="bw2">{{cite web|title=Amol Palekar announces new film DUMKATA!|url=https://www.glamsham.com/en/amol-palekar-announces-new-film-dumkata|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191207155424/https://www.glamsham.com/en/amol-palekar-announces-new-film-dumkata|archive-date=7 दिसंबर 2019|url-status=dead}}</ref> |} === టెలివిజన్ === {| class="wikitable" !సంవత్సరం !షో !పాత్ర !ఛానెల్ !మూలం |- |2011 |''లవ్ యు జిందగీ'' |నేహా |స్టార్ ప్లస్ | |- |2011-2012 |''హంసే హై లైఫ్'' |సలోని సింగ్ |ఛానల్ వి ఇండియా |<ref>{{Cite web|url=http://www.bestmediainfo.com/2011/08/channel-v-launches-its-2nd-fiction-humse-hai-life/|title=संग्रहीत प्रति|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20181006000742/http://bestmediainfo.com/2011/08/channel-v-launches-its-2nd-fiction-humse-hai-life/|archive-date=6 अक्तूबर 2018|url-status=live}}</ref> |- |2012-2013 |''సువ్రిన్ గుగ్గల్ - ది టాపర్ ఆఫ్ ది ఇయర్'' |అలీషా దేవాన్ |ఛానల్ వి ఇండియా |<ref>{{cite web|url=http://archive.indianexpress.com/news/suvreen-guggal-topper-of-the-year/932988/|title=Suvreen Guggal, Topper of the Year - Indian Express|website=archive.indianexpress.com|accessdate=11 June 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20180618075330/http://archive.indianexpress.com/news/suvreen-guggal-topper-of-the-year/932988/|archive-date=18 जून 2018|url-status=live}}</ref> |- |2014 |''వెబ్డ్ 2'' |ప్రీతి |MTV ఇండియా |<ref>{{cite web|url=https://www.tellychakkar.com/tv/tv-news/rahul-kamra-and-heli-daruwala-feature-mtv-webbed-398|title=Rahul Kamra and Heli Daruwala to feature in MTV Webbed|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191208233053/https://www.tellychakkar.com/tv/tv-news/rahul-kamra-and-heli-daruwala-feature-mtv-webbed-398|archive-date=8 दिसंबर 2019|url-status=dead}}</ref> |- |2014-2015 |''నిషా ఔర్ ఉస్కే చచెరే భాయ్'' |కీర్తి గాంగ్వాల్ |స్టార్ ప్లస్ |<ref name="n22">{{Cite web|url=http://www.indiantelevision.com/television/tv-channels/gecs/star-plus-launches-nisha-aur-uske-cousins-140812|title=With their new offering ‘Nisha Aur Uske Cousins’, Star Plus is bringing a relatable story of young India.|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20141102025550/http://www.indiantelevision.com/television/tv-channels/gecs/star-plus-launches-nisha-aur-uske-cousins-140812|archive-date=2 नवंबर 2014|url-status=live}}</ref> |- |2015 |''ప్యార్ తూనే క్యా కియా'' |రైమా |జింగ్ |<ref>{{cite web|url=https://www.tellychakkar.com/tv/tv-news/heli-daruwala-and-kiran-janjani-pyaar-tune-kya-kiya-150910|title=Heli Daruwala and Kiran Janjani in Pyaar Tune Kya Kiya|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190902204320/https://www.tellychakkar.com/tv/tv-news/heli-daruwala-and-kiran-janjani-pyaar-tune-kya-kiya-150910|archive-date=2 सितंबर 2019|url-status=dead}}</ref> |- |2015-2016 |''కుబుల్ హై'' |అఫ్రీన్ |జీ టీవీ |<ref>{{cite web|url=https://www.tellychakkar.com/tv/tv-news/shubhashish-jha-enter-zee-tvs-qubool-hai-150921|title=Shubhashish Jha to enter Zee TV's Qubool Hai|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191208141008/https://www.tellychakkar.com/tv/tv-news/shubhashish-jha-enter-zee-tvs-qubool-hai-150921|archive-date=8 दिसंबर 2019|url-status=dead}}</ref> |- |2018 |''నాగిన్ 3'' |అను మిట్టల్ |కలర్స్ టీవీ |<ref name="n12">{{cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/naagin-3-girls-surbhi-jyoti-rakshanda-khan-and-heli-daruwala-reunite-on-a-rainy-sunday/articleshow/70020211.cms|title=Naagin 3 girls Surbhi Jyoti, Rakshanda Khan and Heli Daruwala reunite on a rainy Sunday|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190703002828/https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/naagin-3-girls-surbhi-jyoti-rakshanda-khan-and-heli-daruwala-reunite-on-a-rainy-sunday/articleshow/70020211.cms|archive-date=3 जुलाई 2019|url-status=live}}</ref> |- |2018-2019 |''దస్తాన్-ఎ-మొహబ్బత్'' |మన్ బాయి |కలర్స్ టీవీ |<ref>{{cite web|url=https://www.mumbailive.com/en/television/colors-tv-launches-the-historical-saga-dastaan-e-mohabbat-salim-anarkali-28716|title=Colors TV launches the Legendary Historical Saga 'Astana-E-Sabbath: Salim Anarkali'|website=Mumbai Live|access-date=7 December 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181113030134/https://www.mumbailive.com/en/television/colors-tv-launches-the-historical-saga-dastaan-e-mohabbat-salim-anarkali-28716|archive-date=13 नवंबर 2018|url-status=live}}</ref> |- |2019-ప్రస్తుతం |''హెవెన్'' |నిషా అగ్నిహోత్రి |జీ టీవీ |<ref name="h12">{{cite web|url=https://www.indiatoday.in/television/video/haiwan-ekta-kapoor-ridhima-pandit-and-param-singh-attend-launch-party-1593584-2019-08-30|title=Haiwan: Ekta Kapoor, Ridhima Pandit and Param Singh attend launch party|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191207155600/https://www.indiatoday.in/television/video/haiwan-ekta-kapoor-ridhima-pandit-and-param-singh-attend-launch-party-1593584-2019-08-30|archive-date=7 दिसंबर 2019|url-status=live}}</ref> |- |2019 |''ఏ రిస్తే హై ప్యార్ కే'' |హేలీ |స్టార్ ప్లస్ |<ref>{{Cite web|url=https://www.pinkvilla.com/tv/news-gossip/yeh-rishtey-hain-pyaar-ke-heli-daruwala-enter-show-special-sequence-deets-inside-467196|title=Yeh Rishtey Hain Pyaar Ke: Heli Daruwala to enter the show for a special sequence|website=PINKVILLA|access-date=25 दिसंबर 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190927132316/http://www.pinkvilla.com/tv/news-gossip/yeh-rishtey-hain-pyaar-ke-heli-daruwala-enter-show-special-sequence-deets-inside-467196|archive-date=27 सितंबर 2019|url-status=dead}}</ref> |} === దృశ్య సంగీతం === {| class="wikitable" !సంవత్సరం !పాట !గాయకుడు !మూలం |- |2019 |''దిల్ మేరా బ్లాస్ట్'' |[[:en:Darshan Raval|దర్శన్ రావల్]] |<ref>{{cite web|title=Darshan Raval: 'Dil Mera Blast' is apt for festive season|url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/music/news/darshan-raval-dil-mera-blast-is-apt-for-festive-season/articleshow/71020917.cms}}</ref> |} == మూలాలు == [[వర్గం:భారత టెలివిజన్ నటీమణులు]] [[వర్గం:ఇండియన్ సోప్ ఒపెరా నటీమణులు]] [[వర్గం:హిందీ టెలివిజన్‌లో నటీమణులు]] [[వర్గం:21వ శతాబ్దపు భారతీయ నటీమణులు]] 8xkq6mowaes441crv05yih9x4r81f11 6 355095 3614891 2022-08-04T02:23:00Z స్వరలాసిక 13980 {{Non-free use rationale poster | Article = సౌభాగ్యవతి | Use = Infobox | Media = సినిమా <!-- ADDITIONAL INFORMATION --> | Name = | Distributor = | Publisher = | Graphic Artist = | Type = | Website = | Owner = | Commentary = <!--OVERRIDE FIELDS --> | Description = ఇది సౌభాగ్యవతి అనే సినిమాకు సంబంధించిన పోస్టర్ | Source = https://indiancine.ma/documents/DMY/1 | Po... wikitext text/x-wiki == సారాంశం == {{Non-free use rationale poster | Article = సౌభాగ్యవతి | Use = Infobox | Media = సినిమా <!-- ADDITIONAL INFORMATION --> | Name = | Distributor = | Publisher = | Graphic Artist = | Type = | Website = | Owner = | Commentary = <!--OVERRIDE FIELDS --> | Description = ఇది సౌభాగ్యవతి అనే సినిమాకు సంబంధించిన పోస్టర్ | Source = https://indiancine.ma/documents/DMY/1 | Portion = పూర్తి భాగం | Low resolution = అవును | Purpose = Infobox | Replaceability = మార్చవచ్చు. | Other information = }} == లైసెన్సింగ్ == {{సినిమా పోస్టరు}} 8ooepal1lhyukma9ydg4i5uro3b3zd3 6 355096 3614895 2022-08-04T02:37:48Z స్వరలాసిక 13980 {{Non-free use rationale poster | Article = శ్రీరామాంజనేయ యుద్ధం (1975) | Use = Infobox | Media = సినిమా <!-- ADDITIONAL INFORMATION --> | Name = | Distributor = | Publisher = | Graphic Artist = | Type = | Website = | Owner = | Commentary = <!--OVERRIDE FIELDS --> | Description = ఇది శ్రీరామాంజనేయ యుద్ధం (1975) అనే సినిమాకు సంబంధించిన పోస్టర్ | Source = https://... wikitext text/x-wiki == సారాంశం == {{Non-free use rationale poster | Article = శ్రీరామాంజనేయ యుద్ధం (1975) | Use = Infobox | Media = సినిమా <!-- ADDITIONAL INFORMATION --> | Name = | Distributor = | Publisher = | Graphic Artist = | Type = | Website = | Owner = | Commentary = <!--OVERRIDE FIELDS --> | Description = ఇది శ్రీరామాంజనేయ యుద్ధం (1975) అనే సినిమాకు సంబంధించిన పోస్టర్ | Source = https://indiancine.ma/documents/IMK/0,0,1209,1544 | Portion = పూర్తి భాగం | Low resolution = అవును | Purpose = Infobox | Replaceability = మార్చవచ్చు. | Other information = }} == లైసెన్సింగ్ == {{సినిమా పోస్టరు}} j24qoz0t7wxcnw9w551jdctzhvhwhaq 3 355097 3614904 2022-08-04T03:25:40Z Nrgullapalli 11739 వికీపీడియాకు స్వాగతం! ([[WP:TW|TW]]) wikitext text/x-wiki ==స్వాగతం== <!--{{Subst:Welcome}}~~~~ --> <div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: Orange;"> <div class="center"><span style="font-size:large; color:black;">Devaraj Badugu గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[Wikipedia:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|<span style="color:white;">స్వాగతం!</span>]]! [[దస్త్రం:Wikipedia-logo.png|40px]]</span></div></div> Devaraj Badugu గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|స్వాగతం!]] వికీపీడియాలో సభ్యులైనందుకు అభినందనలు. {{#if:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}|<div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: light grey;"> వికీపీడియాలో దిద్దుబాట్లు ఎలా చెయ్యాలో మీకు వివరించేందుకు, మీ సందేహాలను తీర్చేందుకూ [[వాడుకరి:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}]] గారిని ప్రత్యేకంగా మీకోసం గురువుగా కేటాయించారు. ఏ సంకోచమూ లేకుండా వారిని మీ సందేహాలు అడగవచ్చు. మీకు [[ప్రత్యేక:Homepage|ప్రత్యేకంగా ఒక హోంపేజీ]] కూడా ఉంది చూడండి. అక్కడ మీకవసరమైన ఏ సహాయమైనా చేసేందుకు {{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}} గారు సిద్ధంగా ఉన్నారు. వారిని [[ప్రత్యేక:Homepage|పలకరించండి]].</div>|}} * తెలుగు వికీపీడియా పరిచయానికి [[సహాయం:పరిచయం|అంచెలంచెల(step by step) పారస్పరిక (interactive)బోధన]], [[:s:వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట|వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట (2014 ఈ-పుస్తకం)]] చూడండి. తెలుగు వ్యాసరచన గురించి [[విషయ వ్యక్తీకరణ]], కంప్యూటర్ లో తెలుగు టైపు చెయ్యడం గురించి [[వికీపీడియా:టైపింగు సహాయం|టైపింగు సహాయం]], [[కీ బోర్డు]] వ్యాసాలు ఉపయోగపడతాయి. * "మరియు" అనే పదం తెలుగుకు సహజమైన వాడుక కాదు. ప్రామాణిక ప్రచురణల్లో దాన్ని వాడరు. వికీపీడియాలో కూడా దాన్ని వాడరాదు. మరింత సమాచారం కోసం [[వికీపీడియా:శైలి/భాష]] చూడండి. * వికీపీడియాలో ప్రతీ పేజీకి అనుబంధంగా ఒక చర్చ పేజీ ఉంటుంది. వ్యాస విషయానికి సంబంధించిన చర్చ, సంబంధిత చర్చ పేజీలో చెయ్యాలి. మీ వాడుకరి పేజీకి కూడా అనుబంధంగా చర్చ పేజీ ఉంది. ఆ పేజీలోనే ఈ స్వాగత సందేశం పెట్టాను, గమనించారా? * చర్చ పేజీల్లో ఏమైనా రాసినపుడు దాని పక్కన సంతకం పెట్టాలి. నాలుగు టిల్డెలతో (టిల్డె అంటే - కీబోర్డులో "1" అంకె మీటకు ఎడమ పక్కన ఉన్న మీట. షిఫ్ట్ కీతో కలిపి దాన్ని నొక్కాలి.) <nowiki>~~~~</nowiki> ఇలా రాస్తే మీ పేరు, తేదీ, టైము ముద్రితమౌతాయి - అదే సంతకం! దిద్దుబాటు పెట్టె (వికీలో ఎక్కడైనా సరే.., రాసేది, ఇప్పుడు నేను ఇదంతా రాసినదీ దిద్దుబాటు పెట్టెలోనే) పైభాగం లోని ([[File:OOUI JS signature icon LTR.png|20px]]) బొమ్మపై నొక్కినా సంతకం చేరుతుంది. (సంతకం, చర్చ పేజీల్లో మాత్రమే చెయ్యాలి. వ్యాస పేజీలలో చెయ్యరాదు.) చర్చ పేజీలను [[వికీపీడియా:చర్చ పేజీలను ఉపయోగించడం ఎలా|ఎలా ఉపయోగించుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. * వికీపీడియాలో విజ్ఞాన సర్వస్వం పేజీలే కాకుండా వాటికి ఉపయోగపడే అనేక ఇతర పేజీలు కూడా ఉంటాయి. ఇవన్నీ వేరువేరు [[వికీపీడియా:పేరుబరి|పేరుబరుల్లో]] ఉంటాయి. ఈ పేజీల పేర్లకు ముందు ఆ పేరుబరి పేరు వస్తుంది - "వికీపీడియా:" "వాడుకరి:" "మూస:" "వర్గం:" -ఇలాగ (విజ్ఞాన సర్వస పేజీలకు ముందు ఇలాంటిదేమీ ఉండదు.). ఈ పేజీలకు కూడా అనుంబంధంగా చర్చ పేజీలుంటాయి. * వికీ గురించి, వికీపద్ధతుల గురించీ, వికీలో పనిచెయ్యడం గురించీ [[సహాయం:పరిచయం|తెలుసుకోండి]], ఇతరులకు చెప్పండి. * వికీపీడియాలో సవరణలు చెయ్యాలంటే కొత్తవారికి "విజువల్ ఎడిటరు" తేలిగ్గా, చాలా సౌకర్యంగా ఉంటుంది. దాన్ని మీ డిఫాల్టు ఎడిటరుగా ఎంచుకోండి. [[సహాయం:విజువల్ ఎడిటరును ఎంచుకోవడం|ఎలా ఎంచుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. ---- ఇకపోతే.. * ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణాల్లోని దాదాపుగా ప్రతీ ఊరికీ, మండలానికీ, జిల్లాకీ, పట్టణానికీ, నగరానికీ వికీలో పేజీ ఉంది. మీ ఊరి పేజీ చూడండి. అందులో సవరణలు ఏమైనా అవసరమనుకుంటే చేసెయ్యండి. వెనకాడకండి. * ప్రతీ తెలుగు సినిమాకీ ఒక పేజీ పెట్టాలనేది సంకల్పం. అందులో మీరూ పాలుపంచుకోవచ్చు. * [[మానవ పరిణామం]], [[మాయాబజార్]], [[ఇస్రో]], [[ఘట్టమనేని కృష్ణ| కృష్ణ (సినిమా నటుడు)]], [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ]], [[మహా ఘాత పరికల్పన|చంద్రుడెలా పుట్టాడు]], [[తిరుమల ప్రసాదం]], [[హిరోషిమా, నాగసాకిలపై అణ్వస్త్ర దాడులు]], [[కొండారెడ్డి బురుజు]],..