Wikipedia
snwiki
https://sn.wikipedia.org/wiki/Peji_Rekutanga
MediaWiki 1.39.0-wmf.25
first-letter
Media
Special
Talk
User
User talk
Wikipedia
Wikipedia talk
File
File talk
MediaWiki
MediaWiki talk
Template
Template talk
Help
Help talk
Category
Category talk
TimedText
TimedText talk
Module
Module talk
Gadget
Gadget talk
Gadget definition
Gadget definition talk
Nyatsimba Mutota
0
12915
97724
97719
2022-08-20T13:11:57Z
Masiziva
13430
wikitext
text/x-wiki
{| class="wikitable floatright"
|-
|
{| class="float center"
|- style="background-color:#D8BFD8"
| colspan="2" |'''<big>Nyatsimba Mutota</big>'''
|- style="background-color:celadon"
| colspan="2" |<div style="text-align: center;">[[Mwenemutapa (dumidzo)|Mwenemutapa]]</div>
|-
| colspan="2" |[[File:Le grand Roy du Mono-Motapa.jpg|center|frameless]]
|- style="background-color:#D3D3D3"
| colspan="2" |<div style="text-align: center;">'''Hupenyu'''</div>
|-
| colspan="2" |
|- style="background-color:#D8BFD8"
| colspan="2" |<div style="text-align: center;">'''Horokodzwa Yake'''</div>
|-
|'''Zita rekuzvarwa:'''
|Nyatsimba Mutota
|-
|'''Kwaakazvarwa:'''
|c.1400
Rusvingo, Umambo hwe Zimbabwe
|-
|'''Mutupo:'''
|[[Dziva (mutupo)|Dziva]]
|-
|'''Dzinza:'''
|[[Vakaranga|Karanga]], [[Vambire|Mbire]]
|-
|
|
|- style="background-color:#D8BFD8"
| colspan="2" |<div style="text-align: center;">'''[[Umambo we Zimbabwe]]'''</div>
|-
|'''Dumidzo:'''
|Muchinda
|-
|'''Makore se Muchinda:'''
|c.1400 - c.1430
|- style="background-color:#D8BFD8"
| colspan="2" |<div style="text-align: center;">'''Uhwami wa Mutapa'''</div>
|-
|'''Dumidzo:'''
|[[Mwenemutapa (dumidzo)|Mwenemutapa]]
|-
|'''Hutongi:'''
|c.[[1430]] - c. [[1450]]
|-
|'''[[Muzandisapo]]''':
|[[Matope Nyanhehwe Nebedza]]
|- style="background-color:#D8BFD8"
| colspan="2" |<div style="text-align: center;">'''Mhuri Yake'''</div>
|-
|'''Baba:'''
|[[Hwami]] [[Mavhudzi Chibatamatosi]]
|-
|'''Amai:'''
|?
|-
|'''Mudzimai:'''
|?
|-
|'''Vana:'''
|
* [[Matope Nyanhehwe Nebedza]]
|-
|- style="background-color:#D8BFD8"
| colspan="2" |'''Rufu'''
|-
|'''Rufu:'''
|c.1450
?, Mutapa, Zimbabwe
|-
|'''Akavigwa''':
|?, Zimbabwe
|- style="background-color:#D3D3D3"
| colspan="2" |<div style="text-align: center;">'''Madzimambo e Vashona'''</div>
|-
| colspan="2" |
{|
!Muzandisapo
!
![[Muzandiripo]]
|-
|[[Mavhudzi Chibatamatosi]]
|[[File:Crown of Savoy.svg|center|frameless|72x72px]]
|[[Matope Nyanhehwe Nebedza|Matope Nyanhehwe]]
|}
|}
|}
'''VaNyatsimba Mutota''' (c.[[1400]]-[[1450]]) kana '''[[Mwenemutapa]] Mutota''' vaive muvambi uye mutongi wokutanga we[[Ubwami wa Mutapa]]. Mambo Mutota kana [[Hwami]] Mutota vaive mukororo waMambo na Mambokadzi we[[Umambo we Zimbabwe]] nyika yaive kumaodzanyemba kwenzvimbo inonzi [[Masvingo]] [[Zera re Unjee|nhasi]], uye ndiko kwavakazvarwa. Vakasika Ubwami wa Mutapa mugore ra[[1430]] ndhokuva mutongi wekutanga, vakaramba variMambo kusvika pakufa kwavo. Humambo hwavo hwaive hwakabatana nezvikamu zvechamhembe che[[Zimbabwe]] yanhasi, nemaodzanyembaepakati pe[[Mozambique|Mozambiki]] yanhasi. Munguva yekutonga kwavo, Mutapa yakambove muchinguva chekuwedzera zvemauto uye nezvekukunda dzimwe nzvimbo dzakasiyana kusvika ku[[Gungwa reIndiya|Gungwa re Indiya]]. Mukuteera rufu rwa ivo VaMutota mukororo wavo Va[[Matope Nyanhehwe Nebedza|Matope]] vakatevera semutongi akaenderera mberi nezvemauto zvavainge vatanga. VaMutota vakafa muhondo pakati pe [[Zanagore 15]].<ref>https://peoplepill.com/people/nyatsimba-mutota/ Yakatariswa: 13 Chikunguru 2021</ref>
== Vambo rezita ==
=== [[Mutota]] ===
*Izwi rokuti [[tota]] (mend or seal a hole using some beeswax) rinotaurwa ku[[Kalanga|Chikalanga]] richireva kunama ne[[ndamo]] ye[[nyuchi]]. [[Mutota]] izita raShe ainzi [[Nyatsimba Mutota]].
=== Mwene ===
* Iro shoko rekuti ''<nowiki/>'mwene'<nowiki/>'' rinoreva kuti ''<nowiki/>'owner'<nowiki/>'' kana ''<nowiki/>'conquerer'''. Raishandiswa munguva ye Mutapa richishandisirwa Madzimambo enguva yekutonga kwe Ubwami wa Mutapa.
=== Hwami kana Bwami ===
* Shoko rokuti Hwami kana Bwami ishoko reChishona rinowanikwa kumimwe [[mitauro ye Chibantu]] richireva kuti emperor kana king. Saka parizvino muWikipedhiya ye Chishona ririkushandiswa kumirirawo kuti ''emperor'' kuti tikwanise kusiyanisa mhando ye vatongi uye makuriro enzvimbo dzavaitonga. Ubwami ishoko ririkushandiswa kimirira ''empire'' kutodza hwami/bwami, sezvo ''empress'' arikunzi [[hwamikadzi]].
== Hunhu neTsika dzake ==
Mambo Mutota waibva kurusinga kana dzinza re[[Vakaranga|Makaranga]] rinokandwa pazasi pezwi rokuti [[Vashona|Shona]] mutsika dzanhasi.
=== Mhuri ===
Vabereki wa Mwenemutapa Mutota vaive vatongi weUmambo hwe Zimbabwe, baba vake vainzi [[Mavhudzi Chibatamatosi]] uye mudzimai wavo amai vaVaNyatsimbe Mutota vainzi Va(?). VaMutota vanonzi vakaroora vakadzi vakawanda mushure mekusika uye kutonga umambo hwavo, Mutapa. Uye pavana vavo panemuwechete anozivikanwa nokuti ndiye akazovatodza mukutonga Ubwami, mukororo wavo Jinda [[Matope Nyanhehwe Nebedza|Nyanhehwe Matope]].
VaMutota vakorovora mudzimai wavo Va(?).
=== Chiuto ===
Zvakanyorwa kuti Muchinda murwi anonzi Nyatsimba Mutota anobva kuHumambo hweZimbabwe akatumwa kunotsvaga matsva emunyu kuchamhembe. Mwenemutapa Mutota akawana munyu wake pakati pe[[Vatonga]] uye [[VaTavara|Vatavara]], dunhu re[[Vashona]], vaive vavhimi vakakurumbira veNzou. Vakakundwa uye guta guru rakagadzwa makiromita mazana matatu kuchamhembe kwe Umambo we Zimbabwe ku[[Zvong'ombe]] na[[Rwizi Zambezi|Zambezi]] (ukokwakavamba [[Vakorekore]]) NaMutota semutongi, Humambo hwakapfuura nyika yevabereki uye ndokuva simba rakakura mudunhu iri, ichichengetedza kuzvimiririra kubva kune ane simba Vatorwa vechiPutukezi muMozambiki. Ubwami wa VaMutota hwakaramba huripo kusvikira, muZanagore rechi-17, kukwikwidzana pakati pe[[Vaputukezi]] ne[[Umambo we Rozvi]] (kuzivisa kubva kwe platuwu ye Zimbabwe) kwakazvarirwa Mutota) kwakaparadzanisa.
=== Rudaviro ===
Mambo Mutota aivimba muna[[Mwari]] we[[Vashona]] wavaidana nemazita akasiyana asiMwari ndiro zita raishandaswa kazhinji.
== Uhwami wa Mutapa ==
'''Umambo we Mutapa''', '''Uhwami/Ubwami wa Mutapa''' uye '''Mwenemutapa''' u[[Hwami|Ubwami]] yakasikwa nekutongwa na Nyatsimba Mutota aive mwanakomana we Mambo weUmambo we Zimbabwe. [[Ubwami]] uwu hwakatanga kudanidzwa uchinzi Mwenemutapa nekuda kwedumidzo raipuhwa vatongi varo, Mwenemutapa zvichireva mwene we mutapa (''owner of the mines'', kana wo ''lord of the mines'') nekuti Mwenemutapa waive Ubwami waitapa mabwe kana simbi dzakakosha chaizvo senge [[ndarama]], [[ngoda]], [[utare]] nezvimwe wo.
=== Rufu ===
Mutota anofungidzirwa kunzi akafa mugore ra [[1450]] muZanagore rechi 13 uye akavigwa munyika inozivikanwa nhasi seZimbabwe.
=== Muzandisavapo (Muzandisipo) ===
Muzandisavapo kana Muzandisipo ishoko ririkushandiswa kuturukira shoko rokuti "successor", kureva mutongi akamutevera. Shoko iri ririkutodza shoko rokuti [[Muzandiripo]], iri ishoko reChishona rinoreva kuti "predecessor". Pakufa paMwenemutapa Mutota mukororo wake Jinda [[Matope Nyanhehwe Nebedza]] ndiye akatora chigaro choumambo akatonga Ubwami wa Mutapa (empaya ye Mutapa).
== Mutsika dzanhasi ==
=== Vhidhiyo gemu ===
==== Civilisation V Customisation ====
Nyatsimba Mutota muvhidhiyo gemu akasikwa naSukritact,<ref>https://forums.civfanatics.com/threads/more-civilisations.494241/ Yakatariswa: 27 Chikumi 2021</ref> nemipiro kubva kuReedstilt naPouakai.
Iyi modhi inoda Nyika Itsva Yakashinga. Nyatsimba Mutota! Wadaidzirwa, zvakare zvakare, kudzivirira nzira dzekutengeserana kubva kune avo vaizotora kubva kuVaShona. Unogona here kupa budiriro uye chengetedzo kuvanhu vako? Iwe unogona here kudzikamisa zvakadzika zveOfiri, izvo zvakaramba zvakavanda kwenguva yakareba zvakadaro? Iwe unogona kuvaka budiriro inomira muyedzo wenguva?<ref name=":0">https://civilization-v-customisation.fandom.com/wiki/Zimbabwe_(Nyatsimba_Mutota)_(LastSword) Yakatariswa: 27 Chikumi 2021</ref><blockquote>Vatungamiriri neLastSword
'''Nhanganyaya:''' "Titambire! Ndini Nyatsimba Mutota, Muchinda akarasika. Wanzwa sei nezveZimbabwe?"
