Wikipedia shwiki https://sh.wikipedia.org/wiki/Glavna_stranica MediaWiki 1.39.0-wmf.25 first-letter Mediji Posebno Razgovor Korisnik Razgovor sa korisnikom Wikipedia Razgovor o Wikipedia Datoteka Razgovor o datoteci MediaWiki Mediawiki razgovor Šablon Razgovor o šablonu Pomoć Razgovor o pomoći Kategorija Razgovor o kategoriji Portal Razgovor o portalu TimedText TimedText talk Modul Razgovor o modulu Spravica Razgovor o spravici Definicija spravice Razgovor o definiciji spravice 0 2713 41262994 41260208 2022-08-24T01:12:29Z Inokosni organ 160059 Kult Atatürka wikitext text/x-wiki {{klica-istorija}} {{Politički vođa |ime=Mustafa Kemal Atatürk<br/><small>Ali Rıza oğlu Mustafa</small> |ime pri rođenju=Ali Rıza oğlu Mustafa |datum rođenja=[[1881.]] |mjesto rođenja=[[Datoteka:Coat_of_arms_of_the_Ottoman_Empire_(1882–1922).svg|22px|border]] [[Solun]], [[Osmansko Carstvo]] |datum smrti = {{Death date and age|1938|11|10|1881|5|19|df=y}} |mjesto smrti=[[Datoteka:Flag_of_Turkey.svg|22px|border]] [[Istanbul]], [[Turska|Republika Turska]] (<small>[[Dolmabahče|Dolmabahče Saraj]]</small>)<br/><small>'''Pokop''': [[Ankara]], [[21. 11.|21. novembar]] [[1938.]] ([[Анткабир|Anıtkabir]] od [[10. 11.|10. novembra]] [[1953.]])</small> |slika=Ataturk1930s.jpg |veličina=220px |opis slike= |podpredsjednik= |podpremijer= |zamjenik= |stranka=[[Republikanska narodna stranka]] (C.H.P.) |potpis=Signature of Mustafa Kemal Atatürk.svg |zanimanje= |fusnote= |položaj = 1. [[Predsjednik Turske]] |mandat_start = [[29. 10.|29. oktobar]] [[1923.]] |mandat_kraj = [[10. 11.|10. novembra]] [[1938.]] |podpredsjednik = |podpremijer = |zamjenik = |premijer1 = [[İsmet İnönü]] <small>(1923–1924)</small><br/>[[Fethi Okyar]] <small>(1924–1925)</small><br/>[[İsmet İnönü]] <small>(1925–1937)</small><br/>[[Celal Bayar]] <small>(1937–1938)</small> |predsjednik1 = |prethodnik = (nema) |nasljednik = [[İsmet İnönü]] |zanimanje = [[Vojnik|Vojno lice]] |roditelji = Ali Rıza Efendi<br/>Zübeyde Hanım |supruga=Latife Uşaklıgil <small>(1923–1925)</small> |vjera= }} '''Mustafa Kemal Atatürk''' ([[Solun]], [[1881]]. — [[Istanbul]], [[1938]].) je turski vojskovođa, revolucionar i državnik koji se smatra ocem i osnivačem moderne [[Turska|Turske]]. == Život == Kemal Atatürk je rođen pod imenom «Ali Rıza oğlu Mustafa» što znači «Mustafa sin Alija Rıze». Rođen je u prvim mjesecima [[1881.]] u [[Solun]]u (''Selanik'') za vrijeme sultanata [[Abdul Hamid II|Abdulhamida II.]] Njegovi roditelji su bili Ali Rıza Efendi (1839–1888), policajac porijeklom iz [[Kodžadžik]]a, i Zübeyde Hanım iz [[Lagkadas]]a (1856–1923). Od ukupno šestoro djece, samo jedna Mustafina sestra je preživjela djetinjstvo, Makbule Atadan (1885–1956).<br/> Drugo ime ''Kemal'' (što znači Savršenstvo ili Zrelost) mu je dao njegov učitelj matematike, zadivljen njegovoj sposobnosti i zrelosti, mada drugi biografi tvrde da je on sam odabrao ime kao posvetu pjesniku [[Namık Kemal|Namıku Kemalu]]. U ranim godinama, majka je ga ohrabrivala da pohađa [[Medresa|vjersku školu]], što je radio nevoljno i samo nakratko. Kasnije je pohađao privatnu Şemsi Efendi školu po uputstvu oca. Kada je imao sedam godina, otac mu je umro. Njegova majka je željela da nauči zanat, ali je Mustafa [[1893.]] samovoljno položio prijemni ispit za Solunsku vojnu školu (''Selanik Askeri Rüştiyesi''). Dana 14. marta [[1899.]] upisao se na Osmansku vojnu akademiju u naselju Pangaltı u [[Istanbul|istanbulskom]] distriktu Šišli, i diplomirao je [[1902.]] Zatim je 11. januara [[1905.]] diplomirao na Otomanskom vojnom koledžu (''Mekteb-i Erkân-ı Harbiye''), isto u [[Istanbul]]u.<br/> Priključio [[Mladoturci|mladoturskom]] pokretu u tadašnjem [[Osmansko Carstvo]]. Nakon što su mladoturci preuzeli vlast, Mustafa Kemal je preuzeo važne vojne položaje. U [[Prvi svjetski rat|prvom svjetskom ratu]] se godine [[1915.]] istakao u uspješnoj [[Galipoljska operacija|obrani Galipolja]] od [[Antanta|savezničke]] invazije. Nakon sloma [[Osmansko Carstvo|Otomanskog imperija]] godine [[1918.]] Mustafa Kemal je postao vođa pokreta kojemu je cilj bio ostatke carstva pretvoriti u modernu tursku [[Nacionalizam|nacionalnu]] državu. Zbog toga je vodio niz oružanih sukoba sa savezničkim okupacijskim snagama, konzervativnom sultanovom vladom te [[Grčka|Grčkom]], koja je nastojala proširiti svoj teritorij na Malu Aziju ([[Grčko-turski rat (1919–1922)|Grčko-turski rat]]). Grci su potučeni godine [[1922.]] što je dovelo do masovnog etničkog čišćenja na obje strane nove granice, a Mustafa Kemal je postao de facto gospodarom Turske. Godine [[1924.]] [[sultanat]] je zamijenjen [[Republika|republikom]] čiji je Atatürk postao predsjednik. Koristeći svoj autoritet, Mustafa Kemal je proveo cijeli niz radikalnih [[Reforma|reformi]], odnosno [[Revolucija|revoluciju]], s ciljem da Tursku učini što sličnijom modernim evropskim državama - uvođenje prezimena (sam je Mustafa Kemal dobio prezime Atatürk, što znači «Otac Turaka»), zamjena arapskog pisma latinicom, legalizacija alkohola, izjednačavanje položaja muškaraca i žena. Atatürkov režim se danas često navodi kao uspješan primjer islamske države koja je dobila [[Sekularizam|sekularni]] karakter. Umro je 10. novembra [[1938.]] godine u [[Dolmabahče|Dolmabahçe palati]], gdje su svi satovi zaustavljeni u 09:05. Nakon smrti Atatürk je postao predmetom [[Kult ličnosti|kulta ličnosti]], a po njemu je nazvana [[kemalizam]], koja je dugo bila službenom ideologijom moderne Turske. == Kult Atatürka == [[Datoteka:Ankara_asv2021-10_img04_Anıtkabir.jpg|thumb|290px|<center>Mauzolej [[Анткабир|Antikabir]] u [[Ankara|Ankari]].</center>]] U današnjoj [[Turska|Turskoj]] postoji još uvijek kult oca republike. Republika Turska će 29. oktobra [[2023.]] proslaviti stȏ godina od njezinog proglašenja a na njezinom tlu postoje mnoge ulice i trgovi koji nose ime Kemala Atatürka{{efn|Primjere mjesta gdje nalazimo ulice, bulevare i trgove koji nose Atatürkovo ime imamo u: [[Eskişehir]]u; [[Istanbul]]u ([[Büyükçekmece]], [[Kadıköy]], [[Maltepe]], [[Fatih]], [[Sultangazi]], [[Eyüpsultan]]); [[Osmangazi]]ju kod [[Bursa|Burse]]; na otoku [[Büyükada|Büyükadi]]; u mjestu [[Çorlu]] kod [[Tekirdağ]]a; na luci [[Marmaris]]; u [[Aydın]]u; u [[Izmir]]u.}}.<br/> Bivši glavni [[Aerodrom Atatürk|Aerodrom u Istanbulu]], zatvoren komercijalnim prometom od 6. aprila 2019., je također nosio njegovo ime ({{Šablon:Jez-tur|Atatürk Havalimanı}}), danas je zamijenjen sa [[Aerodrom Istanbul|Aerodromom Istanbul]] u [[Arnavutköy (okrug)|Arnavutköyju]] na drugoj strani grada.<br/> Najveći [[stadion]] u Turskoj – 9. u Europi i 33. na svijetu – se nalazi u [[Başakşehir]]u (Istanbul), iznosi kapacitet od 74.753 mjesta i zove se [[Olimpijski Stadion Atatürk]]. Mnogi drugi stadioni {{efn|[[Stadion|Stadione]] koji nose Atatürkovo ime nalazimo u: [[Istanbul]]u, [[Adapazarı|Adapazaru]], [[Rize|Rizama]], [[Lefkoşa|Lefkoši]] ([[Kipar]]), [[Konya|Konyji]], [[Kayseri]]ju, [[Izmir]]u, [[Eskişehir]]u, [[Diyarbakır]]u, [[Denizli]]ju, [[Bursa|Bursi]], [[Balıkesir]]u, [[Antalya|Antalyji]].}} i sportski objekti se tako zovu, kao i mnoge privatne radnje (na pr. [[apoteka|apoteke]]) i državne ustanove.<br/> Atatürkovi spomenici na tlu [[Trakija|Trakije]] i [[Anadolija|Anadolije]] se ne broje. U [[Ankara|Ankari]] se nalazi [[Анткабир|Antikabir]], tj. mauzolej u kojem je on sahranjen. Brojni muzeji (često vrlo lijepe zgrade) isto nose njegovo ime i posvećeni su njegovoj biografiji{{efn|[[Muzej]]i posvećeni Atatürku: ''Atatürk Evi Müzesi'' u [[Adana|Adani]]; ''[[Анткабир|Antikabir]]'', ''Atatürk Müze Köşkü'' i ''Demiryolları Müzesi'' u [[Ankara|Ankari]]; ''Atatürk Evi ve Müzesi'' u [[Antalya|Antalyji]]; ''Atatürk Evi Müzesi'' u [[Bursa|Bursi]]; ''Atatürk ve Etnoğrafya Müzesi'' u [[Denizli]]ju; ''Florya Atatürk Deniz Köşkü'' u [[Florya|Floryji]]/[[Bakırköy]]ju ([[Istanbul]]) i ''Atatürk Müzesi'' u [[Şişli]]ju (Istanbul); ''Atatürk Evi Müzesi'' u [[Mersin]]u; ''Atatürk Evi Müzesi'' u [[Rize|Rizama]]; ''Atatürk Müzesi'' i ''Gazi Müzesi'' u [[Samsun]]u; ''Sarmadžieva kuća'' u [[Sofija|Sofiji]] ([[Bugarska]]); ''Atatürk Evi Müzesi'' i drugi ''Taşucu Atatürk Evi'' u [[Silifke|Silifkama]]; ''Atatürk Evi'' u mjestu [[Şuhut]]; Μουσείο Ατατούρκ u grčkom [[Solun]]u; ''Atatürk Köşkü'' u [[Yalova|Yalovi]].}}. == Vidi još == * [[Turski rat za nezavisnost]] * [[Kemalizam]] * [[Republikanska narodna stranka]] * [[Анткабир|Anıtkabir]] == Spoljašne veze == {{Commonscat|Mustafa Kemal Atatürk}} == Bilješke == {{notelist}} == Izvori == {{reflist}} == Bibliografija == {{biog-stub}} {{Predsjednici Turske}} {{Lifetime|1881|1938|Ataturk, Kemal}} [[Kategorija:Predsjednici Turske]] [[Kategorija:Revolucionari]] [[Kategorija:Komandanti Prvog svjetskog rata]] [[Kategorija:Politika Turske]] [[Kategorija:Historija Turske]] jga6qqo7joxqzutapujtcswdpcv2vrp 41262997 41262994 2022-08-24T04:35:48Z Inokosni organ 160059 wikitext text/x-wiki {{politički vođa |ime=Mustafa Kemal Atatürk<br/><small>Ali Rıza oğlu Mustafa</small> |datum rođenja=[[1881.]] |mjesto rođenja=[[Datoteka:Coat_of_arms_of_the_Ottoman_Empire_(1882–1922).svg|22px|border]] [[Solun]], [[Osmansko Carstvo]] |datum smrti = {{Death date and age|1938|11|10|1881|5|19|df=y}} |mjesto smrti=[[Datoteka:Flag_of_Turkey.svg|22px|border]] [[Istanbul]], [[Turska|Republika Turska]] (<small>[[Dolmabahče|Dolmabahče Saraj]]</small>)<br/><small>'''Pokop''': [[Ankara]], [[21. 11.|21. novembar]] [[1938.]] ([[Анткабир|Anıtkabir]] od [[10. 11.|10. novembra]] [[1953.]])</small> |roditelji = Ali Rıza Efendi<br/>Zübeyde Hanım |malaslika= |opis male slike= |slika=Ataturk1930s.jpg |veličina=220px |opis slike= |stranka=[[Republikanska narodna stranka]] (C.H.P.) |potpis=Signature of Mustafa Kemal Atatürk.svg |supruga=Latife Uşşakî (1923-1925) |obrazovanje=<small>Vojna gimnazija [[Bitola|Monastir]] (1896-1898)<br/>Osmanska vojna akademija Pangaltı (1898-1902)<br/>Carska Viša Škola za Oficire (1902-1905)</small> |zanimanje=[[Vojnik|Vojno lice]] |fusnote= |položaj = 1. [[Predsjednik Turske]] |mandat_start = [[29. 10.|29. oktobar]] [[1923.]] |mandat_kraj = [[10. 11.|10. novembra]] [[1938.]] |podpredsjednik = |podpremijer = |zamjenik = |premijer1 = [[İsmet İnönü]] <small>(1923–1924)</small><br/>[[Fethi Okyar]] <small>(1924–1925)</small><br/>[[İsmet İnönü]] <small>(1925–1937)</small><br/>[[Celal Bayar]] <small>(1937–1938)</small> |predsjednik1 = |prethodnik = (nema) |nasljednik = [[İsmet İnönü]] |čin2 = |mandat_start2 = |mandat_kraj2 = |podpredsjednik2 = |podpremijer2 = |zamjenik2 = |premijer2 = |predsjednik = |prethodnik2 = |nasljednik2 = |čin3 = |mandat_start3 = |mandat_kraj3 = |podpredsjednik3 = |podpremijer3 = |zamjenik3 = |premijer3 = |predsjednik3 = |prethodnik3 = |nasljednik3 = |čin4 = |mandat_start4 = |mandat_kraj4 = |podpredsjednik4 = |podpremijer4 = |zamjenik4 = |premijer4 = |predsjednik4 = |nasljednik4 = |prethodnik4 = |čin5 = |mandat_start5 = |mandat_kraj5 = |podpredsjednik5 = |podpremijer5 = |zamjenik5 = |premijer5 = |predsjednik5 = |prethodnik5 = |nasljednik5 = |vjera= }} '''Mustafa Kemal Atatürk''' ([[Solun]], [[1881]]. — [[Istanbul]], [[1938]].) je turski vojskovođa, revolucionar i državnik koji se smatra ocem i osnivačem moderne [[Turska|Turske]]. == Život == Kemal Atatürk je rođen pod imenom «Ali Rıza oğlu Mustafa» što znači «Mustafa sin Alija Rıze». Rođen je u prvim mjesecima [[1881.]] u [[Solun]]u (''Selanik'') za vrijeme sultanata [[Abdul Hamid II|Abdulhamida II.]] Njegovi roditelji su bili Ali Rıza Efendi (1839–1888), policajac porijeklom iz [[Kodžadžik]]a, i Zübeyde Hanım iz [[Lagkadas]]a (1856–1923). Od ukupno šestoro djece, samo jedna Mustafina sestra je preživjela djetinjstvo, Makbule Atadan (1885–1956).<br/> Drugo ime ''Kemal'' (što znači Savršenstvo ili Zrelost) mu je dao njegov učitelj matematike, zadivljen njegovoj sposobnosti i zrelosti, mada drugi biografi tvrde da je on sam odabrao ime kao posvetu pjesniku [[Namık Kemal|Namıku Kemalu]]. U ranim godinama, majka je ga ohrabrivala da pohađa [[Medresa|vjersku školu]], što je radio nevoljno i samo nakratko. Kasnije je pohađao privatnu Şemsi Efendi školu po uputstvu oca. Kada je imao sedam godina, otac mu je umro. Njegova majka je željela da nauči zanat, ali je Mustafa [[1893.]] samovoljno položio prijemni ispit za Solunsku vojnu školu (''Selanik Askeri Rüştiyesi''). Dana 14. marta [[1899.]] upisao se na Osmansku vojnu akademiju u naselju Pangaltı u [[Istanbul|istanbulskom]] distriktu Šišli, i diplomirao je [[1902.]] Zatim je 11. januara [[1905.]] diplomirao na Otomanskom vojnom koledžu (''Mekteb-i Erkân-ı Harbiye''), isto u [[Istanbul]]u.<br/> Priključio [[Mladoturci|mladoturskom]] pokretu u tadašnjem [[Osmansko Carstvo]]. Nakon što su mladoturci preuzeli vlast, Mustafa Kemal je preuzeo važne vojne položaje. U [[Prvi svjetski rat|prvom svjetskom ratu]] se godine [[1915.]] istakao u uspješnoj [[Galipoljska operacija|obrani Galipolja]] od [[Antanta|savezničke]] invazije. Nakon sloma [[Osmansko Carstvo|Otomanskog imperija]] godine [[1918.]] Mustafa Kemal je postao vođa pokreta kojemu je cilj bio ostatke carstva pretvoriti u modernu tursku [[Nacionalizam|nacionalnu]] državu. Zbog toga je vodio niz oružanih sukoba sa savezničkim okupacijskim snagama, konzervativnom sultanovom vladom te [[Grčka|Grčkom]], koja je nastojala proširiti svoj teritorij na Malu Aziju ([[Grčko-turski rat (1919–1922)|Grčko-turski rat]]). Grci su potučeni godine [[1922.]] što je dovelo do masovnog etničkog čišćenja na obje strane nove granice, a Mustafa Kemal je postao de facto gospodarom Turske. Godine [[1924.]] [[sultanat]] je zamijenjen [[Republika|republikom]] čiji je Atatürk postao predsjednik. Koristeći svoj autoritet, Mustafa Kemal je proveo cijeli niz radikalnih [[Reforma|reformi]], odnosno [[Revolucija|revoluciju]], s ciljem da Tursku učini što sličnijom modernim evropskim državama - uvođenje prezimena (sam je Mustafa Kemal dobio prezime Atatürk, što znači «Otac Turaka»), zamjena arapskog pisma latinicom, legalizacija alkohola, izjednačavanje položaja muškaraca i žena. Atatürkov režim se danas često navodi kao uspješan primjer islamske države koja je dobila [[Sekularizam|sekularni]] karakter. Umro je 10. novembra [[1938.]] godine u [[Dolmabahče|Dolmabahçe palati]], gdje su svi satovi zaustavljeni u 09:05. Nakon smrti Atatürk je postao predmetom [[Kult ličnosti|kulta ličnosti]], a po njemu je nazvana [[kemalizam]], koja je dugo bila službenom ideologijom moderne Turske. ==Kemalizam== :: Vidi detaljnije: '''''[[Kemalizam]]''' == Privatni život == Bio je vitak muškarac ravne svijetle kose i plavih očiju<ref name="macfie">{{cite book|last=MacFie|first=Alexander Lyon|year=1994|title=Profiles in Power: Atatürk|url=https://books.google.fr/books?id=8wKtAgAAQBAJ&pg=PA6&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|location=London/New York|publisher=Routledge|pages=|ref = }}, str. 6.</ref>, lagan po struku i umjereno visok (oko 1,74 m<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.hurriyetdailynews.com/ataturks-real-height-revealed-by-turkish-general-staff-41342|title=Atatürk's real height revealed by Turkish General Staff|last=Elsie |first=Robert |date=18. 02. 2013 |website= |publisher= |accessdate=24. 08. 2022 |quote=}} </ref>) što je često razočaralo očekivanja njegovih sugovornika naspram njegovoj karizmi<ref name="macfie"/>.<br/> Ime Kemala Atatürka povezuje se uz četiri žene: Eleni Karinte{{efn|Eleni Karinte ({{Šablon:Jez-tur|Ελένη Καριντέ}}, ? - ?), [[Grci|Grkinja]] [[Aromuni|aromunskog]] podrijetla, studentica u [[Bitola|Manastir]]u.}}, Fikriye Hanım{{efn|Fikriye Hanım, ili pravim imenom Zeynep Fikriye ([[Larisa]], 1887 – [[Ankara]], 1924).}}, Dimitrina Kovačeva{{efn|Dimitrina Kovačeva (? - ?), [[Bugari|Bugarka]] koju je upoznao u [[Sofija|Sofiji]] [[1913.]]}} i Latife Uşaklıgil{{efn|Latife Uşşakî ili Latife Hanım, pravim imenom Fatıma-tüz Zehra Latife Uşakîzâde ([[Izmir]], 1898. – [[Istanbul]], 1975.)}}.<br/> Malo se zna o njegovoj vezi s Elenom, koja se zaljubila u njega dok je bio student u [[Bitola|Bitoli]], ali njihova veza je nadahnula dramu makedonskog pisca [[Dejan Dukovski|Dejana Dukovskog]]{{efn|[[Dejan Dukovski]], ''Балканот не е мртов'' (1992)}}, koju je kasnije snimio Aleksandar Popovski{{efn|Балканот не е мртов (2012), režija: Aleksandar Popovski, uloge: Nikola Ristanovski, Nataša Tapušković, Dragana Kostadinovska, [[Rade Šerbedžija]], [[Ertan Saban]].}}. Fikriye je bila kći sestre Atatürkovog očuha Ragıp Beya. Strastveno je se vezala za Atatürka ali puni opseg njegovih osjećaja prema njoj nije jasan. Sigurno je da su postali vrlo bliski nakon što se Fikriye razvela od svog supruga Egipćanina i vratila u [[Istanbul]]. Tijekom [[Turski rat za nezavisnost|rata za neovisnost]] živjela je s njim u [[Çankaya (Ankara)|Çankayi]] ([[Ankara]]) kao njegova lična asistentica.<br/> Međutim, kada je turska vojska ušla u İzmir 1922., Atatürk je upoznao Latife dok je boravio u kući njezinog oca, brodarskog magnata Muammera Uşakizadea (kasnije Uşaklı). Latife je se zaljubila u Atatürka, ali i u ovom slučaju nije poznato u kojoj je mjeri to bilo uzvraćeno, mada je Atatürk bio impresioniran njezinim intelektom. Stoga Latife je bila vrlo obrazovana djevojka, diplomirala je na [[Sorbonne|Sorboni]] i studirala [[Engleski jezik|engleski]] u [[London]]u kada je izbio rat. Vjenčali su se 29. januara 1923. godine. Latife je bila ljubomorna na Fikriyju i zahtijevala je da Fikriye napusti kuću u Çankayi, što je potonju shrvalo i navelo da naglo napusti Kemala. Prema službenim navodima, Fikriye je izvela [[samoubojstvo]] iz pištolja koji joj je Atatürk poklonio. Međutim, pričalo je se da je zapravo ubijena. Trokutni odnos između Atatürka, Fikriye i Latife postao je tema rukopisa Atatürkovog bliskog prijatelja, Saliha Bozoka, iako je djelo ostalo neobjavljeno do [[2005.]] Latife je nakratko i doslovno bila model nove turske žene, pojavljujući se u javnosti u zapadnjačkoj odjeći sa svojim mužem. Međutim, njihov brak nije bio sretan. Nakon čestih svađa, njih dvoje su se razveli 5. oktobra [[1925.]]<br/> Atatürk je za života usvojio trinaestero djece: jednog dječaka i dvanaest djevojčica. Od njih je najpoznatija [[Sabiha Gökçen]], prva turska pilotkinja i prva pilotkinja borbenog aviona ([[1936.]]) na svijetu.<ref>{{en}}{{cite web|url=https://www.ctie.monash.edu/hargrave/gokcen.html|title=Hargrave Pioneers: Sabiha Gökçen (1913-2001)|date=|accessdate = 24. 08. 2022}}</ref><ref>{{en}}{{cite web|url=https://www.guinnessworldrecords.com/world-records/first-female-combat-pilot|title=Guinness World Records. First female combat pilot: Sabiha Gökçen|date=|accessdate = 24. 08. 2022}}</ref><br/> Postoji kontroverza oko Atatürkovih vjerskih uvjerenja: <ref name="jenkins">{{cite book|last=Jenkins|first=Gareth|year=2008|title= Political Islam in Turkey: Running West, Heading East?|url=https://www.google.fr/books/edition/Political_Islam_in_Turkey/kdXGAAAAQBAJ?hl=fr&gbpv=1&dq=Jenkins+%22Political+Islam+in+Turkey%22&printsec=frontcover|location= New York|publisher= Palgrave Macmillan/Springer|pages=274|ref =}}, str. 84.</ref> Neki istraživači su naglasili da su njegovi diskursi o vjeri periodični i da su njegova pozitivna stajališta vezana uz tu temu ograničena na rane [[1920-e]].<ref>{{tr icon}}{{cite web|url=https://web.archive.org/web/20140520220406/http://www.taraf.com.tr/yazilar/nese-duzel/taha-akyol-ataturk-yargi-bagimsizligini/19831/|title=Taha Akyol: Atatürk yargı bağımsızlığını reddediyor|last=Düzel |first=Neşe |date=|accessdate = 24. 08. 2022}}</ref> Neki turski izvori tvrde da je bio pobožni musliman,<ref>Utkan Kocatürk, ''Atatürk'ün Fikir ve Düşünceleri'' (Atatürk ve Din Eğitimi, A. Gürtaş, p. 26), Atatürk Research Center, 2007; {{ISBN|9789751611741}}</ref><ref>Ethem Ruhi Fığlalı, ''Atatürk'ün Din ve Laiklik Anlayışı'', Atatürk Research Center, 2012; {{ISBN|978-975-16-2490-1}}, str. 86</ref><ref>''Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri'', Ankara, 1959, 2. Baskı, II, 66–67; s. 90. III, 70</ref> dok prema drugim izvorima Atatürk je bio [[Agnosticizam|agnostik]], tj. nedoktrinarni [[Deizam|deist]],<ref>Reşat Kasaba, "Atatürk", ''The Cambridge history of Turkey: Volume 4: Turkey in the Modern World'', Cambridge University Press, 2008; {{ISBN|978-0-521-62096-3}} str. 163]. Pristupljeno 24. augusta 2022.</ref><ref name="jenkins"/> ili čak [[Ateizam|ateist]],<ref>{{cite book|last=Baggini|first=Julian|year=2003|title= Atheism. A Brief Insight|url=https://books.google.fr/books?id=DUal7eYmEnEC&pg=PA106&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|location= New York|publisher= Sterling|pages=|ref = }}, str. 106.</ref><ref>{{cite book|last=Calvert|first=John|year=2008|title= Islamism. A Documentary and Reference Guide|url=https://books.google.fr/books?id=2gAjMuLivlQC&pg=PA19&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|location= Westport (CT)/London|publisher= Greenwood Press|pages=|ref = }}, str. 19.</ref><ref>{{cite book|last=Oppy|first=Graham (prir.)|year=2011|title= The Antipodean Philosopher|url=https://books.google.fr/books?id=oXxXxBXewzgC&pg=PA146&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|location=Plymouth|publisher=Lexington Books|pages=|ref = }}, str. 146.</ref> općenito protuvjerski i protuislamski nastrojen.<ref>Phil Zuckerman, John R. Shook, ''The Oxford Handbook of Secularism'', Oxford University Press, 2017, {{ISBN|0199988455}}, str. 167.</ref><ref>Tariq Ramadan, ''Islam and the Arab Awakening'', Oxford University Press, 2012, {{ISBN|0199933731}}, str. 76.</ref><br/> Atatürk nije imao biološke djece i kao gore navedeno imao je prilično komplikovane ljubavne odnose sa ženama. To je vjerojatno glavna podloga jednoj staroj glasini<ref>{{tr icon}} {{cite web|url=https://www.ermenihaber.am/tr/news/2013/05/22/Atat%C3%BCrk-gay-miydi/18518|title=Kemal Atatürk gay miydi?|date=|accessdate = 24. 08. 2022}}</ref><ref>{{tr icon}} {{cite web|url=https://mustafakemalim.com/ataturk-escinsel-imis-latife-hanim-bu-yuzden-ayrilmis-onun-bunun-karisina-sarkintilik-edermis/|title=Atatürk Eşcinsel İmiş(!), Latife Hanım Bu Yüzden Ayrılmış(!)|date=|accessdate = 24. 08. 2022}}</ref><ref>{{tr icon}} {{cite web|https://www.haberturk.com/gundem/haber/846431-ataturk-gay-miydi-hakaret-degil|title=Atatürk gay miydi?' hakaret değil!|date=|accessdate = 24. 08. 2022}}</ref> u Turskoj po kojoj bi bio [[Biseksualnost|biseksualac]] ili [[Homoseksualnost|homoseksualac]]. Međutim, tome za sada nema čvrstih dokaza<ref>{{cite book|last=Bali|first=Rıfat N.|year=2007|title= New Documents on Atatürk. Atatürk as Viewed Through the Eyes of American Diplomats|url=|location= |publisher= Isis Press|pages=193|ref = }}</ref>, a prije dvije-tri decenije tvrdnja da je otac republike bio homoseksualac bi kao najmanje dovela do sudskog postupka a najčešće do pritvora. Biografi se još uvijek oprezno kreću po tome polju, tako da priče o njegovom seksualnom opredijeljenju do danas ostaju zamantane u [[Urbana legenda|urbanim legendama]] u smislu dodavanja umaka političkim pričama. Ipak valja napomenuti kako kroz cijelu povijest, [[Ljudska seksualnost|seks]] je bio i ostaje snažno retorično sredstvo kada se priča (ili napada) o nekoj znamenitoj političkoj ličnosti. Neovisno od toga, izvori tvrde da je Atatürk pak bio sklon [[promiskuitet]]u<ref name="macfie"/>.<br/> Bio je također sklon [[Alkoholno piće|alkoholu]]<ref>{{cite book|last=Kinross|first=Patrick|year=2012|title=Atatürk|url=|location=|publisher=Orion|pages=|ref = }}</ref><ref>{{cite book|last=Mango|first=Andrew|year=2002|title=Ataturk. The Biography of the Founder of Modern Turkey|url=https://www.google.fr/books/edition/Atat%C3%BCrk/yPSGDwAAQBAJ?hl=fr&gbpv=0|location=New York|publisher=Overlook Press|pages=|ref = }}</ref>, po brojnim izvorima do ivice [[Alkoholizam|pijastva]]. Lako se dešavalo da potroši pola litre turskog [[Rakija|rakı]]ja dnevno<ref name="macfie"/> i da ostane do pola noći igrajući [[poker]]a<ref name="macfie"/>, a vjerojatno je mu ta ovisnost uzrokovala [[Ciroza jetre|cirozu jetre]] od koje je umro.<ref>{{en}}{{cite web|url=https://www.npr.org/sections/thesalt/2013/06/07/187334924/not-everyone-cheers-turkeys-move-to-tighten-alcohol-rules?t=1661309069622|title=Not Everyone Cheers Turkey's Move To Tighten Alcohol Rules|last=Kenyon |first=Peter |date=07. 06. 2013.|accessdate = 24. 08. 2022}}</ref><br/> Bio je jak pušač i trošio je oko tri paketa [[cigareta]] dnevno.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.forbes.com/2008/12/05/turkey-ataturk-movie-oped-cx_aa_1207aydintasbas.html?sh=384c75873b64|title=Why I Love Turkey's Smoking, Drinking Founding Father|last=Elsie |first=Robert |date= 07. 12 2008.|website= |publisher= |accessdate=24. 08. 2022 |quote=}} </ref><ref>{{tr icon}} {{cite web |url=https://mustafakemalim.com/ataturkun-sigara-icerken-cekilen-30-fotografi/|title=Atatürk’ün Sigara İçerken Çekilen 30 Fotoğrafı|last= |first= |date=|website= |publisher= |accessdate=24. 08. 2022 |quote=}} </ref> == Kult Atatürka == [[Datoteka:Ankara_asv2021-10_img04_Anıtkabir.jpg|thumb|290px|<center>Mauzolej [[Анткабир|Antikabir]] u [[Ankara|Ankari]].</center>]] U današnjoj [[Turska|Turskoj]] postoji još uvijek kult oca republike. Republika Turska će 29. oktobra [[2023.]] proslaviti stȏ godina od njezinog proglašenja a na njezinom tlu postoje mnoge ulice i trgovi koji nose ime Kemala Atatürka{{efn|Primjere mjesta gdje nalazimo ulice, bulevare i trgove koji nose Atatürkovo ime imamo u: [[Eskişehir]]u; [[Istanbul]]u ([[Büyükçekmece]], [[Kadıköy]], [[Maltepe]], [[Fatih]], [[Sultangazi]], [[Eyüpsultan]]); [[Osmangazi]]ju kod [[Bursa|Burse]]; na otoku [[Büyükada|Büyükadi]]; u mjestu [[Çorlu]] kod [[Tekirdağ]]a; na luci [[Marmaris]]; u [[Aydın]]u; u [[Izmir]]u.}}.<br/> Bivši glavni [[Aerodrom Atatürk|Aerodrom u Istanbulu]], zatvoren komercijalnim prometom od 6. aprila 2019., je također nosio njegovo ime ({{Šablon:Jez-tur|Atatürk Havalimanı}}), danas je zamijenjen sa [[Aerodrom Istanbul|Aerodromom Istanbul]] u [[Arnavutköy (okrug)|Arnavutköyju]] na drugoj strani grada.<br/> Najveći [[stadion]] u Turskoj – 9. u Europi i 33. na svijetu – se nalazi u [[Başakşehir]]u (Istanbul), iznosi kapacitet od 74.753 mjesta i zove se [[Olimpijski Stadion Atatürk]]. Mnogi drugi stadioni {{efn|[[Stadion|Stadione]] koji nose Atatürkovo ime nalazimo u: [[Istanbul]]u, [[Adapazarı|Adapazaru]], [[Rize|Rizama]], [[Lefkoşa|Lefkoši]] ([[Kipar]]), [[Konya|Konyji]], [[Kayseri]]ju, [[Izmir]]u, [[Eskişehir]]u, [[Diyarbakır]]u, [[Denizli]]ju, [[Bursa|Bursi]], [[Balıkesir]]u, [[Antalya|Antalyji]].}} i sportski objekti se tako zovu, kao i mnoge privatne radnje (na pr. [[apoteka|apoteke]]) i državne ustanove.<br/> Atatürkovi spomenici na tlu [[Trakija|Trakije]] i [[Anadolija|Anadolije]] se ne broje. U [[Ankara|Ankari]] se nalazi [[Анткабир|Antikabir]], tj. mauzolej u kojem je on sahranjen. Brojni muzeji (često vrlo lijepe zgrade) isto nose njegovo ime i posvećeni su njegovoj biografiji{{efn|[[Muzej]]i posvećeni Atatürku: ''Atatürk Evi Müzesi'' u [[Adana|Adani]]; ''[[Анткабир|Antikabir]]'', ''Atatürk Müze Köşkü'' i ''Demiryolları Müzesi'' u [[Ankara|Ankari]]; ''Atatürk Evi ve Müzesi'' u [[Antalya|Antalyji]]; ''Atatürk Evi Müzesi'' u [[Bursa|Bursi]]; ''Atatürk ve Etnoğrafya Müzesi'' u [[Denizli]]ju; ''Florya Atatürk Deniz Köşkü'' u [[Florya|Floryji]]/[[Bakırköy]]ju ([[Istanbul]]) i ''Atatürk Müzesi'' u [[Şişli]]ju (Istanbul); ''Atatürk Evi Müzesi'' u [[Mersin]]u; ''Atatürk Evi Müzesi'' u [[Rize|Rizama]]; ''Atatürk Müzesi'' i ''Gazi Müzesi'' u [[Samsun]]u; ''Sarmadžieva kuća'' u [[Sofija|Sofiji]] ([[Bugarska]]); ''Atatürk Evi Müzesi'' i drugi ''Taşucu Atatürk Evi'' u [[Silifke|Silifkama]]; ''Atatürk Evi'' u mjestu [[Şuhut]]; Μουσείο Ατατούρκ u grčkom [[Solun]]u; ''Atatürk Köşkü'' u [[Yalova|Yalovi]].}}. == Vidi još == * [[Turski rat za nezavisnost]] * [[Kemalizam]] * [[Republikanska narodna stranka]] * [[Анткабир|Anıtkabir]] == Spoljašne veze == {{Commonscat|Mustafa Kemal Atatürk}} == Bilješke == {{notelist}} == Izvori == {{reflist}} == Bibliografija == {{Predsjednici Turske}} {{Lifetime|1881|1938|Ataturk, Kemal}} [[Kategorija:Predsjednici Turske]] [[Kategorija:Revolucionari]] [[Kategorija:Komandanti Prvog svjetskog rata]] [[Kategorija:Politika Turske]] [[Kategorija:Historija Turske]] 5m6777am6hrx5ek0ojad7o6tdznkea1 0 3276 41262847 41190411 2022-08-23T13:25:21Z InternetArchiveBot 155863 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Infokutija zemlja |domaće_ime = Azərbaycan Respublikası |konvencionalno_dugo_ime=<small>Republika Azerbejdžan</small> |konvencionalno_kratko_ime=Azerbejdžan |kratko_ime=Azerbejdžan |slika_zastave=Flag of Azerbaijan.svg |slika_grba=Emblem of Azerbaijan.svg |simbol_tip= |slika_karte=<!--Do not change without discussing at the Talk page-->Azerbaijan (orthographic projection).png<!--Do not change without discussing at the Talk page--> |širina_slike=220px |državno_geslo= |državna_himna=[[Azərbaycan marşı]] |službeni_jezici=[[Azerski jezik|Azerbejdžanski]] |tip_jezika = |jezici = '''[[Azerski jezik|Azerbejdžanski]]'''<br />[[Lezgini]]<br />[[Tališi|Tališki]] <br />[[Avari|Avarski]]<br />[[Грузијски језик|Gruzijski]]<br />[[Armenski jezik|Armenski]] |demonim= |capital=[[Baku]] |vlast_tip=[[Predsjednička republika]] |vođa_titula1=[[Predsjednik Azerbejdžana|Predsjednik]] |vođa_titula2=[[Premijer Azerbejdžana|Premijer]] |vođa_titula3= |vođa_titula4= |vođa_titula5= |vođa_ime1=[[Ilham Aliyev]] (İlham Əliyev) |vođa_ime2=[[Ali Asadov]] (Əli Əsədov) |vođa_ime3= |vođa_ime4= |vođa_ime5= |legislatura= |najveći_grad= |porvšina_km2=86,600 km2 |površina_sq_mi= |površina_rang= |površina_magnituda= |postotak_voda= |stanovništvo_proc=9,165,000 |stanovništvo_proc_godina=2011. |stanovništvo_proc_rang= |population_census= |population_census_year= |population_gustina_km2= |population_gustina_sq_mi= |population_gustina_rang= |GDP_PPP_year= |GDP_nominal_year = |GDP_nominal= |GDP_nominal_rank= |GDP_nominal_per_capita= |GDP_nominal_per_capita_rank= |GDP_PPP = |GDP_PPP_rang= |GDP_PPP_per_capita=$7,850 (2012) |GDP_PPP_per_capita_rang= |Gini= |Gini_godina= |Gini_category= |FSI= |FSI_godina= |FSI_rang= |FSI_kategorija= |sovereignty_type= |established_event1= |established_event2= |established_event3= |established_date1= |established_date2= |established_date3= |valuta=[[Azerbejdžanski manat]] |valuta_kod=AZN |vremenska_zona=+5 |utc_nadom=UTC +5 |vremenska_zona_DST= |utc_nadom_DST= |date_format= |vozi_na=desna |cctld=[[.az]] |pozivni_broj=+994 |fusnote= }} '''Azerbejdžan''' (ili '''Azerbajdžan'''; [[azerski jezik|azerbejdžanski]]: '''''Azərbaycan''''' [[međunarodni fonetski alfabet|[ɑzæɾbɑjd͡ʒɑn]]]), službeno '''Republika Azerbejdžan''' (ili '''Republika Azerbajdžan'''; azerbejdžanski: '''''Azərbaycan Respublikası'''''), najveća država u regionu južnog [[Kavkaz (region)|Kavkaza]]. Nalazi se na kontaktu između [[Jugozapadna Azija|jugozapadne Azije]] i [[Istočna Evropa|istočne Evrope]] te se kao takva smatra [[Eurazija|Evroazijskom]] zemljom.<ref>Azerbejdžan se smatra i evropskom i azijskom državom. Sledeći izvori smatraju Azerbejdžan delom Azije: [http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49regin.htm UN klasifikacija]; [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/aj.html The CIA World Factbook CIA.gov] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160709035525/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/aj.html |date=2016-07-09 }}, NationalGeographic.com, i Encyclopædia Britannica. Izvori koji Azerbejdžan smatraju delom Evrope su: [http://www.m-w.com/dictionary/Azerbaijan Merriam-Webster's Collegiate Dictionary], i [http://worldatlas.com/webimage/countrys/eu.htm Worldatlas.com]</ref> Graniči se sa [[Rusija|Rusijom]] na severu, [[Gruzija|Gruzijom]] na severozapadu, [[Jermenija|Jermenijom]] na zapadu i [[Iran]]om na jugu. Na istoku Azerbejdžan izlazi na obale [[Kaspijsko more|Kaspijskog jezera]]. Azerbejdžanu pripada i [[eksklava]] [[Nahčivan|Nahičevan]] koja se graniči sa Jermenijom na severu i istoku, na jugu i zapadu sa Iranom, dok je na severozapadu kratka granica sa [[Turska|Turskom]]. [[Azerbejdžanska Demokratska Republika|Demokratska Republika Azerbejdžan]] koja je osnovana [[1918]]. godine, a već [[1920]]. inkorporirana u sastav [[Sovjetski Savez|SSSR]]-a<ref>Pipes, Ričard (1997). The Formation of the Soviet Union: Communism and Nationalism 1917–1923 (2nd ed.). Kembridž, Masačusets: Harvard University Press. pp. 218–220, 229. ISBN 0-674-30951-0, 9780674309517.</ref>, je bila prva [[demokracija|demokratska]] i [[sekularnost|sekularna]] [[republika]] u [[islam]]skom svetu<ref>[http://en.apa.az/news.php?id=148210 "93 years pass since establishment of first democratic republic in the east – Azerbaijan Democratic Republic"]. Azerbaijan Press Agency. Retrieved May 28, 2011.</ref><ref>Kazemzadeh, Firuz (1951). The Struggle for Transcaucasia: 1917–1921. The Nju Jork Philosophical Library. pp. 124, 222, 229, 269–270. ISBN 0-8305-0076-6.</ref> Nakon 71 godine bitisanja u okvirima SSSR, Azerbejdžan je [[1991]]. obnovio svoju samostalnost. Ubrzo nakon sticanja nezavisnosti, u azerskoj pokrajini [[Nagorno-Karabah]] koja je naseljena pretežno [[Jermeni]]ma je došlo do rata koji je završen [[defakto]] nezavisnošću Nagorno-Karabaha.<ref>[http://www.un.org/russian/documen/scresol/res1993/res822.htm "Rezolюciя SB OON № 822 ot 30 aprelя 1993 goda"]. Junajted Nations. Retrieved January 4, 2011</ref> Situacija u tom delu zemlje je i dalje u fazi zamrznutog konflikta. [[Azeri]] pripadaju grupi [[turkijski narodi|turkijskih naroda]] i islamske su veroispovesti ([[šijitizam|šiitski islam]]). [[Azerski jezik]] kojim govori većina stanovništva i koji je službeni jezik zemlje je član [[turkijski jezici|turkijske jezične grupe]] (najpoznatiji član ove grupe je [[turski jezik]]). Azerbejdžan je jedna od 6 nezavisnih [[Spisak turkofonih država|turkijskih država]] i aktivni je član [[Savet turskih država|Turskog saveta]] i sveturske kulturne organizacije [[Međunarodna organizacija turske kulture i umetnosti|TJURKSOJ]]. Država ima diplomatske odnose sa 158 zemalja širom sveta i članica je u 38 međunarodnih organizacija.<ref>[https://archive.is/20120529001835/www.fco.gov.uk/servlet/Front?pagename=OpenMarket/Xcelerate/ShowPage&c=Page&cid=1007029394365&a=KCountryProfile&aid=1019233781986 "Azerbaijan: Membership of international groupings/organisations:". British Foreign & Commonwealth Ofis.] Pristupljeno 12. septembra 2011.</ref> Jedan je i od osnivača organizacije [[GUAM - Organizacija za demokratiju i ekonomski razvoj|GUAM]] i [[Organizacije za zabranu hemijskog naoružanja]]. U decembru 1991. bila je i među osnivačima [[Zajednica Nezavisnih Država|Zajednice nezavisnih država]].<ref>Evropa Publications Limited (1998). Eastern Evrope and the Commonwealth of Independent States. Routledge. p. 154. ISBN 1-85743-058-1, 9781857430585.</ref> Azerbejdžan je i punopravni član u [[Ujedinjeni narodi|UN]], [[Organizacija za evropsku bezbjednost i saradnju|OEBS]], [[Savjet Evrope|Savetu Evrope]], [[NATO]] programu [[Partnerstvo za mir]] i [[pokret nesvrstanih|Pokretu nesvrstanih]]. Ima status posmatrača u [[Svjetska trgovinska organizacija|STO]], a svoju kancelariju u zemlji ima i [[Evropska komisija]] [[Evropska unija|EU]]-a. Magazin Newsweek je svrstao Azerbejdžan na 69. mesto na svom spisku kvaliteta života među svetskim državama.<ref>[http://www.newsweek.com/2010/08/15/interactive-infographic-of-the-worlds-best-countries.htmlInteractive Infographic of the World’s Best Countries — Newsweek]{{Dead link|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Prema podacima [[međunarodni monetarni fond|Međunarodnog monetarnog fonda]], Azerbejdžan je jedna od najboljih zemalja za biznis i najbogatija država regiona [[Kavkaz (region)|južnog Kavkaza]].<ref>[http://www.forbes.com/lists/2010/6/best-countries-10_Azerbaijan_CHI122.html "Best Countries for Business".] Forbes. September 8, 2010.</ref><ref>[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2011/01/weodata/weorept.aspx?sy=2008&ey=2011&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=912&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=&pr.x=45&pr.y=0 Azerbaijan:Report for Selected Countries and Subjects".] International Monetary Fund. Retrieved April 12, 2011.</ref> == Etimologija == Termin Azerbejdžan (ili tačnije Azarbajdžan - آذربایجان) se pojavljuje po prvi put kao arabizovana forma persijskog termina '''''Āδarbāyagān'''''. Termin je nastao od reči '''''Āturpātākān''''' koja podstiče iz mrtvog srednjepersidskog jezika ({{jez-jer|'''''Atrpatakan'''''}}; {{jez-grč|'''''Άτροπατηνη'''''}}; [[aramejski jezik|aram.]] '''''Aδorbāyγān'''''). Spada u kategorije horonima i etnonima koji vode poreklo od određene ličnosti koja se smatra ocem određene nacije. U ovom slučaju termin se odnosi na poslednjeg [[ahemenidska Monarhija|ahemenidskog]] [[satrap]]a [[Midija|Midije]] '''Atropata''' ('''''Āturpāt''''') koji je 320.pne. u severnim delovima Midije osnovao nezavisnu državu pod imenom [[Atropatena]] (današnji iranski Azerbejdžan).<ref>Chaumont, M. L. (1987). [http://www.iranica.com/articles/atropates-aturpat-lit "Atropates".] Encyclopaedia Iranica. 3.1. London: Routledge & Kegan Pol.</ref><ref>Schippmann, Klaus (1989). Azerbaijan: Pre-Islamic History. Encyclopedia Iranica. pp. 221–224. ISBN 0-933273-95-9, 9780933273955.</ref> Termin '''''Āturpāt''''' u bukvalnom prevodu znači „''onaj koji je zaštićen svetom vatrom''“.<ref>Asatrяn G. S. [http://www.armenianhouse.org/caucasian-albania/484-492.html Zametki ob azari — isčeznuvšem яzыke Azarbaйdžana]</ref><ref>[http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+az0014) "Azerbaijan: Early History: Persian and Greek Influences".] U.S. Library of Congres. Retrieved June 7, 2006.</ref> Kada se imenici '''''Āturpāt''''' doda iranski petronim -'''''akān''''' dobije se naziv '''''Āturpātākān''''' koji se može prevesti kao ''„Zemlja (svete) vatre“''. Prvobitno ime zemlje „''Mad i Atrupatakan''“ (odnosno Atropatova Midija) se vremenom menjalo, prvo u ''Aturpatakan'' zatim u ''Adarbagan'' (''Ādharbādhagān'') > Azarbajdžan do današnjeg termina Azerbejdžan.<ref>Talah V. Roždennый pod znakom kometы: Mitridat Эvpator Dionis. — Odessa, 2006.</ref> Nakon što je [[Arapi|Arapski]] [[kalifat]] zavladao [[Perzija|Persijom]] tokom [[7. vijek|VII]]—[[8. vijek|VIII]] veka toponim '''''Āturpātākān''''' je pod uticajem [[arapski jezik|arapskog jezika]] transformisan u ''Azarbajdžan'' (آذربایجان). Istorijski gledano, taj toponim se odnosio isključivo na teritoriju nekadašnje [[atropatena|Atropatene]] (današnji Iranski Azerbejdžan ili južni Azerbejdžan).<ref>[http://w-history.ru/book_view.jsp?idn=030881&page=132&format=html Vsemirnaя istoriя, M., 1956, t. 3, str. 132]</ref> Arapski geografi su u svojim opisima jasno razdvajali područje Atropatene od Arana (današnji Azerbejdžan) i Jermenije na severu.<ref>Reza, Эnaяt-olla. [http://az-ar.narod.ru/az-ar_0.html Azarbaйdžan i Arran]</ref> I početkom [[20. vijek|HH veka]] u svetskim enciklopedijama se terminom Azerbejdžan označavala isključivo iranska provincija južno od reke [[Araks]], dok je područje današnje Republike Azerbejdžan označavano kao ''Rusko istočno Zakavkazje''.<ref>Aderbidžan // Эnciklopedičeskiй slovarь Brokgauza i Efrona: V 86 tomah (82 t. i 4 dop.) — SPb., 1890—1907.</ref><ref>Encyclopedia Britannica, 1911 edition, «Azerbaijan» [http://www.1911encyclopedia.org/Azerbaijan Azerbaijan in Encyclopaedia Britannica 1911]</ref> Čak ni azerski autori [[19. vijek|XIX vek]] nisu nazivali istočni Kavkaz Azerbejdžanom.<ref>Tokom 18. i 19. veka ovim pojmom se označavala jedino severozapadna Persijska provincija južno od Araksa. Mirza Beg je takođe ovim terminom označava zemlju južno od reke Araks. A History of Qarabagh: An Annotated Translation of Mirza Jamal Javanshir Qarabaghi’s Tarikh-e Qarabagh. Mazda Publishers, 1994, ISBN 1-56859-011-3 p. XV</ref> Današnje ime '''''Azerbejdžan''''' je nastalo pod uticajem turske kulture i prvi put je upotrebljeno [[27. 5.|27. maja]] [[1918]]. godine na sednici Transkavkaskog sejma, kada su muslimanski članovi tražili uspostavljanje Republike Azerbejdžan a sebe proglasili Nacionalnim Savetom Azerbejdžana.<ref>[http://www.azerbaijan.az/_History/_Middle/middle_03_r.html Azerbaйdžanskaя Narodnaя Respublika (Azerbaйdžan Halg Džumhuriййeti) — pervaя parlamentskaя respublika na Vostoke (maй 1918 g. — aprelь 1920 g.)]</ref> == Fizičko-geografske karakteristike == {{Glavni članak|Geografija Azerbejdžana}} [[Datoteka:Физичко топографска карта Азербејџана.svg|thumb|desno|300px|Fizička karta Azerbejdžana]] Azerbejdžan je najveća država u regionu [[Južni Kavkaz (region)|južnog Kavkaza]] i nalazi se na prelazu između [[jugozapadna Azija|jugozapadne Azije]] i [[istočna Evropa|istočne Evrope]] te se može smatrati [[Eurazija|Evroazijskom]] zemljom. Državna teritorija se prostire između 38° i 42° severne [[geografska širina|geografske širine]] i 44° i 51° istočne [[geografska dužina|geografske dužine]] na površini od 86.600 [[kvadratni kilometar|km²]].<ref>[http://www.mid.ru/dks.nsf/d00e27b424147bacc32570e50046cc22/bd17c26c494d5cfcc3257146002c183e?OpenDocument AZERBAЙDŽAN] na</ref> Prostire se u pravcu sever jug u dužini od 400 [[kilometar|km]], a od zapada ka istoku 500 km. Ukupna dužina međunarodnih granica iznosi 2.648 km. Na severu se graniči sa [[Rusija|Rusijom]] ([[Dagestan]] - 390 km), na severozapadu sa [[gruzija|Gruzijom]] (480&nbsp;km), na zapadu je [[Jermenija]] (1.007 km), na jugu [[Iran]] (765 km) i na krajnjem severozapadu [[Nahčivan|Nahičevana]] je međunarodna granica sa [[turska|Turskom]] (15 km).<ref name="АзерСтат">[http://www.azstat.org/publications/azfigures/2007/en/001.shtml#t1_2 "Geographical data".] The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan. Retrieved 2007-05-26.</ref> Na istoku Azerbejdžan izlazi na obale [[Kaspijsko more|Kaspijskog jezera]], a dužina obalne linije je 456 km. U fizičko-geografskom smislu Azerbejdžan se može podeliti na tri celine: * [[Kaspijsko more|Kapijsko primorje]] na istoku; * Visoke planine - [[Veliki Kavkaz]] na severu i severozapadu, [[Mali Kavkaz]] na zapadu, [[Tališke planine]] na jugu; * Nizije - [[Kursko-araksinska nizija|Kursko-Araksinska]] u centralnom delu i [[Lenkoranska nizija|Lenkoranska]] na jugu zemlje. === Geologija === Teritorija Azerbejdžana je smeštena između krajnjeg istočnog segmenta [[Kavkaz (region)|Kavkaskog]] dela [[alpska orogeneza|alpske orogeneze]] i [[kaspijsko more|kaspijske]] [[depresija|depresije]] na istoku. Severni delovi zemlje koji pripadaju [[antiklinarijum|megaantiklinarijumu]] [[veliki Kavkaz|Velikog Kavkaza]] su izgrađeni od sedimenata iz doba [[jura|jure]], [[kreda|krede]], [[paleogen]]a i [[neogen]]a. U tom delu dominiraju [[škriljci]] i [[gline]] iz perioda jure i pozno jurski [[fliš]]. Idući ka jugu starije naslage se postepeno zamenjuju mlađima [[vulkani|vulkanskog]] tipa. Centralni delovi su depresije prekrivene moćnim neogenskim naslagama na čijem dnu su formirane doline [[Kura|Kure]] i donjeg [[Araks]]a. [[Datoteka:Mud Volcano in Gobustan 01.jpg|thumb|left|200px|Blatni vulkan u [[Gobustan]]u]] U geološkoj građi [[Mali Kavkaz|Malog Kavkaza]] dominiraju srednjo-[[jura|jurske]] [[vulkanizam|vulkanske]] [[stijena|stene]] te [[vapnenac|krečnjaci]] pozne krede, dok se u severnim delovima primećujui slojevi [[prekambrij]]umskih [[metamorfne stene|metamorfnih stena]], a primetne su i brojne [[granit]]ne intruzije iz poznog [[eocen]]a. [[Tališke planine]] koje se nalaze na krajnjem jugu (od Malog Kavkaza odvojene poprečnom depresijom donjeg Araksa) predstavljaju sistem maritimnih paleogenih nabora sa vulkanskom osnovom. Kao reliktni nekadašnje intenzivne [[vulkani|vulkanske]] aktivnosti, na krajnjim jugoistočnim obroncima Velikog Kavkaza, širom centralne nizije nalazi se preko 200 aktivnih [[blatni vulkani|blatnih vulkana]]. [[Potres|Seizmička]] aktivnost celog regiona je izrazito visoka. === Reljef === [[Reljef]]na slika Azerbejdžana je veoma raznovrsna i na njoj dominiraju dva glavna oblika reljefa: [[nizina|nizije]] i [[planina|planine]]. Oko 40% državne teritorije je planinskog karaktera, a prosečna [[nadmorska visina]] iznosi oko 400 [[m]].<ref name="Биодиверзитет">[http://www.cac-biodiversity.org/aze/aze_biodiversity.htm "Azerbaijan: Biodiversity".] Central Asia and Caucasus Institute. Retrieved 2007-05-26.</ref> Hipsometrijski najniža tačka je [[Kaspijsko more]] koje se nalazi na 28 [[metar]]a ispod nivoa svetskog mora, dok je najviši vrh [[Bazardjuzju]] (4.466 m) na krajnjem severu. Tako je razlika između dva hipsometrijska ekstrema čak 4.494 metara.<ref>[http://enrin.grida.no/htmls/azer/soe/ecology/html/ecologicalzones.html "Orography of Azerbaijan".] Junajted Nations Environment Programme. Retrieved 2010-06-30</ref> [[Datoteka:Murov mountain in Azerbaijan-Caucasus3.jpg|thumb|desno|250px|Planina [[Murovdag]]]] [[Datoteka:Bazarduzu detail.JPG|thumb|desno|250px|[[Bazardjuzju]], najviši vrh Azerbejdžana]] Planinski sistem Azerbejdžana čine [[Veliki Kavkaz|Veliki]] i [[Mali Kavkaz|Mali]] [[Kavkaz (region)|Kavkaz]] i [[Tališke planine]]. [[Veliki Kavkaz]] u Azerbejdžanu predstavlja krajnji jugoistočni obod ovog planinskog lanca i prostire se severnim i severoistočnim delom zemlje. U Azerbejdžanu je predtsvaljen preko dva planinska lanca: južni Bazardjuzju visine 4.466 m i severniji [[Šahdag (planina)|Šahdag]] visine 4.243 m. Idući ka jugoistoku nadmorska visina postepeno opada na 1.000 — 700 metara. [[Mali Kavkaz]] se prostire u zapadnim i jugozapadnim delovima zemlje i znatno je niži i ravniji. Glavni planinski lanci su [[Murovdag]], [[Zangezurske planine|Zangezur]] i [[Šahdag]]. Južno od Murovdaga se prostire Karabaška vulkanska visoravan koja se pruža ka jugu sve do doline reke [[Araks]]a. Ovaj deo zemlje je obrastao bujnim listopadnim šumama. Tališke planine se nalaze na krajnjem jugoistoku zemlje, uz granicu sa [[Iran]]om, i predstavljaju prelaz od [[mali Kavkaz|Malog Kavkaza]] ka [[Elbrus]]u. Maksimalna visina ovih planina iznosi 2.477 metara. Između visokih planinskih lanaca na severu, zapadu i jugu, u centralnom delu zemlje smestila se prostrana [[Kursko-araksinska nizija]] (najveća u [[Južni Kavkaz (region)|Zakavkazju]]). Centralni deo nizije prati tokove [[Kure]] i Araksa i deli se na 5 manjih celina: ''Muganska'', ''Miljska'', ''Karabaška'', ''Širvanska'' i ''Saljanska'' stepa. [[Lankaranska nizija]] predstavlja južni produžetak centralne nizije u vidu uskog pojasa niskog zemljišta između [[Tališke planine|Tališa]] i [[Kaspijsko more|Kaspijskog jezera]]. Severno od [[Abšeronsko poluostrvo|Abšeronskog poluostrva]] uz [[kaspijsko more|kaspijsku]] obalu prema Dagestanu pruža se [[Samursko-divičinska nizija]]. Većina ovih nizija, uključujući i [[Abšeronsko poluostrvo|Abšeron]] se nalazi na [[nadmorska visina|nadmorskoj visini]] nižoj od nivoa [[svetsko more|svetskog mora]] (-28 m na obali). === Hidrografija === ===Klima=== === Živi svet i zaštita prirode === == Istorija == [[Datoteka:Nagorno-Karabakh War-sr.svg|thumb|300px|Azerbejdžan posle rata za Nagorno-Karabah]] Tragovi ljudskih naselja u području Azerbejdžana podstiču iz [[neolit|mlađeg kamenog doba]]. Tada je stanovništvo verovalo u gereći izvor [[nafta|nafte]] u blizini Abšerona. Početkom prvog milenijuma na jugu Azerbejdžana osnovana je nezavisna država Mana, koja je u 6. veku došla pod vlast [[Perzija|Persije]], a u 7. veku Medije. Pobedom [[Aleksandar Veliki|Aleksandra Velikog]] nad Persijancima osnovana je poluseverna državica Medija Atropatena. U 2. veku su je osbojili Parti. Godine 226. počinje da se naziva Aderbajganom ili Azerbejdžanom. 28. aprila 1920. godine nastaje Azerbejdžanska SSR, a [[1991]]. nezavisna država Azerbejdžan. Državom je praktično od osamostaljenja vladao [[Hejdar Alijev]] a 2003. godine nasledio ga je sin [[Ilham Alijev]]. == Demografija == === Jezik === Službeni jezik: [[Azerski jezik|azerski]]. Jezici: azerski (95%), [[Ruski jezik|ruski]], [[Jermenski jezik|jermenski]] ([[Nagorno-Karabah]]). Najpoznatiji kompozitor koji je stvarao na azerskom je [[Uzeir Hadžibejli]]. Jedan od najistaknutijih savremenih pisaca na azerskom jeziku je [[Mirza Kazar]]. === Religija === Sloboda veroispovesti u Azerbejdžanu je garantovana [[ustav Azerbejdžana|ustavom Azerbejdžana]]. Prema zvaničnim podacima [[islam|muslimani]] čine između 93.4% i 96% stanovništva od čega su 85% [[šijitizam|šiiti]] i 15% [[suniti]]. Hrišćani čine između 3% i 4% stanovništva od kojijh naviše ima vernika [[Ruska pravoslavna crkva]] i [[Armenska apostolska crkva]] ([[Nagorno-Karabah]]).<ref>{{Cite web |title=CIA the World Factbook |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/aj.html |access-date=2011-12-03 |archive-date=2016-07-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160709035525/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/aj.html |dead-url=yes }}</ref>. === Etničke grupe === {{glavni|Etničke grupe Azerbejdžana}} * [[Azeri]] 8.172.000 (92%)<ref name="Azer2009">[http://www.azstat.org/statinfo/demoqraphic/en/AP_/1_5.xls Censuses of Republic of Azerbaijan 1979, 1989, 1999, 2009]</ref> * [[Rusi]] 119.000<ref name="Azer2009"/> * [[Jermeni]] 120.000<ref name="Azer2009"/> ([[Nagorno-Karabah]]) == Veći gradovi == {{glavni|Spisak gradova u Azerbejdžanu}} * [[Baku]] (2.100.000) * [[Gandža]] (302.200) * [[Sumgajit]] (299.000) * [[Mingačevir]] (98.200) == Državno uređenje == U sastavu Azerbejdžana nalazi se autonomna republika [[Nahčivan]], kao i autonomna oblast [[Nagorno-Karabah]] naseljena pretežno jermenskim stanovništvom. Nagorno-Karabah se jednostrano otcepio od Azerbejdžana i danas postoji kao faktički nezavisna država, međutim, međunarodno nepriznata. == Vidi još == * [[Azerbejdžanska Sovjetska Socijalistička Republika]] * [[Vojska Azerbejdžana]] * [[Esad Bej]], pisac romana ''„Ali i Nino“'' (azerbejdžanskog klasika) == Izvori == {{izvori|2}} == Literatura == * Houtsma, M. Th (1993). First [[Encyclopaedia of Islam]] 1913–1936 (reprint edition ed.). [[BRILL]]. ISBN 90-04-09796-1, 9789004097964. * [[Klaus Schippmann|Schippmann, Klaus]] (1989). Azerbaijan: Pre-Islamic History. [[Encyclopedia Iranica]]. str. 221–224. ISBN 0-933273-95-9, 9780933273955. * Swietochowski, Tadeusz (1999). Historical Dictionary of Azerbaijan. Lanham, Maryland: [[The Scarecrow Press]]. ISBN 978-0-8108-3550-4. == Vanjske veze == {{Drugi projekti | commons = Azerbaijan | wikispecies = | wiktionary = | wikiversity = | wikibooks = | wikisource = | wikiquote = | wikinews = Azerbejdžan }} * [http://www.azerbaijan.az/portal/index_e.html?lang=en Zvanični portal Azerbejdžana] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090729014214/http://www.azerbaijan.az/portal/index_e.html?lang=en |date=2009-07-29 }} * [http://www.president.az/index.php?lang=en Predsednik Azerbejdžana] * [http://www.meclis.gov.az/ Parlament Azerbejdžana] * [http://www.azstat.org/indexen.php Statistička kancelarija Azerbejdžana] * [http://www.azernews.az/ Azernews.az] * [http://sia.az/ Sia.az] * [http://www.obyektiv.tv/ Obyektiv.tv] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140131023401/http://www.obyektiv.tv/ |date=2014-01-31 }} {{Evropa}} {{Azija}} {{CIS}} {{Turkijske države i regije}} [[Kategorija:Azerbejdžan| ]] [[Kategorija:Države u Aziji]] [[Kategorija:Države u Evropi]] [[Kategorija:Kavkaz]] 7g3jhm5yjpiobbq337tw1xne8yatnnw 0 3476 41262864 41190899 2022-08-23T14:41:07Z InternetArchiveBot 155863 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{otheruses}} {{Hemijski element | grupa_niz = [[nikl|Ni]] - '''Cu''' - [[cink|Zn]] | perioda_niz = &nbsp;<br />'''Cu'''<br />[[srebro|Ag]]&nbsp;&nbsp;<br />&nbsp;<br />&nbsp; | periodni_sistem = Cu-TableImage.svg | ime = Bakar | simbol = Cu | atomski_broj = 29 | skup = [[prelazni metali]] | grupa = [[11. grupa hemijskih elemenata|VIIIB <!-- можда је и 11. група по неком новом систему али још нисам проверио тако да нека је овако за сада -->]] | perioda = [[4. perioda hemijskih elemenata|4]] | gustina = 8920 [[kilogram po kubnom metru|kg/m³]] | tvrdoća = 3,0 | boja = crvenkasta <br /> | slika = Cu,29.jpg | opis_slike = | atomska_masa = 63,546 [[jedinica atomske mase|u]] | atomski_radijus = 135 (145) [[pikometar|pm]] | kovalentni_radijus = 138 pm | van_der_Valsov_radijus = 140 pm | elektronska_konfiguracija = <nowiki>[</nowiki>[[argon|Ar]]<nowiki>]</nowiki>3d¹⁰4s¹ | energetski_nivoi = 2, 8, 18, 1 | oksidacioni_broj = 1, '''2''', 3, 4 | osobine_oksida = srednje bazni | kristalna_struktura = regularna zidno <br />centrirana | agregatno_stanje = čvrsto | temperatura_topljenja = 1357,6 [[kelvin (jedinica)|K]] <br />(1084,4 [[stepen celzijusa|°C]])<ref name="zhang" /> | temperatura_ključanja = 2840 K<br />(2567&nbsp;°C)<ref name="binder" /> | molska_zapremina = 7,11×10⁻³ m³ /[[mol (jedinica)|mol]] | toplota_isparavanja = 300,3[[kilodžul po molu|kJ/mol]]<ref name="ludwig" /> | toplota_topljenja = 13,05 kJ/mol | pritisak_zasićene pare = 0,0505 [[paskal (Razvrstavanje)|Pa]] (1358 K) | brzina_zvuka = 3570 m/s (293,15 K) | elektronegativnost = 1,90 ([[Polingova skala|Pauling]])<br />1,75 ([[Alredova skala|Alred]]) | specifična_toplota = 380[[džul kroz kilogram-kelvin|J/(kg*K)]] | specifična_provodljivost = 59,6×10⁶ [[Simens (jedinica)|S]]/m | toplotna_provodljivost = 401[[vat kroz metar-kelvin|W/(m*K)]] | I_energija_jonizacije = 745,5 kJ/mol | II_energija_jonizacije = 1957,9 kJ/mol | III_energija_jonizacije = 3555 kJ/mol | IV_energija_jonizacije = 5536 kJ/mol | izotopi1 = {| {{prettytable}} ! [[izotop]] ! zast. ! [[vreme poluraspada|v. p. r.]] ! [[način raspada|n. r.]] ! [[energija raspada|e.zpadu|e. r.]] [[megaelektroonovolt|MeV]] ! [[proizvod raspada|p. r.]] |- | ⁶³Cu | '''69,17%''' | colspan="4" | stabilni izotor sa 34 [[neutron]]a |- | rowspan="2" | ⁶⁴Cu | rowspan="2" | [[veštački radioaktivni izotopi|(veš.)]] | rowspan="2" | 12,7 [[sat]]i | [[zarobljavanje elektrona|z. e.]] | 1,675 | ⁶⁴[[nikl|Ni]] |- | β^- | 0,579 | ⁶⁴[[cink|Zn]] |- | ⁶⁵Cu | 30,83% | colspan="4" | stabilni izotor sa 36 [[neutron]]a |- | ⁶⁷Cu | [[veštački radioaktivni izotopi|(veš.)]] | 61,9 [[sat]]i | β^- | 0,58 | ⁶⁷[[cink|Zn]] |} }} '''Bakar''' ([[latinski jezik|latinski]] - ''cuprum'') jeste hemijski element sa simbolom '''Cu''' i atomskim brojem 29. Spada u prijelazne metale, a u [[periodni sistem elemenata|periodnom sistemu elemenata]] uvršten je u 4. periodi i [[11. grupa hemijskih elemenata|prvoj sporednoj]] grupi koja je po njemu i nazvana ''grupa bakra''. Latinsko ime ''cuprum'' izvedeno je iz pojma ''aes cyprium'' - ruda sa ostrva [[Kipar]], odakle se u antičko vrijeme dobijao. Bakar je poznat od davnina, kao osnovni sastojak [[bronza|bronze]]. Bakar je relativno mehak metal, može se dobro oblikovati i dosta je čvrst. Kao odličan provodnik toplote i [[električna struja|električne struje]] pronašao je mnoge primjene u tehnici. Osim toga ubraja se i u metale za izradu kovanica. Kao slabo reaktivan teški metal, bakar spada u poluplemenite metale. ==Nomenklatura== ''Kuprat'' je naziv za bakar u anionskom kompleksu. U antičko doba dolazio je gotovo jedino s Cipra, pa je bio poznat pod nazivom „''aes cyprium''“ (ciparska ruda) ili u kraćem obliku cyprium, a od tog naziva potječe latinsko ime ''cuprum'', po čem je dobio simbol Cu u periodnom sustavu elemenata. U hrvatskome jeziku dobio je naziv po turskoj riječi za bakar: ''bakir''. Također kod označavanja spojeva pravilno je reći bakreni, a ne bakarni. == Historija == [[Datoteka:Venus symbol.svg|thumb|lijevo|100px|[[Alhemija|Alhemijski]] simbol za bakar, simbol [[Venera|Venere]], stilizirano ogledalo simbolizira božicu i planetu Veneru]] Bakar, [[zlato]], srebro i [[kalaj]] bili su prvi metali koje je čovjek upoznao tokom svog razvitka. Osobinu bakra da se može lahko obrađivati, koristile su najstarije poznate civilizacije i kulture prije oko 10.000 godina. Period ljudske historije od 5. milenija do 3. milenija p.n.e. kada se bakar intenzivno koristi, u zavisnosti od područja i razvijenosti, naziva se [[bakarno doba]]. U [[jordan]]skoj dolini Hujayrat al-Ghuzlan već u 4. mileniju p.n.e. postojale su, za tadašnje prilike, brojne radionice i mjesta gdje se bakar masovno proizvodio. U alhemiji, bakar je bio povezan sa ženstvenošću koju je simbolizirala božica Venera a označavao se znakom ♀. Prva [[ogledalo|ogledala]] su izrađena upravo od bakra. Najveći [[Industrijska revolucija|predindustrijski]] proizvođač bakra bilo je [[Rimska imperija|Rimsko carstvo]] sa pretpostavljenom godišnjom proizvodnjom od 15.000 tona.<ref name="hong" /> Kasnije počelo se sa legiranjem bakra [[kalaj]]em i olovom i proizvodnje [[bronza|bronze]]. Ova čvršća i tehnički otpornija [[legura]] obilježila je također jedno doba, po njoj nazvano [[bronzano doba]]. Razlike između olova i cinka su uočene tek rastom ljudskog znanja o metalima, tako da se pojam ''bronza'' iz današnje perspekitive odnosi isključivo samo na legure kalaja i bakra sa visokim udjelom bakra. Zlatnožuta legura bakra i cinka poznata je pod imenom [[mesing]], a bila je poznata već u [[Antička Grčka|antičkoj Grčkoj]]. Dobijao se zajedničkom obradom ruda navedenih metala, koje su se zajedno topile, a tek [[Rimljani]] su ovaj postupak značajno izmijenili. U staroj Kolumbiji često se koristila legura bakra i zlata pod nazivom ''tumbaga''. == Zastupljenost == [[Datoteka: Cuivre Michigan.jpg|mini|280px|lijevo|Bakar]] Bakar, koji se u prirodi vrlo rijetko može naći u [[samorodni elementi|samorodnom obliku]] (u elementarnom stanju), a Međunarodna mineraloška organizacija ga je priznala kao [[minerali|mineral]] i po njihovoj sistematici dodijelila mu oznaku „1.AA.05“ (po Sistematici minerala po Strunzu, 9. izdanje), u grupi ''elemenata, metala i međumetalnih spojeva - porodica bakra i kupalita''.<ref name="pubsites" /> Po starijoj sistematici (8. izdanje po Strunzu) imao je oznaku ''I/A.01-10''. Na engleskom govornom području koristi se Sistematika minerala po Danau, u kojoj je bakar označen sistemskim brojem „01.01.01.03“. Bakar se kristalizira u kubičnom [[Kristalni sistem|kristalnom sistemu]], a po Mohsovoj skali ima tvrdoću 2,5 do 3. Kristali bakra se najviše javljaju u [[bazalt]]noj [[lava|lavi]] bilo u obliku ''bakarnocrvenih'' zrna metalnog sjaja (koji su se stvrdnuli nakon hlađenja lave) ili u obliku takozvanih [[dendrit (kristalografija)|dendrita]]. Vrlo rijetki su pronalasci bakra u kristalnoj pojavi. Bakar se javlja u paragenezi sa raznim, uglavnom sekundarnim bakarnim mineralima poput [[bornit]]a, [[halkozin]]a, kornvalita, kuprita, [[azurit]]a i [[malahit]]a, kao i tenorita, a može se javiti povezan i sa mnogim drugim mineralima poput [[kalcit]]a, [[klinoklas]]a, prehnita, pumpeliita, [[kvarc]]a i srebra. U svijetu je do 2011. godine pronađeno oko 2900 mjesta gdje se mogao naći samorodni bakar.<ref name="mindat" /> Najveća nalazišta bakra nalaze se u [[Čile]]u ([[Chuquicamata]]), [[Peru]]u, [[SAD]]-u, [[Rusija|Rusiji]], [[Zambija|Zambiji]] ([[Copperbelt]]), [[Kanada|Kanadi]] i [[Mongolija|Mongoliji]]. Rude bakra su relativno česte. Tako se bakar dobija iz [[halkopirit]]a (''bakarni pijesak'', CuFeS₂), [[halkozin]]a (Cu₂S), a rjeđe iz [[bornit]]a (''šareni bakarni pijesak'', Cu₅FeS₄), [[atakamit]]a (CuCl₂&nbsp;·&nbsp;Cu(OH)₂), [[malahit]]a (Cu₂[(OH)₂<nowiki>|</nowiki>CO₃]) i drugih ruda. Do 2010. godine bilo je poznato 636 minerala koji sadrže bakar.<ref name="webmin" /> Na području Jugoistočne Evrope, najviše rezervi bakra nalazi se u istočnoj [[Srbija|Srbiji]], u području Bora i [[Majdanpek]]a.<ref name="srb1" /><ref name="srb2" /> === Proizvodnja === [[Datoteka:Kupfer - Trend Förderung.svg|thumb|200px|lijevo|Vremenski razvoj svjetske proizvodnje bakra]] [[Datoteka:Intergovernmental Council of Copper Exporting Countries member states map.svg|thumb|desno|Zemlje članice CIPEC-a]] Najvažniji proizvođač bakra je [[Čile]], a slijede ga [[Peru]] i [[SAD]]. U Evropi, najveći proizvođači su [[Poljska]], [[Portugal]] i [[Švedska]]. Najveći izvoznici bakra su bili organizirani u svjetsku organizaciju [[CIPEC]] od 1967. do 1988. godine. Članovi CIPEC su bili Čile, Peru i [[Papua Nova Gvineja]], na čijem je ostrvu [[Bougainville]] bio najveći svjetski rudnik bakra, zbog kojeg je 1988. godine započeo i rat. Historijski važni rudnici bakra nalazili su se na poluostrvu Keweenaw na obali [[Gornje jezero (SAD)|Gornjeg jezera]] u SAD-u. Tamo se nalazilo najveće nalazište samorodnog bakra na svijetu. Eksploatacija tog bakra je počela davno prije Kolumbovog otkrića Novog Svijeta. U Njemačkoj do 1990. godine radio je rudnik u području Mansfelder Land na jugozapadu [[Saksonija-Anhalt|Saksonije-Anhalt]], a u engleskom [[Cornwall]]u su se nalazili dosta važni rudnici bakra u 18. i 19. vijeku.<ref name="corn" /> ==Dobivanje== Udio bakra u rudama razmjerno je malen. Bogate rude sadržavaju 3-10% bakra. Zahvaljujući efikasnim metodama obogaćivanja eksploatiraju se (iskorišćuju se) i siromašnije rude, pa se najveća količina bakra danas dobiva/proizvodi iz ruda koje sadržavaju 0,5-2% bakra. Stoga se mora prethodno prije taljenja/obrađivanja koncentrirati uklanjanjem jalovine. Koncentriranje se vrši postupkom flotacije (lat. ''fluo'' - plivati) tako da se sitno samljevena ruda pomiješa s puno vode u koju je dodano sredstvo za pjenjenje (posebna vrsta ulja). Ruda zaostaje u površinskom pjenećem sloju jer se ne kvasi, a jalovina tone na dno (premda joj je gustoća manja od gustoće rude). Daljnjim postupkom izdvaja se ulje i vraća natrag u proces flotacije, a nastali koncentrat ide u daljnju preradu. Mehanička priprema rude obuhvaća sljedeće operacije: * drobljenje i klasiranje,<br /> * sušenje,<br /> * briketiranje i miješanje rude s talioničkim dodatkom (tj. sastavljanje punjenja peći - smjesa rude i/ili koncentrata i talioničkog dodatka), dok se kemijska priprema svodi na žarenje i podešavanje sastava talioničkog dodatka. U metalurgiji bakra primjenjuje se nekoliko načina žarenja: * obično žarenje - provodi se radi uklanjanja konstitucijske vode iz karbonatnih ruda i koncentrata, a vrši se pri temeperaturi od 250°C, * klorirajuće žarenje - kojim se oksidne i sulfidne rude prevode u klorid topljiv u vodi (CuCl2), a vrši se pri temperaturi 500-600°C * ulfatizirajuće žarenje - prevodi sulfidne rode u sulfat bakra topljiv u vodi * oksidirajuće žarenje - provodi se radi uklanjanja suvišnog sumpora u sulfidnim rudama * aglomerirajuće žarenje - kojim se okrupnjava materijal kako bi se mogao taliti u pećima. Za dobivanje bakra koristi se nekoliko metoda: suha ili pirometalurška, mokra ili hidrometalurška i elektrometalurška. Tehnički bakar sadrži najmanje 99,5% bakra, a ostalo su primjese. ===Pirometalurška metoda (suha)=== Iz bogatijih, srednje bogatih, siromašnih sulfidnih ruda i ruda samorodnog bakra koje su prethodno oplemenjene flotacijom, bakar se izdvaja pirometalurškim postupkom, sukcesivnom oksidacijom (radi uklanjanja dijela [[sumpor]]a).<br /> Najvažnija ruda za dobivanje bakra je bakrena pakovina (CuFeS₂) koja se prethodno žari radi uklanjanja dijela sumpora, a ostatak se uglavnom sastoji od Cu₂S, FeS i Fe₂O₃. Nizom reakcija u različitim dijelovima peći sumarno nastaje ugljikov monoksid (grotleni plin) i talina bakrenca (gustoće 4-6 g/cm³) na kojem pliva troska (željezovi oksidi vezani u silikate gustoće 3-4 g/cm³): Fe₂O₃ + SiO₂ + C -> Fe₂SiO₄ + CO Tako se kao međuproizvod dobiva bakrenac ili bakreni kamen (koji je uglavnom smjesa Cu₂S i FeS), s oko 30-40% bakra, iz kojeg se zatim redukcijom i oksidacijom s pomoću koksa uz dodatak kremenog pijeska ukloni gotovo sve željezo u jamnim ili plamenim pećima (grotlenim pećima), i dobiva se sirovi bakar ili blister. Daljnja prerada odvija se prebacivanjem taline bakrenca u prethodno zagrijan konverter (iznad 900°C) i propuhivanjem zrakom. Pri tome najprije željezov sulfid prelazi u oksid, a zatim se veže s kvarcem koji mu se doda u trosku, a sumpor izgara: FeS + 3/2 O₂ --> FeO + SO₂ + 468kJ 2FeS + SiO₂ --> Fe₂SiO₄ + 75kJ Kada najveći dio željeza prijeđe u trosku, preostali Cu2S se oksidira i nastaje sirovi bakar prema reakcijama: Cu₂S + 3/2 O₂ --> Cu₂O + SO₂ + 389kJ 2Cu₂O + Cu₂S --> 6Cu + SO₂ - 125 kJ Reakcije su sumarno [[Egzotermna reakcija|egzotermne]] (oslobađaju toplinu) pa nije potrebno dodatno zagrijavanje. Sirovi bakar sadrži 97% bakra, ali nije još za upotrebu jer ima u sebi primjese, koje se moraju ukloniti - ili zbog njihove vrijednosti (zlato, srebro, selenij) ili zbog štetna utjecaja (željezo, arsen i dr.). To se postiže taljenjem uz selektivnu oksidaciju, a zatim elektrolitskom rafinacijom (pomoću [[Elektroliza|elektrolize]]).<br /> Tako se konačni proizvod dobiva elektrolitski bakar (99,96 do 99,99% bakra), a primjese zaostaju u anodnom mulju. ===Hidrometalurška metoda (mokra)=== Iz oksidnih i karbonatnih ruda bakar se najčešće dobiva hidrometalurškim (mokrim) postupkom.<br /> Rjeđe se primjenjuje ekstrakcija ili stvaranje topljivih kompleksnih soli. Ova se metoda koristi za dobivanje bakra iz siromašnih ruda odnosno otpadnih proizvoda drugih procesa, npr. pri proizvodnji sumporne kiseline iz [[pirit]]a.<br /> Postupak se sastoji u tome da se ruda tretira pogodnim otapalom, tj. izlužuje se razrijeđenom otopinom sumporne kiseline i željezova(III) sulfata. Pritom bakar prelazi u otopinu, iz koje se kao metal izdvaja elektrolizom ili se taloži cementacijom s pomoću željeza, a zatim se elektrolitički rafinira. Za izdvajanje metalnog bakra elektrolizom kao netopljive anode koriste se olovne ploče, a kao katode tanki listići čistog bakra. Izdvajanje bakra iz otopine cementacijom vrši se reakcijom metalnog željeza s ionima bakra: Cu²⁺ + Fe --> Cu + Fe Elektroliza kao način izdvajanja metalnog bakra ima prednost pred cementacijom jer se dobiva čišći bakar. Nakon proizvodnje bakra, suhom ili mokrom metodom, dobije se sirovi bakar čistoće 94-97% koji sadrži primjese: željeza (Fe), nikla (Ni), sumpora (S), cinka (Zn), antimona (Sb), bizmuta (Bi), kositra (Sn), olova (Pb), selenija (Se) i telurija (Te), a ponekad srebra (Ag), zlata (Au) i platine (Pt). Radi poboljšanja svojstava (plastičnosti i električne provodljivosti) primjese se moraju ukloniti pri čemu se koriste dva postupka rafinacije bakra: rafinacija taljenjem i elektrolitička rafinacija. Rafinacija taljenjem provodi se u pećima tako da se kroz talinu sirovog bakra i dodataka stvaranje troske najprije propuhuje zrak pri čemu ishlape [[olovo]], [[cink]], [[arsen]] i [[kositar]], a [[željezo]] i [[nikal]] prelaze u [[Troska|trosku]]. Nakon toga nastali bakrov(I) oksid (Cu₂O) reagira s bakrovim(I) sulfidom (Cu₂S) dajući elementarni bakar i plin sumporni dioksid (SO2) koji se iz gline istjeruje snažnim miješanjem pri čemu dolazi i do oksidacije ostataka sumpora. Zaostali Cu2O reducira se pomoću drvenog ili kamenog ugljena. Na koncu se pročišćeni bakar, čistoće će od 99% sa cjelokupnim sadržajem plemenitih metala lijeva u ploče debljine oko 3 cm koje služe kao anode pri konačnoj elektrolitičkoj rafinaciji. U kadama za elektrolitičku rafinaciju bakra katode su od čistog bakrenog lima, a elektrolit je otopina bakrovog(II) sulfata (10-14%) i sumporne kiseline (5-10%). Propuštanjem električne struje anoda se otapa pri čemu bakar i nečistoće poput željeza, nikla, kobalta i Cinka prelaze u otopinu, a plemeniti metal i i ostale nečistoće se talože i tvore "anodni mulj". Povremeno se ioni bakra reduciraju na katodi taložeći se u gusti crveni sloj čistog bakra. Dobiveni anodni mulj je polazna sirovina u proizvodnji prisutnih plemenitih metala. Godišnja proizvodnja bakra u svijetu iznosi oko 13,5 milijuna tona. Najviše rafiniranog bakra proizvodi se u; [[Čile]]u, [[SAD]]-u, [[Kanada|Kanadi]], [[Rusija|Rusiji]], [[Indonezija|Indoneziji]], [[Australija|Australiji]], [[Peru]]u i Republici Kongu. Bakar je glavni izvozni proizvod i osnova gospodarstva DR Konga i Zambije (pokrajina Katanga). == Osobine == === Fizičke === [[Datoteka:Flammenf%C3%A4rbungCu.png|mini|lijevo|80px|Soli bakra boje plamen zeleno]] Sa gustoćom od 8920&nbsp;kg/m³, bakar spada u [[teški metali|teške metale]], njegova tačka topljenja iznosi 1083,4&nbsp;°C. Kristalizira se u kubičnom-plošno centriranom [[kristalni sistem|kristalnom sistemu]], (''tip bakra''). Po [[Mohsova skala tvrdoće|Mohsovoj skali tvrdoće]] ima vrijednost između 2,5 i 3. Bakar izuzetno dobro provodi električnu struju (58 · 10⁶&nbsp;S/m), neznatno slabije od [[srebro|srebra]] a mnogo bolje od zlata. Osim toga, bakar je vrlo dobar provodnik toplote. Pošto i najmanje primjese i nečistoće, poput [[fosfor]]a i željeza značajno smanjuju njegove provodničke mogućnosti, za potrebe izrade provodnika koristi se bakar izuzetno visokog stepena čistoće. Njegova čvrstoća se povećava hladnom obradom u livenom obliku sa 150-200&nbsp;MPa na 450&nbsp;MPa. Pri tome granica izvlačenja prije kidanja je na 4,5%, a vrijednost [[Tvrdoća prema Brinellu|tvrdoće prema Brinellu]] 100 HB. Oblikovani i mehko kaljeni bakar sa čvrstoćom od 200 do 240&nbsp;MPa ima granicu izvlačenja prije kidanja višu od 38 %, ali mu je tvdoća 50&nbsp;HB. Po gramu težine, [[aluminij]] još bolje provodi električnu struju od bakra. Međutim on ima veću zapreminu, tako da bakar po jednom kvadratnom centrimetru poprečnog presjeka električnog provodnika bolje provodi struju. Iako je bakar reaktivniji od aluminija i njegova prerada je nešto teža od aluminija, za izradu električnih provodnika mnogo više se koristi bakar, dok se aluminij koristi samo gdje težina dolazi do izražaja ili bolje mehaničke osobine (npr. čvrstoća). Čisti bakar je crvenkasto-smeđe boje, Na zraku ne podliježe koroziji, ali dugim stajanjem na njemu bakar se prevlači zelenom patinom bazičnih soli bakra (hidroksi karbonata, hidroksi sulfata ili hidroksi hlorida). Ako se u zraku nalazi velika količina [[sumpor dioksid]]a umjesto zelene [[patina|patine]] stvara se crni sloj [[bakar sulfid]]a. === Hemijske === Bakar se javlja u nekoliko [[oksidacijsko stanje|oksidacijskih stanja]]: 0, +1, +2, +3 i +4, a najčešća stanja su +1 i +2, gdje mu je oksidacijsko stanje +2 najstabilnije u tekućim rastvorima; dok je stanje +4 najrjeđe (naprimjer u spoju Cs₂CuF₆). Soli bakra(II), kao što je [[bakar(II) sulfat]] su uglavnom plave ili zelene boje. Hemijski, bakar ispoljava mnoge osobine slične kao i zlato i srebro, koji stoje u istoj grupi periodnog sistema elemenata sa bakrom. Tako naprimjer na željeznoj igli koja je uronjena u rastvor bakar sulfata, izdvaja se sloj metalnog bakra, a željezo ulazi u rastvor istiskujući bakar dajući [[željezo(II) sulfat]], jer je željezo neplemenito u odnosu na bakar. [[Hlorovodonična kiselina]] u normalnim uslovima ne napada bakar,<ref name="siegen" /> ali u prisustvu kisika napada ga vrlo agresivno, a vruća [[sumporna kiselina]] ga otapa.<ref name="fakten" /> Također ga otapaju [[dušična kiselina]]<ref name="siegen2" /> i [[aqua regia]]<ref name="elex" /> Mješavina dušične ili sumporne kiseline sa [[vodonik peroksid]]om otapa bakar izuzetno brzo. Metal napadaju čak i organske kiseline. U [[baza (hemija)|bazama]] bakar se ponaša stabilno. Kad se zagrije do crvenog usijanja, bakar reagira sa kisikom stvarajući debeli sloj sastavljen od bakar oksida. Kada se izloži [[fluor]]u i njegovim spojevima, bakar se pasivizira. Ne reagira sa (čistim) zrakom i vodom. U tečnom bakru rastvaraju se kisik i vodonik, a kada se takav tečni bakar stvrdne, gasovi se pretvaraju u vodenu paru, te mogu izazavati gasovitu poroznost u lijevanim bakarnim predmetima. === Biološke === [[Datoteka:Kayser-Fleischer ring.jpg|desno|thumb|Taloženje bakra na [[rožnjača|rožnjači]], kao simptom Wilsonove bolesti]] Bakar je otrovan za mnoge mikroorganizme već u vrlo malehnim koncentracijama, dok na [[Sisari|sisare]] ne utiče. Pošto se danas bakar, između ostalog, koristi za završetke vodovodnih cijevi (bilo kao metal ili kao sastojak neke legure), dospijeva u vodu za piće. U mnogim zemljama EU i svijeta propisana je najveća dozvoljena količina bakra od 2 mg/l koju može sadržavati voda za piće.<ref name="eurlex" /> <ref name="baksrb" /> <ref name="bakhrv" /> <ref name="bakbos" /> Zbog svojih baktericidnih osobina, bakar je industrijski testiran za primjenu u bolničkim sobama za oblaganje predmeta koje bolesnici često dodiruju (poput kvake na vratima i slično) čime bi se smanjila mogućnost prenošenja mikroorganizama sa zaraženih bolesnika ili nakupljanje [[Patogene gljivice|gljivica]] na njima.<ref name="idwon" /> U poređenju sa mnogim drugim teškim metalima, bakar je relativno slabo otrovan za više organizme. Tako naprimjer [[čovjek]] može dnevno uzeti oko 0,04 grama bakra bez ikakvih posljedica za zdravlje.<ref name="holle" /> U slobodnom obliku, nevezanom za [[bjelančevine]], bakar djeluje antibakterijski; kao i kod srebra primijećen je oligodinamički efekat, zbog čega naprimjer rezano cvijeće u koje stoji u bakrenoj posudi ili u čiju je vodu stavljena bakrena kovanica, puno sporije uvene. Njegovo [[otrov]]no djelovanje nastaje kada se [[ion]]i bakra spajaju na tiolsku grupu na bjelančevinama i peroksidiraju [[Lipidi|masti]] u ćelijskoj membrani što dovodi do stvaranja slobodnih radikala, koji dalje oštećuju [[Dezoksiribonukleinska kiselina|DNK]] i ćelijsku membranu. Kod čovjeka to se može desiti u slučaju [[Wilsonova bolest|Wilsonove bolesti]] koja se javlja zbog akumuliranja bakra u organima.<ref name="alaaa" /> Legure bakra sa udjelom bakra od najmanje 60% također ispoljavaju otrovno djelovanje prema [[norovirusi]]ma.<ref name="warnes" /> Kod većine višećelijskih organizama bakar je sastavni dio mnogih [[enzim]]a (metalonezima) te je stoga neophodan za život (mikroelement). Bakar je i sastavni dio plavog [[hemocijanin]]a, koji kod [[mekušci|mekušaca]] i [[Zglavkari|zglavkara]] služi kao krvni pigment zadužen za transport kisika u organizmu. Dnevne potrebe za bakrom odraslog čovjeka iznose od 1 do 1,5 mg.<ref name="medde" /> U ljudskom tijelu bakar se najvećim dijelom skladišti u [[jetra|jetri]]. Bakra ima u [[čokolada|čokoladi]], žitaricama, voću, [[orah|orasima]], lješnjacima i životinjskoj jetri. Nedostatak bakra kod čovjeka se javlja vrlo rijetko, najviše kod novorođenčadi, kod dugotrajnih [[dijareja]], kod neuhranjenih osoba zbog bolesti kao što su Crohnova bolest ili [[cistična fibroza|mukovicidoza]]. Uzimanje prevelikih doza [[cink]]a, željeza ili [[molibden]]a, također može dovesti do smanjenja količine bakra u tijelu.<ref name="merck" /> [[Menkesov sindrom]] je rijetka urođena bolest koja se manifestira poremećajem razmjene bakra u organizmu.<ref name="PMID9587146" /><ref name="PMID17615395" /> Nedostatak bakra može da prouzrokuje i malokrvnost, jer nedovoljna količina bakra izaziva lošije "upijanje" [[željezo|željeza]] i smanjenje broja krvnih zrnaca. Pretpostavlja se da osim toga nedostatak bakra izaziva poremećaje u radu [[srce|srca]] i usporava rad nervnog sistema (naprimjer slaba koncentracija). Nedostatak bakra također smanjuje i količinu [[Bela krvna zrnca|bijelih krvnih zrnaca]], a samim tim i otpornost organizma na bolesti. == Izotopi == Poznato je 29 [[izotop]]a bakra. Stabilni su izotopi ⁶³Cu i ⁶⁵Cu, tako da se prirodni bakar sastoji od oko 69% izotopa ⁶³Cu. Oba prirodna izotopa imaju [[spin]] 3/2.<ref name="nubase" /> Ostali poznati izotopi bakra su [[radioaktivnost|radioaktivni]], od kojih je ⁶⁷Cu najstabilniji sa vremenom poluraspada od 61,83 sata.<ref name="nubase"/> Otkriveno je i sedam [[nuklearni izomer|nukearnih (metastabilnih) izomera]], među kojima je ''najdugovječniji'' ^68mCu sa vremenom poluraspada od 3,8 minuta. Izotopi sa masenim brojem iznad 64 raspadaju se [[beta-zraci|β^- raspadom]], dok oni sa masenim brojem ispod 64 raspadaju se [[emisija pozitrona|β⁺ raspadom]]. Bakar ⁶⁴Cu sa vremenom poluraspada od 12,7 sati se raspada na oba načina.<ref name="nndc" /> Izotopi ⁶²Cu i ⁶⁴Cu imaju značajnu primjenu. ⁶⁴Cu je radiokontrastno sredstvo za [[Rendgensko zračenje|rendgensko snimanje]] a u kompleksima sa [[helacija|helatima]] može se koristiti za radioaktivnu terapiju protiv raka. ⁶²Cu se koristi kao radioaktivni [[trejser]] za [[tomografija emisijom pozitrona|tomografiju emisijom pozitrona]].<ref name="pet94" /> ==Biološka uloga== Esencijalan je metal za sve žive vrste u sastavu enzima. U većoj količini je otrovan, posebno za beskralježnjake.<br /> U ljudskom tijelu (70kg) ga ima prosječno 150mg, raspodijeljenog u jetri, bubrezima i mozgu. Toksični unos je 85g metala; 20 g CuSO₄. Smrtonosna doza može biti u količini od 30-60 g CuSO₄ (oralno, pokusirano na štakoru) = 300 mg kg^-1 , ako se proguta. Za ljude su topljivi bakreni spojevi slabo otrovni, ali su zato ioni bakra vrlo snažni otrovi za niže organizme, posebno za bakterije, gljivice, alge, kukce i druge biljne štetočinje, iz čega proizlazi velika upotreba spojeva bakra kao fungicida. == Upotreba == [[Datoteka:Kupferlitze.jpg|thumb|120px|Električni provodnik (''licna'')]] [[Datoteka:Copper Roof Dresden 20070114.JPG|thumb|120px|Bakreni krov Drezdenskog dvorca prilikom rekonstrukcije (2007)]] Najmasovnija upotreba bakra je u elektroinstalacijama i općenito u [[inženjering]]u, koristi se za izradu dijelova za precizne alate, kovanica, pribora za jelo, umjetničkih predmeta, muzičkih instrumenata i slično. Poslije srebra, bakar ima najveći specifični električni i toplotni provodnički kapacitet, čak viši od zlata. Zbog toga je njegova primjena za izradu električnih provodnika gotovo nezamjenjiva. Osim provodnika, od bakra se izrađuju i provodničke trake, integrirani prekidački sklopovi kao i dijelovi za [[transformator]]e, anodna tijela [[magnetron]]a, elektrotehničke zavojnice i mnogi drugi tehnički proizvodi. Žice i licne od takozvanog ''OFC'' bakra ("bakra bez kisika", stepena čistoće preko 99,99%) imaju vrlo fino zrnatu kristalnu strukturu i posebno veliku otpornost na lom pri zamoru materijala. One se koriste za kablove i instalacije gdje postoje veliki mehanički zahtijevi. Za nadzemne vodove koriste se provodnici načinjeni od legure Cu i [[magnezij]]a<ref name="institut" /> Bakar ima veliku sposobnost odbijanja u infracrvenom dijelu spektra i zbog toga se koristi kao ogledalo u CO₂ laseru. Zbog svoje dobre toplotne provodljivosti idealan je materijal za izradu toplotnih provodnika. U zanatstvu limovi od bakra, koji su oblikovani kovanjem, su vrlo cijenjeni zbog mehkoće i lahke obrade. Često se bakreni limovi koriste za pokrivanje krovova i kupola, na koje se tokom vremena formira zelena [[patina]] koja je vrlo otporna, a sastoji se od različitih bazičnih [[bakar(II) hidroksid|bakar hidroksida]] odnosno karbonata bakra. Ona se često pogrešno opisuje kao ''pariško zeleno'' ([[bakar acetat]]), a zapravo patina štiti metal ispod sebe od daljnje korozije, tako da bakreni krovovi imaju vijek trajanja od nekoliko stotina godina. ==Legure bakra== Drugo važno područje primjene bakra je metalurgija, odnosno dobivanje [[Legure|slitina]].<br /> Bakar se kao legirni element za poboljšanje mehaničkih svojstava dodaje slitinama plemenitih metala i aluminijskim slitinama. Bakar se najčešće legira s cinkom, kositrom, aluminijem, niklom, manganom i silicijem.<br /> Legure bakra su važni tehnički materijali odličnih mehaničkih svojstava. Čvršće su od čistog bakra, lakše se lijevaju, obrađuju i zavaruju, ali slabije vode elektricitet i toplinu od bakra, a izuzetno su otporne prema koroziji i habanju.<br /> Mogu se obrađivati metodama tople i hladne deformacije te termičkim metodama. Prema sastavu bakrene legure mogu se podijeliti na: -tehničke legure bakra,<br /> -bakar s manjim dodacima primjesa,<br /> -mjedi (mesinzi; slitine s cinkom),<br /> -bronce. Njegove najpoznatije slitine su mjed i bronca.<br /> Proizvode od bakra (uključujući i legure) sve više istiskuju razne vrste čelika i drugih jeftinijih materijala. Bakar (iznad 98%) s manjim dodacima ima različite osobine i svojstva, a najvažnije su vrste: *Visokoprovodljivi elektrolitički bakar, ETP-bakar (99,90% Cu; 0,4% O), upotrebljava se za izradu električnih sabirnica, sklopki i prekidača, tiskarskih valjaka te kao materijal za izradu krovnih pokrova i bakrene galanterije u građevinarstvu. *Visokoprovodljivi bakar bez kisika, OFHC-bakar (99,92% Cu, bez rezidualnog kisika) najčišći je konstrukcijski metal koji se danas koristi u industriji za vodiče, elektronske cijevi, električne sabirnice, grijače, radijatore, uljna hladila itd. *Arsen-bakar (99,65% Cu; 0,025% P; 0,30% As) se upotrebljava za izradu bojlera, radijatora, izmjenjivače topline, cijevi za kondenzaciju, itd. *Kadmij-bakar (99,00% Cu; 0,6-1,0% Cd) se upotrebljava za elastične dijelove aparata koji se zagrijavaju ili leme, izradu posuda, električne vodove i elektrode za zavarivanje. *Krom-bakar (99,50% Cu; 0,5% Cr) i telurij-bakar (99,50% Cu; 0,5% Te). Odlikuju se čvrstoćom na visokoj temperaturi, otpornošću na koroziju i lakom mehaničkom obradom. Koristi se za izradu elektroda za zavarivanje, elektromotore i za dijelove električnih aparata. *Berilij-bakar legure Tip1 i Tip2 (Tip1: 98% Cu; 2% Be i Tip 2: 97% Cu; 0,4% Be; 2,6% Co). Ove legure imaju visoku čvrstoću i tvrdoću, a upotrebljavaju se za telefonske vodove, dijelove u rotorima elektromotora i za izradu opruga.<br /> Slitine berilija s bakrom tvrde su poput najtvrđeg čelika. ===Mjedi=== {{Glavni|Mjed}} '''Mjed''' (ili '''mesing''';) je slitina bakra i cinka, mada može sadržavati i manje količine drugih metala (Sn, Fe, Mn, Ni, Al i Si).<br /> Mesinzi su otporni na koroziju, te su tvrđi od bakra i cinka; mekši su od bronce, zbog čega se od nje lakše obrađuju - bolje izvlače, valjaju i savijaju; tj. mogu se dobro tokariti, lijevati i polirati. Ta povoljna svojstva mjedi posljedica su njezine kristalne strukture te fine i kompaktne mikrostrukture. Različite vrste mjedi čine značajnu skupinu slitina zbog svojih dobrih mehaničkih svojstava, lake obradivosti i lijepe boje. Tombak je slitina bakra i cinka, no sadrži veći postotak bakra nego u mesingu. ===Bronce=== {{Glavni|Bronca}} '''Bronce''' (tal. ''bronzo''; brindizijski: brundium [bakar]) su općenito sve bakrene slitine koje sadržavaju više od 60% bakra uz dodatak jednoga (najčešće kositar) ili više legiranih elemenata (fosfor, silicij, aluminij ili cink), među kojima cink nije glavni sastojak (glavni legirni dodatak). Svojstva mnogobrojnih vrsta bronce, njihova primjena i ime ovise o vrsti i udjelu dodanih sastojaka.<br /> Svojstvena im je velika čvrstoća i tvrdoća (tvrđe su od bakra), kao i otpornost na koroziju.<br /> Lakše se tale i dobro se lijevaju, pa se rabe za izradu različitih ventila, zupčanika, novca, ukrasnih predmeta, skulptura, dijelova brodskih paluba i propelera, itd.. ==Spojevi bakra== Bakar je u spojevima uglavnom jednovalentan (+1) i dvovalentan (+2), dok su spojevi s trovalentnim bakrom rijetki i bez važnosti.<br /> Spojevi u kojima je bakar jednovalentan su nestabilni: 2 Cu⁺_(aq) --> Cu²⁺_(aq) + Cu_(s) Kvalitativno mogu se kationi bakra(II) i bakra(I) dokazati prema: Cu²⁺ + 2OH^- --> Cu(OH)₂ -> CuO + H₂O 2Cu⁺ + 2OH^- --> 2CuOH -> Cu₂O + H₂O U vodenim otopinama stabilni su samo spojevi u kojima je bakar dvovalentan, jer se Cu+ ioni u vodi odmah disproporcioniraju na Cu²⁺ ione i elementarni bakar.<br /> Bakrovi(II) spojevi su inače blagi spojevi. Vodene otopine bakrovih(II) spojeva su stabilnije od otopina bakrovih(I) spojeva, a u suvišku pojedinih aniona (molekula) mogu se kompleksno vezati u sol ili ion, npr.: CuCl + 2NH₃ --> [Cu(NH₃)₂]Cl CuCN + 3KCN --> K₃Cu(CN)₄ Cu(OH)₂ + 2OH^- --> [Cu(OH)₄]2^- CuCl₂ x 2H₂O + 2H₂O --> [Cu(H₂O)₄]³⁺ + 2Cl^- Poznati su mnogobrojni spojevi bakra: * [[Bakar(I) jodid]] (CuI, maršit) je nakon bakrovog(I) klorida najpoznatiji bakrovi(I) halogenid.<br /> :Reverzibilno mijenja boju s temperaturom (bijel je pri 20°C, crven pri 40°C, smeđ pri 70°C) pa se koristi kao niskotemperaturni indikator. * [[Bakar(I) cijanid]] (CuCN) upotrebljava se kao elektrolit pri elektrolitskom pobakrivanju, za dobivanje masti protiv trahoma i konjuktivitisa, koristi se i kao insekticid, stvara kompleksne spojeve važne za elektroplatiniranje bakrom, itd.. * '''Bakrovi azidi''' (CuN₃ i Cu(N₃)₂) eksplozivno se raspadaju već pri slabom udaru pa se koriste kao inicijalni [[eksploziv]]i. * [[Bakar(I) acetilid]] (ili često nazvan bakrov karbid) je često međuproizvod prilikom proizvodnje bakra. *[[Bakar(I) klorid]] (CuCl, nantokit) upotrebljava se kao katalizator pri sintezi akrilonitrila i u industriji nafte za dekoloriranje i desulfuriranje. Također se koristi za denitriranje umjetne svile i čišćenje acetilena. Jodid (CuI, maršit) reverzibilno mijenja boju s temperaturom (bijel je pri 20°C, crven pri 40°C, smeđ pri 70°C) pa se koristi kao niskotemperaturni indikator. * [[Bakar(I) oksid]] (Cu₂O) je kristalinična tvar crvene boje. U prirodi se nalazi kao mineral kuprit, a rjeđe i kao halkotrihit. :Otapanjem u NH₃ i NH₄Cl daje bezbojnu otopinu koja s najmanjom količinom kisika pomodri pa služi kao reagens na kisik. Na povišenoj temperaturi plinoviti vodik, ugljik i ugljikov(II) oksid, lako ga reduciraju u metalni bakar, a klor i brom ga oksidiraju u CuO.<br /> :Upotrebljava se u elektroplatiniranju, kao fungicid za zaprašivanje sjemena radi uništavanja štetnih gljivica, itd.<br /> :Široku primjenu ima kao pigment u bojenju stakla (tzv. crveno staklo naziva se „aventurinsko staklo“) i emajla, za proizvodnju crvene glazure u keramici, te za proizvodnju tzv. "antifouling" boja (koje sprečavaju razvoj morskih organizama i biljaka na podvodnom dijelu broda i drugih plovila). * [[Bakar(II) acetat]] (Cu(CH₃COO)₂ x H₂O) ima tamnozelene monoklinske kristale topljive u vodi, a kristalizira u obliku tamnoplavih prizama.<br /> :Upotrebljava se kao adstrigens, kao slabo sredstvo za jetkanje, za pobakrivanje (elektroplatiranje bakrom), kao katalizator u proizvodnji anhidrida octene kiseline iz acetaldehida, a služi kao pigment, pa se upotrebljava za proizvodnju boja, itd.. :Spoj Cu(CH₃COO)₂ x 3Cu(AsO₂)₂ je tzv. švajnfurtsko zelenilo koje služi kao slikarska boja, ali i kao otrov protiv kukaca. * [[Bakar(II) acetoarsenit]] (Cu(C₂H₃O₂)₂ x 3Cu(AsO₂)₂, bakrov(II) acetat triarsenit, pariška zelena boja, od engl. Paris green) je anorganski spoj, koji kristalizira u jako otrovnom esmeraldno-zelenom kristaličnom prahu. Često se upotrebljava kao insekticid i fungicid, ali i kao pigment unatoč toksičnosti. Može nastati reakcijom bakrovog(II) acetata i arsenovog trioksida. * [[Bakar(II) bromid]] (CuBr₂, bakrov dibromid) se upotrebljava za bromiranje u organskoj kemiji, kao katalizator u reakcijama polimerizacije, izomerizacije, esterifikacije i u fotografiji. * '''Bakar(II) fluorid dihidrat''' (CuF₂ x 2H₂O) upotrebljava se za keramičke glazure i emajle. * [[Bakrov(II) hidroksiklorid]] (CuCl₂Cu(OH)₂) upotrebljava se za pripremanje fungicida (npr. protiv peronospore na vinovoj lozi), a poznat je po nazivu bakreno vapno (bakreno vapno). Priređuje se miješanjem hidroksida s neutralnim supstratima (talkom, vapnencem) i sredstvima koja olakšavaju disperziju u vodi i prijanjanje na listu. * [[Bakar(II) klorid]] dihidrat (CuCl₂ x 2 H₂O, bakrov diklorid) je najpoznatiji bakrov(II) halogenid.<br /> :Upotrebljava se kao močilo u industriji nekih organskih boja i u tisku tekstila, u kemiji je dobar katalizator za organske sinteze, za rafinaciju bakra, zlata i srebra, za dobivanje žive mokrim postupkom, u fotografiji, za zelenu vatru u pirotehnici /s blagim utjecajem plave boje na rubovima plamena/, za uništavanje korova i zaprašivanje sjemena, itd.. * [[Bakar(II) oksid]] (CuO, paramelakonit i tenorit) je crn kristaličan prah netopljiv u vodi. Slabo je topljiv u amonijaku i amonijevu kloridu, ali je lako topljiv u kiselinama, amonijevu karbonatu i kalijevom cijanidu. U otopini ima isključivo lužnat karakter pa otapanjem u kiselinama daje različite bakrove(II) soli. :Upotrebljava se za proizvodnju drugih spojeva bakra, služi kao pigment za bojanje staklenih površina i u izradi crnih, zelenih i modrih stakala, glazura i emajla te vodiča s negativnim koeficijentom električnog otpora. Koristi se i kao katodni depolarizator u elektrolizi alkalnih klorida, kao pozitivna elektroda u galvanskim člancima, za pročišćavanje kisika od primjesa vodika i mineralnih ulja od sumpora, kao imitacija dragog kamenja, u kemijskoj analizi, naftnoj industriji, proizvodnji optičkih stakala, itd.. * [[Bakar(II) karbonat]] (CuCO₃ x Cu(OH)₂) u otopini tvori svijetlo plavi netopljivi talog. Stvara se na bakrenim predmetima kao patina, a u prirodi se pojavljuje kao malahit. :Bakrov bazični karbonat u čistom stanju služi kao pigment, te kao insekticid i fungicid. Od bakrova(II) karbonata mogu se dobiti razne bakrove soli. * [[Bakar(II) hidroksid]] (Cu(OH)₂, '''bakrena patina''') se upotrebljava se kao pesticid, pigment i katalizator. To je uglavnom svijetloplavi želatinozni spoj.<br /> :Često može biti viđen i kao zelenilo na bakrenim krovovima raznih građevina ili pak na nekim drugim bakrenim predmetima koji oksidiraju nakon dugo vremena ne diranja. Nije lužina i ne otapa se u vodi, a u vodi tvori svijetloplavi talog. Taj plavi talog obično nastaje dodatkom lužine otopini Cu²⁺ iona. :Sa suviškom amonijaka bakrov(II) hidroksid reagira stvarajući intenzivno modri kompleksni tetraammin bakrov(II) ion čija je struktura planarna. U suvišku pojedinih aniona (molekula) mogu se kompleksno vezati u sol ili ion. * '''Bakar(II) sulfid''' (CuS) ima topljivost 8 x 10^-37; to je sol praktično netopljiva u vodi, a u vodi tvori crni talog. * [[Modra galica|Bakrov(II) sulfat pentahidrat]] (CuSO₄ x 5H₂O, '''modra galica''') najznačajnija je sol bakra, a bila je poznata još starim Egipćanima. Plinije je opisao njezinu proizvodnju u Španjolskoj, a 1880. godine otkriveno je njezino fungicidno djelovanje što je potaklo njenu industrijsku proizvodnju. U prirodi se nalazi kao lazurno modri, triklinski, kristali minerala halkantita koji su lako topljivi u vodi. Od pet molekula kristalne vode četiri su kompleksno vezane za bakarni, a peta na sulfatni ion. Industrijski se dobiva otapanjem bakra u razrijeđenoj sumpornoj kiselini. Može se dobiti i kristalizacijom iz elektrolita preostalog od rafinacije bakra te djelovanjem sumporne kiseline na bakrov oksiklorid (Bigourdan-Bebin postupak). Najviše se upotrebljava pomiješana s gašenim vapnom kao fungicid (bordoška juha) protiv peronospore na vinovoj lozi i biljnih štetočina na krumpiru, voćkama i rajčici. Koristi se još i kao aktivator pri flotaciji ruda kobalta, olova i cinka, za uništavanje alga u rezervoarima, vodovodima i bazenima, za konzerviranje drveta, zatim kao elektrolit u galvanskim člancima i kupkama za pobakrivanje, a u medicini protiv gljivičnih infekcija.<br /> :'''Bezvodni bakrov(II) sulfat''' (CuSO₄) bezvodan daje zelenobijele ili sivobijele kristale koji na sebe lako vežu vodu dajući stabilne hidrate s jednom,tri ili pet molekula vode. Budući da s najmanjom količinom vode pomodri, upotrebljava se za dokazivanje malih količina vode, npr. u alkoholu. * [[Bakar(II) benzoat]] (C₁₄H₁₀CuO₄ ili Cu(C₆H₅CO₂)₂) je svijetlozeleni do svijetloplavi prah. * [[Bakrov(II) nitrat]] (Cu(NO₃)₂ x 6H₂O) je higroskopan svijetloplavi prah vrlo dobro topljiv u vodi i stvara vodenu otopinu svijetloplave boje. Bakar se otapa u dušičnoj kiselini i stvara se otrovni crvenkastosmeđi plin dušikov(IV) oksid.<ref name="Hrvatska enciklopedija">[[Hrvatska enciklopedija (LZMK)]]; broj 1 (A-Bd), str. 553. Za izdavača: Leksikografski zavod Miroslav Krleža, Zagreb 1999.g. ISBN 953-6036-31-2</ref> == Cijena == Bakar je relativno skup metal. Njegova cijena je uglavnom određena na svjetskim tržištima metala i sirovina. Vodeće tržište bakra je LME (''Londonska berza metala'').<ref name="lme13" /> Svjetska tržišna cijena podložna je velikim oscilacijama. Najveće oscilacije zabilježene su u posljednjih 10 godina; tako je naprimjer 2. jula 2008. godine na londonskoj berzi zabilježena cijena bakra od 8.940 američkih dolara po toni,<ref name="Kupferpreis 2008-2009" /> da bi se krajem iste godine, 23. decembra, njegova cijena spustila na 2.825 US$ po toni.<ref name="Kupferpreis 2008-2009" /> Nakon toga njegova cijena u naredna četiri mjeseca je ponovno porasla na 4.860 dolara po toni.<ref name="Kupferpreis 2008-2009" /> Najviša cijena bakra u posljednjih 10 godina zabilježena je 14. februara 2011. godine i iznosila je 10.180 američkih dolara po toni.<ref name="LME2011" /> ==Zanimljivosti== * Uz pojavu sve većeg broja novih materijala, čija je uporaba danas sve raširenija, pronalaze se i nove primjene starih, davno poznatih materijala. Tako su primjerice 1997.g. napravljeni prvi mikroprocesori (čipovi) s bakrenim vodičima za unutarnje povezivanje komponenata. Vrlo je vjerojatno da će se „bakreni“ procesori zbog povoljne cijene troškova proizvodnje u skoroj budućnosti nalaziti posvuda, od običnih računala, preko kućne elektronike, do automobilskih motora. Današnji informatičari predviđaju da će 2003. svi uobičajeni čipovi biti bazirani na bakru. Njegova uporaba trebala bi povećati brzinu procesora omogućavanjem manjih i snalažljivih krugova. Manji krugovi znače kraći komunikacijski put unutar čipa, što znatno povećava karakteristike (perfomanse) procesora. == Reference == {{reflist|2|refs= <ref name="binder"> Harry H. Binder: ''Lexikon der chemischen Elemente''. S. Hirzel Verlag, Stuttgart 1999, ISBN 3-7776-0736-3</ref> <ref name="ludwig">Ludwig Bergmann, Clemens Schaefer, Rainer Kassing: ''Lehrbuch der Experimentalphysik, Band 6: Festkörper'', 2. izd. Walter de Gruyter, 2005, str. 361, ISBN 978-3-11-017485-4</ref> <ref name="zhang">Yiming Zhang, Julian R. G. Evans, Shoufeng Yang: ''Corrected Values for Boiling Points and Enthalpies of Vaporization of Elements in Handbooks''. u: Journal of Chemical & Engineering Data. 56, 2011, str. 328–337, {{doi|10.1021/je1011086}}</ref> <ref name="hong">Hong, Sungmin; Candelone, Jean-Pierre; Patterson, Clair C.; Boutron, Claude F. (1996): "History of Ancient Copper Smelting Pollution During Roman and Medieval Times Recorded in Greenland Ice", ''Science'', Bd. 272, br. 5259, str.&nbsp;246–249 (247, Abb. 1 & 2; 248, Tab. 1) {{doi|10.1126/science.272.5259.246}}</ref> <ref name="webmin">[http://webmineral.com/chem/Chem-Cu.shtml Webmineral – Mineral Species sorted by the element Cu (Copper)] {{Simboli jezika|en|engleski}}</ref> <ref name="pubsites">[http://pubsites.uws.edu.au/ima-cnmnc/IMA2009-01%20UPDATE%20160309.pdf IMA/CNMNC List of Mineral Names - Copper] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130626060238/http://pubsites.uws.edu.au/ima-cnmnc/IMA2009-01 |date=2013-06-26 }} ({{Simboli jezika|en|engleski}}, PDF str. 64)</ref> <ref name="mindat">[http://www.mindat.org/min-1209.html Mindat - Localities for Copper]</ref> <ref name="corn">[http://www.cornish-mining.org.uk/story/history.htm Weltkulturerbe Cornish Mining]</ref> <ref name="srb1">[http://rtb.rs/rtb-bor-doo/rudnik-bakra-majdanpek/povrsinski-kop-majdanpek/ Površinski kop Majdanpek] {{Simboli jezika|sr|srpski}}</ref> <ref name="srb2">[http://www.blic.rs/Vesti/Drustvo/394020/Novo-najbogatije-nalaziste-rude-bakra-u-Boru Novo najbogatije nalazište rude bakra u Boru] {{Simboli jezika|sr|srpski}}</ref> <ref name="siegen">Universität Siegen: [http://www2.uni-siegen.de/~pci/versuche/v44-24-1.html Reaktion von Metallen mit Salzsäure] {{Simboli jezika|de|njemački}}</ref> <ref name="fakten">[https://web.archive.org/web/20010308061218/http://www.br-online.de/bildung/databrd/chemie7.htm/chem7fk2.htm Fakten zum Thema - Schwefelsäure], na internetarchive {{Simboli jezika|de|njemački}}</ref> <ref name="siegen2">Universität Siegen: [http://www2.uni-siegen.de/~pci/versuche/v44-24-2.html Reaktion von Metallen mit Salpetersäure] {{Simboli jezika|de|njemački}}</ref> <ref name="elex">eLexikon Chemie: [http://www.peter-hug.ch/lexikon/kupferchlorid Kupferchlorid] {{Simboli jezika|de|njemački}}</ref> <ref name="idwon">[http://idw-online.de/pages/de/news320667 Kupfer gegen Keime: Erwartungen wurden übertroffen]</ref> <ref name="eurlex">[http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:1998:330:0032:0054:EN:PDF EU preporuka (Directive 98/83/EC)]</ref> <ref name="baksrb">{{Cite web |title=Pravilnik o higijenskoj ispravnosti vode za piće (Sl. list SRJ, 42/98) |url=http://www.nmw.co.rs/nmw/index.php?page=78 |access-date=2015-05-03 |archivedate=2016-03-13 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160313030108/http://nmw.co.rs/nmw/index.php?page=78 |deadurl=yes }}</ref> <ref name="bakhrv">[http://hidra.srce.hr/arhiva/263/109346/narodne-novine.nn.hr/clanci/sluzbeni/2013_10_125_2694.html Pravilnik o parametrima sukladnosti i metodama analize vode za ljudsku potrošnju NN 141/2013]</ref> <ref name="bakbos">{{Cite web |title=Pravilnik o zdravstvenoj ispravnosti vode za piće Službeni glasnik BiH br. 40/2010 |url=http://www.sluzbenilist.ba/sluzbeni%20dio/sluzbeni%20glasnik%20bih/2010/broj40/broj.htm |access-date=2015-05-03 |archivedate=2014-03-30 |archiveurl=https://archive.today/20140330105257/http://www.sluzbenilist.ba/sluzbeni%20dio/sluzbeni%20glasnik%20bih/2010/broj40/broj.htm |deadurl=yes }}</ref> <ref name="holle">Dnevni unos od 0,5&nbsp;mg/kg je neprihvatljiv po: Holleman-Wiberg: ''Lehrbuch der Anorganischen Chemie.'' 102. izd. de Gruyter, Berlin, 2007, str.&nbsp;1434.</ref> <ref name="alaaa">A. Ala, A. P. Walker, K. Ashkan, J. S. Dooley, M. L. Schilsky: ''Wilson's disease.'' u: ''The Lancet.'' vol. 369, br. 9559, februar 2007, str. 397–408, {{doi|10.1016/S0140-6736(07)60196-2}}</ref> <ref name="warnes">Warnes, SL. i Keevil, CW. (2013): ''Inactivation of norovirus on dry copper alloy surfaces.'' u: PLoS One 8(9); e75017: [http://www.plosone.org/article/fetchObject.action;jsessionid=A98F412D9550EA7DACB4E838DDF13CA1?uri=info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pone.0075017&representation=PDF PDF] </ref> <ref name="merck">{{Cite web |title=Merck Manual: Copper |url=http://www.merck.com/mmhe/sec12/ch155/ch155d.html |access-date=2015-05-03 |archivedate=2010-11-05 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101105085750/http://www.merck.com/mmhe/sec12/ch155/ch155d.html |deadurl=yes }}</ref> <ref name="medde">med.de: Baza podataka [http://www.med.de/gesundheit/ernaehrung/mineralstoffe/spurenelemente/kupfer.html Bakar], pristupljeno 23. februara 2013.</ref> <ref name="PMID9587146">J. F. Mercer: ''Menkes syndrome and animal models.'' u: ''The American journal of clinical nutrition.'' vol 67, br. 5 Suppl, maj 1998, str.&nbsp;1022S–1028S, </ref> <ref name="PMID17615395">S. Lutsenko, N. L. Barnes et.al..: ''Function and regulation of human copper-transporting ATPases.'' u: ''Physiological reviews.'' vol. 87, br. 3, juli 2007, str.&nbsp;1011–1046, {{doi|10.1152/physrev.00004.2006}}</ref> <ref name="nubase">{{cite journal|title=Nubase2003 Evaluation of Nuclear and Decay Properties|journal=Nuclear Physics A|volume=729|page=3|publisher=Atomic Mass Data Center|year=2003|author=Audi, G et. al.}} {{doi|10.1016/j.nuclphysa.2003.11.001}}</ref> <ref name="nndc">{{cite web |url=http://www.nndc.bnl.gov/chart/reCenter.jsp?z=29&n=35 |title=Interactive Chart of Nuclides |work=National Nuclear Data Center |pristupdatum=8.4.2011}}</ref> <ref name="pet94">{{Cite journal |author=Okazawa, Hidehiko ''et al.''|year=1994 |title=Clinical Application and Quantitative Evaluation of Generator-Produced Copper-62-PTSM as a Brain Perfusion Tracer for PET |journal=Journal of Nuclear Medicine |volume=35 |issue=12 |pages=1910–1915 |url=http://jnm.snmjournals.org/cgi/reprint/35/12/1910.pdf|format=PDF}}</ref> <ref name="institut">[http://kupferinstitut.de/front_frame/frameset.php3?idcat=122&client=1&idside=548&idcatside=695&lang=1&parent=13 Deutsches Kupferinstitut - Kupfer und seine Anwendungen - Fachinformationen, Beratung, Verlag DKI] {{Webarchive|url=https://archive.today/20120716005623/http://kupferinstitut.de/front_frame/frameset.php3?idcat=122&client=1&idside=548&idcatside=695&lang=1&parent=13 |date=2012-07-16 }} {{Simboli jezika|de|njemački}}</ref> <ref name="lme13">Führend im Handel mit Kupfer: [http://www.lme.com/en-gb/metals/non-ferrous/copper/ London Metal Exchange – LME Copper]. Pristupljeno 15. mart 2013.</ref> <ref name="Kupferpreis 2008-2009">[http://finanzen.handelsblatt.com/kurse_einzelkurs_boersen.htn?i=354331&&von=02.07.2008&bis=15.04.2009 Razvoj cijene bakra na Londonskoj berzi metala u periodu od 2. jula 2008 do 15. aprila 2009] Handelsblatt-Datenbank. Pristupljeno 15. mart 2013.</ref> <ref name="LME2011">[http://finanzen.handelsblatt.com/kurse_einzelkurs_uebersicht.htn?chart_zeit=100000&i=354331 Najviša cijena bakra na Londonskoj berzi metala u posljednjih 10 godina dana 14. februara 2011] Handelsblatt. Pristupljeno 15. mart 2013.</ref> }} == Vanjski linkovi == {{Commonscat|Copper}} * [http://www.kupfer-institut.de/ Njemački institut za bakar (DKI)] * [http://www.lme.com/en-gb/metals/non-ferrous/copper/ Cijena bakra za Londonskoj berzi metala] {{Periodni sistem elemenata 2}} {{Normativna kontrola}} [[Kategorija:Bakar| ]] [[Kategorija:Kemijski elementi]] [[Kategorija:Prelazni metali]] gfp5a5q2ata7w6syf2mrcsjo51pmp99 0 3852 41263014 41214507 2022-08-24T06:45:34Z Boja02 108864 wikitext text/x-wiki {{bez izvora}} {{Infokutija02 glumac | slika = Daniel Craig 3, 2012.jpg | širina_slike = 195px | opis = Craig na premijeri filma ''[[Skyfall]]'' u Sydneyu, 16. novembar 2012 | ime_po_rođenju = Daniel Wroughton Craig | datum_rođenja = {{Birth date and age|1968|3|2|df=y}} | mjesto_rođenja = [[Chester]], Cheshire, Engleska | zanimanje = glumac | period = 1992– | supružnik = Fiona Loudon (1992–1994)<br />[[Rachel Weisz]] (2011–) | djeca = 2 | znamenite_uloge = [[Džejms Bond|James Bond]] }} '''Daniel Craig''' ([[2. 3.|2.3.]] [[1968]].-) je [[ujedinjeno Kraljevstvo|britanski]] glumac koji je godine [[2005]]. odabran da bude šesti po redu tumač filmske uloge [[Džejms Bond|Jamesa Bonda]]. Rođen je u [[Engleska|engleskom]] gradu [[Chester]]u. Otac mu je Tim Craig, majka Carol Olivia Craig (razveli se 1972.) i Daniel je odrastao sa majkom i starijom sestrom (Lea). Počeo se baviti glumom u 6-oj godini u školskim predstavama, a pokretačka snaga je u stvari bila njegova majka. Prvi film o [[Džejms Bond|James Bondu]] koji je video je ''[[Live and Let Die (film)|Živi i pusti druge da umru]]'' [[1973]]. godine, a gledao ga je sa svojim ocem pa ima specijalno mesto u njegovom srcu. Bio je i odličan atletičar i ragbi igrač. Sa 14 godina je glumio u predstavama (''Oliver'', ''Romeo i Julija'', ''Snežana''). Napustio je školu sa 16 da bi se prijavio na audiciju za [[National Youth Theatre]] (NYT) koju je prošao i preselio se u [[London]]. Debitovao je rolom Agamemnona, a izdržavao se radeći kao konobar. Nastupao je na turnejama sa NYT u Španiji i Rusiji pod vodstvom režisera Edward-a Wilson-a. [[1988]]. je primljen na Guildhall School of Music and Drama i studirao je pored imena kao [[Ewan McGregor]] i [[Alistair McGowan]] (kasnije i Damian Lewis i Joseph Fiennes između ostalih). Diplomirao je [[1991]]. Od 1992. do 1994. bio je oženjen škotskom glumicom [[Fiona Loudon|Fionaom Loudon]] sa kojom ima ćerku (Ella, rođena 1992.). Od 2011. je u braku s [[Rachel Weisz]]. == Filmografija == {{Filmografija | glumca = Danijela Krejga }} |- | 1992. || || ''[[The Power of One]]'' || narednik Bota || |- | 1993. || || ''[[Sharpe's Eagle (TV programme)|Sharpe's Eagle]]'' || poručnik Beri || |- | 1995. || || ''[[A Kid in King Arthur's Court]]'' || Master Kane || |- | 1996. || || ''[[Moll Flanders (film, 1996)|The Fortunes and Misfortunes of Moll Flanders]]'' || Džejms „Džimi“ Sigrejv || |- | 1996. || || ''[[Our Friends in the North]]'' || Džordž „Džordi“ Pikok || |- | 1997. || || ''[[Obsession – Besessene Seelen]]'' || Džon Makhejl || |- | 1998. || || ''[[Love Is the Devil: Study for a Portrait of Francis Bacon]]'' || Džordž Dajer || |- | 1998. || || ''[[Love and Rage]]'' || James Lynchehaun || |- | 1998. || [[Elizabeta (film)|Elizabeta]] || |''[[Elizabeth (film)|Elizabeth]]'' || [[Džon Balard]] || |- | 1999. || || ''[[The Trench (film)|The Trench]]'' || narednik Telford Vinter || |- | 2000. || || ''[[Some Voices (film)|Some Voices]]'' || Rej || |- | 2000. || || ''[[I Dreamed of Africa]]'' || Deklan Filding || |- | 2001. || [[Lara Croft: Tomb Raider|Lara Kroft: Pljačkaš grobnica]] || ''Lara Croft: Tomb Raider'' || Aleks Vest || |- | 2001. || || ''[[Sword of Honour]]'' || Gaj Kraučbek || |- | 2002. || || ''[[Copenhagen (play)|Copenhagen]]'' || [[Werner Heisenberg]] || |- | 2002. || || ''[[Ten Minutes Older: The Cello]]'' || Sesil || |- | 2002. || [[Put bez povratka]] || ''Road to Perdition'' || KOnor Runi || |- | 2003. || || ''[[Sylvia (2003 film)|Sylvia]]'' || [[Ted Hjuz]] || |- | 2003. || || ''[[The Mother (film)|The Mother]]'' || Deren || |- | 2004. || || ''[[Layer Cake (film)|Layer Cake]]'' || XXXX || |- | 2004. || || ''[[Enduring Love]]'' || Džo || |- | 2005. || [[Munich (film)|Minhen]] || ''Munich'' || Stiv || |- | 2005. || || ''[[Archangel (Harris novel)|Archangel]]'' || Kristofer Kelso || |- | 2005. || || ''[[Fateless (film)|Fateless]]'' || američki vojnik || |- | 2005. || || ''[[The Jacket]]'' || Rudi Makenzi || |- | 2006. || [[Casino Royale (film, 2006)|Kazino Rojal]] || ''Casino Royale'' || [[Džejms Bond]] || |- | 2006. || || ''[[Renaissance (film)|Renaissance]]'' || Bartelemi Karas || |- | 2006. || [[Infamous (film)|Ozloglašen]] || Infamous || [[Peri Smit (ubica)|Peri Smit]] || |- | 2007. || [[Zlatni kompas (film)|Zlatni kompas]] || ''The Golden Compass'' || [[Lord Asriel]] || |- | 2007. || [[The Invasion (film)|Invazija]] || ''The Invasion'' || Ben || |- | 2008. || || ''[[Flashbacks of a Fool]]'' || Džo Skot || |- | 2008. || || ''[[Defiance]]'' || Tuvia Bielski|| |- | 2008. || [[Quantum of Solace|Zrno utehe]] || ''Quantum of Solace'' || [[Džejms Bond]]|| |- | 2011. || || ''[[Cowboys & Aliens]]'' || Jake Lonergan|| |- | 2011. || || ''[[Dream House]]'' ||Will Attenton|| |- | 2011. || [[Avanture Tintina: Tajna jednoroga]] || ''The Adventures of Tintin'' ||Sakharine/Red Rackham|| |- | 2011. || [[The Girl with the Dragon Tattoo (film)|Muškarci koji mrze žene]] || ''The Girl with the Dragon Tattoo'' ||[[Mikael Blumkvist]]|| |- | 2012. || || ''[[Skyfall]]'' || [[Džejms Bond]]|| |- | 2015. || Spektar || ''[[Spectre]]'' || [[Džejms Bond]]|| |} == Vanjske veze == {{Commonscat|Daniel Craig}} * {{imdb name|id=0185819|name=Daniel Craig}} * {{Screenonline name|id=1150232|name=Daniel Craig biography and credits}} * [http://www.tiscali.co.uk/entertainment/film/biographies/daniel_craig_biog.html A very detailed biography from Tiscali Film & TV] * [http://www.mensvogue.com/arts/movies/articles/2008/11/daniel-craig Cover story on Daniel Craig in Men's Vogue] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090209124020/http://www.mensvogue.com/arts/movies/articles/2008/11/daniel-craig |date=2009-02-09 }} * [http://www.parade.com/celebrity/2008/10/daniel-craig Personal interview on "being Bond", Parade Magazine Oct 26, 2008] * [http://www.007bs.co.uk Updating Bond news about the actor] {{start box}} {{succession box| before=[[Pierce Brosnan]] <br /> 1995-2002| after=[[inkumbent]] <br />| title= tumač lika ''[[Džejms Bond|Jamesa Bonda]]''| years=<small>2006-present</small>| }} {{succession box| before=[[Sean Connery]] <br /> 2005| after=[[inkumbent]] | title=Glumac u video-igri o ''[[Džejms Bond|Jamesu Bondu]]''| years=<small>2008</small>| }} {{end box}} {{Glumci u liku Jamesa Bonda}} {{Nagrada Empire za najboljeg glumca}} {{Satellite za glumačku postavu u filmu}} {{normativna kontrola}} {{Lifetime|1968| |Craig, Daniel}} [[Kategorija:Engleski filmski glumci]] [[Kategorija:Engleski televizijski glumci]] [[Kategorija:Glumci koji su tumačili Jamesa Bonda]] ftifh28sf5i6g5n4f3pgfa781asir1r 41263015 41263014 2022-08-24T06:47:03Z Boja02 108864 /* Filmografija */ wikitext text/x-wiki {{bez izvora}} {{Infokutija02 glumac | slika = Daniel Craig 3, 2012.jpg | širina_slike = 195px | opis = Craig na premijeri filma ''[[Skyfall]]'' u Sydneyu, 16. novembar 2012 | ime_po_rođenju = Daniel Wroughton Craig | datum_rođenja = {{Birth date and age|1968|3|2|df=y}} | mjesto_rođenja = [[Chester]], Cheshire, Engleska | zanimanje = glumac | period = 1992– | supružnik = Fiona Loudon (1992–1994)<br />[[Rachel Weisz]] (2011–) | djeca = 2 | znamenite_uloge = [[Džejms Bond|James Bond]] }} '''Daniel Craig''' ([[2. 3.|2.3.]] [[1968]].-) je [[ujedinjeno Kraljevstvo|britanski]] glumac koji je godine [[2005]]. odabran da bude šesti po redu tumač filmske uloge [[Džejms Bond|Jamesa Bonda]]. Rođen je u [[Engleska|engleskom]] gradu [[Chester]]u. Otac mu je Tim Craig, majka Carol Olivia Craig (razveli se 1972.) i Daniel je odrastao sa majkom i starijom sestrom (Lea). Počeo se baviti glumom u 6-oj godini u školskim predstavama, a pokretačka snaga je u stvari bila njegova majka. Prvi film o [[Džejms Bond|James Bondu]] koji je video je ''[[Live and Let Die (film)|Živi i pusti druge da umru]]'' [[1973]]. godine, a gledao ga je sa svojim ocem pa ima specijalno mesto u njegovom srcu. Bio je i odličan atletičar i ragbi igrač. Sa 14 godina je glumio u predstavama (''Oliver'', ''Romeo i Julija'', ''Snežana''). Napustio je školu sa 16 da bi se prijavio na audiciju za [[National Youth Theatre]] (NYT) koju je prošao i preselio se u [[London]]. Debitovao je rolom Agamemnona, a izdržavao se radeći kao konobar. Nastupao je na turnejama sa NYT u Španiji i Rusiji pod vodstvom režisera Edward-a Wilson-a. [[1988]]. je primljen na Guildhall School of Music and Drama i studirao je pored imena kao [[Ewan McGregor]] i [[Alistair McGowan]] (kasnije i Damian Lewis i Joseph Fiennes između ostalih). Diplomirao je [[1991]]. Od 1992. do 1994. bio je oženjen škotskom glumicom [[Fiona Loudon|Fionaom Loudon]] sa kojom ima ćerku (Ella, rođena 1992.). Od 2011. je u braku s [[Rachel Weisz]]. == Filmografija == {{Filmografija | glumca = Danijela Krejga }} |- | 1992. || || ''[[The Power of One]]'' || narednik Bota || |- | 1993. || || ''[[Sharpe's Eagle (TV programme)|Sharpe's Eagle]]'' || poručnik Beri || |- | 1995. || || ''[[A Kid in King Arthur's Court]]'' || Master Kane || |- | 1996. || || ''[[Moll Flanders (film, 1996)|The Fortunes and Misfortunes of Moll Flanders]]'' || Džejms „Džimi“ Sigrejv || |- | 1996. || || ''[[Our Friends in the North]]'' || Džordž „Džordi“ Pikok || |- | 1997. || || ''[[Obsession – Besessene Seelen]]'' || Džon Makhejl || |- | 1998. || || ''[[Love Is the Devil: Study for a Portrait of Francis Bacon]]'' || Džordž Dajer || |- | 1998. || || ''[[Love and Rage]]'' || James Lynchehaun || |- | 1998. || [[Elizabeta (film)|Elizabeta]] || |''[[Elizabeth (film)|Elizabeth]]'' || [[Džon Balard]] || |- | 1999. || || ''[[The Trench (film)|The Trench]]'' || narednik Telford Vinter || |- | 2000. || || ''[[Some Voices (film)|Some Voices]]'' || Rej || |- | 2000. || || ''[[I Dreamed of Africa]]'' || Deklan Filding || |- | 2001. || [[Lara Croft: Tomb Raider|Lara Kroft: Pljačkaš grobnica]] || ''Lara Croft: Tomb Raider'' || Aleks Vest || |- | 2001. || || ''[[Sword of Honour]]'' || Gaj Kraučbek || |- | 2002. || || ''[[Copenhagen (play)|Copenhagen]]'' || [[Werner Heisenberg]] || |- | 2002. || || ''[[Ten Minutes Older: The Cello]]'' || Sesil || |- | 2002. || [[Put bez povratka]] || ''Road to Perdition'' || KOnor Runi || |- | 2003. || || ''[[Sylvia (2003 film)|Sylvia]]'' || [[Ted Hjuz]] || |- | 2003. || || ''[[The Mother (film)|The Mother]]'' || Deren || |- | 2004. || || ''[[Layer Cake (film)|Layer Cake]]'' || XXXX || |- | 2004. || || ''[[Enduring Love]]'' || Džo || |- | 2005. || [[Munich (film)|Minhen]] || ''Munich'' || Stiv || |- | 2005. || || ''[[Archangel (Harris novel)|Archangel]]'' || Kristofer Kelso || |- | 2005. || || ''[[Fateless (film)|Fateless]]'' || američki vojnik || |- | 2005. || || ''[[The Jacket]]'' || Rudi Makenzi || |- | 2006. || [[Casino Royale (film, 2006)|Kazino Rojal]] || ''Casino Royale'' || [[Džejms Bond]] || |- | 2006. || || ''[[Renaissance (film)|Renaissance]]'' || Bartelemi Karas || |- | 2006. || [[Infamous (film)|Ozloglašen]] || Infamous || [[Peri Smit (ubica)|Peri Smit]] || |- | 2007. || [[Zlatni kompas (film)|Zlatni kompas]] || ''The Golden Compass'' || [[Lord Asriel]] || |- | 2007. || [[The Invasion (film)|Invazija]] || ''The Invasion'' || Ben || |- | 2008. || || ''[[Flashbacks of a Fool]]'' || Džo Skot || |- | 2008. || || ''[[Defiance]]'' || Tuvia Bielski|| |- | 2008. || [[Quantum of Solace|Zrno utehe]] || ''Quantum of Solace'' || [[Džejms Bond]]|| |- | 2011. || || ''[[Cowboys & Aliens]]'' || Jake Lonergan|| |- | 2011. || || ''[[Dream House]]'' ||Will Attenton|| |- | 2011. || [[Avanture Tintina: Tajna jednoroga]] || ''The Adventures of Tintin'' ||Sakharine/Red Rackham|| |- | 2011. || [[The Girl with the Dragon Tattoo (film)|Muškarci koji mrze žene]] || ''The Girl with the Dragon Tattoo'' ||[[Mikael Blumkvist]]|| |- | 2012. || || ''[[Skyfall]]'' || [[Džejms Bond]]|| |- | 2015. || [[Spectre (film, 2015)|Spektar]] || ''Spectre'' || [[Džejms Bond]]|| |- | 2021. || [[Nije vreme za umiranje]] || ''No Time to Die'' || [[Džejms Bond]]|| |} == Vanjske veze == {{Commonscat|Daniel Craig}} * {{imdb name|id=0185819|name=Daniel Craig}} * {{Screenonline name|id=1150232|name=Daniel Craig biography and credits}} * [http://www.tiscali.co.uk/entertainment/film/biographies/daniel_craig_biog.html A very detailed biography from Tiscali Film & TV] * [http://www.mensvogue.com/arts/movies/articles/2008/11/daniel-craig Cover story on Daniel Craig in Men's Vogue] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090209124020/http://www.mensvogue.com/arts/movies/articles/2008/11/daniel-craig |date=2009-02-09 }} * [http://www.parade.com/celebrity/2008/10/daniel-craig Personal interview on "being Bond", Parade Magazine Oct 26, 2008] * [http://www.007bs.co.uk Updating Bond news about the actor] {{start box}} {{succession box| before=[[Pierce Brosnan]] <br /> 1995-2002| after=[[inkumbent]] <br />| title= tumač lika ''[[Džejms Bond|Jamesa Bonda]]''| years=<small>2006-present</small>| }} {{succession box| before=[[Sean Connery]] <br /> 2005| after=[[inkumbent]] | title=Glumac u video-igri o ''[[Džejms Bond|Jamesu Bondu]]''| years=<small>2008</small>| }} {{end box}} {{Glumci u liku Jamesa Bonda}} {{Nagrada Empire za najboljeg glumca}} {{Satellite za glumačku postavu u filmu}} {{normativna kontrola}} {{Lifetime|1968| |Craig, Daniel}} [[Kategorija:Engleski filmski glumci]] [[Kategorija:Engleski televizijski glumci]] [[Kategorija:Glumci koji su tumačili Jamesa Bonda]] ecta83t4wlzrp78ivipx9dac4nyuo13 0 4355 41262980 41259941 2022-08-23T22:44:12Z Inokosni organ 160059 članak izvornik za index.hr ne kaže ovo što je navedeno a uostalom kolega na stranici razgovora je dobrio objasnio i obrazložio o čemu se radi wikitext text/x-wiki {{For|film|Josip Broz Tito (film)}} {{Redirect|Tito}} {{Politički vođa |ime=Josip Broz Tito |ime pri rođenju=Josip Broz |datum rođenja=[[7. 5.|7. svibnja]] [[1892|1892.]] |mjesto rođenja={{flagicon|Austro-Ugarska}} [[Kumrovec]], [[Austro-Ugarska]]<br /><small>(danas [[Hrvatska]])</small> |datum smrti=[[4. 5.|4. svibnja]] [[1980|1980.]] |mjesto smrti={{flagicon|SFRJ}} [[Ljubljana]], [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|SFRJ]]<br /><small>(danas [[Slovenija]])</small> |malaslika= |opis male slike= |slika=Josip Broz Tito uniform portrait.jpg |veličina= |opis slike= |podpredsjednik= |podpremijer= |zamjenik= |stranka=[[Komunistička partija Jugoslavije|KPJ]] |potpis=Tito signature.svg |supruga=[[Pelagija Belousova]] <small>(1919-1936)</small><br />[[Lucija Bauer]] <small>(1936-1937)</small><br />[[Herta Haas]] <small>(1940-1943)</small><br />[[Davorjanka Paunović]] <small>(1941-1946)</small><br />[[Jovanka Broz]] <small>(1952-1980)</small> |zanimanje=bravar |fusnote=<small>[[Datoteka:Flag of the President of Yugoslavia (1963-1993).svg|centar|150px]]</small> |položaj = 1. [[Spisak šefova države Jugoslavije|Predsjednik Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije]] |mandat_start = [[14. 1.|14. siječnja]] [[1953|1953.]] |mandat_kraj = [[4. 5.|4. svibnja]] [[1980|1980.]] |podpredsjednik = |podpremijer = |zamjenik = |premijer1 = ''on sam'' <small>(1953–1963)</small><br />[[Petar Stambolić]] <small>(1963–1967)</small><br />[[Mika Špiljak]] <small>(1967–1969)</small><br />[[Mitja Ribičič]] <small>(1969–1971)</small><br />[[Džemal Bijedić]] <small>(1971–1977)</small><br />[[Veselin Đuranović]] <small>(1977–1980)</small> |predsjednik1 = |prethodnik = [[Ivan Ribar]]<br /><small>(kao predsjednik Predsjedništva)</small> |nasljednik = [[Lazar Koliševski]]<br /><small>(kao predsjednik Predsjedništva)</small> |čin2 = 1. [[Spisak predsednika vlada Jugoslavije|Premijer Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije]]<br /><small>22. [[Spisak predsednika vlada Jugoslavije|Premijer Jugoslavije]]</small> |mandat_start2 = [[29. 11.|29. studenog]] [[1943|1943.]] |mandat_kraj2 = [[29. 6.|29. lipnja]] [[1963|1963.]] |podpredsjednik2 = |podpremijer2 = |zamjenik2 = |premijer2 = |predsjednik2 = [[Ivan Ribar]] <small>(1945-1953)</small><br />''on sam'' <small>(1953–1963)</small> |prethodnik2 = [[Ivan Šubašić]]<br />([[Kraljevina Jugoslavija]]) |nasljednik2 = [[Petar Stambolić]] |čin3 = 1. [[Pokret nesvrstanih|Generalni sekretar Pokreta nesvrstanih]] |mandat_start3 = [[1. 9.|1. rujna]] [[1961|1961.]] |mandat_kraj3 = [[5. 10.|5. listopada]] [[1964|1964.]] |podpredsjednik3 = |podpremijer3 = |zamjenik3 = |premijer3 = |predsjednik3 = |prethodnik3 = |nasljednik3 = [[Gamal Abdel Nasser]] |čin4 = 7. [[Komunistička partija Jugoslavije|Predsjednik Saveza Komunista Jugoslavije]] |mandat_start4 = [[novembar|studeni]] [[1936|1936.]] |mandat_kraj4 = [[4. 5.|4. svibnja]] [[1980|1980.]] |podpredsjednik4 = |podpremijer4 = |zamjenik4 = |premijer4 = |predsjednik4 = |nasljednik4 = [[Lazar Mojsov]] |prethodnik4 = [[Milan Gorkić]] |čin5 = |mandat_start5 = |mandat_kraj5 = |podpredsjednik5 = |podpremijer5 = |zamjenik5 = |premijer5 = |predsjednik5 = |prethodnik5 = |nasljednik5 = |vjera= }} '''Josip Broz Tito''' ([[Kumrovec]], 7. maja 1892. – [[Ljubljana]], 4. maja 1980.), [[Jugoslaveni|jugoslavenski]] revolucionar, vojskovođa i državnik. Smatra se jednom od najvažnijih ličnosti 20. vijeka i uopće historije na prostorima bivše Jugoslavije. Bio je lider [[KPJ|Komunističke partije Jugoslavije]] od 1937. do 1980, vođa [[Narodnooslobodilačka borba|Narodnooslobodilačke borbe]] naroda Jugoslavije od 1941. do 1945, te doživotni predsjednik [[SFRJ|Socijalističke federativne republike Jugoslavije]] od 1953. do 1980. godine. Jedan je od osnivača [[Pokret nesvrstanih|Pokreta nesvrstanih]]. [[Pogreb Josipa Broza Tita|Njegova sahrana]] okupila je velik broj tadašnjih državnika. == Biografija == === Rane godine === [[Datoteka:Titosbirthhome.jpg|levo|thumb|200px|Rodna kuća Josipa Broza Tita u [[Kumrovec|Kumrovcu]]]] Josip Broz je rođen u malom selu [[Kumrovec|Kumrovcu]] na [[Sutla|Sutli]], u najzapadnijem dijelu [[Hrvatsko zagorje|Hrvatskog zagorja]] 7. maja 1892. godine kao sedmo od petnaestero djece roditelja [[Franjo Broz|Franje]] (Franceka) i [[Marija Broz|Marije Broz]], rođene Javeršek. Mali "nesporazum" oko toga biografskog podatka, s obzirom da se Titov rođendan slavi na dan 25. maja, objasnili su njegovi biografi činjenicom da je Josip Broz za vrijeme svoga dugogodišnjeg revolucionarnog rada bio prisiljen da se služi lažnim papirima i dokumentima, pa je tako i u jednom vojničkom dokumentu austro-ugarske vojske zabilježeno da je rođen 25. maja. A upravo na taj dan (25. V 1944) izvršen je i [[desant na Drvar]]. Rođendan je ostao, pa ni sam Tito nije želio da se taj datum mijenja kad ga je narod već prihvatio. Sin oca [[Hrvati|Hrvata]] i majke [[Slovenci|Slovenke]], Josip Broz nije osjećao nikakvih nelagoda zbog te okolnosti, jer između dvije susjedne zemlje nije bilo antagonizma ni netrpeljivosti. Josip Broz je mnoge dane djetinjstva proveo kod djeda [[Martin Javeršek|Martina]] preko Sutle, te naučio odlično [[slovenski jezik|slovenski]], zbog čega je imao poteškoća kada je pošao u hrvatsku osnovnu školu. Kada se rodio Josip Broz, život u kumrovačkoj dolini je bio težak i naporan, oskudan i jednoličan. Iako je kmetstvo odavno bilo ukinuto, seljaštvo su pritiskali teški nameti, porezi i opća oskudica, jer su im posjedi bili mali, rasparčani, a zemlja slabe kvalitete. Godina [[1903]]. i [[1904]]. bile su veoma burne u tim krajevima, u znaku općeg narodnog pokreta protiv madžarizacije s jedne strane, i u znaku pobune siromašnih seljaka protiv svih vrsta eksploatacije s druge strane. Osnovnu školu Josip Broz je pohađao u Kumrovcu od [[1900]]. do [[1905]]. Po svršetku osnovne škole Josip Broz je, zbog teškog stanja u obitelji, morao odložiti svoj odlazak na zanat, pa je neko vrijeme morao raditi kod svog ujaka u [[Slovenija|Sloveniji]]. Nakon toga je radio u jednoj [[Sisak|sisačkoj]] kantini. Godine [[1907]]. je postao šegrt mehaničarske radionice u Sisku. Po završetku šegrtske škole [[1910]]. prvi put stiže u [[Zagreb]] gdje postaje član [[Socijaldemokratska stranka Hrvatske (1894)|Socijaldemokratske stranke Hrvatske i Slavonije]] i učestvuje u radničkim demonstracijama. Nakon "izleta" u [[Trst]], gdje nije našao posao, vraća se u Zagreb gdje 1911. sudjeluje u velikim demonstracijama. Nakon toga je radio u [[Kamnik]]u u Sloveniji, [[Čenkov]]u u [[Češka Republika|Češkoj]], u [[Minhen|Münchenu]], u tvornici automobila "Benz" u [[Mannheim]]u, u Njemačkom [[Ruhr]]u, [[Beč]]u, [[Bečko Novo Mjesto|Bečkom Novom Mjestu]] gdje je radio u tvornici automobila "[[Daimler]]" kao probni vozač. Naučio je [[nemački jezik|njemački]] i [[češki jezik]], usavršio svoj i izučio nove zanate. === Prvi svjetski rat i oktobarska revolucija === {{main|Jugosloveni u Oktobarskoj revoluciji}} [[Datoteka:Tito, pelagija i zarko.jpg|minijatura|Prva Titova supruga [[Pelagija Belousova]], kojom se oženio tokom boravka u Rusiji.]] Godine [[1913]]. odlazi u austro-ugarsku vojsku. Tamo je relativno brzo napredovao i stekao podoficirski čin. Također je otkrio i talent za [[mačevanje]] te je dobio srebrnu medalju na prvenstvu austro-ugarske vojske u toj disciplini. Početkom [[Prvi svjetski rat|prvog svjetskog rata]] 1914 shvatio je da to nije njegov rat i da nema za šta da ratuje, pa je u to uvjeravao i svoje drugove u kasarni. Odveden je u [[Petrovaradinska tvrđava|Petrovaradinsku tvrđavu]] i tu je proveo neko vrijeme, ali nije osuđen nego je poslan na frontu u [[Galicija|Galiciju]] pa zatim na [[Karpati|Karpate]]. Na fronti je bio do [[25. 5.|25. maja]] [[1915]]. kada je ranjen i zarobljen. U ruskoj bolnici provodi trinaest mjeseci gdje mnogo čita i uči [[ruski jezik]]. Nakon izlječenja, Tito je kao zarobljenik poslan na rad u selo Kalasijevo. Pored posla nalazi vremena za čitanje a u razgovorima sa seljacima sve se češće spominje ime [[Vladimir Iljič Lenjin|Lenjin]]. Krajem [[1916]]. premješten je u [[Kungur]] gdje radi na održavanju željezničke pruge. U junu [[1917]]. napušta Kungur i odlazi u [[Sankt Peterburg|Petrograd]] gdje sudjeluje u demonstracijama. Zatim bježi u [[Finska|Finsku]]. Tamo je uhapšen i poslan u zatvor u [[Petropavlovsk]]oj tvrđavi, iz koje je transportiran natrag u Kungur. Iz transporta je pobjegao i dospio u [[Omsk]], gdje se, poslije pobjede [[Oktobarska revolucija|oktobarske revolucije]], prijavio u odred Crvene internacionalne garde. Na proljeće [[1918]]. zatražio je da bude primljen u [[Komunistička partija Rusije|Rusku komunističku partiju (boljševika)]]. U ljeto iste godine umaknuo je pred [[Kolčak]]ovom vojskom među [[Kirgizi|Kirgize]], gdje je radio kao strojar u jednome mlinu. Po povratku boljševika u Omsk vratio se u taj grad i tamo postao član [[Jugoslovenska komunistička grupa|jugoslavenske sekcije]] Ruske komunističke partije. === Partijski rad === {{main|Komunistička partija Jugoslavije|Osma zagrebačka mjesna konferencija KPJ}} U jesen [[1920]]. vraća se u Zagreb gdje stupa u redove [[Komunistička partija Jugoslavije|Komunističke partije Jugoslavije]]. Iste godine partija je zabranjena. Kada [[1921]]. ostaje bez posla zapošljava se u mlinu u mjestu [[Veliko Trojstvo|Velikom Trojstvu]] gdje je sa svojom suprugom [[Pelagija Belousova|Pelagijom]] živio do kasnog proljeća [[1925]]. godine. Tu mu se rodilo troje djece. Prvo dijete umrlo mu je u [[Zagreb|Zagrebu]], a u Trojstvu su mu sahranjeni sinčić Hinko, koji je umro osam dana nakon rođenja kćerkice Zlatice, čiji se život ugasio nakon 17 mjeseci. Godinu dana prije nego što napušta Veliko Trojstvo, rođen je sin [[Žarko Broz|Žarko]], koji je jedini ostao živ od četvoro njegove djece iz prvog braka. Napušta mlin u Velikom Trojstvu i u kasno proljeće [[1925]]. godine dolazi u Zagreb. Po partijskim zadacima odlazi u [[Kraljevica|Kraljevicu]], [[Beograd]] i u [[Smederevska Palanka|Smederevsku Palanku]]. U aprilu [[1927]]. opet se vraća u Zagreb. Od suda u [[Ogulin]]u osuđen je na sedam mjeseci robije, uvjetno na četiri mjeseca, zbog komunističke propagande. Nakon izlaska iz zatvora Tito ujedinjuje Partiju koja je bila podijeljena na različit frakcije. === Robija === [[Datoteka:Tito u zatvoru.jpg|minijatura|Tito u zatvoru u Lepoglavi 1928. godine.]] {{citat|J. Broz je uhapšen 4. VIII. Osim sindikalnih funkcija, od Nove godine bio je zamjenik, a poslije osme konferencije sekretar mjesne partijske organizacije u Zagrebu. Njegov gubitak teško će osjetiti i mjesne partijske organizacije, kao i partijski aparat. Zbog istog slučaja uhapšena je njegova žena, jedan student, jedan emigrant, i vlasnici stana (nepartijci). Njihova imena objavila je »Borba«. Stan je služio kao partijsko skladište za literaturu, no zbog finansijskih nemogućnosti da se za ostalo nabavi još jedan partijski stan, to je ovaj bio upotrebljavan i za drugo (umnožavanje letaka itd.). O materijalu, koji je pronađen, i o držanju uhapšenih drugova govori priloženo originalno pismo Broza, koji je iz policijskog zatvora prokrijumčareno. Svi uhapšeni predati su poslije nedelju dana sudu, gdje se i sada nalaze.<ref>J. Broz Tito, »Sabrana djela«, svezak drugi, str. 107.</ref>|Pismo Josipu Čižinskom o hapšenju Broza, po nalogu [[Filip Filipović|Boškovića]] [[Antun Mavrak|Marić]]}} Kada su u junu [[1928]]. godine organizovane demonstracije, na letku kojim se radnici pozivaju na demonstracije stajao je potpis Josipa Broza.{{fact}} Velika potjera policije raspisana je 20. juna 1928. Uhapšen je [[4. 8.|4. augusta]] 1928. godine, pred kućom u Vinogradskoj cesti, zatvoren i mučen.<ref name="Požar-Filipović">Petar Požar, ''Jugosloveni žrtve staljinskih čistki'' (str. 38-44), Beograd, 1989.</ref> Iz zatvora je poslao pismo [[Filip Filipović|Filipu Filipoviću]] o teškim uvjetima zatvorenika, koje je objavljeno u inozemstvu u komunističkim listovima pod naslovom »''Krik iz pakla''«.<ref name="Požar-Filipović"/> Osuđen je na pet godina robije. Početkom [[1929]]. doveden je na izdržavanje kazne u Lepoglavu. Godinu dana poslije njega u Lepoglavu dolazi [[Moša Pijade]], tada stari i iskusni komunist. Njih dvojica su počeli zajedno raditi na organiziranju partijskih jedinica u kaznionici. Iz toga vremena sačuvan je i jedan od dva portreta Tita što ih je izradio Moša Pijade, koji je inače bio poznati slikar. Početkom [[1931]]. Josip Broza su iznenada premjestili u kaznionicu u [[Maribor]]u, koja je bila na glasu kao najgora u Jugoslaviji. Tu je izdržao kaznu ali ipak nije odmah pušten na slobodu. Odveden je u Ogulin, gdje je trebao da odleži još tri i pol mjeseca one kazne na koju je bio uvjetno osuđen. Tek potkraj marta [[1934]]. izlazi iz zatvora, ali mu je određeno da mora boraviti u rodnom Kumrovcu i da iz njega ne smije nigdje otići. Britanska profesorka [[Phyllis Auty]] ocenjuje da je Tito boravkom u zatvoru izbegao krvave obračune sa komunistima od strane Jugoslovenske Vlade u periodu od 1929. do 1932.<ref>[http://books.google.cz/books/about/Tito.html?id=eraAQgAACAAJ&redir_esc=y Phyllis Auty, Tito: A Biography] (str. 94)</ref> === Uspon Tita i Velika čistka === {{main|KPJ tokom Velike čistke}} Već u aprilu 1934. godine napušta Kumrovec i odlazi u [[Samobor]]. U to vreme koristio je ilegalno ime ''Valter''. Prešavši u ilegalnost, Tito je nastavio još većom partijskom aktivnošću. Iste godine, uz podršku privremenog šefa KPJ [[Milan Gorkić|Milana Gorkića]], uključen je u Politički biro CK KPJ u [[Beč]]u. Zbog partijskih zadataka povremeno odlazi u [[Pariz]] i [[Moskva|Moskvu]]. Nakon [[Aprilski plenum CK KPJ (1936)|aprilskog plenuma CK KPJ]] [[1936]]. godine, na kome su se neki rukovodioci usprotivili Gorkiću, 9.9. iste godine [[Kominterna]] je postavila novi Centralni komitet KPJ, na čelu sa sa Gorkićem kao generalnim sekretarom i Titom kao organizacionim sekretarom.<ref>[http://books.google.cz/books/about/Tito.html?id=eraAQgAACAAJ&redir_esc=y Phyllis Auty, Tito: A Biography] (str. 136)</ref> Tada je Tito predlagao da rukovodstvo deluje iz zemlje, a ne iz Beča, sa čime se Gorkić nije slagao. Na kraju je dogovoreno da Tito ode u Jugoslaviju, a da Gorkić ostane u inostranstvu. Šef Kominterne [[Georgi Dimitrov]] je tada bio čvrsto na Titovoj strani.<ref>[http://books.google.cz/books/about/Tito.html?id=eraAQgAACAAJ&redir_esc=y Phyllis Auty, Tito: A Biography] (str. 136)</ref> U borbama za vlast koje su usledile nakon nakon likvidacije Milana Gorkića u Moskvi, Tito se već krajem [[1937]]. godine predstavlja kao generalni sekretar Centralnog komiteta Komunističke partije Jugoslavije. U Parizu, Titov glavni saveznik bio je [[Boris Kidrič]], koji je tu radio kao novinar, a u Španiji [[Božidar Maslarić]].<ref>[http://books.google.cz/books/about/Tito.html?id=eraAQgAACAAJ&redir_esc=y Phyllis Auty, Tito: A Biography] (str. 150)</ref> Neki smatraju da je tokom [[Jugosloveni u Španskom građanskom ratu|Španskog građanskog rata]] (1936-1939) Tito bio šef jedne grupe [[NKVD]]-a, zadužene za likvidaciju [[lav Trocki|trockista]] i drugih Staljinovi oponenata.<ref name="vecernji"/> Navodno je to iskoristio kao priliku da se obračuna sa onim jugoslovenskim komunistima koji su se protivili njegovom dolasku na čelo KPJ (vidi [[Blagoje Parović]]).<ref name="vecernji">[http://www.vecernji.hr/hrvatska/tito-je-bio-sef-stozera-nkvd-a-za-likvidacije-trockista-u-spanjolskoj-362833 Tito je bio šef stožera NKVD-a za likvidacije trockista u Španjolskoj]</ref> [[1938]]. godine Tito je počeo da piše članke za "[[Proleter (novine)|Proleter]]" u kojima je branio politiku Narodnog fronta, znajući da Kominterna mnogo drži do pisane reči.<ref>[http://books.google.cz/books/about/Tito.html?id=eraAQgAACAAJ&redir_esc=y Phyllis Auty, Tito: A Biography] (str. 151)</ref> Sretena Žujovića i Rodoljuba Čolakovića je iz Moskve poslao u Srbiju da rade na stvaranju Narodnog fronta, što im je moguće spasilo život.<ref>[http://books.google.cz/books/about/Tito.html?id=eraAQgAACAAJ&redir_esc=y Phyllis Auty, Tito: A Biography] (str. 151)</ref> [[12. mart]]a 1938, zagrebačka policija dobila je dojavu da će Josip Broz, član CK KPJ, doputovati u Zagreb sa falsifikovanim čehoslovačkim pasošem na ime inženjera Jozefa Tomaneka. Tito je stoga morao da nabavi druga dokumenta i ode prvo za Beograd, pa tek onda za Zagreb. Iz ovoga je izvesno da je neko radio Titu o glavi, ali Auty nema podataka o tome ko ga je ocinkario, niti o tome kako je Tito za to saznao i promenio plan.<ref>[http://books.google.cz/books/about/Tito.html?id=eraAQgAACAAJ&redir_esc=y Phyllis Auty, Tito: A Biography] (str. 152-153)</ref> U to vreme, Auty već piše o Titu kao o "vršiocu dužnosti generalnog sekretara KPJ".<ref>[http://books.google.cz/books/about/Tito.html?id=eraAQgAACAAJ&redir_esc=y Phyllis Auty, Tito: A Biography] (str. 153)</ref> U pismu Dimitrovu jula 1938. Tito javlja da je isključio članove CK iz Pariza, [[Labud Kusovac|Labuda Kusovca]] i [[Ivo Marić|Ivu Marića]] iz KPJ.<ref>[http://books.google.cz/books/about/Tito.html?id=eraAQgAACAAJ&redir_esc=y Phyllis Auty, Tito: A Biography] (str. 154)</ref> Istog meseca, neko ih je denuncirao francuskoj policiji i oni i njihovi saradnici su deportovani iz Francuske.<ref name="Pavlović">[http://www.rastko.rs/rastko-ru/delo/12909 Živojin Pavlović, Bilans sovjetskog termidora: Prikaz i otkrića o delatnosti i organizaciji Staljinskog terora]</ref> Među izgnanim nije bilo nijednog od "staljinovaca".<ref name="Pavlović"/> Tito još dva puta odlazi u Moskvu [[1938]]. i [[1939]]. godine. Prilikom svog drugog odlaska u Moskvu sukobljava se sa poslednjim rivalom za mesto šefa KPJ, [[Petko Miletić|Petkom Miletićem]], nakon čega postaje generalni sekretar KPJ. === Generalni sekretar KPJ === {{main|Peta zemaljska konferencija KPJ}} Jedne od posljednjih večeri u oktobru 1940. godine u [[Dubrava|Dubravi]] je održana Peta zemaljska partijska konferencija. Na konferenciji je potvrđeno faktičko stanje nastalo nakon staljinističke [[KPJ tokom Velike čistke|Velike čistke]], tokom koje je staro rukovodstvo likvidirano, a Josip Broz došao na čelo partije. U to vreme, [[Fašizam]] se širio Evropom, [[Adolf Hitler|Hitlerove]] i [[Benito Mussolini|Mussolinijeve]] armije su na granicama Jugoslavije. Na kraju konferencije Tito je rekao: "''Drugovi, pred nama su odlučujući dani. Naprijed sada u konačnu pobjedu! Iduću konferenciju moramo održati u oslobođenoj zemlji i od tuđina i od kapitalista!''" {{fact}} Okupacija Jugoslavije Tita je zatekla u Zagrebu, odakle je, njegovom inicijativom, upućen proglas CK KPJ narodima Jugoslavije i radnom narodu Jugoslavije, u kojemu se ''ističe odlučnost Partije da u oslobodilačkom ratu ustraje u prvim redovima, u kojemu ustaje protiv potpaljivanja nacionalne mržnje i poziva radnike, seljake, omladinu, građane i sve rodoljube da se ujedine u borbi za nacionalnu nezavisnost''. U drugoj polovici maja 1941. godine Tito odlazi u [[Beograd]] odakle usmjerava pripreme za dizanje ustanka i početak oslobodilačkog rata. Po napadu Njemačke na SSSR ([[22. 6.|22. juna]]) Politbiro CK KPJ je pod Titovim vodstvom ocijenio da je nastupio odlučan trenutak za početak oružanog ustanka protiv okupatora i njegovih domaćih pomagača. Glavni štab Narodnooslobodilačkih i partizanskih odreda Jugoslavije (NOPOJ) formiran je 27.juna, a Tito je postao vrhovnim komandantom NOPOJ. Pod njegovim vodstvom donesena je odluka o dizanju svenarodnog ustanka. === Narodnooslobodilačka borba === {{main|Narodnooslobodilačka borba Jugoslavije}} [[Datoteka:Josip Broz Tito poternica.jpg|minijatura|Nemačka poternica za Titom.]] {{citat|Mi ćemo biti sijači bratstva među narodima. Kada budemo prolazili kroz nove zemlje, kad budemo dolazili u dodir sa ljudima drugih običaja, oni će možda biti nepovjerljivi prema nama, jer nas još nisu vidjeli na djelu i nisu čuli našu riječ. Vi ćete svojim držanjem i ubjeđivanjem pokazati da ste vojska novog kova, vi ćete tako steći povjerenje i razviti zastavu slobode i u krajevima koji je još nisu razvili.<ref>''Drug Tito'' (str. 152), Mladinska knjiga, Ljubljana 1981.</ref>|Titov govor pred novoosnovanom 4. proleterskom brigadom 17. lipnja 1942. u Ljubini, istočna Bosna.}} Beograd je napustio [[16. 10.|16. oktobra]] i otišao na oslobođeni teritorij u zapadnoj Srbiji, kamo su premješteni i GŠ NOPOJ i CK KPJ. 26. i 27. novembra održano je [[savetovanje u Stolicama|savjetovanje partizanskih vođa u Stolicama]] i donesene smjernice za razvoj ustanka i oslobodilačke borbe pod vodstvom Vrhovnog štaba NOPOJ i glavnih štabova po zemljama i pokrajinama Jugoslavije. U oktobru iste godine Tito se sastao u Ravnoj Gori s [[Dragoljub Mihailović|Dražom Mihailovićem]] radi dogovora o zajedničkoj borbi protiv okupatora, koji zbog stava Mihailovića završava bez uspjeha. U oktobru i novembru 1941. godine Tito je u [[Užice|Užicu]], središtu tzv. [[Užička republika|Užičke republike]] odakle usmjerava razvitak ustanka. Nakon njemačke ofanzive se, zajedno s glavninom partizanskih snaga povukao u istočnu Bosnu gdje će se stvoriti nova velika baza partizanskog pokreta. U Rudom, u istočnoj Bosni, [[21. 12.|21. decembra]] [[1941]]. je po njegovom naređenju osnovana [[Prva proleterska udarna brigada|Prva proleterska brigada]]. [[Datoteka:Tito predaje zastavu Prvoj proleterskoj brigadi.jpg|thumb|Tito vrši smotru [[Prva proleterska brigada|Prve proleterske brigade]] 7. novembra 1942. godine u Bosanskom Petrovcu.]] Nakon neuspjeha osovinskih snaga da unište partizane u prvoj polovici [[1942]]. godine, glavnina partizanskih snaga pokreće veliki [[pohod partizana u Bosansku Krajinu|pohod u Bosansku Krajinu]], koji će rezultirati stvaranjem velike slobodne teritorije na području Hrvatske i zapadne Bosne sa sjedištem u Bihaću, tzv. [[Bihaćka republika|Bihaćke republike]]. Na osnovi tih uspjeha u drugoj polovici 1942. izdaje naredbu o osnivanju prvih divizija i korpusa, što je bio temelj stvaranja Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije (NOVJ). Na njegovu inicijativu u Bihaću se 27. novembra 1942. sastaju predstavnici antifašističkih snaga iz svih krajeva Jugoslavije i formiraju AVNOJ - [[Antifašističko vijeće narodnog oslobođenja Jugoslavije]] kao privremeno tijelo vlasti koje će s vremenom postati legitimna alternativa izbjegličkoj vladi u Londonu. Godinu dana poslije, 29. i 30. novembra 1943, u AVNOJ se ponovno sastao u [[Jajce|Jajcu]] i donio povijesne odluke o budućem uređenju Jugoslavije kao federativne države ravnopravnih naroda i narodnosti Jugoslavije. Na istom zasjedanju Tito je dobio naslov Maršala. Tito je nakon toga rukovodio borbom iz [[Drvar]]a, odakle, poslije neuspjelog njemačkog desanta, 25. maja [[1944]]. godine, odlazi na [[Vis]], gdje razvija široku djelatnost za međunarodno priznanje nove Jugoslavije. U augustu 1944. susreće se u [[Napulj]]u s predsjednikom britanske vlade [[Winston Churchill|Winstonom Churchillom]]. Istodobno dok se bori za međunarodno priznanje novoga stanja na tlu Jugoslavije, rukovodi, kao vrhovni komandant, operacijama oslobođenja zemlje, koje usklađuje s operacijama savezničkih vojski. Predvečer 23. oktobra 1944. stiže u oslobođeni Beograd. Potvrđujući već izborene tekovine, Tito [[7. 