ఇలాంటి వేలాది వ్యాసాలు ఉన్నవి. రండి. విజ్ఞాన సర్వస్వ ప్రపంచంలో విహరించండి. ఇక్కడ రాయండి. తప్పులను సరిదిద్దండి. ఒప్పులకు మెరుగులు పెట్టండి. ------ * తెలుగు వికీ సభ్యులు అభిప్రాయాలు పంచుకొనే [http://groups.google.com/group/teluguwiki తెవికీ గూగుల్ గుంపు]లో చేరండి. ఫేస్బుక్ వాడేవారైతే [https://www.facebook.com/groups/560945180622204/ తెలుగు వికీపీడియా సముదాయ పేజీ] ఇష్టపడండి. * ఈ సైటు గురించి [[వికీపీడియా:అభిప్రాయాలు|అభిప్రాయాలు]] తెలపండి. * వికీపీడియాను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మీకేమయినా సందేహాలు వస్తే [http://te.wikipedia.org/w/index.php?title={{TALKPAGENAMEE}}&action=edit&section=new&preload=template:helpme-preload&preloadtitle=సందేహం ఇక్కడ] నొక్కి, మీ సందేహాన్ని అడగండి. వీలయినంత త్వరగా వికీ విధివిధానాలు తెలిసిన సభ్యులు మీ సందేహాన్ని నివృత్తి చేస్తారు. తెలుగు వికీపీడియాలో మళ్ళీ మళ్ళీ కలుద్దాం. [[బొమ్మ:Smile icon.png|25px]] &nbsp;<!-- Template:Welcome--> [[వాడుకరి:Nrgullapalli|Nrgullapalli]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nrgullapalli|చర్చ]]) 03:25, 4 ఆగస్టు 2022 (UTC) 8vmrbkxnt4gza4kuoohrkb9f2nn2l9w 3 355098 3614905 2022-08-04T03:26:09Z Nrgullapalli 11739 వికీపీడియాకు స్వాగతం! ([[WP:TW|TW]]) wikitext text/x-wiki ==స్వాగతం== <!--{{Subst:Welcome}}~~~~ --> <div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: Orange;"> <div class="center"><span style="font-size:large; color:black;">Bhukya Dhasaradh గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[Wikipedia:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|<span style="color:white;">స్వాగతం!</span>]]! [[దస్త్రం:Wikipedia-logo.png|40px]]</span></div></div> Bhukya Dhasaradh గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|స్వాగతం!]] వికీపీడియాలో సభ్యులైనందుకు అభినందనలు. {{#if:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}|<div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: light grey;"> వికీపీడియాలో దిద్దుబాట్లు ఎలా చెయ్యాలో మీకు వివరించేందుకు, మీ సందేహాలను తీర్చేందుకూ [[వాడుకరి:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}]] గారిని ప్రత్యేకంగా మీకోసం గురువుగా కేటాయించారు. ఏ సంకోచమూ లేకుండా వారిని మీ సందేహాలు అడగవచ్చు. మీకు [[ప్రత్యేక:Homepage|ప్రత్యేకంగా ఒక హోంపేజీ]] కూడా ఉంది చూడండి. అక్కడ మీకవసరమైన ఏ సహాయమైనా చేసేందుకు {{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}} గారు సిద్ధంగా ఉన్నారు. వారిని [[ప్రత్యేక:Homepage|పలకరించండి]].</div>|}} * తెలుగు వికీపీడియా పరిచయానికి [[సహాయం:పరిచయం|అంచెలంచెల(step by step) పారస్పరిక (interactive)బోధన]], [[:s:వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట|వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట (2014 ఈ-పుస్తకం)]] చూడండి. తెలుగు వ్యాసరచన గురించి [[విషయ వ్యక్తీకరణ]], కంప్యూటర్ లో తెలుగు టైపు చెయ్యడం గురించి [[వికీపీడియా:టైపింగు సహాయం|టైపింగు సహాయం]], [[కీ బోర్డు]] వ్యాసాలు ఉపయోగపడతాయి. * "మరియు" అనే పదం తెలుగుకు సహజమైన వాడుక కాదు. ప్రామాణిక ప్రచురణల్లో దాన్ని వాడరు. వికీపీడియాలో కూడా దాన్ని వాడరాదు. మరింత సమాచారం కోసం [[వికీపీడియా:శైలి/భాష]] చూడండి. * వికీపీడియాలో ప్రతీ పేజీకి అనుబంధంగా ఒక చర్చ పేజీ ఉంటుంది. వ్యాస విషయానికి సంబంధించిన చర్చ, సంబంధిత చర్చ పేజీలో చెయ్యాలి. మీ వాడుకరి పేజీకి కూడా అనుబంధంగా చర్చ పేజీ ఉంది. ఆ పేజీలోనే ఈ స్వాగత సందేశం పెట్టాను, గమనించారా? * చర్చ పేజీల్లో ఏమైనా రాసినపుడు దాని పక్కన సంతకం పెట్టాలి. నాలుగు టిల్డెలతో (టిల్డె అంటే - కీబోర్డులో "1" అంకె మీటకు ఎడమ పక్కన ఉన్న మీట. షిఫ్ట్ కీతో కలిపి దాన్ని నొక్కాలి.) <nowiki>~~~~</nowiki> ఇలా రాస్తే మీ పేరు, తేదీ, టైము ముద్రితమౌతాయి - అదే సంతకం! దిద్దుబాటు పెట్టె (వికీలో ఎక్కడైనా సరే.., రాసేది, ఇప్పుడు నేను ఇదంతా రాసినదీ దిద్దుబాటు పెట్టెలోనే) పైభాగం లోని ([[File:OOUI JS signature icon LTR.png|20px]]) బొమ్మపై నొక్కినా సంతకం చేరుతుంది. (సంతకం, చర్చ పేజీల్లో మాత్రమే చెయ్యాలి. వ్యాస పేజీలలో చెయ్యరాదు.) చర్చ పేజీలను [[వికీపీడియా:చర్చ పేజీలను ఉపయోగించడం ఎలా|ఎలా ఉపయోగించుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. * వికీపీడియాలో విజ్ఞాన సర్వస్వం పేజీలే కాకుండా వాటికి ఉపయోగపడే అనేక ఇతర పేజీలు కూడా ఉంటాయి. ఇవన్నీ వేరువేరు [[వికీపీడియా:పేరుబరి|పేరుబరుల్లో]] ఉంటాయి. ఈ పేజీల పేర్లకు ముందు ఆ పేరుబరి పేరు వస్తుంది - "వికీపీడియా:" "వాడుకరి:" "మూస:" "వర్గం:" -ఇలాగ (విజ్ఞాన సర్వస పేజీలకు ముందు ఇలాంటిదేమీ ఉండదు.). ఈ పేజీలకు కూడా అనుంబంధంగా చర్చ పేజీలుంటాయి. * వికీ గురించి, వికీపద్ధతుల గురించీ, వికీలో పనిచెయ్యడం గురించీ [[సహాయం:పరిచయం|తెలుసుకోండి]], ఇతరులకు చెప్పండి. * వికీపీడియాలో సవరణలు చెయ్యాలంటే కొత్తవారికి "విజువల్ ఎడిటరు" తేలిగ్గా, చాలా సౌకర్యంగా ఉంటుంది. దాన్ని మీ డిఫాల్టు ఎడిటరుగా ఎంచుకోండి. [[సహాయం:విజువల్ ఎడిటరును ఎంచుకోవడం|ఎలా ఎంచుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. ---- ఇకపోతే.. * ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణాల్లోని దాదాపుగా ప్రతీ ఊరికీ, మండలానికీ, జిల్లాకీ, పట్టణానికీ, నగరానికీ వికీలో పేజీ ఉంది. మీ ఊరి పేజీ చూడండి. అందులో సవరణలు ఏమైనా అవసరమనుకుంటే చేసెయ్యండి. వెనకాడకండి. * ప్రతీ తెలుగు సినిమాకీ ఒక పేజీ పెట్టాలనేది సంకల్పం. అందులో మీరూ పాలుపంచుకోవచ్చు. * [[మానవ పరిణామం]], [[మాయాబజార్]], [[ఇస్రో]], [[ఘట్టమనేని కృష్ణ| కృష్ణ (సినిమా నటుడు)]], [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ]], [[మహా ఘాత పరికల్పన|చంద్రుడెలా పుట్టాడు]], [[తిరుమల ప్రసాదం]], [[హిరోషిమా, నాగసాకిలపై అణ్వస్త్ర దాడులు]], [[కొండారెడ్డి బురుజు]],..ఇలాంటి వేలాది వ్యాసాలు ఉన్నవి. రండి. విజ్ఞాన సర్వస్వ ప్రపంచంలో విహరించండి. ఇక్కడ రాయండి. తప్పులను సరిదిద్దండి. ఒప్పులకు మెరుగులు పెట్టండి. ------ * తెలుగు వికీ సభ్యులు అభిప్రాయాలు పంచుకొనే [http://groups.google.com/group/teluguwiki తెవికీ గూగుల్ గుంపు]లో చేరండి. ఫేస్బుక్ వాడేవారైతే [https://www.facebook.com/groups/560945180622204/ తెలుగు వికీపీడియా సముదాయ పేజీ] ఇష్టపడండి. * ఈ సైటు గురించి [[వికీపీడియా:అభిప్రాయాలు|అభిప్రాయాలు]] తెలపండి. * వికీపీడియాను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మీకేమయినా సందేహాలు వస్తే [http://te.wikipedia.org/w/index.php?title={{TALKPAGENAMEE}}&action=edit&section=new&preload=template:helpme-preload&preloadtitle=సందేహం ఇక్కడ] నొక్కి, మీ సందేహాన్ని అడగండి. వీలయినంత త్వరగా వికీ విధివిధానాలు తెలిసిన సభ్యులు మీ సందేహాన్ని నివృత్తి చేస్తారు. తెలుగు వికీపీడియాలో మళ్ళీ మళ్ళీ కలుద్దాం. [[బొమ్మ:Smile icon.png|25px]] &nbsp;<!-- Template:Welcome--> [[వాడుకరి:Nrgullapalli|Nrgullapalli]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nrgullapalli|చర్చ]]) 03:26, 4 ఆగస్టు 2022 (UTC) qjroeh3k16t1tnx947b6hzyhwi8uvk1 0 355099 3614907 2022-08-04T03:27:07Z యర్రా రామారావు 28161 యర్రా రామారావు, [[ఉర్కొండ]] పేజీని [[ఊర్కొండ]] కు తరలించారు wikitext text/x-wiki #దారిమార్పు [[ఊర్కొండ]] q0ns727h8qh7tfgdpssmnln53tiwecm 1 355100 3614909 2022-08-04T03:27:07Z యర్రా రామారావు 28161 యర్రా రామారావు, [[చర్చ:ఉర్కొండ]] పేజీని [[చర్చ:ఊర్కొండ]] కు తరలించారు wikitext text/x-wiki #దారిమార్పు [[చర్చ:ఊర్కొండ]] 5cnjgmyqghfwlonjq9mjhj4a1p13ul4 0 355101 3614934 2022-08-04T04:04:35Z యర్రా రామారావు 28161 యర్రా రామారావు, [[మహబూబ్ నగర్]] పేజీని [[మహబూబ్​నగర్]] కు తరలించారు: మరింత మెరుగైన పేరు wikitext text/x-wiki #దారిమార్పు [[మహబూబ్​నగర్]] 8e3y538r7bju461l4a9ohvxxr3in95j 1 355102 3614936 2022-08-04T04:04:35Z యర్రా రామారావు 28161 యర్రా రామారావు, [[చర్చ:మహబూబ్ నగర్]] పేజీని [[చర్చ:మహబూబ్​నగర్]] కు తరలించారు: మరింత మెరుగైన పేరు wikitext text/x-wiki #దారిమార్పు [[చర్చ:మహబూబ్​నగర్]] 0dw4u4vf36bmhjhl6dmhn35ayzm1coc 1 355103 3614938 2022-08-04T04:04:35Z యర్రా రామారావు 28161 యర్రా రామారావు, [[చర్చ:మహబూబ్ నగర్/చేయవలసిన పనులు]] పేజీని [[చర్చ:మహబూబ్​నగర్/చేయవలసిన పనులు]] కు తరలించారు: మరింత మెరుగైన పేరు wikitext text/x-wiki #దారిమార్పు [[చర్చ:మహబూబ్​నగర్/చేయవలసిన పనులు]] ohn83h8w31lrey5en0eidcdw8gtbmun 0 355104 3614950 2022-08-04T04:49:29Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 [[WP:AES|←]]Created page with ''''తేజస్విన్‌ శంకర్‌''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన అంతర్జాతీయ అథ్లెటిక్ క్రీడాకారుడు. ఆయన 2022 కామన్వెల్త్‌ క్రీడల్లో హైజంప్‌ విభాగంలో కాంస్య పతకం సాధించాడు.' wikitext text/x-wiki '''తేజస్విన్‌ శంకర్‌''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన అంతర్జాతీయ అథ్లెటిక్ క్రీడాకారుడు. ఆయన 2022 కామన్వెల్త్‌ క్రీడల్లో హైజంప్‌ విభాగంలో కాంస్య పతకం సాధించాడు. 1ml3g033acgs6ccd5dneduw3j1cukct 3614951 3614950 2022-08-04T04:50:06Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki '''తేజస్విన్‌ శంకర్‌''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన అంతర్జాతీయ అథ్లెటిక్ క్రీడాకారుడు. ఆయన 2022 కామన్వెల్త్‌ క్రీడల్లో హైజంప్‌ విభాగంలో కాంస్య పతకం సాధించాడు. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:భారతీయ క్రీడాకారులు]] 6tp04yrr4806p5nlwupioiz6rbkuroz 3614954 3614951 2022-08-04T04:51:29Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki '''తేజస్విన్‌ శంకర్‌''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన అంతర్జాతీయ అథ్లెటిక్ క్రీడాకారుడు. ఆయన 2022 కామన్వెల్త్‌ క్రీడల్లో హైజంప్‌ విభాగంలో కాంస్య పతకం సాధించాడు.<ref name="CWGలో తేజస్విన్‌ శంకర్ రికార్డ్‌‌.. హైజంప్‌లో భారత్‌కు తొలి మెడల్‌">{{cite news |last1=Namasthe Telangana |title=CWGలో తేజస్విన్‌ శంకర్ రికార్డ్‌‌.. హైజంప్‌లో భారత్‌కు తొలి మెడల్‌ |url=https://www.ntnews.com/sports/tejaswini-shankar-wins-indias-first-high-jump-medal-at-cwg-with-bronze-710664 |accessdate=4 August 2022 |date=4 August 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220804045015/https://www.ntnews.com/sports/tejaswini-shankar-wins-indias-first-high-jump-medal-at-cwg-with-bronze-710664 |archivedate=4 August 2022 |language=te}}</ref> ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:భారతీయ క్రీడాకారులు]] 2o9v713fxpr3123dy9o8o8hcoalmu5j 0 355105 3614957 2022-08-04T04:56:14Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 [[WP:AES|←]]Created page with ''''అను సితార''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన సినిమా నటి. ఆమె 2013లో ''పొట్టాస్ బాంబ్‌'' సినిమాతో బాలనటిగా సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి [[మలయాళం]], [[తమిళ భాష|తమిళ]] భాష సినిమాల్లో నటించి...' wikitext text/x-wiki '''అను సితార''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన సినిమా నటి. ఆమె 2013లో ''పొట్టాస్ బాంబ్‌'' సినిమాతో బాలనటిగా సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి [[మలయాళం]], [[తమిళ భాష|తమిళ]] భాష సినిమాల్లో నటించింది. lk6kry1rr2mjotulxxm9uax3aprnde7 3614958 3614957 2022-08-04T04:56:41Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 [[వర్గం:మలయాళ సినిమా నటీమణులు]] ను చేర్చారు (హాట్‌కేట్ ఉపయోగించి) wikitext text/x-wiki '''అను సితార''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన సినిమా నటి. ఆమె 2013లో ''పొట్టాస్ బాంబ్‌'' సినిమాతో బాలనటిగా సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి [[మలయాళం]], [[తమిళ భాష|తమిళ]] భాష సినిమాల్లో నటించింది. [[వర్గం:మలయాళ సినిమా నటీమణులు]] 7s1hgf4uh5th36m6kachseemgnd1rmb 3614964 3614958 2022-08-04T04:57:57Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki '''అను సితార''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన సినిమా నటి.