'''Nhanganyaya:''' "Nyatsimba Mutota anokudzwa kusangana newe nehupfumi hwako. Sei tisingatarise mutambo uyu nemutambo! Vamwe vachitamba! Uye pamwe gare gare ... nzira yekutengesa!"
'''Kukundwa:''' "Ofiri rapunzika. Shiri dzemuZimbabwe dzasiya dzese. Kana ukandiuraya unenge waparadza vanhu vangu vese vakasara."
'''Kukundwa:''' "Nyatsimba Mutota achakupinza pachivande! Ndatengesa zvese kure! Minda yangu haina maturo kwauri!"<ref name=":0" /></blockquote>
==Mitauro yeBantu==
*[[VaFipa]] vanoti '''a'lu:tota''' (to stab) kureva [[kubaya]] nebanga kana pfumo. [[Chuwabo]] vanoti '''otota''' (v. hunt) kureva [[kuvhima]].
*[[VaWabo]] vanoti '''nyamatota''' (n, hunter) vachireva [[muvhimi]]. [[VaTakwane]] vanoti '''namatota''' (n. fisherman) vachireva muredzi.
*[[VaKongo]] vanoti '''tota''' (arrow) vachireva museve. VaKongo vanoti '''tota''' (go up, ascend, climb) vachireva museve.
*[[VaRundi]] vanoti '''gutota''' (to sprinkle medicine to protect from evil). VaRundi vanoti '''gutota''' (go along right in path of animals; to not be side tracked).
== Mabviro eruzivo ==
[[Category:Zimbabwe]]
[[Category:Vashona]]
[[Category:Madzimambo]]
[[Category:Madzimambo eVashona]]
b4dwzmrrmt0tbtfys1c31xmk3s85vc7
97725
97724
2022-08-20T13:12:33Z
Masiziva
13430
wikitext
text/x-wiki
{| class="wikitable floatright"
|-
|
{| class="float center"
|- style="background-color:#D8BFD8"
| colspan="2" |'''<big>Nyatsimba Mutota</big>'''
|- style="background-color:celadon"
| colspan="2" |<div style="text-align: center;">[[Mwenemutapa (dumidzo)|Mwenemutapa]]</div>
|-
| colspan="2" |[[File:Le grand Roy du Mono-Motapa.jpg|center|frameless]]
|- style="background-color:#D3D3D3"
| colspan="2" |<div style="text-align: center;">'''Hupenyu'''</div>
|-
| colspan="2" |
|- style="background-color:#D8BFD8"
| colspan="2" |<div style="text-align: center;">'''Horokodzwa Yake'''</div>
|-
|'''Zita rekuzvarwa:'''
|Nyatsimba Mutota
|-
|'''Kwaakazvarwa:'''
|c.1400
Rusvingo, Umambo hwe Zimbabwe
|-
|'''Mutupo:'''
|[[Dziva (mutupo)|Dziva]]
|-
|'''Dzinza:'''
|[[Vakaranga|Karanga]], [[Vambire|Mbire]]
|-
|
|
|- style="background-color:#D8BFD8"
| colspan="2" |<div style="text-align: center;">'''[[Umambo we Zimbabwe]]'''</div>
|-
|'''Dumidzo:'''
|Muchinda
|-
|'''Makore se Muchinda:'''
|c.1400 - c.1430
|- style="background-color:#D8BFD8"
| colspan="2" |<div style="text-align: center;">'''Uhwami wa Mutapa'''</div>
|-
|'''Dumidzo:'''
|[[Mwenemutapa (dumidzo)|Mwenemutapa]]
|-
|'''Hutongi:'''
|c.[[1430]] - c. [[1450]]
|-
|'''[[Muzandisapo]]''':
|[[Matope Nyanhehwe Nebedza]]
|- style="background-color:#D8BFD8"
| colspan="2" |<div style="text-align: center;">'''Mhuri Yake'''</div>
|-
|'''Baba:'''
|[[Hwami]] [[Mavhudzi Chibatamatosi]]
|-
|'''Amai:'''
|?
|-
|'''Mudzimai:'''
|?
|-
|'''Vana:'''
|
* [[Matope Nyanhehwe Nebedza]]
|-
|- style="background-color:#D8BFD8"
| colspan="2" |'''Rufu'''
|-
|'''Rufu:'''
|c.1450
?, Mutapa, Zimbabwe
|-
|'''Akavigwa''':
|?, Zimbabwe
|- style="background-color:#D3D3D3"
| colspan="2" |<div style="text-align: center;">'''Madzimambo e Vashona'''</div>
|-
| colspan="2" |
{|
!Muzandisapo
! rowspan="2" |[[File:Crown of Savoy.svg|center|frameless|50x50px]]
![[Muzandiripo]]
|-
|[[Mavhudzi Chibatamatosi]]
|[[Matope Nyanhehwe Nebedza|Matope Nyanhehwe]]
|}
|}
|}
'''VaNyatsimba Mutota''' (c.[[1400]]-[[1450]]) kana '''[[Mwenemutapa]] Mutota''' vaive muvambi uye mutongi wokutanga we[[Ubwami wa Mutapa]]. Mambo Mutota kana [[Hwami]] Mutota vaive mukororo waMambo na Mambokadzi we[[Umambo we Zimbabwe]] nyika yaive kumaodzanyemba kwenzvimbo inonzi [[Masvingo]] [[Zera re Unjee|nhasi]], uye ndiko kwavakazvarwa. Vakasika Ubwami wa Mutapa mugore ra[[1430]] ndhokuva mutongi wekutanga, vakaramba variMambo kusvika pakufa kwavo. Humambo hwavo hwaive hwakabatana nezvikamu zvechamhembe che[[Zimbabwe]] yanhasi, nemaodzanyembaepakati pe[[Mozambique|Mozambiki]] yanhasi. Munguva yekutonga kwavo, Mutapa yakambove muchinguva chekuwedzera zvemauto uye nezvekukunda dzimwe nzvimbo dzakasiyana kusvika ku[[Gungwa reIndiya|Gungwa re Indiya]]. Mukuteera rufu rwa ivo VaMutota mukororo wavo Va[[Matope Nyanhehwe Nebedza|Matope]] vakatevera semutongi akaenderera mberi nezvemauto zvavainge vatanga. VaMutota vakafa muhondo pakati pe [[Zanagore 15]].<ref>https://peoplepill.com/people/nyatsimba-mutota/ Yakatariswa: 13 Chikunguru 2021</ref>
== Vambo rezita ==
=== [[Mutota]] ===
*Izwi rokuti [[tota]] (mend or seal a hole using some beeswax) rinotaurwa ku[[Kalanga|Chikalanga]] richireva kunama ne[[ndamo]] ye[[nyuchi]]. [[Mutota]] izita raShe ainzi [[Nyatsimba Mutota]].
=== Mwene ===
* Iro shoko rekuti ''<nowiki/>'mwene'<nowiki/>'' rinoreva kuti ''<nowiki/>'owner'<nowiki/>'' kana ''<nowiki/>'conquerer'''. Raishandiswa munguva ye Mutapa richishandisirwa Madzimambo enguva yekutonga kwe Ubwami wa Mutapa.
=== Hwami kana Bwami ===
* Shoko rokuti Hwami kana Bwami ishoko reChishona rinowanikwa kumimwe [[mitauro ye Chibantu]] richireva kuti emperor kana king. Saka parizvino muWikipedhiya ye Chishona ririkushandiswa kumirirawo kuti ''emperor'' kuti tikwanise kusiyanisa mhando ye vatongi uye makuriro enzvimbo dzavaitonga. Ubwami ishoko ririkushandiswa kimirira ''empire'' kutodza hwami/bwami, sezvo ''empress'' arikunzi [[hwamikadzi]].
== Hunhu neTsika dzake ==
Mambo Mutota waibva kurusinga kana dzinza re[[Vakaranga|Makaranga]] rinokandwa pazasi pezwi rokuti [[Vashona|Shona]] mutsika dzanhasi.
=== Mhuri ===
Vabereki wa Mwenemutapa Mutota vaive vatongi weUmambo hwe Zimbabwe, baba vake vainzi [[Mavhudzi Chibatamatosi]] uye mudzimai wavo amai vaVaNyatsimbe Mutota vainzi Va(?). VaMutota vanonzi vakaroora vakadzi vakawanda mushure mekusika uye kutonga umambo hwavo, Mutapa. Uye pavana vavo panemuwechete anozivikanwa nokuti ndiye akazovatodza mukutonga Ubwami, mukororo wavo Jinda [[Matope Nyanhehwe Nebedza|Nyanhehwe Matope]].
VaMutota vakorovora mudzimai wavo Va(?).
=== Chiuto ===
Zvakanyorwa kuti Muchinda murwi anonzi Nyatsimba Mutota anobva kuHumambo hweZimbabwe akatumwa kunotsvaga matsva emunyu kuchamhembe. Mwenemutapa Mutota akawana munyu wake pakati pe[[Vatonga]] uye [[VaTavara|Vatavara]], dunhu re[[Vashona]], vaive vavhimi vakakurumbira veNzou. Vakakundwa uye guta guru rakagadzwa makiromita mazana matatu kuchamhembe kwe Umambo we Zimbabwe ku[[Zvong'ombe]] na[[Rwizi Zambezi|Zambezi]] (ukokwakavamba [[Vakorekore]]) NaMutota semutongi, Humambo hwakapfuura nyika yevabereki uye ndokuva simba rakakura mudunhu iri, ichichengetedza kuzvimiririra kubva kune ane simba Vatorwa vechiPutukezi muMozambiki. Ubwami wa VaMutota hwakaramba huripo kusvikira, muZanagore rechi-17, kukwikwidzana pakati pe[[Vaputukezi]] ne[[Umambo we Rozvi]] (kuzivisa kubva kwe platuwu ye Zimbabwe) kwakazvarirwa Mutota) kwakaparadzanisa.
=== Rudaviro ===
Mambo Mutota aivimba muna[[Mwari]] we[[Vashona]] wavaidana nemazita akasiyana asiMwari ndiro zita raishandaswa kazhinji.
== Uhwami wa Mutapa ==
'''Umambo we Mutapa''', '''Uhwami/Ubwami wa Mutapa''' uye '''Mwenemutapa''' u[[Hwami|Ubwami]] yakasikwa nekutongwa na Nyatsimba Mutota aive mwanakomana we Mambo weUmambo we Zimbabwe. [[Ubwami]] uwu hwakatanga kudanidzwa uchinzi Mwenemutapa nekuda kwedumidzo raipuhwa vatongi varo, Mwenemutapa zvichireva mwene we mutapa (''owner of the mines'', kana wo ''lord of the mines'') nekuti Mwenemutapa waive Ubwami waitapa mabwe kana simbi dzakakosha chaizvo senge [[ndarama]], [[ngoda]], [[utare]] nezvimwe wo.