3.|7. marta]] [[1945]]. godine formira vladu Demokratske Federativne Jugoslavije. Ratne operacije su završile [[15. 5.|15. maja]] 1945. Još u toku borbe - 19. novembra 1944. - Predsjedništvo AVNOJ-a dodijelilo je Titu naziv narodnog heroja Jugoslavije. Josip Broz Tito bio je jedini Vrhovni komandant u drugom svjetskom ratu koji je svoje borce lično vodio u bitku. Ranjen je u [[Bitka na Sutjesci|bitci na Sutjesci]] u junu 1943. godine. === Uspostava nove Jugoslavije === {{main|AVNOJ|Sporazumi Tito-Šubašić}} [[Datoteka:Marshal Tito during the Second World War in Yugoslavia, May 1944.jpg|thumb|Tito sa savezničkim misijama u Drvaru u maju 1944. godine]] Nakon što 1944. godine postaje očito da će partizani uz pomoć [[Crvena armija|Crvene armije]] osloboditi Jugoslaviju od okupatora, Tito kao efikasni politički pragmatik, za razliku od drugih komunističkih vođa ovoga doba počinje raditi na širenju svoje političke baze. Prvi komunistički propagandni rezultati u borbi s ostalim političkim opcijama još iz doba Kraljevine Jugoslavije postižu svoj uspjeh tek u ratu kada veći broj poznatih osoba iz kulture i politike prelazi na stranu partizana. Također pod pritiskom [[Ujedinjeno Kraljevstvo|Velike Britanije]] dolazi 1944. godine do sklapanja [[sporazumi Tito-Šubašić|sporazuma Tito-Šubašić]] po kojemu članovi kraljevske vlade koji nisu kompromitirani tijekom rata na čelu s bivšim hrvatskim banom Šubašićem ulaze u vladu nove Jugoslavije <ref>[http://www.arhivyu.gov.rs/active/sr-latin/home/glavna_navigacija/leksikon_jugoslavije/konstitutivni_akti_jugoslavije/beogradski_sporazum_tito_subasic.html Beogradski sporazum Tito-Šubašić]</ref>. Dok je Titov pragmatični sporazum sa emigrantskom vladom doprineo dobivanju legitimiteta pred monarhistima i centralistima to jest prije svega Srbima, ranija odluka o postavljanju ostarjelog apolitičnog, ali socijalno osjetljivog hrvatskog pjesnika [[Vladimir Nazor|Vladimira Nazora]] za predsjednika [[Zemaljsko antifašističko vijeće narodnog oslobođenja Hrvatske|ZAVNOHa]] je imalo umirujući efekt na Hrvate koji istovremeno zahtjeva decentralizaciju ili nezavisnost i strepe od osvete zbog ustaških zločina. Završni dio Titovih pragmatičnih akcija za dobivanje političkog legitimiteta u doba ili nakon Drugog svjetskog rata postaju izbori koje bojkotiraju monarhističke stranke <ref>{{cite book |title=1998 Information Please Almanac |last=Brunner |first=Borgna |year=1997 |publisher=Houghton Mifflin |isbn=0395882761 |page=342}}</ref> i potom postavljanje [[Ivo Ribar|Ive Ribara]] koji je bio predsjednik ustavotvorne skupštine kraljevine Jugoslavije, prvo za predsjednika AVNOJa odmah nakon ulasku u komunističku partiju (njegovi sinovi su "regrutirani" u doba kraljevine Jugoslavije),a potom za predsjednika ustavotvorne skupštine komunističke Jugoslavije. Titov pokušaj dogovora s katoličkom crkvom 1945. godine propada nakon što [[Alojzije Stepinac]] odbija njegove prijedloge za rješavanje sporova. === Posleratni period === {{main|Blajburška predaja|FNRJ}} Tijekom posljednjih dana rata, kao i gotovo sljedeće 3 godine [[komunistička partija Jugoslavije]] pod vodstvom Tita represivnim akcijama radi na stvaranju novog društva kojemu je uzor Staljinov [[Sovjetski Savez]]. Iako je u legalnom smislu prva akcija u ovom smjeru donesena 1946. godine stvaranjem prvog ustava komunističke Jugoslavije koji je bio kopija tadašnjeg ustava SSSRa, prve akcije u tom smjeru se vode još u posljednjim danima rata protiv zarobljenih pripadnika pro-osovinskih vojski i njihovih simpatizera. Pravnu osnovu za te zločine donosi saveznički dogovor o ukidanju [[ženevske konvencije]] ([[Winston Churchill|Churchill]], [[Franklin Delano Roosevelt|Roosevelt]], [[Josif Staljin|Staljin]]) pošto uskoro "neće biti nemačke vlade koja bi mogla da se dogovara s crvenim križom". Dok su zapadni saveznici ovu kriminalnu definiciju iskoristili za izgladnjivanje nemačkih zatvorenika nakon završetka rata tako da su oni imali smrtnost od "samo" 2 % u 3 mjeseca koliko su postojali logori <ref>Günter Bischof and Stephen Ambrose, Eisenhower and the German PoWs: Facts Against Falsehood, Louisiana State University Press, Baton Rouge and London, 1992</ref><ref>Američki general i zamjenik guvernera Nemačke Lucius D. Clay je napisao 29.6.1945:"Osjećam da Nemci moraju trpiti glad i hladnoću kao što verujem da su te patnje potrebne kako bi oni shvatili posljedice rata koje su izazvali</ref>, Sovjetski Savez, a koristeći se tim primjerom i Titova Jugoslavija su vršile masovna pogubljenja domaćih izdajnika. Broj ubijenih je i danas veoma kontroverzan, iako nikada nije niti približno utvrđen. Jedinu kakvu takvu procjenu o broju poginulih ili ubijenih "domaćih izdajnika" je dao jugoslavenski zavod za statistiku tijekom popisa žrtava rata [[1964]]. godine kada njihov broj za cijelo ratno razdoblje (1941-1945) određuje na 200.000 <ref>časopis Danas 21. novembar 1989. godine</ref>. Po završetku ratnih i poratnih aktivnosti Jugoslavija počinje voditi prisilnu [[kolektivizacija|kolektivizaciju]] sovjetskog stila, protjerivanje nemačkih starosjedioca, kao i sveukupnu obnovu ratom uništene privrede uz pomoć sovjetskih savjetnika. Sve te prosovjeske reforme kao i neke druge mjere koje su išle još i dalje od onih sovjetskih su stvorile međunarodnu sliku po kojoj je Titov režim najortodoksniji komunistički režim nakon onog staljinističkog u [[Sovjetski Savez|SSSRu]] <ref>[http://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=F60917FC3E5E17738DDDA00A94D0405B8788F1D3&scp=25&sq=Tito&st=p Dr. Matchek Calls Yugoslav Regime 'Most Communistic in World After Russia']</ref> === Raskid sa Staljinom === {{main|Raskol Tita i Staljina}} [[Datoteka:Radno Predsednistvo Pete konferencije KPJ 1952 god.jpg|desno|mini|Preživeli članovi Radnog predsedništva predratne [[Peta zemaljska konferencija KPJ|Pete zemaljske konferencije KPJ]], slikani za vreme održavanja [[Šesti kongres KPJ|Šestog kongresa KPJ]] [[1952]]. godine u [[Zagreb]]u. S leva na desno - [[Đuro Pucar Stari]], [[Moša Pijade]], Josip Broz Tito, [[Spasenija Cana Babović]] i [[Edvard Kardelj]].]] Nakon završetka rata, nova država, koja je 29. novembra 1945. promijenila ime u Federativna Narodna Republika Jugoslavija, je pod Titovim vodstvom postala dio [[Istočni blok|Istočnog bloka]] i u njoj je uveden komunizam kao službena ideologija, zabranjene rad svih stranaka osim KPJ, te se, po uzoru na [[Sovjetski Savez|SSSR]], počela provoditi [[nacionalizacija]] velikih poduzeća te prisilna [[kolektivizacija]] zemlje. No, postepeno su na vidjelo počele izlaziti i sve veće nesuglasice između Tita i [[Josif Staljin|Staljina]], koje svoj korijen imaju u tome što su jugoslavenski komunisti na vlast došli vlastitom borbom, umjesto uz pomoć [[Crvena armija|Crvene armije]], te su smatrali kako imaju pravo budući razvoj svoje države određivati sami, a ne po sovjetskom diktatu. Prikrivena napetost Tita i Staljina je eskalirala [[1948]]. godine kada je došlo do javnog raskola nakon Rezolucije [[Informbiro]]a. U tom periodu je još jednom do izražaja došla Titova državnička sposobnost. Nakon što se nemilosrdnim mjerama, uključujući otvaranje zloglasnog zatvora [[Goli otok]], obračunao sa Staljinovim pristašama u KPJ, vješto je iskoristio [[hladni rat]] kako bi nagli prestanak sovjetske nadoknadio [[sjedinjene Američke Države|američkom]] pomoći. Raskid sa SSSR-om je bio i prilika da se, za razliku od dogmatskog marksizma sovjetskog tipa razvije [[socijalizam]] prilagođen jugoslavenskim prilikama. U Narodnoj skupštini FNRJ [[27. 6.|27. juna]] [[1950]]. podnio je obrazloženje Osnovnog zakona o upravljanju radnim kolektivima od strane radnika, istaknuvši staro socijalističko geslo "Tvornice radnicima". Prvi put je za Predsjednika Republike izabran [[14. 1.|14. januara]] [[1953]]. godine. Poslije smrti Staljina uslijedila je normalizacija odnosa sa SSSR pa je, za posjeta Hruščova Jugoslaviji, u junu [[1955]], potpisana [[Beogradska deklaracija]], kojom je otvoren put normalizaciji odnosa između dviju zemalja. === Politika nesvrstanosti === {{main|SFRJ|Pokret nesvrstanih}} [[Datoteka:Josip Broz Tito in cesar Haile Selassie v Kopru 1959 (2).jpg|thumb|Josip Broz Tito i car [[Haile Selassie]] u Kopru [[1959]].]] [[Datoteka:Bundesarchiv B 145 Bild-F032669-0029, Bonn, Brandt mit Staatspräsident Tito.jpg|thumb|Tito i [[Willy Brandt]] u [[Bon]]u [[1970]].]] [[1950-te|1950-ih]] su Titovu novu politiku neutralnosti u hladnom ratu usvojile mnoge novostvorene države [[Treći svijet|Trećeg svijeta]], pa je Tito u tome prepoznao mogućnost za stvaranje novog saveza koji je nazvan [[Pokret nesvrstanih]]. Ta će alijansa dugo vremena ne samo omogučiti veliki ugled u svijetu, nego i njenim poduzećima donijeti mnoge unosne poslove u zemljama Trećeg svijeta. Istovremeno se i socijalizam u Jugoslaviji, neopterećen sovjetskim dogmama, počeo razvijati u smjeru sve veće otvorenosti prema novim idejama, a životni standard stanovništva nastavio rasti, postavši vidno boljim ne samo u odnosu na Istočni blok, nego i neke zapadne kapitalističke zemlje Evrope, kao što su [[Portugal]] i [[Irska]]. No, svi ti trendovi, koji su kulminaciju stekli krajem 1960-ih, prekinuti su početkom 1970-ih nakon pojave nacionalističkog [[hrvatsko proljeće|masovnog pokreta]] u Hrvatskoj. Tito, koji je ispočetka ohrabrivao reforme i veću otvorenost, nakon toga se stavio na stranu dogmata i konzervativaca, pa je obračun s maspokom iskorišten kako bi se Partija očistila od reformskih elemenata u svim republikama i pokrajinama. Trijumf komunističkog dogmatizma prestavlja donošenje Ustava 1974. godine odnosno [[Zakon o udruženom radu|Zakona o udruženom radu]] 1976. godine - nastojanja da se jugoslavenski sistem samoupravnog socijalizma kodificira u dogmu - a koji su svoje negativne posljedice pokazali tek nakon Titove smrti. === Smrt i pogreb === {{main|Pogreb Josipa Broza Tita}} Umro je [[4. 5.|4. maja]] 1980. u 15.05 sati na Kliničkom bolničkom centru u Ljubljani. Pokopan je [[8. 5.|8. maja]] 1980. u Beogradu u Kući cvijeća. Na njegovoj sahrani bilo je prisutno 209 delegacija iz 127 država svijeta. Titova sahrana se smatra najvećim pogrebom nekog državnika u svjetskoj historiji.<ref name="vidmar166">{{cite book|title=Josip Broz Tito – Ilustrirani življenjepis |last=Vidmar|first=Josip|author2=Rajko Bobot |author3=Miodrag Vartabedijan |author4=Branibor Debeljaković |author5=Živojin Janković |author6=Ksenija Dolinar |year=1981|publisher=Jugoslovenska revija |isbn= |page=166}}</ref> == Posthumne kontroverze == [[Datoteka:Titov spomenik.jpg|thumb|desno|150px|Titov spomenik u Kumrovcu]] Tito je za svog života u SFRJ stvorio [[kult ličnosti]] i za njegovog života je bilo nemoguće imati bilo kakvo kritičko mišljenje o bilo kome aspektu njegovog života i politike, odnosno razlučiti stvarne činjenice od službene propagande. To je nakon njegove smrti, a pogotovo nakon raspada SFRJ, dovelo do reakcije u vidu tretiranja Tita kao najvećeg zločinca u historiji, odnosno negiranja službenih podataka u korist raznih mitova i urbanih legendi, često i onih najapsurdnijih. === Titova uloga u Staljinovoj čistki === {{main|KPJ tokom Velike čistke}} Postoji teorija koju između ostalih zastupa novinar Pero Simić, da je Josip Broz cinkario svoje partijske drugove [[NKVD]]-u da su trockisti, frakcionaši i sl, kako bi preuzeo vodstvo u KPJ.<ref name="jutarnji">{{Cite web |title=Cinkanjem i preko leševa do šefa KPJ |url=http://www.jutarnji.hr/cinkanjem-i-preko-leseva-do-sefa-kpj/282768/ |access-date=2014-08-12 |archivedate=2013-09-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130930185041/http://www.jutarnji.hr/cinkanjem-i-preko-leseva-do-sefa-kpj/282768 |deadurl=yes }}</ref> Prema njegovoj oceni, Titova negativna karakteristika za neke od njih je bila svojevrsna presuda.<ref name="Simić">[http://www.nacional.hr/clanak/29402/tito-je-na-vrh-kpj-dosao-cinkanjem Tito je na vrh KPJ došao cinkanjem]</ref> On navodi da je u moskovskim arhivima do sada pronađeno 40 karakteristika, uglavnom negativnih, koje je Tito pisao [[NKVD]]-u o svojim partijskim drugovima.<ref name="Eiletz">[http://www.mladina.si/43878/razkrita-titova-moskovska-skrivnost/ Razkrita Titova moskovska skrivnost]</ref> Ruski autor Bondarev ispravlja Simića, koji piše da je Broz predavao kararakteristike svojih drugova NKVD-u. Bondarev navodi da je karakteristike predavao kadrovskom odelu Kominterne, što samo po sebi ne dokazuje njegovu povezanost sa NKVD.<ref>[http://www.riss.ru/analitika/152-moskovskie-gody-iosipa-broza-tito-predystoriya-partizana#.U8nP35SSw34 Московские годы Иосипа Броза Тито: предыстория партизана]{{Dead link|date=October 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Vidi još == * [[KPJ tokom Velike čistke]] * [[narodnooslobodilačka borba Jugoslavije]] * [[pogreb Josipa Broza Tita]] * [[lista mjesta imenovanih po Josipu Brozu Titu]] == Izvori == {{reference|2}} == Vanjske veze == {{commonscat|Josip Broz Tito}} * [http://graphics8.nytimes.com/packages/pdf/topics/tito-obit.pdf Biografija Tita na New York Times] * [http://www.shareyouridea.net/foto/foto_album_javno.asp?frIDAlbum=0367 Foto galerija na ShareYourIdea.net] * [http://www.titoville.com/ Titoville] * [http://www.rex.b92.net/vlastitoiskustvo/izlozba_fotografije.html Fotografije] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080703154705/http://www.rex.b92.net/vlastitoiskustvo/izlozba_fotografije.html |date=2008-07-03 }} * [http://www.vuksfrj.se/istorija/tito/J_B_Tito.html Titovi memoari - Vukova stranica (www.vuksfrj.se)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120108052906/http://www.vuksfrj.se/istorija/tito/J_B_Tito.html |date=2012-01-08 }} * [http://www.facebook.com/topic.php?uid=37856214253&topic=8742 Sva Titova Putovanja], Facebook * [http://www.glas-koncila.hr/feljtoni/index.php?title=IZ_BEOGRADSKIH_ARHIVA:_Odnos_Josipa_Broza_Tita_prema_zagreba%C4%8Dkom_nadbiskupu_Alojziju_Stepincu IZ BEOGRADSKIH ARHIVA: Odnos Josipa Broza Tita prema zagrebačkom nadbiskupu Alojziju Stepincu] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120128182331/http://www.glas-koncila.hr/feljtoni/index.php?title=IZ_BEOGRADSKIH_ARHIVA:_Odnos_Josipa_Broza_Tita_prema_zagreba%C4%8Dkom_nadbiskupu_Alojziju_Stepincu |date=2012-01-28 }} {{Predsjednici SFRJ}} {{Predsjednici SKJ}} {{Drugi svjetski rat u Jugoslaviji}} {{Lifetime|1892|1980|Broz, Josip Tito}} [[Kategorija:Josip Broz Tito| ]] [[Kategorija:Jugoslavenski komunisti]] [[Kategorija:Jugoslavenski partizani]] [[Kategorija:Narodni heroji Jugoslavije]] [[Kategorija:Političari u međuratnom periodu]] [[Kategorija:Političari u Drugom svjetskom ratu]] [[Kategorija:Jugoslavenski ateisti]] [[Kategorija:Hrvatski ateisti]] [[Kategorija:Preživjeli pokušaje atentata]] [[Kategorija:KPJ tokom Velike čistke]] [[Kategorija:Jugosloveni u Oktobarskoj revoluciji]] [[Kategorija:Bitka na Neretvi]] [[Kategorija:Porodica Broz|Josip]] [[Kategorija:Četveroslovnik-B|ROZ, Josip]] [[Kategorija:Četveroslovnik-T|ITO]] [[Kategorija:Jugoslovenska politička emigracija u SSSR]] iuc3uipae1bqnwqt11xzif7whsws09e 0 8455 41262873 41261487 2022-08-23T15:43:14Z 188.120.99.190 wikitext text/x-wiki {{Dz}} {{Grad u Srbiji | naziv = Novi Pazar | ime genitiv=Novog Pazara | slika = | opis_slike = Pogled na Novi Pazar sa utvrđenja | grb = NP Grb.jpg | opis_grba = grb Novog Pazara | gradska_zastava = | opis_zastave = Zastava Novog Pazara | Zvanično=Novi Pazar | stara_imena = | površina = 742 | stanovništvo = 125.000 | aglomeracija = 125 000 | gustina = 135.3 | opis gustine=šira zona/opština | nadmorska_visina = 477 | prvi pomen = | dan_grada = | slava= | pobratimi= | pokrajina = | = [[Sandzak]] | gšir = 43.135333 | gduž = 20.507333 | registarska_oznaka = NP | pozivni_broj = 020 | poštanski_kod = 36300 | adresa = | telefon = | faks = | veb-strana = [http://www.novipazar.org.rs www.novipazar.org.rs] | elektronska_pošta = | gradonačelnik = Nihat Biševac | stranka = [[Sandžačka demokratska partija|SDP]] | stranke= | formirana vlast= | izbori=[[11. 05.]][[2008]]. }} '''Novi Pazar''' je ekonomski i kulturni centar, pripada historičnoj regiji [[Sandžak]]. Nalazi se na 290km južno od [[Beograd]]a, na dionici starog puta koji preko [[Ibarska magistrala|Ibarske magistrale]] vodi prema [[Podgorica|Podgorici]] i [[Jadransko more|Jadranskom moru]]. Lociran je u zvjezdastoj dolini rijeka Jošanice, Raške, Deževske i Ljudske, na nadmorskoj visini od 496m. Okružen je visokim planinama [[Golija|Golijom]] i Rogoznom i Pešterskom visoravni. Ukupna površina opštine sa 100 naseljenih mjesta iznosi 742 km2. Njegov osnivač [[Isa-beg Isaković|Isa-beg Ishaković]] je podigao grad u neposrednoj blizini srednjovjekovnog utvrđenja Trgovište, poznatog pod imenom Ras. Prvi pisani dokument koji pominje ime Novi Pazar datira iz [[XV vijek]]a, kada je Malo vijeće [[Dubrovačka Republika|Dubrovačke republike]] odlučilo da u njemu postavi svog konzula. To potvrđuje da je grad u to vrijeme već bio razvijen, zahvaljući svom izuzetnom geografskom položaju, jer se nalazio na raskršću važnih puteva koji su vodili od [[Dubrovnik]]a prema [[Niš]]u, [[Sofija|Sofiji]], [[Istanbul]]u, [[Solun]]u, Beogradu, [[Budimpešta|Pešti]] i [[Sarajevo|Sarajevu]]. O Novom Pazaru su pisali brojni putopisci, a čuveni [[Evlija Čelebija]] je u [[XVII vijek]]u zabilježio da je bio jedan od najvećih gradova na Balkanu. Ime Novi Pazar ušlo je u svjetske leksikone kao sinonim za Sandžak od [[1878]]. godine, kada je na [[Berlinski kongres|Berlinskom kongresu]] kao ''[[corpus separatum]]'' čitava regija nazvana ''Novopazarski Sandžak''. Od [[prvi svjetski rat|prvog svjetskog rata]], njegova sudbina postaje neizvjesna, grad intenzivno slabi i gubi na svom značaju. Kasnije, izgradnjom novih puteva preko moravsko-vardarske doline, on postaje marginalizovan, daleko od važnih saobraćajnica i komunikacija. Od tada je najnerazvijenije područje u [[socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|bivšoj]] i [[Srbija i Crna Gora|sadašnjoj Jugoslaviji]]. == Stanovništvo == Prema popisu iz 2011. godine, Novi Pazar ima 100.327 stanovnika. Stanovništva čine Bošnjaci (oko 87.77%), zatim Srbi (oko 10 %), zatim manji broj Albanaca 0.25%, Crnogoraca 0,30, desetak drugih nacionalnopsti sa oko 1.8%. Prema podacima Crvenog krsta i nevladinih organizacija, nekoliko desetina stanovnika čine raseljeni sa Kosova, izbjeglice iz Makedonije, BiH i Hrvatske. Prema nezvaničnim podacima, Novi Pazar broji preko 120.000 stanovnika. Po poslednjem zvaničnom popisu stanovništva iz 2011. godine grad Novi Pazar je brojao ukupno 23.584 domaćinstava (2002. gidne 20.956 sa prosečno 4,1 članom). U odnosu na prethodni popis sproveden 2002. godine, broj domaćinstava je veći za 8%. Broj članova po domaćinstvu sada iznosi 4,6. Prema zvaničnom popisu iz 2011. godine, Novi Pazar ima 85.583 stanovnika. Etnički sastav stanovništva čine * [[Bošnjaci]] 77.12%(77.747) * [[Srbi]] 16.16%,(16.248) * Muslimani 4.08%(4.102) * [[Albanci]] 0.25%(202). * Jugosloveni 0.46%(67) * Crnogorci 0.44%.(40) * Hrvati 0.01%(20) * Makedonci 0.01%(19) * Rusi 0.01% (19) * ostali 0,035% (553) Prema podacima [[Crveni križ|Crvenog krsta]] i nevladinih organizacija, oko 6.000 stanovnika čine raseljeni sa [[Kosovo|Kosova]] , izbjeglice iz [[Makedonija|Makedonije]], [[Bosna i Hercegovina|BiH]] i [[Hrvatska|Hrvatske]]. Prema zvanicnom popisu iz 2002. godine, Novi Pazar danas broji preko 120.000 stanovnika. == Naseljena mesta == Aluloviće, Bajevica, Banja, Banovica, Barakovac(Barakovci), Bare, Batnjik, Bekova, Bele Vode, Boturovina, Brđani, Brestovo, Cokoviće, Čašić Dolac, Čedinac, Čivtanovo, Dolac, Čerkez mahala, Ćeramidžinica(Ćeradžiminica), Dedilovo, Deževa, Deževski put, Dojinoviće, Dolac, Doljani, Dragočevo, Dramiće, Dannilov Put, Gazilar, Golice, Gornja Tušimlja, Goševo, Građanoviće, Gračane, Grubetiće, Hadžet, Hotkovo, Ivanča, Izbice, Jablanica, Janča, Javor, Jelačiće, Jova, Kašalj, Koprivnica, Kosuriće, Koškovo, Kovačevo, Kožlje, Kruševo, Kuzmičevo, Leča, Lopužnje, Lukare, Lukarsko Goševo, Lukocrevo, Miščiće, Muhovo, Mur, Negotinac, Novi Pazar, Odojeviće, Okose, Osaonica, Osoje, Oholje, Parice, Paralovo, Pasji Potok, Pavlje, Pilareta, Pobrđe, Požega, Požežina, Polokce, Poljice, Pope, Postenje, Prćenova, Prisoje, Pusta Tušimlja, Pustovlah, Radaljica, Rajčinoviće, Rajčinovićka, Rajetiće, Rajkoviće, Rakovac, Rast, Rogatac, Sebečevo, Selakovac, Sitniče, Skukovo, Slatina, Skrezomna Bericka, Smilov Laz, Srednja Tušimlja, Stradovo, Sudsko Selo, Svilanovo, Šavci, Šaronje, Štitare, Šutenovac, Šestovo, Tenkovo, Trnava, Trošnica, Tunovo, Tvrđevo, Varevo, Vever, Vidovo, Vitkoviće, Vojkoviće, Vojniće, Vranovina, Vučiniće, Vučja Lokva, Zabrđe, Zlatare, Zmijinac Žunjeviće i Živaliće. == Privreda i resursi == Društvena privreda uglavnom ne radi, za razliku od privatnog sektora koji je veoma razvijen. Najveći resurs Novog Pazara su kreativni ljudi, koji su tokom posljednjih decenija, bez ičije pomoći, osnovali veliki broj privatnih malih i srednjih preduzeća, čiji je broj preko 6.000. Preko 500 privatnih preduzeća se bavi proizvodnjom odjeće, obuće i namještaja, a ostala pretežno uslužnim djelatnostima i trgovinom. Značajnu ulogu imaju i transport robe i putnički saobraćaj sa preko 2.650 firmi za prijevoz robe i putnika. Novi Pazar je trenutno najveći proizvođač [[jeans|džins]] odjeće u Jugoslaviji. Čitav kraj je takođe bogat prirodnim resursima. To je prostrana planinska teritorija, na kojoj se optimalno smenjuju blagi i oštri usponi, riječni usjeci i doline, visoravni, veliki kompleksi četinarskih šuma, prostrane livade i pašnjaci, a prostor ima izuzetno bogatu floru i faunu, obilje čiste vode, termalnih i mineralnih izvora (Novopazarska i Rajčinovića banja i Slatinski i Deževski kiseljak). Uz prirodne i ljudske resurse, kao i brojne spomenike kulture, Novi Pazar ima velike potencijale za održiv razvoj - proizvodnju zdrave hrane i razvoj svih vidova turizma. == Kulturni spomenici == Novi Pazar ima burnu i bogatu prošlost. Posebnu vrijednost ovog multietničkog i multikulturnog prostora, gdje se susreću zapadna i istočna civilizacija, čine brojni kulturno-istorijski spomenici. Arheološki nalazi govore da je ovo područje bilo naseljeno još od kamenog doba - nalaz Naprelje, preko gvozdenog doba - nalaz Smolučka pećina i ranoantičkog doba - Novopazarski nalaz, te nalazišta ostataka kasnoantičkih i srednjovjekovnih utvrđenja Jeleč i [[Stari Ras|Ras]]. Medu najvažnije kulturnoistorijske spmenike svakako spadaju: Petrova crkva sagrađena u X vijeku na ostacima poznijeg ranohrišćanskog objekta u obliku rotonde sa upisanim četvorolistom. Za Petrovu crkvu su vezana mnoga važna zbivanja iz ranije prošlosti srednjovekovne Raške, gdje je, na primjer, veliki raški župan [[Stefan Nemanja]] primio pravoslavlje; Đurdevi stupovi, zadužbina Stefana Nemanje, iz XII vijeka; manastir Sopoćani, čiji je osnivač kralj [[Uroš I]], iz XIII vijeka (u unutrašnjosti manastira sačuvana je najdragocenija galerija raškog i vizantijskog fresko slikarstva); Gradska tvrđava sa Kulom motriljom iz XV vijeka, izgrađena po nalogu osnivača grada Isa-bega Ishakovića; Altun-alem džamija iz XVI vijeka, djelo čuvenog neimara Muslihudina Abdulganija; Amir-agin han (konak) iz XVII vijeka; Hamam (kupatilo) iz XV vijeka, poklon Isa-bega Ishakovića(osnivača grada), gradu... == Infrastruktura == Nedostatak infrastrukture spriječava dalji razvoj. Putna mreža je nerazvijena, samo 6% kolovoza je sanirano, a 52% ulica je neizgrađeno. Vodovodna i kanaliazaciona mreža su dotrajale ( sa 60% gubitaka u vodovodnoj mreži; ne postoji sistem za prečišćavanje ). Kao najveći potrošač PTT usluga, poslije Beograda, Novi Pazar ima 10.000 nerješenih zahtjeva za telefnski priključak. Postojeća sanitarna deponija je tehnički neispravna i ugrožava sve vodotokove, a locirana je na udaljenosti od 23km od grada , na nadmorskoj visini od 1050m. Zdravstveni centar prostorno i tehnički ne zadovljava potrebe stanovništva. Gradske osnovne škole rade u 3 smjene, a veći broj školskih zgrada već duže vrijeme nije rekonstruisan. Toplovodna mreža nije rekonstruisana ni dograđivana zadnjih 18 godina. Elektroenergetska mreža nije dograđivna ni rekonstruisana posljednjih 20 godina. Do sada, ni jedna značajna investicija nije realizovana iz sredstava pomoći , iako je lokalna samouprava predala paket projekata Ministarstvu za ekonomske odnose sa inostranstvom. Druge investicije čekaju bolja vremena i sigurne zakonske okvire. U prošlosti na području opštine Plav zanatstvo i trgovina su bili veoma razvijeni i u funkciji zadovoljenja potreba stanovništva ovog i širih područja. Tadašnji tranzitni položaj Plava koji je bio na trasi važnih puteva omogućavao je prosperitet ovoj privrednoj djelatnosti. Kada je Plav izgradnjom drugih puteva izgubio položaj i ulogu tranzitnog područja, kao i kasnijom industrijalizacijom, broj zanatskih radnji je znatno opao a mnogi zanati su potpuno iščezli. Sada na području Opštine djelatnost obavljaju 208 samostalnih preduzetničkih radnji i to pretežno trgovinsko-ugostiteljskih a znatno manje uslužnog kataktera. == Istorija == Početkom [[VII vek]]a [[Slaveni|Sloveni]] su naselili [[Balkan|Balkansko poluostrvo]]. Jedna od najgušće naseljenih teritorija bila je dolina [[Raška|Raške]]. Lociran na ravničarskom prostoru usred Novopazarskog polja, Novi Pazar je prvobitno bio zamišljen kao baza za dalje prodore Turaka na sever. Između 1459. i 1461. udareni su temelje gradu na ušću Jošanice i Raške i dali mu ime Yeni Bazar, odnosno Novi Pazar. Njegov osnivač bio je turski vojskovođa, Isa-beg Isaković. Preko njega su prolazili važni putevi koji su povezivali Dubrovnik, Bosnu i južno primorje sa Solunom i Carigradom(danasnji Istambul). Od samog nastanka grad je imao fizionomiju orijentalnog naselja, a zbog svoje veličine i značaja nazvan je [[šeher]]om, što je bio epitet koji je nosilo malo gradova na Balkanu. U sredini se nalazila čaršija sa dućanima zanatlija i trgovaca. Po Evliji Čelebiji bilo ih je 1100. Oko čaršije bile su mnogobrojne mahale u kojima se stanovalo, a u svakoj mahali postojala je i džamija. Najveći broj mahala u gradu dobio je po graditeljima i obnoviteljima džamija. Tako se pominju: Mujezin hodžina mahala, I skender Čelebijina mahala i druge... Po Novom Pazaru ovaj kraj je nazvan Novopazarski Sandžak, administrativno-teritorijalna jedinica, koja je do 1877. godine pripadala [[Bosanki pašaluk|bosanskom pašaluku]], i od Berlinskog kongresa ( 1878 ) igra važnu ulogu u politickoj istoriji Balkana. Novi Pazar je stradao u velikoj meri tokom ratnih neprilikama 1737 i 1809 godine. I pored svega, ovaj grad je imao značajnu političku i ekonomsku ulogu sve do poslednjih decenija XIX veka, kada su izgrađeni novi moravsko-vardarski putevi, zbog čega su prestali da funkcionišu stari drumovi koji su povezivali Jadran sa Istokom, putevi koji su za Novi Pazar značili život. Malo ima gradova na Balkanu kod kojih je bilo izraženo tako naglo zamiranje, kao što je to bio Novi Pazar. Novi Pazar ima burnu i bogatu prošlost. Posebnu vrijednost ovog multietničkog i multikulturalnog prosora , gdje se susreću zapadna i istočna civilizacija, čine mnogobrojni kultuno-istorijski spomenici. Arheološki nalazi govore da je ovo područje bilo naseljeno od kamenog doba (nalaz Naprelje), preko gvozdenog doba (nalaz Smolućka pećina) iz ranoantičkog doba (Novopazarski nalaz), te nalazišta ostataka kasnoantičkih i srednjovekovnih utvrdjenja Jeleč i Ras.Medju najvažnije kulturno-istorijske spomenike svakako spadaju: Petrova crkva, sagradjena u X vijeku; Đurđevi stupovi, zadužbina Stefana Nemanje, iz XII vijeka manastir Sopoćani čiji je osnivač kralj Uroš I.Gradska tvrđava sa Kulom motriljom iz XV vijeka izgrađena po nalogu osnivača grada Isa-bega Isakovića; Altun alem džamija iz XVI vijeka jedna je od najpoznatijih otomanskih duhovnih zdanja građena zajedno sa vjerskom školom.Izgradio ju je čuveni graditelj Muslihudin Abdulgani; Amir-agin han iz XVII vijeka; Hamam (kupatilo) iz XV vijeka je poklon osnivača grada Isa-bega Isakovića. == Sport == U Novom Pazaru postoji više sportski klubova kao što su Fudbalski Klub Novi Pazar, Fudbalski Klub Jošanica, uspešni Atletski Klub Novi Pazar , Rukometni Klub Novi Pazar , Odbojkaški Klub Novi Pazar i Akademija Fudbala AS Novi Pazar, Bokserski Klub BK Mladost. U Novom Pazaru svake godine tradicionalno održavaju se kulturne,sportske manifestacije kao što je Ramazanska ulična trka povodom Ramazana i ostalo.Takodje je i manifestacija Ramazanski turnir u malom fudbalu. == Istaknute ličnosti == * Fevzija Murić, političar * [[Elma Sinanović]], pevačica * [[Abdulah Gegić]], fudbalski trener * [[Abdulah Abdulahi]], fudbalski sudija * [https://sr.wikipedia.org/sr-el/Semir_Gici%C4%87 Semir Gicić], glumac i dramski pisac * [[Rasim Ljajić]], političar * [[Milorad Veljović]], direktor Policije Srbije * [[Ejup Ganić]], akademik, univerzitetski profesor, bivši političar * [[Safet Bandžović]], istoričar, univerzitetski profesor * [[Aida Ćorović]], istoričar umetnosti, NGO aktivista, narodna poslanica * [[Bajro Župić]], fudbaler * [[Adem Ljajić]], fudbaler * [[Mirsad Jahović]], košarkaš * [[Emina Jahović]], pevačica i glumica * Rifat Ziljkić, trener atletike * [[Edin Zuković]], sportski radnik * [[Emir Koca]], atletičar * [[Laza Ristovski]], muzičar * [[Sead Halilagić]], bivši fudbaler, pisac * [[Hamid Ragipović]], pevač sevdalinke * [[Azra Eminović-Nurković]], atletičarka * [[Jasmin Ljajić]], atletičar * Muhamed Murić, pravnik * [[Teodora Simović]], atletičarka * Sabrudina Brunčević, master filolog anglista * [[Rizo Hamidović]], pevač * [[Muamer Hasanović]], atletičar * [[Hamza Zatrić]], odbojkaš * [[Irfan Hamzagić]], odbojkaš * [[Šaban Šarenkapić]], književnik * [[Fehim Karišik]], novinar * [[Lemana Bećirović]], glumica * [[Rifat Rifatović]], glumac * [[Enad Ličina]], bokser * [[Admir Kecap]], fudbaler * [[Emir Lotinac]], fudbaler * [[Amela Terzić]], atletičarka * [[Ismet Ugljanin]], fudbaler == Vanjske veze == {{portal|Srbija}} {{Commonscat|Novi Pazar}} * [http://www.novipazar.org.rs/ Zvanična stranica] * [http://www.novi-pazar.net/ Novopazarski Sajt] * [http://www.rtvnp.rs/ Regionalna Radio - Televizija Novi Pazar] * [http://npizlog.org.yu Slike Novog Pazara] * [http://sandzakpress.net/ Sandžak Press] {{Opština Novi Pazar}} {{Gradovi u Srbiji}} {{Normativna kontrola}} [[Kategorija:Novi Pazar| ]] [[Kategorija:Gradovi u Srbiji]] [[Kategorija:Grad Novi Pazar]] isyvj6hkthiw5ufxvvokwppc34fy4hi 41262879 41262873 2022-08-23T16:52:32Z Vipz 151311 Vraćene izmjene [[Special:Contributions/188.120.99.190|188.120.99.190]] ([[User talk:188.120.99.190|razgovor]]) na posljednju izmjenu korisnika [[User:178.222.70.21|178.222.70.21]] wikitext text/x-wiki {{Dz}} {{Grad u Srbiji | naziv = Novi Pazar | ime genitiv=Novog Pazara | slika = | opis_slike = Pogled na Novi Pazar sa utvrđenja | grb = NP Grb.jpg | opis_grba = grb Novog Pazara | gradska_zastava = | opis_zastave = Zastava Novog Pazara | Zvanično=Novi Pazar | stara_imena = | površina = 742 | stanovništvo = 125.000 | aglomeracija = 125 000 | gustina = 135.3 | opis gustine=šira zona/opština | nadmorska_visina = 477 | prvi pomen = | dan_grada = | slava= | pobratimi= | pokrajina = | okrug = [[Raški okrug]] | gšir = 43.135333 | gduž = 20.507333 | registarska_oznaka = NP | pozivni_broj = 020 | poštanski_kod = 36300 | adresa = | telefon = | faks = | veb-strana = [http://www.novipazar.org.rs www.novipazar.org.rs] | elektronska_pošta = | gradonačelnik = Nihat Biševac | stranka = [[Sandžačka demokratska partija|SDP]] | stranke= | formirana vlast= | izbori=[[11. 05.]][[2008]]. }} '''Novi Pazar''' je ekonomski i kulturni centar, pripada historičnoj regiji [[Sandžak]]. Nalazi se na 290km južno od [[Beograd]]a, na dionici starog puta koji preko [[Ibarska magistrala|Ibarske magistrale]] vodi prema [[Podgorica|Podgorici]] i [[Jadransko more|Jadranskom moru]]. Lociran je u zvjezdastoj dolini rijeka Jošanice, Raške, Deževske i Ljudske, na nadmorskoj visini od 496m. Okružen je visokim planinama [[Golija|Golijom]] i Rogoznom i Pešterskom visoravni. Ukupna površina opštine sa 100 naseljenih mjesta iznosi 742 km2. Njegov osnivač [[Isa-beg Isaković|Isa-beg Ishaković]] je podigao grad u neposrednoj blizini srednjovjekovnog utvrđenja Trgovište, poznatog pod imenom Ras. Prvi pisani dokument koji pominje ime Novi Pazar datira iz [[XV vijek]]a, kada je Malo vijeće [[Dubrovačka Republika|Dubrovačke republike]] odlučilo da u njemu postavi svog konzula. To potvrđuje da je grad u to vrijeme već bio razvijen, zahvaljući svom izuzetnom geografskom položaju, jer se nalazio na raskršću važnih puteva koji su vodili od [[Dubrovnik]]a prema [[Niš]]u, [[Sofija|Sofiji]], [[Istanbul]]u, [[Solun]]u, Beogradu, [[Budimpešta|Pešti]] i [[Sarajevo|Sarajevu]]. O Novom Pazaru su pisali brojni putopisci, a čuveni [[Evlija Čelebija]] je u [[XVII vijek]]u zabilježio da je bio jedan od najvećih gradova na Balkanu. Ime Novi Pazar ušlo je u svjetske leksikone kao sinonim za Sandžak od [[1878]]. godine, kada je na [[Berlinski kongres|Berlinskom kongresu]] kao ''[[corpus separatum]]'' čitava regija nazvana ''Novopazarski Sandžak''. Od [[prvi svjetski rat|prvog svjetskog rata]], njegova sudbina postaje neizvjesna, grad intenzivno slabi i gubi na svom značaju. Kasnije, izgradnjom novih puteva preko moravsko-vardarske doline, on postaje marginalizovan, daleko od važnih saobraćajnica i komunikacija. Od tada je najnerazvijenije područje u [[socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|bivšoj]] i [[Srbija i Crna Gora|sadašnjoj Jugoslaviji]]. == Stanovništvo == Prema popisu iz 2011. godine, Novi Pazar ima 100.327 stanovnika. Stanovništva čine Bošnjaci (oko 87.77%), zatim Srbi (oko 10 %), zatim manji broj Albanaca 0.25%, Crnogoraca 0,30, desetak drugih nacionalnopsti sa oko 1.8%. Prema podacima Crvenog krsta i nevladinih organizacija, nekoliko desetina stanovnika čine raseljeni sa Kosova, izbjeglice iz Makedonije, BiH i Hrvatske. Prema nezvaničnim podacima, Novi Pazar broji preko 120.000 stanovnika. Po poslednjem zvaničnom popisu stanovništva iz 2011. godine grad Novi Pazar je brojao ukupno 23.584 domaćinstava (2002. gidne 20.956 sa prosečno 4,1 članom). U odnosu na prethodni popis sproveden 2002. godine, broj domaćinstava je veći za 8%. Broj članova po domaćinstvu sada iznosi 4,6. Prema zvaničnom popisu iz 2011. godine, Novi Pazar ima 85.583 stanovnika. Etnički sastav stanovništva čine * [[Bošnjaci]] 77.12%(77.747) * [[Srbi]] 16.16%,(16.248) * Muslimani 4.08%(4.102) * [[Albanci]] 0.25%(202). * Jugosloveni 0.46%(67) * Crnogorci 0.44%.(40) * Hrvati 0.01%(20) * Makedonci 0.01%(19) * Rusi 0.01% (19) * ostali 0,035% (553) Prema podacima [[Crveni križ|Crvenog krsta]] i nevladinih organizacija, oko 6.000 stanovnika čine raseljeni sa [[Kosovo|Kosova]] , izbjeglice iz [[Makedonija|Makedonije]], [[Bosna i Hercegovina|BiH]] i [[Hrvatska|Hrvatske]]. Prema zvanicnom popisu iz 2002. godine, Novi Pazar danas broji preko 120.000 stanovnika. == Naseljena mesta == Aluloviće, Bajevica, Banja, Banovica, Barakovac(Barakovci), Bare, Batnjik, Bekova, Bele Vode, Boturovina, Brđani, Brestovo, Cokoviće, Čašić Dolac, Čedinac, Čivtanovo, Dolac, Čerkez mahala, Ćeramidžinica(Ćeradžiminica), Dedilovo, Deževa, Deževski put, Dojinoviće, Dolac, Doljani, Dragočevo, Dramiće, Dannilov Put, Gazilar, Golice, Gornja Tušimlja, Goševo, Građanoviće, Gračane, Grubetiće, Hadžet, Hotkovo, Ivanča, Izbice, Jablanica, Janča, Javor, Jelačiće, Jova, Kašalj, Koprivnica, Kosuriće, Koškovo, Kovačevo, Kožlje, Kruševo, Kuzmičevo, Leča, Lopužnje, Lukare, Lukarsko Goševo, Lukocrevo, Miščiće, Muhovo, Mur, Negotinac, Novi Pazar, Odojeviće, Okose, Osaonica, Osoje, Oholje, Parice, Paralovo, Pasji Potok, Pavlje, Pilareta, Pobrđe, Požega, Požežina, Polokce, Poljice, Pope, Postenje, Prćenova, Prisoje, Pusta Tušimlja, Pustovlah, Radaljica, Rajčinoviće, Rajčinovićka, Rajetiće, Rajkoviće, Rakovac, Rast, Rogatac, Sebečevo, Selakovac, Sitniče, Skukovo, Slatina, Skrezomna Bericka, Smilov Laz, Srednja Tušimlja, Stradovo, Sudsko Selo, Svilanovo, Šavci, Šaronje, Štitare, Šutenovac, Šestovo, Tenkovo, Trnava, Trošnica, Tunovo, Tvrđevo, Varevo, Vever, Vidovo, Vitkoviće, Vojkoviće, Vojniće, Vranovina, Vučiniće, Vučja Lokva, Zabrđe, Zlatare, Zmijinac Žunjeviće i Živaliće. == Privreda i resursi == Društvena privreda uglavnom ne radi, za razliku od privatnog sektora koji je veoma razvijen. Najveći resurs Novog Pazara su kreativni ljudi, koji su tokom posljednjih decenija, bez ičije pomoći, osnovali veliki broj privatnih malih i srednjih preduzeća, čiji je broj preko 6.000. Preko 500 privatnih preduzeća se bavi proizvodnjom odjeće, obuće i namještaja, a ostala pretežno uslužnim djelatnostima i trgovinom. Značajnu ulogu imaju i transport robe i putnički saobraćaj sa preko 2.650 firmi za prijevoz robe i putnika. Novi Pazar je trenutno najveći proizvođač [[jeans|džins]] odjeće u Jugoslaviji. Čitav kraj je takođe bogat prirodnim resursima. To je prostrana planinska teritorija, na kojoj se optimalno smenjuju blagi i oštri usponi, riječni usjeci i doline, visoravni, veliki kompleksi četinarskih šuma, prostrane livade i pašnjaci, a prostor ima izuzetno bogatu floru i faunu, obilje čiste vode, termalnih i mineralnih izvora (Novopazarska i Rajčinovića banja i Slatinski i Deževski kiseljak). Uz prirodne i ljudske resurse, kao i brojne spomenike kulture, Novi Pazar ima velike potencijale za održiv razvoj - proizvodnju zdrave hrane i razvoj svih vidova turizma. == Kulturni spomenici == Novi Pazar ima burnu i bogatu prošlost. Posebnu vrijednost ovog multietničkog i multikulturnog prostora, gdje se susreću zapadna i istočna civilizacija, čine brojni kulturno-istorijski spomenici. Arheološki nalazi govore da je ovo područje bilo naseljeno još od kamenog doba - nalaz Naprelje, preko gvozdenog doba - nalaz Smolučka pećina i ranoantičkog doba - Novopazarski nalaz, te nalazišta ostataka kasnoantičkih i srednjovjekovnih utvrđenja Jeleč i [[Stari Ras|Ras]]. Medu najvažnije kulturnoistorijske spmenike svakako spadaju: Petrova crkva sagrađena u X vijeku na ostacima poznijeg ranohrišćanskog objekta u obliku rotonde sa upisanim četvorolistom. Za Petrovu crkvu su vezana mnoga važna zbivanja iz ranije prošlosti srednjovekovne Raške, gdje je, na primjer, veliki raški župan [[Stefan Nemanja]] primio pravoslavlje; Đurdevi stupovi, zadužbina Stefana Nemanje, iz XII vijeka; manastir Sopoćani, čiji je osnivač kralj [[Uroš I]], iz XIII vijeka (u unutrašnjosti manastira sačuvana je najdragocenija galerija raškog i vizantijskog fresko slikarstva); Gradska tvrđava sa Kulom motriljom iz XV vijeka, izgrađena po nalogu osnivača grada Isa-bega Ishakovića; Altun-alem džamija iz XVI vijeka, djelo čuvenog neimara Muslihudina Abdulganija; Amir-agin han (konak) iz XVII vijeka; Hamam (kupatilo) iz XV vijeka, poklon Isa-bega Ishakovića(osnivača grada), gradu... == Infrastruktura == Nedostatak infrastrukture spriječava dalji razvoj. Putna mreža je nerazvijena, samo 6% kolovoza je sanirano, a 52% ulica je neizgrađeno. Vodovodna i kanaliazaciona mreža su dotrajale ( sa 60% gubitaka u vodovodnoj mreži; ne postoji sistem za prečišćavanje ). Kao najveći potrošač PTT usluga, poslije Beograda, Novi Pazar ima 10.000 nerješenih zahtjeva za telefnski priključak. Postojeća sanitarna deponija je tehnički neispravna i ugrožava sve vodotokove, a locirana je na udaljenosti od 23km od grada , na nadmorskoj visini od 1050m. Zdravstveni centar prostorno i tehnički ne zadovljava potrebe stanovništva. Gradske osnovne škole rade u 3 smjene, a veći broj školskih zgrada već duže vrijeme nije rekonstruisan. Toplovodna mreža nije rekonstruisana ni dograđivana zadnjih 18 godina. Elektroenergetska mreža nije dograđivna ni rekonstruisana posljednjih 20 godina. Do sada, ni jedna značajna investicija nije realizovana iz sredstava pomoći , iako je lokalna samouprava predala paket projekata Ministarstvu za ekonomske odnose sa inostranstvom. Druge investicije čekaju bolja vremena i sigurne zakonske okvire. U prošlosti na području opštine Plav zanatstvo i trgovina su bili veoma razvijeni i u funkciji zadovoljenja potreba stanovništva ovog i širih područja. Tadašnji tranzitni položaj Plava koji je bio na trasi važnih puteva omogućavao je prosperitet ovoj privrednoj djelatnosti. Kada je Plav izgradnjom drugih puteva izgubio položaj i ulogu tranzitnog područja, kao i kasnijom industrijalizacijom, broj zanatskih radnji je znatno opao a mnogi zanati su potpuno iščezli. Sada na području Opštine djelatnost obavljaju 208 samostalnih preduzetničkih radnji i to pretežno trgovinsko-ugostiteljskih a znatno manje uslužnog kataktera. == Istorija == Početkom [[VII vek]]a [[Slaveni|Sloveni]] su naselili [[Balkan|Balkansko poluostrvo]]. Jedna od najgušće naseljenih teritorija bila je dolina [[Raška|Raške]]. Lociran na ravničarskom prostoru usred Novopazarskog polja, Novi Pazar je prvobitno bio zamišljen kao baza za dalje prodore Turaka na sever. Između 1459. i 1461. udareni su temelje gradu na ušću Jošanice i Raške i dali mu ime Yeni Bazar, odnosno Novi Pazar. Njegov osnivač bio je turski vojskovođa, Isa-beg Isaković. Preko njega su prolazili važni putevi koji su povezivali Dubrovnik, Bosnu i južno primorje sa Solunom i Carigradom(danasnji Istambul). Od samog nastanka grad je imao fizionomiju orijentalnog naselja, a zbog svoje veličine i značaja nazvan je [[šeher]]om, što je bio epitet koji je nosilo malo gradova na Balkanu. U sredini se nalazila čaršija sa dućanima zanatlija i trgovaca. Po Evliji Čelebiji bilo ih je 1100. Oko čaršije bile su mnogobrojne mahale u kojima se stanovalo, a u svakoj mahali postojala je i džamija. Najveći broj mahala u gradu dobio je po graditeljima i obnoviteljima džamija. Tako se pominju: Mujezin hodžina mahala, I skender Čelebijina mahala i druge... Po Novom Pazaru ovaj kraj je nazvan Novopazarski Sandžak, administrativno-teritorijalna jedinica, koja je do 1877. godine pripadala [[Bosanki pašaluk|bosanskom pašaluku]], i od Berlinskog kongresa ( 1878 ) igra važnu ulogu u politickoj istoriji Balkana. Novi Pazar je stradao u velikoj meri tokom ratnih neprilikama 1737 i 1809 godine. I pored svega, ovaj grad je imao značajnu političku i ekonomsku ulogu sve do poslednjih decenija XIX veka, kada su izgrađeni novi moravsko-vardarski putevi, zbog čega su prestali da funkcionišu stari drumovi koji su povezivali Jadran sa Istokom, putevi koji su za Novi Pazar značili život. Malo ima gradova na Balkanu kod kojih je bilo izraženo tako naglo zamiranje, kao što je to bio Novi Pazar. Novi Pazar ima burnu i bogatu prošlost. Posebnu vrijednost ovog multietničkog i multikulturalnog prosora , gdje se susreću zapadna i istočna civilizacija, čine mnogobrojni kultuno-istorijski spomenici. Arheološki nalazi govore da je ovo područje bilo naseljeno od kamenog doba (nalaz Naprelje), preko gvozdenog doba (nalaz Smolućka pećina) iz ranoantičkog doba (Novopazarski nalaz), te nalazišta ostataka kasnoantičkih i srednjovekovnih utvrdjenja Jeleč i Ras.Medju najvažnije kulturno-istorijske spomenike svakako spadaju: Petrova crkva, sagradjena u X vijeku; Đurđevi stupovi, zadužbina Stefana Nemanje, iz XII vijeka manastir Sopoćani čiji je osnivač kralj Uroš I.Gradska tvrđava sa Kulom motriljom iz XV vijeka izgrađena po nalogu osnivača grada Isa-bega Isakovića; Altun alem džamija iz XVI vijeka jedna je od najpoznatijih otomanskih duhovnih zdanja građena zajedno sa vjerskom školom.Izgradio ju je čuveni graditelj Muslihudin Abdulgani; Amir-agin han iz XVII vijeka; Hamam (kupatilo) iz XV vijeka je poklon osnivača grada Isa-bega Isakovića. == Sport == U Novom Pazaru postoji više sportski klubova kao što su Fudbalski Klub Novi Pazar, Fudbalski Klub Jošanica, uspešni Atletski Klub Novi Pazar , Rukometni Klub Novi Pazar , Odbojkaški Klub Novi Pazar i Akademija Fudbala AS Novi Pazar, Bokserski Klub BK Mladost. U Novom Pazaru svake godine tradicionalno održavaju se kulturne,sportske manifestacije kao što je Ramazanska ulična trka povodom Ramazana i ostalo.Takodje je i manifestacija Ramazanski turnir u malom fudbalu. == Istaknute ličnosti == * Fevzija Murić, političar * [[Elma Sinanović]], pevačica * [[Abdulah Gegić]], fudbalski trener * [[Abdulah Abdulahi]], fudbalski sudija * [https://sr.wikipedia.org/sr-el/Semir_Gici%C4%87 Semir Gicić], glumac i dramski pisac * [[Rasim Ljajić]], političar * [[Milorad Veljović]], direktor Policije Srbije * [[Ejup Ganić]], akademik, univerzitetski profesor, bivši političar * [[Safet Bandžović]], istoričar, univerzitetski profesor * [[Aida Ćorović]], istoričar umetnosti, NGO aktivista, narodna poslanica * [[Bajro Župić]], fudbaler * [[Adem Ljajić]], fudbaler * [[Mirsad Jahović]], košarkaš * [[Emina Jahović]], pevačica i glumica * Rifat Ziljkić, trener atletike * [[Edin Zuković]], sportski radnik * [[Emir Koca]], atletičar * [[Laza Ristovski]], muzičar * [[Sead Halilagić]], bivši fudbaler, pisac * [[Hamid Ragipović]], pevač sevdalinke * [[Azra Eminović-Nurković]], atletičarka * [[Jasmin Ljajić]], atletičar * Muhamed Murić, pravnik * [[Teodora Simović]], atletičarka * Sabrudina Brunčević, master filolog anglista * [[Rizo Hamidović]], pevač * [[Muamer Hasanović]], atletičar * [[Hamza Zatrić]], odbojkaš * [[Irfan Hamzagić]], odbojkaš * [[Šaban Šarenkapić]], književnik * [[Fehim Karišik]], novinar * [[Lemana Bećirović]], glumica * [[Rifat Rifatović]], glumac * [[Enad Ličina]], bokser * [[Admir Kecap]], fudbaler * [[Emir Lotinac]], fudbaler * [[Amela Terzić]], atletičarka * [[Ismet Ugljanin]], fudbaler == Vanjske veze == {{portal|Srbija}} {{Commonscat|Novi Pazar}} * [http://www.novipazar.org.rs/ Zvanična stranica] * [http://www.novi-pazar.net/ Novopazarski Sajt] * [http://www.rtvnp.rs/ Regionalna Radio - Televizija Novi Pazar] * [http://npizlog.org.yu Slike Novog Pazara] * [http://sandzakpress.net/ Sandžak Press] {{Opština Novi Pazar}} {{Gradovi u Srbiji}} {{Normativna kontrola}} [[Kategorija:Novi Pazar| ]] [[Kategorija:Gradovi u Srbiji]] [[Kategorija:Grad Novi Pazar]] 2hyldsi32e85saf3vk3i9xkggcy6i8q 41262883 41262879 2022-08-23T17:30:11Z 77.239.14.113 /* Istaknute ličnosti */Dodat sadržaj wikitext text/x-wiki {{Dz}} {{Grad u Srbiji | naziv = Novi Pazar | ime genitiv=Novog Pazara | slika = | opis_slike = Pogled na Novi Pazar sa utvrđenja | grb = NP Grb.jpg | opis_grba = grb Novog Pazara | gradska_zastava = | opis_zastave = Zastava Novog Pazara | Zvanično=Novi Pazar | stara_imena = | površina = 742 | stanovništvo = 125.000 | aglomeracija = 125 000 | gustina = 135.3 | opis gustine=šira zona/opština | nadmorska_visina = 477 | prvi pomen = | dan_grada = | slava= | pobratimi= | pokrajina = | okrug = [[Raški okrug]] | gšir = 43.135333 | gduž = 20.507333 | registarska_oznaka = NP | pozivni_broj = 020 | poštanski_kod = 36300 | adresa = | telefon = | faks = | veb-strana = [http://www.novipazar.org.rs www.novipazar.org.rs] | elektronska_pošta = | gradonačelnik = Nihat Biševac | stranka = [[Sandžačka demokratska partija|SDP]] | stranke= | formirana vlast= | izbori=[[11. 05.]][[2008]]. }} '''Novi Pazar''' je ekonomski i kulturni centar, pripada historičnoj regiji [[Sandžak]]. Nalazi se na 290km južno od [[Beograd]]a, na dionici starog puta koji preko [[Ibarska magistrala|Ibarske magistrale]] vodi prema [[Podgorica|Podgorici]] i [[Jadransko more|Jadranskom moru]]. Lociran je u zvjezdastoj dolini rijeka Jošanice, Raške, Deževske i Ljudske, na nadmorskoj visini od 496m. Okružen je visokim planinama [[Golija|Golijom]] i Rogoznom i Pešterskom visoravni. Ukupna površina opštine sa 100 naseljenih mjesta iznosi 742 km2. Njegov osnivač [[Isa-beg Isaković|Isa-beg Ishaković]] je podigao grad u neposrednoj blizini srednjovjekovnog utvrđenja Trgovište, poznatog pod imenom Ras. Prvi pisani dokument koji pominje ime Novi Pazar datira iz [[XV vijek]]a, kada je Malo vijeće [[Dubrovačka Republika|Dubrovačke republike]] odlučilo da u njemu postavi svog konzula. To potvrđuje da je grad u to vrijeme već bio razvijen, zahvaljući svom izuzetnom geografskom položaju, jer se nalazio na raskršću važnih puteva koji su vodili od [[Dubrovnik]]a prema [[Niš]]u, [[Sofija|Sofiji]], [[Istanbul]]u, [[Solun]]u, Beogradu, [[Budimpešta|Pešti]] i [[Sarajevo|Sarajevu]]. O Novom Pazaru su pisali brojni putopisci, a čuveni [[Evlija Čelebija]] je u [[XVII vijek]]u zabilježio da je bio jedan od najvećih gradova na Balkanu. Ime Novi Pazar ušlo je u svjetske leksikone kao sinonim za Sandžak od [[1878]]. godine, kada je na [[Berlinski kongres|Berlinskom kongresu]] kao ''[[corpus separatum]]'' čitava regija nazvana ''Novopazarski Sandžak''. Od [[prvi svjetski rat|prvog svjetskog rata]], njegova sudbina postaje neizvjesna, grad intenzivno slabi i gubi na svom značaju. Kasnije, izgradnjom novih puteva preko moravsko-vardarske doline, on postaje marginalizovan, daleko od važnih saobraćajnica i komunikacija. Od tada je najnerazvijenije područje u [[socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|bivšoj]] i [[Srbija i Crna Gora|sadašnjoj Jugoslaviji]]. == Stanovništvo == Prema popisu iz 2011. godine, Novi Pazar ima 100.327 stanovnika. Stanovništva čine Bošnjaci (oko 87.77%), zatim Srbi (oko 10 %), zatim manji broj Albanaca 0.25%, Crnogoraca 0,30, desetak drugih nacionalnopsti sa oko 1.8%. Prema podacima Crvenog krsta i nevladinih organizacija, nekoliko desetina stanovnika čine raseljeni sa Kosova, izbjeglice iz Makedonije, BiH i Hrvatske. Prema nezvaničnim podacima, Novi Pazar broji preko 120.000 stanovnika. Po poslednjem zvaničnom popisu stanovništva iz 2011. godine grad Novi Pazar je brojao ukupno 23.584 domaćinstava (2002. gidne 20.956 sa prosečno 4,1 članom). U odnosu na prethodni popis sproveden 2002. godine, broj domaćinstava je veći za 8%. Broj članova po domaćinstvu sada iznosi 4,6. Prema zvaničnom popisu iz 2011. godine, Novi Pazar ima 85.583 stanovnika. Etnički sastav stanovništva čine * [[Bošnjaci]] 77.12%(77.747) * [[Srbi]] 16.16%,(16.248) * Muslimani 4.08%(4.102) * [[Albanci]] 0.25%(202). * Jugosloveni 0.46%(67) * Crnogorci 0.44%.(40) * Hrvati 0.01%(20) * Makedonci 0.01%(19) * Rusi 0.01% (19) * ostali 0,035% (553) Prema podacima [[Crveni križ|Crvenog krsta]] i nevladinih organizacija, oko 6.000 stanovnika čine raseljeni sa [[Kosovo|Kosova]] , izbjeglice iz [[Makedonija|Makedonije]], [[Bosna i Hercegovina|BiH]] i [[Hrvatska|Hrvatske]]. Prema zvanicnom popisu iz 2002. godine, Novi Pazar danas broji preko 120.000 stanovnika. == Naseljena mesta == Aluloviće, Bajevica, Banja, Banovica, Barakovac(Barakovci), Bare, Batnjik, Bekova, Bele Vode, Boturovina, Brđani, Brestovo, Cokoviće, Čašić Dolac, Čedinac, Čivtanovo, Dolac, Čerkez mahala, Ćeramidžinica(Ćeradžiminica), Dedilovo, Deževa, Deževski put, Dojinoviće, Dolac, Doljani, Dragočevo, Dramiće, Dannilov Put, Gazilar, Golice, Gornja Tušimlja, Goševo, Građanoviće, Gračane, Grubetiće, Hadžet, Hotkovo, Ivanča, Izbice, Jablanica, Janča, Javor, Jelačiće, Jova, Kašalj, Koprivnica, Kosuriće, Koškovo, Kovačevo, Kožlje, Kruševo, Kuzmičevo, Leča, Lopužnje, Lukare, Lukarsko Goševo, Lukocrevo, Miščiće, Muhovo, Mur, Negotinac, Novi Pazar, Odojeviće, Okose, Osaonica, Osoje, Oholje, Parice, Paralovo, Pasji Potok, Pavlje, Pilareta, Pobrđe, Požega, Požežina, Polokce, Poljice, Pope, Postenje, Prćenova, Prisoje, Pusta Tušimlja, Pustovlah, Radaljica, Rajčinoviće, Rajčinovićka, Rajetiće, Rajkoviće, Rakovac, Rast, Rogatac, Sebečevo, Selakovac, Sitniče, Skukovo, Slatina, Skrezomna Bericka, Smilov Laz, Srednja Tušimlja, Stradovo, Sudsko Selo, Svilanovo, Šavci, Šaronje, Štitare, Šutenovac, Šestovo, Tenkovo, Trnava, Trošnica, Tunovo, Tvrđevo, Varevo, Vever, Vidovo, Vitkoviće, Vojkoviće, Vojniće, Vranovina, Vučiniće, Vučja Lokva, Zabrđe, Zlatare, Zmijinac Žunjeviće i Živaliće. == Privreda i resursi == Društvena privreda uglavnom ne radi, za razliku od privatnog sektora koji je veoma razvijen. Najveći resurs Novog Pazara su kreativni ljudi, koji su tokom posljednjih decenija, bez ičije pomoći, osnovali veliki broj privatnih malih i srednjih preduzeća, čiji je broj preko 6.000. Preko 500 privatnih preduzeća se bavi proizvodnjom odjeće, obuće i namještaja, a ostala pretežno uslužnim djelatnostima i trgovinom. Značajnu ulogu imaju i transport robe i putnički saobraćaj sa preko 2.650 firmi za prijevoz robe i putnika. Novi Pazar je trenutno najveći proizvođač [[jeans|džins]] odjeće u Jugoslaviji. Čitav kraj je takođe bogat prirodnim resursima. To je prostrana planinska teritorija, na kojoj se optimalno smenjuju blagi i oštri usponi, riječni usjeci i doline, visoravni, veliki kompleksi četinarskih šuma, prostrane livade i pašnjaci, a prostor ima izuzetno bogatu floru i faunu, obilje čiste vode, termalnih i mineralnih izvora (Novopazarska i Rajčinovića banja i Slatinski i Deževski kiseljak). Uz prirodne i ljudske resurse, kao i brojne spomenike kulture, Novi Pazar ima velike potencijale za održiv razvoj - proizvodnju zdrave hrane i razvoj svih vidova turizma. == Kulturni spomenici == Novi Pazar ima burnu i bogatu prošlost. Posebnu vrijednost ovog multietničkog i multikulturnog prostora, gdje se susreću zapadna i istočna civilizacija, čine brojni kulturno-istorijski spomenici. Arheološki nalazi govore da je ovo područje bilo naseljeno još od kamenog doba - nalaz Naprelje, preko gvozdenog doba - nalaz Smolučka pećina i ranoantičkog doba - Novopazarski nalaz, te nalazišta ostataka kasnoantičkih i srednjovjekovnih utvrđenja Jeleč i [[Stari Ras|Ras]]. Medu najvažnije kulturnoistorijske spmenike svakako spadaju: Petrova crkva sagrađena u X vijeku na ostacima poznijeg ranohrišćanskog objekta u obliku rotonde sa upisanim četvorolistom. Za Petrovu crkvu su vezana mnoga važna zbivanja iz ranije prošlosti srednjovekovne Raške, gdje je, na primjer, veliki raški župan [[Stefan Nemanja]] primio pravoslavlje; Đurdevi stupovi, zadužbina Stefana Nemanje, iz XII vijeka; manastir Sopoćani, čiji je osnivač kralj [[Uroš I]], iz XIII vijeka (u unutrašnjosti manastira sačuvana je najdragocenija galerija raškog i vizantijskog fresko slikarstva); Gradska tvrđava sa Kulom motriljom iz XV vijeka, izgrađena po nalogu osnivača grada Isa-bega Ishakovića; Altun-alem džamija iz XVI vijeka, djelo čuvenog neimara Muslihudina Abdulganija; Amir-agin han (konak) iz XVII vijeka; Hamam (kupatilo) iz XV vijeka, poklon Isa-bega Ishakovića(osnivača grada), gradu... == Infrastruktura == Nedostatak infrastrukture spriječava dalji razvoj. Putna mreža je nerazvijena, samo 6% kolovoza je sanirano, a 52% ulica je neizgrađeno. Vodovodna i kanaliazaciona mreža su dotrajale ( sa 60% gubitaka u vodovodnoj mreži; ne postoji sistem za prečišćavanje ). Kao najveći potrošač PTT usluga, poslije Beograda, Novi Pazar ima 10.000 nerješenih zahtjeva za telefnski priključak. Postojeća sanitarna deponija je tehnički neispravna i ugrožava sve vodotokove, a locirana je na udaljenosti od 23km od grada , na nadmorskoj visini od 1050m. Zdravstveni centar prostorno i tehnički ne zadovljava potrebe stanovništva. Gradske osnovne škole rade u 3 smjene, a veći broj školskih zgrada već duže vrijeme nije rekonstruisan. Toplovodna mreža nije rekonstruisana ni dograđivana zadnjih 18 godina. Elektroenergetska mreža nije dograđivna ni rekonstruisana posljednjih 20 godina. Do sada, ni jedna značajna investicija nije realizovana iz sredstava pomoći , iako je lokalna samouprava predala paket projekata Ministarstvu za ekonomske odnose sa inostranstvom. Druge investicije čekaju bolja vremena i sigurne zakonske okvire. U prošlosti na području opštine Plav zanatstvo i trgovina su bili veoma razvijeni i u funkciji zadovoljenja potreba stanovništva ovog i širih područja. Tadašnji tranzitni položaj Plava koji je bio na trasi važnih puteva omogućavao je prosperitet ovoj privrednoj djelatnosti. Kada je Plav izgradnjom drugih puteva izgubio položaj i ulogu tranzitnog područja, kao i kasnijom industrijalizacijom, broj zanatskih radnji je znatno opao a mnogi zanati su potpuno iščezli. Sada na području Opštine djelatnost obavljaju 208 samostalnih preduzetničkih radnji i to pretežno trgovinsko-ugostiteljskih a znatno manje uslužnog kataktera. == Istorija == Početkom [[VII vek]]a [[Slaveni|Sloveni]] su naselili [[Balkan|Balkansko poluostrvo]]. Jedna od najgušće naseljenih teritorija bila je dolina [[Raška|Raške]]. Lociran na ravničarskom prostoru usred Novopazarskog polja, Novi Pazar je prvobitno bio zamišljen kao baza za dalje prodore Turaka na sever. Između 1459. i 1461. udareni su temelje gradu na ušću Jošanice i Raške i dali mu ime Yeni Bazar, odnosno Novi Pazar. Njegov osnivač bio je turski vojskovođa, Isa-beg Isaković. Preko njega su prolazili važni putevi koji su povezivali Dubrovnik, Bosnu i južno primorje sa Solunom i Carigradom(danasnji Istambul). Od samog nastanka grad je imao fizionomiju orijentalnog naselja, a zbog svoje veličine i značaja nazvan je [[šeher]]om, što je bio epitet koji je nosilo malo gradova na Balkanu. U sredini se nalazila čaršija sa dućanima zanatlija i trgovaca. Po Evliji Čelebiji bilo ih je 1100. Oko čaršije bile su mnogobrojne mahale u kojima se stanovalo, a u svakoj mahali postojala je i džamija. Najveći broj mahala u gradu dobio je po graditeljima i obnoviteljima džamija. Tako se pominju: Mujezin hodžina mahala, I skender Čelebijina mahala i druge... Po Novom Pazaru ovaj kraj je nazvan Novopazarski Sandžak, administrativno-teritorijalna jedinica, koja je do 1877. godine pripadala [[Bosanki pašaluk|bosanskom pašaluku]], i od Berlinskog kongresa ( 1878 ) igra važnu ulogu u politickoj istoriji Balkana. Novi Pazar je stradao u velikoj meri tokom ratnih neprilikama 1737 i 1809 godine. I pored svega, ovaj grad je imao značajnu političku i ekonomsku ulogu sve do poslednjih decenija XIX veka, kada su izgrađeni novi moravsko-vardarski putevi, zbog čega su prestali da funkcionišu stari drumovi koji su povezivali Jadran sa Istokom, putevi koji su za Novi Pazar značili život. Malo ima gradova na Balkanu kod kojih je bilo izraženo tako naglo zamiranje, kao što je to bio Novi Pazar. Novi Pazar ima burnu i bogatu prošlost. Posebnu vrijednost ovog multietničkog i multikulturalnog prosora , gdje se susreću zapadna i istočna civilizacija, čine mnogobrojni kultuno-istorijski spomenici. Arheološki nalazi govore da je ovo područje bilo naseljeno od kamenog doba (nalaz Naprelje), preko gvozdenog doba (nalaz Smolućka pećina) iz ranoantičkog doba (Novopazarski nalaz), te nalazišta ostataka kasnoantičkih i srednjovekovnih utvrdjenja Jeleč i Ras.Medju najvažnije kulturno-istorijske spomenike svakako spadaju: Petrova crkva, sagradjena u X vijeku; Đurđevi stupovi, zadužbina Stefana Nemanje, iz XII vijeka manastir Sopoćani čiji je osnivač kralj Uroš I.Gradska tvrđava sa Kulom motriljom iz XV vijeka izgrađena po nalogu osnivača grada Isa-bega Isakovića; Altun alem džamija iz XVI vijeka jedna je od najpoznatijih otomanskih duhovnih zdanja građena zajedno sa vjerskom školom.Izgradio ju je čuveni graditelj Muslihudin Abdulgani; Amir-agin han iz XVII vijeka; Hamam (kupatilo) iz XV vijeka je poklon osnivača grada Isa-bega Isakovića. == Sport == U Novom Pazaru postoji više sportski klubova kao što su Fudbalski Klub Novi Pazar, Fudbalski Klub Jošanica, uspešni Atletski Klub Novi Pazar , Rukometni Klub Novi Pazar , Odbojkaški Klub Novi Pazar i Akademija Fudbala AS Novi Pazar, Bokserski Klub BK Mladost. U Novom Pazaru svake godine tradicionalno održavaju se kulturne,sportske manifestacije kao što je Ramazanska ulična trka povodom Ramazana i ostalo.Takodje je i manifestacija Ramazanski turnir u malom fudbalu. == Istaknute ličnosti == * Fevzija Murić, političar * [[Elma Sinanović]], pevačica * [[Abdulah Gegić]], fudbalski trener * [[Abdulah Abdulahi]], fudbalski sudija * [https://sr.wikipedia.org/sr-el/Semir_Gici%C4%87 Semir Gicić], glumac i dramski pisac * [[Rasim Ljajić]], političar * [[Milorad Veljović]], direktor Policije Srbije * [[Ejup Ganić]], akademik, univerzitetski profesor, bivši političar * [[Safet Bandžović]], istoričar, univerzitetski profesor * [[Aida Ćorović]], istoričar umetnosti, NGO aktivista, narodna poslanica * [[Bajro Župić]], fudbaler * [[Adem Ljajić]], fudbaler * [[Mirsad Jahović]], košarkaš * [[Emina Jahović]], pevačica i glumica * Rifat Ziljkić, trener atletike * [[Edin Zuković]], sportski radnik * [[Emir Koca]], atletičar * [[Laza Ristovski]], muzičar * [[Sead Halilagić]], bivši fudbaler, pisac * [[Hamid Ragipović]], pevač sevdalinke * [[Azra Eminović-Nurković]], atletičarka * [[Jasmin Ljajić]], atletičar * Muhamed Murić, pravnik * [[Teodora Simović]], atletičarka * Sabrudina Brunčević, master filolog anglista * [[Rizo Hamidović]], pevač * [[Muamer Hasanović]], atletičar * [[Hamza Zatrić]], odbojkaš * [[Irfan Hamzagić]], odbojkaš * [[Šaban Šarenkapić]], književnik * [[Fehim Karišik]], novinar * [[Lemana Bećirović]], glumica * [[Rifat Rifatović]], glumac * [[Enad Ličina]], bokser * [[Admir Kecap]], fudbaler * [[Emir Lotinac]], fudbaler * [[Amela Terzić]], atletičarka * [[Ismet Ugljanin]], fudbaler *[[Ramiz Gusinac]], Učesnik Survivora == Vanjske veze == {{portal|Srbija}} {{Commonscat|Novi Pazar}} * [http://www.novipazar.org.rs/ Zvanična stranica] * [http://www.novi-pazar.net/ Novopazarski Sajt] * [http://www.rtvnp.rs/ Regionalna Radio - Televizija Novi Pazar] * [http://npizlog.org.yu Slike Novog Pazara] * [http://sandzakpress.net/ Sandžak Press] {{Opština Novi Pazar}} {{Gradovi u Srbiji}} {{Normativna kontrola}} [[Kategorija:Novi Pazar| ]] [[Kategorija:Gradovi u Srbiji]] [[Kategorija:Grad Novi Pazar]] 48cdpubr46p8wrzjww57yufvcnz45wh 0 10363 41262876 40917246 2022-08-23T16:31:11Z 62.4.55.182 wikitext text/x-wiki {{Politika Crne Gore}} [[Datoteka:Montenegro municipalities.png|thumb|desno|300px|Opštine Crne Gore]] [[Crna Gora]] je podijeljena na 24 [[opština|opštine]]: * [[Andrijevica]] * [[Bar (Crna Gora)|Bar]] * [[Berane]] * [[Bijelo Polje]] * [[Budva]] * [[Cetinje]] * [[Danilovgrad]] * [[Gusinje]] * [[Herceg Novi|Herceg-Novi]] * [[Kolašin]] * [[Kotor]] * [[Mojkovac]] * [[Nikšić]] * [[Petnjica]] * [[Plav]] * [[Plužine]] * [[Pljevlja]] * [[Podgorica]], u kojoj se nalazi [[gradska opština]]: ** [[Gradska opština Golubovci|Golubovci]] * [[Rožaje]] * [[Šavnik]] * [[Tivat]] * [[Tuzi]] * [[Ulcinj]] * [[Žabljak]] * [[Zeta]] {{Normativna kontrola}} [[Kategorija:Opštine u Crnoj Gori| ]] [[Kategorija:Administrativna podjela Crne Gore]] [[Kategorija:Prvi nivo državnih administrativnih podjela|Crna Gora]] [[Kategorija:Opštine po državama|Crna Gora]] e6tobihn03ptehww6aybgb2j0b4gwb0 0 10713 41262885 41256693 2022-08-23T17:34:29Z Vipz 151311 [[Šablon:Infokutija jezik]] umjesto [[Šablon:Infokutija jezik01]]. wikitext text/x-wiki {{Infokutija jezik | ime = albanski jezik | altime = | domaćeime = ''gjuha shqipe'' | prihvaćenost = | slika = | veličina = <!-- ili veličina_slike --> | imagealt = | opis_slike = | izgovor = | države = [[Albanija]], [[Crna Gora]], [[Kosovo]], [[Grčka]], [[Italija]], [[Sjeverna Makedonija]], [[Srbija]], [[Turska]] | regija = | tvorac = | nastao = | okolnosti = | etnicitet = | izumro = | era = | govornici = 7,500,000 {{small|([[2018]])}} | datum = | datumprefiks = | ref = <!-- up to e21 (or current edition) if ref is ''Ethnologue'' --> | refname = | govornici2 = | oživiljen = | oživljen-kat = <!-- ili oživljen-kategorija --> | familycolor = indoevropski | family = [[indoevropski jezici]] | fam1 = | fam2 = [[paleobalkanski jezici]] | fam3 = | protoime = | preteče = [[protoalbanski jezik]] | preteče2 = <!-- do preteča5 --> | standardi = | stand1 = | stand2 = <!-- do stand6 --> | dijalekti = [[Gegijski dijalekt|gegijski]]<br>[[toskijski jezik|toskijski]]<br>[[Arbereški jezik|arbereški]]<br>[[Arvanitski jezik|arvanitski]]<br>[[Gornorečki dijalekt|gornorečki]]<br>[[Arbanaški dijalekt|arbanaški]]<br>[[Istarski albanski govor|istarski]]† | listclass = | dia1 = | dia2 = <!-- up to dia20 --> | pismo = [[latinica]] {{small|([[Albanska abeceda|abeceda]])}} | znak = | posteriori = | nacija = {{nowrap|{{flag|Albanija}}<br>{{flag|Kosovo}}<br>{{flag|Sjeverna Makedonija}}<br>{{flag|Crna Gora}}}} | manjinski = {{flag|Italija}}<br>{{flag|Hrvatska}}<br>{{flag|Srbija}}<br>{{flag|Rumunjska}} | agencija = [[Albanska akademija znanosti]]<br>[[Kosovska akademija znanosti i umjetnosti]] | iso1 = sq | iso2b = alb | iso2t = sqi | lingua = 55-AAA-aaa to 55-AAA-ahe (25 varijeteta) | iso3 = sqi | lc1 = aae | ld1 = [[Arbereški jezik|arbereški]] | lc2 = aat | ld2 = [[Arvanitski jezik|arvanitski]] | lc3 = aln | ld3 = [[Gegijski dijalekt|gegijski]] | lc4 = als | ld4 = [[Toskijski jezik|toskijski]] | glotto = alba1267 | glottorefname = Albanian | glotto2 = <!-- up to glotto5 --> | glottoname2 = <!-- up to glottoname5 --> | glottorefname2 = <!-- up to glottorefname5 --> | aiatsis = | aiatsisname = | aiatsis2 = <!-- up to aiatsis6 --> | aiatsisname2 = <!-- up to aiatsisname6 --> | guthrie = | lingua = | lingua_ref = | ietf = | karta = Albanian dialects.svg | karta_veličina = | kartaalt = | karta_opis = Mapa albanskih dijalekata | karta2 = | kartaalt2 = | karta_opis2 = | pushpin_map = | pushpin_image = | pushpin_map_alt = | pushpin_map_caption = | pushpin_mapsize = | pushpin_label = | pushpin_label_position = | coordinates = <!-- use {{Coord}} --> | obavijest = IPA }} '''Albanski jezik''' ({{IPAc-en|æ|l|ˈ|b|eɪ|n|i|ə|n}}; {{jez-alb|shqip}}, {{IPA-sq|ʃc͡çip|}} ili {{jez|alb|''gjuha shqipe''}}, {{IPA-sq|ɟ͡ʝuha ˈʃc͡çipɛ|}}) [[Indoevropski jezici|indoeuropski]] je jezik kojim govore [[Albanci]] na [[Balkanski poluotok|Balkanskom poluotoku]] i pripadnici [[Albanska dijaspora|albanske dijaspore]] u [[Amerika|Americi]], [[Europa|Europi]] i [[Oceanija|Oceaniji]].<ref name="KlBrFr1800">{{cite book|last1=Klein|first1=Jared|last2=Brian|first2=Joseph|last3=Fritz|first3=Matthias|title=Handbook of Comparative and Historical Indo-European Linguistics|year=2018|publisher=Walter de Gruyter|isbn=9783110542431|url=https://books.google.com/books?id=SuR8DwAAQBAJ&pg=PA1548|pages=1800}}</ref><ref>{{cite web|author=Fatjona Mejdini |url=http://www.balkaninsight.com/en/article/albania-registers-diaspora-after-more-than-two-decade-12-14-2015 |title=Albania Aims to Register its Huge Diaspora |publisher=Balkan Insight |date=3.5.2013 |access-date=17.1.2017}}</ref> S oko 7,5 milijuna govornika,{{sfn|Rusakov|2017|p=552}}<ref name="KlBrFr1800"/> albanski čini neovisnu granu unutar indoeuropske jezične porodice i nije usko povezan s bilo kojim drugim jezikom.{{sfn|Fortson IV|2011|p=446}} Prvi put potvrđen u [[15. stoljeće|15. stoljeću]], albanski predstavlja posljednju indoeuropsku jezičnu granu koja se pojavila u zabilježenim zapisima. To je jedan od razloga zašto je njegovo još uvijek nepoznato porijeklo već dugo predmet rasprave među lingvistima i povjesničarima.{{sfn|Fortson IV|2011|p=446}} Albanski se smatra potomkom jednog od [[Paleobalkanski jezici|paleobalkanskih jezika]] u [[antika|antici]]. Više iz povijesnih i geografskih nego specifično lingvističkih razloga, razni moderni povjesničari i lingvisti vjeruju da albanski jezik možda potječe od nekog južnog [[Ilirski jezik|ilirskog dijalekta]] koji se u [[Klasična antika|klasičnom dobu]] govorio u gotovo [[Ilirija|istoj regiji]].<ref>{{citation|last=Ceka|first=Neritan|author-link=Neritan Ceka|title=The Illyrians to the Albanians|publisher=Publ. House Migjeni|year=2005|isbn=99943-672-2-6|url=https://books.google.com/books?id=r8oeOwAACAAJpages}}; *Thunmann, Johannes E. "Untersuchungen uber die Geschichte der Oslichen Europaischen Volger". Teil, Leipzig, 1774; *V. Malcolm, Noel. ''Origins: Serbs, Vlachs, and Albanians''; Malcolm je mišljenja da je albanski jezik bio ilirski dijalekt sačuvan u Dardaniji, a zatim je (ponovno?) osvojio albansku nizinu; *Fortson, Benjamin W., ''Indo-European language and culture: an introduction'' (5th ed., illustrated), Wiley-Blackwell, 2004 {{ISBN|1-4051-0316-7}}, {{ISBN|978-1-4051-0316-9}}; *Stipčević, Aleksandar. ''Iliri'' (2. izd.). Zagreb, 1989; *NGL Hammond, "The Relations of Illyrian Albania with the Greeks and the Romans". U: ''Perspectives on Albania'', ur. Tom Winnifrith, St. Martin's Press, New York 1992; *Encyclopedia of Indo-European culture By J. P. Mallory, Douglas Q. Adams Edition: illustrated Published by Taylor & Francis, 1997 {{ISBN|1-884964-98-2}}, {{ISBN|978-1-884964-98-5}}.</ref> Prema drugim hipotezama, albanski možda potječe od [[Trački jezik|tračkog]] ili [[Dakijski jezik|dakijsko-mezijskog]], drugih drevnih jezika koji su se govorili istočno od ilirskih oblasti.{{sfn|Fortson IV|2011|p=446}}<ref>{{cite book|last=Villar|first=Francisco|title=Los indoeuropeos y los orígenes de Europa|language=es|publisher=Gredos|place=Madrid|year=1996|url=https://books.google.com/books?id=d5NbPAAACAAJ|isbn=84-249-1787-1|page=313–314, 316}}</ref> O tim se jezicima ne zna dovoljno da bi se te teze mogle potpuno dokazati ili opovrgnuti.<ref>{{harvnb|Mallory|Adams|1997|p=9}}; {{harvnb|Fortson|2004}}</ref> Dva glavna [[Albanski dijalekti|albanska dijalekta]], [[Gegijski dijalekt|gegijski]] i [[Toskijski jezik|toskijski]], prvenstveno se razlikuju u [[Fonologija|fonologiji]] i međusobno su razumljivi,<ref name=DemirajEsposito>{{cite book | last1=Demiraj | first1=B. | last2=Esposito | first2=A. | editor1-last=Brown | editor1-first=Keith | editor2-last=Ogilvie | editor2-first=Sarah | title=Concise Encyclopedia of Languages of the World | url=https://archive.org/details/conciseencyclope00brow_869 | url-access=limited | publisher=Elsevier | year=2009 | page=[https://archive.org/details/conciseencyclope00brow_869/page/n59 23] | chapter=Albanian | isbn=978-0-08-087774-7 }}</ref><ref name=Fortson390/> pri čemu se gegijski govori sjeverno, a toskijski južno od [[Škumbin|rijeke Škumbina]].<ref name=DemirajEsposito/> Njihove karakteristike<ref>"U toskijskom /a/ ispred nazala postao je srednji samoglasnik (shwa), a intervokalsko /n/ postalo je /r/. Ove dvije glasovne promjene utjecale su samo na predslavenski sloj albanskog leksika, tj. na izvorne riječi i posuđenice iz [[Starogrčki jezik|grčkog]] i [[Latinski jezik|latinskog]] jezika" (str. 23)": ''Concise Encyclopedia of Languages of the World'' By Keith Brown, Sarah Ogilvie Contributor Keith Brown, Sarah Ogilvie Edition: illustrated Published by Elsevier, 2008 {{ISBN|0-08-087774-5}}, {{ISBN|978-0-08-087774-7}}</ref> u odrazu kako domaćih riječi tako i posuđenica ukazuju na dijalektalni raskol koji se dogodio nakon [[Pokrštavanje|pokrštavanja]] regije (4. stoljeće nove ere) i u vrijeme [[Dolazak Slavena na Balkan|slavenskih seoba na Balkan]],<ref name="Adams1997">{{cite book|author=Douglas Q. Adams|title=Encyclopedia of Indo-European Culture|url=https://books.google.com/books?id=tzU3RIV2BWIC&pg=PA11|date=januar 1997|publisher=Taylor & Francis|isbn=978-1-884964-98-5|pages=9, 11|quote=Grčke i latinske posuđenice pretrpjele su većinu dalekosežnih fonoloških promjena koje su tako promijenile oblik naslijeđenih riječi,све покрали појма о животу немају козојебци dok [[Slavenski jezici|slavenske]] i [[Turski jezik|turske]] posuđenice ne pokazuju te promjene. Stoga je albanski jezik morao steći veći dio svog današnjeg oblika do trenutka kada su [[Slaveni]] došli na Balkan u 5. i 6. stoljeću nove ere [...] Posuđenice iz grčkog i latinskog jezika datiraju još iz stare ere [...] Čak i vrlo uobičajene riječi kao što su ''mik'' "prijatelj" (<lat. ''amicus'') ili ''këndoj'' "pjevati" (<lat. ''cantare'') potječu iz latinskog i svjedoče o širokom miješanju predalbanskih i balkanskih govornika latinskog tijekom rimskog razdoblja, otprilike od 2. stoljeća pne. do petog stoljeća nove ere.}}</ref><ref>"Dijalekatski se raskol na gegijski i toskijski dogodio u neko vrijeme nakon što se ova regija pokrstila u 4. stoljeću nove ere; kršćanske latinske posuđenice pokazuju toskijski rotacizam, kao što je toskijsko ''murgu'' "redovnik" (gegijski: ''mungu'') od lat. ''monachus''" (str. 392); [https://books.google.com.au/books?id=_kn5c5dJmNUC&pg=PA448&dq= Indo-European language and culture: an introduction] By Benjamin W. Fortson Edition: 5, illustrated Published by Wiley-Blackwell, 2004 {{ISBN|1-4051-0316-7}}, {{ISBN|978-1-4051-0316-9}}</ref> pri čemu je povijesnu granicu između gegijskog i toskijskog činila [[Škumbin|rijeka Škumbin]],<ref name=brown23>"Rijeka Škumbin u središnjoj Albaniji povijesno čini granicu između ta dva dijalekta, pri čemu stanovništvo na sjeveru govori varijantama gegijskog, a na jugu varijantama toskijskog dijalekta" (str. 23) [https://books.google.com/books?id=F2SRqDzB50wC&pg=PA23 Concise Encyclopedia of Languages of the World] By Keith Brown, Sarah Ogilvie Contributor Keith Brown, Sarah Ogilvie Edition: illustrated Published by Elsevier,2008 {{ISBN|0-08-087774-5}}, {{ISBN|978-0-08-087774-7}}</ref> koja je prelazila preko tzv. [[Jirečekova linija|Jirečekove linije]].<ref name="ReferenceB">{{Cite book |title=Albanian Etymological Dictionary |last=Orel |first=Vladimir E. |date=1998 |publisher=Brill |isbn=9004110240 |location=Leiden}}</ref><ref>V. i Hamp (1963): "Izoglosa je jasna u svim dijalektima koje sam proučavao, a koji obuhvaćaju gotovo sve moguće tipove. Mora biti relativno stara, odnosno potjecati iz post-rimskog vremena u 1. mileniju. Kao pretpostavka, čini se mogućim da ova izoglosa odražava širenje govornog područja, nakon naseljavanja Albanaca na približno njihovo sadašnje mjesto, tako da je govorno područje bilo presjeklo Jirečekovu liniju".</ref> Standardni albanski jezik standardizirani je oblik govornog albanskog jezika zasnovan na toskijskom dijalektu. Zvanični je jezik [[Republika Albanija|Albanije]] i [[Republika Kosovo|Kosova]], ima status jednog od službenih jezika u [[Republika Sjeverna Makedonija|Sjevernoj Makedoniji]], kao i manjinskog jezika u [[Republika Italija|Italiji]], [[Republika Crna Gora|Crnoj Gori]], [[Rumunjska|Rumunjskoj]] i [[Republika Srbija|Srbiji]]. Stoljetne zajednice koje govore albanskim dijalektima mogu se naći raštrkane u [[Hrvatska|Hrvatskoj]] ([[Arbanasi]]), [[Republika Grčka|Grčkoj]] ([[Arvaniti]] i neke zajednice u [[Epir (region)|Epiru]], [[Zapadna Makedonija|zapadnoj Makedoniji]] i [[Albanci u zapadnoj Trakiji|zapadnoj Trakiji]]),<ref name = Euromosaic>{{cite web| url = http://www.uoc.edu/euromosaic/web/document/albanes/fr/i2/i2.html| title = L'arvanite/albanais en Grèce| access-date = 5.12.2016| author = Euromosaic project| year = 2006| publisher = [[European Commission]]| location = Brussels| language = fr}}</ref> [[Italija|Italiji]] ([[Arbereši]]),<ref>{{cite web|url=http://www.minorityrights.org/1617/italy/albanians.html |title=Archived copy |access-date=2.1.2012 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120121173237/http://www.minorityrights.org/1617/italy/albanians.html |archive-date=21.1.2012 }}</ref> kao i u [[Rumunjska|Rumunjskoj]], [[Turska|Turskoj]] i [[Ukrajina|Ukrajini]].<ref>{{cite web|url=http://www.albanianlanguage.net/ |title=Robert Elsie |publisher=The Albanian Language |date=25.11.1972 |access-date=17.1.2017}}</ref> Dvije varijante toskijskog dijalekta, [[Arvanitski dijalekt|arvanitski]] u Grčkoj i [[Arbereški dijalekt|arbereški]] u [[Južna Italija|južnoj Italiji]], sačuvale su neke arhaične elemente jezika.{{sfn|Demiraj|Esposito|2009|p=23}} [[Etnički Albanci]] imaju veliku [[dijaspora|dijasporu]], od kojih su se mnogi odavno asimilirali u različite kulture i zajednice. Zbog toga, broj govornika albanskog jezika ne odgovara ukupnoj etničkoj albanskoj populaciji, jer se mnogi etnički Albanci mogu identificirati kao Albanci, ali ne moraju govoriti albanski jezik.<ref>Mai, Nicola. "The Albanian diaspora-in-the-making: media, migration and social exclusion." Journal of Ethnic and Migration Studies 31, no. 3 (2005): 543-561.</ref><ref>de Rapper, Gilles. "Albanians facing the Ottoman past: the case of the Albanian diaspora in Turkey." (2005).</ref><ref>Gkaintartzi, Anastasia, Aspasia Chatzidaki, and Roula Tsokalidou. "Albanian parents and the Greek educational context: Who is willing to fight for the home language?." International Multilingual Research Journal 8, no. 4 (2014): 291-308.</ref> ==Rasprostranjenost== {{Main|Albanci}} [[Datoteka:Dialect map albania.png|upright=0.9|thumb|Dijalekti u Albaniji.]] Albanskim jezikom govori približno 6 milijuna ljudi na Balkanu, prvenstveno u [[Albanija|Albaniji]], na [[Kosovo (regija)|Kosovu]], u [[Sjeverna Makedonija|Sjevernoj Makedoniji]], [[Srbija|Srbiji]], [[Crna Gora|Crnoj Gori]] i [[Grčka|Grčkoj]].{{sfn|Rusakov|2017|p=552}} Međutim, zbog starih zajednica u Italiji i velike [[Albanska dijaspora|albanske dijaspore]], ukupan broj govornika u svijetu mnogo je veći nego u [[Južna Europa|Južnoj Europ]]i i iznosi približno 7,5 milijuna.{{sfn|Rusakov|2017|p=552}}<ref name="KlBrFr1800">{{cite book|last1=Klein|first1=Jared|last2=Brian|first2=Joseph|last3=Fritz|first3=Matthias|title=Handbook of Comparative and Historical Indo-European Linguistics|year=2018|publisher=Walter de Gruyter|isbn=9783110542431|url=https://books.google.com/books?id=SuR8DwAAQBAJ&pg=PA1548|pages=1800}}</ref> ===Europa=== Albanski je jezik zvaničan je jezik [[Albanija|Albanije]] i [[Republika Kosovo|Kosova]] i jedan od dva službena jezika u [[Sjeverna Makedonija|Sjevernoj Makedoniji]]. Albanski je priznati manjinski jezik u [[Hrvatska|Hrvatskoj]], [[Italija|Italiji]], [[Crna Gora|Crnoj Gori]], [[Rumunjska|Rumunjskoj]] i u [[Srbija|Srbiji]]. Albanskim jezikom govori i [[Albanci u Grčkoj|albanska manjina]] u [[Grčka|Grčkoj]], posebno u regionalnim jedinicama [[Tesprotija|Tespriotiji]] i [[Preveza|Prevezi]] te u nekoliko sela u regionalnim jedinicama [[Janjina|Janjine]] i [[Florina|Florine]] u Grčkoj.<ref name="Euromosaic" /> Njime govori i 450.000 albanskih imigranata u Grčkoj. Po broju govornika, albanski je treći jezik u [[Italija|Italiji]].<ref>{{cite web|title=Linguistic diversity among foreign citizens in Italy|url=http://www.istat.it/en/archive/129304|publisher=Statistics of Italy|access-date=1.4.2015|date=25.7.2014}}</ref> To je zbog znatne imigracije Albanaca u Italiju. Italija ima povijesnu albansku manjinu od oko 500.000 ljudi, raštrkanu po južnoj Italiji, čiji su pripadnici poznati kao [[Arbereši]]. Otprilike milijun Albanaca s Kosova raspršeno je po [[Njemačka|Njemačkoj]], [[Švicarska|Švicarskoj]] i [[Austrija|Austriji]]. To su uglavnom emigranti s [[Kosovo (regija)|Kosova]] koji su se na zapad doselili tijekom 1990-ih godina. U Švicarskoj je albanski jezik šesti jezik po broju govornika, kojih ima 176.293. Albanski je postao službeni jezik u [[Sjeverna Makedonija|Sjevernoj Makedoniji]] 15. siječnja 2019.<ref>{{Cite web | url=https://www.rferl.org/a/macedonia-s-albanian-language-bill-becomes-law/29711502.html | title=Macedonia's Albanian-Language Bill Becomes Law}}</ref> ===Amerika=== Postoji veliki broj govornika albanskog jezika u [[Sjedinjene Američke Države|Sjedinjenim Državama]], [[Argentina|Argentini]], [[Čile|Čileu]], [[Urugvaj|Urugvaju]] i [[Kanada|Kanadi]]. Neki od prvih etničkih Albanaca koji su stigli u Sjedinjene Države bili su [[Arbereši]]. Arbereši imaju snažan osjećaj identiteta i jedinstveni su po tome što govore arhaični dijalekt toskanskog albanskog koji se naziva [[Arbereški jezik|arbereškim jezikom]]. U Sjedinjenim Državama i Kanadi ima približno 250.000 govornika albanskog jezika. Govori se u istočnom području Sjedinjenih Država u gradovima kao što su [[New York]], [[New Jersey]], [[Boston]], [[Chicago]], [[Philadelphia]] i [[Detroit]], kao i u dijelovima država [[Ohio|Ohija]] i [[Connecticut|Connecticuta]]. U [[Argentina|Argentini]] ima gotovo 40.000 govornika albanskog jezika, uglavnom u [[Buenos Aires|Buenos Airesu]].<ref>{{cite web|url=http://edoc.bibliothek.uni-halle.de/servlets/MCRFileNodeServlet/HALCoRe_derivate_00003672/Albanianmigration.pdf |title=Archived copy |access-date=9.7.2016 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160916221528/http://edoc.bibliothek.uni-halle.de/servlets/MCRFileNodeServlet/HALCoRe_derivate_00003672/Albanianmigration.pdf |archive-date=16.9.2016 }}</ref> ===Azija i Oceanija=== Otprilike 1,3 milijuna ljudi albanskog porijekla živi u [[Republika Turska|Turskoj]], od kojih više od 500.000 prepoznaje svoje pretke, jezik i kulturu. Međutim, prema drugim procjenama, broj ljudi u Turskoj s albanskim porijeklom premašuje 5 milijuna. Međutim, velika većina ove populacije je asimilirana i više ne govori tečno albanski jezik, iako albanska zajednica održava svoj prepoznatljivi identitet u [[Istanbul|Istanbulu]] do danas. U [[Egipat|Egiptu]] ima oko 18.000 Albanaca, uglavnom govornika toskijskog.<ref name="Saunders98">{{cite book|last=Saunders|first=Robert A.|title=Ethnopolitics in Cyberspace: The Internet, Minority Nationalism, and the Web of Identity|year=2011|location=Lanham|publisher=Lexington Books|url=https://books.google.com/books?id=vM5hZEsdz94C&pg=PA98|isbn=9780739141946|page=98 |quote= "Pored nedavnih emigranata, diljem svijeta postoje starije pripadnici starije dijaspore. U Turskoj ima više od 5 milijuna etničkih Albanaca; međutim, velika je većina ove populacije asimilirana i više ne govori tečno jezik, iako albanska zajednica zadržava svoj prepoznatljivi identitet u Istanbulu do danas. U Egiptu ima nekih 18.000 Albanaca, koji navodno predstavljaju ostatke vojske [[Muhamed Ali od Egipta|Muhameda Alija]]".}}</ref> Mnogi su potomci janjičara [[Muhamed Ali Paša|Muhameda Ali-paše]], Albanca koji je postao [[valija]] (''Wāli'') i proglasio se za [[kediv|kediv]]a Egipta i [[Sudan|Sudana]]. Uz dinastiju koju je uspostavio, velik dio bivše egipatske i sudanske [[aristokracija|aristokracije]] bio je albanskog podrijetla. Pored nedavnih emigranata, diljem svijeta postoje pripadnici starije albanske dijaspore. Albanskim jezikom govore i zajednice albanske dijaspore koje žive u [[Australija|Australiji]] i [[Novi Zeland|Novom Zelandu]]. ==Dijalekti== {{Main|Albanski dijalekti}} [[Datoteka:Albanian-dialects.svg|thumb|400px|Dijalekti albanskog jezika.]] Albanski jezik ima dva dijalekta, [[Toskijski dijalekt|toskijski]] koji se govori na jugu i [[Gegijski dijalekt|gegijski]] na sjeveru.<ref>Gjinari, Jorgji, ''Dialektologjia shqiptare''.</ref> Standardni albanski jezik temelji se na toskijskom narječju. [[ Škumbin|Rijeka Škumbin]] predstablja grubu granicu između ta dva dijalekta.<ref name=brown23/> [[Gegijski dijalekt|Gegijski]] je podijeljen na četiri poddijalekta: sjeverozapadni gegijski, sjeveroistočni gegijski, centralni gegijski i južni gegijski. Prvenstveno se govori na sjeveru Albanije i u cijeloj [[Albanci u Crnoj Gori|Crnoj Gori]], na [[Kosovo (regija)|Kosovu]] i na sjeverozapadu [[Albanci u Makedoniji|Sjeverne Makedonije]]. Prilično je različito [[Albanski Gornje Reke|narječje Gornje Reke]], koji se, međutim, ubraja u centralni gegijski. U [[Hrvatska|Hrvatskoj]] postoji i dijasporski [[Arbanaški dijalekt|arbanaški dijalekt]]. [[Toskijski dijalekt]] podijeljen je na pet poddijalekata: sjeverni toskijski (s najvećim brojem govornika), [[Laberijski djalekt|laberijski]] (''Labërisht''), [[Čamski dijalekt|čamski]] (''Çam''), [[Arvanitski dijalekt|arvanitski]] i [[Arbereški dijalekt|arbereški]] (''Arbëresh''). Toskijski se govori u južnoj Albaniji, na jugozapadu Sjeverne Makedonije te u sjevernoj i južnoj Grčkoj. Čamski albanski govori se u sjeverozapadnoj Grčkoj, dok arvanitskim govore [[Arvaniti]] u južnoj Grčkoj. Uz to, arbereškim govore [[Arbereši]], potomci migranata iz 15. i 16. stoljeća koji su se naselili na jugoistoku Italije, u malim zajednicama u regijama [[Sicilija|Sicilije]] i [[Kalabrija|Kalabrije]]. ==Pravopis== {{Main|Albanska abeceda}} [[Datoteka:Albanian keyboard layout.jpg|thumb|300px|Albanska [[tipkovnica]].]] Albanski jezik pisan je s pomoću različitih [[Pismo (znakovi)|pisama]] od najranijih zapisa iz [[14. stoljeće|14. stoljeća]]. Povijest pravopisa na albanskom jeziku usko je povezana s kulturnom orijentacijom i znanjem određenih stranih jezika među albanskim piscima.{{sfn|Lloshi|2008|p=12}} Najraniji pisani albanski zapisi potječu s područja [[Gheg|Ghega]] i pisani su improviziranim pravopisom temeljenim čas na talijanskom čas na grčkom jeziku. Izvorno je toskijski dijalekt pisan [[Grčko pismo|grčkim pismom]], a gegijski [[Latinsko pismo|latinskim]]. Oba su dijalekta pisana i na [[Osmanski turski jezik|osmansko-tursko]]j verziji [[Arapsko pismo|arapskog pisma]], [[Ćirilica|ćirilici]] i nekim lokalnim pismima ([[Elbasansko pismi|elbasanskim]], [[Vitkutsko pismo|vitkutskim]], [[Todrijevo pismo|todrijevim]], Veso Bey, Jan Vellara i dr.). Preciznije, pisci iz sjeverne Albanije, pod utjecajem [[Katolička crkva|katoličke crkve]], koristili su latinična slova, oni u južnoj Albaniji, pod utjecajem [[Grčka pravoslavna crkva|grčke pravoslavne crkve]], upotrebljavali su grčka slova, dok su drugi širom Albanije, pod utjecajem [[Islam|islama]], koristili arapska slova. Bilo je nekih početnih pokušaja stvaranja izvorne albanske abecede tijekom razdoblja 1750–1850. godine. Ti su se pokušaji intenzivirali nakon [[Prizrenska liga|Prizrenske lige]], a kulminirali su [[Manastirski kongres|Manastirskim kongresom]], koji su albanski intelektualci održali od 14. do 22. studenoga 1908. godune u Manastiru (današnjoj [[Bitola|Bitoli]]), a koji je odlučivao o tome koje pismo koristiti i kakav će se standardizirani pravopis koristiti u standardnom albanskom jeziku. Taj dogovor i danas je albanski književni jezik. Pismo je latinična abeceda s dodatkom slova <[[ë]]>, <[[ç]]>, i deset [[Digraf|digrafa]]: ''dh'', ''th'', ''xh'', ''gj'', ''nj'', ''ng'', ''ll'', ''rr'', ''zh'' i ''sh''. [[Robert Elsie]] primjećuje:<ref name=Elsie2017/> {{quote|Stoljeće između 1750. i 1850. bilo je razdoblje zapanjujuće pravopisne raznolikosti u Albaniji. U tom je razdoblju albanski jezik pisan u najmanje deset različitih abeceda – što je zasigurno rekord za europske jezike. ... Raznoliki oblici u kojima je zabilježen ovaj stari balkanski jezik, od najranijih dokumenata do početka dvadesetog stoljeća ... sastoje se od prilagodbi latinskog, grčkog, arapskog i ćiriličnog pisma i (što je još zanimljivije) niza lokalno izmišljenih sustava pisanja. Većina potonjih pisama sada je zaboravljena i nepoznata je čak i samim Albancima.<ref name=Elsie2017>Elsie, Robert. (2017). ''Albanian Alphabets: Borrowed and Invented''. London, UK: CreateSpace Independent Publishing Platform. {{ISBN|9781544294094}}.</ref>}} ==Klasifikacija== [[Datoteka:IndoEuropeanTree.svg|upright=0.9|thumb|right|Stablo s granama [[Indoevropski jezici|indoeuropskih jezika]].]] Albanski jezik čini neovisnu granu [[Indoevropski jezici|indoeuropskog jezičnog]] stabla.<ref name=Fortson390>{{cite book |title=Indo-European language and culture: an introduction |last= Fortson |first= Benjamin W |year=2004 |publisher=Blackwell Publishing |isbn=1-4051-0315-9|page=390 |url=https://books.google.com/books?id=5hOtPBF6XWwC&q='Indo-European+Language+and+Culture:++An+Introduction' |access-date=28.5.2010}} "Albanski predstavlja vlastitu zasebnu granu indoeuropskog; to je posljednja grana koja se pojavljuje u pisanim zapisima".</ref> Godine 1854. filolog [[Franz Bopp]] dokazao je da albanski pripada indoeuropskim jezicima. Nekoliko je indoeuropskih lingvista ranije uspoređivalo albanski jezik s [[Germanski jezici|germanskim]] i [[Baltoslavenski jezici|baltoslavenskim]] jezicima, koji svi dijele niz [[izoglosa]] s albanskim.<ref>Watkins, Calvert. "Proto-Indo-European: Comparison and Reconstruction", in The Indo-European Languages, Anna Giacalone Ramat and Paolo Ramat, eds. London: Routledge, 1998.</ref> Drugi su lingvisti povezali albanski jezik s latinskim, grčkim i [[Armenski jezik|armenskim]], dok su germanske i baltoslavenske jezike smjestili u drugu granu indoeuropskog jezičnog stabla.<ref name = mallory>[https://books.google.com/books?id=yfZZX1qjpvkC&printsec=frontcover#PPA111,M1 Google Books], [[J. P. Mallory|Mallory, J. P.]] and Adams, D. Q.: The Oxford Introduction to Proto-Indo-European and the Proto-Indo-European World</ref><ref name = holm>[http://www.hjholm.de/SLRD.pdf JHholm.de] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171011121308/http://www.hjholm.de/SLRD.pdf |date=11.10.2017}}, Holm, Hans J.: The Distribution of Data in Word Lists and its Impact on the Subgrouping of Languages. In: Christine Preisach, Hans Burkhardt, Lars Schmidt-Thieme, Reinhold Decker (eds.): Data Analysis, Machine Learning, and Applications. Proc. of the 31st Annual Conference of the German Classification Society (GfKl), University of Freiburg, 7–9 March 2007. Springer-Verlag, Heidelberg-Berlin</ref><ref name = holm2>[http://www.hjholm.de/ HJholm.de] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190905220636/http://www.hjholm.de/ |date=5.9.2019}} A possible Homeland of the Indo-European Languages And their Migrations in the Light of the Separation Level Recovery (SLRD) Method&nbsp;– Hans J. Holm</ref> ==Historija== ===Svjedočanstva=== Albanski jezik je prvi put spomenut u historijskim dokumentima 14. srpnja 1285. u [[Dubrovačka Republika|Dubrovniku]], u današnjoj [[Hrvatska|Hrvatskoj]]. Tada je izvjesni Mateja, sin Markov, svjedok pljačke jedne kuće, izjavio: "Čuo sam neki glas kako s planine viče na albanskom jeziku ({{lang-lat|Audivi unam vocem, clamantem in monte in lingua albanesca}}).<ref name="Hammond1976">{{cite book |author=Nicholas Geoffrey Lemprière Hammond |title=Migrations and invasions in Greece and adjacent areas |url=https://books.google.com/books?id=O9saAAAAYAAJ|year=1976|publisher=Noyes Press |isbn=978-0-8155-5047-1 |page=57}}</ref><ref name="Zeitschrift für Balkanologie">{{cite book |title=Zeitschrift für Balkanologie |url=https://books.google.com/books?id=iLkWAQAAMAAJ|year=1990|publisher=R. Trofenik |page=102}}</ref> Albanski jezik spominje se i u spisu ''Opis istočne Europe'' (''Descriptio Europae Orientalis''),<ref>Tibor Živković, Vladeta Petrović, Aleksandar Uzelac, Dragana Kunčer: ''Anonymi Descriptio Europae Orientalis : Anonimov opis istočne Evrope'', januar 2013, "Izvori za srpsku istoriju", Istorijski institut, ur. Srđan Rudić. {{ISBN|978-86-7743-102-0}}</ref> koji se datira u 1308. godinu: {{quote|''Habent enim Albani prefati linguam distinctam a Latinis, Grecis et Sclauis ita quod in nullo se intelligunt cum aliis nationibus''.</br> "Naime, gore spomenuti Albanci imaju jezik koji se razlikuje od jezika Latina, Grka i Slavena, tako da se uopće ne razumiju".}} Najstariji posvjedočeni dokument napisan na albanskom jeziku datira iz 1462. godine,{{sfn|Fortson IV|2011|p=446}} dok je prvi zvučni zapis na tom jeziku napravio [[Norbert Jokl]] 4. travnja 1914. u [[Beč|Beču]].<ref name="Elsie2010">{{cite book |author =Robert Elsie |author-link=Robert Elsie |title=Historical Dictionary of Albania |url=https://books.google.com/books?id=6inIiCF_930C&pg=PA216|year=2010|publisher=Rowman & Littlefield |isbn=978-0-8108-6188-6 |page=216}}</ref> Međutim, kako primjećuje Fortson, albanska pisana djela morala su postojati su i prije toga; jednostavno su izgubljena. Postojanje pisanog albanskog jezika izričito se spominje u pismu sačuvanom iz 1332. godine, a prve sačuvane knjige, uključujući knjige na gegijskom i toskijskom, imaju pravopisna obilježja koja ukazuju na to da se razvio neki oblik zajedničkog književnog jezika.<ref>{{cite book|pages=391|quote=Ali znamo da je bilo ranijih djela koja su netragom nestala: postojanje pisanog albanskog jezika već se spominje u pismu iz 1332. godine, a prve sačuvane knjige i na gegijskom i na toskijskom dijele obilježja pravopisa koja ukazuju na to da se neka vrsta zajedničkog književnog jezika već bila razvila.|author=Benjamin W. Fortson IV|title=Indo-European Language and Culture: An Introduction|ISBN=978-1-4051-0315-2|date=2005|publisher=Blackwell Publishing Ltd}}</ref> Tijekom petostoljetnog razdoblja [[Osmanska Albanija|osmanskog prisustva]] u Albaniji, jezik je službeno bio priznat tek 1909. godine, kad je na [[Debarski kongres|Debarskom kongresu]] konačno odlučeno da se dopusti otvaranje škola na albanskom jeziku.<ref name="Torte">{{cite web |last=Torte |first=Rexhep |url=http://www.albaniapress.com/lajme/9518/Perfundoi-shenimi-i-100-vjetorit-te-Kongresit-te-Dibres.html |title=Përfundoi shënimi i 100-vjetorit të Kongresit të Dibrës |publisher=Albaniapress |date=4.8.2009}}</ref> Tada su precizirana i slova albanskog jezika i standardi pisanja; odabrana je [[latinica]], a ne staro tursko pismo, koje je bilo razmatrano kao alternativa. ===Jezične veze=== {{See also|Ilirski jezik}} Albanski se smatra izoliranim jezikom u [[Indoevropski jezici|indoeuropskoj jezičnoj porodici]]; niti jedan drugi jezik nije nepobitno povezan sa tom [[Jezične porodice i jezici|granom]]. Jedini drugi jezici koji sami čine svoju granu u okviru indoeuropske proodice jesu [[Armenski jezik|armenski]] i [[Grčki jezik|grčki]]. Albanski jezik dio je indoeuropske jezične skupine i smatra se da je evoluirao iz jednog od [[Paleobalkanski jezici|paleobalkanskih jezika]] u [[Antika|antici]],<ref name=fine10-11>Fine, JA. ''The Early medieval Balkans''. University of Michigan Press, 1991. pp.&nbsp;10–11. [https://books.google.com/books?id=YbS9QmwDC58C&printsec=frontcover&dq=isbn:0472081497&cd=1#v=onepage&q=&f=false Google Books]</ref><ref>U svojoj najnovijoj knjizi [[Eric Hamp]] podupire tezu da [[ilirski jezik]] pripada sjeverozapadnoj skupini, da albanski jezik potječe od ilirskog i da je albanski srodan [[Mesapi|mesapskom]], koji je raniji ilirski dijalekt (''Comparative Studies on Albanian'', 2007).</ref><ref>{{cite book |title=The ancient languages of Europe |url=https://archive.org/details/ancientlanguages00roge |url-access=registration |author=Roger D. Woodard |quote=Pretpostavlja se da suvremeni albanski jezik potječe izravno od drevnog ilirskog...|year=2008}}</ref> premda je još uvijek neizvjesno koji se to određeni paleobalkanski jezik može smatrati pretkom albanskog ili gdje je u Južnoj Europi to stanovništvo živjelo.<ref>{{cite book |last1=Curtis|first1=Matthew Cowan |title=Slavic-Albanian Language Contact, Convergence, and Coexistence |url=https://eric.ed.gov/?id=ED546136 |access-date=31 March 2017 |page=16 |language=en |quote=Općenito je prihvaćeno da Albanci nastavljaju jedan od drevnih jezika Balkana, iako se znanstvenici ne slažu kojim su jezikom govorili i koje su područje Balkana zauzimali prije seobe Slavena na Balkan.|isbn=9781267580337 |date=30.11.2011}}</ref> Općenito nema dovoljno dokaza da bi se albanski jezik povezao s jednim od tih jezika, bilo s jednim od ilirskih jezika (što povjesničari uglavnom tvrde), bilo s [[Trački jezik|tračkim]] ili [[Dakijski jezik|dakijskim]].<ref>{{cite book |last1=Curtis|first1=Matthew Cowan |title=Slavic-Albanian Language Contact, Convergence, and Coexistence |url=https://eric.ed.gov/?id=ED546136|access-date=31.3.2017 |page=18 |language=en |quote=Dakle, iako lingvisti raspravljaju o vezama između albanskog i starijih jezika Balkana, i dok većina Albanaca genealošku vezu s ilirskim može smatrati neupitnom, ostaje činjenica da jednostavno nema dovoljno dokaza da bi se ilirski, trački ili dački povezali s bilo kojim drugim jezikom, uključujući albanski.|isbn=9781267580337 |date=30 November 2011 }}</ref> Među tim se mogućnostima obično smatra da je ilirski najvjerojatniji, iako nedostatak neupitnih dokaza onemogućuje da se ta teza definitivno potvrdi.<ref>{{cite news |author=Ranko Matasovic |title=A grammatical sketch of Albanian for students of Indo-European |year=2012 |quote=Najvjerojatniji prethodnik albanskog bio je ilirski, budući da su veći dio današnje Albanije tijekom [[Antika|antike]] naseljavali [[Iliri]], ali usporedba ova dva jezika nije nemoguća, budući da se o ilirskom gotovo ništa ne zna ... A priori je manje vjerojatna pretpostavka da se u čitavom [[Ilirik|Iliriku]] govorilo jednim jezikom, od rijeke [[Raša (Istra)|Raše]] u [[Istra|Istri]], do [[Epir|Epira]] u Grčkoj, s obzirom na to da takve jezične ujednačenosti nije bilo nigdje drugdje u Europi prije rimskih osvajanja. Štoviše, ispitivanje osobnih imena i [[Toponim|toponima]] iz Ilirika pokazuje da se može razlikovati nekoliko [[Onomastika|onomastičkih]] područja, a ta bi onomastička područja mogla odgovarati različitim jezicima koji su se govorili u starom Iliriku. Ako su Iliri zapravo govorili nekoliko različitih jezika, postavlja se pitanje – Iz kojeg se ilirskog jezika razvio albanski? – i na to se pitanje ne može odgovoriti dok se ne otkriju novi podaci.}}</ref> Iako albanski dijeli leksičke izoglose s [[Grčki jezik|grčkim]], [[Germanski jezici|germanskim]] i, u manjoj mjeri, [[Baltoslavenski jezici|baltoslavenskim jezicima]], rječnik albanskog jezika prilično je poseban. Godine 1995. Taylor, [[Donald Ringe|Ringe]] i [[Tandy Warnow|Warnow]], koristeći [[Kvantitativna komparativna lingvistika|kvantitativne lingvističke]] tehnike, otkrili su da albanski čini "podskupinu s germanskim". Međutim, oni su ustvrdili da ta činjenica nema nekog većeg značaja, jer je albanski jezik izgubio velik dio svog izvornog rječnika i morfologije, pa se tako "ta očito bliska veza s germanskim temelji na samo nekoliko leksičkih srodnika – što teško da predstavlja neki naročiti dokaz".<ref name="TRW">{{cite book |author1=Ann Taylor |author2=Donald Ringe |author3=Tandy Warnow |year=2000 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=RtsLKLhCZ0EC&q=Character+Based+Reconstruction+of+a+Linguistic+Cladogram+Albanian&pg=PA392 |chapter=Character based reconstruction of a linguistic cladogram |editor1=John Charles Smith |editor2=Delia Bentley |series=Historical Linguistics 1995. Selected papers from the 12th International Conference on Historical Linguistics, Manchester, August 1995 |title=General issues and non-Germanic Languages |volume=1 |place=Amsterdam |publisher=John Benjamins Publishing |page=400|isbn=9027236666 }}</ref> ===Historijska rasprostranjenost=== {{Main|Porijeklo Albanaca}} [[Datoteka:Albani150ADRomanEmpire.png|upright=0.9|thumb|left|Položaj plemena Albana (''Albanoi'') 150. n.e.]] [[Datoteka:Getae 200bc.jpg|thumb|text-top|upright=0.95|Iliri, Dačani, Geti i Thračani 200. n.e.]] Mjesto i vrijeme nastanka albanskog jezika nisu sigurni.<ref>{{cite journal |title=Mythifying the Albanians: A Historiographical Discussion on Vasa Efendi's "Albania and the Albanians" |issue=Vol. XIII, n° 1–2 |url=https://balkanologie.revues.org/2272 |journal=Balkanologie. Revue d'Études Pluridisciplinaires|date=15.12.2011 |last1=Bayraktar |first1=Uğur Bahadır }}</ref> Američki lingvist [[Eric Hamp]] kaže da je tijekom nepoznatog kronološkog razdoblja predalbansko stanovništvo – koje je Hamp nazvao "Albanoidima" (''Albanoid'') – naseljavalo područja koja se protežu od [[Poljska|Poljske]] do jugozapadnog Balkana.<ref>{{cite book |last1=Curtis |first1=Matthew Cowan |title=Slavic-Albanian Language Contact, Convergence, and Coexistence |url=https://eric.ed.gov/?id=ED546136 |page=17 |language=en |quote=...na primjer, tvrdi da je od nekog neodređenog vremena neko predalbansko stanovništvo (Hampovim riječima, "albanoidno") naseljavalo područja koja se protežu od Poljske do njihove sadašnje oblasti.|isbn=9781267580337 |date=30.11.2011}}</ref> Daljnja je analiza sugerirala da se radilo o nekom planinskom području, a ne o ravnici ili morskoj obali: iako su albanske riječi za biljke i životinje karakteristične za planinske regije u potpunosti izvorne, nazivi za ribe i poljoprivredne aktivnosti (poput oranja) posuđeni su iz drugih jezika.<ref name=fine10-11/><ref name=hamp1963>[http://members.tripod.com/~Groznijat/balkan/ehamp.html Tripod.co], Eric Hamp, "The position of Albanian, Ancient IE dialects, Proceedings of the Conference on IE linguistics held at the University of California, Los Angeles, April 25–27, 1963, ed. By Henrik Birnbaum and Jaan Puhvel. ""Jasno je da su se u [[Srednji vijek|srednjem vijeku]] Albanci širili dalje na sjever; da postoje uvjerljivi argumenti protiv teze da su se proširili sve do [[Jadransko more|jadranske]] obale — činjenica da je Scodra 'Scutari' (Shkodër) pokazuje nealbanski razvoj (vidi §6 dolje), da nema dokazanog drevnog vokabulara povezanog s [[More|morem]] pomorskog rječnika (vidi gore) i da je malo starogrčkih posuđenica (Jokl, Albaner §5; ali vidi §5 dolje)".</ref> Međutim, dublja analiza rječnika pokazuje da bi to moglo biti posljedica produljene dominacije [[Latinski jezik|latinskog jezika]] u obalnim i ravničarskim područjima zemlje, a ne dokaz izvornog okruženja u kojem je nastao albanski jezik. Na primjer, riječ za "ribu" posuđena je iz latinskog, ali ne i riječ za "škrge", koja je izvorna. Autohtone su također riječi za "brod", "splav", "plovidbu", "školjke" i nekoliko imena vrsta riba, ali ne i riječi za "jedro", "veslo" i "luku" – predmeti koji se odnose na samu plovidbu i velik dio morske faune. To prije pokazuje da su protoalbanci u ranim vremenima (vjerojatno nakon rimskog osvajanja te pblasti) bili potisnuti s obalnih područja izgubivši tako velike dijelove (ili većinu) vokabulara vezanog za morski okoliš. Sličan fenomen mogao bi se primijetiti i kod poljoprivrednih izraza. Iako su riječi za "obradivo zemljište", "kukuruz", "pšenicu", "žitarice", "vinograd", "jaram", "berba", "stočarstvo" itd. izvorne, riječi za "oranje", "poljoprivredno gazdinstvo" i "seljaka" te one vezane za poljoprivredne djelatnosti i neke alate za žetvu inozemnog su porijekla. To, opet, upućuje na intenzivan kontakt s drugim jezicima i ljudima, umjesto na pružanje dokaza o mogućem autohtonstvu.{{traži se izvor}} [[Datoteka:Revista Albania.jpg|upright=0.95|thumb|Izdanje časopisa ''Albanija'' iz 1905. godine, najvažnijeg albanskog časopisa s početka 20. stoljeća.]] Središte albanskog stanovništva ostala je rijeka [[Mat (rijeka)|Mat]]. Godine 1079. albanske su naseobine zabilježene južnije, u dolini rijeke [[Škumbin|Škumbina]].<ref>Kazhdan, Alexander (Ed.) (1991). Oxford Dictionary of Byzantium. Oxford University Press. pp. 52–53. {{ISBN|978-0-19-504652-6}}.</ref> Škumbin, sezonski potok koji se nalazi u blizini starog [[Rimski putevi|rimskog puta]] [[Via Egnatia]], predstavlja približnu granicu primarne dijalekatske podjele za albanski jezik, na toskijski i gegijski dijalekt. Karakteristike toskijskog i gegijskog u načinu na koji se postupa s domaćim riječima i posuđenicama iz drugih jezika dokaz su da je dijalekatska podjela prethodila [[Dolazak Slavena na Balkan|seobi Slavena na Balkan]],<ref name=brown23/>{{sfn |Fortson |2004 |p=392}}{{sfn|Mallory|Adams|1997|p=9}} što znači da su u tom razdoblju (od 5. do 6. stoljeće nove ere) Albanci zauzimali gotovo isto područje oko rijeke Škumbina, koje je okruživalo [[Jirečekova linija|Jirečekovu liniju]].<ref>Demiraj, Shaban. ''Prejardhja e shqiptarëve në dritën e dëshmive të gjuhës shqipe'', Shkenca, Tirana, 1999.</ref><ref name=hamp1963/> Spomeni o postojanju albanskog kao posebnog jezika sačuvani su počev od 14. stoljeća, ali u njima se ne navode konkretne riječi. Najstariji sačuvani dokumenti napisani na albanskom jeziku jesu ''[[Formula e pagëzimit]]'' (''Slovo krštenja'') – ''Un'te paghesont 'pr'emenit t'Atit e t'Birit e t'Spertit Senit'' ("Krštavam te u ime Oca i Sina i Duha Svetoga") – koju je zabilježio [[Pal Engjelli]], biskup [[Drač|Drača]] 1462. godine na gegijskom dijalektu, te neki [[Novi zavjet|novozavjetni]] stihovi iz tog razdoblja. Lingvisti Stefan Schumacher i Joachim Matzinger (Sveučilište u Beču) tvrde da prvi albanski književni zapisi datiraju iz 16. stoljeća.<ref>[https://www.academia.edu/32361769/The_development_of_the_PIE_middle_in_Albanian Stefan Schumacher, "The development of the PIE middle in Albanian", u: Bjarne Simmelkjaer et al. (eds.), "Etymology and the European Lexicon", Wiesbaden 2016.]</ref><ref>{{Cite book |chapter-url=https://www.academia.edu/25120826 |title=Word-Formation: An International Handbook of the Languages of Europe |date=2016 |publisher=De Gruyter |editor-last=Müller |editor-first=Peter O. |volume=5 |location=Berlin, Boston |pages=3124 |chapter=171. Albanian |doi=10.1515/9783110424942 |editor-last2=Ohnheiser |editor-first2=Ingeborg |editor-last3=Olsen |editor-first3=Susan |editor-last4=Rainer |editor-first4=Franz|isbn=9783110424942}}</ref> [60] Najstariju poznatu albansku tiskanu knjigu, ''[[Meshari]]'' (''Misal''), napisao je 1555. [[Gjon Buzuku]], rimokatolički klerik. Godine 1635. [[Frang Bardhi]] napisao je prvi latinsko-albanski rječnik. Vjeruje se da su prvu albansku školu otvorili [[franjevci]] 1638. godine. Jedan od najranijih [[Rječnik|rječnika]] albanskog jezika napisan je 1693. godine; radilo se o rukopisu na talijanskom jeziku, čiji je autor crnogorski pomorski kapetan [[Julije Balović]] i nosio je naslov ''Pratichae Schrivaneschae'', a uključuje višejezični rječnik stotina najčešće korištenih riječi u svakodnevnom životu na talijanskom, slavenskom, grčkom, albanskom i turskom jeziku.<ref>{{cite book |last=Pantić |first=Miroslav |title=Književnost na tlu Crne Gore i Boke Kotorske od XVI do XVIII veka |url=https://books.google.com/books?id=G5FiAAAAMAAJ |year=1990 |publisher=Srpska književna zadruga |page=98|isbn=9788637901907 }}</ref> ===Predindoeuropski supstrat=== [[Mediteranski supstrat|Predindoeuropski]] (PreIE) lokaliteti nađeni su na čitavom teritoriju Albanije. Takva su PreIE mjesta postojala u Maliqu, Vashtëmu, Burimasu, Barçu, Dërsniku u [[Oblast Korče|okrugu Korči]], Kamniku u [[Kolonja|Kolonji]], Kolšu u [[oblast Kukešu|okrugu Kukešu]], Rashtanu u [[Libražd|Libraždu]] i Neziru u [[Oblast Mat|okrugu Matu]].{{Sfn|Demiraj|2006|pp=42–43}} Kao i u drugim dijelovima Europe, ovi su se PreIE narodi pridružili migracijskim indoeuropskim plemenima koja su ušla na Balkan i pridonijeli su formiranju povijesnih paleobalkanskih plemena. Što se tiče lingvistike, predindoeuropski jezični supstrat kojim se govorilo na južnom Balkanu vjerojatno je utjecao na [[Protoalbanski jezik|protoalbanski]], pretpostavljeni predački idiom albanskog.{{Sfn|Demiraj|2006|pp=42–43}} Opseg ovog jezičnog utjecaja ne može se precizno utvrditi zbog nesigurnog položaja albanskog među paleobalkanskim jezicima i oskudnih dokaza kojima raspolažemo za ove jezike.{{Sfn|Demiraj|2006|pp=44–45}} Ipak, sugerirane su neke posuđenice iz tog pretpostavljenog supstrata, kao što su ''shegë'' ("[[šipak]]") ili ''lëpjetë'' ("loboda", tj. biljka ''[[atriplex]]'', usporedi s predgrčkim ''lápathon'', ''λάπαθον'', "[[Alpski štavelj|alpski štavelj]]").{{Sfn|Orel|1998|pp=225, 409}}{{Sfn|Demiraj|2006|pp=42–43}} ===Protoindoeuropska obilježja=== Premda albanski ima nekoliko riječi koje ne odgovaraju analognim riječima u drugim indoeuropskim jezicima, zadržao je mnoga [[Protoindoeuropski jezik|protoindoeuropska]] obilježja: na primjer, pokazna zamjenica *''ḱi-'' dala je albansko ''ky/kjo'', koje odgovara engleskom ''he'' i ruskom ''sej'', ali ne i engleskom ''this'' ili ruskom ''etot''. U nastavku se daje usporedba albanskog s drugim indoeuropskim jezicima, ali trebaimati na umu da je albanski pokazao neke značajne semantičke promjene, pa tako ''motër'' znači "sestra", a ne "majka". {|border="1" cellspacing="0" cellpadding="4" class="wikitable" !Albanski !! muaj !! i ri !! nënë !! motër !! natë !! hundë !! tre !! i zi / e zezë !! i kuq !! i verdhë !! i blertë / i gjelbër !! ujk |- ! colspan="13" style="text-align:center; background:#dedede"| Drugi [[Indoevropski jezici]] |- | '''[[Protoindoeuropski jezik|protoindoeuropski ]]''' || *meh₁ns- || *neu-(i)o- || *méh₂tēr || *swésōr || *nókʷts || *neh₂-s- || *treies || *kʷr̥snós<br >*mel-n- || *h₁reudʰ-ó- ~<br />h₁roudʰ-ó- || *ǵʰelh₃- || *bʰléh₁-uo- || *wĺ̥kʷos |- | '''[[srpskohrvatski jezik|srpskohrvatski]]''' || mjesec || novo || majka || sestra || noć || nos || tri || crno || crveno || žuto || zeleno || vuk |- | '''[[engleski jezik|engleski]]''' || month || new || mother || sister || night || nose || three || black || red || yellow || green || wolf |- | '''[[latinski jezik|latinski]]''' || mēnsis || novus || māter || soror || nox || nasus || trēs || āter, niger || ruber || flāvus, gilvus || viridis || lupus |- | '''[[italijanski jezik|italijanski]]''' || mese || nuovo || madre || sorella || notte || naso || tre || nero || rosso || giallo || verde || lupo |- | '''[[nemački jezik|nemački]]''' || Monat || neu || Mutter || Schwester || Nacht || Nase || drei || schwarz || rot || gelb || grün || Wolf |- | '''[[portugalski jezik|portugalski]]''' || mês || novo || mãe || irmã || noite || nariz || três || negro || vermelho || amarelo || verde || lobo |- | '''[[španski jezik|španski]]''' || mes || nuevo || madre || hermana || noche || nariz || tres || negro || rojo || amarillo || verde || lobo |- | '''[[rumunski jezik|rumunski]]''' || luna || nou/noi || mamă || soră || noapte || nas || trei || negru || roşu || galben || verde || lup |- | '''[[velški jezik|velški]]''' || mis || newydd || mam || chwaer || nos || trwyn || tri || du (/di/) || coch, rhudd || melyn || gwyrdd, glas || blaidd |- | '''[[poljski jezik|poljski]]''' || miesiąc || nowy || matka || siostra || noc || nos || trzy || czarny || czerwony || żółty || zielony || wilk |- | '''[[litvanski jezik|litvanski]]''' || mėnuo || naujas || motina || sesuo || naktis || nosis || trys || juoda || raudona || geltona || žalias || vilkas |- | '''[[Staroslavenski jezik|staroslavenski]]''' || {{Script|Cyrs|мѣсѧць}}<br /> <small>měsęcь</small> || {{Script|Cyrs|новъ}}<br /> <small>novъ</small> || {{Script|Cyrs|мати}}<br /> <small>mati</small> || {{Script|Cyrs|сестра}}<br /> <small>sestra</small> || {{Script|Cyrs|ношть}}<br /> <small>noštь</small> || {{Script|Cyrs|носъ}}<br /> <small>nosъ</small> || {{Script|Cyrs|три}}, {{Script|Cyrs|триѥ}}<br /> <small>tri, trije</small> || {{Script|Cyrs|чрънъ}}<br /> <small>črъnъ</small> || {{Script|Cyrs|чръвенъ}}<br /> <small>črъvenъ</small> ||{{Script|Cyrs|жлътъ}}<br /> <small>žlъtъ</small>||{{Script|Cyrs|син҄ь}}<br /> <small>siņь</small>||{{Script|Cyrs|влькъ}}<br /> <small>vlьkъ</small> |- | '''[[Starogrčki jezik|starogrčki]]''' || μην-<br /> <small>men-</small> || νέος<br /> <small>néos</small> || μήτηρ<br /> <small>mḗtēr</small> || ἀδελφή<br /> <small>adelphḗ</small> || νυκτ-<br /> <small>nukt-</small> || ῥιν-<br /> <small>rhin-</small> || τρεῖς<br /> <small>treîs</small> || μέλας<br /> <small>mélas</small> || ἐρυθρός<br /> <small>eruthrós</small> || ξανθός<br /> <small>xanthós</small>|| κυανός<br /> <small>kyanós</small>|| λύκος<br /> <small>lýkos</small> |- | '''[[Armenski jezik|armenski]]''' || ամիս<br /> <small>amis</small> || նոր<br /> <small>nor</small> || մայր<br /> <small>mayr</small> || քույր<br /> <small>k'uyr</small> || գիշեր<br /> <small>gišer</small> || քիթ<br /> <small>k'it</small> || երեք<br /> <small>yerek'</small> || սեւ<br /> <small>sev</small> || կարմիր<br /> <small>karmir</small> || դեղին<br /> <small>deġin</small>||Կապույտ<br /><small>kapuyt</small>|| գայլ<br /> <small>gayl</small> |- | '''[[Irski jezik|irski]]''' || mí || nua || máthair || deirfiúr || oíche || srón || trí || dubh || dearg || buí || gorm || faolchú |- | '''[[Sanskrit]]''' || मास<br /> <small>māsa</small> || नव<br /> <small>nava</small> || मातृ<br /> <small>mātr̥</small> || स्वसृ<br /> <small>svasr̥</small> || नक्त/निश्<br /> <small>nakta/niś</small> || नस<br /> <small>nasa</small> || त्रि<br /> <small>tri</small> || काल/कृष्ण<br /> <small>kāla/kr̥ṣṇa</small> || रुधिर<br /> <small>rudhira</small> || पीत/हिरण्य<br /> <small>pīta/hiraṇya</small>||नील <br /> <small>nīla</small>|| वृक<br /> <small>vr̥ka</small> |} ===Fonološke paralele s protoindoeuropskim=== [[Fonologija|Fonološki]] gledano, albanski nije toliko konzervativan. Kao i mnogi drugi indoeuropski jezici, i albanski je spojio dvije serije zvučnih [[Okluziv|okluziva]] (npr. i *''d'' i *''dʰ'' postali su ''d''). Uz to, zvučni okluzivi obično se gube između samoglasnika. Završni slogovi izgubili su se u gotovo svim slučajevima, a vrlo je raširen i gubitak ostalih nenaglašenih slogova (npr. e.g. ''mik'' "friend" od lat. ''amicus''). Protoindoeuropsko *''o'' pojavljuje se kao ''a'' (također kao ''e'' ako mu slijedi zatvoren prednji samoglasnik ''i''), dok *''ē'' i *''ā'' postaju ''o'', a protoindoeuropsko *''ō'' javlja se kao ''e''. [[Palatali]], [[velari]] i [[labiovelari]] pokazuju različit razvoj, pri čemu albanski pokazuje trosmjerni razvoj, koji se zapaža i u [[Luvijski jezik|luvijskom jeziku]].<ref name=OrelVelars>{{harvnb|Orel|2000|pages=[https://archive.org/details/concisehistorica00orel/page/n88 66], 70-71}}</ref><ref name="NeitherCentumNorSatem">{{cite book |author1=Bardhyl Demiraj |editor1-last=Fritz |editor1-first=Matthias |editor2-last=Joseph |editor2-first=Brian |editor3-last=Klein |editor3-first=Jared |title=Handbook of Comparative and Historical Indo-European Linguistics |date=2018 |publisher=De Gruyter Mouton |isbn=978-3-11-054036-9 |chapter=100 The evolution of Albanian |quote=A realizacije triju zadnjonepčanih serija suglasnika sugeriraju da je albanski, poput luvijskog, izvorno možda zadržao ovu trostranu oporbu netaknutom i stoga ne pripada ni ''centum'' ni ''satem'' jezicima, unatoč jasnom satemskoj realizaciji svojih zadnjonepčanih suglasnika u većini slučajeva.}}</ref> Labiovelari se većim dijelom razlikuju od svih ostalih indoeuropskih velarskih serija ispred prednjih samoglasnika, ali se na drugim mjestima stapaju s "čistim" (stražnjim) velarima.<ref name=OrelVelars/> Niz palatinalnih velara, koji se sastojao od protoindoeuropskog *''ḱ'' i spojenih *''ģ'' and ''ģʰ'', obično se razvio u ''th'' i ''dh'', ali je depalataliziran da bi se spojio sa stražnjim velarima u dodiru sa [[Sonant|sonantima]].<ref name=OrelVelars/> Budući da se izvorna protoindoeuropska tripartitna razlika između zadnjoneščanih suglasnika sačuvala u takvim refleksima, albanski stoga ne pripada ni ''centum'' ni ''satem'' grupi, unatoč tome što je u većini slučajeva imao "satemsku" realizaciju zadnjonepčanih suglasnika.<ref name="NeitherCentumNorSatem"/> Thus protoindoeuropsko *''ḱ'', *''k'' i *''kʷ'' daju ''th'', ''q'' i ''s'' (pred stražnjim samoglasnicima *''ḱ'' postaje ''th'', dok se *''k'' i *''kʷ'' realiziraju kao ''k''). Manjina znanstvenika rekonstruira četvrti [[Laringalna teorija|laringal]] *''h₄'', koji se navodno javlja kao alb. ''h'' na početku riječi, npr. ''herdhe'' "testisi", vjerojatno iz protoindoeur. *''h₄órǵʰi-''<ref name="ReferenceA">{{cite book |title=Encyclopedia of Indo-European culture |author1=J. P. Mallory |author2=Douglas Q. Adams |publisher=[[Taylor & Francis]] |year=1997 |isbn=978-1-884964-98-5}} {{ISBN|1-884964-98-2}}, {{ISBN|978-1-884964-98-5}}</ref> (umjesto uobičajene rekonstrukcije *''h₃erǵʰi-''), ali većina ispitivača ne slijedi tu tezu, jer je ''h-'' inače postalo idiosinkratski (npr. ''hark'' < lat. ''arcus'').<ref>*{{Cite book|last=de Vaan|first=Carlo|title=Handbook of Comparative and Historical Indo-European Linguistics|date=2018|publisher=Walter de Gruyter|volume=3|editor-last=Klein|editor-first=Jared|pages=1757|language=en|chapter=The phonology of Albanian|editor-last2=Joseph|editor-first2=Brian|editor-last3=Fritz|editor-first3=Matthias|quote=Ali''h-'' predstavlja sekundarni razvoj u riječima kao što su ''hark'' "krivina" ← lat. ''arcus'', što znači da se glas ''h-'' tu ne može koristiti kao dokaz.}}</ref><ref>Schumacher/Matzinger 2013, str. 267.</ref> {| class="wikitable" |+ Razvoj protoindoeurpskih (PIE) bilabijalnih okluziva u albanskom !PIE !! Albanski !! PIE !! Albanski |- | *p || p || ''*'''p'''ékʷ-'' "kuhati" || '''''p'''jek'' "peći" |- | *bʰ / b || b || ''*sro'''bʰ'''-éi̯e-'' "srkati, gutati"|| ''gjer'''b''''' "srkati" |} {| class="wikitable" |+ Razvoj protoindoeurpskih (PIE) prednjonepčanih okluziva u albanskom !PIE !! Albanski!! PIE !! Albanski |- | *t || t || ''*'''t'''úh₂'' "ti" || '''''t'''i'' "ti" |- | *d || d || ''*'''d'''ih₂tis'' "svjetlo"|| '''''d'''itë'' "dan" |- | || dh<ref group=* name=ivcr>između samoglasnika ili iza ''r''</ref> || ''*pér'''d'''-'' 'to fart' || ''pjer'''dh''''' "prdnuti" |- | || g || ''*'''d'''l̥h₁-tó-'' "dug"|| '''''g'''jatë'' "dug" (tosk. dijal. ''glatë'') |- | *dʰ || d || ''*'''dʰ'''égʷʰ-'' "gorjeti"|| '''''d'''jeg'' "gorjeti" |- | || dh<ref group=* name=ivcr/> || ''*gʰór'''dʰ'''os'' "obor" || ''gar'''dh''''' "ograda" |} {{reflist|group=*}} {| class="wikitable" |+ Razvoj protoindoeur. palatalnih okluziva u albanskom !PIE !! Albanski!! PIE !! Albanski |- | *ḱ || th || ''*'''ḱ'''éh₁smi'' "kažem" || '''''th'''em'' "kažem" |- | || s<ref group=*>prije ''u̯/u'' ili ''i̯/i''</ref> || ''*'''ḱ'''upo-'' "rame" || '''''s'''up'' "rame" |- | || k<ref group=*>prije [[sonnt]]a</ref> || ''*sme'''ḱ'''-r̥'' "brada" || ''mje'''k'''ër'' "brada" |- | || ç/c<ref group=*>arhajski relikt</ref> || ''*'''ḱ'''entro-'' "zabosti" || '''''ç'''andër'' "potpora" |- | *ǵ || dh || ''*'''ǵ'''ómbʰos'' "zub, klin"|| '''''dh'''ëmb'' "zub" |- | *ǵʰ || dh || ''*'''ǵʰ'''ed-ioH'' "serem" || '''''dh'''jes'' "serem" |- | || d<ref group=*>na početku sloga i kad mu slijedi [[sibilant]]</ref> || ''*'''ǵʰ'''r̥sdʰi'' "žito, ječam" || '''''d'''rithë'' "žito" |} {{reflist|group=*}} {| class="wikitable" |+ Razvoj protoindoeur. velarnih okluziva u albanskom !PIE !! Albanski!! PIE !! Albanski |- | *k || k || ''*'''k'''ágʰmi'' "hvatam, grabim" || '''''k'''am'' "imam" |- | || q || ''*'''k'''luH-i̯o-'' "plakati" || '''''q'''aj'' "plakati" (dijal. ''kla(n)j'') |- | *g || g || ''*h₃lí'''g'''os'' "bolestan" || ''li'''g'''ë'' "loš" |- | || gj || ''*h₁reu'''g'''-'' "gaditi se" || ''re'''gj''''' "štaviti kožu" |- | *gʰ || g || ''*'''gʰ'''órdʰos'' "obor" || '''''g'''ardh'' "ograda" |- | || gj || ''*'''gʰ'''édn-i̯e/o-'' "zadobiti"|| '''''gj'''ej'' "naći" (staroalb. ''gjãnj'') |} {| class="wikitable" |+ Razvoj protoindoeur. labiovelarnih okluziva u albanskom !PIE !! Albanski!! PIE !! Albanski |- | *kʷ || k || ''*'''kʷ'''eh₂sleh₂'' "kašljati" || '''''k'''ollë'' "kašljati" |- | || s || ''*'''kʷ'''élH-'' "okrenuti" || '''''s'''jell'' "donijeti" |- | || q || ''*'''kʷ'''ṓd'' || '''''q'''ë'' "koji" |- | *gʷ || g || ''*'''gʷ'''r̥H'' "kamen"|| '''''g'''ur'' "kamen" |- | || z || ''*'''gʷ'''réh₂us'' "težak"|| '''''z'''or'' "težak" |- | *gʷʰ || g || ''*dʰé'''gʷʰ'''-'' "gorjeti"|| ''dje'''g''''' "gorjeti" |- | || z || ''*dʰo'''gʷʰ'''éi̯e-'' "upaliti" || ''nde'''z''''' "upaliti" |} {| class="wikitable" |+ Razvoj protoindoeur. *''s'' u albanskom !PIE !! Albanski !! PIE !! Albanski |- | *s || gj<ref group=*>Na početku riječi</ref> || ''*'''s'''éḱstis'' "šest" || '''''gj'''ashtë'' "šest" |- | || h<ref group=* name="*">Izneđu samoglasnika</ref> || ''*no'''s'''ōm'' "nas" (gen.) || ''na'''h'''e'' "nama" (dat.) |- | || sh<ref group=*>Između ''u/i'' i drugog samoglasnika ([[ruki pravilo]])</ref> || ''*bʰreu'''s'''os'' "polomljen" || ''bre'''sh'''ër'' "tuča" (atmosferska pojava) |- | || th<ref group=*>Disimilacija s idućim ''s''</ref> || ''*'''s'''uh₁s'' "svinja" || '''''th'''i'' "svinja" |- | || ∅ || ''h₁é'''s'''mi'' "jesam" || ''jam'' "jesam" |- | *-sd-|| th || ''*gʷé'''sd'''os'' "list" || ''gje'''th''''' "list" |- | *-sḱ-|| h || ''*'''sḱ'''i-eh₂'' "sjenka" || '''''h'''ije'' "sjenka" |- | *-sp-|| f || ''*'''sp'''élnom'' "govor" || '''''f'''jalë''"riječ" |- | *-st-|| sht || ''*h₂o'''st'''i'' "kost" || ''a'''sht''''' "kost" |- | *-su̯-|| d || ''*'''su̯'''eíd-r̥-'' "znoj" || '''''d'''irsë'' "znoj" |} {{reflist|group=*}} {| class="wikitable" |+ Razvoj protoindoeur. sonanta u albanskom !PIE !! Albanski !! PIE !! Albanski |- | *i̯ || gj<ref group=*>Pred i, e, a</ref> || ''*'''i̯'''éh₃s-'' "opasujem" || ''(n)'''gj'''esh'' "opasujem, stežem, gnječim" |- | || j<ref group=*>Pred stražnjim samoglasnicima </ref> || ''*'''i̯'''uH'' "vi" || '''''j'''u'' "vi" |- | || ∅<ref group="*">Između samoglasnika</ref> || ''*tre'''i̯'''es'' "tri" (muški rod) || ''tre'' "tri" |- | *u̯ || v || ''*'''u̯'''os-éi̯e-'' "obući" || '''''v'''esh'' "obući, nositi na sebi" |- | *m || m || ''*'''m'''eh₂tr-eh₂'' "majčinski"|| '''''m'''otër'' "sestra" |- | *n || n || ''*'''n'''ōs'' "nas" || '''''n'''e'' "mi" |- | || nj || ''*e'''n'''i-h₁ói-no'' "taj" || '''''nj'''ë'' " jedan" (gegijski: '''''nj'''â'', '''''nj'''o, '''nji''''' ) |- | || ∅ (tosk.) ~ nazalni samoglasnik (gegijski) || ''*pé'''n'''kʷe'' "pet" || ''p'''e'''së'' "pet" (prema geg. ''p'''ê'''s'') |- | || r (samo toskijski) || ''*ǵʰeime'''n''''' "zima" || ''dimë'''r''''' "zima" (prema geg. ''dimën'') |- | *l || l || ''*h₃'''l'''ígos'' "bolestan" || '''''l'''igë'' "loš" |- | || ll || ''*kʷé'''l'''H-'' "okrenuti" || ''sje'''ll''''' "donijeti" |- | *r || r || ''*'''r'''epe/o'' "uzeti" || '''''r'''jep'' "ljuštiti" |- | || rr || ''*u̯'''r'''h₁ḗn'' "ovca"|| '''''rr'''unjë'' "janje" |- | *n̥ || e || ''*h₁'''n̥'''men'' "ime" || '''''e'''mër'' "ime" |- | *m̥ || e || ''*u̯iḱ'''m̥'''ti'' "dvadeset" || (''një'')''z'''e'''t'' "dvadeset" |- | *l̥ || li, il<ref group=* name="reson">Pred ''c i, j''</ref> / lu, ul || ''*u̯'''ĺ̥'''kʷos'' "vuk" || ''ujk'' "vuk" (čamski: ''ulk'') |- | *r̥ || ri, ir<ref group=* name="reson" /> / ru, ur || ''*ǵʰ'''r̥'''sdom'' "žito, ječam" || ''d'''ri'''thë'' "žito" |} {{reflist|group=*}} {| class="wikitable" |+ Razvoj protoindoeur. laringala u albanskom !PIE !! Albanski !! PIE !! Albanski |- | *h₁ || ∅ || ''*'''h₁'''ésmi'' "jesam"|| ''jam'' "biti" |- | *h₂ || ∅ || ''*'''h₂'''r̥tḱos'' "medvjed"|| ''ari'' "medvjed" |- | *h₃ || ∅ || ''*'''h₃'''ónr̥'' "san" || ''ëndërr'' "san" |} {| class="wikitable" |+ Razvoj protoindoeur. samoglasnika u albanskom !PIE !! Albanski !! PIE !! Albanski |- | *i || i || ''*s'''í'''nos'' "njedra"|| ''gj'''i''''' "njedra, grudi" |- | || e || ''*dw'''i'''gʰeh₂'' "grančica"|| ''d'''e'''gë'' "grana" |- | *ī < *iH || i || ''*d'''ih₂'''tis'' "svjetlo" || ''d'''i'''të'' "dan" |- | *e || e || ''*p'''é'''nkʷe'' "pet"|| ''p'''e'''së'' "pet" (geg. ''pês'') |- | || je || ''*w'''é'''tos'' "u godini" || ''v'''je'''t'' "lani, prošle godine" |- | *ē || o || ''*ǵʰ'''ē'''sreh₂'' "ruka" || ''d'''o'''rë'' "ruka" |- | *a || a || ''*bʰ'''a'''ḱeh₂'' "grah" || ''b'''a'''thë'' "grah" |- | || e || ''*h₂'''é'''lbʰit'' "ječam" || '''''e'''lb'' "ječam" |- | *o || a || ''*gʰ'''ó'''rdʰos'' "obor" || ''g'''a'''rdh'' "ograda" |- | *ō || e || ''*h₂oḱt'''ō'''tis'' "osam"|| ''t'''e'''të'' "osam" |- | *u || u || ''*s'''ú'''pnom'' "san" || ''gj'''u'''më'' "san" |- | *ū < *uH || y || ''*s'''uH'''sos'' "djed" || ''gj'''y'''sh'' "djed" |- | || i || ''*m'''uh₂'''s'' "miš" || ''m'''i''''' "miš" |} ==Standardni albanski== [[Datoteka:Distribution map of the Albanian language.jpg|thumb|desno|350px|Mjesta gdje se albanski jezik govori u velikoj mjeri.]] Od [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog rata]] standardni albanski jezik koji se koristi u Albaniji temelji se na toskijskom dijalektu. Kosovo i druga područja u kojima je albanski službeni usvojili su toskijski standard 1969. godine.<ref name="Agim">Agim Morina, "Udhërrëfyes i shkurtë i historisë së standardizimit të shqipes," [http://dodonapress.blogspot.co.uk/2015/02/udherrefyes-i-shkurte-i-historise-se.html ''DodonaPress'' (2015-02-21)], also in [http://plisi.org/gjuhsi/histori-standardizimit-shqipes/ ''Plisi.org'' (24.2.2015)].</ref> ===Elbasanski standard=== Do početka 20. stoljeća, pisani se albansk jezik razvijao u tri glavne književne tradicije: [[Gegijski dijalekt|gegijskoj]], [[Toskijski dijalekt|toskijskoj]] i [[Arbereški jezik|arbereškoj]]. Kroz sve to vrijeme, međudijalekt koji se govorio oko [[Elbasan|Elbasana]] služio je kao ''[[lingua franca]]'' među Albancima, ali je bio manje raširen u pisanju. [[Manastirski kongres]] albanskih književnika, održan 1908. godine, preporučio je uporabu elbasanskog poddijalekta u književne svrhe i kao temelj jedinstvenog nacionalnog jezika. Iako je tehnički klasificiran kao južna varijanta gegijskog, elbasanski je govor u fonologiji je bliži toskijskom i praktički predstavlja hibrid između ostalih gegijskih poddialekata i književnog toskijskog.<ref name=Agim /> Između 1916. i 1918. godine [[Albanska književna komisija]] sastala se u [[Skadar|Skadru]] pod vodstvom [[Luigj Gurakuqi|Luigja Gurakuqija]] s ciljem uspostavljanja jedinstvene [[Ortografija|ortografije]] za albanski jezik. Povjerenstvo, sastavljeno od predstavnika sa sjevera i juga Albanije, ponovno je potvrdilo elbasanski poddijalekt kao osnovu nacionalnog jezika. Pravila objavljena 1917. definirala su pravopis za elbasansku varijantu u službene svrhe. Komisija, međutim, nije obeshrabrila publikacije na jednom od dijalekata, već je postavila temelje da se gegijski i toskijski postupno spoje u jedan jezik.<ref name="Agim"/> Kada se [[Kongres u Lušnju]] sastao nakon Prvog svjetskog rata kako bi formirao novu albansku vladu, potvrđene su odluke Književne komisije iz 1917. godine. Elbasanski poddijalekt ostao je u upotrebi u administrativne svrhe i mnogi su ga novi pisci prihvatili za kreativno pisanje. Gegijski i toskijski nastavili su se slobodno razvijati i povećavala se interakcija između ta dva dijalekta. ===Toskijski standard=== Na kraju Drugog svjetskog rata, međutim, novi komunistički režim radikalno je nametnuo upotrebu toskijskog dijalekta u svim aspektima života u Albaniji: administraciji, obrazovanju i [[Albanska književnost|književnosti]]. Većina komunističkih vođa bili su [[Toski]] s juga Albanije.<ref name="Agim" /> Standardizacijom je upravljao [[Albanski institut za lingvistiku i književnost]] [[Akademija znanosti Albanije|Akademije znanosti Albanije]].{{sfn|Lloshi|2008|p=10}} Godine 1954. objavljena su dva rječnika: rječnik albanskog jezika i [[Ruski jezik|rusko]]-albanski rječnik. Nova su pravopisna pravila na kraju objavljena 1967.{{sfn|Lloshi|2008|p=10}} i 1973. godine Dpod naslovom ''Drejtshkrimi i gjuhës shqipe'' (''Pravopis albanskog jezika'').<ref>{{cite book |title=Drejtshkrimi i gjuhës shqipe |last=Kostallari |first=Androkli |year=1973 |publisher="Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë" ( in "Akademia e Shkencave e RPS të Shqipërisë", danas "Akademia e Shkencave e Republikës së Shqipërisë") |url= |ref=Drejtshkrimi i gjuhës shqipe }}</ref> Do 1968. godine, Kosovo i druga područja u [[SFRJ|Jugoslaviji]] gdje se govori albanski jezik slijedili su standard iz 1917. godine zasnovan na elbasanskom dijalektu, premda su se u njega postupno ulijevali elementi gogijskog, u pokušaju da se razvije kosovski jezik odvojen od toskijskog standarda komunističke Albanije.<ref>{{Cite journal |last=Kamusella |first=Tomasz |s2cid=55005555 |year=2016 |title=The idea of a Kosovan language in Yugoslavia's language politics |url=https://research-repository.st-andrews.ac.uk/bitstream/handle/10023/11804/Kamusella_2016_IJSL_KosovanLanguage_VoR.pdf |journal=International Journal of the Sociology of Language |volume=2016 |issue=242 |pages=217–237 |doi=10.1515/ijsl-2016-0040|hdl=10023/11804 }}</ref> Albanski intelektualci u bivšoj Jugoslaviji konsolidirali su standrad iz 1917. godine dva puta tijekom 1950-ih godina, što je kulminiralo temeljitom kodifikacijom pravopisnih pravila 1964. godine.<ref>{{Cite web|url=https://wikisource.org/wiki/Drejtshkrimi_Prishtin%C3%AB_1964|title=Drejtshkrimi Prishtinë 1964 – Wikisource|website=wikisource.org|language=en|access-date=26.5.2018}}</ref> Pravila su već predviđala uravnoteženu raznolikost koja je uzimala u obzir gegijski i toskijski dijalekt, ali je to trajalo samo do 1968. godine. Gledajući na razlike s Albanijom kao na prijetnju svom identitetu, Kosovari su samovoljno usvojili toskijski standard, koji je [[Tirana]] objavila godinu dana ranije. Iako nikada nije bio namijenjen upotrebi izvan Albanije, taj je standard je postao "objedinjeni književni jezik" 1972. godine, kada ga je odobrio [[Albanski ortografski kongres]].<ref name="Agim" /> Samo je jedan na svakih devet sudionika bio s Kosova. Kongres, održan u Tirani, odobrio je pravopisna pravila koja su objavljena sljedeće, 1973. godine. Noviji rječnici albanske vlade su ''Fjalori Drejtshkrimor i Gjuhës Shqipe'' (''Ortografski rječnik albanskog jezika'', 1976)<ref>{{cite book |title=Fjalori drejtshkrimor i gjuhës shqipe |last=Kostallari |first=Androkli |year=1976 |publisher="Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë" (u: "Akademia e Shkencave e RPS të Shqipërisë", danas "Akademia e Shkencave e Republikës së Shqipërisë") | url=https://books.google.com/books?id=3MilQQAACAAJ&q=Fjalori+drejtshkrimor+i+gjuh%C3%ABs+shqipe|ref=Fjalori Drejtshkrimor i Gjuhës Shqipe}}</ref> i ''Fjalori Gjuhës së Sotme Shqipe'' (''Rječnik suvremenog albanskog jezika'', 1980).{{sfn|Lloshi|2008|p=10}}<ref>{{cite book |title=Fjalori i Gjuhës së Sotme Shqipe |authors="Akademia e Shkencave e RPS të Shqipërisë", today "Akademia e Shkencave e Republikës së Shqipërisë", "Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë" (Albania). |year=1980 |publisher=[[Akademija znanosti Albanije]] |location=Tirana |url=https://books.google.com/books?id=IrsAGwAACAAJ&q=Fjalor+i+gjuhes+se+sotme+shqipe }}</ref> Prije Drugog svjetskog rata, među rječnicima koje su konzultirali autori standarda bili su grčki ''Lexikon tis Alvanikis glossis'' (albanski: ''Ferhengori i Gjuhës Shqipe'', autora [[Kostandin Kristoforidhi|Kostandina Kristoforidhija]], 1904),{{sfn|Lloshi|2008|p=9}} ''Ferhengori i Bashkimit'' (1908){{sfn|Lloshi|2008|p=9}} i ''Ferhengori i Gazullit'' (1941).{{sfn|Lloshi|2008|p=12}} ===Pozivi na reformu=== Nakon pada komunističkog režima, albanski pravopis izazivao je žestoku raspravu među znanstvenicima, književnicima i javnim mnijenjem u Albaniji i na Kosovu, pri čemu su se iskristalizirali tvrdoglavi protivnici bilo kakvih promjena u pravopisu, zatim umjereni koji podržavaju različit stupanj reformi i, naposljetku, radikali koji pozivaju na povratak na elbasanski dijalekt. Kritika standardnog albanskog usredotočila se na izuzeće infinitiva ''me+'' i gegijskog vokalbulara. Kritičari kažu da standardni albanski obespravljuje i stigmatizira govornike gegijskog, što utječe na kvalitetu pisanja i ometa učinkovitu javnu komunikaciju. Pristalice toskijskog standarda gledaju na [[Albanski ortografski kongres|Kongres]] iz 1972. godine kao na prekretnicu u albanskoj povijesti i odbacuju pozive na reformu kao napore za "podjelu nacije" ili "stvaranje dva jezika". Umjereni, koji su posebno prisutni na Kosovu, općenito naglašavaju potrebu za jedinstvenim albanskim jezikom, ali vjeruju da bi trebalo uključiti infinitiv ''me+'' i gegijski vokabular. Zagovornici elbasanskog dijalekta bili su glasni, ali nisu naišli na veliku podršku u javnom mnijenju. Općenito, oni koji sudjeluju u jezičnoj raspravi dolaze iz različitih sredina i ne postoji značajna korelacija između nečijih političkih stavova, zemljopisnog porijekla i stava o standardnom albanskom. Mnogi pisci i dalje pišu na elbasanskom dijalektu, ali druge varijante gegijskog mnogo se manje koriste u književnosti. Većina publikacija drži se stroge politike neprihvaćanja podnesaka koji nisu napisani na toskijskom. Neki tiskani mediji čak prevode upravni govor, zamjenjujući infinitiv ''me+'' drugim glagolskim oblicima i unoseći druge promjene u gramatiku i odabir riječi. Čak i autori koji su objavljivali na elbasanskom dijalektu često pišu u skladu s toskijskim standardom. Godine 2013. grupa akademika iz Albanije i s Kosova predložila je manje izmjene u pravopisu.<ref name=":0">{{Cite web|url=http://plisi.org/gjuhsi/sugjerime-verejtje-ndryshimeve-drejtshkrim/|title=Sugjerime e vërejtje rreth ndryshimeve në drejtshkrim|last=Morina|first=Agim|date=16.3.2016|website=Plisi.org}}</ref> Pristalice čvrte linije bojkotirali su ovu inicijativu,<ref>{{Cite web|url=https://sot.com.al/kultura-intervista/emil-lafe-k%c3%abshilli-nd%c3%abrakademik-p%c3%abr-gjuh%c3%abn-shqipe-ec%c3%abn-pa-busull-ende-pa-nj%c3%ab|title=Emil Lafe: Këshilli Ndërakademik për Gjuhën Shqipe ecën pa busull, ende pa një platformë shkencore të miratuar njëzëri|last=Vrapi|first=Julia|date=27.4.2013|website=Sot.com.al}}</ref> dok su je drugi reformatori smatrali dobronamjernom, ali manjkavom i površnom.<ref name=":0" /> Mediji kao što su Rrokum i ''Java'' objavljivali su sadržaje koji su gotovo isključivo na elbasanskom dijalogu. U međuvremenu, autor i lingvist [[Agim Morina]] promovirao je ''Shqipe e Përbashkët'', tj. "zajednički albanski", kao neostandardnu ili reformiranu verziju toskijskog standarda, koja ima za cilj odražavanje prirodnog razvoja jezika među svim Albancima.<ref>{{Cite web|url=http://plisi.org/gjuhsi/libri-mary-motesit-kosoven-shqip-paskajore/|title=Libri i Mary Motesit për Kosovën: Shqip me paskajore|last=Morina|first=Agim|date=10 October 2017|website=Plisi.org}}</ref><ref name="Agim" /> "Zajednički albanski" uključuje infinitiv ''me+'', prilagođava se nekim gegijskim značajkama, pruža dijalektalno neutralna pravila koja favoriziraju jednostavnost, predvidljivost i uobičajne jezične značajke.<ref>{{Cite web|url=http://plisi.org/gjuhsi/ekonomizimi-pjesores-mundesi-shqipen-perbashket/|title=Ekonomizimi i pjesores – mundësi për shqipen e përbashkët|last=Bërlajolli|first=Gazmend|date=13.8.2014|website=Plisi.org}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://plisi.org/gjuhsi/standardi-gegnishtja/|title=Standardi dhe gegnishtja|last=Bërlajolli|first=Gazmend|date=17.7.2016|website=Plisi.org}}</ref>Mnogi su moderni pisci prihvatili "zajednički" albanski jezik u različitim mjerama, posebno u manje formalnom pisanju.<ref>{{Cite web|url=http://plisi.org/gjuhsi/ndryshon-shqipja-standarde/|title=Po ndryshon shqipja standarde|last=Mjeku|first=Getoar|date=24.4.2016|website=Plisi.org}}</ref> ===Obrazovanje=== Albanski je medij podučavanja u većini albanskih škola. Stopa pismenosti u Albaniji za ukupno stanovništvo, starije od 9 godina, iznosi oko 99%. Osnovno je obrazovanje obvezno (razredi 1–9), ali većina učenika nastavlja školovanje barem do kraja srednjoškolskog obrazovanja. Učenici moraju položiti maturske ispite na kraju 9. razreda i na kraju 12. razreda kako bi nastavili školovanje. ==Fonologija== Standardni albanski jezik ima 7 [[Samoglasnik|samoglasnika]] i 29 [[Suglasnik|suglasnika]]. Nalik engleskom, i albanski ima zubne frikative {{IPA|/θ/}} (kao engl. ''th'' u ''thin'') i {{IPA|/ð/}} (kao eng. ''th'' u ''this''), koji se pišu kao ''th'' i ''dh'', koji su rijetki u drugim jezicima. Gegijski koristi [[Duljina vokala|duge]] i [[Nazalni vokali|nazalne samoglasnike]], kojih u toskijskom nema, a srednji samoglasnik ''ë'' gubi se na kraju riječi. Naglasak je fiksiran uglavnom na posljednjem slogu. Gegijsko ''n'' (''femën'': usp. eng. ''feminine'') u tokskijskom prelazi u ''r'' po pravilu [[Rotacizam|rotacizma]] (''femër'') ===Suglasnici=== {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align: center;" |+Albanski suglasnici !scope="col" rowspan="2" colspan="2" | !scope="col" rowspan="2" | [[Labijalni suglasnik|Labijal]] !scope="col" rowspan="2" | [[Interdentalni suglasnik|Dental]] !scope="col" colspan="2" | [[Alveolarni suglasnik|Alveolar]] !scope="col" rowspan="2" | [[Postalveolarni suglasnik|Post-<br />alveolar]] !scope="col" rowspan="2" | [[Platalni suglasnik|Palatal]] !scope="col" rowspan="2" | [[Velarni suglasnik|Velar]] !scope="col" rowspan="2" | [[Glotalni suglasnik|Glotal]] |- !scope="col"| {{small|prosti}} !scope="col"| {{small|[[Velarizacija|velar.]]