<ref>{{Cite web|last=Elizabeth Thomas|date=7 June 2015|title=The perfect desi girl: Anu Sithara|url=http://www.deccanchronicle.com/150606/entertainment-mollywood/article/perfect-desi-girl-anu-sithara|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20181224232943/https://www.deccanchronicle.com/150606/entertainment-mollywood/article/perfect-desi-girl-anu-sithara|archive-date=24 December 2018|access-date=6 January 2019|website=[[Deccan Chronicle]]|publisher=deccanchronicle.com}}</ref> ఆమె 2013లో ''పొట్టాస్ బాంబ్‌'' సినిమాతో బాలనటిగా సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి [[మలయాళం]], [[తమిళ భాష|తమిళ]] భాష సినిమాల్లో నటించింది. [[వర్గం:మలయాళ సినిమా నటీమణులు]] 4vz2gxd497tdzo5i3vehek91pkn9nb7 3614965 3614964 2022-08-04T04:58:18Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki '''అను సితార''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన సినిమా నటి.<ref>{{Cite web|last=Elizabeth Thomas|date=7 June 2015|title=The perfect desi girl: Anu Sithara|url=http://www.deccanchronicle.com/150606/entertainment-mollywood/article/perfect-desi-girl-anu-sithara|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20181224232943/https://www.deccanchronicle.com/150606/entertainment-mollywood/article/perfect-desi-girl-anu-sithara|archive-date=24 December 2018|access-date=6 January 2019|website= Deccan Chronicle |publisher=deccanchronicle.com}}</ref> ఆమె 2013లో ''పొట్టాస్ బాంబ్‌'' సినిమాతో బాలనటిగా సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి [[మలయాళం]], [[తమిళ భాష|తమిళ]] భాష సినిమాల్లో నటించింది. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:మలయాళ సినిమా నటీమణులు]] 1n85mylm4i13lnowap4nvsrs0mt5b8z 3614967 3614965 2022-08-04T04:59:51Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki '''అను సితార''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన సినిమా నటి.<ref>{{Cite web|last=Elizabeth Thomas|date=7 June 2015|title=The perfect desi girl: Anu Sithara|url=http://www.deccanchronicle.com/150606/entertainment-mollywood/article/perfect-desi-girl-anu-sithara|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20181224232943/https://www.deccanchronicle.com/150606/entertainment-mollywood/article/perfect-desi-girl-anu-sithara|archive-date=24 December 2018|access-date=6 January 2019|website= Deccan Chronicle |publisher=deccanchronicle.com}}</ref> ఆమె 2013లో ''పొట్టాస్ బాంబ్‌'' సినిమాతో బాలనటిగా సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి [[మలయాళం]], [[తమిళ భాష|తమిళ]] భాష సినిమాల్లో నటించింది. ==సినిమాలు== ==టెలివిజన్== ==అవార్డులు== ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:మలయాళ సినిమా నటీమణులు]] ha9ldz7z8yo6mshsn7yvj8881fm8lor 3614968 3614967 2022-08-04T05:00:20Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* అవార్డులు */ wikitext text/x-wiki '''అను సితార''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన సినిమా నటి.<ref>{{Cite web|last=Elizabeth Thomas|date=7 June 2015|title=The perfect desi girl: Anu Sithara|url=http://www.deccanchronicle.com/150606/entertainment-mollywood/article/perfect-desi-girl-anu-sithara|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20181224232943/https://www.deccanchronicle.com/150606/entertainment-mollywood/article/perfect-desi-girl-anu-sithara|archive-date=24 December 2018|access-date=6 January 2019|website= Deccan Chronicle |publisher=deccanchronicle.com}}</ref> ఆమె 2013లో ''పొట్టాస్ బాంబ్‌'' సినిమాతో బాలనటిగా సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి [[మలయాళం]], [[తమిళ భాష|తమిళ]] భాష సినిమాల్లో నటించింది. ==సినిమాలు== ==టెలివిజన్== ==అవార్డులు== {| class="wikitable sortable" !సంవత్సరం !అవార్డు !వర్గం !సినిమా ! class="unsortable" |ఫలితం ! class="unsortable" |{{Abbr|Ref.|Reference}} |- | rowspan="3" |2017 |ఆసియావిజన్ అవార్డులు |నటనలో కొత్త సంచలనం (ఆడ) | rowspan="4" |''[[రామంటే ఏడంతొట్టం]]'' |<ref>{{Cite web|date=2017-11-28|title=Asiavision Movie Awards 2017: Deepika Padukone, Dulquer Salmaan, Manju Warrier, Tovino Thomas grace event [PHOTOS]|url=https://www.ibtimes.co.in/asiavision-movie-awards-2017-deepika-padukone-dulquer-salmaan-manju-warrier-tovino-thomas-grace-751076|access-date=2020-01-03|website=International Business Times}}</ref> |- |ఉత్తమ నటిగా SIIMA – మలయాళం | rowspan="4" |ఉత్తమ నటి | |- |[[ఉత్తమ నటిగా ఫిల్మ్‌ఫేర్ అవార్డు - మలయాళం]] |<ref>{{Cite web|title=65th Jio Filmfare Awards South 2018: Official list of nominations|url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/telugu/movies/news/65th-jio-filmfare-awards-south-2018-official-list-of-nominations/articleshow/64478687.cms|access-date=18 August 2018|website=[[The Times of India]]}}</ref> |- | rowspan="6" |2018 |[[ఏషియానెట్ ఫిల్మ్ అవార్డ్స్]] | |- |[[ఉత్తమ నటిగా SIIMA – మలయాళం]] |''[[కెప్టెన్ (2018 చిత్రం)|కెప్టెన్]]'' |<ref>{{Cite web|date=18 July 2019|title=SIIMA 2019 FULL nominations list out!|url=https://www.timesnownews.com/entertainment/south-gossip/article/siima-2019-full-nominations-list-out-vijay-sethupathi-samantha-akkineni-and-others-bag-top-honours/455922|access-date=19 January 2020|website=Times Now}}</ref> |- |[[వనిత ఫిల్మ్ అవార్డ్స్]] |ప్రత్యేక ప్రదర్శన (నటి) |''[[రామంటే ఏడంతొట్టం]]'' | |- |[[ఉత్తమ నటిగా ఫిల్మ్‌ఫేర్ అవార్డు - మలయాళం]] | rowspan="7" |ఉత్తమ నటి |''[[కెప్టెన్]]'' | |- |[[65వ ఫిల్మ్‌ఫేర్ అవార్డ్స్ సౌత్]] | rowspan="2" |''[[రామంటే ఏడంతొట్టం]]'' |<ref>{{Cite web|date=8 June 2015|title=Nominations for the 65th Jio Filmfare Awards South 2018|url=https://www.filmfare.com/features/nominations-for-the-65th-jio-filmfare-awards-south-2018_-28652-1.html|access-date=14 June 2020|website=filmfare}}</ref> |- |[[7వ సౌత్ ఇండియన్ ఇంటర్నేషనల్ మూవీ అవార్డ్స్]] | |- | rowspan="7" |2019 |[[ఏషియానెట్ ఫిల్మ్ అవార్డ్స్]] |''[[ఓరు కుప్రసిద పయ్యన్]]'' | |- |[[21వ ఏషియానెట్ ఫిల్మ్ అవార్డ్స్]] |''రామంటే ఏడంతొట్టం'' | |- |66వ ఫిల్మ్‌ఫేర్ అవార్డ్స్ సౌత్ | rowspan="2" |''కెప్టెన్'' |<ref>{{Cite web|date=13 December 2019|title=Nominations for the 66th Filmfare Awards (South) 2019|url=https://www.filmfare.com/features/nominations-for-the-66th-filmfare-awards-south-2019_-37931.html|access-date=13 December 2019|website=Filmfare}}</ref> |- |8వ సౌత్ ఇండియన్ ఇంటర్నేషనల్ మూవీ అవార్డ్స్ |<ref>{{Cite web|date=18 July 2019|title=SIIMA 2019 FULL nominations list out!|url=https://www.timesnownews.com/entertainment/south-gossip/article/siima-2019-full-nominations-list-out-vijay-sethupathi-samantha-akkineni-and-others-bag-top-honours/455922|access-date=19 January 2020|website=Times Now}}</ref> |} ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:మలయాళ సినిమా నటీమణులు]] hm18fpnn6omnb0zdg3e9vzso52dty35 3614970 3614968 2022-08-04T05:01:13Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* అవార్డులు */ wikitext text/x-wiki '''అను సితార''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన సినిమా నటి.<ref>{{Cite web|last=Elizabeth Thomas|date=7 June 2015|title=The perfect desi girl: Anu Sithara|url=http://www.deccanchronicle.com/150606/entertainment-mollywood/article/perfect-desi-girl-anu-sithara|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20181224232943/https://www.deccanchronicle.com/150606/entertainment-mollywood/article/perfect-desi-girl-anu-sithara|archive-date=24 December 2018|access-date=6 January 2019|website= Deccan Chronicle |publisher=deccanchronicle.com}}</ref> ఆమె 2013లో ''పొట్టాస్ బాంబ్‌'' సినిమాతో బాలనటిగా సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి [[మలయాళం]], [[తమిళ భాష|తమిళ]] భాష సినిమాల్లో నటించింది. ==సినిమాలు== ==టెలివిజన్== ==అవార్డులు== {| class="wikitable sortable" !సంవత్సరం !అవార్డు !వర్గం !సినిమా ! class="unsortable" |ఫలితం ! class="unsortable" |మూలాలు |- | rowspan="3" |2017 |ఆసియావిజన్ అవార్డులు |నటనలో కొత్త సంచలనం (ఆడ) | rowspan="4" |''రామంటే ఏడంతొట్టం'' |<ref>{{Cite web|date=2017-11-28|title=Asiavision Movie Awards 2017: Deepika Padukone, Dulquer Salmaan, Manju Warrier, Tovino Thomas grace event [PHOTOS]|url=https://www.ibtimes.co.in/asiavision-movie-awards-2017-deepika-padukone-dulquer-salmaan-manju-warrier-tovino-thomas-grace-751076|access-date=2020-01-03|website=International Business Times}}</ref> |- |ఉత్తమ నటిగా SIIMA – మలయాళం | rowspan="4" |ఉత్తమ నటి | |- |ఉత్తమ నటిగా ఫిల్మ్‌ఫేర్ అవార్డు - మలయాళం |<ref>{{Cite web|title=65th Jio Filmfare Awards South 2018: Official list of nominations|url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/telugu/movies/news/65th-jio-filmfare-awards-south-2018-official-list-of-nominations/articleshow/64478687.cms|access-date=18 August 2018|website=[[The Times of India]]}}</ref> |- | rowspan="6" |2018 |ఏషియానెట్ ఫిల్మ్ అవార్డ్స్ | |- |ఉత్తమ నటిగా SIIMA – మలయాళం |''కెప్టెన్'' |<ref>{{Cite web|date=18 July 2019|title=SIIMA 2019 FULL nominations list out!|url=https://www.timesnownews.com/entertainment/south-gossip/article/siima-2019-full-nominations-list-out-vijay-sethupathi-samantha-akkineni-and-others-bag-top-honours/455922|access-date=19 January 2020|website=Times Now}}</ref> |- |వనిత ఫిల్మ్ అవార్డ్స్ |ప్రత్యేక ప్రదర్శన (నటి) |''రామంటే ఏడంతొట్టం'' | |- |ఉత్తమ నటిగా ఫిల్మ్‌ఫేర్ అవార్డు - మలయాళం | rowspan="7" |ఉత్తమ నటి |''కెప్టెన్'' | |- |65వ ఫిల్మ్‌ఫేర్ అవార్డ్స్ సౌత్ | rowspan="2" |''రామంటే ఏడంతొట్టం'' |<ref>{{Cite web|date=8 June 2015|title=Nominations for the 65th Jio Filmfare Awards South 2018|url=https://www.filmfare.com/features/nominations-for-the-65th-jio-filmfare-awards-south-2018_-28652-1.html|access-date=14 June 2020|website=filmfare}}</ref> |- |7వ సౌత్ ఇండియన్ ఇంటర్నేషనల్ మూవీ అవార్డ్స్ | |- | rowspan="7" |2019 |ఏషియానెట్ ఫిల్మ్ అవార్డ్స్ |''ఓరు కుప్రసిద పయ్యన్'' | |- |21వ ఏషియానెట్ ఫిల్మ్ అవార్డ్స్ |''రామంటే ఏడంతొట్టం'' | |- |66వ ఫిల్మ్‌ఫేర్ అవార్డ్స్ సౌత్ | rowspan="2" |''కెప్టెన్'' |<ref>{{Cite web|date=13 December 2019|title=Nominations for the 66th Filmfare Awards (South) 2019|url=https://www.filmfare.com/features/nominations-for-the-66th-filmfare-awards-south-2019_-37931.html|access-date=13 December 2019|website=Filmfare}}</ref> |- |8వ సౌత్ ఇండియన్ ఇంటర్నేషనల్ మూవీ అవార్డ్స్ |<ref>{{Cite web|date=18 July 2019|title=SIIMA 2019 FULL nominations list out!|url=https://www.timesnownews.com/entertainment/south-gossip/article/siima-2019-full-nominations-list-out-vijay-sethupathi-samantha-akkineni-and-others-bag-top-honours/455922|access-date=19 January 2020|website=Times Now}}</ref> |} ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:మలయాళ సినిమా నటీమణులు]] 8g3gdlykasyuqnls79p6q6pzl259v1i 3614975 3614970 2022-08-04T05:05:14Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* అవార్డులు */ wikitext text/x-wiki '''అను సితార''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన సినిమా నటి.