=== Rufu ===
Mutota anofungidzirwa kunzi akafa mugore ra [[1450]] muZanagore rechi 13 uye akavigwa munyika inozivikanwa nhasi seZimbabwe.
=== Muzandisavapo (Muzandisipo) ===
Muzandisavapo kana Muzandisipo ishoko ririkushandiswa kuturukira shoko rokuti "successor", kureva mutongi akamutevera. Shoko iri ririkutodza shoko rokuti [[Muzandiripo]], iri ishoko reChishona rinoreva kuti "predecessor". Pakufa paMwenemutapa Mutota mukororo wake Jinda [[Matope Nyanhehwe Nebedza]] ndiye akatora chigaro choumambo akatonga Ubwami wa Mutapa (empaya ye Mutapa).
== Mutsika dzanhasi ==
=== Vhidhiyo gemu ===
==== Civilisation V Customisation ====
Nyatsimba Mutota muvhidhiyo gemu akasikwa naSukritact,<ref>https://forums.civfanatics.com/threads/more-civilisations.494241/ Yakatariswa: 27 Chikumi 2021</ref> nemipiro kubva kuReedstilt naPouakai.
Iyi modhi inoda Nyika Itsva Yakashinga. Nyatsimba Mutota! Wadaidzirwa, zvakare zvakare, kudzivirira nzira dzekutengeserana kubva kune avo vaizotora kubva kuVaShona. Unogona here kupa budiriro uye chengetedzo kuvanhu vako? Iwe unogona here kudzikamisa zvakadzika zveOfiri, izvo zvakaramba zvakavanda kwenguva yakareba zvakadaro? Iwe unogona kuvaka budiriro inomira muyedzo wenguva?<ref name=":0">https://civilization-v-customisation.fandom.com/wiki/Zimbabwe_(Nyatsimba_Mutota)_(LastSword) Yakatariswa: 27 Chikumi 2021</ref><blockquote>Vatungamiriri neLastSword
'''Nhanganyaya:''' "Titambire! Ndini Nyatsimba Mutota, Muchinda akarasika. Wanzwa sei nezveZimbabwe?"
'''Nhanganyaya:''' "Nyatsimba Mutota anokudzwa kusangana newe nehupfumi hwako. Sei tisingatarise mutambo uyu nemutambo! Vamwe vachitamba! Uye pamwe gare gare ... nzira yekutengesa!"
'''Kukundwa:''' "Ofiri rapunzika. Shiri dzemuZimbabwe dzasiya dzese. Kana ukandiuraya unenge waparadza vanhu vangu vese vakasara."
'''Kukundwa:''' "Nyatsimba Mutota achakupinza pachivande! Ndatengesa zvese kure! Minda yangu haina maturo kwauri!"<ref name=":0" /></blockquote>
==Mitauro yeBantu==
*[[VaFipa]] vanoti '''a'lu:tota''' (to stab) kureva [[kubaya]] nebanga kana pfumo. [[Chuwabo]] vanoti '''otota''' (v. hunt) kureva [[kuvhima]].
*[[VaWabo]] vanoti '''nyamatota''' (n, hunter) vachireva [[muvhimi]]. [[VaTakwane]] vanoti '''namatota''' (n. fisherman) vachireva muredzi.
*[[VaKongo]] vanoti '''tota''' (arrow) vachireva museve. VaKongo vanoti '''tota''' (go up, ascend, climb) vachireva museve.
*[[VaRundi]] vanoti '''gutota''' (to sprinkle medicine to protect from evil). VaRundi vanoti '''gutota''' (go along right in path of animals; to not be side tracked).
== Mabviro eruzivo ==
[[Category:Zimbabwe]]
[[Category:Vashona]]
[[Category:Madzimambo]]
[[Category:Madzimambo eVashona]]
egn74zf4rcw1yicuz5ftnd1352ig7x7
97733
97725
2022-08-20T14:14:48Z
Masiziva
13430
wikitext
text/x-wiki
{| class="wikitable floatright"
|-
|
{| class="float center"
|- style="background-color:#D8BFD8"
| colspan="2" |'''<big>Nyatsimba Mutota</big>'''
|- style="background-color:celadon"
| colspan="2" |<div style="text-align: center;">[[Mwenemutapa (dumidzo)|Mwenemutapa]]</div>
|-
| colspan="2" |[[File:Le grand Roy du Mono-Motapa.jpg|center|frameless]]
|- style="background-color:#D3D3D3"
| colspan="2" |<div style="text-align: center;">'''Hupenyu'''</div>
|-
| colspan="2" |
|- style="background-color:#D8BFD8"
| colspan="2" |<div style="text-align: center;">'''Horokodzwa Yake'''</div>
|-
|'''Zita rekuzvarwa:'''
|Nyatsimba Mutota
|-
|'''Kwaakazvarwa:'''
|c.1400
Rusvingo, Umambo hwe Zimbabwe
|-
|'''Mutupo:'''
|[[Dziva (mutupo)|Dziva]]
|-
|'''Dzinza:'''
|[[Vakaranga|Karanga]], [[Vambire|Mbire]]
|-
|
|
|- style="background-color:#D8BFD8"
| colspan="2" |<div style="text-align: center;">'''[[Umambo we Zimbabwe]]'''</div>
|-
|'''Dumidzo:'''
|Muchinda
|-
|'''Makore se Muchinda:'''
|c.1400 - c.1430
|- style="background-color:#D8BFD8"
| colspan="2" |<div style="text-align: center;">'''Uhwami wa Mutapa'''</div>
|-
|'''Dumidzo:'''
|[[Mwenemutapa (dumidzo)|Mwenemutapa]]
|-
|'''Hutongi:'''
|c.[[1430]] - c. [[1450]]
|-
|'''[[Muzandisapo]]''':
|[[Matope Nyanhehwe Nebedza]]
|- style="background-color:#D8BFD8"
| colspan="2" |<div style="text-align: center;">'''Mhuri Yake'''</div>
|-
|'''Baba:'''
|[[Hwami]] [[Mavhudzi Chibatamatosi]]
|-
|'''Amai:'''
|?
|-
|'''Mudzimai:'''
|?
|-
|'''Vana:'''
|
* [[Matope Nyanhehwe Nebedza]]
|-
|- style="background-color:#D8BFD8"
| colspan="2" |'''Rufu'''
|-
|'''Rufu:'''
|c.1450
?, Mutapa, Zimbabwe
|-
|'''Akavigwa''':
|?, Zimbabwe
|- style="background-color:#D3D3D3"
| colspan="2" |<div style="text-align: center;">'''Madzimambo e Vashona'''</div>
|-
| colspan="2" |
{|
! colspan="3" |Umambo we Zimbabwe
|-
!Muzandisapo
! rowspan="2" |[[File:Crown of Savoy.svg|center|frameless|50x50px]]
![[Muzandiripo]]
|-
|[[Mavhudzi Chibatamatosi]]
|[[Togwa Mukwati]]
|-
| colspan="3" |'''Ubwami wa Mutapa'''
|-
|
| colspan="2" |[[Muzandisipo]]
|-
|
| colspan="2" |[[Matope Nyanhehwe Nebedza]]
|}
|}
|}
'''VaNyatsimba Mutota''' (c.[[1400]]-[[1450]]) kana '''[[Mwenemutapa]] Mutota''' vaive muvambi uye mutongi wokutanga we[[Ubwami wa Mutapa]]. Mambo Mutota kana [[Hwami]] Mutota vaive mukororo waMambo na Mambokadzi we[[Umambo we Zimbabwe]] nyika yaive kumaodzanyemba kwenzvimbo inonzi [[Masvingo]] [[Zera re Unjee|nhasi]], uye ndiko kwavakazvarwa. Vakasika Ubwami wa Mutapa mugore ra[[1430]] ndhokuva mutongi wekutanga, vakaramba variMambo kusvika pakufa kwavo. Humambo hwavo hwaive hwakabatana nezvikamu zvechamhembe che[[Zimbabwe]] yanhasi, nemaodzanyembaepakati pe[[Mozambique|Mozambiki]] yanhasi. Munguva yekutonga kwavo, Mutapa yakambove muchinguva chekuwedzera zvemauto uye nezvekukunda dzimwe nzvimbo dzakasiyana kusvika ku[[Gungwa reIndiya|Gungwa re Indiya]]. Mukuteera rufu rwa ivo VaMutota mukororo wavo Va[[Matope Nyanhehwe Nebedza|Matope]] vakatevera semutongi akaenderera mberi nezvemauto zvavainge vatanga. VaMutota vakafa muhondo pakati pe [[Zanagore 15]].<ref>https://peoplepill.com/people/nyatsimba-mutota/ Yakatariswa: 13 Chikunguru 2021</ref>
== Vambo rezita ==
=== [[Mutota]] ===
*Izwi rokuti [[tota]] (mend or seal a hole using some beeswax) rinotaurwa ku[[Kalanga|Chikalanga]] richireva kunama ne[[ndamo]] ye[[nyuchi]]. [[Mutota]] izita raShe ainzi [[Nyatsimba Mutota]].
=== Mwene ===
* Iro shoko rekuti ''<nowiki/>'mwene'<nowiki/>'' rinoreva kuti ''<nowiki/>'owner'<nowiki/>'' kana ''<nowiki/>'conquerer'''. Raishandiswa munguva ye Mutapa richishandisirwa Madzimambo enguva yekutonga kwe Ubwami wa Mutapa.
=== Hwami kana Bwami ===
* Shoko rokuti Hwami kana Bwami ishoko reChishona rinowanikwa kumimwe [[mitauro ye Chibantu]] richireva kuti emperor kana king. Saka parizvino muWikipedhiya ye Chishona ririkushandiswa kumirirawo kuti ''emperor'' kuti tikwanise kusiyanisa mhando ye vatongi uye makuriro enzvimbo dzavaitonga. Ubwami ishoko ririkushandiswa kimirira ''empire'' kutodza hwami/bwami, sezvo ''empress'' arikunzi [[hwamikadzi]].
== Hunhu neTsika dzake ==
Mambo Mutota waibva kurusinga kana dzinza re[[Vakaranga|Makaranga]] rinokandwa pazasi pezwi rokuti [[Vashona|Shona]] mutsika dzanhasi.
=== Mhuri ===
Vabereki wa Mwenemutapa Mutota vaive vatongi weUmambo hwe Zimbabwe, baba vake vainzi [[Mavhudzi Chibatamatosi]] uye mudzimai wavo amai vaVaNyatsimbe Mutota vainzi Va(?). VaMutota vanonzi vakaroora vakadzi vakawanda mushure mekusika uye kutonga umambo hwavo, Mutapa. Uye pavana vavo panemuwechete anozivikanwa nokuti ndiye akazovatodza mukutonga Ubwami, mukororo wavo Jinda [[Matope Nyanhehwe Nebedza|Nyanhehwe Matope]].
VaMutota vakorovora mudzimai wavo Va(?).