}} |- ! colspan="2" | [[Nazalni suglasnik|Nazal]] | {{IPA|m}} | | {{IPA|n}} | || | {{IPA|ɲ}} | ({{IPA|ŋ}}) | |- ! rowspan="2" | [[Plozivi|Plozivi]] ! {{small|[[Bezvučnost|bezvučni]]}} | {{IPA|p}} | | {{IPA|t}} | || || | {{IPA|k}} | |- ! {{small|[[Zvučnost (fonetika)|zvučni]]}} | {{IPA|b}} | | {{IPA|d}} | || || | {{IPA|ɡ}} | |- ! rowspan="2" | [[Afrikate]] ! {{small|[[Zvučnost (fonetika)|zvučni]]}} | || | {{IPA|t͡s}} | | {{IPA|t͡ʃ}} | {{IPA|c͡ç}} | || |- ! {{small|[[Zvučnost (fonetika)|zvučni]]}} | || | {{IPA|d͡z}} | | {{IPA|d͡ʒ}} | {{IPA|ɟ͡ʝ}} | || |- ! rowspan="2" | [[Frikativi]] ! {{small|[[Bezvučnost|bezvučni]]}} | {{IPA|f}} | {{IPA|θ}} | {{IPA|s}} | | {{IPA|ʃ}} | || | {{IPA|h}} |- ! {{small|[[Zvučnost (fonetika)|zvučni]]}} | {{IPA|v}} | {{IPA|ð}} | {{IPA|z}} | | {{IPA|ʒ}} | || || |- ! colspan="2" | [[Aproksimant|Poluvokal]] | || | {{IPA|l}} | {{IPA|ɫ}} | | {{IPA|j}} | || |- ! colspan="2" | [[Jednotaktni suglasnik|Jednotaktni]] | || | {{IPA|ɾ}} | || || || || |- ! colspan="2" | [[Alveovelarni vibrant|Vibrant]] | || | {{IPA|r}} | || || || || |} {| class="wikitable" ! [[help:IPA|IPA]] !! Opis !! Piše se !! Srpskohrvatski ekvivalent |- | style="text-align: center;" | {{IPA|m}} || [[Bilabijalni nazal]] || m || '''m'''ak |- | style="text-align: center;" | {{IPA|n}} || [[Alveolarni nazal]] || n || '''n'''os |- | style="text-align: center;" | {{IPA|ɲ}} || [[Palatalni nazal]] || nj || ko'''nj''' |- | style="text-align: center;" | {{IPA|ŋ}} || [[Velarni nazal]] || ng || be'''ng''' |- | style="text-align: center;" | {{IPA|p}} || [[Bezvučni bilabijalni ploziv]] || p || '''p'''ut |- | style="text-align: center;" | {{IPA|b}} || [[Zvučni bilabijalni ploziv]] || b || '''b'''ar |- | style="text-align: center;" | {{IPA|t}} || [[Bezvučni alveolarni ploziv]] || t || '''t'''op |- | style="text-align: center;" | {{IPA|d}} || [[Zvučni alveolarni ploziv]] || d || '''d'''ah |- | style="text-align: center;" | {{IPA|k}} || [[Bezvučni velarni ploziv]] || k || '''k'''ola |- | style="text-align: center;" | {{IPA|ɡ}} || [[Zvučni velarni ploziv]] || g || '''g'''rad |- | style="text-align: center;" | {{IPA|t͡s}} || [[Bezvučna alveolarna afrikata]] || c || ha'''ts''' |- | style="text-align: center;" | {{IPA|d͡z}} || [[Zvučna alveolarna afrikata]] || x || goo'''ds''' |- | style="text-align: center;" | {{IPA|t͡ʃ}} || [[Bezvučna postalveolarna afrikata]] || ç || '''č'''ir |- | style="text-align: center;" | {{IPA|d͡ʒ}} || [[Zvučna postalveolarna afrikata]] || xh || '''j'''a |- | style="text-align: center;" | {{IPA|c͡ç}} || [[Bezvučna palatalna afrikata]] || q || ~'''k'''eks |- | style="text-align: center;" | {{IPA|ɟ͡ʝ}} || [[Zvučna palatalna afrikata]] || gj || ~'''g'''el |- | style="text-align: center;" | {{IPA|f}} || [[Bezvučni labiodentalni frikativ]] || f || '''f'''ela |- | style="text-align: center;" | {{IPA|v}} || [[Zvučni labiodentalni frikativ]] || v || '''v'''an |- | style="text-align: center;" | {{IPA|θ}} || [[Bezvučni dentalni frikativ]] || th || ''eng.'' '''th'''in |- | style="text-align: center;" | {{IPA|ð}} || [[Zvučni dentalni frikativ]] || dh || ''eng.'' '''th'''en |- | style="text-align: center;" | {{IPA|s}} || [[Bezvučni alveolarni frikativ]] || s || '''s'''in |- | style="text-align: center;" | {{IPA|z}} || [[Zvučni alveolarni frikativ]] || z || '''z'''ub |- | style="text-align: center;" | {{IPA|ʃ}} || [[Bezvučni postalveolarni frikativ]] || sh || '''š'''um |- | style="text-align: center;" | {{IPA|ʒ}} || [[Zvučni postalveolarni frikativ]] || zh || '''ž'''ar |- | style="text-align: center;" | {{IPA|h}} || [[Bezvučni glotalni frikativ]] || h || '''h'''rom |- | style="text-align: center;" | {{IPA|r}} || [[Alveolarni vibrant]] || rr || ''španj.'' pe'''rr'''o |- | style="text-align: center;" | {{IPA|ɾ}} || [[Alveolarni jednotaktni suglasnik]] || r || ''španj.'' pe'''r'''o |- | style="text-align: center;" | {{IPA|l}} || [[Alveolarni lateralni poluvokal]] || l || '''l'''an |- | style="text-align: center;" | {{IPA|ɫ}} || [[Velarizovani alveolarni lateralni poluvokal]] || ll || ''eng.'' ba'''ll''' |- | style="text-align: center;" | {{IPA|j}} || [[Palatalni poluvokal]] || j || '''y'''a |} '''Bilješke:''' * Kontrast između jednotaktnog ''r'' i vibranta ''rr'' jednak je onome u španjolskom ili [[Armenski jezik|armenskom]]. U većini dijalekata, kao i na standardnom albanskom, pojedinačno "r" mijenja se iz alveolarnog {{IPA|/ɾ/}} u retrofleksno {{IPA|[ɽ]}}, ili čak u alveolarni [[aproksimant|poluvokal]] {{IPA|[ɹ]}} kada je na kraju riječi. * Palatalni nazal {{IPA|/ɲ/}} odgovara španjolskom ''ñ'' i francuskom i talijanskom ''gn''. Izgovara se kao jedan glas, a ne kao nazal plus poluvokal. * Zvuk ''ll'' je velarizirani lateral, blizak engleskom ''[[dark L]]''. * Slovo ''ç'' ponekad se piše ''ch'' zbog tehničkih ograničenja zbog njegove upotrebe u engleskom i njegove analogije s ostalim [[digraf|digrafima]] ''xh'', ''sh'' i ''zh''. Obično se piše jednostavno ''c'' ili rjeđe ''q'', pri čemu kontekst razrješava bilo kakve nejasnoće. * Položaj glasova ''q'' i ''gj'' zvuka nije jasan. Mnogi ih govornici spajaju u palatoalveolarne glasove ''ç'' i ''xh''. To je posebno često u sjevernom gegijskom dijalektu, ali sve je češći slučaj i u toskijskom.<ref>Kolgjini, Julie M. (2004). ''Palatalisation in Albanian : an acoustic investigation of stops and affricates.'' PhD Dissertation, University of Texas at Arlington. {{ISBN|0496859366}}.</ref> Drugi su ih govornici reducirali na {{IPA|/j/}} u suglasničkim skupinama, kao u riječi ''fjollë'', koja se prije standardizacije pisala kao ''fqollë'' (< [[Srednjovjekovni grčki jezik|srednjovjekovni grčki]] φακιολης). * ''Ng'' se može izgovorati kao {{IPA|/ŋ/}} na kraju riječi, inače je [[alofon]] od ''n'' ispred ''k'' i ''g''. * Ispred ''q'' i ''gj'', ''n'' se uvijek izgovara kao {{IPA|/ɲ/}}, ali to se ne odražava u pravopisu. * {{IPA|/θ, ð, ɫ/}} su interdentali. ===Samoglasnici=== {|class="wikitable" style="text-align: center;" |- ! ! [[Prednji samoglasnik|Prednji]] !! [[Srednji samoglasnik|Srednji]] !! [[Stražnji samoglasnik|Stražnji]] |- ! [[Zatvoreni samoglasnik|Zatvoreni]] | {{IPA|i}} {{IPA|y}} || || {{IPA|u}} |- ! [[Poluotvoreni samoglasnik|Poluotvoreni]] / [[Srednji samoglasnik|Srednji]] | {{IPA|ɛ}} || {{IPA|ə}} || {{IPA|ɔ}} |- ![[Otvoreni samoglasnik|Otvoreni]] | || {{IPA|ä|a}} || |} {| class="wikitable" ! [[help:IPA|IPA]] !! Opis !! Piše se !! Srpskohrvatski ekvivalent |- | style="text-align: center;" | {{IPA|i}} || [[Zatvoreni prednji nelabijalizirani samoglasnik]] || i || s'''i'''n |- | style="text-align: center;" | {{IPA|y}} || [[Zatvoreni prednji zaobljeni samoglasnik]] || y || ''franc.'' t'''u''', ''njem.'' L'''ü'''ge |- | style="text-align: center;" | {{IPA|ɛ}} || [[Poluotvoreni prednji nelabijalizirani samoglasnik]] || e || r'''e'''d |- | style="text-align: center;" | {{IPA|a}} || [[Otvoreni srednji nelabijalizirani samoglasnik]] || a || k'''a'''d |- | style="text-align: center;" | {{IPA|ə}} || [[Schwa]] || ë || ''eng.'' '''a'''bout, th'''e''' |- | style="text-align: center;" | {{IPA|ɔ}} || [[Poluotvoreni stražnji zaobljeni samoglasnik]] || o || '''o'''n |- | style="text-align: center;" | {{IPA|u}} || [[Zatvoreni stražnji zaobljeni samoglasnik]] || u || p'''u'''t |} ==== Schwa ==== Premda se indoeuropsko [[schwa]] (''ə'' ili -''h₂''-) očuvalo u albanskom, u nekim je slučajevima izgubljeno, možda kad mu je prethodio naglašeni slog.{{sfn|Orel|2000|p=[https://books.google.com/books?id=xvKH56aT5mEC&pg=PA3&dq=schwa+proto-Albanian#v=onepage&q=schwa%20proto-Albanian&f=false 3]}} Do standardizacije moderne albanske abecede, u kojoj se schwa piše kao ''ë'', npr. u djelu [[Gjon Buzuku|Gjona Buzukua]] u 16. stoljeću, koristili su se razni samoglasnici i [[Klizni samoglasnik|klizni samoglasnici]], uključujući ''ae'' kod [[Lekë Matrënga|Lekëa Matrënge]] i ''é'' kod [[Petar Bogdani|Petra Bogdanija]] krajem 16. i početkom 17. stoljeća.<ref>{{cite web|url=https://openaccess.leidenuniv.nl/bitstream/1887/14920/2/de+Vaan+-+PIE+e+in+Albanian.pdf|title=PIE *e in Albanian|last=de Vaan|first=Michiel|page=72|access-date=16.12.2010}}</ref><ref name="Elsie(London2005">{{cite book|last1=Elsie|first1=Robert|last2=London Centre for Albanian Studies |title=Albanian literature: a short history|url=https://books.google.com/books?id=ox3Wx1Nl_2MC&q=schwa+albanian&pg=PA16|year=2005|publisher=I.B.Tauris|isbn=978-1-84511-031-4|page=16}}</ref> Schwa u albanskom ima veliki stupanj varijabilnosti, od kranje stražnje do krajnje prednje artikulacije.<ref name="schwa">{{cite web|url=http://www.kfs.oeaw.ac.at/publications/2001_granser_moosmueller_the_schwa_in_albanian.pdf|title=The schwa in Albanian|last1=Granser|first1=Thedor|last2=Moosmüller|first2=Sylvia|publisher=Institute of Acoustics of the Austrian Academy of Sciences|access-date=15.12.2010}}</ref> Unutar granica Albanije fonem se približno isto izgovara i u toskijskom i u gegijskom dijalektu zbog utjecaja standardnog albanskog jezika. Međutim, u gegijskim dijalektima kojim se govori u susjednim albanskim govornim područjima, na Kosovu i u Sjevernoj Makedoniji, taj se fonem i dalje izgovara kao stražnji i zaobljen (labijaliziran).<ref name="schwa"/> ==Gramatika== Albanski ima kanonski redoslijed riječi SVO ([[Subjekt–glagol–objekt|subjekt – glagol – objekt]]) poput engleskog i mnogih drugih indoeuropskih jezika.<ref>Maxwell, Daniel Newhall. (1979). ''A Crosslinguistic Correlation between Word Order and Casemarking institution''. Bloomington: Indiana University Pub.</ref> Albanske su imenice kategorizirane prema [[Gramatički rod|rodu]] (muški, ženski i srednji rod) te se [[Deklinacija (gramatika)|dekliniraju]] prema [[Gramatički broj|broju]] (jednini i množini) i [[Padež|padežu]]. Postoji pet deklinacija i šest padeža ([[nominativ]], [[akuzativ]], [[genitiv]], [[dativ]], [[ablativ]] i [[vokativ]]), premda se vokativ javlja samo u ograničenom broju riječi, a oblici su genitiva i dativa identični (genitiv nastaje kada se prijedlozi ''i/e/të/së'' koriste uz dativ). Neki dijalekti također imaju [[Lokativ|lokativni padež]], koji nije prisutan u standardnom albanskom jeziku. Ti se slučajevi primjenjuju i na određene i na neodređene imenice, a postoje i brojni slučajevi [[Sinkretizam|sinkretizma]]. Ovo je deklinacija imenice muškog roda ''mal'' ("planina"), kojoj se dodaje "i" u određenom vidu jednine dodaje: {| class="wikitable" |- ! !! '''Neodređeni vid jednine''' !! '''Neodređeni vid množine''' !! '''Određeni vid jednine''' !! '''Određeni vid množine''' |- | '''[[Nominativ]]''' || një mal ("[neka] planina") || male ("[neke] planine") ||{{lang|sq|mali}} ("[ta] planina") || malet ("[te] planine") |- | '''[[Akuzativ]]''' || një mal || male || malin || malet |- | '''[[Genitiv]]''' || i/e/të/së një {{lang|sq|mali}} || i/e/të/së maleve || i/e/të/së malit || i/e/të/së maleve |- | '''[[Dativ]]''' || një {{lang|sq|mali}} || maleve || malit || maleve |- | '''[[Ablativ]]''' || (prej) një {{lang|sq|mali}} || (prej) malesh || (prej) malit || (prej) maleve |} Ovo je deklinacija imenice muškog roda ''zog'' ("ptica"), kojoj se dodaje "u" u određenom vidu jednine dodaje: {| class="wikitable" |- ! !! '''Neodređeni vid jednine''' !! '''Neodređeni vid množine''' !! '''Određeni vid jednine''' !! '''Određeni vid množine''' |- | '''[[Nominativ]]''' || një zog ("[neka] ptica") || zogj ("[neke] ptice") || zogu ("[ta] ptica") || zogjtë ("[te] ptice") |- | '''[[Akuzativ]]''' || një zog || zogj || zogun || zogjtë |- | '''[[Genitiv]]''' || i/e/të/së një zogu || i/e/të/së zogjve || i/e/të/së zogut || i/e/të/së zogjve |- | '''[[Dativ]]''' || një zogu || zogjve || zogut || zogjve |- | '''[[Ablativ]]''' || (prej) një zogu || (prej) zogjsh || (prej) zogut || (prej) zogjve |} Ovo je deklinacija imenice ženskog roda ''vajzë'' ("djevojka"): {| class="wikitable" |- ! !! '''Neodređeni vid jednine''' !! '''Neodređeni vid množine''' !! '''Određeni vid jednine''' !! '''Određeni vid množine''' |- | '''[[Nominativ]]''' || një vajzë ("[neka] djevojka") || vajza ("[neke] djevojke") || vajza ("[ta] ptica") || vajzat ("[te] djevojke") |- | '''[[Akuzativ]]''' || një vajzë || vajza || vajzën || vajzat |- | '''[[Genitiv]]''' || i/e/të/së një vajze || i/e/të/së vajzave || i/e/të/së vajzës || i/e/të/së vajzave |- | '''[[Dativ]]''' || një vajze || vajzave || vajzës || vajzave |- | '''[[Ablativ]]''' || (prej) një vajze || (prej) vajzash || (prej) vajzës || (prej) vajzave |} Odrešeni član stavlja se iza imenice, kao u mnogim drugim balkanskim jezicima, poput [[Rumunski jezik|rumunjskog]], [[Makedonski jezik|makedonskog]] i [[Bugarski jezik|bugarskog]]. Određeni član može biti u obliku imenskih [[Sufiks|sufiksa]], koji se razlikuju ovisno o rodu i padežu. Na primjer, u nominativu jednine, imenice muškog roda dodaju ''-i'', a one koje završavaju na ''-g/-k/-h'' dodaju ''-u'' (kako bi se izbjegla [[palatalizacija]]): ''mal'' ("[neka] planina") / ''mali'' ([ta] planina"); ''libër'' ("[neka] knjiga") / ''libri'' ("[ta] knjiga"); ''zog'' ("[neka] ptica") / ''zogu'' ("[ta] ptica"). Kod imenica ženskog roda dodaje se sufiks ''-(i/j)a'': ''veturë'' ("[neki] automobil") / ''vetura'' ("[taj] automobil"); ''shtëpi'' ("[neka] kuća") / ''shtëpia'' ("[ta] kuća"); ''lule'' ("[neki] cvijet") / ''lulja'' ("[taj] cvijet"). Kod imena srednjeg roda dodaje se sufiks ''-t''. Albanski je razvio analitičku [[glagol|glagolsku]] strukturu umjesto ranijeg sintetskog sustava, naslijeđenog iz [[Protoindoeuropski jezik|protoindoeuropskog]]. Njegov složeni sustav glagolskih načina (šest vrsta) i vremena (tri jednostavne i pet složenih konstrukcija) prepoznatljiv je među balkanskim jezicima. Dvije su opće vrste [[konjugacija]]. Albanski glagoli, kao i kod drugih balkanskih jezika, imaju "[[Admirativ|admirativni]]" glagolski način (''mënyra habitore''), koje se koristi da ukaže na iznenađenje govornika ili da implicira da je događaj govorniku poznat iz izvještaja, a ne izravnim promatranjem. U nekim se kontekstima ovaj način može prevesti s pomoću "kako se čini", "naizgled" i sl. * ''Ti '''flet''' shqip.'' "Ti '''govoriš''' albanski." ([[indikativ]]) * ''Ti '''folke''' shqip!'' "(Pa) ti '''(začudo) govoriš''' albanski!" ([[admirativ]]) * ''Rruga '''është''' e mbyllur.'' "Ulica'''je''' zatvorena." (indikativ) * ''Rruga '''qenka''' e mbyllur.'' "'''(Kako se čini,)''' Ulica '''je''' zatvorena." (admirativ) ===Red riječi=== Red je riječu u albanskom relativno slobodan. Da bi se na albanskom jeziku reklo "Agim je pojeo sve naranče", mogao bi se upotrijebiti bilo koji od sljedećih redova riječi, s malim razlikama u [[Pragmatika|pragmatici]]: * [[Subjekt–glagol–objekt|SVO]]: Agimi i hëngri të gjithë portokallët. * [[Subjekt–objekt–glagol|SOV]]: Agimi të gjithë portokallët i hëngri. * [[Objekt–glagol–subjekt|OVS]]: Të gjithë portokallët i hëngri Agimi. * [[Objekt–subjekt–glagol|OSV]]: Të gjithë portokallët Agimi i hëngri. * [[Glagol–subjekt–objekt|VSO]]: I hëngri Agimi të gjithë portokallët. * [[Glagol–objekt–subjekt|VOS]]: I hëngri të gjithë portokallët Agimi. Ipak, uobičajeni je red riječi [[subjekt–glagol–objekt]]. Glagol se može pojaviti i na početku rečenice, posebno ako glagol nije u [[Glagolsko stanje|aktivnom]] obliku (''forma joveprore''): * '''''Parashikohet''' një ndërprerje''. "'''Očekuje se''' prekid". ===Negacija=== Glagolska negacija u albanskom zavisi od glagolskog načina, što je obilježje zajedničko s nekim drugim [[Indoevropski jezici|indoeuropskim jezicima]] poput [[Grčki jezik|grčkoga]]. U [[Indikativ|indikativu]], [[Kondicional|kondicionalu]] i [[Admirativ|admirativu]], negacija se izriče s pomoću čestica ''nuk'' ili ''s''' ispred glagola, npr. * ''Toni nuk flet anglisht'' "Toni ne govori engleski"; * ''Toni s'flet anglisht'' "Toni ne govori engleski"; * ''Nuk e di'' "Ne znam"; * ''S'e di'' "Ne znam". U [[Konjunktiv|konjunktivu]], [[Imperativ|imperativu]], [[Optativ|optativu]] i [[Infinitni glagolski oblik|infinitnim]] glagolskim oblicima, neacija se izriče s pomoću čestice ''mos'': * ''Mos harro!'' "Ne zaboravi!". ===Brojevi=== {| |- |valign="top"| {| class="wikitable" |- | një—jedan | tetëmbëdhjetë—osamnaest |- | dy—dva | nëntëmbëdhjetë—devetnaest |- | tri/tre—tri | njëzet—dvadeset |- | katër—četiri | njëzet e një—dvadeset jedan |- | pesë—pet | njëzet e dy—dvadeset dva |- | gjashtë—šest | tridhjetë—trideset |- | shtatë—sedam | dyzet/katërdhjetë—četrdeset |- | tetë—osam | pesëdhjetë—pedeset |- | nëntë—devet | gjashtëdhjetë—šezdeset |- | dhjetë—deset | shtatëdhjetë—sedamdeset |- | njëmbëdhjetë—jedanaest | tetëdhjetë—osamdeset |- | dymbëdhjetë—dvanaest | nëntëdhjetë—devedeset |- | trembëdhjetë—trinaest | njëqind—sto |- | katërmbëdhjetë—četrnaest | pesëqind—petsto |- | pesëmbëdhjetë—petnaest | një mijë—tisuća |- | gjashtëmbëdhjetë—šesnaest | një milion—milijun |- | shtatëmbëdhjetë—sedamnaest | një miliard—milijarda |} |} ==Pisana tradicija== {{main|Albanska književnost}} [[Datoteka:Buzuku meshari.jpg|thumb|''[[Meshari]]'' (''Misal'') [[Gjon Buzuku|Gjona Buzukua]], 1554–1555.]] [[Datoteka:Oldest Surviving Albanian Text.jpg|thumb|right|Možda najstariji sačuvani albanski tekst, istaknut crvenom bojom, iz rukopisa ''[[Bellifortis|Bellifortisa]]'', koji je napisao Konrad Kyeser oko 1402–1405.]] Najstariji sačuvani tekst na albanskom jest ''Slovo o krštenju'' (''[[Formula e pagëzimit]]''), koja datira iz 1462. godine, a čiji je autor [[Pal Engjëlli]] (Pavao Anđeo, oko 1417–1470), nadbiskup [[Drač|Drača]]. Anđeo je bio [[Skanderbeg|Skanderbegov]] blizak prijatelj i savjetnik.<ref>{{cite book |title=Standard Albanian: a reference grammar for students |last1=Newmark |first1=Leonard |first2=Philip |last2=Hubbard |first3= Peter R. |last3=Prifti |year=1982 |publisher=Andrew Mellon Foundation |isbn= 9780804711296|page=3 |url=https://books.google.com/books?id=hqlYbhnII3QC&q=Pal+Engj%C3%ABlli&pg=PA3 |access-date=38.5.2010}}</ref> Ta je formula zaapisana u pastoralnom pismu za sinodu Presvetog trojstva u [[Mati|Matu]], a latiničnim slovima glasi ovako: ''Unte paghesont premenit Atit et Birit et Spertit Senit'' (albanski standard: "Unë të pagëzoj në emër të Atit, të Birit e të Shpirtit të Shenjtë"; prijevod: "Krstim vas u ime Oca i Sina i Duha Svetoga"). Zapis je otkrio i objavio 1915. [[Nicolae Iorga]].<ref>{{cite journal |year= 1971 |title= Revue des études sud-est européennes |volume= 9 |page=102 |publisher=Academia Republicii Socialiste România, Academia Republicii Populare Romîne |url=https://books.google.com/books?id=uvAXAAAAIAAJ&q=paolo+angeli+iorga |language= fr |access-date=28.5.2010}}</ref> Drugi stari zapis jest ''Rječnik Arnolda Rittera von Harffa'' ''([[Fjalori i Arnold von Harfit]])'', koji daje kratak popis albanskih riječi s njemačkim prijevodom i potječe iz 1496. godine.<ref>{{cite book|last=Anamali|first=Skënder|title=Historia e popullit shqiptar në katër vëllime|volume=I|year=2002|page=311|publisher=Botimet Toena|language=sq|oclc=52411919}}</ref> Slijedi jedna pjesma, zapisana grčkim pismom, preuzeta iz starog [[Kodeks|kodeksa]] napisanog na grčkom. Dokument se naziva i ''Perikopeja e Ungjillit të Pashkëve'' ili ''Perikopeja e Ungjillit të Shën Mateut'' ("Pjesma o uskrsnom evanđelju" ili "Pjesma o evanđelju svetog Mateja"). Premda se kodeks datira u 14. stoljeće, čini se da zapis ove pjesme na albanskom potječe od nekog anonimnog pisca iz 16. stoljeća. Dokument su pronašli [[Arbereši]], koji su emigrirali u Italiju u 15. stoljeću.{{sfn|Lloshi|2008|p=97}} Prva je knjiga na albanskom jeziku ''[[Meshari]]'' (''Misal''), koju je napisao [[Gjon Buzuku]] između 20. ožujka 1554. i 5. siječnja 1555. godine. Knjiga je napisana latiničnim pismom na gegijskom dijalektu, s nekim slavenskim slovima prilagođenim albanskim samoglasnicima. Knjigu je 1740. otkrio [[Gjon Nikollë Kazazi]], albanski [[nadbiskup]] [[Skoplje|Skoplja]]. Sadrži liturgijske tekstove glavnih blagdana. Tu su i tekstovi molitava i rituala te [[Katekizam|katehetski]] tekstovi. Gramatika i rječnik arhaičniji su od onih u gegijskiim tekstovima iz 17. stoljeća. Knjiga ima 188 stranica i obuhvaća oko 154.000 riječi s ukupnim rječnikom od oko 1.500 različitih riječi. Tekst je arhaičan, a lako se tumači, jer je uglavnom prijevod poznatih tekstova, posebno dijelova [[Biblija|Biblije]]. Knjiga također sadrži odlomke iz [[Psalmi|Psalma]], [[Izaijeva knjiga|Izaijeve knjige]], [[Jeremijina knjiga|Jeremijine knjige]], [[Prvo pismo Korinćanima|Pisma Korinćanima]] i mnoge ilustracije. Čini se da ujednačenost pravopisa ukazuje na raniju tradiciju pisanja. Jedini poznati primjerak ''Misala'' drži [[Apostolska njižnica|Apostolska knjižnica]] u Vatikanu.<ref>{{cite web | title=Meshari | url=http://www.bksh.al/gsdl/cgi-bin/library.exe?e=d-01000-00---off-0antikuar--00-1--0-10-0---0---0prompt-10---4-------0-1l--11-en-50---20-about---00-3-1-00-0-0-11-1-0utfZz-8-00&a=d&c=antikuar&cl=CL2.3 | publisher=[[Nacionalna knjižnica Albanije]] | access-date=14 May 2010}}</ref> Godine 1968. knjiga je objavljena s transliteracijama i komentarima lingvista. Prvo tiskano djelo na toskijskom dijalektu jest ''Mbsuame e krështerë'' (na talijanskom: ''Dottrina cristiana'') [[Lekë Matrënga|Lekë Matrënge]] ili (na talijanskom) [[Luka Matranga|Luke Matrange]]. Objavljeno je 1592. godine, a napisano je u ranom obliku [[Arbereški jezik|arbereškog jezika]] (poznatog i kao "italo-albanski"). Albanskim se pisalo i prije prvog potvrđenog dokumenta, "Formula e pagëzimit", ali niti jedan stariji zapis još nije otkriven. Za njihovo postojanje znamo iz ranijih spomena. Na primjer, francuski redovnik, koji se 1332. potpisao skao "Broccardus", kaže da, "iako Albanci imaju drugi jezik koji se potpuno razlikuje od latinskog, ipak koriste latinična slova u svim svojim knjigama".<ref>Demiraj, Shaban. "Albanian". In Ramat and Ramat (2006), ''The Indo-European Languages'', str. 480.</ref> Godine 1967. dvojica znanstvenika ustvrdila su da su pronašli kratki tekst na albanskom jeziku umetnut u tekst ''[[Bellifortis]]a'', knjigu napisanu na latinskom jeziku koja datira iz 1402–1405. godine.<ref>Dumitru Todericiu, ''An Albanian text older than the "Christening Formula" of 1462'', u: "Magazin Istoric", nr. 8, Bucharest, novembar 1967.</ref> [[Robert Elsie]], specijalist za albanske studije, smatra da je "rumunjski prijevod nelatinskih redaka koji su načinili Todericiu i Polena, iako može dati neke tragove ako je tekst doista albanski, izmišljen i zasnovan, između ostalog i zbog pogrešnog čitanja rukopisa i zanemarivanja cijelog jednog retka u prijevodu".<ref>Dr. Robert Elsie, ''[http://www.elsie.de/pdf/articles/A1986Bellifortis.pdf The Bellifortis text and early Albanian]'' in "Zeitschrift für Balkanologie", Berlin, 22 February 1986, str. 158-162.</ref> ==Vokabular== U historijskoj lingvistici albanski jezik poznat je kao slučaj jezika koji je, iako je preživio kroz mnoga razdoblja strane vladavine i višejezičnosti, zabilježio "nesrazmjerno visok" priljev [[posuđenica]] iz drugih jezika, koje su uvećavale ili zamijenile velik dio svog izvornog [[Vokabular|vokabulara]].<ref name=Matasovic6/> Neki znanstvenici sugeriraju da je albanski jezik izgubio više od 90% svog izvornog vokabulara u korist [[Latinski jezik|latinskih]], [[Grčki jezik|grčkih]], [[Slavenski jezici|slavenskih]], [[Talijanski jezik|talijanskih]] i [[Turski jezik|turskih]] posuđenica,<ref>{{cite book |last1=Millar |first1=Robert McColl |last2=Trask |first2=Larry |title=Trask's Historical Linguistics |date=2015 |publisher=Routledge |isbn=9781317541776 |url=https://books.google.com/books?id=gGzABgAAQBAJ&pg=PA292 |page=292 |language=en |quote=Čini se da je albanski izgubio više od 90 posto svog izvornog rječnika u korist posuđenica iz latinskog, grčkog, mađarskog, slavenskog, talijanskog i turskog jezika.}}</ref> ali drugi znanstvenici drže da je taj postotak definitivno precijenjen.<ref>{{Cite web |url=https://lrc.la.utexas.edu/eieol/albol |title=Introduction to Albanian |last1=Joseph|first1=Brian|last2=Costanzo|first2=Angelo|last3=Slocum|first3=Jonathan|publisher=[[University of Texas at Austin]]|access-date=27.1.2020}}</ref> Od svih stranih utjecaja na albanski, najdublji i najučinkovitiji bio je apsorbiranje posuđenica iz latinskog u [[Klasična antika|klasičnom razdoblju]] i iz njegovih [[Romanski jezici|romanskih]] nasljednika nakon toga, s preko 60% albanskog leksika koji se sastoji od latinskih korijena, zbog čega je albanski jezik nekad pogrešno identificiran kao romanski jezik.<ref name=Sawicka>Sawicka, Irena. [https://ispan.waw.pl/journals/index.php/ch/article/view/ch.2013.006/117 "A Crossroad Between West, East and Orient–The Case of Albanian Culture."] Colloquia Humanistica. No. 2. Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk, 2013, str. 97: "Čak i prema albanskim lingvistima, albanski vokabular sastavljen je od 60 posto latinskih riječi iz različitih razdoblja ... Kad su albanološke studije tek nastajale, dogodilo se da je albanski klasificiran kao romanski jezik. Već postoji teza o zajedničkom porijeklu albanskog i rumunjskog jezika. Rumunjska gramatika gotovo je identična albanskoj, ali to može biti i učinak kasnije konvergencije unutar balkanske jezične zajednice (''Balkan Sprachbund'')".</ref> Značajan rad na rekonstrukciji protoalbanskog obavljen je uz pomoć znanja o izvornim oblicima posuđenica iz starogrčkog, latinskog i slavenskih jezika; dok su [[Starogrčki jezik|starogrčke]] posuđenice rijetke, latinske su od izuzetne važnosti u [[Fonologija|fonologiji]].{{sfn|Orel|2000|p=[https://books.google.com/books?id=xvKH56aT5mEC&pg=PA23 23]}} Prisutnost posuđenica iz dobro poznatih jezika iz vremenskih razdoblja prije nego što je albanski posvjedočen, sežući duboko u [[Klasična antika|klasično doba]], bila je od velike koristi u fonološkim rekonstrukcijama ranijih drevnih i srednjovjekovnih oblika albanskog.<ref name=Matasovic6>Matasovic, Ranko (2018). [http://mudrac.ffzg.unizg.hr/~rmatasov/Albanian.pdf ''A Grammatical Sketch of Albanian for students of Indo-European''], str. 6.</ref> Neke riječi u temeljnom rječniku albanskog jezika nemaju poznatu [[Etimologija|etimologiju]] koja bi ih povezivala s protoindoeuropskim ili bilo kojim poznatim izvornim jezikom, pa se od 2018. privremeno pripisuju nekom nepoznatom, neposvjedočenom, predindoeuropskom supstratnom jeziku; neke riječi među njima uključuju {{lang|sq|zemër}} ("srce") i {{lang|sq|hekur}} ("željezo").<ref>Matasovic, Ranko (2018), str. 35.</ref> Smatra se da su neke od ovih navodnih predindoeuropskih riječi povezane s pretpostavljenim riječima predindoeuropskog supstrata u susjednim indoeuropskim jezicima, kao što je {{lang|sq|lule}} ("cvijet"), koji je provizorno povezan s latinskim ''lilia'' i grčkim ''leirion''.{{sfn|Orel|2000|p=191}} Leksička distanca albanskog u [[Leksikostatistika|leksikostatističkoj]] analizi ukrajinskog lingvista Konstantina Tiščenka (niža brojka – veća sličnost) iznosi: 49% [[Slovenski jezik|slovenski]], 53% [[Rumunski jezik|rumunjski]], 56% [[Grčki jezik|grčki]], 82% [[Francuski jezik|francuskog]], 86% [[Makedonski jezik|makedonskog]], 86% [[Bugarski jezik|bugarskog]].<ref>{{cite web |title=Excel File_Lexical-Distance-Matrix |url=https://alternativetransport.wordpress.com/lexical-distance-matrix/ |website=Alternative Transport |date=19.11.2016}}</ref><ref>{{cite web |title=How much does language change when it travels? |url=https://alternativetransport.wordpress.com/2015/05/04/how-much-does-language-change-when-it-travels/ |website=Alternative Transport |date=4.5.2015}}</ref> ===Riječi srodne s ilirskim === {{See also|Ilirski jezik}} *Andena/Andes/Andio/Antis — osobna ilirska imena zasnovana na korijenu riječi ''and-'' ili ''ant-'', nađena i u južnim i u dalmatinsko-panonskim onomastičkim područjima (uključujući modernu [[Bosna i Hercegovina|Bosnu i Hercegovinu]]); usp. alb. ''andë''(sjevernoalbanski dijalekt ili gegijski) i ''ëndë'' (južnoalbanski dijalekt ili toskijski) "apetit, zadovoljstvo, želja"; ''Andi'' (vlastito ime), ''Andizetes'', ilirski narod nastanjen u [[Rimske provincije|rimskoj provinciji]] [[Panonija (rimska provincija)|Panoniji]].<ref name="balkancenter.org">{{cite journal|url=https://www.academia.edu/2490281 |title=Cultural Treasure of Bosnia and Herzegovina edition-Prehistoric and Ancient Period- Book 2- Illyrian Bosnia and Herzegovina-an Overview of a Cultural Legacy/ Ancient Illyrians of Bosnia and Herzegovina {{pipe}} Ardian Adžanela Adzanela Axhanela |website=Academia.edu |date=1.1.1970|last1=Adzanela |first1=Ardian }}</ref> * ''aran'' "polje"; usp. alb. ''arë''; množ. ''ara''.<ref name="Mann1977">{{cite book|author =Suart E. Mann|title=An Albanian Historical Grammar|url=https://books.google.com/books?id=3LJiAAAAMAAJ&q=aran+%2B+Illyrian|year=1977|publisher=Buske|isbn=978-3-87118-262-4}}</ref> * ''Ardiaioi/Ardiaei'', ime ilirskog plemena [[Ardijejci|Ardijejaca]], usp. alb. ''ardhja'' "dolazak" or "silazak", povezano sa ''hardhi'' "vinova loza", s razvojem u značenju koji je sličan germanskom *''stamniz'', što znači i "stabljika" and "pleme, loza". Međutim, mana ove teze leži u tome što za sada nema sigurnosti u pogledu hitosrijskog ili etimolođkog razvoja bilo riječi ''ardhja/hardhi'' bilo imena ''Ardiaioi'', kao što je slučaj s mnogim drugim riječima.<ref name="balkancenter.org"/> * ''Bilia'' "kći"; usp. alb. ''bijë'', dijal. ''bilë''.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=8D5mAAAAMAAJ&q=bilia+Illyrian+albanian |title=Sborník prací Filozofické fakulty brněnské univerzity : Řada klasická |date=3.6.2008}}</ref> * ''Bindo/Bindus'', ilirsko božanstvo posvjedočeno u [[Bihać|Bihaću]] u Bosni i Hercegovini; cf. alb. ''bind'' "uvjeriti", ''përbindësh'' "čudovište".<ref>Ushaku, Ruzhdi, Hulumtime etnoliguistike, chapter: The continuation of Illyrian Bind in Albanian Mythology and Language, Fakulteti filologjise, Prishtine, 2000, str. 46-48.</ref> * ''bounon'', "koliba"; usp. alb ''bun''.<ref name="Mayani 1962">{{cite book |title=The Etruscans begin to speak |last=Mayani |first=Zĕchariă |year=1962 |publisher=Souvenir Press |url=https://books.google.com/books?id=MMMkAAAAMAAJ&q=drenis+%2B+Illyrian }}</ref> * ''brisa'', "ljuska grozđa"; usp. alb ''bërsí'' "talog; kaša" ( < PA *''brutiā'').<ref name="IG">{{cite web |url=http://indoeuro.bizland.com/project/glossary/illy.html |title=Illyrian Glossary |publisher=bizland.com |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110617033012/http://indoeuro.bizland.com/project/glossary/illy.html |archive-date=17.62011 |access-date=2021-03-27 |archivedate=2011-06-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110617033012/http://indoeuro.bizland.com/project/glossary/illy.html |deadurl=yes }}</ref> * ''Barba-'' "bara, močvara", toponim iz ''Metubarbis'' (otočić u Savi); možda povezan s alb. ''bërrakë'' "močvarno tlo".<ref name="IG"/> * ''can-'' "pas"; povezan s alb. ''qen''.<ref name="IG"/> * ''Daesitiates'', ime ilirskog plemena [[Desitijati|Desitijata]], usp. alb. ''dash'' "ovan", što kontekstualno odgovara [[Južnoslovenski jezici|južnoslavenskom]] ''dasa'' "as, prvak", što možda predstavlja pozajmljenicu ili adaptaciju iz ilirskog ili nekog drugog drevnog jezika.<ref name="balkancenter.org"/> * ''mal'', "planina"; usp. alb. ''mal''.<ref>{{cite book |title=The Illyrians: history and culture |last=Stipčević |first=Aleksandar |year=1977 |publisher=Noyes Press |isbn= 9780815550525|url=https://books.google.com/books?id=NLcWAQAAIAAJ&q=mal+%2B+Illyrian }}</ref> * ''bardi'', "bjel"; usp. alb. ''bardhë''.<ref>{{cite book |title=Language, Volumes 1–3|author =Linguistic Society of America |year=1964 |publisher=Linguistic Society of America |url=https://books.google.com/books?id=9_04AAAAMAAJ&q=bardi+%2B+Illyrian }}</ref> * ''drakoina'' "večera"; usp. alb. ''darke'', ''dreke''.<ref name="ReferenceB">{{Cite book |title=Albanian Etymological Dictionary |last=Orel |first=Vladimir E. |date=1998 |publisher=Brill |isbn=9004110240 |location=Leiden}}</ref> * ''drenis'', "jelen"; usp. alb. ''dre, dreni''.<ref name="Mayani 1962"/> * ''delme'' "ovca"; usp. alb. ''dele'', gegijski ''delme''.<ref name="Millennium Studies">{{cite book |title=Diokletian und die Tetrarchie: Aspekte einer Zeitenwende |year= 2004|publisher=Millennium Studies |isbn= 9783110182309|url=https://books.google.com/books?id=dSrxcnuJn44C&q=delme+%2B+Illyrian&pg=PA152 }}</ref> * ''dard'', "kruška"; usp. alb. ''dardhë''.<ref>{{cite book |title=Homeric whispers: intimations of orthodoxy in the Iliad and Odyssey |year= 2006|isbn= 9780910865111|page=72 |url=https://books.google.com/books?id=G4sYfFuSfekC&q=dardhe+%2B+illyrian&pg=PA72 |last1= Price|first1= Roberto Salinas}}</ref> * ''Hyllus'' (ime nekog ilirskog kralja); cf. alb. ''yll'' (''hyll'' u nekim sjevernim dijalektima) "zvijezda"; alb. ''hyj'' "bog", ''Ylli'' (vlastito ime).<ref name="ReferenceB" /> * ''sīca'', "bodež"; usp. alb. ''thikë'' ili ''thika'' "nož".<ref>{{cite book |title=Albanien: Schätze aus dem Land der Skipetaren|year= 1988|isbn= 9783805309783|url=https://books.google.com/books?id=MyOFAAAAIAAJ&q=sica+thika |last1= Eggebrecht|first1= Arne|author2= Roemer-Museum|author3= Pelizaeus-Museum}}</ref> * ''Ulc-'', "vuk" (cf. ''[[Ulcinj|Ulcinium]]''); usp. alb. ''ujk'' "vuk", ''ulk'' (sjeverni dijalekt).<ref>{{cite book |title=Ancient Indo-European dialects: proceedings, Volume 1963 |year= 1966|publisher=Millennium Studies |url=https://books.google.com/books?id=0c9CAAAAIAAJ&q=%22ulk%22+%2B+Illyrian }}</ref> * ''loúgeon'', "bara"; usp. alb. ''lag'', ''legen'' "močiti, namakati, kupati, prati" ( < PA *''lauga''), ''lëgatë'' "bara" ( < PA *''leugatâ''), ''lakshte'' "rosa" ( < PA ''laugista'').<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=3LJiAAAAMAAJ&q=lo%C3%BAgeon+%2B+Illyrian |title=An Albanian Historical Grammar |last=Suart E. |first=Mann |publisher=Buske |year=1977 |location=Hamburg |isbn=9783871182624 }}</ref> * ''mag-'' "velik"; usp. alb. ''i madh'' "veliki".<ref name="IG"/> * ''mantía'' "grm kupine"; staroalb. i dijal. ''mandë'' "bobica, dud" (suvr. alb. ''mën, man'') * ''rhinos'', "magla"; usp. staroalb. ''ren'' "oblak" (suvr. alb. ''re, rê'') ( < PA *''rina'').<ref>Benjamin W. Fortson, ''Indo-European language and culture: an introduction Blackwell textbooks in linguistics'' (2nd. ed., illustrated), reprint Publisher John Wiley and Sons, 2009 {{ISBN|1-4051-8896-0}}, {{ISBN|978-1-4051-8896-8}} str. 465.</ref> * ''Vendum'' "mjesto"; usp. protoalb. ''wen-ta'' (suvr. alb. ''vend'').<ref name="ReferenceB" /> ===Najstariji jezični utjecaji=== Najstarije posuđenice potvrđene u albanskom potječu iz [[Dorski dijalekt|dorskog grčkog jezika]],<ref name="huld">{{cite journal |author=Huld, Martin E. |title=Accentual Stratification of Ancient Greek Loanwords in Albanian |journal=Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung |volume=99 |issue=2 |year=1986 |pages=245–253}}</ref> dok je najjači utjecaj došao iz [[Latinski jezik|latinskog jezika]]. Prema Matthewu C. Curtisu, posuđenice ne ukazuju nužno na geografski položaj pretka albanskog jezika.<ref>{{cite book |last=Curtis |first=Matthew Cowan |title=Slavic-Albanian language contact, convergence, and coexistence |url=https://eric.ed.gov/?id=ED546136 |page=16 |language=en |quote=Broj posuđenica nije nužno uvjerljiv argument za geografsko smještanje – jer se posuđenice mogu zamijeniti u daljnjem razvoju jezika (posebno uzimajući u obzir kasnije obilno posuđivanje u albanski iz latinskog i slavenskih jezika prije nego što je ijedan rječnik albanskog jezika sastavljen)... – [u vezi] domovine Albanaca.|isbn=9781267580337 |date=301.11.2011}}</ref> Međutim, prema drugim lingvistima, posuđene riječi mogu pomoći da se stekne predodžba o mjestu porijekla i evoluciji albanskog jezika.<ref>{{cite book |author=Douglas Q. Adams |title=Encyclopedia of Indo-European Culture |url=https://books.google.com/books?id=tzU3RIV2BWIC&pg=PA11 |date=siječanj 1997 |publisher=Taylor & Francis |isbn=978-1-884964-98-5 |page=11 |quote=Posuđenice iz grčkog i latinskog jezika datiraju još prije kršćanske ere i sugeriraju da su preci Albanaca tad već morali naseljavati Albaniju da bi upili takve posuđnice od svojih susjeda u historijsko doba. Kako su Iliri u to vrijeme zauzimali albanski teritorij, oni su bili najvjerojatniji primatelji takvih posuđenica.}}</ref><ref>{{harvnb|Orel|2000|p=23 |ps=: "Latinske posuđenice od iznimne su važnosti za povijest albanske fonologije, posebno njezinog vokalizma. Trajanje posuđivanja bilo je toliko dugo da posuđenice odražavaju nekoliko različitih kronoloških faza".}}</ref> Neki znanstvenici tvrde da albanski jezik potječe iz područja smještenog istočno od njegovog današnjeg geografskog položaja, a to temelje na nekoliko uobičajenih leksičkih jedinica koje su zajedničke albanskom i rumunjskom jeziku. Međutim, to ne mora nužno definirati genealošku povijest albanskog jezika i ne isključuje mogućnost prisutnosti protoalbanskog i na ilirskom i [[Tračani|tračkom]] teritoriju.<ref>{{cite book |last1=Curtis |first1=Matthew Cowan |title=Slavic-Albanian language contact, convergence, and coexistence |url=https://eric.ed.gov/?id=ED546136 |pages=17–18 |language=en |quote=Još jedna točka koju neki znanstvenici ističu jest činjenica da albanski i rumunjski dijele mnoge leksičke jedinice; to je navelo neke da vjeruju kako je albanski nastao istočno od svog današnjeg geografskog položaja (Georgiev 1957; Hamp 1994) ... To ne mora nužno odrediti genealošku povijest jezika, niti isključuje mogućnost prisutnosti protoalbanskog i na ilirskom i na tračkom teritoriju.|isbn=9781267580337 |date=30.11.2011}}</ref> Razdoblje interakcije protoalbanskog i latinskog bilo je dugotrajno, počev od 2. stoljeća pne. do 5. stoljeća nove ere.{{sfn|Mallory|Adams|1997|p=9}} Tijekom ovog razdoblja leksičke posuđenice mogu se približno podijeliti u tri sloja, od kojih je drugi najveći. Prvi i najmanji sloj potječe iz vremena manje značajne interakcije. Posljednje razdoblje, vjerojatno prije [[Seoba naroda|slavenskih ili germanskih naval]]a, također broji znatno manji broj posuđenica. Svaki sloj karakterizira različit tretman većine samoglasnika: prvi sloj prati evoluciju ranog protoalbanskog u albanski; dok kasniji slojevi odražavaju promjene samoglasnika koje su endemske u poznolatinskom (i vjerojatno [[Protoromanski jezik|protoromanskom]] jeziku). Ostale formativne promjene uključuju sinkretizam nekoliko padežnih završetaka kod imenica, posebno u množini, kao i [[palatalizacija]] velikih razmjera. Uslijedilo je kratko razdoblje, između 7. i 9. stoljeća, koje su obilježile mnogobrojne posuđenice iz [[Južnoslovenski jezici|južnoslavenskih jezika]], od kojih su neke prethodile promjeni "o-a" zajedničkoj modernim oblicima ove jezične skupine. Počevši od kraja 9. stoljeća, trajalo je razdoblje karakterizirano dugotrajnim kontaktom s [[Protorumunjski jezik|Protorumunjima]] (ili "[[Vlasi|Vlasima]]"), iako se čini da je leksičko posuđivanje uglavnom bilo jednostrano: iz albanskog u rumunjski. Takvo posuđivanje ukazuje na to da su Rumunji migrirali iz područja u kojem je većina govorila slavenskim (tj. srednjobugarskim) u područje gdje se većinski govorio albanski (tj. [[Dardanija (rimska provincija)|Dardaniju]], gdje su Vlasi posvjedočeni u 10. stoljeću). Njihova je seoba vjerojatno povezana sa širenjem [[Bugarsko Carstvo|Bugarskog Carstva]] na Albaniju otprilike u to vrijeme. ====Rane grčke posuđenice==== U albanskom ima oko 30 starogrčkih posuđenica.<ref name="Linguistics p.412"/> Mnoge od njih odražavaju neki grčki dijalekt sa zvučnim aspiratama, kakav je bio makedonski grčki. Druge su posuđenice iz dorskog dijalekta; ove se riječi većinom odnose na domaće predmete i trgovinsku robu i vjerojatno su ušle u albanski putem trgovine preko danas izumrlog posrednika.<ref name="huld"/> * ''bletë'', "pčela" < atički ''mélitta'' "pčela" (vs. jonski ''mélissa'').<ref>{{harvnb|Orel|2000}} sugerira, bez dovoljnog razloga, posrednika iz vulgarnog latiniteta. Mallory & Adams (1997) pogrešno smatraju ovu riječ izvorno albanskom, od *''melítiā'', protoforme u čijem je temelju grčko ''mélissa''; međutim, ta protoforma dala je albansko ''mjalcë'' "pčela", što predstavlja prirodnu izvedenicu od protoalbanskog *''melita'' "med" (suvr. alb. ''mjaltë'').</ref> * ''drapër'', "srp" < ([[Dorski_dijalekt#Severozapadni_dijalekti|sjeverozapadni grčki]]) ''drápanon''.<ref name="Ancient Indo-European Dialects p.102">''Ancient Indo-European dialects: proceedings'', Volume 1963, University of California, Los Angeles. Center for Research in Languages and Linguistics Authors Henrik Birnbaum, Jaan Puhvel, University of California, Los Angeles. Center for Research in Languages and Linguistics Editors Henrik Birnbaum, Jaan Puhvel Publisher University of California Press, 1966, str. 102.</ref><ref name="huld"/> * ''kumbull'', "šljiva" < ''kokkúmelon'.'<ref name="Ancient Indo-European Dialects p.102"/> * ''lakër'', "kupus, zelen" < ''lákhanon'' "zeleni; povrće".{{sfn|Orel|2000|p=23}} * ''lëpjetë'', "divlja loboda"< ''lápathon''.{{sfn|Orel|2000|p=102}} * ''leva (lyej)'', "namazati, nauljiti" < *''liwenj'' < *''elaiwā'' < grč. ''élai(w)on'' "maslinovo ulje". * ''mokër'', "žrvanj" < (sjeverozapadni) ''mākhaná'' "uređaj".<ref name="Linguistics p.412">Bernd Kortmann, Johan Van Der Auwera Editors Bernd Kortmann, Johan Van Der Auwera Publisher Walter de Gruyter, ''The Field of Linguistics'', Vol. 2, 2010 {{ISBN|3-11-022025-3}}, {{ISBN|978-3-11-022025-4}} str. 412.</ref><ref name="huld"/> * ''mollë'', "jabuka" < ''mēlon'' "voćka".<ref>{{Cite book |title=Les mots latins de l'albanais |last=Bonnet |first=Guillaum |publisher=L'Harmattan |year=1998 |location=Paris |pages=324}}</ref> * ''pjepër'', "dinja" < ''pépōn''.<ref name="huld"/> * ''presh'', "poriluk" < ''práson''.{{sfn|Orel|2000|p=23}} * ''shpellë'', "špilja" < ''spḗlaion''. * ''trumzë'', "tamjan" < (sjeverozapadni) ''thýmbrā, thrýmbrē''<ref name="Ancient Indo-European Dialects p.102"/> * ''pellg'', "jezerce, bara" < ''pélagos'' "pučina".{{sfn|Orel|2000|p=264}} * ''verë'', "vino" < ''*woínā''.<ref name="huld"/> Slijedeće posuđenice potječu iz nekog od drugih grčkih dijalekata:<ref name="huld"/> * ''angari'', "radni dan" < ''*ẚngareíā'' (''ἀγγαρεία'').<ref name="huld"/> * ''pëllëmbë'', "dlan" < ''*palámā''.<ref name="huld"/> * ''llërë'', "lakat" < ''*ὠlénā''.<ref name="huld"/> * ''brukë'', "tamarisk" < ''*mīrýkhā''.<ref name="huld"/> * ''mëllagë'', "sljez" < ''*malákhā'' (s refleksom /ɡ/ umjesto grčkog <χ> što ukazuje na dijalektalno zvučenje grčke aspirate).<ref name="huld"/> * ''maraj'', "komorač" < ''*márathrion'' (usp. rumunj. ''marariu'', jonski ''márathron''; s albanskim pojednostavljenjem skupine ''-dri̯-'' u ''-j-'', što odražava stariji prijelaz iz *''udri̯om'' u ''ujë'' "voda").<ref name="huld"/> * ''bredh'', "jela" < ''brathy'' "smrdeljika", pri čemu rumunj. ''brad'' potječe iz istog grčkog dijalekta, a sam je grčki termin semitskog porijekla.<ref name="huld"/> ====Latinski utjecaji==== [[Latinski jezik|Latinski]] korijeni ukupno čine preko 60% albanskog leksika<ref name=Sawicka/> i obuhvaćaju mnoge često korištene ključne riječi, kao što su ''shumë'' ("vrlo", od latinskog ''summus''), ''pak'' ("malo", lat. ''paucus''), ''ngushtë'' ("uzan", lat. ''angustus''), ''pemë'' ("drvo", lat. ''poma'') , ''vij'' ("doći", lat. ''venio''), rërë ("pijesak", lat. ''arena''), ''drejt'' ("ravno", lat. ''directus''), ''kafshë'' ("zvijer", lat. ''causa'', u značenju "stvar") i ''larg'' ("daleko", lat. ''largus''). [[Jernej Kopitar]] (1780–1844) prvi je primijetio utjecaj latinskoga na albanski jezik i tvrdio je da su "latinske posuđenice u albanskom jeziku imale [[Izgovori latinskog jezika|izgovor]] koji se primjenjivao u vrijeme [[August (rimski car)|cara Augusta]]".{{sfn|Kopitar|1829|p=254}} Kopitar je dao primjere kao što su albanski ''qiqer'' ("slanutak", lat. ''cicer''), ''qytet'' ("grad", lat. ''civitas''), ''peshk'' ("riba", lat. ''piscis'') i ''shigjetë'' ("strelica", lat. ''sagitta''). Tvrdi izgovori latinskog {{angle bracket|c}} i {{angle bracket|g}} zadržani su kao nepčani i velarni plozivi u albanskim posuđenicama. Gustav Meyer (1888)<ref>Meyer, Gustav. ''Die lateinischen Elemente im Albanesischen''. (U: ''Grцbers Grundriss, I''; I.Auflage) (1888), str. 805.</ref> i [[Wilhelm Meyer-Lübke]] (1914)<ref>Meyer-Lübke, Wilhelm. ''Rumanisch, romanisch, albanesisch''. (''Mitteilungen des Romanischen Instituts an der Universitet Wien. I.'' Heilderberg 1914), str. 32.</ref> kasnije su to potvrdili. Meyer je primijetio sličnost između albanskih glagola ''shqipoj'' ("jasno govoriti, izgovarati") i ''shqiptoj'' ("izgovoriti, artikulirati") te latinske riječi ''excipio'' (što znači "dočekivati"). Stoga je vjerovao da riječ ''Shqiptar'' znači "albanska osoba" i da je izvedena iz ''shqipoj'', što je pak izvedeno iz latinske riječi ''excipere''. Johann Georg von Hahn, austrijski lingvist, predložio je istu hipotezu 1854. godine.<ref>{{cite book |title=Wir sind die Deinen. Studien zur albanischen Sprache, Literatur und Kulturgeschichte, dem Gedenken an Martin Camaj (1925–1992) gewidmet |author =Bardhyl Demiraj |publisher=Harrassowitz Verlag |isbn=978-3-447-06221-3 |date=2010}}</ref> [[Eqrem Çabej]] primijetio je, između ostalih, ove arhaične latinske elemente u albanskom:<ref>Çabej, Eqrem. ''Karakteristikat e huazimeve latine të gjuhës shqipe''. SF 1974/2 (In German RL 1962/1), str. 13-51.</ref> # Latinsko /au/ postaje albansko /a/ u najstarijim posuđenicama: ''aurum'' → ''ar'' "zlato"; ''gaudium'' → ''gaz'' "radost"; ''laurus'' → ''lar'' "lovor". Latinsko /au/ zadržano je u kasnijim posuđenicama, ali se mijenja na sličan način kao u [[Grčki jezik|grčkom]]: ''causa'' "stvar" → ''kafshë'' "stvar; zvijer"; ''laud'' → ''lavd''. # Latinsko /oː/ postaje albansko /e/ u najstarijim posuđenicama: ''pōmus'' → ''pemë'' "voće"; ''hōra'' → ''ora'' "sat". Do analogne je promjene došlo pri prijelazu iz protoindoeuropskog (PIE) u albanski: PIE ''*nōs'' dalo je albansko ''ne'' "mi", PIE ''*oḱtō'' + sufiks ''-ti-'' dalo je albansko ''tetë'' "osam" itd. # Latinski nenaglašeni unutarnji i incijalni slogovi u albanskom su se izgubili: ''cubitus'' → ''kub'' "lakat"; ''medicus'' → ''mjek'' "liječnik"; ''palūdem'' "močvara" → [[Vulgarni latinski jezik|vulgarnolat]]. ''padūle'' → ''pyll'' "šuma". Do analogne je promjene došlo pri prijelazu iz protoindoeuropskog (PIE) u albanski. Nasuprot tome, u kasnijim posuđenicama iz latinskog unutarnji se slog čuva: ''paganus'' → ''pagan''; ''plaga'' → ''plagë'' "ozljeda" itd. # Latinsko /tj/, /dj/, /kj/ palataliziraju se u albansko /s/, /z/, /c/: ''vitium'' → ''ves'' "mana; briga"; ''rationem'' → ''arsye'' "razum"; ''radius'' → ''rreze'' "zraka; zubav"; ''facies'' → ''faqe'' "lice; obraz"; ''socius'' → ''shok'' "drug", ''shoq'' "muž" itd. S druge strane, latinsko /s/ prešlo je u /ʃ/ u albanskom. Haralambie Mihăescu pokazao je sljedeće: * Nekih 85 latinskih riječi sačuvalo se u albanskom, ali ne, što je slučaj u [[Romanski jezici|romanskim jezicima]], kao naslijeđene. Neki su primjeri: poznolat. ''celsydri'' → dijal. ''kulshedër'' → ''kuçedër'' "polip", ''hībernus'' → ''vërri'' "zimska ispaša", ''sarcinārius'' "tovarni" → ''shelqëror'' "račvasti klin, grapnel, račvasta vješalica", ''solanum'' "velebilje", dosl. "sunčeva biljka" → ''shullë(r)'' "sunčano mjesto izvan vjetra, osunčana oblast", ''splēnēticus'' → ''shpretkë'' "slezena", ''trifurcus'' → ''tërfurk'' "račve".{{sfn|Mihăescu|1966|pp=1, 30}} * 151 albanska riječ latinskog porijekla nije sačuvana u rumunjskom. Neki su primjeri: lat. ''amicus'' → alb. ''mik'' "prijatelj", ''inimicus'' → ''armik'' "neprijatelj", ''rationem'' → ''arsye'', ''benedicere'' → ''bekoj'', ''bubulcus'' "orač, stočar" → ''bulk'', ''bujk'' "seljak", ''calicis'' → ''qelq'' "čaša", ''castellum'' → ''kështjellë'' "kaštel", ''centum'' → ''qind'' "stotina", ''gallus'' → ''gjel'' "pjetao", ''iunctūra'' → ''gjymtyrë'' "ud; zglob", ''medicus'' → ''mjek'' "liječnik", ''retem'' → ''rrjetë'' "mreža", ''spērāre'' → dijal. ''shp(ë)rej'' ''shpresoj'' "nadati se", ''pres'' "čekati", ''voluntās'' (''voluntātis'') → ''vullnet'' "volja; volonter".{{sfn|Mihăescu|1966|pp=1, 21}} * Neka albanska crkvena terminologija pokazuje fonetska obilježja koja ukazuju na to da je preuzeta iz latinskog u veoma rano doba. Neki su primjeri: alb. ''bekoj'' "blagosiljati" od lat. ''benedīcere'', ''engjëll'' "anđeo" od ''angelus'', ''kishë'' "crkva" od ''ecclēsia'', ''i krishterë'' "kršćanski" od ''christiānus'', ''kryq'' "križ" od ''crux'' (''crucis''), (zastarjelo) ''lter'' "oltar" od lat. ''altārium'', ''mallkoj'' "prokleti" od ''maledīcere'', ''meshë'' "misa" od ''missa'', ''murg'' "monah" od ''monacus'', ''peshkëp'' "biskup" od ''episcopus'' i ''ungjill'' "evanđelje" od ''ēvangelium''.{{sfn|Mihăescu|1966|pp=1–2}} Drugi autori<ref>A. Rosetti, ''Istoria limbii române'', 1986, str. 195-197.</ref> otkrili su latinske posuđenice u albanskom jeziku sa drevnim zvučnim modelom iz 1. stoljeća pne., npr. albansko ''qingël(ë)'' "kolan (kožni pȃs koji se veže konju pod trbuh i tako učvršćuje sedlo); mali starac" od lat. ''cingula'', te alb. ''e vjetër'' "star, vremešan; bivši" od ''vjet'' ali s utjecajem latinskog ''veteris''. [[Romanski jezici]] naslijedili su ove riječi iz [[Vulgarni latinski jezik|vulgarnog latinskog]]: ''cingula'' je u rumunjskom postalo ''chinga'' "pojas; kolan", a vulgarnolat. ''[[Veteranus|veterānus]]'' dalo je u rumunjskom ''bătrân'' "star". Albanski, [[Baskijski jezik|baskijski]] i sačuvani [[keltski jezici]] kao što su [[Bretonski jezik|bretonski]] i [[Velški jezik|velški]] danas su neromanski jezici s ovakvim opsežnim latinskim elementom, koji datira iz starih [[Rimska era|rimskih vremena]], a koji je pretrpio zvučne promjene povezane s tim jezicima. Ostali jezici u bivšem rimskom području ili u njegovoj blizini ili su se pojavili kasnije (turski, slavenski jezici, arapski) ili su malo posuđivali iz latinskog, unatoč tome što su koegzistirali s njim (grčki, njemački), premda u njemačkom ima nekoliko takvih drevnih latinskih posuđenica (''Fenster'' 'window', ''Käse'' 'cheese', ''Köln''). Rumunjski znanstvenici kao Vatasescu i Mihaescu, provodeći leksičku analizu albanskog jezika, zaključili su da je na albanski jezik snažno utjecao neki izumrli romanski jezik koji se razlikovao i od rumunjskog i od [[Dalmatski jezik|dalmatskog]]. Budući da latinskih riječi koje se nalaze samo u rumunjskom i albanskom ima znatno manje nego onih koje se nalaze samo u albanskom i zapadnim romanskim jezicima, Mihaescu tvrdi da se albanski jezik razvio u regiji s mnogo intenzivnijim kontaktima sa zapadnoromanskim obkastima nego s rumunjskim govornim područjem i tu regiju smješta u današnju Albaniju, Kosovo i zapadnu Makedoniju, na istoku do [[Bitola|Bitole]] i [[Priština|Prištine]].<ref name="MadgearuAlbanianRomans">{{cite book |author1=Madgearu, Alexandru |author2=Gordon, Martin |title=The Wars of the Balkan Peninsula: Their Medieval Origins |pages=146–147}}</ref> ====Druge posuđenice==== Pretpostavlja se da su [[Grčki jezik|grčki]] i [[Protorumunjski jezik|balkanski latinski]] (predak rumunjskog i drugih balkanskih romanskih jezika) izvršili velik utjecaj na albanski. Primjeri riječi posuđenih iz latinskog jesu: ''qytet < civitas'' ("grad"), ''qiell < caelum'' ("nebo"), ''mik < amicus'' ("prijatelj"), ''kape ditën < carpe diem'' ("iskoristi dan"). Nakon [[Dolazak Slavena na Balkan|dolaska Slavena na Balkan]], [[Slavenski jezici|slavenski jezici]] postali su dodatni izvor posuđenica. Uspon [[Osmansko Carstvo|Osmanskog carstva]] značio je priljev turskih riječi; to je također značilo posuđivanje [[Perzijski jezik|perzijskih]] i [[Arapski jezik|arapskih]] riječi putem turskog. Neka su turska osobna imena, poput ''Altin'', dosta česta. Postoje neke posuđenice iz [[Novogrčki jezik|novogrčkog]], posebno na jugu Albanije. Mnoge posuđene riječi zamijenjene su riječima s albanskim korijenima ili modernim latiniziranim (međunarodnim) riječima. =====Gotski===== Poznato je i da albanski posjeduje jednu malobrojnu skupinu [[Gotski jezik|gotskih]] posuđenica, koju su ranije istražili [[Norbert Jokl]]<ref>Jokl, Norbert (1929). "Balkangermanisches und Germanisches in Albanischen". ''Festschrift der 57. Versammlung deutscher Philologen und Schulmänner in Salzberg''. Baden bei Wien, str. 105-137.</ref> i [[Sigmund Feist]],<ref>Feist, Sigmund (1939). ''Vergleichendes Wörterbuch der gotischen Sprafche''. Leiden: Brill.</ref> premda su takve posuđenice još u 19. stoljeću primijetili neki lingvisti poput [[Gustav Meyer|Gustava Meyera]]. Međutim, mnoge riječi za koje se tvrdilo da su gotske, kasniji su lingvisti pripisali drugim izvorima (npr. ''fat'' i ''tufë'', premda ih je Huld 1994. naveo kao važne dokaze gotske tvrdnje, danas se pripisuju latinskom porijeklu),<ref>Orel, Vladimir (1998). ''Albanian Etymological Dictionary'', str. 456-457, 468.</ref> ili su možda izvorno albanske, naslijeđene iz protoindoeuropskog.<ref>Matasovic, Ranko (2019). ''[https://mudrac.ffzg.hr/~rmatasov/Albanian A Grammatical Sketch of Albanian for Students of Indo-European]'', Zagreb, str. 39.</ref> Danas je prihvaćeno da u albanskom postoji nekoliko riječi iz gotskog, ali su malobrojne, budući da su [[Goti]] imali malo kontakata s balkanskim narodima.<ref name=Curtis19>Curtis, M.C., 2012. [https://etd.ohiolink.edu/apexprod/rws_etd/send_file/send?accession=osu1338406907 Slavic-Albanian language contact, convergence, and coexistence], str. 19.</ref> Martin Huld<ref name=Huld168>Huld, M.E., 1994. [https://www.jstor.org/stable/pdf/40849126.pdf?refreqid=excelsior%3A7cdb9c3fc6b55e552953881eed1aa2a2 Albanian zverk - Gothic *swairhs]. ''Historische Sprachforschung/Historical Linguistics'', 107(1. H), str. 167-168.</ref> brani značaj, doduše rijetkih, gotskih posuđenica za albanske studije, tvrdeći da je gotski jedini jasno postromanski i "predosmanski" jezik nakon latinskog s značajnim utjecajem na albanski vokabular (utjecaj slavenskih jezika je i predosmanski i osmanski).<ref name=Huld168/> Tvrdi da se gotske riječi u albanskom mogu pripisati kasnom 4. i ranom 5. stoljeću, tijekom navala različitih gotskih govornih skupina na Balkan pod [[Alarih I|Alarikom]], [[Odoakar|Odoakrom]] i [[Teodorik Veliki|Teodorikom]]. Tvrdi da albanski gotizmi dokazuju redoslijed događaja u protoalbanskom vremenu u ovom trenutku: na primjer, tvrdi da je protoalbanski jezik u ovoj fazi već pomaknuo /uː/ u [y] budući da se gotske riječi sa /uː/ pojavljuju sa /u/ u albanskom, ne sa /y/ koje se vidi u većini posuđenica iz latinskog i grčkog, ali da još uvijek nije došlo do promjene iz /t͡s/ u /θ/, budući da posuđenice iz gotskog s /θ/ zamijenjuju /θ/ sa /t/ ili s drugi zatvorenim zvukom.<ref name=Huld168/> Značajne riječi koje se i dalje smatraju gotskim posuđenicama u albanskom uključuju: * ''tirk'' "dokoljenice od filca, bijeli filc" (usp. rumunj. ''tureac'' "gornji dio čizme") < got. *''θiuh-brōks-''<ref name=Curtis19/><ref name=Orel_tirk>Orel, Vladimir (1998). ''Albanian Etymological Dictionary'', str. 456-457.</ref> ili *''θiuhbrōkeis'',<ref name=Huld168/> usp. [[Starovisokonemački jezik|starovisokonjem.]] ''theobrach'' "dokoljenice".<ref name=Orel_tirk/> * ''shkumë'' "pjena"<ref>Matasovic, Ranko (2019). ''[https://mudrac.ffzg.hr/~rmatasov/Albanian A Grammatical Sketch of Albanian for Students of Indo-European]'', Zagreb, str. 39.</ref> < got. ''*skūm-'',<ref name=Huld168/> možda putem posrednika u romanskom *scuma.<ref>Orel, Vladimir (1998). ''Albanian Etymological Dictionary'', str. 424.</ref> * ''gardh'' "ograda, vrt"<ref>Matasovic, Ranko (2019). ''[https://mudrac.ffzg.hr/~rmatasov/Albanian A Grammatical Sketch of Albanian for Students of Indo-European]'', Zagreb, str. 39.</ref> smatra se ili izvornom albanskom riječju<ref>Curtis, M.C., 2012. [https://etd.ohiolink.edu/apexprod/rws_etd/send_file/send?accession=osu1338406907 Slavic-Albanian language contact, convergence, and coexistence], str. 107.</ref> koja je posuđena u rumunjski kao ''gard''<ref>Orel, Vladimir (1998). ''Albanian Etymological Dictionary''. Page 110</ref><ref>Fortson IV, B. W. (2010). Indo-European Language and Culture: An Introduction. 2nd ed. MA: Blackwell Publishing, str. 449.</ref> ili romanske riječju posuđenom od gotskog ''gards''.<ref>Poruciuc, Adrian. (2009). Linguistic-Historical Implications of an Old Germanic Loan - Romanian gard 'fence, enclosure, weir, garden'. ''The mankind quarterly''. 50, str. 25-70; 10.46469/mq.2009.50.1.2. </ref> * ''zverk'' "potiljak, zatiljak"" < got*''swairhs'';<ref>Huld, M.E., 1994. [https://www.jstor.org/stable/pdf/40849126.pdf?refreqid=excelsior%3A7cdb9c3fc6b55e552953881eed1aa2a2 Albanian zverk - Gothic *swairhs]. ''Historische Sprachforschung/Historical Linguistics'', 107(1. H), pp.165-171.</ref> "teška" riječ koja se na također pripisuje (s fonološkim problemima) keltskom, grčkom ili domaćem razvoju.<ref>Orel, Vladimir (1998). ''Albanian Etymological Dictionary'', str. 526-527.</ref> * ''horr'' "nitkov" i ''horre'' "kurva" < got. *''hors'' "preljubnik", usp. [[Staronordijski jezik|staronord.]] ''hóra'' "kurva".<ref>Orel, Vladimir (1998). ''Albanian Etymological Dictionary'', str. 150-151.</ref> * ''punjashë'' "torbica", deminutiv od ''punjë'' < got. ''puggs'' "torbica".<ref>Orel, Vladimir (1998). ''Albanian Etymological Dictionary'', str. 350.</ref> ====Obrasci u posuđivanju riječi==== Iako albanski karakterizira upijanje mnogih posuđenica, čak i u slučaju latinskog, koji seže duboko u temeljni rječnik, određena su [[Semantika|semantička]] polja ipak ostala otpornija. Pojmovi koji se odnose na [[Društvo|društvenu]] organizaciju često su sačuvani, premda ne i oni koji se odnose na [[Politika|političku]] organizaciju, dok su svi oni koji se odnose na trgovinu posuđeni ili inovirani.{{sfn|Orel|2000|p=263}} [[Hidronim|Hidronimi]] predstavljaju složenu sliku; izraz za "more" (''det'') jest izvorni i predstavlja "albansko-germansku" inovaciju koja se odnosi na koncept dubine, ali posuđena je velika količina pomorskog rječnika. Riječi koje se odnose na velike potoke i njihove obale obično su posuđenice, ali ''lumë'' ("rijeka") izvorna je riječ, kao i ''rrymë'' ("tijek"). Riječi za manje potoke i stajaće vode češće su izvorne, ali riječ za "ribnjak", ''pellg'', zapravo je semantički pomaknut potomak stare grčke riječi za "pučinu", što sugerira promjenu mjesta nakon grčkog kontakta. Albanski jezik još od protoindoeuropskog zadržava specifičan izraz koji se odnosi na šumu uz rijeku (''gjazë''), kao i na izraze za močvare. Zanimljivo je da albanski zadržava izvorne izraze za "vrtlog", "vodenu jamu" i (vodeno) "duboko mjesto", zbog čega Orel nagađa da je albanska "jezična domovina" (''Urheimat'') vjerojatno imala mnoge opasne vrtloge i vodene dubine.{{sfn|Orel|2000|pp=264–265}} Što se tiče šume, riječi za većinu četinjača i grmlja su izvorne, kao i izrazi za "johu", "brijest", "hrast", "bukvu" i "lipu", dok se posuđenice koriste za "jasen", "kesten", "brezu", "javor", "topolu" i "vrbu".{{sfn|Orel|2000|pp=266–267}} Izvorna indoeuropska [[Srodstvo|srodnička]] terminologija bila je radikalno preoblikovana; promjene su uključivale prijelaz s "majke" na "sestru" i bile su toliko temeljite da su samo tri pojma zadržala svoju izvornu funkciju: riječi za "zeta", "svekrvu" i "svekra". Sve riječi o krvnom srodstvu drugog stupnja, uključujući "tetu", "ujaka", "nećaka", "nećakinju" i izraze za unuke, predstavljaju drevne posuđenice iz latinskog.{{sfn|Orel|2000|p=262}} Čini se da su se Protoalbanci bavili [[Stočarstvo|uzgojem stoke]], s obzirom na ogroman broj sačuvanih domaćih riječi koje se odnose na uzgoj krava, mužnju i slično, dok riječi koje se odnose na pse obično predstavljaju posuđenice. Sačuvano je mnogo izvornih riječi koje se odnose na uzgoj konja, ali sama riječ za konj posuđena je iz latinskog jezika.{{sfn|Orel|2000|pp=267-268}} == Reference == {{reflist|2}} ==Literatura== {{Refbegin|colwidth=30em}} * Ajeti, Idriz. "La présence de l'albanais dans les parlers des populations slaves de la Péninsule balkanique à la lumière de la langue et de la toponymie", ''[[Studia Albanica]]'' 2 (1968): 131–6. * Ajeti, Idriz. "Për historinë e marrëdhënieve të hershme gjuhësore shqiptare-sllave", ''[[Studime Filologjike]]'' 4 (1972): 83–94 (reprint in ''Gjurmime albanologjike – Seria e shkencave filologjike II – 1972''. Pristina: 1974, pp.&nbsp;33–44). * Arapi, Inna. ''Der Gebrauch von Infinitiv und Konjunktiv im Altalbanischen mit Ausblick auf das Rumänische''. Hamburg: Kovač, 2010. * Banfi, Emanuele. ''Linguistica balcanica''. Bologna: Zanichelli, 1985. * Banfi, Emanuele. ''Storia linguistica del sud-est europeo: Crisi della Romània balcanica tra alto e basso medioevo''. Milan: Franco Angeli, 1991. * Bonnet, Guillaume. ''Les mots latins de l'albanais''. Paris–Montréal: L'Harmattan, 1998. * [[Franz Bopp|Bopp, Franz]]. "Über das Albanesische in seinen verwandtschaftlichen Beziehungen", in ''Königliche Preußische Akademie der Wissenschaften. Abhandlungen der philosophisch-historischen Klasse''. Berlin: J. Stargardt, 1855, pp.&nbsp;459–549. * Boretzky, Norbert. ''Der türkische Einfluss auf das Albanische''. 2 vols. vol. 1: ''Phonologie und Morphologie der albanischen Turzismen''; vol. 2: ''Wörterbuch der albanischen Turzismen''. Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1975. * Buchholz, Oda & Wilfried Fiedler. ''Albanische Grammatik''. Leipzig: VEB Verlag Enzyklopädie, 1987. * [[Eqrem Çabej|Çabej, Eqrem]]. "Disa probleme themelore të historisë së vjetër të gjuhës shqipe", ''Buletin i Universitetit Shtetëror të Tiranës. Seria e Shkencave Shoqërore'' 4 (1962): 117–148 (In German ''Studia Albanica'' 1 (1964)) * Çabej, Eqrem. "Zur Charakteristik der lateinischen Lehnwörter im Albanischen", ''Revue roumaine de linguistique'' 7, vol. 1 (1962): 161–99 (In Albanian "Karakteristikat e huazimeve latine të gjuhës shqipe", ''Studime Filologjike'' 2 (1974): 14–51) * Çabej, Eqrem. "Rreth disa çështjeve të historisë së gjuhës shqipe", ''Buletin i Universitetit Shtetëror të Tiranës. Seria e Shkencave Shoqërore'' 3 (1963): 69–101. (In Romanian ''Studii și cercetări lingvistiche'' 4 (1954)) * Çabej, Eqrem. "Mbi disa rregulla të fonetikës historike të shqipes", ''Studime Filologjike'' 2 (1970): 77–95 (In German "Über einige Lautregeln des Albanischen", ''[[Die Sprache]]'' 18 (1972): 132–54) * Çabej, Eqrem. "L'ancien nom national des albanais", ''Studia Albanica'' 1 (1972): 1–40. * Çabej, Eqrem. "Problemi i vendit të formimit të gjuhës shqipe", ''Studime Filologjike'' 4 (1972): 3–27. * Çabej, Eqrem. ''Studime etimologjike në fushë të shqipes''. 7 vols. Tirana: Akademia et Shkencave e Republikës Popullore të Shqipërisë, Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë, 1976–2014. * Camaj, Martin. ''Albanische Wortbildung''. Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1966. * Camaj, Martin. ''Albanian Grammar''. Trans. Leonard Fox. Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1984. * Camarda, Demetrio. ''[https://books.google.com/books?id=YWQCAAAAQAAJ&printsec=frontcover&dq=Saggio+di+grammatologia+comparata+sulla+lingua+albanese&cd=2#v=onepage&q&f=false Saggio di grammatologia comparata sulla lingua albanese]''. Livorno: Successore di Egisto Vignozzi, 1864. * Camarda, Demetrio. ''[https://books.google.com/books?id=syYTAAAAYAAJ&pg=PT238&dq=Appendice+al+Saggio+di+grammatologia+sulla+lingua+albanese&cd=2#v=onepage&q&f=false Appendice al saggio di grammatologia comparata sulla lingua albanese]''. Prato, 1866. * Campbell, George L., ed. ''Compendium of the World's Languages'', 2nd edn. Vol. 1: ''Abaza to Kurdish'', s.v. "Albanian". London–NY: Routledge, 2000, pp.&nbsp;50–7. * [[Wacław Cimochowski|Cimochowski, Wacław]]. "Recherches sur l'histoire du sandhi dans la langue albanaise", ''Lingua Posnaniensis'' 2 (1950): 220–55. * Cimochowski, Wacław. "Des recherches sur la toponomastique de l'Albanie", ''Lingua Posnaniensis'' 8 (1960): 133–45. * Cimochowski, Wacław. "Pozicioni gjuhësor i ilirishtes ballkanike në rrethin e gjuhëve indoevropiane", ''Studime Filologjike'' 2 (1973). * Demiraj, Bardhyl. ''Albanische Etymologien: Untersuchungen zum albanischen Erbwortschatz''. Amsterdam–Atlanta: Rodopi, 1997. * [[Shaban Demiraj|Demiraj, Shaban]]. "Albanian", in ''[https://books.google.com/books?id=vwUMNCYbLL0C&printsec=frontcover&dq=The+Indo-European+Languages,+Anna+Giacalone+Ramat+and+Paolo+Ramat&hl=en&ei=RoLuS4jZL4T78Ab9x9D9Cg&sa=X&oi=book_result&ct=book-thumbnail&resnum=1&ved=0CCkQ6wEwAA#v=onepage&q&f=false The Indo-European Languages]''. Edited by Anna Giacalone Ramat & Paolo Ramat. London-NY: Routledge, 1998, pp.&nbsp;480–501. * Demiraj, Shaban. ''Gramatikë historike e gjuhës shqipe''. Tirana: 8 Nëntori, 1986. * Demiraj, Shaban. ''Gjuha shqipe dhe historia e saj''. Tirana: Shtëpia botuese e librit universitar, 1988. * Demiraj, Shaban. ''Fonologjia historike e gjuhës shqipe''. (Akademia e Shkencave e Shqiperise. Instituti i Gjuhesise dhe i Letersise). Tirana: TOENA, 1996. * Demiraj, Shaban. ''Prejardhja e shqiptarëve në dritën e dëshmive të gjuhës shqipe''. Tirana: Shkenca, 1999. *{{cite book|last=Demiraj|first=Shaban|title=The origin of the Albanians: linguistically investigated|url=https://books.google.com/books?id=aXIbAQAAIAAJ|year=2006|location=Tirana|publisher=Academy of Sciences of Albania|isbn=978-99943-817-1-5}} * [[Carlo De Simone (linguist)|De Simone, Carlo]]. "Gli illiri del Sud. Tentativo di una definizione", ''Iliria'' 1 (1986). * Desnickaja, Agnija. ''Albanskij jazyk i ego dialekty''. Leningrad: Nauka, 1968. * Desnickaja, Agnija. "Language Interferences and Historical Dialectology", ''Linguistics'' 113 (1973): 41–57. * Desnickaja, Agnija. ''Osnovy balkanskogo jazykoznanija''. Leningrad: Nauka, 1990. * [[Michiel de Vaan|de Vaan, Michiel]]. "The Phonology of Albanian", in ''Handbook of Comparative and Historical Indo-European Linguistics'', vol. 3. Berlin/Boston: De Gruyter Mouton, 2018, pp.&nbsp;1732–49. * [[Mahir Domi|Domi, Mahir]]. "Prapashtesa ilire dhe shqipe, përkime dhe paralelizma", ''Studime Filologjike'' 4 (1974). * Domi, Mahir. "Considérations sur les traits communs ou parallèles de l'albanais avec les autres langues balkaniques et sur leur étude", ''Studia Albanica'' 1 (1975). * Fortson IV, Benjamin W. "Albanian", in ''[https://books.google.com/books?id=5hOtPBF6XWwC&printsec=frontcover&dq='Indo-European+Language+and+Culture:++An+Introduction'&cd=1#v=onepage&q&f=false Indo-European Language and Culture: An Introduction]'', 2nd edn. Malden: Wiley-Blackwell, 2010, pp.&nbsp;446–58 (1st edn. 2004, pp.&nbsp;390–9). *{{cite book |last=Fortson IV |first=Benjamin W. |year=2011 |title=Indo-European Language and Culture: An Introduction |edition=2nd |publisher=Blackwell Publishing |url=https://books.google.com/books?id=bSxHgej4tKMC|isbn=978-1-4443-5968-8}} * Genesin, Monica. "Albanian", in ''Encyclopedia of the Languages of Europe''. Edited by Glanville Price. Oxford: Blackwell, 1998, pp.&nbsp;4–8. * Gjinari, Jorgji. "Për historinë e dialekteve të gjuhës shqipe", ''Studime Filologjike'' 4 (1968). * Gjinari, Jorgji. "Mbi vazhdimësinë e ilirishtes në gjuhën shqipe", ''Studime Filologjike'' 3 (1969). * Gjinari, Jorgji. "Struktura dialektore e shqipes e parë në lidhje me historinë e popullit", ''Studime Filologjike'' 3 (1976). * Gjinari, Jorgji. "Dëshmi të historisë së gjuhës shqipe për kohën dhe vendin e formimit të popullit shqiptar", ''Studime Filologjike'' 3 (1982). * Gjinari, Jorgji. ''Dialektologjia shqiptare''. Pristina: Universiteti, 1970. * Gjinari, Jorgji, Bahri Beci, Gjovalin Shkurtaj, & Xheladin Gosturani. ''Atlasi dialektologjik i gjuhës shqipe'', vol. 1. Naples: Università degli Studi di Napoli L'Orientali, 2007. * [[Eric P. Hamp|Hamp, Eric P.]] "Albanian", in ''Encyclopedia of Language and Linguistics''. 2 vols. Edited by R. E. Asher. Oxford: Pergamon, 1994, pp.&nbsp;1:65–7. * Huld, Martin E. ''Basic Albanian Etymologies''. Columbus, OH: Slavica Publishers, 1984. * Katičić, Radoslav. ''Ancient Languages of the Balkans''. 2 vols. The Hague–Paris: Mouton, 1976. * Kocaqi, Altin. "Dokumente historiko-gjuhësore: vëndi i shqipes ndër gjuhët evropiane". Albania: Marin Barleti, 2013. {{ISBN|9995604701}}. * {{cite journal |last=Kopitar |first= Jernej K. |title=Albanische, walachische und bulgarische Sprache |journal=Jahrbücher der Literatur (Wien) |volume= 46 |year=1829 |pages= 59–106}} * [[Paul Kretschmer|Kretschmer, Paul]]. ''[https://books.google.com/books?id=f00TAAAAYAAJ&printsec=frontcover&dq=Einleitung+in+die+Geschichte+der+griechischen+Sprache&cd=1#v=onepage&q&f=false Einleitung in die Geschichte der griechischen Sprache]''. Göttingen, 1896. * Kretschmer, Paul. "Sprachliche Vorgeschichte des Balkans", ''Revue internationale des études balkaniques'' 2, no. 1 (1935): 41–8. * Lloshi, Xhevat. "Substandard Albanian and Its Relation to Standard Albanian", in ''Sprachlicher Standard und Substandard in Südosteuropa und Osteuropa: Beiträge zum Symposium vom 12.-16. Oktober 1992 in Berlin''. Edited by Norbert Reiter, Uwe Hinrichs & Jirina van Leeuwen-Turnovcova. Berlin: Otto Harrassowitz, 1994, pp.&nbsp;184–94. * Lloshi, Xhevat. "Albanian", in ''Handbuch der Südosteuropa-Linguistik''. Edited by Uwe Hinrichs. Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1999, pp.&nbsp;277–99. * {{cite book |last=Lloshi |first= Xhevat |url=https://books.google.com/books?id=9_gXTda0HS8C&q=gjuha+letrare+dhe+gjuha+standarde&pg=PA191 |title=Rreth alfabetit të shqipes: me rastin e 100-vjetorit të Kongresit të Manastirit |location= Skopje–Pristina–Tirana |publisher= Logos-A |year= 2008|isbn= 9789989582684 }} * [[Maximilian Lambertz|Lambertz, Maximilian]]. ''Lehrgang des Albanischen''. 3 vols., vol. 1: ''Albanisch-deutsches Wörterbuch''; vol. 2: ''Albanische Chrestomathie''; vol. 3: ''Grammatik der albanischen Sprache''. Berlin: [[Deutscher Verlag der Wissenschaften]] 1954; Berlin 1955; Halle an der Saale 1959. * {{cite encyclopedia |author-link=J. P. Mallory|last1=Mallory |first1= J.P. |author-link2=Douglas Q. Adams|first2=D. Q. |last2=Adams |title= Albanian language |encyclopedia=Encyclopedia of Indo-European Culture |location= London |publisher= Fitzroy Dearborn |year= 1997 |pages=8–11}} * Matzinger, Joachim. "Die Albaner als Nachkommen der Illyrier aus der Sicht der historischen Sprachwissenschaft", in ''Albanische Geschichte: Stand und Perspektiven der Forschung''. Edited by Oliver Jens Schmitt & Eva Frantz. Munich: R. Oldenburg Verlag, 2009, pp.&nbsp;13–35. * Matzinger, Joachim. "Der lateinisch-albanische Sprachkontakt und seine Implikationen für Vorgeschichte des Albanischen und der Albaner", in ''Südosteuropäische Romania: Siedlungs-/Migrationsgeschichte und Sprachtypologie''. Edited by Wolfgang Dahmen et al. Tübingen: Narr Verlag, 2012, pp.&nbsp;75–103. * Mayer, Anton. ''Die Sprache der alten Illyrier''. 2 vols. Vienna: Österreichische Akademie der Wissenschaften, 1957/1959. * Mann, Stuart E. ''An Albanian Historical Grammar''. Hamburg: Helmut Buske, 1977. * [[Gustav Meyer|Meyer, Gustav]]. "[https://books.google.com/books?id=E-IGAAAAQAAJ&printsec=frontcover&dq=Albanesische+Studien&cd=1#v=onepage&q&f=false Albanesische Studien I. Die Pluralbildungen der albanesischen Nomina]", in ''Sitzungsberichte der philosophisch-historischen Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften'' 104 (1883): 257–362. * [[Franz Miklosich|Miklosich, Franz]]. ''Albanische Forschungen''. 2 vols., vol. 1: ''Die slavischen Elemente im Albanischen''; vol. 2: ''Die romanischen Elemente im Albanischen''. Vienna: Karl Gerold's Sohn, 1870. * {{cite journal |last=Mihăescu |first= Haralambie |title=Les éléments latins de la langue albanaise |journal=Révue des études sud-est européennes |volume= 4 |year=1966 |pages= 5–33, 323–53}} * {{cite book |last=Mihăescu |first= Haralambie |title=La langue latine dans le sud-est de l'Europe |location= Bucharest and Paris |publisher= Editura Academiei and Les Belles Lettres |year= 1978}} * Newmark, Leonard, Philip Hubbard, & Peter Prifti. ''Standard Albanian: A Reference Grammar for Students''. Stanford: Stanford University Press, 1982. * Ölberg, Hermann. "Einige Uberlegungen zur Autochtonie der Albaner auf der Balkanhalbinsel", in ''Akten der internationalen albanologischen Kolloquiums, Innsbruck, 1972, zum Gedächtnis an Norbert Jokl''. Edited by Hermann M. Ölberg. Innsbruck: Institut für Sprachwissenschaft der Universität Innsbruck, 1977. * Ölberg, Hermann. "Kontributi i gjuhësisë për çështjen e atdheut ballkanik të shqiptarëve", ''Studime Filologjike'' 3 (1982). * Pedersen, Holger. "Bidrag til den albanesiske Sproghistorie", in ''Festskrift til Vilhelm Tomsen''. Kopenhagen: Gyldendal, 1894, pp.&nbsp;246–57. * Pedersen, Holger. "Albanesisch", ''Kritischer Jahrbericht'' 9, vol. 1 (1905): 206–17. Erlangen (1909). * Pellegrini, Giovan Battista. "I rapporti linguistici interadriatici e l'elemento latino dell'albanese", ''Abruzzo'' 19 (1980): 31–71. * Pellegrini, Giovan Battista. "Disa vëzhgime mbi elementin Latin të shqipes" [Some observations on the Latin element of the Albanian language], ''Studime Filologjike'' 3 (1982); (in Italian) "Alcune osservazioni sull'elemento latino dell'albanese", ''Studia Albanica'' 1983: 63–83. * Pellegrini, Giovan Battista. ''Avviamento alla linguistica albanese''. Edizione rinnovata. Rende: Università degli studi della Calabria, Centro editoriale e librario, 1997. * Pisani, Vittore. "L'albanais et les autres langues indo-européennes", in ''Mélanges Henri Grégoire II''. Brussels, 1950, pp.&nbsp;519–38; reprint in ''Saggi di linguistica storica: Scritti scelti''. Torino: Rosenberg & Sellier, 1959, pp.&nbsp;96–114. * Pisani, Vittore. "Les origines de la langue albanaise, questions de principe et de méthode", ''Studia Albanica'' 1 (1964): 61–8. * Pisani, Vittore. "Sulla genesi dell'albanese", in ''Akten der internationalen albanologischen Kolloquiums, Innsbruck, 1972, zum Gedächtnis an Norbert Jokl''. Edited by Hermann M. Ölberg. Innsbruck: Institut für Sprachwissenschaft der Universität Innsbruck, 1977, pp.&nbsp;345–66. * [[Vladimir Orel|Orel, Vladimir]]. ''Albanian Etymological Dictionary''. Leiden: Brill, 1998. * {{cite book |last=Orel |first= Vladimir |url=https://books.google.com/books?id=xvKH56aT5mEC |title= A Concise Historical Grammar of the Albanian Language: Reconstruction of Proto-Albanian |location= Leiden |publisher=Brill |year= 2000|isbn= 9004116478 }} * Riza, Selman. ''Studime albanistike''. Pristina 1979. *{{cite book|editor=Mate Kapović|last=Rusakov|first=Alexander|title=The Indo-European Languages|chapter=Albanian|edition=2nd|url=https://books.google.com/books?id=8i0lDwAAQBAJ|date=2017|publisher=Routledge|isbn=978-1-315-67855-9}} * Schumacher, Stefan & Joachim Matzinger. ''Die Verben des Altalbanischen: Belegwörterbuch, Vorgeschichte und Etymologie''. Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 2013. * Svane, Gunnar. ''Slavische Lehnwörter im Albanischen''. Århus: Aarhus University Press, 1992. * Tagliavini, Carlo. ''La stratificazione del lessico albanese: Elementi indoeuropei''. Bologna: Casa editrice Prof. Riccardo Pàtron, 1965. * Thumb, Albert. "Altgriechische Elemente des Albanesischen", ''[[Indogermanische Forschungen]]'' 26 (1909): 1–20. * von Hahn, Johann Georg. ''Albanesische Studien''. 3 vols. Jena: F. Mauko, 1854. * [[Calvert Watkins|Watkins, Calvert]]. "Proto-Indo-European: Comparison and Reconstruction", in ''The Indo-European Languages''. Edited by Anna Giacalone Ramat & Paolo Ramat. London-NY: Routledge, 1998, pp.&nbsp;25–73. * Ylli, Xhelal. ''Das slawische Lehngut im Albanischen''. 2 vols., vol. 1: ''Lehnwörter''; vol. 2: ''Ortsnamen''. Munich: Verlag Otto Sagner, 1997/2000. * Ylli, Xhelal & Andrej N. Sobolev. ''Albanskii gegskii govor sela Muhurr''. Munich: Biblion Verlag, 2003. {{ISBN|3-932331-36-2}} {{Refend}} == Vanjske veze == {{Commonscat|Albanian language}} {{interwiki|code=sq}} * [http://www.albanianoverview.com/ Albanski jezik i kultura] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051217015801/http://www.albanianoverview.com/ |date=2005-12-17 }} * [http://www.single-serving.com/Albanian/ Fraze albanskog jezika] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051125001738/http://www.single-serving.com/Albanian/ |date=2005-11-25 }} * [http://language-directory.50webs.com/languages/albanian.htm Izvori za albanski jezik] * [http://www.websters-online-dictionary.org/definition/Albanian-english/ Englesko-albanski rečnik] * [http://www.freelang.com/dictionnaire/albanais.html Albansko-francusko-albanski rečnik] * [http://languageserver.uni-graz.at/ls/lang?id=1 Gege albanski (Languages of the World)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150623092852/http://languageserver.uni-graz.at/ls/lang?id=1 |date=2015-06-23 }} * [http://languageserver.uni-graz.at/ls/lang?id=4 Toske albanski (Languages of the World)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304023151/http://languageserver.uni-graz.at/ls/lang?id=4 |date=2016-03-04 }} * [http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=AL Jezici Albanije] {{Normativna kontrola}} {{Izabran}} [[Kategorija:Albanski jezik| ]] [[Kategorija:Indoevropski jezici]] [[Kategorija:Jezici Albanije]] [[Kategorija:Jezici Bugarske]] [[Kategorija:Jezici Crne Gore]] [[Kategorija:Jezici Grčke]] [[Kategorija:Jezici Italije]] [[Kategorija:Jezici Makedonije]] [[Kategorija:Jezici Rumunije]] [[Kategorija:Jezici Srbije]] [[Kategorija:Albanci|Jezik]] [[Kategorija:Jezici po abecedi]] ox2vh7oi7sc35u4kwpub6tsmjgzq1fy 0 10927 41262887 41247545 2022-08-23T17:51:37Z Vipz 151311 [[Šablon:Infokutija jezik]] umjesto [[Šablon:Infokutija jezik01]]. wikitext text/x-wiki {{Infokutija jezik | ime = estonski jezik | altime = | domaćeime = ''eesti keel'' | prihvaćenost = | slika = | veličina = <!-- ili veličina_slike --> | imagealt = | opis_slike = | izgovor = | države = [[Estonija]] | regija = | tvorac = | nastao = | okolnosti = | etnicitet = [[Estonci]] | izumro = | era = | govornici = {{nowrap|1,100,000 {{small|([[2012.]])}}}} | datum = | datumprefiks = | ref = | refname = e18 | govornici2 = | oživiljen = | oživljen-kat = <!-- ili oživljen-kategorija --> | familycolor = uralski | family = [[uralski jezici]] | fam2 = [[ugrofinski jezici]] | fam3 = [[balto-finski jezici]] | fam4 = južni balto-finski jezici | fam5 = | protoime = | preteče = | preteče2 = <!-- do preteča5 --> | standardi = | stand1 = | stand2 = <!-- do stand6 --> | dijalekti = tartski, mulgi, [[võro jezik|võro]], [[seto (dijalekt)|seto]] | listclass = | dia1 = | dia2 = <!-- up to dia20 --> | pismo = [[latinica]] | znak = | posteriori = | nacija = {{flag|Estonija}}<br>{{flag|Europska unija}} | manjinski = | agencija = [[Institut za estonski jezik]] | iso1 = et | iso1comment = | iso2 = est | iso2b = | iso2t = | iso2comment = | iso3 = est | iso3comment = | lc1 = | ld1 = | lc2 = <!-- up to lc30 --> | ld2 = <!-- up to ld30 --> | iso6 = | isoexception = | linglist = | lingname = | linglist2 = <!-- up to linglist6 --> | lingname2 = <!-- up to lingname6 --> | glotto = esto1258 | glottoname = | glottofoot = | glottorefname = | glotto2 = <!-- up to glotto5 --> | glottoname2 = <!-- up to glottoname5 --> | glottorefname2 = <!-- up to glottorefname5 --> | aiatsis = | aiatsisname = | aiatsis2 = <!-- up to aiatsis6 --> | aiatsisname2 = <!-- up to aiatsisname6 --> | guthrie = | lingua = 41-AAA-d | lingua_ref = | ietf = | karta = Idioma estonio.PNG | karta_veličina = 254px | kartaalt = | karta_opis = Historijski raspon: {{legend|#1E90FF|[[Sjevernoestonski jezik|Sjevernoestonski]]}} {{legend|#87CEEB|[[Južnoestonski jezik|Južnoestonski]]}} | karta2 = | kartaalt2 = | karta_opis2 = | pushpin_map = | pushpin_image = | pushpin_map_alt = | pushpin_map_caption = | pushpin_mapsize = | pushpin_label = | pushpin_label_position = | coordinates = <!-- use {{Coord}} --> | obavijest = IPA }} '''Estonski jezik''' ([[estonski]]: ''eesti keel''; {{IPA-et|ˈeːsti ˈkeːl||et-eesti keel.ogg}}) je [[uralski jezici|uralski jezik]] iz porodice [[Ugrofinski jezici|ugrofinskih jezika]] koji se govori u [[Estonija|Estoniji]]. Estonski jezik službeni je jezik u [[Estonija|Estoniji]], a prema podacima iz [[2012.]] godine kao materinji jezik govori ga oko 1,100,000 ljudi; 922,000 u Estoniji i oko 160,000 izvan nje.<ref>{{Cite web |url=http://www.estonica.org/en/Society/The_Estonian_Language/Estonian_in_a_world_context/ |title=Estonian in a world context |website=www.estonica.org |language=en |access-date=2018-09-26}}</ref> Estonski jezik spada u skupinu južnih balto-finskih jezika te je drugi najrasprostranjeniji jezik iz porodice ugrofinskih jezika. == Karakteristike == Tipološki, estonski jezik predstavlja tranzicijsku formu između [[aglutinativni jezici|aglutinativnog]] i [[fuzijski jezici|fuzijskog jezika]]. Raspored riječi u rečenici je subjekt-predikat-objekt.<ref>{{Cite web |url=http://www.beltranslations.com |title=beltranslations.com |language=ru |access-date=2014-08-23}}</ref> Estonski jezik ne poznaje [[rod (gramatika)|gramatičke rodove]], međutim poznaje čak četrnaest padeža: [[nominativ]], [[genitiv]], [[partitiv (padež)|partitiv]], [[ilativ]], [[inesiv]], [[elativ]], [[alativ]], [[adesiv]], [[ablativ]], [[tramalativ]], [[terminativ]], [[esiv]], [[abesiv]] i [[komitativ]]. Imenice i pridjevi uvijek se slažu u broju. Estonski jezik također ne poznaje gramatički [[futur prvi|futur]]; za izražavanje budućih radnji koristi se [[prezent]].<ref name="apj">{{Cite journal|journal=[[American Journal of Political Science]] |volume=61 |issue=3 |pages=715–727 |title=Language Shapes People's Time Perspective and Support for Future-Oriented Policies |last1=Pérez |first1=Efrén O. |last2=Tavits |first2=Margit |doi=10.1111/ajps.12290 |date=January 24, 2017 |publisher=[[Midwest Political Science Association]]|doi-access=free }}</ref> Iako estonski jezik nije [[indoeuropski jezici|indoeuropski jezik]] kao i [[njemački jezik]], zbog dugogodišnjeg kulturološkog utjecaja Nijemaca u Estoniji [[germanizam|germanizmi]] su izrazito česti u estonskom jeziku; smatra se kako trećinu estonskog leksika sačinjavaju germanizmi. Estonski jezik koristi [[latinica|latinično pismo]] te uz standardni alfabet koristi posebne grafeme ''[[ä]]'', ''[[ö]]'', ''[[ü]]'' i ''[[õ]]''. Grafemi ''[[š]]'' i ''[[ž]]'' dodani su kasnije, međutim službeno nisu dio abecede te se koriste samo u tuđicama, kao i grafemi ''c'', ''f'', ''q'', ''w'', ''x'' i ''y''. Estonski razlikuje tri dužine [[fonema|foneme]]: kratku, dugu i produženu. Produžena fonema se u pisanju označava udvojenim slovom. Udio [[samoglasnik]]a u prosječnom tekstu na estonskom je 45%. Estonski jezik ima riječ koja je svetski rekorder u broju ponovljenih samoglasnika - "jäääär", što znači ivica leda. == Primjer teksta == Članak 1. [[Univerzalna deklaracija o ljudskim pravima|Opće deklaracije o ljudskim pravima]] na estonskom: {{quote|''Kõik inimesed sünnivad vabadena ja võrdsetena oma väärikuselt ja õigustelt. Neile on antud mõistus ja südametunnistus ja nende suhtumist üksteisesse peab kandma vendluse vaim.'' (Sva ljudska bića rađaju se slobodna i jednaka u dostojanstvu i pravima. Ona su obdarena razumom i sviješću te trebaju jedna prema drugima postupati u duhu bratstva.)}} == Reference == {{reflist}} == Literatura == *{{citation |last1=Asu |first1=Eva Liina |last2=Teras |first2=Pire |year=2009 |title=Estonian |journal=Journal of the International Phonetic Association |volume=39 |issue=3 |pages=367–372 |doi=10.1017/s002510030999017x |doi-access=free }} *{{citation |last1=Ross |first1=Jaan |last2=Lehiste |first2=Ilse |year=2001 |title=The temporal structure of Estonian runic songs |url=https://books.google.com/books?id=QYRwDHtxf9wC |place=The Hague |publisher=Walter de Gruyter |isbn=9783110170320 }} * Soosaar, Sven-Erik. "The Origins of Stems of Standard Estonian - A statistical overview". In: ''TRAMES: A Journal of the Humanities & Social Sciences'' 17 (67/62), 3. 2013. pp. 273–300. == Vanjske veze == {{Commonscat|Estonian language}} *{{DMOZ|Science/Social_Sciences/Linguistics/Languages/Natural/Uralic/Estonian/}} * [http://www.estonica.org//en/Society/The_Estonian_Language/ Estonica.org article] {{Službeni jezici EU}} {{Authority control}} [[Kategorija:Ugrofinski jezici]] [[Kategorija:Jezici Evropske unije]] [[Kategorija:Jezici Estonije]] [[Kategorija:Jezici Rusije]] pd6a6j9cj0q31hkrvo15nzzys1966z8 10 10940 41262995 41025903 2022-08-24T02:38:30Z Vipz 151311 wikitext text/x-wiki {{Navbox |name = Opštine Srbije |title = [[Teritorijalna organizacija Srbije|Gradovi i opštine]] [[Srbija|Srbije]] |image = |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |list1 = <div> '''[[Град Београд|Grad Beograd]]''' ([[Opština Barajevo|Barajevo]] • [[Opština Voždovac|Voždovac]] • [[Opština Vračar|Vračar]] • [[Opština Grocka|Grocka]] • [[Opština Zvezdara|Zvezdara]] • [[Opština Zemun|Zemun]] • [[Opština Lazarevac|Lazarevac]] • [[Opština Mladenovac|Mladenovac]] • [[Novi Beograd]] • [[Opština Obrenovac|Obrenovac]] • [[Gradska opština Palilula (Beograd)|Palilula]] • [[Opština Rakovica|Rakovica]] • [[Opština Savski venac|Savski venac]] • [[Opština Sopot|Sopot]] • [[Opština Stari grad (Beograd)|Stari grad]] • [[Opština Surčin|Surčin]] • [[Opština Čukarica|Čukarica]]) • '''[[Grad Valjevo]]''' • '''[[Grad Vranje]]''' ([[Gradska opština Vranje|Vranje]] • [[Gradska opština Vranjska Banja|Vranjska Banja]]) • '''[[Grad Zaječar]]''' • '''[[Grad Zrenjanin]]''' • '''[[Grad Jagodina]]''' • '''[[Grad Kragujevac]]''' • '''[[Grad Kraljevo]]''' • '''[[Grad Kruševac]]''' • '''[[Grad Leskovac]]''' • '''[[Grad Loznica]]''' • '''[[Grad Niš]]''' ([[Gradska opština Mediana|Mediana]] • [[Gradska opština Niška Banja|Niška Banja]] • [[Gradska opština Palilula (Niš)|Palilula]] • [[Gradska opština Pantelej|Pantelej]] • [[Gradska opština Crveni Krst|Crveni Krst]]) • '''[[Grad Novi Pazar]]''' • '''[[Grad Novi Sad]]''' ([[Gradska opština Novi Sad|Novi Sad]] • [[Gradska opština Petrovaradin|Petrovaradin]]) • '''[[Grad Pančevo]]''' • '''[[Grad Požarevac]]''' ([[Градска општина Костолац|Kostolac]] • [[Gradska opština Požarevac|Požarevac]]) • '''[[Grad Priština]]''' • '''[[Grad Sremska Mitrovica]]''' • '''[[Grad Smederevo]]''' • '''[[Grad Sombor]]''' • '''[[Grad Subotica]]''' • '''[[Grad Užice]]''' ([[Gradska opština Sevojno|Sevojno]] • [[Gradska opština Užice|Užice]]) • '''[[Grad Čačak]]''' • '''[[Grad Šabac]]''' ---- [[Opština Ada|Ada]] • [[Opština Aleksandrovac|Aleksandrovac]] • [[Opština Aleksinac|Aleksinac]] • [[Opština Alibunar|Alibunar]] • [[Opština Apatin|Apatin]] • [[Opština Aranđelovac|Aranđelovac]] • [[Opština Arilje|Arilje]] • [[Opština Babušnica|Babušnica]] • [[Opština Bajina Bašta|Bajina Bašta]] • [[Opština Batočina|Batočina]] • [[Opština Bač|Bač]] • [[Opština Bačka Palanka|Bačka Palanka]] • [[Opština Bačka Topola|Bačka Topola]] • [[Opština Bački Petrovac|Bački Petrovac]] • [[Opština Bela Palanka|Bela Palanka]] • [[Opština Bela Crkva|Bela Crkva]] • [[Opština Beočin|Beočin]] • [[Opština Bečej|Bečej]] • [[Opština Blace|Blace]] • [[Opština Bogatić|Bogatić]] • [[Opština Bojnik|Bojnik]] • [[Opština Boljevac|Boljevac]] • [[Opština Bor|Bor]] • [[Opština Bosilegrad|Bosilegrad]] • [[Opština Brus|Brus]] • [[Opština Bujanovac|Bujanovac]] • [[Opština Varvarin|Varvarin]] • [[Opština Velika Plana|Velika Plana]] • [[Opština Veliko Gradište|Veliko Gradište]] • [[Opština Vitina|Vitina]] • [[Opština Vladičin Han|Vladičin Han]] • [[Opština Vladimirci|Vladimirci]] • [[Opština Vlasotince|Vlasotince]] • [[Opština Vrbas|Vrbas]] • [[Opština Vrnjačka Banja|Vrnjačka Banja]] • [[Opština Vršac|Vršac]] • [[Opština Vučitrn|Vučitrn]] • [[Opština Gadžin Han|Gadžin Han]] • [[Opština Glogovac|Glogovac]] • [[Opština Gnjilane|Gnjilane]] • [[Opština Golubac|Golubac]] • [[Opština Gora|Gora]] • [[Opština Gornji Milanovac|Gornji Milanovac]] • [[Opština Despotovac|Despotovac]] • [[Opština Dečani|Dečani]] • [[Opština Dimitrovgrad|Dimitrovgrad]] • [[Opština Doljevac|Doljevac]] • [[Opština Đakovica|Đakovica]] • [[Opština Žabalj|Žabalj]] • [[Opština Žabari|Žabari]] • [[Opština Žagubica|Žagubica]] • [[Opština Žitište|Žitište]] • [[Opština Žitorađa|Žitorađa]] • [[Opština Zvečan|Zvečan]] • [[Opština Zubin Potok|Zubin Potok]] • [[Opština Ivanjica|Ivanjica]] • [[Opština Inđija|Inđija]] • [[Opština Irig|Irig]] • [[Opština Istok|Istok]] • [[Kanjiža]] • [[Opština Kačanik|Kačanik]] • [[Opština Kikinda|Kikinda]] • [[Opština Kladovo|Kladovo]] • [[Opština Klina|Klina]] • [[Opština Knić|Knić]] • [[Opština Knjaževac|Knjaževac]] • [[Opština Kovačica|Kovačica]] • [[Opština Kovin|Kovin]] • [[Opština Kosjerić|Kosjerić]] • [[Opština Kosovo Polje|Kosovo Polje]] • [[Opština Kosovska Kamenica|Kosovska Kamenica]] • [[Opština Kosovska Mitrovica|Kosovska Mitrovica]] • [[Opština Koceljeva|Koceljeva]] • [[Opština Krupanj|Krupanj]] • [[Opština Kula|Kula]] • [[Opština Kučevo|Kučevo]] • [[Opština Kuršumlija|Kuršumlija]] • [[Opština Lajkovac|Lajkovac]] • [[Opština Lapovo|Lapovo]] • [[Opština Lebane|Lebane]] • [[Opština Leposavić|Leposavić]] • [[Opština Lipljan|Lipljan]] • [[Opština Lučani|Lučani]] • [[Opština Ljig|Ljig]] • [[Opština Ljubovija|Ljubovija]] • [[Opština Majdanpek|Majdanpek]] • [[Opština Mali Zvornik|Mali Zvornik]] • [[Opština Mali Iđoš|Mali Iđoš]] • [[Opština Malo Crniće|Malo Crniće]] • [[Opština Medveđa|Medveđa]] • [[Opština Merošina|Merošina]] • [[Opština Mionica|Mionica]] • [[Opština Negotin|Negotin]] • [[Opština Nova Varoš|Nova Varoš]] • [[Opština Nova Crnja|Nova Crnja]] • [[Opština Novi Bečej|Novi Bečej]] • [[Opština Novi Kneževac|Novi Kneževac]] • [[Opština Novo Brdo|Novo Brdo]] • [[Opština Obilić|Obilić]] • [[Opština Opovo|Opovo]] • [[Opština Orahovac|Orahovac]] • [[Opština Osečina|Osečina]] • [[Opština Odžaci|Odžaci]] • [[Opština Paraćin|Paraćin]] • [[Opština Petrovac na Mlavi|Petrovac na Mlavi]] • [[Opština Peć|Peć]] • [[Opština Pećinci|Pećinci]] • [[Opština Pirot|Pirot]] • [[Opština Plandište|Plandište]] • [[Opština Podujevo|Podujevo]] • [[Opština Požega|Požega]] • [[Opština Preševo|Preševo]] • [[Opština Priboj|Priboj]] • [[Opština Prizren|Prizren]] • [[Opština Prijepolje|Prijepolje]] • [[Opština Prokuplje|Prokuplje]] • [[Opština Rača|Rača]] • [[Opština Raška|Raška]] • [[Opština Ražanj|Ražanj]] • [[Opština Rekovac|Rekovac]] • [[Opština Ruma|Ruma]] • [[Opština Senta|Senta]] • [[Opština Sečanj|Sečanj]] • [[Opština Sjenica|Sjenica]] • [[Opština Smederevska Palanka|Smederevska Palanka]] • [[Opština Sokobanja|Sokobanja]] • [[Opština Srbobran|Srbobran]] • [[Opština Sremski Karlovci|Sremski Karlovci]] • [[Opština Stara Pazova|Stara Pazova]] • [[Opština Suva Reka|Suva Reka]] • [[Opština Surdulica|Surdulica]] • [[Opština Svilajnac|Svilajnac]] • [[Opština Svrljig|Svrljig]] • [[Opština Srbica|Srbica]] • [[Opština Temerin|Temerin]] • [[Opština Titel|Titel]] • [[Opština Topola|Topola]] • [[Opština Trgovište|Trgovište]] • [[Opština Trstenik|Trstenik]] • [[Opština Tutin|Tutin]] • [[Opština Ćićevac|Ćićevac]] • [[Opština Ćuprija|Ćuprija]] • [[Opština Ub|Ub]] • [[Opština Uroševac|Uroševac]] • [[Opština Crna Trava|Crna Trava]] • [[Opština Čajetina|Čajetina]] • [[Opština Čoka|Čoka]] • [[Opština Šid|Šid]] • [[Opština Štimlje|Štimlje]] • [[Opština Štrpce|Štrpce]] ---- [[Opština Gračanica (Kosovo i Metohija)|Gračanica]]¹ • [[Opština Dragaš|Dragaš]]¹ • [[Opština Đeneral Janković|Đeneral Janković]]¹ • [[Opština Južna Mitrovica|Južna Mitrovica]]¹ • [[Opština Junik|Junik]]¹ • [[Opština Klokot|Klokot]]¹ • [[Opština Mališevo|Mališevo]]¹ • [[Opština Mamuša|Mamuša]]¹ • [[Opština Parteš|Parteš]]¹ • [[Opština Ranilug|Ranilug]]¹ • [[Opština Severna Mitrovica|Severna Mitrovica]]¹ </div> ¹ opštine zvanično ne postoje po važećem Zakonu o teritorijalnoj organizaciji Republike Srbije, ali de facto postoje i funkcionišu na teritoriji Kosova i Metohije. }}<noinclude> [[Kategorija:Srpski šabloni]] </noinclude> jnuzwkdzxyh2yt1jivn9uq8r45azkos 0 25114 41263002 41000938 2022-08-24T06:29:16Z Boja02 108864 wikitext text/x-wiki [[Datoteka:The Making of Harry Potter 29-05-2012 (7387540180).jpg|mini]] '''Metloboj/Kvidič''' je izmišljeni sport iz knjiga o [[Harry Potter]]u koji se igra na metlama, kao magična verzija kombinacije nogometa, košarke i pola. To je najpopularniji sport [[čarobnjački svijet|čarobnjačke zajednice]]. Postoje mnogi profesionalni metlobojski klubovi, a čak i svaki [[Domovi u Hogwartsu|dom]] u [[Hogwarts]]u ima svoju ekipu. == Pravila == Metloboj se igra na dugom ovalnom terenu s po tri vratnice na svakom kraju. Pobjeđuje ekipa s najviše bodova. Svaka ekipa ima sedam igrača, tri lovca, dva udarača, jednog vratara i jednog tragača. Igra se sa četiri lopte. '''Balun''': velika crvena lopta, veličine [[fudbal|nogometne]], s njim lovci zabijaju golove pokušavajući je ubaciti kroz jednu od tri vratnice suparničke ekipe. Svaki zabijeni gol donosi 10 bodova. Vratar čuva golove. '''Maljci''': dvije crne lopte. Nešto manje od baluna, teške željezne lopte koje su začarane da lete uokolo i napadaju bilo kojeg igrača u blizini te ga pokušaju srušiti s metle. Udarači s palicama pokušavaju odvratiti maljce od igrača svog tima. '''Zlatna zvrčka''': zlatna loptica veličine [[orah]]a sa srebrenim krilima, začarana da izbjegava tragača čiji je jedini posao uhvatiti zlatnu zvrčku. U igri nema vremenskih ograničenja, utakmica završava kad je ulovljena zvrčka. Hvatanje zvrčke donosi ekipi 150 bodova. U metloboju je moguće napraviti prekršaj na 700 načina, a svi su oni napravljeni na jednoj utakmici [[1473]]. == Historija == Sportovi na metlama su se počeli razvijati čim su metle dosegle stupanj razvoja na kojem su letači mogli skretati te mijenjati brzinu i visinu. Rane čarobnjačke slike daju uvid u rane sportove na metlama. Poznata godišnja utrka na metlama u [[Švedska|Švedskoj]] počela se održavati u [[10. vijek]]u. Takmičari se utrkuju od [[Kopparberg]]a do [[Arjeplog]]a (udaljenost između ta dva mjesta je 480 kilometara). Slavna slika ''Günther der Gewalttätige ist der Gewinner'' ("Pobjednik je Günther Nasilni") pokazuje staru njemačku igru '''Stitchstock'''. Na vrhu stupa visokog šest metara postavljao se napuhani zmajski mjehur. Jedan je igrač bio zadužen za čuvanje mjehura, dok su drugi igrači trebali probušiti mjehur posebno naoštrenim vrhovima metli. Čuvar je branio mjehur čarobnim štapićem. Igra je završavala kad bi neko probušio mjehur, kad bi čuvar mjehura urekao sve ostale igrače ili kad bi sam čuvar kolabirao od iscrpljenosti. Ostale stare igre na metlama bile su: '''aingingein''', '''shuntbumps''' (metlolom) i '''swivenhodge''' (preskakavac). Metloboj se također počeo razvijati od jednostavne igre na metlama s igračima koji su si međusobno dodavali kožnatu loptu, balun, koju su pokušavali ubaciti u golove na suprotnim stranama terena. Uskoro su u igru dodati i preteče maljaca, mrvitelji. Uvođenje zlatne zvrčke u igru dogodilo se pod utjecajem drugog "sporta", lova na zvrkavice, male i brze magične ptice. [[1269]]. je predsjednik vijeća čarobnjaka, Barberous Bragge, na jednoj metlobojskoj utakmici pustio zvrkavicu i ponudio 150 galeona (današnja protuvrijednost bila bi milion galeona) igraču koji je ulovi. Kasnije je u čast tog događaja ekipa koja bi uhvatila zvrkavicu dobivala dodatnih 150 bodova. Vremenom su zvrkavice postale ugrožena vrsta pa je Bowman Wright izumio zlatnu zvrčku koja je zamijenila zvrkavice. Taj je događaj obilježio rođenje današnjeg metloboja koji se počeo razvijati tristo godina prije toga u močvari Queerditch. == Domske ekipe == {{Glavni|Hogwartsove ekipe u metloboju}} [[Datoteka:Quidditch Tactics.jpg|mini]] Svaki [[Domovi u Hogwartsu|dom]] u [[Hogwarts]]u ima svoju metlobojsku ekipu. Tokom godine, svaka ekipa igra protiv svake, tako da se ukupno tokom jedne godine odigra osam utakmica. Sudac je [[Manje važni profesori u Hogwartsu#Madam Hooch|Madam Hooch]] koja je inače instruktorica letenja. == Profesionalne ekipe == {{Glavni|Britanske i Irske metlobojske ekipe}} * Harpije iz Holyheada * Katapulti iz Caerphillyja * Ose iz Wimbournea * Orkani iz Tutshilla * Ponosi Portreeja * Puddlemere United * Sokoli iz Falmoutha * Strijele iz Applebya * Svrake iz Montrosea * Šišmiši iz Ballycastlea * Topnici iz Chudleya * Vagabundi iz Wigtowna * Vjetruše iz Kenmarea == Ostalo == {{Commonscat}} * [[Metloboj kroz stoljeća]] {{Harry Potter}} {{Authority control}} [[Kategorija:Harry Potter]] oiol2dn3cg152h6o5gxpqi1tipyj105 0 39832 41262900 41032970 2022-08-23T18:44:04Z 109.93.195.176 /* Mit */Usporedba sa Hrvatskim borcima za slobodu. wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Tsar Jovan Nenad monument.jpg|thumb|right|spomenik cara Jovana Nenada u [[Subotica|Subotici]]]] '''Jovan Nenad''' ({{jez-mađ|Fekete Iván}} ili ''Fekete Jován, Fekete Ember, Cserni Jován, Csernajevics Iván'') je bio vođa srpskih plaćenika koji je u bezvlašću koje nastaje nakon pogibije hrvatsko-ugarskog kralja [[Ludovik II. Jagelović|Ljudevita Jagelovića]] osvojio kontrolu na delu današnje [[Vojvodina|Vojvodine]] i proglasio se carem svoje drzave koja nastaje nakon povlačenja glavnine osmanske vojske o septembru-oktobru 1526. i prestaje postojati [[25. 7.]] [[1527]]. nakon što obnovljena, oslabljena Ugarska vraća kontrolu nad svojim teritorijem. == "Carstvo" == [[Mohačka bitka|Bitkom na Mohačkom polju]] [[29. 8.]] [[1526]]. [[Osmansko Carstvo|Turci]] su uništili vojsku ugarsko-češkog kralja [[Ludovik II. Jagelović|Ljudevita Jagelovića]], koji je i sam tu poginuo. Posle ove bitke [[Kraljevina Ugarska|Ugarska]] pada u kratkotrajno bezvlašće koje ubrzo prerasta u građanski rat između Ivana Zapolje, izabranog za novog kralja od parlamenta, i Ferdinanda Habsburga kojeg ugarski plemići uz austrijsku granicu proglašavaju za svog kralja. Uz takvu situaciju u Ugarskoj područje današnje [[Vojvodina|Vojvodine]] pada u potpuno bezvlašće pošto se preko nje povlači deo [[Osmansko Carstvo|osmanske]] vojske natrag u svoje balkanske vojne baze. U takvoj situaciji na scenu dolazi vođa srpskih plaćenika Jovan Nenad o čijem ranijem životu se gotovo ništa nije znalo. On sam je tvrdio da je potomak vizantijskih i srpskih vladara. Neki savremenici su ga smatrali izdankom srpskih [[despot]]a, a drugi čovekom niskog roda. Zahvaljujući svojoj srpskoj četi na čijem čelu je bio on preuzima kontrolu nad celom Bačkom, kao i nad delovima [[Banat]]a i [[Srem]]a tokom jeseni 1526. godine. Time je stvorio jednu privremenu nezavisnu državu, za čiju je prestonicu izabrao [[Subotica|Suboticu]]. Na vrhuncu svoje moći Jovan Nenad se u Subotici krunisao za srpskog [[car]]a. Za vojnog zapovednika postavio je veštog vojnika Radoslava Čelnika, za stranog izaslanika obrazovanog protestanta Fabijana Literatu a za palatina i blagajnika plemića Subotu Vrlića, rodom iz Jagodine. [[Datoteka:Serbian empire06 map.png|thumb|left|[[Carstvo Jovana Nenada]]]] Vojska mu je bivala svakim danom sve veća i početkom [[1527]]. godine brojala je oko 15.000 ljudi, ali je ona u stvarnosti bila malena u odnosu na tadašnju [[Kraljevina Ugarska|ugarsku]] vojsku pa kada je ona počela prodirati nakon reorganizacije Jovan Nenad beži iz svog glavnog grada Subotice u [[Segedin]] koji postaje novi glavni grad. U prvi mah car Jovan Nenad je pristao uz Zapolju, ali mađarski plemići, čija je imanja po Bačkoj prisvojio, udaljiše Zapolju od njega, te on početkom 1527. godine pristane uz Ferdinanda. Odgovor na to je postala invazija vojske kralja Zapolje, pod vođstvom [[transilvanija|erdeljskog]] vojvode [[Petar Perinji|Petra Perinjija]] koju će car Jovan pobediti [[1. 5.]] 1527. kod [[Seleš]]a na Tisi, a Perinji se s mukom spasao. Dok je nakon ovog poraza Ugarska uspela organizirati novu i veću vojsku za ponovnu invaziju vojna snaga Jovana Nenada se drastično smanjila s 15.000 na 8.000 vojnika što rezultira njegovim katastrofalnim porazom na [[Sedfalsko polje|Sedfalskom polju]]. Nakon ove katastrofe Jovan Nenad se pokušao probiti na zapad kako bi se s preostalim snagama spojio s onima Ferdinanda Habsburga, ali do toga nikada neće doći pošto će biti ubijen u malenoj bitki [[26. 7.]] 1527. kod [[Tornjoš]]a, nedaleko od Sente. == Mit == Vekovima nakon svoje smrti Jovan Nenad će postati legendarna figura za Srbe. Mnogi srpski istoričari ga kao prvog tamošnjeg srpskog vladara smatraju začetnikom današnje Vojvodine, a u Subotici mu je podignut i spomenik sa natpisom: ''„Tvoja je misao pobedila“''. Čuveni ratoborni Hrvati naravno nemaju ni jedan od ovakvih “mitova”. Njihove bune i bitke iz navedenog perioda se svode pljačkaše karavana od 5-10 ljudi, dok je Srbin Jovan skupio vojsku od 10-15 hiljada, kao što autor i sam navodi. Gde bi Hrvatima bio kraj da imaju ovakve “mitove”. == Literatura == * Veselin Dželetović, ''Poslednji srpski car - Jovan Nenad'', Poeta - Beograd, 2007. ISBN 978-86-86863-00-3 * ''Narodna enciklopedija'' (1927. god.), članak napisao Aleksa Ivić, profesor Univerziteta u Subotici. * Dr Aleksa Ivić, ''Istorija Srba u Vojvodini'', Novi Sad, 1929. * Milan Tutorov, ''Mala Raška a u Banatu'', Zrenjanin, 1991. * Drago NJegovan, ''Prisajedinjenje Vojvodine Srbiji'', Novi Sad, 2004. * Dr. Dušan J. Popović, ''Srbi u Vojvodini'', knjiga 1, Novi Sad, 1990. * Peter Rokai, Zoltan Đere, Tibor Pal, Aleksandar Kasaš, ''Istorija Mađara'', Beograd, 2002. * Vladimir Ćorović, ''Ilustrovana istorija Srba'', knjiga četvrta, Beograd, 2006. == Vidi još == * [[Vojvodina]] * [[Vladari sa područja Vojvodine]] * [[Lista srpskih vladara]] * [[Istorija Vojvodine]] * [[Istorija Srbije]] * [[Srpske zemlje u istoriji]] {{Commonscat|Emperor Jovan Nenad}} [[Kategorija:Umrli 1527.]] [[Kategorija:Istorija Subotice]] 0ul1g8zmbp4st98467h1umzueh77fi9 41262944 41262900 2022-08-23T19:11:44Z Vipz 151311 Vraćene izmjene [[Special:Contributions/109.93.195.176|109.93.195.176]] ([[User talk:109.93.195.176|razgovor]]) na posljednju izmjenu korisnika [[User:SrpskiAnonimac|SrpskiAnonimac]] wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Tsar Jovan Nenad monument.jpg|thumb|right|spomenik cara Jovana Nenada u [[Subotica|Subotici]]]] '''Jovan Nenad''' ({{jez-mađ|Fekete Iván}} ili ''Fekete Jován, Fekete Ember, Cserni Jován, Csernajevics Iván'') je bio vođa srpskih plaćenika koji je u bezvlašću koje nastaje nakon pogibije hrvatsko-ugarskog kralja [[Ludovik II. Jagelović|Ljudevita Jagelovića]] osvojio kontrolu na delu današnje [[Vojvodina|Vojvodine]] i proglasio se carem svoje drzave koja nastaje nakon povlačenja glavnine osmanske vojske o septembru-oktobru 1526. i prestaje postojati [[25. 7.]] [[1527]]. nakon što obnovljena, oslabljena Ugarska vraća kontrolu nad svojim teritorijem. == "Carstvo" == [[Mohačka bitka|Bitkom na Mohačkom polju]] [[29. 8.]] [[1526]]. [[Osmansko Carstvo|Turci]] su uništili vojsku ugarsko-češkog kralja [[Ludovik II. Jagelović|Ljudevita Jagelovića]], koji je i sam tu poginuo. Posle ove bitke [[Kraljevina Ugarska|Ugarska]] pada u kratkotrajno bezvlašće koje ubrzo prerasta u građanski rat između Ivana Zapolje, izabranog za novog kralja od parlamenta, i Ferdinanda Habsburga kojeg ugarski plemići uz austrijsku granicu proglašavaju za svog kralja. Uz takvu situaciju u Ugarskoj područje današnje [[Vojvodina|Vojvodine]] pada u potpuno bezvlašće pošto se preko nje povlači deo [[Osmansko Carstvo|osmanske]] vojske natrag u svoje balkanske vojne baze. U takvoj situaciji na scenu dolazi vođa srpskih plaćenika Jovan Nenad o čijem ranijem životu se gotovo ništa nije znalo. On sam je tvrdio da je potomak vizantijskih i srpskih vladara. Neki savremenici su ga smatrali izdankom srpskih [[despot]]a, a drugi čovekom niskog roda. Zahvaljujući svojoj srpskoj četi na čijem čelu je bio on preuzima kontrolu nad celom Bačkom, kao i nad delovima [[Banat]]a i [[Srem]]a tokom jeseni 1526. godine. Time je stvorio jednu privremenu nezavisnu državu, za čiju je prestonicu izabrao [[Subotica|Suboticu]]. Na vrhuncu svoje moći Jovan Nenad se u Subotici krunisao za srpskog [[car]]a. Za vojnog zapovednika postavio je veštog vojnika Radoslava Čelnika, za stranog izaslanika obrazovanog protestanta Fabijana Literatu a za palatina i blagajnika plemića Subotu Vrlića, rodom iz Jagodine. [[Datoteka:Serbian empire06 map.png|thumb|left|[[Carstvo Jovana Nenada]]]] Vojska mu je bivala svakim danom sve veća i početkom [[1527]]. godine brojala je oko 15.000 ljudi, ali je ona u stvarnosti bila malena u odnosu na tadašnju [[Kraljevina Ugarska|ugarsku]] vojsku pa kada je ona počela prodirati nakon reorganizacije Jovan Nenad beži iz svog glavnog grada Subotice u [[Segedin]] koji postaje novi glavni grad. U prvi mah car Jovan Nenad je pristao uz Zapolju, ali mađarski plemići, čija je imanja po Bačkoj prisvojio, udaljiše Zapolju od njega, te on početkom 1527. godine pristane uz Ferdinanda. Odgovor na to je postala invazija vojske kralja Zapolje, pod vođstvom [[transilvanija|erdeljskog]] vojvode [[Petar Perinji|Petra Perinjija]] koju će car Jovan pobediti [[1. 5.]] 1527. kod [[Seleš]]a na Tisi, a Perinji se s mukom spasao. Dok je nakon ovog poraza Ugarska uspela organizirati novu i veću vojsku za ponovnu invaziju vojna snaga Jovana Nenada se drastično smanjila s 15.000 na 8.000 vojnika što rezultira njegovim katastrofalnim porazom na [[Sedfalsko polje|Sedfalskom polju]]. Nakon ove katastrofe Jovan Nenad se pokušao probiti na zapad kako bi se s preostalim snagama spojio s onima Ferdinanda Habsburga, ali do toga nikada neće doći pošto će biti ubijen u malenoj bitki [[26. 7.]] 1527. kod [[Tornjoš]]a, nedaleko od Sente. == Mit == Vekovima nakon svoje smrti Jovan Nenad će postati legendarna figura za Srbe. Mnogi srpski istoričari ga kao prvog tamošnjeg srpskog vladara smatraju začetnikom današnje Vojvodine, a u Subotici mu je podignut i spomenik sa natpisom: ''„Tvoja je misao pobedila“''. == Literatura == * Veselin Dželetović, ''Poslednji srpski car - Jovan Nenad'', Poeta - Beograd, 2007. ISBN 978-86-86863-00-3 * ''Narodna enciklopedija'' (1927. god.), članak napisao Aleksa Ivić, profesor Univerziteta u Subotici. * Dr Aleksa Ivić, ''Istorija Srba u Vojvodini'', Novi Sad, 1929. * Milan Tutorov, ''Mala Raška a u Banatu'', Zrenjanin, 1991. * Drago NJegovan, ''Prisajedinjenje Vojvodine Srbiji'', Novi Sad, 2004. * Dr. Dušan J. Popović, ''Srbi u Vojvodini'', knjiga 1, Novi Sad, 1990. * Peter Rokai, Zoltan Đere, Tibor Pal, Aleksandar Kasaš, ''Istorija Mađara'', Beograd, 2002. * Vladimir Ćorović, ''Ilustrovana istorija Srba'', knjiga četvrta, Beograd, 2006. == Vidi još == * [[Vojvodina]] * [[Vladari sa područja Vojvodine]] * [[Lista srpskih vladara]] * [[Istorija Vojvodine]] * [[Istorija Srbije]] * [[Srpske zemlje u istoriji]] {{Commonscat|Emperor Jovan Nenad}} [[Kategorija:Umrli 1527.]] [[Kategorija:Istorija Subotice]] 7xjt1cf6jxhgt293ngw1g9qrn6sgasb 0 48493 41262999 41177238 2022-08-24T06:20:15Z Boja02 108864 wikitext text/x-wiki {{About|filmu iz 1972.|roman|The Godfather (roman)}} {{Infokutija02 film | naslov = The Godfather | slika = Godfather_ver1.jpg | opis = Kino-poster | režija = [[Francis Ford Coppola]] | producent = [[Albert S. Ruddy]] | scenario = [[Mario Puzo]]<br />Francis Ford Coppola<br />[[Robert Towne]] {{small|(van špice)}} | temeljen_na = ''[[The Godfather (roman)|The Godfather]]''<br />Mario Puzo | uloge = [[Marlon Brando]]<br />[[Al Pacino]]<br />[[James Caan]]<br />[[Richard S. Castellano]]<br />[[Robert Duvall]]<br />[[Sterling Hayden]]<br />[[John Marley]]<br />[[Richard Conte]]<br />[[Diane Keaton]] | muzika = [[Nino Rota]]<br />[[Carmine Coppola]]<br />[[Carlo Savina]] | fotografija = [[Gordon Willis]] | montaža = [[William H. Reynolds]]<br />[[Peter Zinner]]<ref name="amgcred">Marc Laub and Murray Solomon are listed as uncredited editors by some sources; see Allmovie [http://www.allmovie.com/cg/avg.dll?p=avg&sql=1:20076~T3 Production credits] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060426195934/http://www.allmovie.com/cg/avg.dll?p=avg |date=2006-04-26 }}</ref> | studio = [[Albert S. Ruddy|Alfran Productions]] | distributer = [[Paramount Pictures]] | premijera = {{Film date|1972|03|15|df=y}} ''(SAD)'' | trajanje = 175 min. | zemlja = {{flag|Sjedinjene Države}} | jezik = engleski<br />[[sicilijanski jezik|sicilijanski]] | budžet = 6,5 mil. $<ref>Komentar Francisa Forda Coppole na DVD-izdanju "The Godfather – The Coppola Restoration"</ref> | bruto = 245,066.411 $ | slijedi = ''[[The Godfather Part II]]'' }} '''Kum''' ({{jez-en|The Godfather}}) je [[sjedinjene Američke Države|američki]] [[Drama|dramski]] [[film]] režisera [[Fransis Ford Kopola|Fransisa Ford Kopole]] iz [[1972]]. godine s [[Marlon Brando]]m, [[Al Pacino|Al Pačinom]], [[James Caan|Džejms Kanom]], [[Robert Duvall|Robertom Duvalom]] i [[Diane Keaton|Dajanom Kiton]]. Film je adaptacija istoimenog romana, koji je napisao [[Mario Puzo]]. Priča filma pokriva period od 10 godina ([[1945]]-[[1955]]) i prati [[italija]]nsko-[[sjedinjene Američke Države|američku]] porodicu Korleone. Film je nagrađen [[Nagrada Američke filmske akademije|nagradama Američke filske akademije]] za najbolji film, najboljeg glumca i najbolji adaptirani scenario, a izabran je i za čuvanje u Nacionalnom filmskom registru Sjediljenih Država. Takođe je rangiran kao drugi najbolji film u istoriji američke kinematografije, iza ''[[Citizen Kane|Građanina Kejna]]'' na spisku „100 godina... 100 filmova (izdanje na 10. godišnjicu)“ [[Američki filmski institut|Američkog filmskog instituta]]<ref name="afi">{{en}}American Film Institute [http://www.afi.com/Docs/about/press/2007/100movies07.pdf "Citizen Kane Stands the test of Time"]</ref>. Isto tako, rangiran je kao prvi na spisku „250 najboljih“ [[Internet Movie Database|IMDB]]<ref>{{cite web | title = IMDb Top 250 | url=http://imdb.com/chart/top | accessmonthday= April 2 | publisher = IMDB |accessyear= 2007 }}</ref>, prvi na spisku 100 najboljih sajta Metacritic<ref>{{en}}{{cite web | title=Metacritic: Best Reviewed Movies | url=http://www.metacritic.com/film/highscores.shtml | accessmonthday=April 13 | accessyear=2007 }}</ref> i među prvih 10 na spisku najboljih filmova svih vremena sajta [[Rotten Tomatoes]]<ref>{{en}}{{cite web | title= "Rotten Tomatoes: Top Movies: Best of Rotten Tomatoes | url=http://www.rottentomatoes.com/top/bestofrt_year.php | accessmonthday = April 13 | accessyear= 2007 }}</ref>. == Produkcija == === Kopola i Paramount Pictures === [[Datoteka:Francis Ford Coppola.jpg|thumb|left||150px|[[Fransis Ford Kopola]], režiser filma.]] [[Fransis Ford Kopola]] nije bio prvi izbor za režiju, koja je pre toga bila ponuđena bar dvojici reditelja. Posao je bio ponuđen [[italija]]nskom reditelju [[Serđo Leone|Serđu Leonu]], ali je on odbio rekavši kako nije zainteresiran (posle je snimio vlastitu mafijašku sagu ''[[Bilo jednom u Americi]]'', koja se fokusirala na živodsko-američke gangstere)<ref>''The Kid Stays in the Picture'' (2002), documentary film about Evans' life</ref>. Do tada, Kopola je režirao osam filmova, od kojih je bio najpoznatiji verzija muzikala ''[[Finianova duga]]'' - iako je osvojio [[Nagrada Američke filmske akademije|Oskar]] za scenariju u filmu ''[[Paton]]'' [[1970]].<ref name=duke>{{cite book|title=New American Cinema|publisher=Duke University Press|year=1998|editor=Jon E Lewis|pages=14-17}}</ref> Kopola je bio dužan [[Warner Bros.]] 400 hiljada dolara zbog prekoračenja budžeta filma ''[[Džordž Lukas|Džordža Lukasa]]'' kao i ''[[THX-1138]]'', koji je Kopola producirao, a ''Kuma'' je prihvatio na Lukasov savet.<ref>{{cite book | last = Hearn | first = Marcus | title = The Cinema of George Lucas | publisher = Harry N. Abrams Inc. | date = 2005 | location = New York City | pages = 46 | isbn = 0-8109-4968-7}}</ref> Vladalo je veliko neslaganje između Kopole i studija, ''Paramount Pictures'', a Kopola je nekoliko puta umalo bio zamenjen. Paramunt je smatrao kako Kopola ne radi na rasporedu, da je napravio nekoliko grešaka s audicijom i produkcijom to da je insistirao na nepotrebnim troškovima. Kopola kaže, na [[DVD]] komentaru, da je bio pod pritiskom jer je znao da zamenski redatelj čeka u seni i da će ga zameniti istog trenutka kad ga opuste, ali unatoč tome, uspeo je obraniti svoje odluke i izbeći otkaz. === Audicija === Kopolin izbor glumaca nije bio u skladu sa željama šefova Paramaunta, posebno [[Marlon Brando]] kao Don Vito Korleone. Paramaunt, koji je hteo [[Laurence Olivier|Lorensa Olivijea]] (koji je bio nedostupan zbog zdrastvenih problema), prvo je zabranio Kopoli da angažuje Branda, navodeći njegovo problematično ponašanje na setovima njegovih prethodnih filmova. U jednom trenutku, Kopoli je tadašnji predsednik Paramaunta rekao da se "Marlon Brando nikad neće pojaviti u ovom filmu". Nakon zauzimanja kao šefova studija, Kopoli je dopušteno da angažuje Branda pod uslovom da ovaj prihvati manju platu nego na prethodnim filmovima, da uradi probno snimanje i da se obaveže kako neće prouzrokovati odgađanje u produkciji (kao što je to činio na prethodnim produkcijama)<ref name="Look">''The Godfather'' DVD Collection documentary ''A Look Inside,'' [2001]</ref>. Kopola je izabrao Branda umesto [[Ernest Borgnine|Ernesta Borgnajna]] nakon što je ovaj na probnom snimanju osvojio i njega i rukovodstvo Paramaunta. Brando je za svoju ulogu osvojio nagradu Američke filmske akademije, koju je odbio da primi. Studio je hteo [[Robert Redford|Roberta Redforda]] ili [[Rajan O'Nil|Rajana O'Nila]] za ulogu Majkla Korleonea, ali Kopola je hteo nepoznatog glumca koji izgleda kao italijanski Amerikanac, i našao ga je u [[Al Pacino|Alu Pačinu]]<ref name="DVDcom">''The Godfather'' DVD commentary featuring Francis Ford Coppola, [2001]</ref>. Pačino je u to vreme nije bio poznat<ref name="Look">''The Godfather'' DVD Collection documentary ''A Look Inside'', [2001]</ref>, a studio ga nije smatrao podobnim za ulogu, delimično i zbog njegove visine. Pačinu je uloga dodeljena nakon što je Kopola zapretio da će napustiti produkciju. Za ulogu su konkurisali i [[Jack Nicholson|Džek Nikolson]], [[Dustin Hoffman|Dastin Hofman]], [[Warren Beatty|Voren Bejti]], [[Martin Sheen|Martin Šin]] i [[James Caan|Džejms Kan]]<ref name="Look"/>. Za ulogu je bio zainteresovan i [[Elvis Presli]], ali se nije pojavio na audiciji. Pre nego što je izabran [[Robert Duvall|Robert Duval]], za ulogu Toma Hagena su bili razmatrani Brus Dern, [[Paul Newman|Pol Njuman]] i [[Steve McQueen|Stiv Makvin]]. Tada nepoznati [[Robert De Niro]] se prijavio za uloge Majkla, Sonija, Karla i Paulija Gata. Izabran je za ulogu Paulija, ali Kopola je sredio "razmenu" s filmom -{''The Gang That Couldn't Shoot Straight''}- kako bi dobio Al Pačina. [[Sylvester Stallone|Silvester Stalone]] se prijavio za uloge Karla Rizija i Paulija Gata, [[Antoni Perkins]] za Sonija, a [[Mia Farov]] za Kej. [[Vilijam Divan]] bio je jedan od kandidata za ulogu Moa Grina. [[Sofia Coppola|Sofija Kopola]], tada novorođenče, je nastupila kao Majkl Fransis Rizi, novorođeni sin Koni i Karla, u sceni krštenja na kraju filma. Nastupila i u druga dva filma. Kopola je angažovao i svoje sinove u ulogama Frenka i Endrua Hagena, dvojicu sinova Toma Hagena. Mogu se videti u uličnoj tučnjavi između Sonija i Karla i iza Pačina i Duvala u sceni sahvrane. === Snimanje === Većina snimanja obavljena je između [[29. 3.|29. marta]] i [[6. 8.|6. avgusta]] [[1971]]., dok je scena s Pačinom i Keaton bila snimana u jesenu - ukupno se snimalo 77 dana, manje od predviđenih 83 dana. Snimalo se na lokacijama oko [[New York|Njujorka]], kao i u [[sicilija]]nskim gradovima ''Savoci'' i ''Forzi d'Agro''. Korištena je i jedna lokacija u [[Los Angeles|Los Anđelesu]]<ref>[http://thegodfathertrilogy.com/gf1/gf1scene.html THE GODFATHER: Scene Locations<!-- Bot generated title -->]</ref>. Scena sa Pačinom i keaton snimana je u gradu [[Ros, Kalifornija|Ros]], [[Kalifornija]]. Enterijeri su snimani u studijama Filmvejsa u Njujorku<ref name="Look"/><ref name="DVDcom"/>. Jedna od najšokantnih scena u filmu dolazi rano, ona s odsečenom konjskom glavom. Protestovala su udruženja za prava životinja. Kopola je kasnije rekao kako je dobio konjsku glavu od preduzeća za proizvodnju pseće hrane; konj nije ubijen specijalno za potrebe filma. U romanu, Džek Volc, je dugi, spori zum, koji počinje s krupnim planom pogrebnika koji milo Don Korleonea, a završava s kumom prikazanim straga. Ova scena, koja traje oko tri minute, snimana je kompjuterskim objektivima koje je dizajnirao Toni Karp. Objektivi su korišćeni i na snimanju filma ''[[Silent Running]]'' Za scenu krštenja su korišćene dve različite crkve. Unutrašnje scene snimane su u katedrali Svetog Patrika u Njujorku. Spoljne scene nakon krštenja snimane su u crkvi Maunt Loreto na Stejten Ajslendu, Njujork. [[1973]]. je požar uništio dobar deo crkve. Ostali su samo fasada i zvonik koji su uklopljeni u novu građevinu koja je posle sagrađena. == Zaplet == {{Upozorenje-film}} Film počinje na venčanju kćerke Don Vite Korleonea, Koni ([[Talija Šajr]]) za Karla Ricija ([[Džiani Raso]]) u [[New York|Njujorku]] u kasno leto [[1945]]. Kako "nijedan Sicilijanac ne može odbiti uslugu na dan venčanja svoje kćerke", Korleone, poznat među svojim prijateljima i saradnicima kao "Kum" i Tom Hejgen ([[Robert Duvall|Robert Duval]]) su zauzeti saslušavanjem zahteva prijatelja i saradnika. U međuvremenu, Don Vitov najmlađi sin Majkl ([[Al Pacino|Al Pačino]]), koji se vratio iz [[Drugi svjetski rat|Drugog svetskog rata]] kao odlikovani junak, priča svojoj devojci Kej Adams ([[Diane Keaton|Dajana Kiton]]) anegdote o kriminalnom životu svog oca, uveravajući je da on nije kao njegova porodica. Među gostima na svečanosti ja slavni pevač Džoni Fontejn ([[Al Martino]]), Korleonov kum, koji je došao iz [[Hollywood|Holivuda]] da zamoli Kuma da mu pomogne da dobije ulogu koja će mu revitalizirati karijeru. Džek Volc ([[Džon Marlej]]), šef studija, ne da Fontejnu ulogu, ali Don Vito Korleone kaže Džoniju: "Napraviću mu ponudu koju neće moći da odbije." Hejgen je poslan u [[Kalifornija|Kaliforniji]] kako bi rešio problem, ali mu Volc ljutito odvrati kako neće dati Fontejnu ulogu, koja je savršena za njega, jer je Fontejn "uništio" starletu koju je Volc favorizirao. Sledećeg jutra, Volc se budi i u krevetu pronalazi krvavu odsečenu glavu svog trofejnog konja. Po Hejgenovu povratku, porodica se sastaje s dilerom heroina Virdžilom "Turčinom" Solocom ([[Al Letieri]]), koji je utecajan u protivničkoj porodici Tatalija. Soloco zamoli Don Korleonea ([[Marlon Brando]]) za političku zaštitu i financiranje kako bi se počeo masovni uvoz i distribucija heroina, ali unatoč velikoj količni novca koji bi se zaradio, Korleone odbija. Don Vitov najstariji sin, Santino "Soni" Korleone ([[James Caan|Džejms Kan]]), upada u razgovor i neizravno izrazi interes za posao. Njegov otac, ljut zbog Sonijeve nesuglasice pred čovekom koji nije član porodice, kasnije ga nasamo ukori. Ubrzo nakon odbijanja Don Korleonea, on šeta pogođen nekoliko puta na lokalnoj tržnici. Javno se ne zna da li je preživeo. Soloco i njegovi ljudi zatim ubijaju Luku Brasija ([[Leni Montena]]) i otimaju Hejgena. Soloco nagovara Hejgena da ponudi Soniju dogovor koji je prethodno ponuđen njegovom ocu, ali Soni odbija i razmisliti o poslu, rekavši kako će zaratiti sa porodicom Tatalija i Solocom. Majkl, kojeg druge mafijaške porodice smatraju "civilnom" (nije umešan u mafijaške poslove) pa zato može živeti normalnim životom, posećuje oca u bolnici. Odmah postaje sumnjičev nakon što je primetio da nema policijaca da čuvaju Dona. Shvativši da mu je ocu opet namešteno, naziva Sonija, a nakon toga premešta oca u drugu sobu. Nakon toga odlazi vani kako bi pazio pred vratama. Uz pomoć iznenađenog Enca, odbija Solocove ljude. Dolazi policija s korumpiranim kapetanom Makluskijem ([[Sterling Hejden]]), koji udari Majkla u lice. Pojavljuje se Hejgen s "privatnim detektivima" ovlaštenim da nose oružje kako bi zaštitili Don Korleonea. Nakon pokušja ubistva svog oca u bolnici, Majkl se dobrovoljno javlja da ubije Solocoa i kapetana Makluskija, koji glumi Solocova telohranitelja. Soni i ostali iskusniji članovi porodice se nasmiju Majklovu navodnu naivnost, a Soni ga prekori da ne reagira preosobno i emocialno. Međutim, Majkl ih uverava da je ubijanje Solocoa i Makluskija u interesu porodice, to da on, kao "civil", neće izazvati puno sumnje kod Solocoa. Sastanak između Majkla i Solocoa, uz prisusnost Makluskija, dogovoran je u restoranu, navodno da se dogovori mir. Majkl odlazi, uzima skriveni pištolj i ubija Soloca i Makluskija, obojicu pogoda u glavi. Kako bi izbegao uhvaćenje za ubistvo, Majkl je poislan na [[Sicilija|Siciliju]] dok se porodica Korleone priprema za rat protiv pet porodice, koje se ujedinjuju protiv Korleoneovih. Na Sicilijijima, Majkl živi pod zaštitom Don Tomasina, starog prijatelja porodice. Tamo, on se oženi s lokalnom devojkom, Apoloniom, koja je posle ubijena tokom pokušaja ubistva Majkla. U međuvremenu, u [[New York|Njujorku]], Don Korleone se vraća kući iz bolnice. On je izvan sebe nakon što je čuo da je Majkl bio taj koji je ubio Soloca i Makluskija. Nekoliko meseci posle, [[1948]]., Soni prebije Karla jer je tukao Konija. Nakon što ju je Karlo još jednom pretukao, Soni odlazi sam kako bi ga pronašao i ubio. Na putu, upada u zasedu na neplatnim kućicama gde ga muče do smrti. Umesto traženja osvete za Sonijevo ubistvo, Vito Korleone se sastaje sa šefovima pet porodice kako bi prekinuli rat između porodice. Ne samo da im rat uzima materijani i ljudski život, nego je prekid sukoba jedini način da se Majkl može sigurno vratiti kući. Promenivši svoju pethodnu odluku, Vito se dogovara da će porodica pružiti političku zaštitu za prodaju heroina Filipu Tataliji ([[Viktor Rendina]]). Na sastanku, Don Vito Korleone shvaća da je Don Barzini ([[Ričard Konte]]), a ne Tatalija, odgovoran za mafijaški rat. Kako u je sigurnost osigurana, Majkl se vraća sa Sicilije. Nakon više od godinu dana, vraća se svojoj bivšoj devojici, Kej, rekaviši kako je želi oženiti. Kako je Don polu-umirovljen, Soni mrtav, a srednji brat Fredo ([[John Cazale|Džon Kazale]]) se smatra nesposobnim da vodi porodički posao, Majkl postaje šef i kaže kako će porodički posao ubrzo biti u potpunosti zakonit. Pit Klemenza ([[Ričard S. Kastelano]]) i Salvatore Tesio ([[Ejb Vigoda]]), dva "kapetana" porodice Korleone, progovore da ih porodični Barzini omalovažava to da zatraže dopuštenje da uzvrate, ali Majkl odbija. S ocem kao ''consigliereom'', planira porodički posao preseliti u [[Nevada|Nevadu]] i nakon toga, Klemenza i Tesio mogu osnovati vlastite porodice. Majkl obećava da će Konin muž, Karlo, biti njegova desna ruka u Nevadi, dok će Hejgen biti odvetnik porodice u [[Las Vegas]]u. U Las Vegasu, Majkla pozdravlja Fredoa, u hotelu "Kasino" u kojem Korleoneovi imaju udeo, a vodi ga Mo Grin ([[Aleks Ročo]]). Majkl kaže Džoniju Fontejnu da će porodica trebati njegovu pomoć u angovaranju Džonijevih prijatelja u šou-biznisu sa potpišu dugotrajne ugovore za nastupe u kasinima. Na sastanku s Moom Grinom, Majkl ponudi da otkupi njegov udeo, ali ovaj bezobrazno odbije. Grin veruje kako su Korleonovi slabi, to da može postići bolji dogovor s Barzinijem. Majkl se vraća kući. Na privatnom sastanku, Vito mu preporućuje da će neprijatelji porodice pokušati ubiti Majkla koristeći poverljivog saradnika da dogovore sastanak kao izgovor za ubistvo. Ubrzo nakon toga, Don Vito umire od srčanog udara dok se igrao s malim unukom. Tokom sprovoda, Tesio prenosi Majklu ponudu za sastanak s Barzinijem, što ga označava kao izdajnika kojeg je Vito očekivao. Majkl dogovara ubistva Moa Grina, Filipa Tatalija, Emilija Barzinija, Antonija Stračija i Karminea Kuneoa, što se odvija za vreme krštenja Konia i Karlova drugog sina, kojem je Majkl kum. Nakon krštenja, Tesio veruje da će on i Majkl na sastanak s Barzinijem. Umesto toga, odvode ga Vili Čiči i drugi plaćenici kako bi ga ubili. Majkl se suprotstavlja Karlu u vezi Sonijeva ubistva, to ga prevari da prizna da je on namestio zasedu. "Danas", kaže Majkl, "ću srediti porodične poslove." Majkl kaže Karlu kao je njegova kazna, to da neće imati veze sa porodičkim poslom. Njemu daje avionsku kartu za Nevadu. Karlo ulazi u auto kako bi otišao na aerodrom, ali ga ubije Klemenza. Kasnije, Koni se suprostavlja Majklu, optužujući ga za Karlovo ubistvo. Kej upita Majkla u vezi optužbi, ali on odbija odgovoriti. Ona inzistira, a Majkl slaže, rekavši joj kako nije imao nikakve veze sa Karlovom smrtu. Kako film završava, Kej gleda kako Klemenza i Roka Lamponea odaju počast Majklu, ljubeći mu ruku i oslovljavajući ga "Don Korleone". Novi kapo Al Neri ([[Ričard Brajt]]) zatvara vrata, a Kej shvaća da je Majkl postao novi kum. == Nagrade == Za njegovu ulogu kao ''Don Vito Korleone'' osvojio je [[Marlon Brando]] jednog zaltonog globusa kao i jednog osakara kao najbolji glumac. Film sam, osvojio je mnogih nagrada kao što su to pet Zlatnih globusa kao i tri Oskara. * 5 osvojenih [[Zlatni globus|Zlatnih globusa]] kao: ** Najbolji film ** Najbolja režija ** Najbolja scenarija ** [[Zlatni globus za najboljeg glumca u igranom filmu – drama|Najbolji glumac]] ([[Marlon Brando]]) ** Najbolja muzika * 3 osvojena [[Oscar|Oskara]] kao: ** [[Oscar za najbolji film|Najbolji film]] ** Najbolja scenarija ** [[Oscar za najboljeg glavnog glumca|Najbolji glumac]] (Marlon Brando) * Osvojena [[BAFTA]] kao: ** Najbolja muzika == Razlike u odnosu na roman == Jedan od glavnih delova [[Mario Puzo|Puzovog]] romana koji nije iskorišten za film bila je flešbek (''flashback'') priča o ranom životu Don Korleona, uključujući njegov dolazak u [[Sjedinjene Američke Države|SAD]], brak i očinstvo, ubistvo Don Fanučija i njegov uzlet u mafijaškoj hijerarhiji, sve ono što je iskorišteno u ''[[The Godfather Part II|Kumu 2]].'' Mnogi sporedni delovi radnje nisu dobili svoje mesto na velikom platnu, uključujući: nesreću pevača Džonija Fontejna sa ženama i probleme s glasom: Sonijevu ljubavnicu Lusi Mančini koja nalazi ljubav sa doktorom Julesom Segalom (koji se uopšte ne pojavljuje u filmu), koji ne samo da joj popravlja vaginu nego i kontaktira hirurga koji popravlja Majklove kosti lica (koje je oštetio kapetan MakKluskej). Operiše glasnice Džonija Fontejna, popravivši mu glas; pedofiliju Džeka Volca; kućni život Kej Adams; demonsku poročnost Luke Brasija; dosetljivi plan Don Korleonea o Majklovom odlazaku na [[Sicilija|Siciliju]]. Detaljni napad na dvojicu muškaraca koji su napali kćerku Bonasere, kojeg je predvodio Poli Gato, a kojeg se samo spominje u filmu i informacije o Fredu Korleonu, koje indiciraju da je njegovo pomamno zavođenje plesačica paravan za duboko potisnutu homoseksualnost. Slučajno, u romanu se daje do znanja kako Lusi nije ostala trudna sa Sonijem kada se ona preselila u [[Las Vegas]], pa je tako bez smisla priča o Vinsentu Mančiniju u ''[[The Godfather Part II|Kum 2]]''. Začudo, Mario Puzo je pisao scenarije za sva tri filma, pa mu je kontradikcija morala biti poznata. Likovi s manjim ulogama u filmu nego u romanu su Džoni Fonatane, Lusi Mančini, Roko Lampone i Al Neri. Likovi koji se nisu pojavili u filmskoj adaptaciji su doktor Segal, Genčo Abandando i doktor Taza sa Sicilije. Osim toga, u romanu, Majkl i Kej imaju dva sina, ali u filmovima imaju sina i kćerku. Roman se dotiče i sudbina Majklovih telohranitelja na Siciliji, Fabricija i Kaloa. U filmu oba preživljavaju (Kalo se čak pojavljuje u trećem nastavku). U knjizi, Kalo umire s Apoloniom u eksploziji automobila, dok je Fabricio ubijen kao još jedna žrtva u slavnoj "sceni krštenja" nakon što je otkriven kako vodi piceriju u [[Sjedinjene Američke Države|Sjedinjenim Državama]]. Kraj knjige razlikuje se od kraja filma: dok u filmu Kej shvaća da je Majkl postao "kao njegova porodica", u knjizi joj Tom Hejgen otkriva tajne za koje, prema njemu, bi bio ubijen da Majkl sazna. Tokom filmske scene krštenja, šefovi mafijaških porodica bivaju ubijeni. U romanu su ubijeni samo Barzini i Tatalija, koji su pre toga bili u ratu sa Korleoneovima. == Izvori == {{Reflist}} == Vanjske veze == * {{imdb title|id=0068646|title=Kum}} * [http://www.ruinedendings.com/film544plot Kratak sadržaj] na ''Ruined Endings'' * [http://www.TheGodfatherTrilogy.com/ Trilogija Kuma] * [http://www.ea.com/official/godfather/godfather/us/home.jsp Igra "Kum" iz 2006. godine] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080913231140/http://www.ea.com/official/godfather/godfather/us/home.jsp |date=2008-09-13 }} * [http://www.amigagames.com/gage/g/godfather.html Igra "Kum" iz 1991. godine] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071230103922/http://www.amigagames.com/gage/g/godfather.html |date=2007-12-30 }} * [http://www.imdb.com/chart/top IMDB top 250] * [http://ice-pearls.net/godfather Obožavaoci "Kuma"] * [http://www.notstarring.com/movies/godfather Kompletan spisak glumaca u filmu] {{niz| pre= ''[[Francuska veza (1971)|Francuska veza]]''| spisak = [[Oscar za najbolji film|Oskar za najbolji film]]<br />[[1972]]. | posle= ''[[Žaoka (1973)|Žaoka]]'' }} {{-}} {{Fransis Ford Kopola}} {{Mario Puzo}} {{Oskar-film}} {{Sight & Sound - anketa}} {{Authority control}} {{DEFAULTSORT:Godfather, The}} [[Kategorija:Američki filmovi]] [[Kategorija:Gangsterski filmovi]] [[Kategorija:Triler filmovi]] [[Kategorija:Dramski filmovi]] lomxpvgrosczfe4n400bdcsye8664yg 0 56895 41263022 41235034 2022-08-24T10:30:59Z 188.120.118.57 wikitext text/x-wiki {{Infokutija zanimanje | ime = Advokat | image= [[Datoteka:Honoré Daumier 018.jpg|200px]] | caption= Advokati iz 19. vijeka na slici francuskog umjetnika [[Honoré Daumier|Honorea Daumiera]] | službeni_nazivi= Advokat, odvjetnik <!------------Details-------------------> | tip= [[profesija]] | sektor_aktivnosti= [[pravo]] | sposobnosti= analitički um, vještine proučavanja, vještine pisanja | obrazovanje= najčešće [[pravni fakultet]] | mjesta_zaposlenja= [[sud]]ovi, [[korporacija|korporacije]] | srodni_poslovi= [[sudija]], [[javni tužilac]] | prosjek_nadnice= }} '''Advokat''', odn. '''odvjetnik''' ([[ijekavski izgovor|ijek.]]) ili '''odvetnik''' ([[ekavski izgovor|ek.]]) ([[njemački jezik|njem.]] ''Advokat'' < [[latinski jezik|lat.]] ''advocatus''), u najširem smislu označava svakog onog [[pravo|pravnog]] stručnjaka, odnosno [[pravnik]]a, koji svoje stručno obrazovanje koristi u svrhu zastupanja interesa raznih fizičkih ili pravnih osoba. Advokati u širem smislu mogu zastupati [[društvo]] ili [[država|državu]] kao pravobranitelji ili [[javni tužilac|javni tužioci]]. U užem smislu se pod advokatima podrazumijevaju isključivo pravnici koji zastupaju privatne osobe, i to u okviru svoje privatne djelatnosti. Bavljenje advokaturom je u većini suvremenih država regulirano zakonom, kao i pravilima koje donose advokatske stručne organizacije, odnosno [[advokatska komora]]. Za bavljenje advokaturom je u pravilu nužna diploma [[pravni fakultet|pravnog fakulteta]], pripravnički staž u advokatskoj kancelariji ili odgovarajućem tijelu državne uprave, te polaganje stručnog - [[pravosudni ispit|pravosudnog ispita]]. == Advokatska tajna == Advokat ima obvezu i pravo sve što čuje od svog klijenta tretirati kao službenu tajnu i nije dužan to nikome odati. Zbog toga se advokat ne može uvijek pozvati kao svjedok, a advokatske kancelarije imaju poseban status. == Advokatske komore == Advokati se udružuju u [[advokatska komora|advokatske komore]]. == Vidi još == * [[Advokat Haris Henjaš]] * [[advokatska tajna]] * [[advocatus diaboli]] == Eksterni linkovi == * [https://advokatiubeogradu.rs/zakon-o-advokaturi/ Zakon o advokaturi - Srbija] * [https://www.zakon.hr/z/176/Zakon-o-odvjetni%C5%A1tvu/ Zakon o odvjetništvu - Hrvatska] {{Drugi projekti | commons = Lawyers | wikispecies = | wiktionary = advokat }} {{Pravo}} [[Kategorija:Pravna zanimanja]] 5kvrp9f0unla6wszyremmtk5m9tlxzb 10 58492 41262882 41262695 2022-08-23T17:28:45Z Vipz 151311 {{{glottorefname|}}} i {{{glottorefname2|}}} wikitext text/x-wiki {{Infokutija | bodyclass = v2 | aboveclass = | abovestyle = color: {{#if:{{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|}}}}}}}}}{{{setting|{{{upotreba|}}} }}}{{#ifeq:{{Infobox Language/family-color|{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}} }}|black|1}}|white|{{{fontcolor|black}}} }}; background-color: {{#if:{{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|}}}}}}}}}{{{setting|{{{upotreba|}}} }}}|#114057|{{#if:{{{signers|{{{potpisnici|{{{korisnici|}}} }}} }}}|silver|{{Infobox Language/family-color|{{{porodicaboja|{{{familycolor|Default}}} }}} }} }} }} | subheaderstyle = font-weight: normal; color: {{#if:{{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|}}}}}}}}}{{{setting|{{{upotreba|}}} }}}{{#ifeq:{{Infobox Language/family-color|{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}} }}|black|1}}|white|{{{fontcolor|black}}} }}; background-color: {{#if:{{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|}}}}}}}}}{{{setting|{{{upotreba|}}} }}}|#114057|{{#if:{{{signers|{{{potpisnici|{{{korisnici|}}} }}} }}}|silver|{{Infobox Language/family-color|{{{porodicaboja|{{{familycolor|Default}}} }}} }} }} }} | headerstyle = font-weight: bold; color: {{#if:{{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|}}}}}}}}}{{{setting|{{{upotreba|}}} }}}{{#ifeq:{{Infobox Language/family-color|{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}} }}|black|1}}|white|{{{fontcolor|black}}} }}; background-color: {{#if:{{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|}}}}}}}}}{{{setting|{{{upotreba|}}} }}}|#114057|{{#if:{{{signers|{{{potpisnici|{{{korisnici|}}} }}} }}}|silver|{{Infobox Language/family-color|{{{porodicaboja|{{{familycolor|Default}}} }}} }} }} }} | above = {{{name|{{{ime|Ime jezika}}} }}} | subheader = {{{nativename|{{{izvornoime|{{{domaćeime|}}} }}} }}} | subheader2 = {{{altname|{{{altimena|{{{druga_imena|}}} }}} }}} | image = {{#if:{{{image|{{{slika|}}}}}}|{{#ifeq:{{substr|{{{image|{{{slika}}}}}}|0|2}} | &lsqb;&lsqb; | {{{image|{{{slika}}}}}} | [[Datoteka:{{{image|{{{slika}}}}}}|{{#if:{{{imagesize|{{{veličina_slike|}}}}}}|{{{veličina_slike}}}|270px}}]]}} }} | caption = {{{caption|{{{slika_opis|{{{opis_slike|}}} }}} }}} | label1 = [[Pomoć:IPA|Izgovor]] | data1 = {{{pronunciation|{{{izgovor|}}} }}} | class1 = IPA | label2 = Države | data2 = {{{states|{{{države|}}} }}} | label3 = Regije | data3 = {{{region|{{{regije|{{{regija|}}} }}} }}} | label4 = Stvoritelj | data4 = {{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|}}} }}} }}} | label5 = Upotreba | data5 = {{{setting|{{{upotreba|}}} }}} | label6 = [[Izumrli jezik|Izumro]] | data6 = {{{extinct|{{{izumro|{{{izčeznuo|}}} }}} }}} | label7 = [[Revitalizacija jezika|Revitalizacija]] | data7 = {{{revived|{{{revitaliziran|{{{revitalizovan|{{{oživljen|}}} }}} }}} }}} | label8 = Broj {{#if:{{{signers|{{{potpisnici|{{{korisnici|}}}}}}}}}{{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|}}}}}}}}} |korisnika |govornika}} | data8 = {{{speakers|{{{broj|{{{govornici|{{{signers|{{{potpisnici|{{{korisnici|}}} }}} }}} }}} }}} }}} {{#if:{{{rang|{{{rank|}}}}}}|([[Jezici po broju govornika{{!