<ref>{{Cite web|last=Elizabeth Thomas|date=7 June 2015|title=The perfect desi girl: Anu Sithara|url=http://www.deccanchronicle.com/150606/entertainment-mollywood/article/perfect-desi-girl-anu-sithara|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20181224232943/https://www.deccanchronicle.com/150606/entertainment-mollywood/article/perfect-desi-girl-anu-sithara|archive-date=24 December 2018|access-date=6 January 2019|website= Deccan Chronicle |publisher=deccanchronicle.com}}</ref> ఆమె 2013లో ''పొట్టాస్ బాంబ్‌'' సినిమాతో బాలనటిగా సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి [[మలయాళం]], [[తమిళ భాష|తమిళ]] భాష సినిమాల్లో నటించింది. ==సినిమాలు== ==టెలివిజన్== ==అవార్డులు== {| class="wikitable sortable" !సంవత్సరం !అవార్డు !వర్గం !సినిమా ! class="unsortable" |ఫలితం ! class="unsortable" |మూలాలు |- | rowspan="3" |2017 |ఆసియావిజన్ అవార్డులు |నటనలో కొత్త సంచలనం (ఆడ) | rowspan="4" |''రామంటే ఏడంతొట్టం'' | {{won}} |<ref>{{Cite web|date=2017-11-28|title=Asiavision Movie Awards 2017: Deepika Padukone, Dulquer Salmaan, Manju Warrier, Tovino Thomas grace event [PHOTOS]|url=https://www.ibtimes.co.in/asiavision-movie-awards-2017-deepika-padukone-dulquer-salmaan-manju-warrier-tovino-thomas-grace-751076|access-date=2020-01-03|website=International Business Times}}</ref> |- |ఉత్తమ నటిగా సైమా – మలయాళం | rowspan="4" |ఉత్తమ నటి | {{Nom}} | |- |ఉత్తమ నటిగా ఫిల్మ్‌ఫేర్ అవార్డు - మలయాళం | {{Nom}} |<ref>{{Cite web|title=65th Jio Filmfare Awards South 2018: Official list of nominations|url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/telugu/movies/news/65th-jio-filmfare-awards-south-2018-official-list-of-nominations/articleshow/64478687.cms|access-date=18 August 2018|website=[[The Times of India]]}}</ref> |- | rowspan="6" |2018 |ఏషియానెట్ ఫిల్మ్ అవార్డ్స్ | {{Nom}} | |- |ఉత్తమ నటిగా SIIMA – మలయాళం |''కెప్టెన్'' | {{Nom}} |<ref>{{Cite web|date=18 July 2019|title=SIIMA 2019 FULL nominations list out!|url=https://www.timesnownews.com/entertainment/south-gossip/article/siima-2019-full-nominations-list-out-vijay-sethupathi-samantha-akkineni-and-others-bag-top-honours/455922|access-date=19 January 2020|website=Times Now}}</ref> |- |వనిత ఫిల్మ్ అవార్డ్స్ |ప్రత్యేక ప్రదర్శన (నటి) |''రామంటే ఏడంతొట్టం'' | {{won}} | |- |ఉత్తమ నటిగా ఫిల్మ్‌ఫేర్ అవార్డు - మలయాళం | rowspan="7" |ఉత్తమ నటి |''కెప్టెన్'' | {{Nom}} | |- |65వ ఫిల్మ్‌ఫేర్ అవార్డ్స్ సౌత్ | rowspan="2" |''రామంటే ఏడంతొట్టం'' | {{Nom}} |<ref>{{Cite web|date=8 June 2015|title=Nominations for the 65th Jio Filmfare Awards South 2018|url=https://www.filmfare.com/features/nominations-for-the-65th-jio-filmfare-awards-south-2018_-28652-1.html|access-date=14 June 2020|website=filmfare}}</ref> |- |7వ సౌత్ ఇండియన్ ఇంటర్నేషనల్ మూవీ అవార్డ్స్ | {{Nom}} | |- | rowspan="7" |2019 |ఏషియానెట్ ఫిల్మ్ అవార్డ్స్ |''ఓరు కుప్రసిద పయ్యన్'' | {{won}} | |- |21వ ఏషియానెట్ ఫిల్మ్ అవార్డ్స్ |''రామంటే ఏడంతొట్టం'' | {{Nom}} | |- |66వ ఫిల్మ్‌ఫేర్ అవార్డ్స్ సౌత్ | rowspan="2" |''కెప్టెన్'' | {{Nom}} |<ref>{{Cite web|date=13 December 2019|title=Nominations for the 66th Filmfare Awards (South) 2019|url=https://www.filmfare.com/features/nominations-for-the-66th-filmfare-awards-south-2019_-37931.html|access-date=13 December 2019|website=Filmfare}}</ref> |- |8వ సౌత్ ఇండియన్ ఇంటర్నేషనల్ మూవీ అవార్డ్స్ | {{Nom}} |<ref>{{Cite web|date=18 July 2019|title=SIIMA 2019 FULL nominations list out!|url=https://www.timesnownews.com/entertainment/south-gossip/article/siima-2019-full-nominations-list-out-vijay-sethupathi-samantha-akkineni-and-others-bag-top-honours/455922|access-date=19 January 2020|website=Times Now}}</ref> |} ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:మలయాళ సినిమా నటీమణులు]] oyjpo7e5dq7x12d5rxstehtffg6uldg 3614979 3614975 2022-08-04T05:07:29Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = అను సితార | image = Anu sithara in shubharathri movie shooting spot.jpg | caption = | birth_name = అను సితార పి ఎస్ | birth_date = {{birth date and age|1995|08|21|df=yes}}<ref name="Birthday">{{cite web|url=https://m.timesofindia.com/entertainment/malayalam/movies/news/happy-birthday-anu-sithara-here-are-5-lesser-known-facts-about-the-actress/amp_etphotostory/70755194.cms|title=Happy birthday Anu Sithara : Here are 5 lesser known facts the about the actress|work=Times of India|access-date=15 May 2021|date=21 August 2019}}</ref> | birth_place = కల్పేట్ట, [[వాయనాడ్]], [[కేరళ]], [[భారతదేశం]] | spouse = {{marriage|విష్ణు ప్రసాద్|2015}}<ref>{{cite web|title=Anu Sithara shares cute photo straight from wedding album on anniversary|url=https://english.manoramaonline.com/entertainment/entertainment-news/2019/07/08/anu-sithara-wedding-anniversary-special-photo-vishu.html|publisher=OnManorama|date=8 July 2019|access-date=26 December 2019|archive-date=26 December 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191226052328/https://english.manoramaonline.com/entertainment/entertainment-news/2019/07/08/anu-sithara-wedding-anniversary-special-photo-vishu.html|url-status=dead}}</ref> | parents = {{ubl|అబ్దుల్ సలాం (తండ్రి)|రేణుక (తండ్రి)<ref>{{cite web|title=How Anu Sithara's father snatched a cameo in 'Subharathri' right under her nose|url=https://english.manoramaonline.com/entertainment/interview/2019/07/03/anu-sithara-father-abdul-salam-debut-movie-shubharathri-dileep-vyasan-kp.html|publisher=OnManorama|access-date=11 July 2019|archive-date=11 July 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190711123309/https://english.manoramaonline.com/entertainment/interview/2019/07/03/anu-sithara-father-abdul-salam-debut-movie-shubharathri-dileep-vyasan-kp.html|url-status=dead}}</ref>}} | family = | nationality = {{flag|India|name=భారతీయురాలు}} | occupation = నటి<br> భరతనాట్యం నృత్యకారిణి | yearsactive = 2013–ప్రస్తుతం }}'''అను సితార''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన సినిమా నటి.<ref>{{Cite web|last=Elizabeth Thomas|date=7 June 2015|title=The perfect desi girl: Anu Sithara|url=http://www.deccanchronicle.com/150606/entertainment-mollywood/article/perfect-desi-girl-anu-sithara|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20181224232943/https://www.deccanchronicle.com/150606/entertainment-mollywood/article/perfect-desi-girl-anu-sithara|archive-date=24 December 2018|access-date=6 January 2019|website= Deccan Chronicle |publisher=deccanchronicle.com}}</ref> ఆమె 2013లో ''పొట్టాస్ బాంబ్‌'' సినిమాతో బాలనటిగా సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి [[మలయాళం]], [[తమిళ భాష|తమిళ]] భాష సినిమాల్లో నటించింది. ==సినిమాలు== ==టెలివిజన్== ==అవార్డులు== {| class="wikitable sortable" !సంవత్సరం !అవార్డు !వర్గం !సినిమా ! class="unsortable" |ఫలితం ! class="unsortable" |మూలాలు |- | rowspan="3" |2017 |ఆసియావిజన్ అవార్డులు |నటనలో కొత్త సంచలనం (ఆడ) | rowspan="4" |''రామంటే ఏడంతొట్టం'' | {{won}} |<ref>{{Cite web|date=2017-11-28|title=Asiavision Movie Awards 2017: Deepika Padukone, Dulquer Salmaan, Manju Warrier, Tovino Thomas grace event [PHOTOS]|url=https://www.ibtimes.co.in/asiavision-movie-awards-2017-deepika-padukone-dulquer-salmaan-manju-warrier-tovino-thomas-grace-751076|access-date=2020-01-03|website=International Business Times}}</ref> |- |ఉత్తమ నటిగా సైమా – మలయాళం | rowspan="4" |ఉత్తమ నటి | {{Nom}} | |- |ఉత్తమ నటిగా ఫిల్మ్‌ఫేర్ అవార్డు - మలయాళం | {{Nom}} |<ref>{{Cite web|title=65th Jio Filmfare Awards South 2018: Official list of nominations|url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/telugu/movies/news/65th-jio-filmfare-awards-south-2018-official-list-of-nominations/articleshow/64478687.cms|access-date=18 August 2018|website=[[The Times of India]]}}</ref> |- | rowspan="6" |2018 |ఏషియానెట్ ఫిల్మ్ అవార్డ్స్ | {{Nom}} | |- |ఉత్తమ నటిగా SIIMA – మలయాళం |''కెప్టెన్'' | {{Nom}} |<ref>{{Cite web|date=18 July 2019|title=SIIMA 2019 FULL nominations list out!|url=https://www.timesnownews.com/entertainment/south-gossip/article/siima-2019-full-nominations-list-out-vijay-sethupathi-samantha-akkineni-and-others-bag-top-honours/455922|access-date=19 January 2020|website=Times Now}}</ref> |- |వనిత ఫిల్మ్ అవార్డ్స్ |ప్రత్యేక ప్రదర్శన (నటి) |''రామంటే ఏడంతొట్టం'' | {{won}} | |- |ఉత్తమ నటిగా ఫిల్మ్‌ఫేర్ అవార్డు - మలయాళం | rowspan="7" |ఉత్తమ నటి |''కెప్టెన్'' | {{Nom}} | |- |65వ ఫిల్మ్‌ఫేర్ అవార్డ్స్ సౌత్ | rowspan="2" |''రామంటే ఏడంతొట్టం'' | {{Nom}} |<ref>{{Cite web|date=8 June 2015|title=Nominations for the 65th Jio Filmfare Awards South 2018|url=https://www.filmfare.com/features/nominations-for-the-65th-jio-filmfare-awards-south-2018_-28652-1.html|access-date=14 June 2020|website=filmfare}}</ref> |- |7వ సౌత్ ఇండియన్ ఇంటర్నేషనల్ మూవీ అవార్డ్స్ | {{Nom}} | |- | rowspan="7" |2019 |ఏషియానెట్ ఫిల్మ్ అవార్డ్స్ |''ఓరు కుప్రసిద పయ్యన్'' | {{won}} | |- |21వ ఏషియానెట్ ఫిల్మ్ అవార్డ్స్ |''రామంటే ఏడంతొట్టం'' | {{Nom}} | |- |66వ ఫిల్మ్‌ఫేర్ అవార్డ్స్ సౌత్ | rowspan="2" |''కెప్టెన్'' | {{Nom}} |<ref>{{Cite web|date=13 December 2019|title=Nominations for the 66th Filmfare Awards (South) 2019|url=https://www.filmfare.com/features/nominations-for-the-66th-filmfare-awards-south-2019_-37931.html|access-date=13 December 2019|website=Filmfare}}</ref> |- |8వ సౌత్ ఇండియన్ ఇంటర్నేషనల్ మూవీ అవార్డ్స్ | {{Nom}} |<ref>{{Cite web|date=18 July 2019|title=SIIMA 2019 FULL nominations list out!|url=https://www.timesnownews.com/entertainment/south-gossip/article/siima-2019-full-nominations-list-out-vijay-sethupathi-samantha-akkineni-and-others-bag-top-honours/455922|access-date=19 January 2020|website=Times Now}}</ref> |} ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:మలయాళ సినిమా నటీమణులు]] 5jcr5pvmqwyuqw06gc06fe8ksfbtm3g 3614980 3614979 2022-08-04T05:07:56Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = అను సితార | image = Anu sithara in shubharathri movie shooting spot.jpg | caption = | birth_name = అను సితార పి ఎస్ | birth_date = {{birth date and age|1995|08|21|df=yes}}<ref name="Birthday">{{cite web|url=https://m.timesofindia.com/entertainment/malayalam/movies/news/happy-birthday-anu-sithara-here-are-5-lesser-known-facts-about-the-actress/amp_etphotostory/70755194.cms|title=Happy birthday Anu Sithara : Here are 5 lesser known facts the about the actress|work=Times of India|access-date=15 May 2021|date=21 August 2019}}</ref> | birth_place = కల్పేట్ట, వాయనాడ్, [[కేరళ]], [[భారతదేశం]] | spouse = {{marriage|విష్ణు ప్రసాద్|2015}}<ref>{{cite web|title=Anu Sithara shares cute photo straight from wedding album on anniversary|url=https://english.manoramaonline.com/entertainment/entertainment-news/2019/07/08/anu-sithara-wedding-anniversary-special-photo-vishu.html|publisher=OnManorama|date=8 July 2019|access-date=26 December 2019|archive-date=26 December 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191226052328/https://english.manoramaonline.com/entertainment/entertainment-news/2019/07/08/anu-sithara-wedding-anniversary-special-photo-vishu.html|url-status=dead}}</ref> | parents = {{ubl|అబ్దుల్ సలాం (తండ్రి)|రేణుక (తండ్రి)<ref>{{cite web|title=How Anu Sithara's father snatched a cameo in 'Subharathri' right under her nose|url=https://english.manoramaonline.com/entertainment/interview/2019/07/03/anu-sithara-father-abdul-salam-debut-movie-shubharathri-dileep-vyasan-kp.html|publisher=OnManorama|access-date=11 July 2019|archive-date=11 July 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190711123309/https://english.manoramaonline.com/entertainment/interview/2019/07/03/anu-sithara-father-abdul-salam-debut-movie-shubharathri-dileep-vyasan-kp.html|url-status=dead}}</ref>}} | family = | nationality = {{flag|India|name=భారతీయురాలు}} | occupation = నటి<br> భరతనాట్యం నృత్యకారిణి | yearsactive = 2013–ప్రస్తుతం }}'''అను సితార''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన సినిమా నటి.