=== Chiuto ===
Zvakanyorwa kuti Muchinda murwi anonzi Nyatsimba Mutota anobva kuHumambo hweZimbabwe akatumwa kunotsvaga matsva emunyu kuchamhembe. Mwenemutapa Mutota akawana munyu wake pakati pe[[Vatonga]] uye [[VaTavara|Vatavara]], dunhu re[[Vashona]], vaive vavhimi vakakurumbira veNzou. Vakakundwa uye guta guru rakagadzwa makiromita mazana matatu kuchamhembe kwe Umambo we Zimbabwe ku[[Zvong'ombe]] na[[Rwizi Zambezi|Zambezi]] (ukokwakavamba [[Vakorekore]]) NaMutota semutongi, Humambo hwakapfuura nyika yevabereki uye ndokuva simba rakakura mudunhu iri, ichichengetedza kuzvimiririra kubva kune ane simba Vatorwa vechiPutukezi muMozambiki. Ubwami wa VaMutota hwakaramba huripo kusvikira, muZanagore rechi-17, kukwikwidzana pakati pe[[Vaputukezi]] ne[[Umambo we Rozvi]] (kuzivisa kubva kwe platuwu ye Zimbabwe) kwakazvarirwa Mutota) kwakaparadzanisa.
=== Rudaviro ===
Mambo Mutota aivimba muna[[Mwari]] we[[Vashona]] wavaidana nemazita akasiyana asiMwari ndiro zita raishandaswa kazhinji.
== Uhwami wa Mutapa ==
'''Umambo we Mutapa''', '''Uhwami/Ubwami wa Mutapa''' uye '''Mwenemutapa''' u[[Hwami|Ubwami]] yakasikwa nekutongwa na Nyatsimba Mutota aive mwanakomana we Mambo weUmambo we Zimbabwe. [[Ubwami]] uwu hwakatanga kudanidzwa uchinzi Mwenemutapa nekuda kwedumidzo raipuhwa vatongi varo, Mwenemutapa zvichireva mwene we mutapa (''owner of the mines'', kana wo ''lord of the mines'') nekuti Mwenemutapa waive Ubwami waitapa mabwe kana simbi dzakakosha chaizvo senge [[ndarama]], [[ngoda]], [[utare]] nezvimwe wo.
=== Rufu ===
Mutota anofungidzirwa kunzi akafa mugore ra [[1450]] muZanagore rechi 13 uye akavigwa munyika inozivikanwa nhasi seZimbabwe.
=== Muzandisavapo (Muzandisipo) ===
Muzandisavapo kana Muzandisipo ishoko ririkushandiswa kuturukira shoko rokuti "successor", kureva mutongi akamutevera. Shoko iri ririkutodza shoko rokuti [[Muzandiripo]], iri ishoko reChishona rinoreva kuti "predecessor". Pakufa paMwenemutapa Mutota mukororo wake Jinda [[Matope Nyanhehwe Nebedza]] ndiye akatora chigaro choumambo akatonga Ubwami wa Mutapa (empaya ye Mutapa).
== Mutsika dzanhasi ==
=== Vhidhiyo gemu ===
==== Civilisation V Customisation ====
Nyatsimba Mutota muvhidhiyo gemu akasikwa naSukritact,<ref>https://forums.civfanatics.com/threads/more-civilisations.494241/ Yakatariswa: 27 Chikumi 2021</ref> nemipiro kubva kuReedstilt naPouakai.
Iyi modhi inoda Nyika Itsva Yakashinga. Nyatsimba Mutota! Wadaidzirwa, zvakare zvakare, kudzivirira nzira dzekutengeserana kubva kune avo vaizotora kubva kuVaShona. Unogona here kupa budiriro uye chengetedzo kuvanhu vako? Iwe unogona here kudzikamisa zvakadzika zveOfiri, izvo zvakaramba zvakavanda kwenguva yakareba zvakadaro? Iwe unogona kuvaka budiriro inomira muyedzo wenguva?<ref name=":0">https://civilization-v-customisation.fandom.com/wiki/Zimbabwe_(Nyatsimba_Mutota)_(LastSword) Yakatariswa: 27 Chikumi 2021</ref><blockquote>Vatungamiriri neLastSword
'''Nhanganyaya:''' "Titambire! Ndini Nyatsimba Mutota, Muchinda akarasika. Wanzwa sei nezveZimbabwe?"
'''Nhanganyaya:''' "Nyatsimba Mutota anokudzwa kusangana newe nehupfumi hwako. Sei tisingatarise mutambo uyu nemutambo! Vamwe vachitamba! Uye pamwe gare gare ... nzira yekutengesa!"
'''Kukundwa:''' "Ofiri rapunzika. Shiri dzemuZimbabwe dzasiya dzese. Kana ukandiuraya unenge waparadza vanhu vangu vese vakasara."
'''Kukundwa:''' "Nyatsimba Mutota achakupinza pachivande! Ndatengesa zvese kure! Minda yangu haina maturo kwauri!"<ref name=":0" /></blockquote>
==Mitauro yeBantu==
*[[VaFipa]] vanoti '''a'lu:tota''' (to stab) kureva [[kubaya]] nebanga kana pfumo. [[Chuwabo]] vanoti '''otota''' (v. hunt) kureva [[kuvhima]].
*[[VaWabo]] vanoti '''nyamatota''' (n, hunter) vachireva [[muvhimi]]. [[VaTakwane]] vanoti '''namatota''' (n. fisherman) vachireva muredzi.
*[[VaKongo]] vanoti '''tota''' (arrow) vachireva museve. VaKongo vanoti '''tota''' (go up, ascend, climb) vachireva museve.
*[[VaRundi]] vanoti '''gutota''' (to sprinkle medicine to protect from evil). VaRundi vanoti '''gutota''' (go along right in path of animals; to not be side tracked).
== Mabviro eruzivo ==
[[Category:Zimbabwe]]
[[Category:Vashona]]
[[Category:Madzimambo]]
[[Category:Madzimambo eVashona]]
89hb2b8z8d2qt42kk3f96987potrrvk
Mapondera sezita
0
16572
97735
84924
2022-08-21T08:56:29Z
Holani Mina
12412
/* Mitauro yeBantu */Fixed content
wikitext
text/x-wiki
'''Mapondera''' izita remhuri rinowanikwa mu[[Zimbabwe]].
*Vanhu vane zita iri: '''Anesu Mapondera; Hosea Mapondera; Mandla Mapondera'''; [[John Mapondera]] aiva mumwe wevavambi we[[Indigenous Business Development Centre]].
==Mitauro yeBantu==
Pano panyorwa mazwi ari pedyo nezita iri kune mimwe mitauro ye[[ChiBantu]], asi zvinoreva zita zvigona kusiyana [[zvachose]] nemazwi ari pasi aya.
*[[MaZulu]] vanoti '''ilibondela''' kana '''amabondela''' (n. pile of goods. Afrikaans: bondel) [[murwi]] wenhumbi. Mamwe mazwi: '''imbondelela''' (accumulation, profit, piling up) kureva [[murwi]] wenhumbi.
*[[Lugungu]] inoti '''kuhondera''' (v. come after, follow; follow instructions), [[kutevera]]. Mamwe mazwi: '''ruhondeere''' (adv. continuously). Vanoisa '''h''' patinoisa '''p'''.
*[[Kinande]] inoti '''erĂhondera''' (v. treat a sick person with traditional practices and methods). [[Lubwisi]] vanoti '''kuhondela''' (v. follow).
[[Category:Mazita eVanhu muZimbabwe]]
h2mi81agytlokzq74rjxl9pvgpbd3xy
97736
97735
2022-08-21T08:58:29Z
Holani Mina
12412
Fixed content
wikitext
text/x-wiki
'''Mapondera''' izita remhuri rinowanikwa mu[[Zimbabwe]].
*Vanhu vane zita iri: '''Anesu Mapondera; Hosea Mapondera; Mandla Mapondera'''; [[John Mapondera]] aiva mumwe wevavambi we[[Indigenous Business Development Centre]].
*Mazwi ari pedyo: [[Bondera sezita]].
==Mitauro yeBantu==
Pano panyorwa mazwi ari pedyo nezita iri kune mimwe mitauro ye[[ChiBantu]], asi zvinoreva zita zvigona kusiyana [[zvachose]] nemazwi ari pasi aya.
*[[MaZulu]] vanoti '''ilibondela''' kana '''amabondela''' (n. pile of goods. Afrikaans: bondel) [[murwi]] wenhumbi. Mamwe mazwi: '''imbondelela''' (accumulation, profit, piling up) kureva [[murwi]] wenhumbi.
*[[Lugungu]] inoti '''kuhondera''' (v. come after, follow; follow instructions), [[kutevera]]. Mamwe mazwi: '''ruhondeere''' (adv. continuously). Vanoisa '''h''' patinoisa '''p'''.
*[[Kinande]] inoti '''erĂhondera''' (v. treat a sick person with traditional practices and methods). [[Lubwisi]] vanoti '''kuhondela''' (v. follow).
[[Category:Mazita eVanhu muZimbabwe]]
2nv5z72kbfcczlov3ellomzotloocqt
Bondera sezita
0
16573
97734
75680
2022-08-20T23:18:19Z
Holani Mina
12412
/* Mitauro yeBantu */Fixed content
wikitext
text/x-wiki
'''Bondera''' izita remhuri rinowanikwa mu[[Zimbabwe]].
==Mitauro yeBantu==
Pano panyorwa mazwi ari pedyo nezita iri kune mimwe mitauro ye[[ChiBantu]], asi zvinoreva zita zvigona kusiyana [[zvachose]] nemazwi ari pasi aya.
*[[MaZulu]] vanoti '''ilibondela''' kana '''amabondela''' pakuwanda (n. pile of goods. From Afrikaans: bondel) vachireva [[murwi]] wenhumbi.
*MaZulu vanoti '''imbondelela''' (accumulation, profit, piling up) vachireva [[murwi]] wenhumbi.
[[Category:Mazita eVanhu]]
1a9ip9l5042c4aj1lfq0c3pxkwphyii
97737
97734
2022-08-21T08:59:43Z
Holani Mina
12412
Fixed content
wikitext
text/x-wiki
'''Bondera''' izita remhuri rinowanikwa mu[[Zimbabwe]].
*Mazwi ari pedyo: [[Mapondera sezita]].
==Mitauro yeBantu==
Pano panyorwa mazwi ari pedyo nezita iri kune mimwe mitauro ye[[ChiBantu]], asi zvinoreva zita zvigona kusiyana [[zvachose]] nemazwi ari pasi aya.
*[[MaZulu]] vanoti '''ilibondela''' kana '''amabondela''' pakuwanda (n. pile of goods. From Afrikaans: bondel) vachireva [[murwi]] wenhumbi.
*MaZulu vanoti '''imbondelela''' (accumulation, profit, piling up) vachireva [[murwi]] wenhumbi.
[[Category:Mazita eVanhu]]
q1a9pv1wumpo8vlvymco4vi1x8iyn2w
Madongo
0
17476
97738
91560
2022-08-21T09:00:56Z
Holani Mina
12412
Fixed typo
wikitext
text/x-wiki
[[Madongo]] izita rinowanikwa mu[[Zimbabwe]], [[Botswana]] ne[[Zambia]].
*Vanhu vane zita iri: '''Isaac Madongo; Libaka Madongo; Otshepeng Madongo; Mokalaka Madongo'''.
*Mazita ari pedyo: [[Chitongo sezita|Chitongo]], [[Matongo sezita|Matongo]], [[Nyadongo]]; [[Katonga sezita|Katonga]]; [[Chitonga sezita|Chitonga]]; [[Dongozi sezita|Dongozi]]..