}}{{{rang|{{{rank|}}}}}}]])}} | label9 = {{#if:{{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|}}}}}}}}}{{{setting|{{{upotreba|}}}}}}|[[Veštački jezik]]|[[Jezičke porodice i jezici|Jezička porodica]]}} | data9 = {{{family|{{{porodica|{{{fam1|{{{por1|''Nepoznato kategorisanje''}}} }}} }}} }}} <ul style="line-height:100%; margin-left:1.35em;padding-left:0"><li> {{#ifeq:{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}|unclassified||{{#ifeq:{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}|Unclassified||{{#ifeq:{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}|isolate||{{#ifeq:{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}|Isolate||{{#ifeq:{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}|neklasifikovan||{{#ifeq:{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}|neklasificiran||{{#ifeq:{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}|izoliran||{{#ifeq:{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}|izolovan||{{#if:{{{fam2|{{{por2|}}}}}} | {{{fam2|{{{por2}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam3|{{{por3|}}}}}} | {{{fam3|{{{por3}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam4|{{{por4|}}}}}} | {{{fam4|{{{por4}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam5|{{{por5|}}}}}} | {{{fam5|{{{por5}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam6|{{{por6|}}}}}} | {{{fam6|{{{por6}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam7|{{{por7|}}}}}} | {{{fam7|{{{por7}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam8|{{{por8|}}}}}} | {{{fam8|{{{por8}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam9|{{{por9|}}}}}} | {{{fam9|{{{por9}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam10|{{{por10|}}}}}} | {{{fam10|{{{por10}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam11|{{{por11|}}}}}} | {{{fam11|{{{por11}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam12|{{{por12|}}}}}} | {{{fam12|{{{por12}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam13|{{{por13|}}}}}} | {{{fam13|{{{por13}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam14|{{{por14|}}}}}} | {{{fam14|{{{por14}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam15|{{{por15|}}}}}} | {{{fam15|{{{por15}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>'''{{{name|{{PAGENAME}}}}}'''</li></ul> | '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul> }}}}}}}}}}}}}}}} | label10 = {{longitem|{{#if:{{{preteče2|{{{ancestor2|}}}}}}|Rani oblici|Rani oblik}}}} | data10 = {{#if:{{{protonaziv|{{{protoname|}}}}}}{{{preteče|{{{ancestor|}}}}}}|<div style="text-align:left;">{{{protonaziv|{{{protoname|{{{preteče|{{{ancestor|}}}}}}}}}}}} {{#if:{{{preteče2|{{{ancestor2|}}}}}}|<ul style="line-height:100%; margin-left:1.35em; padding-left:0"><li>{{{preteče2|{{{ancestor2}}}}}} {{#if:{{{preteče3|{{{ancestor3|}}}}}}|<ul style="line-height:100%; margin-left:0.45em; padding-left:0"><li>{{{preteče3|{{{ancestor3}}}}}} {{#if:{{{preteče4|{{{ancestor4|}}}}}}|<ul style="line-height:100%; margin-left:0.45em; padding-left:0"><li>{{{preteče4|{{{ancestor4}}}}}} {{#if:{{{preteče5|{{{ancestor5|}}}}}}|<ul style="line-height:100%; margin-left:0.45em; padding-left:0"><li>{{{preteče5|{{{ancestor5}}}}}} </li></ul>}} </li></ul>}} </li></ul>}} </li></ul>}} </div>}} | label11 = [[Standardni jezik|Standarne forme]] | data11 = {{{standards|{{{standardi|{{{varijante|}}} }}} }}} | label12 = [[Dijalekt|Dijalekti]] | data12 = {{{dialects|{{{dijalekti|{{{narečja|{{{narječja|}}} }}} }}} }}} | label13 = [[Znakovni jezik|Znakovna forma]] | data13 = {{{sign|{{{znakovni|}}} }}} | label14 = [[Pismo (znakovi)|Pismo]] | data14 = {{{script|{{{pismo|}}}}}} | label15 = Prirodni izvori | data15 = {{{posteriori|}}} | header16 = {{#if:{{{nation|{{{službeni|{{{zvaničan|}}}}}}}}}{{{minority|{{{manjinski|}}}}}}{{{agency|{{{agencija|{{{reguliše|{{{regulira|}}}}}}}}}}}}{{{development_body|{{{razvojna_institucija|}}}}}}|Službeni ili zvanični status}} | label17 = [[Zvaničan jezik|Zvaničan]] | data17 = {{{nation|{{{nacija|{{{službeni|{{{zvaničan|}}} }}} }}} }}} | label18 = Priznat manjinski jezik | data18 = {{{minority|{{{manjinski|}}} }}} | label19 = [[Jezički regulatori|Reguliše]] | data19 = {{{agency|{{{agencija|{{{reguliše|{{{regulira|}}} }}} }}} }}} | label20 = Razvojna institucija | data20 = {{{development_body|{{{razvojna_institucija|}}} }}} | header21 = Jezički kodovi | label22 = [[ISO 639-1]] | data22 = {{#if:{{{iso1|}}}|<code><span class="plainlinks">[https://www.loc.gov/standards/iso639-2/php/langcodes_name.php?iso_639_1={{{iso1}}} {{{iso1}}}]</span></code>|–}} {{{iso1comment|{{{iso1komentar|}}} }}} | label23 = [[ISO 639-2]] | data23 = {{#if:{{{iso2|}}}{{{iso2b|}}}{{{iso2t|}}} |<code>{{#if:{{{iso2b|}}}{{{iso2t|}}} |{{#ifeq:{{str len|{{{iso2b|}}}}}| 3 | {{ISO 639-2|{{{iso2b}}}}} | {{{iso2b}}} }}&nbsp;(B) |{{#if:{{{signers|}}}{{#ifeq:{{Infobox language/family-color|{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}}}|silver|1}} |{{{iso2|sgn}}} |{{ #if:{{{creator|}}}{{{setting|}}}{{#ifeq:{{Infobox language/family-color|{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}}}|#114057|1}} |{{{iso2|art}}} |{{#ifeq:{{str len|{{{iso2|}}}}}| 3 | {{ISO 639-2|{{{iso2}}}}} | {{{iso2}}} }}}}}}}}</code> {{ #if:{{{iso2b|}}}{{{iso2t|}}} |<br /><code>{{#ifeq:{{str len|{{{iso2t|}}}}}| 3 | {{ISO 639-2|{{{iso2t}}}}} | {{{iso2t}}} }}&nbsp;(T)</code>}} }} {{{iso2comment|{{{iso2komentar|}}} }}} | label24 = [[ISO 639-3]] | data24 = <span class="plainlinks">{{#if:{{{iso3|}}}|<tt><code>[https://iso639-3.sil.org/code/{{{iso3}}} {{{iso3}}}]</code></tt>{{#if:{{{lc1|}}}|&nbsp;– inkluzivni kod<br />Individualni kodovi:|{{{iso3comment|{{{iso3komentar|}}} }}}}}|–}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc1|}}}|{{{ld1|}}}|{{{ll1|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc2|}}}|{{{ld2|}}}|{{{ll2|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc3|}}}|{{{ld3|}}}|{{{ll3|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc4|}}}|{{{ld4|}}}|{{{ll4|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc5|}}}|{{{ld5|}}}|{{{ll5|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc6|}}}|{{{ld6|}}}|{{{ll6|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc7|}}}|{{{ld7|}}}|{{{ll7|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc8|}}}|{{{ld8|}}}|{{{ll8|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc9|}}}|{{{ld9|}}}|{{{ll9|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc10|}}}|{{{ld10|}}}|{{{ll10|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc11|}}}|{{{ld11|}}}|{{{ll11|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc12|}}}|{{{ld12|}}}|{{{ll12|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc13|}}}|{{{ld13|}}}|{{{ll13|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc14|}}}|{{{ld14|}}}|{{{ll14|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc15|}}}|{{{ld15|}}}|{{{ll15|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc16|}}}|{{{ld16|}}}|{{{ll16|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc17|}}}|{{{ld17|}}}|{{{ll17|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc18|}}}|{{{ld18|}}}|{{{ll18|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc19|}}}|{{{ld19|}}}|{{{ll19|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc20|}}}|{{{ld20|}}}|{{{ll20|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc21|}}}|{{{ld21|}}}|{{{ll21|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc22|}}}|{{{ld22|}}}|{{{ll22|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc23|}}}|{{{ld23|}}}|{{{ll23|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc24|}}}|{{{ld24|}}}|{{{ll24|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc25|}}}|{{{ld25|}}}|{{{ll25|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc26|}}}|{{{ld26|}}}|{{{ll26|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc27|}}}|{{{ld27|}}}|{{{ll27|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc28|}}}|{{{ld28|}}}|{{{ll28|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc29|}}}|{{{ld29|}}}|{{{ll29|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc30|}}}|{{{ld30|}}}|{{{ll30|}}}}} |{{#if:{{{lc1|}}} |<tt><code><span class="plainlinks">[https://iso639-3.sil.org/code/{{{lc1}}} {{{lc1}}}]</span></code></tt> &ndash; {{#if:{{{ll1|}}} |{{#ifeq:{{{ll1|}}}|nema |{{{ld1|}}} |[[{{{ll1}}}|{{{ld1|}}}]]}} |{{{ld1|}}}}} }}</span> | label25 = [[Glottolog]] | data25 = {{#if:{{{glotto|}}}|<code><span class="plainlinks">[http://glottolog.org/resource/languoid/id/{{{glotto}}} {{{glotto}}}]</span></code>{{{glottorefname|}}}}}{{#if:{{{glotto2|}}}|<br /><code><span class="plainlinks">[http://glottolog.org/resource/languoid/id/{{{glotto2}}} {{{glotto2}}}]</span></code>{{{glottorefname2|}}}}} | label26 = [[Linguasphere]] | data26 = {{#if:{{{lingua|}}}|<code>{{{lingua}}}</code>{{{lingua_ref|}}}}} | label27 = [[IETF jezična oznaka|IETF]] | data27 = {{#if:{{{ietf|}}}|<code>{{{ietf}}}</code>}} | data28 = {{#if:{{{map|{{{karta|}}} }}} |{{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{map|{{{karta}}}}}}|size={{{mapsize|{{{karta_veličina|}}}}}}|sizedefault=220px|alt={{{mapalt|{{{kartaalt|}}}}}}}}{{#if:{{{mapcaption|{{{karta_opis|}}}}}}|<div style="text-align:left;">{{{mapcaption|{{{karta_opis}}}}}}</div>}}| }} | data29 = {{#if:{{{map2|{{{karta2|}}} }}} |{{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{map2|{{{karta2}}}}}}|size={{{mapsize|{{{karta_veličina|}}}}}}|sizedefault=220px|alt={{{mapalt2|{{{kartaalt2|}}}}}}}}{{#if:{{{mapcaption2|{{{karta_opis2|}}}}}}|<div style="text-align:left;">{{{mapcaption2|{{{karta_opis2}}}}}}</div>}}| }} | data30 = {{{module|{{{modul|}}}}}} | belowclass = noprint selfref | belowstyle = background-color:#ddddff;padding:0.3em 0.5em;text-align:left;line-height:1.3; | below = {{#ifeq:{{lc:{{{obavijest|{{{obavest|{{{obavijest2|{{{obavest2|{{{notice|{{{notice2|}}}}}}}}}}}}}}}}}}}}|ipa |'''Ovaj članak sadrži [[Međunarodna fonetska abeceda|IPA]] fonetske simbole.''' Bez adekvatne [[w:en:Help:IPA#Rendering issues|softverske podrške]], mogli biste vidjeti [[Zamjenski znak|upitnike, kutijice ili druge simole]] umjesto [[Unicode]] znakova. Za vodič kroz IPA simbole, pogledajte [[w:en:Help:IPA|Pomoć:IPA]].}} }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> 6igri25gfko6hrvx5y1qcjxdx7rbi37 41262884 41262882 2022-08-23T17:32:15Z Vipz 151311 glottoref kod iz [[Šablon:Infokutija jezik01]] wikitext text/x-wiki {{Infokutija | bodyclass = v2 | aboveclass = | abovestyle = color: {{#if:{{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|}}}}}}}}}{{{setting|{{{upotreba|}}} }}}{{#ifeq:{{Infobox Language/family-color|{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}} }}|black|1}}|white|{{{fontcolor|black}}} }}; background-color: {{#if:{{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|}}}}}}}}}{{{setting|{{{upotreba|}}} }}}|#114057|{{#if:{{{signers|{{{potpisnici|{{{korisnici|}}} }}} }}}|silver|{{Infobox Language/family-color|{{{porodicaboja|{{{familycolor|Default}}} }}} }} }} }} | subheaderstyle = font-weight: normal; color: {{#if:{{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|}}}}}}}}}{{{setting|{{{upotreba|}}} }}}{{#ifeq:{{Infobox Language/family-color|{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}} }}|black|1}}|white|{{{fontcolor|black}}} }}; background-color: {{#if:{{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|}}}}}}}}}{{{setting|{{{upotreba|}}} }}}|#114057|{{#if:{{{signers|{{{potpisnici|{{{korisnici|}}} }}} }}}|silver|{{Infobox Language/family-color|{{{porodicaboja|{{{familycolor|Default}}} }}} }} }} }} | headerstyle = font-weight: bold; color: {{#if:{{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|}}}}}}}}}{{{setting|{{{upotreba|}}} }}}{{#ifeq:{{Infobox Language/family-color|{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}} }}|black|1}}|white|{{{fontcolor|black}}} }}; background-color: {{#if:{{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|}}}}}}}}}{{{setting|{{{upotreba|}}} }}}|#114057|{{#if:{{{signers|{{{potpisnici|{{{korisnici|}}} }}} }}}|silver|{{Infobox Language/family-color|{{{porodicaboja|{{{familycolor|Default}}} }}} }} }} }} | above = {{{name|{{{ime|Ime jezika}}} }}} | subheader = {{{nativename|{{{izvornoime|{{{domaćeime|}}} }}} }}} | subheader2 = {{{altname|{{{altimena|{{{druga_imena|}}} }}} }}} | image = {{#if:{{{image|{{{slika|}}}}}}|{{#ifeq:{{substr|{{{image|{{{slika}}}}}}|0|2}} | &lsqb;&lsqb; | {{{image|{{{slika}}}}}} | [[Datoteka:{{{image|{{{slika}}}}}}|{{#if:{{{imagesize|{{{veličina_slike|}}}}}}|{{{veličina_slike}}}|270px}}]]}} }} | caption = {{{caption|{{{slika_opis|{{{opis_slike|}}} }}} }}} | label1 = [[Pomoć:IPA|Izgovor]] | data1 = {{{pronunciation|{{{izgovor|}}} }}} | class1 = IPA | label2 = Države | data2 = {{{states|{{{države|}}} }}} | label3 = Regije | data3 = {{{region|{{{regije|{{{regija|}}} }}} }}} | label4 = Stvoritelj | data4 = {{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|}}} }}} }}} | label5 = Upotreba | data5 = {{{setting|{{{upotreba|}}} }}} | label6 = [[Izumrli jezik|Izumro]] | data6 = {{{extinct|{{{izumro|{{{izčeznuo|}}} }}} }}} | label7 = [[Revitalizacija jezika|Revitalizacija]] | data7 = {{{revived|{{{revitaliziran|{{{revitalizovan|{{{oživljen|}}} }}} }}} }}} | label8 = Broj {{#if:{{{signers|{{{potpisnici|{{{korisnici|}}}}}}}}}{{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|}}}}}}}}} |korisnika |govornika}} | data8 = {{{speakers|{{{broj|{{{govornici|{{{signers|{{{potpisnici|{{{korisnici|}}} }}} }}} }}} }}} }}} {{#if:{{{rang|{{{rank|}}}}}}|([[Jezici po broju govornika{{!}}{{{rang|{{{rank|}}}}}}]])}} | label9 = {{#if:{{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|}}}}}}}}}{{{setting|{{{upotreba|}}}}}}|[[Veštački jezik]]|[[Jezičke porodice i jezici|Jezička porodica]]}} | data9 = {{{family|{{{porodica|{{{fam1|{{{por1|''Nepoznato kategorisanje''}}} }}} }}} }}} <ul style="line-height:100%; margin-left:1.35em;padding-left:0"><li> {{#ifeq:{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}|unclassified||{{#ifeq:{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}|Unclassified||{{#ifeq:{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}|isolate||{{#ifeq:{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}|Isolate||{{#ifeq:{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}|neklasifikovan||{{#ifeq:{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}|neklasificiran||{{#ifeq:{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}|izoliran||{{#ifeq:{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}|izolovan||{{#if:{{{fam2|{{{por2|}}}}}} | {{{fam2|{{{por2}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam3|{{{por3|}}}}}} | {{{fam3|{{{por3}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam4|{{{por4|}}}}}} | {{{fam4|{{{por4}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam5|{{{por5|}}}}}} | {{{fam5|{{{por5}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam6|{{{por6|}}}}}} | {{{fam6|{{{por6}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam7|{{{por7|}}}}}} | {{{fam7|{{{por7}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam8|{{{por8|}}}}}} | {{{fam8|{{{por8}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam9|{{{por9|}}}}}} | {{{fam9|{{{por9}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam10|{{{por10|}}}}}} | {{{fam10|{{{por10}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam11|{{{por11|}}}}}} | {{{fam11|{{{por11}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam12|{{{por12|}}}}}} | {{{fam12|{{{por12}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam13|{{{por13|}}}}}} | {{{fam13|{{{por13}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam14|{{{por14|}}}}}} | {{{fam14|{{{por14}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam15|{{{por15|}}}}}} | {{{fam15|{{{por15}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>'''{{{name|{{PAGENAME}}}}}'''</li></ul> | '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul> }}}}}}}}}}}}}}}} | label10 = {{longitem|{{#if:{{{preteče2|{{{ancestor2|}}}}}}|Rani oblici|Rani oblik}}}} | data10 = {{#if:{{{protonaziv|{{{protoname|}}}}}}{{{preteče|{{{ancestor|}}}}}}|<div style="text-align:left;">{{{protonaziv|{{{protoname|{{{preteče|{{{ancestor|}}}}}}}}}}}} {{#if:{{{preteče2|{{{ancestor2|}}}}}}|<ul style="line-height:100%; margin-left:1.35em; padding-left:0"><li>{{{preteče2|{{{ancestor2}}}}}} {{#if:{{{preteče3|{{{ancestor3|}}}}}}|<ul style="line-height:100%; margin-left:0.45em; padding-left:0"><li>{{{preteče3|{{{ancestor3}}}}}} {{#if:{{{preteče4|{{{ancestor4|}}}}}}|<ul style="line-height:100%; margin-left:0.45em; padding-left:0"><li>{{{preteče4|{{{ancestor4}}}}}} {{#if:{{{preteče5|{{{ancestor5|}}}}}}|<ul style="line-height:100%; margin-left:0.45em; padding-left:0"><li>{{{preteče5|{{{ancestor5}}}}}} </li></ul>}} </li></ul>}} </li></ul>}} </li></ul>}} </div>}} | label11 = [[Standardni jezik|Standarne forme]] | data11 = {{{standards|{{{standardi|{{{varijante|}}} }}} }}} | label12 = [[Dijalekt|Dijalekti]] | data12 = {{{dialects|{{{dijalekti|{{{narečja|{{{narječja|}}} }}} }}} }}} | label13 = [[Znakovni jezik|Znakovna forma]] | data13 = {{{sign|{{{znakovni|}}} }}} | label14 = [[Pismo (znakovi)|Pismo]] | data14 = {{{script|{{{pismo|}}}}}} | label15 = Prirodni izvori | data15 = {{{posteriori|}}} | header16 = {{#if:{{{nation|{{{službeni|{{{zvaničan|}}}}}}}}}{{{minority|{{{manjinski|}}}}}}{{{agency|{{{agencija|{{{reguliše|{{{regulira|}}}}}}}}}}}}{{{development_body|{{{razvojna_institucija|}}}}}}|Službeni ili zvanični status}} | label17 = [[Zvaničan jezik|Zvaničan]] | data17 = {{{nation|{{{nacija|{{{službeni|{{{zvaničan|}}} }}} }}} }}} | label18 = Priznat manjinski jezik | data18 = {{{minority|{{{manjinski|}}} }}} | label19 = [[Jezički regulatori|Reguliše]] | data19 = {{{agency|{{{agencija|{{{reguliše|{{{regulira|}}} }}} }}} }}} | label20 = Razvojna institucija | data20 = {{{development_body|{{{razvojna_institucija|}}} }}} | header21 = Jezički kodovi | label22 = [[ISO 639-1]] | data22 = {{#if:{{{iso1|}}}|<code><span class="plainlinks">[https://www.loc.gov/standards/iso639-2/php/langcodes_name.php?iso_639_1={{{iso1}}} {{{iso1}}}]</span></code>|–}} {{{iso1comment|{{{iso1komentar|}}} }}} | label23 = [[ISO 639-2]] | data23 = {{#if:{{{iso2|}}}{{{iso2b|}}}{{{iso2t|}}} |<code>{{#if:{{{iso2b|}}}{{{iso2t|}}} |{{#ifeq:{{str len|{{{iso2b|}}}}}| 3 | {{ISO 639-2|{{{iso2b}}}}} | {{{iso2b}}} }}&nbsp;(B) |{{#if:{{{signers|}}}{{#ifeq:{{Infobox language/family-color|{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}}}|silver|1}} |{{{iso2|sgn}}} |{{ #if:{{{creator|}}}{{{setting|}}}{{#ifeq:{{Infobox language/family-color|{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}}}|#114057|1}} |{{{iso2|art}}} |{{#ifeq:{{str len|{{{iso2|}}}}}| 3 | {{ISO 639-2|{{{iso2}}}}} | {{{iso2}}} }}}}}}}}</code> {{ #if:{{{iso2b|}}}{{{iso2t|}}} |<br /><code>{{#ifeq:{{str len|{{{iso2t|}}}}}| 3 | {{ISO 639-2|{{{iso2t}}}}} | {{{iso2t}}} }}&nbsp;(T)</code>}} }} {{{iso2comment|{{{iso2komentar|}}} }}} | label24 = [[ISO 639-3]] | data24 = <span class="plainlinks">{{#if:{{{iso3|}}}|<tt><code>[https://iso639-3.sil.org/code/{{{iso3}}} {{{iso3}}}]</code></tt>{{#if:{{{lc1|}}}|&nbsp;– inkluzivni kod<br />Individualni kodovi:|{{{iso3comment|{{{iso3komentar|}}} }}}}}|–}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc1|}}}|{{{ld1|}}}|{{{ll1|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc2|}}}|{{{ld2|}}}|{{{ll2|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc3|}}}|{{{ld3|}}}|{{{ll3|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc4|}}}|{{{ld4|}}}|{{{ll4|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc5|}}}|{{{ld5|}}}|{{{ll5|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc6|}}}|{{{ld6|}}}|{{{ll6|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc7|}}}|{{{ld7|}}}|{{{ll7|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc8|}}}|{{{ld8|}}}|{{{ll8|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc9|}}}|{{{ld9|}}}|{{{ll9|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc10|}}}|{{{ld10|}}}|{{{ll10|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc11|}}}|{{{ld11|}}}|{{{ll11|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc12|}}}|{{{ld12|}}}|{{{ll12|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc13|}}}|{{{ld13|}}}|{{{ll13|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc14|}}}|{{{ld14|}}}|{{{ll14|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc15|}}}|{{{ld15|}}}|{{{ll15|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc16|}}}|{{{ld16|}}}|{{{ll16|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc17|}}}|{{{ld17|}}}|{{{ll17|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc18|}}}|{{{ld18|}}}|{{{ll18|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc19|}}}|{{{ld19|}}}|{{{ll19|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc20|}}}|{{{ld20|}}}|{{{ll20|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc21|}}}|{{{ld21|}}}|{{{ll21|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc22|}}}|{{{ld22|}}}|{{{ll22|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc23|}}}|{{{ld23|}}}|{{{ll23|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc24|}}}|{{{ld24|}}}|{{{ll24|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc25|}}}|{{{ld25|}}}|{{{ll25|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc26|}}}|{{{ld26|}}}|{{{ll26|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc27|}}}|{{{ld27|}}}|{{{ll27|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc28|}}}|{{{ld28|}}}|{{{ll28|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc29|}}}|{{{ld29|}}}|{{{ll29|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc30|}}}|{{{ld30|}}}|{{{ll30|}}}}} |{{#if:{{{lc1|}}} |<tt><code><span class="plainlinks">[https://iso639-3.sil.org/code/{{{lc1}}} {{{lc1}}}]</span></code></tt> &ndash; {{#if:{{{ll1|}}} |{{#ifeq:{{{ll1|}}}|nema |{{{ld1|}}} |[[{{{ll1}}}|{{{ld1|}}}]]}} |{{{ld1|}}}}} }}</span> | label25 = [[Glottolog]] | data25 = {{#if:{{{glotto|}}}|<code><span class="plainlinks">[http://glottolog.org/resource/languoid/id/{{{glotto}}} {{{glotto}}}]</span></code>{{#ifeq:{{{glottofoot|}}}|no||{{#tag:ref|{{Glottolog|{{{glotto}}}|{{{glottorefname|{{{glottoname|{{{name}}}}}}}}}}}|name="Glottolog"}}}}}}{{#if:{{{glotto2|}}}|<br /><code><span class="plainlinks">[http://glottolog.org/resource/languoid/id/{{{glotto2}}} {{{glotto2}}}]</span></code>{{#ifeq:{{{glottofoot|}}}|no||{{#tag:ref|{{Glottolog|{{{glotto2}}}|{{{glottorefname2|{{{glottoname2|{{{name}}}}}}}}}}}|name="Glottolog2"}}}}}} | label26 = [[Linguasphere]] | data26 = {{#if:{{{lingua|}}}|<code>{{{lingua}}}</code>{{{lingua_ref|}}}}} | label27 = [[IETF jezična oznaka|IETF]] | data27 = {{#if:{{{ietf|}}}|<code>{{{ietf}}}</code>}} | data28 = {{#if:{{{map|{{{karta|}}} }}} |{{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{map|{{{karta}}}}}}|size={{{mapsize|{{{karta_veličina|}}}}}}|sizedefault=220px|alt={{{mapalt|{{{kartaalt|}}}}}}}}{{#if:{{{mapcaption|{{{karta_opis|}}}}}}|<div style="text-align:left;">{{{mapcaption|{{{karta_opis}}}}}}</div>}}| }} | data29 = {{#if:{{{map2|{{{karta2|}}} }}} |{{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{map2|{{{karta2}}}}}}|size={{{mapsize|{{{karta_veličina|}}}}}}|sizedefault=220px|alt={{{mapalt2|{{{kartaalt2|}}}}}}}}{{#if:{{{mapcaption2|{{{karta_opis2|}}}}}}|<div style="text-align:left;">{{{mapcaption2|{{{karta_opis2}}}}}}</div>}}| }} | data30 = {{{module|{{{modul|}}}}}} | belowclass = noprint selfref | belowstyle = background-color:#ddddff;padding:0.3em 0.5em;text-align:left;line-height:1.3; | below = {{#ifeq:{{lc:{{{obavijest|{{{obavest|{{{obavijest2|{{{obavest2|{{{notice|{{{notice2|}}}}}}}}}}}}}}}}}}}}|ipa |'''Ovaj članak sadrži [[Međunarodna fonetska abeceda|IPA]] fonetske simbole.''' Bez adekvatne [[w:en:Help:IPA#Rendering issues|softverske podrške]], mogli biste vidjeti [[Zamjenski znak|upitnike, kutijice ili druge simole]] umjesto [[Unicode]] znakova. Za vodič kroz IPA simbole, pogledajte [[w:en:Help:IPA|Pomoć:IPA]].}} }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> lqot8gssokxziulr1nehgj8qmp97aa1 41262886 41262884 2022-08-23T17:50:31Z Vipz 151311 {{{ethnicity|}}} i {{{etnicitet|}}} ispod Regije; Stvoritelj --> Tvorac i {{{tvorac|}}} parametar podržan. wikitext text/x-wiki {{Infokutija | bodyclass = v2 | aboveclass = | abovestyle = color: {{#if:{{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|{{{tvorac|}}}}}}}}}}}}{{{setting|{{{upotreba|}}} }}}{{#ifeq:{{Infobox Language/family-color|{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}} }}|black|1}}|white|{{{fontcolor|black}}} }}; background-color: {{#if:{{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|{{{tvorac|}}}}}}}}}}}}{{{setting|{{{upotreba|}}} }}}|#114057|{{#if:{{{signers|{{{potpisnici|{{{korisnici|}}} }}} }}}|silver|{{Infobox Language/family-color|{{{porodicaboja|{{{familycolor|Default}}} }}} }} }} }} | subheaderstyle = font-weight: normal; color: {{#if:{{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|{{{tvorac|}}}}}}}}}}}}{{{setting|{{{upotreba|}}} }}}{{#ifeq:{{Infobox Language/family-color|{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}} }}|black|1}}|white|{{{fontcolor|black}}} }}; background-color: {{#if:{{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|{{{tvorac|}}}}}}}}}}}}{{{setting|{{{upotreba|}}} }}}|#114057|{{#if:{{{signers|{{{potpisnici|{{{korisnici|}}} }}} }}}|silver|{{Infobox Language/family-color|{{{porodicaboja|{{{familycolor|Default}}} }}} }} }} }} | headerstyle = font-weight: bold; color: {{#if:{{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|{{{tvorac|}}}}}}}}}}}}{{{setting|{{{upotreba|}}} }}}{{#ifeq:{{Infobox Language/family-color|{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}} }}|black|1}}|white|{{{fontcolor|black}}} }}; background-color: {{#if:{{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|{{{tvorac|}}}}}}}}}}}}{{{setting|{{{upotreba|}}} }}}|#114057|{{#if:{{{signers|{{{potpisnici|{{{korisnici|}}} }}} }}}|silver|{{Infobox Language/family-color|{{{porodicaboja|{{{familycolor|Default}}} }}} }} }} }} | above = {{{name|{{{ime|Ime jezika}}} }}} | subheader = {{{nativename|{{{izvornoime|{{{domaćeime|}}} }}} }}} | subheader2 = {{{altname|{{{altimena|{{{druga_imena|}}} }}} }}} | image = {{#if:{{{image|{{{slika|}}}}}}|{{#ifeq:{{substr|{{{image|{{{slika}}}}}}|0|2}} | &lsqb;&lsqb; | {{{image|{{{slika}}}}}} | [[Datoteka:{{{image|{{{slika}}}}}}|{{#if:{{{imagesize|{{{veličina_slike|}}}}}}|{{{veličina_slike}}}|270px}}]]}} }} | caption = {{{caption|{{{slika_opis|{{{opis_slike|}}} }}} }}} | label1 = [[Pomoć:IPA|Izgovor]] | data1 = {{{pronunciation|{{{izgovor|}}} }}} | class1 = IPA | label2 = Države | data2 = {{{states|{{{države|}}} }}} | label3 = Regije | data3 = {{{region|{{{regije|{{{regija|}}} }}} }}} | label4 = Etnicitet | data4 = {{{ethnicity|{{{etnicitet|}}} }}} | label5 = Tvorac | data5 = {{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|{{{tvorac|}}} }}} }}} }}} | label6 = Upotreba | data6 = {{{setting|{{{upotreba|}}} }}} | label7 = [[Izumrli jezik|Izumro]] | data7 = {{{extinct|{{{izumro|{{{izčeznuo|}}} }}} }}} | label8 = [[Revitalizacija jezika|Revitalizacija]] | data8 = {{{revived|{{{revitaliziran|{{{revitalizovan|{{{oživljen|}}} }}} }}} }}} | label9 = Broj {{#if:{{{signers|{{{potpisnici|{{{korisnici|}}}}}}}}}{{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|{{{tvorac|}}}}}}}}}}}} |korisnika |govornika}} | data9 = {{{speakers|{{{broj|{{{govornici|{{{signers|{{{potpisnici|{{{korisnici|}}} }}} }}} }}} }}} }}} {{#if:{{{rang|{{{rank|}}}}}}|([[Jezici po broju govornika{{!}}{{{rang|{{{rank|}}}}}}]])}} | label10 = {{#if:{{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|{{{tvorac|}}}}}}}}}}}}{{{setting|{{{upotreba|}}}}}}|[[Veštački jezik]]|[[Jezičke porodice i jezici|Jezička porodica]]}} | data10 = {{{family|{{{porodica|{{{fam1|{{{por1|''Nepoznato kategorisanje''}}} }}} }}} }}} <ul style="line-height:100%; margin-left:1.35em;padding-left:0"><li> {{#ifeq:{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}|unclassified||{{#ifeq:{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}|Unclassified||{{#ifeq:{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}|isolate||{{#ifeq:{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}|Isolate||{{#ifeq:{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}|neklasifikovan||{{#ifeq:{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}|neklasificiran||{{#ifeq:{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}|izoliran||{{#ifeq:{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}|izolovan||{{#if:{{{fam2|{{{por2|}}}}}} | {{{fam2|{{{por2}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam3|{{{por3|}}}}}} | {{{fam3|{{{por3}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam4|{{{por4|}}}}}} | {{{fam4|{{{por4}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam5|{{{por5|}}}}}} | {{{fam5|{{{por5}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam6|{{{por6|}}}}}} | {{{fam6|{{{por6}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam7|{{{por7|}}}}}} | {{{fam7|{{{por7}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam8|{{{por8|}}}}}} | {{{fam8|{{{por8}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam9|{{{por9|}}}}}} | {{{fam9|{{{por9}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam10|{{{por10|}}}}}} | {{{fam10|{{{por10}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam11|{{{por11|}}}}}} | {{{fam11|{{{por11}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam12|{{{por12|}}}}}} | {{{fam12|{{{por12}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam13|{{{por13|}}}}}} | {{{fam13|{{{por13}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam14|{{{por14|}}}}}} | {{{fam14|{{{por14}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam15|{{{por15|}}}}}} | {{{fam15|{{{por15}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>'''{{{name|{{PAGENAME}}}}}'''</li></ul> | '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul> }}}}}}}}}}}}}}}} | label11 = {{longitem|{{#if:{{{preteče2|{{{ancestor2|}}}}}}|Rani oblici|Rani oblik}}}} | data11 = {{#if:{{{protonaziv|{{{protoname|}}}}}}{{{preteče|{{{ancestor|}}}}}}|<div style="text-align:left;">{{{protonaziv|{{{protoname|{{{preteče|{{{ancestor|}}}}}}}}}}}} {{#if:{{{preteče2|{{{ancestor2|}}}}}}|<ul style="line-height:100%; margin-left:1.35em; padding-left:0"><li>{{{preteče2|{{{ancestor2}}}}}} {{#if:{{{preteče3|{{{ancestor3|}}}}}}|<ul style="line-height:100%; margin-left:0.45em; padding-left:0"><li>{{{preteče3|{{{ancestor3}}}}}} {{#if:{{{preteče4|{{{ancestor4|}}}}}}|<ul style="line-height:100%; margin-left:0.45em; padding-left:0"><li>{{{preteče4|{{{ancestor4}}}}}} {{#if:{{{preteče5|{{{ancestor5|}}}}}}|<ul style="line-height:100%; margin-left:0.45em; padding-left:0"><li>{{{preteče5|{{{ancestor5}}}}}} </li></ul>}} </li></ul>}} </li></ul>}} </li></ul>}} </div>}} | label12 = [[Standardni jezik|Standarne forme]] | data12 = {{{standards|{{{standardi|{{{varijante|}}} }}} }}} | label13 = [[Dijalekt|Dijalekti]] | data13 = {{{dialects|{{{dijalekti|{{{narečja|{{{narječja|}}} }}} }}} }}} | label14 = [[Znakovni jezik|Znakovna forma]] | data14 = {{{sign|{{{znakovni|}}} }}} | label15 = [[Pismo (znakovi)|Pismo]] | data15 = {{{script|{{{pismo|}}}}}} | label16 = Prirodni izvori | data16 = {{{posteriori|}}} | header17 = {{#if:{{{nation|{{{službeni|{{{zvaničan|}}}}}}}}}{{{minority|{{{manjinski|}}}}}}{{{agency|{{{agencija|{{{reguliše|{{{regulira|}}}}}}}}}}}}{{{development_body|{{{razvojna_institucija|}}}}}}|Službeni ili zvanični status}} | label18 = [[Zvaničan jezik|Zvaničan]] | data18 = {{{nation|{{{nacija|{{{službeni|{{{zvaničan|}}} }}} }}} }}} | label19 = Priznat manjinski jezik | data19 = {{{minority|{{{manjinski|}}} }}} | label20 = [[Jezički regulatori|Reguliše]] | data20 = {{{agency|{{{agencija|{{{reguliše|{{{regulira|}}} }}} }}} }}} | label21 = Razvojna institucija | data21 = {{{development_body|{{{razvojna_institucija|}}} }}} | header22 = Jezički kodovi | label23 = [[ISO 639-1]] | data23 = {{#if:{{{iso1|}}}|<code><span class="plainlinks">[https://www.loc.gov/standards/iso639-2/php/langcodes_name.php?iso_639_1={{{iso1}}} {{{iso1}}}]</span></code>|–}} {{{iso1comment|{{{iso1komentar|}}} }}} | label24 = [[ISO 639-2]] | data24 = {{#if:{{{iso2|}}}{{{iso2b|}}}{{{iso2t|}}} |<code>{{#if:{{{iso2b|}}}{{{iso2t|}}} |{{#ifeq:{{str len|{{{iso2b|}}}}}| 3 | {{ISO 639-2|{{{iso2b}}}}} | {{{iso2b}}} }}&nbsp;(B) |{{#if:{{{signers|}}}{{#ifeq:{{Infobox language/family-color|{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}}}|silver|1}} |{{{iso2|sgn}}} |{{ #if:{{{creator|}}}{{{setting|}}}{{#ifeq:{{Infobox language/family-color|{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}}}|#114057|1}} |{{{iso2|art}}} |{{#ifeq:{{str len|{{{iso2|}}}}}| 3 | {{ISO 639-2|{{{iso2}}}}} | {{{iso2}}} }}}}}}}}</code> {{ #if:{{{iso2b|}}}{{{iso2t|}}} |<br /><code>{{#ifeq:{{str len|{{{iso2t|}}}}}| 3 | {{ISO 639-2|{{{iso2t}}}}} | {{{iso2t}}} }}&nbsp;(T)</code>}} }} {{{iso2comment|{{{iso2komentar|}}} }}} | label25 = [[ISO 639-3]] | data25 = <span class="plainlinks">{{#if:{{{iso3|}}}|<tt><code>[https://iso639-3.sil.org/code/{{{iso3}}} {{{iso3}}}]</code></tt>{{#if:{{{lc1|}}}|&nbsp;– inkluzivni kod<br />Individualni kodovi:|{{{iso3comment|{{{iso3komentar|}}} }}}}}|–}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc1|}}}|{{{ld1|}}}|{{{ll1|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc2|}}}|{{{ld2|}}}|{{{ll2|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc3|}}}|{{{ld3|}}}|{{{ll3|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc4|}}}|{{{ld4|}}}|{{{ll4|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc5|}}}|{{{ld5|}}}|{{{ll5|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc6|}}}|{{{ld6|}}}|{{{ll6|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc7|}}}|{{{ld7|}}}|{{{ll7|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc8|}}}|{{{ld8|}}}|{{{ll8|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc9|}}}|{{{ld9|}}}|{{{ll9|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc10|}}}|{{{ld10|}}}|{{{ll10|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc11|}}}|{{{ld11|}}}|{{{ll11|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc12|}}}|{{{ld12|}}}|{{{ll12|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc13|}}}|{{{ld13|}}}|{{{ll13|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc14|}}}|{{{ld14|}}}|{{{ll14|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc15|}}}|{{{ld15|}}}|{{{ll15|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc16|}}}|{{{ld16|}}}|{{{ll16|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc17|}}}|{{{ld17|}}}|{{{ll17|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc18|}}}|{{{ld18|}}}|{{{ll18|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc19|}}}|{{{ld19|}}}|{{{ll19|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc20|}}}|{{{ld20|}}}|{{{ll20|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc21|}}}|{{{ld21|}}}|{{{ll21|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc22|}}}|{{{ld22|}}}|{{{ll22|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc23|}}}|{{{ld23|}}}|{{{ll23|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc24|}}}|{{{ld24|}}}|{{{ll24|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc25|}}}|{{{ld25|}}}|{{{ll25|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc26|}}}|{{{ld26|}}}|{{{ll26|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc27|}}}|{{{ld27|}}}|{{{ll27|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc28|}}}|{{{ld28|}}}|{{{ll28|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc29|}}}|{{{ld29|}}}|{{{ll29|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc30|}}}|{{{ld30|}}}|{{{ll30|}}}}} |{{#if:{{{lc1|}}} |<tt><code><span class="plainlinks">[https://iso639-3.sil.org/code/{{{lc1}}} {{{lc1}}}]</span></code></tt> &ndash; {{#if:{{{ll1|}}} |{{#ifeq:{{{ll1|}}}|nema |{{{ld1|}}} |[[{{{ll1}}}|{{{ld1|}}}]]}} |{{{ld1|}}}}} }}</span> | label26 = [[Glottolog]] | data26 = {{#if:{{{glotto|}}}|<code><span class="plainlinks">[http://glottolog.org/resource/languoid/id/{{{glotto}}} {{{glotto}}}]</span></code>{{#ifeq:{{{glottofoot|}}}|no||{{#tag:ref|{{Glottolog|{{{glotto}}}|{{{glottorefname|{{{glottoname|{{{name}}}}}}}}}}}|name="Glottolog"}}}}}}{{#if:{{{glotto2|}}}|<br /><code><span class="plainlinks">[http://glottolog.org/resource/languoid/id/{{{glotto2}}} {{{glotto2}}}]</span></code>{{#ifeq:{{{glottofoot|}}}|no||{{#tag:ref|{{Glottolog|{{{glotto2}}}|{{{glottorefname2|{{{glottoname2|{{{name}}}}}}}}}}}|name="Glottolog2"}}}}}} | label27 = [[Linguasphere]] | data27 = {{#if:{{{lingua|}}}|<code>{{{lingua}}}</code>{{{lingua_ref|}}}}} | label28 = [[IETF jezična oznaka|IETF]] | data28 = {{#if:{{{ietf|}}}|<code>{{{ietf}}}</code>}} | data29 = {{#if:{{{map|{{{karta|}}} }}} |{{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{map|{{{karta}}}}}}|size={{{mapsize|{{{karta_veličina|}}}}}}|sizedefault=220px|alt={{{mapalt|{{{kartaalt|}}}}}}}}{{#if:{{{mapcaption|{{{karta_opis|}}}}}}|<div style="text-align:left;">{{{mapcaption|{{{karta_opis}}}}}}</div>}}| }} | data30 = {{#if:{{{map2|{{{karta2|}}} }}} |{{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{map2|{{{karta2}}}}}}|size={{{mapsize|{{{karta_veličina|}}}}}}|sizedefault=220px|alt={{{mapalt2|{{{kartaalt2|}}}}}}}}{{#if:{{{mapcaption2|{{{karta_opis2|}}}}}}|<div style="text-align:left;">{{{mapcaption2|{{{karta_opis2}}}}}}</div>}}| }} | data31 = {{{module|{{{modul|}}}}}} | belowclass = noprint selfref | belowstyle = background-color:#ddddff;padding:0.3em 0.5em;text-align:left;line-height:1.3; | below = {{#ifeq:{{lc:{{{obavijest|{{{obavest|{{{obavijest2|{{{obavest2|{{{notice|{{{notice2|}}}}}}}}}}}}}}}}}}}}|ipa |'''Ovaj članak sadrži [[Međunarodna fonetska abeceda|IPA]] fonetske simbole.''' Bez adekvatne [[w:en:Help:IPA#Rendering issues|softverske podrške]], mogli biste vidjeti [[Zamjenski znak|upitnike, kutijice ili druge simole]] umjesto [[Unicode]] znakova. Za vodič kroz IPA simbole, pogledajte [[w:en:Help:IPA|Pomoć:IPA]].}} }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> 6s3y1zopwboijmia679hzg5sfe6zp5x 41262889 41262886 2022-08-23T17:57:55Z Vipz 151311 wikitext text/x-wiki {{Infokutija | bodyclass = v2 | aboveclass = | abovestyle = color: {{#if:{{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|{{{tvorac|}}}}}}}}}}}}{{{setting|{{{upotreba|}}} }}}{{#ifeq:{{Infobox Language/family-color|{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}} }}|black|1}}|white|{{{fontcolor|black}}} }}; background-color: {{#if:{{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|{{{tvorac|}}}}}}}}}}}}{{{setting|{{{upotreba|}}} }}}|#114057|{{#if:{{{signers|{{{potpisnici|{{{korisnici|}}} }}} }}}|silver|{{Infobox Language/family-color|{{{porodicaboja|{{{familycolor|Default}}} }}} }} }} }} | subheaderstyle = font-weight: normal; color: {{#if:{{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|{{{tvorac|}}}}}}}}}}}}{{{setting|{{{upotreba|}}} }}}{{#ifeq:{{Infobox Language/family-color|{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}} }}|black|1}}|white|{{{fontcolor|black}}} }}; background-color: {{#if:{{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|{{{tvorac|}}}}}}}}}}}}{{{setting|{{{upotreba|}}} }}}|#114057|{{#if:{{{signers|{{{potpisnici|{{{korisnici|}}} }}} }}}|silver|{{Infobox Language/family-color|{{{porodicaboja|{{{familycolor|Default}}} }}} }} }} }} | headerstyle = font-weight: bold; color: {{#if:{{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|{{{tvorac|}}}}}}}}}}}}{{{setting|{{{upotreba|}}} }}}{{#ifeq:{{Infobox Language/family-color|{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}} }}|black|1}}|white|{{{fontcolor|black}}} }}; background-color: {{#if:{{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|{{{tvorac|}}}}}}}}}}}}{{{setting|{{{upotreba|}}} }}}|#114057|{{#if:{{{signers|{{{potpisnici|{{{korisnici|}}} }}} }}}|silver|{{Infobox Language/family-color|{{{porodicaboja|{{{familycolor|Default}}} }}} }} }} }} | above = {{{name|{{{ime|Ime jezika}}} }}} | subheader = {{{nativename|{{{izvornoime|{{{domaćeime|}}} }}} }}} | subheader2 = {{{altname|{{{altimena|{{{druga_imena|}}} }}} }}} | image = {{#if:{{{image|{{{slika|}}}}}}|{{#ifeq:{{substr|{{{image|{{{slika}}}}}}|0|2}} | &lsqb;&lsqb; | {{{image|{{{slika}}}}}} | [[Datoteka:{{{image|{{{slika}}}}}}|{{#if:{{{imagesize|{{{veličina_slike|}}}}}}|{{{veličina_slike}}}|270px}}]]}} }} | caption = {{{caption|{{{slika_opis|{{{opis_slike|}}} }}} }}} | label1 = [[Pomoć:IPA|Izgovor]] | data1 = {{{pronunciation|{{{izgovor|}}} }}} | class1 = IPA | label2 = Države | data2 = {{{states|{{{države|}}} }}} | label3 = Regije | data3 = {{{region|{{{regije|{{{regija|}}} }}} }}} | label4 = Etnicitet | data4 = {{{ethnicity|{{{etnicitet|}}} }}} | label5 = Tvorac | data5 = {{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|{{{tvorac|}}} }}} }}} }}} | label6 = Upotreba | data6 = {{{setting|{{{upotreba|}}} }}} | label7 = [[Izumrli jezik|Izumro]] | data7 = {{{extinct|{{{izumro|{{{izčeznuo|}}} }}} }}} | label8 = [[Revitalizacija jezika|Revitalizacija]] | data8 = {{{revived|{{{revitaliziran|{{{revitalizovan|{{{oživljen|}}} }}} }}} }}} | label9 = Broj {{#if:{{{signers|{{{potpisnici|{{{korisnici|}}}}}}}}}{{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|{{{tvorac|}}}}}}}}}}}} |korisnika |govornika}} | data9 = {{{speakers|{{{broj|{{{govornici|{{{signers|{{{potpisnici|{{{korisnici|}}} }}} }}} }}} }}} }}} {{#if:{{{rang|{{{rank|}}}}}}|([[Jezici po broju govornika{{!}}{{{rang|{{{rank|}}}}}}]])}} | label10 = {{#if:{{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|{{{tvorac|}}}}}}}}}}}}{{{setting|{{{upotreba|}}}}}}|[[Veštački jezik]]|[[Jezičke porodice i jezici|Jezička porodica]]}} | data10 = {{{family|{{{porodica|{{{fam1|{{{por1|''Nepoznato kategorisanje''}}} }}} }}} }}} <ul style="line-height:100%; margin-left:1.35em;padding-left:0"><li> {{#ifeq:{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}|unclassified||{{#ifeq:{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}|Unclassified||{{#ifeq:{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}|isolate||{{#ifeq:{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}|Isolate||{{#ifeq:{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}|neklasifikovan||{{#ifeq:{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}|neklasificiran||{{#ifeq:{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}|izoliran||{{#ifeq:{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}|izolovan||{{#if:{{{fam2|{{{por2|}}}}}} | {{{fam2|{{{por2}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam3|{{{por3|}}}}}} | {{{fam3|{{{por3}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam4|{{{por4|}}}}}} | {{{fam4|{{{por4}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam5|{{{por5|}}}}}} | {{{fam5|{{{por5}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam6|{{{por6|}}}}}} | {{{fam6|{{{por6}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam7|{{{por7|}}}}}} | {{{fam7|{{{por7}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam8|{{{por8|}}}}}} | {{{fam8|{{{por8}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam9|{{{por9|}}}}}} | {{{fam9|{{{por9}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam10|{{{por10|}}}}}} | {{{fam10|{{{por10}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam11|{{{por11|}}}}}} | {{{fam11|{{{por11}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam12|{{{por12|}}}}}} | {{{fam12|{{{por12}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam13|{{{por13|}}}}}} | {{{fam13|{{{por13}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam14|{{{por14|}}}}}} | {{{fam14|{{{por14}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam15|{{{por15|}}}}}} | {{{fam15|{{{por15}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>'''{{{name|{{PAGENAME}}}}}'''</li></ul> | '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul> }}}}}}}}}}}}}}}} | label11 = {{longitem|{{#if:{{{preteče2|{{{ancestor2|}}}}}}|Rani oblici|Rani oblik}}}} | data11 = {{#if:{{{protonaziv|{{{protoname|}}}}}}{{{preteče|{{{ancestor|}}}}}}|<div style="text-align:left;">{{{protonaziv|{{{protoname|{{{preteče|{{{ancestor|}}}}}}}}}}}} {{#if:{{{preteče2|{{{ancestor2|}}}}}}|<ul style="line-height:100%; margin-left:1.35em; padding-left:0"><li>{{{preteče2|{{{ancestor2}}}}}} {{#if:{{{preteče3|{{{ancestor3|}}}}}}|<ul style="line-height:100%; margin-left:0.45em; padding-left:0"><li>{{{preteče3|{{{ancestor3}}}}}} {{#if:{{{preteče4|{{{ancestor4|}}}}}}|<ul style="line-height:100%; margin-left:0.45em; padding-left:0"><li>{{{preteče4|{{{ancestor4}}}}}} {{#if:{{{preteče5|{{{ancestor5|}}}}}}|<ul style="line-height:100%; margin-left:0.45em; padding-left:0"><li>{{{preteče5|{{{ancestor5}}}}}} </li></ul>}} </li></ul>}} </li></ul>}} </li></ul>}} </div>}} | label12 = [[Standardni jezik|Standarne forme]] | data12 = {{{standards|{{{standardi|{{{varijante|}}} }}} }}} | label13 = [[Dijalekt|Dijalekti]] | data13 = {{{dialects|{{{dijalekti|{{{narečja|{{{narječja|}}} }}} }}} }}} | label14 = [[Znakovni jezik|Znakovna forma]] | data14 = {{{sign|{{{znakovni|}}} }}} | label15 = [[Pismo (znakovi)|Pismo]] | data15 = {{{script|{{{pismo|}}}}}} | label16 = Prirodni izvori | data16 = {{{posteriori|}}} | header17 = {{#if:{{{nation|{{{nacija|{{{službeni|{{{zvaničan|}}}}}}}}}}}}{{{minority|{{{manjinski|}}}}}}{{{agency|{{{agencija|{{{reguliše|{{{regulira|}}}}}}}}}}}}{{{development_body|{{{razvojna_institucija|}}}}}}|Službeni ili zvanični status}} | label18 = [[Zvaničan jezik|Zvaničan]] | data18 = {{{nation|{{{nacija|{{{službeni|{{{zvaničan|}}} }}} }}} }}} | label19 = Priznat manjinski jezik | data19 = {{{minority|{{{manjinski|}}} }}} | label20 = [[Jezički regulatori|Reguliše]] | data20 = {{{agency|{{{agencija|{{{reguliše|{{{regulira|}}} }}} }}} }}} | label21 = Razvojna institucija | data21 = {{{development_body|{{{razvojna_institucija|}}} }}} | header22 = Jezički kodovi | label23 = [[ISO 639-1]] | data23 = {{#if:{{{iso1|}}}|<code><span class="plainlinks">[https://www.loc.gov/standards/iso639-2/php/langcodes_name.php?iso_639_1={{{iso1}}} {{{iso1}}}]</span></code>|–}} {{{iso1comment|{{{iso1komentar|}}} }}} | label24 = [[ISO 639-2]] | data24 = {{#if:{{{iso2|}}}{{{iso2b|}}}{{{iso2t|}}} |<code>{{#if:{{{iso2b|}}}{{{iso2t|}}} |{{#ifeq:{{str len|{{{iso2b|}}}}}| 3 | {{ISO 639-2|{{{iso2b}}}}} | {{{iso2b}}} }}&nbsp;(B) |{{#if:{{{signers|}}}{{#ifeq:{{Infobox language/family-color|{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}}}|silver|1}} |{{{iso2|sgn}}} |{{ #if:{{{creator|}}}{{{setting|}}}{{#ifeq:{{Infobox language/family-color|{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}}}|#114057|1}} |{{{iso2|art}}} |{{#ifeq:{{str len|{{{iso2|}}}}}| 3 | {{ISO 639-2|{{{iso2}}}}} | {{{iso2}}} }}}}}}}}</code> {{ #if:{{{iso2b|}}}{{{iso2t|}}} |<br /><code>{{#ifeq:{{str len|{{{iso2t|}}}}}| 3 | {{ISO 639-2|{{{iso2t}}}}} | {{{iso2t}}} }}&nbsp;(T)</code>}} }} {{{iso2comment|{{{iso2komentar|}}} }}} | label25 = [[ISO 639-3]] | data25 = <span class="plainlinks">{{#if:{{{iso3|}}}|<tt><code>[https://iso639-3.sil.org/code/{{{iso3}}} {{{iso3}}}]</code></tt>{{#if:{{{lc1|}}}|&nbsp;– inkluzivni kod<br />Individualni kodovi:|{{{iso3comment|{{{iso3komentar|}}} }}}}}|–}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc1|}}}|{{{ld1|}}}|{{{ll1|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc2|}}}|{{{ld2|}}}|{{{ll2|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc3|}}}|{{{ld3|}}}|{{{ll3|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc4|}}}|{{{ld4|}}}|{{{ll4|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc5|}}}|{{{ld5|}}}|{{{ll5|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc6|}}}|{{{ld6|}}}|{{{ll6|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc7|}}}|{{{ld7|}}}|{{{ll7|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc8|}}}|{{{ld8|}}}|{{{ll8|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc9|}}}|{{{ld9|}}}|{{{ll9|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc10|}}}|{{{ld10|}}}|{{{ll10|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc11|}}}|{{{ld11|}}}|{{{ll11|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc12|}}}|{{{ld12|}}}|{{{ll12|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc13|}}}|{{{ld13|}}}|{{{ll13|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc14|}}}|{{{ld14|}}}|{{{ll14|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc15|}}}|{{{ld15|}}}|{{{ll15|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc16|}}}|{{{ld16|}}}|{{{ll16|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc17|}}}|{{{ld17|}}}|{{{ll17|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc18|}}}|{{{ld18|}}}|{{{ll18|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc19|}}}|{{{ld19|}}}|{{{ll19|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc20|}}}|{{{ld20|}}}|{{{ll20|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc21|}}}|{{{ld21|}}}|{{{ll21|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc22|}}}|{{{ld22|}}}|{{{ll22|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc23|}}}|{{{ld23|}}}|{{{ll23|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc24|}}}|{{{ld24|}}}|{{{ll24|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc25|}}}|{{{ld25|}}}|{{{ll25|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc26|}}}|{{{ld26|}}}|{{{ll26|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc27|}}}|{{{ld27|}}}|{{{ll27|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc28|}}}|{{{ld28|}}}|{{{ll28|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc29|}}}|{{{ld29|}}}|{{{ll29|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc30|}}}|{{{ld30|}}}|{{{ll30|}}}}} |{{#if:{{{lc1|}}} |<tt><code><span class="plainlinks">[https://iso639-3.sil.org/code/{{{lc1}}} {{{lc1}}}]</span></code></tt> &ndash; {{#if:{{{ll1|}}} |{{#ifeq:{{{ll1|}}}|nema |{{{ld1|}}} |[[{{{ll1}}}|{{{ld1|}}}]]}} |{{{ld1|}}}}} }}</span> | label26 = [[Glottolog]] | data26 = {{#if:{{{glotto|}}}|<code><span class="plainlinks">[http://glottolog.org/resource/languoid/id/{{{glotto}}} {{{glotto}}}]</span></code>{{#ifeq:{{{glottofoot|}}}|no||{{#tag:ref|{{Glottolog|{{{glotto}}}|{{{glottorefname|{{{glottoname|{{{name}}}}}}}}}}}|name="Glottolog"}}}}}}{{#if:{{{glotto2|}}}|<br /><code><span class="plainlinks">[http://glottolog.org/resource/languoid/id/{{{glotto2}}} {{{glotto2}}}]</span></code>{{#ifeq:{{{glottofoot|}}}|no||{{#tag:ref|{{Glottolog|{{{glotto2}}}|{{{glottorefname2|{{{glottoname2|{{{name}}}}}}}}}}}|name="Glottolog2"}}}}}} | label27 = [[Linguasphere]] | data27 = {{#if:{{{lingua|}}}|<code>{{{lingua}}}</code>{{{lingua_ref|}}}}} | label28 = [[IETF jezična oznaka|IETF]] | data28 = {{#if:{{{ietf|}}}|<code>{{{ietf}}}</code>}} | data29 = {{#if:{{{map|{{{karta|}}} }}} |{{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{map|{{{karta}}}}}}|size={{{mapsize|{{{karta_veličina|}}}}}}|sizedefault=220px|alt={{{mapalt|{{{kartaalt|}}}}}}}}{{#if:{{{mapcaption|{{{karta_opis|}}}}}}|<div style="text-align:left;">{{{mapcaption|{{{karta_opis}}}}}}</div>}}| }} | data30 = {{#if:{{{map2|{{{karta2|}}} }}} |{{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{map2|{{{karta2}}}}}}|size={{{mapsize|{{{karta_veličina|}}}}}}|sizedefault=220px|alt={{{mapalt2|{{{kartaalt2|}}}}}}}}{{#if:{{{mapcaption2|{{{karta_opis2|}}}}}}|<div style="text-align:left;">{{{mapcaption2|{{{karta_opis2}}}}}}</div>}}| }} | data31 = {{{module|{{{modul|}}}}}} | belowclass = noprint selfref | belowstyle = background-color:#ddddff;padding:0.3em 0.5em;text-align:left;line-height:1.3; | below = {{#ifeq:{{lc:{{{obavijest|{{{obavest|{{{obavijest2|{{{obavest2|{{{notice|{{{notice2|}}}}}}}}}}}}}}}}}}}}|ipa |'''Ovaj članak sadrži [[Međunarodna fonetska abeceda|IPA]] fonetske simbole.''' Bez adekvatne [[w:en:Help:IPA#Rendering issues|softverske podrške]], mogli biste vidjeti [[Zamjenski znak|upitnike, kutijice ili druge simole]] umjesto [[Unicode]] znakova. Za vodič kroz IPA simbole, pogledajte [[w:en:Help:IPA|Pomoć:IPA]].}} }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> p504t07b6zrrlclfr2yqnafrzpyu03k 41262891 41262889 2022-08-23T18:10:55Z Vipz 151311 ako prvi {{{glotto|}}} nije unesen ne praviti novi redak za {{{glotto2|}}} wikitext text/x-wiki {{Infokutija | bodyclass = v2 | aboveclass = | abovestyle = color: {{#if:{{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|{{{tvorac|}}}}}}}}}}}}{{{setting|{{{upotreba|}}} }}}{{#ifeq:{{Infobox Language/family-color|{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}} }}|black|1}}|white|{{{fontcolor|black}}} }}; background-color: {{#if:{{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|{{{tvorac|}}}}}}}}}}}}{{{setting|{{{upotreba|}}} }}}|#114057|{{#if:{{{signers|{{{potpisnici|{{{korisnici|}}} }}} }}}|silver|{{Infobox Language/family-color|{{{porodicaboja|{{{familycolor|Default}}} }}} }} }} }} | subheaderstyle = font-weight: normal; color: {{#if:{{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|{{{tvorac|}}}}}}}}}}}}{{{setting|{{{upotreba|}}} }}}{{#ifeq:{{Infobox Language/family-color|{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}} }}|black|1}}|white|{{{fontcolor|black}}} }}; background-color: {{#if:{{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|{{{tvorac|}}}}}}}}}}}}{{{setting|{{{upotreba|}}} }}}|#114057|{{#if:{{{signers|{{{potpisnici|{{{korisnici|}}} }}} }}}|silver|{{Infobox Language/family-color|{{{porodicaboja|{{{familycolor|Default}}} }}} }} }} }} | headerstyle = font-weight: bold; color: {{#if:{{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|{{{tvorac|}}}}}}}}}}}}{{{setting|{{{upotreba|}}} }}}{{#ifeq:{{Infobox Language/family-color|{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}} }}|black|1}}|white|{{{fontcolor|black}}} }}; background-color: {{#if:{{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|{{{tvorac|}}}}}}}}}}}}{{{setting|{{{upotreba|}}} }}}|#114057|{{#if:{{{signers|{{{potpisnici|{{{korisnici|}}} }}} }}}|silver|{{Infobox Language/family-color|{{{porodicaboja|{{{familycolor|Default}}} }}} }} }} }} | above = {{{name|{{{ime|Ime jezika}}} }}} | subheader = {{{nativename|{{{izvornoime|{{{domaćeime|}}} }}} }}} | subheader2 = {{{altname|{{{altimena|{{{druga_imena|}}} }}} }}} | image = {{#if:{{{image|{{{slika|}}}}}}|{{#ifeq:{{substr|{{{image|{{{slika}}}}}}|0|2}} | &lsqb;&lsqb; | {{{image|{{{slika}}}}}} | [[Datoteka:{{{image|{{{slika}}}}}}|{{#if:{{{imagesize|{{{veličina_slike|}}}}}}|{{{veličina_slike}}}|270px}}]]}} }} | caption = {{{caption|{{{slika_opis|{{{opis_slike|}}} }}} }}} | label1 = [[Pomoć:IPA|Izgovor]] | data1 = {{{pronunciation|{{{izgovor|}}} }}} | class1 = IPA | label2 = Države | data2 = {{{states|{{{države|}}} }}} | label3 = Regije | data3 = {{{region|{{{regije|{{{regija|}}} }}} }}} | label4 = Etnicitet | data4 = {{{ethnicity|{{{etnicitet|}}} }}} | label5 = Tvorac | data5 = {{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|{{{tvorac|}}} }}} }}} }}} | label6 = Upotreba | data6 = {{{setting|{{{upotreba|}}} }}} | label7 = [[Izumrli jezik|Izumro]] | data7 = {{{extinct|{{{izumro|{{{izčeznuo|}}} }}} }}} | label8 = [[Revitalizacija jezika|Revitalizacija]] | data8 = {{{revived|{{{revitaliziran|{{{revitalizovan|{{{oživljen|}}} }}} }}} }}} | label9 = Broj {{#if:{{{signers|{{{potpisnici|{{{korisnici|}}}}}}}}}{{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|{{{tvorac|}}}}}}}}}}}} |korisnika |govornika}} | data9 = {{{speakers|{{{broj|{{{govornici|{{{signers|{{{potpisnici|{{{korisnici|}}} }}} }}} }}} }}} }}} {{#if:{{{rang|{{{rank|}}}}}}|([[Jezici po broju govornika{{!}}{{{rang|{{{rank|}}}}}}]])}} | label10 = {{#if:{{{creator|{{{kreator|{{{stvoritelj|{{{tvorac|}}}}}}}}}}}}{{{setting|{{{upotreba|}}}}}}|[[Veštački jezik]]|[[Jezičke porodice i jezici|Jezička porodica]]}} | data10 = {{{family|{{{porodica|{{{fam1|{{{por1|''Nepoznato kategorisanje''}}} }}} }}} }}} <ul style="line-height:100%; margin-left:1.35em;padding-left:0"><li> {{#ifeq:{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}|unclassified||{{#ifeq:{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}|Unclassified||{{#ifeq:{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}|isolate||{{#ifeq:{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}|Isolate||{{#ifeq:{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}|neklasifikovan||{{#ifeq:{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}|neklasificiran||{{#ifeq:{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}|izoliran||{{#ifeq:{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}|izolovan||{{#if:{{{fam2|{{{por2|}}}}}} | {{{fam2|{{{por2}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam3|{{{por3|}}}}}} | {{{fam3|{{{por3}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam4|{{{por4|}}}}}} | {{{fam4|{{{por4}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam5|{{{por5|}}}}}} | {{{fam5|{{{por5}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam6|{{{por6|}}}}}} | {{{fam6|{{{por6}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam7|{{{por7|}}}}}} | {{{fam7|{{{por7}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam8|{{{por8|}}}}}} | {{{fam8|{{{por8}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam9|{{{por9|}}}}}} | {{{fam9|{{{por9}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam10|{{{por10|}}}}}} | {{{fam10|{{{por10}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam11|{{{por11|}}}}}} | {{{fam11|{{{por11}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam12|{{{por12|}}}}}} | {{{fam12|{{{por12}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam13|{{{por13|}}}}}} | {{{fam13|{{{por13}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam14|{{{por14|}}}}}} | {{{fam14|{{{por14}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>{{#if:{{{fam15|{{{por15|}}}}}} | {{{fam15|{{{por15}}}}}}<ul style="line-height:100%;margin-left:0.45em;padding-left:0;"><li>'''{{{name|{{PAGENAME}}}}}'''</li></ul> | '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul>| '''{{{ime|{{PAGENAME}}}}}''' }}</li></ul> }}}}}}}}}}}}}}}} | label11 = {{longitem|{{#if:{{{preteče2|{{{ancestor2|}}}}}}|Rani oblici|Rani oblik}}}} | data11 = {{#if:{{{protonaziv|{{{protoname|}}}}}}{{{preteče|{{{ancestor|}}}}}}|<div style="text-align:left;">{{{protonaziv|{{{protoname|{{{preteče|{{{ancestor|}}}}}}}}}}}} {{#if:{{{preteče2|{{{ancestor2|}}}}}}|<ul style="line-height:100%; margin-left:1.35em; padding-left:0"><li>{{{preteče2|{{{ancestor2}}}}}} {{#if:{{{preteče3|{{{ancestor3|}}}}}}|<ul style="line-height:100%; margin-left:0.45em; padding-left:0"><li>{{{preteče3|{{{ancestor3}}}}}} {{#if:{{{preteče4|{{{ancestor4|}}}}}}|<ul style="line-height:100%; margin-left:0.45em; padding-left:0"><li>{{{preteče4|{{{ancestor4}}}}}} {{#if:{{{preteče5|{{{ancestor5|}}}}}}|<ul style="line-height:100%; margin-left:0.45em; padding-left:0"><li>{{{preteče5|{{{ancestor5}}}}}} </li></ul>}} </li></ul>}} </li></ul>}} </li></ul>}} </div>}} | label12 = [[Standardni jezik|Standarne forme]] | data12 = {{{standards|{{{standardi|{{{varijante|}}} }}} }}} | label13 = [[Dijalekt|Dijalekti]] | data13 = {{{dialects|{{{dijalekti|{{{narečja|{{{narječja|}}} }}} }}} }}} | label14 = [[Znakovni jezik|Znakovna forma]] | data14 = {{{sign|{{{znakovni|}}} }}} | label15 = [[Pismo (znakovi)|Pismo]] | data15 = {{{script|{{{pismo|}}}}}} | label16 = Prirodni izvori | data16 = {{{posteriori|}}} | header17 = {{#if:{{{nation|{{{nacija|{{{službeni|{{{zvaničan|}}}}}}}}}}}}{{{minority|{{{manjinski|}}}}}}{{{agency|{{{agencija|{{{reguliše|{{{regulira|}}}}}}}}}}}}{{{development_body|{{{razvojna_institucija|}}}}}}|Službeni ili zvanični status}} | label18 = [[Zvaničan jezik|Zvaničan]] | data18 = {{{nation|{{{nacija|{{{službeni|{{{zvaničan|}}} }}} }}} }}} | label19 = Priznat manjinski jezik | data19 = {{{minority|{{{manjinski|}}} }}} | label20 = [[Jezički regulatori|Reguliše]] | data20 = {{{agency|{{{agencija|{{{reguliše|{{{regulira|}}} }}} }}} }}} | label21 = Razvojna institucija | data21 = {{{development_body|{{{razvojna_institucija|}}} }}} | header22 = Jezički kodovi | label23 = [[ISO 639-1]] | data23 = {{#if:{{{iso1|}}}|<code><span class="plainlinks">[https://www.loc.gov/standards/iso639-2/php/langcodes_name.php?iso_639_1={{{iso1}}} {{{iso1}}}]</span></code>|–}} {{{iso1comment|{{{iso1komentar|}}} }}} | label24 = [[ISO 639-2]] | data24 = {{#if:{{{iso2|}}}{{{iso2b|}}}{{{iso2t|}}} |<code>{{#if:{{{iso2b|}}}{{{iso2t|}}} |{{#ifeq:{{str len|{{{iso2b|}}}}}| 3 | {{ISO 639-2|{{{iso2b}}}}} | {{{iso2b}}} }}&nbsp;(B) |{{#if:{{{signers|}}}{{#ifeq:{{Infobox language/family-color|{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}}}|silver|1}} |{{{iso2|sgn}}} |{{ #if:{{{creator|}}}{{{setting|}}}{{#ifeq:{{Infobox language/family-color|{{{porodicaboja|{{{familycolor|}}} }}}}}|#114057|1}} |{{{iso2|art}}} |{{#ifeq:{{str len|{{{iso2|}}}}}| 3 | {{ISO 639-2|{{{iso2}}}}} | {{{iso2}}} }}}}}}}}</code> {{ #if:{{{iso2b|}}}{{{iso2t|}}} |<br /><code>{{#ifeq:{{str len|{{{iso2t|}}}}}| 3 | {{ISO 639-2|{{{iso2t}}}}} | {{{iso2t}}} }}&nbsp;(T)</code>}} }} {{{iso2comment|{{{iso2komentar|}}} }}} | label25 = [[ISO 639-3]] | data25 = <span class="plainlinks">{{#if:{{{iso3|}}}|<tt><code>[https://iso639-3.sil.org/code/{{{iso3}}} {{{iso3}}}]</code></tt>{{#if:{{{lc1|}}}|&nbsp;– inkluzivni kod<br />Individualni kodovi:|{{{iso3comment|{{{iso3komentar|}}} }}}}}|–}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc1|}}}|{{{ld1|}}}|{{{ll1|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc2|}}}|{{{ld2|}}}|{{{ll2|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc3|}}}|{{{ld3|}}}|{{{ll3|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc4|}}}|{{{ld4|}}}|{{{ll4|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc5|}}}|{{{ld5|}}}|{{{ll5|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc6|}}}|{{{ld6|}}}|{{{ll6|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc7|}}}|{{{ld7|}}}|{{{ll7|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc8|}}}|{{{ld8|}}}|{{{ll8|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc9|}}}|{{{ld9|}}}|{{{ll9|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc10|}}}|{{{ld10|}}}|{{{ll10|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc11|}}}|{{{ld11|}}}|{{{ll11|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc12|}}}|{{{ld12|}}}|{{{ll12|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc13|}}}|{{{ld13|}}}|{{{ll13|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc14|}}}|{{{ld14|}}}|{{{ll14|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc15|}}}|{{{ld15|}}}|{{{ll15|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc16|}}}|{{{ld16|}}}|{{{ll16|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc17|}}}|{{{ld17|}}}|{{{ll17|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc18|}}}|{{{ld18|}}}|{{{ll18|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc19|}}}|{{{ld19|}}}|{{{ll19|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc20|}}}|{{{ld20|}}}|{{{ll20|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc21|}}}|{{{ld21|}}}|{{{ll21|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc22|}}}|{{{ld22|}}}|{{{ll22|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc23|}}}|{{{ld23|}}}|{{{ll23|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc24|}}}|{{{ld24|}}}|{{{ll24|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc25|}}}|{{{ld25|}}}|{{{ll25|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc26|}}}|{{{ld26|}}}|{{{ll26|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc27|}}}|{{{ld27|}}}|{{{ll27|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc28|}}}|{{{ld28|}}}|{{{ll28|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc29|}}}|{{{ld29|}}}|{{{ll29|}}}}}{{Infobox Language/codelist |{{{lc30|}}}|{{{ld30|}}}|{{{ll30|}}}}} |{{#if:{{{lc1|}}} |<tt><code><span class="plainlinks">[https://iso639-3.sil.org/code/{{{lc1}}} {{{lc1}}}]</span></code></tt> &ndash; {{#if:{{{ll1|}}} |{{#ifeq:{{{ll1|}}}|nema |{{{ld1|}}} |[[{{{ll1}}}|{{{ld1|}}}]]}} |{{{ld1|}}}}} }}</span> | label26 = [[Glottolog]] | data26 = {{#if:{{{glotto|}}}|<code><span class="plainlinks">[http://glottolog.org/resource/languoid/id/{{{glotto}}} {{{glotto}}}]</span></code>{{#ifeq:{{{glottofoot|}}}|no||{{#tag:ref|{{Glottolog|{{{glotto}}}|{{{glottorefname|{{{glottoname|{{{name}}}}}}}}}}}|name="Glottolog"}}}}}}{{#if:{{{glotto2|}}}|{{#if:{{{glotto|}}}|<br />}}<code><span class="plainlinks">[http://glottolog.org/resource/languoid/id/{{{glotto2}}} {{{glotto2}}}]</span></code>{{#ifeq:{{{glottofoot|}}}|no||{{#tag:ref|{{Glottolog|{{{glotto2}}}|{{{glottorefname2|{{{glottoname2|{{{name}}}}}}}}}}}|name="Glottolog2"}}}}}} | label27 = [[Linguasphere]] | data27 = {{#if:{{{lingua|}}}|<code>{{{lingua}}}</code>{{{lingua_ref|}}}}} | label28 = [[IETF jezična oznaka|IETF]] | data28 = {{#if:{{{ietf|}}}|<code>{{{ietf}}}</code>}} | data29 = {{#if:{{{map|{{{karta|}}} }}} |{{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{map|{{{karta}}}}}}|size={{{mapsize|{{{karta_veličina|}}}}}}|sizedefault=220px|alt={{{mapalt|{{{kartaalt|}}}}}}}}{{#if:{{{mapcaption|{{{karta_opis|}}}}}}|<div style="text-align:left;">{{{mapcaption|{{{karta_opis}}}}}}</div>}}| }} | data30 = {{#if:{{{map2|{{{karta2|}}} }}} |{{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{map2|{{{karta2}}}}}}|size={{{mapsize|{{{karta_veličina|}}}}}}|sizedefault=220px|alt={{{mapalt2|{{{kartaalt2|}}}}}}}}{{#if:{{{mapcaption2|{{{karta_opis2|}}}}}}|<div style="text-align:left;">{{{mapcaption2|{{{karta_opis2}}}}}}</div>}}| }} | data31 = {{{module|{{{modul|}}}}}} | belowclass = noprint selfref | belowstyle = background-color:#ddddff;padding:0.3em 0.5em;text-align:left;line-height:1.3; | below = {{#ifeq:{{lc:{{{obavijest|{{{obavest|{{{obavijest2|{{{obavest2|{{{notice|{{{notice2|}}}}}}}}}}}}}}}}}}}}|ipa |'''Ovaj članak sadrži [[Međunarodna fonetska abeceda|IPA]] fonetske simbole.''' Bez adekvatne [[w:en:Help:IPA#Rendering issues|softverske podrške]], mogli biste vidjeti [[Zamjenski znak|upitnike, kutijice ili druge simole]] umjesto [[Unicode]] znakova. Za vodič kroz IPA simbole, pogledajte [[w:en:Help:IPA|Pomoć:IPA]].}} }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> qfywe6128wh68t8iyoeae09otw1yehq 0 60840 41262881 41259661 2022-08-23T17:23:26Z Vipz 151311 Zblaceova fotografija sa EN članka. wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Female latin senior competition.jpeg|thumb|Natjecanje u dvoranskom plesu, ženska latinska seniorska kategorija, EuroGames 2022 Nijmegen]] '''EuroGames''' je [[sport]]ska [[LGBT zajednica|LGBT]] manifestacija u [[Evropa|Evropi]], koju organizuju članice [[Evropska gej i lezbejska sportska federacija|Evropske gej i lezbejske sportske federacije]]. Zvanični naziv EuroGames-a je '''Evropsko gej i lezbejsko multi-sportsko takmičenje''' (''European Gay and Lesbian Multi-Sports Championships''). Slično kao i [[Gay Games]], EuroGames je manifestacija otvorena za sve, bez obzira na pol, godište, seksualni identitet i fizičke sposobnosti. Do nedavno EuroGames su se organizovale u dva formata, kao '''velike EuroGames''', koje su se održavale istoj godini kada se održavaju [[Olimpijske igre]] i '''male EuroGames''', koje se održavaju svake neparne godine sa ograničenjem na 1500 učesnica i učesnika. U poslednjim godinama, međutim, dolazi do promena u ovim formatima, pa su tako "male" '''EuroGames Utrecht 2005''' imale skoro 3000 takmičara i takmičarki. EuroGames se ne održavaju u godini kada se organizuju [[Gay Games]]. Kako se [[2009 World Outgames]] održavaju u [[Kopenhagen]]u, EuroGames se neće održati ove godine. ==Historija== {| class="wikitable" |- ! Izdanje !! Godina !! Lokacija !! Država !! Broj učesnika !! Broj država !! Broj sportova !! Napomena !! Ostali ponuđači |- | align=center|1 || 1992 || [[Hag]] || {{flag|Nizozemska}} || align=center|300 || align=center|5 || align=center|4 || || |- | align=center|2 || 1993 || [[Hag]] || {{flag|Nizozemska}} || align=center|540 || align=center|8 || align=center|6 || || |- | align=center|3 || 1995 || [[Frankfurt]] || {{flag|Nemačka}} || align=center|2,000 || align=center|13 || || || |- | align=center|4 || 1996 || [[Berlin]] || {{flag|Nemačka}} || align=center|3,247 || align=center|18 || align=center|17 || || |- | align=center|5 || 1997 || [[Pariz]] || {{flag|Francuska}} || align=center|2,000 || align=center|18 || align=center|17 || || [[Bruxelles]], [[Zürich]] |- | align=center|– || 1999 || [[Manchester]] || {{flag|Ujedinjeno Kraljevstvo}} || align=center|0 || align=center|0 || align=center|0 || Otkazano || [[Cologne]] |- | align=center|6 || 2000 || [[Zurich]] || {{flag|Švajcarska}} || align=center|4,500 || || align=center|19 || || [[Hamburg]] |- | align=center|7 || 2001 || [[Hanover]] || {{flag|Nemačka}} || align=center|1,500 || || align=center|7 || Small EuroGames || |- | align=center|8 || 2003 || [[Copenhagen]] || {{flag|Danska}} || align=center|2,200 || || align=center|7 || Small EuroGames || |- | align=center|9 || 2004 || [[München]] || {{flag|Nemačka}} || align=center|5,050 || align=center|38 || align=center|27 || || [[Beč]] |- | align=center|10 || 2005 || [[Utrecht]] || {{flag|Nizozemska}} || align=center|2,855 || align=center|44 || align=center|9 || Small EuroGames || |- | align=center|11 || 2007 || [[Antwerp]] || {{flag|Belgija}} || align=center|3,650 || align=center|38 || align=center|11+1 || Small EuroGames || |- | align=center|12 || 2008 || [[Barcelona]] || {{flag|Španija}} || align=center|>5,000 || align=center|40 || align=center|25 || || |- | align=center|13 || 2011 || [[Rotterdam]] || {{flag|Nizozemska}} || || || align=center|26 || || |- | align=center|14 || 2012 || [[Budapest]] || {{flag|Mađarska}} || || || || || |- | align=center|15 || 2015 || [[Stockholm]] || {{flag|Švedska}} || align=center|4,465 || align=center|71 || align=center|28 || Big EuroGames || |- | align=center|16 || 2016 || [[Helsinki]] || {{flag|Finska}} || align=center|1,400 || align=center|40 || align=center|14 || EuroGames || |- | align=center|17 || 2019 || [[Rim]] || {{flag|Italija}} || || || || || |- | align=center|– || 2020 || [[Düsseldorf]] || {{flag|Nemačka}} || || || || Otkazano || |- | align=center|18 || 2021 || [[Copenhagen]]/[[Malmö]] || {{flag|Danska}}/{{flag|Švedska}} || align=center|2,000|| || align=center|22 || || |- | align=center|19 || 2022 || [[Nijmegen]] || {{flag|Nizozemska}} || align=center|>2,000 || || align=center|17 || || |- | align=center|20 || 2023 || [[Bern]] || {{flag|Švajcarska}} || || || || || |- | align=center|21 || 2024 || [[Beč]] || {{flag|Austrija}} || || || || || |- | align=center|22 || 2025 || [[Lyon]] || {{flag|Francuska}} || || || || || |} == Eksterni linkovi == * [https://www.eglsf.info/eurogames/ Sajt EuroGames-a] * [http://www.queersport.org/ queersport.org - European Gay And Lesbian Sports Guide] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20041011032616/http://www.queersport.org/ |date=2004-10-11 }} * [https://www.eglsf.info/ European Gay And Lesbian Sport Federation] {{LGBT-stub}}{{Sport-stub}} [[Kategorija:Međunarodna sportska takmičenja]] [[Kategorija:LGBT sportske manifestacije]] cl51sg2y7z1zg10vlu3cnlqz20sqo68 10 61196 41262862 41262413 2022-08-23T14:36:40Z Vipz 151311 typo wikitext text/x-wiki {| class="messagebox standard-talk"; align=center; |- | [[Datoteka:Wikipedia-LGBT.png|80px]] | style="background-color:#F4BBFF"| {{LGBT portal}}{{#switch:{{lc:{{NAMESPACE}}}} |razgovor o kategoriji|kategorija=[[Kategorija:Kategorije LGBT projekta|LGBT projekat]]Ova kategorija |razgovor o šablonu|šablon=[[Kategorija:Šabloni LGBT projekta|LGBT projekat]]Ovaj šablon |razgovor o wikipedia|wikipedia=[[Kategorija:Wikipedia stranice LGBT projekta]]Ova projektna stranica |razgovor|#default=[[Kategorija:Članci LGBT projekta|{{PAGENAME}}]]Ovaj članak}} je deo '''''[[Wikipedia:LGBT wikiprojekat|LGBT wikiprojekta]]''''', čiji je zadatak da stvori i poboljša članke koji obrađuju teme vezane za ''[[homoseksualnost|homoseksualne]] ([[lezbejka|lezbejke]], [[gej]]eve), [[biseksualnost|biseksualne]] i [[transrodnost|transrodne]] ([[LGBT]]) osobe''. Cilj projekta je objektivna i detaljna obrada LGBT tema na [[Wikipedia|Wikipediji]] [[Srpskohrvatski jezik|srpskohrvatskog jezika]]. Ukoliko želite da surađujete, ili da se bliže informišete o projektu, pogledajte stranicu '''''[[Wikipedia:LGBT wikiprojekat|LGBT wikiprojekta]]'''''. |} <noinclude> [[Kategorija:Šabloni LGBT projekta|LGBT projekat]] [[Kategorija:LGBT šabloni|Projekat]] [[Kategorija:Šabloni za wikiprojekte|LGBT]] </noinclude> 5n2wk40tad7x2c9sqpw4hapk5cdrv15 10 63691 41262874 40667849 2022-08-23T15:45:30Z Vipz 151311 Kompaktni redci: | bodystyle = line-height: 1.1em; border-spacing: 2px; wikitext text/x-wiki {{Infobox |italic title = {{{italic title|}}} |bodystyle = line-height: 1.1em; border-spacing: 2px; |aboveclass=entete universite |abovestyle=text-align: center; background-color:#ffeea9; color:#000; font-style:italic |above=''{{{name|{{{naslov|{{PAGENAME}}}}}}}}'' |headerstyle= background-color:#ffeea9; color:#000; |labelstyle=background-color:#ffeea9; color:#000; |image= {{{image|{{{slika<includeonly>|</includeonly>}}}}}} |caption= {{{image_caption|{{{opis|{{{opis_slike<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}} |label1= Autor(i) |data1= {{{author|{{{autor<includeonly>|</includeonly>}}}}}} |label2= {{nowrap|Originalni naslov}} |data2= {{#if:{{{title_orig|{{{naslov_orig<includeonly>|</includeonly>}}}}}}|''{{{title_orig|{{{naslov_orig}}}}}}''}} |label3= {{nowrap|Naslov prijevoda}} |data3 ={{#if:{{{naslov_prev<includeonly>|</includeonly>}}}|''{{{naslov_prev}}}''}} |label4= Prevodilac |data4= {{{translator|{{{prevod|{{{prijevod<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}} |label5= Ilustrator |data5= {{{illustrator|{{{ilustrator<includeonly>|</includeonly>}}}}}} |label6= {{nowrap|Dizajn korica}} |data6= {{{cover_artist|{{{dizajn_korica<includeonly>|</includeonly>}}}}}} |label7= Država |data7= {{{country|{{{zemlja<includeonly>|</includeonly>}}}}}} |label8= Jezik |data8= {{{language|{{{jezik<includeonly>|</includeonly>}}}}}}<!-- -->{{#switch:{{lc:{{{language|{{{jezik}}}}}}}} |arapski|[[arapski]]|[[arapski jezik]]|[[Arapski jezik|arapski]]=[[Kategorija:Knjige na arapskom jeziku]] |bugarski|[[bugarski]]|[[bugarski jezik]]|[[Bugarski jezik|bugarski]]=[[Kategorija:Knjige na bugarskom jeziku]] |češki|[[češki]]|[[češki jezik]]|[[Češki jezik|češki]]=[[Kategorija:Knjige na češkom jeziku]] |engleski|[[engleski]]|[[engleski jezik]]|[[Engleski jezik|engleski]]=[[Kategorija:Knjige na engleskom jeziku]] |francuski|[[francuski]]|[[francuski jezik]]|[[Francuski jezik|francuski]]=[[Kategorija:Knjige na francuskom jeziku]] |grčki|[[grčki]]|[[grčki jezik]]|[[Grčki jezik|grčki]]=[[Kategorija:Knjige na grčkom jeziku]] |irski|[[irski]]|[[irski jezik]]|[[Irski jezik|irski]]=[[Kategorija:Knjige na irskom jeziku]] |italijanski|talijanski|[[italijanski]]|[[talijanski]]|[[italijanski jezik]]|[[talijanski jezik]]|[[Italijanski jezik|italijanski]]|[[Talijanski jezik|talijanski]]=[[Kategorija:Knjige na italijanskom jeziku]] |japanski|[[japanski]]|[[japanski jezik]]|[[Japanski jezik|japanski]]=[[Kategorija:Knjige na japanskom jeziku]] |kineski|[[kineski]]|[[kineski jezik]]|[[Kineski jezik|kineski]]=[[Kategorija:Knjige na kineskom jeziku]] |mađarski|[[mađarski]]|[[mađarski jezik]]|[[Mađarski jezik|mađarski]]=[[Kategorija:Knjige na mađarskom jeziku]] |makedonski|[[makedonski]]|[[makedonski jezik]]|[[Makedonski jezik|makedonski]]=[[Kategorija:Knjige na makedonskom jeziku]] |njemački|nemački|[[njemački]]|[[nemački]]|[[njemački jezik]]|[[nemački jezik]]|[[Njemački jezik|njemački]]|[[Nemački jezik|nemački]]=[[Kategorija:Knjige na njemačkom jeziku]] |perzijski|persijski|[[perzijski]]|[[persijski]]|[[perzijski jezik]]|[[persijski jezik]]|[[Perzijski jezik|perzijski]]|[[Persijski jezik|persijski]]=[[Kategorija:Knjige na perzijskom jeziku]] |poljski|[[poljski]]|[[poljski jezik]]|[[Poljski jezik|poljski]]=[[Kategorija:Knjige na poljskom jeziku]] |portugalski|[[portugalski]]|[[portugalski jezik]]|[[Portugalski jezik|portugalski]]=[[Kategorija:Knjige na portugalskom jeziku]] |ruski|[[ruski]]|[[ruski jezik]]|[[Ruski jezik|ruski]]=[[Kategorija:Knjige na ruskom jeziku]] |slovački|[[slovački]]|[[slovački jezik]]|[[Slovački jezik|slovački]]=[[Kategorija:Knjige na slovačkom jeziku]] |slovenski|slovenački|[[slovenski]]|[[slovenački]]|[[slovenski jezik]]|[[slovenački jezik]]|[[Slovenski jezik|slovenski]]|[[Slovenački jezik|slovenački]]=[[Kategorija:Knjige na slovenskom jeziku]] |srpskohrvatski|hrvatskosrpski|[[srpskohrvatski]]|[[hrvatskosrpski]]|[[srpskohrvatski jezik]]|[[hrvatskosrpski jezik]]|[[Srpskohrvatski jezik|srpskohrvatski]]|[[Hrvatskosrpski jezik|hrvatskosrpski]]|hrvatski|[[hrvatski]]|[[hrvatski jezik]]|[[Hrvatski jezik|hrvatski]]|srpski|[[srpski]]|[[srpski jezik]]|[[Srpski jezik|srpski]]|bosanski|[[bosanski]]|[[bosanski jezik]]|[[Bosanski jezik|bosanski]]|bošnjački|[[bošnjački]]|[[bošnjački jezik]]|[[Bošnjački jezik|bošnjački]]=[[Kategorija:Knjige na srpskohrvatskom jeziku]] |škotski|[[škotski]]|[[škotski jezik]]|[[Škotski jezik|škotski]]=[[Kategorija:Knjige na škotskom jeziku]] |španski|španjolski|[[španski]]|[[španjolski]]|[[španski jezik]]|[[španjolski jezik]]|[[Španski jezik|španski]]|[[Španjolski jezik|španjolski]]=[[Kategorija:Knjige na španskom jeziku]] |švedski|[[švedski]]|[[švedski jezik]]|[[Švedski jezik|švedski]]=[[Kategorija:Knjige na švedskom jeziku]] |turski|[[turski]]|[[turski jezik]]|[[Turski jezik|turski]]=[[Kategorija:Knjige na turskom jeziku]] |ukrajinski|[[ukrajinski]]|[[ukrajinski jezik]]|[[Ukrajinski jezik|ukrajinski]]=[[Kategorija:Knjige na ukrajinskom jeziku]] }} |label9= Serija |data9= {{{series|{{{serija<includeonly>|</includeonly>}}}}}} |label10= Tematika |data10= {{{subject|{{{tema<includeonly>|</includeonly>}}}}}} |label11= Žanr(ovi) |data11= {{{genre|{{{žanr<includeonly>|</includeonly>}}}}}} |label12= Izdavač |data12= {{{publisher|{{{izdavač<includeonly>|</includeonly>}}}}}} |label13= {{nowrap|Datum izdanja}} |data13= {{{pub_date|{{{release_date|{{{datum_izd|{{{datum_izdanja<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}}}} |label14= {{nowrap|Datum [[Srpskohrvatski jezik|sh.]] izdanja}} |data14= {{{sh_pub_date|{{{sh_release_date|{{{SH_datum_izd|{{{datum_SH_izdanja<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}}}} |label15= {{nowrap|Vrsta medija}} |data15= {{{media_type|{{{medij_tip<includeonly>|</includeonly>}}}}}} |label16= Stranica |data16= {{{pages|{{{stranica<includeonly>|</includeonly>}}}}}} |label17= {{nowrap|Veličina i masa}} |data17= {{{size_weight|{{{veličina_masa<includeonly>|</includeonly>}}}}}} |label18= [[International Standard Book Number|ISBN]] |data18 = {{#if:{{{isbn|{{{ISBN<includeonly>|</includeonly>}}}}}} | {{#iferror: {{#expr:{{{isbn|{{{ISBN}}}}}}}} | {{{isbn|{{{ISBN}}}}}} | [[Posebno:Booksources/{{{isbn|{{{ISBN}}}}}}|{{{isbn|{{{ISBN}}}}}}]] }} }} |label19= {{nowrap|[[Online Computer Library Center|OCLC]] broj}} |data19= {{#if:{{{oclc<includeonly>|</includeonly>}}}| [http://worldcat.org/oclc/{{urlencode:{{{oclc}}}}} {{{oclc}}}] }} |label20= {{nowrap|[[Dewey Decimal Classification|Dewey Decimal]]}} |data20= {{{dewey<includeonly>|</includeonly>}}} |label21= [[Library of Congress Classification|LC klasifikacija]] |data21= {{{congress<includeonly>|</includeonly>}}} | header22 = {{#if:{{{preceded_by|{{{prethodi<includeonly>|</includeonly>}}}}}}{{{followed_by|{{{slijedi|}}}}}}|Kronologija}} | data23 ={{#if:{{{preceded_by|{{{prethodi<includeonly>|</includeonly>}}}}}}{{{followed_by|{{{slijedi<includeonly>|</includeonly>}}}}}}|<span></span> {{{!}} style="width:100%; background: transparent; text-align: center; font-size: 88%; line-height: 1.4em; vertical-align: top" {{!}} style="width: 45%; padding: 0.2em 0.1em 0.2em 0" {{!}} Prethodi: {{!}} style="width: 45%; padding: 0.2em 0 0.2em 0.1em" {{!}} Slijedi: {{!}}} }} | data24 = {{#if:{{{preceded_by|{{{prethodi<includeonly>|</includeonly>}}}}}}{{{followed_by|{{{slijedi<includeonly>|</includeonly>}}}}}}|<span></span> {{{!}} style="width:100%; background: transparent; text-align: center; font-size: 95%; line-height: 1.4em; vertical-align: top" {{!}} style="width: 45%; padding: 0.2em 0.1em 0.2em 0" {{!}} {{{preceded_by|{{{prethodi<includeonly>|</includeonly>}}}}}} {{!}} style="width: 45%; padding: 0.2em 0 0.2em 0.1em" {{!}} {{{followed_by|{{{slijedi<includeonly>|</includeonly>}}}}}} {{!}}} }} }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> 4ymrs9cb195uyncoxlx5cf6cs6f7p23 41262878 41262874 2022-08-23T16:51:20Z Vipz 151311 centriranje prethodi/slijedi wikitext text/x-wiki {{Infobox |italic title = {{{italic title|}}} |bodystyle = line-height: 1.1em; border-spacing: 2px; |aboveclass=entete universite |abovestyle=text-align: center; background-color:#ffeea9; color:#000; font-style:italic |above=''{{{name|{{{naslov|{{PAGENAME}}}}}}}}'' |headerstyle= background-color:#ffeea9; color:#000; |labelstyle=background-color:#ffeea9; color:#000; |image= {{{image|{{{slika<includeonly>|</includeonly>}}}}}} |caption= {{{image_caption|{{{opis|{{{opis_slike<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}} |label1= Autor(i) |data1= {{{author|{{{autor<includeonly>|</includeonly>}}}}}} |label2= {{nowrap|Originalni naslov}} |data2= {{#if:{{{title_orig|{{{naslov_orig<includeonly>|</includeonly>}}}}}}|''{{{title_orig|{{{naslov_orig}}}}}}''}} |label3= {{nowrap|Naslov prijevoda}} |data3 ={{#if:{{{naslov_prev<includeonly>|</includeonly>}}}|''{{{naslov_prev}}}''}} |label4= Prevodilac |data4= {{{translator|{{{prevod|{{{prijevod<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}} |label5= Ilustrator |data5= {{{illustrator|{{{ilustrator<includeonly>|</includeonly>}}}}}} |label6= {{nowrap|Dizajn korica}} |data6= {{{cover_artist|{{{dizajn_korica<includeonly>|</includeonly>}}}}}} |label7= Država |data7= {{{country|{{{zemlja<includeonly>|</includeonly>}}}}}} |label8= Jezik |data8= {{{language|{{{jezik<includeonly>|</includeonly>}}}}}}<!-- -->{{#switch:{{lc:{{{language|{{{jezik}}}}}}}} |arapski|[[arapski]]|[[arapski jezik]]|[[Arapski jezik|arapski]]=[[Kategorija:Knjige na arapskom jeziku]] |bugarski|[[bugarski]]|[[bugarski jezik]]|[[Bugarski jezik|bugarski]]=[[Kategorija:Knjige na bugarskom jeziku]] |češki|[[češki]]|[[češki jezik]]|[[Češki jezik|češki]]=[[Kategorija:Knjige na češkom jeziku]] |engleski|[[engleski]]|[[engleski jezik]]|[[Engleski jezik|engleski]]=[[Kategorija:Knjige na engleskom jeziku]] |francuski|[[francuski]]|[[francuski jezik]]|[[Francuski jezik|francuski]]=[[Kategorija:Knjige na francuskom jeziku]] |grčki|[[grčki]]|[[grčki jezik]]|[[Grčki jezik|grčki]]=[[Kategorija:Knjige na grčkom jeziku]] |irski|[[irski]]|[[irski jezik]]|[[Irski jezik|irski]]=[[Kategorija:Knjige na irskom jeziku]] |italijanski|talijanski|[[italijanski]]|[[talijanski]]|[[italijanski jezik]]|[[talijanski jezik]]|[[Italijanski jezik|italijanski]]|[[Talijanski jezik|talijanski]]=[[Kategorija:Knjige na italijanskom jeziku]] |japanski|[[japanski]]|[[japanski jezik]]|[[Japanski jezik|japanski]]=[[Kategorija:Knjige na japanskom jeziku]] |kineski|[[kineski]]|[[kineski jezik]]|[[Kineski jezik|kineski]]=[[Kategorija:Knjige na kineskom jeziku]] |mađarski|[[mađarski]]|[[mađarski jezik]]|[[Mađarski jezik|mađarski]]=[[Kategorija:Knjige na mađarskom jeziku]] |makedonski|[[makedonski]]|[[makedonski jezik]]|[[Makedonski jezik|makedonski]]=[[Kategorija:Knjige na makedonskom jeziku]] |njemački|nemački|[[njemački]]|[[nemački]]|[[njemački jezik]]|[[nemački jezik]]|[[Njemački jezik|njemački]]|[[Nemački jezik|nemački]]=[[Kategorija:Knjige na njemačkom jeziku]] |perzijski|persijski|[[perzijski]]|[[persijski]]|[[perzijski jezik]]|[[persijski jezik]]|[[Perzijski jezik|perzijski]]|[[Persijski jezik|persijski]]=[[Kategorija:Knjige na perzijskom jeziku]] |poljski|[[poljski]]|[[poljski jezik]]|[[Poljski jezik|poljski]]=[[Kategorija:Knjige na poljskom jeziku]] |portugalski|[[portugalski]]|[[portugalski jezik]]|[[Portugalski jezik|portugalski]]=[[Kategorija:Knjige na portugalskom jeziku]] |ruski|[[ruski]]|[[ruski jezik]]|[[Ruski jezik|ruski]]=[[Kategorija:Knjige na ruskom jeziku]] |slovački|[[slovački]]|[[slovački jezik]]|[[Slovački jezik|slovački]]=[[Kategorija:Knjige na slovačkom jeziku]] |slovenski|slovenački|[[slovenski]]|[[slovenački]]|[[slovenski jezik]]|[[slovenački jezik]]|[[Slovenski jezik|slovenski]]|[[Slovenački jezik|slovenački]]=[[Kategorija:Knjige na slovenskom jeziku]] |srpskohrvatski|hrvatskosrpski|[[srpskohrvatski]]|[[hrvatskosrpski]]|[[srpskohrvatski jezik]]|[[hrvatskosrpski jezik]]|[[Srpskohrvatski jezik|srpskohrvatski]]|[[Hrvatskosrpski jezik|hrvatskosrpski]]|hrvatski|[[hrvatski]]|[[hrvatski jezik]]|[[Hrvatski jezik|hrvatski]]|srpski|[[srpski]]|[[srpski jezik]]|[[Srpski jezik|srpski]]|bosanski|[[bosanski]]|[[bosanski jezik]]|[[Bosanski jezik|bosanski]]|bošnjački|[[bošnjački]]|[[bošnjački jezik]]|[[Bošnjački jezik|bošnjački]]=[[Kategorija:Knjige na srpskohrvatskom jeziku]] |škotski|[[škotski]]|[[škotski jezik]]|[[Škotski jezik|škotski]]=[[Kategorija:Knjige na škotskom jeziku]] |španski|španjolski|[[španski]]|[[španjolski]]|[[španski jezik]]|[[španjolski jezik]]|[[Španski jezik|španski]]|[[Španjolski jezik|španjolski]]=[[Kategorija:Knjige na španskom jeziku]] |švedski|[[švedski]]|[[švedski jezik]]|[[Švedski jezik|švedski]]=[[Kategorija:Knjige na švedskom jeziku]] |turski|[[turski]]|[[turski jezik]]|[[Turski jezik|turski]]=[[Kategorija:Knjige na turskom jeziku]] |ukrajinski|[[ukrajinski]]|[[ukrajinski jezik]]|[[Ukrajinski jezik|ukrajinski]]=[[Kategorija:Knjige na ukrajinskom jeziku]] }} |label9= Serija |data9= {{{series|{{{serija<includeonly>|</includeonly>}}}}}} |label10= Tematika |data10= {{{subject|{{{tema<includeonly>|</includeonly>}}}}}} |label11= Žanr(ovi) |data11= {{{genre|{{{žanr<includeonly>|</includeonly>}}}}}} |label12= Izdavač |data12= {{{publisher|{{{izdavač<includeonly>|</includeonly>}}}}}} |label13= {{nowrap|Datum izdanja}} |data13= {{{pub_date|{{{release_date|{{{datum_izd|{{{datum_izdanja<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}}}} |label14= {{nowrap|Datum [[Srpskohrvatski jezik|sh.]] izdanja}} |data14= {{{sh_pub_date|{{{sh_release_date|{{{SH_datum_izd|{{{datum_SH_izdanja<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}}}} |label15= {{nowrap|Vrsta medija}} |data15= {{{media_type|{{{medij_tip<includeonly>|</includeonly>}}}}}} |label16= Stranica |data16= {{{pages|{{{stranica<includeonly>|</includeonly>}}}}}} |label17= {{nowrap|Veličina i masa}} |data17= {{{size_weight|{{{veličina_masa<includeonly>|</includeonly>}}}}}} |label18= [[International Standard Book Number|ISBN]] |data18 = {{#if:{{{isbn|{{{ISBN<includeonly>|</includeonly>}}}}}} | {{#iferror: {{#expr:{{{isbn|{{{ISBN}}}}}}}} | {{{isbn|{{{ISBN}}}}}} | [[Posebno:Booksources/{{{isbn|{{{ISBN}}}}}}|{{{isbn|{{{ISBN}}}}}}]] }} }} |label19= {{nowrap|[[Online Computer Library Center|OCLC]] broj}} |data19= {{#if:{{{oclc<includeonly>|</includeonly>}}}| [http://worldcat.org/oclc/{{urlencode:{{{oclc}}}}} {{{oclc}}}] }} |label20= {{nowrap|[[Dewey Decimal Classification|Dewey Decimal]]}} |data20= {{{dewey<includeonly>|</includeonly>}}} |label21= [[Library of Congress Classification|LC klasifikacija]] |data21= {{{congress<includeonly>|</includeonly>}}} | header22 = {{#if:{{{preceded_by|{{{prethodi<includeonly>|</includeonly>}}}}}}{{{followed_by|{{{slijedi|}}}}}}|Kronologija}} | data23 ={{#if:{{{preceded_by|{{{prethodi<includeonly>|</includeonly>}}}}}}{{{followed_by|{{{slijedi<includeonly>|</includeonly>}}}}}}|<span></span> {{{!}} style="width:100%; background: transparent; text-align: center; font-size: 88%; line-height: 1.4em; vertical-align: top" {{!}} style="width: 45%; padding: 0.2em 0.1em 0.2em 0; text-align: center;" {{!}} Prethodi: {{!}} style="width: 45%; padding: 0.2em 0 0.2em 0.1em; text-align: center;" {{!}} Slijedi: {{!}}} }} | data24 = {{#if:{{{preceded_by|{{{prethodi<includeonly>|</includeonly>}}}}}}{{{followed_by|{{{slijedi<includeonly>|</includeonly>}}}}}}|<span></span> {{{!}} style="width:100%; background: transparent; text-align: center; font-size: 95%; line-height: 1.4em; vertical-align: top" {{!}} style="width: 45%; padding: 0.2em 0.1em 0.2em 0; text-align: center;" {{!}} {{{preceded_by|{{{prethodi<includeonly>|</includeonly>}}}}}} {{!}} style="width: 45%; padding: 0.2em 0 0.2em 0.1em; text-align: center;" {{!}} {{{followed_by|{{{slijedi<includeonly>|</includeonly>}}}}}} {{!}}} }} }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> 6jorlffds8easywowaaqtrp43eeqsyk 0 67352 41262850 41054754 2022-08-23T13:45:01Z InternetArchiveBot 155863 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{otheruses}} [[Datoteka:TV B92 zgrada.jpg|thumb|250px|Sedište B92 u [[Beograd]]u, ranije je tu bilo i sedište televizije [[TV B92|B92]]]] '''B92''' je medijska kuća koja obuhvata [[radio]] produkciju, [[Televizija|TV]] produkciju (iz koje je kasnije nastala [[TV B92]]), izdavačku delatnost ([[magazin|časopise]], [[knjiga|knjige]], [[cD|kompakt diskove]]), kulturni centar „[[Reks]]“, obezbeđivanje usluga [[internet]]a i [[internetski portal|veb portal]]. == Preduzeća == * [[Radio B92]] osnovan je maja 1989. godine,<ref name="Istorija">[http://www.b92.net/o_nama/istorija.html Istorija]</ref> a sa radom prestao jula 2015. godine. Od tog meseca na njegovoj frekvenciji može se čuti samo muzika dok su svi zaposleni na radiju otpušteni.<ref name="Istorija" /> * [[Samizdat B92]] je [[izdavačka kuća]]. * B92 net je od [[1996]]. jedan od najpopularnijih internet portala na [[Srpski jezik|srpskom jeziku]] <ref>{{Cite web |title=Internet strana „Aleksa“ |url=http://www.alexa.com/site/ds/top_sites?cc=CS&ts_mode=country&lang=none |access-date=2009-10-25 |archive-date=2009-01-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090118174258/http://www.alexa.com/site/ds/top_sites?cc=CS&ts_mode=country&lang=none |dead-url=yes }}</ref>. * [[TV B92]] počela je sa radom oktobra 2000. godine, a ugašena septembra 2017. godine.<ref name="Istorija" /> * B92 info počela je sa radom aprila 2008. godine, a ugašena decembra 2016. godine.<ref name="Istorija" /> == Izvori == {{reflist}} == Vanjske veze == {{Commonscat}} * [http://www.b92.net/ B92] * [http://www.b92.net/eng/ B92 na engleskom] {{Normativna kontrola}} [[Kategorija:B92| ]] [[Kategorija:Nastanci 1989.]] [[Kategorija:Srpske kompanije]] [[Kategorija:Kompanije u Beogradu]] [[Kategorija:Mediji u Beogradu]] [[Kategorija:Troslovnik-B|*92]] 235ecekzwcx74gx4c5h8k7daowbtre7 0 72188 41262827 41190041 2022-08-23T12:42:53Z InternetArchiveBot 155863 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Illyrian tribes-en.png|thumb|300px|Ilirska plemena]] [[File:Glasinac culture.png|mini|desno|Glasinačka kultura]] '''Autarijati''' ([[grčki jezik|grčki:]] Αὐταριάται) su bili [[Iliri|lirsko]] [[pleme]] koje je doživjelo svoj uspon između VI i IV stoljeća pne. O njihovom prisustvu u zapadnim i centralnim dijelovima [[Balkan]]a postoje mnogi [[historija|historijski]] podaci, [[filologija|filološki]] nalazi i veliki broj tragova materijalne prirode. Istraživanja o Autarijatima i [[Glasinačka kultura|Glasinačkoj kulturi]] ([[Glasinac]], visoravan u općini [[Sokolac]]) iz starijeg [[željezno doba|željeznog doba]] započela su krajem XIX stoljeća. Sveobuhvatnu studiju o Autarijatima napisao je istoričar [[Salmedin Mesihović]]. <ref name="Mesih.Autarij">{{Cite web |url= http://www.ff-eizdavastvo.ba/Books/Historija_Autarijata.pdf |title= Salmedin Mesihović: Historija Autarijata |work= Filozofski fakultet Sarajevo, 2014. |accessdate= 9. 2. 2016 |archive-date= 2016-03-21 |archive-url= https://web.archive.org/web/20160321104842/http://www.ff-eizdavastvo.ba/Books/Historija_Autarijata.pdf |dead-url= yes }}</ref> == Historija == {{Glavni|Autarijati i Ardijejci|Autarijati i Kelti}} Porijeklo Autarijata se može pratiti unazad kroz historiju sve do proto-Ilirskih stanovnika<ref name="Prediliri">{{Cite web |url= https://alldocs.net/the-philosophy-of-money.html?utm_source=alojz-benac-prediliri-prailiri-protoiliri-neki-novi-aspekti |title= Alojz Benac - Prediliri, prailiri, protoiliri - neki novi aspekti |work= ANUBiH Naše starine |accessdate= 9. 2. 2016}}</ref> koji su u [[brončano doba|bronzano doba]] naseljavali područja u jugoistočnoj [[Bosna|Bosni]] i gornjem [[Podrinje|Podrinju]], u VI stoljeću i oko rijeka [[Lim]], [[Tara (rijeka)|Tara]] i [[Piva]] te planina [[Povlen]] i [[Maljen]] do [[Pešter]]a, a u V stoljeću prodrli su dublje u teritoriju današnje [[Srbija|Srbije]]. Etnogenetski proces nastanka ilirskog etničkog kompleksa otpočeo je sa migracijom Indoevropljana krajem III i početkom II milenija pne. Prodirući na zapadni i sredinji Balkan i srednje Podunavlje, doseljenici su uništavali ili u sebe apsorbovali postojeće starosjedilačke [[neolit]]ske i [[Bakarno doba|eneolitske]] etnokulturne forme. Time se formirao formirao jedan kompleks (substrat - prema Alojzu Bencu), kulturno, etnički i po porijeklu srodnih zajednica koji se pružao od Jadranskog mora do srednjeg Podunavlja a koji je na ovom području, u bronzanom dobu, održavao dominaciju u trajanju od jednog milenija. Seobe naroda [[Kultura polja sa urnama|kulture polja sa urnama(žara)]] ([[engleski jezik|en.]]: urnfield people, [[nemački jezik|njem.]] Urnenfelderkultur) oko 1300. god pne, su značajno izmijenile etničku i kulturnu strukturu [[Podunavlje|Podunavlja]] ali njihove seobe nisu u značajnoj mjeri uticale na područje glasinačke kulture u kasnom bronzanom dobu. Stabilizacija koja je uslijedila nakon seoba pokrenula je brzi etnički, kulturni i [[politika|politički]] razvoj zajednice Autarijata. Kao posljedica toga, njihova društvena i politička struktura postala je složenija; plemenska organizacija je prerasla u principate-kneževine sa utvrđenim teritorijama oko VIII stoljeća pne.<ref name="Glasinac"> {{Cite web |url= http://tempusbiherit.ba/documents/lectures/Glasinac-5.pdf |title=Blagoje Govedarica: Glasinac i Glasinačka kultura – V. Glasinački kneževi |work=Filozofski fakultet Sarajevo – Freie Univerzitat Berlin |accessdate= 9. 2. 2016}}</ref> U tumulusima napravljenim između VII i VI stoljeća pronađeni su veoma bogati [[Ilirski kneževski grobovi|kneževski grobovi]] u kojima su sahranjivani pripadnici mjesnih dinastija. <ref name="Kneževski tumuli"> {{Cite web |url= http://www.doiserbia.nb.rs/img/doi/0350-0241/2009/0350-02410959109V.pdf |title= Rastko Vasić: Beleške o Glasincu – Hronologija kneževskih grobova |work=Arheološki institut – Beograd, 2009 |accessdate= 9. 2. 2016}}</ref> Zbog brojnih vanjskih političkih i [[ekonomija|ekonomskih]] faktora, zajednice Autarijata su se u kasnom VI stoljeću pne. ujedinile u jedno ''političko biće''. Nakon ujedinjenja, Autarijati se počinju širiti; pretežno na istok, na teritorije plemena Tribali. <ref name="Mesih.Autarij"/> Osim toga, proširili su se i na jug gdje su nadvladali [[Ardijejci|Ardijejce]], njihove stare suparnike s kojima su se dugo vremena borili za kontrolu nad pašnjacima i slanim izvorima. Historičar i arheolog [[J.J. Wilkes]] navodi da se jedan od slanih izvora oko koga su se ova dva ilirska plemena sukubljavala nalazio u blizini Orahovice, mjesta u gornjem toku rijeke [[Neretva|Neretve]], kod [[Konjic]]a. <ref name="Wilkes"> {{Cite web |url= https://archive.org/stream/15826619JohnWilkesTheIllyrians/15826619-John-Wilkes-The-Illyrians_djvu.txt |title= John Wilkes - the Illiyans |work= Elektronska verzija|accessdate= 9. 2. 2018}}</ref> Djelovanje Autarijata na prelazu između VI i V stoljeća pne. ostavilo je dubok uticaj na susjede koje su bili pogođeni njihovom ekspanzijom. [[Autarijati i Ardijejci|Ardijejci]] su se pomjerili ka obali [[Jadran]]skog mora<ref name="PoArdijejci"> {{Cite web |url= http://www.anubih.ba/godisnjak/izdanja/Godisnjak%2014.pdf |title= Wlodzimierz Pajakovski – Ardijejci i njihova historijska uloga |work= ANUBiH - KNJIGA XIV , CENTAR ZA BALKANOLOŠKA ISPITIVANJA Knjiga l2. SARAJEVO, 1975 |accessdate= 9. 2. 2018}}</ref>, a Tribali dalje na istok. Ekspanzija Autarijata omogućila im je uspostavljanja [[hegemonija|hegemonističke]] kontrole nad datim dijelom balkanskog poluostrva. === Nestanak === Vladajuća klasa dostigla je vrhunac svog političkog i ekonomskog razvoja u V stoljeću pne. što se može zaključiti iz velikog broja bogatih kraljevskih tumulusa i grobova iz tog vremena. Nakon dostizanja ovog vrhunca kod Autarijata počinje faza postepenog opadanja. Prije pohoda na [[Perzija|Persiju]], [[Aleksandar Veliki|Aleksandar Makedonski]] je u cilju učvršćivanja sjevernih granica carstva, 334. god. pokorio [[Tračani|Tračane]], Gete i [[Tribali]], a Autarijatima nanio poraz i opustošio im zemlju.<ref name="PapazogluP">{{Cite web |url= http://www.anubih.ba/images/publikacije/djela/CBI/DJELA%20XXX-1%20Papazoglu.pdf |title= Srednjobalkanska plemena u predrimsko doba. Tribali, Autarijati, Dardanci, Skordisci i Mezi |work= ANUBiH - DJELA KNJIGA XXX , CENTAR ZA BALKANOLOŠKA ISPITIVANJA Knjiga l. SARAJEVO, 1969 |accessdate= 9. 2. 2018 |archivedate= 2018-09-23 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20180923052830/http://www.anubih.ba/images/publikacije/djela/CBI/DJELA%20XXX-1%20Papazoglu.pdf |deadurl= yes }}</ref> Svojim dolaskom u Donju Panoniju, [[Kelti]] su podčinili panonske (sjevernoilirske) narode, posebno one u istočnoj Slavoniji i Sremu. Oko 320. god, Kelti su prodrli dolinama [[Drina|Drine]], [[Kolubara|Kolubare]] i [[Morava|Morave]] na autarijatsku teritoriju. Pisani izvori govore da su se Autarijati 311/310. god pne, našli u masovnoj seobi.<ref name="Historija Autarijata">{{Cite web |url= http://www.ff-eizdavastvo.ba/Books/Historija_Autarijata.pdf |title= Salmedin Mesihović: Historija Autarijata |work= Filozofski fakultet Sarajevo, 2014. |accessdate= 9. 2. 2016 |archive-date= 2016-03-21 |archive-url= https://web.archive.org/web/20160321104842/http://www.ff-eizdavastvo.ba/Books/Historija_Autarijata.pdf |dead-url= yes }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://kons.gov.ba/main.php?id_struct=6&lang=1&action=view&id=3727 |title=Komisija za nacionalne spomenike |accessdate=26. 2. 2016 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160301091027/http://kons.gov.ba/main.php?id_struct=6&lang=1&action=view&id=3727 |archivedate=1. 3. 2016 |url-status=dead }}</ref><ref name="Mesih.Autarij"/> [[Diodor]] (grčki historičar iz I stoljeća) kaže da ih je grčki vladar [[Kasandar]] (vladao Makedonijom od 305-297. godine pne.) raselio oko planina Orbela ([[Belasica]]). Nedugo zatim tu su ih asimilirali [[Dardanci]].<ref name="PapazogluP"/> === Antički historičari o Autarijatima === Historičar [[Apijan]] (oko 95.-165. godine p.n.e) navodi grčku legendu da su Iliri dоbili imе pо mitskom Ilirijonu koji je imao sinove Еnhеlеja, Autarija, Dardana, Mеda, Taulanta i Pеrеba, a kćеrke Partu, Daоrtu, Dasaru i drugе, i svi oni su bili rodonačelnici plemena; redom: [[Enhilejci|Enhilejaca]], Autarijata, [[Dardanci|Dardanaca]], [[Medi|Meda]], [[Taulanti|Taulanata]], [[Perebi|Pereba]], [[Partini|Partina]], [[Daorsi|Daorsa]] i [[Desareti|Desareta]]. Autarijеj jе imaо sina Panоnija ili Pajоna, a Pajоn sinоvе Skоrdiska i Tribala i po njima su dobili svoja imena [[Skordisci]] i Tribali. <ref name="Wilkes"/> [[Pseudo-Skilaks]] (Skilaks iz Karijande, grčki istraživač iz VI stoljeća pne.) smješta Autarijate sjeverno od "velikog jezera", moguće [[Skadarsko jezero|Skadarskog jezera]] (ili možda [[Hutovo blato|Hutovog blata]]). Strabon navodi da ih je bilo i u donjem [[Pomoravski okrug|Pomoravlju]]. Pseudo-Aristotel je pisao o sukobu Ardijejaca i Autarijata za slana vrela: ''Kažu da kod Ilira koji se zovu Ardijejci, na granici njihovoj prema Autarijatima (Αὐταριατῶν) , postoji velika planina, i kraj nje stijena iz koje izbija voda, ne uvijek, u proljeće, i to vrlo obilna. Tu vodu hvataju i čuvaju je tokom dana pod krovom, a noću pod vedrim nebom. To rade pet do šest dana i voda se isuši i dobiva se odlična sol, koju čuvaju za stoku''. Diodor Sikulski o najezdi žaba, nakon migracija: ''a takozvane Autarijate primorale su žabe koje su se izlegle u oblacima i padale mjesto obične kiše da napuste domovinu i da bježe u onaj kraj u kome i danas žive''. Grčki historičar, geograf i filozof [[Strabon]] (oko 64. pne. 24. godine n.e.) napisao je u Geografiji o Autarijatima: ''nekada su bili najveći i najjači među Ilirima... Među onima koji su bili najmoćniji u ranijim vremenima a (sada) su sasvim smireni ili bili uništeni, na primjer imamo među Galima Boje i Skordiske, među Ilirima Autarijate, Ardijejce, i Dardance, i među Traćanima Tribale. Oni su se u početku istrebljivali u međusobnim ratovima, a kasnije pokoreni od Makedonaca i Rimljana.'' [[Teopomp]] (grčki historičar, oko 380-300. godine pne.) zabilježio je priču koja govori o tome kako su [[Autarijati i Kelti|Kelti]], budući da nisu mogli nadjačati Autarijate, pribjegli lukavstvu; znajući da im je neprijatelj sklon piću, priredili su gozbu i potrudili se da Autarijati saznaju za nju. Autarijati su napali a Kelti se odmah povukli pa su Autarijati navalili na hranu i piće i toliko se opili da su ih Kelti lako savladali. [[File:Gromile.jpg|mini|desno|Tumuli na području Glasinca]] == Kulturni običaji == Jedan od običaja koji su Autarijati praktikovali bilo je ubijanje slabih i ranjenih članova njihove zajednice. Ovim su vjerovatno pokušali spriječiti da njihovi nejaki pripadnici padnu u ruke neprijateljskih plemena i tamo budu mučeni. Naime, J.J. Wilkes navodi da su Autarijati koristili lobanje neprijatelja kao vrčeve za piće a neprijateljske zarobljenike sakatili i zato nisu željeli da slična ili ista sudbina zadesi i njihove pripadnike. Autarijati su za sobom ostavili veliki broj tragova materijalne prirode. Do sada je otkriveno više od 100 ostataka ''gradina'' u kojima su Autarijati obitavali<ref name="Glasinačka kultura"> {{Cite web |url= http://tempusbiherit.ba/documents/lectures/Glasinac-2.pdf |title=Blagoje Govedarica: Otkriće Glasinačke kulture- Gradine |work=Filozofski fakultet Sarajevo – Freie Univerzitat Berlin |accessdate= 9. 2. 2016}}</ref> i nekoliko hiljada tumulusa u kojima su sahranjivani.<ref name="Glasinačka kult"> {{Cite web |url= http://tempusbiherit.ba/documents/lectures/Glasinac-1.pdf |title=Blagoje Govedarica: Glasinac i Glasinačka kultura -Tumuli |work=Filozofski fakultet Sarajevo – Freie Univerzitat Berlin |accessdate= 9. 2. 2016}}</ref> Najveći broj nalaza je sa visoravni Glasinac, pored [[Sokolac|Sokolca]]. Po ovim nalazima čitav period je i nazvan [[Glasinačka kultura]]. Velika istraživanja i ispitivanja gromila (tumula) su rađena krajem 19. vijeka, od strane Zemaljskog muzeja u Sarajevu. Istraživanja su nastavljena u jugozapadnoj [[Srbija|Srbiji]], u neposrednoj blizini rijeke i planine [[Tara|Tare]], po kojima je pleme dobilo ime. Manji predmeti poput nakita (npr. veoma lijepo izrađene i ukrašene narukvice) i oružja (koplja, mačevi, kacige) otkrivaju mnoge posebnosti originalne etno-kulture Autarijata. Autarijati su imali i kontinuiranu tradiciju proizvodnje [[metal]]nih i [[keramika|keramičkih]] predmeta. Pronađene metalne pločice na bogato ukrašenim [[zlato|zlatnim]] i [[srebro|srebrnim]] pojasevima tipa ''Mramorac'' ukazuju na vrijednost ove tradicije. Pojasevi, po arheologu [[Milutin Garašanin|Milutinu Garašaninu]], objašnjavaju pojavu Autarijata u dolini Velike Morave kao znak seobe Autarijata na istok poslije pobjede nad Tribalima. <ref name="Glasinac Vasić"> {{Cite web |url= http://www.balkaninstitut.com/pdf/izdanja/balcanica/balcanica%2035/03%20Vasic.pdf |title= Rastko Vasić: Beleške o Glasincu - Autarijati |work=Arheološki institut - Beograd |accessdate= 9. 2. 2016}}</ref> Ekonomija Autarijata bila je zasnovana na uzgoju stoke<ref name="Kadića Brdo"> {{Cite web |url= https://www.researchgate.net/profile/Haskel_Greenfield/publication/285598028_The_zooarchaeological_remains_from_Early_Iron_Age_hill-top_fortress_at_Klisura-_Kadica_Brdo_eastern_Bosnia_a_taphonomic_assessment/links/5661be0708ae4931cd5b0b0b/The-zooarchaeological-remains-from-Early-Iron-Age-hill-top-fortress-at-Klisura-Kadica-Brdo-eastern-Bosnia-a-taphonomic-assessment.pdf |title= Haskel J. Greenfield - Gradina Kadića Brdo |work= |accessdate= 9. 2. 2016}}</ref>, obradi metala, rukotvorinama i [[trgovina|trgovini]]. Ovo je ilirsko pleme izražavalo značajnu potražnju za dobrima koja su prizvodili Grci i [[Italski narodi|Italici]] i to je bio razlog veoma razvijenoj trgovini koju su imali sa grčkim i italskim trgovcima u VII i VI stoljeću pne.<ref name="Mesih.Autarij"/> === Religija Autarijata === {{Glavni|Religija Autarijata}} Autarijati su tipičan primjer naroda "gorštaka" koji je sačuvao i sve karakteristike gorštačkog mentaliteta što je vidljivo iz njihovog pridržavanja uz stara vjerovanja. Dokaz za to su pogrebni običaji spaljivanja mrtvih u [[tumuli]]ma, običaji koji su ostali neizmijenjeni sve do kraja glasinačke kulture. [[Arheologija|Arheološki]] nalazi ukazuju da su Autarijati u svojim [[religija|religioznim]] običajima poštovali [[kult]] predaka i kult [[bog]]a sunca. Također se mogu pronaći brojni dokazi o postojanju kulta sunca na područjima koja su nekada bila pod kontrolom Autarijata. U [[Zemaljski muzej Bosne i Hercegovine|Zemaljskom muzeju]] u [[Sarajevo|Sarajevu]] čuvaju se predmeti pronađeni u grobnim gomilama na Glasincu kao dio stalne postavke "Bosna i Hercegovina u prahistorijsko doba". Dobar dio predmeta je u muzejima [[Beč]]a, među kojima su i čuvena ''Glasinačka kolica''. U zavičejnim muzejima jugoistočne Srbije su predmeti sa tog područja. == Napomene == * Mada se smatra da su nosioci glasinačke kulture bili Autarijati i da se čitav kulturni kompleks može vezati za Ilire ima i drugačijih tvrdnji. * Tvrdi se da je planina Tara u Srbiji dobila ime prema plemenu Autarijata. == Literatura == *{{cite book |last = Čović |first = Borivoj |title = OD BUTMIRA DO ILIRA |url=https://docslide.com.br/documents/od-butmira-do-ilira-borivoj-covic-sarajevo-1976-569cd78dbb971.html |publisher = Veselin Masleša, Sarajevo |year = 1976 |isbn = }} * [http://www.zemaljskimuzej.ba/arheologija/prahistorija.php Zemaljski muzej u Sarajevu] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120226142644/http://www.zemaljskimuzej.ba/arheologija/prahistorija.php |date=2012-02-26 }} *[http://montenegrina.net/pages/pages1/istorija/predslovenski/crna_gora_do_doseljavanja_slovena.htm Digitalna biblioteka Montenegrina] *[http://www.culturenet.hr/default.aspx?id=23087&pregled=1&datum=12.12.2008%208:35:23 Web centar hrvatske kulture] * [http://elvewan.atspace.com/etnicka_slika.htm Sajt o historiji] *{{cite book |last = Bojanovski |first = Ivo |title = BOSNA I HERCEGOVINA U ANTIČKO DOBA |url= https://de.scribd.com/doc/12834705/Ivo-Bojanovski-BIH-u-Anticko-Doba |publisher = ANUBiH, Sarajevo |year = 1988 |isbn = }} *{{cite book |last = Papazoglu |first = Fanula |title = Srednjobalkanska plemena u predrimsko doba. Tribali, Autarijati, Dardanci, Skordisci i Mezi |url = http://www.anubih.ba/images/publikacije/djela/CBI/DJELA%20XXX-1%20Papazoglu.pdf |publisher = ANUBiH, Sarajevo |year = 1969 |isbn = |access-date = 2019-01-27 |archivedate = 2018-09-23 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20180923052830/http://www.anubih.ba/images/publikacije/djela/CBI/DJELA%20XXX-1%20Papazoglu.pdf |deadurl = yes }} == Reference == {{reference|2}} {{Iliri}} [[Kategorija:Autarijati]] [[Kategorija:Glasinačka kultura]] 1h9ayyre2iuvqbpoayy2klquf8dfpzp 0 73467 41262843 41253242 2022-08-23T13:12:17Z InternetArchiveBot 155863 Rescuing 4 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Infokutija02 muzičar | tip = pjevač | ime = Avril Lavigne | slika = Avril_Lavigne_@_Grammy_Museum_09_05_2019_(49311430057).jpg | širina_slike = | opis_slike = | ime_po_rođenju = Avril Ramona Lavigne | datum_rođenja = [[27. 9.]], [[1984]] | mesto_rođenja = [[Datoteka:Flag of Canada.svg|25px]] Belleville, [[Ontario]], [[Kanada]] | datum_smrti = | mesto_smrti = | druga_imena = | URL = [http://avrillavigne.com/ Službena stranica] | žanr = [[Pop]], [[punk]], [[rock and Roll|rock]] | instrumenti = [[Volak]], [[gitara]], [[perkusije]] | glas = | zanimanje = [[Kantautor]]ka, [[muzički producent|muzička producentkinja]], [[glumci|glumica]] | period = [[2002]]. - | label = [[Arista Records|Arista]] <small>(2002.-2005.)</small> <br /> [[RCA Records|RCA]] <small>(2006.-)</small>) | povezani_izvođači = | nagrade = }} '''Avril Ramona Lavigne''' (Belleville, [[Ontario]], [[27. 9.]] [[1984|1984.]]), bolje poznata kao Avril Lavigne, je kandaska pjevačica, tekstopiskinja, dizajnerica i glumica. Prodala je više od 30 milijuna kopija albuma po cijelom svijetu.<ref name="Kohls">{{cite web|url=http://www.kohlscorporation.com/PressRoom/PDFs/2008/AbbeyDawnAnnouncementRelease.pdf|title=Kohl’s Partners with Rocker Avril Lavigne for New Juniors’ Lifestyle Brand to Launch July 2008|publisher=Kohlscorporation.com|accessdate=30. 03. 2009.|archivedate=2011-10-19|archiveurl=https://www.webcitation.org/62YuILgsh?url=http://www.kohlscorporation.com/pressroom/PDFs/2008/AbbeyDawnAnnouncementRelease.pdf|deadurl=yes}}</ref> Ona je jedna od izvođača koji su prodali najviše albuma u Sjedinjenim Američkim Državama, sa gotovo 11 milijuna kopija. Od različitih medijskih izvora nazvana je ''pop-punk'' princezom. Avril Lavigne se probila na glazbenu scenu a svojim debitanskim albumom ''[[Let Go]]''. Do 2009. godine album se prodao u više od 16 milijuna primjeraka širom svijeta, od toga 6 milijuna samo u [[SAD]]-u. Njezini ostali albumi ''[[Under My Skin]]'' i ''[[The Best Damn Thing]]'' su se plasirali na vrhu globalne ljestvice. Avril je snimila pet broj jedan singlova, "[[Complicated]]", "[[Sk8er Boi]]", "[[I'm With You]]", "[[My Happy Ending]]" and "[[Girlfriend]]". Četvrti studijiski album je izasao sredinom 2010. godine. == Rane godine == Avril Ramona Lavigne je kći Jean-Claude Lavigne, koji je kanadsko-francuskog podrijetla i njegove žene Judith-Rosanne "Judy" Loshaw koja je francusko-ontarijskog. Rođena je 27. rujna. 1984. u Bellevilleu u kanadskoj pokrajini Ontario.<ref>Ritchot, Dominique (2009-11-14). [http://gen-familleritchot.blogspot.com/2009/11/ascendance-de-la-chanteuse-canadienne.html Ascendance de la chanteuse canadienne Avril Lavigne {{fr icon}}] Retrieved 2009-12-27.</ref> Otac joj je dao ime po mjesecu travnju koji se na francuskog jeziku zove "Avril".<ref name="unofficialbiog">{{cite book|last=Thorley|first=Joe|title=Avril Lavigne: the unofficial book|publisher=Virgin|location=London|year=2003|isbn=1852270497}}</ref> Ima starijeg brata, Matthewa i mlađu setru koja se zove Michelle.<ref>{{cite web|url=http://www.people.com/people/gallery/0,,714142_5,00.html|title=Inside Her Life: The Middle Child|date = 30. 06. 2005.|work=People Magazine|accessdate = 25. 05. 2008.}}</ref> Njena majka je bila prva koja je otkrila njen talent za glazbu. Kći redovite radne klase katoličke obitelji, Avril<ref>{{cite web|url=http://arts.independent.co.uk/music/features/article2467426.ece|title=Avril Lavigne: The punk who became a princess|date=22. 04. 2007.|publisher=independent.co.uk|accessdate=27. 06. 2008.|archivedate=2008-07-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080723121846/http://arts.independent.co.uk/music/features/article2467426.ece|deadurl=yes}}</ref>, je u dobi od dvije godine, počela pjevati crkvene pjesme, zajedno sa svojom majkom. Obitelj se preselila u gradić [[Napanee]] kad je Avril imala samo pet godina. 1988. godine Avril je pobijedila na natjecanju i time je mogla ići sa poznatom kanadskom pjevačicom [[Shania Twain]] na koncertnu turneju. Ona se pojavila uz Twain na koncertu u Ottawi, otpjevavši na pozornici njenu pjesmu "[[What Made You Say That]]". Pronašao ju je njen prvi profesionalni menadžer, Cliff Fabri, dok je pjevala u jednoj knjižari u ontarijskom gradiću [[Kingston]]u. == Glazbena karijera == === Let Go (2002-2003) === {{glavni|Let Go}} Avril je objavila svoj debitanski studijski album, [[Let Go]], 4 lipnja 2002 u [[SAD]]-u, gdje je dosegao drugo mjesto. Našao se na vrhu ljestvice u [[Australija|Australiji]], [[Kanada|Kanadi]] i [[Ujedinjeno Kraljevstvo|Ujedinjenom Kraljevstvu]]. Avril je s time postala, sa sedamnaest godina, najmlađa ženska solistica koja je imala album na vrhu ljestvice u Ujedinjenom Kraljevstvu.<ref>{{cite web|url=http://top40.about.com/od/artistsls/p/avrillavigne.htm|title=Avril Lavigne|publisher=About.com|author=Bill Lamb|accessdate=7. veljače 2010.}}</ref> Krajem 2002. godine ''Let Go'' je dobio od RIAAe četvero platinsku nakladu, s time je ''Let Go'' postao najprodavaniji debitanski album te godine.<ref>{{cite news|url=http://www.riaa.com/newsitem.php?news_year_filter=2002&resultpage=&id=141D0EF5-0C3A-81FD-8643-A2492219DE41|title=E = 2K2|date = 20. 12. 2002.|publisher=Recording Industry Association of America|accessdate = 07. 02. 2010.}}</ref> U svibnju 2003. godine ''Let Go'' se prodao u 1.000.000 primjeraka u Kanadi, dobivši dijamantnu nakladu od " Canadian Recording Industry Association."<ref>{{cite web|url=http://www.cria.ca/gold/0503_g.php|title=Avril Lavigne presented with Diamond|month=May|year=2003|publisher=Canadian Recording Industry Association|accessdate = 07. 02. 2010.}}</ref> Sve do 2009. godine album se prodao u više od 16 milijuna primjeraka u svijetu.<ref>{{cite web|url=http://www.transworldnews.com/NewsStory.aspx?id=45518&cat=16|title=Avril Lavigne Ends North American Run of Shows with Two Dates In Washington Beginning May 9|date = 04. 05. 2008.|publisher=transworldnews.com|accessdate = 07. 02. 2010.}}</ref> Od [[RIAA]]e je albumu dobio šesterostruku platinastu nakladu jer se prodao u više od 6 milijuna primjeraka.<ref>{{cite web|url=http://www.riaa.com/goldandplatinumdata.php?resultpage=1&table=SEARCH_RESULTS&artist=Avril%20Lavigne&startMonth=1&endMonth=1&startYear=1958&endYear=2009&sort=Artist&perPage=25|title=Gold and Platinum|publisher=Recording Industry Association of America|accessdate = 07. 02. 2010.}}</ref> Avrilin debitanski i glavni singl "[[Complicated]]", našao se na vrhu ljestvice u Australiji i na drugom mjestu u SAD-u. "Complicated" je bio jedan od najprodavanijih kanadskih singlova u 2002. godini. "Complicated" je isto bio istaknut u tinejđerskoj televizijskoj emisiji ''Dawson's Creek''. Ostali singlovi "[[Sk8er Boi]]" i "[[I’m With You]]" su se uspjeli plasirati na top10 u SAD-u.<ref>{{cite web|url=http://www.billboard.com/bbcom/retrieve_chart_history.do?model.vnuArtistId=485926&model.vnuAlbumId=902639|title=Artist Chart History - Avril Lavigne|work=Billboard|publisher=Nielsen Business Media, Inc|accessdate=07. 02. 2010.|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070430045654/http://www.billboard.com/bbcom/retrieve_chart_history.do?model.vnuArtistId=485926&model.vnuAlbumId=902639|archivedate=2007-04-30|deadurl=no}}</ref> Zbog velikog uspjeha njezih tri singlova, Lavigne je postala prvi ženski izvođač koji je imao 3 singlova iz debitanskog albuma u [[Mainstream Top 40]] ljestvici.<ref>{{cite web|url=http://www.reuters.com/article/musicNews/idUSTRE56D0HQ20090714|title=Avril Lavigne third Mainstream Top 40|work=reuters|publisher=reuters|accessdate = 07. 02. 2010.}}</ref> Avril je od šest nominacija dobila četiri ''Juno Awards'' nagrade u 2003. godini, osvojila je jedan ''World Music Award'' i bila je nominirana za osam Grammya, uključujući nominaciju za pjesmu godine, ''Complicated''.<ref>{{cite web|url=http://www.mtv.tv/article/14592_Avril_Lavigne.htm|title=Avril Lavigne|publisher=MTV|accessdate = 29. 03. 2009.}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.billboard.com/bbcom/esearch/article_display.jsp?vnu_content_id=1858950|title=Avril Nabs Four Juno Awards|last=LeBlanc|first=Larry|date = 07. 04. 2003.|work=Billboard|publisher=Nielsen Business Media, Inc|accessdate = 29. 03. 2009.}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.hollywood.com/news/2003_Grammy_Award_Nominees_Announced/1703700|title=Let the Music Play: 2003 Grammy Nominees Announced|last=Cadorette|first=Guylaine|date=03. 01. 2003.|publisher=Hollywood.com|accessdate=29. 03. 2009.|archiveurl=https://archive.today/20120529015115/http://www.hollywood.com/news/2003_Grammy_Award_Nominees_Announced/1703700|archivedate=2012-05-29|deadurl=no}}</ref> === Under My Skin (2004–2005) === {{glavni|Under My Skin}} [[Datoteka:Avril Lavigne in Burnaby, 2004.jpg|thumb|left|Avril u [[Kanada|kanadskom]] gradu [[Vancouver]]u, tijekom "Live and by Surprise" mall turneje]] Avril je napisala pjesmu ''Breakaway'' skupa sa Matthewom Gerardom, tu pjesmu je izvodila [[Kelly Clarkson]] za glazbu za film ''The Prinsess Diaries 2: Royal Engagement''.<ref>{{cite news|url=http://www.mtv.com/news/articles/1489852/20040730/story.jhtml|title=Avril Lavigne Helps Kelly Clarkson Become A Pop 'Princess'|last=Moss|first=Corey|date = 30. 07. 2004.|publisher=MTV|accessdate = 07. 02. 2010.}}</ref> ''Breakaway'' je kasnije bio objavljen kao glavni singl Kellynog drugog albuma ''Breakaway''. Avril je isto napravila obradu pjesme ''Iris'', koju je producirao ''Eric Book'', pjesmu je izvodila na ''the Fashion Rock'' koncertu u 2004. godini<ref>{{cite news|url=http://www.cbsnews.com/stories/2004/09/09/entertainment/main642204.shtml|title=Beyonce Makes Fashionable Splash|last=Holguin|first=Jaime|date = 09. 09. 2004.|publisher=CBS News|accessdate = 07. 02. 2010.}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.youtube.com/watch?v=8LrDnWc4UNI|title=Avril Lavigne "Iris" Fashion Rocks|work=Youtube|accessdate = 07. 02. 2010.}}</ref>, također je snimila temsku glazbu za ''The Spongebob SquarePants Movie''.<ref>{{cite news|url=http://www.mtv.com/news/articles/1493449/20041104/lavigne_avril.jhtml|title=Avril Lavigne Gives Squishy SpongeBob Song A Harder Edge|last=D'Angelo|first=Joe|date = 04. 11. 2004.|publisher=MTV|accessdate = 07. 02. 2010.}}</ref> Avrilin drugi studijski album [[Under My Skin]], je bio obavljen 25. svibnja 2004. godine, debitirao je na vrhu ljestvice u nekoliko država, uključujući Australiju, Kanadu, Japan, Ujedinjenom Kraljevstvu i SAD-u.<ref>{{cite news|url=http://music.yahoo.com/read/news/12176883|title=Avril "Skins" Usher|publisher=Yahoo! Music|author=David Jenison|date = 07. 02. 2010.}}</ref> Većinu pjesama na albumu je napisala ona sa kanadskin pjevačicom i tekstopiscu ''Chantalom Krevizuk''. Chantalin muž Raine Maida, producirao je album sa Butch Walkerom i Don Gilmoreom. Avril ke išla na ''Live and by Suprise'' turneju, koja se održavala u 21 gradu u Kanadi i SAD-u. Počela je u ožujku četvrtog 2004. godine u Minneapolisu, Minnesota da promovira ''Uder My Skin''. Svaka izvedba se sastojala od kratkog live seta akustičnih pjesama s novog albuma. Bila je u pratnji njezinog gitarista, ''Evana Taubenfelda''. Glavni singl albuma, "[[Don't Tell Me (Avril Lavigne)|Don't Tell Me]]", našao se na vrhu ljestvice u Argentini i Meksiku, unutar top 5 u Kanadi i Ujedinjenom Kraljevstvu, a u top 10 u Brazili i Australiji. "[[My Happy Ending]]" bio je na vrhu ljestvice u Meksiku i našao se u top 10 u SAD-u, i s time je to postao njen treći hit, ali njen treći singl ''Nobody's Home'' se nije uspio plasirati u top 40 na Billboard Hot 100, ali se našao na prvom mjestu u Argentini i Meksiku. Četvrti singl s albuma "[[He Wasn't]]" ušao je u top 40 u Ujedinjenom Kraljevstvu i Australiji, a u SAD-u nije izašao.<ref>{{cite web|url=http://jam.canoe.ca/Music/Pop_Encyclopedia/L/Lavigne_Avril.html|title=Avril Lavigne Biography|work=The Canadian Pop Encyclopedia|accessdate = 01. 01. 2008.}}</ref> "[[Fall to Pieces]]" je bio izdan kao posljednji singl s albuma, i nije se dobro plasirao kao prijašnji singlovi. Osvojila je dva World Music Awarda u 2004. godini i to za ''Najboljeg svijetskog Pop/rock izvođača'' i ''Najprodavaniji ženski album''. Dobila je pet Juno Awar nominacija u 2005. godini od kojih je ovojila tri, uključujući ''Nagradu obožavatelja'', ''Izvođača godine'' i ''Pop album godine''<ref>{{cite news|url=http://www.mtv.com/news/articles/1499525/20050404/usher.jhtml|title=Usher, Hilary Duff, SpongeBob Take Home Orange Blimps From Kids' Choice Awards|last=Moss|first=Corey|date = 04. 04. 2005.|publisher=MTV|accessdate = 30. 03. 2009.}}</ref>, te je bila nominirana za svaki [[MTV]] Award oko svijeta. === The Best Damn Thing (2006-2008) === {{glavni|The Best Damn Thing}} Avril je predstavljala Kanadu na svečanom zatvaranju Zimskih olimpijskig igara koji su se održavali u [[Torino|Torinu]], [[Italija]] 2006. godine, izvela je pjesmu ''Who Knows''.<ref>{{cite news|url=http://www.sportsaustralia.com/articles/feb06/artid5017.html|title=Winter Olympics end with glittering closing ceremony|last=Carbonaro|first=Ben|date = 27. 02. 2006.|publisher=Sports Australia|accessdate = 07. 02. 2010.}}</ref> [[Datoteka:Avril Lavigne in Hongkong Press.JPG|thumb|Lavigne promovira ''The Best Damn Thing'' u [[Hong Kong]]u, 2007.]] Dok je bila u studiju 2006. godine za treći studijski album, '' Fox Entertainment Group'' su joj predlagali da napiše soundtrack za fantastično-avanturistički fil ''Eragon''. Napisala i snimila je dvije baladne pjesme, jedna od njih bila je "[[Keep Holding On]]", koju su na kraju koristili za film. Priznala je da je pisanje pjesme bilo izazovno i pobrinula se da pjesma "teče" uz [[film]]. Ona je, međutim, napomenula da ''Keep Holding On'' nije ono što je htijela ukazati i postići sljedećim albumom.<ref>{{cite web|url=http://www.avrillavigne.com/index.jsp?news_id=3390|title=Hey guys|date=08. 11. 2006.|publisher=Archive.org|accessdate=07. 02. 2010.|archive-date=2006-12-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20061207084833/http://www.avrillavigne.com/index.jsp?news_id=3390|dead-url=}}</ref> Pjesma, koja je kasnije bila na albumu debitirala je na radiju 20. studenoga, a kao digitalni download 28. studenoga 2006. godine.<ref>{{cite web|url=http://www.avrillavigne.com/index.jsp?news_id=3442|title="Keep Holding On" now playing at radio!|date=20. 11. 2006.|publisher=Archive.org|accessdate=07. 02. 2010.|archive-date=2006-12-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20061207084847/http://www.avrillavigne.com/index.jsp?news_id=3442|dead-url=}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.avrillavigne.com/index.jsp?news_id=3480|title="Keep Holding On" now on iTunes|date=28. 11. 2006.|publisher=Archive.org|accessdate=07. 02. 2010.|archive-date=2006-12-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20061208163718/http://www.avrillavigne.com/index.jsp?news_id=3480|dead-url=}}</ref> Avrilin treći album, [[The Best Damn Thing]], izašao je u prodaju 17. travnja 2007. godine, bila je na kratkoj turneji da promovira album. Glvni singl [[Girlfriend]] našao se na vrhu Billboardove Hot 100 ljestvice, i u tom tjednu The Best Damn Thing debitirao je na prvom mjestu Billboard 200. ''Girlfriend'' je bila prva Avrilina pjesma koja je bila na broju jedan u Sjedinjenim Američkim Državama.<ref>{{cite news|url=http://www.billboard.com/bbcom/esearch/article_display.jsp?vnu_content_id=1003576950|title=Lavigne Sweeps Charts As 'Girlfriend' Tops Hot 100|last=Cohen|first=Jonathan|date=26. 04. 2007.|work=Billboard|publisher=Nielsen Business Media, Inc|accessdate=29. 03. 2009.|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090227155428/http://www.billboard.com/bbcom/esearch/article_display.jsp?vnu_content_id=1003576950|archivedate=2009-02-27|deadurl=no}}</ref> ''The Internatonal Federation of the Phonographic Industry'' su proglasili ''Girfriend'' najdownloadanijom pjesmom 2007. godine, prodavši više 7.3 milijuna kopija u osam različitih jezika.<ref name="Kohls"/> Singl ''Girlfriend'' je na You-Tubu pregledan više od 100 milijuna puta, postavši s time prvi video koji je prešao tu brojku. Ostali singlovi kao "[[When You're Gone]]", "[[Hot (pjesma)|Hot]]" i "[[The Best Damn Thing (pjesma)|The Best Damn Thing]]" se nisu uspjevili dobro plasirati na Billboard Hot 100. U prosincu 2007. godine Avril se sa 12 milijuna dolara, uspijela rangirati na broju osam od ''Top 20 zarađivača ispod 25 godina''.<ref>{{cite news|url=http://www.forbes.com/2007/12/01/celebrity-hollywood-media-cz_lg_1204kidstars.html|title=20 Under 25: The Top-Earning Young Superstars|date = 04. 12. 2007.|work=Forbes|accessdate = 30. 03. 2009.}}</ref> === Četvrti studijski album (2009–sadašnjost) === “Black Star,” originalno jedan piano [[jingle]] napisan da bi promovirao Avrilin prvi parfem istog imena. Najavila je da je počela sa snimanjem novog albuma u studenom 2008. godine. Do srpnja 2009. godine, devet pjesmi za album je snimljeno.<ref name=musicmix>{{cite web |url=http://music-mix.ew.com/2009/07/24/avril-lavigne-in-the-studio-exclusive/ |title=Avril Lavigne in the studio: An EW exclusive! |author=Pastorek, Whitney |date = 24. 07. 2009. |publisher=Music Mix |accessdate = 07. 02. 2010.}}</ref> U siječnju 2010. godine, objavljena je pjesma "[[Alice (pjesma)|Alice]]", koju je napisala Avril, a producirao ju je [[Butch Walker]]. Pjesma je objavljena kao najavni singl za film [[Tim Burton]]a ''[[Alisa u zemlji čudesa (2010)|Alisa u zemlji čudesa]]'', pjesma se nalazi na albumu ''[[Almost Alice]]''.<ref>{{cite web |url=http://www.earthtimes.org/articles/show/buena-vista-records-presents-almost-alice-featuring-other-voices-from-wonderland,1117270.shtml |title=Buena Vista Records Presents ALMOST ALICE Featuring Other Voices from WONDERLAND |author=Walt Disney Records (Press Release) |date = 12. 01. 2010. |publisher=EarthTimes |accessdate = 07. 02. 2010.}}</ref> Njezin četvrti studijski album bi trebao izaći u lipnju 2010. godine, a prvi singl iz albuma u ožujku.<ref name=musicmix/><ref name="seacrestinterview">{{cite interview |last=Lavigne |first=Avril |interviewer=[[Ryan Seacrest]] |title=Interview with Avril Lavigne |program=[[On Air with Ryan Seacrest (radio)|On Air with Ryan Seacrest]] |callsign=[[KIIS]] |city=Los Angeles, California |url=http://www.kiisfm.com/cc-common/mediaplayer/player.html?redir=yes&mps=onair.php&mid=http://a1135.g.akamai.net/f/1135/18227/1h/cchannel.download.akamai.com/18227/podcast/LOSANGELES-CA/KIIS-FM/avrillavigne012610.mp3?CPROG=PCAST?CCOMRRMID&CPROG=RICHMEDIA&MARKET=LOSANGELES-CA&NG_FORMAT=chrrhythmic&NG_ID=kiis102fm&OR_NEWSFORMAT=&OWNER=&SERVER_NAME=www.kiisfm.com&SITE_ID=842&STATION_ID=KIIS-FM&TRACK= |date = 26. 01. 2010. |accessdate = 07. 02. 2010.}}</ref> Sa ovim albumom Avril će se vratiti svom prijašnjem stilu i album će biti više [[akustika|akustičan]].<ref>{{cite news|url=http://www.guardian.co.uk/music/2009/jul/29/avril-lavigne-acoustic-new-album|title=Avril Lavigne goes acoustic on new album|last=Michaels|first=Sean|date = 29. 07. 2009.|publisher=guardian.co.uk|accessdate = 07. 02. 2010.}}</ref> Potvrđene pjesme sa albuma su, "Everybody Hurts," "Black Star," "Fine," and "Darlin," koja je druga pjesma koju je napisala dok je imala 15 godina i doj je još živjela u Napanee. U albumu ona će surađivati sa Butch Walkerom, [[Evan Taubenfield]]om, Matt Beckleyom i njezinim bivšim suprugom Whibleyom.<ref>{{cite news|url=http://www.rollingstone.com/rockdaily/index.php/2009/08/20/avril-lavigne-strips-down-sound-for-introspective-november-lp/|title=Avril Lavigne Strips Down Sound for Introspective November LP|last=|first=|date=20. 08. 2009.|publisher=''Rolling Stone''|accessdate=08. 02. 2010.|archivedate=2009-08-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090826121856/http://www.rollingstone.com/rockdaily/index.php/2009/08/20/avril-lavigne-strips-down-sound-for-introspective-november-lp|deadurl=yes}}</ref> == Diskografija == {{glavni|Diskografija Avril Lavigne}} === Albumi === * ''[[Let Go]]'' (2002) * ''[[Under My Skin]]'' (2004) * ''[[The Best Damn Thing]]'' (2007) * ''[[Goodbye Lullaby]]'' (2011) * ''[[Avril Lavigne (album)|Avril Lavigne]]'' (2013) * ''[[Head Above Water (album)|Head Above Water]]'' (2019) === Najuspješniji singlovi === * "[[Complicated]]" (2002) * "[[Sk8er Boi]]" (2002) * "[[I'm With You]]" (2003) * "[[My Happy Ending]]" (2004) * "[[Girlfriend]]" (2007) == Izvori == {{reflist|2}} {{commonscat|Avril Lavigne}} {{Avril Lavigne}} {{Singlovi Avril Lavigne}} {{Lifetime|1984||Lavigne, Avril}} [[Kategorija:Avril Lavigne| ]] [[Kategorija:Kanadske pjevačice]] [[Kategorija:Kanadske filmske glumice]] qh0emppm6lczc6yolssop1w4zvmyaq3 0 78441 41262851 41190468 2022-08-23T13:45:10Z InternetArchiveBot 155863 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki [[Datoteka:BAFTA Mask and BBC Logo (2008).jpg|desno|mini|250px|Nagrada BAFTA]] '''BAFTA''' (''The British Academy of Film and Television Arts'', prevedeno "''Britanska akademija filmske i televizijske umjetnosti''" ) je [[ujedinjeno Kraljevstvo|britanska]] organizacija koja dodjeljuje nagrade filmovima, televiziji i interaktivnim medijima jednom godišnje. == Uvod == '''BAFTA''' je osnovana [[1947]]. kao "''Britanska filmska akademija''" od slavnih filmskih umjetnika, među kojima su bili [[David Lean]], [[Carol Reed]], [[Charles Laughton]] i drugi. Njen cilj je bio ojačati filmsku industriju koja je oslabila nakon [[drugi svjetski rat|2. svjetskog rata]]. [[1958]]. akademija se spojila sa organizacijom "''The Guild of Television Producers and Directors''" da bi konačno postala BAFTA [[1976]]. Njen glavni ured je u Piccadilly u [[London]]u, a kipovi imaju oblik maske po uzoru na [[teatar|pozorište]]. Članovi mogu postati oni radnici koji su bili barem 4 godine zaposleni u industriji filma, televizije ili interaktivnih medija te koji su preporučeni od drugih članova. [[2004]]. BAFTA je brojala oko 4.000 članova. Ukupno se dodjeljuje u 19 kategorija. Mjesto održavanja je u '''Odeon kinu''' u Londonu te se redovno uživo prenosi od [[BBC]]-a. == Prezentacije == Dodjele BAFTA-e za film se od [[2000]]. održava u Odeon cinema na Leicester trgu. Svečanost se prije održavala u aprilu ili maju, no od [[2002]]. se održava u [[februar]]u kako bi preduhitrila cereminiju dodjele [[Oscar]]a. Dodjela BAFTA-a za televiziju, se održava u aprilu ili maju, u odvojenoj svečanosti od BAFTA-e za film. BAFTA za dječji program osnovan je [[1995]]. i održava se u novembru, dok se nagrade za interaktivne medije osnovane [[1998]]. BAFTA je s vremenom stekla visoku reputaciju. == Nagrade == * [[British Academy Film Awards]] * [[British Academy Television Awards]] * [[British Academy Video Games Awards]] * [[British Academy Children's Awards]] == Vanjske veze == * [http://www.bafta.org/ BAFTA, službena stranica] * [http://www.baftala.org/britannia.php? BAFTA/LA Britannia Awards stranica]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120515213905/http://www.bafta.org/losangeles/ |date=2012-05-15 }} * [http://www.bafta-cymru.org.uk/english/index.php BAFTA Cymru stranica] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100829031114/http://www.bafta-cymru.org.uk/english/index.php |date=2010-08-29 }} * [http://www.baftascotland.co.uk/ BAFTA Scotland stranica] * [http://www.museum.tv/archives/etv/B/htmlB/britishacade/britishacade.htm Museum of Broadcast Communications: BAFTA] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091005220249/http://www.museum.tv/archives/etv/B/htmlB/britishacade/britishacade.htm |date=2009-10-05 }} * [http://www.imdb.com/Sections/Awards/BAFTA_Awards/ IMDB: BAFTA] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100411022756/http://www.imdb.com/Sections/Awards/BAFTA_Awards/ |date=2010-04-11 }} [[Kategorija:BAFTA| ]] [[Kategorija:Britanska kinematografija]] [[Kategorija:Televizija u Ujedinjenom Kraljevstvu]] [[Kategorija:Kratice-B|AFTA]] koxu05xy4c0dmcm7g39vgzh1id4xhyu 0 79162 41262966 41262301 2022-08-23T20:45:44Z Alekol 2231 /* Događaji */ wikitext text/x-wiki {{year dab|1744}} {{godina nav}} [[Datoteka:Action off toulon 4.jpg|thumb|Bitka kod Toulona.]] {{Godina u drugim kalendarima|1744}} Godina '''1744''' ('''[[rimski brojevi|MDCCXLIV]]''') bila je [[prijestupna godina koja počinje u srijedu]] po [[Gregorijanski kalendar|gregorijanskom kalendaru]] odn. [[prijestupna godina koja počinje u nedjelju]] po [[Julijanski kalendar|julijanskom kalendaru]]. == Događaji == === Januar/Siječanj &ndash; Mart/Ožujak === * [[24. 1.]] - Na španjolskim Filipinima, na [[Bohol]]u, počinje [[Dagohoy]]eva pobuna koja će potrajati čak do 1829. * februar - [[Rat za austrijsko nasljedstvo]] (RzAN): Snažne oluje u [[La Manche]]u prisiljavaju [[Francuska|francuske]] vojne i mornaričke komandante da odustanu od [[Planirana francuska invazija Britanije (1744)|planirane invazije Britanije]] - [[Jakobitski ustanak 1745.|jakobitski ustanak]] se ipak događa dogodine. * [[20. 2.]] (9. 2. po j.k.) - Johanna Elisabeth von Holstein-Gottorp i kći Sophie, buduća carica [[Ekatarina Velika|Ekatarina]], stigle u Moskvu. * [[22. 2.]] - [[Rat Jenkinsovog uha]]: [[Bitka kod Toulona (1744)|Bitka kod Toulona]] u kojoj [[Španija|španska]] mornarica, uz [[Francuska|francusku]] pomoć nanosi težak poraz [[UK|britanskoj]] [[Royal Navy|Kraljevskoj mornarici]]. [[Datoteka:Comet 1744.jpg|mini|left|150px|[[Veliki komet iz 1744.]]]] * 1. 3. - [[Veliki komet iz 1744.]] je u perihelu: može se videti danju golim okom, zatim dobija šestostruki rep. Mladi [[Charles Messier]] (13) je potaknut na astronomski rad. * 5 - 6. 3. - Narodno-crkveni sabor u Sremskim Karlovcima: patrijarh [[Arsenije IV Jovanović]] Šakabenta proglašen za poglavara mitropolije;<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 269</ref> proglašena je privilegija Srbima, potvrđena prošle godine.<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 261</ref> "Zahtevi Budimaca" traže ograničenje despotske vlasti visokog sveštenstva itd., sastavljeni i "Postulati", adresovani na vladara.<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 269-70</ref>. [[Marija Terezija]] je odbacila većinu srpskih zahteva, dogodine osnovana [[Ilirska dvorska deputacija|Ilirska dvorska komisija]].<ref>''Historija n. J. II'', 1156</ref> ** Carica je pored uobičajenog carskog komesara, jednog generala, odredila i jednog predstavnika ugarske Dvorske Kancelarije, zbog čega su Srbi protestovali.<ref name="CorovicAP">Ćorović. [https://www.rastko.rs/rastko-bl/istorija/corovic/istorija/6_13_l.html Austriski porazi]. rastko.rs</ref> * 11. 3. - Knjižar Samuel Baker je osnovao firmu danas poznatu kao ''[[Sotheby's]]''. * [[14. 3.]] - [[Emdenska konvencija]] kojom je određeno da [[Istočna Frizija]] nakon smrti vojvode [[Carl Edzard (Istočna Frizija)|Carla Edzarda]] pripadne Pruskoj. * [[15. 3.]] - [[Rat za austrijsko nasljedstvo]]: Francuska formalno objavljuje rat Velikoj Britaniji. * [[16. 3.]] - Na saborskoj sjednici je prisegnuo prvi hrvatski zemaljski arhivar, Ladislav Kiraly.<ref>[https://www.matica.hr/hr/519/hrvatski-drzavni-arhiv-27024/ Hrvatski državni arhiv]. matica.hr</ref> === April/Travanj &ndash; Jun/Lipanj === * [[27. 4.]] - RzAN, italijanski teatar: Franko-španske snage kneza de Contija zauzimaju nakon kratke opsade sardinsku Villafrancu Marittimu (dan. [[Villefranche-sur-Mer]]. * proleće - [[Vasilije Petrović]], [[Sava Petrović Njegoš|Savin]] zamenik, dogovorio u Veneciji da se [[kotor]]ski pazar otvori za Crnogorce. Pokušao je i da falsifikovanim ispravama ostvari materijalnu dobit, zbog čega će kasnije ući u spor sa Savom.<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 501</ref> * [[21. 5.]] (10. 5. po j.k.) - Crnogorski vladika [[Sava Petrović Njegoš|Sava]] dobija gramatu<ref>Sarajlija. [https://www.rastko.rs/rastko-cg/povijest/sarajlija-istorija_crne_gore.html Istorija Crne Gore [1835]]. rastko.rs</ref> i kreće kući iz Rusije.<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 500</ref> * maj - RzAN: Francuska vojska maršala de Noaillesa ulazi u Austrijsku Nizozemsku - ovog i sledećeg meseca zauzimaju [[Kortrijk|Courtrai]] (17. 5.), Menin (7. 6.), Knocke, Furnes i [[Ypres]] (29. 6.) * maj - Vulkan [[Cotopaxi]] ima veliku erupciju. * [[23. 5.]] - Francuskim napadom na Canso u [[Nova Škotska|Novoj Škotskoj]] počinje tzv. [[Rat kralja Georgea]], odnosno neprijateljstva između britanskih i francuskih sjevernoameričkih kolonija, ogranak Rata za austrijsko nasljedstvo. * [[22. 5.]] - [[Rat za austrijsko nasljedstvo]]: U [[Frankfurt na Majni|Frankfurtu]] potpisan sporazum kojim se Francuskoj i [[Bavarska|Bavarskoj]] u savezu protiv [[Habsburgovci|Habsburgovaca]] ponovno priključuje [[Kraljevina Pruska|Pruska]]. * 25. 5. - Umire [[Carl Edzard]], poslednji knez [[Istočna Frizija|Istočne Frizije]] - oblast zatim preuzima Pruska, u skladu sa Emdenskom konvencijom od prošlog marta. * jun, početkom - RzAN: Austrijanci [[Karlo Aleksandar Lotarinški|Karla Lorenskog]] napadaju francuski Alzas. * [[5. 6.]] - U [[Versailles]]u sklopljen dodatni sporazum Francuske i Pruske, pri čemu je potonjoj obećan dio [[Češka|Češke]]. * 6. 6. - Francuskom ambasadoru [[Jacques-Joachim Trotti de La Chétardie|Chétardieju]] je naređeno da napusti Rusiju u roku od 24 časa. Kancelar [[Aleksej Bestužev-Rjumin|Bestužev-Rjumin]] odnosi pobedu nad francuskim intrigama. * 15. 6. - [[George Anson]] se vratio u Englesku nakon četiri godine plovidbe oko sveta - od prvobitnih 1.854 mornara preživelo je 188, ali vratili su se sa španskim srebrom. * 28. 6. - Pruska princeza [[Katarina Velika|Sophia Augusta Frederica]] (buduća carica Katarina) se radi udaje za ruskog cara [[Petar III od Rusije|Petra III]] preobraćuje sa [[luteranstvo|luteranstva]] na [[Ruska pravoslavna crkva|pravoslavlje]] - veridba sutradan, venčanje dogodine. === Jul/Srpanj &ndash; Septembar/Rujan === * 15. 7. - [[Aleksej Bestužev-Rjumin]] postaje ruski veliki kancelar. * [[18. 7.]] - RzAN: Bitka kod Casteldelfina: Francuzi porazili Sardince blizu [[Cuneo|Cunea]]. * 29. 7. - [[Osmansko-persijski rat (1743–1746)|Osmansko-persijski rat]]: [[Nader-šah Afšar]] opseda [[Kars]], ali se mora vratiti u Dagestan da uguši pobunu. * [[31. 7.]] - RzAN: [[Ferenc III Nádasdy|Nádasdyjeva]] austrijska vojska, uključujući [[Trenkovi panduri|Trenkove pandure]], zauzima [[Saverne]]. * [[8. 8.]] - Kralj [[Louis XV od Francuske|Louis XV]] se teško razboleo u [[Metz]]u, kapelan mu odbija otpust greha dok ne otera od sebe ljubavnicu [[Marie Anne de Mailly-Nesle]] i njenu sestru Diane Adélaïde de Lauraguais (Marie Anne se u novembru vratila na dvor ali je ubrzo umrla). * [[12. 8.]] - [[Rat za austrijsko nasljedstvo]]: [[Bitka kod Velletrija (1744)|Bitka kod Velletrija]] u kojoj španske i [[Napuljsko Kraljevstvo|napolitanske]] trupe pod kraljem [[Karlo III od Španije|Karlom VII]] nanose težak poraz Austrijancima u Laciju. * [[15. 8.]] - Francuzi povratili Saverne, Austrijanci se povlače iz Alzasa. * [[16. 8.]] - Pruski kralj [[Friedrich II Veliki|Friedrich II]] pokreće vojsku na Češku, čime počinje [[Drugi šleski rat]]. * [[16. 9.]] - [[Drugi šleski rat]]: Austrijski garnizon u [[Prag]]u kapitulirao pred Prusima. Ovi nastavljaju u centralnu Češku, ali im Austrijanci i Sasi, koji su ušli u rat, ometaju komunikacije. * septembar - Ruska carica [[Elizabeta, ruska carica|Jelisaveta]] je u poseti Kijevu, naredila je gradnju Marijinske palete (završena 1752, danas ceremonijalna rezidencija ukrajinskog predsednika) i Crkve sv. Andreja. * [[30. 9.]] - RzAN: Franko-španske snage ostvaruju taktički uspeh nad Sardincima kod Madonna dell'Olmo, tj. Cunea, ali do novembra će se ipak povući preko Alpa. === Oktobar/Listopad &ndash; Decembar/Prosinac === * 4. 10. - Britanski brod prve klase ''HMS Victory'' je potonuo po oluji u La Manšu sa 1.150 pripadnika posade, uključujući admirala Johna Balchena. * oktobar, krajem - Na povratku iz Rusije, vladika Sava je u Zadru, primio ga je generalni mletački providur za Dalmaciju Kverini.<ref>[https://www.rastko.rs/rastko-cg/povijest/istorijat/istorijat_3.html Mitropolija crnogorska za vrijeme mitropolita Petrovića]. rastko.rs</ref> * [[18. 12.]] - Marija Terezija naređuje proterivanje Jevreja iz Češke. * krajem god. - U očekivanju inkorporacije Slavonije i Srema u Ugarsku, patrijarh moli caricu da se prethodno na ugarskoj Dijeti inartikulišu srpske privilegije.<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 204</ref> * krajem godine - Vladika Sava se vratio u Crnu Goru, zatekao "krajinu veoma smućenu", dolazi do sukobljavanja sa sinovcem Vasilijem, koji je ove godine samoinicijativno odlazio u Veneciju.<ref>Pantić. [https://www.rastko.rs/rastko-cg/umjetnost/mpantic-xvi-xviii/xviii.html XVIII vek: Doba prosvećenosti]. rastko.rs</ref> === Kroz godinu === * 1744-45 - Baron [[Franjo Trenk]] regrutuje na spahilucima u Sremu, nameće teške novčane obaveze.<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 202</ref> * Graničari upućeni na Rajnu,<ref>Cerović. [https://www.rastko.rs/antropologija/ljcerovic_srbi_ukr.html Srbi u Ukrajini]. rastko.rs</ref> deo Podunavske landmilicije.<ref>[https://www.rastko.rs/rastko-ukr/au/piscevic-memoari/piscevic-memoari1.html Симеон Пишчевић: Мемоари]. rastko.rs</ref> Hristifor Žefarović zabeležio pesmu "Srbi u Donavertu".<ref>[https://www.rastko.rs/knjizevnost/pavic/barok/barok_usmena.html Усмена књижевност у време барока (до 1774)]. rastko.rs</ref> ** Roman Crnjanskog "[[Seobe (roman)|Seobe]]" se događa od jeseni 1744. do proleća 1745.<ref>[https://www.rastko.rs/rastko/delo/12166 "Пођох у Италију, да изменим душу и тело"]. rastko.rs</ref> * 1744-45 - Poljski kralj [[August III od Saksonije|August III]] sastavio puk bosanskih najamnika, koji kasnije služe i Prusima.