<ref>{{Cite web|last=Elizabeth Thomas|date=7 June 2015|title=The perfect desi girl: Anu Sithara|url=http://www.deccanchronicle.com/150606/entertainment-mollywood/article/perfect-desi-girl-anu-sithara|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20181224232943/https://www.deccanchronicle.com/150606/entertainment-mollywood/article/perfect-desi-girl-anu-sithara|archive-date=24 December 2018|access-date=6 January 2019|website= Deccan Chronicle |publisher=deccanchronicle.com}}</ref> ఆమె 2013లో ''పొట్టాస్ బాంబ్‌'' సినిమాతో బాలనటిగా సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి [[మలయాళం]], [[తమిళ భాష|తమిళ]] భాష సినిమాల్లో నటించింది. ==సినిమాలు== ==టెలివిజన్== ==అవార్డులు== {| class="wikitable sortable" !సంవత్సరం !అవార్డు !వర్గం !సినిమా ! class="unsortable" |ఫలితం ! class="unsortable" |మూలాలు |- | rowspan="3" |2017 |ఆసియావిజన్ అవార్డులు |నటనలో కొత్త సంచలనం (ఆడ) | rowspan="4" |''రామంటే ఏడంతొట్టం'' | {{won}} |<ref>{{Cite web|date=2017-11-28|title=Asiavision Movie Awards 2017: Deepika Padukone, Dulquer Salmaan, Manju Warrier, Tovino Thomas grace event [PHOTOS]|url=https://www.ibtimes.co.in/asiavision-movie-awards-2017-deepika-padukone-dulquer-salmaan-manju-warrier-tovino-thomas-grace-751076|access-date=2020-01-03|website=International Business Times}}</ref> |- |ఉత్తమ నటిగా సైమా – మలయాళం | rowspan="4" |ఉత్తమ నటి | {{Nom}} | |- |ఉత్తమ నటిగా ఫిల్మ్‌ఫేర్ అవార్డు - మలయాళం | {{Nom}} |<ref>{{Cite web|title=65th Jio Filmfare Awards South 2018: Official list of nominations|url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/telugu/movies/news/65th-jio-filmfare-awards-south-2018-official-list-of-nominations/articleshow/64478687.cms|access-date=18 August 2018|website=[[The Times of India]]}}</ref> |- | rowspan="6" |2018 |ఏషియానెట్ ఫిల్మ్ అవార్డ్స్ | {{Nom}} | |- |ఉత్తమ నటిగా SIIMA – మలయాళం |''కెప్టెన్'' | {{Nom}} |<ref>{{Cite web|date=18 July 2019|title=SIIMA 2019 FULL nominations list out!|url=https://www.timesnownews.com/entertainment/south-gossip/article/siima-2019-full-nominations-list-out-vijay-sethupathi-samantha-akkineni-and-others-bag-top-honours/455922|access-date=19 January 2020|website=Times Now}}</ref> |- |వనిత ఫిల్మ్ అవార్డ్స్ |ప్రత్యేక ప్రదర్శన (నటి) |''రామంటే ఏడంతొట్టం'' | {{won}} | |- |ఉత్తమ నటిగా ఫిల్మ్‌ఫేర్ అవార్డు - మలయాళం | rowspan="7" |ఉత్తమ నటి |''కెప్టెన్'' | {{Nom}} | |- |65వ ఫిల్మ్‌ఫేర్ అవార్డ్స్ సౌత్ | rowspan="2" |''రామంటే ఏడంతొట్టం'' | {{Nom}} |<ref>{{Cite web|date=8 June 2015|title=Nominations for the 65th Jio Filmfare Awards South 2018|url=https://www.filmfare.com/features/nominations-for-the-65th-jio-filmfare-awards-south-2018_-28652-1.html|access-date=14 June 2020|website=filmfare}}</ref> |- |7వ సౌత్ ఇండియన్ ఇంటర్నేషనల్ మూవీ అవార్డ్స్ | {{Nom}} | |- | rowspan="7" |2019 |ఏషియానెట్ ఫిల్మ్ అవార్డ్స్ |''ఓరు కుప్రసిద పయ్యన్'' | {{won}} | |- |21వ ఏషియానెట్ ఫిల్మ్ అవార్డ్స్ |''రామంటే ఏడంతొట్టం'' | {{Nom}} | |- |66వ ఫిల్మ్‌ఫేర్ అవార్డ్స్ సౌత్ | rowspan="2" |''కెప్టెన్'' | {{Nom}} |<ref>{{Cite web|date=13 December 2019|title=Nominations for the 66th Filmfare Awards (South) 2019|url=https://www.filmfare.com/features/nominations-for-the-66th-filmfare-awards-south-2019_-37931.html|access-date=13 December 2019|website=Filmfare}}</ref> |- |8వ సౌత్ ఇండియన్ ఇంటర్నేషనల్ మూవీ అవార్డ్స్ | {{Nom}} |<ref>{{Cite web|date=18 July 2019|title=SIIMA 2019 FULL nominations list out!|url=https://www.timesnownews.com/entertainment/south-gossip/article/siima-2019-full-nominations-list-out-vijay-sethupathi-samantha-akkineni-and-others-bag-top-honours/455922|access-date=19 January 2020|website=Times Now}}</ref> |} ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:మలయాళ సినిమా నటీమణులు]] 0mb3uamkqb6k30pjxe65a3h8jfwveis 3614984 3614980 2022-08-04T05:12:06Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* టెలివిజన్ */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = అను సితార | image = Anu sithara in shubharathri movie shooting spot.jpg | caption = | birth_name = అను సితార పి ఎస్ | birth_date = {{birth date and age|1995|08|21|df=yes}}<ref name="Birthday">{{cite web|url=https://m.timesofindia.com/entertainment/malayalam/movies/news/happy-birthday-anu-sithara-here-are-5-lesser-known-facts-about-the-actress/amp_etphotostory/70755194.cms|title=Happy birthday Anu Sithara : Here are 5 lesser known facts the about the actress|work=Times of India|access-date=15 May 2021|date=21 August 2019}}</ref> | birth_place = కల్పేట్ట, వాయనాడ్, [[కేరళ]], [[భారతదేశం]] | spouse = {{marriage|విష్ణు ప్రసాద్|2015}}<ref>{{cite web|title=Anu Sithara shares cute photo straight from wedding album on anniversary|url=https://english.manoramaonline.com/entertainment/entertainment-news/2019/07/08/anu-sithara-wedding-anniversary-special-photo-vishu.html|publisher=OnManorama|date=8 July 2019|access-date=26 December 2019|archive-date=26 December 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191226052328/https://english.manoramaonline.com/entertainment/entertainment-news/2019/07/08/anu-sithara-wedding-anniversary-special-photo-vishu.html|url-status=dead}}</ref> | parents = {{ubl|అబ్దుల్ సలాం (తండ్రి)|రేణుక (తండ్రి)<ref>{{cite web|title=How Anu Sithara's father snatched a cameo in 'Subharathri' right under her nose|url=https://english.manoramaonline.com/entertainment/interview/2019/07/03/anu-sithara-father-abdul-salam-debut-movie-shubharathri-dileep-vyasan-kp.html|publisher=OnManorama|access-date=11 July 2019|archive-date=11 July 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190711123309/https://english.manoramaonline.com/entertainment/interview/2019/07/03/anu-sithara-father-abdul-salam-debut-movie-shubharathri-dileep-vyasan-kp.html|url-status=dead}}</ref>}} | family = | nationality = {{flag|India|name=భారతీయురాలు}} | occupation = నటి<br> భరతనాట్యం నృత్యకారిణి | yearsactive = 2013–ప్రస్తుతం }}'''అను సితార''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన సినిమా నటి.<ref>{{Cite web|last=Elizabeth Thomas|date=7 June 2015|title=The perfect desi girl: Anu Sithara|url=http://www.deccanchronicle.com/150606/entertainment-mollywood/article/perfect-desi-girl-anu-sithara|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20181224232943/https://www.deccanchronicle.com/150606/entertainment-mollywood/article/perfect-desi-girl-anu-sithara|archive-date=24 December 2018|access-date=6 January 2019|website= Deccan Chronicle |publisher=deccanchronicle.com}}</ref> ఆమె 2013లో ''పొట్టాస్ బాంబ్‌'' సినిమాతో బాలనటిగా సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి [[మలయాళం]], [[తమిళ భాష|తమిళ]] భాష సినిమాల్లో నటించింది. ==సినిమాలు== ==టెలివిజన్== {| class="wikitable" |సంవత్సరం |శీర్షిక |పాత్ర |ఛానెల్ |గమనికలు |మూలాలు |- |2015 |బగ్ |వాణి | rowspan="2" |[[యూట్యూబ్]] | rowspan="2" |షార్ట్ ఫిల్మ్ | |- |2016 |నినచిరిక్కతే |ఆయిషా | |- | rowspan="6" |2017 |లిఫిను వెనం ప్లస్ |యాంకర్ |ఏషియానెట్ ప్లస్ |కామెడీ షో | |- |యువ ఫిల్మ్ అవార్డ్స్ |నర్తకి |ఏషియానెట్ | rowspan="2" |అవార్డు ప్రదర్శన | |- |మజావిల్ మ్యాంగో మ్యూజిక్ అవార్డ్స్ |నర్తకి | rowspan="3" |మజావిల్ మనోరమ | |- |D4 డాన్స్ జూనియర్ v/s సీనియర్ |న్యాయమూర్తి | rowspan="2" |రియాలిటీ షో | |- |ఒన్నుమ్ ఒన్నుమ్ మూను | rowspan="3" |అతిథి | |- |అన్నీస్ కిచెన్ |అమృత టీవీ |వంట ప్రదర్శన | |- |2022 |పూలు ఓరు కోడి |ఫ్లవర్స్ టీవీ | rowspan="2" |కామెడీ షో | |- | rowspan="4" |2018 |థాకర్ప్పన్ కామెడీ | rowspan="2" |న్యాయమూర్తి |మజావిల్ మనోరమ | |- |హాస్య ఉత్సవం |ఫ్లవర్స్ టీవీ |టాలెంట్  షో | |- |నదనం వేణులాయం |నర్తకి |సూర్య టి.వి | rowspan="2" |అవార్డు ప్రదర్శన | |- |Red FM మలయాళ సంగీత అవార్డులు |నర్తకి |మజావిల్ మనోరమ | |- | rowspan="2" |2019 |బడాయ్ బంగ్లా |అతిథి |ఏషియానెట్ |టాక్ షో | |- |వనిత ఫిల్మ్ అవార్డ్స్ |నర్తకి |సూర్య టి.వి |అవార్డు ప్రదర్శన | |- | rowspan="4" |2022 |పెట్టె |[[యూట్యూబ్]] |నిర్మాతగా వెబ్ సిరీస్ | | |- |ఎర్ర తివాచి |గురువు |అమృత టీవీ | rowspan="3" |రియాలిటీ షో | |- |సూపర్ 4 సీజన్ 2 | rowspan="2" |అతిథి |మజావిల్ మనోరమ | |- |టాప్ సింగర్ (టీవీ సిరీస్) |ఫ్లవర్స్ టీవీ | |- | rowspan="5" |2022 |పరయం నెదం |పాల్గొనేవాడు |అమృత టీవీ | | |- |2021కి స్వాగతం |నర్తకి |కైరాలి టీవీ | | |- |ఆత్మ పాతు రుచి |హోస్ట్ |మజావిల్ మనోరమ | | |- |బిగ్ బాస్ (మలయాళం సీజన్ 3) |నర్తకి |ఏషియానెట్ | rowspan="2" |రియాలిటీ టెలివిజన్ | |- |స రే గ మ ప కేరళం |అతిథి |జీ కేరళం | |- |2022 |సంగీతం ఆరాధ్యం పదం సీజన్ 4ని ప్రారంభించండి |అతిథి |ఏషియానెట్ | | |} ==అవార్డులు== {| class="wikitable sortable" !సంవత్సరం !అవార్డు !వర్గం !సినిమా ! class="unsortable" |ఫలితం ! class="unsortable" |మూలాలు |- | rowspan="3" |2017 |ఆసియావిజన్ అవార్డులు |నటనలో కొత్త సంచలనం (ఆడ) | rowspan="4" |''రామంటే ఏడంతొట్టం'' | {{won}} |<ref>{{Cite web|date=2017-11-28|title=Asiavision Movie Awards 2017: Deepika Padukone, Dulquer Salmaan, Manju Warrier, Tovino Thomas grace event [PHOTOS]|url=https://www.ibtimes.co.in/asiavision-movie-awards-2017-deepika-padukone-dulquer-salmaan-manju-warrier-tovino-thomas-grace-751076|access-date=2020-01-03|website=International Business Times}}</ref> |- |ఉత్తమ నటిగా సైమా – మలయాళం | rowspan="4" |ఉత్తమ నటి | {{Nom}} | |- |ఉత్తమ నటిగా ఫిల్మ్‌ఫేర్ అవార్డు - మలయాళం | {{Nom}} |<ref>{{Cite web|title=65th Jio Filmfare Awards South 2018: Official list of nominations|url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/telugu/movies/news/65th-jio-filmfare-awards-south-2018-official-list-of-nominations/articleshow/64478687.cms|access-date=18 August 2018|website=[[The Times of India]]}}</ref> |- | rowspan="6" |2018 |ఏషియానెట్ ఫిల్మ్ అవార్డ్స్ | {{Nom}} | |- |ఉత్తమ నటిగా SIIMA – మలయాళం |''కెప్టెన్'' | {{Nom}} |<ref>{{Cite web|date=18 July 2019|title=SIIMA 2019 FULL nominations list out!|url=https://www.timesnownews.com/entertainment/south-gossip/article/siima-2019-full-nominations-list-out-vijay-sethupathi-samantha-akkineni-and-others-bag-top-honours/455922|access-date=19 January 2020|website=Times Now}}</ref> |- |వనిత ఫిల్మ్ అవార్డ్స్ |ప్రత్యేక ప్రదర్శన (నటి) |''రామంటే ఏడంతొట్టం'' | {{won}} | |- |ఉత్తమ నటిగా ఫిల్మ్‌ఫేర్ అవార్డు - మలయాళం | rowspan="7" |ఉత్తమ నటి |''కెప్టెన్'' | {{Nom}} | |- |65వ ఫిల్మ్‌ఫేర్ అవార్డ్స్ సౌత్ | rowspan="2" |''రామంటే ఏడంతొట్టం'' | {{Nom}} |<ref>{{Cite web|date=8 June 2015|title=Nominations for the 65th Jio Filmfare Awards South 2018|url=https://www.filmfare.com/features/nominations-for-the-65th-jio-filmfare-awards-south-2018_-28652-1.html|access-date=14 June 2020|website=filmfare}}</ref> |- |7వ సౌత్ ఇండియన్ ఇంటర్నేషనల్ మూవీ అవార్డ్స్ | {{Nom}} | |- | rowspan="7" |2019 |ఏషియానెట్ ఫిల్మ్ అవార్డ్స్ |''ఓరు కుప్రసిద పయ్యన్'' | {{won}} | |- |21వ ఏషియానెట్ ఫిల్మ్ అవార్డ్స్ |''రామంటే ఏడంతొట్టం'' | {{Nom}} | |- |66వ ఫిల్మ్‌ఫేర్ అవార్డ్స్ సౌత్ | rowspan="2" |''కెప్టెన్'' | {{Nom}} |<ref>{{Cite web|date=13 December 2019|title=Nominations for the 66th Filmfare Awards (South) 2019|url=https://www.filmfare.com/features/nominations-for-the-66th-filmfare-awards-south-2019_-37931.html|access-date=13 December 2019|website=Filmfare}}</ref> |- |8వ సౌత్ ఇండియన్ ఇంటర్నేషనల్ మూవీ అవార్డ్స్ | {{Nom}} |<ref>{{Cite web|date=18 July 2019|title=SIIMA 2019 FULL nominations list out!