*'''Chirevo''' - [[Rooranai vematongo]].
==Mitauro yeBantu==
Pano panyorwa mazwi ari pedyo nezita iri kune mime mitauro yeChiBantu, asi zvinoreva zita zvigona kusiyana zvachose nemazwi ari pasi aya. Chinangwa ndechekutsvaga zvinoreva mazita, zvikurusei kana mazita aya asisiri kutaurwa mumutauro wemazuva ano.
*[[VaZigula]] vanoti '''madongo''' (n. a caravan, a crowd; mass; assembly; company; multitude; party). Mamwe mazwi: (v. to go on; proceed). '''Kudongana''' (v. to follow one another).
*[[Lubwisi]] vanoti '''kitongole''' kana '''bitongole''' (n. organization). Mamwe mazwi: '''kuba mu kitongole''' (belong to an organization). Mamwe mazwi: '''kudonga''' (v. . follow in line, march; follow in line).
*[[Lugwere]] vanoti '''kitongole''' (work, administrative unit, department, organization, agency, institution). Mamwe mazwi: '''kutongana''' (v. quarrel).
*[[Lugwere]] vanoti '''kutongola''' (v. launch, commission; perform an official opening of something) kureva [[kuvarura]] kana [[kuparura]]. Fananidzai nokuti '''polity''' ku[[English]].
[[Category:Mazita eVanhu kuBotswana]]
5f29hth27db1nnzzbnt70w39rsmee1r
Matongo sezita
0
18149
97739
85003
2022-08-21T09:06:35Z
Holani Mina
12412
Fixed typo
wikitext
text/x-wiki
'''Matongo''' izita rinowanikwa mu[[Zimbabwe]], [[Botswana]] ne[[Zambia]].
*Vanhu vane zita iri: '''Isaac Matongo; Nyasha Matongo; Brian Matongo; Lenon Matongo'''.
*Mazita ari pedyo: [[Chitongo sezita|Chitongo]], [[Madongo]], [[Katonga sezita|Katonga]]; [[Chitonga sezita|Chitonga]].
*'''Chirevo''' - [[Rooranai vematongo]].
==Mitauro yeBantu==
Pano panyorwa mazwi ari pedyo nezita iri kune mime mitauro yeChiBantu, asi zvinoreva zita zvigona kusiyana zvachose nemazwi ari pasi aya. Chinangwa ndechekutsvaga zvinoreva mazita, zvikurusei kana mazita aya asisiri kutaurwa mumutauro wemazuva ano.
*[[VaIkizu]] vanoti '''ritongo''' (n. deserted place) kureva dongo. [[VaLenje]] vanoti '''matongo''' (site of abandoned village or camp, garden etc) kureva '''dongo''' kana musasa wakare.
*[[Zigula]] vanoti '''dongo''' (n. crowd; multitude). Mamwe mazwi: '''kudongana''' (v. to follow one another). [[VaKabwa]] vanoti '''eritongo''' (n. deserted place) kureva dongo.
*[[VaNande]] vanoti '''amathongo''' (abandoned village; ruined dwellings) kureva [[matongo|dongo]]. [[VaYao]] vanoti '''masame''' (deserted village) kureva [[matongo|dongo]].
*[[VaTonga]] vanoti '''citongo, itongo, litongo''' kana [[matongo]] (deserted village) kureva [[matongo|dongo]].
[[Category:Mazita eVanhu kuBotswana]]
i09achngneb3q8lzpkhgqz6vjo7hs9v
Vakalanga
0
18510
97730
95325
2022-08-20T14:03:41Z
Masiziva
13430
wikitext
text/x-wiki
''<small>Tarisai futi [[Vakaranga]]</small>''[[File:Ntjilenge Kalanga traditional group 8.jpg|thumb|366x366px|Vakalanga vachitamba
{|
| colspan="2" |Kalanga woman in Botswana
|-
! colspan="2" |Huwandu
|-
| colspan="2" |850,000
|-
! colspan="2" |Nzvimbo dzine Huwandu hwakawanda
|-
![[Zimbabwe]]
|700,000
|-
![[Botswana|Bhotswana]]
|150,000
|-
! colspan="2" |Mitauro
|-
| colspan="2" |[[Kalanga|TjiKalanga]], [[ChiNguni|Mitauro yeNguni]] ([[Ndebele|Chindebele]] - [[Xhosa|Chixhosa]]), [[ChiShona|Mitauro yeShona]] ([[Chikaranga]] - [[Zezuru|Chizezuru]] - [[ChiKorekore|Chikorekore]] - [[Chimanyika]] - [[ChiNdau|Chindau]])
|-
! colspan="2" |Rudaviro
|-
| colspan="2" |[[Chidaviro cheVakalanga]] ([[Chidaviro cheVashona]] - [[Mwari]]), [[ChiKristu]]
|-
! colspan="2" |Madzinza aneHukama huri pedyo
|-
| colspan="2" |[[Vashona]], [[Vavhenda]], [[Vanambya]], [[Vandebele]] ne[[VaBantu|vamwe Vabantu]]
|}
{|
! colspan="2" |Zarura Tafura
|-
|[[Munhu]]
|Nkalanga
|-
|[[Vanhu]]
|Bakalanga
|-
|[[Mutauro]]
|Tjikalanga
|-
|[[Nyika]]
|Bukalanga
|}
]]
'''Vakalanga''' ([[Kalanga|Kal]]: ''Bakalanga'') kana '''Wakalanga''' idunhu re[[Bantu]] rekumaodzanyemba rinonyanya kugara ku[[Matabeleland]] mu[[Zimbabwe|Zimbabwe,]] kuchamhembe kwakadziva kumabvazuva kwe[[Botswana|Bhotswana]] neRuwa re[[Limpopo]] mu[[South Africa|Chamhembe cheAfurika]]. Ivo vane hukama huripedyo ne[[Vanambya]], [[Varozvi|Valozwi]] (Varozvi), [[Vavenda|Vavhenda]] ne[[Vashona|Vanhu vedzinza rechiShona]], kunyanya [[Vakaranga]] wavanogova zita navo.
== Mutauro ==
Vakalanga vanotaura mutauro unonzi [[Kalanga|Chikalanga]] (Tjikalanga kana Ikalanga mumutauro wavo), uye unonzi [[Kalanga|Ikalanga]] nevekuNortheast Bhotswana. Pamwe chete ne[[Nambya|Chinambya]], aya marudzi anoumba bazi rekumadokero reboka (Gurathrie S.10) iro rinosanganisira zvakare ne[[ChiShona|Chivanhu]] (chishona).<ref name=":0">Kalanga.org, (17 Kukadzi 2020), [https://kalanga.org/language/ 'Mutauro']. ''Kalanga''. Kalanga Language and Cultural Development Association (KLCDA). Yakatariswa: 12 Chikumi 2021</ref>Izvi zvinotaridzika mukufanana kweChikalanga ne[[Chikaranga]] nemimwe mitauro yechiShona.
Chikalanga chinogoverana chikamu chinosvika makumi manomwe neshanu muzana (15%) yeshoko rayo repakati pamwe nemanyorero emitauro echiShona, asi mitauro yacho hainzwisisike (kusiyana kwemabhii). Kuwedzera, Chikalanga chiri pasi pekumanikidzwa kukuru kubva ku[[Tswana|Chitswana]] muBhotswana uye [[Ndebele|Chindebele]] muZimbabwe<ref name=":1">Ndzimu-unami Emmanuel Moyo, (2021), [https://kalanga.org/wp-content/uploads/2013/02/The-Rebirth-of-Bukalanga-Final-Version-on-Word-for-Internet.pdf 'THE REBIRTH OF BUKALANGA: A Manifesto for the Liberation of a Great People with a Proud History Part I'] ''Chitsauko Chimwe: The Earliest Settlements of Bukalanga South of the Zambezi and the Establishment of the Zimbabwe Civilization.'' Leopard's Kopje. Peji 15-18
(Huffman 1974, 2; Summers 1971, 177, 180). ISBN: 978 0 7974 4968 8 Yakatariswa: 9 Chikunguru 2021</ref> uye kazhinji unokwereta mazwi kubva mumitauro iyoyo.<ref name=":0" /> Izvi ndizvo zvinowedzera masiyaniso echikalanga nechishona.
=== Chikalanga ne"Chishona" ===
Mashona neMakalanga vanhu vamwechete, kwete izvozvi asi muchinyakare waive vanhu vamwe. Mitauro yavo yakafanana, ichisiyana zvishoma.
== Kopje yeLeopard ==
''<small>Tarisai Peji re[[Vashona]] (Vakalanga vakaparadzana muchinyakare) uye [[Kopje yeLeopard]]</small>''
Vanhu ve[[Kopje yaLeopard|Leopard's Kopje Culture]] ndivo vakatanga kupinda Maodzanyemba eAfrica kuchera uye kunhuwa goridhe, mhangura uye simbi, kugadzira kuumba uye kudzidzira kurima kwakavhengana. Iyi tsika yakange yakasimbiswa
mudunhu iro nhasi rave kudaidzwa kuti [[Matebeleland|Matabeleland]], [[Midlands Province|Midlands]], uye [[Masvingo Province]] eZimbabwe (kumaodzanyemba uye kumaodzanyemba kwakadziva kumadokero kwenyika); Nyika ye[[Vavhenda|Vhenda]] (kuchamhembe nekumaodzanyemba kweiyo [[Limpopo]]); neNorth-kumabvazuva neNorth-Central Dunhu re[[Botswana|Bhotswana]] sezvakaratidzwa mumepu iri papeji rekuvhara. Zvingaita seizvozvo kuchamhembe kwakadziva kumabvazuva kweBani reZimbabwe kwaive kwakanyorovera zvakanyanya kurima, uye nekudaro kugadzirisa, kune vanhu vaivimba zvakanyanya
kurima mombe nekurima zvirimwa kuti vararame.<ref name=":1" />
Mutauro tsikwa weKopje yeLeopard yaive [[Chikalanga]]. Nhasi ruzhinji rwevaAfrika vanogara munzvimbo yeKopje yaLeopard inotaura kana [[Ndebele|Chindebele]], Chikalanga kana [[Venda|Chivhenda]], Chindebele ichiva mutauro weboka rechikuru revaNguni, apo Kalanga inosanganisira Chikalanga, Chililima, Chithwamamba, Chinambya, Mitauro yeShona (Chirozvi neChinyai).<ref name=":1" />
Kuwirirana kwekugoverwa kweKopje yaLeopard uye zana remakore rechi19 Kalanga, iyo kuenderera kubva ku[[Bambadyanalo]] kusvika kuma''19th Kalanga ceramics'' uye kudzika kwenguva kweKalanga kunoratidzwa mutsika nemuromo, anodaro, zvinoratidza kuti vanhu veKopje yaLeopard vaive madzitateguru e[[Vakalanga]]<ref name=":1" /> (pamwechete nevanhu vakazvarwa kubva kuVakalanga wacho enzaniso: [[Vavhenda]] uye [[Vashona]] nevamwe). Zvakadaro, kunyagwe paigarwa neVakalanga, hazvireve kuti mutauro waitarwa munguva iyi waive Chikalanga, asi imwe mhando yeChikalanga yaitarwa (mutauro wakazo paradzwa kuita mitauro yakasiyana mumazuvano).<ref name=":1" />
vekutanga vanhu veBantu vanogara mune inonzi Matebeleland, pamwe neNorth-East neNorth-Central Dunhu reBhotswana uye nyika yeVenda yeSouth Africa kubva kumazana emakore ekutanga eNguva yechiKristu, vaive madzitateguru eKalanga, vane vana vavo vachiri18 kugara munzvimbo imwechete nhasi - kunyanya kuzivikanwa mumadzinza matatu - Vakalanga, Banambya naVhavenda. Izvi zviri pachena zvine zvakakomba zvigadziriso zvevaShona vanoti vakambogadziriswa mhiri Matebeleland, uye kuti vaNdebele vakavatorera ivhu. Iyo Kalanga yagara muMatebeleland kwenguva yakareba, zvinongonzwisisika kupedzisa kuti Mashona emazuvano nemaKalanga ekare vaive vanhu vamwe chete vakaparadzana vachienda kunzvimbo dzakasiyana. Zvinoratidzika mutsika dzakafanana, nhoroondo, zvivakwa uye nhaka.<ref name=":1" />
=== Makalanga ne"Mashona" ===
Makalanga neVashona vakagara munzvimbo dzimwe uye vaidzidana zvimwe chete, uhwu ndiwo humwe humbowo hwekuti waive vanhu vamwe.