<ref>Ćorović. [https://www.rastko.rs/rastko-bl/istorija/corovic/bih/vcorovic-bih-kultura_l.htm Kulturne prilike]. rastko.rs</ref> * [[Benedikt Stay Stojković]] izdao latinsku poemu u šest knjiga o [[kartezijanska filozofija|kartezijanskoj filozofiji]]. * [[Krsto II. Oršić]] dobio naslov grofa. * [[Datoteka:Flag of the First Saudi State.svg|30px]] Arabija: [[Muhammad bin Saud]] sklopio savez sa propovednikom [[Muhammad ibn Abd al-Wahhab]]om, osniva [[Emirat Dirija]], poznat i kao Prva Saudijska Država. * [[Nader-šah Afšar]] je postavio [[Erekle II|Ereklea II]] za kralja [[Kaheti]]ja (do 1762, takođe i [[Kartlijci|Kartli]]ja 1762-98), a raniji vladar Kahetija [[Teimuraz II|Teimuraz]] postaje kralja Kartlija (do 1762). * U Rusiji otvorena Carska fabrika porcelana. == Rođenja == {{glavni članak|:Kategorija:Rođeni 1744.}} * 10. 2. - [[William Cornwallis]], britanski admiral († [[1819]]) * [[23. 2.]] - [[Mayer Amschel Rothschild]], njemački bankar, "otac međunarodnih financija" († [[1812]]) * 19. 5. - [[Charlotte od Mecklenburg-Strelitza]], kraljica Georga III († [[1818]]) * [[1. 8.]] - [[Jean-Baptiste Lamarck]], biolog († [[1829]]) * [[4. 8.]] - [[Julije Bajamonti]], polihistor iz Dalmacije († [[1800]]) * 25. 8. - [[Johann Gottfried von Herder]], pesnik, filozof († [[1803]]) * 25. 9. - [[Friedrich Wilhelm II od Pruske|Friedrich Wilhelm II]], vladar Pruske i Brandenburga († [[1797]]) * [[22. 11.]] - [[Abigail Adams]], prva dama SAD i majka predsednika († [[1818]]) == Smrti == {{glavni članak|:Kategorija:Umrli 1744.}} * [[23. 1.]] - [[Giambattista Vico]], filozof (* [[1668]]) * [[26. 1.]] - [[Ludwig Andreas von Khevenhüller]], habsburški feldmaršal (* [[1683]]) * [[25. 4.]] - [[Anders Celsius]], švedski fizičar i astronom (* [[1701]]) * 30. 5. - [[Alexander Pope]], pjesnik (* [[1688]]) * 27. 6. - [[Nikola Dimitrijević]], temišvarski vladika SPC * jul - [[Mihai Racoviță]], knez Vlaške (* ca. 1660) * 18. 10. - [[Sarah Churchill, vojvotkinja od Marlborougha]] (* [[1660]]) * [[17. 10.]] - [[Giuseppe Guarneri]], graditelj violina (* [[1698]]) * [[8. 12.]] - [[Marie Anne de Mailly-Nesle]], ljubavnica Louisa XV (* [[1717]]) * [[16. 12.]] - [[Maria Anna Austrijska (1718–1744)|Maria Anna Austrijska]], guvernerka Austrijske Nizozemske (* [[1718]]) * [[19. 12.]] - [[Georg Olivier von Wallis]], habsburški feldmaršal (* [[1673]]) * [[23. 12.]] - [[Élisabeth-Charlotte d'Orléans]], svekrva Marije Terezije (* [[1676]]) == Reference == {{reference|2}} ; Literatura * ''Historija naroda Jugoslavije II'', Školska knjiga Zagreb, 1959 * ''Istorija srpskog naroda'', Četvrta knjiga, prvi tom, Srbi u XVIII veku, SKZ Beograd 1986 (IV-1) {{Commonscat|1744}} [[Kategorija:1744]] ps1iy5mt93kvgcqsny20bve3cscf0f2 41262971 41262966 2022-08-23T21:15:38Z Alekol 2231 /* Događaji */ wikitext text/x-wiki {{year dab|1744}} {{godina nav}} [[Datoteka:Action off toulon 4.jpg|thumb|Bitka kod Toulona.]] {{Godina u drugim kalendarima|1744}} Godina '''1744''' ('''[[rimski brojevi|MDCCXLIV]]''') bila je [[prijestupna godina koja počinje u srijedu]] po [[Gregorijanski kalendar|gregorijanskom kalendaru]] odn. [[prijestupna godina koja počinje u nedjelju]] po [[Julijanski kalendar|julijanskom kalendaru]]. == Događaji == === Januar/Siječanj &ndash; Mart/Ožujak === * [[7. 1.]] - [[Maria Anna Austrijska (1718–1744)|Maria Anna]], mlađa sestra [[Maria Theresia|Marije Theresije]] udala se za njenog devera [[Karlo Aleksandar Lotarinški|Karla Lorenskog]] - ubrzo su imenovani za guvernere [[Austrijska Nizozemska|Austrijske Nizozemske]], ali Maria Anna umire već u decembru. * [[24. 1.]] - Na španjolskim Filipinima, na [[Bohol]]u, počinje [[Dagohoy]]eva pobuna koja će potrajati čak do 1829. * februar - [[Rat za austrijsko nasljedstvo]] (RzAN): Snažne oluje u [[La Manche]]u prisiljavaju [[Francuska|francuske]] vojne i mornaričke komandante da odustanu od [[Planirana francuska invazija Britanije (1744)|planirane invazije Britanije]] - [[Jakobitski ustanak 1745.|jakobitski ustanak]] se ipak događa dogodine. * [[20. 2.]] (9. 2. po j.k.) - Johanna Elisabeth von Holstein-Gottorp i kći Sophie, buduća carica [[Ekatarina Velika|Ekatarina]], stigle u Moskvu. * [[22. 2.]] - [[Rat Jenkinsovog uha]]: [[Bitka kod Toulona (1744)|Bitka kod Toulona]] u kojoj [[Španija|španska]] mornarica, uz [[Francuska|francusku]] pomoć nanosi težak poraz [[UK|britanskoj]] [[Royal Navy|Kraljevskoj mornarici]]. [[Datoteka:Comet 1744.jpg|mini|left|150px|[[Veliki komet iz 1744.]]]] * 1. 3. - [[Veliki komet iz 1744.]] je u perihelu: može se videti danju golim okom, zatim dobija šestostruki rep. Mladi [[Charles Messier]] (13) je potaknut na astronomski rad. * 5 - 6. 3. - Narodno-crkveni sabor u Sremskim Karlovcima: patrijarh [[Arsenije IV Jovanović]] Šakabenta proglašen za poglavara mitropolije;<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 269</ref> proglašena je privilegija Srbima, potvrđena prošle godine.<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 261</ref> "Zahtevi Budimaca" traže ograničenje despotske vlasti visokog sveštenstva itd., sastavljeni i "Postulati", adresovani na vladara.<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 269-70</ref>. [[Marija Terezija]] je odbacila većinu srpskih zahteva, dogodine osnovana [[Ilirska dvorska deputacija|Ilirska dvorska komisija]].<ref>''Historija n. J. II'', 1156</ref> ** Carica je pored uobičajenog carskog komesara, jednog generala, odredila i jednog predstavnika ugarske Dvorske Kancelarije, zbog čega su Srbi protestovali.<ref name="CorovicAP">Ćorović. [https://www.rastko.rs/rastko-bl/istorija/corovic/istorija/6_13_l.html Austriski porazi]. rastko.rs</ref> * 11. 3. - Knjižar Samuel Baker je osnovao firmu danas poznatu kao ''[[Sotheby's]]''. * [[14. 3.]] - [[Emdenska konvencija]] kojom je određeno da [[Istočna Frizija]] nakon smrti vojvode [[Carl Edzard (Istočna Frizija)|Carla Edzarda]] pripadne Pruskoj. * [[15. 3.]] - [[Rat za austrijsko nasljedstvo]]: Francuska formalno objavljuje rat Velikoj Britaniji. * [[16. 3.]] - Na saborskoj sjednici je prisegnuo prvi hrvatski zemaljski arhivar, Ladislav Kiraly.<ref>[https://www.matica.hr/hr/519/hrvatski-drzavni-arhiv-27024/ Hrvatski državni arhiv]. matica.hr</ref> === April/Travanj &ndash; Jun/Lipanj === * [[27. 4.]] - RzAN, italijanski teatar: Franko-španske snage kneza de Contija zauzimaju nakon kratke opsade sardinsku Villafrancu Marittimu (dan. [[Villefranche-sur-Mer]]. * proleće - [[Vasilije Petrović]], [[Sava Petrović Njegoš|Savin]] zamenik, dogovorio u Veneciji da se [[kotor]]ski pazar otvori za Crnogorce. Pokušao je i da falsifikovanim ispravama ostvari materijalnu dobit, zbog čega će kasnije ući u spor sa Savom.<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 501</ref> * [[21. 5.]] (10. 5. po j.k.) - Crnogorski vladika [[Sava Petrović Njegoš|Sava]] dobija gramatu<ref>Sarajlija. [https://www.rastko.rs/rastko-cg/povijest/sarajlija-istorija_crne_gore.html Istorija Crne Gore [1835]]. rastko.rs</ref> i kreće kući iz Rusije.<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 500</ref> * maj - RzAN: Francuska vojska maršala de Noaillesa ulazi u Austrijsku Nizozemsku - ovog i sledećeg meseca zauzimaju [[Kortrijk|Courtrai]] (17. 5.), Menin (7. 6.), Knocke, Furnes i [[Ypres]] (29. 6.) * maj - Vulkan [[Cotopaxi]] ima veliku erupciju. * [[23. 5.]] - Francuskim napadom na Canso u [[Nova Škotska|Novoj Škotskoj]] počinje tzv. [[Rat kralja Georgea]], odnosno neprijateljstva između britanskih i francuskih sjevernoameričkih kolonija, ogranak Rata za austrijsko nasljedstvo. * [[22. 5.]] - [[Rat za austrijsko nasljedstvo]]: U [[Frankfurt na Majni|Frankfurtu]] potpisan sporazum kojim se Francuskoj i [[Bavarska|Bavarskoj]] u savezu protiv [[Habsburgovci|Habsburgovaca]] ponovno priključuje [[Kraljevina Pruska|Pruska]]. * 25. 5. - Umire [[Carl Edzard]], poslednji knez [[Istočna Frizija|Istočne Frizije]] - oblast zatim preuzima Pruska, u skladu sa Emdenskom konvencijom od prošlog marta. * jun, početkom - RzAN: Austrijanci [[Karlo Aleksandar Lotarinški|Karla Lorenskog]] napadaju francuski Alzas. * [[5. 6.]] - U [[Versailles]]u sklopljen dodatni sporazum Francuske i Pruske, pri čemu je potonjoj obećan dio [[Češka|Češke]]. * 6. 6. - Francuskom ambasadoru [[Jacques-Joachim Trotti de La Chétardie|Chétardieju]] je naređeno da napusti Rusiju u roku od 24 časa. Kancelar [[Aleksej Bestužev-Rjumin|Bestužev-Rjumin]] odnosi pobedu nad francuskim intrigama. * 15. 6. - [[George Anson]] se vratio u Englesku nakon četiri godine plovidbe oko sveta - od prvobitnih 1.854 mornara preživelo je 188, ali vratili su se sa španskim srebrom. * 27. 6. - Umro [[Eparhija temišvarska|temišvarski]] episkop [[Nikola Dimitrijević]], naslediće ga [[Georgije Popović]] (1745-57). * 28. 6. - Pruska princeza [[Katarina Velika|Sophia Augusta Frederica]] (buduća carica Katarina) se radi udaje za ruskog cara [[Petar III od Rusije|Petra III]] preobraćuje sa [[luteranstvo|luteranstva]] na [[Ruska pravoslavna crkva|pravoslavlje]] - veridba sutradan, venčanje dogodine. === Jul/Srpanj &ndash; Septembar/Rujan === * 15. 7. - [[Aleksej Bestužev-Rjumin]] postaje ruski veliki kancelar. * jul - Knez [[Vlaška|Vlaške]] [[Mihai Racoviță]] umro u Carigradu, nasleđuje ga [[Konstantin Mavrokordat]] (do 1748, njegova četvrta vladavina u toj zemlji). * [[18. 7.]] - RzAN: Bitka kod Casteldelfina: Francuzi porazili Sardince blizu [[Cuneo|Cunea]]. * 29. 7. - [[Osmansko-persijski rat (1743–1746)|Osmansko-persijski rat]]: [[Nader-šah Afšar]] opseda [[Kars]], ali se mora vratiti u Dagestan da uguši pobunu. * [[31. 7.]] - RzAN: [[Ferenc III Nádasdy|Nádasdyjeva]] austrijska vojska, uključujući [[Trenkovi panduri|Trenkove pandure]], zauzima [[Saverne]]. * [[8. 8.]] - Kralj [[Louis XV od Francuske|Louis XV]] se teško razboleo u [[Metz]]u, kapelan mu odbija otpust greha dok ne otera od sebe ljubavnicu [[Marie Anne de Mailly-Nesle]] i njenu sestru Diane Adélaïde de Lauraguais (Marie Anne se u novembru vratila na dvor ali je ubrzo umrla). * [[12. 8.]] - [[Rat za austrijsko nasljedstvo]]: [[Bitka kod Velletrija (1744)|Bitka kod Velletrija]] u kojoj španske i [[Napuljsko Kraljevstvo|napolitanske]] trupe pod kraljem [[Karlo III od Španije|Karlom VII]] nanose težak poraz Austrijancima u Laciju. * [[15. 8.]] - Francuzi povratili Saverne, Austrijanci se povlače iz Alzasa. * [[16. 8.]] - Pruski kralj [[Friedrich II Veliki|Friedrich II]] pokreće vojsku na Češku, čime počinje [[Drugi šleski rat]]. * [[16. 9.]] - [[Drugi šleski rat]]: Austrijski garnizon u [[Prag]]u kapitulirao pred Prusima. Ovi nastavljaju u centralnu Češku, ali im Austrijanci i Sasi, koji su ušli u rat, ometaju komunikacije. * septembar - Ruska carica [[Elizabeta, ruska carica|Jelisaveta]] je u poseti Kijevu, naredila je gradnju Marijinske palete (završena 1752, danas ceremonijalna rezidencija ukrajinskog predsednika) i Crkve sv. Andreja. * [[30. 9.]] - RzAN: Franko-španske snage ostvaruju taktički uspeh nad Sardincima kod Madonna dell'Olmo, tj. Cunea, ali do novembra će se ipak povući preko Alpa. === Oktobar/Listopad &ndash; Decembar/Prosinac === * 4. 10. - Britanski brod prve klase ''HMS Victory'' je potonuo po oluji u La Manšu sa 1.150 pripadnika posade, uključujući admirala Johna Balchena. * oktobar, krajem - Na povratku iz Rusije, vladika Sava je u Zadru, primio ga je generalni mletački providur za Dalmaciju Kverini.<ref>[https://www.rastko.rs/rastko-cg/povijest/istorijat/istorijat_3.html Mitropolija crnogorska za vrijeme mitropolita Petrovića]. rastko.rs</ref> * [[18. 12.]] - Marija Terezija naređuje proterivanje Jevreja iz Češke. * krajem god. - U očekivanju inkorporacije Slavonije i Srema u Ugarsku, patrijarh moli caricu da se prethodno na ugarskoj Dijeti inartikulišu srpske privilegije.<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 204</ref> * krajem godine - Vladika Sava se vratio u Crnu Goru, zatekao "krajinu veoma smućenu", dolazi do sukobljavanja sa sinovcem Vasilijem, koji je ove godine samoinicijativno odlazio u Veneciju.<ref>Pantić. [https://www.rastko.rs/rastko-cg/umjetnost/mpantic-xvi-xviii/xviii.html XVIII vek: Doba prosvećenosti]. rastko.rs</ref> === Kroz godinu === * 1744-45 - Baron [[Franjo Trenk]] regrutuje na spahilucima u Sremu, nameće teške novčane obaveze.<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 202</ref> * Graničari upućeni na Rajnu,<ref>Cerović. [https://www.rastko.rs/antropologija/ljcerovic_srbi_ukr.html Srbi u Ukrajini]. rastko.rs</ref> deo Podunavske landmilicije.<ref>[https://www.rastko.rs/rastko-ukr/au/piscevic-memoari/piscevic-memoari1.html Симеон Пишчевић: Мемоари]. rastko.rs</ref> Hristifor Žefarović zabeležio pesmu "Srbi u Donavertu".<ref>[https://www.rastko.rs/knjizevnost/pavic/barok/barok_usmena.html Усмена књижевност у време барока (до 1774)]. rastko.rs</ref> ** Roman Crnjanskog "[[Seobe (roman)|Seobe]]" se događa od jeseni 1744. do proleća 1745.<ref>[https://www.rastko.rs/rastko/delo/12166 "Пођох у Италију, да изменим душу и тело"]. rastko.rs</ref> * 1744-45 - Poljski kralj [[August III od Saksonije|August III]] sastavio puk bosanskih najamnika, koji kasnije služe i Prusima.<ref>Ćorović. [https://www.rastko.rs/rastko-bl/istorija/corovic/bih/vcorovic-bih-kultura_l.htm Kulturne prilike]. rastko.rs</ref> * [[Benedikt Stay Stojković]] izdao latinsku poemu u šest knjiga o [[kartezijanska filozofija|kartezijanskoj filozofiji]]. * [[Krsto II. Oršić]] dobio naslov grofa. * [[Datoteka:Flag of the First Saudi State.svg|30px]] Arabija: [[Muhammad bin Saud]] sklopio savez sa propovednikom [[Muhammad ibn Abd al-Wahhab]]om, osniva [[Emirat Dirija]], poznat i kao Prva Saudijska Država. * [[Nader-šah Afšar]] je postavio [[Erekle II|Ereklea II]] za kralja [[Kaheti]]ja (do 1762, takođe i [[Kartlijci|Kartli]]ja 1762-98), a raniji vladar Kahetija [[Teimuraz II|Teimuraz]] postaje kralja Kartlija (do 1762). * U Rusiji otvorena Carska fabrika porcelana. == Rođenja == {{glavni članak|:Kategorija:Rođeni 1744.}} * 10. 2. - [[William Cornwallis]], britanski admiral († [[1819]]) * [[23. 2.]] - [[Mayer Amschel Rothschild]], njemački bankar, "otac međunarodnih financija" († [[1812]]) * 19. 5. - [[Charlotte od Mecklenburg-Strelitza]], kraljica Georga III († [[1818]]) * [[1. 8.]] - [[Jean-Baptiste Lamarck]], biolog († [[1829]]) * [[4. 8.]] - [[Julije Bajamonti]], polihistor iz Dalmacije († [[1800]]) * 25. 8. - [[Johann Gottfried von Herder]], pesnik, filozof († [[1803]]) * 25. 9. - [[Friedrich Wilhelm II od Pruske|Friedrich Wilhelm II]], vladar Pruske i Brandenburga († [[1797]]) * [[22. 11.]] - [[Abigail Adams]], prva dama SAD i majka predsednika († [[1818]]) == Smrti == {{glavni članak|:Kategorija:Umrli 1744.}} * [[23. 1.]] - [[Giambattista Vico]], filozof (* [[1668]]) * [[26. 1.]] - [[Ludwig Andreas von Khevenhüller]], habsburški feldmaršal (* [[1683]]) * [[25. 4.]] - [[Anders Celsius]], švedski fizičar i astronom (* [[1701]]) * 30. 5. - [[Alexander Pope]], pjesnik (* [[1688]]) * 27. 6. - [[Nikola Dimitrijević]], temišvarski vladika SPC * jul - [[Mihai Racoviță]], knez Vlaške (* ca. 1660) * 18. 10. - [[Sarah Churchill, vojvotkinja od Marlborougha]] (* [[1660]]) * [[17. 10.]] - [[Giuseppe Guarneri]], graditelj violina (* [[1698]]) * [[8. 12.]] - [[Marie Anne de Mailly-Nesle]], ljubavnica Louisa XV (* [[1717]]) * [[16. 12.]] - [[Maria Anna Austrijska (1718–1744)|Maria Anna Austrijska]], guvernerka Austrijske Nizozemske (* [[1718]]) * [[19. 12.]] - [[Georg Olivier von Wallis]], habsburški feldmaršal (* [[1673]]) * [[23. 12.]] - [[Élisabeth-Charlotte d'Orléans]], svekrva Marije Terezije (* [[1676]]) == Reference == {{reference|2}} ; Literatura * ''Historija naroda Jugoslavije II'', Školska knjiga Zagreb, 1959 * ''Istorija srpskog naroda'', Četvrta knjiga, prvi tom, Srbi u XVIII veku, SKZ Beograd 1986 (IV-1) {{Commonscat|1744}} [[Kategorija:1744]] 3jxjjag21y6u9riuer6xq98f7bgzrs2 0 79904 41262844 41157634 2022-08-23T13:12:25Z StarDeg 32055 wikitext text/x-wiki {{Infokutija biografija | ime = Nebojša Pavković | slika = N. Pavkovic.jpg | širina_slike = 250px | opis = Небојша Павковић | ime_po_rođenju = | datum_rođenja = {{Birth date and age|1946|4|10|df=y}} | mjesto_rođenja = | datum_smrti = <!-- {{Death date and age|YYYY|MM|DD|YYYY|MM|DD|df=y}} --> | mjesto_smrti = | prebivalište = | državljanstvo = | zanimanje = | roditelji = }} == Biografija == Nebojša Pavković je rođen [[10. 4.|10. aprila]] [[1946]]. u selu Senjski Rudnik, [[Srbija]]. Pavković je obavljao brojne dužnosti u Jugoslovenskoj narodnoj armiji ([[Jugoslovenska narodna armija|JNA]]).<ref name="Optužnica"/> [[1994]]. godine je raspoređen u Prištinski korpus VJ u [[Priština|Prištini]], [[Kosovo]], gde je obavljao više dužnosti u Štabu Komande. === Uloga u kosovskom ratu === [[9. 1.|9. januara]] 1998. godine, Pavković je preuzeo komandovanje Prištinskim korpusom. [[21. 7.|21. jula]] [[1998]]. je unapređen u čin general-potpukovnika.<ref name="Optužnica">[http://www.icty.org/case/milutinovic/4 Haški tribunal: Optuženik Dragoljub Ojdanić]</ref> Pavković je imao središnju ulogu u planiranju i sprovođenju aktivnosti VJ na Kosovu. [[Slobodan Milošević]] je podržavao njegove predloge o korišćenju VJ na Kosovu uprkos protesta drugih iz Vojske Jugoslavije. Kao komandant prištinskog korpusa, Pavković se sukobio sa svojim neposredno pretpostavljenim, tadašnjim komandantom 3. armije, i imao nesuglasice s tadašnjim načelnikom Generalštaba o upotrebi vojske na Kosovu. Njih obojica su kasnije smenjeni sa svojih položaja a Pavković je postao komandant 3. armije. Pavković je [[1998]]. bio uključen u naoružavanje nealbanskog [[civil]]nog stanovništva na Kosovu i istovremeno razoružavanje kosovskih [[Albanci|Albanaca]]. Dana 25. decembra [[1998]]. godine, Nebojša Pavković je predsedničkim ukazom postavljen za komandanta Treće armije. Pavković je, u svojstvu komandanta Prištinskog korpusa i potom komandanta Treće armije, krajem 1998. godine i početkom [[1999]]. bio direktno uključen u kršenje oktobarskih sporazuma. Kada je postao komandant Treće armije, doveo je dodatne jedinice na Kosovo uprkos tim sporazumima, a jednu je brigadu poslao u unutrašnjost Kosova suprotno direktnim uputstvima [[Dragoljub Ojdanić|Dragoljuba Ojdanića]] da to ne čini. U periodu neposredno pre bombardovanja NATO i tokom bombardovanja Pavković je nastavio da izdaje naređenja za angažovanje jedinica VJ na Kosovu. Dana [[31. 3.|31. marta]] [[1999]]. godine unapređen je u čin general-pukovnika. I pored naređenja iz aprila 1999. da se MUP prepotčini VJ tokom ratnog stanja, Pavković nije imao direktnu kontrolu nad snagama MUP angažovanim na Kosovu. Tokom [[kosovski rat|kosovskog rata]] Pavković je većinu vremena bio na [[Kosovo|Kosovu]]. On je imao detaljna saznanja i uvid situacije na terenu u aktivnosti svojih snaga i snaga MUP. On je o tome izveštavao MUP Srbije: {{citiranje|Bezbednosni režim na teritoriji nije ukorenjen u duhu zakona i na osnovu proglašenog ratnog stanja. Najbolji primer je operacija delovanja zajedničkih kontrolnih punktova na kojima deluju zajedno MUP i jedinice vojne policije, gde dolazi do čestih problema zato što pripadnici MUP-a otvoreno dozvoljavaju očigledne kriminalne aktivnosti i pljačke koje čine njihove kolege u MUP-u, kao i civili, zbog čega dolazi do velikog broja otuđivanja motornih vozila i tehničke robe na teritoriji Kosova i Metohije. Ustanovljeno je van sumnje i mi smo o tome izveštavali u redovnim borbenim i drugim izveštajima, da zbog nepoštovanja odluke o prepotčinjavanju neki pripadnici MUP-a, a u značanoj meri i neke cele manje jedinice koje operišu nezavisno na terenu, počinjavaju teške zločine nad šiptarskim civilnim stanovništvom u naseljima i skloništima: ubistva, silovanja, pljačku, tešku pljačku, krađu i tako dalje, a oni namerno pripisuju ili planiraju da pripišu te zločine jedinicama i pojedincima u Vojsci Jugoslavije.|Dopis Treće armije VJ (Pavkovićev izveštaj) MUP-u Srbije od 25. maja 1999. godine.<ref name="Transkripti 2 jun 2005">[http://www.hlc-rdc.org/uploads/editor/file/Transkripti/Milosevic/transkripti%20po%20danima/HT%20VII%20Milosevic%2019/19_06%20Cetvrtak,%202.%20jun%202005.%20-%20Svedok%20Obrad%20Stevanovic.pdf SUĐENJE SLOBODANU MILOŠEVIĆU / TRANSKRIPTI 2. jun 2005.]</ref>}} Predsednik [[Slobodan Milošević]] odao je priznanje Pavkoviću za njegovu ulogu u vreme ratnog stanja 1999. godine, odlikovavši ga [[16. 6.|16. juna]] 1999. godine Ordenom slobode. U februaru [[2000]]. godine, Nebojša Pavković je imenovan za načelnika Generalštaba VJ. Njegova služba u VJ i na mestu načelnika Generalštaba okončana je, nakon pada Miloševića, predsedničkim ukazom od [[24. 6.|24. juna]] [[2002]]. === Suđenje === Protiv njega i drugih generala odgovornih za Kosovo je krajem [[2003]]. podignuta optužnica [[Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju|Haškog tribunala]]. Srbijanske vlasti su pokušale da zaustave njihovo izručenje.<ref>[http://www.pescanik.info/content/view/1824/1179/ Memoari Karle Del Ponte III]{{Dead link|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Pavković je [[2005]]. izručen [[Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju|Međunarodnom krivičnom sudu za bivšu Jugoslaviju]].<ref name="Optužnica" />. [[2009]]. je proglašen krivim po svim tačkama optužnice i osuđen na 22 godine zatvora za [[deportacija|deportacije]], prisilna premeštanja, [[ubistvo|ubistva]], progone i druga nehumana dela. Zajedno sa njim, osuđeni su i [[Vladimir Lazarević]], [[Nikola Šainović]], [[Dragoljub Ojdanić]] i [[Sreten Lukić]]. Prvooptuženi [[Slobodan Milošević]] je umro u pritvoru a [[Milan Milutinović]] je oslobođen optužbi. == Reference == {{reflist}} == Vidi još == * [[Kosovski rat]] * [[Operacija Potkovica]] * [[Ratni zločini u Kosovskom ratu]] * [[Udruženi zločinački poduhvat]] == Spoljne veze == * [http://www.icty.org/case/milutinovic/4 Haški tribunal: Optuženik Nebojša Pavković] * [http://www.icty.org/x/cases/milutinovic/tjug/bcs/090226bcs_sazetak_presude.pdf Presuda Pavkoviću i saradnicima] {{Lifetime|1946||Pavković, Nebojša}} [[Kategorija:Srpski generali]] [[Kategorija:Kosovski rat]] [[Kategorija:Osobe osuđene na Međunarodnom krivičnom sudu za bivšu Jugoslaviju|Pavković, Nebojša]] mk2tzrmi8gr62un5bclkdx3o0hl1amx 41262845 41262844 2022-08-23T13:13:28Z Edgar Allan Poe 29250 opa, ovo nam je dugo bilo promaklo wikitext text/x-wiki {{Infokutija biografija | ime = Nebojša Pavković | slika = | širina_slike = 250px | opis = Небојша Павковић | ime_po_rođenju = | datum_rođenja = {{Birth date and age|1946|4|10|df=y}} | mjesto_rođenja = | datum_smrti = <!-- {{Death date and age|YYYY|MM|DD|YYYY|MM|DD|df=y}} --> | mjesto_smrti = | prebivalište = | državljanstvo = | zanimanje = | roditelji = }} '''Nebojša Pavković''' je [[Srbi|srpski]] general osuđen u [[Hag]]u za teške [[ratni zločin|ratne zločine]] počinjene nad [[civil]]nim stanovništvom tokom [[kosovski rat|rata na Kosovu]]. == Biografija == Nebojša Pavković je rođen [[10. 4.|10. aprila]] [[1946]]. u selu Senjski Rudnik, [[Srbija]]. Pavković je obavljao brojne dužnosti u Jugoslovenskoj narodnoj armiji ([[Jugoslovenska narodna armija|JNA]]).<ref name="Optužnica"/> [[1994]]. godine je raspoređen u Prištinski korpus VJ u [[Priština|Prištini]], [[Kosovo]], gde je obavljao više dužnosti u Štabu Komande. === Uloga u kosovskom ratu === [[9. 1.|9. januara]] 1998. godine, Pavković je preuzeo komandovanje Prištinskim korpusom. [[21. 7.|21. jula]] [[1998]]. je unapređen u čin general-potpukovnika.<ref name="Optužnica">[http://www.icty.org/case/milutinovic/4 Haški tribunal: Optuženik Dragoljub Ojdanić]</ref> Pavković je imao središnju ulogu u planiranju i sprovođenju aktivnosti VJ na Kosovu. [[Slobodan Milošević]] je podržavao njegove predloge o korišćenju VJ na Kosovu uprkos protesta drugih iz Vojske Jugoslavije. Kao komandant prištinskog korpusa, Pavković se sukobio sa svojim neposredno pretpostavljenim, tadašnjim komandantom 3. armije, i imao nesuglasice s tadašnjim načelnikom Generalštaba o upotrebi vojske na Kosovu. Njih obojica su kasnije smenjeni sa svojih položaja a Pavković je postao komandant 3. armije. Pavković je [[1998]]. bio uključen u naoružavanje nealbanskog [[civil]]nog stanovništva na Kosovu i istovremeno razoružavanje kosovskih [[Albanci|Albanaca]]. Dana 25. decembra [[1998]]. godine, Nebojša Pavković je predsedničkim ukazom postavljen za komandanta Treće armije. Pavković je, u svojstvu komandanta Prištinskog korpusa i potom komandanta Treće armije, krajem 1998. godine i početkom [[1999]]. bio direktno uključen u kršenje oktobarskih sporazuma. Kada je postao komandant Treće armije, doveo je dodatne jedinice na Kosovo uprkos tim sporazumima, a jednu je brigadu poslao u unutrašnjost Kosova suprotno direktnim uputstvima [[Dragoljub Ojdanić|Dragoljuba Ojdanića]] da to ne čini. U periodu neposredno pre bombardovanja NATO i tokom bombardovanja Pavković je nastavio da izdaje naređenja za angažovanje jedinica VJ na Kosovu. Dana [[31. 3.|31. marta]] [[1999]]. godine unapređen je u čin general-pukovnika. I pored naređenja iz aprila 1999. da se MUP prepotčini VJ tokom ratnog stanja, Pavković nije imao direktnu kontrolu nad snagama MUP angažovanim na Kosovu. Tokom [[kosovski rat|kosovskog rata]] Pavković je većinu vremena bio na [[Kosovo|Kosovu]]. On je imao detaljna saznanja i uvid situacije na terenu u aktivnosti svojih snaga i snaga MUP. On je o tome izveštavao MUP Srbije: {{citiranje|Bezbednosni režim na teritoriji nije ukorenjen u duhu zakona i na osnovu proglašenog ratnog stanja. Najbolji primer je operacija delovanja zajedničkih kontrolnih punktova na kojima deluju zajedno MUP i jedinice vojne policije, gde dolazi do čestih problema zato što pripadnici MUP-a otvoreno dozvoljavaju očigledne kriminalne aktivnosti i pljačke koje čine njihove kolege u MUP-u, kao i civili, zbog čega dolazi do velikog broja otuđivanja motornih vozila i tehničke robe na teritoriji Kosova i Metohije. Ustanovljeno je van sumnje i mi smo o tome izveštavali u redovnim borbenim i drugim izveštajima, da zbog nepoštovanja odluke o prepotčinjavanju neki pripadnici MUP-a, a u značanoj meri i neke cele manje jedinice koje operišu nezavisno na terenu, počinjavaju teške zločine nad šiptarskim civilnim stanovništvom u naseljima i skloništima: ubistva, silovanja, pljačku, tešku pljačku, krađu i tako dalje, a oni namerno pripisuju ili planiraju da pripišu te zločine jedinicama i pojedincima u Vojsci Jugoslavije.|Dopis Treće armije VJ (Pavkovićev izveštaj) MUP-u Srbije od 25. maja 1999. godine.<ref name="Transkripti 2 jun 2005">[http://www.hlc-rdc.org/uploads/editor/file/Transkripti/Milosevic/transkripti%20po%20danima/HT%20VII%20Milosevic%2019/19_06%20Cetvrtak,%202.%20jun%202005.%20-%20Svedok%20Obrad%20Stevanovic.pdf SUĐENJE SLOBODANU MILOŠEVIĆU / TRANSKRIPTI 2. jun 2005.]</ref>}} Predsednik [[Slobodan Milošević]] odao je priznanje Pavkoviću za njegovu ulogu u vreme ratnog stanja 1999. godine, odlikovavši ga [[16. 6.|16. juna]] 1999. godine Ordenom slobode. U februaru [[2000]]. godine, Nebojša Pavković je imenovan za načelnika Generalštaba VJ. Njegova služba u VJ i na mestu načelnika Generalštaba okončana je, nakon pada Miloševića, predsedničkim ukazom od [[24. 6.|24. juna]] [[2002]]. === Suđenje === Protiv njega i drugih generala odgovornih za Kosovo je krajem [[2003]]. podignuta optužnica [[Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju|Haškog tribunala]]. Srbijanske vlasti su pokušale da zaustave njihovo izručenje.<ref>[http://www.pescanik.info/content/view/1824/1179/ Memoari Karle Del Ponte III]</ref> Pavković je [[2005]]. izručen [[Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju|Međunarodnom krivičnom sudu za bivšu Jugoslaviju]] u [[Hag]]u. Sud ustanovljava da je Pavkovićev doprinos [[udruženi zločinački poduhvat|udruženom zločinačkom poduhvatu]] bio značajan, budući da je koristio snage VJ koje su mu bile na raspolaganju za terorisanje i nasilno proterivanje civila kosovskih Albanaca iz njihovih domova.<ref name="Optužnica"/> On je imao nameru da prisilno raseli albansko stanovništvo Kosova radi obezbeđenja dalje kontrole državnih vlasti nad pokrajinom.<ref name="Optužnica"/> Pavković je, u datim okolnostima, mogao razumno predvideti da će snage VJ i MUP izvršavajući njegova naređenja činiti ubistva, silovanja i hotimična uništavanja [[džamija]].<ref name="Optužnica"/> [[2009]]. je proglašen krivim po svim tačkama optužnice i osuđen na 22 godine zatvora za [[deportacija|deportacije]], prisilna premeštanja, [[ubistvo|ubistva]], progone i druga nehumana dela. Zajedno sa njim, osuđeni su i [[Vladimir Lazarević]], [[Nikola Šainović]], [[Dragoljub Ojdanić]] i [[Sreten Lukić]]. Prvooptuženi [[Slobodan Milošević]] je umro u pritvoru a [[Milan Milutinović]] je oslobođen optužbi. == Reference == {{reflist}} == Vidi još == * [[Kosovski rat]] * [[Operacija Potkovica]] * [[Ratni zločini u Kosovskom ratu]] * [[Udruženi zločinački poduhvat]] == Spoljne veze == * [http://www.icty.org/case/milutinovic/4 Haški tribunal: Optuženik Nebojša Pavković] * [http://www.icty.org/x/cases/milutinovic/tjug/bcs/090226bcs_sazetak_presude.pdf Presuda Pavkoviću i saradnicima] {{Lifetime|1946||Pavković, Nebojša}} [[Kategorija:Srpski generali]] [[Kategorija:Kosovski rat]] [[Kategorija:Osobe osuđene na Međunarodnom krivičnom sudu za bivšu Jugoslaviju|Pavković, Nebojša]] 9d3grvyb4jaks8e9zkkad32ntxiwnza 41262870 41262845 2022-08-23T14:56:32Z Vipz 151311 /* top */ slika se ipak može ostaviti wikitext text/x-wiki {{Infokutija biografija | ime = Nebojša Pavković | slika = N. Pavkovic.jpg | širina_slike = 250px | opis = Небојша Павковић | ime_po_rođenju = | datum_rođenja = {{Birth date and age|1946|4|10|df=y}} | mjesto_rođenja = | datum_smrti = <!-- {{Death date and age|YYYY|MM|DD|YYYY|MM|DD|df=y}} --> | mjesto_smrti = | prebivalište = | državljanstvo = | zanimanje = | roditelji = }} '''Nebojša Pavković''' je [[Srbi|srpski]] general osuđen u [[Hag]]u za teške [[ratni zločin|ratne zločine]] počinjene nad [[civil]]nim stanovništvom tokom [[kosovski rat|rata na Kosovu]]. == Biografija == Nebojša Pavković je rođen [[10. 4.|10. aprila]] [[1946]]. u selu Senjski Rudnik, [[Srbija]]. Pavković je obavljao brojne dužnosti u Jugoslovenskoj narodnoj armiji ([[Jugoslovenska narodna armija|JNA]]).<ref name="Optužnica"/> [[1994]]. godine je raspoređen u Prištinski korpus VJ u [[Priština|Prištini]], [[Kosovo]], gde je obavljao više dužnosti u Štabu Komande. === Uloga u kosovskom ratu === [[9. 1.|9. januara]] 1998. godine, Pavković je preuzeo komandovanje Prištinskim korpusom. [[21. 7.|21. jula]] [[1998]]. je unapređen u čin general-potpukovnika.<ref name="Optužnica">[http://www.icty.org/case/milutinovic/4 Haški tribunal: Optuženik Dragoljub Ojdanić]</ref> Pavković je imao središnju ulogu u planiranju i sprovođenju aktivnosti VJ na Kosovu. [[Slobodan Milošević]] je podržavao njegove predloge o korišćenju VJ na Kosovu uprkos protesta drugih iz Vojske Jugoslavije. Kao komandant prištinskog korpusa, Pavković se sukobio sa svojim neposredno pretpostavljenim, tadašnjim komandantom 3. armije, i imao nesuglasice s tadašnjim načelnikom Generalštaba o upotrebi vojske na Kosovu. Njih obojica su kasnije smenjeni sa svojih položaja a Pavković je postao komandant 3. armije. Pavković je [[1998]]. bio uključen u naoružavanje nealbanskog [[civil]]nog stanovništva na Kosovu i istovremeno razoružavanje kosovskih [[Albanci|Albanaca]]. Dana 25. decembra [[1998]]. godine, Nebojša Pavković je predsedničkim ukazom postavljen za komandanta Treće armije. Pavković je, u svojstvu komandanta Prištinskog korpusa i potom komandanta Treće armije, krajem 1998. godine i početkom [[1999]]. bio direktno uključen u kršenje oktobarskih sporazuma. Kada je postao komandant Treće armije, doveo je dodatne jedinice na Kosovo uprkos tim sporazumima, a jednu je brigadu poslao u unutrašnjost Kosova suprotno direktnim uputstvima [[Dragoljub Ojdanić|Dragoljuba Ojdanića]] da to ne čini. U periodu neposredno pre bombardovanja NATO i tokom bombardovanja Pavković je nastavio da izdaje naređenja za angažovanje jedinica VJ na Kosovu. Dana [[31. 3.|31. marta]] [[1999]]. godine unapređen je u čin general-pukovnika. I pored naređenja iz aprila 1999. da se MUP prepotčini VJ tokom ratnog stanja, Pavković nije imao direktnu kontrolu nad snagama MUP angažovanim na Kosovu. Tokom [[kosovski rat|kosovskog rata]] Pavković je većinu vremena bio na [[Kosovo|Kosovu]]. On je imao detaljna saznanja i uvid situacije na terenu u aktivnosti svojih snaga i snaga MUP. On je o tome izveštavao MUP Srbije: {{citiranje|Bezbednosni režim na teritoriji nije ukorenjen u duhu zakona i na osnovu proglašenog ratnog stanja. Najbolji primer je operacija delovanja zajedničkih kontrolnih punktova na kojima deluju zajedno MUP i jedinice vojne policije, gde dolazi do čestih problema zato što pripadnici MUP-a otvoreno dozvoljavaju očigledne kriminalne aktivnosti i pljačke koje čine njihove kolege u MUP-u, kao i civili, zbog čega dolazi do velikog broja otuđivanja motornih vozila i tehničke robe na teritoriji Kosova i Metohije. Ustanovljeno je van sumnje i mi smo o tome izveštavali u redovnim borbenim i drugim izveštajima, da zbog nepoštovanja odluke o prepotčinjavanju neki pripadnici MUP-a, a u značanoj meri i neke cele manje jedinice koje operišu nezavisno na terenu, počinjavaju teške zločine nad šiptarskim civilnim stanovništvom u naseljima i skloništima: ubistva, silovanja, pljačku, tešku pljačku, krađu i tako dalje, a oni namerno pripisuju ili planiraju da pripišu te zločine jedinicama i pojedincima u Vojsci Jugoslavije.|Dopis Treće armije VJ (Pavkovićev izveštaj) MUP-u Srbije od 25. maja 1999. godine.<ref name="Transkripti 2 jun 2005">[http://www.hlc-rdc.org/uploads/editor/file/Transkripti/Milosevic/transkripti%20po%20danima/HT%20VII%20Milosevic%2019/19_06%20Cetvrtak,%202.%20jun%202005.%20-%20Svedok%20Obrad%20Stevanovic.pdf SUĐENJE SLOBODANU MILOŠEVIĆU / TRANSKRIPTI 2. jun 2005.]</ref>}} Predsednik [[Slobodan Milošević]] odao je priznanje Pavkoviću za njegovu ulogu u vreme ratnog stanja 1999. godine, odlikovavši ga [[16. 6.|16. juna]] 1999. godine Ordenom slobode. U februaru [[2000]]. godine, Nebojša Pavković je imenovan za načelnika Generalštaba VJ. Njegova služba u VJ i na mestu načelnika Generalštaba okončana je, nakon pada Miloševića, predsedničkim ukazom od [[24. 6.|24. juna]] [[2002]]. === Suđenje === Protiv njega i drugih generala odgovornih za Kosovo je krajem [[2003]]. podignuta optužnica [[Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju|Haškog tribunala]]. Srbijanske vlasti su pokušale da zaustave njihovo izručenje.<ref>[http://www.pescanik.info/content/view/1824/1179/ Memoari Karle Del Ponte III]</ref> Pavković je [[2005]]. izručen [[Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju|Međunarodnom krivičnom sudu za bivšu Jugoslaviju]] u [[Hag]]u. Sud ustanovljava da je Pavkovićev doprinos [[udruženi zločinački poduhvat|udruženom zločinačkom poduhvatu]] bio značajan, budući da je koristio snage VJ koje su mu bile na raspolaganju za terorisanje i nasilno proterivanje civila kosovskih Albanaca iz njihovih domova.<ref name="Optužnica"/> On je imao nameru da prisilno raseli albansko stanovništvo Kosova radi obezbeđenja dalje kontrole državnih vlasti nad pokrajinom.<ref name="Optužnica"/> Pavković je, u datim okolnostima, mogao razumno predvideti da će snage VJ i MUP izvršavajući njegova naređenja činiti ubistva, silovanja i hotimična uništavanja [[džamija]].<ref name="Optužnica"/> [[2009]]. je proglašen krivim po svim tačkama optužnice i osuđen na 22 godine zatvora za [[deportacija|deportacije]], prisilna premeštanja, [[ubistvo|ubistva]], progone i druga nehumana dela. Zajedno sa njim, osuđeni su i [[Vladimir Lazarević]], [[Nikola Šainović]], [[Dragoljub Ojdanić]] i [[Sreten Lukić]]. Prvooptuženi [[Slobodan Milošević]] je umro u pritvoru a [[Milan Milutinović]] je oslobođen optužbi. == Reference == {{reflist}} == Vidi još == * [[Kosovski rat]] * [[Operacija Potkovica]] * [[Ratni zločini u Kosovskom ratu]] * [[Udruženi zločinački poduhvat]] == Spoljne veze == * [http://www.icty.org/case/milutinovic/4 Haški tribunal: Optuženik Nebojša Pavković] * [http://www.icty.org/x/cases/milutinovic/tjug/bcs/090226bcs_sazetak_presude.pdf Presuda Pavkoviću i saradnicima] {{Lifetime|1946||Pavković, Nebojša}} [[Kategorija:Srpski generali]] [[Kategorija:Kosovski rat]] [[Kategorija:Osobe osuđene na Međunarodnom krivičnom sudu za bivšu Jugoslaviju|Pavković, Nebojša]] q72pxpiokyn44zftrdnsoycgkdj5ys8 41262871 41262870 2022-08-23T15:17:59Z Edgar Allan Poe 29250 ma ne, ovo će na Commonsu biti brisano sigurno jer je kršenje AP :) wikitext text/x-wiki {{Infokutija biografija | ime = Nebojša Pavković | slika = | širina_slike = 250px | opis = Небојша Павковић | ime_po_rođenju = | datum_rođenja = {{Birth date and age|1946|4|10|df=y}} | mjesto_rođenja = | datum_smrti = <!-- {{Death date and age|YYYY|MM|DD|YYYY|MM|DD|df=y}} --> | mjesto_smrti = | prebivalište = | državljanstvo = | zanimanje = | roditelji = }} '''Nebojša Pavković''' je [[Srbi|srpski]] general osuđen u [[Hag]]u za teške [[ratni zločin|ratne zločine]] počinjene nad [[civil]]nim stanovništvom tokom [[kosovski rat|rata na Kosovu]]. == Biografija == Nebojša Pavković je rođen [[10. 4.|10. aprila]] [[1946]]. u selu Senjski Rudnik, [[Srbija]]. Pavković je obavljao brojne dužnosti u Jugoslovenskoj narodnoj armiji ([[Jugoslovenska narodna armija|JNA]]).<ref name="Optužnica"/> [[1994]]. godine je raspoređen u Prištinski korpus VJ u [[Priština|Prištini]], [[Kosovo]], gde je obavljao više dužnosti u Štabu Komande. === Uloga u kosovskom ratu === [[9. 1.|9. januara]] 1998. godine, Pavković je preuzeo komandovanje Prištinskim korpusom. [[21. 7.|21. jula]] [[1998]]. je unapređen u čin general-potpukovnika.<ref name="Optužnica">[http://www.icty.org/case/milutinovic/4 Haški tribunal: Optuženik Dragoljub Ojdanić]</ref> Pavković je imao središnju ulogu u planiranju i sprovođenju aktivnosti VJ na Kosovu. [[Slobodan Milošević]] je podržavao njegove predloge o korišćenju VJ na Kosovu uprkos protesta drugih iz Vojske Jugoslavije. Kao komandant prištinskog korpusa, Pavković se sukobio sa svojim neposredno pretpostavljenim, tadašnjim komandantom 3. armije, i imao nesuglasice s tadašnjim načelnikom Generalštaba o upotrebi vojske na Kosovu. Njih obojica su kasnije smenjeni sa svojih položaja a Pavković je postao komandant 3. armije. Pavković je [[1998]]. bio uključen u naoružavanje nealbanskog [[civil]]nog stanovništva na Kosovu i istovremeno razoružavanje kosovskih [[Albanci|Albanaca]]. Dana 25. decembra [[1998]]. godine, Nebojša Pavković je predsedničkim ukazom postavljen za komandanta Treće armije. Pavković je, u svojstvu komandanta Prištinskog korpusa i potom komandanta Treće armije, krajem 1998. godine i početkom [[1999]]. bio direktno uključen u kršenje oktobarskih sporazuma. Kada je postao komandant Treće armije, doveo je dodatne jedinice na Kosovo uprkos tim sporazumima, a jednu je brigadu poslao u unutrašnjost Kosova suprotno direktnim uputstvima [[Dragoljub Ojdanić|Dragoljuba Ojdanića]] da to ne čini. U periodu neposredno pre bombardovanja NATO i tokom bombardovanja Pavković je nastavio da izdaje naređenja za angažovanje jedinica VJ na Kosovu. Dana [[31. 3.|31. marta]] [[1999]]. godine unapređen je u čin general-pukovnika. I pored naređenja iz aprila 1999. da se MUP prepotčini VJ tokom ratnog stanja, Pavković nije imao direktnu kontrolu nad snagama MUP angažovanim na Kosovu. Tokom [[kosovski rat|kosovskog rata]] Pavković je većinu vremena bio na [[Kosovo|Kosovu]]. On je imao detaljna saznanja i uvid situacije na terenu u aktivnosti svojih snaga i snaga MUP. On je o tome izveštavao MUP Srbije: {{citiranje|Bezbednosni režim na teritoriji nije ukorenjen u duhu zakona i na osnovu proglašenog ratnog stanja. Najbolji primer je operacija delovanja zajedničkih kontrolnih punktova na kojima deluju zajedno MUP i jedinice vojne policije, gde dolazi do čestih problema zato što pripadnici MUP-a otvoreno dozvoljavaju očigledne kriminalne aktivnosti i pljačke koje čine njihove kolege u MUP-u, kao i civili, zbog čega dolazi do velikog broja otuđivanja motornih vozila i tehničke robe na teritoriji Kosova i Metohije. Ustanovljeno je van sumnje i mi smo o tome izveštavali u redovnim borbenim i drugim izveštajima, da zbog nepoštovanja odluke o prepotčinjavanju neki pripadnici MUP-a, a u značanoj meri i neke cele manje jedinice koje operišu nezavisno na terenu, počinjavaju teške zločine nad šiptarskim civilnim stanovništvom u naseljima i skloništima: ubistva, silovanja, pljačku, tešku pljačku, krađu i tako dalje, a oni namerno pripisuju ili planiraju da pripišu te zločine jedinicama i pojedincima u Vojsci Jugoslavije.|Dopis Treće armije VJ (Pavkovićev izveštaj) MUP-u Srbije od 25. maja 1999. godine.<ref name="Transkripti 2 jun 2005">[http://www.hlc-rdc.org/uploads/editor/file/Transkripti/Milosevic/transkripti%20po%20danima/HT%20VII%20Milosevic%2019/19_06%20Cetvrtak,%202.%20jun%202005.%20-%20Svedok%20Obrad%20Stevanovic.pdf SUĐENJE SLOBODANU MILOŠEVIĆU / TRANSKRIPTI 2. jun 2005.]</ref>}} Predsednik [[Slobodan Milošević]] odao je priznanje Pavkoviću za njegovu ulogu u vreme ratnog stanja 1999. godine, odlikovavši ga [[16. 6.|16. juna]] 1999. godine Ordenom slobode. U februaru [[2000]]. godine, Nebojša Pavković je imenovan za načelnika Generalštaba VJ. Njegova služba u VJ i na mestu načelnika Generalštaba okončana je, nakon pada Miloševića, predsedničkim ukazom od [[24. 6.|24. juna]] [[2002]]. === Suđenje === Protiv njega i drugih generala odgovornih za Kosovo je krajem [[2003]]. podignuta optužnica [[Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju|Haškog tribunala]]. Srbijanske vlasti su pokušale da zaustave njihovo izručenje.<ref>[http://www.pescanik.info/content/view/1824/1179/ Memoari Karle Del Ponte III]</ref> Pavković je [[2005]]. izručen [[Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju|Međunarodnom krivičnom sudu za bivšu Jugoslaviju]] u [[Hag]]u. Sud ustanovljava da je Pavkovićev doprinos [[udruženi zločinački poduhvat|udruženom zločinačkom poduhvatu]] bio značajan, budući da je koristio snage VJ koje su mu bile na raspolaganju za terorisanje i nasilno proterivanje civila kosovskih Albanaca iz njihovih domova.<ref name="Optužnica"/> On je imao nameru da prisilno raseli albansko stanovništvo Kosova radi obezbeđenja dalje kontrole državnih vlasti nad pokrajinom.<ref name="Optužnica"/> Pavković je, u datim okolnostima, mogao razumno predvideti da će snage VJ i MUP izvršavajući njegova naređenja činiti ubistva, silovanja i hotimična uništavanja [[džamija]].<ref name="Optužnica"/> [[2009]]. je proglašen krivim po svim tačkama optužnice i osuđen na 22 godine zatvora za [[deportacija|deportacije]], prisilna premeštanja, [[ubistvo|ubistva]], progone i druga nehumana dela. Zajedno sa njim, osuđeni su i [[Vladimir Lazarević]], [[Nikola Šainović]], [[Dragoljub Ojdanić]] i [[Sreten Lukić]]. Prvooptuženi [[Slobodan Milošević]] je umro u pritvoru a [[Milan Milutinović]] je oslobođen optužbi. == Reference == {{reflist}} == Vidi još == * [[Kosovski rat]] * [[Operacija Potkovica]] * [[Ratni zločini u Kosovskom ratu]] * [[Udruženi zločinački poduhvat]] == Spoljne veze == * [http://www.icty.org/case/milutinovic/4 Haški tribunal: Optuženik Nebojša Pavković] * [http://www.icty.org/x/cases/milutinovic/tjug/bcs/090226bcs_sazetak_presude.pdf Presuda Pavkoviću i saradnicima] {{Lifetime|1946||Pavković, Nebojša}} [[Kategorija:Srpski generali]] [[Kategorija:Kosovski rat]] [[Kategorija:Osobe osuđene na Međunarodnom krivičnom sudu za bivšu Jugoslaviju|Pavković, Nebojša]] kzs01odpf68lf4ie2z2nirocn14v9vu 0 80001 41263021 41261721 2022-08-24T08:40:13Z Cynthiadavis2412 172812 /* Naučno istaživanje */ wikitext text/x-wiki {{for|geografska istraživanja|istraživanja}} [[Datoteka:Mitarbeiterin der EMPA in St-Gallen.jpg|desno|bezokvira]] '''Istraživanje''' se opisuje kao aktivan, ustrajan i sustavan proces proučavanja s ciljem otkrivanja, tumačenja i pojašnjavanja činjenica. Ovo intelektualno proučavanje provodi se s ciljem stvaranja višeg [[znanje|znanja]] o događajima, ponašanju, te primjenjivim teorijama i zakonima. Termin istraživanje se također koristi pri opisivanju cijelog skupa informacija o određenoj temi, a obično se vezuje uz [[nauka|znanost]] i znanstvenu metodu istraživanja. Istraživanja se financiraju od strane javnih ustanova, dobrotvornih organizacija, te privatnih skupina i [[preduzeće|poduzeća]]. == Oblikovanje istraživanja == * Točno određivanje onoga što se želi znati * Određivanje od koga se želi prikupiti podatke * Izbor načina prikupljanja podataka * Odabir načina obrade rezultata == Naučno istaživanje == Naučno istraživanjeje [[sistem]]atsko, plansko i objektivno ispitivanje nekog [[problem]]a, prema određenim [[naučna metoda|metodološkim]] pravilima, [https://wikispecialistinc.com/ Wikipedia] čija je svrha da se pruži pouzdan i precizan [[odgovor]] na unapred postavljeno pitanje. Svako naučno istraživanje ima više međusobno logično povezanih faza. Istraživanje započinje formulacijom [[problem]]a i cilja [[istraživanje|istraživanja]], definisanjem osnovnih varijabli, hipoteza, izbora uzorka, kao i [[metoda]] i tehnika [[istraživanje|istraživanja]]. Krajnji rezultat naučnog [[istraživanje|istraživanja]] je pisani naučni rad, članak ili monografija, u kojem se na pregledan, obuhvatan, koncizan i precizan način saopštavaju rezultati [[istraživanje|istraživanja]] i daju objašnjenja istraživane pojave.<ref>[https://uk.royalessays.co.uk/how-to-write-an-assignment Okvir za pisanje istraživačkih radova]</ref> == Fundamentalna istraživanja == {{section-stub}} == Istraživačke metode == {{section-stub}} == Istraživački proces == {{section-stub}} == Financiranje istraživanja == {{section-stub}} == Eksterni linkovi == <!--interwiki--> == Izvori == {{reflist}} [[Kategorija:Metodologija]] an03f6fyynogd05trs9ix29lzs1h56k 0 95489 41262977 5062227 2022-08-23T22:33:37Z Vipz 151311 wikitext text/x-wiki '''Slobodni svijet''' ({{lang-en|Free World}}) je izraz kojim se zajednički opisuju sve [[država|države]] današnjeg svijeta čije [[društveno-političko uređenje]] odgovara [[liberalna demokracija|liberalnoj demokraciji]] u skladu s uvriježenim standardima današnjeg [[zapadni svijet|zapadnog svijeta]] ([[višestranačje]], sloboda izražavanja i sl.). Nastao je u [[SAD]]-u u doba [[hladni rat|Hladnog rata]] kada se prije svega koristio u [[propaganda|propagandne]] svrhe protiv [[SSSR]]-a i njegovih saveznika u [[Istočni blok|Istočnom bloku]], nastojeći istaknuti političke i druge slobode koje su građani zapadnih država uživali, za razliku od građana tadašnjih [[komunizam|komunističkih]] država. U stvarnosti je glavni kriterij za pripadnost "slobodnom svijetu" bilo savezništvo sa SAD, odnosno neprijateljstvo prema SSSR, pa su se tako članicama "slobodnog svijeta" smatrale i izrazito ne-demokratske, pa i [[totalitarizam|totalitarne]] države kao što je bila [[Španija]] pod [[Francova diktatura|Francom]], [[Grčka]] pod [[Diktatura pukovnika|vojnom huntom]] između 1967. – 1974., [[Čile]]a pod [[Augusto Pinochet|Pinochetom]] i [[Tajvan]]a u doba [[Chiang Kai-shek|Čang Kai-šeka]], a uključujući i cijeli niz [[autokracija|autokratskih]] režima u [[Treći svijet|Trećem svijetu]]. [[Amerocentrizam|Amerocentrična]] priroda se tom pojmu pripisivala i na temelju toga što se za [[predsjednik SAD|predsjednika SAD]] koristila neslužbena titula "[[vođa slobodnog svijeta]]". Od završetka Hladnog rata izraz je gotovo potpuno iščezao iz upotrebe, s obzirom da za njega, zbog američke i zapadne pobjede, više nije bilo potrebe, a i zbog toga što ga u dijelu javnosti SAD i drugih vodećih zemalja smatraju ne samo anakronim, nego i [[politička korektnost|politički nekorektnim]]. Nakon toga se uglavnom koristi u retorici [[desnica|desničarskih]] političkih stranaka kako bi se istakle razlike zapadnih zemalja i kultura u odnosu na ostatak svijeta. Kao primjer može poslužiti česta upotreba tog pojma od strane [[Hrvatska|hrvatskog]] predsjednika [[Franjo Tuđman|Franje Tuđmana]] koji je njome nastojao istaknuti pripadnost Hrvatske zapadnim vrijednostima, za razliku od "komunističke", "bizantske" i "orijentalne" Srbije. == Povezani članci == * [[prvi svijet]] * [[slobodna zemlja]] * [[zapadni svijet]] * [[Liga demokracija]] [[Kategorija:Hladni rat]] [[Kategorija:Politika]] lueiladrbbbpxr29b1q4p95dd64n2nl 41262978 41262977 2022-08-23T22:34:51Z Vipz 151311 /* top */ wikitext text/x-wiki '''Slobodni svijet''' ({{lang-en|Free World}}) je izraz kojim se zajednički opisuju sve [[država|države]] današnjeg svijeta čije [[društveno-političko uređenje]] odgovara [[liberalna demokracija|liberalnoj demokraciji]] u skladu s uvriježenim standardima današnjeg [[zapadni svijet|zapadnog svijeta]] ([[višestranačje]], sloboda izražavanja i sl.). Nastao je u [[SAD]]-u u doba [[hladni rat|Hladnog rata]] kada se prije svega koristio u [[propaganda|propagandne]] svrhe protiv [[SSSR]]-a i njegovih saveznika u [[Istočni blok|Istočnom bloku]], nastojeći istaknuti političke i druge slobode koje su građani zapadnih država uživali, za razliku od građana tadašnjih [[komunizam|komunističkih]] država. U stvarnosti je glavni kriterij za pripadnost "slobodnom svijetu" bilo savezništvo sa SAD, odnosno neprijateljstvo prema SSSR, pa su se tako članicama "slobodnog svijeta" smatrale i izrazito ne-demokratske, pa i [[totalitarizam|totalitarne]] države kao što je bila [[Španija]] pod [[Francova diktatura|Francom]], [[Grčka]] pod [[Diktatura pukovnika|vojnom huntom]] između 1967. – 1974., [[Čile]] pod [[Augusto Pinochet|Pinochetom]] i [[Tajvan]] u doba [[Chiang Kai-shek|Čang Kai-šeka]], a uključujući i cijeli niz [[autokracija|autokratskih]] režima u [[Treći svijet|Trećem svijetu]]. [[Amerocentrizam|Amerocentrična]] priroda se tom pojmu pripisivala i na temelju toga što se za [[predsjednik SAD|predsjednika SAD]] koristila neslužbena titula "[[vođa slobodnog svijeta]]". Od završetka Hladnog rata izraz je gotovo potpuno iščezao iz upotrebe, s obzirom da za njega, zbog američke i zapadne pobjede, više nije bilo potrebe, a i zbog toga što ga u dijelu javnosti SAD i drugih vodećih zemalja smatraju ne samo anakronim, nego i [[politička korektnost|politički nekorektnim]]. Nakon toga se uglavnom koristi u retorici [[desnica|desničarskih]] političkih stranaka kako bi se istakle razlike zapadnih zemalja i kultura u odnosu na ostatak svijeta. Kao primjer može poslužiti česta upotreba tog pojma od strane [[Hrvatska|hrvatskog]] predsjednika [[Franjo Tuđman|Franje Tuđmana]] koji je njome nastojao istaknuti pripadnost Hrvatske zapadnim vrijednostima, za razliku od "komunističke", "bizantske" i "orijentalne" Srbije. == Povezani članci == * [[prvi svijet]] * [[slobodna zemlja]] * [[zapadni svijet]] * [[Liga demokracija]] [[Kategorija:Hladni rat]] [[Kategorija:Politika]] jhwmotsehzv7of9xvatt0hmcijljk9u 0 109268 41262848 41161621 2022-08-23T13:35:21Z CommonsDelinker 806 Datoteka/fajl Srpska-vojska-Krajine.png je uklonjen/a jer ga/ju je na [[:commons:|Ostavi]] obrisao Fitindia sa razlogom: No permission since 15 August 2022 wikitext text/x-wiki {{Paravojna organizacija | ime = Srpska vojska Krajine | logotip =State_Flag_of_Serbian_Krajina_(1991).svg|150px | opis = Zastava RSK | aktivnost = [[1991.]] - [[1995.]] | vođa = | motivi = | područje = [[Republika Srpska Krajina]]<br />[[Bosna i Hercegovina]] | ideologija = [[Srpski nacionalizam]] | aktivnosti = | napadi = | status = ukinuta | članstvo = | političko krilo = [[Nacistička stranka]] }} '''Srpska vojska Krajine''' je bila oružana formacija stvorena [[1991.]] za vrijeme pobune [[Srbi u Hrvatskoj|Srba]] na područjima [[Republika Hrvatska|Republike Hrvatske]] koje su pobunjenici proglasili [[Republika Srpska Krajina|Republikom Srpskom Krajinom]]. Prestala je da postoji [[1995]]. nakon vojne [[Operacija Oluja|akcije Oluja]]. == Povijest == Od oružja koje je ostalo od [[Teritorijalna obrana|Teritorijalne obrane]] te oružja koje je ostavila [[Jugoslavenska narodna armija]] stvara se Srpska vojska Krajine koja je bila organizirana u šest korpusa: * [[21. Kordunski korpus]] * [[39. Banijski korpus]] * [[18. Zapadno-Slavonski korpus]] * [[11. Istočno-Slavonski korupus]] * [[15. Lički korupus]] * [[7. Dalmatinski korpus]] Brojnost Srpske vojske Krajine bilo je sljedeće: * 38.000 vojnika i oficira * 14.500 rezerve * 4.100 pripadnika milicije (policije) * Uzletišta ** Udbine == Oprema == * [[Tenk]]ova je bilo ukupno 330 i sačinjavali su sljedeći modeli: ** [[T-34]] ** [[T-55]] ** [[M36]] ** [[M18 Hellcat]] ** [[T-72]] (2) ** [[M-84]] (30) ** [[M-84A]] * Oklopni transporteri i ostala oklopna vozila, ukupno 160 komada: ** [[M-60]] ** [[M-60A]] ** [[PT-61]] ** [[BVP M-80]] ** [[BOV 2]] ** [[BRDM]] * [[Zrakoplov]]i (22) i [[helikopter]]i (18) ** [[Jastreb]] ** [[Orao J-22]] ** [[Galeb]] ** [[helikopter]] [[Mi-8]] ** vrtolet [[Gazela]] * [[Topništvo]] ** 560 topova raznih kalibara ** 28 višecijevnih raketnih bacača ** 360 protuavionskih topova ** 230 protuoklopnih topova ** 72 lansera protuoklopnih raketa ** 280 sistema protuavionskih raketa * Razno ** [[Oklopni vlak]] [[Krajina ekspres]] == Vanjske poveznice == * [https://web.archive.org/web/20040403193231/http://stef124.tripod.com/krajina.htm Vojska Republike Srpske Krajine] [[Kategorija:Rat u Hrvatskoj]] 40ydl5z4fpnoowywsn3yk20evxsym8p 0 119620 41262974 41262568 2022-08-23T21:28:57Z Alekol 2231 /* Smrti */ wikitext text/x-wiki {{year dab|1745}} {{godina nav}} [[Datoteka:Hohenfriedeberg - Attack of Prussian Infantry - 1745.jpg|thumb|Napad pruske pješadije u bitci kod Hohenfriedberga.]] {{Godina u drugim kalendarima|1745}} Godina '''1745''' ('''[[rimski brojevi|MDCCXLV]]''') bila je [[redovna godina koja počinje u petak]] po [[Gregorijanski kalendar|gregorijanskom kalendaru]] odn. [[redovna godina koja počinje u utorak]] po [[Julijanski kalendar|julijanskom kalendaru]]. == Događaji == * [[11. 5.]] - [[Rat za austrijsko nasljedstvo]]: [[Bitka kod Fontenoya]] u kojoj [[francuska]] vojska pod [[Maurice de Saxe|Moritzom Saksonskim]] nanosi težak poraz [[UK|britansko]]-[[hanover]]anskim snagama i tjera ih da napuste [[Belgija|Belgiju]]. * [[4. 6.]] - [[Drugi šleski rat]]: [[Bitka kod Hohenfriedberga]] u kojoj [[Kraljevina Pruska|pruska]] vojska pod kraljem [[Friedrich II Veliki|Friedrichom II]] nanosi težak poraz Austrijancima. * [[1. 7.]] - Marija Terezija rešava da se srpske privilegije u Slavoniji i Sremu moraju držati, uprkos inkorporaciji kao ugarskih županija.<ref="isniv1204">''Istorija s. n.'' IV-1, 204</ref> * avgust - Osnovana Ilirska dvorska komisija<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 261</ref> (delegacija 1747-77) - pitanje samouprave u vezi sa privilegijama srpske crkve. * [[19. 8.]] - Princ [[Charles Edward Stuart]], koji se bio iskrcao u [[Škotska|Škotskoj]], u [[Glenfirnan]]u diže [[Jakobitski ustanak 1745|ustanak]] protiv [[UK|britanske]] [[dinastija Hanover|dinastije Hanover]]. * [[21. 8.]] - [[Carica Katarina|Sofija od Anhalta]] se udaje za [[Rusko Carstvo|ruskog]] prijestonasljednika [[Petar III od Rusije|Petra]]. * [[11. 9.]] - [[Jakobitski ustanak 1745]]: Princ Charles Edward Stuart zajedno sa [[jakobiti|jakobitskom]] vojskom ulazi u [[Edinburgh]] gdje svog oca [[James Francis Edward Stuart|Jamesa Stuarta]] (koji se nalazi u egzilu u Francuskoj) proglašava novim [[Popis škotskih kraljeva|škotskim kraljem]] pod imenom James VII. * [[21. 9.]] - [[Jakobitski ustanak 1745]]: [[Bitka kod Prestonpansa]] u kojoj jakobitski ustanici tuku hanoveranske (britanske vladine) trupe. * druga pol. god. - Reorganizovanje granice: ** rasformirani graničarski šančevi Subotica, Sombor, Brestovac, Palanka i Petrovaradinski u Bačkoj; ** takođe i svi šančevi u Podunavskoj granici, na sremskoj strani Dunava, graničari koji nisu hteli pod županijsku vlast su preseljeni u novu Podunavsku granicu (Petrovaradin-Zemun). Osnovan je Komorski dominijum (Šid, Čalma, Čerević itd).<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 210</ref> ** Titel i Kovilj zadržali graničarski status, uključeni u Potisku granicu. ** Počinje reorganizacija Savske granice (produženje do Zemuna). Mitrovačko vlastelinstvo sa 15 naselja pripojeno Vojnoj krajini.<ref>''Historija n. J. II'', 1136-7</ref> * [[4. 12.]] - [[Jakobitski ustanak 1745]]: Jakobitske trupe iz Škotske prodiru u [[Engleska|Englesku]] i dopiru sve do [[Derby]]ja, izazivajući paniku u [[London]]u. * [[6. 12.]] - [[Jakobitski ustanak 1745]]: Jakobitske trupe počinju povlačenje iz Engleske natrag u Škotsku. * krajem god. - Inkorporaciona komisija (Engelshofen, Patačić, Vajaj) stiže u Slavoniju i Srem.<ref name="isniv1204"></ref> Kao što je Marija Terezija navijestila 1741, obnovljeno županijsko uređenje [[Kraljevina Slavonija|Slavonije]] formiranjem [[Virovitička županija|Virovitičke]], [[Požeška županija|Požeške]] i [[Sremska županija|Srijemske županije]]. U "upravnim i provincijalnim poslovima" su podređene hrvatskom banu, a "u poslovima kontribucije" ugarskom namjesničkom vijeću. Ova Slavonija je Varaždinskom krajinom odvojena od Hrvatske,<ref>''Historija n. J. II'', 1035-7</ref> a posavski dio je vojna granica. Rastu žalbe seljaka na vlastelu, što će kulminirati pobunom 1755.<ref>''Historija n. J. II'', 1065</ref> * [[25. 12.]] - [[Dresdenski mirovni sporazum]] kojim je okončan [[Drugi šleski rat]]; [[Habsburška Monarhija]] priznaje dotadašnje pruske granice i ranije osvajanje [[Šleska|Šleske]] dok se Friedrich II sa svoje strane priznaje habsburgovskog monarha [[Franz I Stephan od Svetog Rimskog Carstva|Franza Stephana I]] za novog [[sveti rimski car|rimsko-njemačkog cara]] priključivši se tako tzv. Pragmatičkoj koaliciji u [[Rat za austrijsko nasljedstvo|Ratu za austrijsko nasljedstvo]]. === Kroz godinu === * Ali-paša Hećimoglu, poslije pet godina, ponovo u Bosni: uvodi velike poreze jer je državna blagajna prazna, dolazi do otpora, pobune muslimanskih seljaka u gornjoj Hercegovini,<ref>''Istorija s. n.'' IV-1, 441</ref> pa je premješten iste godine (slično se događa i 1747).<ref>''Historija n. J. II'', 1327</ref> Nasleđuje ga Bostandži Sulejman-paša (do 1747), ali otpor se nastavlja, sada s centrom u Sarajevu. * Odobrena gradnja pravoslavne [[Nikolajevska crkva u Zemunu|Nikolajevske crkve u Zemunu]]. * Bavarski pivar Sebastian Kreizesen otvorio prvu pivarsku radionicu u Bečkereku ([[Zrenjanin]]u). * Amnestija razbojnika u Slavoniji, mnogi se odazivaju; mnogi su i poginuli u Trenkovim pandurima (koji i ove godine regrutuje u Sremu) tako da ta pojava slabi. == Rođenja == {{glavni članak|:Kategorija:Rođeni 1745.}} * [[6. 1.]] - Jacques Étienne [[Braća Montgolfier|Montgolfier]], pionir balonistike († [[1799]]) * [[18. 2.]] - [[Alessandro Volta]], talijanski fizičar († [[1827]]) * [[24. 2.]] - [[Fjodor Ušakov]], ruski admiral († [[1817]]) * aug. - [[Henry Mackenzie]], škotski pisac († [[1831]]) * [[16. 9.]] - [[Mihail Kutuzov]], ruski feldmaršal († [[1813]]) * [[24. 11.]] - [[Maria Luisa od Španjolske]], supruga cara Leopolda II († [[1792]]) * [[24. 12.]] - [[John Jay]], prvi Vrhovni sudija SAD († [[1829]]) * [[Olaudah Equiano]], abolicionista u Britaniji († [[1797]]) * [[Arslan Mehmed-paša]], bosanski paša († [[1812]]) == Smrti == {{glavni članak|:Kategorija:Umrli 1745.}} * [[20. 1.]] - [[Karlo VII, car Svetog Rimskog Carstva]] (* [[1697]]) * 18. 3. - [[Robert Walpole]], bivši, prvi, britanski premijer (* [[1676]]) * [[22. 5.]] - [[François-Marie de Broglie]], maršal Francuske (* [[1671]]) * [[12. 9.]] - [[Vicko Zmajević]], zadarski nadbiskup (* [[1670]]) * [[19. 10.]] - [[Jonathan Swift]], irski književnik, satiričar, pisac pamfleta (* [[1667]]) * [[6. 12.]] - [[Mirko Eszterházy]], estergomski nadbiskup, bivši zagrebački biskup (* 1663) * [[19. 12.]] - [[Jean-Baptiste van Loo]], slikar (* [[1684]]) * [[Ibrahim Muteferika]], osmanski diplomat, pionir štamparstva u islamu (* 1674) * [[Galdan Tseren]], džungarski vladar == Reference == {{reference|2}} ; Literatura * ''Historija naroda Jugoslavije II'', Školska knjiga Zagreb, 1959 * ''Istorija srpskog naroda'', Četvrta knjiga, prvi tom, Srbi u XVIII veku, SKZ Beograd 1986 (IV-1) == Vanjske poveznice == {{commonscat|1745}} [[Kategorija:1745| ]] a2e53erihfqvz77uzk0ryab9vo44f9b 0 124872 41262836 40938500 2022-08-23T13:07:30Z InternetArchiveBot 155863 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Avionske nesreće (SR) |ime = Avionska nesreća u Jaroslavlju 2011. |slika = Datoteka:Дмитрий Медведев на месте крушения Як-42Д.jpeg |opis slike = [[Dmitrij Medvedev]] na mestu katastrofe [[8. septembra]] [[2011]]. |datum = [[7. 9.|7. septembar]] [[2011|2011.]] |mesto = |vrsta nesreće = utvrđuje se |putnici = 37 |posada = 8 |povreda = |preživeli =1 |vlasnik = [[Itiopijan erlajns]] |poletanje = [[Aerodrom Tunošna]], [[Jaroslavlj]],<br /> {{flag|Rusija}} |destinacija = [[Aerodrom Minsk-1]], [[Minsk]], {{flagcountry|BLR}} |mesto nesreće = [[Volga]] u blizini [[Jaroslavlj]]a }} '''Avionska nesreća u Jaroslavlju 2011.''' dogodila se [[7. 9.|7. septembra]] [[2011]]. u 16:02 po lokalnom vremenu, kada se ''Jak-42'' putnički avion, prevozeći profesionalni hokejaški tim [[HK Lokomotiv Jaroslavlj|Lokomotivu]] iz [[Jaroslavlj]]a, srušio u blizini Jaroslavlja, u [[rusija|Rusiji]]. Tim je leteo ka [[Minsk]]u, [[Belorusija]], gde je trebao da odigra prvi meč u sezoni [[Kontinentalna hokejaška liga 2011/12.|2011/12]]. u [[Kontinentalna hokejaška liga|Kontinentalnoj hokejaškoj ligi]].<ref name="autogeneratedci">{{cite web|url=http://www.rts.rs/page/stories/ci/story/2/%D0%A1%D0%B2%D0%B5%D1%82/952276/%D0%A5%D0%BE%D0%BA%D0%B5%D1%98%D0%B0%D1%88%D0%BA%D0%B8+%D1%82%D0%B8%D0%BC+%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D0%BE+%D1%83+%D1%83%D0%B4%D0%B5%D1%81%D1%83+%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0.html |title=Hokejaški tim stradao u udesu aviona |language={{ci icon}} |publisher=Rts.rs |date= |accessdate = 9. 9. 2011.}}</ref> == Icindent == [[Datoteka:Proton Yakovlev Yak-42 RA-42434 Ryabtsev.jpg|thumb|left|200px|Avion kaompanije ''jak servis'' RA-42434]] Avion "jak 42" kompanije "Jak servis" pao je sa male visine, na udaljenosti od svega dva kilometara od aerodroma Tunošna i zapalio se. Jedan deo aviona pao je u reku Volgu. Nesreća se najverovatnije dogodila tako što je [[avion]] zakačio antenu svetionika na Aerodromu Tunošna u [[Jaroslavlj]]u.<ref name="autogeneratedci"/> U avionu je bilo ukupno 45 ljudi, 37 putnika i 8 članova posade. Poginulo je 44 ljudi. Inženjer leta Aleksandar Sizov je jedini preživeo nesreću. Ruski predsednik [[Dmitrij Medvedev]], koji je bio na putu za Jaroslavlj da bi učestvovao na globalnom političkom forumu, uputio je saučešće porodicama poginulih u nesreći<ref name="medved1">{{cite news|url=http://eng.kremlin.ru/news/2788#sel=4:1,4:58|title=Lokomotiv Yaroslavl ice hockey team killed in a plane crash|date = 7. 9. 2011.|publisher=[[Presidential Administration of Russia]]|accessdate = 7. 9. 2011.}}</ref> i rekao da će posetiti mesto nesreće.<ref name="riayaroslavl">{{cite web|url=http://en.rian.ru/russia/20110908/166504776.html|title=Russian ice hockey team wiped out in plane crash|date = 7. 9. 2011.|publisher=[[RIA Novosti]]|accessdate = 7. 9. 2011.|location=[[Yaroslavl]]}}</ref> == Avion == Kompanija "Jak-servis" je ima sedam aviona (vrste Jak-40 i Jak-42D). Avion broj RA-42 434 je prvi put je leteo [[1993]]. Važenje uverenja plovidbenosti aviona je trebalo da istekne [[1. 10.|1. oktobra]] [[2011]].<ref>{{cite web|author=NG-Online |url=http://www.ng.ru/regions/2011-09-07/100_yaroslavl.html |title=Aviakatastrofa pod Яroslavlem |publisher=Ng.ru |date= |accessdate = 9. 9. 2011.}}</ref> Evropska agencija za sigurnost vazduhoplovstva (EASA) je [[2009]]. izabrala kompaniju "Jak-servis" kao najmanje rizičnom među ruskim kompanijama koje lete prema [[Evropa|Evropi]].<ref>{{cite web|url=http://www.kommersant.ru/doc/1768152 |title=Samaя nebezopasnaя aviakompaniя |publisher=Kommersant.ru |date = 9. 7. 2011. |accessdate = 9. 9. 2011.}}</ref> == Istraga == Međudržavni avionski komitet u skladu sa ruskim zakonodavstvom, je otvorila istragu okolnosti i uzroke nesreće.<ref>{{cite news|url=http://www.mak.ru/russian/investigations/2011/yak-42_ra-42433.html|title=Яk-42 RA-42433 07.09.2011|date = 7. 9. 2011.|publisher=[[Interstate Aviation Committee]]|accessdate = 7. 9. 2011.}}</ref> Ruski vazduhoplovne vlasti su suspendovale sve letove sa aviona "jak 42" posle nesreće. U toku su provere drugih postojećih aviona istog tipa.<ref>{{cite web|url=http://www.flightglobal.com/articles/2011/09/07/361731/yak-42-flights-suspended-after-fatal-yaroslavl-crash.html |title=Yak-42 flights suspended after fatal Yaroslavl crash. 07/09/11 |publisher=Flight Global |date = 14. 6. 2010. |accessdate = 9. 9. 2011.}}</ref> == Reakcije == Nakon što su čuli vesti, KHL zvaničnici zaustavili su i odložili meč [[HK Salavat Julaev|Salavat Julaev]] i [[HK Atlant|Atlant]] i ako je meč već bio u toku.<ref>{{cite web|last=Wyshynski |first=Greg |url=http://sports.yahoo.com/nhl/blog/puck_daddy/post/Plane-crash-kills-majority-of-KHL-team-Lokomot?urn=nhl-wp11993 |title=Plane crash kills ‘majority’ of KHL team Lokomotiv - Puck Daddy - NHL Blog - Yahoo! Sports |publisher=Sports.yahoo.com |date = 20. 4. 2011. |accessdate = 9. 9. 2011.}}</ref> Predsednik [[Međunarodna hokejaška federacija|Međunarodne hokejaške federacije]] [[Rene Fazel]] je izjavio: „Ovo je najmračniji dan u istoriji našeg sporta“.<ref name="khltragedy">{{cite news|url=http://en.khl.ru/news/2011/9/7/24152.html|title=Yaroslavl plane tragedy|date = 7. 9. 2011.|publisher=[[Kontinental Hockey League]]|accessdate = 7. 9. 2011.}}</ref> Veče [[7. 9.|7. septembra]] u [[Jaroslavlj]]u, je održana odaja počasti nastradalima. Beliki broj ljudi koji su donosili donosili cveće i sveće se okupio ispred kulturnog i sportskog kompleksa [[Arena 2000]]. Prema nekim izvorima broj učesnika se kretao od 10 do 12 hiljada ljudi<ref>{{cite web|url=http://www.newsru.com/russia/07sep2011/yaroslavl.html |title=Novosti NEWSru.com :: Tыsяči žiteleй Яroslavlя vыšli na ulicы — oplakivaюt igrokov «Lokomotiva» |publisher=Newsru.com |date= |accessdate = 9. 9. 2011.}}</ref>. Počast stradalima odao je i predsednik ruske republike [[Tatarstan]] Rustam Minihanov koji je učestvovao na globalnom političkom forumu u Jaroslavlju.<ref>{{cite web|url=http://perm.kp.ru/online/news/972667 |title=Prezident Tatarstana vozložil cvetы k arene, gde igral «Lokomotiv» // KP.RU — Kazanь |publisher=Perm.kp.ru |date= |accessdate = 9. 9. 2011.}}</ref> U [[Jaroslavska oblast|jaroslavskoj oblasti]] proglašena trodnevna žalost, od 9. do 11. septembra.<ref>{{cite web|url=http://ria.ru/society/20110908/432246631.html |title=V Яroslavskoй oblasti 9-11 sentяbrя obъяvlen traur &#124; Obщestvo &#124; Lenta novosteй «RIA Novosti» |publisher=Ria.ru |date= |accessdate = 9. 9. 2011.}}</ref> Ruski predsednik [[Dmitrij Medvedev]] izrazio je saučešće rodbini stradalih u avionskoj nesreći<ref>{{cite web|url=http://www.yuga.ru/news/238597/ |title=Medvedev pobыvaet na meste krušeniя samolёta s hokkeistami |publisher=Yuga.ru |date= |accessdate = 9. 9. 2011.}}</ref>. Ujutro [[8. septembra]] Medvedev je u pratnji guvernera [[Jaroslavska oblast|jaroslavske oblasti]] [[Sergej Vahrukov]]a posetio mesto katastrofe i položio cveće na obali reke gde se srušio avion<ref>{{cite web|url=http://kremlin.ru/news/12609 |title=Dmitriй Medvedev počtil pamяtь pogibših v aviakatastrofe pod Яroslavlem |publisher=Kremlin.ru |date= |accessdate = 9. 9. 2011.}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.itar-tass.com/c1/221033.html |title=ITAR-TASS : Medvedev vozložil cvetы k mestu krušeniя Яk-42 pod Яroslavlem, počtiv pamяtь pogibših v aviakatastrofe |language={{ru icon}} |publisher=Itar-tass.com |date= |accessdate = 9. 9. 2011.}}</ref>. Kasnije u susretu sa Vahrukovim Medvedev je rekao je da će porodicama mrtvih isplatiti novčanu nadoknadu i da je veliki broj klubova izrazilo želju da pomognu [[HK Lokomotiv Jaroslavlj|Lokomotivi]] i da više je od 30 igrača spremno da igra za ovaj klub kao zamena za nastradali sastav.<ref>{{cite web|url=http://sport.ria.ru/hockey/20110908/432401746.html |title=Bolee 30 igrokov gotovы pereйti v «Lokomotiv» — gubernator Vahrukov &#124; Hokkeй &#124; Lenta novosteй «RIA Novosti» |publisher=Sport.ria.ru |date= |accessdate = 9. 9. 2011.}}</ref> U vezi sa nesrećom prvi su izrazili saučešće predsednik [[Belorusija|Belorusije]] [[Aleksandar Lukašenko]]<ref>{{cite web|url=http://president.gov.by/press128265.html#doc |title=Aleksandr Lukašenko vыrazil soboleznovaniя v svяzi s aviakatastrofoй v Яroslavskoй oblasti |publisher=President.gov.by |date = 11. 5. 1998. |accessdate = 9. 9. 2011.}}</ref> predsednik [[Ukrajina|Ukrajine]] [[Viktor Janukovič]]]<ref>{{cite web |author=18:25 |url=http://www.president.gov.ua/ru/news/21136.html |title=Prezident Ukrainы vыrazil soboleznovaniя v svяzi s aviakatastrofoй v Rossii |publisher=President.gov.ua |date= |accessdate=9. 9. 2011. |archiveurl=https://archive.today/20120805104505/http://www.president.gov.ua/ru/news/21136.html |archivedate=2012-08-05 |dead-url=no }}</ref> i predsednik [[Poljska|Poljske]] [[Bronisław Komorowski|Bronjislav Komorovski]].<ref>{{cite web|url=http://www.prezydent.pl/aktualnosci/wypowiedzi-prezydenta/inne/art,89,depesza-kondolencyjna-do-prezydenta-rosji.html |title=Depesza kondolencyjna do prezydenta Rosji |publisher=Prezydent.pl |date= |accessdate = 9. 9. 2011.}}</ref> Prema odluci Aleksandra Lukašenka 8. septembra u [[Minsk arena|Minsk areni]], gde je trebalo da se odigra meč između [[HK Dinamo Minsk|Dinama]] i [[HK Lokomotiv Jaroslavlj|Lokomotive]] održan je parastos, a prihod od prodaje karata će biti prosleđen Jaroslavljskom klubu<ref>{{cite web|url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=562530&cid=8 |title=Vmesto matča s učastiem «Lokomotiva» v Minske proйdёt večer-rekviem |publisher=Vesti.ru |date= |accessdate = 9. 9. 2011.}}</ref>. == Putnici i posada == === Posada === Posada aviona je bila sastavljena od osmoro ljudi: {| class="wikitable" |- ! Ime i prezime ! Dužnost ! Sudbina |- | Andej Anaoljevič Solomencev | [[Pilot]] | Poginuo |- | Igor Konstantinovič Ževelov | Kopilot | Poginuo |- | Sergej Valerevič Žuravljev | Mehaničar leta | Poginuo |- | Elena Aleksandrovna Sarmatova | Stjuardesa | Poginula |- | Nadežda Muzafarovna Maksumova | Stjuardesa | Poginula |- | Elena Mihajlovna Šavina | Stjuardesa | Poginula |- | Vladimir Jurevič Matjuškin | Inžinjer leta | Poginuo |- | Aleksandar Borisovič Sizov | Inžinjer leta | '''Preživeo'''<ref name="fotos">{{cite web|url=http://www.lifenews.ru/news/68920|title=Pervыe foto s mesta krušeniя Яk-42 pod Яroslavlem|author=|date=7 sentяbrя 2011 goda|work=|publisher=LifeNews|accessdate = 7. 9. 2011.|lang=}}</ref> |} Aleksandar Sizov je primljen u bolnici sa opekotinama 10 odsto tela, prelomima lobanje i butne kosti<ref name="fotos"/>. Glavni doktor bolnice ocenjuje njegovo stanje kao ozbiljno, ali stabilno <ref name="alekseyev">{{cite web|author=© RIA Novosti. Grigoriй Sыsoev |url=http://sport.ria.ru/hockey/20110908/432272757.html |title=Glavnый ožogovый vrač RF rabotaet s hokkeistom Galimovыm &#124; Hokkeй &#124; Lenta novosteй "RIA Novosti" |publisher=Sport.ria.ru |date= |accessdate = 9. 9. 2011.}}</ref>. === Hokejaši === {| class="wikitable" |- ! Ime i prezime ! Starost ! Pozicija ! Državljanstvo ! Sudbina |- | [[Vitalij Anikenko]] | 24 | Odbrana | {{flag|Rusija}} / {{flag|Ukrajina}} | Poginuo |- | [[Mihail Balandin]] | 31 | Golman | {{flag|Rusija}} | Poginuo |- | [[Aleksandr Vasjonov]] | 23 | Napadač | {{flag|Rusija}} | Poginuo |- | [[Jozef Vašiček]] | 30 | Napadač | {{flag|Češka}} | Poginuo |- | [[Aleksandr Vjuhin]] | 38 | Golman | {{flag|Rusija}} / {{flag|Ukrajina}} | Poginuo |- | [[Aleksandar Galimov]] | 26 | Napadač | {{flag|Rusija}} | Preminuo u bolnici 12.9.2011.<ref name="galimov-died">{{cite web|title=Ice hockey player Alexander Galimov dies of injuries after plane crash|url=https://www.theguardian.com/sport/2011/sep/12/ice-hockey-alexander-galimov-dies|website=The Guardian|date=September 12, 2011}}</ref> |- | [[Pavol Demitra]] | 36 | Napadač | {{flag|Slovačka}} | Poginuo |- | [[Robert Ditrih]] | 25 | Odbrana | {{flag|Nemačka}} / {{flag|Kazahstan}} | Poginuo |- | [[Marat Kalimulin]] | 23 | Odbrana | {{flag|Rusija}} | Poginuo |- | [[Aleksandr Kaljanin]] | 23 | Napadač | {{flag|Rusija}} | Poginuo |- | [[Andrej Kirjuhin]] | 24 | Napadač | {{flag|Rusija}} | Poginuo |- | [[Nikita Kljukin]] | 21 | Napadač | {{flag|Rusija}} | Poginuo |- | [[Stefan Liv]] | 30 | Golman | {{flag|Švedska}} / {{flag|Poljska}} | Poginuo |- | [[Jan Marek]] | 31 | Napadač | {{flag|Češka}} | Poginuo |- | [[Sergej Ostapčuk]] | 21 | Napadač | {{flag|Rusija}} / {{flag|Belorusija}} | Poginuo |- | [[Karel Rahunek]] | 32 | Odbrana | {{flag|Češka}} | Poginuo |- | [[Ruslan Salej]] | 36 | Odbrana | {{flag|Belorusija}} | Poginuo<ref>{{cite web|url=http://www.sovsport.ru/news/text-item/479280 |title=MČS Rossii: Saleй pogib v aviakatastrofe pod Яroslavlem |publisher=Sovsport.ru |date= |accessdate = 9. 9. 2011.}}</ref> |- | [[Karlis Skrastinš]] | 37 | Odbrana | {{flag|Letonija}} | Poginuo |- | [[Pavel Snurnicin]] | 19 | Napadač | {{flag|Rusija}} | Poginuo |- | [[Daniil Sobčenko]] | 20 | Napadač | {{flag|Rusija}} / {{flag|Ukrajina}} | Pogib |- | [[Ivan Tkačenko]] | 31 | Napadač | {{flag|Rusija}} | Poginuo |- | [[Pavel Trahanov]] | 33 | Odbrana | {{flag|Rusija}} | Poginuo |- | [[Jurij Uričev]] | 20 | Odbrana | {{flagcountry|Rusija}} | Poginuo |- | [[Genadij Čurilov]] | 24 | Napadač | {{flagcountry|Rusija}} | Poginuo |- | [[Maksim Šuvalov]] | 18 | Odbrana | {{flagcountry|Rusija}} | Poginuo |- | [[Artjem Jrčuk]] | 21 | Napadač | {{flagcountry|Rusija}} | Poginuo |} Jedini preživeo iz tima bio je napadač [[Aleksandar Galimov]], koji je primljen na odeljenju intenzivne nege jedne od bolnica u Jaroslavlju u kritičnom stanju sa 80% opekotina po telu<ref>{{cite web|url=http://www.gazeta.ru/news/lenta/2011/09/07/n_1999317.shtml |title=Vrači oprovergli soobщenie o smerti hokkeista Galimova |publisher=Gazeta.ru |date = 27. 4. 2007. |accessdate = 9. 9. 2011.}}</ref><ref>[http://www.lenta.ru/news/2011/09/07/galimov/ Igrok sbornoй Rossii vыžil v katastrofe pod Яroslavlem]</ref>, prema drugim izvorima — 90 % <ref>[http://www.vesti.ru/only_video.html?vid=359421 Vrači: dvoe vыživših nahodяtsя v tяželom sostoяnii]</ref>. Dana [[8. septembra]], odlučeno je da se Galimov prebaci u Moskvu na lečenje, na institut za hirurgiju Višnevski.<ref name="vmoskvu">{{cite web|url=http://ria.ru/society/20110908/432371480.html |title=Vыživših pri krušenii Яk-42 vse-taki rešili dostavitь v Moskvu &#124; Obщestvo &#124; Lenta novosteй "RIA Novosti" |publisher=Ria.ru |date= |accessdate = 9. 9. 2011.}}</ref> Galimov je preminuo u bolnici 12. 9. 2011.<ref name="galimov-died"/><ref>{{cite web|last1=Barry|first1=Ellen|title=Last Member of Team Dies 5 Days After Crash in Russia|url=http://www.nytimes.com/2011/09/13/world/europe/13russia.html|website=The New York Times|date=September 12, 2011}}</ref><ref>{{cite web|title=Russian hockey player dies from injuries after plane crash|url=http://edition.cnn.com/2011/WORLD/europe/09/12/russia.plane.crash/|website=CNN|date=September 13, 2011}}</ref> === Stručni štab === Posada aviona je bila sastavljena od osmoro ljudi: {| class="wikitable" |- ! Ime i prezime ! Dužnost ! Sudbina |- | Bred Mekkrimon | Glavni trener | Poginuo |- | Aleksandar Karpovcev | Trener | Poginuo |- | Igorь Koroljev | Trener | Poginuo |- | Nikolaj Krivonosov | Kondicioni trener | Poginuo |- | Andrej Zimin | Doktor | Poginuo |- | Jurij Bahvalov | Masažer | Poginuo |- | Aleksandr Beljaev | Masažer | Poginuo |- | Evgenij Kunov | Masažer | Poginuo |- | Vjačeslav Kuznecov | Masažer | Poginuo |- | Vladimir Piskunov | Administrador | Poginuo |- | Evgenij Sidorov | Statističar | Poginuo |} == Izvori == {{Izvori|2}} == Vanjske veze == {{Drugi projekti | commons = 2011 Yaroslavl plane crash }} [[Kategorija:Avionske nesreće]] [[simple:Lokomotiv Yaroslavl#2011 plane crash]] i59nn03585hp1ijrm2di86bf7j2qj22 0 146296 41262880 41262455 2022-08-23T16:55:34Z Vipz 151311 Vraćene izmjene [[Special:Contributions/89.212.234.9|89.212.234.9]] ([[User talk:89.212.234.9|razgovor]]) na posljednju izmjenu korisnika [[User:46.235.102.20|46.235.102.20]] wikitext text/x-wiki {{Naseljeno mesto u Srbiji |slika=Prijepolje Panorama.JPG |opis_slike=Panorama Prijepolja |grb=Grb-Prijepolje.jpg |mesto=Prijepolje |okrug=Zlatiborski |opština=Prijepolje |nadm visina=557 |populacija=15031 |poštanski kod=31300<br />31303 |pozivni broj=033 |registarska oznaka=PP / PP |gšir=43.369833 |gduž=19.637666 }} '''Prijepolje''' je gradsko naselje u [[Srbija|Srbiji]] koje administrativno pripada [[opština Prijepolje|opštini Prijepolje]] u [[Zlatiborski okrug|Zlatiborskom okrugu]]. Predstavlja najveći grad [[Polimlje|Polimlja]]. Smešten je na [[Ušće|ušću]] [[Mileševka|Mileševke]] u [[Lim (reka)|Lim]], u podnožiju planine [[Jadovnik]]. U njegovoj neposrednoj blizini je [[manastir Mileševa]] i [[Tvrđava|stari grad]] [[Mileševac]]. Tokom [[Drugi svetski rat|Drugog svetskog rata]] u njemu se vodila čuvena [[Prijepoljska bitka]]. Prema popisu iz [[Popis stanovništva 2002. u Srbiji|2002.]] bilo je 15031 stanovnika (prema popisu iz [[Popis stanovništva 1991. u SFRJ|1991.]] bilo je 15634 stanovnika). == Geografija == [[Datoteka:Lim_through_Prijepolje.JPG|Lim u Prijepolju|thumb|left|250px]] Prijepolje sa širom okolinom (Prijepoljski kraj) obuhvata srednje Polimlje. To je pretežno brdskoplaninski predeo o čemu svedoči i prosečna nadmorska visina koja iznosi oko 1200m. Najniža tačka oblasti je ušće Mileševke u Lim sa svojih 440m, dok visoke planine koje se uzdižu nad Limom dostižu visinu od 1734m koliko je visok vrh [[Katunić]] na Jadovniku. Staro jezgro Prijepolja, razvilo se na aluvijalnim ravnima i rečnim terasama desne obale Lima na mestu na kom se u njega uliva Mileševka. Danas se Prijepolje razvilo oko Lima, čija ga dolina preseca pravcem jugoistok - severozapad, i njegovih [[pritok]]a Mileševke i [[Seljašnice]]. Svaka od ovih reka privlači goste u Prijepolje, svaka od njih svojim dražima: * Lim svojim [[Brzak|brzacima]] * Mileševka svojim živopisnim [[kanjon]]om * Seljašnica svojim čuvenim [[pastrmka]]ma Lim u Prijepoljskom kraju ima nekoliko pritoka, od kojih mnoge imaju pretežno bujični karakter. To su reke: * [[Grobljanska]], [[Stranjanska]], [[Dubočica]], [[Kruševica (reka)|Kruševica]], [[Ribnjak]], [[Zebuđa]], [[Sopotnica (reka)|Sopotnica]], Mileševka i [[Bistrica (pritoka Lima)|Bistrica]] sa desne strane * [[Gostunska]], [[Slatinska]], [[Komaranska reka]], [[Gračanica (rečica, Sandžak)|Gračanica]], [[Mioska (rečica)|Mioska]], [[Ratajska (rečica)|Ratajska]], Seljašnica i [[Ljupča]] sa leve strane. U neposrednoj blizini Prijepolja na obroncima Jadovnika smestili su se [[Slapovi Sopotnice]], koji pobuđuju pažnju i oduševljenje sve većeg broja posetilaca koje privlači ova prirodna lepota koja je nedavno zaštićena kao prirodni spomenik. === Klima === Klima u Prijepolju je umerenokontinentalna sa lokalnim promenama koje izaziva uticaj reljefnih oblika. Na ovakvoj klimi grad treba da zahvali podjednakoj udaljenosti od: * Jadranskog mora (140km) odnosno maritimne klime * Panonske nizije (160km) odnosno kontinentalne klime Na sprečavanje jačeg uticaja neke od ovih klima dodatno su odgovorni visoki planinski masivi koji se prostiru između Prijepolja i središta ovih klimatskih oblika. Prosečna količina padavina na ovom prostoru je oko 789.5 mm / m², s tim da ih je najmanje tokom zime i proleća, a najviše tokom jeseni i leta. Prosečna temperatura je 9.3&nbsp;°C, sa najvišom srednjom temperaturom od 19.1&nbsp;°C u julu i najnižom od -2.8&nbsp;°C u januaru. === Putna povezanost === Grad se nalazi na raskrsnici starih karavanskih puteva koji i danas postoje. * Krećući se na jug, uzvodno dolinom Lima, put preko [[Brodarevo|Brodareva]] vodi ka [[Bijelo Polje|Bijelom Polju]] (55km), [[Mojkovac|Mojkovcu]], [[Kolašin]]u, [[Podgorica|Podgorici]] i [[Bar (grad)|Baru]]. * Krećući se na istok, Mileševkom i dalje preko Jadovnika, stiže se do [[Sjenica|Sjenice]] (30km), [[Novi Pazar|Novog Pazara]], [[Priština|Prištine]], [[Skoplje|Skoplja]] i [[Solun]]a. * Krećući se na sever, niz Lim, stiže se u Bistricu (10km) u kojoj se put deli na dva smera: ** prema [[Priboj]]u (27km) i dalje prema [[Bosna|Bosni]] ** prema [[Nova Varoš|Novoj Varoši]] (30km) i dalje preko [[Zlatibor]]a ka [[Užice|Užicu]], [[Požega|Požegi]], [[Valjevo|Valjevu]] i [[Beograd]]u. * Krećući se ka zapadu, uz Seljašnicu i potom preko [[Jabuka (Prijepolje)|Jabuke]], put vodi u [[Pljevlja]] (30km) i [[Žabljak]]. == Istorija == Na prostoru Prijepolja postoje ostaci ljudskog stanovanja još iz praistorijskog doba pa sve do današnjih dana. Jedan od najznačajnijih arheoloških nalazišta na ovom prostoru je lokalitet ''Dvorine'' na kome je otkriven veći broj predmeta od keramike, stakla, bronze srebra i zlata, a datiran je u rimsko doba. Najstariji pomen Prijepolja pod tim imenom je iz [[1332]]. godine kod [[Gijoma Adama]], a u analima [[Dubrovačka republika|Dubrovačke republike]] spominje se prvi put [[1343]]. godine. Prijepolje se u srednjem veku razvijalo kao trg (tržnica) manastira Mileševa i nalazilo se na tzv. [[Dubrovački drum|dubrovačkom drumu]] koji je povezivao obalu srednjeg [[Jadran]]a sa centralnim i istočnim delovima [[Balkansko poluostrvo|Balkanskog poluostrva]]. Razvoj Prijepolja stoga je usko povezan sa trgovcima koji su kroz njega prolazili i u njemu trgovali još od srednjeg veka. Prijepolje i Polimlje bili su sastavni deo [[Raška|Raške]] i jedan od središnjih delova rane [[Nemanjići|Nemanjićke]] države. O tome svedoči veliki broj manastira i crkava u dolini Lima. Smatra se da je župama: Dabru, Crnoj Steni, Zvijezdu, Bihoru, Ljuboviđi, Budimlju i Plavu u limskoj dolini u srednjem veku podignuto oko sedamdesetak manastira i crkava. Posle raspada srpskog carstva i poraza Nikole Altomanovića ovaj krj ulazi u sastav banovine Bosne čime je ona stekla deo nemanjićkog legitimiteta. U manastiru Mileševa, tadašnji bosanski kralj Tvrtko ovenčao za ''„kralja Srba, Bosne i Primorja“'' istakavši se za nastavljača [[Stefan Nemanja|Nemanjinog]] lika i dela i novog srpskog kralja. Kasnije se [[1448]]. godine u Mileševi za ''hercega od svetog Save'' proglasio Stjepan Vukčić Kosača koji je bio sin kneza Vukca Hranića i Katarine Kosače, rođen u selu Kosača nedaleko od Goražda (15 kilometara), te bratić Sandalja Hranića Kosače, velikog vojvode bosanskog. Stric mu je umro 1435. godine, te ga je Stjepan naslijedio kao veliki vojvoda bosanski. Međutim, odmah je morao voditi borbu za očuvanje nasljeđa Kosača. U sukobu sa Pavlovićima, vojvodi Radoslavu Pavloviću je preoteo njegove južne posjede na području Trebinja 1438. godine. Od 1440. do 1443. proširio je vlast na Omiš, Završje (ili Tropolje), Poljica, Gornju Zetu, Bar, Trebinje i Klobuk. Dolazak Turaka na ove prostore nije zaobišao ni Prijepolje koje je svoje oslobođenje dočekalo tek [[1912]]. godine u [[Prvi balkanski rat|Prvom balkanskom ratu]]. Sve to vreme manastir Mileševa bio je duhovno i kulturno središte srpskog naroda u ovom kraju. U njemu je tokom [[XV vek]]a bilo sedište Mileševske mitropolije, dok je u [[XVI vek]]u u njemu radila jedna od najstarijih srpskih [[štamparija]]. Iako su se Turci zadržali na ovim prostorima do 1912. godine, ovaj kraj je uzeo aktivno učestvovao u značajnim borbama srpskog naroda tokom [[XIX vek]]a od [[Prvi srpski ustanak|Prvog srpskog ustanka]] preko [[Babinska buna|babinske bune]] ([[1875]].), [[Javorski rat|javorskog rata]] (1876.) i [[Raonička buna|raoničke bune]], pa sve do balkanskih ratova i konačnog oslobođenja. Odlukama [[Berlinski kongres|Berlinskog kongresa]], [[Raška oblast]] je ostala u sastavu [[Otomanska imperija|Otomanske imperije]] koja je u njoj imala civilnu, dok je [[Austrougarska]] držala vojnu vlast sprečivši tako spajanje i ujedinjenje dve srpske zemlje Srbije i [[Crna Gora|Crne Gore]]. U tom periodu na steni kraj Lima u Prijepolju, podignuta je mala katolička [[Kapela (građevina)|kapelica]]. Tokom [[Drugi svetski rat|Drugog svetskog rata]] u septembru 1943 su vojnici JVuO oslobodili Prijepolje tokom [[Bitka za Prijepolje|bitke za Prijepolje]]. U oslobođeno Prijepolje su komunisti ušli bez borbe da bi ga u decembru 1943 ponovo osvojile snage nacističke Nemačke nakon [[Prijepoljska bitka]] u kojoj su [[Nacisti|Nemci]] napali [[NOVJ|partizansku]] bolnicu na levoj obali Lima. Ostaci bolnice sačuvani su danas kao spomen-kompleks poginulim rodoljubima u sukobu sa okupatorom. Na prevoju Jabuka iznad Prijepolja u napadu na [[Četnici|četničke]] položaje poginuo je jedan od najmlađih narodnih heroja i čuveni dečak bombaš [[Boško Buha]], koje je tada imao svega 17 godina. == Kulturno istorijski spomenici == === Manastir Mileševa === {{glavni članak|Manastir Mileševa}} Manastir Mileševa je jedan od najznačajnijih srpskih manastira poznat kao grobno mesto svetog Save i čuven po svojoj fresci ''„Beli Anđeo“'', koja je strane putopisce XIX veka primorala na toliko divljenje, da joj, prema rečima jednog od njih, ni [[Đoto]] nije ravan. O lepoti ove freske svedoči i činjenica da je predstavljala Evropu u prvoj razmeni satelitskih signala sa Amerikom `60 godina [[XX vek]]a. Pored toga u manastiru se nalazi i freska svetog Save za koju se smatra da je njegov najrealniji prikaz. Manastir je podigao između [[1218]]. i [[1219]]. godine srpski kralj [[Vladislav I Nemanjić|Vladislav]], a danas se nalazi pod zaštitom [[UNESKO]]-a. == Ostali kulturno-istorijski spomenici == [[Datoteka:Milesevac_sa_zvonikom.jpg|thumb|desno|250px|Pogled na Hisardžik iz manastira Mileševa]] Pored Mileševe na prostoru Prijepolja nalaze se manastiri: * [[Manastir Davidovica|Davidovica]] ([[13. vek|XIII vek]]), koju je podigao [[David Nemanjić]], najmlađi sin [[Vukan Nemanjić|Vukana Nemanjića]] * [[Kumanica]] Stare tvrđave: * [[Mileševac]] * [[Tvrđava Kovin|Kovin]] Islamska arhitektura: * [[Ibrahim pašina džamija]] u Šarampovu, pokrivena ćeramidom i sa jednim minaretom. * [[Prijepoljska sahat-kula]] [[Datoteka:Sahatkulauprijepolju.jpg|desno|thumb|300px|Sahat-kula u Prijepolju]] == Demografija == U naselju Prijepolje živi 11414 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 35,8 godina (35,0 kod muškaraca i 36,4 kod žena). U naselju ima 4448 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,38. Stanovništvo u ovom naselju veoma je nehomogeno. {| width="50%" style="background:transparent; " | valign="top" width="50%" style="border:1px solid gray; " | <!-- ============================================================================================= POČETAK GRAFIKA ===============================================================================================--> <center> :''Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka'' {| | style="padding: 0;" | <timeline> ImageSize = width:250 height:200 PlotArea = left:40 right:10 top:10 bottom:20 TimeAxis = orientation:horizontal AlignBars = justify Colors = id:gray1 value:gray(0.9) DateFormat = yyyy Period = from:1940 till:2010 ScaleMajor = unit:year increment:10 start:1940 PlotData = bar:18760 color:gray1 width:1 from:start till:end bar:12506 color:gray1 from:start till:end bar:6253 color:gray1 from:start till:end bar:0 color:gray1 LineData = layer:front points:(62,45)(77,52) color:blue width:2 points:(77,52)(100,68) color:blue width:2 points:(100,68)(128,118) color:blue width:2 points:(128,118)(157,151) color:blue width:2 points:(157,151)(185,161) color:blue width:2 points:(185,161)(217,156) color:blue width:2 </timeline> |} </center> <!-- ============================================================================================= KRAJ GRAFIKA ===============================================================================================--> | valign="down" width="50%" | {{Popis |izvor=<ref>{{Stat Knjiga 9}}</ref> |p1948=2828 |p1953=3536 |p1961=5303 |p1971=10904 |p1981=14543 |p1991=15634 |p1991n=15527 |p2002s=16332 |p2002=15031 }} {{Grafikon postoci |izvor=<ref>{{Stat Knjiga 1}}</ref> |širina=300px |naslov=Etnički sastav prema popisu iz [[Popis stanovništva 2002. u Srbiji|2002.]] |pozadina=#ddd |pozicija=left |šipke= {{Vrsta sa postotkom|[[Srbi]]|yellow|9411|62.61}} {{Vrsta sa postotkom|[[Bošnjaci]]|blue|3941|26.21}} {{Vrsta sa postotkom|[[Muslimani]]|red|1225|8.14}} {{Vrsta sa postotkom|[[Romi]]|green|140|0.93}} {{Vrsta sa postotkom|[[Crnogorci]]|orange|139|0.92}} {{Vrsta sa postotkom|[[Jugosloveni]]|cyan|42|0.27}} {{Vrsta sa postotkom|[[Hrvati]]|magenta|11|0.07}} {{Vrsta sa postotkom|[[Albanci]]|black|5|0.03}} {{Vrsta sa postotkom|[[Makedonci]]|gray|4|0.02}} {{Vrsta sa postotkom|[[Česi]]|pink|3|0.01}} {{Vrsta sa postotkom|[[Goranci]]|navy|3|0.01}} {{Vrsta sa postotkom|[[Bugari]]|silver|3|0.01}} {{Vrsta sa postotkom|[[Mađari]]|purple|2|0.01}} {{Vrsta sa postotkom|[[Ukrajinci]]|yellow|1|0.00}} {{Vrsta sa postotkom|[[Rusini]]|blue|1|0.00}} {{Vrsta sa postotkom|[[Rusi]]|red|1|0.00}} {{Vrsta sa postotkom|nepoznato|green|29|0.19}} }} {{Grafikon piramida |izvor=<ref>{{Stat Knjiga 2}}</ref> |širina=300px |naslov= |pozadina=#eee |levo2=m |desno2=ž |šipke levo desno= {{Vrsta levo desno|?|gray|15|1.99|5.58|42}} {{Vrsta levo desno|80+|gray|45|5.98|9.30|70}} {{Vrsta levo desno|75-79|gray|71|9.44|16.22|122}} {{Vrsta levo desno|70-74|gray|158|21.01|25.0|188}} {{Vrsta levo desno|65-69|gray|316|42.02|45.21|340}} {{Vrsta levo desno|60-64|gray|460|61.17|61.96|466}} {{Vrsta levo desno|55-59|gray|395|52.52|57.84|435}} {{Vrsta levo desno|50-54|gray|552|73.40|76.99|579}} {{Vrsta levo desno|45-49|gray|549|73.00|80.71|607}} {{Vrsta levo desno|40-44|gray|517|68.75|76.99|579}} {{Vrsta levo desno|35-39|gray|505|67.15|69.28|521}} {{Vrsta levo desno|30-34|gray|500|66.48|70.47|530}} {{Vrsta levo desno|25-29|gray|563|74.86|77.26|581}} {{Vrsta levo desno|20-24|gray|581|77.26|83.37|627}} {{Vrsta levo desno|15-19|gray|595|79.12|77.92|586}} {{Vrsta levo desno|10-14|gray|590|78.45|78.32|589}} {{Vrsta levo desno|5-9|gray|500|66.48|62.89|473}} {{Vrsta levo desno|0-4|gray|430|57.18|47.07|354}} |prosekm=35.0 |prosekž=36.4 }} {{DomaćinstvaNaseljaSrbija|726|895|1410|2951|4007|4279|4448|587|823|810|1293|597|223|75|26|9|5|3.38}} {{BrakNaseljaSrbija|5822|1875|3686|188|54|19|6273|1689|3694|707|168|15}} {{ZanimanjaNaseljaSrbija|2525|92|1|7|693|72|245|368|102|313|2071|33|-|2|872|15|21|319|71|43|4596|125|1|9|1565|87|266|687|173|356|33|49|209|150|90|52|-|-|49|48|30|83|184|292|32|1|-|25|81|79|292|334|382|84|1|-|74}} == Istaknute ličnosti == * Vlade Divac, košarkaš i predsednik OKS * Milan Minić, arhitekta i slikar * Vladimir Perić "Valter", narodni heroj * Goran Čpajak, akademski vajar * Fahrudin Melić, profesionalni rukometaš * Nemanja Petrić, odbojkaš * dr. Sadudin Musabegović, istaknuti pisac, teoretičar umjetnosti, profesor na Univerzitetu i dobitnik šestoaprilske nagrade grada Sarajeva; * Mihajlo Pjanovic, fudbaler * Ivica Dragutinovic, fudbaler * Aleksandar Svitlica, rukometas * Jovo Caković, odbojkaški trener, selektor kadetske ženske reprezentacije Srbije, osvajač broznane medalje na prvenstvu Evrope za kadetkinje 2015. * Zvonimir Červenko, hrvatski general, vojnik i zaslužna osoba za obranu Republike Hrvatske * Luka Šuljagić, nekada profesionalni odbojkaš i reprezentativac a danas generalni sekretar Sportskog saveza Prijepolja == Povezano == * [[Opština Prijepolje]] * [[Zlatiborski okrug]] * [[Centralna Srbija]] * [[FK Polimlje]] == Izvori == {{reflist}} == Literatura == * Milinko Femić ''„Prijepoljski kraj u prostoru i vremenu“'' == Eksterni linkovi == {{Commonscat|Prijepolje}} * [http://www.gradprijepolje.rs Informativni portal Grada Prijepolja] * [http://www.opstinaprijepolje.rs/ Opština Prijepolje] * [https://www.gradprijepolje.com Grad Prijepolje] * [http://www.prijepolje.org Sajt o gradu Prijepolju] * [http://pr92.tk/ Sajt FK Polimlja] * [http://50mosiprijepolje2013.org/ 50.MOSI igre Prijepolje 2013] * [http://turizamprijepolje.org.rs/ Turizam Prijepolje] * [http://www.biblioteka-prijepolje.com/ Matična biblioteka-Prijepolje] * [http://www.medresaprijepolje.com/Prijepolje/Medzlis%20IZ%20Prijepolje/ Medžlis IZ Prijepolje] * [http://www.forumtv.rs/‎ Televizija Forum Prijepolje] * [http://www.bitovik.org.rs/ Argument Centar za istraživanje u politici,Prijepolje] * [http://www.sandzaklive.rs/index.php/prijepolje‎ Sandžaklive] * [http://www.fallingrain.com/world/RI/00/Prijepolje.html Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)] * [http://wikimapia.org/maps?ll=43.369833,19.637666&spn=0.3,0.3 Satelitska mapa (Wikimapia)] * [http://www.maplandia.com/serbia-and-montenegro/srbija/prijepolje/ Gugl satelitska mapa (Maplandia)] * [http://www.mapquest.com/maps/map.adp?latlongtype=decimal&latitude=43.369833&longitude=19.637666&zoom=8 Plan naselja na mapi (Mapquest)] {{Opština Prijepolje}} {{Normativna kontrola}} [[Kategorija:Prijepolje| ]] [[Kategorija:Gradovi u Srbiji]] [[Kategorija:Opština Prijepolje]] 37847ms84bflex2702hotpiwqhf04d0 0 146312 41263001 41064069 2022-08-24T06:27:07Z Boja02 108864 /* Filmovi */ wikitext text/x-wiki {{izvor}} [[Datoteka:Star Wars Logo.svg|thumb|right|250px|logotip ''Zvezdanih ratova'' prikazan u svim filmovima]] '''Ratovi zv(ij)ezda''' ili '''Zv(j)ezdani ratovi''' ({{jez-engl|Star Wars}}), američka franšiza [[epski film|epske]] [[svemirska opera|svemirske opere]] kojoj središte čini [[filmski serijal]] [[Džordž Lukas|Džordža Lukasa]] ({{jez-engl|George Lucas}}). Serijal od devet filmova-epizoda otpočeo je [[1977.]] filmom ''[[Ratovi zvezda Epizoda IV: Nova nada|Zvezdani ratovi — epizoda IV: Nova nada]]'' (izvorno pod nazivom ''Zvezdani ratovi'') i od onda je postalo fenomen [[Pop kultura|pop kulture]], šireći se na još filmova, [[knjiga|knjige]], [[kompjuterske igre]], [[televizija|televizijske]] serije i na mnoge druge oblasti. [[2005.]] godine, magazin ''Forbs'' ({{jez-engl|Forbes Magazine}}) je procenio sveukupan prihod od ''Star Wars'' [[brend]]a (tokom 28 godina) na preko 20 milijardi [[Američki dolar|$]], čime je postala nauspešnija filmska licenca u istoriji. Priča ''Zvezdanih ratova'' je smeštena u daleki svemir, odnosno, kako piše na početku svakog filma: :''Nekada davno, u [[Galaksija Ratova zvezda|dalekoj galaksiji]]...'' :<small>''A long time ago, in a galaxy far, far away...</small> Radnja je prepuna [[arhetipx|arhetipskih]] motiva kako iz [[naučna fantastika|naučne fantastike]], tako i iz [[mitologija|mitologijâ]]. Ona je sjajan primer sub-žanra naučne fantastike, [[svemirska opera|svemirske opere]]. == Opšti pregled == === Likovi === {{Glavni članak|Spisak likova iz Ratova zvezda}} :'''<big>Glavni likovi</big>''' [[C-3PO]]&nbsp;| [[R2-D2]]&nbsp;| [[Padme Amidala]] &nbsp;| [[Anakin Skajvoker]] &nbsp;| [[Džar Džar Binks]] &nbsp;| [[Kvaj-Gon Džin]] &nbsp;| [[Mejs Vindu]]&nbsp;| [[Joda]] &nbsp;| [[Lando Kalrisijan]]&nbsp;| [[Obi-Van Kenobi]]&nbsp;| [[Princeza Leja Organa|Leja Organa]]&nbsp;| [[Luk Skajvoker]]&nbsp;| [[Han Solo]]&nbsp;| [[Čubaka]]&nbsp;| [[Džaba Hat]]&nbsp;| [[Palpatin]]&nbsp;| [[Dart Mol]]&nbsp;| [[Grof Duku]] &nbsp;| [[Dart Vejder]] :'''<big>Sporedniji likovi</big>''' [[Sporedni likovi Džedaja iz Ratova zvezda|Džedaji]] &nbsp;| [[Sporedni likovi Pobunjenika iz Ratova zvezda|Pobunjenici]] &nbsp;| [[Sporedni negativci u Ratovima zvezda|Negativci]] &nbsp;| [[Sporedni lovci na ucene iz Ratova zvezda|Lovci na ucene]] &nbsp;| [[Sporedni droidi iz Ratova zvezda|Droidi]] &nbsp;| [[Sporedni stanovnici Tatuina|Stanovnici Tatuina]] &nbsp;| [[Razni sporedni likovi iz Ratova zvezda|Razno]] === Mesto i vreme === Jedina naznaka vremena u ''Zvezdanim ratovima'' je početni tekst u svakom filmu: ''Nekada davno, u dalekoj galaksiji...''. Ovo je aluzija na početak velikog broja [[bajka|bajki]]: ''Nekada davno, u dalekoj zemlji...'' ili slično, što može upućivati na interpretaciju filmova kao mit budućnosti, a ne na bukvalno shvatanje da se radnja odigrava negde u prošlosti. Takođe, može ukazivati i da filmovi pripadaju oblasti [[naučna fantazija|naučne fantazije]], a ne [[naučna fantastika|naučne fantastike]]. Sâm [[Džordž Lukas|Lukas]] je ostavio ovo otvorenim za interpretaciju. Iako nije jasno kada se radnja odigrava, celokupni raspon [[Fikcija Ratova zvezda|fikcije ''Zvezdanih ratova'']] pokriva period od [[Datumi u Ratovima zvezda|25000 godina]], dok filmovi obuhvataju period od samo dve generacije (32. [[Datumi u Ratovima zvezda|PBJ]] – 4. [[Datumi u Ratovima zvezda|NBJ]]). Svi likovi ''Zvezdanih ratova'' potiču iz iste [[Galaksija Ratova zvezda|galaksije]] (osim rase zvane ''Južan Vong'' ({{jez-engl|Yuuzhan Vong}}) koja se pojavljuje u seriji priča ''New Jedi Order''). Za razliku od tradicionalnih naučno-fantastičnih filmova koji su im prethodili, ''Zvezdani ratovi'' opisuje svet kao mračan i prljav, pre nego futurističan i doteran. U intervjuima, Lukas je govorio kako su mazali novu rekvizitu zemljom i prljavštinom da bi im dali izlizan izgled. Uticaj na njega je izvršio [[Serđo Leone]], koji je sličnu stvar radio u svojim [[vestern]] filmovima [[1960-te|60]]-tih godina. Ovo odvajanje od tradicije naučne fantastike je imalo veliki uticaj na nastanak [[sajberpank]] žanra koji se pojavio oko [[1984]]. godine. === Priča === :''Za detaljniji pregled radnje, videti članke o pojedinačnim filmovima'' {{Upozorenje-film}} Prva polovine priče ''Zvezdanih ratova'' se vrti oko [[Anakin Skajvoker|Anakina Skajvokera]], čoveka čija se borba između svetle i mračne strane reflektuje na sudbinu cele galaksije. Prva tri filma, poznata kao prethodna trilogija, prikazuje Anakina kao talentovanog mladog [[Džedaji|Džedaja]] (čuvari mira i predstavnici Svetle strane [[Sila (Ratovi zvezda)|Sile]]) i njegov pad ka Mračnoj strani Sile, pod vođstvom gospodara [[Sita]]. Anakin postaje [[Dart Vejder]]. [[Dart Sidijus]], njegov učitelj, veštim spletkama dovodi do pada [[Galaktička Republika|Galaktičke Republike]] i usponu nove [[Galaktička Imperija|Galaktičke Imperije]], koji označava početak građanskog rata. Drugi deo serije, poznat i kao originalna trilogija (jer su ti filmovi prvo snimljeni), vrti se oko Anakinovog sina, [[Luk Skajvoker|Luka Skajvokera]], koji postaje pripadnik [[Pobunjenička Alijansa|Pobunjeničke Alijanse]] koja pokušava da uništi [[Galaktička Imperija|Galaktičku Imperiju]]. Luk se obučava i postaje poslednji Džedaj (i prvi nove generacije, prema književnim nastavcima filmova) i verovatno je jedini koji se može suprotstaviti Vejderu i njegovom učitelju i gospodaru, imperatoru [[Palpatin]]u. == Filmovi == Seriju ''Zvezdani ratovi'' čine sledeći filmovi: # ''[[Ratovi zvezda Epizoda I: Fantomska pretnja|Zvezdani ratovi - epizoda I: Fantomska pretnja]]'' ([[19. maj]] [[1999]].) # ''[[Ratovi zvezda Epizoda II: Napad klonova|Zvezdani ratovi - epizoda II: Napad klonova]]'' ([[16. maj]] [[2002]].) # ''[[Ratovi zvezda Epizoda III: Osveta Sita|Zvezdani ratovi - epizoda III: Osveta Sita]]'' ([[19. maj]] [[2005]].) # [[:en:Rogue_One|Zvezdani ratovi ''- epizoda III-I: Odmetnik 1 (16. decembar 2016.)'']] # ''[[Ratovi zvezda Epizoda IV: Nova nada|Zvezdani ratovi - epizoda IV: Nova nada]]'' ([[25. maj]] [[1977]].) (originalni naslov samo ''Zvezdani ratovi'') # ''[[Ratovi zvezda Epizoda V: Imperija uzvraća udarac|Zvezdani ratovi - epizoda V: Imperija uzvraća udarac]]'' ([[21. maj]] [[1980]].) # ''[[Ratovi zvezda Epizoda VI: Povratak Džedaja|Zvezdani ratovi - epizoda VI: Povratak Džedaja]]'' ([[25. maj]] [[1983]].) # [https://sr.wikipedia.org/sr-el/Star_Wars:_%D0%91%D1%83%D1%92%D0%B5%D1%9A%D0%B5_%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%B5 Zvezdani ratovi - epizoda VII: Buđenje sile (18. decembar 2015.)] # [[Star Wars: The Last Jedi|Zvezdani ratovi - epizoda VIII: Poslednji Džedaji]] (15. decembar 2017.) # Zvezdani ratovi - epizoda IX: Uspon Skywalkera (20. decembar 2019.) === Glumci i ekipa === :''Videti [[Glumci Ratova zvezda|Glumci ''Zvezdanih ratova'']] za opširniji spisak'' * [[Keni Bejker]] [''Kenny Baker''] ([[R2-D2]]) &nbsp;| * [[Hejden Kristensen]] [''Hayden Christensen''] ([[Dart Vejder]]) &nbsp;| * [[Entoni Danijels]] [''Anthony Daniels''] ([[C-3PO]]) &nbsp;| * [[Kari Fišer]] [''Carrie Fisher''] ([[Princeza Leja Organa]]) &nbsp;| * [[Harison Ford]] [''Harrison Ford''] ([[Han Solo]]) &nbsp;| * [[Alek Ginis]] [''Alec Guinness''] (stari [[Obi-Van Kenobi]]) &nbsp;| * [[Mark Hamil]] [''Mark Hamill''] ([[Luk Skajvoker]]) &nbsp;| * [[Samjuel L. Džekson]] [''Samuel L. Jackson''] ([[Mejs Vindu]]) &nbsp;| * [[Džejms Erl Džouns]] [''James Earl Jones''] (glas [[Dart Vejder]]a) &nbsp;| * [[Džejk Lojd]] [''Jake Lloyd''] (mladi [[Anakin Skajvoker]]) &nbsp;| * [[Ijan Makdermid]] [''Ian McDiarmid''] ([[Palpatin]]/[[Dart Sidijus]]) &nbsp;| * [[Juan Makgregor]] [''Ewan McGregor''] (mladi [[Obi-Van Kenobi]]) &nbsp;| * [[Lijam Nison]] [''Liam Neeson''] ([[Kvaj-Gon Džin]]) &nbsp;| * [[Natali Portman]] [''Natalie Portman''] ([[Padme Amidala]]) &nbsp;| * [[Bili Di Vilijams]] [''Billy Dee Williams''] ([[Lando Kalrisijan]]) &nbsp;| * [[Frenk Oz]] [''Frank Oz''] (glas [[Joda|Jode]]) &nbsp;| :''Videti [[Ekipa Ratova zvezda|Ekipa ''Zvezdanih ratova'']] za opširniji spisak'' * [[Hauard Kazandžijan]] [''Howard Kazanjian''] ([[producent]]) &nbsp;| * [[Irvin Keršner]] [''Irvin Kershner''] ([[reditelj]]) &nbsp;| * [[Gari Kerc]] [''Gary Kurtz''] ([[producent]]) &nbsp;| * [[Džordž Lukas]] [''George Lucas''] ([[autor]]/[[reditelj]]/[[scenarista]]) &nbsp;| * [[Ričard Markvand]] [''Richard Marquand''] ([[reditelj]]) &nbsp;| * [[Rik Makalum]] [''Rick McCallum''] ([[producent]]) &nbsp;| * [[Džon Vilijams (kompozitor)|Džon Vilijams]] [''John Williams''] ([[kompozitor]]) === Koncepcija === [[Džordž Lukas]] je ''Zvezdane ratove'' osmislio u ranim [[1970-te|1970]]-tim. Uradio je više prerada ideje, koje su obezbedile dosta materijala za kasnije filmove. Prvi film je izašao [[1977]]., a njegova novelizacija godinu dana kasnije. Šesti i poslednji film, [[Ratovi zvezda Epizoda III: Osveta Sita|Epizoda III]], je izašao [[19. maj]]a [[2005]]. Osnovna zamisao je bila da se snime tri trilogije (ukupno devet filmova), ali je od onda Lukas izjavio da nema nameru da dalje snima ''Zvezdane ratove'' posle Epizode III, delimično i stoga što ogroman broj knjiga, igara, stripova i televizijskih serija pokriva taj period priče. Odbačena treća trilogija (Epizode VII, VIII i IX) je trebalo da se bavi događajima nakon pada Galaktičke Imperije. Sto se i dogodilo nakon sto je DisneyTM kupio Zvezdane Ratove (Star Wars) === Snimanje === Svi originalni filmovi su snimljeni, pored drugih lokacija, u Elstri studijima (''Elstree Studios'') u Hertfordširu u [[Velika Britanija|Engleskoj]]. Epizoda I je snimljena u Livsden filmskim studijima (''Leavesden Film Studios''), a ostala dva dela u [[Sidnej]]u, [[Australija]]. Scene na [[Tatuin]]u, pustinjskoj planeti iz Epizoda IV, VI, I, II i III, snimane su u [[Tunis]]u. === Sličnosti === Postoje određene sličnosti između prve trilogije i kasnije snimljene prethodne. * U Epizodama I i IV, jedan od protagonista osigura pobedu u bici (Anakin uništi brod Trgovačke Federacije, Luk uništi prvu Zvezdu Smrti) * U prvim delovima trilogija (Epizode I i IV) mentor glavnog protagoniste pogine (Kvaj-Gon Džin, Obi-Van Kenobi) * U drugim delovima (Epizode II i V), protagonista izgubi desnu ruku (Anakin, Luk) * Naslovi su paralelni: ''Fantomska pretnja'' i ''Nova nada'' se odnose na Anakina i Luka Skajvokera, respektivno; ''Napad Klonova'' i ''Imperija uzvraća udarac'' se odnosi na pojačani napad vojske protiv pobunjenika, dok se ''Osveta Sita'' i ''Povratak Džedaja'' odnose na pobedu navedenog Reda zasnovanog na [[Sila (Ratovi zvezda)|Sili]]. * U svim epizodama, osim Epizode II, kamera se spušta nakon što uvodni tekst nestane. U Epizodi II, kamera se diže. * U Epizodama III i VI, Palpatin ohrabruje Anakina i Luka, respektivno, da dokrajče svoje protivnike - samo što Anakin posluša, a Luk ne. === Nove verzije === Lukas se ponovo bavio originalnom trilogijom. Epizode IV-VI su prerađene i ponovo puštene (i u bioskope i na video-kasetama) tokom [[1997]]. i ponovo na DVD-u [[septembar|septembra]] [[2004]]. Filmovi su detaljno prečišćeni od nesavršenosti tehnike, a Lukas je iskoristio priliku da uvede određene [[Spisak izmena u novim verzijama Ratova zvezda|izmene]]. U intervjuu [http://www.cnn.com/2004/SHOWBIZ/Movies/09/20/film.qa.george.lucas.ap/ AP]-u iz septembra [[2004]]., kao razlog ovome navodi: :''Meni su specijalna izdanja filmovi koje sam hteo da napravim. Svako ko snima film, zna da on nije nikada gotov. Prekinut je ili istrgnut iz ruku i bačen na tržište, nikada završen... Većina umetnika, slikara, čak i kompozitora bi želeli da mogu da se vrate i prerade svoje delo. Imaju novi pogled na njega, više sredstava, bolju tehnologiju i mogu da isprave ili završe stvari koje nikada nisu uradili...'' :''Hteo sam da završim film na način na koji su i trebali da budu završeni. Na početku su me pitali, „Ne sviđa ti se?”, a ja bih rekao „Pa, film je samo 25 ili 30 procenata onoga što sam hteo da postignem”. ... Ako pročitate intervuje iz perioda od tih nekih osam-devet godina, videćete da su o tome kako sam razorčaran i nesrećan i kako je to tužno iskustvo. Znate, jako je loše kada uspete da obavite samo pola posla i onda ga nikada ne završite. Ovo je bila moja prilika da ga dovršim.'' Nova izdanja su izvor trvenja među fanovima, od kojih mnogi tvrde da dodaci i izmene kvare filmove. Bes fanova je povećala i nemogućnost nabavke originalnih filmova na DVD-ima. Ironično, Lukas je bio protivnik bojenja crno-belih filmova u svedočenju pred [[Kongres Sjedinjenih Američkih Država|Kongresom SAD]]-a. Fanovi vide ovaj stav kao hipokritičan, drugi smatraju da izmene kojima se Lukas protivi učinjene bez saglasnosti umetnika iz originalne produkcije, za razliku od izmena koje je on uradio u sopstvenim filmovima. == Expanded Universe == :''Glavni članak: [[Expanded Universe (Ratovi zvezda)|Expanded Universe (Zvezdani ratovi)]]'' Izraz ''Expanded Universe'' (EU) se odnosi na sve zvanično odobrene materijale koje se tiču ''Zvezdanih ratova'' van šest filmova, a u sebe ubraja knjige, stripove, igre i druge oblike medija. Dela iz EU su počela knjigom [[Alana Dina Fostera]] (''Alan Dean Foster'') ''[[:en:Splinter of the Mind's Eye|Splinter of the Mind's Eye]]'' iz [[1978]]. Lukas je odlučio da se pretežno bavi filmovima, ali je zadržao vrhovnu kontrolu nad svime što se tiče ''Zvezdanih ratova.'' Stoga ''Lucasfilm Licensing'' mora da uloži veliki napor da očuva kontinuitet između filmova i delâ raznih autora. Povremeno, detalji iz EU bivaju inkorporirani u najviši izvor kanona ''Zvezdanih ratova,'' u filmove (npr. ime planete [[Korusant]] se prvi put pojavljuje u knjizi [[Timotija Zana]] ''[[:en:Heir to the Empire|Heir to the Empire]]''). Neki puristi odbacuju sve iz EU, verujući da su samo događaji iz filmova deo 'pravog' sveta ''Zvezdanih ratova.'' === Ostali filmovi === Od premijere ''Zvezdanih ratova'' pojavilo se mnogo zvanično sankiconisanih parodija i EU filmova: * ''[[:en:The Star Wars Holiday Special|The Star Wars Holiday Special]]'' ([[1978]].) je TV specijal, značajan po uvođenju lika lovca na ucene [[Boba Fet|Bobe Feta]]. Takođe, sporedni detalj je postao kultni simbol – ''wookiee-ookiee'' (vrsta hrane [[Vukiji|Vukija]]), koji je iznedrio i neke nove nazive kao što su "wookiee-cookie" (desert na temu ''Zvezdanih ratova'') ili "wookiee-hooky" (bežanje iz škole da bi se gledao novi film u seriji ''Zvezdani ratovi''). * ''[[:en:The Ewok Adventure: Caravan of Courage|The Ewok Adventure: Caravan of Courage]]'' ([[1984]].) i ''[[:en:Ewoks: Battle for Endor|Ewoks: Battle for Endor]]'' ([[1985]].) koji se bave porodicom koja je zalutala na šumoviti mesec [[Endor (Ratovi zvezda)|Endor]]. * ''[[:en:The Official Star Wars Fan Film Awards|The Official Star Wars Fan Film Awards]]'' je takmičenje koje sponzoriše ''Lucasfilm'' u kojem učestvuju kratki filmovi fanova koji se bave, odnose na ili ismevaju fenomen ''Zvezdanih ratova.'' * Spark of Rebellion je televizijski film koji je otvorio animiranu seriju Rebels. === Radio i televizija === ''[[:en:Star Wars (radio)|Star Wars]]'' je radio adaptacija iz [[1981]]. koju je napisao pisac naučne fantastike Brajan Dejli (''Brian Daley''). Kasnije su urađene adaptacije i druga dva filma originalne trilogije. Četiri crtane serije su zasnovane na ''Zvezdanim ratovima.'' Prve dve, ''[[:en:Ewoks (cartoon)|Ewoks]]'' i ''[[:en:Droids (cartoon)|Droids]],'' nastale su [[1985]]., dok je ''[[:en:Clone Wars (cartoon)|Clone Wars]]'' počela da se prikazuje [[2003]], a Rebels je počela da se prikazuje 2014. ''Ewoks'' se bavi avanturama [[Evoci|Evoka]] pre ''[[Ratovi zvezda Epizoda VI: Povratak Džedaja|Povratka Džedaja]]''. ''Droids'' prati C-3PO-a i R2-D2-a između Epizoda [[Ratovi zvezda Epizoda III: Osveta Sita|III]] i [[Ratovi zvezda Epizoda IV: Nova nada|IV]]. ''Clone Wars'' je smešten između ''[[Ratovi zvezda Epizoda II: Napad klonova|Napada klonova]]'' i ''[[Ratovi zvezda Epizoda III: Osveta Sita|Osvete Sita]],'' tokom borbi Džedaja protiv Konfederacije nezavisnih sistema u Ratovima Klonova. Rebels je smešten 14 godina posle ''[[Ratovi zvezda Epizoda III: Osveta Sita|Osvete Sita]]'', a 5 godina pre ''[[Star Wars (film)|Episode IV – A New Hope]], tokom stvaranja pokreta otpora i okupljanja preživelih Džedaja.'' == Glavne teme i uticaji == Film se zasniva na mnogim [[arhetip]]skim likovima i temama iz klasične književnosti. === Mitologija === Mnoge teme unutar ''Zvezdanih ratova'' reflektuju elemente grčke tragedije, kao što je nemogućnost kontrolisanja sudbine i značaj proročanstva. Sub-zaplet oko donekle incestuozne veze između Luka i Leje reflektuje priču o [[Edip]]u i kako se ne znajući venčao sopstvenom majkom. Lukov odnos sa ocem je takođe pod uticajem grčke tragedije. ''Zvezdani ratovi'' pokazuju veliku sličnost sa azijskim ''Wuxia'' ''[[Kung Fu]]'' filmovima, kao i sa [[Rimska mitologija|rimskom mitologijom]] i japanskom ''chambara''-om. U žanru ''Wuxia'' filmova, protagonisti uvek počinju svoj život sa jasnim stremljenjem potrebi da se osveti neko drag (stari učitelj, otac ili cela porodica), i prati se put od učenika do majstora Kung Fua, što glavni protagonista neizostavno postaje pre nego što izravna račune sa arhineprijateljem. Uticaj japanskog [[patos]]a je očigledan u tehnici borbe [[svetlosna sablja|svetlosnim sabljama]] koja je identična samurajskim borbama, čak do obaveznog klanjanja. === Filozofija i religija === U ''Zvezdanim ratovima'' se ističe samouništiva priroda besa i mržnje, sumirana u rečima [[Joda|Jode]]: :''Strah je put ka mračnoj strani: strah vodi besu, bes vodi mržnji, mržnja vodi patnji.'' Takođe, insistira se na potiskivanju osećanja prema određenim osobama. Na primer, Joda kaže Luku da bi trebao da ostane na [[Degoba|Degobi]] da dovrši svoju obuku, a ne da spasava svoje prijatelje, jer će time „''uništiti sve zašta su se borili i patili.''” Ovaj stav se poklapa sa učenjima [[Taoizam|taoizma]] i [[Budizam|budizma]], koji ističu racionalnu misao i meditaciju kao put ka prosvećenju, kao suprotnost ''Mračnoj strani'', divlje strasti i emocija. Epizoda IV počinje očigledinim klišeom – Dart Vejder u crnom odelu, sa Lejom Organom u čisto beloj haljini, aludirajući na koncepte Dobra i Zla. Osim Anakina u Epizodama II i III i Luka Skajvokera u Epizodi VI, crna odeća se povezuje za mračnu Imperiju i Sit Cara. Svi oficiri Imperije nose uniforme slične nacističkim, dok su Pobunjenici u jednostavnijim, skoro asketskim odelima. === Politika === Smatra se da ''Zvezdani ratovi'' zastupaju meritokratiju (vlast isključivo po stručnosti) nad diktaturom, oblik vlasti [[Platon]]ove Republike koja teorijski trijumfuje na ostalim oblicima vlasti. Savet Džedaja kao čuvar mira savetuje Senat o svim stvarima koje se tiču Galaktičke Republike, slično filozofu-kralju u Platonovim Dijalozima. Republika je prikazana kao odgovarajući oblik demokratije, ali koji ima težnju da sklizne u korupciju, koja kasnije vodi u diktaturu. U Epizodi III, kada je proglašena Imperija u Senatu, [[Padme Amidala|Amidala]] kaže: „''Ovako umire sloboda. Uz gromoglasan aplauz''”. Neki kritičari vide ovo kao referencu na pad [[Vajmarska republika|Vajmarske republike]]. === Treći rajh === Teorija koju su postavili neki fanovi bavi se aluzijama na [[Treći rajh]]. Ističu se sličnosti između [[Palpatin]]a i [[Adolf Hitler|Adolfa Hitlera]]: * Obojica počinju kao popularni političari koji dolaze na vlast nakon svrgavanja kancelara. * Prvi postupci nakon stupanja na vlast su ograničavanje sloboda, uz tvrdnje da su te mere neophodne da bi se pronašle i eliminisale pretnje za koje tvrde da prete njihovim državama: ** Palpatin uvodi mere koje mu daju mogućnost da osnuje armiju koja će se boriti sa separatističkim pokretom. Ipak, separatisti nisu obavezno stvarni, jer sâm Palpatin je ''tvorac'' i ''vođa'' tog pokreta. Osniva ga da bi, kao [[Vrhovni kancelar|kancelar]], imao izgovor da ograniči slobodu građana. ** Hitler uvodi mere koje će, po njemu, iskoreniti i eliminisati komuniste u Nemačkoj. One daju mogućnost vlasti da prisluškuje telefone i čita poštu nemačkih građana. Kako je Hitler rekao, „''ako niste komunista, nemate šta da krijete i ničega da se plašite od ovih mera. Koristiće se samo da se nađu komunisti''”. * Obojica koriste strah kao osnovno oružje. * Obojica koriste obespravljene i pogažene da obave njihov prljavi posao: ** Palpatin podstiče mnoge galaktiče poslodavce da se pobune protiv Republike koja je donela ograničenja za njihove poslove. Obećava im da će, ako mu pomognu da uništi Republiku, vratiti pređašnju moć i bogatstvo. ** Hitler usađuje u ljude osećaj indignacije preko načina na koji je njihova zemlja bila tretirana nakon [[Prvi svetski rat|I svetskog rata]]: zemlja je bila u ruinama, inflacija među najgorim u istoriji, a drugi narodi nisu hteli da pomognu. Hitler obećava, da će uz narodnu pomoć, povratiti ponos Nemačke i njenu snagu. * Vlade obojice su otvoreno rasističke i ksenofobične: ** Galaktička imperija odbija da primi pripadnike ne-ljudskih rasa u svoje redove (osim ako se ne pokažu superiornim u mnogim aspektima). Nijedan ne-ljudski oficir se ne vidi u filmovima. ** Jedna od misija nacističke partije je istrebljenje svih ''inferiornih'' elemenata u društvu (Jevreji, homoseksualci, hendikepirani, Romi i mnoge druge grupe) * Obojica se upuštaju u istrebljenje jedne određene grupe: ** Palpatin uništava sve Džedaje, osim nekoliko koji prežive. Kasnije, implicitno odobrava uništenje planete Alderan i njene cele populacije. ** Hitler je odgovoran za masakri preko 11 miliona civila, pretežno Jevreja, Slovena i Roma. === Tehnologija === Još jedan arhetipski konflikt u filmovima je sukob između tehnologije i prirode. Tokom filmova, slabo naoružani narodi koji žive u skladu sa prirodom ([[Evoksi]] i [[Gungani]]) pobeđuju visoko-mehanizovane neprijatelje. Očigledna je razlika i u trupama Pobunjenika i Imperije. Pobunjenici nose uniforme u bojama okoline (zelene, mrke i bele), dok Imperijalna vojska nosti sintetičke bele oklope. Napadači u ''TIE fighter''-ima Imperije su prikazani kao apersonalizovano jato, dok su piloti ''X-wing''-a prikazani kao pojedinačne ličnosti. Generalna ideja je da je tehnologija u suprotnosti sa humanošću. [http://hem.bredband.net/wookiee/development/ Ovaj sajt] se bavi tim temama i mnogim drugim u analizi ''Zvezdanih ratova''. == Vanjske veze == {{Commonscat}} * {{Official website}} {{Star Wars}} {{normativna kontrola}} [[Kategorija:Star Wars| ]] [[Kategorija:Medijske franšize]] [[Kategorija:Filmske serije]] [[Kategorija:Fiktivni univerzumi]] llleb7d6h0j60fuz7vsuwjmls7koph1 0 148540 41262998 40972489 2022-08-24T06:19:00Z Boja02 108864 wikitext text/x-wiki {{Infokutija02 film | naslov filma = Top Gun | naslov = | slika = Top Gun Movie.jpg | slike = | širina_slike = 230px | režija = [[Tony Scott]] | producent = [[Don Simpson]]<br />[[Jerry Bruckheimer]] | scenarij = | narator = | uloge = [[Tom Cruise]]<br />[[Kelly McGillis]]<br />[[Val Kilmer]]<br />[[Tom Skerritt]]<br />[[Anthony Edwards]]<br />[[Tim Robbins]]<br />[[Meg Ryan]]<br />[[Michael Ironside]]<br />[[Rick Rossovich]] | premijera = [[1986]]. | trajanje = 110 min. | država = {{flag|Sjedinjene Države}} | jezik = [[engleski jezik|engleski]] | budžet = $15.000.000 | neto = $353.816.701<ref>[http://boxofficemojo.com/movies/?id=topgun.htm Box Office Mojo]</ref> | slijedi = ''[[Top Gun: Maverick]]'' | imdb_id = 0092099 }} '''Top Gun''' je [[sjedinjene Američke Države|američki]] [[film]] iz [[1986]]. godine, redatelja [[Tony Scott|Tonyja Scotta]] u produkciji Dona Simpsona i [[Jerry Bruckheimer|Jerryja Bruckheimera]] u suradnji s producentskom kućom ''Paramount Pictures''. Film je nastao po članku u časopisu "California magazine", pod naslovom "Top Guns". Film je postao svjetski hit (procijenjena dobit u svjetskim kinima $344.800.000),<ref>[http://www.imdb.com/title/tt0092099/business imdb.com] datum pregleda 2. rujna 2009.</ref> Tom Cruise velika zvijezda s milijunskim honorarima, a glazba iz filma tjednima nije silazila s vrhova glazbenih ljestvica. Za film je također karakteristično da je snimljen u jeku [[hladni rat|hladnog rata]], te je imao snažan [[patriotizam|patriotski]] naboj, a po mnogim kritičarima je površnost s kojom se tretirao eventualni oružani obračun SAD sa [[Sovjetski Savez|SSSR]]-om bila izraz [[militarizam|militarizma]] i [[džingoizam|džingoizma]]. Producenti [[Don Simpson]] i [[Jerry Bruckheimmer]] su, pak, tokom snimanja uživali dotada nezapamćenu suradnju i logističku podršku [[US Navy|američke ratne mornarice]], [[Pentagon]]a i [[Ronald Reagan|Reaganove]] administracije, zbog čega je Top Gun postao predmet optužbi za militarističku propagandu, odnosno da predstavlja reklamni spot za vojsku i [[vojno-industrijski kompleks]]. Kasnijih desetljeća, nakon završetka hladnog rata, ''Top Gun'' je također ušao u popularnu kulturu zbog špekulacija o implicitnoj [[homoseksualnost]]i među glavnim likovima. Današnjim filmskim kritičarima je ''Top Gun'' prvenstveno zanimljiv kao prvi moderni holivudski [[blockbuster]], odnosno primjer filma kao marketinškog proizvoda temeljenog na "lijepim slikama" i atratkivnoj muzičkoj podlozi umjesto tradicionalnih elemenata cjelovečernjeg filma. == Radnja == {{Otkrivanje radnje}} Maverick i Goose su piloti [[F-14 Tomcat]] aviona, pri čemu je Maverick jedan od najboljih pa poslije uspješnog odmjeravanja snaga s [[sovjetski Savez|sovjetskim]] avionom MiG-28 (ne postoji u stvarnosti) poslan je u ''Top Gun'' školu u Miramaru [[Kalifornija]], koju pohađaju najbolji američki mornarički piloti kako bi bili još bolji. Dva najbolja pilota su Iceman (Val Kilmer - koga se u filmu prikazuje kao samouvjerenog pilota sumnjičavog u sposobnosti drugih) i Maverick (Tom Cruise - još jedan samouvjereni pilot, i iako mu na početku filma nije uspio ''ulet'' Charlie - koja nije samo "glupa plavuša" u kafiću blizu vojne baze, nego civilni instruktor letenja, paralelna ljubavna radnja s Charlie, nepoznavanje očeve sudbine i duboko ljudska reakcija na gubitak kopilota oslikavaju ga kao normalnog čovjeka u koga se svatko može uživjeti). Naravno, filmovi mlađeg brata [[Ridley Scott|Ridleya Scotta]] ''moraju'' završiti ''happyendom'', pa se pred kraj filma odvija neravnopravna bitka u zraku, 6 MiGova protiv 3 (veći dio vremena) samo 2 američka F-14 aviona, koju naravno "naši" junaci dobivaju 4:1. == Glumci == * '''[[Tom Cruise]]''' kao Pete Mitchell - ''Maverick'' * '''[[Kelly McGillis]]''' kao Charlotte Blackwood - ''Charlie'' * '''[[Val Kilmer]]''' kao Tom Kazansky - ''Iceman'' * '''[[Anthony Edwards]]''' kao Nick Bradshaw - ''Goose'' * '''[[Meg Ryan]]''' kao Carol Bradshaw * '''[[Rick Rossovich]]''' kao Ron Kerner - ''Slider'' * '''[[Tom Skerritt]]''' kao Mike Metcalf - ''Viper'' * '''[[Michael Ironside]]''' kao Rick Heatherly - ''Jester'' == Produkcija == === Kostimografija === Kožnu pilotsku jaknu ''Top Gun Navy G-1'' koju je u filmu nosio Tom Cruise te ostalu vojnu odjeću specijalno je za potrebe produkcije izradila američka tvrtka obitelji Clyman, [[Cockpit USA|Cockpit USA Inc.]], u 1980-tima i 1990-tima poznata pod imenom [[Avirex|Avirex LTD.]] === Glazba === # "Danger Zone" [[Kenny Loggins]] – 3:36 # "Mighty Wings" [[Cheap Trick]] – 3:51 # "Playing With the Boys" Kenny Loggins – 3:59 # "Lead Me On" Teena Marie – 3:47 # "Take My Breath Away (Love Theme from Top Gun)" [[Berlin (sastav)|Berlin]] – 4:11 # "Hot Summer Nights" [[Miami Sound Machine]] – 3:38 # "Heaven in Your Eyes" Loverboy – 4:04 # "Through the Fire" Larry Greene – 3:46 # "Destination Unknown" Marietta – 3:48 # "Top Gun Anthem" [[Harold Faltermeyer]] & Steve Stevens – 4:12 == Izvori == {{izvori}} == Vanjske poveznice == * {{imdb naslov|id=0092099|naslov=Top Gun}} {{Tony Scott}} {{Jerry Bruckheimer}} [[Kategorija:Američki filmovi]] [[Kategorija:Akcije (filmovi)]] [[Kategorija:Filmovi 1986.]] [[Kategorija:Authority control 2]] 4idlseim60uzmwab991fpa1m1dammff 0 151829 41262981 41257705 2022-08-23T22:47:35Z Vipz 151311 wikitext text/x-wiki {{for|ostala značenja|Crvena zvezda}} [[Datoteka:Red star.svg|mini|desno|150px|Crvena zvezda]] '''Crvena petokraka''' (<big>{{color|#E00|★}}</big>) je jedan oblik starog simbola zvijezde. Znak je bio u 20. stoljeću vrlo popularan među komunističkim aktivistima i poslije stvaranja [[Sovjetski savez|SSSRa]] postao je zvanični simbol komunističkog međunarodnog pokreta zajedno sa srpom i čekićem. Komunistička petokraka je se nalazila na svim zastavama, grbovima i broševima, i gotovo na svemu onome što je bilo zvanično i javno, od knjige do plakata iznad dućana. Poslije pada [[Berlinski zid|Berlinskog zida]], ostao je u sjećanju ljudi kao simbol komunizma. ==Istorija crvene petokrake== [[File:Californian Lone Star Flag (1836).svg|thumb|right|150px|Zastava [[California|Californije]] 1836.]] [[File:Lone_Star_of_California.jpeg|thumb|right|150px|Primjerak Zastave Californije sačuvan u The Gene Autry Western Museumu]] 1836. godine Gornja Californija (''Alta California'') je se proglasila samostalna i odcijepila od [[Meksiko|Meksika]], zahvaljivši pobuni Juan Bautista Alvaradoa. Sjedinjene Države će ju osvojiti 1846/1849 ali do tada zastava [[Kalifornija|Californije]] je bila bijela sa jednom jedinom crvenom petokrakom (''Lone Star'') u sredini u spomen na Alvaradovu revoluciju. Ta zastava se danas spominje kao ''Lone Star Flag'' i jedan od zanjih primjeraka je sačuvan u Autry National Centru<ref>{{en}}{{cite web|url=https://www.kcet.org/shows/lost-la/where-to-find-californias-oldest-flag-other-objects-in-socals-archives|title=Where to Find California's Oldest Flag & Other Objects in SoCal's Archives|date=|accessdate = 29. 04. 2021}}</ref>. U borbi za samostalnost također [[Texas]] je imao zastavu sa petokrakom, čiju prvu pojavu američka povjest zabilježava 25. januara 1839.<ref>{{en}}{{cite web|url=https://www.fox7austin.com/news/lone-star-flag-turns-181-texas-flag-was-officially-approved-on-jan-25-1839|title=Lone Star flag turns 181|date=|accessdate = 29. 04. 2021}}</ref> a potom će sami Texas u američkom govoru biti poznat kao ''The Lone Star State'' pa sve do danas. Opća simbolika Texasa svodi se na petokraku, pa na primjer čuveni klub [[Dallas Cowboys]] ima jedan znak: jednu veliku plavu petokraku. Sredinom marta 1916. američka zrakoplovna postrojba 1st Reconnaissance Squadron je koristila crvenu zvijezdu tokom vojne operacije u Meksiku protiv [[Pancho Villa|Pancho Ville]]<ref>{{en}}{{cite web|url=http://fly.historicwings.com/2013/03/chasing-pancho-villa/|title=Historic Wings: Chasing Pancho Villa|date=|accessdate = 30. 04. 2021.}}</ref>. U simboloci [[Komunizam|komunizma]] petokraka ulazi 1908. u romanu ''[[Crvena zvijezda (roman)|Crvena zvezda]]'' (Красная звезда)<ref>{{en}}{{cite journal|last=Możejko|first=Edward|date=decembar 1985|title=Reviewed Work: Red Star: The First Bolshevik Utopia by Alexander Bogdanov|journal=Canadian Slavonic Papers|volume=27|issue=4|pages=461–462|jstor=40868523}}</ref> [[Aleksandr Aleksandrovič Bogdanov|Aleksandra Bogdanova]], [[Naučna fantastika|naučnofantastično djelo]] u kojem je riječ o kolektivističkom društvu na planeti [[Mars]]u. Bogdanov je se bavio prvenstveno filozofijom i bio jedan od prvih teoretičara [[Boljševizam|boljševičkog pokreta]]. Simbol se svestrano pojavljuje u [[Oktobarska revolucija|Oktobarskoj revoluciji]] i u [[Ruski građanski rat|Ruskom građanskom ratu]] tako da već 1918. ga nalazimo u zastavi [[Crvena Armija|Crvene Armije]]. Jedna druga teorija glasi da je komunistička petokraka nastala u susretu [[Lav Trocki|Trockog]] s [[Esperanto|esperantistom]] [[Nikolai Krylenko|Krylenkom]], pa je zelena zvijezda esperantističkog ideala, zarumenila kada je susrela Trockog<ref>{{eo}}{{cite web|url=http://www.angelfire.com/ny2/ts/stelo.html|title=Pri La Stelo: Militista simbolo|date=|accessdate = 30. 04. 2021.}}</ref>. [[File:Красная_звезда.jpg|thumb|right|150px|roman Красная звезда 1908.]] Crvena zvijezda je također lepršala [[Katalonija|katalonskim]] nebom na zastavi (''Estelada'') svog oslobodilačkog pokreta. Neprijatelj je bila kraljevina iz Madrida a katalonska petokraka je nastala početkom 20. stoljeća po uzoru onih su zastavama Puerto Rica i Kube koje je [[Vicenç Albert Ballester]] mogao vidjeti 1898. pri svojoj posjeti na tada oslobođenoj [[Kubi]] i prenijeo u katalonsku. Prve su bile bijele na polju plavog trokuta, a potom su se pojavile i crvene petokrake kada je katalonski pokret dobio socialistički smjer. Stoga u [[Španski građanski rat|Španskom građanskom ratu]] crvena petokraka ulazi u mitologiju tog rata, zajedno sa anarhističko-komunističkim značenju. Izgleda da crvena petokraka ulazi tada među simbole [[Anarhizam|anarhizma]]. Krajem [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog rata]] postaje međunarodno poznati znak za komunističku narodnu borbu. Do tada je bila komunistička stvar, simbol jednog političkog pokreta koji je valom stupao na scenu 1917. ali koji je mahom bio zabranjen i prognan. Pobjeda Narodnooslobodilačkih pokreta (u Europi najznačajniji su bili jugoslovenski, grčki, italijanski i francuski) je otvorila narodno–republikansku eru a uzto simbol crvene zvijezde je postao svugdje popularan i dobio nove značaje. Simbolika borbe i ideala je postepeno prešao na niansu 1) birokratskog i autoritarnog sovjetskog komunizma ; ili 2) ilegalnog revolucionarnog pokreta, najčešće naoružane, paravojne i terorističke prirode. Jedan primjer je meksikanski [[Zapatistička vojska nacionalnog oslobođenja|EZLN]] koji je nastao u revoluciji 1994. godine, ili još u ranijoj Zapadnjoj Njemačkoj mogla se vidjeti zastava gerilske organizacije poznata kao [[Frakcija Crvene Armije|Rote Armee Fraktion]]. Simbol crvene petokrake je iščeznuo 1989. godine s padom [[Berlinski zid|Berlinskog zida]]. ==Zakoni protiv crvene petokrake== Danas, u nekim državama čiji su stanovnici doba [[realsocijalizam|realsocijalizma]] doživjeli kao [[totalitarizam|totalitarnu]] [[diktatura|diktaturu]], javno isticanje crvenih zvijezda ili [[srp i čekić|srpa i čekića]] kao određeni simboli prošlosti zajedno s simbolima drugih dikatorskih sustava (kao primjerice i [[Svastika|kukasti križ]]) [[zakon]]ski su zabranjeni. Od [[Revolucije 1989.|pada komunizma]] 90-ih godina određene istočnoeuropske države su uvele zabranjujuće zakonske propise. U povijesti je se dešavalo da su simbole stare vlasti brisala ona društva koja su doživjela kolektivnu traumu u trenutku kada je nestao jedan poredak a pojavio se novi. Nakon pobjede nad neprijateljom u ratu ili u revoluciji, inače slijedi opća čistka sljedbenika starog režima a potom i brisanje imena, knjiga, slika, rušenje kipova i spomenika, i svega onoga što je označavalo vrijednosti i politički smjer staroga doba. To je tzv. »[[damnatio memoriae]]«. Od 1968. nadalje u Europi je komunizam doživljen kao birokratski aparat koji je autoritarno vladao nad narodnoj masi, a u ime narodne mase je u stvari legitimiran. Mit revolucije postepeno sklizi u pomračinu te revolucijom 1989. sustav marxističko-lenjinističke države biva odbačen u većini zemalja gdje je do tada vladao. U tom procesu je zvijezda petokraka u crvenoj boji postala izravan simbol nepravde starog režima i nezadovoljstva prema njemu.{{činjenica}} Republika Češka je 1991. zabranila izražaj propagande za pokrete koji prijete ili ograničavaju ljudska prava i slobodu, tj. nacizam i komunizam. Zakon je potvrđen kao ustavno važeći mada tekst ne izriče detaljno koje simbole i koji oblici propagande su kažnjivi. Također je iste godine Rumunjska uvela sličan zakon (Zakon 51/1991, član 3.h) sa sličnom nejasnoćom.<ref>{{en}}{{pdf}}{{cite web|url=http://www.vertic.org/media/National%20Legislation/Romania/RO_Law_on_National_Security_1991.pdf|title=LAW on the National Security of Romania|date=|accessdate = 30. 04. 2021}}</ref> U Mađarskoj je [[Viktor Orbán|Orbánova]] vlada snažno podržala niz reforma, među kojima i 2000. godine ispravku sekcije 269/B Akta IV. (1978.) u Kaznenom zakonu. Izvorni zakonodavac je zabranjivao isticanje nacističkog [[Svastika|Kukastog križa]], [[Schutzstaffel|Esesovačkih]] zig runa, i ''Nyilaskereszta'' čime su se služili pripadnici mađarske Partije strijelastog križa. No vlada [[Fidesz]]–[[Jobbik]] je dodala dopunu s kojom se zabranjuju također petokraka i srp i čekić. Prvi kazneni postupak pojavio je se sa optužnicom protiv Attile Vajnai koji je u prosvjedu u Budimpešti 21. februara 2003. nosio petokraku od kartona sašivenu na odjelu. Slučaj je završio ispred [[Europski sud za ljudska prava|Europskog suda]], koji se oglasio 2011. godine o jednom drugom slučaju, to jeste o Janošu Franatolu, osuđenom zato što je na televizijskom intervjū 2004. godine nosio na sebi broš crvene petokrake. Oslanjajući se na Direktivu o jednakom postupanju prema osobama bez obzira na njihovu rasu ili etničko podrijetlo – što je jedan od stubova Europskog zakonodavstva – Europski sud u Strasbourgu je procijenio da je Mađarska prekršila članak 10. Europske konvencije o ljudskim pravima. Od 2013. simboli kukastog križa i crvene zvijezde su ponovo dozvoljeni.<ref>{{de}}{{cite web|url=https://www.derstandard.at/story/1361240625125/ungarn-hakenkreuz-und-roter-stern-wieder-erlaubt|title=Ungarn: Hakenkreuz und Roter Stern wieder erlaubt|date=|accessdate = 30. 04. 2021}}</ref> U martu 2017. Viktor Orbán je ušao u raspravu protiv multinacionale [[Heineken]] zbog isticanja crvene zvijezde na pivskim bocama.<ref>{{en}}{{cite web|url=https://www.theguardian.com/world/2017/mar/24/hungary-threatens-to-ban-heineken-star-logo-as-communist|title=Hungary threatens to ban Heineken's red star as 'communist'|date=|accessdate = 30. 04. 2021}}</ref> Heineken je objasnio kako je crvena zvijezda simbol firme još iz davnih 1930-ih, mada je poslije 1945. firma preoblikovala svoj znak u bijelu zvijezdu s crvenim profilom jer je u tim godinama petokraka postala međunarodni simbol komunizma. Holanđanska multinacionala piva je se 1991. vratila na originalnu crvenu zvijezdu. Njihov portparol zastupa da će kompanija uvijek štititi svoje zaštitne znakove, uključujući crvenu zvijezdu, a da ona nema nikakva politička značenja i da datira još od srednjovjekovnih [[pivara|pivovara]].<ref>{{en}}{{cite web |url=https://www.beveragedaily.com/Article/2017/03/29/Heineken-will-never-remove-its-iconic-red-star |title=Heineken will never remove its iconic red star: ‘defending it to its core’|date=28. 03. 2017. |publisher=BeverageDaily |accessdate=12. 04. 2022.}}</ref> Litvanija je zabranila sovjetske i nacističke simbole 17. juna 2008. pod prijetnjom novčane kazne.<ref>{{en}}{{cite web|url=https://www.loc.gov/law/foreign-news/article/lithuania-ban-on-nazi-and-soviet-symbols/|title=Lithuania: Ban on Nazi and Soviet Symbols|date=|accessdate = 30. 04. 2021}}</ref><ref>{{en}}{{cite web|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/7459976.stm|title=Lithuanian ban on Soviet symbols|date=|accessdate = 30. 04. 2021}}</ref> Između 2009. i 2013. Moldavija<ref>{{de}}{{cite web|url=https://web.archive.org/web/20120715074417/http://german.ruvr.ru/2012_07_12/81288031/|title=Moldawien erteilt ein Verbot für das kommunistische Regime|date=|accessdate = 30. 04. 2021}}</ref><ref>{{de}}{{cite web|url=https://web.archive.org/web/20131206153408/http://de.ria.ru/politics/20120712/263978427.html|title=Moldawien: Hammer und Sichel als kommunistisches Symbol unter Verbot|date=|accessdate = 30. 04. 2021}}</ref> i Poljska<ref>{{de}}{{cite web|url=https://www.foxnews.com/story/poland-imposes-strict-ban-on-communist-symbols|title=Poland Imposes Strict Ban on Communist Symbols|date=27. 11. 2009|accessdate = 30. 04. 2021}}</ref> su uvele također slične zakone, ali su njihovi Ustavni sudovi procijenili ih protivustavnim i nevažećim.<ref>{{pl}}{{cite web|url=http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20111600964|title=Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 19 lipca 2011 r. sygn. akt K 11/10|date=|accessdate = 30. 04. 2021}}</ref> U Gruziji zakon 2010. godine zabranjuje simbole koji podsjećaju na sovjetsko doba,<ref>{{en}}{{cite web|url=http://gtarchive.georgiatoday.ge/news/10215/The-Banning-of-Soviet-Symbols-in-Georgia|title=The Banning of Soviet Symbols in Georgia|date=|accessdate = 30. 04. 2021}}</ref><ref>{{en}}{{cite web|url=https://www.loc.gov/law/foreign-news/article/georgia-ban-on-soviet-symbols-proposed/|title=Georgia: Ban on Soviet Symbols Proposed|date=|accessdate = 30. 04. 2021}}</ref> spremda se zakon vrlo rijetko primjenjuje.<ref>{{en}}{{cite web|url=https://dfwatch.net/georgia-to-enforce-ban-on-communist-symbols-44753-23804|title=Georgia to enforce ban on communist symbols|date=|accessdate = 30. 04. 2021}}</ref> 20. juna 2013. mjeru iste prirode je usvojio Latvijski parlament za vrijeme Vlade [[Valdis Dombrovskis|Dombrovskisa]].<ref>{{en}}{{cite web|url=https://bnn-news.com/latvia-prohibits-ussr-symbols-public-events-92870|title=Latvia bans the use of USSR symbols during public events|date=|accessdate = 30. 04. 2021}}</ref><ref>{{en}}{{cite web|url=https://www.themoscowtimes.com/2013/06/23/latvia-bans-soviet-symbols-a25182|title=Latvia Bans Soviet Symbols|date=|accessdate = 30. 04. 2021}}</ref> U aprilu 2015. ukrajinska [[Verhovna Rada Ukrajine|Verhovna Rada]] je zabranila javno iskazivanje komunističkih simbola<ref>{{de}}{{cite web|url=https://www.welt.de/geschichte/article140861903/Die-sowjetischen-Machtsymbole-muessen-weg.html|title=Die sowjetischen Machtsymbole müssen weg|date=|accessdate = 30. 04. 2021}}</ref> dok su 17. decembra 2015. komunističke stranke zvanično zabranjene u državi. Za pjevanje ''[[Državna himna Sovjetskog Saveza|Союз нерушимый республик свободных]]'' ili drugih komunističkih pjesama u Ukrajini se zaslužuje do pet godina zatvora.<ref>{{en}}{{cite web|url=https://www.theguardian.com/world/2015/may/21/ukraine-bans-soviet-symbols-criminalises-sympathy-for-communism|title=Ukraine bans Soviet symbols and criminalises sympathy for communism|date=|accessdate = 30. 04. 2021}}</ref> [[Recep Tayyip Erdoğan|Erdoğanova]] Vlada u Turskoj nije još donijela takve zakone mada prvi ministar oslovljava domaće komuniste kao neprijatelje domovine. Stoga valja naglasiti kako je kroz cijelo 20. stoljeće komunistička stranka u Turskoj bila trajno zabranjena ili katkada dozvoljena ali pod teškim uvjetima. Turska zapravo je jedan od rijetkih primjera država u Europi koje nisu imale realnog iskustva sa komunizmom. Stranka [[Komunistička partija Turske|TKP]] je osnovana 10. septembra 1920. u gradu [[Baku]] a njezine vođe su usmrćene 28. januara 1921., s time je cijelog vijeka ostala ilegalna u Turskoj. Stoviše [[Komunistička partija Turske|TKP]] je bio znatno jači u dijaspori nego u Turskoj. Godine 1991. ukinuti su zakoni koji zabranjuju komunističke (članci 141. i 142. Kaznenog zakona) i islamske fundamentalističke ideje (članak 163. Kaznenog zakona). Ovaj paket pravnih promjena znatno je oslobodio izražavanje ljevičarske misli, ali je istovremeno stvorio novo kazneno djelo »separatističke propagande« prema članku 8. Antiterorističkog zakona. Tužitelji su također počeli koristiti članak 312. Kaznenog zakona (o vjerskoj ili rasnoj mržnji) umjesto članka 163. <ref>{{en}}{{cite web|url=https://www.hrw.org/legacy/press/2002/08/turkeyqa041902.htm|title=Questions and Answers: Freedom of Expression and Language Rights in Turkey|date=|accessdate = 30. 04. 2021}}</ref> U [[Indonezija|Indoneziji]] su komunistički simboli ''[[de facto]]'' zabranjeni od 1966.<ref>{{cite web|url=https://news.detik.com/berita/d-3206373/ini-penjelasan-kapolri-soal-lambang-palu-arit-yang-dilarang-di-indonesia|title=Ini Penjelasan Kapolri Soal Lambang Palu Arit yang Dilarang di Indonesia|date=|accessdate = 30. 04. 2021}}</ref><ref>{{en}}{{cite web|url=https://www.straitstimes.com/asia/se-asia/malaysian-detained-in-indonesia-for-wearing-t-shirt-with-communist-symbol|title=Malaysian detained in Indonesia for wearing T-shirt with communist symbol|date=|accessdate = 30. 04. 