|url=https://www.timesnownews.com/entertainment/south-gossip/article/siima-2019-full-nominations-list-out-vijay-sethupathi-samantha-akkineni-and-others-bag-top-honours/455922|access-date=19 January 2020|website=Times Now}}</ref> |} ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:మలయాళ సినిమా నటీమణులు]] k07rsn9ygljw3dygkc7lp6es3bfqaed 3614987 3614984 2022-08-04T05:17:46Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* సినిమాలు */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = అను సితార | image = Anu sithara in shubharathri movie shooting spot.jpg | caption = | birth_name = అను సితార పి ఎస్ | birth_date = {{birth date and age|1995|08|21|df=yes}}<ref name="Birthday">{{cite web|url=https://m.timesofindia.com/entertainment/malayalam/movies/news/happy-birthday-anu-sithara-here-are-5-lesser-known-facts-about-the-actress/amp_etphotostory/70755194.cms|title=Happy birthday Anu Sithara : Here are 5 lesser known facts the about the actress|work=Times of India|access-date=15 May 2021|date=21 August 2019}}</ref> | birth_place = కల్పేట్ట, వాయనాడ్, [[కేరళ]], [[భారతదేశం]] | spouse = {{marriage|విష్ణు ప్రసాద్|2015}}<ref>{{cite web|title=Anu Sithara shares cute photo straight from wedding album on anniversary|url=https://english.manoramaonline.com/entertainment/entertainment-news/2019/07/08/anu-sithara-wedding-anniversary-special-photo-vishu.html|publisher=OnManorama|date=8 July 2019|access-date=26 December 2019|archive-date=26 December 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191226052328/https://english.manoramaonline.com/entertainment/entertainment-news/2019/07/08/anu-sithara-wedding-anniversary-special-photo-vishu.html|url-status=dead}}</ref> | parents = {{ubl|అబ్దుల్ సలాం (తండ్రి)|రేణుక (తండ్రి)<ref>{{cite web|title=How Anu Sithara's father snatched a cameo in 'Subharathri' right under her nose|url=https://english.manoramaonline.com/entertainment/interview/2019/07/03/anu-sithara-father-abdul-salam-debut-movie-shubharathri-dileep-vyasan-kp.html|publisher=OnManorama|access-date=11 July 2019|archive-date=11 July 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190711123309/https://english.manoramaonline.com/entertainment/interview/2019/07/03/anu-sithara-father-abdul-salam-debut-movie-shubharathri-dileep-vyasan-kp.html|url-status=dead}}</ref>}} | family = | nationality = {{flag|India|name=భారతీయురాలు}} | occupation = నటి<br> భరతనాట్యం నృత్యకారిణి | yearsactive = 2013–ప్రస్తుతం }}'''అను సితార''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన సినిమా నటి.<ref>{{Cite web|last=Elizabeth Thomas|date=7 June 2015|title=The perfect desi girl: Anu Sithara|url=http://www.deccanchronicle.com/150606/entertainment-mollywood/article/perfect-desi-girl-anu-sithara|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20181224232943/https://www.deccanchronicle.com/150606/entertainment-mollywood/article/perfect-desi-girl-anu-sithara|archive-date=24 December 2018|access-date=6 January 2019|website= Deccan Chronicle |publisher=deccanchronicle.com}}</ref> ఆమె 2013లో ''పొట్టాస్ బాంబ్‌'' సినిమాతో బాలనటిగా సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి [[మలయాళం]], [[తమిళ భాష|తమిళ]] భాష సినిమాల్లో నటించింది. ==సినిమాలు== {| class="wikitable" |సంవత్సరం |సినిమా |పాత్ర |భాష |గమనికలు |మూలాలు |- | rowspan="2" |2013 |పొటాస్ బాంబ్ |అశ్వతి | rowspan="18" |[[మలయాళ భాష|మలయాళం]] |తొలి / చైల్డ్ ఆర్టిస్ట్ | |- |ఓరు భారతీయ ప్రణయకధ |యువ తులసి |చైల్డ్ ఆర్టిస్ట్ | |- |2015 |అనార్కలి |అతిర |అతిధి పాత్ర | |- | rowspan="3" |2016 |హ్యాపీ వెడ్డింగ్ |షాహినా | | |- |క్యాంపస్ డైరీ |కాశీ తుంబ | | |- |మరుపడి |రియా | | |- | rowspan="6" |2017 |ఫుక్రి |అలియా అలీ ఫుక్రి | | |- |రామంటే ఈడెన్ తొట్టం |మాలిని | | |- |అచాయన్లు |ప్రయాగ | | |- |సర్వోపరి పాలక్కారన్ |లింటా జోస్ | | |- |నావల్ ఎన్నా జ్యువెల్ |అస్మా | | |- |ఆన అలరలోడలరల |పార్వతి | | |- | rowspan="5" |2018 |కెప్టెన్ |అనిత సత్యన్ | | |- |పడయోట్టం |మీరా టీచర్ | | |- |ఓరు కుట్టనాదన్ బ్లాగ్ |హేమ | | |- |జానీ జానీ అవును అప్పా |జైసా | | |- |ఓరు కుప్రసిద పయ్యన్ |జలజ | | |- | rowspan="6" |2019 |నీయుమ్ ంజనుమ్ |హష్మీ అంజారీ | | |- |పొద్దు నలన్ కారుది |పూవరసన్ ప్రేమ ఆసక్తి |[[తమిళ భాష|తమిళం]] |తమిళ అరంగేట్రం | |- |మరియు ఆస్కార్ గోస్ టు... |చిత్ర | rowspan="5" |[[మలయాళ భాష|మలయాళం]] | | |- |శుభరాత్రి |శ్రీజ | | |- |ఆధ్యరాత్రి |అనిత | | |- |[[మామాంగం]] |మాణిక్యం | | |- |2020 |మనియారయిలే అశోక్ |ఉన్నిమాయ |అతిధి పాత్ర | |- |2021 |వనం |మల్లి |[[తమిళ భాష|తమిళం]] | | |- |2022 |[[ట్వెల్త్ మ్యాన్]] |మెరిన్ |[[మలయాళ భాష|మలయాళం]] | | |- | rowspan="6" |TBA |అనురాధ క్రైం నెం.59/2019 |అనురాధ | rowspan="5" |[[మలయాళ భాష|మలయాళం]] | rowspan="5" |చిత్రీకరణ | |- |దుబాయ్‌లో మోమో |మోమో తల్లి | |- |వాటిల్ |థాని | |- |దునియావింటే ఒరత్తత్తు |వధువు | |- |సంతోషం |^[26] | |- |అమీరా |అమీరా |[[తమిళ భాష|తమిళం]] |చిత్రీకరణ | |} ==టెలివిజన్== {| class="wikitable" |సంవత్సరం |శీర్షిక |పాత్ర |ఛానెల్ |గమనికలు |మూలాలు |- |2015 |బగ్ |వాణి | rowspan="2" |[[యూట్యూబ్]] | rowspan="2" |షార్ట్ ఫిల్మ్ | |- |2016 |నినచిరిక్కతే |ఆయిషా | |- | rowspan="6" |2017 |లిఫిను వెనం ప్లస్ |యాంకర్ |ఏషియానెట్ ప్లస్ |కామెడీ షో | |- |యువ ఫిల్మ్ అవార్డ్స్ |నర్తకి |ఏషియానెట్ | rowspan="2" |అవార్డు ప్రదర్శన | |- |మజావిల్ మ్యాంగో మ్యూజిక్ అవార్డ్స్ |నర్తకి | rowspan="3" |మజావిల్ మనోరమ | |- |D4 డాన్స్ జూనియర్ v/s సీనియర్ |న్యాయమూర్తి | rowspan="2" |రియాలిటీ షో | |- |ఒన్నుమ్ ఒన్నుమ్ మూను | rowspan="3" |అతిథి | |- |అన్నీస్ కిచెన్ |అమృత టీవీ |వంట ప్రదర్శన | |- |2022 |పూలు ఓరు కోడి |ఫ్లవర్స్ టీవీ | rowspan="2" |కామెడీ షో | |- | rowspan="4" |2018 |థాకర్ప్పన్ కామెడీ | rowspan="2" |న్యాయమూర్తి |మజావిల్ మనోరమ | |- |హాస్య ఉత్సవం |ఫ్లవర్స్ టీవీ |టాలెంట్  షో | |- |నదనం వేణులాయం |నర్తకి |సూర్య టి.వి | rowspan="2" |అవార్డు ప్రదర్శన | |- |Red FM మలయాళ సంగీత అవార్డులు |నర్తకి |మజావిల్ మనోరమ | |- | rowspan="2" |2019 |బడాయ్ బంగ్లా |అతిథి |ఏషియానెట్ |టాక్ షో | |- |వనిత ఫిల్మ్ అవార్డ్స్ |నర్తకి |సూర్య టి.వి |అవార్డు ప్రదర్శన | |- | rowspan="4" |2022 |పెట్టె |[[యూట్యూబ్]] |నిర్మాతగా వెబ్ సిరీస్ | | |- |ఎర్ర తివాచి |గురువు |అమృత టీవీ | rowspan="3" |రియాలిటీ షో | |- |సూపర్ 4 సీజన్ 2 | rowspan="2" |అతిథి |మజావిల్ మనోరమ | |- |టాప్ సింగర్ (టీవీ సిరీస్) |ఫ్లవర్స్ టీవీ | |- | rowspan="5" |2022 |పరయం నెదం |పాల్గొనేవాడు |అమృత టీవీ | | |- |2021కి స్వాగతం |నర్తకి |కైరాలి టీవీ | | |- |ఆత్మ పాతు రుచి |హోస్ట్ |మజావిల్ మనోరమ | | |- |బిగ్ బాస్ (మలయాళం సీజన్ 3) |నర్తకి |ఏషియానెట్ | rowspan="2" |రియాలిటీ టెలివిజన్ | |- |స రే గ మ ప కేరళం |అతిథి |జీ కేరళం | |- |2022 |సంగీతం ఆరాధ్యం పదం సీజన్ 4ని ప్రారంభించండి |అతిథి |ఏషియానెట్ | | |} ==అవార్డులు== {| class="wikitable sortable" !సంవత్సరం !అవార్డు !వర్గం !సినిమా ! class="unsortable" |ఫలితం ! class="unsortable" |మూలాలు |- | rowspan="3" |2017 |ఆసియావిజన్ అవార్డులు |నటనలో కొత్త సంచలనం (ఆడ) | rowspan="4" |''రామంటే ఏడంతొట్టం'' | {{won}} |<ref>{{Cite web|date=2017-11-28|title=Asiavision Movie Awards 2017: Deepika Padukone, Dulquer Salmaan, Manju Warrier, Tovino Thomas grace event [PHOTOS]|url=https://www.ibtimes.co.in/asiavision-movie-awards-2017-deepika-padukone-dulquer-salmaan-manju-warrier-tovino-thomas-grace-751076|access-date=2020-01-03|website=International Business Times}}</ref> |- |ఉత్తమ నటిగా సైమా – మలయాళం | rowspan="4" |ఉత్తమ నటి | {{Nom}} | |- |ఉత్తమ నటిగా ఫిల్మ్‌ఫేర్ అవార్డు - మలయాళం | {{Nom}} |<ref>{{Cite web|title=65th Jio Filmfare Awards South 2018: Official list of nominations|url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/telugu/movies/news/65th-jio-filmfare-awards-south-2018-official-list-of-nominations/articleshow/64478687.cms|access-date=18 August 2018|website=[[The Times of India]]}}</ref> |- | rowspan="6" |2018 |ఏషియానెట్ ఫిల్మ్ అవార్డ్స్ | {{Nom}} | |- |ఉత్తమ నటిగా SIIMA – మలయాళం |''కెప్టెన్'' | {{Nom}} |<ref>{{Cite web|date=18 July 2019|title=SIIMA 2019 FULL nominations list out!|url=https://www.timesnownews.com/entertainment/south-gossip/article/siima-2019-full-nominations-list-out-vijay-sethupathi-samantha-akkineni-and-others-bag-top-honours/455922|access-date=19 January 2020|website=Times Now}}</ref> |- |వనిత ఫిల్మ్ అవార్డ్స్ |ప్రత్యేక ప్రదర్శన (నటి) |''రామంటే ఏడంతొట్టం'' | {{won}} | |- |ఉత్తమ నటిగా ఫిల్మ్‌ఫేర్ అవార్డు - మలయాళం | rowspan="7" |ఉత్తమ నటి |''కెప్టెన్'' | {{Nom}} | |- |65వ ఫిల్మ్‌ఫేర్ అవార్డ్స్ సౌత్ | rowspan="2" |''రామంటే ఏడంతొట్టం'' | {{Nom}} |<ref>{{Cite web|date=8 June 2015|title=Nominations for the 65th Jio Filmfare Awards South 2018|url=https://www.filmfare.com/features/nominations-for-the-65th-jio-filmfare-awards-south-2018_-28652-1.html|access-date=14 June 2020|website=filmfare}}</ref> |- |7వ సౌత్ ఇండియన్ ఇంటర్నేషనల్ మూవీ అవార్డ్స్ | {{Nom}} | |- | rowspan="7" |2019 |ఏషియానెట్ ఫిల్మ్ అవార్డ్స్ |''ఓరు కుప్రసిద పయ్యన్'' | {{won}} | |- |21వ ఏషియానెట్ ఫిల్మ్ అవార్డ్స్ |''రామంటే ఏడంతొట్టం'' | {{Nom}} | |- |66వ ఫిల్మ్‌ఫేర్ అవార్డ్స్ సౌత్ | rowspan="2" |''కెప్టెన్'' | {{Nom}} |<ref>{{Cite web|date=13 December 2019|title=Nominations for the 66th Filmfare Awards (South) 2019|url=https://www.filmfare.com/features/nominations-for-the-66th-filmfare-awards-south-2019_-37931.html|access-date=13 December 2019|website=Filmfare}}</ref> |- |8వ సౌత్ ఇండియన్ ఇంటర్నేషనల్ మూవీ అవార్డ్స్ | {{Nom}} |<ref>{{Cite web|date=18 July 2019|title=SIIMA 2019 FULL nominations list out!|url=https://www.timesnownews.com/entertainment/south-gossip/article/siima-2019-full-nominations-list-out-vijay-sethupathi-samantha-akkineni-and-others-bag-top-honours/455922|access-date=19 January 2020|website=Times Now}}</ref> |} ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:మలయాళ సినిమా నటీమణులు]] 0agklt20bnyv3mbklfki0d4py5rstle 0 355106 3614994 2022-08-04T06:05:09Z Arjunaraoc 2379 Arjunaraoc, [[కోనసీమ జిల్లా]] పేజీని [[డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ జిల్లా]] కు తరలించారు: అధికారికంగా పేరు మారినందున wikitext text/x-wiki #దారిమార్పు [[డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ జిల్లా]] ilqze7q96yz73b7vc90obndmbdmgfdq 1 355107 3614996 2022-08-04T06:05:09Z Arjunaraoc 2379 Arjunaraoc, [[చర్చ:కోనసీమ జిల్లా]] పేజీని [[చర్చ:డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ జిల్లా]] కు తరలించారు: అధికారికంగా పేరు మారినందున wikitext text/x-wiki #దారిమార్పు [[చర్చ:డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ జిల్లా]] l3yos7mvzn1fj72qix86jntkcn7j26a 3 355108 3614997 2022-08-04T06:11:24Z Nrgullapalli 11739 వికీపీడియాకు స్వాగతం! ([[WP:TW|TW]]) wikitext text/x-wiki ==స్వాగతం== <!--{{Subst:Welcome}}~~~~ --> <div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: Orange;"> <div class="center"><span style="font-size:large; color:black;">VINOBABU4 గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[Wikipedia:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|<span style="color:white;">స్వాగతం!