==== Rudaviro ====
* [[Mwari]] ("Chishona") na [[Mwari|Mwali]] (Chikalanga)
* [[Njerere]] ("Chishona") [[Njerere|Njelele]] (Chikalanga)
==== Nyika ====
* Dzimbadzamabwe kana Zimbarembwe
* Domboshava -> Domboshaba
* Guruuswa (Chizezuru) ne Gunibuswa (Chikalanga)
* Vhukaranga -> Bukalanga
==== Mambo ====
* Changamire -> Tjangamile (Chibundule)
==== Mitupo ====
== Mapungubwe ==
[[Mapungubwe|Umambo hweMapungubwe]]
== Musha weMakalanga ==
{| class="mw-collapsible"
| colspan="4" |'''Marondedzero eMisha dzese'''
|-
|
* Bambadzi
* Masukwane
* Mulambakwena
* Tutume
* Maitengwe
* Nswazwi
* Nshakashongwe
* Matenge
* Makaleng
* Tjizwina
* Hulela
* Mpatane
* Mathangwane
* Masunga
* Gambule
* Sekakangwe
* Vhukwi
* Zwenshambe
* Kalakamati
* Sinotsi
|
* Matobo
* Semitwe
* Marapong
* Sebina
* Butale
* Ramokgwebana
* Mapoka
* Tokwana
* Masendu
* Nhopemano
* Makumbi
* Mbimba
* Tjolotjo
* Masingwaneng
* Tsamaya
* Mosetse
* Dagwi
* Nkange
* Senete
* Matjinge
|
* Gulubane
* Themashanga
* Ntoli
* Nlapkhwane
* Gampo
* Khame
* Kgari
* Moroka
* Sechele
* Letsholathebe
* Kalakamati
* Goshwe
* Madlambudzi
* Ndolwane
* Masendu
* Bhagani
* Makhekhe
* Bilingoma
* Malebegwa
|
* Sihore
* Malalume
* Malopa
* Bambadzi
* Hingwe
* Jutjume
* Makhulela
* Tjehanga
* Mbalambi
* Lemu
* Ngwana
* Butshe
* Nswazwi
* Gutu
* Dombodema
* Hikwa
* Male
* Tjompani
* Sevaka
* mafeha
* mabhongani
* Mathangwane
* Makorokoro
* Hhobodo
* Tjingababili
|}
== Mabviro eruzivo ==
[[Category:Vakalanga]] [[Category:Madzinza eZimbabwe|Kalanga]] [[Category:Madzinza|Kalanga]] [[Category:Madzinza eBhotswana|Kalanga]]
3fftkf2kgrcr4nmydtlndzk979ifhvu
Vakaranga
0
18539
97731
97707
2022-08-20T14:04:03Z
Masiziva
13430
wikitext
text/x-wiki
<small>''Tarisai futi peji re [[Vakalanga]]''</small>
{| class="wikitable floatright"
|+
|
{|
|'''Mutauro'''
|[[Chikaranga]]
|-
|'''Huwandu'''
|8.5 miriyoni
|-
|'''[[Mitauronyina ye Chikaranga|Mutauronyina]]'''
|''Mitauronyina eChikaranga''
* Duma, Jena, Mhari (Mari), Ngova, Govera
* Venda (kwete Tshivenda)
* Nyubi (yakafa).
|-
|'''Mhuri yemutauro'''
|[[Bantu]]
* [[ChiShona|Shona]]
* S14 ([[Chikaranga|Karanga]])
|-
|'''Nzvimbo'''
|[[Masvingo]], [[Midlands Province]]
* [[Mberengwa districts]]
* [[Zvishavane districts]]
|-
|'''Nyika'''
|[[Zimbabwe]]
|-
|Hukama
|Vakaranga vane hukama huripedyo ne:
* [[Vazezuru]]
* [[Vakorekore]]
* [[Vamanyika]]
* [[Vandau]]
* [[Vakalanga]]
* [[Vavhenda]]
* [[Vadoma]]
* [[Vatonga]]
* [[Varozvi]] ([[Vanyai]]),
* [[Vanambya]] uye nevamwe
|}
{| class="wikitable"
|[[Munhu]]
|[[Mukaranga]]
|-
|[[Vanhu]]
|[[Vakaranga]]
|-
|[[Mutauro]]
|[[Chikaranga]]
|-
|[[Nyika]]
|[[Vukaranga]], [[Zimbabwe]]
|}
(Nyubi -> Matabeleland nyika isati yatorwa neVarungu, yakafa)
|}
'''Vakaranga''' kana '''Wakaranga''' vanhu venhu vechi[[Bantu]] vedzinza rechi[[Vashona|Shona]], vanotaura [[Chikaranga]]. Vakaranga vane hukama ne vamwe vanhu vedzinza rechiShona, [[Vazezuru]], [[Vandau]], [[Vamanyika]] (Samanyika), ne[[Vakorekore]]. Uye vane hukama huri pedyo ne[[Vakalanga]], [[Vavhenda]], [[Vasena]] ne[[Vadoma]].
== Vambo rezita ==
Zita rekuti Karanga rinowanzo fungidzirwa kuti rakabva kuzita rekuti Kalanga pakapesana vanhu vabva kuMapungubwe vachienda kunowaka Umambo hweZimbabwe, vamwe vachienda kunowaka zvimwe, munzvimbo ye[[Chamhembe cheAfrika]].
== Nhoroondo ==
=== Vakalanga ===
=== Vanyai ===
=== Varozvi ===
== Makaranga anozivikwa ==
[[Tocky Vibes|Obey Makamure]] (29 Mbudzi 1993) | muyimbi anoenda nezita rekuti 'Tocky Vibes'
== Mabviro eruziva ==
[[Category:Vakaranga]]
[[Category:Vakalanga|Karanga]]
[[Category:Madzinza eZimbabwe|Karanga]]
24mzfwla8kwbz4e27jr4bc1e2cd67m9
Mudzimu
0
20208
97732
94228
2022-08-20T14:06:53Z
Masiziva
13430
wikitext
text/x-wiki
'''Mudzimu''' ([[Chingezi|Nge]]. ''spirit of family; ancestral spirits'') '''midzimu''' kana '''vadzimu''' pahuwandu zvinoreva shavi re mhuri ne hama dzakafa. Mutsika ye [[Vashona]] kuti munhu aitwe mudzimu kunobatwa seremoni re [[Kurova guva]] makore maviri apfuura kubva musi wakafa munhu, ndipo pano invhaitwa shavi rake kujoinha vamwe vakafa vemhuri yacho. Vanhu vanotenda kuti kana munhu akasainvhaitwa piriyodhi ye nguva ichipo anoipedzisira aita chipo, ndipopaanozoita [[shavi]] rakashata, kana chipoko.
Muchikaranga chedu tinotenda zve[[Nyikadzimu]] iyi ndiyo nyika igere Vadzimu parufu (munhu wese achazove mudzimu rimwe zuva, saka zvinoreva kuti Nyikadzimu ndiro "denga" rinotendwa mutsika yedu). Midzimu inodanwa nevanhu pavanoda rubatsiro sezvinoita [[Ukristu|Vakristu]] kudana [[Musande|Vasande]].
* Mudzimu waive ''Disembodied spirit'' futi.<ref>George Fortune, (1930), [https://ufdc.ufl.edu/AA00000228/00001/images/89 "''A vocabulary of the dialects of Mashonaland in the new orthograpy/"''] Peji. 68., Bertram H.Barnes, C.R., London, The Sheldon press, Northumberland Avenue W.C.2, University of Florida Libraries. Yakatariswa 29 Kubvumbi 2022.</ref>
== Tarisai futi ==
{|
|
* [[Shavi]]
* [[Gombwe]]
* [[Svikiro]]
* [[Mhondoro]]
* [[Nyikadzimu]]
* [[Ngozi]]
|
|
* [[Shavi (tsauranisa chirevo)]]
* [[Maseremoni eVashona]]
* [[Kurova guva]]
* [[Kurova gata]] / Kuenda gata
|}
== Mabviro eruzivo ==
[[Category:Tsika dze Vashona]]
[[Category:Mudzimu]]
owrjrk2ff9szo84dod4cqjgql8eoo1u
Vandevere
0
20798
97728
97336
2022-08-20T13:33:52Z
Masiziva
13430
wikitext
text/x-wiki
{| class="wikitable floatright"
|+Vandebele
! colspan="2" |Huwandu hweVanhu
|-
| colspan="2" |<abbr>c.</abbr> 3 miriyoni vanhu
|-
! colspan="2" |Nzvimbo dzinehuwandu hukuru
|-
![[Zimbabwe]]
|2.5 mamiriyoni <sup>[''saitesheni inodingwa'']</sup>
|-
! colspan="2" |Mitauro
|-
| colspan="2" |[[Chindevere]] (chekuMaodzanyemba)
|-
! colspan="2" |Chitendero
|-
| colspan="2" |'''Pakazhinji''': [[Ukristu]]
'''Pakashoma''': Chitendero cheChindevere
|-
! colspan="2" |Vanhu vane hukama
|-
| colspan="2" |Mamwe Manguni (Kunyanya [[Vazulu|Mazulu]])
[[Vakalanga]], [[Vavhenda]], [[Vakaranga]], [[Varozvi]], [[Vasutu]], [[Vanyubi]]
|}
{| class="wikitable floatright"
! colspan="2" |Vandevere vekuMaodzanyemba
|-
!Munhu
|UmNdebele
|-
!Vanhu
|AmaNdebele
|-
!Mutauro
|Sindebele
|-
!Nyika
|[[South Africa|Afurika Chamhembe]], [[Mthwakazi]], [[Zimbabwe]]
|}
'''Vandevere''' ([[Ndebele|Nde]]: ''amaNdebele''; vakabva ku[[Vazulu]] vekuAfurika Chamhembe) kana '''Vandele''' idzinza re[[Vabantu]] kuChamhembe kwe Aufrika. Vanotaura mutauro unonzi [[Chindevere]] pa[[ChiShona|Chivanhu]], chavanoti ''Isindebele'' kana ''Sindebele''.<ref>"isiNdebele for beginners. Northern Ndebele language in Africa". ''www.northernndebele.blogspot.com''. Retrieved September 14, 2019.</ref> Vandebele, avo vokuChamhembe vaizivikanwa se'''Matabele''' ne [[Vasutu|Vasutu (Vasotho)]], kureva munhu aitaura [[Chinguni]]. Vasutu vaidana vanhu vose vaitaura Chinguni kuti 'Matebele', ndikosaka nhasi kune marudzi mashoma anogara pakati pevanhu vechiSutu anozviti Matebele. Ava vanosanganisira vanobva ku[[GaMashashane]], [[Zebediela]], ne[[Mokopane]] pedyo ne[[Polokwane]]. Vanozviti Matebele zvichireva kuti vanobva kuNguni, ku[[Mpumalanga]] ne[[Lesotho|Lesutu (Vusotho)]].