2021}}</ref> ==Petokraka u zastavama== [[Zastava|Zastave]] su stari običaj. U [[Srednji vijek|Srednjem vijeku]] od [[Križarski ratovi|Križarskih ratova]] na dalje ljudih ih najčešće koriste u ratovima i u plovidbi da bi se iz daleka najavili i označili svoju pripadnost. Države svijeta su sistemski uvele zastave od 19. stoljeća i nakon Prvog svjetskog rata. Prosječno najčešće boje u zastavama su crvena i bijela, od simbola najčešća je zvijezda, izričito ona sa pet vrha. Vrlo rijetke su zvijezde sa tri ili četiri vrha ([[Mercedes-Benz|Mercedes]], [[NATO]], nema ih u zastavama) a kadkad se pojavljuje zvijezda šestokraka ([[Zastava Slovenije|Slovenija]], [[Zastava Burundija|Burundi]], [[Zastava Izraela|Izrael]]) ili još rjeđe zvijezde za više vrhova ([[Zastava Australije|Australija]], [[Zastava Azerbejdžana|Azerbejdžan]], [[Zastava Jordana|Jordan]], [[Zastava Maršalovih Otoka|Maršalovi Otoci]], [[Zastava Naurua|Nauru]]). Iznimku čine sastave sa [[Sunce (simbol)|suncem]] ([[Zastava Urugvaja|Urugvaj]], [[Zastava Argentine|Argentina]]). Slijedi popis zastava razvrstanih po obliku i boju zvijezda :<br/> {{div col|colwidth=36em}} <small>'''Crvena''': * [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|Republika Jugoslavija]] * [[Zastava Sjeverne Koreje|Sjeverna Koreja]] * [[Zastava Džibutija|Džibuti]] * [[Zastava Zimbabvea|Zimbabve]] * [[Zastava Benina|Narodna republika Benin]] * [[Zastava Jemena|Južni Jemen]]</small> <small>'''Žuta''': * [[Zastava Burkine Faso|Burkina Faso]] * [[Zastava Kameruna|Kamerun]] * [[Zastava Kine|Kina]] (jedna velika i četiri male) * [[Zastava Angole|Angola]] * [[Zastava Etiopije|Etiopija]] (žuti pentakl sa pet zraka) * [[Zastava Grenade|Grenada]] (jedna velika i šest malih) * [[Zastava Evropske Unije|Evropska unija]] (dvanaest žutih petokraka) * [[Zastava Zelenortske Republike|Zelenortski Otoci]] (deset žutih petokraka) * [[Zastava Centralnoafričke Republike|Centralnoafrička]] * [[Zastava Demokratske Republike Kongo|Demokratska Republika Kongo]] * [[Zastava Južnog Sudana|Južni Sudan]] * [[Zastava Surinama|Surinam]] * [[Zastava Tuvalua|Tuvalu]] (devet zutih) * [[Zastava Vijetnama|Vijetnam]]</small> <small>'''Bijela''': * [[Mjanmar]] * [[Abhazija]] (sedam bijelih) * [[Čile]] * [[Kuba|Republika Kuba]] * [[Solomonski Otoci]] * [[Bosna i Hercegovina]] (sedam bijelih petokraka) * [[Kosovo|Republika Kosovo]] (šest bijelih) * [[Liberija]] * [[Papua Nova Gvineja]] (pet bijelih zvjezdica u obliku sazvežđa Južnog Križa) * [[Zastava Samoe|Samoa]] (isto tako) * [[Federalne Države Mikronezije|Mikronezija]] (isto, ali su četiri) * [[Somalija]] * [[Sjedinjene Američke Države|United States]] (pedeset bijelih petokraka) * [[Istočni Timor]] * [[Togo]] * [[Venezuela]] (8 bijelih)</small> <small>'''Crna''': * [[Gana]] * [[Gvineja Bisau]] * [[Sveti Toma i Princip|Sv. Toma i Princip]] * [[Somaliland]]</small> <small>'''Plava''': [[Zastava Hondurasa|Honduras]] (pet malih plavih), [[Zastava Paname|Panama]] (jedna crvena i jedna plava)</small> <small>'''Zelena''': * [[Zastava Maroka|Maroko]] (zeleni pentakl) * [[Senegal]] * [[Sirija]] (dvije zelene) * [[Ujedinjena Arapska Republika|U.A.R.]] (tri zelene) * [[Zastava Dominike|Dominika]] (deset zelenih)</small> <small>'''Sa [[Polumjesec (simbol)|polumjesecom]]''': * [[Alžir]] (crvena petokraka) * [[Turska Republika Sjeverni Kipar|Sjeverni Kipar]] (crvena petokraka) * [[Komori]] (četiri malih bijelih petokraka) * [[Mauritanija]] (žuta) * [[Pakistan]] (bijela) * [[Libija]] (bijela) * [[Demokratska arapska republika Sahara (DARS)|Sahrawi]] (crvena petokraka) * [[Singapur]] (pet bijelih) * [[Turkmenistan]] (pet bijelih) * [[Turska]] (bijela, u grbu je crvena]] * [[Tunis]] (crvena]] * [[Uzbekistan]] (dvanaest bijelih)</small> <small>'''Sa srpom i čekićom''': * [[Zastava Sovjetskog Saveza|Sovjetski savez]] * [[Pridnjestrovlje]] * skoro sve zastave tadašnjih sovjetskih republika (Jermenija, Azerbejdžan, Bjelorusija, Estonija, Gruzija, Kazahstan, Kirgizija, Litvanija, Moldavija, Tadžikistan, Turkmenistan, Uzbekistan, Orlovska oblast, Karelo-Finsk, Transkavkaz, [[Narodna Republika Mongolija|Mongolija]]) * brojne republike iz komunističkog bloka ([[Narodna Republika Albanija|Albanija]], [[Narodna Republika Bugarska|Bugarska]] itd.)</small> {{div col end}} ==U sportu== Crvena petokraka je se nalazila u brojnim grbovima od fudbalskih timova ([[FK Crvena Zvezda|Crvena zvezda]], [[FK Partizan|Partizan]], [[CSKA Sofija]], [[CSKA Moskva]], [[GNK Dinamo|Dinamo Zagreb]], [[HNK Hajduk Split|Hajduk Split]]). Postoji niz sportskih klubova koji se zovu po ovom znaku: * [[FK Crvena Zvezda|Crvena Zvezda]] iz Beograda * Roter Stern (1999.) iz [[Leipzig]]a * Red Star FC (1897.) iz Saint-Ouena koji ima nogometni i ragbistički odjel * SC Red Star (1900.) iz [[Strasbourg]]a * Red Star FC iz Mahéa na [[Sejšeli]]ma * CD Estrela Vermelha iz [[Maputo]]a u [[Mozambik]]u ==U novinama i časopisima== [[Crvena Armija]] je imala svoj časopis koji je osnovan 1. siječnja 1924. i zvao se Krasnaïa Zvezda (Кра́сная звезда́). Za vrijeme [[Sovjetski Savez|Sovjestkog saveza]] časopis je služio kao glas ministarstva za Obranu i država ih je dijelila besplatno svim vojnim licima. List još uvijek postoji. ==Crvena zvijezda i slobodno zidarstvo== Jedna poznata [[teorija zavjere]] tvrdi da su crvena petokraka i srp i čekić preinačenje masonskih simbola, što bi bio neki dokaz da je komunizam neka vrsta ogranka velikog masonskog nacrta. Ta maštovita teorija zavjere je u biti netočna pa nije ni teško to dokazati, mada istovremeno postoje brojne sličnosti između [[Komunizam|realnog socializma]] i [[Slobodno zidarstvo|slobodnog zidarstva]], jednostavno zato što se ideali socializma, bez kojeg nema komunizma, rađaju na tlu [[Prosvjetiteljstvo|prosvjetiteljstva]], [[Francuska revolucija|Francuske revolucije]], [[Liberalizam|liberalizma]] i borbe za [[ljudska prava]]. Ti ideali slobode i ljudskog napredka su imali svoju ideološku maticu u slobodnom zidarstvu. Brojni francuski revolucionari su bili slobodni zidari<ref>[[Honoré-Gabriel Riqueti de Mirabeau|Mirabeau]], [[Georges Couthon|Couthon]], [[Gilbert du Motier de La Fayette|La Fayette]], [[Armand Tuffin de La Rouërie|La Rouërie]], [[Joseph Bonaparte]], [[Eugène de Beauharnais]].</ref> dok je nakon revolucije isusovac [[Augustin Barruel|Barruel]] kao prvi tvrdio kako su zapravo masoni pripremili revoluciju prije 1789. Dakle u samom stvaranju demokratske ideologije, katolička propaganda je smatrala masone kao saučesnike njezinih neprijatelja. No ako se vratimo nazad, Velika loža Londona se rađa 1717. godine a već 1738. papa [[Klement XII.]] osuđuje masonski pokret i zabranjuje vjernicima učlanjivanje u lože. To nije bio jedini slučaj zabrane od strane pape, i tako sve do 1983. kada je [[Ivan Pavao II.]] potpisao dokument [[Kongregacija za nauk vjere|KNVa]] protiv slobodnog zidarstva to jeste Deklaraciju o masonskim udrugama ''Quaesitum est'' od 26. novembra 1983. Po pravilu koherentan katolik nebi trebao biti mason. Masoni nisu bili poželjni ni u komunističkim zemljama. Kao prvo, masonstvo podrazumijeva niz građanskih odnosno buržujskih ideala i na primjer stoji za [[Korporacija|korporativizmom]]. Stoviše pojam »klasnog neprijatelja« je protiv masonskog humanitarizma. [[Sovjetski savez]], [[Kina|Narodna republika Kina]] i komunističke države su zvanično zabranile lože i pripadništvo masonima, koje su smatrale kao subverzivnu unutarnju snagu. Za vrijeme [[Druga internacionala|Druge internacionale]] prvi je [[Grigorij Zinovjev|Zinovjev]] predložio tu zabranu. Tijekom [[Hladni rat|Hladnog rata]] masonski pokret je aktivno sudjelovao u borbi protiv komunizma u svijetu tako da su američke, engleske, talijanske i druge lože davale izravnu pomoć američkoj propagandi pa čak i u pripremi državnih pučeva. Dakle, možemo zaključiti kako masonstvo i komunizam dijele zajedničku maticu, ali se razvijaju od 1914. do 1990. u suprotnim smjerovima. Ako pokušamo usporediti simboliku tih pokreta, vidjet ćemo kako masonci koriste ''[[kvadrat i kompas]]'', što su bili radni alati potrebni da bi se izgradila zgrada. U simbolici masonstva ono što se gradi to je čovjek i društvo, tako da kvadrat ili trokut označava moralnu pravednost zidara dok kompas ili šestar označava sposobnost zidara da ograniči svoje ponašanje i djela u skladu sa svojim moralom. Drugačije rečeno, kvadrat i kompas podsjećaju zidara da nastoji razvijati svoje naklonosti ali to uvijek u granicama dobrog morala. S druge strane, [[srp i čekić]] '''☭''' pojavljuju se tijekom [[Oktobarska revolucija|Listopadske revolucije]] i označuju komunističku zajednicu, to jeste zajednicu radnika industrije i zemljoradnika u borbi protiv klasa koje ih iskorištavaju.<br/> U [[Slobodno zidarstvo|slobodnom zidarstvu]] ''[[blistajuća zvijezda]]'' pokazuje u simbolu krajnju točku ili cilj prema kojim ide dugo inicijacijsko putovanje. Zvijezda je izvor svjetla i osvjetljuje put, što u tumačenju zidara će bit znanje koje osvjetljuje njegov put. Pak crvena petokraka nastaje kao srp i čekić također u Listopadskoj revoluciji. Komunistima je ona bila simbol za nadu, pobjedu, vjeru u svijetli komunistički ideal, što nije bio humanističko znanje nego krajnja pobjeda nad neprijateljom i stvaranje sustava u kojem će vladati pravda i svi ljudi biti zaista ravnopravni. U povijesti istočnog Jadrana bilo je puno poznatih ljudi u Slobondom zidarstvu<ref>[[Janko Drašković]], [[Aleksa Nenadović]] i [[Mateja Nenadović]], [[Dositej Obradović]], [[Mihailo Obrenović]], [[Sima Milutinović Sarajlija]], [[Stevan Sremac]], Đorđe Vajfert, [[Jovan Jovanović Zmaj]], Janko Katić, [[Vuk Stefanović Karadžić|Vuk Karadžić]], [[Milovan Milovanović]], [[Živojin Mišić]], [[Stevan Mokranjac]], [[Borislav Pekić]], [[Petar I Karađorđević|Petar Karađorđević]], [[Ante Tresić Pavičić]], [[Jurij Vega]], [[Ivan Šubašić]], [[Ferdo Šišić]], [[Mihajlo Pupin]], [[Milan Grol]], [[Slobodan Jovanović]], [[Andrija Štampar]], [[Grga Novak]], Milivoj Dežman, Josip Badalić, [[Ljubo Babić]], [[Ivan Meštrović]], [[Vladimir Prelog]], [[Ivo Andrić]], [[Vladimir Vidrić]], [[Ante Trumbić]], [[Milan Rojc]], [[Vladimir Prelog]], Adolf Mihalić, [[Ante Pavelić (stariji)|Ante Pavelić senior]], [[Vladan Desnica]], [[Ivan Ribar]], [[Frano Supilo]], [[Slavko Kvaternik]], [[Gustav Krklec]], [[Hinko Hinković]]</ref> ali među njima vrlo malo komunista. ==Vidi još== * [[Zabrane komunističkih simbola]] == Reference == {{reflist|3}} {{komunizam}} [[Kategorija:Komunizam]] [[Kategorija:Simboli]] k5qbuw6tvo69jcusmbh9k7a1ecyg2z1 0 157534 41263003 41259370 2022-08-24T06:30:34Z Boja02 108864 wikitext text/x-wiki {{Infokutija nogometaš | imenogometaša = Robert Lewandowski | slika = [[Datoteka:Robert Lewandowski 2011.jpg|270px]] | punoime = | nadimak = Lewa | datumrođenja = [[21. kolovoza]] [[1988.]] | rodnigrad = {{flagicon|POLJ}} [[Varšava]] | rodnadržava = [[Poljska]] | datumsmrti = | gradsmrti = | državasmrti = | nacionalnost = [[Poljaci|Poljak]] | državljanstvo = {{flagicon|POLJ}} [[poljska|poljsko]] | visina = 1.84m | pozicija = napadač | trenutniklub = {{flagicon|ŠPA}} [[FC Barcelona|Barcelona]] | brojnadresu = | datumimjestodebija = | omladinskegodine = - 2004 | omladinskipogoni = {{flagicon|POLJ}} Lech Poznan | godine1 = 2005 | klubovi1 = {{flagicon|POLJ}} Lech Poznan | nastupi(golovi)1 = 23 (21) | godine2 = 2005 – 2006 | klubovi2 = {{flagicon|POLJ}} [[Legia Varšava|Legia Varšava II]] | nastupi(golovi)2 = 12 (7) | godine3 = 2006 – 2008 | klubovi3 = {{flagicon|POLJ}} [[Znicz Pruszków]] | nastupi(golovi)3 = 59 (40) | godine4 = 2008 – 2010 | klubovi4 = {{flagicon|POLJ}} [[Lech Poznań]] | nastupi(golovi)4 = 58 (42) | godine5 = 2010 – 2014 | klubovi5 = {{nowrap|{{flagicon|NJE}} [[Borussia Dortmund]]}} | nastupi(golovi)5 = 131 (81) | godine6 = {{nowrap|2014 – 2022 }} | klubovi6 = {{flagicon|NJE}} [[Bayern München]] | nastupi(golovi)6 = {{nowrap|253 (238)}} | godine7 = 2022 – | klubovi7 = {{flagicon|ŠPA}} [[FC Barcelona|Barcelona]] | nastupi(golovi)7 = 2 (2) | reprezentacija = | nacionalnegodine1 = 2008 – | nacionalneekipe1 = {{flagicon|POLJ}} [[Poljska nogometna reprezentacija|Poljska]] | nacionalninastupi(golovi)1 = 132 (76) | nacionalnegodine4 = | nacionalneekipe4 = | nacionalninastupi(golovi)4 = | trenergodine = | trenerklubovi = | zadnjiuređaj = 16.7.2022 }} '''Robert Lewandowski''' ([[Varšava]], [[21. kolovoza]] [[1988.]]) je [[poljska|poljski]] nogometaš i [[Poljska nogometna reprezentacija|reprezentativac]] koji trenutno igra za španjolski klub [[FC Barcelona]]. Prije nego je [[2010.]] prešao u Borussiju, igrao je za nekolicinu poljskih klubova, među kojima su značajniji [[Legia Varšava|Lagia]] i [[Poznań|poznanjski]] [[Lech Poznań|Lech]]. Za reprezentaciju nastupa od [[2008.]] godine te je prvi izbor napadača. Bio je dio poljske momčadi na [[UEFA Euro 2012|Euru 2012.]] te je postigao prvi pogodak prvenstva u remiju protiv [[Grčka|Grčke]]. {{Commonscat|Robert Lewandowski}} {{Sastav Poljska 2012 EP}} {{Sastav Poljska 2016 EP}} {{Sastav Poljska 2018 SP}} {{Sastav Poljska 2020 EP}} {{Najbolji strijelci Bundeslige}} {{Najbolji strijelci UEFA Lige prvaka}} {{Normativna kontrola}} {{Životni vijek|1988||Lewandowski, Robert}} [[Kategorija:Poljski fudbaleri ili nogometaši]] [[Kategorija:Fudbaleri ili nogometaši Legia Varšave]] [[Kategorija:Fudbaleri ili nogometaši Borussije Dortmund]] [[Kategorija:Fudbaleri ili nogometaši Bayern Münchena]] [[Kategorija:Biografije, Varšava]] [[Kategorija:Fudbaleri ili nogometaši Barcelone]] 36gck3lwjfto3huhswunhoj57nfr43z 10 158773 41262961 41064096 2022-08-23T19:44:40Z Vipz 151311 line-height: 1.1em; border-spacing: 2px; wikitext text/x-wiki {{Infobox | bodyclass = vcard | bodystyle = width:25em; line-height: 1.1em; border-spacing: 2px; | aboveclass = entete universite | abovestyle = background-color:#dbdbdb | headerstyle = background-color:#e8e8e8; | labelstyle = background-color:#EFEFEF; font-size:95%; width:80px | datastyle = height:14px | belowstyle = font-size:80%; text-align:left | above = {{#if:{{{name|{{{име|{{{назив|{{{ime|{{{naziv<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}}}}}}}|{{{name|{{{име|{{{назив|{{{ime|{{{naziv<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}}}}}}}|{{PAGENAME}}}} | subheader = {{{native_name|{{{изворно|{{{изворно_име|{{{изворни_назив|{{{izvorno|{{{izvorno_ime|{{{izvorni_naziv<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}}}}}}}}}}}}}{{#if:{{{other_name|{{{други_назив|{{{drugi_naziv<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}|<br />{{{other_name|{{{други_назив|{{{drugi_naziv<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}}} | subheader2 = {{#if:{{{latin_name|{{{latinsko_ime|{{{latinski<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}|{{jez-lat|{{{latin_name|{{{latinsko_ime|{{{latinski<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}}}}}{{#if:{{{латинско_име|{{{латински|}}}}}}|{{јез-лат|{{{латинско_име|{{{латински|}}}}}}}}}} | image = {{#if:{{{лого|{{{logo<includeonly>|</includeonly>}}}}}}|[[Datoteka:{{{лого|{{{logo}}}}}}|{{#if:{{{лого_ширина|{{{logo_širina|}}}}}}|{{{лого_ширина|{{{logo_širina|}}}}}}|150x150px}}|Logo univerziteta]]}} | caption = {{{опис_лого|{{{лого_опис|{{{opis_logo|{{{logo_opis<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}}}} | image2 = {{#if:{{{image_name|{{{image|{{{име_слике|{{{слика|{{{ime_slike|{{{slika<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}}}}}}}}}}|[[Datoteka:{{{image_name|{{{image|{{{име_слике|{{{слика|{{{ime_slike|{{{slika}}}}}}}}}}}}}}}}}}|{{#if:{{{image_size|{{{величина_слике|{{{слика_ширина|{{{veličina_slike|{{{slika_širina|}}}}}}}}}}}}}}}|{{{image_size|{{{величина_слике|{{{слика_ширина|{{{veličina_slike|{{{slika_širina|}}}}}}}}}}}}}}}|225x225px}}]]}} | caption2 = {{{caption|{{{наслов|{{{опис_слике|{{{слика_опис|{{{naslov|{{{opis_slike|{{{slika_opis<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}}}}}}}}}}}}} | header1 = {{#if:{{{motto|{{{moto<includeonly>|</includeonly>}}}}}}{{{mottoeng|{{{motobos|{{{moto_sh|}}}}}}}}}{{{osnivač|}}}{{{established|{{{osnovan|{{{datum_osnivanja|{{{osnivanje|}}}}}}}}}}}}{{{closed|{{{zatvoren|{{{zatvaranje|}}}}}}}}}{{{former_name|{{{prijašnja_imena|{{{bivši_naziv|}}}}}}}}}{{{embedded|{{{nrhp|{{{reg_baštine|}}}}}}}}}|Historija}} | header2 = {{#if:{{{мото|}}}{{{мотобос|{{{мото_сх|}}}}}}{{{оснивач|}}}{{{основан|{{{датум_оснивања|{{{оснивање|}}}}}}}}}{{{затворен|{{{затварање|}}}}}}{{{пријашња_имена|{{{бивши_назив|}}}}}}{{{нрхп|{{{рег_баштине|}}}}}}|Хисторија}} | label3 = Moto | data3 = {{{motto|{{{moto<includeonly>|</includeonly>}}}}}} | label4 = Мото | data4 = {{{мото|}}} | label5 = Moto ([[Srpskohrvatski jezik|sh.]]) | data5 = {{{mottoeng|{{{motobos|{{{moto_sh<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}} | label6 = Мото ([[Srpskohrvatski jezik|сх.]]) | data6 = {{{мотобос|{{{мото_сх|}}}}}} | label7 = Osnivač | data7 = {{{osnivač<includeonly>|</includeonly>}}} | label8 = Оснивач | data8 = {{{оснивач|}}} | label9 = Osnivanje | data9 = {{{established|{{{osnovan|{{{datum_osnivanja|{{{osnivanje<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}}}} | label10 = Оснивање | data10 = {{{основан|{{{датум_оснивања|{{{оснивање|}}}}}}}}} | label11 = Zatvaranje | data11 = {{{closed|{{{zatvoren|{{{zatvaranje<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}} | label12 = Затварање | data12 = {{{затворен|{{{затварање|}}}}}} | label13 = {{nowrap|Bivši naziv}} | data13 = {{{former_name|{{{prijašnja_imena|{{{bivši_naziv<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}} | label14 = {{nowrap|Бивши назив}} | data14 = {{{пријашња_имена|{{{бивши_назив|}}}}}} | label15 = {{nowrap|Registar baštine}} | data15 = {{{embedded|{{{nrhp|{{{reg_baštine<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}} | label16 = {{nowrap|Регистар баштине}} | data16 = {{{нрхп|{{{рег_баштине|}}}}}} | header17 = {{#if:{{{type|{{{tip|{{{vrsta<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}{{{parent|{{{univerzitet|{{{krovna|{{{krovna_instit|}}}}}}}}}}}}{{{affiliation|{{{religious_affiliation|{{{pripadnost|{{{vjerska_pripadnost|{{{religija|}}}}}}}}}}}}}}}{{{academic_affiliation|{{{akademska_pripadnost|{{{akad_pripadnost|}}}}}}}}}{{{broj_fakulteta|{{{fakulteti|}}}}}}{{{broj_škola|{{{visoke_škole|}}}}}}{{{language|{{{jezik|}}}}}}{{{free|{{{slobodan_opis|}}}}}}{{{endowment|{{{izdatak|}}}}}}{{{budget|{{{budžet|}}}}}}|Generalno}} | header18 = {{#if:{{{тип|{{{врста|}}}}}}{{{универзитет|{{{кровна|{{{кровна_инстит|}}}}}}}}}{{{припадност|{{{вјерска_припадност|{{{религија|}}}}}}}}}{{{академска_припадност|{{{акад_припадност|}}}}}}{{{број_факултета|{{{факултети|}}}}}}{{{број_школа|{{{високе_школе|}}}}}}{{{језик|}}}{{{слободан_опис|}}}{{{издатак|}}}{{{буџет|}}}|Генерално}} | label19 = Vrsta | data19 = {{{type|{{{tip|{{{vrsta<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}} | label20 = Врста | data20 = {{{тип|{{{врста|}}}}}} | label21 = {{nowrap|Krovna institucija}} | data21 = {{{parent|{{{univerzitet|{{{krovna|{{{krovna_instit<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}}}} | label22 = {{nowrap|Кровна институција}} | data22 = {{{универзитет|{{{кровна|{{{кровна_инстит|}}}}}}}}} | label23 = {{nowrap|Religijska pripadnost}} | data23 = {{{affiliation|{{{religious_affiliation|{{{pripadnost|{{{vjerska_pripadnost|{{{religija<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}}}}}}} | label24 = {{nowrap|Религијска припадност}} | data24 = {{{припадност|{{{вјерска_припадност|{{{религија|}}}}}}}}} | label25 = {{nowrap|Akademska pripadnost}} | data25 = {{{academic_affiliation|{{{akademska_pripadnost|{{{akad_pripadnost<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}} | label26 = {{nowrap|Академска припадност}} | data26 = {{{академска_припадност|{{{акад_припадност|}}}}}} | label27 = Fakulteti | data27 = {{{broj_fakulteta|{{{fakulteti<includeonly>|</includeonly>}}}}}} | label28 = Факултети | data28 = {{{број_факултета|{{{факултети|}}}}}} | label29 = {{nowrap|Visoke škole}} | data29 = {{{broj_škola|{{{visoke_škole<includeonly>|</includeonly>}}}}}} | label30 = {{nowrap|Високе школе}} | data30 = {{{број_школа|{{{високе_школе|}}}}}} | label31 = Jezik | data31 = {{{language|{{{jezik<includeonly>|</includeonly>}}}}}} | label32 = Језик | data32 = {{{језик|}}} | label33 = {{{free_label|{{{slobodna_oznaka<includeonly>|</includeonly>}}}}}} | data33 = {{{free|{{{slobodan_opis<includeonly>|</includeonly>}}}}}} | label34 = {{{слободна_ознака|}}} | data34 = {{{слободан_опис|}}} | label35 = {{nowrap|Budžetski izdatak}} | data35 = {{{endowment|{{{izdatak<includeonly>|</includeonly>}}}}}} | label36 = {{nowrap|Буџетски издатак}} | data36 = {{{издатак|}}} | label37 = Budžet | data37 = {{{budget|{{{budžet<includeonly>|</includeonly>}}}}}} | label38 = Буџет | data38 = {{{буџет|}}} | header39 = {{#if:{{{officer_in_charge|{{{Rukovodilac|{{{rukovodilac|}}}}}}}}}{{{principal|{{{superintendent|{{{Upravnik|{{{upravnik|}}}}}}}}}}}}{{{chairperson|{{{chairman|{{{predsjedatelj|}}}}}}}}}{{{predsedatelj|}}}{{{chancellor|{{{kancelar|}}}}}}{{{vice_chancellor|{{{vicekancelar|}}}}}}{{{president|{{{Predsjednik|{{{predsjednik<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}{{{predsednik|}}}{{{vice-president|{{{Potpredsjednik|{{{potpredsjednik|}}}}}}}}}{{{potpredsednik|}}}{{{rector|{{{rektor|}}}}}}{{{provost|{{{prorektori|{{{prorektor|}}}}}}}}}{{{dean|{{{dekan|}}}}}}{{{prodekani|{{{prodekan|}}}}}}{{{director|{{{direktor|}}}}}}{{{head|{{{vođa|}}}}}}{{{faculty|{{{academic_staff|{{{broj_nastavnog_osoblja|{{{fakultet|{{{akad_osoblje|}}}}}}}}}}}}}}}{{{staff|{{{administrative_staff|{{{osoblje|{{{broj_zaposlenih|{{{administrativno_osoblje|{{{admin_osoblje|}}}}}}}}}}}}}}}}}}|Administracija}} | header40 = {{#if:{{{Руководилац|{{{руководилац|}}}}}}{{{Управник|{{{управник|}}}}}}{{{предсједатељ|}}}{{{председатељ|}}}{{{канцелар|}}}{{{вицеканцелар|}}}{{{Предсједник|{{{предсједник|}}}}}}{{{председник|}}}{{{Потпредсједник|{{{потпредсједник|}}}}}}{{{потпредседник|}}}{{{ректор|}}}{{{проректори|{{{проректор|}}}}}}{{{декан|}}}{{{продекани|{{{продекан|}}}}}}{{{директор|}}}{{{вођа|}}}{{{број_наставног_особља|{{{факултет|{{{акад_особље|}}}}}}}}}{{{особље|{{{број_запослених|{{{административно_особље|{{{админ_особље|}}}}}}}}}}}}|Администрација}} | label41 = {{#if:{{{officer_in_charge|{{{Rukovodilac|{{{rukovodilac|}}}}}}}}}|Rukovodilac}} {{#if:{{{principal|{{{superintendent|{{{Upravnik|{{{upravnik|}}}}}}}}}}}}|Upravnik}} | data41 = {{{officer_in_charge|{{{Rukovodilac|{{{rukovodilac|}}}}}}}}} {{{principal|{{{superintendent|{{{Upravnik|{{{upravnik|}}}}}}}}}}}} | label42 = {{#if:{{{Руководилац|{{{руководилац|}}}}}}|Руководилац}} {{#if:{{{Управник|{{{управник|}}}}}}|Управник}} | data42 = {{{Руководилац|{{{руководилац|}}}}}} {{{Управник|{{{управник|}}}}}} | label43 = {{#if:{{{chairperson|{{{chairman|{{{predsjedatelj|}}}}}}}}}|Predsjedatelj}} {{#if:{{{predsedatelj|}}}|Predsedatelj}} | data43 = {{{chairperson|{{{chairman|{{{predsjedatelj|}}}}}}}}} {{{predsedatelj|}}} | label44 = {{#if:{{{предсједатељ|}}}|Предсједатељ}} {{#if:{{{председатељ|}}}|Председатељ}} | data44 = {{{предсједатељ|}}} {{{председатељ|}}} | label45 = Kancelar | data45 = {{{chancellor|{{{kancelar|}}}}}} | label46 = Канцелар | data46 = {{{канцелар|}}} | label47 = Vicekancelar | data47 = {{{vice_chancellor|{{{vicekancelar|}}}}}} | label48 = Вицеканцелар | data48 = {{{вицеканцелар|}}} | label49 = {{#if:{{{president|{{{Predsjednik|{{{predsjednik<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}|Predsjednik}} {{#if:{{{predsednik|}}}|Predsednik}} | data49 = {{{president|{{{Predsjednik|{{{predsjednik<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}} {{{predsednik|}}} | label50 = {{#if:{{{Предсједник|{{{предсједник|}}}}}}|Предсједник}} {{#if:{{{председник|}}}|Председник}} | data50 = {{{Предсједник|{{{предсједник|}}}}}} {{{председник|}}} | label51 = {{#if:{{{vice-president|{{{Potpredsjednik|{{{potpredsjednik<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}|Potpredsjednik}} {{#if:{{{potpredsednik|}}}|Potpredsednik}} | data51 = {{{vice-president|{{{Potpredsjednik|{{{potpredsjednik<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}} {{{potpredsednik|}}} | label52 = {{#if:{{{Потпредсједник|{{{потпредсједник|}}}}}}|Потпредсједник}} {{#if:{{{потпредседник|}}}|Потпредседник}} | data52 = {{{Потпредсједник|{{{потпредсједник|}}}}}} {{{потпредседник|}}} | label53 = Rektor | data53 = {{{rector|{{{rektor<includeonly>|</includeonly>}}}}}} | label54 = Ректор | data54 = {{{ректор|}}} | label55 = Prorektor | data55 = {{{provost|{{{prorektori|{{{prorektor<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}} | label56 = Проректор | data56 = {{{проректори|{{{проректор|}}}}}} | label57 = Dekan | data57 = {{{dean|{{{dekan<includeonly>|</includeonly>}}}}}} | label58 = Декан | data58 = {{{декан|}}} | label59 = Prodekan | data59 = {{{prodekani|{{{prodekan<includeonly>|</includeonly>}}}}}} | label60 = Продекан | data60 = {{{продекани|{{{продекан|}}}}}} | label61 = Direktor | data61 = {{{director|{{{direktor|}}}}}} | label62 = Директор | data62 = {{{директор|}}} | label63 = {{{head_label|{{{vođa_titula<includeonly>|</includeonly>}}}}}} | data63 = {{{head|{{{vođa<includeonly>|</includeonly>}}}}}} | label64 = {{{вођа_титула|}}} | data64 = {{{вођа|}}} | label65 = {{nowrap|Akademsko osoblje}} | data65 = {{{faculty|{{{academic_staff|{{{broj_nastavnog_osoblja|{{{fakultet|{{{akad_osoblje<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}}}}}}} | label66 = {{nowrap|Академско особље}} | data66 = {{{број_наставног_особља|{{{факултет|{{{акад_особље|}}}}}}}}} | label67 = {{nowrap|Admin. osoblje}} | data67 = {{{staff|{{{administrative_staff|{{{osoblje|{{{broj_zaposlenih|{{{administrativno_osoblje|{{{admin_osoblje<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}}}}}}}}}} | label68 = {{nowrap|Админ. особље}} | data68 = {{{особље|{{{број_запослених|{{{административно_особље|{{{админ_особље|}}}}}}}}}}}} | header69 = {{#if:{{{enrollment|{{{students|{{{broj_studenata|{{{studenti<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}}}}{{{undergrad|{{{dodipl|{{{dodiplomci|}}}}}}}}}{{{postgrad|{{{dipl|{{{diplomci|}}}}}}}}}{{{doctoral|{{{doktorat|{{{doktoranti|}}}}}}}}}{{{other|{{{ostali|}}}}}}{{{colours|{{{colors|{{{boje|}}}}}}}}}{{{sports|{{{athletics|{{{sportovi|}}}}}}}}}{{{nickname|{{{nadimak|}}}}}}{{{mascot|{{{maskota|}}}}}}{{{affiliations|{{{udruženja|}}}}}}|Studenti}} | header70 = {{#if:{{{број_студената|{{{студенти|}}}}}}{{{додипл|{{{додипломци|}}}}}}{{{дипл|{{{дипломци|}}}}}}{{{докторат|{{{докторанти|}}}}}}{{{остали|}}}{{{спортови|}}}{{{надимак|}}}{{{маскота|}}}{{{удружења|}}}|Студенти}} | label71 = {{#if:{{{enrollment|{{{students|{{{broj_studenata|{{{studenti<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}}}}{{{undergrad|{{{dodipl|{{{dodiplomci|}}}}}}}}}{{{postgrad|{{{dipl|{{{diplomci|}}}}}}}}}{{{doctoral|{{{doktorat|{{{doktoranti|}}}}}}}}}{{{other|{{{ostali|}}}}}}|{{nowrap|Broj studenata}}}} {{#if:{{{undergrad|{{{dodipl|{{{dodiplomci<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}|<br />&nbsp;&nbsp;–&nbsp;{{resize|90%|dodiplomci}}}} {{#if:{{{postgrad|{{{dipl|{{{diplomci<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}|<br />&nbsp;&nbsp;–&nbsp;{{resize|90%|diplomci}}}} {{#if:{{{doctoral|{{{doktorat|{{{doktoranti<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}|<br />&nbsp;&nbsp;–&nbsp;{{resize|90%|doktoranti}}}} {{#if:{{{other|{{{ostali<includeonly>|</includeonly>}}}}}}|<br />&nbsp;&nbsp;–&nbsp;{{resize|90%|ostali}}}} | data71 = {{{enrollment|{{{students|{{{broj_studenata|{{{studenti<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}}}} {{#if:{{{undergrad|{{{dodipl|{{{dodiplomci<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}|<br />{{{undergrad|{{{dodipl|{{{dodiplomci<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}}} {{#if:{{{postgrad|{{{dipl|{{{diplomci<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}|<br />{{{postgrad|{{{dipl|{{{diplomci<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}}} {{#if:{{{doctoral|{{{doktorat|{{{doktoranti<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}|<br />{{{doctoral|{{{doktorat|{{{doktoranti<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}}} {{#if:{{{other|{{{ostali<includeonly>|</includeonly>}}}}}}|<br />{{{other|{{{ostali<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}} | label72 = {{#if:{{{број_студената|{{{студенти|}}}}}}{{{додипл|{{{додипломци|}}}}}}{{{дипл|{{{дипломци|}}}}}}{{{докторат|{{{докторанти|}}}}}}{{{остали|}}}|{{nowrap|Број студената}}}} {{#if:{{{додипл|{{{додипломци|}}}}}}|<br />&nbsp;&nbsp;–&nbsp;{{resize|90%|додипломци}}}} {{#if:{{{дипл|{{{дипломци|}}}}}}|<br />&nbsp;&nbsp;–&nbsp;{{resize|90%|дипломци}}}} {{#if:{{{докторат|{{{докторанти|}}}}}}|<br />&nbsp;&nbsp;–&nbsp;{{resize|90%|докторанти}}}} {{#if:{{{остали|}}}|<br />&nbsp;&nbsp;–&nbsp;{{resize|90%|остали}}}} | data72 = {{{број_студената|{{{студенти|}}}}}} {{#if:{{{додипл|{{{додипломци|}}}}}}|<br />{{{додипл|{{{додипломци|}}}}}}}} {{#if:{{{дипл|{{{дипломци|}}}}}}|<br />{{{дипл|{{{дипломци|}}}}}}}} {{#if:{{{докторат|{{{докторанти|}}}}}}|<br />{{{докторат|{{{докторанти|}}}}}}}} {{#if:{{{остали|}}}|<br />{{{остали|}}}}} | label73 = Boje | data73 = {{{colours|{{{colors|{{{boje<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}} | label74 = Боје | data74 = {{{боје|}}} | label75 = Sportovi | data75 = {{{sports|{{{athletics|{{{sportovi<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}} | label76 = Спортови | data76 = {{{спортови|}}} | label77 = Nadimak | data77 = {{{nickname|{{{nadimak<includeonly>|</includeonly>}}}}}} | label78 = Надимак | data78 = {{{надимак|}}} | label79 = Maskota | data79 = {{{mascot|{{{maskota<includeonly>|</includeonly>}}}}}} | label80 = Маскота | data80 = {{{маскота|}}} | label81 = Udruženja | data81 = {{{affiliations|{{{udruženja<includeonly>|</includeonly>}}}}}} | label82 = Удружења | data82 = {{{удружења|}}} | header83 = {{#if:{{{location|{{{lokacija|{{{sjedište<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}{{{city|{{{sjedište_grad|{{{grad|}}}}}}}}}{{{province|{{{provincija|{{{pokrajina|}}}}}}}}}{{{state|{{{savezna_država|}}}}}}{{{country|{{{sjedište_država|{{{država|}}}}}}}}}{{{sedište|}}}{{{sedište_grad|}}}{{{sedište_pokrajina|}}}{{{sedište_sav_država|}}}{{{sedište_država|}}}{{{campus|{{{kampus|}}}}}}{{{coor|{{{koor|{{{koordinate|}}}}}}}}}{{{lat_d|{{{širina-stupnjevi|{{{širina-st|}}}}}}}}}|Lokacija}} | header84 = {{#if:{{{локација|{{{сједиште|}}}}}}{{{сједиште_град|{{{град|}}}}}}{{{провинција|{{{покрајина|}}}}}}{{{савезна_држава|}}}{{{сједиште_држава|{{{држава|}}}}}}{{{седиште|}}}{{{седиште_град|}}}{{{седиште_покрајина|}}}{{{седиште_сав_држава|}}}{{{седиште_држава|}}}{{{кампус|}}}{{{коор|{{{координате|}}}}}}{{{ширина-ст|}}}|Локација}} | label85 = {{#if:{{{location|{{{lokacija|{{{sjedište<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}{{{city|{{{sjedište_grad|{{{grad|}}}}}}}}}{{{province|{{{provincija|{{{pokrajina|}}}}}}}}}{{{state|{{{savezna_država|}}}}}}{{{country|{{{sjedište_država|{{{država|}}}}}}}}}|Sjedište}} {{#if:{{{city|{{{sjedište_grad|{{{grad<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}|<br />&nbsp;&nbsp;–&nbsp;{{resize|90%|grad}}}} {{#if:{{{province|{{{provincija|{{{pokrajina<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}|<br />&nbsp;&nbsp;–&nbsp;{{resize|90%|pokrajina}}}} {{#if:{{{state|{{{savezna_država<includeonly>|</includeonly>}}}}}}|<br />{{nowrap|&nbsp;&nbsp;–&nbsp;{{resize|90%|savezna država}}}}}} {{#if:{{{country|{{{sjedište_država|{{{država<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}|<br />&nbsp;&nbsp;–&nbsp;{{resize|90%|država}}}} | data85 = {{{location|{{{lokacija|{{{sjedište<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}} {{#if:{{{city|{{{sjedište_grad|{{{grad<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}|<br />{{{city|{{{sjedište_grad|{{{grad<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}}} {{#if:{{{province|{{{provincija|{{{pokrajina<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}|<br />{{{province|{{{provincija|{{{pokrajina<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}}} {{#if:{{{state|{{{savezna_država<includeonly>|</includeonly>}}}}}}|<br />{{{state|{{{savezna_država<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}} {{#if:{{{country|{{{sjedište_država|{{{država<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}|<br />{{{country|{{{sjedište_država|{{{država<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}}} | label86 = {{#if:{{{локација|{{{сједиште|}}}}}}{{{сједиште_град|{{{град|}}}}}}{{{провинција|{{{покрајина|}}}}}}{{{савезна_држава|}}}{{{сједиште_држава|{{{држава|}}}}}}|Сједиште}} {{#if:{{{сједиште_град|{{{град|}}}}}}|<br />&nbsp;&nbsp;–&nbsp;{{resize|90%|град}}}} {{#if:{{{провинција|{{{покрајина|}}}}}}|<br />&nbsp;&nbsp;–&nbsp;{{resize|90%|покрајина}}}} {{#if:{{{савезна_држава|}}}|<br />&nbsp;&nbsp;–&nbsp;{{resize|90%|{{nowrap|савезна држава}}}}}} {{#if:{{{сједиште_држава|{{{држава|}}}}}}|<br />&nbsp;&nbsp;–&nbsp;{{resize|90%|држава}}}} | data86 = {{{локација|{{{сједиште|}}}}}} {{#if:{{{сједиште_град|{{{град|}}}}}}|<br />{{{сједиште_град|{{{град|}}}}}}}} {{#if:{{{провинција|{{{покрајина|}}}}}}|<br />{{{провинција|{{{покрајина|}}}}}}}} {{#if:{{{савезна_држава|}}}|<br />{{{савезна_држава|}}}}} {{#if:{{{сједиште_држава|{{{држава|}}}}}}|<br />{{{сједиште_држава|{{{држава|}}}}}}}} | label87 = {{#if:{{{sedište|}}}{{{sedište_grad|}}}{{{sedište_pokrajina|}}}{{{sedište_sav_država|}}}{{{sedište_država|}}}|Sedište}} {{#if:{{{sedište_grad|}}}|<br />&nbsp;&nbsp;–&nbsp;{{resize|90%|grad}}}} {{#if:{{{sedište_pokrajina|}}}|<br />&nbsp;&nbsp;–&nbsp;{{resize|90%|pokrajina}}}} {{#if:{{{sedište_sav_država|}}}|<br />&nbsp;&nbsp;–&nbsp;{{resize|90%|{{nowrap|savezna država}}}}}} {{#if:{{{sedište_država|}}}|<br />&nbsp;&nbsp;–&nbsp;{{resize|90%|država}}}} | data87 = {{{sedište|}}} {{#if:{{{sedište_grad|}}}|<br />{{{sedište_grad|}}}}} {{#if:{{{sedište_pokrajina|}}}|<br />{{{sedište_pokrajina|}}}}} {{#if:{{{sedište_sav_država|}}}|<br />{{{sedište_sav_država|}}}}} {{#if:{{{sedište_država|}}}|<br />{{{sedište_država|}}}}} | label88 = {{#if:{{{седиште|}}}{{{седиште_град|}}}{{{седиште_покрајина|}}}{{{седиште_сав_држава|}}}{{{седиште_држава|}}}|Седиште}} {{#if:{{{седиште_град|}}}|<br />&nbsp;&nbsp;–&nbsp;{{resize|90%|град}}}} {{#if:{{{седиште_покрајина|}}}|<br />&nbsp;&nbsp;–&nbsp;{{resize|90%|покрајина}}}} {{#if:{{{седиште_сав_држава|}}}|<br />&nbsp;&nbsp;–&nbsp;{{resize|90%|{{nowrap|савезна држава}}}}}} {{#if:{{{седиште_држава|}}}|<br />&nbsp;&nbsp;–&nbsp;{{resize|90%|држава}}}} | data88 = {{{седиште|}}} {{#if:{{{седиште_град|}}}|<br />{{{седиште_град|}}}}} {{#if:{{{седиште_покрајина|}}}|<br />{{{седиште_покрајина|}}}}} {{#if:{{{седиште_сав_држава|}}}|<br />{{{седиште_сав_држава|}}}}} {{#if:{{{седиште_држава|}}}|<br />{{{седиште_држава|}}}}} | label89 = Kampus | data89 = {{{campus|{{{kampus<includeonly>|</includeonly>}}}}}} | label90 = Кампус | data90 = {{{кампус|}}} | label91 = Koordinate | data91 = {{{coor|{{{koor|{{{koordinate|}}}}}}}}} {{#if:{{{lat_d|{{{širina-stupnjevi|{{{širina-st|}}}}}}}}}|{{coor dms|{{{lat_d|{{{ширина-ст|{{{širina-stupnjevi|{{{širina-st|}}}}}}}}}}}}|{{{lat_m|{{{ширина-мин|{{{širina-minute|{{{širina-min|}}}}}}}}}}}}|{{{lat_s|{{{ширина-сек|{{{širina-sekunde|{{{širina-sek|}}}}}}}}}}}}|{{{lat_NS|{{{ширина-ознака|{{{širina-oznaka|}}}}}}}}}|{{{long_d|{{{дужина-ст|{{{dužina-stupnjevi|{{{dužina-st|}}}}}}}}}}}}|{{{long_m|{{{дужина-мин|{{{dužina-minute|{{{dužina-min|}}}}}}}}}}}}|{{{long_s|{{{дужина-сек|{{{dužina-sekunde|{{{dužina-sek|}}}}}}}}}}}}|{{{long_EW|{{{дужина-ознака|{{{dužina-oznaka|}}}}}}}}}|type:edu|display=inline}}}} | label92 = Координате | data92 = {{{коор|{{{координате|}}}}}} {{#if:{{{ширина-ст|}}}|{{coor dms|{{{lat_d|{{{ширина-ст|{{{širina-stupnjevi|{{{širina-st|}}}}}}}}}}}}|{{{lat_m|{{{ширина-мин|{{{širina-minute|{{{širina-min|}}}}}}}}}}}}|{{{lat_s|{{{ширина-сек|{{{širina-sekunde|{{{širina-sek|}}}}}}}}}}}}|{{{lat_NS|{{{ширина-ознака|{{{širina-oznaka|}}}}}}}}}|{{{long_d|{{{дужина-ст|{{{dužina-stupnjevi|{{{dužina-st|}}}}}}}}}}}}|{{{long_m|{{{дужина-мин|{{{dužina-minute|{{{dužina-min|}}}}}}}}}}}}|{{{long_s|{{{дужина-сек|{{{dužina-sekunde|{{{dužina-sek|}}}}}}}}}}}}|{{{long_EW|{{{дужина-ознака|{{{dužina-oznaka|}}}}}}}}}|type:edu|display=inline}}}} | header93 = {{#if:{{{pushpin_map|{{{lok_karta|}}}}}}|Karta}} | header94 = {{#if:{{{лок_карта|}}}|Карта}} | data95 = {{#if:{{{pushpin_map|{{{лок_карта|{{{lok_karta|}}}}}}}}}|<center>{{lokacijska karta|{{{pushpin_map|{{{лок_карта|{{{lok_karta}}}}}}}}}|label= |lat = {{#if:{{{lat_m|{{{ширина-мин|{{{širina-minute|{{{širina-min|}}}}}}}}}}}}{{{lat_NS|{{{ширина-ознака|{{{širina-oznaka|}}}}}}}}}| |{{{lat_d|{{{ширина-ст|{{{širina-stupnjevi|{{{širina-st|}}}}}}}}}}}} }} |long = {{#if:{{{long_m|{{{дужина-мин|{{{dužina-minute|{{{dužina-min|}}}}}}}}}}}}{{{long_EW|{{{дужина-ознака|{{{dužina-oznaka|}}}}}}}}}| |{{{long_d|{{{дужина-ст|{{{dužina-stupnjevi|{{{dužina-st|}}}}}}}}}}}} }} |lat_deg={{#if:{{{lat_m|{{{ширина-мин|{{{širina-minute|{{{širina-min|}}}}}}}}}}}}{{{lat_NS|{{{ширина-ознака|{{{širina-oznaka|}}}}}}}}}|{{{lat_d|{{{ширина-ст|{{{širina-stupnjevi|{{{širina-st|}}}}}}}}}}}}| }} |lat_min={{#if:{{{lat_m|{{{ширина-мин|{{{širina-minute|{{{širina-min|}}}}}}}}}}}}{{{lat_NS|{{{ширина-ознака|{{{širina-oznaka|}}}}}}}}}|{{{lat_m|{{{ширина-мин|{{{širina-minute|{{{širina-min|}}}}}}}}}}}}| }} |lat_sec={{#if:{{{lat_s|{{{ширина-сек|{{{širina-sekunde|{{{širina-sek|}}}}}}}}}}}}{{{lat_NS|{{{ширина-ознака|{{{širina-oznaka|}}}}}}}}}|{{{lat_s|{{{ширина-сек|{{{širina-sekunde|{{{širina-sek|}}}}}}}}}}}}| }} |lat_dir={{#if:{{{lat_NS|{{{ширина-ознака|{{{širina-oznaka|}}}}}}}}}|{{{lat_NS|{{{ширина-ознака|{{{širina-oznaka|}}}}}}}}}| }} |lon_deg={{#if:{{{long_m|{{{дужина-мин|{{{dužina-minute|{{{dužina-min|}}}}}}}}}}}}{{{long_EW|{{{дужина-ознака|{{{dužina-oznaka|}}}}}}}}}|{{{long_d|{{{дужина-ст|{{{dužina-stupnjevi|{{{dužina-st|}}}}}}}}}}}}| }} |lon_min={{#if:{{{long_m|{{{дужина-мин|{{{dužina-minute|{{{dužina-min|}}}}}}}}}}}}{{{long_EW|{{{дужина-ознака|{{{dužina-oznaka|}}}}}}}}}|{{{long_m|{{{дужина-мин|{{{dužina-minute|{{{dužina-min|}}}}}}}}}}}}| }} |lon_sec={{#if:{{{long_s|{{{дужина-сек|{{{dužina-sekunde|{{{dužina-sek|}}}}}}}}}}}}{{{long_EW|{{{дужина-ознака|{{{dužina-oznaka|}}}}}}}}}|{{{long_s|{{{дужина-сек|{{{dužina-sekunde|{{{dužina-sek|}}}}}}}}}}}}| }} |lon_dir={{#if:{{{long_EW|{{{дужина-ознака|{{{dužina-oznaka|}}}}}}}}}|{{{long_EW|{{{дужина-ознака|{{{dužina-oznaka|}}}}}}}}}| }} |mark=Red pog.svg|marksize=8|AlternativeMap = {{{алт_карта|{{{alt_karta|}}}}}}| |caption={{#if:{{{pushpin_map_caption|{{{лок_карта_опис|{{{lok_karta_opis|<noinclude>-</noinclude>}}}}}}}}}|<center>{{{pushpin_map_caption|{{{лок_карта_опис|{{{lok_karta_opis}}}}}}}}}}}|float=center|border=none|width=250 }}}} | header96 = {{#if:{{{website|{{{web-stranica|{{{mrežno_mjesto<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}}{{{mrežno mesto|{{{mrežno_mesto|}}}}}}|Službene [[web-sajt|stranice]]}} | header97 = {{#if:{{{веб-страница|{{{мрежно_мјесто|}}}}}}{{{мрежно место|{{{мрежно_место|}}}}}}|Службене странице}} | data98 = {{{website|{{{web-stranica|{{{mrežno_mjesto<includeonly>|{{{mrežno mesto|{{{mrežno_mesto|}}}}}}</includeonly>}}}}}}}}} | data99 = {{{веб-страница|{{{мрежно_мјесто|{{{мрежно место|{{{мрежно_место|}}}}}}}}}}}} | below = {{{footnotes|{{{фусноте|{{{fusnote<includeonly>|</includeonly>}}}}}}}}} }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> 4hh3wx3i1nbwcn0yr9mqrx0m317nv63 0 170192 41263000 41220708 2022-08-24T06:23:11Z Boja02 108864 wikitext text/x-wiki {{Infokutija02 film | naslov = Indiana Jones and the<br />Kingdom of the Crystal Skull | slika = Kingdomofthecrystalskull.jpg | opis = kino-poster | režija = [[Steven Spielberg]] | producent = [[Frank Marshall (filmski producent)|Frank Marshall]]<br />[[George Lucas]]<br />[[Kathleen Kennedy (filmski producent)|Kathleen Kennedy]] | scenario = [[David Koepp]] | story = George Lucas<br />[[Jeff Nathanson]] | uloge = [[Harrison Ford]]<br />[[Shia LaBeouf]]<br />[[Cate Blanchett]]<br />[[Karen Allen]]<br />[[Ray Winstone]]<br />[[John Hurt]]<br />[[Jim Broadbent]] | muzika = [[John Williams]] | fotografija = [[Janusz Kamiński]] | montaža = [[Michael Kahn (film editor)|Michael Kahn]] | studio = [[Lucasfilm|Lucasfilm Ltd.]] | distributer = [[Paramount Pictures]] | premijera = {{Film date|2008|5|18|[[Kanski filmski festival|Cannes]]|2008|5|22|df=y}} | trajanje = 121 min. | zemlja = {{nowrap|{{flagcountry|SAD}}}} | jezik = engleski | budžet = 185 mil. $ | bruto = 786,636.033 $<ref name="BOM"/> | prethodi = ''[[Indiana Jones and the Last Crusade]]'' | slijedi = ''[[Indiana Jones 5]]'' }} '''''Indiana Jones i Kraljevstvo kristalne lubanje''''' ([[engleski jezik|eng.]] ''Indiana Jones and the Kingdom of the Crystal Skull'') je [[pustolovni film]] redatelja [[Steven Spielberg|Stevena Spielberga]] iz [[2008]]. Objavljen 19 godina nakon filma ''[[Indiana Jones i posljednji križarski pohod]]'', u njemu se u naslovnoj ulozi ponovno pojavljuje [[Harrison Ford]], a radnja je ovaj put smještena u [[1957]]. Film odaje počast [[SF]] [[B-film]]ovima iz te ere, suprotstavljajući ovaj put Jonesa protiv [[SSSR|sovjetskih]] agenata - predvođenih Irinom Spalko ([[Cate Blanchett]]) - u potrazi za izvanzemaljskom kristalnom lubanjom. U filmu se pojavljuju i Karen Allen kao [[Marion Ravenwood]], [[Shia LaBeouf]] kao Mutt Williams, [[Ray Winstone]] i [[Jim Broadbent]]. Film je dugo čekao na produkciju jer se Spielbergu i Fordu nije svidjela originalna koncepcija [[George Lucas|Georgea Lucasa]], koja se većim dijelom fokusirala na izvanzemaljce. Scenaristi [[Jeb Stuart]], [[Jeffrey Boam]], [[Frank Darabont]] i [[Jeff Nathanson]] napisali su svoje verzije scenerija, a na kraju je trojac zadovoljila verzija [[David Koepp|Davida Koeppa]]. Snimanje je počelo [[18. lipnja]] [[2007]]., a odvijalo se u [[Novi Meksiko|Novom Meksiku]], New Havenu, [[Connecticut]]u, [[Havaji]]ma, Fresnu, [[Kalifornija|Kaliforniji]] i u tonskim studijima u [[Los Angeles]]u. Kako bi se zadržao vizualni kontinuitet s prijašnjim filmovima, ekipa se oslanjala na tradicionalne kaskaderske scene umjesto na digitalnu tehnologiju, a snimatelj [[Janusz Kamiński]] je proučavao stil [[Douglas Slocombe|Douglasa Slocombea]] iz prethodnih filmova. Marketing se većim dijelom oslonio na nostalgiju publike za serijalom, a proizvodi su tražili inspiraciju iz sva četiri filma. Nestrpljenje je raslo zajedno s tajnošću koja je pratila produkciju, a sve je rezultiralo pravnim sporom sa statistom koji je prekršio ugovor o tajnosti i uhićenjem drugog muškarca zbog krađe računala na kojem su se nalazili brojni dokumenti povezani s produkcijom. ''Indiana Jones i Kraljevstvo kristalne lubanje'' objavljen je [[22. svibnja]] [[2008]]. te je postigao veliki komercijalni uspjeh, zaradivši u cijelom svijetu preko 783 milijuna dolara, postavši tako drugi najunosniji film 2008. Film je općenito ocijenjen pozitivno od strane kritičara, dok je reakcija obožavatelja bila podijeljena. == Radnja == [[1957.]], pukovnica i doktorica Irina Spalko i konvoj sovjetskih agenata prerušenih u američke vojnike upadaju u vojnu bazu u pustinji [[Nevada|Nevade]]. Prisiljavaju [[Indiana Jones|Indianu Jonesa]] da ih odvede do sanduka u "Hangaru 51" koji sadrži ostatke izvanzemaljskog stvorenja koje se deset godina prije srušilo u Roswellu u [[Novi Meksiko|Novom Meksiku]]. Jones pokuša pobjeći, ali ga prevari bivši partner Mac, koji otkriva kako radi za Sovjete. Nakon borbe i poduže utrke vozilima po skladištu, Indiana pobjegne u pustinju na raketnim saonicama, gdje upadne u umjetni grad izgrađen za nuklearna testiranja. Preživi nuklearni udar sakrivši se u hladnjak. Kasnije na sastanku mu otkrivaju kako se nalazi pod istragom [[FBI]]-ja zbog Macovih veza sa Sovjetima. Jones se vraća na koledž Marshall, gdje mu ponude trenutni prekid rada na neodređeno vrijeme kako bi izbjegao otkaz zbog istrage. Na željezničkoj postaji, Jonesa zaustavi mladić Mutt Williams i rekne mu da je njegov stari kolega, Harold Oxley, nestao nakon što je otkrio kristalnu lubanju blizu Nazca u [[Peru]]u. Jones i Mutt odlaze do lokalnog restorana gdje počnu razgovor o Akatoru (poznatom i kao [[El Dorado]]), kristalnim lubanjama i plemenu Ugha. Mutt dadne Jonesu pismo od Oxleyja. Prilaze im sovjetski agenti i počne utrka po koledžu. Indiana shvaća da su Sovjeti pratili Mutta kako bi se dočepali njega da im dešifrira Oxleyjevo pismo. U Peruu, Jones i Mutt otkrivaju da je Oxley zatočen u umobolnici kojom upravlja crkva, ali otmu ih Sovjeti. U Oxleyjevoj bivšoj ćeliji, Jones otkriva tragove groba [[Francisco de Orellana|Francisca de Orellane]], [[konkvistador]]a koji je nestao u šesnaestom stoljeću dok je tražio Akator. Indiana pronalazi i kristalnu lubanju koju je Oxley sakrio u Orellaninom grobu. Sovjeti uhvate Jonesa i Mutta i odvode ih u svoj kamp u [[Brazil]]u gdje drže Oxleyja i Muttovu majku - za koju se ispostavlja da je Jonesova stara ljubav, Marion Ravenwood. Jones saznaje da Sovjeti vjeruju da lubanja, koja magnetski privlači sve ne-željezne predmete, potječe od izvanzemaljskog oblika života i sadrži veliku psihičku moć; Oxley je zadobio živčani slom jer se previše izložio lubanjinoj moći. Spalko otkriva kako predmet ukraden iz Hangara 51 također ima kristalnu lubanju. Dok četvorka pokušava pobjeći Sovjetima, Marion otkriva Muttu da mu je pravo ime Indiana Jones III. te da je on Indianin sin. Konačno uspiju pobjeći i započinje duga potjera vozilima s mnoštvom vratolomija. Pobjegavši na pomorskom vozilu, Indiana, Mutt, Marion, Oxley i Mac stižu u Hram Akatora, piramidu u stilu [[Maje|Maja]] u [[Amazona|amazonskoj]] prašumi. Tvrdeći kako je dvostruki agent [[CIA]]-e koji radi ''protiv'' Sovjeta, Mac ulazi u hram s Indianom i skupinom, ali zapravo ostavlja tragove uređaja za praćenje kako bi ih Spalko mogla pratiti. Skupina ulazi u hram i Jones upotrijebi lubanju kako bi otvorio veliku odaju, gdje trinaest kristalnih kostura, od kojih jednom nedostaje lubanja, sjede na tronovima. Nakon dolaska Sovjeta i Macove nove izdaje, Spalko stavi lubanju na kostur. Kostur počne komunicirati sa skupinom preko Oxleyja na drevnom dijalektu Maja. Indiana to prevede kao da ih izvanzemaljci žele nagraditi nudeći im "veliki dar". Spalko prilazi i zatraži da "sazna sve". Bića odobre njenu želju i počnu prenositi sva svoja znanja na nju. Iznad dvorane se otvara portal u drugu dimenziju, a Oxleyju se vrati zdrava svijest i on objasni kako su izvanzemaljci interdimenzionalna bića koja su naučila ratnike Ugha na poboljšaju svoju tehnologiju. Indiana, Mutt, Marion i Oxley pobjegnu iz hrama, ali Maca i vojnike usisa portal. Kosturi se spajaju u jedan i nastavljaju hraniti Spalko znanjem; no, kolektivno znanje trinaest stvorenja je previše za Spalko. Njezini mozak i tijelo se zapaljuju i raspadnu, a njene ostatke usisa portal. Hram se uruši, a leteći tanjur se diže iz ruševina i nestaje dok rijeka Amazona poplavljuje dolinu. Po povratku kući, Indiana je vraćen na posao i promoviran u pomoćnika dekana Marshall Collegea, a on i Marion se vjenčaju. == Glumci == '''[[Harrison Ford]]''' kao '''Dr. Indiana Jones, Jr.'''. Kako bi se pripremio za ulogu, 64-godišnji Ford je provodio tri sata dnevno u teretani, dva tjedna vježbao s bičem<ref name=pre/> i oslonio se na visokoproteinsku dijetu od ribe i povrća.<ref>{{Cite news|title=Indiana Jones 4: A fit Ford|work=Monsters and Critics|date = 27. 02. 2007.|url=http://movies.monstersandcritics.com/news/article_1270011.php|accessdate = 29. 03. 2008.}}</ref> Ford je ostao u formi i tijekom stanke u serijalu jer se nadao novom filmu.<ref>{{Cite news | author = Scott Bowles | title = Here come Harrison (in fine form) and 'Indiana Jones' | publisher = USA Today | date = 12. 02. 2008. | url = http://www.usatoday.com/life/movies/news/2008-02-12-indiana-jones_N.htm | accessdate = 14. 02. 2008.}}</ref> Izveo je mnoge svoje kaskaderske scene budući da su one od [[1989]]. postale mnogo sigurnije, a smatrao je i kako je poboljšao svoju izvedbu.<ref name=ford/> Rekao je, "Privlačnost Indiane Jonesa nije njegova mladost nego njegova imaginacija, njegova domišljatost. Njegov fizički izgled je veliki dio toga, pogotovo način na koji se izvlači iz opasnih situacija. No, nije sve u udaranju ljudi i padanju s visokih mjesta. Moja ambicija je imati publiku koja će lik gledati ravno u lice, a ne u tjeme vještog kaskadera. Nadam se da ću to i dalje uspijevati bez obzira koliko star bio."<ref>{{cite news | title = Space Cowboys and Indianas | publisher = TheRaider.net | date = 28. 04. 2008. | url = http://www.theraider.net/news/fullstory_miscellaneous.php?id=736 | accessdate = 30. 04. 2008.}}</ref> Ford je smatrao i kako će njegov povratak pomoći američkoj kulturi da postane manje paranoična oko starenja (odbio je obojiti kosu za ulogu), zbog obiteljske privlačnosti filma: "Ovo je film koji se ne obraća samo mladom dijelu populacije, nekom određenom dijelu stanovništva (...) Imamo odličnu priliku dokinuti demografska ograničenja."<ref name=ford>{{cite news|author=Steve Daly|title=Harrison Ford Q&A: Indy speaks!|publisher=Entertainment Weekly|date = 19. 04. 2008.|url=http://www.ew.com/ew/article/0,,20192918,00.html|accessdate = 18. 04. 2008.}}</ref> Rekao je Koeppu da u scenarij doda više aluzija na njegovu dob.<ref name="Koeppmag">{{Cite journal |author=Peter N. Chumo II |title=Matinee Magic: David Koepp and Indiana Jones Enter the Kingdom of the Crystal Skull |journal=Creative Screenwriting |volume=15 |issue=3 |year=2008 |month=May}}</ref> Spielberg je rekao Fordu da nije prestar za ulogu Jonesa: "Kad čovjek dođe u te godine i stalno prima isti udarac, a i dalje trči brzo i penje se visoko kao i prije, disat će malo teže na kraju svega. A ja sam pomislio, 'Idemo se zabaviti. Ne skrivajmo to."<ref name=titans/> Spielberg se sjetio rečenice iz ''Otimača'', "Nisu godine u pitanju, nego kilometraža",<ref name=titans/> te pomislio kako ne može naći razliku između Forda tijekom snimanja ''Posljednjeg križarskog pohoda'' i ''Kraljevstva kristalne lubanje''.<ref name="sitdown"/> '''[[Shia LaBeouf]]''' kao '''Henry "Mutt Williams" Jones III.''', mladi buntovnik motociklist i Jonesov pomoćnik i sin. Koncept potomstva Indiane Jonesa uveden je u seriji ''[[Mladi Indiana Jones]]'', u kojoj je stari Indy imao kćer.<ref>''The Young Indiana Jones Chronicles'', "Ireland, April 1916"</ref> Tijekom razvoja ''Kraljevstva kristalne lubanje'', ova ideja je inkorporirana u scenarij Franka Darabonta, s tim da su Jones i Marion imali 13-godišnju kćer. No, Spielberg je smatrao kako je ideja preslična onoj iz filma ''[[Jurski Park: Izgubljeni svijet]]'',<ref name=atomicants>Rinzler, Bouzereau, Chapter 11: "Atomic Ants from Space: May 1989 to June 2007" p. 231–247</ref> pa je umjesto kćeri ubačen sin.<ref name=legend>''Indiana Jones and the Kingom of the Crystal Skull'' DVD special features: ''The Return of a Legend''</ref> Koepp je rekao kako su za osmišljavanje lika zaslužni Jeff Nathanson i Lucas.<ref name="Koeppmag"/> Koepp je htio da Mutt bude šmokljan, ali je Lucas odbacio takvu ideju, objasnivši da mora sličiti [[Marlon Brando|Marlonu Brandu]] iz ''[[Divljak]]a'': "on mora biti ono što je otac Indiane Jonesa mislio o njemu - prokletstvo se vraća u obliku njegova vlastitog sina - on je sve ono što njegov otac ne može podnijeti".<ref name=atomicants /> LaBeouf je bio prvi Spielbergov izbor za ulogu.<ref name=pre/> Uzbuđen što će nastupiti u filmu o Indiani Jonesu, LaBeouf je potpisao bez da je pročitao scenarij, a nije ni znao kakvog će lika glumiti.<ref>{{Cite news | author = Anthony Breznican | title = Shia LaBeouf tapped for 'Indy 4' role | publisher = USA Today | date = 13. 04. 2007. | url = http://www.usatoday.com/life/movies/news/2007-04-12-shia-indiana-jones_N.htm?csp=34 | accessdate = 13. 04. 2007.}}</ref> Vježbao je i nabacio oko sedam kilograma mišićne mase za ulogu,<ref>{{Cite news | author = Aaron Parsley | title = Shia LaBeouf: How I'm Getting Buff for Indiana Jones | publisher = People | date = 23. 04. 2007. | url = http://www.people.com/people/article/0,,20036458,00.html | accessdate = 24. 04. 2007.}}</ref> a gledao je i ostale filmove kako bi se uživio u ulogu.<ref name=shootingstart>{{Cite web | url=http://www.indianajones.com/site/index.html?deeplink=videos/1/v18 | title=New Indy Adventure Begins Shooting | accessdate = 08. 04. 2008. | date = 18. 06. 2007. | publisher=IndianaJones.com}}</ref> LaBeouf je gledao i ''[[Gužva na školskoj ploči|Gužvu na školskoj ploči]]'', ''[[Buntovnik bez razloga|Buntovnika bez razloga]]'' te ''Divljaka'' kako bi vidio kako njegov lik treba izgledati i ponašati se,<ref name=pre/> kopirajući manire i riječi junaka iz tih filmova, kao što je korištenje noža skakavca kao oružje.<ref>{{cite news | author = Nick de Semlyen | title = Shia LaBeouf is Indiana Jones Jr. | publisher = Empire | date = April 2008 | pages = 76}}</ref> Lucas je savjetovao i korištenje zalizanog izgleda, šaleći se kako je LaBeouf "poslan u školu zalizivanja ''[[Američki grafiti|Američkih grafita]]''".<ref name=titans/> '''[[Cate Blanchett]]''' kao '''Irina Spalko''', sovjetska agentica. Lik je osmislio scenarist David Koepp.<ref name="Koeppmag"/> Frank Marshall rekao je kako je Spalko nastavila Indianinu tradiciju održavanja veza koje sežu od ljubavi do mržnje "sa svakom ženom s kojom dođe u kontakt".<ref name="whipcracks">{{Cite news | author = Anthony Breznican | title = First look: Whip cracks over new 'Indiana Jones' movie | publisher = USA Today | date = 09. 12. 2007. | url = http://www.usatoday.com/life/movies/news/2007-12-09-indiana-jones_N.htm | accessdate = 10. 12. 2007.}}</ref> Blanchett je "nekoliko godina" htjela igrati zlikovku, a uživala je postavši dijelom ostavštine Indiane Jonesa budući da je obožavala prethodne filmove.<ref>{{cite news | author = Scott Huver | title = Cate Blanchett: The Oscar Nominee On Dylan, Ledger and Indiana Jones | publisher = Hollywood.com | year = 2007 | url = http://www.hollywood.com/feature/Cate_Blanchett_Oscar_Dylan_Ledger_Indiana_Jones/5055256 | accessdate = 29. 02. 2008.|archiveurl=http://archive.is/m6O4|archivedate = 29. 06. 2012.}}</ref> Spielberg je hvalio Blanchett kao "majstoricu prerušavanja".<ref name=titans>{{cite news | author = Steve Daly | title = Steven Spielberg and George Lucas: The Titans Talk! | publisher = Entertainment Weekly | date = 16. 04. 2008. | url = http://www.ew.com/ew/article/0,,20192040,00.html | accessdate = 17. 04. 2008.}}</ref> Bob frizura bila je njena ideja, što uz njen strogi izgled i ponašanje podsjeća na Rosu Klebb iz filma ''[[Iz Rusije s ljubavlju (1963)|Iz Rusije s ljubavlju]]''.<ref name=empire/> Blanchett je naučila mačevati, a tijekom snimanja Spielberg je odlučio liku dodati vještine karatea.<ref name=notes/> LaBeouf se prisjetio kako je Blanchett bila dosljedna na setu, a Ford je ostao iznenađen kad ju je susreo na setu dok nije bila u kostimu. Primijetio je, "Ne postoji aspekt njenog ponašanja koji nije bio dosljedan s bizarnom osobom koju je igrala."<ref name=ford/> '''[[Karen Allen]]''' kao '''Marion Ravenwood''', Indianina stara ljubav koja se već bila pojavila u ''[[Otimači izgubljenog kovčega|Otimačima izgubljenog kovčega]]''. U scenariju Franka Darabonta Marion Ravenwood se vraća kao Indianina simpatija.<ref name=atomicants/> Allen nije ni bila svjesna da je njezin lik u scenariju sve dok je Spielberg nije nazvao u siječnju 2007. i rekao, "Bit će objavljeno! Snimit ćemo Indianu Jonesa 4! Pogodi što! Ti si u njemu!"<ref name=untold>{{cite news | author = Steve Daly | title = Indiana Jones: The Untold Story | publisher = Entertainment Weekly | date = 16. 04. 2008. | url = http://www.ew.com/ew/article/0,,20192043,00.html | accessdate = 17. 04. 2008.}}</ref> Ford je smatrao Allen "jednom od najlakših ljudi za suradnju s koje je poznavao. Ona je potpuno neovisna žena, a to je dio lika kojeg igra. Većina njezina šarma i šarma njenog lika je u filmu. I opet, nije to vezano uz godine. To ima veze s njenim duhom i njenom prirodom."<ref name=ford/> Allen je rekla kako je s Fordom bilo lakše raditi na ovom filmu, u suprotnosti s prvim filmom, gdje se polako sprijateljivala s glumcem.<ref name=glory>{{cite news | author = Matthew Leyland | title = Fortune and Glory | publisher = Total Film | date = June 2008 | pages = 68–71}}</ref> '''[[Ray Winston]]''' kao '''George "Mac" McHale''', britanski agent s kojim je Jones surađivao tijekom [[2. svjetski rat|Drugog svjetskog rata]], ali koji se sada udružio sa Sovjetima zbog financijskih problema. Lik je svojevrsni zaokret u odnosu na Sallaha i Renea Belloqa - Jonesova prijatelja i neprijatelja u ''Otimačima izugbljenog kovčega''.<ref name="villainess">{{Cite news | author = Shawn Adler | title = 'Indiana Jones' Roles For Cate Blanchett, Ray Winstone Revealed Exclusively To MTV News | publisher = MTV | date = 07. 12. 2007. | url = http://www.mtv.com/movies/news/articles/1576038/20071207/story.jhtml | accessdate = 07. 12. 2007.}}</ref> Spielberg je angažirao Winstonea jer ga je smatrao "jednim od najbriljantnijih aktivnih glumaca", nakon što ga je vidio u ''[[Posljednja pljačka|Posljednjoj pljački]]''.<ref name=notes>{{cite web | title = About the Production | publisher = Official site | url = http://www.indianajones.com/site/index.html | format = Flash | accessdate = 14. 05. 2008.}} To access, click "The Film"</ref> Winstone je tijekom snimanja potrgao tetive koljena. "Stalno dobivam akcijske uloge kako starim", primijetio je.<ref>{{Cite news | author = Kim Gregory | title = Ray Winstone thinks Cate Blanchett is the best actress in the world | publisher = Showbiz Spy | date = 15. 02. 2008. | url = http://www.showbizspy.com/2008/02/15/ray-winstone-thinks-cate-blanchett-is-the-best-actress-in-the-world/ | accessdate = 15. 02. 2008.}}</ref> Kao i John Hurt, i Winstone je htio vidjeti scenarij prije nego što se posveti filmu. U intervjuu za britansku televiziju<ref>"Soccer AM" (Sky Sports 1) and "Friday Night with Jonathan Ross" (BBC1)</ref> je objasnio kako je scenarij mogao pročitati samo ako mu ga donese kurir, koji je čekao dok ga pročita, a zatim se vratio u Sjedinjene Države kad ga je Winston pročitao. Svoje razloge je objasnio riječima, "Ako želim biti u njemu, želim ''biti'' u njemu". Dodao je kako je po završetku snimanja morao vratiti scenarij, koji je bio tajna. Nakon premijere mu je dan primjerak za trajno vlasništvo.<ref>{{Cite news | title = Friday Night with Jonathan Ross, BBC1, May 23, 2008}}</ref> '''[[John Hurt]]''' kao '''Harold "Ox" Oxley''', stari Jonesov prijatelj, s kojim je izgubio kontakt [[1937]]. Šest mjeseci prije događaja iz filma, on je poludio nakon što je otkrio kristalnu lubanju, koja mu je naredila da je vrati u Akator. Frank Darabont sugerirao je izbor Hurta kad je pisao scenarij.<ref>{{Cite news|author=Shawn Adler|title=Frank Darabont Expects Fight Over ‘Indy IV’ Writing Credits|publisher=MTV|date = 12. 11. 2007.|url=http://moviesblog.mtv.com/2007/11/12/frank-darabont-expects-fight-over-indy-iv-writing-credits/|accessdate = 14. 11. 2007.}}</ref> Lik je inspiriran Benom Gunnom iz ''[[Otok s blagom|Otoka s blagom]]''.<ref name=notes/> Hurt je htio pročitati scenarij prije nego što prihvati ulogu, za razliku od drugih glumaca koji su pristali "jer ga Steven - znate, 'Bože' - snima. A ja sam rekao, 'Ja trebam malo prethodnog znanja taman da ga Bog snima.' Pa su mi poslali kurira sa scenarijem iz Los Angelesa, dali su mi ga u tri sata popodne u Londonu, pokupili ga natrag u osam navečer, a on se sutradan vratio u Los Angeles."<ref name="peru">{{Cite news | author = Matt Mueller | title = Q&A Exclusive: John Hurt on 'Indiana Jones and the Kingdom of the Crystal Skull' | publisher = Premiere | date = 20. 12. 2007. | url = http://www.premiere.com/features/4335/q-a-exclusive-john-hurt-on-indiana-jones-and-the-kingdom-of-the-crystal-skull.html | accessdate = 20. 12. 2007. | archivedate = 2008-02-08 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20080208231813/http://www.premiere.com/features/4335/q-a-exclusive-john-hurt-on-indiana-jones-and-the-kingdom-of-the-crystal-skull.html | deadurl = yes }}</ref> '''[[Jim Broadbent]]''' kao '''Dan Charles Stanforth''', kolega s koledža i Jonesov prijatelj. Broadbentov lik zamjenjuje Marcusa Brodyja, kojeg je glumio Denholm Elliott, koji je umro 1992.<ref name=notes/> Kao počast Elliottu, producenti su na lokaciji koledža Marshall postavili njegovu bistu, te fotografiju na Jonesovu stolu na kojoj piše kako je umro zajedno s Jonesovim ocem. '''[[Igor Jijikine]]''' kao '''Pukovnik Dovčenko'''. Njegov lik zamjenjuje gorostasnog krvnika kojeg je u prethodnim filmovima utjelovljavao [[Pat Roach]] (Roach je umro 2004.).<ref name=notes/> [[Joel Stoffer]] i [[Neil Flynn]] pojavljuju se u [[cameo]] ulogama kao agenti FBI-ja koji ispituju Jonesa, u sceni nakon uvodne sekvence. [[Alan Dale]] glumi generala Rossa, koji uvjerava agente u Jonesovu nevinost. [[Andrew Divoff]] i [[Pavel Lychnikoff]] glume ruske vojnike. Spielberg je za uloge ruskih vojnika angažirao glumce koji znaju ruski da bi njihov naglasak bio autentičan.<ref name="sitdown">{{Cite news | author = Heather Newgen | title = Spielberg Talks Indy 4, Transformers & Tintin! | publisher = Comingsoon.net | date = 10. 10. 2007. | url = http://www.comingsoon.net/news/movienews.php?id=38211 | accessdate = 10. 10. 2007.}}</ref> [[Dimitri Diatčenko]] glumi desnu ruku pukovnice Spalko koji se sukobljava s Jonesom na koledžu. Diatčenko je nabio oko 115 kilograma kako bi izgledao prijeteće, a njegova uloga je prvih deset dana snimanja bila dosta mala. Kad se snimala borba, Ford ga je slučajno udario u bradu, a Spielbergu se svidjela Diatčenkova duhovita reakcija, pa mu je produžio ulogu na tri mjeseca snimanja.<ref>{{Cite news | author = Army Archerd | title = There's No Biz Like&nbsp;– | publisher = Variety | date = 14. 04. 2008. | url = http://www.armyarcherd.com/2008/04/theres-no-biz-l.html | accessdate = 22. 04. 2008. | archivedate = 2008-04-21 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20080421200214/http://www.armyarcherd.com/2008/04/theres-no-biz-l.html | deadurl = yes }}</ref> [[Sean Connery]] je odbio ponudu da reprizira svoju ulogu Henryja Jonesa Sr. budući da se povukao u glumačku mirovinu u kojoj je uživao.<ref>{{Cite news | author = Lucasfilm | title = The Indiana Jones Cast Expands | publisher = IndianaJones.com | date = 07. 06. 2007. | url = http://www.indianajones.com/site/index.html?deeplink=news/n13 | accessdate = 08. 04. 2008.}}</ref> Lucas je izjavio da je u biti dobro da se Connery nije na kratko pojavio, budući da bi to bilo razočaranje za publiku kad se njegov lik ne bi pridružio pustolovini.<ref name="cameo">{{Cite news | author = Steve Sonsky | title = George Lucas Hails Maverick Filmmakers, Teases Indy 4 | publisher = TV Guide | date = 18. 09. 2007. | url = http://www.tvguide.com/news/george-lucas-maverick/070918-01 | accessdate = 18. 09. 2007.}}</ref> Ford se našalio, "Dovoljno sam star da igram vlastitog oca u ovom filmu."<ref name="ford" /> Film objašnjava Conneryjevu odsutnost napomenom kako je lik umro nešto prije događaja iz filma. == Produkcija == === Razvoj === {{Quote_box|width=40%|align=right|quote=<div style="text-align:left;">Scenarij ''Indiana Jones and the Saucer Men from Mars'' [[Jeb Stuart|Jeba Stuarta]], od 20. veljače 1995.: Prolog druge verzije smješten je u [[Borneo]] 1949., kad Indiana zaprosi dr. Elaine McGregor nakon što je porazio piratea. Ona ga napušta na oltaru jer vlada traži njenu pomoć pri dešifriranju izvanzemaljskog cilindra (prekrivenog egipatskim, majanskim i sanskritskim simbolima) u [[Novi Meksiko|Novom Meksiku]]. Indiana krene za njom i sukobi se s ruskim agentima i izvanzemaljcima u borbi za cilindar. Scenarij je uključivao vojsku mrava, raketni izbacivač, Indianino preživljavanje nuklearne eksplozije skrivanjem u hladnjaku te završni obračun s američkom vojskom i svemirskim brodovima. Henry Jones, Sr., Short Round, Sallah, Marion Ravenwood i Willie pojavili bi se u cameo ulogama na Indianinu i Elaineinu vjenčanju (odnosno vjenčanjima). Indiana je usto bivši pukovnik te je tijekom [[II. svjetski rat|II. svjetskog rata]] dodijeljen Strateškom uredu. |source=<ref>{{cite news | author = Bellosh | title = Raiders of the Lost Drafts | publisher = TheRaider.net | date = 16. siječnja 2001 | url = http://www.theraider.net/features/articles/lost_drafts_05.php | accessdate = 18. 04. 2008.}}</ref></div>}} Krajem sedamdesetih, [[George Lucas]] i [[Steven Spielberg]] su potpisali ugovor s Paramount Picturesom na pet filmova o Indiani Jonesu.<ref>Rinzler, Bouzereau, str. 36</ref> Nakon 1989. i objavljivanja filma ''[[Indiana Jones i posljednji križarski pohod]]'', Lucas je pustio da serijal završi budući da je smatrao kako se ne može sjetiti dobrog zapleta koji bi pokrenuo novi nastavak pa je umjesto toga odlučio producirati seriju ''[[Mladi Indiana Jones]]'', koja je govorila o naslovnom liku u njegovim mlađim godinama.<ref name=atomicants /> Spielberg je vjerovao kako je nakon trilogije postao "zreo" redatelj i kako će buduće nastavke samo producirati.<ref name=legend/> [[Harrison Ford]] glumio je Indianu Jonesa u jednoj epizodi, pripovijedajući svoje pustolovine iz [[1920]]. u [[Chicago|Chicagu]]. Kad je Lucas snimio Fordovu ulogu u prosincu [[1992]]., shvatio je kako je scena otvorila mogućnost filma sa starijim Indianom smještenim u pedesete. Film bi mogao reflektirati znanstvenu fantastiku B-filmova iz pedesetih, s izvanzemaljcima kao zapletom.<ref name=atomicants /> Fordu se nije svidio novi pristup pa je rekao Lucasu, "Nema šanse da nastupim u takvom filmu Stevena Spielberga."<ref name=untold /> Sam Spielberg, koji je prikazao izvanzemaljce u ''[[Bliski susreti treće vrste|Bliskim susretima treće vrste]]'' i ''[[E.T.]]-ju'', odupirao se takvoj ideji. Lucas je osmislio priču, koju je [[Jeb Stuart]] od listopada [[1993]]. do svibnja [[1994]]. pretvarao u scenarij.<ref name=atomicants/> Lucas je htio da se Indiana oženi, što bi omogućilo povratak Jonesa starijeg koji bi izrazio zabrinutost oko toga je li mu sin zadovoljan s onim što je postigao. Nakon što je saznao da je [[Staljin|Josif Staljin]] bio zainteresiran za psihološko ratovanje, odlučio je iskoristiti Ruse za zlikovce, a izvanzemaljce kao posjednike psiholoških moći.<ref name=commentary>Rinzler, Bouzereau, "Script draft by David Koepp summary and commentary: April 23, 2007", str. 248–255</ref> Nakon Stuartove nove verzije, Lucas je angažirao scenarista trećeg filma [[Jeffrey Boam|Jeffreyja Boama]] da napiše sljedeće tri verzije, od kojih je posljednja dovršena u ožujku 1996. Tri mjeseca kasnije, objavljen je ''[[Dan nezavisnosti (1996)|Dan nezavisnosti]]'', a Spielberg je rekao Lucasu kako neće snimati još jedan film o invaziji izvanzemaljaca. Lucas se zatim odlučio fokusirati na prednastavke ''[[Zvjezdani ratovi|Zvjezdanih ratova]]''.<ref name=atomicants /> [[2000]]. ga je Spielbergov sin upitao kad će biti objavljen sljedeći film o Indiani Jonesu, što ga je zainteresiralo za oživljavanje projekta.<ref name="curse">{{Cite news | author = Ann Donahue | title = Indiana Jones and the Curse of Development Hell | publisher = Premiere | url = http://www.premiere.com/movienews/3372/indiana-jones-and-the-curse-of-development-hell.html | accessdate = 17. 07. 2007. | archivedate = 2007-06-18 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20070618164526/http://www.premiere.com/movienews/3372/indiana-jones-and-the-curse-of-development-hell.html | deadurl = yes }}</ref> Iste godine, Ford, Lucas, Spielberg, Frank Marshall i Kathleen Kennedy su se sastali tijekom svečanosti dodjele životne nagrade [[Američki filmski institut|Američkog filmskog instituta]] Fordu, pa su odlučili da će snimiti još jedan nastavak. Spielberg je to shvatio i kao olakšanje nakon nekoliko mračnih filmova iz tog razdoblja.<ref name=glory/> Spielberg i Lucas razgovarali su o središnjoj ideji izvanzemaljaca iz B-filmova, a Lucas je sugerirao korištenje kristalnih lubanja kao temelj priče. Mislio je kako su ti artefakti fascinantni kao [[Kovčeg Saveza]],<ref name=keys>{{Cite news | author = Jim Windolf | title = Keys to the Kingdom | publisher = Vanity Fair | date = February 2008 | url = http://www.vanityfair.com/culture/features/2008/02/indianajones200802 | accessdate = 02. 01. 2008.}}</ref> a namjeravao je ideju iskoristiti još u epizodi ''Mladog Indiane Jonesa'' prije otkazivanja serije.<ref name=atomicants/> [[Frank Darabont]], koji je napisao mnoge epizode ''Mladog Indiane Jonesa'', angažiran je u svibnju [[2002]].<ref>{{Cite news | author = Ken Plume | title = IGN FilmForce Exclusive: Has Indy IV Found Its Writer? | publisher = IGN | date = 17. 05. 2002. | url = http://uk.movies.ign.com/articles/359/359715p1.html | accessdate = 02. 01. 2007. | archivedate = 2008-12-16 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20081216081840/http://uk.movies.ign.com/articles/359/359715p1.html | deadurl = yes }}</ref> kao scenarist. Njegov scenarij, nazvan ''Indiana Jones i Grad bogova'',<ref name=atomicants/> bio je smješten u pedesete, a Jonesa su progonili bivši nacisti.<ref name="notfatherson">{{Cite news | author = Jim Windolf | title = Q&A: Steven Spielberg | publisher = Vanity Fair | date = 02. 12. 2007. | url = http://www.vanityfair.com/culture/features/2008/02/spielberg_qanda200802 | accessdate = 02. 12. 2007.}}</ref> Spielberg je odbacio ideju zbog stvarnih povijesnih ličnosti kao što je [[Juan Peron]] u [[Argentina|Argentini]], koji je štitio nacističke zločince.<ref name=atomicants/> Darabont je tvrdio kako se Spielbergu svidio scenarij, ali Lucasu nije, a onda je odlučio uzeti pisanje scenarija na sebe.<ref name=atomicants/> Lucas i Spielberg shvatili su kako okružje pedesetih ne može ignorirati [[Hladni rat]] i da bi Rusi u tom slučaju bili bolji negativci. Spielberg je odlučio kako ne može satirizirati naciste nakon režiranja ''[[Schindlerova lista|Schindlerove liste]]'',<ref name=titans/> dok je Ford rekao, "Više smo istrošili naciste."<ref name=untold/> Jeff Nathanson sastao se sa Spielbergom i Lucasom u kolovozu [[2004]]., a sljedeće verzije scenarija dostavio je u listopadu i studenom 2005.; naziv im je bio ''The Atomic Ants''. David Koepp nastavio je odatle, davši scenariju podnaslov ''Destroyer of Worlds'',<ref name=atomicants/> prema citatu [[Robert Oppenheimer|Roberta Oppenheimera]]. Promijenjen je u ''Kraljevstvo kristalne lubanje'', jer je Spielberg smatrao kako je to prigodniji naslov budući da se zaplet vrti oko kristalne lubanje. Lucas je inzistirao na dijelu ''Kraljevstvo''.<ref name=wild>Rinzler, Bouzereau, Chapter 12: "Mr. Jones's Wild Ride: June to December 2007", p. 254–295</ref> Koeppova ideja bila je ''Sin Indiane Jonesa'', a Spielberg je razmišljao da izvanzemaljcima dadne naslov ''The Mysterians'', ali je odustao kako je to naslov drugog filma.<ref name=legend/> Koepp je na "ljubavnim dijalozima" surađivao sa scenaristom ''Otimača izgubljenog kovčega'' Lawrenceom Kasdanom.<ref name="Koeppmag" /> === Snimanje === [[Datoteka:Indiana Jones and the Kingdom of the Crystal Skull.jpg|mini|Produkcijska ekipa mijenja pročelje trgovine u centru [[New Haven, Connecticut|New Havena]] u [[Connecticut]]u kako to se mogla koristiti u sceni koja se odvija u pedesetima.]] Za razliku od prethodnih filmova o Indiani Jonesu, Spielberg je cijeli film snimio u Sjedinjenim Državama, izjavivši kako ne želi biti daleko od obitelji.<ref name=lucasqaa/> Snimanje je počelo [[18. lipnja]] [[2007]].<ref name="shootingstart" /> u Demingu u Novom Meksiku.<ref name="isle">{{Cite news | author = John Burnett | title = Ford lands on Big Isle | publisher = Hawaii Tribune-Herald | date = 11. 07. 2007. | url = http://www.hawaiitribune-herald.com/articles/2007/07/11/local_news/local07.txt | accessdate = 17. 07. 2007.}}</ref> Duga scena potjere po izmišljenom koledžu Marshall snimana je između [[28. lipnja]] i [[7. srpnja]] na [[Sveučilište Yale|Sveučilištu Yale]] u New Havenu u državi [[Connecticut]] (gdje je studirao Spielbergov sin Theo).<ref name="isle"/><ref name="path">{{Cite news | author=Ed Stannard | title = Casting call creates excitement far and wide | publisher = New Haven Register | date = 04. 06. 2007.}}</ref><ref name=fandango/> Nakon toga su u kolovozu snimljene scene smještene u peruanskoj džungli u Hillou na Havajima.<ref name=fandango>{{cite web | title = Indy’s Worldwide Trek | publisher = Fandango | url = http://summermovies.fandango.com/roadtrips/index.php?show=0&artid=27 | accessdate = 09. 05. 2008. | archivedate = 2008-12-16 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20081216075634/http://summermovies.fandango.com/roadtrips/index.php?show=0&artid=27 | deadurl = yes }}</ref> ''Indiana Jones i Kraljevstvo kristalne lubanje'' je najveći film sniman na [[Havaji]]ma od ''[[Vodeni svijet|Vodenog svijeta]]'', a procijenjeno je kako je lokalnoj ekonomiji donio između 22 i 45 milijuna dolara.<ref>{{Cite news | author = Kevin Dayton | title = 'Indiana Jones' having big impact on the Big Island | publisher = The Honolulu Advertiser | date = 14. 07. 2007. | url = http://the.honoluluadvertiser.com/article/2007/Jul/14/ln/FP707140318.html | accessdate = 17. 07. 2007.}}</ref> Zbog nadolazećeg uragana, Spielberg nije bio u mogućnosti snimiti vodopad, pa je poslao pomoćnu ekipu da snime Iguazu vodopade u [[Brazil]]u i [[Argentina|Argentini]]. Snimke su kasnije digitalno kombinirane s borbom, koja je snimana u Universalovu studiju.<ref name=fandango/> [[Datoteka:HarrisonShiaSkullNewHaven.jpg|mini|lijevo|[[Harrison Ford]] i [[Shia LaBeouf]] tijekom snimanja u [[New Haven, Connecticut|New Havenu]] u [[Connecticut]]u, 2007.]] Pola filma je trebalo biti snimano u pet zvučnih studija u Los Angelesu:<ref>{{Cite news | author = Jamyes Song | title = Ford can still fit into Indy's trousers | publisher = USA Today | date = 14. 07. 2007. | url = http://www.usatoday.com/life/movies/2007-07-14-4032861888_x.htm | accessdate = 30. 09. 2007.}}</ref> Downeyju, Sonyju, Warner Brosu., Paramountu i Universalu.<ref name=peru/> 11. listopada 2007. se nastavilo na aerodromu Chandler Field u Fresnu u Kaliforniji, koji je zamijenio Međunarodnu zračnu luku u [[Mexico City]]ju.<ref>{{Cite news | author = Maureen Naylor | title = Indiana Jones Will Be Filmed in Fresno | publisher = ABC30 | date = 09. 10. 2007. | url = http://abclocal.go.com/kfsn/story?section=local&id=5699055 | accessdate = 10. 10. 2007.}}</ref> Nakon snimanja zračnih kadrova na Chandleru Douglas C3-a u zraku, ujutro 12. listopada 2007., snimanje je završeno.<ref>{{Cite news | title = A Hollywood Movie Crew Is Leaving Fresno | publisher = ABC30 | date = 12. 10. 2007. | url = http://abclocal.go.com/kfsn/story?section=local&id=5704653 | accessdate = 12. 10. 2007.}}</ref><ref name=windingdown>{{Cite news | author = Todd Gilchrist, Eric Moro | title = Indy IV Winding Down | publisher = IGN | date = 09. 10. 2007. | url = http://movies.ign.com/articles/826/826026p1.html | accessdate = 10. 10. 2007.}}</ref> Iako je nakon pregleda prve verzije filma smatrao kako nema potrebe za ponovnim snimanjem,<ref name="notfatherson" /> Spielberg je odlučio dodati panoramski kadar, koji je snimljen 29. veljače 2008. u Pasadeni u Kaliforniji.<ref>{{Cite news | title = Indiana Jones 4 Reshoots? | publisher = SlashFilm | date = 27. 02. 2008. | url = http://www.slashfilm.com/2008/02/27/indiana-jones-4-reshoots/ | accessdate = 29. 02. 2008.}}</ref> === Dizajn === Spielberg i [[Janusz Kamiński]], koji je snimio sve redateljeve filmove od ''Schindlerove liste'' 1993., ponovno su pogledali prethodne filmove kako bi proučili stil [[Douglas Slocombe|Douglasa Slocombea]]. "Nisam htio da Janusz sve to modernizira i dovede nas u 21. stoljeće", rekao je Spielberg. "Htio sam da film ima lakši stil sličan onom koji je postigao Doug Slocombe, što je značilo da i Janusz i ja moramo progutati svoj ponos. Janusz se morao približiti viziji drugog snimatelja, a ja viziji mlađeg redatelja za kojeg sam mislio kako sam se odmakao od njega u posljednja dva desetljeća."<ref name="keys" /> Spielberg nije htio brze akcijske scene, oslonivši se na scenarij, a ne na brzi tempo.<ref name="keys" /> 2002. je potvrdio kako ne namjerava snimati film na digitalni način, format koji je Lucas bio usvojio.<ref name="lie">{{Cite news | title = Come Lie With Me | pages= 80–1 | publisher = Empire | date = 03. 01. 2003.}}</ref> Lucas je smatrao kako "izgleda kao da je sniman tri godine nakon ''Posljednjeg križarskog pohoda''. Ljudi, njihov izgled, sve. Ne biste rekli kako je prošlo gotovo 20 godina."<ref name=lucasqaa>{{cite news | author = Jim Windolf | title = Q&A: George Lucas | publisher = Vanity Fair | date = 02. 01. 2008. | url = http://www.vanityfair.com/culture/features/2008/02/lucas_qanda200802?currentPage=4 | accessdate = 02. 01. 2007.}}</ref> Kaminski je nakon gledanja sva tri filma komentirao kako je fasciniran kako je svaki od njih napredovao u tehnološkom smislu, ali smo bez obzira na to ostali konzistentni.<ref name=pre>''Pre-production'' DVD featurette, 2008</ref> Dok je krajem 2004. snimao ''[[Rat svjetova (2005)|Rat svjetova]]'', Spielberg se sastao sa svojim koordinatorom kaskaderskih scena Vicom Armstrongom, koji je bio Fordov dubler u prethodnim filmovima, kako bi razgovarao o tri akcijske sekvence koje je zamislio.<ref name="race against time">{{Cite news | author=Nick de Semlyen, Ian Freer, Chris Hewitt, Ian Nathan, Sam Toy | title = A Race Against Time: Indiana Jones IV | pages = 100 | publisher = Empire | date = 29. 09. 2006.}}</ref> No, Armstrong je tijekom snimanja ''Kraljevstva kristalne lubanje'' snimao ''[[Mumija: Grobnica zmajskog cara|Mumiju: Grobnicu zmajskog cara]]'', pa je umjesto njega angažiran Dan Bradley.<ref>{{Cite news | title = Is Dan Bradley stunt coordinator for Indy 4? | publisher = TheRaider.net | date = 04. 09. 2007. | url = http://www.theraider.net/news/fullstory_indy4.php?id=308 | accessdate = 11. 09. 2007.}}</ref> Bradley i Spielberg koristili su previzualizacije za sce akcijske scene, osim motociklističke potjere na koledžu Marshall, jer je ta ideja začeta kad su animatori već bili otišli. Bradley je umjesto toga iskoristio tradicionalne crteže, a dane su mu slobodne ruke za stvaranje dramatičnih trenutaka, kao što je to činio pomoćni redatelj ''Otimača izugbljenog kovčega'' [[Michael D. Moore]] tijekom snimanja potjere kamionima.<ref name=empire>{{cite news | author = Ian Freer | title = The Kingdom of the Crystal Skull | publisher = Empire | date = May 2008 | pages = 80&nbsp;– 82}}</ref> Spielberg je improvizirao na setu, promijenivši lokaciju obračuna Mutta i Spalko sa zemlje na vozila.<ref name=pre/> === Efekti === Producent [[Frank Marshall]] izjavio je 2003. kako će film koristiti tradicionalne kaskaderske vještine kako bi bio konzistentan s prethodnim filmovima. Digitalna tehnologija korišten je kako bi se sakrile vidljive zaštitne žice na glumcima koji su odrađivali svoje kaskaderske scene (kao što je ona u kojoj se Jones ljulja na lampi uz pomoć svog biča). Tempirani eksplozivi korišteni su za scenu u kojoj Jones vozi kamion kroz zid. Tijekom jednog snimanja, eksploziv nije funkcionirao te je sletio na sjedalo kod Forda. No, nije eksplodirao i nitko nije bio ozlijeđen. Steven Spielberg je prije produkcije izjavio kako će biti korišteno jako malo digitalnih efekata kako bi se zadržala dosljednost s drugim filmovima.<ref>{{Cite news | title = Exclusive: B-Movie Feel For Indy IV | publisher = Empire | date = 09. 09. 2003. | url=http://www.empireonline.com/news/story.asp?nid=11918|accessdate = 28. 02. 2007.}}</ref> Digitalna tehnologija korištena je kako bi se uklonile vidljive sigurnosne žice na glumcima kad su izvodili kaskaderske scene (kao što je ona u kojoj Jones visi na lampi s bičem).<ref name=empire/> Tempirani eksploziv korišten je u sceni u kojoj Jones vozi kamion kroz zid. Tijekom jednog snimanja, eksploziv je sletio na sjedalo do Forda, ali nije puknuo i glumac nije ozlijeđen.<ref>{{cite news | author = Chrissy Iley | title = Keeping up with Indiana Jones | publisher = The Observer | date = 27. 04. 2008. | url = http://film.guardian.co.uk/interview/interviewpages/0,,2275988,00.html | accessdate = 30. 04. 2008.}}</ref> Spielberg je izjavio kako će se tokom snimanja koristiti jako malo digitalno generiranih snimki kako bi se zadržala dosljednost s ostalim filmovima. Međutim, tijekom snimanja je korišteno puno više digitalno generiranih snimki nego što je to bilo zamišljeno budući da se mnogo slučajeva pokazalo praktičnije. Procijenjeno je kako 30 posto kadrova filma čini digitalno dodani materijali.<ref name=windingdown/> U filmu se ukupno nalazi 450 digitalno generiranih kadrova. Scenarij je zahtijevao i neiskrčenu džunglu, ali je to bilo vrlo nesigurno pa je najviše digitalnih snimki otišlo na stvaranje akcijske sekvence u džungli. Supervizor specijalnih efekata Pablo Helman (koji je radio na Lucasovim ''[[Zvjezdani ratovi, Epizoda 1: Fantomska prijetnja|Zvjezdanim ratovima: Fantomska prijetnja]]'', ''[[Rat svjetova (2005)|Ratu svjetova]]'' i ''[[München (2005)|Münchenu]]'') otputovao je u Brazil i Argentinu kako bi fotografirao elemente koji su postali sastavni dio konačnih slika.<ref>{{cite news | author = Derrik J. Lang/[[Associated Press]] | title = 'Indiana Jones' and the computer-generated jungle | work = Seattle Times | date = 22. 05. 2008. | url = http://seattletimes.nwsource.com/html/movies/2004430694_apfilmindyeffects.html | accessdate = 11. 10. 2008.}}</ref> === Glazba === [[John Williams]] počeo je skladati glazbu u listopadu 2007.,<ref>{{Cite news | title = News, Etc. | publisher = Empire | date = March 2008 | pages = 16–17}}</ref> a deset dana snimanja završeno je [[6. ožujka]] [[2008]]. u Sony Pictures Studios.<ref>{{cite news | title = 'Indy 4' Recording Sessions are Over | publisher = jwfan.com | date = 06. 03. 2008. | url = http://www.jwfan.com/index.php?option=com_content&task=view&id=939&Itemid=1 | accessdate = 09. 03. 2008.}}</ref> Soundtrack uključuje kontinuum, instrument često korišten za zvučne efekte umjesto glazbe.<ref>{{cite news | author = Peter Kim | title = 'Indiana Jones' movie to use professor's musical invention | publisher = Daily Illini | date = 05. 03. 2008. | url = http://media.www.dailyillini.com/media/storage/paper736/news/2008/03/05/News/indiana.Jones.Movie.To.Use.Professors.Musical.Invention-3251800.shtml | accessdate = 06. 05. 2008.}}</ref> [[Concord Music Group]] objavio je [[Indiana Jones and the Kingdom of the Crystal Skull (soundtrack)|soundtrack]] [[20. svibnja]] [[2008]].<ref>{{cite web | title = Kingdom of the Crystal Skull soundtrack | publisher = MovieMusic | url = http://www.moviemusic.com/soundtrack/indianajones4 | accessdate = 01. 04. 2008.}}</ref> == Premijera == ''Indiana Jones i Kraljevstvo kristalne lubanje'' premijerno je prikazan na [[Filmski festival u Cannesu|Filmskom festivalu u Cannesu]] [[18. svibnja]] [[2008]]., prije svjetske kino premijere 22. svibnja. Bio je to prvi Spielbergov film poslije ''[[E.T.]]-ja'' koji je premijeru doživio u Cannesu.<ref>{{Cite news | author = Tatiana Siegel, Anne Thompson | title = Cannes premiere for 'Indiana Jones' | publisher = Variety | date = 28. 02. 2007. | url = http://www.variety.com/article/VR1117981645.html?categoryid=13&cs=1 | accessdate = 29. 02. 2008.}}</ref> Film je u Sjedinjenim Državama objavljen u 4000 kina, a za svjetsku distribuciju je sinkroniziran na 25 jezika.<ref name="keys" /> Distribuirano je više od 12 tisuća primjeraka filma, što je najviše u Paramountovoj povijesti.<ref>{{cite news | author = Stephanie Sanchez | title = Indiana Jones Second Trailer Coming! | publisher = IESB | date = 10. 03. 2008. | url = http://www.iesb.net/index.php?option=com_content&task=view&id=4496&Itemid=99 | accessdate = 11. 03. 2008.}}</ref> Iako je Spielberg inzistirao da se njegovi filmovi gledaju samo u tradicionalnim kinima, Paramount je odlučio objaviti film u digitalnim kinima kao dio plana da preokrene 10 tisuća američkih kina na taj format.<ref>{{cite news | author = David M. Halbfinger | title = Studios Announce a Deal to Help Cinemas Go 3-D | publisher = New York Times | date = 12. 03. 2008. | url = http://www.nytimes.com/2008/03/12/movies/12scre.html?_r=1&ref=movies&oref=slogin | accessdate = 12. 03. 2008.}}</ref> === Tajnost === Frank Marshall je primijetio, "U današnjem informacijskom dobu, tajnost je pravi izazov. (...) Ljudi su stvarno govorili, 'Ne, zbilja ćemo poštovati Stevenovu viziju." Obožavatelji su na internetu pregledavali mnoge fotografije i promotivne [[Lego]] kocke u nadi da će shvatiti detalje priče; Spielbergov biograf Ian Freer je napisao, "Ono o čemu Indy 4 zapravo govori je velika kulturalna igra asocijacija 2007./'08. Ipak, mora se reći, osvježavajuće je biti deset tjedana od velikog blockbustera i znati gotovo ništa o njemu."<ref name=empire/> Kako bi skrenuli pozornost znatiželjne obožavatelje od naslova filma tijekom snimanja,<ref name="decision">{{Cite news | author = Robert Sanchez | title = IESB Chats with The Master&nbsp;— Steven Spielberg! | publisher = IESB | date = 09. 10. 2008. | url = http://www.iesb.net/index.php?option=com_content&task=view&id=3450&Itemid=99 | accessdate = 09. 02. 2008.}}</ref> registrirano je pet lažnih naslova; ''The City of Gods'', ''The Destroyer of Worlds'', ''The Fourth Corner of the Earth'', ''The Lost City of Gold'' i ''The Quest for the Covenant''.<ref name="titles">{{Cite news | title = The 25 Most Exciting Movies of 2008 | publisher = Empire | url = http://www.empireonline.com/features/25_most_exciting_movies_of_2008/default.asp | accessdate = 09. 02. 2008.}}</ref> Lucas i Spielberg htjeli su zatajiti i povratak [[Karen Allen]] do premijere, ali su ipak odlučili to otkriti na [[Comic-Con International|Comic-Conu]] 2007.<ref>{{cite web | author = | title = Indiana casting a surprise for Allen | publisher = Television New Zealand | url = http://tvnz.co.nz/view/page/411749/1764589 | accessdate = 06. 05. 2008.}}</ref> Statist u filmu, Tyler Nelson, prekršio je ugovor o tajnosti u intervjuu za ''[[The Edmond Sun]]'' [[17. rujna]] [[2007]]., kojeg su nakon toga prenijeli glavni mediji. Nepoznato je je li ostao u konačnoj verziji.<ref name="Tyler Nelson">{{Cite news|url=http://news.sky.com/skynews/article/0,,30200-1286762,00.html|title=Court Adventure for Indiana Jones|publisher=Sky News|date = 03. 10. 2007.|accessdate = 03. 10. 2007.}}</ref> Na Nelsonov zahtjev, ''The Edmond Sun'' je kasnije povukao priču sa svoje internetske stranice.<ref>{{Cite news | title = Extra! Extra! Dancing Russian spills beans on Indy secrets | publisher = The Guardian | date = 30. 09. 2007. | url = http://film.guardian.co.uk/news/story/0,,2173056,00.html | accessdate = 29. 09. 2007.}}</ref> [[2. listopada]] [[2007]]., [[Vrhovni sud SAD|Vrhovni sud]] je odredio kako je Nelson prekršio ugovor. Stavke nagodbe nisu poznate.<ref>{{Cite news | title = 'Indiana Jones' lawsuit settled | url = http://www.usatoday.com/life/movies/news/2007-10-03-indiana-jones-settlement_N.htm?csp=34 | publisher = USA Today | date = 03. 10. 2007. | accessdate = 03. 10. 2007.}}</ref> Nekoliko produkcijskih fotografija i povjerljivih dokumenata u vezi budžeta produkcije ukradeno je iz produkcijskog ureda Stevena Spielberga. Okružni ured šerifa Los Angelesa pokrenuo je potjeru za lopovom nakon što je dobio dojavu kako bi slike mogle biti prodane. 4. listopada 2007. je uhićen 37-godišnji Roderick Eric Davis. Priznao je krivnju za dva prekršaja, a služit će zatvorsku kaznu od dvije godine i četiri mjeseca.<ref name=empire/><ref>{{Cite news|url=http://uk.reuters.com/article/filmNews/idUKN0245764420071003|title=Police probe "Indiana Jones" theft mystery: report |publisher=Reuters|date = 03. 10. 2007.|accessdate = 03. 10. 2007.}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://www.iht.com/articles/ap/2007/11/02/arts/NA-A-E-MOV-US-Indiana-Jones-Theft.php|title=Man pleads guilty in theft of 'Indiana Jones' movie materials|publisher=International Herald Tribune|date=02. 11. 2007.|accessdate=02. 11. 2007.|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080220074252/http://www.iht.com/articles/ap/2007/11/02/arts/NA-A-E-MOV-US-Indiana-Jones-Theft.php|archivedate=2008-02-20|deadurl=no}}</ref> === Marketing === Howard Roffman, predsjednik Lucas Licensinga, objasnio je veliku marketinšku kampanju riječima kako je "prošlo devetnaest godina od posljednjeg filma, a mi smo osjećali veliku suzdržanu potrebu za sve vezano za Indyja".<ref name="merch">{{Cite news | title = Indy Backed By Major Companies in Global Licensing and Promotional Program | publisher = IndianaJones.com | date = 18. 06. 2007. | url = http://www.indianajones.com/site/index.html?deeplink=news/n12 | accessdate = 18. 06. 2007.}}</ref> Paramount je potrošio bar 150 milijuna dolara kako bi promovirao film,<ref name=treasure/> dok najskuplje filmske promocije stoje između 70 i 100 milijuna dolara. Kao i obožavateljima, film se morao u većoj mjeri morao obratiti mlađoj publici.<ref name=inescapable>{{cite news | author = Mary Ellen Podmolik | title = Indiana Jones and the inescapable ads | publisher = Chicago Tribune | date = 09. 05. 2008. | url = http://www.chicagotribune.com/business/chi-sat_indiana_jones_marketingmay10,0,7087607.story | accessdate = 11. 05. 2008. | archiveurl = https://web.archive.org/web/20080510180616/http://www.chicagotribune.com/business/chi-sat_indiana_jones_marketingmay10,0,7087607.story | archivedate = 2008-05-10 | deadurl = no }}</ref> Potpisani su ugovori s [[Expedia|Expediom]], [[Dr Pepper]]om, [[Burger King]]om, [[M&M]]-om i [[Lunchables]]om.<ref name=inescapable/> Paramount je sponzorirao otvoreni automobil [[Marco Andretti|Marca Andrettija]] na utrci [[Indianopolis 500]], a njegov trkaći kombinezon dizajniran je tako da podsjeća na Indianu Jonesa.<ref>{{Cite news |publisher = PaddockTalk.com |title = IndyCar Driver Marco Andretti To Run 'Indiana Jones' Livery For Indy 500 |url = http://www.paddocktalk.com/news/html/modules.php?op=modload&name=News&file=article&sid=83076 |date = 02. 05. 2008. |accessdate = 06. 05. 2008. |archivedate = 2008-12-16 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20081216081625/http://www.paddocktalk.com/news/html/modules.php?op=modload&name=News&file=article&sid=83076 |deadurl = yes }}</ref> Uz premijeru filma, producent Frank Marshall i [[UNESCO]] pokrenuli su kampanju za promociju konzervacije [[Svjetska baština|Svjetske baštine]] diljem svijeta.<ref>[http://www.friendsofworldheritage.org/get-involved/about-the-campaign.html Friends of the World Heritage Adventure Quiz]</ref><ref>[http://www.prweb.com/releases/World_Heritage/Indiana_Jones/prweb1074374.htm Friends of World Heritage Teams Up with Indiana Jones™ to Offer Travelers the Chance to Follow in Indy's Footsteps]</ref> [[Random House]], [[Dark House Comics]], [[Diamond Comic Distributors]], [[Scholastic Corporation]] i [[Dorling Kindersley]] objavili su knjige,<ref name="merch" /> uključujući novelizaciju ''Kraljevstva kristalne lubanje'' [[James Rollins|Jamesa Rollinsa]],<ref>{{Cite book | author = James Rollins | title = Indiana Jones and the Kingdom of the Crystal Skull | publisher = Del Ray Books | year = 2008 | url = http://www.randomhouse.com/delrey/catalog/display.pperl?isbn=9780345501288 | isbn = 978-0-345-50128-8}}</ref> strip adaptaciju Johna Jacksona Millera i Lukea Rossa, dječje novelizacije sva četiri filma,<ref>{{Cite news | title = Indiana Jones Junior Novelizations On the Way | url = http://www.starwars.com/community/news/films/news20080219b.html | author = | publisher = StarWars.com | date = 19. 02. 2008. | accessdate = 19. 02. 2008.}}</ref> strip seriju ''Indiana Jones Adventures'' namijenjenu djeci,<ref>{{Cite news | title =Dark Horse Comics for May | publisher = Comics Continuum | date = 13. 02. 2008. | url = http://www.comicscontinuum.com/stories/0802/13/darkhorsemay.htm | accessdate = 15. 02. 2008.}}</ref> te službeni ''Indiana Jones Magazine''.<ref>{{Cite web | author = | title = Indiana Jones and the Magazine | publisher = [http://scoop.diamondgalleries.com/public/ Scoop.diamondgalleries.com] | date = | url = http://scoop.diamondgalleries.com/public/default.asp?t=1&m=1&c=34&s=259&ai=66533 | accessdate = 09. 02. 2008.}}</ref> === Kućna izdanja === Film je 14. listopada u Sjevernoj Americi objavljen na [[DVD]]-u i [[Blu-ray Disc]]u.<ref>{{Cite news|title=Indy's Latest Comes to Blu-Ray and DVD October 14th|work=StarWars.com|date = 12. 08. 2008.|url=http://www.starwars.com/movies/other/indy/20080808news.html|accessdate = 20. 08. 2008.}}</ref> Izdanje uključuje jednodijelni DVD; dvostruko specijalno DVD izdanje; i Blu-ray izdanje na dva diska. Ova izdanja objavljena su u Ujedinjenom Kraljevstvu 10. studenog.<ref>{{cite news|author=Dave Foster|title=Indiana Jones and the Kingdom of the Crystal Skull (UK BD) in November|work=DVD Times|date = 17. 09. 2008.|url=http://www.dvdtimes.co.uk/content.php?contentid=68935|accessdate = 18. 09. 2008.}}</ref> [[Kmart]] je objavio kolekciju četiri [[Lego]] postera koji parodiraju postere filmova; Target Corporation je izdao DVD s knjigom od 80 stranica fotografija. Izdanje Best Buya uključuje repliku kristalne lubanje.<ref>{{cite news|title=Indiana Jones 4 DVD and Blu-ray Exclusives|work=TheRaider.net|date = 10. 10. 2008.|url=http://www.theraider.net/news/fullstory_merchandise.php?id=943|accessdate = 11. 10. 2008.}}</ref> Prema podacima od 31. listopada 2008., DVD je ostvario utržak od 70,570,465 dolara.<ref>{{cite web|url=http://www.the-numbers.com/movies/2008/INDI4.php|title=Indiana Jones and the Kingdom of the Crystal Skull|work=The Numbers|accessdate = 31. 10. 2008.}}</ref> == Reakcije == === Box office === {| class="wikitable" width=99% border="1" | colspan="3" align="center" | '''Box office zarada''' | colspan="2" align="center" text="wrap" | '''Box office pozicija''' | rowspan="2" align="center" | '''Izvor''' |- | align="center" | '''Sjedinjene Države''' | align="center" | '''Inozemstvo''' | align="center" | '''Ukupno''' | align="center" | '''SAD''' | align="center" | '''Inozemstvo''' |- | $317,023,851 | $468,976,423 | $786,000,274 | align="center" | #23 | align="center" | #23 | align="center" | <ref>{{cite web | url=http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=indianajones4.htm | title=Indiana Jones and the Kingdom of the Crystal Skull (2008) | publisher=Box Office Mojo | accessdate = 04. 11. 2008.}}</ref> |} Za razliku od većine filmskih franšiza, ''Indianu Jonesa'' je distribuirala jedna tvrtka, Paramount, ali je film bio u vlasništvu druge, [[Lucas Film]]a. Pret-produkcijski dogovori između dvije organizacije osigurali su Paramountu 12,5 posto od ukupnog profita filma. Kako je budžet od 185 milijuna dolara bio veći od procijenjenog (125 milijuna),<ref name="titles" /> Lucas, Spielberg i Ford su odbili velike honorare kako bi Paramount mogao pokriti troškove filma. Kako bi Paramount uopće profitirao u smislu njegova postotka od profita, film je morao zaraditi više od 400 milijuna dolara. U tom trenutku, Lucas, Spielberg, Ford i drugi manji djelitelji profita bi također mogli pokupiti svoj dio zarade.<ref name=treasure>{{cite news | author = Claudia Eller | title = Ford, Lucas, Spielberg on risky quest for treasure | publisher = Los Angeles Times | date = 21. 04. 2008. | url = http://www.latimes.com/business/la-fi-indianajones21apr21,1,4784324.story | accessdate = 21. 04. 2008.}}</ref> ''Indiana Jones i Kraljevstvo kristalne lubanje'' objavljen je u Sjevernoj Americi u četvrtak, 22. svibnja, a u prvom danu je zaradio 25 milijuna dolara.<ref>{{cite news | author = Pamela McClintock | title= 'Jones' grosses $25 mil on Thursday | publisher = Variety | date = 23. 05. 2008. | url = http://www.variety.com/article/VR1117986369.html?categoryid=13&cs=1 | accessdate = 24. 05. 2008.}}</ref> U prvom vikendu brojka se popela na 101 milijun dok se film prikazivao u 4260 kina u Sjedinjenim Državama i Kanadi, postavši tako broj jedan na box officeu,<ref>{{cite web|url=http://www.boxofficemojo.com/movies/?page=weekend&id=indianajones4.htm |title=Indiana Jones and the Kingdom of the Crystal Skull (2008) - Weekend Box Office Results |accessdate = 26. 05. 2008. |publisher=Box Office Mojo}}</ref> i treći svih vremena po broju početnih projekcija.<ref>{{cite web|url=http://www.boxofficemojo.com/alltime/widest.htm?page=WIDESTOPEN&p=.htm |title=Movies With the Widest Openings at the Box Office |accessdate = 26. 05. 2008. |publisher=Box Office Mojo}}</ref> U prvih pet dana prikazivanja, film je zgrnuo 311 milijuna dolara diljem cijelog svijeta. Zarada od 151 milijuna dolara u Sjedinjenim Državama dovela je film na drugu poziciju najuspješnijih filmova objavljenih za vikend u tjednu Dana sjećanja, iza filma ''[[Pirati s Kariba: Na kraju svijeta]]''.<ref>{{cite news | author = Dean Goodman | title = "Indiana Jones" hits $311 million worldwide | publisher = Reuters | date = 26. 05. 2008. | url = http://www.reuters.com/article/newsOne/idUSN2235236020080526 | accessdate = 26. 05. 2008.}}</ref> Trenutno je 23. najuspješniji film svih vremena, i drugi najunosniji film 2008., iza ''[[Vitez tame (2008)|Viteza tame]]''.<ref>{{cite web | url=http://www.boxofficemojo.com/yearly/chart/?view2=worldwide&yr=2008&p=.htm | title=2008 WORLDWIDE GROSSES | publisher=Box Office Mojo | accessdate = 16. 09. 2008.}}</ref> === Kritike === Film je ocijenjen uglavnom pozitivno. Na [[Rotten Tomatoes]]u je skupljeno 239 recenzija, od čega ih je 76 posto pozitivno, od toga 61 posto pozitivnih od strane poznatih kritičara. Opći konsenzus je bio da, "Iako su elementi radnje uglavnom poznati, ''Indiana Jones i Kraljevstvo kristalne lubanje'' ipak ima uzbudljivih trenutaka, a povratak Harrisona Forda u ulogu je više nego dobrodošao."<ref>{{cite web | url= http://www.rottentomatoes.com/m/indiana_jones_and_the_kingdom_of_the_crystal_skull/ | title=Indiana Jones and the Kingdom of the Crystal Skull (2008) | publisher=Rotten Tomatoes | accessdate = 26. 05. 2008.}}</ref> [[Metacritic]] je objavio kako je od 40 prikupljenih recenzija 65 posto bilo pozitivno.<ref>{{cite web|url=http://www.metacritic.com/film/titles/indianajones4 |title=Indiana Jones and the Kingdom of the Crystal Skull (2008): Reviews |accessdate = 23. 05. 2008. |publisher=Metacritic}}</ref> ''[[Yahoo!]]'' je objavio kako je prosječna ocjena na prikupljenih 15 recenzija B.<ref>{{cite web | url= http://movies.yahoo.com/movie/1808404510/critic | title=Indiana Jones and the Kingdom of the Crystal Skull (2008): Reviews | publisher=Yahoo | accessdate = 24. 05. 2008.}}</ref> [[Associated Press]] je izvijestio kako je film dočekan s "respektabilnim - iako daleko od oduševljenih - osvrtima", rekavši kako se "nekim gledateljima na prvim novinarskim prikazivanjima svidio, neki su ga nazvali dopadljivim iako stereotipnim, dok su neki rekli kako ga je bilo vrijedno čekati 19 godina..."<ref>{{cite news | title = 'Indiana Jones' debut survives Cannes critics | author = David Germain | publisher = Associated Press date = 18. 05. 2008. | url = http://ap.google.com/article/ALeqM5gq0O5YBFJqvdAnoL89UdFD0q1d9wD90O72G00 | accessdate = 29. 05. 2008. | archivedate = 2008-05-22 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20080522053910/http://ap.google.com/article/ALeqM5gq0O5YBFJqvdAnoL89UdFD0q1d9wD90O72G00 | deadurl = yes }}</ref> ''[[USA Today]]'' je napisao kako su recenzije bile "podijeljene", a recenzenti smatrali kako "film pati od predvidljvih točaka u priči i sjajnih specijalnih efekata".<ref>{{cite news | author = Scott Bowles | title = 'Indiana Jones' gets mixed reviews on the Web | publisher = USA Today | date = 11. 05. 2008. | url = http://www.usatoday.com/life/movies/news/2008-05-11-indy-web-reviews_N.htm | accessdate = 30. 05. 2008.}}</ref> [[Roger Ebert]] filmu je dao 3,5 zvjezdice od 4, ocjenu koju je dao i ''Posljednjem križarskom pohodu''. Ebert je tvrdio kako je jedini kritičarski kriterij za ocjenjivanje posljednjeg filma usporedba s prethodna tri. Dodao je kako je film "isti kao i prijašnji", ali to je ono što "sam tražio".<ref>{{cite news | author = Roger Ebert | title = Indiana Jones and the Kingdom of the Crystal Skull | date = 18. 05. 2008. | url = http://rogerebert.suntimes.com/apps/pbcs.dll/article?AID=/20080518/REVIEWS/969461084 | accessdate = 19. 05. 2008.}}</ref> [[James Bernardinelli]] dao je filmu 2 od 4 zvjezdice, nazvavši ga "najbeživotnijim u serijalu" i "jednostavno ne jako dobrim filmom."<ref>{{cite web | author = James Berardinelli | title = Indiana Jones and the Kingdom of the Crystal Skull | publisher = Reel Views | url = http://www.reelviews.net/movies/i/indiana_jones4.html | accessdate = 19. 05. 2008.}}</ref> [[Komunistička stranka Ruske Federacije]] tražila je da se film zabrani, optuživši produkcijsku ekipu za demoniziranje [[SSSR|Sovjetskog Saveza]]. Dužnosnik stranke Andrej Andrejev je rekao: "Jako je uznemirujuće kad talentirani redatelji žele isprovocirati novi [[Hladni rat]]."<ref>{{cite web |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/entertainment/7418727.stm |title=Indiana angers Russian communists |accessdate = 25. 05. 2008. |publisher=BBC News Online |date = 24. 05. 2008. }}</ref> Drugi stranački dužnosnik je komentirao da, "1957. SSSR nije slao teroriste u Ameriku nego satelite [[Sputnjik 1|Sputnjik]] u svemir!"<ref>{{cite news |url=http://www.russiatoday.ru/entertainment/news/25168 |title=Indiana Jones and the Propaganda Machine |accessdate = 26. 05. 2008. |publisher=Russia Today |date = 23. 05. 2008.}}</ref> Spielberg je odgovorio da je on Rus, budući da su njegovi preci došli iz [[Ukrajina|Ukrajine]], te objasnio: "Kad smo odlučili da će se četvrti nastavak odvijati u 1957., nismo imali izbora nego da Ruse učinimo neprijateljima. Drugi svjetski rat je taman završio, a Hladni rat je počeo. Sjedinjene Države u to vrijeme nisu imale drugog neprijatelja."<ref>{{cite news |url= http://orenburg.kp.ru/daily/24103/329446/ |title= Steven Spielberg: "I'm Russian. But that doesn't explain a thing." |accessdate= 26. 05. 2008. |publisher= Komsomolskaja Pravda |date= 24. 05. 2008. |archivedate= 2008-05-27 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20080527004748/http://orenburg.kp.ru/daily/24103/329446/ |deadurl= yes }}</ref> Podijeljene reakcije baze obožavatelja nisu iznenadile Lucasa, koji je bio navikao na podijeljene reakcije na prednastavke ''[[Zvjezdani ratovi|Zvjezdanih ratova]]''. "Natjerat ćemo ljude da bacaju rajčice na nas", predvidio je autor serijala. "Ali to je zabavan film za snimanje."<ref>{{cite news | title = Indiana Jones rides into Cannes | work = Reuters | date = 17. 05. 2008. | url = http://uk.reuters.com/article/filmNews/idUKELK76198620080517?pageNumber=2&virtualBrandChannel=0 | accessdate = 29. 05. 2008.}}</ref> Neki obožavatelji franšize koji su bili razočarani filmom usvojili su izraz "nuked the fridge", temeljen na sceni iz filma, kako bi označili trenutak u filmskom serijalu u kojem on prelazi svoj vrhunac i zalazi u sferu apsurda. Ova fraza od tada se pojavila diljem interneta.<ref>{{cite news | url= http://www.newsweek.com/id/143782 | title=‘Jump the Shark,’ Meet ‘Nuke the Fridge’ | date = 14. 07. 2008. | work=Newsweek | accessdate = 07. 07. 2008.}}</ref> ''[[South Park]]'' je parodirao film u epizodi "The China Probrem", emitiranoj nekih pet mjeseci nakon premijere filma.<ref>{{cite news|author=Carl Cortez|title=South Park&nbsp;— Season Twelve&nbsp;— The China Probrem|work=iF Magazine|date=09. 10. 2008.|url=http://www.ifmagazine.com/review.asp?article=2809|accessdate=09. 10. 2008.|archivedate=2010-01-01|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100101153323/http://ifmagazine.com/review.asp?article=2809|deadurl=yes}}</ref> David Koepp je rekao, "Znao sam da će me pokopati s raznih strana, ali svidjelo mi se koliko se film svidio obiteljima. Drago mi je da su ga obitelji prigrlile."<ref>{{cite news|author=Shawn Adler|title=Shia LaBeouf Defends 'Nuking The Fridge' And Other Fantastical 'Indy 4' Moments|work=MTV|date = 16. 09. 2008.|url=http://www.mtv.com/movies/news/articles/1594844/story.jhtml|accessdate = 16. 09. 2008.}}</ref> Anketa [[CinemaScore]]a provedena tijekom prvog vikenda prikazivanja pokazala je da je prosječna ocjena gledatelja "B".<ref>{{cite news|author=Joshua Rich|title='Indiana Jones 4' Digs Big Box Office|work=Entertainment Weekly|date = 22. 05. 2008.|url=http://www.ew.com/ew/article/0,,20202447,00.html|accessdate = 11. 10. 2008.}}</ref> == Izvori == * {{Cite book | last = Rinzler | first = J.W. | authorlink = | coauthors = Laurent Bouzereau | title = The Complete Making of Indiana Jones | publisher = Random House | year = 2008. | isbn = 9780091926618}} {{izvori|2|refs= <ref name="BOM">{{cite web|url=http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=indianajones4.htm |title=Indiana Jones and the Kingdom of the Crystal Skull (2008) |publisher=[[Box Office Mojo]] |accessdate=18. V 2012}}</ref> }} == Vanjske poveznice == * [http://www.indianajones.com/ Službena stranica] * {{imdb naslov|id=0367882|naslov=Indiana Jones i Kraljevstvo kristalne lubanje}} * {{mojo title|id=indianajones4|title=Indiana Jones i Kraljevstvo kristalne lubanje}} * {{rotten-tomatoes|id=indiana_jones_and_the_kingdom_of_the_crystal_skull|title=Indiana Jones i Kraljevstvo kristalne lubanje}} {{Steven Spielberg}} {{Zlatna malina za najgori prednastavak, remake, krađu ili nastavak}} [[Kategorija:Američki filmovi]] [[Kategorija:Filmovi fantastike]] [[Kategorija:Filmovi o Hladnom ratu]] [[Kategorija:Filmovi Stevena Spielberga]] [[Kategorija:Pustolovni filmovi]] [[Kategorija:Authority control 2]] cqq7ako77g55hh53kgbgbo81axsylil 0 176221 41262991 40847101 2022-08-24T00:56:11Z 2A05:4F44:1405:AD00:1AA:23F:D71:EAE7 Uklonjeno dodatno slovo wikitext text/x-wiki '''Fotografsko''' ili '''eidetsko pamćenje''' (što je precizniji termin) obično se definira kao sposobnost pojedinca da se (pri)sjeti [[slika]], [[zvuk]]ova ili raznih stvari s izvanrednom preciznošću i u velikoj količini. Riječ ''eidetsko'' znači "nešto što se odnosi na izvanredno detaljno i jasno [[pamćenje]] vizuelnih prizora i slika" i dolazi od [[grčki jezik|grčke]] riječi εἶδος (''eidos''), što se direktno može prevesti kao "viđen". Fotografsko pamćenje, posmatrano kod [[dete|djece]], predstavlja se sposobnošću pojedinca da proučava neku sliku 30 sekundi i zadrži gotovo savršeno fotografsko sjećanje na tu sliku u kratkom periodu nakon što slika bude uklonjena. Takvi "eidetičari" tvrde da "vide" sliku na praznom platnu jasno i savršeno detaljno kao da je ona još tu. Slično kao i druge vrste pamćenja, na jačinu prisjećanja može utjecati nekoliko faktora, kao što su trajanje i učestalost izloženosti podražaju, svjesno posmatranje, važnost toga što se pamti za dotičnu osobu i sl. Ta činjenica stoji u suprotnosti s općim pogrešnim tumačenjem ovog termina koje pretpostavlja stalno i potpuno prisjećanje svih događaja. Neki ljudi koji općenito imaju dobro pamćenje tvrde kako imaju fotografsko pamćenje. Međutim, postoje izrazite razlike u načinu procesiranja informacija kod ovih vrsta pamćenja. Ljudi koji imaju općenito dobro pamćenje često se koriste [[mnemotehnika|mnemotehnikom]], tj. raznim tehnikama pamćenja (npr., dijeljenje neke ideje na prebrojive elemente) kako bi zapamtili informacije, dok onī s fotografskim pamćenjem pamte veoma specifične detalje, kao, npr., gdje je neko stajao, šta je neko nosio od odjeće itd. Oni se mogu sjetiti nekog događaja s većom detaljnošću, dok onī s drugačijim pamćenjem više pamte svakodnevne rutine nego specifične detalje koji su možda prekinuli rutinu. Ipak, ovaj proces obično je najočitiji kad se ljudi s fotografskim pamćenjem pokušavaju sjetiti takvih detalja. Također, nije neobično da neki ljudi mogu doživjeti iskustvo "sporadičnog fotografskog pamćenja", pri kojem veoma detaljno mogu opisati mnoštvo stvari. Međutim, u većini slučajeva ovakva sporadična iskustva fotografskog pamćenja nastaju nesvjesno. == Ljudi s izvrsnim pamćenjem == Neki pojedinci s [[autizam|autizmom]] pokazuju izvanredno pamćenje, uključujući i one s poremećajima iz [[autistički spektar|autističkog spektra]], kao što je [[Aspergerov sindrom]]. [[Autistični savant]]i su rijetkost, ali baš oni pokazuju znakove spektakularnog pamćenja. Međutim, većina osoba kojima je dijagnosticiran autizam nemaju fotografsko pamćenje. [[Sinestezija]] se također posmatra kao povećanje auditivnog pamćenja, ali samo za one informacije koje izazivaju sinestezijsku reakciju. Ipak, kod nekih sinestetičara otkriveno je da imaju oštriji osjećaj za "savršenu boju" od normalnog, koji im pomaže da gotovo savršeno uspoređuju nijanse boja nakon jednog dužeg perioda, i to bez prateće sinestezijske reakcije. == Kontroverze == Većina trenutnih kontroverzi u vezi s fotografskim pamćenjem tiče se preširoke primjene tog termina za gotovo bilo koji primjer izvanrednog pamćenja. Postojanje izvanrednih sposobnosti pamćenja dobro je dokumentirano i izgleda da je rezultat kombinacije urođenih sposobnosti, naučene taktike i izvanrednih baza znanja (čovjek može više zapamtiti onoga što on razumije nego neke nepovezane informacije ili one koje nemaju značenje). Tehnički, ipak, fotografsko pamćenje predstavlja pamćenje nekog osjetilnog događaja s tolikom tačnošću kao da ta osoba i dalje gleda ili sluša originalni objekt ili događaj. Skoro sve tvrdnje o nečijem fotografskom pamćenju spadaju prilično izvan ove uske definicije. Neke novije studije sugeriraju da možda postoji nekoliko rijetkih pojedinaca koji imaju sposobnost fotografskog pamćenja u ograničenoj količini. Za to se pamćenje teoretizira da je ustvari "neprocesuirano" osjetilno pamćenje nedovoljno obrađenih osjetilnih događaja (npr., "sirove" slike lišavaju nas dodatnog, obično automatskog, perceptivnog procesuiranja koje se kod normalnog pamćenja neodvojivo "kači" za slikovnu informaciju o identitetu i značenju objekta). Međutim, izgleda da su dokumentirane eidetske sposobnosti daleko više ograničene i daleko rjeđe nego što se to popularno zamišlja. Marvin Minsky u svojoj knjizi ''Društvo uma'' nije mogao verificirati tvrdnje o nečijem fotografskom pamćenju, a za izvještaje ili navode o fotografskom pamćenju smatrao je da su "neosnovani mit". Primjer kada se izvanredne sposobnosti pamćenja pripisuju fotografskom pamćenju dolazi iz popularnih interpretacija klasičnih eksperimenata Adriaana de Groota u vezi sa sposobnošću [[šah]]ovskih [[velemajstor]]a da zapamte kompleksne pozicije figura na tabli. U početku je bilo otkriveno da su se ovi eksperti mogli sjetiti iznenađujućih količina podataka, daleko više od nestručnjaka, što je sugeriralo eidetske vještine. Međutim, kad su ti eksperti bili suočeni s položajima figura koji se nikad ne bi mogli desiti tokom igre, njihovo pamćenje nije bilo bolje od pamćenja nestručnjaka, što je impliciralo da su velemajstori razvili sposobnost da organiziraju određene tipove informacija, a ne da imaju urođenu eidetsku sposobnost. Jaki naučni skepticizam u vezi s postojanjem fotografskog pamćenja podstakao je Charles Stromeyer, koji je proučavao svoju buduću suprugu Elizabeth, koja je tvrdila da se može sjetiti poezije napisane na stranom jeziku koju nije razumjela još godinama nakon što ju je prvi put pročitala. Također se mogla, izgleda, sjetiti slučajnih shema tačkica s takvom vjernošću kao da kombinira dvije sheme u jednu stereoskopsku sliku.<ref>C. F. Stromeyer, J. Psotka ([[1970]]), "The detailed texture of eidetic images", ''Nature'' 225 (5230): 346–349. [http://www.nature.com/nature/journal/v225/n5230/abs/225346a0.html doi:10.1038/225346a0]; {{PMID|5411116}}.</ref><ref>[http://plato.stanford.edu/entries/mental-imagery/quasi-perceptual.html N. J. T. Thomas, (2010), ''Other Quasi-Perceptual Phenomena''] u [http://plato.stanford.edu/ ''Stanfordskoj enciklopediji filozofije'']</ref> Ona ostaje jedina zabilježena osoba koja je prošla takav test. Ipak, metodologija korištena u procedurama testiranja jeste upitna (naročito kad se uzme u obzir izvanredna priroda tvrdnji)<ref>C. Blakemore, O. Braddick & R. L. Gregory, (1970), ''Detailed Texture of Eidetic Images: A Discussion'', ''Nature'', 226, 1267-1268.</ref>, a činjenica da se ispitivač oženio testiranom osobom i da testovi nikad nisu ponovljeni (Elizabeth ih je uporno odbijala ponoviti)<ref name="JF">Joshua Foer, [http://www.slate.com/id/2140685 "Niko nema fotografsko pamćenje"]</ref> diže dodatne sumnje. Nedavno se interes za ovu tematiku obnovio, s pažljivijim kontrolama i mnogo manje spektakularnim rezultatima. [[Aleksandar Romanovič Lurija|A. R. Lurija]] napisao je čuvenu ocjenu, ''Um mnemoniste'', o [[Solomon Šereševski|Solomonu Šereševskom]], čovjeku koji je imao izvanredno pamćenje; između ostalih stvari, Šereševski je mogao zapamtiti dugačke liste slučajno odabranih riječi i savršeno ih se sjetiti decenijama poslije. Lurija je vjerovao da je Šereševski imao neograničeno pamćenje, a neki su vjerovali da je čudesni [[savantski sindrom|savant]], poput Kima Peeka. Koristio je tehniku pamćenja u kojoj bi "rasporedio" objekte duž određenog dijela [[Maksim Gorki|Gorkijeve]] ulice, a zatim bi se vratio i "pokupio" ih jedan po jedan. Ovo je prije primjer izvježbanog nego fotografskog pamćenja. Dodatne dokaze za skepticizam u vezi s postojanjem fotografskog pamćenja pruža jedan nenaučni događaj: [[Svjetsko prvenstvo u pamćenju]]. Ovo godišnje takmičenje u različitim disciplinama pamćenja skoro je potpuno zasnovano na vizuelnim zadacima (9 od 10 zadataka prikazuju se vizuelno, a deseti auditivno). Pošto prvaci mogu osvojiti priličnu sumu novca (ukupni nagradni fond za SP 2010. bio je 90.000 [[američki dolar|dolara]]), to bi trebalo privući ljude koji mogu lahko nadmašiti tē testove reproducirajući vizuelne slike zadatog materijala tokom prisjećanja. Ali zaista se ni za jednog prvaka u pamćenju (prvenstvo se održava od [[1990]]) nije reklo da ima fotografsko pamćenje. Umjesto toga, svi pobjednici, bez ijednog izuzetka, nazivaju sebe mnemonistima i oslanjaju se na korištenje [[mnemoničke strategije|mnemoničkih strategija]], najčešće [[metoda mjestâ|metode mjestâ]]. == Tvrdnje o posjedovanju fotografskog pamćenja == {{Glavni|Ljudi koji su tvrdili da imaju fotografsko pamćenje}} S upitnim izuzetkom spomenute Elizabeth, do [[2008]]. niko ko je tvrdio da ima dugoročno fotografsko pamćenje nije uspio to dokazati na naučnim testovima.<ref name="JF"/> Postoji dosta pojedinaca s izvanrednim pamćenjem koji su prozvani ''eidetičarima'', ali mnogi od njih koriste se mnemoničkim strategijama i drugim vježbama za povećavanje neeidetskog pamćenja. === Čudesni savanti === * [[Stephen Wiltshire]]<ref>Darold Treffert, ([[1989]]), ''Extraordinary People: understanding "idiot savants"''; ''Harper & Row'', [[New York]]; ISBN 0-06-015945-6.</ref>; on može nacrtati skicu grada nakon samo jedne vožnje [[helikopter]]om iznad njega.<ref>David Martin, ''Savants: Charting "islands of genius"'', ''[[CNN]]''-ova [http://edition.cnn.com/2006/HEALTH/09/06/savant.genius/index.html emisija] [[14. 9.]] [[2006]].</ref> * [[Kim Peek]] - bio je inspiracija za lik Raymonda Babbita u filmu ''[[Rain Man|Kišni čovjek]]'', koga je glumio [[Dustin Hoffman]].<ref name="Times">[http://www.timesonline.co.uk/tol/comment/obituaries/article6965115.ece "Kim Peek, čovjek koji je bio inspiracija za film ''Kišni čovjek''"]</ref> * [[Daniel Tammet]] * [[Paul Jefferys]] === Reference na fotografsko pamćenje u [[popularna kultura|popularnoj kulturi]] === * Will Hunting u filmu ''[[Good Will Hunting|Dobri Will Hunting]]'' može čitati knjige gledajući stranicu samo nekoliko sekundi. * Lisbeth Salander, glavni lik u [[Stieg Larsson|Larssonovoj]] ''Milenijskoj trilogiji'', opisana je da ima "fotografsko pamćenje", za koje misli da je čini jezivom. Prikazana je kako pamti elemente prizora s kojima se susreće, zatim demonstrira savršeno pamćenje događaja koji su se desili tokom njene dvogodišnje institucionalizacije u tinejdžerskoj dobi, a pamti i više serija 19-cifrenih lozinki u njenim [[banka]]rskim i [[haker]]skim poslovima. Ona toliko prezire svoje eidetske sposobnosti da ih otkriva samo jednom jedinom liku u romanima. * Naslovni lik iz filma ''Kišni čovjek'', Raymond Babbit, prikazan je kao osoba s fotografskim pamćenjem, te vanrednim [[matematika|matematičkim]] sposobnostima.<ref name="Times"/> * Charlie Andrews, jedan od sporednih likova u seriji ''[[Heroes (serija)|Heroji]]'', ima posebnu sposobnost da brzo zapamti bilo koju informaciju s velikom tačnošću u naizgled neograničenim količinama (fotografsko pamćenje). * Olivia Dunham iz serije ''Fringe'' ima fotografsko pamćenje, što je možda nuspojava [[medicina|medicinskih]] eksperimenata koji su na njoj izvršeni dok je bila dijete. * Dr. [[Spencer Reid]] iz ''[[Criminal Minds|Zločinačkih umova]]'' tvrdi da ima fotografsko pamćenje (ali samo za stvari koje pročita; povremeno zaboravi stvari koje čuje). * Dr. Sheldon Cooper iz ''[[The Big Bang Theory|Teorije velikog praska]]'' demonstrira svoje fotografsko pamćenje u epizodi ''The Creepy Candy Coating Corollary''.<ref>"The Creepy Candy Coating Corollary" (3x05); ''Teorija velikog praska'', [[19. 10.]] [[2009]].</ref> * Za dr. Lexie Grey iz ''[[Uvod u anatomiju|Uvoda u anatomiju]]'' govori se da ima "fotografsko pamćenje", što se pokazalo vrijednom sposobnošću u njenoj karijeri. U 4. sezoni njena šefica, dr. Cristina Yang, daje joj nadimak "Lexiepedija" zbog njene sposobnosti da se sjeti opskurnih medicinskih činjenica. * Shawn Spencer, glavni lik serije ''[[Psych]]'', često pokazuje karakteristike fotografskog pamćenja; sposoban je da se sjeti specifičnih detalja s mjesta zločina nakon što je samo letimično bacio pogled. Međutim, on često zaboravlja detalje koji nisu povezani sa zločinom, kao što su rođendani ili planovi za večeru sa svojim ocem. Za njegovu majku, pak, govori se da ima fotografsko [[tonsko pamćenje]]. * Za Malcolma, glavnog lika serije ''[[Malcolm u sredini]]'', također se govori da ima "fotografsko pamćenje". * [[Robert Langdon]] iz ''[[The Da Vinci Code|Da Vincijevog koda]]'' pokazuje karakteristike fotografskog pamćenja, ali naročito tvrdi da ga ne posjeduje, već da jednostavno dobro pamti ono što vidi. * [[Hannibal Lecter]] u romanu ''[[Crveni zmaj (roman)|Crveni zmaj]]'' govori za Willa Grahama da je eidetičar. * Cottonu Maloneu, glavnom liku u mnogim svjetski poznatim trilerima Stevea Berryja, pripisuje se fotografsko pamćenje. * Kapetan Davidson, važan lik u romanu ''The Word for World is Forest'' (''Riječ za svijet je šuma''), čija je autorica Ursula K. Le Guin, opisan je da ima fotografsko pamćenje. * Ireneo Funes "Pamtljivī", lik iz kratke fantastične pripovijetke [[Jorge Luis Borges|J. L. Borgesa]], prikazan je s razvijenim čudesnim detaljnim pamćenjem. * Hal Incandeza, glavni lik ''Infinite Jesta'', posjeduje fotografsko pamćenje. * [[Sherlock Holmes]] i njegov brat [[Mycroft Holmes|Mycroft]] imaju skoro savršeno pamćenje. * [[Mike Ross]] u seriji [[Suits]] je momak koji pomoću eidetičkog (fotografskog) pamćenja pronalazi način da bude advokat u advokatskoj firmi Pearson-Specter iako nikada nije završio fakultet. == Povezano == * [[Lista fiktivnih ličnosti s fotografskim pamćenjem]] == Reference == {{reflist|2}} == Vanjske veze == * [http://www.straightdope.com/columns/read/2350/is-there-such-a-thing-as-photographic-memory/ Postoji li takva stvar kao fotografsko pamćenje?] [[Kategorija:Psihologija]] [[Kategorija:Sintagme]] 8108iz0b0kal02wzbbbena9d270ccsn 41262992 41262991 2022-08-24T00:57:36Z 2A05:4F44:1405:AD00:1AA:23F:D71:EAE7 Dodano jedno slovo wikitext text/x-wiki '''Fotografsko''' ili '''eidetsko pamćenje''' (što je precizniji termin) obično se definira kao sposobnost pojedinca da se (pri)sjeti [[slika]], [[zvuk]]ova ili raznih stvari s izvanrednom preciznošću i u velikoj količini. Riječ ''eidetsko'' znači "nešto što se odnosi na izvanredno detaljno i jasno [[pamćenje]] vizuelnih prizora i slika" i dolazi od [[grčki jezik|grčke]] riječi εἶδος (''eidos''), što se direktno može prevesti kao "viđen". Fotografsko pamćenje, posmatrano kod [[dete|djece]], predstavlja se sposobnošću pojedinca da proučava neku sliku 30 sekundi i zadrži gotovo savršeno fotografsko sjećanje na tu sliku u kratkom periodu nakon što slika bude uklonjena. Takvi "eidetičari" tvrde da "vide" sliku na praznom platnu jasno i savršeno detaljno kao da je ona još tu. Slično kao i druge vrste pamćenja, na jačinu prisjećanja može utjecati nekoliko faktora, kao što su trajanje i učestalost izloženosti podražaju, svjesno posmatranje, važnost toga što se pamti za dotičnu osobu i sl. Ta činjenica stoji u suprotnosti s općim pogrešnim tumačenjem ovog termina koje pretpostavlja stalno i potpuno prisjećanje svih događaja. Neki ljudi koji općenito imaju dobro pamćenje tvrde kako imaju fotografsko pamćenje. Međutim, postoje izrazite razlike u načinu procesiranja informacija kod ovih vrsta pamćenja. Ljudi koji imaju općenito dobro pamćenje često se koriste [[mnemotehnika|mnemotehnikom]], tj. raznim tehnikama pamćenja (npr., dijeljenje neke ideje na prebrojive elemente) kako bi zapamtili informacije, dok onī s fotografskim pamćenjem pamte veoma specifične detalje, kao, npr., gdje je netko stajao, šta je netko nosio od odjeće itd. Oni se mogu sjetiti nekog događaja s većom detaljnošću, dok onī s drugačijim pamćenjem više pamte svakodnevne rutine nego specifične detalje koji su možda prekinuli rutinu. Ipak, ovaj proces obično je najočitiji kad se ljudi s fotografskim pamćenjem pokušavaju sjetiti takvih detalja. Također, nije neobično da neki ljudi mogu doživjeti iskustvo "sporadičnog fotografskog pamćenja", pri kojem veoma detaljno mogu opisati mnoštvo stvari. Međutim, u većini slučajeva ovakva sporadična iskustva fotografskog pamćenja nastaju nesvjesno. == Ljudi s izvrsnim pamćenjem == Neki pojedinci s [[autizam|autizmom]] pokazuju izvanredno pamćenje, uključujući i one s poremećajima iz [[autistički spektar|autističkog spektra]], kao što je [[Aspergerov sindrom]]. [[Autistični savant]]i su rijetkost, ali baš oni pokazuju znakove spektakularnog pamćenja. Međutim, većina osoba kojima je dijagnosticiran autizam nemaju fotografsko pamćenje. [[Sinestezija]] se također posmatra kao povećanje auditivnog pamćenja, ali samo za one informacije koje izazivaju sinestezijsku reakciju. Ipak, kod nekih sinestetičara otkriveno je da imaju oštriji osjećaj za "savršenu boju" od normalnog, koji im pomaže da gotovo savršeno uspoređuju nijanse boja nakon jednog dužeg perioda, i to bez prateće sinestezijske reakcije. == Kontroverze == Većina trenutnih kontroverzi u vezi s fotografskim pamćenjem tiče se preširoke primjene tog termina za gotovo bilo koji primjer izvanrednog pamćenja. Postojanje izvanrednih sposobnosti pamćenja dobro je dokumentirano i izgleda da je rezultat kombinacije urođenih sposobnosti, naučene taktike i izvanrednih baza znanja (čovjek može više zapamtiti onoga što on razumije nego neke nepovezane informacije ili one koje nemaju značenje). Tehnički, ipak, fotografsko pamćenje predstavlja pamćenje nekog osjetilnog događaja s tolikom tačnošću kao da ta osoba i dalje gleda ili sluša originalni objekt ili događaj. Skoro sve tvrdnje o nečijem fotografskom pamćenju spadaju prilično izvan ove uske definicije. Neke novije studije sugeriraju da možda postoji nekoliko rijetkih pojedinaca koji imaju sposobnost fotografskog pamćenja u ograničenoj količini. Za to se pamćenje teoretizira da je ustvari "neprocesuirano" osjetilno pamćenje nedovoljno obrađenih osjetilnih događaja (npr., "sirove" slike lišavaju nas dodatnog, obično automatskog, perceptivnog procesuiranja koje se kod normalnog pamćenja neodvojivo "kači" za slikovnu informaciju o identitetu i značenju objekta). Međutim, izgleda da su dokumentirane eidetske sposobnosti daleko više ograničene i daleko rjeđe nego što se to popularno zamišlja. Marvin Minsky u svojoj knjizi ''Društvo uma'' nije mogao verificirati tvrdnje o nečijem fotografskom pamćenju, a za izvještaje ili navode o fotografskom pamćenju smatrao je da su "neosnovani mit". Primjer kada se izvanredne sposobnosti pamćenja pripisuju fotografskom pamćenju dolazi iz popularnih interpretacija klasičnih eksperimenata Adriaana de Groota u vezi sa sposobnošću [[šah]]ovskih [[velemajstor]]a da zapamte kompleksne pozicije figura na tabli. U početku je bilo otkriveno da su se ovi eksperti mogli sjetiti iznenađujućih količina podataka, daleko više od nestručnjaka, što je sugeriralo eidetske vještine. Međutim, kad su ti eksperti bili suočeni s položajima figura koji se nikad ne bi mogli desiti tokom igre, njihovo pamćenje nije bilo bolje od pamćenja nestručnjaka, što je impliciralo da su velemajstori razvili sposobnost da organiziraju određene tipove informacija, a ne da imaju urođenu eidetsku sposobnost. Jaki naučni skepticizam u vezi s postojanjem fotografskog pamćenja podstakao je Charles Stromeyer, koji je proučavao svoju buduću suprugu Elizabeth, koja je tvrdila da se može sjetiti poezije napisane na stranom jeziku koju nije razumjela još godinama nakon što ju je prvi put pročitala. Također se mogla, izgleda, sjetiti slučajnih shema tačkica s takvom vjernošću kao da kombinira dvije sheme u jednu stereoskopsku sliku.<ref>C. F. Stromeyer, J. Psotka ([[1970]]), "The detailed texture of eidetic images", ''Nature'' 225 (5230): 346–349. [http://www.nature.com/nature/journal/v225/n5230/abs/225346a0.html doi:10.1038/225346a0]; {{PMID|5411116}}.</ref><ref>[http://plato.stanford.edu/entries/mental-imagery/quasi-perceptual.html N. J. T. Thomas, (2010), ''Other Quasi-Perceptual Phenomena''] u [http://plato.stanford.edu/ ''Stanfordskoj enciklopediji filozofije'']</ref> Ona ostaje jedina zabilježena osoba koja je prošla takav test. Ipak, metodologija korištena u procedurama testiranja jeste upitna (naročito kad se uzme u obzir izvanredna priroda tvrdnji)<ref>C. Blakemore, O. Braddick & R. L. Gregory, (1970), ''Detailed Texture of Eidetic Images: A Discussion'', ''Nature'', 226, 1267-1268.</ref>, a činjenica da se ispitivač oženio testiranom osobom i da testovi nikad nisu ponovljeni (Elizabeth ih je uporno odbijala ponoviti)<ref name="JF">Joshua Foer, [http://www.slate.com/id/2140685 "Niko nema fotografsko pamćenje"]</ref> diže dodatne sumnje. Nedavno se interes za ovu tematiku obnovio, s pažljivijim kontrolama i mnogo manje spektakularnim rezultatima. [[Aleksandar Romanovič Lurija|A. R. Lurija]] napisao je čuvenu ocjenu, ''Um mnemoniste'', o [[Solomon Šereševski|Solomonu Šereševskom]], čovjeku koji je imao izvanredno pamćenje; između ostalih stvari, Šereševski je mogao zapamtiti dugačke liste slučajno odabranih riječi i savršeno ih se sjetiti decenijama poslije. Lurija je vjerovao da je Šereševski imao neograničeno pamćenje, a neki su vjerovali da je čudesni [[savantski sindrom|savant]], poput Kima Peeka. Koristio je tehniku pamćenja u kojoj bi "rasporedio" objekte duž određenog dijela [[Maksim Gorki|Gorkijeve]] ulice, a zatim bi se vratio i "pokupio" ih jedan po jedan. Ovo je prije primjer izvježbanog nego fotografskog pamćenja. Dodatne dokaze za skepticizam u vezi s postojanjem fotografskog pamćenja pruža jedan nenaučni događaj: [[Svjetsko prvenstvo u pamćenju]]. Ovo godišnje takmičenje u različitim disciplinama pamćenja skoro je potpuno zasnovano na vizuelnim zadacima (9 od 10 zadataka prikazuju se vizuelno, a deseti auditivno). Pošto prvaci mogu osvojiti priličnu sumu novca (ukupni nagradni fond za SP 2010. bio je 90.000 [[američki dolar|dolara]]), to bi trebalo privući ljude koji mogu lahko nadmašiti tē testove reproducirajući vizuelne slike zadatog materijala tokom prisjećanja. Ali zaista se ni za jednog prvaka u pamćenju (prvenstvo se održava od [[1990]]) nije reklo da ima fotografsko pamćenje. Umjesto toga, svi pobjednici, bez ijednog izuzetka, nazivaju sebe mnemonistima i oslanjaju se na korištenje [[mnemoničke strategije|mnemoničkih strategija]], najčešće [[metoda mjestâ|metode mjestâ]]. == Tvrdnje o posjedovanju fotografskog pamćenja == {{Glavni|Ljudi koji su tvrdili da imaju fotografsko pamćenje}} S upitnim izuzetkom spomenute Elizabeth, do [[2008]]. niko ko je tvrdio da ima dugoročno fotografsko pamćenje nije uspio to dokazati na naučnim testovima.<ref name="JF"/> Postoji dosta pojedinaca s izvanrednim pamćenjem koji su prozvani ''eidetičarima'', ali mnogi od njih koriste se mnemoničkim strategijama i drugim vježbama za povećavanje neeidetskog pamćenja. === Čudesni savanti === * [[Stephen Wiltshire]]<ref>Darold Treffert, ([[1989]]), ''Extraordinary People: understanding "idiot savants"''; ''Harper & Row'', [[New York]]; ISBN 0-06-015945-6.</ref>; on može nacrtati skicu grada nakon samo jedne vožnje [[helikopter]]om iznad njega.<ref>David Martin, ''Savants: Charting "islands of genius"'', ''[[CNN]]''-ova [http://edition.cnn.com/2006/HEALTH/09/06/savant.genius/index.html emisija] [[14. 9.]] [[2006]].</ref> * [[Kim Peek]] - bio je inspiracija za lik Raymonda Babbita u filmu ''[[Rain Man|Kišni čovjek]]'', koga je glumio [[Dustin Hoffman]].<ref name="Times">[http://www.timesonline.co.uk/tol/comment/obituaries/article6965115.ece "Kim Peek, čovjek koji je bio inspiracija za film ''Kišni čovjek''"]</ref> * [[Daniel Tammet]] * [[Paul Jefferys]] === Reference na fotografsko pamćenje u [[popularna kultura|popularnoj kulturi]] === * Will Hunting u filmu ''[[Good Will Hunting|Dobri Will Hunting]]'' može čitati knjige gledajući stranicu samo nekoliko sekundi. * Lisbeth Salander, glavni lik u [[Stieg Larsson|Larssonovoj]] ''Milenijskoj trilogiji'', opisana je da ima "fotografsko pamćenje", za koje misli da je čini jezivom. Prikazana je kako pamti elemente prizora s kojima se susreće, zatim demonstrira savršeno pamćenje događaja koji su se desili tokom njene dvogodišnje institucionalizacije u tinejdžerskoj dobi, a pamti i više serija 19-cifrenih lozinki u njenim [[banka]]rskim i [[haker]]skim poslovima. Ona toliko prezire svoje eidetske sposobnosti da ih otkriva samo jednom jedinom liku u romanima. * Naslovni lik iz filma ''Kišni čovjek'', Raymond Babbit, prikazan je kao osoba s fotografskim pamćenjem, te vanrednim [[matematika|matematičkim]] sposobnostima.<ref name="Times"/> * Charlie Andrews, jedan od sporednih likova u seriji ''[[Heroes (serija)|Heroji]]'', ima posebnu sposobnost da brzo zapamti bilo koju informaciju s velikom tačnošću u naizgled neograničenim količinama (fotografsko pamćenje). * Olivia Dunham iz serije ''Fringe'' ima fotografsko pamćenje, što je možda nuspojava [[medicina|medicinskih]] eksperimenata koji su na njoj izvršeni dok je bila dijete. * Dr. [[Spencer Reid]] iz ''[[Criminal Minds|Zločinačkih umova]]'' tvrdi da ima fotografsko pamćenje (ali samo za stvari koje pročita; povremeno zaboravi stvari koje čuje). * Dr. Sheldon Cooper iz ''[[The Big Bang Theory|Teorije velikog praska]]'' demonstrira svoje fotografsko pamćenje u epizodi ''The Creepy Candy Coating Corollary''.<ref>"The Creepy Candy Coating Corollary" (3x05); ''Teorija velikog praska'', [[19. 10.]] [[2009]].</ref> * Za dr. Lexie Grey iz ''[[Uvod u anatomiju|Uvoda u anatomiju]]'' govori se da ima "fotografsko pamćenje", što se pokazalo vrijednom sposobnošću u njenoj karijeri. U 4. sezoni njena šefica, dr. Cristina Yang, daje joj nadimak "Lexiepedija" zbog njene sposobnosti da se sjeti opskurnih medicinskih činjenica. * Shawn Spencer, glavni lik serije ''[[Psych]]'', često pokazuje karakteristike fotografskog pamćenja; sposoban je da se sjeti specifičnih detalja s mjesta zločina nakon što je samo letimično bacio pogled. Međutim, on često zaboravlja detalje koji nisu povezani sa zločinom, kao što su rođendani ili planovi za večeru sa svojim ocem. Za njegovu majku, pak, govori se da ima fotografsko [[tonsko pamćenje]]. * Za Malcolma, glavnog lika serije ''[[Malcolm u sredini]]'', također se govori da ima "fotografsko pamćenje". * [[Robert Langdon]] iz ''[[The Da Vinci Code|Da Vincijevog koda]]'' pokazuje karakteristike fotografskog pamćenja, ali naročito tvrdi da ga ne posjeduje, već da jednostavno dobro pamti ono što vidi. * [[Hannibal Lecter]] u romanu ''[[Crveni zmaj (roman)|Crveni zmaj]]'' govori za Willa Grahama da je eidetičar. * Cottonu Maloneu, glavnom liku u mnogim svjetski poznatim trilerima Stevea Berryja, pripisuje se fotografsko pamćenje. * Kapetan Davidson, važan lik u romanu ''The Word for World is Forest'' (''Riječ za svijet je šuma''), čija je autorica Ursula K. Le Guin, opisan je da ima fotografsko pamćenje. * Ireneo Funes "Pamtljivī", lik iz kratke fantastične pripovijetke [[Jorge Luis Borges|J. L. Borgesa]], prikazan je s razvijenim čudesnim detaljnim pamćenjem. * Hal Incandeza, glavni lik ''Infinite Jesta'', posjeduje fotografsko pamćenje. * [[Sherlock Holmes]] i njegov brat [[Mycroft Holmes|Mycroft]] imaju skoro savršeno pamćenje. * [[Mike Ross]] u seriji [[Suits]] je momak koji pomoću eidetičkog (fotografskog) pamćenja pronalazi način da bude advokat u advokatskoj firmi Pearson-Specter iako nikada nije završio fakultet. == Povezano == * [[Lista fiktivnih ličnosti s fotografskim pamćenjem]] == Reference == {{reflist|2}} == Vanjske veze == * [http://www.straightdope.com/columns/read/2350/is-there-such-a-thing-as-photographic-memory/ Postoji li takva stvar kao fotografsko pamćenje?] [[Kategorija:Psihologija]] [[Kategorija:Sintagme]] d35jz14hgbkfxoxfcyz49nwrgiasnqd 41262993 41262992 2022-08-24T00:58:22Z 2A05:4F44:1405:AD00:1AA:23F:D71:EAE7 Izmijenjeno jedno slovo wikitext text/x-wiki '''Fotografsko''' ili '''eidetsko pamćenje''' (što je precizniji termin) obično se definira kao sposobnost pojedinca da se (pri)sjeti [[slika]], [[zvuk]]ova ili raznih stvari s izvanrednom preciznošću i u velikoj količini. Riječ ''eidetsko'' znači "nešto što se odnosi na izvanredno detaljno i jasno [[pamćenje]] vizuelnih prizora i slika" i dolazi od [[grčki jezik|grčke]] riječi εἶδος (''eidos''), što se direktno može prevesti kao "viđen". Fotografsko pamćenje, posmatrano kod [[dete|djece]], predstavlja se sposobnošću pojedinca da proučava neku sliku 30 sekundi i zadrži gotovo savršeno fotografsko sjećanje na tu sliku u kratkom periodu nakon što slika bude uklonjena. Takvi "eidetičari" tvrde da "vide" sliku na praznom platnu jasno i savršeno detaljno kao da je ona još tu. Slično kao i druge vrste pamćenja, na jačinu prisjećanja može utjecati nekoliko faktora, kao što su trajanje i učestalost izloženosti podražaju, svjesno posmatranje, važnost toga što se pamti za dotičnu osobu i sl. Ta činjenica stoji u suprotnosti s općim pogrešnim tumačenjem ovog termina koje pretpostavlja stalno i potpuno prisjećanje svih događaja. Neki ljudi koji općenito imaju dobro pamćenje tvrde kako imaju fotografsko pamćenje. Međutim, postoje izrazite razlike u načinu procesiranja informacija kod ovih vrsta pamćenja. Ljudi koji imaju općenito dobro pamćenje često se koriste [[mnemotehnika|mnemotehnikom]], tj. raznim tehnikama pamćenja (npr., dijeljenje neke ideje na prebrojive elemente) kako bi zapamtili informacije, dok onī s fotografskim pamćenjem pamte veoma specifične detalje, kao, npr., gdje je netko stajao, što je netko nosio od odjeće itd. Oni se mogu sjetiti nekog događaja s većom detaljnošću, dok onī s drugačijim pamćenjem više pamte svakodnevne rutine nego specifične detalje koji su možda prekinuli rutinu. Ipak, ovaj proces obično je najočitiji kad se ljudi s fotografskim pamćenjem pokušavaju sjetiti takvih detalja. Također, nije neobično da neki ljudi mogu doživjeti iskustvo "sporadičnog fotografskog pamćenja", pri kojem veoma detaljno mogu opisati mnoštvo stvari. Međutim, u većini slučajeva ovakva sporadična iskustva fotografskog pamćenja nastaju nesvjesno. == Ljudi s izvrsnim pamćenjem == Neki pojedinci s [[autizam|autizmom]] pokazuju izvanredno pamćenje, uključujući i one s poremećajima iz [[autistički spektar|autističkog spektra]], kao što je [[Aspergerov sindrom]]. [[Autistični savant]]i su rijetkost, ali baš oni pokazuju znakove spektakularnog pamćenja. Međutim, većina osoba kojima je dijagnosticiran autizam nemaju fotografsko pamćenje. [[Sinestezija]] se također posmatra kao povećanje auditivnog pamćenja, ali samo za one informacije koje izazivaju sinestezijsku reakciju. Ipak, kod nekih sinestetičara otkriveno je da imaju oštriji osjećaj za "savršenu boju" od normalnog, koji im pomaže da gotovo savršeno uspoređuju nijanse boja nakon jednog dužeg perioda, i to bez prateće sinestezijske reakcije. == Kontroverze == Većina trenutnih kontroverzi u vezi s fotografskim pamćenjem tiče se preširoke primjene tog termina za gotovo bilo koji primjer izvanrednog pamćenja. Postojanje izvanrednih sposobnosti pamćenja dobro je dokumentirano i izgleda da je rezultat kombinacije urođenih sposobnosti, naučene taktike i izvanrednih baza znanja (čovjek može više zapamtiti onoga što on razumije nego neke nepovezane informacije ili one koje nemaju značenje). Tehnički, ipak, fotografsko pamćenje predstavlja pamćenje nekog osjetilnog događaja s tolikom tačnošću kao da ta osoba i dalje gleda ili sluša originalni objekt ili događaj. Skoro sve tvrdnje o nečijem fotografskom pamćenju spadaju prilično izvan ove uske definicije. Neke novije studije sugeriraju da možda postoji nekoliko rijetkih pojedinaca koji imaju sposobnost fotografskog pamćenja u ograničenoj količini. Za to se pamćenje teoretizira da je ustvari "neprocesuirano" osjetilno pamćenje nedovoljno obrađenih osjetilnih događaja (npr., "sirove" slike lišavaju nas dodatnog, obično automatskog, perceptivnog procesuiranja koje se kod normalnog pamćenja neodvojivo "kači" za slikovnu informaciju o identitetu i značenju objekta). Međutim, izgleda da su dokumentirane eidetske sposobnosti daleko više ograničene i daleko rjeđe nego što se to popularno zamišlja. Marvin Minsky u svojoj knjizi ''Društvo uma'' nije mogao verificirati tvrdnje o nečijem fotografskom pamćenju, a za izvještaje ili navode o fotografskom pamćenju smatrao je da su "neosnovani mit". Primjer kada se izvanredne sposobnosti pamćenja pripisuju fotografskom pamćenju dolazi iz popularnih interpretacija klasičnih eksperimenata Adriaana de Groota u vezi sa sposobnošću [[šah]]ovskih [[velemajstor]]a da zapamte kompleksne pozicije figura na tabli. U početku je bilo otkriveno da su se ovi eksperti mogli sjetiti iznenađujućih količina podataka, daleko više od nestručnjaka, što je sugeriralo eidetske vještine. Međutim, kad su ti eksperti bili suočeni s položajima figura koji se nikad ne bi mogli desiti tokom igre, njihovo pamćenje nije bilo bolje od pamćenja nestručnjaka, što je impliciralo da su velemajstori razvili sposobnost da organiziraju određene tipove informacija, a ne da imaju urođenu eidetsku sposobnost. Jaki naučni skepticizam u vezi s postojanjem fotografskog pamćenja podstakao je Charles Stromeyer, koji je proučavao svoju buduću suprugu Elizabeth, koja je tvrdila da se može sjetiti poezije napisane na stranom jeziku koju nije razumjela još godinama nakon što ju je prvi put pročitala. Također se mogla, izgleda, sjetiti slučajnih shema tačkica s takvom vjernošću kao da kombinira dvije sheme u jednu stereoskopsku sliku.