</span>]]! [[దస్త్రం:Wikipedia-logo.png|40px]]</span></div></div> VINOBABU4 గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|స్వాగతం!]] వికీపీడియాలో సభ్యులైనందుకు అభినందనలు. {{#if:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}|<div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: light grey;"> వికీపీడియాలో దిద్దుబాట్లు ఎలా చెయ్యాలో మీకు వివరించేందుకు, మీ సందేహాలను తీర్చేందుకూ [[వాడుకరి:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}]] గారిని ప్రత్యేకంగా మీకోసం గురువుగా కేటాయించారు. ఏ సంకోచమూ లేకుండా వారిని మీ సందేహాలు అడగవచ్చు. మీకు [[ప్రత్యేక:Homepage|ప్రత్యేకంగా ఒక హోంపేజీ]] కూడా ఉంది చూడండి. అక్కడ మీకవసరమైన ఏ సహాయమైనా చేసేందుకు {{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}} గారు సిద్ధంగా ఉన్నారు. వారిని [[ప్రత్యేక:Homepage|పలకరించండి]].</div>|}} * తెలుగు వికీపీడియా పరిచయానికి [[సహాయం:పరిచయం|అంచెలంచెల(step by step) పారస్పరిక (interactive)బోధన]], [[:s:వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట|వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట (2014 ఈ-పుస్తకం)]] చూడండి. తెలుగు వ్యాసరచన గురించి [[విషయ వ్యక్తీకరణ]], కంప్యూటర్ లో తెలుగు టైపు చెయ్యడం గురించి [[వికీపీడియా:టైపింగు సహాయం|టైపింగు సహాయం]], [[కీ బోర్డు]] వ్యాసాలు ఉపయోగపడతాయి. * "మరియు" అనే పదం తెలుగుకు సహజమైన వాడుక కాదు. ప్రామాణిక ప్రచురణల్లో దాన్ని వాడరు. వికీపీడియాలో కూడా దాన్ని వాడరాదు. మరింత సమాచారం కోసం [[వికీపీడియా:శైలి/భాష]] చూడండి. * వికీపీడియాలో ప్రతీ పేజీకి అనుబంధంగా ఒక చర్చ పేజీ ఉంటుంది. వ్యాస విషయానికి సంబంధించిన చర్చ, సంబంధిత చర్చ పేజీలో చెయ్యాలి. మీ వాడుకరి పేజీకి కూడా అనుబంధంగా చర్చ పేజీ ఉంది. ఆ పేజీలోనే ఈ స్వాగత సందేశం పెట్టాను, గమనించారా? * చర్చ పేజీల్లో ఏమైనా రాసినపుడు దాని పక్కన సంతకం పెట్టాలి. నాలుగు టిల్డెలతో (టిల్డె అంటే - కీబోర్డులో "1" అంకె మీటకు ఎడమ పక్కన ఉన్న మీట. షిఫ్ట్ కీతో కలిపి దాన్ని నొక్కాలి.) <nowiki>~~~~</nowiki> ఇలా రాస్తే మీ పేరు, తేదీ, టైము ముద్రితమౌతాయి - అదే సంతకం! దిద్దుబాటు పెట్టె (వికీలో ఎక్కడైనా సరే.., రాసేది, ఇప్పుడు నేను ఇదంతా రాసినదీ దిద్దుబాటు పెట్టెలోనే) పైభాగం లోని ([[File:OOUI JS signature icon LTR.png|20px]]) బొమ్మపై నొక్కినా సంతకం చేరుతుంది. (సంతకం, చర్చ పేజీల్లో మాత్రమే చెయ్యాలి. వ్యాస పేజీలలో చెయ్యరాదు.) చర్చ పేజీలను [[వికీపీడియా:చర్చ పేజీలను ఉపయోగించడం ఎలా|ఎలా ఉపయోగించుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. * వికీపీడియాలో విజ్ఞాన సర్వస్వం పేజీలే కాకుండా వాటికి ఉపయోగపడే అనేక ఇతర పేజీలు కూడా ఉంటాయి. ఇవన్నీ వేరువేరు [[వికీపీడియా:పేరుబరి|పేరుబరుల్లో]] ఉంటాయి. ఈ పేజీల పేర్లకు ముందు ఆ పేరుబరి పేరు వస్తుంది - "వికీపీడియా:" "వాడుకరి:" "మూస:" "వర్గం:" -ఇలాగ (విజ్ఞాన సర్వస పేజీలకు ముందు ఇలాంటిదేమీ ఉండదు.). ఈ పేజీలకు కూడా అనుంబంధంగా చర్చ పేజీలుంటాయి. * వికీ గురించి, వికీపద్ధతుల గురించీ, వికీలో పనిచెయ్యడం గురించీ [[సహాయం:పరిచయం|తెలుసుకోండి]], ఇతరులకు చెప్పండి. * వికీపీడియాలో సవరణలు చెయ్యాలంటే కొత్తవారికి "విజువల్ ఎడిటరు" తేలిగ్గా, చాలా సౌకర్యంగా ఉంటుంది. దాన్ని మీ డిఫాల్టు ఎడిటరుగా ఎంచుకోండి. [[సహాయం:విజువల్ ఎడిటరును ఎంచుకోవడం|ఎలా ఎంచుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. ---- ఇకపోతే.. * ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణాల్లోని దాదాపుగా ప్రతీ ఊరికీ, మండలానికీ, జిల్లాకీ, పట్టణానికీ, నగరానికీ వికీలో పేజీ ఉంది. మీ ఊరి పేజీ చూడండి. అందులో సవరణలు ఏమైనా అవసరమనుకుంటే చేసెయ్యండి. వెనకాడకండి. * ప్రతీ తెలుగు సినిమాకీ ఒక పేజీ పెట్టాలనేది సంకల్పం. అందులో మీరూ పాలుపంచుకోవచ్చు. * [[మానవ పరిణామం]], [[మాయాబజార్]], [[ఇస్రో]], [[ఘట్టమనేని కృష్ణ| కృష్ణ (సినిమా నటుడు)]], [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ]], [[మహా ఘాత పరికల్పన|చంద్రుడెలా పుట్టాడు]], [[తిరుమల ప్రసాదం]], [[హిరోషిమా, నాగసాకిలపై అణ్వస్త్ర దాడులు]], [[కొండారెడ్డి బురుజు]],..ఇలాంటి వేలాది వ్యాసాలు ఉన్నవి. రండి. విజ్ఞాన సర్వస్వ ప్రపంచంలో విహరించండి. ఇక్కడ రాయండి. తప్పులను సరిదిద్దండి. ఒప్పులకు మెరుగులు పెట్టండి. ------ * తెలుగు వికీ సభ్యులు అభిప్రాయాలు పంచుకొనే [http://groups.google.com/group/teluguwiki తెవికీ గూగుల్ గుంపు]లో చేరండి. ఫేస్బుక్ వాడేవారైతే [https://www.facebook.com/groups/560945180622204/ తెలుగు వికీపీడియా సముదాయ పేజీ] ఇష్టపడండి. * ఈ సైటు గురించి [[వికీపీడియా:అభిప్రాయాలు|అభిప్రాయాలు]] తెలపండి. * వికీపీడియాను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మీకేమయినా సందేహాలు వస్తే [http://te.wikipedia.org/w/index.php?title={{TALKPAGENAMEE}}&action=edit&section=new&preload=template:helpme-preload&preloadtitle=సందేహం ఇక్కడ] నొక్కి, మీ సందేహాన్ని అడగండి. వీలయినంత త్వరగా వికీ విధివిధానాలు తెలిసిన సభ్యులు మీ సందేహాన్ని నివృత్తి చేస్తారు. తెలుగు వికీపీడియాలో మళ్ళీ మళ్ళీ కలుద్దాం. [[బొమ్మ:Smile icon.png|25px]] &nbsp;<!-- Template:Welcome--> [[వాడుకరి:Nrgullapalli|Nrgullapalli]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nrgullapalli|చర్చ]]) 06:11, 4 ఆగస్టు 2022 (UTC) swxqko256bll8tb6sqqd4ejk9kegw3d 14 355109 3615009 2022-08-04T06:21:49Z Arjunaraoc 2379 [[WP:AES|←]]Created page with '[[వర్గం:ఆంధ్రప్రదేశ్ జిల్లాలు]]' wikitext text/x-wiki [[వర్గం:ఆంధ్రప్రదేశ్ జిల్లాలు]] cgqstcy731ziwj5r9wyqftjkxaoos8d 14 355110 3615016 2022-08-04T06:38:42Z Arjunaraoc 2379 [[WP:AES|←]]Created page with '[[వర్గం:డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ జిల్లా]]' wikitext text/x-wiki [[వర్గం:డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ జిల్లా]] 5tvexficcol2bgnkf1ks6mmvenvd4ig 3615020 3615016 2022-08-04T06:42:23Z Arjunaraoc 2379 [[వర్గం:ఆంధ్రప్రదేశ్ మండలాలు]] ను చేర్చారు (హాట్‌కేట్ ఉపయోగించి) wikitext text/x-wiki [[వర్గం:డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ జిల్లా]] [[వర్గం:ఆంధ్రప్రదేశ్ మండలాలు]] 0cx1d2wao71cqqbmjukovyx5t0dudr0 14 355111 3615017 2022-08-04T06:39:56Z Arjunaraoc 2379 [[WP:AES|←]]Created page with '[[వర్గం:డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ జిల్లా]]' wikitext text/x-wiki [[వర్గం:డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ జిల్లా]] s1ohemeqaifqwg8u67p0ywlydc60k6r 3615024 3615017 2022-08-04T06:44:22Z Arjunaraoc 2379 [[వర్గం:ఆంధ్రప్రదేశ్ శాసనసభ నియోజకవర్గాలు]] ను చేర్చారు (హాట్‌కేట్ ఉపయోగించి) wikitext text/x-wiki [[వర్గం:డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ జిల్లా]] [[వర్గం:ఆంధ్రప్రదేశ్ శాసనసభ నియోజకవర్గాలు]] fmemg1jvm2afvnfp38xuqplxcuoa1zd 14 355112 3615019 2022-08-04T06:40:48Z Arjunaraoc 2379 [[WP:AES|←]]Created page with '[[వర్గం:డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ జిల్లా]]' wikitext text/x-wiki [[వర్గం:డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ జిల్లా]] s1ohemeqaifqwg8u67p0ywlydc60k6r 3615023 3615019 2022-08-04T06:43:52Z Arjunaraoc 2379 [[వర్గం:ఆంధ్రప్రదేశ్ రైల్వే స్టేషన్లు]] ను చేర్చారు (హాట్‌కేట్ ఉపయోగించి) wikitext text/x-wiki [[వర్గం:డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ జిల్లా]] [[వర్గం:ఆంధ్రప్రదేశ్ రైల్వే స్టేషన్లు]] 4pzct4ru7obigxfd0jzq6flu5cc7hu8 0 355113 3615084 2022-08-04T09:12:16Z Pranayraj1985 29393 Pranayraj1985, [[పోలీస్ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్]] పేజీని [[తెలంగాణ పోలీస్ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్]] కు తరలించారు: సరైన పేరు wikitext text/x-wiki #దారిమార్పు [[తెలంగాణ పోలీస్ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్]] 8cl5gpvhtxopnfy0086oijnd9p6h4gc 3 355114 3615091 2022-08-04T09:20:04Z Nrgullapalli 11739 వికీపీడియాకు స్వాగతం! ([[WP:TW|TW]]) wikitext text/x-wiki ==స్వాగతం== <!--{{Subst:Welcome}}~~~~ --> <div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: Orange;"> <div class="center"><span style="font-size:large; color:black;">Nandakumar8095 గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[Wikipedia:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|<span style="color:white;">స్వాగతం!</span>]]! [[దస్త్రం:Wikipedia-logo.png|40px]]</span></div></div> Nandakumar8095 గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|స్వాగతం!]] వికీపీడియాలో సభ్యులైనందుకు అభినందనలు. {{#if:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}|<div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: light grey;"> వికీపీడియాలో దిద్దుబాట్లు ఎలా చెయ్యాలో మీకు వివరించేందుకు, మీ సందేహాలను తీర్చేందుకూ [[వాడుకరి:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}]] గారిని ప్రత్యేకంగా మీకోసం గురువుగా కేటాయించారు. ఏ సంకోచమూ లేకుండా వారిని మీ సందేహాలు అడగవచ్చు. మీకు [[ప్రత్యేక:Homepage|ప్రత్యేకంగా ఒక హోంపేజీ]] కూడా ఉంది చూడండి. అక్కడ మీకవసరమైన ఏ సహాయమైనా చేసేందుకు {{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}} గారు సిద్ధంగా ఉన్నారు. వారిని [[ప్రత్యేక:Homepage|పలకరించండి]].</div>|}} * తెలుగు వికీపీడియా పరిచయానికి [[సహాయం:పరిచయం|అంచెలంచెల(step by step) పారస్పరిక (interactive)బోధన]], [[:s:వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట|వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట (2014 ఈ-పుస్తకం)]] చూడండి. తెలుగు వ్యాసరచన గురించి [[విషయ వ్యక్తీకరణ]], కంప్యూటర్ లో తెలుగు టైపు చెయ్యడం గురించి [[వికీపీడియా:టైపింగు సహాయం|టైపింగు సహాయం]], [[కీ బోర్డు]] వ్యాసాలు ఉపయోగపడతాయి. * "మరియు" అనే పదం తెలుగుకు సహజమైన వాడుక కాదు. ప్రామాణిక ప్రచురణల్లో దాన్ని వాడరు. వికీపీడియాలో కూడా దాన్ని వాడరాదు. మరింత సమాచారం కోసం [[వికీపీడియా:శైలి/భాష]] చూడండి. * వికీపీడియాలో ప్రతీ పేజీకి అనుబంధంగా ఒక చర్చ పేజీ ఉంటుంది. వ్యాస విషయానికి సంబంధించిన చర్చ, సంబంధిత చర్చ పేజీలో చెయ్యాలి. మీ వాడుకరి పేజీకి కూడా అనుబంధంగా చర్చ పేజీ ఉంది. ఆ పేజీలోనే ఈ స్వాగత సందేశం పెట్టాను, గమనించారా? * చర్చ పేజీల్లో ఏమైనా రాసినపుడు దాని పక్కన సంతకం పెట్టాలి. నాలుగు టిల్డెలతో (టిల్డె అంటే - కీబోర్డులో "1" అంకె మీటకు ఎడమ పక్కన ఉన్న మీట. షిఫ్ట్ కీతో కలిపి దాన్ని నొక్కాలి.) <nowiki>~~~~</nowiki> ఇలా రాస్తే మీ పేరు, తేదీ, టైము ముద్రితమౌతాయి - అదే సంతకం! దిద్దుబాటు పెట్టె (వికీలో ఎక్కడైనా సరే.., రాసేది, ఇప్పుడు నేను ఇదంతా రాసినదీ దిద్దుబాటు పెట్టెలోనే) పైభాగం లోని ([[File:OOUI JS signature icon LTR.png|20px]]) బొమ్మపై నొక్కినా సంతకం చేరుతుంది. (సంతకం, చర్చ పేజీల్లో మాత్రమే చెయ్యాలి. వ్యాస పేజీలలో చెయ్యరాదు.) చర్చ పేజీలను [[వికీపీడియా:చర్చ పేజీలను ఉపయోగించడం ఎలా|ఎలా ఉపయోగించుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. * వికీపీడియాలో విజ్ఞాన సర్వస్వం పేజీలే కాకుండా వాటికి ఉపయోగపడే అనేక ఇతర పేజీలు కూడా ఉంటాయి. ఇవన్నీ వేరువేరు [[వికీపీడియా:పేరుబరి|పేరుబరుల్లో]] ఉంటాయి. ఈ పేజీల పేర్లకు ముందు ఆ పేరుబరి పేరు వస్తుంది - "వికీపీడియా:" "వాడుకరి:" "మూస:" "వర్గం:" -ఇలాగ (విజ్ఞాన సర్వస పేజీలకు ముందు ఇలాంటిదేమీ ఉండదు.). ఈ పేజీలకు కూడా అనుంబంధంగా చర్చ పేజీలుంటాయి. * వికీ గురించి, వికీపద్ధతుల గురించీ, వికీలో పనిచెయ్యడం గురించీ [[సహాయం:పరిచయం|తెలుసుకోండి]], ఇతరులకు చెప్పండి. * వికీపీడియాలో సవరణలు చెయ్యాలంటే కొత్తవారికి "విజువల్ ఎడిటరు" తేలిగ్గా, చాలా సౌకర్యంగా ఉంటుంది. దాన్ని మీ డిఫాల్టు ఎడిటరుగా ఎంచుకోండి. [[సహాయం:విజువల్ ఎడిటరును ఎంచుకోవడం|ఎలా ఎంచుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. ---- ఇకపోతే.. * ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణాల్లోని దాదాపుగా ప్రతీ ఊరికీ, మండలానికీ, జిల్లాకీ, పట్టణానికీ, నగరానికీ వికీలో పేజీ ఉంది. మీ ఊరి పేజీ చూడండి. అందులో సవరణలు ఏమైనా అవసరమనుకుంటే చేసెయ్యండి. వెనకాడకండి. * ప్రతీ తెలుగు సినిమాకీ ఒక పేజీ పెట్టాలనేది సంకల్పం. అందులో మీరూ పాలుపంచుకోవచ్చు. * [[మానవ పరిణామం]], [[మాయాబజార్]], [[ఇస్రో]], [[ఘట్టమనేని కృష్ణ| కృష్ణ (సినిమా నటుడు)]], [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ]], [[మహా ఘాత పరికల్పన|చంద్రుడెలా పుట్టాడు]], [[తిరుమల ప్రసాదం]], [[హిరోషిమా, నాగసాకిలపై అణ్వస్త్ర దాడులు]], [[కొండారెడ్డి బురుజు]],..