[[Mzilikazi]], mtungamiri uye musiki weMthwakazi akararama panguva imwe chete na[[Shaka Zulu|Mambo Shaka]] pamusoro pezvo aitaura mutauro mumwe chete navo, [[Chizulu]]. Nanhasi chisiyano pakati peChindevere chemu[[Zimbabwe]] ne [[Chizulu]] cheku[[South Africa|Afurika Chamhembe]] hachina kukura, zvokutoti vatauri vendimi mbiri idzi dzinotogona kunzwisisana zvakanyanya ngokuda kweruzhinji rwe mashoko akafanana pakati pavo. Chingagona kusiyana mareketerwo angaitwa mazwi, kana inzwi yekureketa mashoko uye mashoko mashomanana angashandiswa zvakasiyana. Chimwe chokuziva ndechokuti, Chindevere chekwedu kuZimbabwe chinepesvedzero kubva kumitauro ye Vanhu vakatorwa na Mzilikazi paaiumba rusinga rwake. Paakabva kuAfurika Chamhembe akavinga Zimbabwe aine Vasutu ne [[Vatswana]] vakabatana naye pakutiza Mambo Shaka. Muzimbabwe, paakasviko kwainge kune dzinza rimwe rakangerakapatsanurwa richigara munzvimbo dzakasiyana pavhu reZimbabwe, dzinza iri rainzi Kalanga kana Karanga zvichienderana ne mutauronyina, nhasi maboka makuru edzinza iri ndi[[Vakalanga]], [[Vavhenda]], [[Varozvi]] uye [[Vakaranga]] ne [[Vanyai]].
Nekuda kwesanganiso iyi, maitiro, tsika ne hunhu hwe Vandevere une kaUzulu ne kaUchivanhu kakanako. Nhoroondo ye Vandevere inorakidza kuti, madzitateguru ne midzimu ye mhuri dze Chindevere inoenderera ngokuti dzinza pavo mushure mekuitwa Mandevere yaive yipi. Nyamushi, Vandevere ndi Vandevere, Vashona (Vakaranga, Vakalanga, Varozvi uye Vanyai) vakasanganiswa muboka reVandevere vaveMandevere nhasi, havachiri Mashona, uye vamwe vanotorambakuti madzitateguru avo aive Vashona nekuda kwezveUpolitiko. Vandevere va[[Mzilikazi]] vaishandisa [[nhoo]] doko dzedehwe remombe kahobho. Vanhu vechiNdebele vainziwo va''Bathebele'', ndipo pakabva zita ravo rokuti Amandebele. Zita ravo rinodanwa richishandisa "v", kwete "b" anowanikwa muChivanhu kana Chizulu ne Chindebele cheChamhembe, nekudakwe Chikalanga-Chikaranga.
Vanozivikanwa futi, se'''Vandebele vekuMaodzanyemba''' kana '''Vandebele vekuZimbabwe'''.
== Mabviro eruzivo ==
<references />
[[Category:Vandevere|Ndevere]]
[[Category:Vanguni|Ndevere]]
[[Category:Madzinza eZimbabwe|Ndevere]]
5fvnso0w3kh8zjjvqm4zv9zbxe6jcyy
Vakorekore
0
20911
97723
97722
2022-08-20T12:39:47Z
Masiziva
13430
wikitext
text/x-wiki
'''Vakorekore''' kana '''Wakorekore''' [[rusinga]] rwe vanhu vechi[[Vashona|Shona]] vanogara kumaodzanyembaemabvazuva e[[Zimbabwe]], nzvimbo yavo inopinda mu[[Rwizi Zambezi|mupata weZambezi]], Vakorekore sevanhu vose vanozivikanwa seVashona nhasi vakatanga se[[Vakaranga]], ndiro [[dzinza]] kana [[dhidhizha]] rashandiswa kududza vanhu vose. Huwandu hwe Vakorekore hwunosanganisa vanhu vanemadzitateguru aive [[Vakaranga]], [[Vatonga]] na [[Vakaranga]].
Murizvino ndivo vanodanwa vachinzi '''Vashona veMaodzanyemba.'''
== Nhoroondo ==
=== Mavambo: Zanagore rechi-15 ===
Mavambo e Vakorekore akabva hukuru hwe dzinza kana dhidhizha re Vakaranga raigara kuchamhembechemabazuva uye rushoma rwe chamhembechamodokero. Mukutanga kudonha kwe [[Umambo we Zimbabwe]] uye mukusimuka kwe [[Ubwami we Mutapa]] ruzhinji rwe huwandu hwevanhu vaka[[Kusenguka|senguka]] vachienda kumaodzanyemba evhu re Zimbabwe muZanagore rechi-15.<ref>https://www.jstor.org/stable/1158673</ref>
Mushure mekufa kwa Mambo [[Mavhudzi Chibatamamatosi]] baba wa Jinda [[Nyatsimba Mutota]], hanzvadzikomana (kana [[kazi]] "cousin" pa[[Chishongrish]]) yaivo VaMutota yainzi Va[[Mambo Mukwati|Mukwati]] yaikara Umambo yakaunganidzo vagwi yayo ndokugwisana naVaMutota uye ikabudirira, kureva kuti vaMukwati vakakunda VaMutota. Vaburira VaMukwati vakatora chigarochoumambo kuita Mutongi we Umambo we Zimbabwe, ngekuda kwazvo VaMutota ne vanhu vainge vakavimba navo vakatuta vakatiza vakaenda kunotsvaga nzvimbo yekugara, vachitsvaga imwe nzvimbo yokudana kanyi VaMutota vakarangarira nzvimbo yavakange vakambo shanyira vachiri Muchinda we Zimba uye baba vavo vasati vafa. Vakarangarira nzvimbo iyi ngekuti yainge yakanaka uye yakapfuma, ine vhu rinobara, ine [[munyu]] uye ine [[ndarama]], saka vakatora vanhu vavo vakatungamidza kuenda ko. Nzvimbo iyi ndiyo yaive [[Mupata we Dande]] nzvimbo yaisanganirana ne [[Zambezi|Mupata we Zambezi]].
Nzvimbo iyi yaigarwa ne Vatonga uye na Vatavara rusinga rwe vayera Nzou Mutokami (Mvuu), VaMutota vakashandura mutupo wavo [[Moyo Chirandu]] kuita Nzou Samanyanga, uyu ndiwo mutupo we rusinga rwe Vakorekore murarizvino futi.
==== Zita ====
VaMutota ne Vateveri vavo vaifamba famba vachitama nzvimbo ye Dande gore ne gore kuitira kuvatsvake nzvimbo yekugara yavainyatso da, ngekudakwazvo, Vatawara vakavati "VeGore ne Gore", zitamusere iri rikazoshanduka nenguva kuita Vakorekore ndiro rikaita zita rusinga rwe Vakorekore.
===== Vakaranga, Vatonga, Vatawara =====
Vakorekore vanosanganisa [[Vakaranga]], ne [[Vatonga]] uye [[VaTavara|Vatawara (Vatavara)]], ngokuti pakatuta Vakaranga vachienda kumaodzanyemba kutevera mwanakomana wa Mambo[[Mavhudzi Chibatamatosi]] mutongi we Umambo we Zimbabwe, ainzi [[Nyatsimba Mutota|Jinda Nyatsimba Mutota]], vakasvikako kune Vatonga ne Vatawara (boka rechiShona), vakasanganisana hushoma hwe Vatonga vakaitwa Vakaranga uye gare gare Vakorekore. Asi vamwe Vatonga vakashingira vakasimbisisa mudzinza ravo.
=== Ubwami we Mutapa ===
Neushoma neushoma vachitodza tsika dzavo dze chikaranga, dzavakabva nadzo kuUmambo we Zimbabwe (ku[[Masvingo]]), vanhu vakatanga kuvaka misha yavo uye Umambo hwavo, ndiko kuvakwa kwakaita [[Ubwami we Mutapa]]. VaMutota vari muvambi uye mutongi, vakatanga kudanwa vachinzi [[Mwenemutapa|MweneMutapa]] kureva "ishe vamugodhi", "muchengeti we rhewumu" uye "muchinda we mugodhi".
== Mamwe mapeji ekutarisa: ==
* [[Vakaranga]]
* [[Vatonga]]
* [[VaTavara|Vatawara (Vatavara)]]
* [[Vadoma]]
* [[Vambire]]
* [[Vahungwe]]
* [[Vakalanga]]
== Mabviro eruzivo ==
[[Category:Vakorekore]]
5m7soc2q2mxrbscya9nnb3mk7xbzc9e
97726
97723
2022-08-20T13:30:55Z
Masiziva
13430
wikitext
text/x-wiki
'''Vakorekore''' kana '''Wakorekore''' [[rusinga]] rwe vanhu vechi[[Vashona|Shona]] vanogara kumaodzanyembaemabvazuva e[[Zimbabwe]], nzvimbo yavo inopinda mu[[Rwizi Zambezi|mupata weZambezi]], Vakorekore sevanhu vose vanozivikanwa seVashona nhasi vakatanga se[[Vakaranga]], ndiro [[dzinza]] kana [[dhidhizha]] rashandiswa kududza vanhu vose. Huwandu hwe Vakorekore hwunosanganisa vanhu vanemadzitateguru aive [[Vakaranga]], [[Vatonga]] na [[Vakaranga]].
Murizvino ndivo vanodanwa vachinzi '''Vashona veMaodzanyemba.'''