<ref>C. F. Stromeyer, J. Psotka ([[1970]]), "The detailed texture of eidetic images", ''Nature'' 225 (5230): 346–349. [http://www.nature.com/nature/journal/v225/n5230/abs/225346a0.html doi:10.1038/225346a0]; {{PMID|5411116}}.</ref><ref>[http://plato.stanford.edu/entries/mental-imagery/quasi-perceptual.html N. J. T. Thomas, (2010), ''Other Quasi-Perceptual Phenomena''] u [http://plato.stanford.edu/ ''Stanfordskoj enciklopediji filozofije'']</ref> Ona ostaje jedina zabilježena osoba koja je prošla takav test. Ipak, metodologija korištena u procedurama testiranja jeste upitna (naročito kad se uzme u obzir izvanredna priroda tvrdnji)<ref>C. Blakemore, O. Braddick & R. L. Gregory, (1970), ''Detailed Texture of Eidetic Images: A Discussion'', ''Nature'', 226, 1267-1268.</ref>, a činjenica da se ispitivač oženio testiranom osobom i da testovi nikad nisu ponovljeni (Elizabeth ih je uporno odbijala ponoviti)<ref name="JF">Joshua Foer, [http://www.slate.com/id/2140685 "Niko nema fotografsko pamćenje"]</ref> diže dodatne sumnje. Nedavno se interes za ovu tematiku obnovio, s pažljivijim kontrolama i mnogo manje spektakularnim rezultatima. [[Aleksandar Romanovič Lurija|A. R. Lurija]] napisao je čuvenu ocjenu, ''Um mnemoniste'', o [[Solomon Šereševski|Solomonu Šereševskom]], čovjeku koji je imao izvanredno pamćenje; između ostalih stvari, Šereševski je mogao zapamtiti dugačke liste slučajno odabranih riječi i savršeno ih se sjetiti decenijama poslije. Lurija je vjerovao da je Šereševski imao neograničeno pamćenje, a neki su vjerovali da je čudesni [[savantski sindrom|savant]], poput Kima Peeka. Koristio je tehniku pamćenja u kojoj bi "rasporedio" objekte duž određenog dijela [[Maksim Gorki|Gorkijeve]] ulice, a zatim bi se vratio i "pokupio" ih jedan po jedan. Ovo je prije primjer izvježbanog nego fotografskog pamćenja. Dodatne dokaze za skepticizam u vezi s postojanjem fotografskog pamćenja pruža jedan nenaučni događaj: [[Svjetsko prvenstvo u pamćenju]]. Ovo godišnje takmičenje u različitim disciplinama pamćenja skoro je potpuno zasnovano na vizuelnim zadacima (9 od 10 zadataka prikazuju se vizuelno, a deseti auditivno). Pošto prvaci mogu osvojiti priličnu sumu novca (ukupni nagradni fond za SP 2010. bio je 90.000 [[američki dolar|dolara]]), to bi trebalo privući ljude koji mogu lahko nadmašiti tē testove reproducirajući vizuelne slike zadatog materijala tokom prisjećanja. Ali zaista se ni za jednog prvaka u pamćenju (prvenstvo se održava od [[1990]]) nije reklo da ima fotografsko pamćenje. Umjesto toga, svi pobjednici, bez ijednog izuzetka, nazivaju sebe mnemonistima i oslanjaju se na korištenje [[mnemoničke strategije|mnemoničkih strategija]], najčešće [[metoda mjestâ|metode mjestâ]]. == Tvrdnje o posjedovanju fotografskog pamćenja == {{Glavni|Ljudi koji su tvrdili da imaju fotografsko pamćenje}} S upitnim izuzetkom spomenute Elizabeth, do [[2008]]. niko ko je tvrdio da ima dugoročno fotografsko pamćenje nije uspio to dokazati na naučnim testovima.<ref name="JF"/> Postoji dosta pojedinaca s izvanrednim pamćenjem koji su prozvani ''eidetičarima'', ali mnogi od njih koriste se mnemoničkim strategijama i drugim vježbama za povećavanje neeidetskog pamćenja. === Čudesni savanti === * [[Stephen Wiltshire]]<ref>Darold Treffert, ([[1989]]), ''Extraordinary People: understanding "idiot savants"''; ''Harper & Row'', [[New York]]; ISBN 0-06-015945-6.</ref>; on može nacrtati skicu grada nakon samo jedne vožnje [[helikopter]]om iznad njega.<ref>David Martin, ''Savants: Charting "islands of genius"'', ''[[CNN]]''-ova [http://edition.cnn.com/2006/HEALTH/09/06/savant.genius/index.html emisija] [[14. 9.]] [[2006]].</ref> * [[Kim Peek]] - bio je inspiracija za lik Raymonda Babbita u filmu ''[[Rain Man|Kišni čovjek]]'', koga je glumio [[Dustin Hoffman]].<ref name="Times">[http://www.timesonline.co.uk/tol/comment/obituaries/article6965115.ece "Kim Peek, čovjek koji je bio inspiracija za film ''Kišni čovjek''"]</ref> * [[Daniel Tammet]] * [[Paul Jefferys]] === Reference na fotografsko pamćenje u [[popularna kultura|popularnoj kulturi]] === * Will Hunting u filmu ''[[Good Will Hunting|Dobri Will Hunting]]'' može čitati knjige gledajući stranicu samo nekoliko sekundi. * Lisbeth Salander, glavni lik u [[Stieg Larsson|Larssonovoj]] ''Milenijskoj trilogiji'', opisana je da ima "fotografsko pamćenje", za koje misli da je čini jezivom. Prikazana je kako pamti elemente prizora s kojima se susreće, zatim demonstrira savršeno pamćenje događaja koji su se desili tokom njene dvogodišnje institucionalizacije u tinejdžerskoj dobi, a pamti i više serija 19-cifrenih lozinki u njenim [[banka]]rskim i [[haker]]skim poslovima. Ona toliko prezire svoje eidetske sposobnosti da ih otkriva samo jednom jedinom liku u romanima. * Naslovni lik iz filma ''Kišni čovjek'', Raymond Babbit, prikazan je kao osoba s fotografskim pamćenjem, te vanrednim [[matematika|matematičkim]] sposobnostima.<ref name="Times"/> * Charlie Andrews, jedan od sporednih likova u seriji ''[[Heroes (serija)|Heroji]]'', ima posebnu sposobnost da brzo zapamti bilo koju informaciju s velikom tačnošću u naizgled neograničenim količinama (fotografsko pamćenje). * Olivia Dunham iz serije ''Fringe'' ima fotografsko pamćenje, što je možda nuspojava [[medicina|medicinskih]] eksperimenata koji su na njoj izvršeni dok je bila dijete. * Dr. [[Spencer Reid]] iz ''[[Criminal Minds|Zločinačkih umova]]'' tvrdi da ima fotografsko pamćenje (ali samo za stvari koje pročita; povremeno zaboravi stvari koje čuje). * Dr. Sheldon Cooper iz ''[[The Big Bang Theory|Teorije velikog praska]]'' demonstrira svoje fotografsko pamćenje u epizodi ''The Creepy Candy Coating Corollary''.<ref>"The Creepy Candy Coating Corollary" (3x05); ''Teorija velikog praska'', [[19. 10.]] [[2009]].</ref> * Za dr. Lexie Grey iz ''[[Uvod u anatomiju|Uvoda u anatomiju]]'' govori se da ima "fotografsko pamćenje", što se pokazalo vrijednom sposobnošću u njenoj karijeri. U 4. sezoni njena šefica, dr. Cristina Yang, daje joj nadimak "Lexiepedija" zbog njene sposobnosti da se sjeti opskurnih medicinskih činjenica. * Shawn Spencer, glavni lik serije ''[[Psych]]'', često pokazuje karakteristike fotografskog pamćenja; sposoban je da se sjeti specifičnih detalja s mjesta zločina nakon što je samo letimično bacio pogled. Međutim, on često zaboravlja detalje koji nisu povezani sa zločinom, kao što su rođendani ili planovi za večeru sa svojim ocem. Za njegovu majku, pak, govori se da ima fotografsko [[tonsko pamćenje]]. * Za Malcolma, glavnog lika serije ''[[Malcolm u sredini]]'', također se govori da ima "fotografsko pamćenje". * [[Robert Langdon]] iz ''[[The Da Vinci Code|Da Vincijevog koda]]'' pokazuje karakteristike fotografskog pamćenja, ali naročito tvrdi da ga ne posjeduje, već da jednostavno dobro pamti ono što vidi. * [[Hannibal Lecter]] u romanu ''[[Crveni zmaj (roman)|Crveni zmaj]]'' govori za Willa Grahama da je eidetičar. * Cottonu Maloneu, glavnom liku u mnogim svjetski poznatim trilerima Stevea Berryja, pripisuje se fotografsko pamćenje. * Kapetan Davidson, važan lik u romanu ''The Word for World is Forest'' (''Riječ za svijet je šuma''), čija je autorica Ursula K. Le Guin, opisan je da ima fotografsko pamćenje. * Ireneo Funes "Pamtljivī", lik iz kratke fantastične pripovijetke [[Jorge Luis Borges|J. L. Borgesa]], prikazan je s razvijenim čudesnim detaljnim pamćenjem. * Hal Incandeza, glavni lik ''Infinite Jesta'', posjeduje fotografsko pamćenje. * [[Sherlock Holmes]] i njegov brat [[Mycroft Holmes|Mycroft]] imaju skoro savršeno pamćenje. * [[Mike Ross]] u seriji [[Suits]] je momak koji pomoću eidetičkog (fotografskog) pamćenja pronalazi način da bude advokat u advokatskoj firmi Pearson-Specter iako nikada nije završio fakultet. == Povezano == * [[Lista fiktivnih ličnosti s fotografskim pamćenjem]] == Reference == {{reflist|2}} == Vanjske veze == * [http://www.straightdope.com/columns/read/2350/is-there-such-a-thing-as-photographic-memory/ Postoji li takva stvar kao fotografsko pamćenje?] [[Kategorija:Psihologija]] [[Kategorija:Sintagme]] tupv4q7tsfnzaxazuzzrxmf3j6d6c52 10 176699 41262849 41255007 2022-08-23T13:35:59Z CommonsDelinker 806 Datoteka/fajl Srpska-vojska-Krajine.png je uklonjen/a jer ga/ju je na [[:commons:|Ostavi]] obrisao Fitindia sa razlogom: No permission since 15 August 2022 wikitext text/x-wiki {{navbox with columns | name = Raspad SFR Jugoslavije | title = [[Ratovi u bivšoj Jugoslaviji|Jugoslavenski ratovi]] | state = collapsed | col1header = Ratovi | col2header = Glavni događaji | col3header = Učesnici | col4header = Ličnosti | col1 = '''Ratovi i sukobi''' * [[Rat u Sloveniji]] <small>(1991)</small> * [[Rat u Hrvatskoj]] <small>(1991–95)</small> * [[Rat u Bosni i Hercegovini]] <small>(1991/1992–95)</small> ** [[Bošnjačko-hrvatski sukob]] <small>(1992–94)</small> * [[Rat na Kosovu]] <small>(1998–99)</small> * [[Sukob na jugu Srbije]] <small>(1999–2001)</small> '''Uvod''' *[[Nastanak Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca]] *[[Drugi svjetski rat u Jugoslaviji]] *[[Hrvatsko proljeće]] *[[Antibirokratska revolucija]] *[[Memorandum SANU]] *[[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija]] ''Specifični članci'' *[[Raspad SFRJ]] *[[Etničko čišćenje na teritoriji bivše Jugoslavije]] *[[Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju]] *[[Sastanak u Karađorđevu]] *[[Arbitražna komisija Mirovne konferencije o Jugoslaviji|Badinterova komisija]] | col2 = '''1990''' * [[Balvan revolucija]] '''1991''' * [[Krvavi Uskrs na Plitvicama]] * [[Sukob u Borovom Selu]] * [[Rat u Sloveniji]] * [[Bitka za Vukovar]] * [[Bitka za Osijek]] * [[Opsada Dubrovnika]] * [[Masakr u Lovasu]] * [[Masakr u Gospiću]] * [[Masakr na Ovčari]] * [[Masakr u Škabrnji]] * [[Ubojstva u Pakračkoj Poljani]] '''1992''' * [[Masakr u Bijeljini]] * [[Opsada Sarajeva]] * [[Zločin na Kazanima|Masakri na Kazanima]] * [[Masakri u Foči]] * [[Pokolj u Prijedoru]] * [[Opsada Bihaća]] * [[Napad na kolonu JNA u Sarajevu]] * [[Operacija Koridor]] * [[Napad na Miljevački plato]] * [[Masakri u Zvorniku]] '''1993''' * [[Napad na Kravicu]] * [[Opsada Mostara]] * [[Etničko čišćenje u Lašvanskoj dolini]] * [[Operacija Maslenica]] * [[Operacija Medački džep]] * [[Operacija Cerska 93]] '''1994''' * [[Masakri na Markalama]] * [[Operacija Tigar 94]] * [[Operacija Pauk]] * [[Operacija Štit 94]] * [[Operacija Zima '94]] '''1995''' * [[Operacija Bljesak]] * [[Raketiranje Zagreba]] * [[Masakr na Kapiji]] * [[Genocid u Srebrenici]] * [[Operacija Oluja]] * [[Operacija Una 95]] * [[Dejtonski mirovni sporazum]] '''1998-99''' *[[Masakr u Račku]] *[[NATO bombardovanje SRJ]] *[[Operacija Potkovica]] | col3 = '''Glavni učesnici''': * [[Datoteka:Flag of SFR Yugoslavia.svg|20px]] [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|SFR Jugoslavija]] * [[Datoteka:Flag of FR Yugoslavia.svg|20px]] [[Savezna Republika Jugoslavija|SR Jugoslavija]] * {{flagcountry|SLO}} * [[Datoteka:Flag of Croatia.svg|20px]] [[Hrvatska]] * [[Datoteka:Flag of Serbian Krajina (1991).svg|20px]] [[Republika Srpska Krajina|RS Krajina]] * [[Datoteka:Flag of Republika Srpska.svg|20px]] [[Republika Srpska]] * [[Datoteka:Flag of the Croatian Republic of Herzeg-Bosnia.svg|20px]] [[Hrvatska Republika Herceg-Bosna|Herceg-Bosna]] * [[Datoteka:Flag of Bosnia and Herzegovina (1992-1998).svg|20px]] [[Republika Bosna i Hercegovina]] * [[Datoteka:Flag of the Federation of Bosnia and Herzegovina.svg|20px]] [[Federacija Bosne i Hercegovine|Federacija BiH]] * [[Datoteka:Flag of AP Western Bosnia (1993-1995).svg|20px]] [[Autonomna Pokrajina Zapadna Bosna|AP Zapadna Bosna]] * [[Datoteka:Osrh.jpg|13px]] [[Oružane snage Republike Hrvatske|Hrvatska vojska]] * [[Srpska vojska Krajine]] * [[Datoteka:Logo of the JNA.svg|13px]] [[Jugoslovenska narodna armija|JNA]] * [[Datoteka:VSCG arm patch.jpg|13px]] [[Vojska Jugoslavije]] * [[Datoteka:Logo of Croatian Defence Council.svg|13px]] [[Hrvatsko vijeće odbrane]] * [[File:Logo of the Army of the Republic of Bosnia and Herzegovina.svg|13px]][[Armija Republike Bosne i Hercegovine|Armija Republike BiH]] * [[Datoteka:Emblem Republika Srpska Army.svg|13px]] [[Vojska Republike Srpske]] * [[Datoteka:UCK_KLA.svg|13px]] [[Oslobodilačka vojska Kosova]] * [[Datoteka:NATO flag.svg|20px]] [[NATO]] * [[Datoteka:Flag of the United Nations.svg|20px]] [[Organizacija ujedinjenih nacija|OUN]] * [[Datoteka:UCPMB_logo.svg|13px]] [[Oslobodilačka vojska Preševa, Medveđe i Bujanovca]] '''Manji učesnici''': * [[Datoteka:Patch of the Croatian Defence Forces.svg|13px]] [[Hrvatske odbrambene snage]] * [[Datoteka:Coat of Arms of Bosnia and Herzegovina (1992-1998).svg|12px]] [[Zelene beretke (Armija RBiH)|Zelene beretke Armije Republike BiH]] * [[Datoteka:SPP SrbDobGarda.jpg|13px]] [[Srpska dobrovoljačka garda]] * [[Datoteka:White eagles.svg|13px]] [[Beli orlovi]] | col4 = '''Političari''': *[[Datoteka:Flag of SFR Yugoslavia.svg|20px]] [[Ante Marković]] *[[Datoteka:Flag of Slovenia.svg|20px|border]] [[Milan Kučan]] *[[Datoteka:Flag of Slovenia.svg|20px|border]] [[Janez Janša]] *[[Datoteka:Flag of Croatia.svg|20px]] [[Franjo Tuđman]] *[[Datoteka:Flag of Croatia.svg|20px]] [[Stjepan Mesić]] *[[Datoteka:Flag of Bosnia and Herzegovina (1992-1998).svg|20px]] [[Alija Izetbegović]] *[[Datoteka:Flag of Bosnia and Herzegovina (1992-1998).svg|20px]] [[Adil Zulfikarpašić]] *[[Datoteka:Flag of FR Yugoslavia.svg|20px]] [[Slobodan Milošević]] *[[Datoteka:Flag of SFR Yugoslavia.svg|20px]] [[Borisav Jović]] *[[Datoteka:Flag of Republika Srpska.svg|20px]] [[Radovan Karadžić]] *[[Datoteka:State Flag of Serbian Krajina (1991).svg|20px]] [[Milan Babić]] *[[Datoteka:State Flag of Serbian Krajina (1991).svg|20px]] [[Goran Hadžić]] *[[Datoteka:State Flag of Serbian Krajina (1991).svg|20px]] [[Milan Martić]] *[[Datoteka:Flag of AP Western Bosnia (1993-1995).svg|20px]] [[Fikret Abdić]] *[[Datoteka:Flag of Albania.svg|20px]] [[Ibrahim Rugova]] *[[Datoteka:Flag of Montenegro (1993-2004).svg|20px]] [[Momir Bulatović]] *[[Datoteka:Flag of FR Yugoslavia.svg|20px]] [[Vojislav Koštunica]] *[[Datoteka:Flag of FR Yugoslavia.svg|20px]] [[Nebojša Čović]] '''Vojskovođe''': *[[Datoteka:Logo of the JNA.svg|13px]] [[Veljko Kadijević]] *[[Datoteka:Emblem Republika Srpska Army.svg|13px]] [[Ratko Mladić]] *[[Datoteka:Osrh.jpg|13px]] [[Ante Gotovina]] *[[Datoteka:Logo of Croatian Defence Council.svg|13px]] [[Ivica Rajić]] *[[Datoteka:Coat of Arms of Bosnia and Herzegovina (1992-1998).svg|13px]] [[Atif Dudaković]] *[[Datoteka:Flag of Bosnia and Herzegovina (1992-1998).svg|20px]] [[Avdo Palić]] *[[Datoteka:VSCG arm patch.jpg|13px]] [[Dragoljub Ojdanić]] *[[Datoteka:VSCG arm patch.jpg|13px]] [[Nebojša Pavković]] *[[Datoteka:NATO flag.svg|20px]] [[Wesley Clark]] *[[Datoteka:Flag of FR Yugoslavia.svg|20px]] [[Milorad Ulemek]] *[[Datoteka:UCPMB_logo.svg|13px]] [[Ridvan Qazimi "Lleshi"]]{{KIA}} '''Vođe paravojnih snaga''': *[[Datoteka:Coat of Arms of Bosnia and Herzegovina (1992-1998).svg|13px]] [[Naser Orić]] *[[Datoteka:White eagles.svg|13px]] [[Vojislav Šešelj]] *[[Datoteka:SPP SrbDobGarda.jpg|13px]] [[Željko Ražnatović Arkan|Željko Ražnatović]] *[[Datoteka:Flag of Croatia.svg|20px]] [[Tomislav Merčep]] *[[Datoteka:HOS flag.svg|20px]] [[Blaž Kraljević]] |}}<noinclude> [[Kategorija:Šabloni za SFRJ]] [[Kategorija:Historijski šabloni]] [[Kategorija:Vojni šabloni]] </noinclude> ncgu9aumcac6l6qefx8tdt4w9m3tkzr 0 177005 41262988 41261964 2022-08-24T00:23:29Z Vipz 151311 /* Rehabilitacija */ wikitext text/x-wiki {{Vojno lice | ime =Nikola Kalabić | slika = Nikola Kalabić.jpg | opis_slike = Nikola Kalabić | nadimak = | datum_rođenja =[[20.12.1906.]] | mesto_rođenja =[[Podnovlje]], [[Austro-Ugarska|Austrougarska]] | država_rođenja =[[Austro-Ugarska|Austrougarska]] | datum_smrti = [[19.01.1946.]] | mesto_smrti = [[Valjevo]] [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|FNRJ]] | država_smrti =[[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|FNRJ]] |vojska=[[Jugoslovenska vojska u otadžbini|Jugoslovenska Vojska u Otadžbini]] |godine_služenja=[[1941|1941.]] — [[1945|1945.]] |čin= major |jedinica= |bitke=[[Drugi svjetski rat|Drugi svetski rat]] |nagrade= |kasniji_rad= |potpis= }} '''Nikola Kalabić''' (pseudonim: ''Ras Ras''; [[20. 12.|20. decembar]], [[1906]], [[Podnovlje]], kod [[Derventa|Dervente]], [[Austro-Ugarska|Austrougarska]] — [[19. 1.|19. januar]] [[1946]], kod [[Valjevo|Valjeva]], [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|FNR Jugoslavija]]<ref name="postupak">[http://www.novosti.rs/vesti/naslovna/aktuelno.69.html:315927-Kalabic-i-zvanicno-mrtav Kalabić i zvanično mrtav], B. Puzović, Večernje novosti, društvo, 20. januar 2011.</ref>) je bio komandant Gorske kraljeve garde [[Jugoslovenska vojska u otadžbini|Jugoslovenske vojske u Otadžbini]] u tokom [[Drugi svetski rat u Jugoslaviji|Drugog svetskog rata u okupiranoj Jugoslaviji]]. == Predratna biografija == Rođen je [[1906]]. u Podnovlju kod [[Derventa|Dervente]], na severu [[Bosna|Bosne]], od oca [[Milan Kalabić|Milana]] i majke Joke. Nikolin otac se razveo od Joke posle [[Prvi svjetski rat|Prvog svetskog rata]], i zatim se ženio još tri puta. Nikolu je u početku vodio sa sobom, tako da se on školovao u mestima očevog službovanja, a nakratko i u [[Novi Pazar|Novom Pazaru]]. Završio je šest razreda gimnazije, a zatim je upisao geodeziju u [[Beograd]]u. Na studijama je upoznao godinu dana mlađu koleginicu Borku, rođenu u Rajkovićima kod Valjeva. Borka i Nikola su se venčali [[1929]]. godine u Valjevu, a sledeće godine, trećeg avgusta, rodili su im se blizanci Mirjana i Milan. Prvu službu su dobili u Beogradu. Usledio je premeštaj u [[Aranđelovac]], i najzad u Valjevo, gde su Kalabići ostali da žive. Nikola Kalabić je do početka [[Drugi svjetski rat|Drugog svetskog rata]] radio u valjevskoj katastarskoj upravi. == Drugi svetski rat == Prvi dan rata, [[6. 4.|6. april]] [[1941]]. godine, rezervnog poručnika Nikolu Kalabića zatekao je sa nogom u gipsu zbog povrede u saobraćajnoj nesreći. Skinuo je gips i otišao u [[Šabac]], gde mu je bio ratni raspored. Vratio se kući posle dvadesetak dana, sa pričom o rasulu Jugoslovenske vojske. === Odlazak u četnike === Ubrzo je na [[Bukulja|Bukulji]] pristupio četničkoj organizaciji [[Kosta Pećanac|Koste Pećanca]]. Pećanac je postavio poručnika Nikolu Kalabića za vojvodu cerskog i valjevskog. Nakon kraćeg vremena Kalabić je Pećancu poslao uniformu i objavu, s porukom da ga napušta zato što je "''krenuo sa Nedićem''". Kalabić je saznao za pukovnika [[Dragoljub Mihailović|Dražu Mihailovića]], te leta 1941. godine odlazi na [[Ravna Gora|Ravnu goru]]. Njegova prva dužnost bila je komandir prateće čete pukovnika Mihailovića. Od novembra 1941, Kalabić je komandir 26. čete Gorske kraljeve garde. Značajnu ulogu odigrao prilikom bekstva Draže Mihailovića sa Ravne gore tokom nemačke [[Operacija Mihailović|operacije Mihailović]] (početkom decembra 1941), kada je preko svog oca Milana (žand. majora, komandanta 11. odreda K. Pećanca) omogućio Draži i njegovom štabu prebacivanje u Sandžak i povratak kasnije u zapadnu Srbiju.<ref>http://znaci.net/00001/4_14_1_71.htm</ref> Nakon [[Napad četnika na Užičku republiku|četničkog napada na partizane]] krajem oktobra 1941. godine, kao i posljedične propasti [[Ustanak u Srbiji|ustanka u Srbiji]] krajem te godine, Mihailović se odlučio na [[Legalizovani četnici|legalizaciju četničkih odreda]] kod [[Vlada narodnog spasa|Nedićeve vlade]]. Veći dio Mihailovićevih komandanata i njihovih odreda (pretežno onih iz zapadne Srbije) su prihvatili legalizaciju i postali integralni dio kvislinških oružanih formacija, a među njima je bio i Nikola Kalabić.{{sfn|Tomasevich|1975|p=198}}{{sfn|Borković|1979a|p=270}}{{sfn|Petranović|1992|p=271}}<ref>{{harv|Dimitrijević|2020|p=122}}</ref> [[19. 12.|19. decembra]] 1942. godine, Nemci su odveli na Banjicu Nikolinu i Borkinu rodbinu, koju je Kalabić uspeo kasnije da izbavi preko svojih veza. === Četnički teror u Srbiji (1943) === {{main|Četnički teror u Srbiji 1943-1944}} Kalabić je [[23. 2.|23. februara]] [[1943]]. godine naredio formiranje Rudničkog letećeg odreda za borbu protiv pripadnika [[narodnooslobodilački pokret Jugoslavije|narodnooslobodilačkog pokreta]] na širem području planine Rudnik: {{citiranje|Zadatak Rudničkog letećeg odreda biće: Na reonu odreda uništavanje svih naoružanih komunističkih grupa i pojedinaca, kao i njihovih jataka i obaveštajaca.<ref>[http://www.znaci.net/00001/4_14_2_47.htm Naredba komandanta Gorske kraljevske garde od 23. februara 1943. o formiranju Rudničkog letećeg odreda za borbu protiv pripadnika narodnooslobodilačkog pokreta na širem području planine Rudnik]</ref>|Naredba o formiranju Rudničkog letećeg odreda za borbu protiv pripadnika narodnooslobodilačkog pokreta od 23. februara 1943.}} Kalabićevo "čišćenje komunista" u Srbiji ubrzo se otrglo kontroli. [[Lazar Trklja]], bliski saradnik Draže Mihailovića, izveštava ga o Kalabićevom teroru sredinom 1943. godine: {{citat|Pojedini organi, Vašim odobrenjem da raščiste sa ljotićevcima i komunistima, zloupotrebljavaju to i pod tom firmom ubijaju naše najbolje i najnacionalnije ljude. Nagon mladog Kalabića za ubijanjem porodična je osobina njegove familije i može nam samo naštetiti.<ref>Kosta Nikolić, Istorija ravnogorskog pokreta, knjiga I, Beograd 1999., str. 319.</ref>|[[Lazar Trklja]]}} Sredinom 1943. godine, Kalabić je pokušao da se približi Nemcima, ali je odbijen: {{citiranje|Pokušaj Kalabića, jednog od vođa pokreta Draže Mihailovića, da nam se približi, odbijen, a njegovi ljudi uhapšeni.<ref name="Živković">[http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta Nikola Živković, Srbi u Ratnom dnevniku Vrhovne komande Vermahta]</ref>|Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta od 1. juna 1943.}} U borbama protiv partizanskog pokreta otpora, Kalabićevi četnici činili su surove zločine. [[3. 11.|3. novembra]] 1943. jedan član Kalabićevog Štaba pisao je Draži Mihailoviću o zločinima Kalabićevih četnika na području Rudnika: {{citat|1. — Varošicu Stragare upalili su zato što su od prvog do poslednjeg bili svi pijani. To je bilo prvo delo Kalabića, čim je stupio na tlo svoje teritorije... 2. — Od celokupnog br. stanja koje su poklali 50% su nevine žrtve. Znam da podnose izveštaj da su poklani kao krivci. 3. — Narod kada čuje da četnici dolaze u selo, više se plaše nego kada dolaze Nemci, Bugari, Arnauti i svaka druga vera. Jer oni svi kada dolaze ako treba neko da se tera ili ubije oni oteraju ili ubiju, ali ovi prebiju da posle tri dana mora dotična osoba da umre. Navešću Vam samo jedan slučaj, a takvih slučajeva ima dosta. Kalabić lično prebio je u s. Ljubičevac tri čoveka i jednu devojku koji su posle četiri dana pomrli. Nisu bili u stvari krivi ništa. Znam da će Vam podneti izveštaj da su - ustvari krivi. Daklem to istorija čovečanstva nije zapamtila. Narod se čudi čija je to vojska i za koga Kalabić radi, kad su ti ljudi od pamtiveka nacionalisti. 5. — Kalabić, lično nijedan obrok ne jede bez pečenja. 6. — Vode borbu sa partizanima oni im se uvek izvuku, oni posle zađu po selima i pokolju onaj nevini narod, i podnose izveštaj kako su u borbi naneli gubitke partizanima... Mogu samo Vam reći to da narod psuje majku Kralju, Vama — Draži i svima redom, kažu kad je ovakva Garda kakva je ta druga vojska. I podvlačim Vam da je narod jako ogorčen, i nemam izraza kako da se izrazim koliko narod vapije za pomoć. (...) Jer ovakav rad Kalabića, veća je propaganda za partizane, nego što je i oni sami imaju, treba da me razumete.<ref>[http://www.znaci.net/00001/4_14_3_26.htm Pismo člana Štaba korpusa Gorske garde od 3. novembra 1943. Draži Mihailoviću o zločinima četnika na području pl. Rudnika]</ref>}} === Savezništvo sa Nemcima (1943) === {{main|Ugovori o saradnji četnika i Vermahta}} [[Datoteka:Zone odgovornosti četnika, prema sporazumu sa Nemcima.png|thumb|Zone odgovornosti četničkih komandanata u okupiranoj Srbiji, prema sporazumu sa Nemcima 1943. [[Jevrem Simić]] i [[Nikola Kalabić]] (roze), [[Vojislav Lukačević]] (plavo), [[Ljuba Jovanović Patak]] (zeleno) i [[Mihailo Čačić]] (sivo).]] [[27. 11.|27. novembra]] [[1943]]. godine [[Jevrem Simić]] i Nikola Kalabić su zajedno potpisali ugovor sa predstavnicima [[Wehrmacht]]a o zajedničkoj borbi protiv partizana.<ref>[http://www.znaci.net/00001/4_14_3_262.htm Sporazum od 27. novembra 1943. između pukovnika Jevrema Simića i kapetana Nikole Kalabića sa nemačkim predstavnikom o saradnji u borbama protiv NOVJ]</ref> Ugovor je, između ostalog, imao sledeće stavke: {{citiranje| 2. Primirje treba da stvori podlogu — pretpostavku za zajedničku borbu protiv komunista. <br /> 4. Uključivanje četničkih jedinica u nemačko borbeno vođstvo prilikom većih zajedničkih borbenih dejstava. Borbene zadatke četničkim jedinicama za ovo vreme određuje nemačko vođstvo. <br /> 5. Izmena štabova za vezu. <br /> 6. Liferovanje nemačke municije za izvođenje zajedničkih borbenih zadataka prema vojničkim potrebama. <br /> 8. Ugovor se ima držati u tajnosti.|Sporazum pukovnika Jevrema Simića i kapetana Nikole Kalabića sa nemačkim predstavnikom o saradnji u borbama protiv NOVJ (27. novembra 1943.)}} Po sklapanju sporazuma, Kalabić je naredio svojim ljudima "da se Nemci i pripadnici Nemačke oružane snage ne smeju napadati pa ni razoružavati." Svaki napad na nemačke okupatore Nikola Kalabić je kažnjavao smrću: {{citat|Za svako neizvršenje ovog naređenja, učinioca dela staviću pod preki sud i kažnjavaću smrću.<ref>http://www.znaci.net/00001/11_48.htm</ref>}} [[Datoteka:Milka ilic.jpg|mini|Posmrtni ostaci [[pokolj u Vraniću|ubijenih u Vraniću]], prilikom ekshumacije iz zajedničke grobnice u njivi radi sahrane na groblju.]] Nakon dogovorene saradnje sa Nemcima, u drugoj polovini decembra 1943. južno od Beograda provedena je akcija "čišćenja komunista". Koordinatori akcije bili su pukovnik [[Jevrem Simić]], generalni inspektor četničkih odreda i Nikola Kalabić, komandant Korpusa gorske garde, koji su izvršili koncentraciju jedinica i otpočeli takozvano "čišćenje terena". Na ovu akciju odnosi se sledeće Mihailovićevo naređenje komandantima. {{citat|Seged, Kiš ([[Živan Lazović]]), Ras-Ras (Nikola Kalabić), Dog-Dog i Romel. Naš avalski korpus sa srezovima [[Opština Grocka|Grocka]], Vračar, [[Umka]] spava dubokim snom. Na svim oblastima u neposrednoj blizini Beograda, nakotili su se komunisti i njihovi simpatizeri. Naređuje se komandantima, i to: majoru Mihailu Jovanoviću, kapetanu Lazoviću, kapetanu Nikoli Kalabiću, dalje Komarčeviću i rudničkom [[korpus]]u da najenergičnije sa juga na sever... čisteći usput i sve srezove, naročito srez kosmajski, naročito je važno što pre očistiti srezove Grocka i Umka.<ref>KNjIGA POSLATIH DEPEŠA ŠTABA DRAŽE MIHAILOVIĆA</ref>|General [[Dragoljub Mihailović]]}} Tokom ove akcije izvršeni su svirepi [[zločini četnika u Drugom svetskom ratu|četnički zločini]]: [[pokolj u Vraniću]], [[pokolj u Boleču]] i drugim mestima. Decembra 1943. godine četnici Nikole Kalabića zaklali su u selu Kopljarima kod Aranđelovca 21 seljaka.<ref name="Presuda">[http://www.znaci.net/00001/60_3_34.pdf Miodrag Zečević: DOKUMENTA SA SUĐENjA DRAŽI MIHAILOVIĆU, Beograd 2001: Presuda Dragoljubu Mihailoviću i ostalima]</ref> === Bitka za Ivanjicu (1944) === {{main|Bitka za Ivanjicu 1944.}} Partizani su januara 1944. godine uspeli da zauzmu [[Ivanjica|Ivanjicu]], ali su intervencijom mnogostruko jačih osovinskih snaga odbijeni. [[11. januar]]a 1944. godine Nikola Kalabić javlja Draži da su četnici, Nemci i Bugari sa [[tenk]]ovima ušli u Ivanjicu: {{citat|Nemci i Bugari uz pomoć četnika ušli u Ivanjicu, a tenkovi produžili dalje. Komunisti otstupaju u pravcu Javor — Kušići. Od naših u borbi [[Vuk Kalaitović|Kalait]] i Marković.<ref>http://www.znaci.net/00001/4_14_3_58.htm</ref>}} [[14. januar]]a 1944. godine Nikola Kalabić javlja Draži se Bugari i četnici bore protiv partizana, a Ivanjica je uništena od artiljerije: {{citat|2700 Bugara otišlo na položaj prema partizanima. Sada se na položaju nalaze snage četničke i poljske straže... Ivanjica je stradala od artiljerije i građanstvo je prilično stradalo. Komunisti oterali i pobili 5 Nemaca iz feldžandarmerije. Pored toga oterali jednog pomorskog kapetana, apotekara i nešto poljske straže.<ref>http://www.znaci.net/00001/4_14_3_67.htm</ref>}} [[16. 1.|16. januara]] 1944. godine Kalabić obaveštava Dražu da se protiv partizana na [[Javor]]u zajedno bore četnici, nedićevci, Nemci i Bugari: {{citat|Na Javoru kod Kušića i Katića još se vodi borba između komunista s jedne i četnika, poljske straže, Nemaca i Bugara s druge strane. Komunista ima oko 3500. Opkoljeni su i sada bi trebalo dotući ih.<ref>[http://www.znaci.net/00001/4_14_3_67.htm IZVOD IZ KNJIGE PRIMLJENIH DEPEŠA ŠTABA DRAŽE MIHAILOVIĆA U VREMENU OD 15. DO 31. JANUARA 1944. GODINE]</ref><ref name="Saslušanje">[http://www.znaci.net/00001/60_1_6.pdf Miodrag Zečević: DOKUMENTA SA SUĐENjA DRAŽI MIHAILOVIĆU, Beograd 2001: Saslušanje optuženih]</ref>}} === "Hajka" na Kalabića (1944) === {{main|Operacija Hajka}} [[Datoteka:Kalabic4be9.jpg|mini|Kalabićevi četnici ispred kafane]] Krajem februara, s istekom četničko-njemačkih sporazuma o primirju, četnici su formalno opet postali neprijatelj okupacionih snaga. Marta 1944. godine Nemci i Bugari su poveli "lov" na Kalabića, poznat pod šifrom [[Operacija Hajka|Operacija Treibjagd]], nanevši četnicima ozbiljne gubitke. Međutim, usljed [[Prodor NOVJ u Srbiju proleća 1944.|prodora partizanskih snaga u Srbiju u proljeće 1944.]] godine, ubrzo je saradnja iznova uspostavljena. === Četnički teror u Srbiji (1944) === {{main|Četnički teror u Srbiji 1943-1944}} Proleća [[1944]]. godine Mihailović je odlučio da formira krupne mobilne operativne formacije - jurišne korpuse, i od njih grupe jurišnih korpusa kao formacije u rangu armije. Jedina potpuno formirana bila je Četvrta grupa jurišnih korpusa u zapadnoj i srednjoj Srbiji. Četvrtu grupu jurišnih korpusa činilo je pet jurišnih korpusa, sastavljenih od elitnih brigada iz zapadne i centralne Srbije, kojima je dodeljeno najbolje raspoloživo naoružanje. Nikola Kalabić je bio komandant Drugog jurišnog korpusa, snage oko 1.800 ljudi. U narednom periodu, Kalabić je saradnji sa Nemcima učestvovao u svim većim borbama protiv [[narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|partizana]] u Srbiji: u [[Parohija|Župi]], na [[Jastrebac|Jastrepcu]], u [[Toplica (rijeka)|Toplici]], na [[Kopaonik]]u, ponovo u Župi, na Jelovoj Gori i na prilazima [[Ravna Gora|Ravnoj gori]]. Mihailović je u proleće 1944. godine ponovo naredio komandantu Gorske garde, Nikoli Kalabiću, "da po svaku cenu uništi komunističke delove u oblasti Kosmaja, Venčaca, Bukulje i sve do Beograda", što se pretvorilo u brutalan [[teror]] nad stanovništvom. U dnevniku 3. brigade Gorske garde iz aprila 1944. o ovim operacijama, pored ostalog, piše: {{citat|"Utorak, 11. april 1944: Danas u selu Dubani streljano šest lica komunističkih jataka i zapaljene su dve kuće komunističkih jataka. Sreda, 12. april 1944: Danas u [[Senaja|Senaji]] streljani komunistički jataci i to: Spasoje i žena mu Natalija. Četvrtak, 13. april 1944: 1. i 3. bataljon na svojim reonima rade na prikupljanju žita za predaju našoj vojsci. U samu zoru, tj. noću oko 2 časa krenula je brigada za s. Dubanu ([[Dubona]]) radi blokiranja ovog sela zbog hvatanja komunista. Pri polasku streljali su četiri komunistička jataka ... Četvrtak, 20. april 1944: Sa 1, 2 i 4. bataljonom oko 4 časa blokirano s. [[Vlaška (Mladenovac)|Vlaška]] i izvršen pretres sela. Pretres sela trajao je do 8 časova, a posle toga pred zborom seljaka likvidiran je Tihomir Avramović iz Vlaške, komunistički jatak koji je ranije bio aktivan komunista... " <ref name="Milovanović">[http://www.znaci.net/00001/11_62.htm Nikola Milovanović - KORPUSI DRAŽE MIHAILOVIĆA POLAŽU ISPIT PRED OKUPATOROM U SRBIJI]</ref>}} Selo Vlaška je kažnjeno jer su meštani prethodno terali četničku stražu, i bežali da bi izbegli prisilnu regrutaciju u četničku vojsku.<ref>[http://www.znaci.net/00001/4_14_3_106.htm Izveštaj komandanta 3. brigade Korpusa Gorske garde od 3. aprila 1944. o borbama protiv pripadnika NOP-a kod Umčara]</ref> U svom pismu od [[24. april]]a Nikola Kalabić lično daje uputstva za klanje partizanskih simpatizera: {{citat|Dragi Pape, za klanje komunista molim te dobro tu stvar proveri. Ispitaj još bar 3 čoveka. Za te ljude koji treba da se zakolju. Pitaj Peru Miletića, Stevana Beserovca i Živorada Pajića, pa ako oni kažu da su krivi kao komunisti, onda najviše zakoljite: u Jasenici 3, Popučke 2, Garić 2, Grabovica 2, konja pastuva od Zakića mi dovedite, a za njega zna Stanimir. Mene ćeš naći tek drugi dan Uskrsa u večer u Lekovicama kod Stanoja. Nemoj se vraćati dok zadatak ne svršiš. Želim iskreno da praznik Hristovog voskrsenja dočekate svi zdravi. Doviđenja. Pozdravite mi sve, a tebe najviše pozdravlja tvoj čika Pera.<ref>http://www.znaci.net/00001/11_62.htm</ref>}} [[29. 4.|29. aprila]] 1944 godine Nikola Kalabić je vodio [[Korpus gorske garde]] u napadu na selo [[Drugovac]] kod Smedereva, kada je počinjen zloglasni [[masakr u Drugovcu|pokolj u Drugovcu]], prilikom kojeg su četnici poubijali veliki broj meštana. === Oslobođenje Srbije === {{main|Bitka za Srbiju 1944.}} [[Datoteka:First Vrede sa četnicima.jpg|thumb|Nemački kapetan Fürst Wrede i četnički komandanti Nikola Kalabić, [[Dragoslav Račić]] i [[Neško Nedić]], nakon potpisanog sporazuma o zajedničkoj borbi protiv partizana, u Topoli 11. avgusta 1944. (''nemački izvor'')<ref>[http://znaci.net/images/NARA/T311_286/0535.jpg Wredeova zabeleška str.1]</ref><ref>[http://znaci.net/images/NARA/T311_286/0536.jpg Wredeova zabeleška str.2]</ref><ref>[http://znaci.net/images/NARA/T311_286/0537.jpg Wredeova zabeleška str.3]</ref>]] Ađutant nemačkog generala [[Hans Felber|Hansa Felbera]], u svom ratnom dnevniku beleži kako je general obilazio trupe koje drže front prema partizanima, i u sklopu obilaska sastao se [[7. maj]]a 1944. sa četničkim vođama Rakovićem i Kalabićem.<ref>National Archive Washington, T501, roll 255, frame 804, dostupno na http://znaci.net/00002/317_808.htm</ref> Tokom septembra [[1944]]. godine, [[Četvrta grupa jurišnih korpusa JVuO|Četvrta grupa jurišnih korpusa]] pod komandom [[Dragoslav Račić|Dragoslava Račića]], zajedno sa Kalabićevim jedinicama, poražena je od nastupajućih snaga [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]] i potisnuta prema [[Beograd]]u. Vojvođanski borci NOVJ koji su porazili ovu grupaciju opisuju da su se Kalabićevi četnici razletali "kao perje", potpuno nesposobni da se suprotstave.<ref>[http://znaci.net/00003/527.htm Mirko Tepavac: MOJ DRUGI SVETSKI RAT I MIR]</ref> Kalabićeve jedinice Nemci su tokom [[3. 10.|3]], [[4. 10.|4.]] i [[5. 10.|5. oktobra]] 1944. vozovima vratili iz Beograda za [[Kraljevo]] da nastave borbu protiv [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|Narodnooslobodilačke vojske]].<ref name="ReferenceA">Ratko Parežanin; MOJA MISIJA U CRNOJ GORI, Rim 1974 - strane 17-18</ref><ref>Radomir Milošević - Čeda: ZAKASNELI RAPORT, Interprint, Beograd 1996 - strane 78-79</ref> {{citat|"Noću, iza ponoći, između 3. i 4. oktobra 1944, krenuli smo iz Beograda, sa železničke stanice u Topčideru... Uveče sam se oprostio sa komandantom Korpusa, generalom Kostom Mušickim... Kod Mušickog je u tom trenutku bio Nikola Kalabić, a u štabu Dobrovoljačkog Korpusa sam primetio i Neška Nedića... Došli su da se dogovaraju sa Dobrovoljačkom komandom i da traže opremu i ostalo. Na brzinu progovorio sam nekoliko reči sa Neškom Nedićem. U vozu su s nama putovali i Kalabićevi četnici. Rekoše nam da idu do Kraljeva, gde se vrši koncentracija četnika za borbu."<ref name="ReferenceA"/>|Nedićev ministar [[Ratko Parežanin]]}} [[Dragoslav Račić]] je usled nastupanja Crvene Armije 19. oktobra 1944. nameravao da povede borbu protiv Nemaca, ali je Kalabić smatrao takav potez preuranjenim.<ref>[http://www.znaci.net/NARA/AgF/301_565.htm Zbirka dokumenata Armijske grupe F]: "Racic beschloss den Kampf gegen den "Okkupator" aufzunehmen trotz abraten von Kalabic, der ein solches Vorgehen mit verfrüht bezeichnet."</ref> === Povlačenje u Bosnu === {{main|Bosanska golgota}} Nakon [[bitka za Srbiju 1944.|oslobođenja Srbije]], Četvrta grupa jurišnih korpusa je rasformirana, i Kalabić je ponovo na čelu Gorske garde. Zajedno sa Nemcima povlačio se preko Sandžaka ka Bosni. U Bosni je nastavio borbu protiv [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|Narodnooslobodilačke vojske]] u saradnji sa okupatorima, od kojih je potrebovao „puščanu, mitraljesku i bacačku municiju“.<ref>[http://www.znaci.net/00001/4_14_4_119.htm Obaveštenje komandanta Grupe korpusa gorske garde od 13. decembra 1944. nemačkom komandantu odseka Rogatica — Sarajevo o upućivanju oficira za vezu radi dobijanja municije za borbu protiv NOVJ]</ref> [[16. januar]]a 1945. godine pukovnik Gojko Borota izveštava Dražu Mihailovića da je Kalabić dobio snabdevanje od Nemaca: {{citat|Nemci nameravaju da prodru preko Vlasenice u Zvornik... žele sudelovanje naše koje bi bilo levo i desno od te linije i zaposedanje očišćene prostorije... Kalabić primio prilično materijala i municije, samo lekova u težini 100 kg.<ref>http://www.znaci.net/00001/4_14_4_156.htm</ref>|Gojko Borota}} U maju [[1945]]. godine, četničke jedinice su uništene u [[Bitka na Zelengori|bici na Zelengori]], od strane Jugoslovenske armije. Sa nekoliko desetina svojih ljudi, Kalabić je uspeo da stigne u okolinu Valjeva. == Zločini Kalabićevih četnika nad civilima == Državna komisija za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača u saopštenju od 11. februara 1945. obznanila je pismo Nikole Kalabića od 24. aprila 1943. (potpisano Kalabićevim pseudonimom "Čika Pera") u kom Kalabić sugeriše podređenima da izvrše klanje 9 lica u selima u okolini Valjeva. U "Saopštenju Državne komisije br. 22." (Beograd, 1945) objavljen je faksimil ovog pisma: "Dragi Pape, Za klanje komunista molim te dobro tu stvar proveri ispitaj još bar 3 čoveka za te ljude koji treba da se zakolju. Pitaj Peru Miletića, Stevana Besarovca i Živorada Pejića pa ako oni kažu da su krivi kao komunisti onda najviše zakoljite u Jasenici 3, Papučke 2, Garić 2, Grabovica 2. Konja pastuva od Zazića mi dovedite a za njega zna Stanimir. Mene ćeš naći tek drugi dan Uskrsa uvečer u Leskovicama kod Stanoja. Nemoj se vraćati dok zadatak ne svršiš. Želim iskreno da praznik Hristova voskresenja dočekate svi zdravi. Doviđenja. Pozdravi sve a tebe najviše pozdravlja tvoj Čika Pera, 24.4.43.g."<ref>Саопштења Државне комисије за утврђивање злочина окупатора и њихових помагача, бр. 7-33, Београд, 1945, стр. 323, 325.</ref> Nikola Kalabić u depeši od 29. decembra 1943. obavestio je Dražu Mihailovića o pokolju koji su počinili četnici pod njegovom komandom u selu Kopljare pokraj Aranđelovca u noći 25-26. decembra 1943. Najveći broj stradalih bili su pripadnici romskih porodica koje su živele u selu. "U Kopljarima uhvaćeno na spavanju i poklato 24 aktivna komunista od kojih su 20 cigani, koji su priznali da su bili takozvani "jarugaši", danju rade svoje poslove kući, a noću u akciji. Sve sam poklao. Ras Rasa"<ref>Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u naroda Jugoslavije, XIV/3, Beograd, 1983, str. 213.</ref> Ovaj pokolj potvrđuju i nedićevski izvori ("Izveštaj odeljenja za državnu zaštitu Nedićevog Ministarstva unutrašnjih poslova od 30. decembra 1943. o događajima u Srbiji od 24. do 30 decembra"): "Noću 25/26. om. četnici DM zaklali su u selu Kopljaru, sreza orašačkog, Gavrilović Milutina, opštinskog delovođu, Milanovića Radojicu i Savkovića Tihomira, zemljoradnike i 15 cigana i 4 ciganke i spalili sve ciganske kuće u selu, kao i kuće dvojice seljaka čiji se članovi porodica nalaze u partizanskim redovima. Delo je izvršeno zbog saradnje ubijenih sa partizanima."<ref>Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u naroda Jugoslavije, I/21, Beograd, 1965, str. 560.</ref> == Posleratno hvatanje i smrt == Pred kraj rata Nikola Kalabić kao i mnogi drugi četnici pokušavali su da se sakriju u zabačenim delovima zemlje, čekajući pokušaj pobune protiv komunističke vlasti. [[OZNA]] (Odeljenje Zaštite Naroda) je krenula sa širokim planom hvatanja bivših pripadnika JVUO i ostalih saradnika okupatora. Tako su uspeli da ga u tajnoj operaciji [[5. 12.|5. decembra]] [[1945|1945.]] uhapse. Prema kasnije objavljenim službenim tvrdnjama vlasti, Kalabić je izrazio želju da sarađuje u hapšenju đenerala Draže Mihajlovića u zamenu za imunitet od krivičnog gonjenja. OZNA je na to pristala, te je Kalabić učestvovao u operaciji tako što je preko svojih veza namamio Mihajlovića u klopku u kojoj je uhapšen u martu [[1946]]. Deo istoričara i istorijskih publicista kao i nacionalistički deo srpske javnosti odbacuje te tvrdnje, smatrajući ih komunističkom propagandom i falsifikatima, odnosno nastojanjem da se ocrne najviše ličnosti JVUO. U tome su kasnije dobili podršku Kalabićeve porodice koja je nastojala sa njega izbrisati stigmu "izdajnika".<ref>http://www.novosti.rs/vesti/naslovna/aktuelno.69.html:251504-Nista-o-Drazi---nije-bilo-u-sefu Ništa o Draži nije bilo u sefu Novosti, 18. 09.2009.</ref> Tačan datum Kalabićeve smrti niti mesto njegove sahrane nisu poznat. U zvaničnim arhivama nema nekakvih podataka o njegovoj sudbini; na temelju svedočanstava iz druge ruke se špekuliše kako je bio "diskretno" [[fizička likvidacija|likvidiran]] mesec-dva posle Draže. 1980-ih, pogotovo nakon emitovanja TV-serije ''[[Poslednji čin]]'', pojavile su se glasine o tome da mu je ipak pošteđen život te da je živeo još dvadeset godina pod novim identitom, bilo u inostranstvu, bilo u samoj Jugoslaviji. Navodilo se da je 1960-ih poginuo u saobraćajnoj nesreći, odnosno da je ubijen u kafanskoj tuči kada se napio i otkrio svoj identitet, odnosno da ga je prepoznala jedna od preživelih žrtava četničkih pokolja. Kalabić je zvanično proglašen mrtvim tek početkom 2011. godine u sudskom [[vanparnični postupak|vanparničnom postupku]]<ref name="postupak"/> koji je pokrenula njegova unuka Vesna Dragojević.<ref>http://www.novosti.rs/vesti/naslovna/aktuelno.293.html:317490-Kalabica-ubili-sest-puta Kalabića ubili šest puta Novosti, 1. februar 2011.</ref> Prema tom rešenju, kao datum smrti je naveden 13. januar 1946. Rešenje se temelji na iskazu penzionisanog pravoslavnog sveštenika Mijajla Danilovića koji je preneo svedočanstvo dvoje Kalabićevih saboraca prema kome je na taj dan ubijen u OZNA-inog zasedi. Sud je prihvatio to svedočanstvo, jer ga niko nije zvanično osporio, tako da je zvanična verzija Kalabićeve smrti drugačija od one koje su decenijama navodile jugoslovenske vlasti. Ipak, domaća istoriografija, uključujući istoričare Kostu Nikolića, Bojana Dimitrijevića i Predraga Ostojića, demantuje špekulacije o navodnoj Kalabićevoj pogibiji krajem 1945. i prihvata kao validnu zvaničnu posleratnu verziju o saradnji Nikole Kalabića u lociranju Draže Mihailovića i njegovom hvatanju marta 1946. O tome pišu K. Nikolić i B. Dimitrijević u biografiji generala Dragoljuba Draže Mihailovića (Beograd, 2011). "Proučavajući dokumentaciju BIA ustanovili smo da je verzija po kojoj je generala Mihailovića zarobila grupa pripadnika Ozne za Srbiju uz "pomoć" Nikole Kalabića verodostojna. Raspoloživi dokumenti u posedu BIA nedvosmisleno potvrđuju verziju koja je u javnost došla putem literarno obrađenih iskaza pripadnika ove grupe. Nikola Kalabić je prvi put lociran krajem avgusta 1945. Prema publicističkim verzijama koje su docnije objavljivali bivši pripadnici Ozne/Udbe, infiltracija Titove službe bezbednosti u ravnogorsku organizaciju počela je u oktobru 1945. (oficir Ozne Milovan Pejanović pisao je o infiltraciji u Kalabićevu grupu na terenu krajem novembra 1945. pod pseudonimom "Ljubo Popović", pod kojim je kasnije objavio knjigu). Major Ozne Milovan Pejanović je, sudeći prema takvim svedocima, uspeo da nagovori Nikolu Kalabića da dođe u "beogradski ravnogorski štab" na prezimljavanje. Njegovo hvatanje je izvršeno početkom decembra 1945."<ref>Коста Николић, Бојан Б. Димитријевић, Генерал Драгољуб Михаиловић 1893-1946. Биографија, Београд, 2011, стр. 465-466.</ref> U arhivi BIA sačuvano je nekoliko kratkih poruka koje je pisao Kalabić uoči hapšenja, kao i pismo-ispovest pisano 19/20. decembra 1945. organima nove vlasti iz zatvora, odnosno Slobodanu Peneziću Krcunu, Aleksandru Rankoviću i Milovanu Đilasu. Apostrofirajući ovo pismo, Nikolić i Dimitrijević ističu: "Ovo je indirektna potvrda o verodostojnosti verzije koju je objavio "Ljubo Popović" (Milovan Pejanović), a neke od pronađenih depeša slažu se vremenski i tematikom sa onima koje je on kao faksimile objavio u svojoj knjizi."<ref>Коста Николић, Бојан Б. Димитријевић, н.д, стр. 466.</ref> == U popularnoj kulturi == Događaji vezani uz hvatanje Draže Mihailovića, odnosno verzija prema kojoj je u njemu ključnu ulogu igrao Kalabić, dva puta su ekranizovani u bivšoj Jugoslaviji. Godine 1970. je snimljen igrani film ''[[Klopka za generala]]'', gde se kao lik pojavljuje četnički komandant po imenu "Ras", temeljen na Kalabiću, a koga tumači [[Ljuba Tadić]]. Godine 1981. je [[Radio-televizija Srbije|Radiotelevizija Beograd]] emitovala [[dokudrama|dokumentarno-dramsku]] mini-seriju ''[[Poslednji čin]]'' gde Kalabića glumi [[Zoran Rankić]]; njegovo tumačenje Kalabićevog lika je izazvalo kontroverze u tadašnjoj javnosti, s obzirom da je prikazan s neoubičajenim simpatijama za nekoga sa zvaničnom reputacijom izdajnika i zločinca. == Rehabilitacija == Godine [[2009]]. rodbina Nikole Kalabića pokrenula je njegovu [[sudska rehabilitacija|sudsku rehabilitaciju]].<ref>http://www.novosti.rs/vesti/naslovna/aktuelno.69.html:241926-Nas-deda-nije-izdao-Drazu Naš deda nije izdao Dražu! Novosti, 06. 06.2009</ref> Na najavu podnošenja zahteva za rehabilitaciju Nikole Kalabića, istoričar [[Venceslav Glišić]], relevantan poznavalac istorije Drugog svetskog rata na tlu Srbije, izjavio je: {{citat|Nikola Kalabić najmanje od svih četnika zaslužuje da bude rehabilitovan. Ovaj osvedočeni izdajnik svog naroda i blizak saradnik okupatora ostao je upamćen po zverstvima nad srpskim civilima. I meni su, dok sam istraživao ovaj period srpske istorije, nuđene kontradiktorne informacije o njegovom životu i smrti. Ali jedina istina je ona koju mi je svojevremeno poverio Aleksandar Ranković - Nikola Kalabić je izdao Dražu Mihailovića."<ref>[http://www.novosti.rs/vesti/naslovna/aktuelno.293.html:415575-Nikola-Kalabic---izdajnik-ili-zrtva Medijska najava podnošenja zahteva za sudsku rehabilitaciju]</ref>|istoričar [[Venceslav Glišić]]}} Kalabić je zvanično rehabilitovan u maju [[2017]]. godine odlukom Višeg suda u [[Valjevo|Valjevu]]. Tu je odluku, međutim, poništio žalbeni sud u Beogradu u maju [[2018]]. Ponovo je rehabilitovan [[8. august]]a [[2022]]. godine. Sud u Valjevu ga je oslobodio pređašnjih optužnica i ništavnima su proglašene odluke o konfiskaciji njegove imovine te je za zvanični datum njegove smrti nedvosmisleno utvrđen [[19. januar]] [[1946]]. godine. == Literatura == {{refbegin|3}} * {{cite book|ref=harv|last=Tomasevich|first=Jozo|title=Četnici u Drugom svjetskom ratu 1941-1945|url=https://books.google.rs/books/about/%C4%8Cetnici_u_drugom_svjetskom_ratu_1941_19.html?id=GvUCAAAAMAAJ&redir_esc=y|year=1979|publisher=Sveučilišna naklada Liber|location=Zagreb|isbn=}} * {{Cite book| ref=harv| last=Borković| first = Milan|authorlink = Милан Борковић| title = Kontrarevolucija u Srbiji. Kvislinška uprava u Srbiji 1941—1944 (knjiga 1)|year=1979a| url = http://znaci.net/00001/154.htm| publisher = | location = Beograd|id=}} * {{Cite book| ref=harv| last=Petranović| first = Branko|authorlink = Бранко Петрановић| title = Srbija u Drugom svetskom ratu 1939—1945|year=1992| url = http://znaci.net/00001/92.htm| publisher = Vojnoizdavački i novinski centar| location = Beograd|id=}} * {{cite book|ref=harv|last=Dimitrijević|first=Bojan B.|title= Vojska Nedićeve Srbije oružane snage srpske vlade 1941-1945|edition=3.|url=https://issuu.com/novo-videlo/docs/nedic_-_copy |year=2020|publisher=Službeni glasnik|isbn=978-86-519-1811-0}} == Izvori == {{izvori|2}} == Vidi još == * [[Operacija Hajka|Operacija Treibjagd]] * [[Jugoslovenska vojska u otadžbini]] * [[Saradnja četnika sa snagama Osovine u Drugom svetskom ratu]] == Vanjske veze == * [http://www.znaci.net/00001/4_14_3_262.htm Sporazum od 27. novembra 1943. između Jevrema Simića i Nikole Kalabića sa nemačkim predstavnikom o saradnji u borbama protiv NOVJ] * [http://www.znaci.net/00001/11_82.htm Nikola Milovanovic, HAPŠENJE KALABIĆA] {{Lifetime|1906|1946|Kalabić, Nikola}} [[Kategorija:Biografije, Doboj]] [[Kategorija:Četnici]] [[Kategorija:Ravnogorski pokret]] [[Kategorija:Jugoslovenska vojska u otadžbini]] [[Kategorija:Srbija u Drugom svetskom ratu]] [[Kategorija:Bosna i Hercegovina u Drugom svjetskom ratu]] [[Kategorija:Saradnja četnika sa snagama Osovine u Drugom svetskom ratu]] [[Kategorija:Zločini četnika u Drugom svetskom ratu]] axm9agbqox3u266gngl7xt0wx7t70ev 41262989 41262988 2022-08-24T00:25:23Z Vipz 151311 /* Rehabilitacija */ wikitext text/x-wiki {{Vojno lice | ime =Nikola Kalabić | slika = Nikola Kalabić.jpg | opis_slike = Nikola Kalabić | nadimak = | datum_rođenja =[[20.12.1906.]] | mesto_rođenja =[[Podnovlje]], [[Austro-Ugarska|Austrougarska]] | država_rođenja =[[Austro-Ugarska|Austrougarska]] | datum_smrti = [[19.01.1946.]] | mesto_smrti = [[Valjevo]] [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|FNRJ]] | država_smrti =[[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|FNRJ]] |vojska=[[Jugoslovenska vojska u otadžbini|Jugoslovenska Vojska u Otadžbini]] |godine_služenja=[[1941|1941.]] — [[1945|1945.]] |čin= major |jedinica= |bitke=[[Drugi svjetski rat|Drugi svetski rat]] |nagrade= |kasniji_rad= |potpis= }} '''Nikola Kalabić''' (pseudonim: ''Ras Ras''; [[20. 12.|20. decembar]], [[1906]], [[Podnovlje]], kod [[Derventa|Dervente]], [[Austro-Ugarska|Austrougarska]] — [[19. 1.|19. januar]] [[1946]], kod [[Valjevo|Valjeva]], [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|FNR Jugoslavija]]<ref name="postupak">[http://www.novosti.rs/vesti/naslovna/aktuelno.69.html:315927-Kalabic-i-zvanicno-mrtav Kalabić i zvanično mrtav], B. Puzović, Večernje novosti, društvo, 20. januar 2011.</ref>) je bio komandant Gorske kraljeve garde [[Jugoslovenska vojska u otadžbini|Jugoslovenske vojske u Otadžbini]] u tokom [[Drugi svetski rat u Jugoslaviji|Drugog svetskog rata u okupiranoj Jugoslaviji]]. == Predratna biografija == Rođen je [[1906]]. u Podnovlju kod [[Derventa|Dervente]], na severu [[Bosna|Bosne]], od oca [[Milan Kalabić|Milana]] i majke Joke. Nikolin otac se razveo od Joke posle [[Prvi svjetski rat|Prvog svetskog rata]], i zatim se ženio još tri puta. Nikolu je u početku vodio sa sobom, tako da se on školovao u mestima očevog službovanja, a nakratko i u [[Novi Pazar|Novom Pazaru]]. Završio je šest razreda gimnazije, a zatim je upisao geodeziju u [[Beograd]]u. Na studijama je upoznao godinu dana mlađu koleginicu Borku, rođenu u Rajkovićima kod Valjeva. Borka i Nikola su se venčali [[1929]]. godine u Valjevu, a sledeće godine, trećeg avgusta, rodili su im se blizanci Mirjana i Milan. Prvu službu su dobili u Beogradu. Usledio je premeštaj u [[Aranđelovac]], i najzad u Valjevo, gde su Kalabići ostali da žive. Nikola Kalabić je do početka [[Drugi svjetski rat|Drugog svetskog rata]] radio u valjevskoj katastarskoj upravi. == Drugi svetski rat == Prvi dan rata, [[6. 4.|6. april]] [[1941]]. godine, rezervnog poručnika Nikolu Kalabića zatekao je sa nogom u gipsu zbog povrede u saobraćajnoj nesreći. Skinuo je gips i otišao u [[Šabac]], gde mu je bio ratni raspored. Vratio se kući posle dvadesetak dana, sa pričom o rasulu Jugoslovenske vojske. === Odlazak u četnike === Ubrzo je na [[Bukulja|Bukulji]] pristupio četničkoj organizaciji [[Kosta Pećanac|Koste Pećanca]]. Pećanac je postavio poručnika Nikolu Kalabića za vojvodu cerskog i valjevskog. Nakon kraćeg vremena Kalabić je Pećancu poslao uniformu i objavu, s porukom da ga napušta zato što je "''krenuo sa Nedićem''". Kalabić je saznao za pukovnika [[Dragoljub Mihailović|Dražu Mihailovića]], te leta 1941. godine odlazi na [[Ravna Gora|Ravnu goru]]. Njegova prva dužnost bila je komandir prateće čete pukovnika Mihailovića. Od novembra 1941, Kalabić je komandir 26. čete Gorske kraljeve garde. Značajnu ulogu odigrao prilikom bekstva Draže Mihailovića sa Ravne gore tokom nemačke [[Operacija Mihailović|operacije Mihailović]] (početkom decembra 1941), kada je preko svog oca Milana (žand. majora, komandanta 11. odreda K. Pećanca) omogućio Draži i njegovom štabu prebacivanje u Sandžak i povratak kasnije u zapadnu Srbiju.<ref>http://znaci.net/00001/4_14_1_71.htm</ref> Nakon [[Napad četnika na Užičku republiku|četničkog napada na partizane]] krajem oktobra 1941. godine, kao i posljedične propasti [[Ustanak u Srbiji|ustanka u Srbiji]] krajem te godine, Mihailović se odlučio na [[Legalizovani četnici|legalizaciju četničkih odreda]] kod [[Vlada narodnog spasa|Nedićeve vlade]]. Veći dio Mihailovićevih komandanata i njihovih odreda (pretežno onih iz zapadne Srbije) su prihvatili legalizaciju i postali integralni dio kvislinških oružanih formacija, a među njima je bio i Nikola Kalabić.{{sfn|Tomasevich|1975|p=198}}{{sfn|Borković|1979a|p=270}}{{sfn|Petranović|1992|p=271}}<ref>{{harv|Dimitrijević|2020|p=122}}</ref> [[19. 12.|19. decembra]] 1942. godine, Nemci su odveli na Banjicu Nikolinu i Borkinu rodbinu, koju je Kalabić uspeo kasnije da izbavi preko svojih veza. === Četnički teror u Srbiji (1943) === {{main|Četnički teror u Srbiji 1943-1944}} Kalabić je [[23. 2.|23. februara]] [[1943]]. godine naredio formiranje Rudničkog letećeg odreda za borbu protiv pripadnika [[narodnooslobodilački pokret Jugoslavije|narodnooslobodilačkog pokreta]] na širem području planine Rudnik: {{citiranje|Zadatak Rudničkog letećeg odreda biće: Na reonu odreda uništavanje svih naoružanih komunističkih grupa i pojedinaca, kao i njihovih jataka i obaveštajaca.<ref>[http://www.znaci.net/00001/4_14_2_47.htm Naredba komandanta Gorske kraljevske garde od 23. februara 1943. o formiranju Rudničkog letećeg odreda za borbu protiv pripadnika narodnooslobodilačkog pokreta na širem području planine Rudnik]</ref>|Naredba o formiranju Rudničkog letećeg odreda za borbu protiv pripadnika narodnooslobodilačkog pokreta od 23. februara 1943.}} Kalabićevo "čišćenje komunista" u Srbiji ubrzo se otrglo kontroli. [[Lazar Trklja]], bliski saradnik Draže Mihailovića, izveštava ga o Kalabićevom teroru sredinom 1943. godine: {{citat|Pojedini organi, Vašim odobrenjem da raščiste sa ljotićevcima i komunistima, zloupotrebljavaju to i pod tom firmom ubijaju naše najbolje i najnacionalnije ljude. Nagon mladog Kalabića za ubijanjem porodična je osobina njegove familije i može nam samo naštetiti.<ref>Kosta Nikolić, Istorija ravnogorskog pokreta, knjiga I, Beograd 1999., str. 319.</ref>|[[Lazar Trklja]]}} Sredinom 1943. godine, Kalabić je pokušao da se približi Nemcima, ali je odbijen: {{citiranje|Pokušaj Kalabića, jednog od vođa pokreta Draže Mihailovića, da nam se približi, odbijen, a njegovi ljudi uhapšeni.<ref name="Živković">[http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta Nikola Živković, Srbi u Ratnom dnevniku Vrhovne komande Vermahta]</ref>|Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta od 1. juna 1943.}} U borbama protiv partizanskog pokreta otpora, Kalabićevi četnici činili su surove zločine. [[3. 11.|3. novembra]] 1943. jedan član Kalabićevog Štaba pisao je Draži Mihailoviću o zločinima Kalabićevih četnika na području Rudnika: {{citat|1. — Varošicu Stragare upalili su zato što su od prvog do poslednjeg bili svi pijani. To je bilo prvo delo Kalabića, čim je stupio na tlo svoje teritorije... 2. — Od celokupnog br. stanja koje su poklali 50% su nevine žrtve. Znam da podnose izveštaj da su poklani kao krivci. 3. — Narod kada čuje da četnici dolaze u selo, više se plaše nego kada dolaze Nemci, Bugari, Arnauti i svaka druga vera. Jer oni svi kada dolaze ako treba neko da se tera ili ubije oni oteraju ili ubiju, ali ovi prebiju da posle tri dana mora dotična osoba da umre. Navešću Vam samo jedan slučaj, a takvih slučajeva ima dosta. Kalabić lično prebio je u s. Ljubičevac tri čoveka i jednu devojku koji su posle četiri dana pomrli. Nisu bili u stvari krivi ništa. Znam da će Vam podneti izveštaj da su - ustvari krivi. Daklem to istorija čovečanstva nije zapamtila. Narod se čudi čija je to vojska i za koga Kalabić radi, kad su ti ljudi od pamtiveka nacionalisti. 5. — Kalabić, lično nijedan obrok ne jede bez pečenja. 6. — Vode borbu sa partizanima oni im se uvek izvuku, oni posle zađu po selima i pokolju onaj nevini narod, i podnose izveštaj kako su u borbi naneli gubitke partizanima... Mogu samo Vam reći to da narod psuje majku Kralju, Vama — Draži i svima redom, kažu kad je ovakva Garda kakva je ta druga vojska. I podvlačim Vam da je narod jako ogorčen, i nemam izraza kako da se izrazim koliko narod vapije za pomoć. (...) Jer ovakav rad Kalabića, veća je propaganda za partizane, nego što je i oni sami imaju, treba da me razumete.<ref>[http://www.znaci.net/00001/4_14_3_26.htm Pismo člana Štaba korpusa Gorske garde od 3. novembra 1943. Draži Mihailoviću o zločinima četnika na području pl. Rudnika]</ref>}} === Savezništvo sa Nemcima (1943) === {{main|Ugovori o saradnji četnika i Vermahta}} [[Datoteka:Zone odgovornosti četnika, prema sporazumu sa Nemcima.png|thumb|Zone odgovornosti četničkih komandanata u okupiranoj Srbiji, prema sporazumu sa Nemcima 1943. [[Jevrem Simić]] i [[Nikola Kalabić]] (roze), [[Vojislav Lukačević]] (plavo), [[Ljuba Jovanović Patak]] (zeleno) i [[Mihailo Čačić]] (sivo).]] [[27. 11.|27. novembra]] [[1943]]. godine [[Jevrem Simić]] i Nikola Kalabić su zajedno potpisali ugovor sa predstavnicima [[Wehrmacht]]a o zajedničkoj borbi protiv partizana.<ref>[http://www.znaci.net/00001/4_14_3_262.htm Sporazum od 27. novembra 1943. između pukovnika Jevrema Simića i kapetana Nikole Kalabića sa nemačkim predstavnikom o saradnji u borbama protiv NOVJ]</ref> Ugovor je, između ostalog, imao sledeće stavke: {{citiranje| 2. Primirje treba da stvori podlogu — pretpostavku za zajedničku borbu protiv komunista. <br /> 4. Uključivanje četničkih jedinica u nemačko borbeno vođstvo prilikom većih zajedničkih borbenih dejstava. Borbene zadatke četničkim jedinicama za ovo vreme određuje nemačko vođstvo. <br /> 5. Izmena štabova za vezu. <br /> 6. Liferovanje nemačke municije za izvođenje zajedničkih borbenih zadataka prema vojničkim potrebama. <br /> 8. Ugovor se ima držati u tajnosti.|Sporazum pukovnika Jevrema Simića i kapetana Nikole Kalabića sa nemačkim predstavnikom o saradnji u borbama protiv NOVJ (27. novembra 1943.)}} Po sklapanju sporazuma, Kalabić je naredio svojim ljudima "da se Nemci i pripadnici Nemačke oružane snage ne smeju napadati pa ni razoružavati." Svaki napad na nemačke okupatore Nikola Kalabić je kažnjavao smrću: {{citat|Za svako neizvršenje ovog naređenja, učinioca dela staviću pod preki sud i kažnjavaću smrću.<ref>http://www.znaci.net/00001/11_48.htm</ref>}} [[Datoteka:Milka ilic.jpg|mini|Posmrtni ostaci [[pokolj u Vraniću|ubijenih u Vraniću]], prilikom ekshumacije iz zajedničke grobnice u njivi radi sahrane na groblju.]] Nakon dogovorene saradnje sa Nemcima, u drugoj polovini decembra 1943. južno od Beograda provedena je akcija "čišćenja komunista". Koordinatori akcije bili su pukovnik [[Jevrem Simić]], generalni inspektor četničkih odreda i Nikola Kalabić, komandant Korpusa gorske garde, koji su izvršili koncentraciju jedinica i otpočeli takozvano "čišćenje terena". Na ovu akciju odnosi se sledeće Mihailovićevo naređenje komandantima. {{citat|Seged, Kiš ([[Živan Lazović]]), Ras-Ras (Nikola Kalabić), Dog-Dog i Romel. Naš avalski korpus sa srezovima [[Opština Grocka|Grocka]], Vračar, [[Umka]] spava dubokim snom. Na svim oblastima u neposrednoj blizini Beograda, nakotili su se komunisti i njihovi simpatizeri. Naređuje se komandantima, i to: majoru Mihailu Jovanoviću, kapetanu Lazoviću, kapetanu Nikoli Kalabiću, dalje Komarčeviću i rudničkom [[korpus]]u da najenergičnije sa juga na sever... čisteći usput i sve srezove, naročito srez kosmajski, naročito je važno što pre očistiti srezove Grocka i Umka.<ref>KNjIGA POSLATIH DEPEŠA ŠTABA DRAŽE MIHAILOVIĆA</ref>|General [[Dragoljub Mihailović]]}} Tokom ove akcije izvršeni su svirepi [[zločini četnika u Drugom svetskom ratu|četnički zločini]]: [[pokolj u Vraniću]], [[pokolj u Boleču]] i drugim mestima. Decembra 1943. godine četnici Nikole Kalabića zaklali su u selu Kopljarima kod Aranđelovca 21 seljaka.<ref name="Presuda">[http://www.znaci.net/00001/60_3_34.pdf Miodrag Zečević: DOKUMENTA SA SUĐENjA DRAŽI MIHAILOVIĆU, Beograd 2001: Presuda Dragoljubu Mihailoviću i ostalima]</ref> === Bitka za Ivanjicu (1944) === {{main|Bitka za Ivanjicu 1944.}} Partizani su januara 1944. godine uspeli da zauzmu [[Ivanjica|Ivanjicu]], ali su intervencijom mnogostruko jačih osovinskih snaga odbijeni. [[11. januar]]a 1944. godine Nikola Kalabić javlja Draži da su četnici, Nemci i Bugari sa [[tenk]]ovima ušli u Ivanjicu: {{citat|Nemci i Bugari uz pomoć četnika ušli u Ivanjicu, a tenkovi produžili dalje. Komunisti otstupaju u pravcu Javor — Kušići. Od naših u borbi [[Vuk Kalaitović|Kalait]] i Marković.<ref>http://www.znaci.net/00001/4_14_3_58.htm</ref>}} [[14. januar]]a 1944. godine Nikola Kalabić javlja Draži se Bugari i četnici bore protiv partizana, a Ivanjica je uništena od artiljerije: {{citat|2700 Bugara otišlo na položaj prema partizanima. Sada se na položaju nalaze snage četničke i poljske straže... Ivanjica je stradala od artiljerije i građanstvo je prilično stradalo. Komunisti oterali i pobili 5 Nemaca iz feldžandarmerije. Pored toga oterali jednog pomorskog kapetana, apotekara i nešto poljske straže.<ref>http://www.znaci.net/00001/4_14_3_67.htm</ref>}} [[16. 1.|16. januara]] 1944. godine Kalabić obaveštava Dražu da se protiv partizana na [[Javor]]u zajedno bore četnici, nedićevci, Nemci i Bugari: {{citat|Na Javoru kod Kušića i Katića još se vodi borba između komunista s jedne i četnika, poljske straže, Nemaca i Bugara s druge strane. Komunista ima oko 3500. Opkoljeni su i sada bi trebalo dotući ih.<ref>[http://www.znaci.net/00001/4_14_3_67.htm IZVOD IZ KNJIGE PRIMLJENIH DEPEŠA ŠTABA DRAŽE MIHAILOVIĆA U VREMENU OD 15. DO 31. JANUARA 1944. GODINE]</ref><ref name="Saslušanje">[http://www.znaci.net/00001/60_1_6.pdf Miodrag Zečević: DOKUMENTA SA SUĐENjA DRAŽI MIHAILOVIĆU, Beograd 2001: Saslušanje optuženih]</ref>}} === "Hajka" na Kalabića (1944) === {{main|Operacija Hajka}} [[Datoteka:Kalabic4be9.jpg|mini|Kalabićevi četnici ispred kafane]] Krajem februara, s istekom četničko-njemačkih sporazuma o primirju, četnici su formalno opet postali neprijatelj okupacionih snaga. Marta 1944. godine Nemci i Bugari su poveli "lov" na Kalabića, poznat pod šifrom [[Operacija Hajka|Operacija Treibjagd]], nanevši četnicima ozbiljne gubitke. Međutim, usljed [[Prodor NOVJ u Srbiju proleća 1944.|prodora partizanskih snaga u Srbiju u proljeće 1944.]] godine, ubrzo je saradnja iznova uspostavljena. === Četnički teror u Srbiji (1944) === {{main|Četnički teror u Srbiji 1943-1944}} Proleća [[1944]]. godine Mihailović je odlučio da formira krupne mobilne operativne formacije - jurišne korpuse, i od njih grupe jurišnih korpusa kao formacije u rangu armije. Jedina potpuno formirana bila je Četvrta grupa jurišnih korpusa u zapadnoj i srednjoj Srbiji. Četvrtu grupu jurišnih korpusa činilo je pet jurišnih korpusa, sastavljenih od elitnih brigada iz zapadne i centralne Srbije, kojima je dodeljeno najbolje raspoloživo naoružanje. Nikola Kalabić je bio komandant Drugog jurišnog korpusa, snage oko 1.800 ljudi. U narednom periodu, Kalabić je saradnji sa Nemcima učestvovao u svim većim borbama protiv [[narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|partizana]] u Srbiji: u [[Parohija|Župi]], na [[Jastrebac|Jastrepcu]], u [[Toplica (rijeka)|Toplici]], na [[Kopaonik]]u, ponovo u Župi, na Jelovoj Gori i na prilazima [[Ravna Gora|Ravnoj gori]]. Mihailović je u proleće 1944. godine ponovo naredio komandantu Gorske garde, Nikoli Kalabiću, "da po svaku cenu uništi komunističke delove u oblasti Kosmaja, Venčaca, Bukulje i sve do Beograda", što se pretvorilo u brutalan [[teror]] nad stanovništvom. U dnevniku 3. brigade Gorske garde iz aprila 1944. o ovim operacijama, pored ostalog, piše: {{citat|"Utorak, 11. april 1944: Danas u selu Dubani streljano šest lica komunističkih jataka i zapaljene su dve kuće komunističkih jataka. Sreda, 12. april 1944: Danas u [[Senaja|Senaji]] streljani komunistički jataci i to: Spasoje i žena mu Natalija. Četvrtak, 13. april 1944: 1. i 3. bataljon na svojim reonima rade na prikupljanju žita za predaju našoj vojsci. U samu zoru, tj. noću oko 2 časa krenula je brigada za s. Dubanu ([[Dubona]]) radi blokiranja ovog sela zbog hvatanja komunista. Pri polasku streljali su četiri komunistička jataka ... Četvrtak, 20. april 1944: Sa 1, 2 i 4. bataljonom oko 4 časa blokirano s. [[Vlaška (Mladenovac)|Vlaška]] i izvršen pretres sela. Pretres sela trajao je do 8 časova, a posle toga pred zborom seljaka likvidiran je Tihomir Avramović iz Vlaške, komunistički jatak koji je ranije bio aktivan komunista... " <ref name="Milovanović">[http://www.znaci.net/00001/11_62.htm Nikola Milovanović - KORPUSI DRAŽE MIHAILOVIĆA POLAŽU ISPIT PRED OKUPATOROM U SRBIJI]</ref>}} Selo Vlaška je kažnjeno jer su meštani prethodno terali četničku stražu, i bežali da bi izbegli prisilnu regrutaciju u četničku vojsku.<ref>[http://www.znaci.net/00001/4_14_3_106.htm Izveštaj komandanta 3. brigade Korpusa Gorske garde od 3. aprila 1944. o borbama protiv pripadnika NOP-a kod Umčara]</ref> U svom pismu od [[24. april]]a Nikola Kalabić lično daje uputstva za klanje partizanskih simpatizera: {{citat|Dragi Pape, za klanje komunista molim te dobro tu stvar proveri. Ispitaj još bar 3 čoveka. Za te ljude koji treba da se zakolju. Pitaj Peru Miletića, Stevana Beserovca i Živorada Pajića, pa ako oni kažu da su krivi kao komunisti, onda najviše zakoljite: u Jasenici 3, Popučke 2, Garić 2, Grabovica 2, konja pastuva od Zakića mi dovedite, a za njega zna Stanimir. Mene ćeš naći tek drugi dan Uskrsa u večer u Lekovicama kod Stanoja. Nemoj se vraćati dok zadatak ne svršiš. Želim iskreno da praznik Hristovog voskrsenja dočekate svi zdravi. Doviđenja. Pozdravite mi sve, a tebe najviše pozdravlja tvoj čika Pera.<ref>http://www.znaci.net/00001/11_62.htm</ref>}} [[29. 4.|29. aprila]] 1944 godine Nikola Kalabić je vodio [[Korpus gorske garde]] u napadu na selo [[Drugovac]] kod Smedereva, kada je počinjen zloglasni [[masakr u Drugovcu|pokolj u Drugovcu]], prilikom kojeg su četnici poubijali veliki broj meštana. === Oslobođenje Srbije === {{main|Bitka za Srbiju 1944.}} [[Datoteka:First Vrede sa četnicima.jpg|thumb|Nemački kapetan Fürst Wrede i četnički komandanti Nikola Kalabić, [[Dragoslav Račić]] i [[Neško Nedić]], nakon potpisanog sporazuma o zajedničkoj borbi protiv partizana, u Topoli 11. avgusta 1944. (''nemački izvor'')<ref>[http://znaci.net/images/NARA/T311_286/0535.jpg Wredeova zabeleška str.1]</ref><ref>[http://znaci.net/images/NARA/T311_286/0536.jpg Wredeova zabeleška str.2]</ref><ref>[http://znaci.net/images/NARA/T311_286/0537.jpg Wredeova zabeleška str.3]</ref>]] Ađutant nemačkog generala [[Hans Felber|Hansa Felbera]], u svom ratnom dnevniku beleži kako je general obilazio trupe koje drže front prema partizanima, i u sklopu obilaska sastao se [[7. maj]]a 1944. sa četničkim vođama Rakovićem i Kalabićem.<ref>National Archive Washington, T501, roll 255, frame 804, dostupno na http://znaci.net/00002/317_808.htm</ref> Tokom septembra [[1944]]. godine, [[Četvrta grupa jurišnih korpusa JVuO|Četvrta grupa jurišnih korpusa]] pod komandom [[Dragoslav Račić|Dragoslava Račića]], zajedno sa Kalabićevim jedinicama, poražena je od nastupajućih snaga [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]] i potisnuta prema [[Beograd]]u. Vojvođanski borci NOVJ koji su porazili ovu grupaciju opisuju da su se Kalabićevi četnici razletali "kao perje", potpuno nesposobni da se suprotstave.<ref>[http://znaci.net/00003/527.htm Mirko Tepavac: MOJ DRUGI SVETSKI RAT I MIR]</ref> Kalabićeve jedinice Nemci su tokom [[3. 10.|3]], [[4. 10.|4.]] i [[5. 10.|5. oktobra]] 1944. vozovima vratili iz Beograda za [[Kraljevo]] da nastave borbu protiv [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|Narodnooslobodilačke vojske]].<ref name="ReferenceA">Ratko Parežanin; MOJA MISIJA U CRNOJ GORI, Rim 1974 - strane 17-18</ref><ref>Radomir Milošević - Čeda: ZAKASNELI RAPORT, Interprint, Beograd 1996 - strane 78-79</ref> {{citat|"Noću, iza ponoći, između 3. i 4. oktobra 1944, krenuli smo iz Beograda, sa železničke stanice u Topčideru... Uveče sam se oprostio sa komandantom Korpusa, generalom Kostom Mušickim... Kod Mušickog je u tom trenutku bio Nikola Kalabić, a u štabu Dobrovoljačkog Korpusa sam primetio i Neška Nedića... Došli su da se dogovaraju sa Dobrovoljačkom komandom i da traže opremu i ostalo. Na brzinu progovorio sam nekoliko reči sa Neškom Nedićem. U vozu su s nama putovali i Kalabićevi četnici. Rekoše nam da idu do Kraljeva, gde se vrši koncentracija četnika za borbu."<ref name="ReferenceA"/>|Nedićev ministar [[Ratko Parežanin]]}} [[Dragoslav Račić]] je usled nastupanja Crvene Armije 19. oktobra 1944. nameravao da povede borbu protiv Nemaca, ali je Kalabić smatrao takav potez preuranjenim.<ref>[http://www.znaci.net/NARA/AgF/301_565.htm Zbirka dokumenata Armijske grupe F]: "Racic beschloss den Kampf gegen den "Okkupator" aufzunehmen trotz abraten von Kalabic, der ein solches Vorgehen mit verfrüht bezeichnet."</ref> === Povlačenje u Bosnu === {{main|Bosanska golgota}} Nakon [[bitka za Srbiju 1944.|oslobođenja Srbije]], Četvrta grupa jurišnih korpusa je rasformirana, i Kalabić je ponovo na čelu Gorske garde. Zajedno sa Nemcima povlačio se preko Sandžaka ka Bosni. U Bosni je nastavio borbu protiv [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|Narodnooslobodilačke vojske]] u saradnji sa okupatorima, od kojih je potrebovao „puščanu, mitraljesku i bacačku municiju“.<ref>[http://www.znaci.net/00001/4_14_4_119.htm Obaveštenje komandanta Grupe korpusa gorske garde od 13. decembra 1944. nemačkom komandantu odseka Rogatica — Sarajevo o upućivanju oficira za vezu radi dobijanja municije za borbu protiv NOVJ]</ref> [[16. januar]]a 1945. godine pukovnik Gojko Borota izveštava Dražu Mihailovića da je Kalabić dobio snabdevanje od Nemaca: {{citat|Nemci nameravaju da prodru preko Vlasenice u Zvornik... žele sudelovanje naše koje bi bilo levo i desno od te linije i zaposedanje očišćene prostorije... Kalabić primio prilično materijala i municije, samo lekova u težini 100 kg.<ref>http://www.znaci.net/00001/4_14_4_156.htm</ref>|Gojko Borota}} U maju [[1945]]. godine, četničke jedinice su uništene u [[Bitka na Zelengori|bici na Zelengori]], od strane Jugoslovenske armije. Sa nekoliko desetina svojih ljudi, Kalabić je uspeo da stigne u okolinu Valjeva. == Zločini Kalabićevih četnika nad civilima == Državna komisija za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača u saopštenju od 11. februara 1945. obznanila je pismo Nikole Kalabića od 24. aprila 1943. (potpisano Kalabićevim pseudonimom "Čika Pera") u kom Kalabić sugeriše podređenima da izvrše klanje 9 lica u selima u okolini Valjeva. U "Saopštenju Državne komisije br. 22." (Beograd, 1945) objavljen je faksimil ovog pisma: "Dragi Pape, Za klanje komunista molim te dobro tu stvar proveri ispitaj još bar 3 čoveka za te ljude koji treba da se zakolju. Pitaj Peru Miletića, Stevana Besarovca i Živorada Pejića pa ako oni kažu da su krivi kao komunisti onda najviše zakoljite u Jasenici 3, Papučke 2, Garić 2, Grabovica 2. Konja pastuva od Zazića mi dovedite a za njega zna Stanimir. Mene ćeš naći tek drugi dan Uskrsa uvečer u Leskovicama kod Stanoja. Nemoj se vraćati dok zadatak ne svršiš. Želim iskreno da praznik Hristova voskresenja dočekate svi zdravi. Doviđenja. Pozdravi sve a tebe najviše pozdravlja tvoj Čika Pera, 24.4.43.g."<ref>Саопштења Државне комисије за утврђивање злочина окупатора и њихових помагача, бр. 7-33, Београд, 1945, стр. 323, 325.</ref> Nikola Kalabić u depeši od 29. decembra 1943. obavestio je Dražu Mihailovića o pokolju koji su počinili četnici pod njegovom komandom u selu Kopljare pokraj Aranđelovca u noći 25-26. decembra 1943. Najveći broj stradalih bili su pripadnici romskih porodica koje su živele u selu. "U Kopljarima uhvaćeno na spavanju i poklato 24 aktivna komunista od kojih su 20 cigani, koji su priznali da su bili takozvani "jarugaši", danju rade svoje poslove kući, a noću u akciji. Sve sam poklao. Ras Rasa"<ref>Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u naroda Jugoslavije, XIV/3, Beograd, 1983, str. 213.</ref> Ovaj pokolj potvrđuju i nedićevski izvori ("Izveštaj odeljenja za državnu zaštitu Nedićevog Ministarstva unutrašnjih poslova od 30. decembra 1943. o događajima u Srbiji od 24. do 30 decembra"): "Noću 25/26. om. četnici DM zaklali su u selu Kopljaru, sreza orašačkog, Gavrilović Milutina, opštinskog delovođu, Milanovića Radojicu i Savkovića Tihomira, zemljoradnike i 15 cigana i 4 ciganke i spalili sve ciganske kuće u selu, kao i kuće dvojice seljaka čiji se članovi porodica nalaze u partizanskim redovima. Delo je izvršeno zbog saradnje ubijenih sa partizanima."<ref>Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u naroda Jugoslavije, I/21, Beograd, 1965, str. 560.</ref> == Posleratno hvatanje i smrt == Pred kraj rata Nikola Kalabić kao i mnogi drugi četnici pokušavali su da se sakriju u zabačenim delovima zemlje, čekajući pokušaj pobune protiv komunističke vlasti. [[OZNA]] (Odeljenje Zaštite Naroda) je krenula sa širokim planom hvatanja bivših pripadnika JVUO i ostalih saradnika okupatora. Tako su uspeli da ga u tajnoj operaciji [[5. 12.|5. decembra]] [[1945|1945.]] uhapse. Prema kasnije objavljenim službenim tvrdnjama vlasti, Kalabić je izrazio želju da sarađuje u hapšenju đenerala Draže Mihajlovića u zamenu za imunitet od krivičnog gonjenja. OZNA je na to pristala, te je Kalabić učestvovao u operaciji tako što je preko svojih veza namamio Mihajlovića u klopku u kojoj je uhapšen u martu [[1946]]. Deo istoričara i istorijskih publicista kao i nacionalistički deo srpske javnosti odbacuje te tvrdnje, smatrajući ih komunističkom propagandom i falsifikatima, odnosno nastojanjem da se ocrne najviše ličnosti JVUO. U tome su kasnije dobili podršku Kalabićeve porodice koja je nastojala sa njega izbrisati stigmu "izdajnika".<ref>http://www.novosti.rs/vesti/naslovna/aktuelno.69.html:251504-Nista-o-Drazi---nije-bilo-u-sefu Ništa o Draži nije bilo u sefu Novosti, 18. 09.2009.</ref> Tačan datum Kalabićeve smrti niti mesto njegove sahrane nisu poznat. U zvaničnim arhivama nema nekakvih podataka o njegovoj sudbini; na temelju svedočanstava iz druge ruke se špekuliše kako je bio "diskretno" [[fizička likvidacija|likvidiran]] mesec-dva posle Draže. 1980-ih, pogotovo nakon emitovanja TV-serije ''[[Poslednji čin]]'', pojavile su se glasine o tome da mu je ipak pošteđen život te da je živeo još dvadeset godina pod novim identitom, bilo u inostranstvu, bilo u samoj Jugoslaviji. Navodilo se da je 1960-ih poginuo u saobraćajnoj nesreći, odnosno da je ubijen u kafanskoj tuči kada se napio i otkrio svoj identitet, odnosno da ga je prepoznala jedna od preživelih žrtava četničkih pokolja. Kalabić je zvanično proglašen mrtvim tek početkom 2011. godine u sudskom [[vanparnični postupak|vanparničnom postupku]]<ref name="postupak"/> koji je pokrenula njegova unuka Vesna Dragojević.<ref>http://www.novosti.rs/vesti/naslovna/aktuelno.293.html:317490-Kalabica-ubili-sest-puta Kalabića ubili šest puta Novosti, 1. februar 2011.</ref> Prema tom rešenju, kao datum smrti je naveden 13. januar 1946. Rešenje se temelji na iskazu penzionisanog pravoslavnog sveštenika Mijajla Danilovića koji je preneo svedočanstvo dvoje Kalabićevih saboraca prema kome je na taj dan ubijen u OZNA-inog zasedi. Sud je prihvatio to svedočanstvo, jer ga niko nije zvanično osporio, tako da je zvanična verzija Kalabićeve smrti drugačija od one koje su decenijama navodile jugoslovenske vlasti. Ipak, domaća istoriografija, uključujući istoričare Kostu Nikolića, Bojana Dimitrijevića i Predraga Ostojića, demantuje špekulacije o navodnoj Kalabićevoj pogibiji krajem 1945. i prihvata kao validnu zvaničnu posleratnu verziju o saradnji Nikole Kalabića u lociranju Draže Mihailovića i njegovom hvatanju marta 1946. O tome pišu K. Nikolić i B. Dimitrijević u biografiji generala Dragoljuba Draže Mihailovića (Beograd, 2011). "Proučavajući dokumentaciju BIA ustanovili smo da je verzija po kojoj je generala Mihailovića zarobila grupa pripadnika Ozne za Srbiju uz "pomoć" Nikole Kalabića verodostojna. Raspoloživi dokumenti u posedu BIA nedvosmisleno potvrđuju verziju koja je u javnost došla putem literarno obrađenih iskaza pripadnika ove grupe. Nikola Kalabić je prvi put lociran krajem avgusta 1945. Prema publicističkim verzijama koje su docnije objavljivali bivši pripadnici Ozne/Udbe, infiltracija Titove službe bezbednosti u ravnogorsku organizaciju počela je u oktobru 1945. (oficir Ozne Milovan Pejanović pisao je o infiltraciji u Kalabićevu grupu na terenu krajem novembra 1945. pod pseudonimom "Ljubo Popović", pod kojim je kasnije objavio knjigu). Major Ozne Milovan Pejanović je, sudeći prema takvim svedocima, uspeo da nagovori Nikolu Kalabića da dođe u "beogradski ravnogorski štab" na prezimljavanje. Njegovo hvatanje je izvršeno početkom decembra 1945."<ref>Коста Николић, Бојан Б. Димитријевић, Генерал Драгољуб Михаиловић 1893-1946. Биографија, Београд, 2011, стр. 465-466.</ref> U arhivi BIA sačuvano je nekoliko kratkih poruka koje je pisao Kalabić uoči hapšenja, kao i pismo-ispovest pisano 19/20. decembra 1945. organima nove vlasti iz zatvora, odnosno Slobodanu Peneziću Krcunu, Aleksandru Rankoviću i Milovanu Đilasu. Apostrofirajući ovo pismo, Nikolić i Dimitrijević ističu: "Ovo je indirektna potvrda o verodostojnosti verzije koju je objavio "Ljubo Popović" (Milovan Pejanović), a neke od pronađenih depeša slažu se vremenski i tematikom sa onima koje je on kao faksimile objavio u svojoj knjizi."<ref>Коста Николић, Бојан Б. Димитријевић, н.д, стр. 466.</ref> == U popularnoj kulturi == Događaji vezani uz hvatanje Draže Mihailovića, odnosno verzija prema kojoj je u njemu ključnu ulogu igrao Kalabić, dva puta su ekranizovani u bivšoj Jugoslaviji. Godine 1970. je snimljen igrani film ''[[Klopka za generala]]'', gde se kao lik pojavljuje četnički komandant po imenu "Ras", temeljen na Kalabiću, a koga tumači [[Ljuba Tadić]]. Godine 1981. je [[Radio-televizija Srbije|Radiotelevizija Beograd]] emitovala [[dokudrama|dokumentarno-dramsku]] mini-seriju ''[[Poslednji čin]]'' gde Kalabića glumi [[Zoran Rankić]]; njegovo tumačenje Kalabićevog lika je izazvalo kontroverze u tadašnjoj javnosti, s obzirom da je prikazan s neoubičajenim simpatijama za nekoga sa zvaničnom reputacijom izdajnika i zločinca. == Rehabilitacija == Godine [[2009]]. rodbina Nikole Kalabića pokrenula je njegovu [[sudska rehabilitacija|sudsku rehabilitaciju]].<ref>http://www.novosti.rs/vesti/naslovna/aktuelno.69.html:241926-Nas-deda-nije-izdao-Drazu Naš deda nije izdao Dražu! Novosti, 06. 06.2009</ref> Na najavu podnošenja zahteva za rehabilitaciju Nikole Kalabića, istoričar [[Venceslav Glišić]], relevantan poznavalac istorije Drugog svetskog rata na tlu Srbije, izjavio je: {{citat|Nikola Kalabić najmanje od svih četnika zaslužuje da bude rehabilitovan. Ovaj osvedočeni izdajnik svog naroda i blizak saradnik okupatora ostao je upamćen po zverstvima nad srpskim civilima. I meni su, dok sam istraživao ovaj period srpske istorije, nuđene kontradiktorne informacije o njegovom životu i smrti. Ali jedina istina je ona koju mi je svojevremeno poverio Aleksandar Ranković - Nikola Kalabić je izdao Dražu Mihailovića."<ref>[http://www.novosti.rs/vesti/naslovna/aktuelno.293.html:415575-Nikola-Kalabic---izdajnik-ili-zrtva Medijska najava podnošenja zahteva za sudsku rehabilitaciju]</ref>|istoričar [[Venceslav Glišić]]}} Kalabić je zvanično rehabilitovan u maju [[2017]]. godine odlukom Višeg suda u [[Valjevo|Valjevu]]. Tu je odluku, međutim, poništio Apelacioni sud i vratio na ponovno odlučivanje sud u Beogradu u maju [[2018]] i vratio na ponovno odlučivanje. Ponovo je rehabilitovan [[8. august]]a [[2022]]. godine. Sud u Valjevu ga je oslobodio pređašnjih optužnica i ništavnima su proglašene odluke o konfiskaciji njegove imovine te je za zvanični datum njegove smrti nedvosmisleno utvrđen [[19. januar]] [[1946]]. godine. == Literatura == {{refbegin|3}} * {{cite book|ref=harv|last=Tomasevich|first=Jozo|title=Četnici u Drugom svjetskom ratu 1941-1945|url=https://books.google.rs/books/about/%C4%8Cetnici_u_drugom_svjetskom_ratu_1941_19.html?id=GvUCAAAAMAAJ&redir_esc=y|year=1979|publisher=Sveučilišna naklada Liber|location=Zagreb|isbn=}} * {{Cite book| ref=harv| last=Borković| first = Milan|authorlink = Милан Борковић| title = Kontrarevolucija u Srbiji. Kvislinška uprava u Srbiji 1941—1944 (knjiga 1)|year=1979a| url = http://znaci.net/00001/154.htm| publisher = | location = Beograd|id=}} * {{Cite book| ref=harv| last=Petranović| first = Branko|authorlink = Бранко Петрановић| title = Srbija u Drugom svetskom ratu 1939—1945|year=1992| url = http://znaci.net/00001/92.htm| publisher = Vojnoizdavački i novinski centar| location = Beograd|id=}} * {{cite book|ref=harv|last=Dimitrijević|first=Bojan B.|title= Vojska Nedićeve Srbije oružane snage srpske vlade 1941-1945|edition=3.|url=https://issuu.com/novo-videlo/docs/nedic_-_copy |year=2020|publisher=Službeni glasnik|isbn=978-86-519-1811-0}} == Izvori == {{izvori|2}} == Vidi još == * [[Operacija Hajka|Operacija Treibjagd]] * [[Jugoslovenska vojska u otadžbini]] * [[Saradnja četnika sa snagama Osovine u Drugom svetskom ratu]] == Vanjske veze == * [http://www.znaci.net/00001/4_14_3_262.htm Sporazum od 27. novembra 1943. između Jevrema Simića i Nikole Kalabića sa nemačkim predstavnikom o saradnji u borbama protiv NOVJ] * [http://www.znaci.net/00001/11_82.htm Nikola Milovanovic, HAPŠENJE KALABIĆA] {{Lifetime|1906|1946|Kalabić, Nikola}} [[Kategorija:Biografije, Doboj]] [[Kategorija:Četnici]] [[Kategorija:Ravnogorski pokret]] [[Kategorija:Jugoslovenska vojska u otadžbini]] [[Kategorija:Srbija u Drugom svetskom ratu]] [[Kategorija:Bosna i Hercegovina u Drugom svjetskom ratu]] [[Kategorija:Saradnja četnika sa snagama Osovine u Drugom svetskom ratu]] [[Kategorija:Zločini četnika u Drugom svetskom ratu]] gailz1cz42n620ynq34ksgfs4e3qcc6 41262990 41262989 2022-08-24T00:25:37Z Vipz 151311 /* Rehabilitacija */ wikitext text/x-wiki {{Vojno lice | ime =Nikola Kalabić | slika = Nikola Kalabić.jpg | opis_slike = Nikola Kalabić | nadimak = | datum_rođenja =[[20.12.1906.]] | mesto_rođenja =[[Podnovlje]], [[Austro-Ugarska|Austrougarska]] | država_rođenja =[[Austro-Ugarska|Austrougarska]] | datum_smrti = [[19.01.1946.]] | mesto_smrti = [[Valjevo]] [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|FNRJ]] | država_smrti =[[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|FNRJ]] |vojska=[[Jugoslovenska vojska u otadžbini|Jugoslovenska Vojska u Otadžbini]] |godine_služenja=[[1941|1941.]] — [[1945|1945.]] |čin= major |jedinica= |bitke=[[Drugi svjetski rat|Drugi svetski rat]] |nagrade= |kasniji_rad= |potpis= }} '''Nikola Kalabić''' (pseudonim: ''Ras Ras''; [[20. 12.|20. decembar]], [[1906]], [[Podnovlje]], kod [[Derventa|Dervente]], [[Austro-Ugarska|Austrougarska]] — [[19. 1.|19. januar]] [[1946]], kod [[Valjevo|Valjeva]], [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|FNR Jugoslavija]]<ref name="postupak">[http://www.novosti.rs/vesti/naslovna/aktuelno.69.html:315927-Kalabic-i-zvanicno-mrtav Kalabić i zvanično mrtav], B. Puzović, Večernje novosti, društvo, 20. januar 2011.</ref>) je bio komandant Gorske kraljeve garde [[Jugoslovenska vojska u otadžbini|Jugoslovenske vojske u Otadžbini]] u tokom [[Drugi svetski rat u Jugoslaviji|Drugog svetskog rata u okupiranoj Jugoslaviji]]. == Predratna biografija == Rođen je [[1906]]. u Podnovlju kod [[Derventa|Dervente]], na severu [[Bosna|Bosne]], od oca [[Milan Kalabić|Milana]] i majke Joke. Nikolin otac se razveo od Joke posle [[Prvi svjetski rat|Prvog svetskog rata]], i zatim se ženio još tri puta. Nikolu je u početku vodio sa sobom, tako da se on školovao u mestima očevog službovanja, a nakratko i u [[Novi Pazar|Novom Pazaru]]. Završio je šest razreda gimnazije, a zatim je upisao geodeziju u [[Beograd]]u. Na studijama je upoznao godinu dana mlađu koleginicu Borku, rođenu u Rajkovićima kod Valjeva. Borka i Nikola su se venčali [[1929]]. godine u Valjevu, a sledeće godine, trećeg avgusta, rodili su im se blizanci Mirjana i Milan. Prvu službu su dobili u Beogradu. Usledio je premeštaj u [[Aranđelovac]], i najzad u Valjevo, gde su Kalabići ostali da žive. Nikola Kalabić je do početka [[Drugi svjetski rat|Drugog svetskog rata]] radio u valjevskoj katastarskoj upravi. == Drugi svetski rat == Prvi dan rata, [[6. 4.|6. april]] [[1941]]. godine, rezervnog poručnika Nikolu Kalabića zatekao je sa nogom u gipsu zbog povrede u saobraćajnoj nesreći. Skinuo je gips i otišao u [[Šabac]], gde mu je bio ratni raspored. Vratio se kući posle dvadesetak dana, sa pričom o rasulu Jugoslovenske vojske. === Odlazak u četnike === Ubrzo je na [[Bukulja|Bukulji]] pristupio četničkoj organizaciji [[Kosta Pećanac|Koste Pećanca]]. Pećanac je postavio poručnika Nikolu Kalabića za vojvodu cerskog i valjevskog. Nakon kraćeg vremena Kalabić je Pećancu poslao uniformu i objavu, s porukom da ga napušta zato što je "''krenuo sa Nedićem''". Kalabić je saznao za pukovnika [[Dragoljub Mihailović|Dražu Mihailovića]], te leta 1941. godine odlazi na [[Ravna Gora|Ravnu goru]]. Njegova prva dužnost bila je komandir prateće čete pukovnika Mihailovića. Od novembra 1941, Kalabić je komandir 26. čete Gorske kraljeve garde. Značajnu ulogu odigrao prilikom bekstva Draže Mihailovića sa Ravne gore tokom nemačke [[Operacija Mihailović|operacije Mihailović]] (početkom decembra 1941), kada je preko svog oca Milana (žand. majora, komandanta 11. odreda K. Pećanca) omogućio Draži i njegovom štabu prebacivanje u Sandžak i povratak kasnije u zapadnu Srbiju.<ref>http://znaci.net/00001/4_14_1_71.htm</ref> Nakon [[Napad četnika na Užičku republiku|četničkog napada na partizane]] krajem oktobra 1941. godine, kao i posljedične propasti [[Ustanak u Srbiji|ustanka u Srbiji]] krajem te godine, Mihailović se odlučio na [[Legalizovani četnici|legalizaciju četničkih odreda]] kod [[Vlada narodnog spasa|Nedićeve vlade]]. Veći dio Mihailovićevih komandanata i njihovih odreda (pretežno onih iz zapadne Srbije) su prihvatili legalizaciju i postali integralni dio kvislinških oružanih formacija, a među njima je bio i Nikola Kalabić.{{sfn|Tomasevich|1975|p=198}}{{sfn|Borković|1979a|p=270}}{{sfn|Petranović|1992|p=271}}<ref>{{harv|Dimitrijević|2020|p=122}}</ref> [[19. 12.|19. decembra]] 1942. godine, Nemci su odveli na Banjicu Nikolinu i Borkinu rodbinu, koju je Kalabić uspeo kasnije da izbavi preko svojih veza. === Četnički teror u Srbiji (1943) === {{main|Četnički teror u Srbiji 1943-1944}} Kalabić je [[23. 2.|23. februara]] [[1943]]. godine naredio formiranje Rudničkog letećeg odreda za borbu protiv pripadnika [[narodnooslobodilački pokret Jugoslavije|narodnooslobodilačkog pokreta]] na širem području planine Rudnik: {{citiranje|Zadatak Rudničkog letećeg odreda biće: Na reonu odreda uništavanje svih naoružanih komunističkih grupa i pojedinaca, kao i njihovih jataka i obaveštajaca.<ref>[http://www.znaci.net/00001/4_14_2_47.htm Naredba komandanta Gorske kraljevske garde od 23. februara 1943. o formiranju Rudničkog letećeg odreda za borbu protiv pripadnika narodnooslobodilačkog pokreta na širem području planine Rudnik]</ref>|Naredba o formiranju Rudničkog letećeg odreda za borbu protiv pripadnika narodnooslobodilačkog pokreta od 23. februara 1943.}} Kalabićevo "čišćenje komunista" u Srbiji ubrzo se otrglo kontroli. [[Lazar Trklja]], bliski saradnik Draže Mihailovića, izveštava ga o Kalabićevom teroru sredinom 1943. godine: {{citat|Pojedini organi, Vašim odobrenjem da raščiste sa ljotićevcima i komunistima, zloupotrebljavaju to i pod tom firmom ubijaju naše najbolje i najnacionalnije ljude. Nagon mladog Kalabića za ubijanjem porodična je osobina njegove familije i može nam samo naštetiti.<ref>Kosta Nikolić, Istorija ravnogorskog pokreta, knjiga I, Beograd 1999., str. 319.</ref>|[[Lazar Trklja]]}} Sredinom 1943. godine, Kalabić je pokušao da se približi Nemcima, ali je odbijen: {{citiranje|Pokušaj Kalabića, jednog od vođa pokreta Draže Mihailovića, da nam se približi, odbijen, a njegovi ljudi uhapšeni.<ref name="Živković">[http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta Nikola Živković, Srbi u Ratnom dnevniku Vrhovne komande Vermahta]</ref>|Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta od 1. juna 1943.}} U borbama protiv partizanskog pokreta otpora, Kalabićevi četnici činili su surove zločine. [[3. 11.|3. novembra]] 1943. jedan član Kalabićevog Štaba pisao je Draži Mihailoviću o zločinima Kalabićevih četnika na području Rudnika: {{citat|1. — Varošicu Stragare upalili su zato što su od prvog do poslednjeg bili svi pijani. To je bilo prvo delo Kalabića, čim je stupio na tlo svoje teritorije... 2. — Od celokupnog br. stanja koje su poklali 50% su nevine žrtve. Znam da podnose izveštaj da su poklani kao krivci. 3. — Narod kada čuje da četnici dolaze u selo, više se plaše nego kada dolaze Nemci, Bugari, Arnauti i svaka druga vera. Jer oni svi kada dolaze ako treba neko da se tera ili ubije oni oteraju ili ubiju, ali ovi prebiju da posle tri dana mora dotična osoba da umre. Navešću Vam samo jedan slučaj, a takvih slučajeva ima dosta. Kalabić lično prebio je u s. Ljubičevac tri čoveka i jednu devojku koji su posle četiri dana pomrli. Nisu bili u stvari krivi ništa. Znam da će Vam podneti izveštaj da su - ustvari krivi. Daklem to istorija čovečanstva nije zapamtila. Narod se čudi čija je to vojska i za koga Kalabić radi, kad su ti ljudi od pamtiveka nacionalisti. 5. — Kalabić, lično nijedan obrok ne jede bez pečenja. 6. — Vode borbu sa partizanima oni im se uvek izvuku, oni posle zađu po selima i pokolju onaj nevini narod, i podnose izveštaj kako su u borbi naneli gubitke partizanima... Mogu samo Vam reći to da narod psuje majku Kralju, Vama — Draži i svima redom, kažu kad je ovakva Garda kakva je ta druga vojska. I podvlačim Vam da je narod jako ogorčen, i nemam izraza kako da se izrazim koliko narod vapije za pomoć. (...) Jer ovakav rad Kalabića, veća je propaganda za partizane, nego što je i oni sami imaju, treba da me razumete.<ref>[http://www.znaci.net/00001/4_14_3_26.htm Pismo člana Štaba korpusa Gorske garde od 3. novembra 1943. Draži Mihailoviću o zločinima četnika na području pl. Rudnika]</ref>}} === Savezništvo sa Nemcima (1943) === {{main|Ugovori o saradnji četnika i Vermahta}} [[Datoteka:Zone odgovornosti četnika, prema sporazumu sa Nemcima.png|thumb|Zone odgovornosti četničkih komandanata u okupiranoj Srbiji, prema sporazumu sa Nemcima 1943. [[Jevrem Simić]] i [[Nikola Kalabić]] (roze), [[Vojislav Lukačević]] (plavo), [[Ljuba Jovanović Patak]] (zeleno) i [[Mihailo Čačić]] (sivo).]] [[27. 11.|27. novembra]] [[1943]]. godine [[Jevrem Simić]] i Nikola Kalabić su zajedno potpisali ugovor sa predstavnicima [[Wehrmacht]]a o zajedničkoj borbi protiv partizana.<ref>[http://www.znaci.net/00001/4_14_3_262.htm Sporazum od 27. novembra 1943. između pukovnika Jevrema Simića i kapetana Nikole Kalabića sa nemačkim predstavnikom o saradnji u borbama protiv NOVJ]</ref> Ugovor je, između ostalog, imao sledeće stavke: {{citiranje| 2. Primirje treba da stvori podlogu — pretpostavku za zajedničku borbu protiv komunista. <br /> 4. Uključivanje četničkih jedinica u nemačko borbeno vođstvo prilikom većih zajedničkih borbenih dejstava. Borbene zadatke četničkim jedinicama za ovo vreme određuje nemačko vođstvo. <br /> 5. Izmena štabova za vezu. <br /> 6. Liferovanje nemačke municije za izvođenje zajedničkih borbenih zadataka prema vojničkim potrebama. <br /> 8. Ugovor se ima držati u tajnosti.|Sporazum pukovnika Jevrema Simića i kapetana Nikole Kalabića sa nemačkim predstavnikom o saradnji u borbama protiv NOVJ (27. novembra 1943.)}} Po sklapanju sporazuma, Kalabić je naredio svojim ljudima "da se Nemci i pripadnici Nemačke oružane snage ne smeju napadati pa ni razoružavati." Svaki napad na nemačke okupatore Nikola Kalabić je kažnjavao smrću: {{citat|Za svako neizvršenje ovog naređenja, učinioca dela staviću pod preki sud i kažnjavaću smrću.<ref>http://www.znaci.net/00001/11_48.htm</ref>}} [[Datoteka:Milka ilic.jpg|mini|Posmrtni ostaci [[pokolj u Vraniću|ubijenih u Vraniću]], prilikom ekshumacije iz zajedničke grobnice u njivi radi sahrane na groblju.]] Nakon dogovorene saradnje sa Nemcima, u drugoj polovini decembra 1943. južno od Beograda provedena je akcija "čišćenja komunista". Koordinatori akcije bili su pukovnik [[Jevrem Simić]], generalni inspektor četničkih odreda i Nikola Kalabić, komandant Korpusa gorske garde, koji su izvršili koncentraciju jedinica i otpočeli takozvano "čišćenje terena". Na ovu akciju odnosi se sledeće Mihailovićevo naređenje komandantima. {{citat|Seged, Kiš ([[Živan Lazović]]), Ras-Ras (Nikola Kalabić), Dog-Dog i Romel. Naš avalski korpus sa srezovima [[Opština Grocka|Grocka]], Vračar, [[Umka]] spava dubokim snom. Na svim oblastima u neposrednoj blizini Beograda, nakotili su se komunisti i njihovi simpatizeri. Naređuje se komandantima, i to: majoru Mihailu Jovanoviću, kapetanu Lazoviću, kapetanu Nikoli Kalabiću, dalje Komarčeviću i rudničkom [[korpus]]u da najenergičnije sa juga na sever... čisteći usput i sve srezove, naročito srez kosmajski, naročito je važno što pre očistiti srezove Grocka i Umka.<ref>KNjIGA POSLATIH DEPEŠA ŠTABA DRAŽE MIHAILOVIĆA</ref>|General [[Dragoljub Mihailović]]}} Tokom ove akcije izvršeni su svirepi [[zločini četnika u Drugom svetskom ratu|četnički zločini]]: [[pokolj u Vraniću]], [[pokolj u Boleču]] i drugim mestima. Decembra 1943. godine četnici Nikole Kalabića zaklali su u selu Kopljarima kod Aranđelovca 21 seljaka.<ref name="Presuda">[http://www.znaci.net/00001/60_3_34.pdf Miodrag Zečević: DOKUMENTA SA SUĐENjA DRAŽI MIHAILOVIĆU, Beograd 2001: Presuda Dragoljubu Mihailoviću i ostalima]</ref> === Bitka za Ivanjicu (1944) === {{main|Bitka za Ivanjicu 1944.}} Partizani su januara 1944. godine uspeli da zauzmu [[Ivanjica|Ivanjicu]], ali su intervencijom mnogostruko jačih osovinskih snaga odbijeni. [[11. januar]]a 1944. godine Nikola Kalabić javlja Draži da su četnici, Nemci i Bugari sa [[tenk]]ovima ušli u Ivanjicu: {{citat|Nemci i Bugari uz pomoć četnika ušli u Ivanjicu, a tenkovi produžili dalje. Komunisti otstupaju u pravcu Javor — Kušići. Od naših u borbi [[Vuk Kalaitović|Kalait]] i Marković.<ref>http://www.znaci.net/00001/4_14_3_58.htm</ref>}} [[14. januar]]a 1944. godine Nikola Kalabić javlja Draži se Bugari i četnici bore protiv partizana, a Ivanjica je uništena od artiljerije: {{citat|2700 Bugara otišlo na položaj prema partizanima. Sada se na položaju nalaze snage četničke i poljske straže... Ivanjica je stradala od artiljerije i građanstvo je prilično stradalo. Komunisti oterali i pobili 5 Nemaca iz feldžandarmerije. Pored toga oterali jednog pomorskog kapetana, apotekara i nešto poljske straže.<ref>http://www.znaci.net/00001/4_14_3_67.htm</ref>}} [[16. 1.|16. januara]] 1944. godine Kalabić obaveštava Dražu da se protiv partizana na [[Javor]]u zajedno bore četnici, nedićevci, Nemci i Bugari: {{citat|Na Javoru kod Kušića i Katića još se vodi borba između komunista s jedne i četnika, poljske straže, Nemaca i Bugara s druge strane. Komunista ima oko 3500. Opkoljeni su i sada bi trebalo dotući ih.<ref>[http://www.znaci.net/00001/4_14_3_67.htm IZVOD IZ KNJIGE PRIMLJENIH DEPEŠA ŠTABA DRAŽE MIHAILOVIĆA U VREMENU OD 15. DO 31. JANUARA 1944. GODINE]</ref><ref name="Saslušanje">[http://www.znaci.net/00001/60_1_6.pdf Miodrag Zečević: DOKUMENTA SA SUĐENjA DRAŽI MIHAILOVIĆU, Beograd 2001: Saslušanje optuženih]</ref>}} === "Hajka" na Kalabića (1944) === {{main|Operacija Hajka}} [[Datoteka:Kalabic4be9.jpg|mini|Kalabićevi četnici ispred kafane]] Krajem februara, s istekom četničko-njemačkih sporazuma o primirju, četnici su formalno opet postali neprijatelj okupacionih snaga. Marta 1944. godine Nemci i Bugari su poveli "lov" na Kalabića, poznat pod šifrom [[Operacija Hajka|Operacija Treibjagd]], nanevši četnicima ozbiljne gubitke. Međutim, usljed [[Prodor NOVJ u Srbiju proleća 1944.|prodora partizanskih snaga u Srbiju u proljeće 1944.]] godine, ubrzo je saradnja iznova uspostavljena. === Četnički teror u Srbiji (1944) === {{main|Četnički teror u Srbiji 1943-1944}} Proleća [[1944]]. godine Mihailović je odlučio da formira krupne mobilne operativne formacije - jurišne korpuse, i od njih grupe jurišnih korpusa kao formacije u rangu armije. Jedina potpuno formirana bila je Četvrta grupa jurišnih korpusa u zapadnoj i srednjoj Srbiji. Četvrtu grupu jurišnih korpusa činilo je pet jurišnih korpusa, sastavljenih od elitnih brigada iz zapadne i centralne Srbije, kojima je dodeljeno najbolje raspoloživo naoružanje. Nikola Kalabić je bio komandant Drugog jurišnog korpusa, snage oko 1.800 ljudi. U narednom periodu, Kalabić je saradnji sa Nemcima učestvovao u svim većim borbama protiv [[narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|partizana]] u Srbiji: u [[Parohija|Župi]], na [[Jastrebac|Jastrepcu]], u [[Toplica (rijeka)|Toplici]], na [[Kopaonik]]u, ponovo u Župi, na Jelovoj Gori i na prilazima [[Ravna Gora|Ravnoj gori]]. Mihailović je u proleće 1944. godine ponovo naredio komandantu Gorske garde, Nikoli Kalabiću, "da po svaku cenu uništi komunističke delove u oblasti Kosmaja, Venčaca, Bukulje i sve do Beograda", što se pretvorilo u brutalan [[teror]] nad stanovništvom. U dnevniku 3. brigade Gorske garde iz aprila 1944. o ovim operacijama, pored ostalog, piše: {{citat|"Utorak, 11. april 1944: Danas u selu Dubani streljano šest lica komunističkih jataka i zapaljene su dve kuće komunističkih jataka. Sreda, 12. april 1944: Danas u [[Senaja|Senaji]] streljani komunistički jataci i to: Spasoje i žena mu Natalija. Četvrtak, 13. april 1944: 1. i 3. bataljon na svojim reonima rade na prikupljanju žita za predaju našoj vojsci. U samu zoru, tj. noću oko 2 časa krenula je brigada za s. Dubanu ([[Dubona]]) radi blokiranja ovog sela zbog hvatanja komunista. Pri polasku streljali su četiri komunistička jataka ... Četvrtak, 20. april 1944: Sa 1, 2 i 4. bataljonom oko 4 časa blokirano s. [[Vlaška (Mladenovac)|Vlaška]] i izvršen pretres sela. Pretres sela trajao je do 8 časova, a posle toga pred zborom seljaka likvidiran je Tihomir Avramović iz Vlaške, komunistički jatak koji je ranije bio aktivan komunista... " <ref name="Milovanović">[http://www.znaci.net/00001/11_62.htm Nikola Milovanović - KORPUSI DRAŽE MIHAILOVIĆA POLAŽU ISPIT PRED OKUPATOROM U SRBIJI]</ref>}} Selo Vlaška je kažnjeno jer su meštani prethodno terali četničku stražu, i bežali da bi izbegli prisilnu regrutaciju u četničku vojsku.<ref>[http://www.znaci.net/00001/4_14_3_106.htm Izveštaj komandanta 3. brigade Korpusa Gorske garde od 3. aprila 1944. o borbama protiv pripadnika NOP-a kod Umčara]</ref> U svom pismu od [[24. april]]a Nikola Kalabić lično daje uputstva za klanje partizanskih simpatizera: {{citat|Dragi Pape, za klanje komunista molim te dobro tu stvar proveri. Ispitaj još bar 3 čoveka. Za te ljude koji treba da se zakolju. Pitaj Peru Miletića, Stevana Beserovca i Živorada Pajića, pa ako oni kažu da su krivi kao komunisti, onda najviše zakoljite: u Jasenici 3, Popučke 2, Garić 2, Grabovica 2, konja pastuva od Zakića mi dovedite, a za njega zna Stanimir. Mene ćeš naći tek drugi dan Uskrsa u večer u Lekovicama kod Stanoja. Nemoj se vraćati dok zadatak ne svršiš. Želim iskreno da praznik Hristovog voskrsenja dočekate svi zdravi. Doviđenja. Pozdravite mi sve, a tebe najviše pozdravlja tvoj čika Pera.<ref>http://www.znaci.net/00001/11_62.htm</ref>}} [[29. 4.|29. aprila]] 1944 godine Nikola Kalabić je vodio [[Korpus gorske garde]] u napadu na selo [[Drugovac]] kod Smedereva, kada je počinjen zloglasni [[masakr u Drugovcu|pokolj u Drugovcu]], prilikom kojeg su četnici poubijali veliki broj meštana. === Oslobođenje Srbije === {{main|Bitka za Srbiju 1944.}} [[Datoteka:First Vrede sa četnicima.jpg|thumb|Nemački kapetan Fürst Wrede i četnički komandanti Nikola Kalabić, [[Dragoslav Račić]] i [[Neško Nedić]], nakon potpisanog sporazuma o zajedničkoj borbi protiv partizana, u Topoli 11. avgusta 1944. (''nemački izvor'')<ref>[http://znaci.net/images/NARA/T311_286/0535.jpg Wredeova zabeleška str.1]</ref><ref>[http://znaci.net/images/NARA/T311_286/0536.jpg Wredeova zabeleška str.2]</ref><ref>[http://znaci.net/images/NARA/T311_286/0537.jpg Wredeova zabeleška str.3]</ref>]] Ađutant nemačkog generala [[Hans Felber|Hansa Felbera]], u svom ratnom dnevniku beleži kako je general obilazio trupe koje drže front prema partizanima, i u sklopu obilaska sastao se [[7. maj]]a 1944. sa četničkim vođama Rakovićem i Kalabićem.<ref>National Archive Washington, T501, roll 255, frame 804, dostupno na http://znaci.net/00002/317_808.htm</ref> Tokom septembra [[1944]]. godine, [[Četvrta grupa jurišnih korpusa JVuO|Četvrta grupa jurišnih korpusa]] pod komandom [[Dragoslav Račić|Dragoslava Račića]], zajedno sa Kalabićevim jedinicama, poražena je od nastupajućih snaga [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]] i potisnuta prema [[Beograd]]u. Vojvođanski borci NOVJ koji su porazili ovu grupaciju opisuju da su se Kalabićevi četnici razletali "kao perje", potpuno nesposobni da se suprotstave.<ref>[http://znaci.net/00003/527.htm Mirko Tepavac: MOJ DRUGI SVETSKI RAT I MIR]</ref> Kalabićeve jedinice Nemci su tokom [[3. 10.|3]], [[4. 10.|4.]] i [[5. 10.|5. oktobra]] 1944. vozovima vratili iz Beograda za [[Kraljevo]] da nastave borbu protiv [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|Narodnooslobodilačke vojske]].<ref name="ReferenceA">Ratko Parežanin; MOJA MISIJA U CRNOJ GORI, Rim 1974 - strane 17-18</ref><ref>Radomir Milošević - Čeda: ZAKASNELI RAPORT, Interprint, Beograd 1996 - strane 78-79</ref> {{citat|"Noću, iza ponoći, između 3. i 4. oktobra 1944, krenuli smo iz Beograda, sa železničke stanice u Topčideru... Uveče sam se oprostio sa komandantom Korpusa, generalom Kostom Mušickim... Kod Mušickog je u tom trenutku bio Nikola Kalabić, a u štabu Dobrovoljačkog Korpusa sam primetio i Neška Nedića... Došli su da se dogovaraju sa Dobrovoljačkom komandom i da traže opremu i ostalo. Na brzinu progovorio sam nekoliko reči sa Neškom Nedićem. U vozu su s nama putovali i Kalabićevi četnici. Rekoše nam da idu do Kraljeva, gde se vrši koncentracija četnika za borbu."<ref name="ReferenceA"/>|Nedićev ministar [[Ratko Parežanin]]}} [[Dragoslav Račić]] je usled nastupanja Crvene Armije 19. oktobra 1944. nameravao da povede borbu protiv Nemaca, ali je Kalabić smatrao takav potez preuranjenim.<ref>[http://www.znaci.net/NARA/AgF/301_565.htm Zbirka dokumenata Armijske grupe F]: "Racic beschloss den Kampf gegen den "Okkupator" aufzunehmen trotz abraten von Kalabic, der ein solches Vorgehen mit verfrüht bezeichnet."</ref> === Povlačenje u Bosnu === {{main|Bosanska golgota}} Nakon [[bitka za Srbiju 1944.|oslobođenja Srbije]], Četvrta grupa jurišnih korpusa je rasformirana, i Kalabić je ponovo na čelu Gorske garde. Zajedno sa Nemcima povlačio se preko Sandžaka ka Bosni. U Bosni je nastavio borbu protiv [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|Narodnooslobodilačke vojske]] u saradnji sa okupatorima, od kojih je potrebovao „puščanu, mitraljesku i bacačku municiju“.<ref>[http://www.znaci.net/00001/4_14_4_119.htm Obaveštenje komandanta Grupe korpusa gorske garde od 13. decembra 1944. nemačkom komandantu odseka Rogatica — Sarajevo o upućivanju oficira za vezu radi dobijanja municije za borbu protiv NOVJ]</ref> [[16. januar]]a 1945. godine pukovnik Gojko Borota izveštava Dražu Mihailovića da je Kalabić dobio snabdevanje od Nemaca: {{citat|Nemci nameravaju da prodru preko Vlasenice u Zvornik... žele sudelovanje naše koje bi bilo levo i desno od te linije i zaposedanje očišćene prostorije... Kalabić primio prilično materijala i municije, samo lekova u težini 100 kg.<ref>http://www.znaci.net/00001/4_14_4_156.htm</ref>|Gojko Borota}} U maju [[1945]]. godine, četničke jedinice su uništene u [[Bitka na Zelengori|bici na Zelengori]], od strane Jugoslovenske armije. Sa nekoliko desetina svojih ljudi, Kalabić je uspeo da stigne u okolinu Valjeva. == Zločini Kalabićevih četnika nad civilima == Državna komisija za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača u saopštenju od 11. februara 1945. obznanila je pismo Nikole Kalabića od 24. aprila 1943. (potpisano Kalabićevim pseudonimom "Čika Pera") u kom Kalabić sugeriše podređenima da izvrše klanje 9 lica u selima u okolini Valjeva. U "Saopštenju Državne komisije br. 22." (Beograd, 1945) objavljen je faksimil ovog pisma: "Dragi Pape, Za klanje komunista molim te dobro tu stvar proveri ispitaj još bar 3 čoveka za te ljude koji treba da se zakolju. Pitaj Peru Miletića, Stevana Besarovca i Živorada Pejića pa ako oni kažu da su krivi kao komunisti onda najviše zakoljite u Jasenici 3, Papučke 2, Garić 2, Grabovica 2. Konja pastuva od Zazića mi dovedite a za njega zna Stanimir. Mene ćeš naći tek drugi dan Uskrsa uvečer u Leskovicama kod Stanoja. Nemoj se vraćati dok zadatak ne svršiš. Želim iskreno da praznik Hristova voskresenja dočekate svi zdravi. Doviđenja. Pozdravi sve a tebe najviše pozdravlja tvoj Čika Pera, 24.4.43.g."<ref>Саопштења Државне комисије за утврђивање злочина окупатора и њихових помагача, бр. 7-33, Београд, 1945, стр. 323, 325.</ref> Nikola Kalabić u depeši od 29. decembra 1943. obavestio je Dražu Mihailovića o pokolju koji su počinili četnici pod njegovom komandom u selu Kopljare pokraj Aranđelovca u noći 25-26. decembra 1943. Najveći broj stradalih bili su pripadnici romskih porodica koje su živele u selu. "U Kopljarima uhvaćeno na spavanju i poklato 24 aktivna komunista od kojih su 20 cigani, koji su priznali da su bili takozvani "jarugaši", danju rade svoje poslove kući, a noću u akciji. Sve sam poklao. Ras Rasa"<ref>Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u naroda Jugoslavije, XIV/3, Beograd, 1983, str. 213.</ref> Ovaj pokolj potvrđuju i nedićevski izvori ("Izveštaj odeljenja za državnu zaštitu Nedićevog Ministarstva unutrašnjih poslova od 30. decembra 1943. o događajima u Srbiji od 24. do 30 decembra"): "Noću 25/26. om. četnici DM zaklali su u selu Kopljaru, sreza orašačkog, Gavrilović Milutina, opštinskog delovođu, Milanovića Radojicu i Savkovića Tihomira, zemljoradnike i 15 cigana i 4 ciganke i spalili sve ciganske kuće u selu, kao i kuće dvojice seljaka čiji se članovi porodica nalaze u partizanskim redovima. Delo je izvršeno zbog saradnje ubijenih sa partizanima."<ref>Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u naroda Jugoslavije, I/21, Beograd, 1965, str. 560.</ref> == Posleratno hvatanje i smrt == Pred kraj rata Nikola Kalabić kao i mnogi drugi četnici pokušavali su da se sakriju u zabačenim delovima zemlje, čekajući pokušaj pobune protiv komunističke vlasti. [[OZNA]] (Odeljenje Zaštite Naroda) je krenula sa širokim planom hvatanja bivših pripadnika JVUO i ostalih saradnika okupatora. Tako su uspeli da ga u tajnoj operaciji [[5. 12.|5. decembra]] [[1945|1945.]] uhapse. Prema kasnije objavljenim službenim tvrdnjama vlasti, Kalabić je izrazio želju da sarađuje u hapšenju đenerala Draže Mihajlovića u zamenu za imunitet od krivičnog gonjenja. OZNA je na to pristala, te je Kalabić učestvovao u operaciji tako što je preko svojih veza namamio Mihajlovića u klopku u kojoj je uhapšen u martu [[1946]]. Deo istoričara i istorijskih publicista kao i nacionalistički deo srpske javnosti odbacuje te tvrdnje, smatrajući ih komunističkom propagandom i falsifikatima, odnosno nastojanjem da se ocrne najviše ličnosti JVUO. U tome su kasnije dobili podršku Kalabićeve porodice koja je nastojala sa njega izbrisati stigmu "izdajnika".<ref>http://www.novosti.rs/vesti/naslovna/aktuelno.69.html:251504-Nista-o-Drazi---nije-bilo-u-sefu Ništa o Draži nije bilo u sefu Novosti, 18. 09.2009.</ref> Tačan datum Kalabićeve smrti niti mesto njegove sahrane nisu poznat. U zvaničnim arhivama nema nekakvih podataka o njegovoj sudbini; na temelju svedočanstava iz druge ruke se špekuliše kako je bio "diskretno" [[fizička likvidacija|likvidiran]] mesec-dva posle Draže. 1980-ih, pogotovo nakon emitovanja TV-serije ''[[Poslednji čin]]'', pojavile su se glasine o tome da mu je ipak pošteđen život te da je živeo još dvadeset godina pod novim identitom, bilo u inostranstvu, bilo u samoj Jugoslaviji. Navodilo se da je 1960-ih poginuo u saobraćajnoj nesreći, odnosno da je ubijen u kafanskoj tuči kada se napio i otkrio svoj identitet, odnosno da ga je prepoznala jedna od preživelih žrtava četničkih pokolja. Kalabić je zvanično proglašen mrtvim tek početkom 2011. godine u sudskom [[vanparnični postupak|vanparničnom postupku]]<ref name="postupak"/> koji je pokrenula njegova unuka Vesna Dragojević.<ref>http://www.novosti.rs/vesti/naslovna/aktuelno.293.html:317490-Kalabica-ubili-sest-puta Kalabića ubili šest puta Novosti, 1. februar 2011.</ref> Prema tom rešenju, kao datum smrti je naveden 13. januar 1946. Rešenje se temelji na iskazu penzionisanog pravoslavnog sveštenika Mijajla Danilovića koji je preneo svedočanstvo dvoje Kalabićevih saboraca prema kome je na taj dan ubijen u OZNA-inog zasedi. Sud je prihvatio to svedočanstvo, jer ga niko nije zvanično osporio, tako da je zvanična verzija Kalabićeve smrti drugačija od one koje su decenijama navodile jugoslovenske vlasti. Ipak, domaća istoriografija, uključujući istoričare Kostu Nikolića, Bojana Dimitrijevića i Predraga Ostojića, demantuje špekulacije o navodnoj Kalabićevoj pogibiji krajem 1945. i prihvata kao validnu zvaničnu posleratnu verziju o saradnji Nikole Kalabića u lociranju Draže Mihailovića i njegovom hvatanju marta 1946. O tome pišu K. Nikolić i B. Dimitrijević u biografiji generala Dragoljuba Draže Mihailovića (Beograd, 2011). "Proučavajući dokumentaciju BIA ustanovili smo da je verzija po kojoj je generala Mihailovića zarobila grupa pripadnika Ozne za Srbiju uz "pomoć" Nikole Kalabića verodostojna. Raspoloživi dokumenti u posedu BIA nedvosmisleno potvrđuju verziju koja je u javnost došla putem literarno obrađenih iskaza pripadnika ove grupe. Nikola Kalabić je prvi put lociran krajem avgusta 1945. Prema publicističkim verzijama koje su docnije objavljivali bivši pripadnici Ozne/Udbe, infiltracija Titove službe bezbednosti u ravnogorsku organizaciju počela je u oktobru 1945. (oficir Ozne Milovan Pejanović pisao je o infiltraciji u Kalabićevu grupu na terenu krajem novembra 1945. pod pseudonimom "Ljubo Popović", pod kojim je kasnije objavio knjigu). Major Ozne Milovan Pejanović je, sudeći prema takvim svedocima, uspeo da nagovori Nikolu Kalabića da dođe u "beogradski ravnogorski štab" na prezimljavanje. Njegovo hvatanje je izvršeno početkom decembra 1945."<ref>Коста Николић, Бојан Б. Димитријевић, Генерал Драгољуб Михаиловић 1893-1946. Биографија, Београд, 2011, стр. 465-466.</ref> U arhivi BIA sačuvano je nekoliko kratkih poruka koje je pisao Kalabić uoči hapšenja, kao i pismo-ispovest pisano 19/20. decembra 1945. organima nove vlasti iz zatvora, odnosno Slobodanu Peneziću Krcunu, Aleksandru Rankoviću i Milovanu Đilasu. Apostrofirajući ovo pismo, Nikolić i Dimitrijević ističu: "Ovo je indirektna potvrda o verodostojnosti verzije koju je objavio "Ljubo Popović" (Milovan Pejanović), a neke od pronađenih depeša slažu se vremenski i tematikom sa onima koje je on kao faksimile objavio u svojoj knjizi."<ref>Коста Николић, Бојан Б. Димитријевић, н.д, стр. 466.</ref> == U popularnoj kulturi == Događaji vezani uz hvatanje Draže Mihailovića, odnosno verzija prema kojoj je u njemu ključnu ulogu igrao Kalabić, dva puta su ekranizovani u bivšoj Jugoslaviji. Godine 1970. je snimljen igrani film ''[[Klopka za generala]]'', gde se kao lik pojavljuje četnički komandant po imenu "Ras", temeljen na Kalabiću, a koga tumači [[Ljuba Tadić]]. Godine 1981. je [[Radio-televizija Srbije|Radiotelevizija Beograd]] emitovala [[dokudrama|dokumentarno-dramsku]] mini-seriju ''[[Poslednji čin]]'' gde Kalabića glumi [[Zoran Rankić]]; njegovo tumačenje Kalabićevog lika je izazvalo kontroverze u tadašnjoj javnosti, s obzirom da je prikazan s neoubičajenim simpatijama za nekoga sa zvaničnom reputacijom izdajnika i zločinca. == Rehabilitacija == Godine [[2009]]. rodbina Nikole Kalabića pokrenula je njegovu [[sudska rehabilitacija|sudsku rehabilitaciju]].<ref>http://www.novosti.rs/vesti/naslovna/aktuelno.69.html:241926-Nas-deda-nije-izdao-Drazu Naš deda nije izdao Dražu! Novosti, 06. 06.2009</ref> Na najavu podnošenja zahteva za rehabilitaciju Nikole Kalabića, istoričar [[Venceslav Glišić]], relevantan poznavalac istorije Drugog svetskog rata na tlu Srbije, izjavio je: {{citat|Nikola Kalabić najmanje od svih četnika zaslužuje da bude rehabilitovan. Ovaj osvedočeni izdajnik svog naroda i blizak saradnik okupatora ostao je upamćen po zverstvima nad srpskim civilima. I meni su, dok sam istraživao ovaj period srpske istorije, nuđene kontradiktorne informacije o njegovom životu i smrti. Ali jedina istina je ona koju mi je svojevremeno poverio Aleksandar Ranković - Nikola Kalabić je izdao Dražu Mihailovića."<ref>[http://www.novosti.rs/vesti/naslovna/aktuelno.293.html:415575-Nikola-Kalabic---izdajnik-ili-zrtva Medijska najava podnošenja zahteva za sudsku rehabilitaciju]</ref>|istoričar [[Venceslav Glišić]]}} Kalabić je zvanično rehabilitovan u maju [[2017]]. godine odlukom Višeg suda u [[Valjevo|Valjevu]]. Tu je odluku, međutim, poništio Apelacioni sud i vratio na ponovno odlučivanje sud u Beogradu u maju [[2018]]. i vratio na ponovno odlučivanje. Ponovo je rehabilitovan [[8. august]]a [[2022]]. godine. Sud u Valjevu ga je oslobodio pređašnjih optužnica i ništavnima su proglašene odluke o konfiskaciji njegove imovine te je za zvanični datum njegove smrti nedvosmisleno utvrđen [[19. januar]] [[1946]]. godine. == Literatura == {{refbegin|3}} * {{cite book|ref=harv|last=Tomasevich|first=Jozo|title=Četnici u Drugom svjetskom ratu 1941-1945|url=https://books.google.rs/books/about/%C4%8Cetnici_u_drugom_svjetskom_ratu_1941_19.html?id=GvUCAAAAMAAJ&redir_esc=y|year=1979|publisher=Sveučilišna naklada Liber|location=Zagreb|isbn=}} * {{Cite book| ref=harv| last=Borković| first = Milan|authorlink = Милан Борковић| title = Kontrarevolucija u Srbiji. Kvislinška uprava u Srbiji 1941—1944 (knjiga 1)|year=1979a| url = http://znaci.net/00001/154.htm| publisher = | location = Beograd|id=}} * {{Cite book| ref=harv| last=Petranović| first = Branko|authorlink = Бранко Петрановић| title = Srbija u Drugom svetskom ratu 1939—1945|year=1992| url = http://znaci.net/00001/92.htm| publisher = Vojnoizdavački i novinski centar| location = Beograd|id=}} * {{cite book|ref=harv|last=Dimitrijević|first=Bojan B.|title= Vojska Nedićeve Srbije oružane snage srpske vlade 1941-1945|edition=3.|url=https://issuu.com/novo-videlo/docs/nedic_-_copy |year=2020|publisher=Službeni glasnik|isbn=978-86-519-1811-0}} == Izvori == {{izvori|2}} == Vidi još == * [[Operacija Hajka|Operacija Treibjagd]] * [[Jugoslovenska vojska u otadžbini]] * [[Saradnja četnika sa snagama Osovine u Drugom svetskom ratu]] == Vanjske veze == * [http://www.znaci.net/00001/4_14_3_262.htm Sporazum od 27. novembra 1943. između Jevrema Simića i Nikole Kalabića sa nemačkim predstavnikom o saradnji u borbama protiv NOVJ] * [http://www.znaci.net/00001/11_82.htm Nikola Milovanovic, HAPŠENJE KALABIĆA] {{Lifetime|1906|1946|Kalabić, Nikola}} [[Kategorija:Biografije, Doboj]] [[Kategorija:Četnici]] [[Kategorija:Ravnogorski pokret]] [[Kategorija:Jugoslovenska vojska u otadžbini]] [[Kategorija:Srbija u Drugom svetskom ratu]] [[Kategorija:Bosna i Hercegovina u Drugom svjetskom ratu]] [[Kategorija:Saradnja četnika sa snagama Osovine u Drugom svetskom ratu]] [[Kategorija:Zločini četnika u Drugom svetskom ratu]] t94cnuip4muqp508jaqhswfvn4m5r20 0 190096 41262984 41112838 2022-08-23T23:33:06Z Vipz 151311 Iz EN članka, glavni urednik knjige [[Stéphane Courtois]] bio je opsjednut da se premaši 100 milijuna, neki su se urednici knjige javno disasocirali od njegovih izjava, uredništva i rezultata zbog manipulacije brojevima. wikitext text/x-wiki {{Infokutija knjiga | naslov_orig = The Black Book of Communism | naslov_prev = Le Livre noir du communisme | autor = [[Stéphane Courtois]] (ur.)<br />[[Nicolas Werth]]<br />[[Jean-Louis Panné]]<br />[[Andrzej Paczkowski]]<br />[[Karel Bartosek]]<br />[[Jean-Louis Margolin]]<br />[[Ehrhart Neubert]]*<br />[[Joachim Gauck]]*<br /><small>(*njemačko izdanje)</small> | zemlja = {{flagcountry|FRA}} | jezik =[[francuski]] | tema = [[komunizam]], [[totalitarizam]] | žanr = [[historija]] | izdavač = [[Éditions Robert Laffont]] | dat_izd = 6. novembar 1997 | stranica = 912 | isbn = 978-0-674-07608-2 }} '''Crna knjiga komunizma: Zločini, teror represija''' ({{lang-fr|Le Livre noir du communisme: Crimes, terreur, répression}} je knjiga grupe međunarodne grupe historičara na čelu sa [[Stéphane Courtois|Stephaneom Courtoisom]] u kojoj se detaljno dokumentiraju brojevi žrtava [[teror]]a, [[represija|represije]] i masovnih ubistava (uključujući [[genocid]]e) koje su počinili [[komunizam|komunistički]] režimi u 20. vijeku. Knjiga je originalno objavljena u Francuskoj, da bi potom bila objavljena u nizu država, uključujući i [[Hrvatska|Hrvatsku]] 1999. godine. Glavna je teza autora da je komunizam po svojoj prirodi [[totalitarizam|totalitarna]] ideologija, a da je u svojoj praksi značajno nadmašio [[fašizam]] i [[nacizam]] po razmjerima zločina i broju žrtava. Knjiga je izazvala veliku pažnju i različite reakcije, od oduševljenja i prihvaćanja kao konačni sud o komunizmu, do žestokog osporavanja i tvrdnji da predstavlja ništa drugo do antikomunistički pamflet. Recenzije u [[masovni mediji|masovnim medijima]] i popularnim publikacijama bile su pretežno pozitivne, dok su [[akademija|akademski]] tiskovi i specijalističke recenzije bile kritičnije ili mješovite zbog povijesnih netočnosti i manipulacije brojevima, u težnji da konačna brojka premaši 100 miliona. Često se navodi kako je [[Rezolucija Vijeća Europe 1481/2006]] bila temeljena upravo na navodima ''Crne knjige komunizma''. Tri su se glavna urednika knjige javno disasocirala od [[Stéphane Courtois]]ovih izjava na početku knjige i njegovih rezultata zbog opsjednutosti s postignućem velike okrugle brojke od 100 miliona, kao rezultat "aljkavog i pristranog proučavanja", inflacije brojeva koje su daleko nadmašile njihove vlastite figure, ubrajanja [[nacizam|nacista]] i nezačete djece u doba smanjene [[stopa plodnosti|stope plodnosti]] kao žrtava komunizma. Okrivili su ga za preuveličavanje broja umrlih u određenim zemljama i odbacili usporedbu komunizma sa nacizmom. == Broj žrtava komunizma, prema Crnoj knjizi komunizma == Crna knjiga navodi sljedeće procjene o broju ljudi ubijenih od strane komunističke vladavine u navedenim zemljama (Afrika i istočna Evropa su navedene zbirno): * [[Kina]]: 65 miliona * [[Sovjetski Savez]]: 20 miliona * [[Kambodža]]: 2 miliona * [[Sjeverna Koreja]]: 2 miliona * [[Etiopija]]: 1,7 miliona * [[Afganistan]]: 1,5 miliona * [[Istočni blok]]: 1,5 miliona * [[Vijetnam]]: 1 milion * [[Latinska Amerika]]: 150.000 * 10,000 žrtava kao "rezultat djelovanja međunarodnog komunističkog pokreta i komunističkih partija koje nisu na vlasti" == Vidi == * [[Crna knjiga kapitalizma]] - odgovor na knjigu Crna knjiga komunizma. == Vanjske veze == * {{en icon}} [http://www.hup.harvard.edu/catalog.php?recid=26699&content=reviews Extracts by the publisher from many different reviews] * {{en icon}} [http://www.amazon.com/exec/obidos/tg/detail/-/0674076087 Reviews on Amazon.com] * {{en icon}} [https://archive.is/20120523230100/www.historycooperative.org/journals/jah/88.3/br_128.html Review&nbsp;– Journal of American History] * {{fr icon}} Philippe Bourrinet, [http://www.left-dis.nl/f/werth.htm "Du bon usage des livres noirs"] * {{en icon}} [[Noam Chomsky]], [http://www.spectrezine.org/global/chomsky.htm "Counting the Bodies"], Spectre No. 9 * {{fr icon}} Laurent Joffrin, [http://www.faits-et-documents.com/bilan_communisme/sauver_lenine.htm "Sauver Lénine?"], ''[[Libération]]'', December 17, 1997 * {{fr icon}} [[Gilles Perrault]], [http://www.monde-diplomatique.fr/1997/12/PERRAULT/9660 "Communisme, les falsifications d'un «livre noir»"], ''[[Le Monde diplomatique]]'' * {{en icon}} [[Ronald Radosh]], [http://www.firstthings.com/article/2007/01/the-black-book-of-communism-crimes-terror-repression-35 "The Black Book of Communism: Crimes, Terror, Repression"], review on Firstthings.com, February 2000 {{DEFAULTSORT:Crna knjiga komunizma}} [[Kategorija:Knjige 1997.]] [[Kategorija:Historijske knjige]] [[Kategorija:Antikomunizam]] [[Kategorija:Authority control 2]] hne5t8880npmswob80zrxmy4ph66v42 41262985 41262984 2022-08-23T23:38:23Z Vipz 151311 /* Broj žrtava komunizma, prema Crnoj knjizi komunizma */ wikitext text/x-wiki {{Infokutija knjiga | naslov_orig = The Black Book of Communism | naslov_prev = Le Livre noir du communisme | autor = [[Stéphane Courtois]] (ur.)<br />[[Nicolas Werth]]<br />[[Jean-Louis Panné]]<br />[[Andrzej Paczkowski]]<br />[[Karel Bartosek]]<br />[[Jean-Louis Margolin]]<br />[[Ehrhart Neubert]]*<br />[[Joachim Gauck]]*<br /><small>(*njemačko izdanje)</small> | zemlja = {{flagcountry|FRA}} | jezik =[[francuski]] | tema = [[komunizam]], [[totalitarizam]] | žanr = [[historija]] | izdavač = [[Éditions Robert Laffont]] | dat_izd = 6. novembar 1997 | stranica = 912 | isbn = 978-0-674-07608-2 }} '''Crna knjiga komunizma: Zločini, teror represija''' ({{lang-fr|Le Livre noir du communisme: Crimes, terreur, répression}} je knjiga grupe međunarodne grupe historičara na čelu sa [[Stéphane Courtois|Stephaneom Courtoisom]] u kojoj se detaljno dokumentiraju brojevi žrtava [[teror]]a, [[represija|represije]] i masovnih ubistava (uključujući [[genocid]]e) koje su počinili [[komunizam|komunistički]] režimi u 20. vijeku. Knjiga je originalno objavljena u Francuskoj, da bi potom bila objavljena u nizu država, uključujući i [[Hrvatska|Hrvatsku]] 1999. godine. Glavna je teza autora da je komunizam po svojoj prirodi [[totalitarizam|totalitarna]] ideologija, a da je u svojoj praksi značajno nadmašio [[fašizam]] i [[nacizam]] po razmjerima zločina i broju žrtava. Knjiga je izazvala veliku pažnju i različite reakcije, od oduševljenja i prihvaćanja kao konačni sud o komunizmu, do žestokog osporavanja i tvrdnji da predstavlja ništa drugo do antikomunistički pamflet. Recenzije u [[masovni mediji|masovnim medijima]] i popularnim publikacijama bile su pretežno pozitivne, dok su [[akademija|akademski]] tiskovi i specijalističke recenzije bile kritičnije ili mješovite zbog povijesnih netočnosti i manipulacije brojevima, u težnji da konačna brojka premaši 100 miliona. Često se navodi kako je [[Rezolucija Vijeća Europe 1481/2006]] bila temeljena upravo na navodima ''Crne knjige komunizma''. Tri su se glavna urednika knjige javno disasocirala od [[Stéphane Courtois]]ovih izjava na početku knjige i njegovih rezultata zbog opsjednutosti s postignućem velike okrugle brojke od 100 miliona, kao rezultat "aljkavog i pristranog proučavanja", inflacije brojeva koje su daleko nadmašile njihove vlastite figure, ubrajanja [[nacizam|nacista]] i nezačete djece u doba smanjene [[stopa plodnosti|stope plodnosti]] kao žrtava komunizma. Okrivili su ga za preuveličavanje broja umrlih u određenim zemljama i odbacili usporedbu komunizma sa nacizmom. == Broj žrtava komunizma, prema Crnoj knjizi komunizma == Crna knjiga navodi sljedeće procjene o broju ljudi ubijenih od strane komunističke vladavine u navedenim zemljama: * [[Kina]]: 65 miliona * [[Sovjetski Savez]]: 20 miliona * [[Kambodža]]: 2 miliona * [[Sjeverna Koreja]]: 2 miliona * [[Etiopija]]: 1,7 miliona * [[Afganistan]]: 1,5 miliona * [[Istočni blok]]: 1,5 miliona * [[Vijetnam]]: 1 milion * [[Latinska Amerika]]: 150.000 * 10,000 žrtava kao "rezultat djelovanja međunarodnog komunističkog pokreta i komunističkih partija koje nisu na vlasti" == Vidi == * [[Crna knjiga kapitalizma]] - odgovor na knjigu Crna knjiga komunizma. == Vanjske veze == * {{en icon}} [http://www.hup.harvard.edu/catalog.php?recid=26699&content=reviews Extracts by the publisher from many different reviews] * {{en icon}} [http://www.amazon.com/exec/obidos/tg/detail/-/0674076087 Reviews on Amazon.com] * {{en icon}} [https://archive.is/20120523230100/www.historycooperative.org/journals/jah/88.3/br_128.html Review&nbsp;– Journal of American History] * {{fr icon}} Philippe Bourrinet, [http://www.left-dis.nl/f/werth.htm "Du bon usage des livres noirs"] * {{en icon}} [[Noam Chomsky]], [http://www.spectrezine.org/global/chomsky.htm "Counting the Bodies"], Spectre No. 9 * {{fr icon}} Laurent Joffrin, [http://www.faits-et-documents.com/bilan_communisme/sauver_lenine.htm "Sauver Lénine?"], ''[[Libération]]'', December 17, 1997 * {{fr icon}} [[Gilles Perrault]], [http://www.monde-diplomatique.fr/1997/12/PERRAULT/9660 "Communisme, les falsifications d'un «livre noir»"], ''[[Le Monde diplomatique]]'' * {{en icon}} [[Ronald Radosh]], [http://www.firstthings.com/article/2007/01/the-black-book-of-communism-crimes-terror-repression-35 "The Black Book of Communism: Crimes, Terror, Repression"], review on Firstthings.com, February 2000 {{DEFAULTSORT:Crna knjiga komunizma}} [[Kategorija:Knjige 1997.]] [[Kategorija:Historijske knjige]] [[Kategorija:Antikomunizam]] [[Kategorija:Authority control 2]] n4dz62q2uf0v2bv6ggit66g4ruqq9j6 41262986 41262985 2022-08-23T23:45:53Z Vipz 151311 Slika knjige u infokutiji. wikitext text/x-wiki {{Infokutija knjiga | slika = [[Datoteka:Le Livre noir du communisme.jpg|200px]] | opis = Naslovna korica prvog izdanja | naslov_orig = The Black Book of Communism | naslov_prev = Le Livre noir du communisme | autor = [[Stéphane Courtois]] (ur.)<br />[[Nicolas Werth]]<br />[[Jean-Louis Panné]]<br />[[Andrzej Paczkowski]]<br />[[Karel Bartosek]]<br />[[Jean-Louis Margolin]]<br />[[Ehrhart Neubert]]*<br />[[Joachim Gauck]]*<br /><small>(*njemačko izdanje)</small> | zemlja = {{flagcountry|FRA}} | jezik =[[francuski]] | tema = [[komunizam]], [[totalitarizam]] | žanr = [[historija]] | izdavač = [[Éditions Robert Laffont]] | dat_izd = 6. novembar 1997 | stranica = 912 | isbn = 978-0-674-07608-2 }} '''Crna knjiga komunizma: Zločini, teror represija''' ({{lang-fr|Le Livre noir du communisme: Crimes, terreur, répression}} je knjiga grupe međunarodne grupe historičara na čelu sa [[Stéphane Courtois|Stephaneom Courtoisom]] u kojoj se detaljno dokumentiraju brojevi žrtava [[teror]]a, [[represija|represije]] i masovnih ubistava (uključujući [[genocid]]e) koje su počinili [[komunizam|komunistički]] režimi u 20. vijeku. Knjiga je originalno objavljena u Francuskoj, da bi potom bila objavljena u nizu država, uključujući i [[Hrvatska|Hrvatsku]] 1999. godine. Glavna je teza autora da je komunizam po svojoj prirodi [[totalitarizam|totalitarna]] ideologija, a da je u svojoj praksi značajno nadmašio [[fašizam]] i [[nacizam]] po razmjerima zločina i broju žrtava. Knjiga je izazvala veliku pažnju i različite reakcije, od oduševljenja i prihvaćanja kao konačni sud o komunizmu, do žestokog osporavanja i tvrdnji da predstavlja ništa drugo do antikomunistički pamflet. Recenzije u [[masovni mediji|masovnim medijima]] i popularnim publikacijama bile su pretežno pozitivne, dok su [[akademija|akademski]] tiskovi i specijalističke recenzije bile kritičnije ili mješovite zbog povijesnih netočnosti i manipulacije brojevima, u težnji da konačna brojka premaši 100 miliona. Često se navodi kako je [[Rezolucija Vijeća Europe 1481/2006]] bila temeljena upravo na navodima ''Crne knjige komunizma''. Tri su se glavna urednika knjige javno disasocirala od [[Stéphane Courtois]]ovih izjava na početku knjige i njegovih rezultata zbog opsjednutosti s postignućem velike okrugle brojke od 100 miliona, kao rezultat "aljkavog i pristranog proučavanja", inflacije brojeva koje su daleko nadmašile njihove vlastite figure, ubrajanja [[nacizam|nacista]] i nezačete djece u doba smanjene [[stopa plodnosti|stope plodnosti]] kao žrtava komunizma. Okrivili su ga za preuveličavanje broja umrlih u određenim zemljama i odbacili usporedbu komunizma sa nacizmom. == Broj žrtava komunizma, prema Crnoj knjizi komunizma == Crna knjiga navodi sljedeće procjene o broju ljudi ubijenih od strane komunističke vladavine u navedenim zemljama: * [[Kina]]: 65 miliona * [[Sovjetski Savez]]: 20 miliona * [[Kambodža]]: 2 miliona * [[Sjeverna Koreja]]: 2 miliona * [[Etiopija]]: 1,7 miliona * [[Afganistan]]: 1,5 miliona * [[Istočni blok]]: 1,5 miliona * [[Vijetnam]]: 1 milion * [[Latinska Amerika]]: 150.000 * 10,000 žrtava kao "rezultat djelovanja međunarodnog komunističkog pokreta i komunističkih partija koje nisu na vlasti" == Vidi == * [[Crna knjiga kapitalizma]] - odgovor na knjigu Crna knjiga komunizma. == Vanjske veze == * {{en icon}} [http://www.hup.harvard.edu/catalog.php?recid=26699&content=reviews Extracts by the publisher from many different reviews] * {{en icon}} [http://www.amazon.com/exec/obidos/tg/detail/-/0674076087 Reviews on Amazon.com] * {{en icon}} [https://archive.is/20120523230100/www.historycooperative.org/journals/jah/88.3/br_128.html Review&nbsp;– Journal of American History] * {{fr icon}} Philippe Bourrinet, [http://www.left-dis.nl/f/werth.htm "Du bon usage des livres noirs"] * {{en icon}} [[Noam Chomsky]], [http://www.spectrezine.org/global/chomsky.htm "Counting the Bodies"], Spectre No. 9 * {{fr icon}} Laurent Joffrin, [http://www.faits-et-documents.com/bilan_communisme/sauver_lenine.htm "Sauver Lénine?"], ''[[Libération]]'', December 17, 1997 * {{fr icon}} [[Gilles Perrault]], [http://www.monde-diplomatique.fr/1997/12/PERRAULT/9660 "Communisme, les falsifications d'un «livre noir»"], ''[[Le Monde diplomatique]]'' * {{en icon}} [[Ronald Radosh]], [http://www.firstthings.com/article/2007/01/the-black-book-of-communism-crimes-terror-repression-35 "The Black Book of Communism: Crimes, Terror, Repression"], review on Firstthings.com, February 2000 {{DEFAULTSORT:Crna knjiga komunizma}} [[Kategorija:Knjige 1997.]] [[Kategorija:Historijske knjige]] [[Kategorija:Antikomunizam]] [[Kategorija:Authority control 2]] s1uwveklnacdwkzm0w6l78plrv4123d 41262987 41262986 2022-08-23T23:47:06Z Vipz 151311 /* top */ wikitext text/x-wiki {{Infokutija knjiga | slika = [[Datoteka:Le Livre noir du communisme.jpg|200px]] | opis = Naslovna strana prvog izdanja | naslov_orig = The Black Book of Communism | naslov_prev = Le Livre noir du communisme | autor = [[Stéphane Courtois]] (ur.)<br />[[Nicolas Werth]]<br />[[Jean-Louis Panné]]<br />[[Andrzej Paczkowski]]<br />[[Karel Bartosek]]<br />[[Jean-Louis Margolin]]<br />[[Ehrhart Neubert]]*<br />[[Joachim Gauck]]*<br /><small>(*njemačko izdanje)</small> | zemlja = {{flagcountry|FRA}} | jezik =[[francuski]] | tema = [[komunizam]], [[totalitarizam]] | žanr = [[historija]] | izdavač = [[Éditions Robert Laffont]] | dat_izd = 6. novembar 1997 | stranica = 912 | isbn = 978-0-674-07608-2 }} '''Crna knjiga komunizma: Zločini, teror represija''' ({{lang-fr|Le Livre noir du communisme: Crimes, terreur, répression}} je knjiga grupe međunarodne grupe historičara na čelu sa [[Stéphane Courtois|Stephaneom Courtoisom]] u kojoj se detaljno dokumentiraju brojevi žrtava [[teror]]a, [[represija|represije]] i masovnih ubistava (uključujući [[genocid]]e) koje su počinili [[komunizam|komunistički]] režimi u 20. vijeku. Knjiga je originalno objavljena u Francuskoj, da bi potom bila objavljena u nizu država, uključujući i [[Hrvatska|Hrvatsku]] 1999. godine. Glavna je teza autora da je komunizam po svojoj prirodi [[totalitarizam|totalitarna]] ideologija, a da je u svojoj praksi značajno nadmašio [[fašizam]] i [[nacizam]] po razmjerima zločina i broju žrtava. Knjiga je izazvala veliku pažnju i različite reakcije, od oduševljenja i prihvaćanja kao konačni sud o komunizmu, do žestokog osporavanja i tvrdnji da predstavlja ništa drugo do antikomunistički pamflet. Recenzije u [[masovni mediji|masovnim medijima]] i popularnim publikacijama bile su pretežno pozitivne, dok su [[akademija|akademski]] tiskovi i specijalističke recenzije bile kritičnije ili mješovite zbog povijesnih netočnosti i manipulacije brojevima, u težnji da konačna brojka premaši 100 miliona. Često se navodi kako je [[Rezolucija Vijeća Europe 1481/2006]] bila temeljena upravo na navodima ''Crne knjige komunizma''. Tri su se glavna urednika knjige javno disasocirala od [[Stéphane Courtois]]ovih izjava na početku knjige i njegovih rezultata zbog opsjednutosti s postignućem velike okrugle brojke od 100 miliona, kao rezultat "aljkavog i pristranog proučavanja", inflacije brojeva koje su daleko nadmašile njihove vlastite figure, ubrajanja [[nacizam|nacista]] i nezačete djece u doba smanjene [[stopa plodnosti|stope plodnosti]] kao žrtava komunizma. Okrivili su ga za preuveličavanje broja umrlih u određenim zemljama i odbacili usporedbu komunizma sa nacizmom. == Broj žrtava komunizma, prema Crnoj knjizi komunizma == Crna knjiga navodi sljedeće procjene o broju ljudi ubijenih od strane komunističke vladavine u navedenim zemljama: * [[Kina]]: 65 miliona * [[Sovjetski Savez]]: 20 miliona * [[Kambodža]]: 2 miliona * [[Sjeverna Koreja]]: 2 miliona * [[Etiopija]]: 1,7 miliona * [[Afganistan]]: 1,5 miliona * [[Istočni blok]]: 1,5 miliona * [[Vijetnam]]: 1 milion * [[Latinska Amerika]]: 150.000 * 10,000 žrtava kao "rezultat djelovanja međunarodnog komunističkog pokreta i komunističkih partija koje nisu na vlasti" == Vidi == * [[Crna knjiga kapitalizma]] - odgovor na knjigu Crna knjiga komunizma. == Vanjske veze == * {{en icon}} [http://www.hup.harvard.edu/catalog.php?recid=26699&content=reviews Extracts by the publisher from many different reviews] * {{en icon}} [http://www.amazon.com/exec/obidos/tg/detail/-/0674076087 Reviews on Amazon.com] * {{en icon}} [https://archive.is/20120523230100/www.historycooperative.org/journals/jah/88.3/br_128.html Review&nbsp;– Journal of American History] * {{fr icon}} Philippe Bourrinet, [http://www.left-dis.nl/f/werth.htm "Du bon usage des livres noirs"] * {{en icon}} [[Noam Chomsky]], [http://www.spectrezine.org/global/chomsky.htm "Counting the Bodies"], Spectre No. 9 * {{fr icon}} Laurent Joffrin, [http://www.faits-et-documents.com/bilan_communisme/sauver_lenine.htm "Sauver Lénine?"], ''[[Libération]]'', December 17, 1997 * {{fr icon}} [[Gilles Perrault]], [http://www.monde-diplomatique.fr/1997/12/PERRAULT/9660 "Communisme, les falsifications d'un «livre noir»"], ''[[Le Monde diplomatique]]'' * {{en icon}} [[Ronald Radosh]], [http://www.firstthings.com/article/2007/01/the-black-book-of-communism-crimes-terror-repression-35 "The Black Book of Communism: Crimes, Terror, Repression"], review on Firstthings.com, February 2000 {{DEFAULTSORT:Crna knjiga komunizma}} [[Kategorija:Knjige 1997.]] [[Kategorija:Historijske knjige]] [[Kategorija:Antikomunizam]] [[Kategorija:Authority control 2]] pryhdrepan4llq2qxwi1hu6h04ckckl 0 191165 41262975 41005981 2022-08-23T21:58:25Z Vipz 151311 Fotografija wikitext text/x-wiki {{drugo značenje3|Petar Matić}} {{Heroj M |didaskalija=Petar Matić Dule |slika=Petar Matić.jpg |opis_slike=Petar Matić Dule |datum_rođenja=[[6. jul]] [[1920]]. ('''100''' god.) |mesto_rođenja=[[Irig]] |država_rođenja=[[Datoteka:Flag of Yugoslavia (1918–1943).svg|19px]] [[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevina SHS]] |datum smrti= |mesto smrti= |država smrti= |profesija=vojno lice |KPJ=juna [[1940]]. |rat=[[Narodnooslobodilačka borba naroda Jugoslavije|Narodnooslobodilačka borba]] |služba=[[Datoteka:Partizanska zvijezda.png|19px]] [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOV i PO Jugoslavije]]<br />[[Datoteka:Logo of the JNA.svg|19px]] [[Jugoslovenska narodna armija]] |godine službe=[[1941]] — [[1980]]. |čin=[[Datoteka:General-pukovnik JNA.jpg|35px]] [[General-pukovnik]] |narodni heroj=[[20. decembra]] [[1951]]. |odlikovanja= {{{!