ఇలాంటి వేలాది వ్యాసాలు ఉన్నవి. రండి. విజ్ఞాన సర్వస్వ ప్రపంచంలో విహరించండి. ఇక్కడ రాయండి. తప్పులను సరిదిద్దండి. ఒప్పులకు మెరుగులు పెట్టండి. ------ * తెలుగు వికీ సభ్యులు అభిప్రాయాలు పంచుకొనే [http://groups.google.com/group/teluguwiki తెవికీ గూగుల్ గుంపు]లో చేరండి. ఫేస్బుక్ వాడేవారైతే [https://www.facebook.com/groups/560945180622204/ తెలుగు వికీపీడియా సముదాయ పేజీ] ఇష్టపడండి. * ఈ సైటు గురించి [[వికీపీడియా:అభిప్రాయాలు|అభిప్రాయాలు]] తెలపండి. * వికీపీడియాను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మీకేమయినా సందేహాలు వస్తే [http://te.wikipedia.org/w/index.php?title={{TALKPAGENAMEE}}&action=edit&section=new&preload=template:helpme-preload&preloadtitle=సందేహం ఇక్కడ] నొక్కి, మీ సందేహాన్ని అడగండి. వీలయినంత త్వరగా వికీ విధివిధానాలు తెలిసిన సభ్యులు మీ సందేహాన్ని నివృత్తి చేస్తారు. తెలుగు వికీపీడియాలో మళ్ళీ మళ్ళీ కలుద్దాం. [[బొమ్మ:Smile icon.png|25px]] &nbsp;<!-- Template:Welcome--> [[వాడుకరి:Nrgullapalli|Nrgullapalli]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nrgullapalli|చర్చ]]) 09:20, 4 ఆగస్టు 2022 (UTC) 7xgtga7btfb2850jaohqc4sm9ty5n3g 3 355115 3615115 2022-08-04T10:37:31Z Nrgullapalli 11739 వికీపీడియాకు స్వాగతం! ([[WP:TW|TW]]) wikitext text/x-wiki ==స్వాగతం== <!--{{Subst:Welcome}}~~~~ --> <div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: Orange;"> <div class="center"><span style="font-size:large; color:black;">11090590-WEA గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[Wikipedia:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|<span style="color:white;">స్వాగతం!</span>]]! [[దస్త్రం:Wikipedia-logo.png|40px]]</span></div></div> 11090590-WEA గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|స్వాగతం!]] వికీపీడియాలో సభ్యులైనందుకు అభినందనలు. {{#if:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}|<div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: light grey;"> వికీపీడియాలో దిద్దుబాట్లు ఎలా చెయ్యాలో మీకు వివరించేందుకు, మీ సందేహాలను తీర్చేందుకూ [[వాడుకరి:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}]] గారిని ప్రత్యేకంగా మీకోసం గురువుగా కేటాయించారు. ఏ సంకోచమూ లేకుండా వారిని మీ సందేహాలు అడగవచ్చు. మీకు [[ప్రత్యేక:Homepage|ప్రత్యేకంగా ఒక హోంపేజీ]] కూడా ఉంది చూడండి. అక్కడ మీకవసరమైన ఏ సహాయమైనా చేసేందుకు {{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}} గారు సిద్ధంగా ఉన్నారు. వారిని [[ప్రత్యేక:Homepage|పలకరించండి]].</div>|}} * తెలుగు వికీపీడియా పరిచయానికి [[సహాయం:పరిచయం|అంచెలంచెల(step by step) పారస్పరిక (interactive)బోధన]], [[:s:వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట|వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట (2014 ఈ-పుస్తకం)]] చూడండి. తెలుగు వ్యాసరచన గురించి [[విషయ వ్యక్తీకరణ]], కంప్యూటర్ లో తెలుగు టైపు చెయ్యడం గురించి [[వికీపీడియా:టైపింగు సహాయం|టైపింగు సహాయం]], [[కీ బోర్డు]] వ్యాసాలు ఉపయోగపడతాయి. * "మరియు" అనే పదం తెలుగుకు సహజమైన వాడుక కాదు. ప్రామాణిక ప్రచురణల్లో దాన్ని వాడరు. వికీపీడియాలో కూడా దాన్ని వాడరాదు. మరింత సమాచారం కోసం [[వికీపీడియా:శైలి/భాష]] చూడండి. * వికీపీడియాలో ప్రతీ పేజీకి అనుబంధంగా ఒక చర్చ పేజీ ఉంటుంది. వ్యాస విషయానికి సంబంధించిన చర్చ, సంబంధిత చర్చ పేజీలో చెయ్యాలి. మీ వాడుకరి పేజీకి కూడా అనుబంధంగా చర్చ పేజీ ఉంది. ఆ పేజీలోనే ఈ స్వాగత సందేశం పెట్టాను, గమనించారా? * చర్చ పేజీల్లో ఏమైనా రాసినపుడు దాని పక్కన సంతకం పెట్టాలి. నాలుగు టిల్డెలతో (టిల్డె అంటే - కీబోర్డులో "1" అంకె మీటకు ఎడమ పక్కన ఉన్న మీట. షిఫ్ట్ కీతో కలిపి దాన్ని నొక్కాలి.) <nowiki>~~~~</nowiki> ఇలా రాస్తే మీ పేరు, తేదీ, టైము ముద్రితమౌతాయి - అదే సంతకం! దిద్దుబాటు పెట్టె (వికీలో ఎక్కడైనా సరే.., రాసేది, ఇప్పుడు నేను ఇదంతా రాసినదీ దిద్దుబాటు పెట్టెలోనే) పైభాగం లోని ([[File:OOUI JS signature icon LTR.png|20px]]) బొమ్మపై నొక్కినా సంతకం చేరుతుంది. (సంతకం, చర్చ పేజీల్లో మాత్రమే చెయ్యాలి. వ్యాస పేజీలలో చెయ్యరాదు.) చర్చ పేజీలను [[వికీపీడియా:చర్చ పేజీలను ఉపయోగించడం ఎలా|ఎలా ఉపయోగించుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. * వికీపీడియాలో విజ్ఞాన సర్వస్వం పేజీలే కాకుండా వాటికి ఉపయోగపడే అనేక ఇతర పేజీలు కూడా ఉంటాయి. ఇవన్నీ వేరువేరు [[వికీపీడియా:పేరుబరి|పేరుబరుల్లో]] ఉంటాయి. ఈ పేజీల పేర్లకు ముందు ఆ పేరుబరి పేరు వస్తుంది - "వికీపీడియా:" "వాడుకరి:" "మూస:" "వర్గం:" -ఇలాగ (విజ్ఞాన సర్వస పేజీలకు ముందు ఇలాంటిదేమీ ఉండదు.). ఈ పేజీలకు కూడా అనుంబంధంగా చర్చ పేజీలుంటాయి. * వికీ గురించి, వికీపద్ధతుల గురించీ, వికీలో పనిచెయ్యడం గురించీ [[సహాయం:పరిచయం|తెలుసుకోండి]], ఇతరులకు చెప్పండి. * వికీపీడియాలో సవరణలు చెయ్యాలంటే కొత్తవారికి "విజువల్ ఎడిటరు" తేలిగ్గా, చాలా సౌకర్యంగా ఉంటుంది. దాన్ని మీ డిఫాల్టు ఎడిటరుగా ఎంచుకోండి. [[సహాయం:విజువల్ ఎడిటరును ఎంచుకోవడం|ఎలా ఎంచుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. ---- ఇకపోతే.. * ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణాల్లోని దాదాపుగా ప్రతీ ఊరికీ, మండలానికీ, జిల్లాకీ, పట్టణానికీ, నగరానికీ వికీలో పేజీ ఉంది. మీ ఊరి పేజీ చూడండి. అందులో సవరణలు ఏమైనా అవసరమనుకుంటే చేసెయ్యండి. వెనకాడకండి. * ప్రతీ తెలుగు సినిమాకీ ఒక పేజీ పెట్టాలనేది సంకల్పం. అందులో మీరూ పాలుపంచుకోవచ్చు. * [[మానవ పరిణామం]], [[మాయాబజార్]], [[ఇస్రో]], [[ఘట్టమనేని కృష్ణ| కృష్ణ (సినిమా నటుడు)]], [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ]], [[మహా ఘాత పరికల్పన|చంద్రుడెలా పుట్టాడు]], [[తిరుమల ప్రసాదం]], [[హిరోషిమా, నాగసాకిలపై అణ్వస్త్ర దాడులు]], [[కొండారెడ్డి బురుజు]],..ఇలాంటి వేలాది వ్యాసాలు ఉన్నవి. రండి. విజ్ఞాన సర్వస్వ ప్రపంచంలో విహరించండి. ఇక్కడ రాయండి. తప్పులను సరిదిద్దండి. ఒప్పులకు మెరుగులు పెట్టండి. ------ * తెలుగు వికీ సభ్యులు అభిప్రాయాలు పంచుకొనే [http://groups.google.com/group/teluguwiki తెవికీ గూగుల్ గుంపు]లో చేరండి. ఫేస్బుక్ వాడేవారైతే [https://www.facebook.com/groups/560945180622204/ తెలుగు వికీపీడియా సముదాయ పేజీ] ఇష్టపడండి. * ఈ సైటు గురించి [[వికీపీడియా:అభిప్రాయాలు|అభిప్రాయాలు]] తెలపండి. * వికీపీడియాను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మీకేమయినా సందేహాలు వస్తే [http://te.wikipedia.org/w/index.php?title={{TALKPAGENAMEE}}&action=edit&section=new&preload=template:helpme-preload&preloadtitle=సందేహం ఇక్కడ] నొక్కి, మీ సందేహాన్ని అడగండి. వీలయినంత త్వరగా వికీ విధివిధానాలు తెలిసిన సభ్యులు మీ సందేహాన్ని నివృత్తి చేస్తారు. తెలుగు వికీపీడియాలో మళ్ళీ మళ్ళీ కలుద్దాం. [[బొమ్మ:Smile icon.png|25px]] &nbsp;<!-- Template:Welcome--> [[వాడుకరి:Nrgullapalli|Nrgullapalli]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nrgullapalli|చర్చ]]) 10:37, 4 ఆగస్టు 2022 (UTC) jdocr693aqqzc3c3shyw7ylre9dsuik 3 355116 3615116 2022-08-04T10:37:58Z Nrgullapalli 11739 వికీపీడియాకు స్వాగతం! ([[WP:TW|TW]]) wikitext text/x-wiki ==స్వాగతం== <!--{{Subst:Welcome}}~~~~ --> <div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: Orange;"> <div class="center"><span style="font-size:large; color:black;">Pinguinn గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[Wikipedia:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|<span style="color:white;">స్వాగతం!</span>]]! [[దస్త్రం:Wikipedia-logo.png|40px]]</span></div></div> Pinguinn గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|స్వాగతం!]] వికీపీడియాలో సభ్యులైనందుకు అభినందనలు. {{#if:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}|<div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: light grey;"> వికీపీడియాలో దిద్దుబాట్లు ఎలా చెయ్యాలో మీకు వివరించేందుకు, మీ సందేహాలను తీర్చేందుకూ [[వాడుకరి:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}]] గారిని ప్రత్యేకంగా మీకోసం గురువుగా కేటాయించారు. ఏ సంకోచమూ లేకుండా వారిని మీ సందేహాలు అడగవచ్చు. మీకు [[ప్రత్యేక:Homepage|ప్రత్యేకంగా ఒక హోంపేజీ]] కూడా ఉంది చూడండి. అక్కడ మీకవసరమైన ఏ సహాయమైనా చేసేందుకు {{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}} గారు సిద్ధంగా ఉన్నారు. వారిని [[ప్రత్యేక:Homepage|పలకరించండి]].</div>|}} * తెలుగు వికీపీడియా పరిచయానికి [[సహాయం:పరిచయం|అంచెలంచెల(step by step) పారస్పరిక (interactive)బోధన]], [[:s:వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట|వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట (2014 ఈ-పుస్తకం)]] చూడండి. తెలుగు వ్యాసరచన గురించి [[విషయ వ్యక్తీకరణ]], కంప్యూటర్ లో తెలుగు టైపు చెయ్యడం గురించి [[వికీపీడియా:టైపింగు సహాయం|టైపింగు సహాయం]], [[కీ బోర్డు]] వ్యాసాలు ఉపయోగపడతాయి. * "మరియు" అనే పదం తెలుగుకు సహజమైన వాడుక కాదు. ప్రామాణిక ప్రచురణల్లో దాన్ని వాడరు. వికీపీడియాలో కూడా దాన్ని వాడరాదు. మరింత సమాచారం కోసం [[వికీపీడియా:శైలి/భాష]] చూడండి. * వికీపీడియాలో ప్రతీ పేజీకి అనుబంధంగా ఒక చర్చ పేజీ ఉంటుంది. వ్యాస విషయానికి సంబంధించిన చర్చ, సంబంధిత చర్చ పేజీలో చెయ్యాలి. మీ వాడుకరి పేజీకి కూడా అనుబంధంగా చర్చ పేజీ ఉంది. ఆ పేజీలోనే ఈ స్వాగత సందేశం పెట్టాను, గమనించారా? * చర్చ పేజీల్లో ఏమైనా రాసినపుడు దాని పక్కన సంతకం పెట్టాలి. నాలుగు టిల్డెలతో (టిల్డె అంటే - కీబోర్డులో "1" అంకె మీటకు ఎడమ పక్కన ఉన్న మీట. షిఫ్ట్ కీతో కలిపి దాన్ని నొక్కాలి.) <nowiki>~~~~</nowiki> ఇలా రాస్తే మీ పేరు, తేదీ, టైము ముద్రితమౌతాయి - అదే సంతకం! దిద్దుబాటు పెట్టె (వికీలో ఎక్కడైనా సరే.., రాసేది, ఇప్పుడు నేను ఇదంతా రాసినదీ దిద్దుబాటు పెట్టెలోనే) పైభాగం లోని ([[File:OOUI JS signature icon LTR.png|20px]]) బొమ్మపై నొక్కినా సంతకం చేరుతుంది. (సంతకం, చర్చ పేజీల్లో మాత్రమే చెయ్యాలి. వ్యాస పేజీలలో చెయ్యరాదు.) చర్చ పేజీలను [[వికీపీడియా:చర్చ పేజీలను ఉపయోగించడం ఎలా|ఎలా ఉపయోగించుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. * వికీపీడియాలో విజ్ఞాన సర్వస్వం పేజీలే కాకుండా వాటికి ఉపయోగపడే అనేక ఇతర పేజీలు కూడా ఉంటాయి. ఇవన్నీ వేరువేరు [[వికీపీడియా:పేరుబరి|పేరుబరుల్లో]] ఉంటాయి. ఈ పేజీల పేర్లకు ముందు ఆ పేరుబరి పేరు వస్తుంది - "వికీపీడియా:" "వాడుకరి:" "మూస:" "వర్గం:" -ఇలాగ (విజ్ఞాన సర్వస పేజీలకు ముందు ఇలాంటిదేమీ ఉండదు.). ఈ పేజీలకు కూడా అనుంబంధంగా చర్చ పేజీలుంటాయి. * వికీ గురించి, వికీపద్ధతుల గురించీ, వికీలో పనిచెయ్యడం గురించీ [[సహాయం:పరిచయం|తెలుసుకోండి]], ఇతరులకు చెప్పండి. * వికీపీడియాలో సవరణలు చెయ్యాలంటే కొత్తవారికి "విజువల్ ఎడిటరు" తేలిగ్గా, చాలా సౌకర్యంగా ఉంటుంది. దాన్ని మీ డిఫాల్టు ఎడిటరుగా ఎంచుకోండి. [[సహాయం:విజువల్ ఎడిటరును ఎంచుకోవడం|ఎలా ఎంచుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. ---- ఇకపోతే.. * ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణాల్లోని దాదాపుగా ప్రతీ ఊరికీ, మండలానికీ, జిల్లాకీ, పట్టణానికీ, నగరానికీ వికీలో పేజీ ఉంది. మీ ఊరి పేజీ చూడండి. అందులో సవరణలు ఏమైనా అవసరమనుకుంటే చేసెయ్యండి. వెనకాడకండి. * ప్రతీ తెలుగు సినిమాకీ ఒక పేజీ పెట్టాలనేది సంకల్పం. అందులో మీరూ పాలుపంచుకోవచ్చు. * [[మానవ పరిణామం]], [[మాయాబజార్]], [[ఇస్రో]], [[ఘట్టమనేని కృష్ణ| కృష్ణ (సినిమా నటుడు)]], [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ]], [[మహా ఘాత పరికల్పన|చంద్రుడెలా పుట్టాడు]], [[తిరుమల ప్రసాదం]], [[హిరోషిమా, నాగసాకిలపై అణ్వస్త్ర దాడులు]], [[కొండారెడ్డి బురుజు]],..ఇలాంటి వేలాది వ్యాసాలు ఉన్నవి. రండి. విజ్ఞాన సర్వస్వ ప్రపంచంలో విహరించండి. ఇక్కడ రాయండి. తప్పులను సరిదిద్దండి. ఒప్పులకు మెరుగులు పెట్టండి. ------ * తెలుగు వికీ సభ్యులు అభిప్రాయాలు పంచుకొనే [http://groups.google.com/group/teluguwiki తెవికీ గూగుల్ గుంపు]లో చేరండి. ఫేస్బుక్ వాడేవారైతే [https://www.facebook.com/groups/560945180622204/ తెలుగు వికీపీడియా సముదాయ పేజీ] ఇష్టపడండి. * ఈ సైటు గురించి [[వికీపీడియా:అభిప్రాయాలు|అభిప్రాయాలు]] తెలపండి. * వికీపీడియాను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మీకేమయినా సందేహాలు వస్తే [http://te.wikipedia.org/w/index.php?title={{TALKPAGENAMEE}}&action=edit&section=new&preload=template:helpme-preload&preloadtitle=సందేహం ఇక్కడ] నొక్కి, మీ సందేహాన్ని అడగండి. వీలయినంత త్వరగా వికీ విధివిధానాలు తెలిసిన సభ్యులు మీ సందేహాన్ని నివృత్తి చేస్తారు. తెలుగు వికీపీడియాలో మళ్ళీ మళ్ళీ కలుద్దాం. [[బొమ్మ:Smile icon.png|25px]] &nbsp;<!-- Template:Welcome--> [[వాడుకరి:Nrgullapalli|Nrgullapalli]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nrgullapalli|చర్చ]]) 10:37, 4 ఆగస్టు 2022 (UTC) gi0an8vkaraxookzfxhadts0vt2cfz1