== Nhoroondo ==
=== Mavambo: Zanagore rechi-15 ===
Mavambo e Vakorekore akabva hukuru hwe dzinza kana dhidhizha re Vakaranga raigara kuchamhembechemabazuva uye rushoma rwe chamhembechamodokero. Mukutanga kudonha kwe [[Umambo we Zimbabwe]] uye mukusimuka kwe [[Ubwami we Mutapa]] ruzhinji rwe huwandu hwevanhu vaka[[Kusenguka|senguka]] vachienda kumaodzanyemba evhu re Zimbabwe muZanagore rechi-15.<ref>https://www.jstor.org/stable/1158673</ref>
Mushure mekufa kwa Mambo [[Mavhudzi Chibatamamatosi]] baba wa Jinda [[Nyatsimba Mutota]], hanzvadzikomana (kana [[kazi]] "cousin" pa[[Chishongrish]]) yaivo VaMutota yainzi Va[[Mambo Mukwati|Mukwati]] yaikara Umambo yakaunganidzo vagwi yayo ndokugwisana naVaMutota uye ikabudirira, kureva kuti vaMukwati vakakunda VaMutota. Vaburira VaMukwati vakatora chigarochoumambo kuita Mutongi we Umambo we Zimbabwe, ngekuda kwazvo VaMutota ne vanhu vainge vakavimba navo vakatuta vakatiza vakaenda kunotsvaga nzvimbo yekugara, vachitsvaga imwe nzvimbo yokudana kanyi VaMutota vakarangarira nzvimbo yavakange vakambo shanyira vachiri Muchinda we Zimba uye baba vavo vasati vafa. Vakarangarira nzvimbo iyi ngekuti yainge yakanaka uye yakapfuma, ine vhu rinobara, ine [[munyu]] uye ine [[ndarama]], saka vakatora vanhu vavo vakatungamidza kuenda ko. Nzvimbo iyi ndiyo yaive [[Mupata we Dande]] nzvimbo yaisanganirana ne [[Zambezi|Mupata we Zambezi]].
Nzvimbo iyi yaigarwa ne Vatonga uye na Vatavara rusinga rwe vayera Nzou Mutokami (Mvuu), VaMutota vakashandura mutupo wavo [[Moyo Chirandu]] kuita Nzou Samanyanga, uyu ndiwo mutupo we rusinga rwe Vakorekore murarizvino futi.
==== Zita ====
VaMutota ne Vateveri vavo vaifamba famba vachitama nzvimbo ye Dande gore ne gore kuitira kuvatsvake nzvimbo yekugara yavainyatso da, ngekudakwazvo, Vatawara vakavati "VeGore ne Gore", zitamusere iri rikazoshanduka nenguva kuita Vakorekore ndiro rikaita zita rusinga rwe Vakorekore.
===== Vakaranga, Vatonga, Vatawara =====
Vakorekore vanosanganisa [[Vakaranga]], ne [[Vatonga]] uye [[VaTavara|Vatawara (Vatavara)]], ngokuti pakatuta Vakaranga vachienda kumaodzanyemba kutevera mwanakomana wa Mambo[[Mavhudzi Chibatamatosi]] mutongi we Umambo we Zimbabwe, ainzi [[Nyatsimba Mutota|Jinda Nyatsimba Mutota]], vakasvikako kune Vatonga ne Vatawara (boka rechiShona), vakasanganisana hushoma hwe Vatonga vakaitwa Vakaranga uye gare gare Vakorekore. Asi vamwe Vatonga vakashingira vakasimbisisa mudzinza ravo.
=== Ubwami we Mutapa ===
Neushoma neushoma vachitodza tsika dzavo dze chikaranga, dzavakabva nadzo kuUmambo we Zimbabwe (ku[[Masvingo]]), vanhu vakatanga kuvaka misha yavo uye Umambo hwavo, ndiko kuvakwa kwakaita [[Ubwami we Mutapa]]. VaMutota vari muvambi uye mutongi, vakatanga kudanwa vachinzi [[Mwenemutapa|MweneMutapa]] kureva "ishe vamugodhi", "muchengeti we rhewumu" uye "muchinda we mugodhi".
== Mamwe mapeji ekutarisa: ==
* [[Vakaranga]]
* [[Vatonga]]
* [[VaTavara|Vatawara (Vatavara)]]
* [[Vadoma]]
* [[Vambire]]
* [[Vahungwe]]
* [[Vakalanga]]
== Mabviro eruzivo ==
[[Category:Vakorekore]]
<references />
[[Category:Vashona]]
[[Category:Vakaranga]]
[[Category:Vabantu]]
co7w8ocieetdmye04q9kmav8g4scus7
97727
97726
2022-08-20T13:32:23Z
Masiziva
13430
wikitext
text/x-wiki
'''Vakorekore''' kana '''Wakorekore''' [[rusinga]] rwe vanhu vechi[[Vashona|Shona]] vanogara kumaodzanyembaemabvazuva e[[Zimbabwe]], nzvimbo yavo inopinda mu[[Rwizi Zambezi|mupata weZambezi]], Vakorekore sevanhu vose vanozivikanwa seVashona nhasi vakatanga se[[Vakaranga]], ndiro [[dzinza]] kana [[dhidhizha]] rashandiswa kududza vanhu vose. Huwandu hwe Vakorekore hwunosanganisa vanhu vanemadzitateguru aive [[Vakaranga]], [[Vatonga]] na [[Vakaranga]].
Murizvino ndivo vanodanwa vachinzi '''Vashona veMaodzanyemba.'''
== Nhoroondo ==
=== Mavambo: Zanagore rechi-15 ===
Mavambo e Vakorekore akabva hukuru hwe dzinza kana dhidhizha re Vakaranga raigara kuchamhembechemabazuva uye rushoma rwe chamhembechamodokero. Mukutanga kudonha kwe [[Umambo we Zimbabwe]] uye mukusimuka kwe [[Ubwami we Mutapa]] ruzhinji rwe huwandu hwevanhu vaka[[Kusenguka|senguka]] vachienda kumaodzanyemba evhu re Zimbabwe muZanagore rechi-15.<ref>https://www.jstor.org/stable/1158673</ref>
Mushure mekufa kwa Mambo [[Mavhudzi Chibatamamatosi]] baba wa Jinda [[Nyatsimba Mutota]], hanzvadzikomana (kana [[kazi]] "cousin" pa[[Chishongrish]]) yaivo VaMutota yainzi Va[[Mambo Mukwati|Mukwati]] yaikara Umambo yakaunganidzo vagwi yayo ndokugwisana naVaMutota uye ikabudirira, kureva kuti vaMukwati vakakunda VaMutota. Vaburira VaMukwati vakatora chigarochoumambo kuita Mutongi we Umambo we Zimbabwe, ngekuda kwazvo VaMutota ne vanhu vainge vakavimba navo vakatuta vakatiza vakaenda kunotsvaga nzvimbo yekugara, vachitsvaga imwe nzvimbo yokudana kanyi VaMutota vakarangarira nzvimbo yavakange vakambo shanyira vachiri Muchinda we Zimba uye baba vavo vasati vafa. Vakarangarira nzvimbo iyi ngekuti yainge yakanaka uye yakapfuma, ine vhu rinobara, ine [[munyu]] uye ine [[ndarama]], saka vakatora vanhu vavo vakatungamidza kuenda ko. Nzvimbo iyi ndiyo yaive [[Mupata we Dande]] nzvimbo yaisanganirana ne [[Zambezi|Mupata we Zambezi]].
Nzvimbo iyi yaigarwa ne Vatonga uye na Vatavara rusinga rwe vayera Nzou Mutokami (Mvuu), VaMutota vakashandura mutupo wavo [[Moyo Chirandu]] kuita Nzou Samanyanga, uyu ndiwo mutupo we rusinga rwe Vakorekore murarizvino futi.
==== Zita ====
VaMutota ne Vateveri vavo vaifamba famba vachitama nzvimbo ye Dande gore ne gore kuitira kuvatsvake nzvimbo yekugara yavainyatso da, ngekudakwazvo, Vatawara vakavati "VeGore ne Gore", zitamusere iri rikazoshanduka nenguva kuita Vakorekore ndiro rikaita zita rusinga rwe Vakorekore.
===== Vakaranga, Vatonga, Vatawara =====
Vakorekore vanosanganisa [[Vakaranga]], ne [[Vatonga]] uye [[VaTavara|Vatawara (Vatavara)]], ngokuti pakatuta Vakaranga vachienda kumaodzanyemba kutevera mwanakomana wa Mambo[[Mavhudzi Chibatamatosi]] mutongi we Umambo we Zimbabwe, ainzi [[Nyatsimba Mutota|Jinda Nyatsimba Mutota]], vakasvikako kune Vatonga ne Vatawara (boka rechiShona), vakasanganisana hushoma hwe Vatonga vakaitwa Vakaranga uye gare gare Vakorekore. Asi vamwe Vatonga vakashingira vakasimbisisa mudzinza ravo.
=== Ubwami we Mutapa ===
Neushoma neushoma vachitodza tsika dzavo dze chikaranga, dzavakabva nadzo kuUmambo we Zimbabwe (ku[[Masvingo]]), vanhu vakatanga kuvaka misha yavo uye Umambo hwavo, ndiko kuvakwa kwakaita [[Ubwami we Mutapa]]. VaMutota vari muvambi uye mutongi, vakatanga kudanwa vachinzi [[Mwenemutapa|MweneMutapa]] kureva "ishe vamugodhi", "muchengeti we rhewumu" uye "muchinda we mugodhi".
== Mamwe mapeji ekutarisa: ==
* [[Vakaranga]]
* [[Vatonga]]
* [[VaTavara|Vatawara (Vatavara)]]
* [[Vadoma]]
* [[Vambire]]
* [[Vahungwe]]
* [[Vakalanga]]
== Mabviro eruzivo ==
[[Category:Vakorekore|Korekore]]
<references />
[[Category:Vashona|Korekore]]
[[Category:Vakaranga|Korekore]]
[[Category:Vabantu|Korekore]]
[[Category:Madzinza eZimbabwe|Korekore]]
8vg1fgs5ev212hq48f3ddgactnjuuax
Mabweadziva
0
20912
97729
2022-08-20T14:01:39Z
Masiziva
13430
Created page with "'''Mabweadziva''' ([[Chikalanga|Kal]]. ''Njelele; Malindidzimu'', [[Chivhenda|Vhe]]. ''Nzhelele'') kana '''Njerere Mabweadziva''', ishraini ye [[uvumweya]] re Murenga. Murenga aive tateguru muvambi we Zimbabwe se dhidhizha. Izwi rake rinotaura nebako reMabweadziva asina [[Homwe (uvumweya)|homwe]] yaanopinda achitauranayo. Hondo dze rusununguko dzinorwiwa munyika yedu yeZimbabwe dzinorwiwa muzita rake uye dzakadanwa dzichinzi '''[[Hondo dze Chimurenga|Chimurenga]]'''. <re..."
wikitext
text/x-wiki
'''Mabweadziva''' ([[Chikalanga|Kal]]. ''Njelele; Malindidzimu'', [[Chivhenda|Vhe]]. ''Nzhelele'') kana '''Njerere Mabweadziva''', ishraini ye [[uvumweya]] re Murenga. Murenga aive tateguru muvambi we Zimbabwe se dhidhizha. Izwi rake rinotaura nebako reMabweadziva asina [[Homwe (uvumweya)|homwe]] yaanopinda achitauranayo. Hondo dze rusununguko dzinorwiwa munyika yedu yeZimbabwe dzinorwiwa muzita rake uye dzakadanwa dzichinzi '''[[Hondo dze Chimurenga|Chimurenga]]'''. <ref>https://www.thepatriot.co.zw/old_posts/njelele-spiritual-centre-for-murenga-founder-ancestor-of-zimbabwe/</ref>
== Mamwe mazita ==
* Njerere, Matoposi, Matobosi
== Mashoko ashandiswa ==
* '''uvumweya''' - kuzama kureva ''spirituality''
== Mabviro eruzivo ==
[[Category:Mabweadziva]]
narbqrk0li1t0hwaeouxuwmzcjgo5uo