}} style="background:transparent" {{!}} {{!}}{{!}} {{Orden narodnog heroja}} {{!}}- {{!}} {{Orden jugoslovenske zvezde2}} {{!}}{{!}} {{Orden ratne zastave}} {{!}}{{!}} {{Orden zasluga za narod1}} {{!}}- {{!}} {{Orden bratstva i jedinstva1}} {{!}}{{!}} {{Orden narodne armije1}} {{!}}{{!}} {{Orden za vojne zasluge1}} {{!}}- {{!}} {{Orden partizanske zvezde2}} {{!}}{{!}} {{Orden zasluga za narod2}} {{!}}{{!}} [[Datoteka:Order of the People's Army with golden star RIB.gif|51px]] {{!}}- {{!}} {{Orden za hrabrost}} {{!}}{{!}} {{Orden za hrabrost}} {{!}}{{!}} {{Partizanska spomenica 1941.}} {{!}}} }} '''Petar Matić Dule''' ([[1920]]) je učesnik [[Narodnooslobodilačka borba naroda Jugoslavije|Narodnooslobodilačke borbe]], [[general-pukovnik]] [[Jugoslovenska narodna armija|JNA]] i [[narodni heroj Jugoslavije]]. == Biografija == Rođen je [[6. jul]]a [[1920]]. godine u [[Irig]]u. Potiče iz imućne zemljoradničke porodice. Osnovnu školu je završio u rodnom mestu i do početka [[Drugi svetski rat|Drugog svetskog rata]] se bavio zemoljoradnjom. Družeći se sa mladim radnicima i studentima, upoznao se sa idejama radničkog pokreta i juna [[1940]]. godine je postao član [[Savez komunista Jugoslavije|Komunističke partije Jugoslavije]]. Posle [[Aprilski rat|Aprilskog rata]] i okupacije [[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevine Jugoslavije]], [[1941]]. godine, Petar je, kao sekretar Mesnog komiteta, a potom i sekretar Sreskog komiteta KPJ za Irig i član Štaba za pripremanje ustanka, vrlo aktivno radio na organizovanju [[Srem u Narodnooslobodilačkoj borbi|ustanka u Sremu]]. Kada je formirana Iriška partizanska četa, postao je njen prvi politički komesar. U leto [[1942]]. godine za vreme velike neprijateljske ofanzive na [[Fruška gora|Frušku goru]], bio je tokom proboja ranjen u nogu. Po odlasku glavnine [[Sremski partizanski odred|Sremskog partizanskog odreda]] u istočnu [[Bosna|Bosnu]], on je sa njegovim Četvrtim bataljonom ostao u [[Srem]]u. U prvo vreme je bio zamenik, a potom i komandant ovog bataljona. Polovinom maja [[1943]]. godine postavljen je za komandanta Treće grupe vojvođanskih udarnih bataljona, od kojih je kasnije formirana [[Treća vojvođanska udarna brigada]]. Zajedno sa Štabom brigade organizovao je veći broj zaseda, napada na naseljena mesta i komunikacije, koje su uspešno izvele jedinice brigade u [[Srem]]u i istočnoj [[Bosna|Bosni]]. Nakon neuspelog napada na neprijateljski garnizon u [[Brčko]]m, novembra 1943. godine, vratio se u Srem, gde je preuzeo dužnost komandanta [[Sremski partizanski odred|Sremskog partizanskog odreda]]. Za komandanta [[Šesta vojvođanska udarna brigada|Šeste vojvođanske udarne brigade]] postavljen je aprila [[1944]]. godine. U borbama ove brigade sa [[Nemci]]ma na [[Fruška gora|Fruškoj gori]] [[17. jul]]a [[1944]]. godine, bio je ranjen u grudi i ubrzo prebačen u [[Italija|Italiju]], na lečenje. Po povratku u zemlju, bio je postavljen za komandanta Sremske operativne zone pri [[Glavni štab NOV i PO Vojvodine|Glavnom štabu NOV i PO Vojvodine]]. Posle [[Beogradska operacija|oslobođenja Beograda]], novembra 1944. godine, upućen je na školovanje u [[Sovjetski Savez]], gde je [[1945]]. godine završio [[Vojna akademija Vorošilov|Višu vojnu akademiju „Vorošilov“]]. Po završetku školovanja i povratku u oslobođenu [[Jugoslavija|Jugoslaviju]], završio je i Višu vojnu akademiju JNA, [[1954]]. godine. Obavljao je razne odgovorne dužnosti u [[Jugoslovenska narodna armija|Jugoslovenskoj narodnoj armiji]] - bio je komandant [[51. vojvođanska divizija NOVJ|51. vojvođanske]] i [[Četvrta krajiška divizija NOVJ|Četvrte krajiške divizije]], načelnik Štaba korpusa i načelnik odeljenja u Generalštabu, načelnik Ratne škole JNa, prvi zamenik načelnika Generalštaba, pomoćnik saveznog sekretara za narodnu odbranu i podsekretar u Saveznom sekreterijatu za narodnu odbranu i dr. Kasnije se nalazio na dužnosti predsednika Komisije za opštenarodnu odbranu i društvenu samozaštitu pri Predsedništvu Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije. Penzionisan je [[31. decembar|31. decembra]] [[1980]]. godine u činu [[general-pukovnik]]a. Za člana [[Centralni komitet Saveza komunista Jugoslavije|Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije]], biran je od [[Peti kongres KPJ|Petog kongresa]], a za na Sedmom kongresu SKS izabran je za člana Stalnog dela Konferencije [[Savez komunista Jugoslavije|Saveza komunista Jugoslavije]]. Bio je i član Opunomoćstva CK SKJ za JNA. Biran je za narodnog poslanika [[Narodna skupština Republike Srbije|Skupštine Srbije]] i [[Savezna skupština SFRJ|Savezne skupštine]], u više saziva. Od 1982. do 1986. bio je član Predsedništva CK SKJ. U proleće 1988. izabran je za predsednika Saveznog odbora SUBNOR, a u oktobru iste godine je smenjen zbog sukoba sa rukovodstvom SR Srbije. Kasnije je podneo ostavku i na članstvo u CK SKJ. Nosilac je [[Partizanska spomenica 1941.|Partizanske spomenice 1941.]] i drugih [[Ordeni i medalje SFRJ|jugoslovenskih odlikovanja]], među kojima su - [[Orden jugoslovenske zvezde|Orden jugoslovenske zvezde s lentom]], [[Orden ratne zastave]], dva [[Orden za hrabrost|Ordena za hrabrost]], [[Orden bratstva i jedinstva|Orden bratstva i jedinstva sa zlatnim vencem]], [[Orden partizanske zvezde|Orden partizanske zvezde sa srebrnim vencem]], [[Orden zasluga za narod|Orden zasluga za narod sa zlatnom zvezdom]], [[Orden zasluga za narod|Orden zasluga za narod sa srebrnim zracima]], [[Orden narodne armije|Orden narodne armije sa lovorovim vencem]], [[Orden narodne armije|Orden narodne armije sa zlatnom zvezdom]], [[Orden za vojne zasluge|Orden za vojne zasluge sa velikom zvezdom]] i dr. [[Orden narodnog heroja|Ordenom narodnog heroja]] odlikovan je [[20. decembra]] [[1951]]. godine. == Literatura == * '''[[Vojna enciklopedija]]''' (knjiga peta). Beograd 1973. godina * '''[[Narodni heroji Jugoslavije (knjiga)|Narodni heroji Jugoslavije]]'''. „Mladost“, Beograd 1975. godina. == Spoljašnje veze == * [http://www.danas.rs/danasrs/drustvo/terazije/zaboravljeni_devedesetogodisnjaci.14.html?news_id=230920 Danas.rs: Zaboravljeni devedesetogodišnjaci (26. XII 2011)] {{Narodni heroji-Vojvodina}} {{Lifetime|1920||Matić, Petar}} [[Kategorija:Srpski komunisti]] [[Kategorija:Jugoslavenski komunisti]] [[Kategorija:Članovi Centralnog komiteta KPJ-SKJ]] [[Kategorija:Jugoslavenski partizani]] [[Kategorija:Politički komesari NOVJ]] [[Kategorija:Vojvodina u Narodnooslobodilačkoj borbi]] [[Kategorija:Nosioci Partizanske spomenice 1941.]] [[Kategorija:Generali JNA]] [[Kategorija:Poslanici Skupštine SR Srbije]] [[Kategorija:Biografije, Irig]] 2rt7ne5p4tcbhyzrp65q050x544br7w 0 214554 41262824 41189976 2022-08-23T12:33:53Z InternetArchiveBot 155863 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Infokutija nogometaš | imenogometaša = Aurelio González | slika = | punoime = Aurelio González Benítez | nadimak = | datumrođenja = [[25. rujna]] [[1905.]] | rodnigrad = {{flagicon|PAR|1842}} [[Luque]] | rodnadržava = [[Paragvaj]] | datumsmrti = [[9. srpnja]] [[1997.]] | gradsmrti = {{flagicon|PAR|1990}} [[Luque]] | državasmrti = [[Paragvaj]] | nacionalnost = | državljanstvo = | visina = | pozicija = napadač | trenutniklub = | brojnadresu = | datumimjestodebija = | omladinskegodine = | omladinskipogoni = | godine1 = {{0|0000}} – | klubovi1 = {{flagicon|PAR|1842}} [[Sportivo Luqueño]] | nastupi(golovi)1 = ? (?) | godine2 = {{0|0000}} – | klubovi2 = {{flagicon|PAR|1842}} [[Club Olimpia|Olimpia Asunción]] | nastupi(golovi)2 = ? (?) | godine3 = | klubovi3 = | nastupi(golovi)3 = | godine4 = | klubovi4 = | nastupi(golovi)4 = | godine5 = | klubovi5 = | nastupi(golovi)5 = | godine6 = | klubovi6 = | nastupi(golovi)6 = | godine7 = | klubovi7 = | nastupi(golovi)7 = | godine8 = | klubovi8 = | nastupi(golovi)8 = | godine9 = | klubovi9 = | nastupi(golovi)9 = | godine10 = | klubovi10 = | nastupi(golovi)10 = | godine11 = | klubovi11 = | nastupi(golovi)11 = | godine12 = | klubovi12 = | nastupi(golovi)12 = | godine13 = | klubovi13 = | nastupi(golovi)13 = | godine14 = | klubovi14 = | nastupi(golovi)14 = | godine15 = | klubovi15 = | nastupi(golovi)15 = | godine16 = | klubovi16 = | nastupi(golovi)16 = | godine17 = | klubovi17 = | nastupi(golovi)17 = | godine18 = | klubovi18 = | nastupi(golovi)18 = | godine19 = | klubovi19 = | nastupi(golovi)19 = | godine20 = | klubovi20 = | nastupi(golovi)20 = | reprezentacija = | nacionalnegodine1 = {{0|0000}} – | nacionalneekipe1 = {{flagicon|PAR|1842}} [[Paragvajska nogometna reprezentacija|Paragvaj]] | nacionalninastupi(golovi)1 = ? (?) | nacionalnegodine2 = | nacionalneekipe2 = | nacionalninastupi(golovi)2 = | nacionalnegodine3 = | nacionalneekipe3 = | nacionalninastupi(golovi)3 = | nacionalnegodine4 = | nacionalneekipe4 = | nacionalninastupi(golovi)4 = | trenergodine = | trenerklubovi = {{Dva stupca | {{0|0000}} – | {{flagicon|PAR|1842}} [[Club Olimpia|Olimpia Asunción]] | {{0|0000}} – | {{flagicon|PAR|1954}} [[Paragvajska nogometna reprezentacija|Paragvaj]] }} | zadnjiuređaj = 26.6.2018 }} '''Aurelio González Benítez''' ([[Luque]], [[25. 9.|25. rujna]] [[1905]]. – [[Luque]], [[9. 7.|9. srpnja]] [[1997]].) bio je [[paragvaj]]ski [[fudbal|nogometaš]]. González je jedan od najvećih paragvajskih nogometaša, mnogi ga smatraju drugim najboljim igračem iza [[Arsenio Erico|Arsenija Erica]]. Karijeru je započeo u [[Sportivo Luqueño]], a zatim se preselio u [[Olimpia Asunción|Olimpiju]] iz [[Asunción]]a gdje je proveo ostatak svoje karijere osvojivši nekoliko prvenstava. Sa Olimpijom je osvojio tri uzastopna nacionalna prvenstva 1927., 1928. i 1929. godine.<ref>[http://www.albirroja.com.py/index_det.php?p1=19&n=38701 La Decada del 20]{{Dead link|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Ranih [[1930-e|1930-ih]] on je odbio milijunsku ponudu od argentinskog kluba [[San Lorenzo de Almagro]] kako bi se mogao boriti za svoju državu, Paragvaj, u [[Rat za Chaco|ratu za Chaco]].<ref>[http://www.olimpia.com.py/idolos/aurelio_gonzalez.asp Olimpia Website]</ref><ref>[http://www.abc.com.py/mundial2002/croparaguaya1.html Cronologia de la actuacion paraguaya]</ref> On je također bio važan igrač [[Paragvajska nogometna reprezentacija|reprezentacije Paragvaja]] za koju je postigao nekoliko golova [[1920-e|1920-ih]] i [[1930-e|1930-ih]], te je sudjelovao na [[FIFA Svjetsko prvenstvo 1930|Svjetskom prvenstvu 1930]]. godine.<ref>{{Cite web |title=FIFA Profile |url=http://www.fifa.com/worldfootball/statisticsandrecords/players/player=50080/index.html |access-date=2013-04-07 |archive-date=2015-02-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150204235851/http://www.fifa.com/worldfootball/statisticsandrecords/players/player=50080/index.html |dead-url=yes }}</ref> Kao trener, on je vodio Olimpiju Asunción na brojnim natjecanjima. Sa ovim klubom došao je 1960. godine do finala [[Copa Libertadores]]. Također je vodio paragvajsku reprezentaciju na [[Svjetsko prvenstvo u nogometu - Švedska 1958.|Svjetskom prvenstvu 1958]]. godine == Izvori == {{izvori}} {{Sastav Paragvaj 1930 SP}} {{Sastav Paragvaj 1958 SP}} {{Lifetime|1905|1997|González, Aurelio}} [[Kategorija:Paragvajski fudbaleri ili nogometaši]] [[Kategorija:Fudbalski ili nogometni treneri]] [[Kategorija:Fudbalski ili nogometni izbornici]] qmpgzi9q2nkmu2gf2c4xs48p72hqvbk 0 218022 41263016 41096082 2022-08-24T07:05:35Z InternetArchiveBot 155863 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Infokutija film | tip = nijemi | naslov = A Daughter of the Gods | slika = A Daughter of the Gods.jpg | opis = | režija = [[Herbert Brenon]] | producent = [[William Fox (producent)|William Fox]] | scenario = [[Herbert Brenon]] | uloge = [[Annette Kellerman]]<br />[[William E. Shay]]<br />[[Hal De Forrest]] | muzika = [[Robert Hood Bowers]] | fotografija = [[André Barlatier]]<br />[[A. Culp]]<br />[[J. Roy Hunt]]<br />[[William Marshall (direktor fotografije)|William Marshall]]<br />C. Richards<br />[[Marcel Le Picard]]<br />Edward Warren | montaža = [[Hettie Grey Baker]] | distributer = [[Fox Film Corporation]] | premijera = {{Film date|1916|10|17|df=y}} | trajanje = 180 min. | zemlja = {{flag|Sjedinjene Države}} | jezik = nijemi film<br /> [[Engleski jezik|engleski]] međutitlovi | budžet = 1,000.000 [[američki dolar|US$]] (procjena) }} '''''A Daughter of Gods''''' ({{jez-sh|Kćer bogova}}) je [[sjedinjene Američke Države|američki]] crno-bijeli [[nijemi film|nijemi]] [[fantasy]] film snimljen 1916. u režiji [[Herbert Brenon|Herberta Brenona]], koji je napisao i scenario. Radnja je smještena u egzotično podvodno kraljevstvo nalik na [[Atlantida|Atlantidu]]. Naslovna junakinja je Anicija (čiji lik tumači [[Annette Kellerman]]), tajanstvena ljepotica koju sultan pristaje ubiti kako bi od zle vještice dobio lijek za svog teško bolesnog sina. Film je izazvao veliku pažnju kao jedna od najskupljih produkcija tadašnje američke i svjetske kinematografije, sa bužetom koji je premašio svotu od milion dolara. Sniman je na tropskim lokacijama [[Jamajka|Jamajke]], u čijem su glavnom gradu [[Kingston]]u podignute masivne kulise; najveći dio novca je, međutim, prema navodima novina, potrošen na logistiku i sanitarije kako bi se filmska ekipa i statisti zaštitili od komaraca i raznih tropskih bolesti. Kada se film pojavio pred publikom, kao najveća atrakcija su se ispostavile scene u kojima se Kellerman pojavljuje [[golotinja na filmu|gola]], iako sa kosom "strateški" postavljenom da pokriva intimne dijelove. Film je doživio uglavnom dobre kritike i imao dobru gledanost; visoki budžet je, međutim, postizanje profita učinio prilično teškim. Producent [[William Fox (producent)|William Fox]] je zbog toga bio toliko ljut da je za kaznu skinuo Brenonovo ime sa špice; ono je vraćeno tek nakon Brenonove tužbe. ''A Daughter of Gods'' se danas smatra [[izgubljeni film|izgubljenim]]. == Reference == {{reflist}} * [http://www.pictureshowman.com/questionsandanswers3.cfm The Picture Show Man entry] * [http://www.silentera.com/PSFL/data/D/DaughteroftheGods1916.html Silent Era entry] * [https://web.archive.org/web/20091027101654/http://geocities.com/emruf1/adotg.html Synopsis (taken from the Library of Congress copyright deposit, with additional material from the film's original program)]( 2009-10-23) * [http://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9E05E5DF1430E733A0575BC1A9669D946796D6CF ''The New York Times'' (October 18, 1916)] == Vanjske veze == {{Commonscat|A Daughter of the Gods}} * {{IMDb title|id=0006568|title=A Daughter of the Gods}} {{Herbert Brenon}} {{DEFAULTSORT:Daughter of the Gods, A}} [[Kategorija:Američki filmovi]] [[Kategorija:Nijemi filmovi]] [[Kategorija:Filmovi fantastike]] [[Kategorija:Izgubljeni filmovi]] [[Kategorija:Authority control 2]] 6yin7x7ltlhd3fph8vd2sr13k505493 0 276428 41262846 41103689 2022-08-23T13:18:11Z InternetArchiveBot 155863 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Naseljeno mesto u Francuskoj2 | mesto = Egtent | originalni_naziv = Ayguetinte | slika = Ayguetinte église.jpg | opis_slike = | grb = | država={{FRA}} | region = Središnji Pirineji | departman = Gers | prefektura = Kondom | kanton = Valans sir Baiz | gšir = 43.835 | gduž = 0.428055555555556 | nadm visina = 113 | maksimalna_nadmorska_visina = 203 | minimalna_nadmorska_visina = 96 | površina-km = 6,31 | površina-he = 631 | stanovništvo = 190<ref>{{Insee}}</ref> | godina_stanovništvo = 2011-01-01 | gustina = 30,11 | predsednik = | vreme_službovanja = | INSEE = 32024 | poštanski kod = 32410 }} '''Egtent''' ({{jez-fra|Ayguetinte}}) je naselje i opština u južnoj [[Francuska|Francuskoj]] u regionu [[Središnji Pirineji]], u departmanu [[Departman Žers u Francuskoj|Žers]] koja pripada prefekturi Kondom. Po podacima iz [[1999]]. godine u opštini je živelo 152 stanovnika, a gustina naseljenosti je iznosila 24&nbsp;stanovnika/km². Opština se prostire na površini od 6,31&nbsp;km². Nalazi se na srednjoj nadmorskoj visini od 113 metara (maksimalnoj 203 m, a minimalnoj 96 m). == Demografija == {{DemografijaFR| 1962=176| 1968=199| 1975=173| 1982=172| 1990=162| 1999=152| 2006=| 2011=190| sansdoublescomptes= 1962}} <!-- ============================================================================================= POČETAK GRAFIKA ===============================================================================================--> <center> :''Grafik promene broja stanovnika u toku poslednjih godina'' <timeline> ImageSize = width:250 height:200 PlotArea = left:40 right:10 top:10 bottom:20 TimeAxis = orientation:horizontal AlignBars = justify Colors = id:gray1 value:gray(0.9) DateFormat = yyyy Period = from:1960 till:2010 ScaleMajor = unit:year increment:10 start:1960 PlotData = bar:300 color:gray1 width:1 from:start till:end bar:200 color:gray1 from:start till:end bar:100 color:gray1 from:start till:end bar:0 color:gray1 LineData = layer:front points:(48,146)(84,133) color:blue width:2 #1962 tot 1968. Inwonertal 1962: 222 1968: 199 points:(84,133)(100,118) color:blue width:2 #1975: 173 points:(100,118)(128,117) color:blue width:2 #1982: 172 points:(128,117)(160,112) color:blue width:2 #1990: 162 points:(160,112)(196,106) color:blue width:2 #1999: 152 points:(196,106)(228,117) color:blue width:2 #2004/5 </timeline> </center> <!-- ============================================================================================= KRAJ GRAFIKA ===============================================================================================--> == Vidi još == * [[Departmani Francuske]] * [[Spisak departmana Francuske po gustini naseljenosti]] * [[Spisak departmana Francuske po površini]] * [[Spisak departmana Francuske po broju stanovnika]] * [[Spisak opština u departmanu Žers]] == Reference == {{reflist|2}} == Literatura == {{refbegin|2}} * {{HughesEncyclopediaOfContemporaryFrenchCulture}} * {{RobbDiscoveryOfFrance}} * {{ArdaghFrance}} * {{JonesCambridgeIllustratedHistoryOfFrance}} * {{SowerwineFranceSince1870}} * {{RobertsFrance}} {{refend}} == Vanjske veze == * Baza podataka: [http://www.insee.fr Insee] {{fr}} * [http://archive.wikiwix.com/cache/20180606162103/http://www.ign.fr/affiche_rubrique.asp?rbr_id=1087 Egtent na stranici Nacionalnog geografskog instituta Francuske] {{fr}} * [http://www.insee.fr/fr/methodes/nomenclatures/cog/fichecommunale.asp?codedep=32&codecom=024 Egtent na stranici organizacije INSEE] {{fr}} * [http://www.lion1906.com/Pages/ResultatProximiteCoord.php?RadLat1=0.765065077652872&RadLong1=0.00747097882629986 Najbliža naselja (kilometraža, pravac i koordinate)]{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{fr}} * [http://www.lion1906.com/Pages/ResultatLocalisation.php?InseeVille=320024 Položaj mesta Egtent na mapi Francuske (sa osnovnim podacima o mestu)]{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{fr}} * [http://www.mapquest.com/maps/map.adp?latlongtype=decimal&latitude=43.835&longitude=.428055555555556&zoom=8 Plan naselja Egtent na mapi (Mapquest)] {{Departman Žers u Francuskoj}} {{Departmani Francuske}} {{Klica-Francuska}} 23agtrcz3wsk8h1dzhg8ruot6ylzy61 0 282263 41262831 41190070 2022-08-23T12:45:47Z InternetArchiveBot 155863 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Drugo značenje2|Oton}} {{Naseljeno mesto u Francuskoj2 | mesto = Oton | originalni_naziv = Authon | slika = | opis_slike = | grb = | država={{FRA}} | region = Provansa-Alpi-Azurna obala | departman = Alpes-de-Haute-Provence | prefektura = Forsalkje | kanton = Sistron | gšir = 44.2391666666667 | gduž = 6.12722222222222 | nadm visina = 1137 | maksimalna_nadmorska_visina = 2114 | minimalna_nadmorska_visina = 881 | površina-km = 40,16 | površina-he = 4.016 | stanovništvo =33<ref>{{Insee}}</ref> | godina_stanovništvo = 2011-01-01 | gustina = 1,2 | predsednik = | vreme_službovanja = | INSEE = 04016 | poštanski kod = 04200 }} '''Oton''' ({{jez-fra|Authon}}) je naselje i opština u jugoistočnoj [[Francuska|Francuskoj]] u regionu [[Provansa-Alpi-Azurna obala]], u departmanu [[Departman Gornjoprovansalski Alpi u Francuskoj|Gornjoprovansalski Alpi]] koja pripada prefekturi Forsalkje. Po podacima iz [[1999]]. godine u opštini je živelo 33 stanovnika, a gustina naseljenosti je iznosila 0&nbsp;stanovnika/km². Opština se prostire na površini od 40,16&nbsp;km². Nalazi se na srednjoj nadmorskoj visini od 1137 metara (maksimalnoj 2114 m, a minimalnoj 881 m). == Demografija == {{DemografijaFR| 1962=16| 1968=22| 1975=23| 1982=21| 1990=38| 1999=33| 2006=| 2011=48| sansdoublescomptes= 1962}} {{DemografijaFR| 1962=16| 1968=22| 1975=23| 1982=21| 1990=38| 1999=33| 2006=| 2011=48| sansdoublescomptes= 1968}} <!-- ============================================================================================= POČETAK GRAFIKA ===============================================================================================--> <center> :''Grafik promene broja stanovnika u toku poslednjih godina'' <timeline> ImageSize = width:250 height:200 PlotArea = left:40 right:10 top:10 bottom:20 TimeAxis = orientation:horizontal AlignBars = justify Colors = id:gray1 value:gray(0.9) DateFormat = yyyy Period = from:1960 till:2010 ScaleMajor = unit:year increment:10 start:1960 PlotData = bar:300 color:gray1 width:1 from:start till:end bar:200 color:gray1 from:start till:end bar:100 color:gray1 from:start till:end bar:0 color:gray1 LineData = layer:front points:(48,36)(84,32) color:blue width:2 #1962 tot 1968. Inwonertal 1962: 28 1968: 22 points:(84,32)(100,33) color:blue width:2 #1975: 23 points:(100,33)(128,32) color:blue width:2 #1982: 21 points:(128,32)(160,42) color:blue width:2 #1990: 38 points:(160,42)(196,39) color:blue width:2 #1999: 33 </timeline> </center> <!-- ============================================================================================= KRAJ GRAFIKA ===============================================================================================--> == Vidi još == * [[Departmani Francuske]] * [[Spisak departmana Francuske po gustini naseljenosti]] * [[Spisak departmana Francuske po površini]] * [[Spisak departmana Francuske po broju stanovnika]] * [[Spisak opština u departmanu Gornjoprovansalski Alpi]] == Reference == {{reflist|2}} == Literatura == {{refbegin|2}} * {{HughesEncyclopediaOfContemporaryFrenchCulture}} * {{RobbDiscoveryOfFrance}} * {{ArdaghFrance}} * {{JonesCambridgeIllustratedHistoryOfFrance}} * {{SowerwineFranceSince1870}} * {{RobertsFrance}} {{refend}} == Vanjske veze == * Baza podataka: [http://www.insee.fr Insee] {{fr}} * [http://archive.wikiwix.com/cache/20180606162103/http://www.ign.fr/affiche_rubrique.asp?rbr_id=1087 Oton na stranici Nacionalnog geografskog instituta Francuske] {{fr}} * [http://www.insee.fr/fr/methodes/nomenclatures/cog/fichecommunale.asp?codedep=04&codecom=016 Oton na stranici organizacije INSEE] {{fr}} * [http://www.lion1906.com/Pages/ResultatProximiteCoord.php?RadLat1=0.772119116713396&RadLong1=0.106940201784894 Najbliža naselja (kilometraža, pravac i koordinate)]{{Dead link|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{fr}} * [http://www.lion1906.com/Pages/ResultatLocalisation.php?InseeVille=040016 Položaj mesta Oton na mapi Francuske (sa osnovnim podacima o mestu)]{{Dead link|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{fr}} * [http://www.mapquest.com/maps/map.adp?latlongtype=decimal&latitude=44.2391666666667&longitude=6.12722222222222&zoom=8 Plan naselja Oton na mapi (Mapquest)] {{Departman Gornjoprovansalski Alpi u Francuskoj}} {{Departmani Francuske}} {{Klica-Francuska}} {{Koordinate|44_14_21_N_06_07_38_E_type:city_region:FR|44° 14' 21" SG Š, 06° 07' 38" IGD}} p6pbpg9ofnh90p5vrbu14le4dtlj6kl 0 285373 41262830 41190068 2022-08-23T12:45:35Z InternetArchiveBot 155863 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Naseljeno mesto u Francuskoj2 | mesto = Otoazun | originalni_naziv = Authoison | slika = | opis_slike = | grb = | država={{FRA}} | region = Franš-Konte | departman = Haute-Saône | prefektura = Vezul | kanton = Monbozon | gšir = 47.49 | gduž = 6.14805555555556 | nadm visina = 280 | maksimalna_nadmorska_visina = 387 | minimalna_nadmorska_visina = 252 | površina-km = 16,02 | površina-he = 1.602 | stanovništvo =214<ref>{{Insee}}</ref> | godina_stanovništvo = 2011-01-01 | gustina = 18,98 | predsednik = | vreme_službovanja = | INSEE = 70038 | poštanski kod = 70190 }} '''Otoazun''' ({{jez-fra|Authoison}}) je naselje i opština u istočnoj [[Francuska|Francuskoj]] u regionu [[Franš-Konte]], u departmanu [[Departman Gornja Saona u Francuskoj|Gornja Saona]] koja pripada prefekturi Vezul. Po podacima iz [[1999]]. godine u opštini je živelo 214 stanovnika, a gustina naseljenosti je iznosila 13&nbsp;stanovnika/km². Opština se prostire na površini od 16,02&nbsp;km². Nalazi se na srednjoj nadmorskoj visini od 280 metara (maksimalnoj 387 m, a minimalnoj 252 m). == Demografija == {{DemografijaFR| 1962=208| 1968=179| 1975=197| 1982=223| 1990=227| 1999=214| 2006=| 2011=304| sansdoublescomptes= 1962}} <!-- ============================================================================================= POČETAK GRAFIKA ===============================================================================================--> <center> :''Grafik promene broja stanovnika u toku poslednjih godina'' <timeline> ImageSize = width:250 height:200 PlotArea = left:40 right:10 top:10 bottom:20 TimeAxis = orientation:horizontal AlignBars = justify Colors = id:gray1 value:gray(0.9) DateFormat = yyyy Period = from:1960 till:2010 ScaleMajor = unit:year increment:10 start:1960 PlotData = bar:330 color:gray1 width:1 from:start till:end bar:220 color:gray1 from:start till:end bar:110 color:gray1 from:start till:end bar:0 color:gray1 LineData = layer:front points:(48,127)(84,112) color:blue width:2 #1962 tot 1968. Inwonertal 1962: 208 1968: 179 points:(84,112)(100,121) color:blue width:2 #1975: 197 points:(100,121)(128,135) color:blue width:2 #1982: 223 points:(128,135)(160,137) color:blue width:2 #1990: 227 points:(160,137)(196,130) color:blue width:2 #1999: 214 points:(196,130)(228,151) color:blue width:2 #2004/5 </timeline> </center> <!-- ============================================================================================= KRAJ GRAFIKA ===============================================================================================--> == Vidi još == * [[Departmani Francuske]] * [[Spisak departmana Francuske po gustini naseljenosti]] * [[Spisak departmana Francuske po površini]] * [[Spisak departmana Francuske po broju stanovnika]] * [[Spisak opština u departmanu Gornja Saona]] == Reference == {{reflist|2}} == Literatura == {{refbegin|2}} * {{HughesEncyclopediaOfContemporaryFrenchCulture}} * {{RobbDiscoveryOfFrance}} * {{ArdaghFrance}} * {{JonesCambridgeIllustratedHistoryOfFrance}} * {{SowerwineFranceSince1870}} * {{RobertsFrance}} {{refend}} == Vanjske veze == * Baza podataka: [http://www.insee.fr Insee] {{fr}} * [http://archive.wikiwix.com/cache/20180606162103/http://www.ign.fr/affiche_rubrique.asp?rbr_id=1087 Otoazun na stranici Nacionalnog geografskog instituta Francuske] {{fr}} * [http://www.insee.fr/fr/methodes/nomenclatures/cog/fichecommunale.asp?codedep=70&codecom=038 Otoazun na stranici organizacije INSEE] {{fr}} * [http://www.lion1906.com/Pages/ResultatProximiteCoord.php?RadLat1=0.828856861816697&RadLong1=0.107303812045746 Najbliža naselja (kilometraža, pravac i koordinate)]{{Dead link|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{fr}} * [http://www.lion1906.com/Pages/ResultatLocalisation.php?InseeVille=700038 Položaj mesta Otoazun na mapi Francuske (sa osnovnim podacima o mestu)]{{Dead link|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{fr}} * [http://www.mapquest.com/maps/map.adp?latlongtype=decimal&latitude=47.49&longitude=6.14805555555556&zoom=8 Plan naselja Otoazun na mapi (Mapquest)] {{Departman Gornja Saona u Francuskoj}} {{Departmani Francuske}} {{Klica-Francuska}} {{Koordinate|47_29_24_N_06_08_53_E_type:city_region:FR|47° 29' 24" SG Š, 06° 08' 53" IGD}} qhqq958zoa74wesl2t1fkjd52vc5rma 0 285803 41262857 41104220 2022-08-23T14:27:25Z InternetArchiveBot 155863 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Naseljeno mesto u Francuskoj2 | mesto = Bao | originalni_naziv = Baho | slika = Mairie de Baho (66).jpg | opis_slike = | grb = Blason ville fr Baho 66.svg | država={{FRA}} | region = Langdok-Rusijon | departman = Pyrénées-Orientales | prefektura = Perpinjan | kanton = Sent Estev | gšir = 42.7011111111111 | gduž = 2.82305555555556 | nadm visina = 39 | maksimalna_nadmorska_visina = 90 | minimalna_nadmorska_visina = 34 | površina-km = 7,90 | površina-he = 790 | stanovništvo = 2490<ref>{{Insee}}</ref> | godina_stanovništvo = 2011-01-01 | gustina = 411,65 | predsednik = | vreme_službovanja = | INSEE = 66012 | poštanski kod = 66540 }} '''Bao''' ({{jez-fra|Baho}}) je naselje i opština u južnoj [[Francuska|Francuskoj]] u regionu [[Langdok-Rusijon]], u departmanu [[Departman Istočni Pirineji u Francuskoj|Istočni Pirineji]] koja pripada prefekturi Perpinjan. Po podacima iz [[1999]]. godine u opštini je živelo 2 490 stanovnika, a gustina naseljenosti je iznosila 315&nbsp;stanovnika/km². Opština se prostire na površini od 7,90&nbsp;km². Nalazi se na srednjoj nadmorskoj visini od 39 metara (maksimalnoj 90 m, a minimalnoj 34 m). == Demografija == {{DemografijaFR| 1962=787| 1968=1068| 1975=1449| 1982=1672| 1990=2027| 1999=2490| 2006=| 2011=3252| sansdoublescomptes= 1962}} <!-- ============================================================================================= POČETAK GRAFIKA ===============================================================================================--> <center> :''Grafik promene broja stanovnika u toku poslednjih godina'' <timeline> ImageSize = width:250 height:200 PlotArea = left:40 right:10 top:10 bottom:20 TimeAxis = orientation:horizontal AlignBars = justify Colors = id:gray1 value:gray(0.9) DateFormat = yyyy Period = from:1960 till:2010 ScaleMajor = unit:year increment:10 start:1960 PlotData = bar:3600 color:gray1 width:1 from:start till:end bar:2400 color:gray1 from:start till:end bar:1200 color:gray1 from:start till:end bar:0 color:gray1 LineData = layer:front points:(48,57)(84,70) color:blue width:2 #1962 tot 1968. Inwonertal 1962: 787 1968: 1068 points:(84,70)(100,88) color:blue width:2 #1975: 1449 points:(100,88)(128,99) color:blue width:2 #1982: 1672 points:(128,99)(160,116) color:blue width:2 #1990: 2027 points:(160,116)(196,138) color:blue width:2 #1999: 2490 </timeline> </center> <!-- ============================================================================================= KRAJ GRAFIKA ===============================================================================================--> == Vidi još == * [[Departmani Francuske]] * [[Spisak departmana Francuske po gustini naseljenosti]] * [[Spisak departmana Francuske po površini]] * [[Spisak departmana Francuske po broju stanovnika]] * [[Spisak opština u departmanu Istočni Pirineji]] == Reference == {{reflist|2}} == Literatura == {{refbegin|2}} * {{HughesEncyclopediaOfContemporaryFrenchCulture}} * {{RobbDiscoveryOfFrance}} * {{ArdaghFrance}} * {{JonesCambridgeIllustratedHistoryOfFrance}} * {{SowerwineFranceSince1870}} * {{RobertsFrance}} {{refend}} == Vanjske veze == * Baza podataka: [http://www.insee.fr Insee] {{fr}} * [http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http://www.ign.fr/affiche_rubrique.asp?rbr_id=1087%26CommuneId=63068 Bao na stranici Nacionalnog geografskog instituta Francuske] {{fr}} * [http://www.insee.fr/fr/methodes/nomenclatures/cog/fichecommunale.asp?codedep=66&codecom=012 Bao na stranici organizacije INSEE] {{fr}} * [http://www.lion1906.com/Pages/ResultatProximiteCoord.php?RadLat1=0.745274983188916&RadLong1=0.0492716144138128 Najbliža naselja (kilometraža, pravac i koordinate)]{{Dead link|date=August 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{fr}} * [http://www.lion1906.com/Pages/ResultatLocalisation.php?InseeVille=660012 Položaj mesta Bao na mapi Francuske (sa osnovnim podacima o mestu)]{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{fr}} * [http://www.mapquest.com/maps/map.adp?latlongtype=decimal&latitude=42.7011111111111&longitude=2.82305555555556&zoom=8 Plan naselja Bao na mapi (Mapquest)] {{Departman Istočni Pirineji u Francuskoj}} {{Departmani Francuske}} {{Klica-Francuska}} {{Koordinate|42_42_04_N_02_49_23_E_type:city_region:FR|42° 42' 04" SG Š, 02° 49' 23" IGD}}{{commonscat|Baho}} 9wyqwyucfposqgnek0vdvqy92sxq2gz 0 286991 41262860 41190821 2022-08-23T14:30:37Z InternetArchiveBot 155863 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Drugo značenje2|Beg}} {{Naseljeno mesto u Francuskoj2 | mesto = Beg | originalni_naziv = Baigts | slika = Mairie_baigts.jpg | opis_slike = | grb = | država={{FRA}} | region = Akvitanija | departman = Landes | prefektura = Daks | kanton = Migron | gšir = 43.6872222222222 | gduž =-0.790277777777778 | nadm visina = 92 | maksimalna_nadmorska_visina = 122 | minimalna_nadmorska_visina = 32 | površina-km = 11,64 | površina-he = 1.164 | stanovništvo = 342<ref>{{Insee}}</ref> | godina_stanovništvo = 2011-01-01 | gustina = 29,38 | predsednik = | vreme_službovanja = | INSEE = 40023 | poštanski kod = 40380 }} '''Beg''' ({{jez-fra|Baigts}}) je naselje i opština u jugozapadnoj [[Francuska|Francuskoj]] u regionu [[Akvitanija]], u departmanu [[Departman Land u Francuskoj|Land]] koja pripada prefekturi Daks. Po podacima iz [[1999]]. godine u opštini je živelo 322 stanovnika, a gustina naseljenosti je iznosila 27&nbsp;stanovnika/km². Opština se prostire na površini od 11,64&nbsp;km². Nalazi se na srednjoj nadmorskoj visini od 92 metara (maksimalnoj 122 m, a minimalnoj 32 m). == Demografija == {{DemografijaFR| 1962=389| 1968=407| 1975=400| 1982=354| 1990=350| 1999=322| 2006=| 2011=342| sansdoublescomptes= 1962}} <!-- ============================================================================================= POČETAK GRAFIKA ===============================================================================================--> <center> :''Grafik promene broja stanovnika u toku poslednjih godina'' <timeline> ImageSize = width:250 height:200 PlotArea = left:40 right:10 top:10 bottom:20 TimeAxis = orientation:horizontal AlignBars = justify Colors = id:gray1 value:gray(0.9) DateFormat = yyyy Period = from:1960 till:2010 ScaleMajor = unit:year increment:10 start:1960 PlotData = bar:600 color:gray1 width:1 from:start till:end bar:400 color:gray1 from:start till:end bar:200 color:gray1 from:start till:end bar:0 color:gray1 LineData = layer:front points:(48,140)(84,135) color:blue width:2 #1962 tot 1968. Inwonertal 1962: 425 1968: 407 points:(84,135)(100,133) color:blue width:2 #1975: 400 points:(100,133)(128,120) color:blue width:2 #1982: 354 points:(128,120)(160,119) color:blue width:2 #1990: 350 points:(160,119)(196,111) color:blue width:2 #1999: 322 points:(196,111)(228,113) color:blue width:2 #2004/5 </timeline> </center> <!-- ============================================================================================= KRAJ GRAFIKA ===============================================================================================--> == Vidi još == * [[Departmani Francuske]] * [[Spisak departmana Francuske po gustini naseljenosti]] * [[Spisak departmana Francuske po površini]] * [[Spisak departmana Francuske po broju stanovnika]] * [[Spisak opština u departmanu Land]] == Reference == {{reflist|2}} == Literatura == {{refbegin|2}} * {{HughesEncyclopediaOfContemporaryFrenchCulture}} * {{RobbDiscoveryOfFrance}} * {{ArdaghFrance}} * {{JonesCambridgeIllustratedHistoryOfFrance}} * {{SowerwineFranceSince1870}} * {{RobertsFrance}} {{refend}} == Vanjske veze == {{Commonscat|Baigts}} * Baza podataka: [http://www.insee.fr Insee] {{fr}} * [http://archive.wikiwix.com/cache/20180606162103/http://www.ign.fr/affiche_rubrique.asp?rbr_id=1087 Beg na stranici Nacionalnog geografskog instituta Francuske] {{fr}} * [http://www.insee.fr/fr/methodes/nomenclatures/cog/fichecommunale.asp?codedep=40&codecom=023 Beg na stranici organizacije INSEE] {{fr}} * [http://www.lion1906.com/Pages/ResultatProximiteCoord.php?RadLat1=0.762485868869231&RadLong1=-0.0137929492283083 Najbliža naselja (kilometraža, pravac i koordinate)]{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{fr}} * [http://www.lion1906.com/Pages/ResultatLocalisation.php?InseeVille=400023 Položaj mesta Beg na mapi Francuske (sa osnovnim podacima o mestu)]{{Dead link|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{fr}} * [http://www.mapquest.com/maps/map.adp?latlongtype=decimal&latitude=43.6872222222222&longitude=-.790277777777778&zoom=8 Plan naselja Beg na mapi (Mapquest)] {{Departman Land u Francuskoj}} {{Departmani Francuske}} {{Klica-Francuska}} {{Koordinate|43_41_14_N_00_47_25_W_type:city_region:FR|43° 41' 14" SG Š, 00° 47' 25" ZGD}} f4t1q7o5yjwk7vf0yu13j82lbxze89m 0 287175 41262832 41190071 2022-08-23T12:45:54Z InternetArchiveBot 155863 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Drugo značenje2|Oton}} {{Naseljeno mesto u Francuskoj2 | mesto = Oton | originalni_naziv = Authon | slika = | opis_slike = | grb = | država={{FRA}} | region = Centar (region) | departman = Loir-et-Cher | prefektura = Vandom | kanton = Sent Aman Longpre | gšir = 47.6444444444444 | gduž = 0.897777777777778 | nadm visina = 135 | maksimalna_nadmorska_visina = 156 | minimalna_nadmorska_visina = 90 | površina-km = 32,26 | površina-he = 3.226 | stanovništvo =698<ref>{{Insee}}</ref> | godina_stanovništvo = 2011-01-01 | gustina = 20,4 | predsednik = | vreme_službovanja = | INSEE = 41007 | poštanski kod = 41310 }} '''Oton''' ({{jez-fra|Authon}}) je naselje i opština u centralnoj [[Francuska|Francuskoj]] u regionu [[Centar (region)]], u departmanu [[Departman Loar i Šer u Francuskoj|Loar i Šer]] koja pripada prefekturi Vandom. Po podacima iz [[1999]]. godine u opštini je živelo 698 stanovnika, a gustina naseljenosti je iznosila 21&nbsp;stanovnika/km². Opština se prostire na površini od 32,26&nbsp;km². Nalazi se na srednjoj nadmorskoj visini od 135 metara (maksimalnoj 156 m, a minimalnoj 90 m). == Demografija == {{DemografijaFR| 1962=767| 1968=767| 1975=691| 1982=699| 1990=700| 1999=698| 2006=| 2011=658| sansdoublescomptes= 1962}} <!-- ============================================================================================= POČETAK GRAFIKA ===============================================================================================--> <center> :''Grafik promene broja stanovnika u toku poslednjih godina'' <timeline> ImageSize = width:250 height:200 PlotArea = left:40 right:10 top:10 bottom:20 TimeAxis = orientation:horizontal AlignBars = justify Colors = id:gray1 value:gray(0.9) DateFormat = yyyy Period = from:1960 till:2010 ScaleMajor = unit:year increment:10 start:1960 PlotData = bar:1200 color:gray1 width:1 from:start till:end bar:800 color:gray1 from:start till:end bar:400 color:gray1 from:start till:end bar:0 color:gray1 LineData = layer:front points:(48,129)(84,129) color:blue width:2 #1962 tot 1968. Inwonertal 1962: 767 1968: 767 points:(84,129)(100,118) color:blue width:2 #1975: 691 points:(100,118)(128,119) color:blue width:2 #1982: 699 points:(128,119)(160,119) color:blue width:2 #1990: 700 points:(160,119)(196,119) color:blue width:2 #1999: 698 </timeline> </center> <!-- ============================================================================================= KRAJ GRAFIKA ===============================================================================================--> == Vidi još == * [[Departmani Francuske]] * [[Spisak departmana Francuske po gustini naseljenosti]] * [[Spisak departmana Francuske po površini]] * [[Spisak departmana Francuske po broju stanovnika]] * [[Spisak opština u departmanu Loar i Šer]] == Reference == {{reflist|2}} == Literatura == {{refbegin|2}} * {{HughesEncyclopediaOfContemporaryFrenchCulture}} * {{RobbDiscoveryOfFrance}} * {{ArdaghFrance}} * {{JonesCambridgeIllustratedHistoryOfFrance}} * {{SowerwineFranceSince1870}} * {{RobertsFrance}} {{refend}} == Vanjske veze == * Baza podataka: [http://www.insee.fr Insee] {{fr}} * [http://www.authon.net/ http://www.authon.net/] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20020608191232/http://www.authon.net/ |date=2002-06-08 }} * [http://archive.wikiwix.com/cache/20180606162103/http://www.ign.fr/affiche_rubrique.asp?rbr_id=1087 Oton na stranici Nacionalnog geografskog instituta Francuske] {{fr}} * [http://www.insee.fr/fr/methodes/nomenclatures/cog/fichecommunale.asp?codedep=41&codecom=007 Oton na stranici organizacije INSEE] {{fr}} * [http://www.lion1906.com/Pages/ResultatProximiteCoord.php?RadLat1=0.831552425883811&RadLong1=0.0156691781743032 Najbliža naselja (kilometraža, pravac i koordinate)]{{Dead link|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{fr}} * [http://www.lion1906.com/Pages/ResultatLocalisation.php?InseeVille=410007 Položaj mesta Oton na mapi Francuske (sa osnovnim podacima o mestu)]{{Dead link|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{fr}} * [http://www.mapquest.com/maps/map.adp?latlongtype=decimal&latitude=47.6444444444444&longitude=.897777777777778&zoom=8 Plan naselja Oton na mapi (Mapquest)] {{Departman Loar i Šer u Francuskoj}} {{Departmani Francuske}} {{Klica-Francuska}} {{Koordinate|47_38_40_N_00_53_52_E_type:city_region:FR|47° 38' 40" SG Š, 00° 53' 52" IGD}} iryf2p6ox5l0bpg7iw89abrrb33t02r 0 635643 41262865 40973685 2022-08-23T14:44:42Z CommonsDelinker 806 Bot: Menjam datoteku/fajl Put-in-bay_flag.svg sa Flag_of_Put-in-Bay,_Ohio.svg. wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement <!-- Basic info ----------------> |official_name = Put-in-Bay, Ohio |other_name = |native_name = <!-- for cities whose native name is not in English --> |nickname = |settlement_type = [[selo (SAD)|selo]] |motto = <!-- images and maps -----------> |image_skyline =Put-in-Bay village aerial May 2009.JPG |imagesize = 250px |image_caption = Pogled sa osmatračnice na Perryjevom memorijalu koji uključuje središte sela i DeRiveria Park (pošumljeno područje na istok) |image_flag = Flag of Put-in-Bay, Ohio.svg |flag_border = No |flag_size = |image_seal = |seal_size = |image_shield = |shield_size = |image_blank_emblem = |blank_emblem_type = |blank_emblem_size = <!-- Maps --> |image_map = OHMap-doton-Put-in-Bay.png |mapsize = 250px |map_caption = Položaj Put-in-Baya, Ohio |image_map1 = Map of Ottawa County Ohio Highlighting Put-in-Bay Village.png |mapsize1 = 250px |map_caption1 = Položaj Put-in-Baya u Okrugu Ottawa <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[Popis zemalja|Zemlja]] |subdivision_name = {{flag|Sjedinjene Države}} |subdivision_type1 = [[Političke podjele SAD|Država]] |subdivision_name1 = [[Ohio]] |subdivision_type2 = [[Popis okruga u Ohiou|Okrug]] |subdivision_name2 = [[Ottawa County, Ohio|Ottawa]] |subdivision_type4 = [[Ottawa County, Ohio#Townshipi|Township]] |subdivision_name4 = [[Put-in-Bay Township, Ottawa County, Ohio|Put-in-Bay]] <!-- Politics -----------------> |government_footnotes = |government_type = |leader_title = Načelnik |leader_name = Judith A. Berry |leader_title1 = |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |leader_title3 = |leader_name3 = |leader_title4 = |leader_name4 = |established_title = <!-- Settled --> |established_date = |established_title2 = <!-- Incorporated (town) --> |established_date2 = |established_title3 = <!-- Incorporated (city) --> |established_date3 = <!-- Area --> |unit_pref = Imperial |area_footnotes = |area_magnitude = |area_total_km2 = 1.63 |area_land_km2 = 1.17 |area_water_km2 = 0.47 |area_total_sq_mi = 0.63 |area_land_sq_mi = 0.45 |area_water_sq_mi = 0.18 |area_water_percent = |area_urban_km2 = |area_urban_sq_mi = |area_metro_km2 = |area_metro_sq_mi = |area_blank1_title = |area_blank1_km2 = |area_blank1_sq_mi = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = [[Popis stanovništva u SAD 2010.|2010]] |population_est = 138 |pop_est_as_of = 2014<ref name="2014 Pop Estimate">{{cite web|title=Population Estimates |url=http://www.census.gov/popest/data/cities/totals/2014/SUB-EST2014.html |publisher=[[United States Census Bureau]] |accessdate=2015-12-12 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150523034651/https://www.census.gov/popest/data/cities/totals/2014/SUB-EST2014.html |archivedate=2015-05-23 |df= }}</ref> |population_footnotes = |population_note = |population_total = 138 |population_density_km2 = 118.4 |population_density_sq_mi = 306.7 |population_metro = |population_density_metro_km2 = |population_density_metro_sq_mi = |population_urban = |population_density_urban_km2 = |population_density_urban_sq_mi = |population_blank1_title = |population_blank1 = |population_density_blank1_km2 = |population_density_blank1_sq_mi = <!-- General information ---------------> |timezone = [[Istočna vremenska zona|EST]] |utc_offset = -5 |timezone_DST = EDT |utc_offset_DST = -4 |coordinates = {{coord|41|39|11|N|82|49|3|W|region:US_type:city|display=inline,title}} |elevation_footnotes = <!--for references: use <ref> tags--> |elevation_m = |elevation_ft =595 <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = 43456 |postal_code = |area_code = 419 |blank_name = |blank_info = |blank1_name = |blank1_info = |website = http://villageofpib.com/ |footnotes = }} '''''Put-in-Bay''''' je naselje na otoku [[South Bass Island]] na [[jezero Erie|jezeru Erie]] koje administrativno pripada naselju ({{jez-en|township}}) [[Put-in-Bay Township, Ottawa County, Ohio|Put-in-Bay]] u [[Ottawa County, Ohio|Okrugu Ottawa]] na sjeveroistoku [[SAD|američke]] države [[Ohio]]. Prema podacima iz 2010. godine u njemu je živjelo 138 stanovnika.<ref name="census" /> Put-in-Bay, smješten oko 24&nbsp;km sjeveroistočno od grada [[Sandusky, Ohio|Sandusky]] je igrao važnu ulogu u [[Rat 1812.|anglo-američkom ratu]] kao baza američke eskadre [[Oliver Hazard Perry|Olivera Hazarda Perryja]] koja je odatle isplovila u [[Bitka na jezeru Erie|bitku na jezeru Erie]] 10. septembra 1813. Selo je danas popularno lokalno odmaralište, a trajekti i zračne linije ga spajaju sa [[Catawba Island Township, Ottawa County, Ohio|Catawba Islandom]], [[Kelleys Island, Ohio|Kelleys Islandom]], [[Port Clinton, Ohio|Port Clintonom]] i Sanduskyjem. == Demografija == Po popisu iz [[2010]]. godine broj stanovnika je 138, što je 10 (7,8 %) stanovnika više nego [[2000]]. godine.<ref name="census">{{Cite web |url= http://mcdc.missouri.edu/webrepts/pl94trends/Ohio_stcntyplace3.html |title= Ohio Trend Report 1: State and Counties |accessdate=30. 6. 2013. |work= |publisher= |date=}}</ref> {| border=1 cellpadding=4 cellspacing=0 class="toccolours" style="align: left; margin: 0.5em 0 0 0; border-style: solid; border: 1px solid #999; border-right-width: 2px; border-bottom-width: 2px; border-collapse: collapse; font-size: 100;" |- | style="background:#ddffdd;" | [[Demografija Sjedinjenih Američkih Država|'''Grupa''']] | colspan=1 style="background:#ddffdd;" align="center" | [[Popis stanovništva 2000. u SAD|'''2000.''']] | colspan=1 style="background:#ddffdd;" align="center" | [[Popis stanovništva 2010. u SAD|'''2010.''']] |- | style="background:#f3fff3;" | [[Beli Amerikanci|Belci]] | align="right" | 127 (99,2 %) | align="right" | 138 (100,0 %) |- | style="background:#f3fff3;" | [[Afroamerikanci]] | align="right" | 0 (0,0 %) | align="right" | 0 (0,0 %) |- | style="background:#f3fff3;" | [[Azijski Amerikanci|Azijati]] | align="right" | 0 (0,0 %) | align="right" | 0 (0,0 %) |- | style="background:#f3fff3;" | [[Hispanoamerikanci i Latinoamerikanci]] | align="right" | 0 (0,0 %) | align="right" | 0 (0,0 %) |- | style="background:#f3fff3;" | Ukupno | align="right" | 128 | align="right" | 138 |} == Reference == {{reflist}} == Literatura == {{refbegin|2}} * {{MorrisEncyclopediaOfAmericanHistory}} * {{MancallEncyclopediaOfAmericanHistory}} * {{KutlerDictionaryOfAmericanHistory}} * {{BoyerOxfordCompanionToUnitedStatesHistory}} * {{KazinConcisePrincetonEncyclopedia}} * {{KaneAmericanCounties2004}} {{refend}} == Vanjske veze == {{Portal|SAD}} * {{official website|http://villageofpib.com/}} *[https://www.put-in-bay.com/ Put-in-Bay Chamber of Commerce & Visitors Center] * [http://www.leihs.org/ Lake Erie Islands Historical Society] * {{dmoz|Regional/North_America/United_States/Ohio/Localities/P/Put-In-Bay/|Put-In-Bay}} {{Drugi projekti | commons = Put-in-Bay, Ohio | wikispecies = | wiktionary = | wikiversity = | wikibooks = | wikisource = | wikiquote = | wikinews = }} {{Ottawa County, Ohio-lat}} {{Okruzi Ohaja-lat}} {{Podjela SAD}} [[Kategorija:Naselja u SAD]] [[Kategorija:Ohio]] rg2sqz645aufdaggkpy6bp1o3vj3y8o 0 882832 41262825 40835422 2022-08-23T12:40:02Z InternetArchiveBot 155863 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Infokutija Nogometna utakmica | slika = | naslov = Kvalifikacije za [[FIFA Svjetsko prvenstvo 2002]]<br />Grupa I | ekipa1 = [[Australska nogometna reprezentacija|Australija]] | ekipa1asocijacija = {{flagicon|AUS|size=30px}} | ekipa1rezultat = 31 | ekipa2 = [[Fudbalska ili nogometna reprezentacija Američke Samoe|Američka Samoa]] | ekipa2asocijacija = {{flagicon|Američka Samoa|size=30px}} | ekipa2rezultat = 0 | detalji = | datum = [[11. travnja]] [[2001.]] | stadion = [[Međunarodni stadion Coffs Harbour]] | grad = [[Coffs Harbour]], [[Australija]] | igrač_utakmice1a = | igrač_utakmice1anaslov = | igrač_utakmice1b = | igrač_utakmice1bnaslov = | sudija = {{flagicon|TAH}} [[Ronan Leaustic]] | gledalaca = 3,000 | vrijeme = | prethodna = | sljedeća = }} Dana [[11. travnja]] [[2001.]] godine, [[nogomet]]ne reprezentacije '''[[Australska nogometna reprezentacija|Australije]]''' i '''[[Fudbalska ili nogometna reprezentacija Američke Samoe|Američke Samoe]]''' odigrale su međusobnu utakmicu u sklopu kvalifikacija za [[FIFA Svjetsko prvenstvo 2002]]. godine. Utakmica je igrana u mjesto [[Coffs Harbour]], u [[Australija|Australiji]]. Pobjedom od čak '''31:0''', Australija je postavila svjetski rekord u najvećoj pobjedi na jednoj nogometnoj utakmici u povijesti. Australski napadač [[Archie Thompson]] postigao je ukupno 13 pogodaka i tako postavio svjetski rekord za najviše golova na jednoj utakmici, dok je [[David Zdrilic]], sa svojih 8 golova, postigao drugi najveći broj golova na jednoj utakmici nakon [[Prvi svjetski rat|Prvog svjetskog rata]]. Ishod ove utakmice otvorio je cijeli niz debata na međunarodnoj razini, dok su australski izbornik [[Frank Farina]] i Thompson kritizirali kvalifikacijski format i zagovarali uvođenje preliminarnih rundi kako bi se izbjegli ovakvi neravnomjerni susreti. Njihovo mišljenje dijelila je i [[FIFA]]. Do uvođenja preliminarne kvalifikacijske runde došlo je tokom kvalifikacija za [[FIFA Svjetsko prvenstvo 2006]], no opetovana neravnomjernost u susretima dovela je do toga da je Australija [[2006.]] godine ipak napustila [[OFC]] i preselila se među azijske momčadi. == Pregled utakmice == Australija je ovu utakmicu dočekala nakon izrazito uvjerljive pobjede od 22:0 protiv [[Fudbalska ili nogometna reprezentacija Tonge|Tonge]] te je, shodno tome, odmarala svoje ključne igrače. Izbornik [[Frank Farina|Farina]] je na teren poslao miješani sastav i priliku pružio onim igračima koji do tog trenutka nisu dobili veliku minutažu. S druge strane, Američka Samoa je imala problema s putovnicama tako da je samo jedan igrač iz redovne seniorske reprezentacije, golman [[Nicky Salapu]], dobio pravo nastupa. Bez seniorskih igrača, Američka Samoa je ubrzo ostala i bez većine U-20 igrača, koji su u to vrijeme pisali svoje srednjoškolske ispite. Izbornik se tako morao snaći s juniorima, uključujući i trojicu petnaestogodišnjaka, te je na teren izveo momčad čija je prosječna dob bila 18 godina. Prvih deset minuta utakmice prošlo je bez golova, no onda je [[Con Boutsianis]] postigao prvi australski pogodak iz kornera. To je bio početak australske golijade koja se na poluvremenu uspela do nevjerojatnih 16:0. [[Archie Thompson]] postigao je ukupno 8, a [[David Zdrilic]] 4 gola. Njih su dvojica bili najbolji strijelci na poluvremenu. U 50. minuti, Boutsianis je, ponovo, postigao prvi pogodak u drugom poluvremenu te označio nastavak australskog obaranja svjetskog rekorda, koji je završio Zdrilicevim golom u 89. minuti utakmice. Ukupni rezultat popeo se do nevjerojatnih 31:0, uz 13 Thompsonovih i 8 Zdrilicevih pogodaka. Uz Boutsianisa i njih dvojicu, još su se četiri igrača upisala na listu strijelaca. Američka Samoa uputila je samo jedan udarac prema australskom golu, no šansu u 86. minuti spasio je golman Petkovic. Zbog velikog broja golova, statističarima je bilo teško pratiti rezultat tako da je službena ploča na kraju utakmice pokazivala rezultat od 32:0 uz 14 Thompsonovih pogodaka. Golovi su ponovo prebrojeni te je rezultat korigiran na 31:0, što je ubrzo potvrdila i [[FIFA]] u svom službenom izvještaju. == Detalji == {{Footballbox | date = [[11. travnja]] [[2001.]] | time = 19:00 UTC+10 | team1 = [[Australija]] {{flagicon|AUS}} | team2 = {{flag|Američka Samoa}} | score = 31:0 | goals1 = [[Con Boutsianis|Boutsianis]] {{goal|10||50||84}}<br />[[Archie Thompson|Thompson]] {{goal|12||23||27||29||33}}<br />{{goal|37||42||45||56||60}}<br />{{goal|65||85||88}}<br />[[David Zdrilic|Zdrilic]] {{goal|13||21||25||33||58}}<br />{{goal|66||78||89}}<br />[[Aurelio Vidmar|A. Vidmar]] {{goal|14||80}}<br />[[Tony Popovic|Popovic]] {{goal|17||19}}<br />[[Simon Colosimo|Colosimo]] {{goal|51||81}}<br />[[Fausto De Amicis|De Amicis]] {{goal|55}} | goals2 = | stadium = [[Međunarodni stadion Coffs Harbour|Međunarodni sporski stadion]], [[Coffs Harbour]] | attendance = 3,000 | referee = {{flagicon|TAH}} Ronan Leaustic | report = [http://www.fifa.com/worldcup/archive/edition=4395/preliminaries/preliminary=3863/matches/match=22243/report.html Izvještaj] }} {| style="width:92%;" |- |{{Football kit | pattern_b = _thinyellowsides | leftarm = 12650F | body = 12650F | rightarm = 12650F | shorts = 12650F | socks = 12650F | title = Australija }} |{{Football kit | leftarm = FFFFFF | body = 000088 | rightarm = FFFFFF | shorts = D50B26 | socks = FFFFFF | title = Američka Samoa }} |} {| width="100%" |valign="top" width="50%"| {| style="font-size: 90%" cellspacing="0" cellpadding="0" |- !width=25| !!width=25| |- |GK ||'''1''' ||[[Michael Petkovic]] |- |DF ||'''2''' || [[Kevin Muscat]] (c) |- |DF ||'''3''' || [[Craig Moore]] |- |DF ||'''4''' || [[Tony Popovic]] || || {{suboff|45}} |- |DF ||'''5''' || [[Tony Vidmar]] || || {{suboff|45}} |- |MF ||'''7''' || [[Aurelio Vidmar]] |- |FW ||'''11''' || [[David Zdrilic]] |- |MF ||'''12''' || [[Steve Horvat]] |- |MF ||'''13''' || [[Con Boutsianis]] |- |MF ||'''14'''|| [[Simon Colosimo]] |- |FW ||'''20'''|| [[Archie Thompson]] |- |colspan=3|'''Zamjene:''' |- |DF ||'''15'''|| [[Fausto De Amicis]] || || {{subon|45}} |- |DF ||'''17'''|| [[Scott Miller (footballer)|Scott Miller]] || || {{subon|45}} |- |colspan=3|'''Izbornik:''' |- |colspan=4|{{flagicon|AUS}} [[Frank Farina]] |} |valign="top"| |valign="top" width="50%"| {| style="font-size: 90%" cellspacing="0" cellpadding="0" align=center |- !width=25| !!width=25| |- |GK ||'''1''' || [[Nicky Salapu]] |- |DF ||'''4''' || [[Lisi Leututu]] || || {{suboff|50}} |- |DF ||'''5''' || [[Soe Falimaua]] |- |DF ||'''7''' || [[Lavalu Fatu]] |- |DF ||'''8''' || [[Sulifou Faaloua]] |- |DF ||'''9''' || [[Travis Pita Sinapati|Travis Sinapati]] |- |MF ||'''13''' || [[Sam Mulipola]] |- |MF ||'''15''' || [[Pati Feagiai]] |- |FW ||'''16''' || [[Ben Falaniko]] || || {{suboff|84}} |- |GK ||'''18'''|| [[Tiaoali Savea]] |- |MF ||'''20'''|| [[Im-Min Young|Young Im Min]] |- |colspan=3|'''Zamjene:''' |- |FW ||'''17'''|| [[Darrell Ioane]] || || {{subon|84}} |- |MF ||'''19'''|| [[Richard Mariko]] || || {{subon|50}} |- |colspan=3|'''Izbornik:''' |- |colspan=4|{{flagicon|Američka Samoa}} [[Tunoa Lui]] |} |} {| width=100% style="font-size: 90%" | '''Pomoćni suci:''' <br />{{flagicon|SOL}} David Sau <br />{{flagicon|TAH}} Michel Angot <br />'''Četvrti sudac:''' <br />{{flagicon|NZL}} Derek Rugg |} == Vanjske poveznice == * [http://www.fifa.com/worldcup/archive/edition=4395/preliminaries/preliminary=3863/matches/match=22243/report.html Službeni izvještaj s utakmice] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131214032557/http://www.fifa.com/worldcup/archive/edition=4395/preliminaries/preliminary=3863/matches/match=22243/report.html |date=2013-12-14 }} * [http://www.fifa.com/worldcup/archive/edition=4395/overview.html FIFA Svjetsko prvenstvo 2002 na stranici FIFA.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081222102442/http://www.fifa.com/worldcup/archive/edition=4395/overview.html |date=2008-12-22 }} * [http://www.youtube.com/watch?v=1wg9ox9F7Vw Sažetak utakmice na YouTubeu] [[Kategorija:Fudbal ili nogomet u Australiji]] [[Kategorija:Američka Samoa]] [[Kategorija:FIFA Svjetsko prvenstvo]] h2nipits7aysmqc38oj7uvcr4s6772b 14 1228045 41262983 3826270 2022-08-23T23:07:00Z Innerstream 161472 wikitext text/x-wiki {{CategoryTOC}} {{kat|Cikloadicija}} [[Datoteka:Diels-Alder (1,3-butadiene + ethylene) red.svg|right|200px]] {{Commonscat|Cycloadditions}} [[Kategorija:Reakcije adicije]] [[Kategorija:Periciklične reakcije]] bginia9x5mrzpp98330iqrb6rne3rbg 0 1240286 41262931 3717090 2022-08-23T19:09:36Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Kanon]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Kanon]] nit292doaar0btci0rt6nuj0ylvbrl2 0 1350891 41262869 41262808 2022-08-23T14:53:51Z Vipz 151311 Vraćene izmjene [[Special:Contributions/2400:ADC1:10C:C000:E97F:6097:1ED9:599E|2400:ADC1:10C:C000:E97F:6097:1ED9:599E]] ([[User talk:2400:ADC1:10C:C000:E97F:6097:1ED9:599E|razgovor]]) na posljednju izmjenu korisnika [[User:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] wikitext text/x-wiki {{Taksokvir | boja = #C2B280 | naziv = Ješci | slika = Long-beakedEchidna.jpg | slika_širina = 240px | slika_opis = ''[[Zaglossus bruijni]]'' | raspon_fosila = [[Miocen]] - [[recentna vrsta|Recentni]] | regnum = [[Životinje|Animalia]] | phylum = [[Svitkovci|Chordata]] | classis = [[Sisavci|Mammalia]] | ordo = [[Jednootvorni|Monotremata]] | familia = '''Tachyglossidae''' | familia_autorstvo = [[Theodore Nicholas Gill|Gill]], 1872 | razdioba_stupanj = [[Rod]]ovi | razdioba = ''[[Tachyglossus]]''<br /> ''[[Zaglossus]]''<br /> †''[[Megalibgwilia]]''<br /> : vidi i [[#Razdioba|tekst]] }} '''Ješci''' (Tachyglossidae) su [[porodica (biologija)|porodica]] životinja iz reda [[jednootvorni]]h. Četiri vrste iz ovog reda su, uz [[čudnovati kljunaš|čudnovatog kljunaša]], jedine preostale vrste iz reda [[jednootvorni]]h, te jedini preostali sisavci koji legu jaja. <ref name=nwf03>{{cite web |author=Stewart, Doug |title=The Enigma of the Echidna |date=April/May 2003 |publisher=National Wildlife |url=http://www.nwf.org/News-and-Magazines/National-Wildlife/Animals/Archives/2003/The-Enigma-of-the-Echidna.aspx |accessdate=October 2005}}</ref> Prehrana im se uglavnom sastoji od [[mravi|mrava]] i [[termiti|termita]]. Žive u [[Australija|Australiji]] i [[Papua Nova Gvineja|Papui Novoj Gvineji]]. Nazvani su "Echidna" prema [[Ehidna|Majci čudovišta]] iz [[grčka mitologija|grčke mitologije]]. Riječ također može potjecati od '' echinus '', [[latinske]] riječi za "[[jež]]", zbog zapanjujuće sličnosti s izgledom bodlji na tijelu, posebno kada je sklupčana u lopta kad se prijeti. == Razdioba == * Rod ''[[Tachyglossus]]'' ** ''[[Tachyglossus aculeatus|T. aculeatus]]'' * Rod ''[[Zaglossus]]'' <br /> ** ''[[Zaglossus attenboroughi|Z. attenboroughi]]''<br /> ** ''[[Zaglossus bruijnii|Z. bruijnii]]''<br /> ** ''[[Zaglossus bruijnii|Z. bartoni]]''<br /> ** †''[[Zaglossus hacketti|Z. hacketti]]''<br /> ** †''[[Zaglossus robustus|Z. robustus]]''<br /> * Rod †''[[Megalibgwilia]]''<br /> ** †''[[Megalibgwilia ramsayi|M. ramsayi]]''<br /> ** †''[[Megalibgwilia robusta|M. robusta]]'' == Izvori == {{izvori}} == Vanjske poveznice == {{Commons|Tachyglossidae|Echidna}} {{Wikispecies|Tachyglossidae}} * [http://www.abc.net.au/science/articles/2000/06/01/2688596.htm Echidna Love Trains] – [[ABC Science]]: ''In Depth – Nature Feature'' by Janet Parker<!--{{cite web |author=Parker, J. |title=Echidna Love Trains |date=01 June 2000 |work=ABC Science |publisher=Australian Broadcasting Corporation |url=http://www.abc.net.au/science/articles/2000/06/01/2688596.htm}}--> * {{cite web|author=Rismiller, Peggy|title=Echidna research, Kangaroo island|year=2005|publisher=Pelican Lagoon Research & Wildlife Centre|url=http://www.echidna.edu.au/monotremes/echidna_research.html|access-date=2014-04-29|archivedate=2015-02-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150221201703/http://www.echidna.edu.au/monotremes/echidna_research.html|deadurl=yes}} {{mrva-život}} [[Kategorija:Jednootvorni]] tkgz0i3uj8ibcxr3uvzvd63swnl3tri 0 1408085 41262863 41190898 2022-08-23T14:41:00Z InternetArchiveBot 155863 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki '''Bakalarski ratovi''', također poznati i kao '''Islandski bakalarski ratovi''' ({{lang-is|Þorskastríðin}}, "bakalarski rat"; ili, na [[Island]]u, ''Landhelgisstríðin'', "rat za teritorijalne vode"<ref>Naziv za[[Islandska obalna straža|Islandsku obalnu stražu]] na [[islandski jezik|islandskom]] jeziku doslovno znači "Straža teritorijalnih voda".</ref>), je naziv za seriju sukoba koji su se 1950-ih i 1970-ih zbili između [[Ujedinjeno Kraljevstvo|Ujedinjenog Kraljevstva]] i Islanda oko [[ribarska prava|ribarskih prava]] u [[Sjeverni Atlantik|Sjevernom Atlantiku]]. Sukob je konačno završen 1976. godine, kada je Ujedinjeno Kraljevstvo prihvatilo islandsku [[eksluzivna ekonomska zona|eksluzivnu ribarsku zonu]] od 200 nautičkih milja. == Izvori == {{reflist}} == Literatura == * Ingo Heidbrink: ''“Deutschlands einzige Kolonie ist das Meer” Die deutsche Hochseefischerei und die Fischereikonflikte des 20. Jahrhunderts.'' Hamburg (Convent Vlg) 2004. * Kurlansky, Mark. ''Cod: A Biography of the Fish That Changed the World''. New York: Walker & Company, 1997 (reprint edition: Penguin, 1998). ISBN 0-8027-1326-2, ISBN 0-14-027501-0. == Vanjske veze == * [http://www1.american.edu/ted/icefish.htm Case Study – ''The Cod War'']{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120531081133/http://www1.american.edu/TED/icefish.htm |date=2012-05-31 }} * [http://home.freeuk.com/nigelhadley/codwar.htm MV Miranda Site] Website of the ''MV Miranda'', a Trawler support vessel * [http://www.britains-smallwars.com/RRGP/CodWar.htm Britain's Small Wars] – ''The Cod War'' * [http://www.bbc.co.uk/mediaselector/check/nationonfilm/00332?size=4x3&bgc=C0C0C0&nbram=1&bbram=1 BBC] Video footage from the BBC '''(traži RealPlayer)''' * [http://www.lhg.is/sagan/thorskastridin#prof ''Fiskveiðideilur Íslendinga við erlendar þjóðir'', by Guðni Jóhannesson] {{is icon}} * [http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/may/20/newsid_2510000/2510837.stm BBC 'On this Day' 1973: ''Royal Navy moves to protect trawlers''] * [http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/december/11/newsid_2546000/2546045.stm BBC 'On this Day' 1975: "Attack on British vessels heightens Cod War"] [[Kategorija:Historija Islanda]] [[Kategorija:Historija Ujedinjenog Kraljevstva]] mfhbsk7kml1y7ybgeosv6hna4feispa 0 1448616 41262826 41103533 2022-08-23T12:40:20Z InternetArchiveBot 155863 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{DISPLAYTITLE:''Australopithecus afarensis''}} {{Taksokvir | boja = pink | naziv = ''Australopithecus afarensis'' | status = izumrli | raspon_fosila = [[Pliocen]] | slika = Lucy Mexico.jpg | slika_širina = 220px | slika_opis = Replika fosilnih ostataka ''Australopithecusa afarensisa'' "[[Lucy (australopitek)|Lucy]]", [[Museo Nacional de Antropología]], [[Ciudad de México]] | regnum = [[Životinje|Animalia]] | phylum = [[Svitkovci|Chordata]] | classis = [[Sisavci|Mammalia]] | ordo = [[Primati|Primates]] | nesvrstani_familia = [[Catarrhini]] | superfamilia = [[Hominoidea]] | familia = [[čovjekoliki majmuni|Hominidae]] | subfamilia = [[Homininae]] | genus = ''[[Australopithecus]]'' | species = '''''A. afarensis''''' | dvoimeno = ''Australopithecus afarensis'' | dvoimeno_autorstvo =[[Donald Johanson]] i [[Timothy White]], 1978. | razdioba_stupanj = | razdioba= }} '''''Australopithecus afarensis''''' je izumrli [[hominid]] koji je živio u vremenskom razdoblju od 3,9 do 2,9 milijuna godina prije današnjice.<ref name="EvolutionAndPrehistory">{{cite book |url=http://books.google.ro/books?id=LfYirloa_rUC&pg=PA134&lpg=PA134&dq=lucy+australopithecus+potassium+argon#v=onepage&q=lucy%20australopithecus%20potassium%20argon&f=false |title=Evolution And Prehistory: The Human Challenge, by William A. Haviland, Harald E. L. Prins,Dana Walrath,Bunny McBride |isbn=9780495381907 |author1=Prins |first1=Harald E. L |last2=Walrath |first2=Dana |last3=McBride |first3=Bunny |year=2007 }}</ref> ''A. afarensis'' je bio gracilne građe, slično vremenski recentnijem ''[[Australopithecus africanus|Australopithecusu africanusu]]''. Smatra se da je ''A. afarensis'' evolucijski tijesno povezan s rodom ''[[Homo (rod)|Homo]]'' (koji obuhvaća i modernog čovjeka ''[[Homo sapiens]]a''), ili kao izravni predak ili kao bliski rođak nepoznatog zajedničkog pretka, od bilo kojeg drugog primata onog doba.<ref>{{cite book|title=The Human Lineage | author=Cartmill, Matt |author2=Fred H. Smith |author3=Kaye B. Brown | page=[http://books.google.com/books?id=5TRHOmTUTP4C&lpg=PP1&pg=PA151#v=onepage&q&f=false 151] | year=2009 | publisher= Wiley-Blackwell | isbn=978-0-471-21491-5 }}</ref> Najpoznatiji fosil ove vrste je djelomično očuvan kostur nazvan "[[Lucy (australopitek)|Lucy]]" (star 3,2 milijuna godina) kojeg je pronašao [[Donald Johanson]] i kolege. Ime je dobio po [[Beatles]]ovoj pjesmi ''[[Lucy in the Sky with Diamonds]]'', koju su otkrivači uporno uzastopno slušali za vrijeme slavlja nakon otkrića.<ref>Johanson, D.C.; Maitland, A.E. (1981). Lucy: The Beginning of Humankind. St Albans: Granada. ISBN 0-586-08437-1.</ref><ref name="evolutionthe1st4billionyears">{{cite book|title= Evolution: The First Four Billion Years| author=Johanson, D.C. | chapter=Lucy (''Australopithecus afarensis'') | editors=Michael Ruse & Joseph Travis | year=2009 | publisher= The Belknap Press of Harvard University Press | location = Cambridge, Massachusetts |isbn=978-0-674-03175-3 | pages=str. 693. – 697.}}</ref><ref name="BernardAWood">{{cite book|title=The Cambridge Encyclopedia of Human Evolution | author=Wood, B.A. | chapter=Evolution of australopithecines | editors= Jones, S., Martin, R. & Pilbeam, D. | year=1994 | publisher= Cambridge University Press | location = Cambridge, U.K. | isbn=978-0-521-32370-3}} Also ISBN 0-521-46786-1</ref> == Nalazišta == Fosili ''Australopithecusa afarensisa'' otkriveni su samo u [[Istočna Afrika|Istočnoj Africi]]. Iako je [[Laetoli]] definiran kao [[tipični lokalitet]] pronalaska ''A. afarensisa'', najbrojniji fosilni ostaci ove vrste nađeni su [[Hadar]]u, pokrajini [[Afar]] u [[Etiopija|Etiopiji]], uključujući i gore spomenuti djelomični kostur "Lucy" kao i "prvu obitelj" pronađenu na lokalitetu [[AL 333]]. Drugi lokaliteti na kojimasu pronaženi ostaci ''A. afarensisa'' su Omo, Maka, Fejej i Belohdelie u Etiopiji, i [[Koobi Fora]] i Lothagam u [[Kenija|Keniji]]. == Anatomija == [[Datoteka:Australopithecus afarensis.png|mini|lijevo|230px|''A. afarensis'', forenzična rekonstrukcija lica]] [[Datoteka:Lucy Skeleton.jpg|thumb|lijevo|230px|Replika fosilnih ostataka primjerka "[[Lucy (australopitek)|Lucy]]", Cleveland Natural History Museum.]] === Karakteristike lubanje, zubi i moždani volumen === U usporedbi s modernim i izumrlim [[čovjekoliki majmuni|čovjekolikim majmunima]], ''A. afarensis'' je imao smanjene [[očnjaci|očnjake]] i [[kutnjaci|kutnjake]], iako još uvijek relativno veće od modernih ljudi. Imao je relativno mali moždani volumen oko 380–430&nbsp;cm<sup>3</sup> i lice s izbočenom čeljusti ([[prognatizam]]). Prikaz dvonožnog hominida s malim mozgom i primitivnom morfologijom lica bila je prava senzacija za svijet paleoantropologije onog doba. U vrijeme pronalaska ovih fosila smatralo se da je prva velika prilagodba ondašnjih hominina bila upravo povećanje mozga. Prije otkrića ''A. afarensisa'' [[1970-ih]], stručnjaci su vjerovali da je povećanje moždanog volumena prethodilo dvonožnom hodu. Razlog tome je što su jedini poznati ostaci onog doba već imali relativno veliki moždani volumen (npr. KNM-ER 1470,'' [[Homo rudolfensis]]'', koji je otkriven samo nekoliko godina prije Lucy i imao je moždani volumen od oko 800&nbsp;cm³). === Morfologija kostura i hod === [[Datoteka:Stamps of Uzbekistan, 2002-12.jpg|thumb|220px|Uzbekistanske poštanske marke s prikazom ''Australopithecusa afarensisa'', 2002.]] Mešu znanstvenicima se vodi živa rasprava oko načina hodanja ''A. afarensisa''. Dio studija navode da je ''A. afarensis'' bio gotovo u potpunosti dvonožan, dok drugi tvrde da se još uvijek djelomično kretao po stablima. Anatomija šake, stopala i ramenih zglobova daju višestruke dokaze u korist druge hipoteze. Posebno je morfologija [[lopatica|lopatice]] vrlo slična onoj današnjih majmuna i vrlo različita od one kod [[anatomski moderni čovjek|modernog čovjeka]].<ref name=Green2012> Green, D. J.; Alemseged, Z. (2012). "Australopithecus afarensis Scapular Ontogeny, Function, and the Role of Climbing in Human Evolution". Science 338 (6106): 514–517. doi:10.1126/science.1227123. {{PMID|23112331}}</ref> Zakrivljenost kosti prstiju na šakama i stopalima bliži sa onome kod modernih čovjekolikih majmuna i ukazuje na njihovu sposobnost vrlo učinkovitog penjanja i hvatanja grana. s druge strane, gubitak sposobnosti [[abdukcija|abdukcije]] nožnog palca, time i gubitka sposobnosti hvatanja grana stopalima (karakteristično za sve ostale primate) ukazuje da ''A. afarensis'' više nije bio prilagođen penjanju.<ref>{{cite journal|last=Latimer|first=Bruce|author2=C. Owen Lovejoy|title=Hallucal tarsometatarsal joint in Australopithecus afarensis|journal=American Journal of Physical Anthropology|year=1990|volume=svezak 82|pages=str. 125. – 133.|pmid=2360609|doi=10.1002/ajpa.1330820202|issue=broj 2}}</ref> Mnoge karakteristike kostura ''A. afarensisa'' daju čvrste naznake o dvonožnom hodanju, do te mjere da su neki znanstvenici pretpostavili da se dvonožno hodanje evoluiralo puno prije pojave ''A. afarensisa''.<ref name=Lovejoy1988>{{cite journal |author=Lovejoy, C. Owen |authorlink=Owen Lovejoy (anthropologist) |title=Evolution of Human walking |journal=[[Scientific American]] |volume=svezak 259 |issue=broj 5 |pages=str. 82. – 89. |year=1988 |url=http://www.clas.ufl.edu/users/krigbaum/proseminar/Lovejoy_1988_SA.pdf |ref=harv |bibcode=1988SciAm.259e.118L |doi=10.1038/scientificamerican1188-118}}</ref> Od svih anatomskih karakteristika, zdjelica je puno više slična ljudskoj zdjelici, nego zdjelici majmuna. [[|Bočna kost|Bočne kosti]] su kratke i široke, križna kost je široka i izravno pozicionirana iza zgloba kuka, a jasano je vidljiva široka površina hvatanja mišića ekstenzora koljena. Iako [[zdjelica]] nije potpuno slična ljudskoj, ove karakteristike jasno ukazuju na morfologiju kostura prilagođenu dvonožnom hodanju. [[Bedrena kost]] ''A. afarensisa'' stoji pod kutom, udaljenija je od okomite osi tijela u zglobu kuka i postupno se bliži osi tijela prema koljenu. Ova je karakteristika omogućavala stopalu da dodiruje tlo bliže okomitoj osi tijela, što je vrlo jak dokaz uobičajenog dvonožnog kretanja. Nožni je palac u [[adukcija|adukciji]], priljubljen uz drugi prst, tako da je "A. afarensisu" bilo nemoguće hvatati grane donjim udovima. Gubitak sposobnosti hvatanja stopalom povećava rizik pada mladunčadi, pošto se mladunčad primata čvrsto drži za majku svima četirima udovima. Bez mogućnosti hvatanja donjim udovima mladunče nije u stanju čvrsto se držati za majku, pa ga vjerojatno majka mora pridržavati čineći tako penjanje na drveće otežanim. Ovo je još jedna naznaka da je ovaj hominin vjerojatno povodio većinu vremena na tlu. Morfologija kosti stopala, posebno [[petna kost|petne kosti]], ukazuju na dvonožno kretanje.<ref name="Humanbiology&behaviour4thed">{{cite book|title= Human Biology and Behaviour: An anthropological perspective | edition=4th | year=1985 | publisher=Little Brown | location = Boston |isbn=0-673-39013-6 | last1= Weiss | first1=M. L. | last2=Mann | first2=A. E. }}</ref><ref name=Latimer&Lovejoy1989>{{cite journal | last1=Latimer | first1=B. | last2=Lovejoy | first2=C. O. | title=The calcaneus of Australopithecus afarensis and its implications for the evolution of bipedality | journal=American Journal of Physical Anthropology |volume=78 |issue=broj 3 |pages=str. 369. – 386. |year=1989 |doi=10.1002/ajpa.1330780306 |pmid=2929741 |ref=harv}}</ref> Računalna [[kinematika|kinematička]] simulacija funkcionalnih karakteristika kostura dokazuju da je ''A. afarensis'' bio sposoban za dvonožno hodanje na isti način kako to čine moderni ljudi, u uspravnom položaju ili sa savijenim kukovima i koljenima, ali nije mogao hodati dvonožnim hodom modernih [[čimpanza|čimpanzi]]. Uspravni položaj prilikom dvonožnog hodanja bio je puno učinkovitiji od hodanja u položaju s povijenim kukovima i koljenima, trošeći dvostruko manje energije.<ref name=bbc>{{cite web |url=http://www.bbc.co.uk/sn/prehistoric_life/human/human_evolution/mother_of_man1.shtml |title=BBC – Science & Nature – The evolution of man |accessdate=2007-11-01 |work=Mother of man – 3.2 million years ago |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071012164551/http://www.bbc.co.uk/sn/prehistoric_life/human/human_evolution/mother_of_man1.shtml |archivedate=2007-10-12 |deadurl=no }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.liv.ac.uk/premog/premog-research.htm#backevidence |title=PREMOG – Research |accessdate=1. studenog 2007. |date=18. svibnja 2007. |work=How Lucy walked |publisher=Primate Evolution & Morphology Group (PREMOG), the Department of Human Anatomy and Cell Biology, the School of Biomedical Sciences at the [[University of Liverpool]] |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071025040650/http://www.liv.ac.uk/premog/premog-research.htm#backevidence |archivedate=2007-10-25 |deadurl=no }}</ref> ''A. afarensis'' je vjerojatno bio učinkovit u dvonožnom kretanju na kratke udaljenosti, a razmak tragova stopala u [[Laetoli]]ju ukazuje na brzinu kretanja od 1 [[m/s]] ili bržu, što je slično srednjoj brzini hodanja modernog čovjeka.<ref>{{cite web |url=http://www.liv.ac.uk/premog/premog-sup-info-Laetoli.htm |title=PREMOG – Supplementry Info |accessdate=1. studenog 2007. |date=18. svibnja 2007. |work=The Laetoli Footprint Trail: 3D reconstruction from texture; archiving, and reverse engineering of early hominin gait |publisher=Primate Evolution & Morphology Group (PREMOG), the Department of Human Anatomy and Cell Biology, the School of Biomedical Sciences at the [[University of Liverpool]] |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070717190906/http://www.liv.ac.uk/premog/premog-sup-info-Laetoli.htm |archivedate=2007-07-17 |deadurl=no }}</ref> Ovaj se podatak dovodi u pitanje, jer pronalazak fosila ''Australopithecusovog'' stopala podiže sumnju da tragove iz Laetolija nije ostavio ''Australopithecus''.<ref>{{cite web | publisher=[[Scientific American]] | url=http://www.scientificamerican.com/article.cfm?id=footprints-to-fill | title=Footprints to fill: Flat feet and doubts about the makers of the Laetoli tracks | date=1. kolovoza 2005. | first=Kate | last=Wong | accessdate=2010-12-05 }}</ref> Mnogi znanstvenici također sumnjaju u samu sposobnost ove vrste za dvonožno hodanje, te objašnjavaju da iako se ''Australopithecus'' mogao kretati dvonožno, njegov je hod bio bitno različit od hoda modernog čovjeka.<ref>{{cite journal | last=Shipman | first=P. | title=Those Ears Were Made For Walking | journal=[[New Scientist]] | volume=svezak 143 | year=1994 | pages=str. 26. – 29. }}</ref><ref>{{cite journal | doi=10.1002/ajpa.1330600302 | last1=Susman | first1=R. L | last2=Susman | first2=J. T | title=The Locomotor Anatomy of ''Australopithecus Afarensis'' | journal=American Journal of Physical Anthropology | volume=svezak 60 | issue=broj 3 | year=1983 | pages=str. 279. – 317. | pmid=6405621 }}</ref><ref>{{cite journal | last=Beardsley | first=T. | title=These Feet Were Made for Walking – and? | journal=[[Scientific American]] | volume=svezak 273 | year=1995 | pages=str. 19. – 20. | doi=10.1038/scientificamerican1295-19a | issue=broj 6 }}</ref> S druge strane, anatomija zglobova šake mogla bi ukazivati na mogućnost kretanja oslanjanjem na šake, kao npr. kod suvremenih gorila,<ref name="Rich01">{{cite journal | last1=Richmond | first1=B. G. | last2=Begun | first2=D. R. | last3= Strait | first3=D. S. | year=2001 | title=Origin of human bipedalism: The knuckle-walking hypothesis revisited | journal=Am. J. Phys. Anthropol. Suppl. | volume=svezak 33 | pages=str. 70. – 105. | pmid=11786992 | doi=10.1002/ajpa.10019 }}</ref> iako, je ovaj zaključak doveden u pitanje usporedbom s anatomijom kostiju šake različitih vrsta primata koji se kreću oslanjajući se na šake.<ref name="Kivell">{{cite journal | last1=Kivell | first1=T. L. | last2=Schmitt | first2=D. | year=2009 | title=Independent evolution of knuckle-walking in African apes shows that humans did not evolve from a knuckle-walking ancestor | journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. | volume=svezak 106 | issue=broj 34 | pages=str. 14241. – 14246. | pmid=19667206 | pmc=2732797 | doi=10.1073/pnas.0901280106 |bibcode = 2009PNAS..10614241K }}</ref> Rameni zglob je također orijentiran više kranijalno u odnosu na modernog čovjeka, ali slično modernim čovjekolikim majmunima.<ref name=Green2012/> U kombinaciji s relativno dugim gornjim udovima, misli se da je ''A. afarensis'' imao veliku sposobnost korištenja ruku iznad glave za vrijeme penjanja. Osim toga, radigrafsko skeniranje lubanja ''A. afarensisa'' otkriva koštanu građu unutarnjeg uha, koja ne podržava učinkovito dvonožno hodanje.<ref>{{cite journal | last1=Zonneveld | first1=F. | last2=Wood | first2=F. | last3=Zonneveld | first3=B. | year=1994 | title=Implications of early homonid morphology for evolution of human bipedal locomotion | journal=[[Nature (journal)|Nature]] | volume=svezak 369 | issue=broj 6482 | pages=str. 645. – 648. | doi=10.1038/369645a0 | pmid=8208290|bibcode = 1994Natur.369..645S }}</ref> Uspravni dvonožni hod razvio se od načina kretanja s osloncem na šakama i povijenim položajem nogu, na način kako se danas po tlu kreću čimpanze i [[gorilla|gorile]], ali fosili ''[[Orrorin tugenensis|Orrorina tugenensisa]]'' dokazuju prisutnost dvonožnog hoda još prije 5 milijuna godina i prije, otprilike u istom razdoblju kad je, po genetičkim studijama, došlo do odvajanja evolucijske linije čovjeka i čimpanze. Moderni čovjekoliki majmuni i fosili njihovih predaka otkrivaju prilagodbe kostura uspravnom položaju u smislu istezanja prilikom hvatanja grana kod penjanja po drveću. Predloženo je stoga da je uspravni položaj, s ravnim položajem nogu prilikom hodanja, izvorno bila prilagodba boravljenju na drveću. [[Klimatske promjene]] prije 11 do 10 milijuna godina promijenile su raširenost i gustoću šumskih staništa u Istočnoj i Središnjoj Africi, što je smanjilo mogućnost kretanja penjanjem i prijelazom iz krošnje jednog stabla na drugu. Pretpostavlja se da su u tom razdoblju drevni hominidi razvili uspravni hod kao prilagodbu kretanju po tlu, dok su se preci gorila i čimpanza više specijalizirali u penjanju na okomita debla stabala ili na lijane u poziciji povijenih kukova i koljena, prisilivši ih na kretanje oslanjanjem na prednje šake prilikom kretanja po tlu. ''A. afarensis'' je vjerojatno koristio dvonožni hod za kretanje po tlu, iako je još uvijek imao ruke dobro prilagođene penjanju na manja stabla.<ref>{{cite news |url=http://education.guardian.co.uk/higher/research/story/0,,2093002,00.html |title=New theory rejects popular view of man's evolution – Research – EducationGuardian.co.uk |accessdate=5. studenog 2007. |author=Ian Sample, science correspondent |date=June 1, 2007 |location=London |work=The Guardian |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071124051212/http://education.guardian.co.uk/higher/research/story/0,,2093002,00.html |archivedate=2007-11-24 |deadurl=no }}</ref><ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/6709627.stm |title=BBC NEWS – Science/Nature – Upright walking 'began in trees' |accessdate=5. studenog 2007. |date=31. svibnja 2007. |work=BBC News |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071009225423/http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/6709627.stm |archivedate=2007-10-09 |deadurl=no }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.liv.ac.uk/premog/premog-sup-info-SCIENCE.htm |title=PREMOG – Supplementry Info |accessdate=1. studenog 2007. |author=Thorpe S.K.S. |authorlink= |coauthors=Holder R.L., and Crompton R.H. |date=24. svibnja 2007. |work=Origin of Human Bipedalism As an Adaptation for Locomotion on Flexible Branches |publisher=Primate Evolution & Morphology Group (PREMOG), the Department of Human Anatomy and Cell Biology, the School of Biomedical Sciences at the [[University of Liverpool]] |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070717191040/http://www.liv.ac.uk/premog/premog-sup-info-SCIENCE.htm |archivedate=2007-07-17 |deadurl=no }}</ref> == Ponašanje == Rekonstrukcija ponašanja izumrlih vrsta hominina u zajednici vrlo je teško, ali na temelju [[spolni dimorfizam|spolnog dimorfizma]] njihova se socijalna struktura može usporediti onima današnjih čovjekolikih majmuna. Iako se među stručnjacima još uvijek vodi živa rasprava o razini spolnog dimorfizma između mužjaka i ženki ''A. afarensisa'', mužjaci su gotovo sigurno bili bitno krupniji od ženki. Ako se opažanja o vezi između spolnog dimorfizma i i socijalne strukture modernih čovjekolikh majmuna primijene na ''A. afarensisa'', tada su vjerojatno jedinke ove vrste živjele u malim obiteljskim skupinama sastavljenima od jednog dominantnog mužjaka i nekoliko ženki za parenje.<ref name=BernardAWood/> Dugo se vremena smatralo da ''A. afarensis'' nije koristio kameni alat, a paleoantropolozi su vjerovali da je starost prvog kamenog alata oko 2,5 milijuna godina.<ref name="encylopediahumanevolution">{{cite book|title= The Cambridge Encyclopedia of Human Evolution | editors=Jones, S., Martin, R. & Pilbeam, D. | year=1994 | publisher= Cambridge University Press | location = Cambridge |isbn=978-0-521-32370-3}} Also ISBN 0-521-46786-1</ref> Međutim, jedna je studija objavljena 2010. <!--[[Nature]]--> dokazala da su rani hominini jeli meso režući ga od trupla životinja pomoću kamenog alata. Ovo otkriće pomiče granicu korištenja kamenog alata na 3,4 milijuna godina prije današnjice.<ref>{{Cite journal | doi = 10.1038/nature09248 | volume =svezak 466 | issue =broj 7308 | pages =str. 857. – 860. | last = McPherron | pmid = 20703305 | first = Shannon P. |author2=Zeresenay Alemseged |author3=Curtis W. Marean |author4=Jonathan G. Wynn |author5=Denne Reed |author6=Denis Geraads |author7=Rene Bobe |author8=Hamdallah A. Bearat | title = Evidence for stone-tool-assisted consumption of animal tissues before 3.39 million years ago at Dikika, Ethiopia | journal = Nature | year = 2010 |bibcode = 2010Natur.466..857M }}</ref> == Primjerci ''Australopithecusa afarensisa'' == [[Datoteka:Lucy blackbg.jpg|mini|230px|Odljev ostataka "Lucy"]] [[Datoteka:SelamAustralopithecus.jpg|mini|230px|Selamova (DIK 1-1) lubanja]] [[Datoteka:Australopithecusafarensis reconstruction.jpg|mini|230px|''Australopithecus afarensis'' replika lubanje u Muzeju čovjeka [[San Diego]], [[Kalifornija]]]] === Nomenklaturalni tipovi vrste === [[Nomenklaturalni tip]] vrste ''A. afarensis'' je [[LH 4]], čeljust odrasle jedinke iz fosilnog nalazišta [[Laetoli]] u [[Tanzanija|Tanzaniji]].<ref name=CambridgeDictHumBiol&Evolp45>{{Cite book|year=2005 |author=Larry L Mai; Marcus Young Owl; M Patricia Kersting |title=The Cambridge Dictionary of Human Biology and Evolution |page=str. 45. |place=Cambridge & New York |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-66486-8|ref=harv|postscript=<!--None-->}}</ref> Holotip je čeljust "Garusi 1", koju je otkrio Kohl-Larsen u Laetoliju<ref>Reconstruction of the Maxillary Dental Arcade of Garusi Hominid 1, http://www.academia.edu/362900/Garusi_Hominid_1_variability_and_specialization_of_early_hominids_in_their_masticatory_apparatus._Part_II</ref> === AL === Svi fosili pronađeni u [[Afar (regija)|regiji Afar]] označeni su kraticom "AL" što znači "''Afar Locality''" (lokalitet Afar).<ref>Walter, R. C., 1993., "Age of Lucy and the First Family, Geology, svezak 22, str. 6.- 10.</ref> * '''AL 129-1''' Prvi zglob koljena ''A. afarensisa'' otkrio je 1973. [[Donald Johanson]] kao dio istraživačkog tima u kojem su sudjelovali [[Maurice Taieb]], [[Yves Coppens]] i [[Tim White]] u [[Etiopija|etiopskoj]] Afarskoj depresiji. * '''AL 200-1''' * '''AL 288-1''' ("Lucy") {{Glavni|Lucy (australopitek)}} Prvi [[kostur]] ''A. afarensisa'' [[skeleton]] otkrio je [[24. studenog]] [[1974.]] u blizini [[Hadar (Etiopija)|Hadara]] u Etiopiji [[Tom Gray]] u pratnji Donalda Johansona, kao dio tima kojem su sudjelovali [[Maurice Taieb]], [[Yves Coppens]] i [[Tim White]] u [[Etiopija|etiopskoj]] Afarskoj depresiji. * '''AL 333''' Godine [[1975.]], godinu dana poslije otkrića Lucy, tim Donalda Johansona otkrio je novo nalazište u Hadaru s više od 200 fosilnih uzoraka od najmanje 13 jedinki, kako odraslih tako i djece. Ovaj nalaz AL 333, je općenito poznat kao "prva obitelj". Blizina i raspored fosilnih ostataka ukazuju na to da su sve jedinke umrle u isto vrijeme, što je izuzetno otkriće. * '''AL 444''' * '''AL 444-2''' Ovo je lubanja mužjaka otkrivena u [[Hadar (Etiopija)|Hadaru]] [[1992.]] godine.<ref name=SkullOfAustralopithecus>{{cite web |url=http://www.paleoanthro.org/journal/content/PA200505013.pdf |title=Review of "The Skull Of Australopithecus afarensis" by William H. Kimbel, Yoel Rak and Donald C. Johanson|author=Nancy Minugh-Purvis |date=svibnja 2005.}}</ref> U trenutku otkrića, ovo je bila prva potpuno očuvana lubanja ''A. afarensisa''.<ref name=OxfordPress>{{cite web |url=http://www.oup.com/us/catalog/general/subject/Anthropology/BiologicalPhysicalAnthropology/?view=usa&ci=9780195157062 |title=Description of "The Skull Of Australopithecus afarensis" by William H. Kimbel, Yoel Rak and Donald C. Johanson}}</ref> Manjak potpunih kraniofacijalnih fosilnih ostataka ''A. afarensis'' prije pronalaska lubanje 444 2, uvelike je otežavao analizu evolucijske važnosti ove vrste. U svijetlu otkrića lubanje AL 444 2 i novijih craniofacijalnih ostataka, Kimbel, Rak i Johanson zastupaju tezu o taksonomskom jedinstvu ''A. afarensisa''. === Selam === Godine 2000. otkriven je kostur trogodišnje ženke ''A. afarensisa'' na lokalitetu Dikika, u [[Etiopija|Etiopiji]], samo nekoliko milja dalje od mjesta pronalaska Lucy. Kostur je obuhvaćao potpuno očuvanu lubanju i prsni koš i većinu kosti udova. Morfološke karakteristike kostura ukazuju na određenu prilagodbu dvonožnom hodanju ([[bipedalizam]]) ali i penjanju na drveće, iste karakteristike već prisutne kod fosila Lucy i na pola puta između anatomije [[anatomski moderni čovjek|čovjeka]] i [[čovjekoliki majmuni|čovjekolikih majmuna]]. Ova "Baby Lucy" službeno je dobila ime "''Selam''" što na amharski jezik|amharskom jeziku znači "mir".<ref>{{cite news |first=Kate |last=Wong |authorlink= |title=Lucy's Baby: An extraordinary new human fossil comes to light |url=http://www.sciam.com/article.cfm?chanID=sa003&articleID=00076C1D-62D1-1511-A2D183414B7F0000 |work=Scientific American |publisher= |date=20. rujna 2006.|accessdate= }}</ref> === Otkriće u Hadaru 2011. === U valjači [[2011.]], objavljeno je otkriće 3,2 milijuna stare kosti u [[Hadar (Etiopija)|Hadaru]] u [[Etiopija|Etiopiji]] na lokalitetu AL 333.<ref>Ward, C. V.; Kimbel, W. H.; Johanson, D. C. (2011). "Complete Fourth Metatarsal and Arches in the Foot of Australopithecus afarensis". Science 331 (6018): 750. Bibcode:2011Sci...331..750W. doi:10.1126/science.1201463. {{PMID|21311018}}</ref> Kost stopala pokazuje prisutnost luka stopala, što nepobitno dokazuje da je ova vrsta većinu vremena hodala uspravno.<ref name="BBC_Amos">{{cite news|url=http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-12412662|title=Fossil find puts 'Lucy' story on firm footing|last=Amos|first=Johnathan|date=10. veljače 2011.|work=[[BBC News]]|publisher=[[BBC Online]]|accessdate=13. veljače 2011.|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110213093539/http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-12412662|archivedate=2011-02-13|deadurl=no}}</ref> Kost stopala je jedna od 49 novootkrivenih kostiju ove vrste, što dokazuje da je ''A. afarensis'', prema riječima jednog od vodećih znanstvenika "puno više sličan čovjeku nego što smo si prije zamišljali".<ref name="Colombia_Tribune_Silvey">{{cite news|url=http://www.columbiatribune.com/news/2011/feb/10/fossil-marks-big-step-in-evolution-science/|title=Fossil marks big step in evolution science|last=Silvey|first=Janese|date=10. veljače 2011.|work=[[The Columbia Daily Tribune]]|accessdate=13. veljače 2011.}}</ref> == Povezani radovi == Recentni pronalasci u regiji Afar, uključujući i mnoge kosti hominina iz ''lokaliteta 333'', bili su iz istog vremenskog razdoblja. Na temelju toga su Johnson i White iznijeli teoriju da su hominini iz [[Koobi Fora|Koobi Fore]] živjeli istovremeno kad i hominini iz Afara. Drugim riječima, postojale su različite i nezavisne populacije koje su razvile dvonožni hod i ravno lice. Godine 2001., [[Meave Leakey]] je predložila imenovanje novog roda i vrste hominina, ''[[Kenyanthropus platyops]]'', za definiranje fosilne lubanje [[KNM WT 40000]]. Ova lubanja ima ravno lice, ali ostaci su loše sačuvani i vrlo fragmentirani. Ovi ostaci imaju mnoge druge karakteristike slične ostacima ''A. afarensisa''. Ovaj je fosilni nalaz do danas jedini pripadnik svog roda i vrste i njegovo se razdoblje postojanja podudara s razdobljem postojanja ''A. afarensisa''.<ref>Leakey, M. G., et al (2001). New hominin genus from eastern Africa shows diverse middle Pliocene lineages, Nature, svezak 410, str. 433. - 440.</ref> Tim Whte i suradnici otkrili su [[1992.]] godine još jednu vrstu, kasnije imenovanu ''[[Ardipithecus|Ardipithecus ramidus]]''. Ova vrsta je od 5,8 do 4,4 milijuna godina u razdoblju još uvijek šumovitog staništa, a ipak je razvila potpuno dvonožno hodanje. Znanstvenici su na temelju dostupnih fosila jedinke nazvane Ardi ugrubo procijenili moždani kapacitet ''Ardipithecusa ramidusa'' na 300 do 350&nbsp;cm³.<ref name="Suwa_2009">{{cite journal | title=The ''Ardipithecus ramidus skull'' and its implications for hominid origins | journal=Science | last=Suwa | first=G et al | date= 2009-03-02| volume=svezak 326 | issue=broj 5949 | pages=str. 68., 68e1. – 68e7. | doi=10.1126/science.1175825 | last2=Asfaw | first2=B. | last3=Kono | first3=R. T. | last4=Kubo | first4=D. | last5=Lovejoy | first5=C. O. | last6=White | first6=T. D. | pmid=19810194|bibcode = 2009Sci...326...68S }}</ref> == Izvori == {{izvori|3}} == Dodatna literatura == * {{cite book | title=[[BBC]] – Dawn of Man: The Story of Human Evolution | year=2000 | first=Robin | last=Mckie | isbn=0-7894-6262-1 | publisher=Dorling Kindersley }} * {{cite book|title = Atlas of World History|author=Barraclough, G.|edition = 3rd|editor=Stone, N. (ed.)|year=1989 |publisher=Times Books Limited|isbn=0-7230-0304-1}} * [http://www.mnh.si.edu/anthro/humanorigins/ha/afar.html Australopithecus afarensis] from ''The Human Origins Program at the [[Smithsonian Institution]]'' * {{cite book|title = Encyclopedia of human evolution and prehistory|edition = 2nd|editor= Delson, E., I. Tattersall, J.A. Van Couvering & A.S. Brooks (eds.)|year=2000|publisher= Garland Publishing, New York|isbn=0-8153-1696-8 }} * {{cite book | title=Lucy: The Beginning of Humankind | last1=Johanson | first1=D.C. | last2=Maitland | first2=A.E. | year=1981 | publisher=Granada | location=St Albans | isbn=0-586-08437-1 | ref=harv}} == Vanjske poveznice == * [http://www.nature.com/nature/journal/v440/n7086/abs/nature04629.html Asa Issie, Aramis and the origin of Australopithecus] * [http://www.amnh.org/exhibitions/atapuerca/africa/lucy.php Lucy at the American Museum of Natural History in Manhattan] * [http://www.asu.edu/clas/iho/lucy.html Lucy at the Institute of Human Origins at Arizona State University] * [https://web.archive.org/web/20091026052739/http://geocities.com/palaeoanthropology/Aafarensis.html Afarensis] * [http://www.somso.de/english/anatomie/stammesgeschichte.htm Anthropological skulls and reconstructions] * [http://www.becominghuman.org/ Becoming Human: Paleoanthropology, Evolution and Human Origins] * [http://ngm.nationalgeographic.com/2006/11/dikika-baby/sloan-text ''National Geographic'' "Dikika baby"] * [http://www.mnsu.edu/emuseum/biology/humanevolution/afarensis.html MNSU] * [http://www.archaeologyinfo.com/australopithecusafarensis.htm Archaeology Info] * [http://humanorigins.si.edu/evidence/human-fossils/species/australopithecus-afarensis Australopithecus afarensis na Smithsonianu] ''Human Origins Program:'' * [http://www.wsu.edu/gened/learn-modules/top_longfor/timeline/afarensis/afarensis-a.html Washington State University – Australopithicus afarensis: The story of Lucy] * [http://www.sciencemag.org/content/203/4378/321.abstract ''Australopithecus afarensis''] - članak u časopisu "Science" [[Kategorija:Ljudska evolucija]] [[Kategorija:Homininae]] 9sjysh17wt0tu3lfbam3d4qar7soi95 0 1485576 41262852 5688776 2022-08-23T13:59:06Z Frank b26 132832 wikitext text/x-wiki {{Infookvir naselje u Hrvatskoj |ime = Daruvarski Vinogradi |županija = [[Bjelovarsko-bilogorska županija]] |općina = [[Daruvar]] |mikroregija = |najgrad = |površina = |nadvisina = 251 |z. širina = 45.6031470416706 |z. dužina = 17.2453647851944 |brojstan = 166 |gustoća = |domaćinstva = 58 |pošta = 43500 Daruvar |pozbroj = <small>+385</small> 043 |autooznaka = DA |karta2 = Bjelovarsko-bilogorska županija |naziv karte2= Bjelovarsko-bilogorske županije |slika = |slika_opis = }} '''Daruvarski Vinogradi''' su naselje u [[Hrvatska|Republici Hrvatskoj]], u sastavu Grada [[Daruvar]]a, [[Bjelovarsko-bilogorska županija]]. ==Stanovništvo== Prema popisu stanovništva iz [[2001.]] godine, naselje je imalo 166 stanovnika<ref>[http://www.dzs.hr/Hrv/censuses/Census2001/Popis/H01_01_03/H01_01_03.html Popis stanovništva 2001., www.dzs.hr]</ref> te 58 obiteljskih kućanstava.<ref>[http://www.dzs.hr/Hrv/censuses/Census2001/Popis/H02_01_02/H02_01_02.html Kućanstva prema obiteljskom sastavu i obiteljska kućanstva prema broju članova, Popis 2001., www.dzs.hr]</ref> {{Kretanje broja stanovnika |naslov = '''Kretanje broja stanovnika 1857.-2001.'''<ref>[http://www.dzs.hr/Hrv/pxweb2003/database/Naselja%20i%20stanovnistvo%20Republike%20Hrvatske/Naselja%20i%20stanovnistvo%20Republike%20Hrvatske.asp Naselja i stanovništvo Republike Hrvatske 1857.-2001., www.dzs.hr]</ref> |dimx = |dimy = |stanmax = 550 |crta1 = 100 |crta2 = 50 |a1 = 1857 |a2 = 1869 |a3 = 1880 |a4 = 1890 |a5 = 1900 |a6 = 1910 |a7 = 1921 |a8 = 1931 |a9 = 1948 |a10 = 1953 |a11 = 1961 |a12 = 1971 |a13 = 1981 |a14 = 1991 |a15 = 2001 |p1 = 0 |p2 = 0 |p3 = 0 |p4 = 0 |p5 = 0 |p6 = 0 |p7 = 192 |p8 = 213 |p9 = 281 |p10 = 250 |p11 = 290 |p12 = 367 |p13 = 468 |p14 = 514 |p15 = 166 |izvor = Državni zavod za statistiku }} <br /> :<small>'''Napomena:''' Samostalno naselje od 1991. nastalo izdvajanjem dijela naselja Daruvar. U 2001. smanjeno izdvajanjem dijelova područja koja su pripojena naseljima Daruvar i Donji Daruvar za koje sadrži dio podataka od 1921. do 1991. Od 1857. do 1910. podaci su sadržani u naselju Daruvar.</small> ==Izvori== {{izvori}} {{mrva-naselje hr}} {{Gradska naselja Daruvara}} [[Kategorija:Naselja u Bjelovarsko-bilogorskoj županiji]] ds6wpofpu7q8av18x8xhsvo5ut77na0 0 2322803 41262854 41261476 2022-08-23T14:03:39Z DPD- 133755 wikitext text/x-wiki {{Naselje u Italiji | naziv = Sivigliano | izvorni_naziv =Siviàn | država = {{flag|Italija}} [[Italija]] | regija = [[Furlanija-Julijska krajina]] | okrug = [[Udine (provincija)|Udine]] | slika =St._Mark_church_of_Siviàn.jpg | opis_slike = | grb = | gradska_zastava = | osnivanje = | stanovništvo = 155 | godina_stanovništvo = 2011 | aglomeracija = | godina_aglomeracija = | gustina = | površina = | vremenska_zona = | poštanski_kod = | pozivni_broj = | registarska_oznaka = | ostalo1l = | ostalo1 = | veb-strana = | gradonačelnik = | stranka = | gšir = 45.88412 | gduž = 13.05819 | nadmorska_visina = 10 | geonameid = 3343602 }} '''Sivigliano''' ([[furlanski]] Siviàn) je naselje u [[Italija|Italiji]] u provinciji [[Udine (provincija)|Udine]], u regiji [[Furlanija-Julijska krajina]]. Prema proceni iz [[2011]]. u naselju je živelo 155 stanovnika.<ref name="GeoNames">{{GeoNames}}</ref><ref name="Istat">{{Istat}}</ref> Naselje se nalazi na [[Nadmorska visina|nadmorskoj visini]] od 10 m. [[Datoteka:Map of Sivian with toponyms.svg|centar]] == Vidi još == * [[Furlanski jezik]] * [[Italijanski jezik]] * [[Italijani]] == Reference == {{reflist}} == Literatura == {{refbegin|2}} * {{MoliternoEncyclopediaOfContemporaryItalianCulture}} * {{ArmieroNatureAndHistoryInModernItaly}} * {{GuicciardiniHistoryOfItaly}} * {{DomenicoRegionsOfItaly}} * {{AveryNewCenturyItalianRenaissanceEncyclopedia}} * {{CoppaDictionaryOfModernItalianHistory}} {{refend}} == Vanjske veze == {{Commonscat|Sivigliano}} {{Wikiatlas|Italy}} * [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/it.html by the CIA Factbook] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170709111211/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/it.html |date=2017-07-09 }} * [http://www.trenitalia.it/en/index.html Italian Railways] * [http://www.parks.it/Eindex.html Italian National and Regional Parks] * [http://eudocs.lib.byu.edu/index.php/History_of_Italy:_Primary_Documents History of Italy: Primary Documents] * [http://www.fastionline.org/ List and maps of archaeological sites in Italy] * [http://vlib.iue.it/hist-italy/Index.html WWW-VL: History: Italy] at IUE {{Italijanska provincija Udine}} {{Spisak provincija u Italiji}} {{Naselje-Italija-začetak}} [[Kategorija:Naselja u provinciji Udine]] [[Kategorija:Wikiprojekat geografija/Naselja u Italiji]] p9z0v9tpspmsji4ojjnu9pgjmq3b515 0 2900182 41262935 8164262 2022-08-23T19:10:16Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Piombino]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Piombino]] n6fgqs61j7i0bpo5zqdv34q34p0j12c 0 2900183 41262953 8164265 2022-08-23T19:13:06Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Piombino]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Piombino]] n6fgqs61j7i0bpo5zqdv34q34p0j12c 0 2900184 41262956 8164268 2022-08-23T19:13:36Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Piombino]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Piombino]] n6fgqs61j7i0bpo5zqdv34q34p0j12c 0 2900185 41262958 8164271 2022-08-23T19:13:56Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Piombino]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Piombino]] n6fgqs61j7i0bpo5zqdv34q34p0j12c 0 2936022 41262979 8290481 2022-08-23T22:43:37Z Vipz 151311 wikitext text/x-wiki [[File:Neocommunisticsign.svg|thumb|Srp i "solarni" čekić, predloženi simbol ruskih neokomunista.]] '''Neokomunizam''' je izraz koji u najširem smislu, prije svega u kontekstu [[postkomunizam|postkomunističke]] [[Evropa|Evrope]], označava nastojanja da se [[komunizam]] kao ideologija rehabilitira ili prilagodi novim okolnostima, odnosno djelomično ili potpunosti restaurira kao jedan od oblika [[društveno-političko uređenje|društveno-političkih uređenja]] evropskih država. U tom smislu se razlikuju dva osnovna značenja. Neokomunizam je u prvom smislu ima pežorativni izraz, te se, obično iz krugova [[desnica|desnice]], koristi kako bi se opisala nastojanja dijela evropske [[ljevica|ljevice]] da neke temelje modernog [[kapitalizam|kapitalizma]] i [[liberalna demokracija|liberalne demokracije]] dovedu u pitanje; tim se izrazom implicitno ili eksplicitno sugerira kako ljevičari kao "neokomunisti" kao svoj krajnji cilj imaju obnovu [[totalitarizam|totalitarnog]] društvenog poretka, odnosno da bi on nastao ukoliko se njihovim nastojanjima ne bi stalo na put. U nešto užem smislu se pod tim izrazom podrazumijevaju tzv. "nereformirane" [[komunistička partija|komunističke partije]], odnosno nasljednice nekadašnjih [[vladajuća stranka|vladajućih]] stranaka u bivšem [[Istočni blok|Istočnom bloku]], odnosno opozicijskih komunističkih partija u Zapadnoj Evropi koje svoju platformu nakon [[Pad komunizma|Pada komunizma]] 1989. nisu pomakle prema [[centar (politika)|centru]] ([[socijaldemokracija]], [[liberalizam]] i [[slobodno tržište]]) nego su i dalje ostale vjerne načelima [[marksizam-lenjinizam|marksizma-lenjinizma]]; kao jedan od najpoznatijih primjera se navodi [[Komunistička partija Češke i Moravske]]. U svom drugom značenju, a koje se prije svega koristi u kontekstu [[postsovjetske države|postsovjetskih država]], pod neokomunizmom se podrazumijevaju nastojanja da se stvori nova ideologija, odnosno društveno uređenje koje bi se dijelom temeljilo na nekadašnjem komunizmu, ali također prilagodilo novoj tehnologiji i ekonomskim okolnostima, odnosno usvojilo načela [[decentralizacija|decentralizacije]] i drugih ideologija kao što su [[anarhizam]] i [[zelena politika]]. == Povezani članci == * [[postkomunizam]] * [[neonacizam]] * [[neofašizam]] * [[neokonzervativizam]] * [[neoliberalizam]] * [[lustracija]] ==Literatura== * {{cite book |author = Станислав Шушкевич |часть = |title = Неокоммунизм в Беларуси: идеология, практика, перспективы |оригинал = |ссылка = |ответственный = |издание = |место = |publisher = Скиф |year = 2002 |том = |страницы = |page = 284 |серия = |isbn = 5200006171, ISBN 9785200006175 |тираж = }} * James Lewis [http://www.americanthinker.com/2007/10/the_evidence_for_neocommunism.html The evidence for Neocommunism] [[American Thinker]], 25th August 2010 {{komunizam}} [[Kategorija:Komunizam]] 6b5snn1ymu97ptz65y7hpg2k19l1ot5 0 3045025 41262937 8495164 2022-08-23T19:10:36Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Piombino]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Piombino]] n6fgqs61j7i0bpo5zqdv34q34p0j12c 0 3051299 41262916 8501485 2022-08-23T19:07:06Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Brennero]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Brennero]] 03xm9jxfxym59b2z1le5zr97ifl265n 0 3083183 41262949 8533550 2022-08-23T19:12:26Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Piombino]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Piombino]] n6fgqs61j7i0bpo5zqdv34q34p0j12c 0 3083185 41262936 8533552 2022-08-23T19:10:26Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Piombino]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Piombino]] n6fgqs61j7i0bpo5zqdv34q34p0j12c 0 3083188 41262954 8533555 2022-08-23T19:13:16Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Piombino]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Piombino]] n6fgqs61j7i0bpo5zqdv34q34p0j12c 0 3083190 41262957 8533557 2022-08-23T19:13:46Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Piombino]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Piombino]] n6fgqs61j7i0bpo5zqdv34q34p0j12c 0 3083191 41262959 8533558 2022-08-23T19:14:06Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Piombino]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Piombino]] n6fgqs61j7i0bpo5zqdv34q34p0j12c 0 3090780 41262927 8541554 2022-08-23T19:08:56Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Brennero]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Brennero]] 03xm9jxfxym59b2z1le5zr97ifl265n 0 3193214 41262945 8652608 2022-08-23T19:11:46Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Piombino]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Piombino]] n6fgqs61j7i0bpo5zqdv34q34p0j12c 0 3199485 41262923 8658924 2022-08-23T19:08:16Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Brennero]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Brennero]] 03xm9jxfxym59b2z1le5zr97ifl265n 0 3339891 41262942 8814724 2022-08-23T19:11:26Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Piombino]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Piombino]] n6fgqs61j7i0bpo5zqdv34q34p0j12c 0 3339893 41262941 8814726 2022-08-23T19:11:16Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Piombino]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Piombino]] n6fgqs61j7i0bpo5zqdv34q34p0j12c 0 3339895 41262943 8814728 2022-08-23T19:11:36Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Piombino]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Piombino]] n6fgqs61j7i0bpo5zqdv34q34p0j12c 0 3358726 41262920 8835433 2022-08-23T19:07:46Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Brennero]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Brennero]] 03xm9jxfxym59b2z1le5zr97ifl265n 0 3358728 41262921 8835435 2022-08-23T19:07:56Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Brennero]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Brennero]] 03xm9jxfxym59b2z1le5zr97ifl265n 0 3358730 41262922 8835437 2022-08-23T19:08:06Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Brennero]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Brennero]] 03xm9jxfxym59b2z1le5zr97ifl265n 0 3488378 41262951 8969976 2022-08-23T19:12:46Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Piombino]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Piombino]] n6fgqs61j7i0bpo5zqdv34q34p0j12c 0 3488381 41262950 8969979 2022-08-23T19:12:36Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Piombino]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Piombino]] n6fgqs61j7i0bpo5zqdv34q34p0j12c 0 3488383 41262952 8969981 2022-08-23T19:12:56Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Piombino]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Piombino]] n6fgqs61j7i0bpo5zqdv34q34p0j12c 0 3507119 41262928 8988768 2022-08-23T19:09:06Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Brennero]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Brennero]] 03xm9jxfxym59b2z1le5zr97ifl265n 0 3507122 41262929 8988771 2022-08-23T19:09:16Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Brennero]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Brennero]] 03xm9jxfxym59b2z1le5zr97ifl265n 0 3507124 41262930 8988773 2022-08-23T19:09:26Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Brennero]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Brennero]] 03xm9jxfxym59b2z1le5zr97ifl265n 0 3550534 41263010 41243822 2022-08-24T06:41:24Z Boja02 108864 wikitext text/x-wiki {{Infokutija film | naslov = Marvel's The Avengers | slika = TheAvengers2012Poster.jpg | opis = kino-poster | režija = [[Joss Whedon]] | producent = [[Kevin Feige]] | scenario = Joss Whedon | story = {{Plainlist | * [[Zak Penn]] * Joss Whedon }} | based on = ''[[Avengers (strip)|The Avengers]]''; autori: {{Plainlist | * [[Stan Lee]] * [[Jack Kirby]] }} <!--Per closing credits, see talk page for details! -->''[[Kapetan Amerika]]''; autori: {{Plainlist | * [[Joe Simon]] * Jack Kirby }} | uloge = {{Plainlist | * [[Robert Downey, Jr.]] * [[Chris Evans (glumac)|Chris Evans]] * [[Mark Ruffalo]] * [[Chris Hemsworth]] * [[Scarlett Johansson]] * [[Jeremy Renner]] * [[Tom Hiddleston]] * [[Clark Gregg]] * [[Cobie Smulders]] * [[Stellan Skarsgård]] * [[Samuel L. Jackson]] }} | muzika = [[Alan Silvestri]] | fotografija = [[Seamus McGarvey]] | montaža = {{Plainlist | * [[Jeffrey Ford (montažer)|Jeffrey Ford]] * [[Lisa Lassek]] }} | studio = [[Marvel Studios]]<!-- DO NOT INCLUDE PARAMOUNT PICTURES! SEE TALK PAGE --> | distributer = [[Walt Disney Studios Motion Pictures|Walt Disney Studios<br />Motion Pictures]]{{ref|1|1}}<!-- DO NOT INCLUDE PARAMOUNT PICTURES! SEE TALK PAGE --> | premijera = {{Film date|2012|4|11|[[El Capitan Theatre]]|df=y}} | trajanje = 143 min.<!-- 142m 37s --><ref name="BBFC"/> | zemlja = {{flag|Sjedinjene Države}} | jezik = engleski | budžet = 220 mil. $<ref name="Budget1"/> | bruto = 1,518 mrld. $<ref name="BOM"/> | jezik = engleski | slijedi = ''[[Avengers: Age of Ultron]]'' (2015) }} '''Osvetnici''' ({{jez-eng|The Avengers}}) je [[Sjedinjene Američke Države|američki]] film iz 2012. o timu [[superheroj]]a baziran na [[Marvel]]ovim [[Osvetnici (strip)|stripovima istog naziva]]. Režiju filma potpisuje [[Džos Vidon]], producirao ga je [[Studio Marvel]], a za distribuciju bio je zadužen [[Filmski studio Volt Dizni]]. Ovo je šesti nastavak u seriji filmova iz [[Marvelov filmski univerzum|Marvelovog filmskog univerzuma]] u kojima su glavni junaci bili superheroji [[Ajron Men]], [[Halk (strip)|Halk]], [[Kapetan Amerika]] i [[Tor (strip)|Tor]]. Film je naišao na dobar prijem kod kritičara<ref>[http://www.metacritic.com/movie/the-avengers-2012 Metacritic The Avengers]</ref> i osvojio je razne nagrade<ref>[http://www.imdb.com/title/tt0848228/awards?ref_=tt_awd Awards and Nominations]</ref>, a bio je nominovan za [[Oskar]]a<ref>[http://awardsdatabase.oscars.org/ampas_awards/DisplayMain.jsp?curTime=1398576116112 Academy Award The Avengers]</ref> i [[BAFTA|BAFTU]]<ref>[http://awards.bafta.org/keyword-search?keywords=the+avengers BAFTA The Avengers]</ref> za najbolje specijalne efekte. Kada je zarada u pitanju, oborio je brojne rekorde <ref>[http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=avengers11.htm Box Office Mojo The Avengers]</ref> i postao treći najprofitabilniji film svih vremena posle ''[[Avatar (film)|Avatara]]'' i ''[[Titanik (film iz 1997)|Titanika]]'' [[Džejms Kameron|Džejmsa Kamerona]]<ref>[http://www.hollywoodreporter.com/news/box-office-milestone-avengers-number-three-332331 Box Office Milestone Avengers Number Three]</ref>. == Radnja == Nik Fjuri ([[Samjuel L. Džekson]]) je na čelu međunarnodne organizacije ŠILD čiji je zadatak održavanje mira na Zemlji. Kada se pojavi novi neprijatelj, Torov ([[Kris Hemsvort]]) brat Loki ([[Tom Hidlston]]), Fjuri okuplja ekipu superheroja čiji je zadatak da se suprotstave Lokiju i svojim moćima spasu svet od katastrofe. == Uloge == * [[Robert Dauni Mlađi]] kao [[Ajron Men|Ajron Men/Toni Stark]] * [[Kris Evans]] kao [[Kapetan Amerika|Kapetan Amerika/Stiv Rodžers]] * [[Mark Rafalo]] kao [[Halk (strip)|Halk/Brus Baner]] * [[Kris Hemsvort]] kao [[Tor (strip)|Tor]] * [[Skarlet Džohanson]] kao [[Crna udovica (strip)|Crna udovica/Nataša Romanova]] * [[Džeremi Rener]] kao [[Hokaj (strip)|Hokaj/Klint Barton]] * [[Tom Hidlston]] kao [[Loki (strip)|Loki]] * [[Klark Greg]] kao Fil Kolson * [[Kobi Smalders]] kao Maria Hil * [[Stelan Skarsgord]] kao Erik Selvig * [[Samjuel L. Džekson]] kao [[Nik Fjuri]] == Reference == {{reflist|refs= <ref name="BBFC">{{cite web |title=Marvel Avengers Assemble |url=http://www.bbfc.co.uk/BFF285236/ |publisher=[[British Board of Film Classification]] |accessdate=20. IV 2012 |archiveurl=https://www.webcitation.org/6746slURm?url=http://www.bbfc.co.uk/BFF285236/ |archivedate=2012-04-20 |deadurl=no }}</ref> <ref name="Budget1">{{cite journal |last=Breznican |first=Anthony |date=September 30, 2011 |title={{-'}}The Avengers': Your First Look at the Dream Team! |journal=[[Entertainment Weekly]] |issue=1175 |page=37 |url=http://www.ew.com/ew/article/0,,20532978,00.html |archivedate=2014-07-09 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140709035235/http://www.ew.com/ew/article/0,,20532978,00.html |quote=At risk is not only the movie's estimated $220 million budget, but also one of the most promising tent pole franchises in Hollywood. |access-date=2015-01-20 }}</ref> <ref name="BOM">{{cite web |title=The Avengers (2012) |url=http://boxofficemojo.com/movies/?id=avengers11.htm |publisher=[[Box Office Mojo]] |accessdate=19. V 2012 |archiveurl=https://www.webcitation.org/6Bsi7ABu5?url=http://boxofficemojo.com/movies/?id=avengers11.htm |archivedate=2012-11-02 |deadurl=no }}</ref> }} == Spoljašnje veze == * {{IMDb title|0848228|The Avengers}} {{Commonscat|The Avengers (2012 film)}} {{Avengers}} {{Marvel Comics - filmovi}} {{Joss Whedon}} {{Zak Penn}} {{MTV-jeva filmska nagrada za najbolji film}} {{Hugo za najbolju dramsku prezentaciju u dugoj formi}} {{DEFAULTSORT:Avengers, The #2012}} [[Kategorija:Američki filmovi]] [[Kategorija:SF-filmovi]] [[Kategorija:Akcije (filmovi)]] [[Kategorija:Authority control 2]] [[Kategorija:Filmovi o Avengersima]] mez7beiz3fvyfrifnfjl3q2phztc1dw 0 3557878 41262853 20194096 2022-08-23T14:01:44Z InternetArchiveBot 155863 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Regija (HR) | ime =Bacău | ime_genitiv=Bacăja | slika =Bacau_in_Romania.svg | slika_opis= Pozicija Bacaa na karti [[Rumunjska|Rumunjske]] | nalazi_se_u_sastavu= [[Rumunjska|Rumunjske]] | upravni_oblik= [[Okruzi Rumunjske|okrug]] | službeni_jezik= | glavni_grad= [[Bacău]] | vladar = Dragoș Benea | titula_vladara= predsjednik | površina=6606 | stanovnika=616168 | pozivni_broj = | web=www.csjbacau.ro | komentar = |}} '''Bacău''' čita se '''Bakau''' ([[rumunjski jezik|rumunjski]]: ''Județul Bacău'' je jedan od 41 [[Okruzi Rumunjske|rumunjskih okruga]] (județa / jedinica lokalne uprave) na [[istok]]u [[Rumunjska|Rumunjske]].<ref name=brit/> ==Geografske karakteristike== Okrug Bacău [[granica|graniči]] sa [[Vaslui (okrug)|Okrugom Vaslui]] na [[istok]]u, sa okruzima [[Harghita (okrug)|Harghita]] i [[Covasna (okrug)|Covasna]] sa [[zapad]]a, sa [[Neamţ (okrug)|Okrugom Neamţ]] sa [[sjever]]a i sa [[Vrancea (okrug)|Okrugom Vrancea]] sa [[jug]]a. Okrug Bacău leži po obroncima [[Karpati|Istočnih Karpata]], najveći vodotok je [[Rijeka (vodotok)|rijeka]] [[Siret (rijeka)|Siret]], sa svojim [[pritok]]ama, koja oplakuje [[jugoistok]] okruga.<ref name=brit/> Okrug Bacău ima površinu od 6,606 [[km²]]<ref name=brit/> a po popisu stanovništva iz [[2011]]. imao je 616,168 stanovnika, od toga 558,507 [[Rumunji|Rumunja]], 15,284 [[Romi|Roma]] i 4,208 [[Mađari|Mađara]].<ref name=broj>{{cite web |url = http://www.recensamantromania.ro/wp-content/uploads/2013/07/sR_Tab_8.xls |title = Recensamantul Populatiei si Locuintelor 2011: Populația stabilă după etnie – județe, municipii, orașe, comune |accessdate = 07. 03. 2015 |language = rumunjski |publisher = Asseco |archive-date = 2016-01-18 |archive-url = https://web.archive.org/web/20160118131243/http://www.recensamantromania.ro/wp-content/uploads/2013/07/sR_Tab_8.xls |dead-url = yes }}</ref> ==Privreda i atrakcije== [[glavni grad|Administrativni centar]] je grad [[Bacău]], snažni [[industrija|industrijski]] centar u kom se proizvode; [[vojska|vojni]] [[avion]]i, [[tekstil]] i proizvodi od [[metal]]a i [[drvo (materijal)|drva]]. <ref name=brit/> [[Sjever]]no od grada [[Bacău]], podignuto je nekoliko [[hidroelektrana]] na [[Rijeka (vodotok)|rijeci]] [[Bistrița (rijeka)|Bistriţi]].<ref name=brit/> Grad [[Onesti]] u [[dolina|dolini]] Trotuş, od [[1955]]. građen je kao [[industrija|industrijski]] centar, tako da danas ima [[rafinerija nafte|rafineriju nafte]], [[Tvornica|tvornicu]] [[kemikalije|kemikalija]] i [[Sintetička vlakna|sintetičkih guma]]. Centri [[drvna industrija|drvne industrije]] su [[Comăneşti]] i Agăş. [[Nafta]] se crpi kod Molineştija, Zemeşa, Solonţa i Lucăceştija, [[rudnik|rudnici]] [[ugljen]]a nalaze se pored [[Comăneşti]]a i Asăua, a [[sol]] se iskapa pored [[Târgu Ocna]].<ref name=brit/> Teritorij Okruga Bacău bio je tokom svoje [[historija|historije]] dio [[feudalizam|feudalne]] [[Kneževina Moldavija|Kneževine Moldavije]].<ref name=brit/> [[Selo]] Borzeşti je rodno mjesto [[vojvoda|vojvode]] [[Stefan III Moldavski|Stefana Velikog]], koji je [[1503]]. objavio [[nezavisnost]] [[Kneževina Moldavija|Kneževine Moldavije]] od [[Osmansko Carstvo|Osmanlija]]<ref name=brit/>, koja istina nije dugo potrajala. Pokrajinski muzej iz [[Bacău]]a ima veliku zbirku [[Neolitik|neolitičkih]] [[Idol (religija)|idola]] i [[Dačani|dačke]] [[keramika|keramike]] i [[kovanica]] iz čitavog okruga.<ref name=brit>{{cite web | url =http://www.britannica.com/EBchecked/topic/47747/Bacau | title =''Bacău'' | accessdate = 07. 03. 2015 | language=engleski | publisher=Encyclopædia Britannica}}</ref> == Izvori == {{reflist}} == Vanjske veze == {{commonscat|Bacău County}} * [http://www.csjbacau.ro/ Službene stranice okruga] {{ro icon}} * [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/47747/Bacau ''Bacău'' na portalu Encyclopædia Britannica] {{en icon}} {{Okruzi Rumunjske}} {{stub}} [[Kategorija:Okruzi u Rumuniji]] puiy82jvoregpjowznn13alhftqb8vq 0 3655549 41262939 9175966 2022-08-23T19:10:56Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Piombino]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Piombino]] n6fgqs61j7i0bpo5zqdv34q34p0j12c 0 3655551 41262938 9175968 2022-08-23T19:10:46Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Piombino]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Piombino]] n6fgqs61j7i0bpo5zqdv34q34p0j12c 0 3655553 41262940 9175970 2022-08-23T19:11:06Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Piombino]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Piombino]] n6fgqs61j7i0bpo5zqdv34q34p0j12c 0 3903118 41262917 9465853 2022-08-23T19:07:16Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Brennero]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Brennero]] 03xm9jxfxym59b2z1le5zr97ifl265n 0 3903120 41262918 9465857 2022-08-23T19:07:26Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Brennero]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Brennero]] 03xm9jxfxym59b2z1le5zr97ifl265n 0 3903122 41262919 9465859 2022-08-23T19:07:36Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Brennero]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Brennero]] 03xm9jxfxym59b2z1le5zr97ifl265n 0 3945450 41262947 9525094 2022-08-23T19:12:06Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Piombino]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Piombino]] n6fgqs61j7i0bpo5zqdv34q34p0j12c 0 3945452 41262946 9525098 2022-08-23T19:11:56Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Piombino]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Piombino]] n6fgqs61j7i0bpo5zqdv34q34p0j12c 0 3945454 41262948 9525102 2022-08-23T19:12:16Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Piombino]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Piombino]] n6fgqs61j7i0bpo5zqdv34q34p0j12c 0 3964250 41262924 9554203 2022-08-23T19:08:26Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Brennero]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Brennero]] 03xm9jxfxym59b2z1le5zr97ifl265n 0 3964252 41262925 9554205 2022-08-23T19:08:36Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Brennero]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Brennero]] 03xm9jxfxym59b2z1le5zr97ifl265n 0 3964254 41262926 9554209 2022-08-23T19:08:46Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Brennero]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Brennero]] 03xm9jxfxym59b2z1le5zr97ifl265n 0 4031741 41263008 41085682 2022-08-24T06:38:51Z Boja02 108864 wikitext text/x-wiki {{Infokutija film | naslov = Thor | slika = Thor poster.jpg | opis = kino-poster | director = [[Kenneth Branagh]] | producer = [[Kevin Feige]] | screenplay = {{Plainlist| * [[Ashley Miller (scenarist)|Ashley Edward Miller]] * [[Zack Stentz]] * [[Don Payne (pisac)|Don Payne]] }} | story = {{Plainlist| * [[J. Michael Straczynski]] * [[Mark Protosevich]] }} | based on = {{Based on|''[[Thor (Marvel Comics)|Thor]]''|[[Stan Lee]]<br />[[Larry Lieber]]<br />[[Jack Kirby]]}} | starring = {{Plainlist| * [[Chris Hemsworth]] * [[Natalie Portman]] * [[Tom Hiddleston]] * [[Stellan Skarsgård]] * [[Colm Feore]] * [[Ray Stevenson (glumac)|Ray Stevenson]] * [[Idris Elba]] * [[Kat Dennings]] * [[Rene Russo]] * [[Anthony Hopkins]] <!--DO NOT CHANGE THIS CAST, THIS IS ACCORDING TO THE CREDIT BLOCK ON THE POSTER!--> }} | music = [[Patrick Doyle]] | cinematography = [[Haris Zambarloukos]]<ref name=indicia /> | editing = [[Paul Rubell]]<ref name=indicia /> | studio = [[Marvel Studios]] | distributor = [[Paramount Pictures]]{{refn |U julu 2013. godine su prava na distribuciju prebačena sa [[Paramount Pictures]] na [[The Walt Disney Studios (odjel)|Walt Disney Studios]].<ref name="Tadena 2013-07-02" /><ref name="Finke 2013-07-02" /><ref name="Palmeri 2013-07-02" /> |name=Dist |group=lower-alpha}} | released = {{Film date|2011|04|17|df=y}} | runtime = 114 min.<ref name="runtime" /> | country = {{flag|Sjedinjene Države}} | language = engleksi | budget = 150 mil. $<ref name="rewrite" /> | gross = 449,3&nbsp;mil. $<ref name="BoxOfficeMojo" /> | slijedi = ''[[The Avengers (film, 2012)|The Avenegers]]'' (2012)<br>''[[Thor: The Dark World]]'' (2013) }} '''''Tor''''' ({{jez-eng|Thor}}) je [[Sjedinjene Američke Države|američki]] film režisera [[Kenet Brana|Keneta Brane]] zasnovan na [[Marvel]]ovom stripu o superheroju [[Tor (strip)|Toru]]. Naslovnu ulogu tumači [[Kris Hemsvort]], a u filmu takođe nastupaju [[Tom Hidlston]], [[Natali Portman]] i [[Stelan Skarsgord]]. Radnja filma prikazuje kako je Tor, sin nordijskog boga [[Odin (Marvel Comics)|Odina]] prognan iz [[Asgard (strip)|Asgarda]] na Zemlju, te gde sklapa prijateljstvo sa naučnicom [[Jane Foster (strip)|Jane Foster]]. Tor je predstavljao deo tzv. prve faze projekta [[Marvel Cinematic Universe]] ({{jez-sh|Marvelov kino-univerzum}}), a u kome su najpopularniji junaci [[Marvel Comics|Marvelovih stripova]] protagonisti sopstvenih filmskih serija, ali i dele isti [[fiktivni univerzum]]. Tor se tako sledeće godine pojavio u filmu kao jedan od protagonista filma ''[[Avengers (film, 2012)|Osvetnici]]''. Film je naišao na pozitivan prijem kod kritičara i ostvario je dobru zaradu na bioskopskim blagajnama, a 2013. snimljen je i redovni nastavak pod nazivom ''[[Tor: Mračni svet]]''. == Uloge == {{Spisak glumaca}} |- | [[Kris Hemsvort]] || Tor |- | [[Natali Portman]] || Džejn Foster |- | [[Tom Hidlston]] || Loki |- | [[Stelan Skarsgord]] || Erik Selvig |- | [[Kolm Fior]] || Lofej |- | [[Rej Stivenson]] || Volstag |- | [[Idris Elba]] || Hejmdol |- | [[Ket Denings]] || Darsi Luis |- | [[Rene Ruso]] || Friga |- | [[Entoni Hopkins]] || Odin |- | [[Tadanobu Asano]] || Hogan |- | [[Džošua Dalas]] || Fandral |- | [[Džejmi Aleksander]] || Sif |- |} ==Napomene== {{notelist}} ==Izvori== {{izvori|refs= <ref name=indicia>Per indicia at {{Official website|http://thor.marvel.com/}} {{Cite web |title=Archive copy |url=http://thor.marvel.com/ |access-date=2015-05-01 |archivedate=2011-07-04 |archiveurl=https://www.webcitation.org/5zva1evrw?url=http://thor.marvel.com/ |deadurl= }}</ref> <ref name="Tadena 2013-07-02">{{cite web|last=Tadena|first=Nathalie|title=Disney Acquires Distribution Rights to Four Marvel Films From Paramount|url=http://online.wsj.com/article/BT-CO-20130702-709529.html|publisher=The Wall Street Journal|accessdate=2. VII 2013}}</ref> <ref name="Finke 2013-07-02">{{cite news|last=Finke|first=Nikki|title=Disney Completes Purchase of Marvel Home Entertainment Distribution Rights|url=http://www.deadline.com/2013/07/disney-completes-all-marvel-home-distribution-rights-from-paramount/|accessdate=July 2, 2013|newspaper=Deadline Hollywood|date=2. VII 2013}}</ref> <ref name="Palmeri 2013-07-02">{{cite news|last=Palmeri|first=Christopher|title=Disney Buys Rights to Four Marvel Movies From Viacom's Paramount|url=http://www.bloomberg.com/news/2013-07-02/disney-buys-rights-to-four-marvel-movies-from-viacom-s-paramount.html|accessdate=July 2, 2013|newspaper=Bloomberg|date=2. VII 2013}}</ref> <ref name="runtime">{{cite news|url=http://www.bbfc.co.uk/BFF275252|title=''Thor''|publisher=British Board of Film Classification|archiveurl=https://www.webcitation.org/5yMhn9Okf?url=http://www.bbfc.co.uk/BFF275252|archivedate=2011-05-01|deadurl=no|access-date=2015-05-01}}</ref> <ref name="rewrite">{{cite news|author=Vaughn, Matthew|title=My Week: Matthew Vaughn|work=[[The Guardian]]|date=October 7, 2007|url=http://film.guardian.co.uk/news/story/0,,2185548,00.html|accessdate=8. X 2007|location=London|authorlink=Matthew Vaughn}}. [https://www.webcitation.org/5yMi1UY2j?url=http://www.guardian.co.uk/media/2007/oct/07/film.filmnews WebCitation archive].</ref> <ref name="BoxOfficeMojo">{{cite web|url=http://boxofficemojo.com/movies/?id=thor.htm|title=Thor (2011)|publisher=[[Box Office Mojo]]|accessdate=September 6, 2011|archiveurl=https://www.webcitation.org/5zxsfDE7J?url=http://boxofficemojo.com/movies/?id=thor.htm|archivedate=2011-07-06|deadurl=no}}</ref> }} ==Vanjske veze== {{Commons category}} * {{Official website|http://thor.marvel.com/}} * {{IMDb title|0800369|Thor}} * {{mojo title|thor|Thor}} * {{rotten-tomatoes|thor|Thor}} * {{metacritic film|thor|Thor}} * [http://marvel.com/movies/thor.thor ''Thor'' Movie Hub] at [[Marvel Comics|Marvel.com]] {{Thor (Marvel Comics)}} {{Kenneth Branagh}} {{Empire Award for Best Sci-Fi/Fantasy}} {{Marvel Comics filmovi}} {{Authority control}} [[Kategorija:Američki filmovi]] [[Kategorija:SF-filmovi]] [[Kategorija:Akcije (filmovi)]] [[Kategorija:Filmovi o Thoru (Marvel Comics)]] is000y1jh2m34k2e7iqk010nzv0r11p 0 4088422 41262905 14084044 2022-08-23T19:05:16Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[San Pedro Garza Garcia, San Pedro Garza García]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[San Pedro Garza Garcia, San Pedro Garza García]] m7fuivhc0xysts38pvtw0vpeun3ry9m 0 4102784 41262912 14107217 2022-08-23T19:06:26Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Ciudad Anáhuac, Nuevo León]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Ciudad Anáhuac, Nuevo León]] qmi2bpqo74ws0vbgdwgk2c4rcymca1w 0 4108946 41262907 14118817 2022-08-23T19:05:36Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[San Pedro Garza Garcia, San Pedro Garza García]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[San Pedro Garza Garcia, San Pedro Garza García]] m7fuivhc0xysts38pvtw0vpeun3ry9m 0 4108948 41262909 14118821 2022-08-23T19:05:56Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[San Pedro Garza Garcia, San Pedro Garza García]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[San Pedro Garza Garcia, San Pedro Garza García]] m7fuivhc0xysts38pvtw0vpeun3ry9m 0 4108950 41262914 14118825 2022-08-23T19:06:46Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[San Pedro Garza Garcia, San Pedro Garza García]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[San Pedro Garza Garcia, San Pedro Garza García]] m7fuivhc0xysts38pvtw0vpeun3ry9m 0 4112487 41262901 14125414 2022-08-23T19:04:36Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Ciudad Anáhuac, Nuevo León]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Ciudad Anáhuac, Nuevo León]] qmi2bpqo74ws0vbgdwgk2c4rcymca1w 0 4165187 41262908 14252700 2022-08-23T19:05:46Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[San Pedro Garza Garcia, San Pedro Garza García]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[San Pedro Garza Garcia, San Pedro Garza García]] m7fuivhc0xysts38pvtw0vpeun3ry9m 0 4165188 41262910 14252703 2022-08-23T19:06:06Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[San Pedro Garza Garcia, San Pedro Garza García]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[San Pedro Garza Garcia, San Pedro Garza García]] m7fuivhc0xysts38pvtw0vpeun3ry9m 0 4165189 41262915 14252705 2022-08-23T19:06:56Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[San Pedro Garza Garcia, San Pedro Garza García]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[San Pedro Garza Garcia, San Pedro Garza García]] m7fuivhc0xysts38pvtw0vpeun3ry9m 0 4168756 41262902 14259356 2022-08-23T19:04:46Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Ciudad Anáhuac, Nuevo León]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Ciudad Anáhuac, Nuevo León]] qmi2bpqo74ws0vbgdwgk2c4rcymca1w 0 4288178 41262904 14457136 2022-08-23T19:05:06Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[San Pedro Garza Garcia, San Pedro Garza García]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[San Pedro Garza Garcia, San Pedro Garza García]] m7fuivhc0xysts38pvtw0vpeun3ry9m 0 4294895 41262906 14465601 2022-08-23T19:05:26Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[San Pedro Garza Garcia, San Pedro Garza García]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[San Pedro Garza Garcia, San Pedro Garza García]] m7fuivhc0xysts38pvtw0vpeun3ry9m 0 4302805 41262911 14478515 2022-08-23T19:06:16Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Ciudad Anáhuac, Nuevo León]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Ciudad Anáhuac, Nuevo León]] qmi2bpqo74ws0vbgdwgk2c4rcymca1w 0 4310759 41262913 14490921 2022-08-23T19:06:36Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Ciudad Anáhuac, Nuevo León]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Ciudad Anáhuac, Nuevo León]] qmi2bpqo74ws0vbgdwgk2c4rcymca1w 0 4470784 41262903 14715487 2022-08-23T19:04:56Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[San Pedro Garza Garcia, San Pedro Garza García]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[San Pedro Garza Garcia, San Pedro Garza García]] m7fuivhc0xysts38pvtw0vpeun3ry9m 0 4547082 41262972 41244364 2022-08-23T21:15:46Z Orijentolog 9392 wikitext text/x-wiki {{slično|||Ogab}} {{Infookvir oružje |naziv = Ogab<br />{{fa icon}} عقاب |slika = [[Datoteka:Oghab rocket.png|150px]] |slika opis = Skica Ogaba |vrsta = [[raketna artiljerija]] ([[Višecijevni bacač raketa|VBR]]) |porijeklo = {{flag|Iran}} <!---- Historija uporabe ----> |služba = decembar [[1986]].<ref name="Arnett1997">{{en icon}} {{cite book|last=Arnett|first=Eric Hall|title=Military Capacity and the Risk of War: China, India, Pakistan, and Iran|series=SIPRI Monographs|publisher=[[Oxford University Press]]; [[Stockholm International Peace Research Institute|Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI)]]|location=Oxford, England; New York|page=187|year=1997|isbn=9780198292814|oclc=36185995}}</ref><ref name="Garver2006">{{en icon}} {{cite book|last=Garver|first=John W.|title=China and Iran: Ancient Partners in a Post-Imperial World|publisher=[[University of Washington Press]]|location=Seattle, Washington; London|page=186|year=2006|isbn=9780295986319|oclc=827736244}}</ref> |korišten od = v. ''[[#Korisnici|Korisnici]]'' |ratovi = {{nowrap|[[Iransko-irački rat|Iransko-irački rat (1980–1988)]]<ref name="Garver2006"/>}}<br />[[Izraelsko-libanonski rat 2006.|Drugi libanonski rat (2006)]]<ref name="CordesmanKleiber2007">{{en icon}} {{cite book|last1=Cordesman|first1=Anthony H.|last2=Kleiber|first2=Martin|title=Iran's Military Forces and Warfighting Capabilities: The Threat in the Northern Gulf|publisher=[[Center for Strategic and International Studies|Center for Strategic and International Studies (CSIS)]]|location=Washington, DC|pages=59-61. i 70|year=2007|isbn=9780892065011|oclc=145146934}}</ref><br />[[Rat u Gazi (2008–2009)]]<ref name="Cordesman2014">{{en icon}} {{cite book|last=Cordesman|first=Anthony H.|title=Iran's Rocket and Missile Forces and Strategic Options|publisher=[[Rowman & Littlefield]]; [[Center for Strategic and International Studies|Center for Strategic and International Studies (CSIS)]]|location=Lanham, Maryland; Washington, DC|pages=vii, 4, 8. i 52-55|year=2014|isbn=9781442240650|oclc=907956573}}</ref> <!---- Historija proizvodnje ----> |projektant = [[Organizacija obrambene industrije|Organizacija obrambene industrije (DIO)]]<ref name="Arnett1997"/> |projektirano datum = |proizvođač = [[Organizacija avijacijsko-astronautičkih industrija|AIO]];<ref name="Cordesman2014"/> [[Industrijska grupacija Šahid Bageri|SBIG]]<ref name="ChipmanFitzpatrick1052010">{{en icon}} {{cite book|last1=Chipman|first1=John|last2=Fitzpatrick|first2=Mark|title=Iran's Ballistic Missile Capabilities: A Net Assessment|series=IISS Strategic Dossiers|publisher=[[International Institute for Strategic Studies|International Institute for Strategic Studies (IISS)]]|location=London|pages=44-47, 63-64. i 86|date=10. 5. 2010|isbn=9780860792055|oclc=639344298}}</ref> |proizvodnja razdoblje = od [[1985]]. (preliminarno)<ref name="Garver2006"/><br />od [[1987]]. (masovno)<ref name="Arnett1997"/> |proizvedeno komada = 1000 kom./god. ([[1980-ih]])<ref name="Garver2006"/> |cijena komad = |inačice = |projektil = DA |dužina = |masa = 360 [[kg]] (s bojevom glavom)<ref name="Arnett1997"/> |širina = |visina = 482 [[cm]]<ref name="Arnett1997"/> |promjer = 230<ref name="CordesmanKleiber2007"/><ref name="Cordesman2014"/> – 320<ref name="Arnett1997"/><ref name="Garver2006"/> [[mm]] |brzina = 4 – 5 [[Mach|Ma]]<ref name="CordesmanKleiber2007"/><br />(1360 – 1700 [[m/s]])<ref name="CordesmanKleiber2007"/> |posada = |bojeva glava = 1 – 3 (70 [[kg]])<ref name="Garver2006"/><ref name="CordesmanKleiber2007"/><ref name="Cordesman2014"/> |domet = 34 – 45 [[km]]<ref name="Arnett1997"/><ref name="Garver2006"/><ref name="CordesmanKleiber2007"/><ref name="Cordesman2014"/> |raspon krila = |pogonsko gorivo = [[Raketa na kruto gorivo|kruto gorivo]]<ref name="Cordesman2014"/> |max visina leta = |preciznost = <500 [[Metar|m]]<ref name="CordesmanKleiber2007"/><ref name="Cordesman2014"/> |navođenje = nema<ref name="Garver2006"/><ref name="CordesmanKleiber2007"/><ref name="Cordesman2014"/><br />(moguće [[Inercijalni navigacijski sistem|inercijalno]])<ref name="Arnett1997"/> |upravljanje = |lansirna platforma = [[Samohodna artiljerija|mobilni lanser]] ([[Transportni erektor-lanser|TEL]])<ref name="Cordesman2014"/><br />([[Mercedes-Benz|MB/Havar]] 6x6/4x4)<ref name="GSIARL">{{en icon}} {{cite web|last=Pike|first=John E.|title=Iranian Artillery Rocket Launchers|publisher=[[GlobalSecurity.org|Global Security]]|location=Alexandria, Virginia|url=http://www.globalsecurity.org/military/world/iran/mrl-iran-launcher.htm|date=9. 7. 2011|accessdate=4. 12. 2015}}</ref><br />[[F-4 Phantom II]]<ref name="CordesmanKleiber2007"/><br />[[F-14 Tomcat]]<ref name="CordesmanKleiber2007"/> |transport = <!---- Dodatni podaci i napomene----> |podatak1 = |vrijednost podatak1 = |podatak2 = |vrijednost podatak2 = |podatak3 = |vrijednost podatak3 = |podatak4 = |vrijednost podatak4 = |podatak5 = |vrijednost podatak5 = |napomena = }} '''Ogab''' ({{jez-per|عقاب}}, dosl. "[[orao]]")<ref name="Garver2006"/> je [[iran]]ski [[Raketna artiljerija|raketno-artiljerijski]] sistem razvijen [[1980-ih]] godina<ref name="CordesmanKleiber2007"/> na temelju [[Kina|kineske]] izvozne inačice sistema [[Tip 83 (VBR)|Tip 83 (WM-40)]].<ref name="Arnett1997"/><ref name="Garver2006"/><ref name="Cordesman2014"/> Ogab predstavlja jedno od prvih domaćih [[Oružje|oružja]] takve vrste u [[Oružane snage Irana|Iranskim oružanim snagama]]<ref name="Arnett1997"/><ref name="CordesmanKleiber2007"/> i korišten je u zadnjoj fazi [[Iransko-irački rat|Iransko-iračkog rata (1980–1988)]],<ref name="Arnett1997"/><ref name="Garver2006"/><ref name="Cordesman2014"/> te kasnije u [[Arapsko-izraelski sukob|arapsko-izraelskim ratovima]] [[21. vijek]]a.<ref name="CordesmanKleiber2007"/><ref name="Cordesman2014"/> == Razvoj == Sistemi Ogab i [[Nazeat]] prvi su iranski projektili iz raketno-artiljerijske domene razvijeni nakon [[Iranska revolucija|Iranske revolucije]] iz [[1979]]. godine.<ref name="CordesmanKleiber2007"/> Program razvoja domaće [[Raketna artiljerija|raketne artiljerije]] bio je motiviran [[Iransko-irački rat|Iransko-iračkim ratom]] ([[1980]]–[[1988]]) odnosno potrebom za efikasnim i jeftinim oružjem kojeg će masovno proizvoditi na svom tlu,<ref name="Garver2006"/> a njegovi počeci datiraju se u [[1983]]. kada je testiran autohtoni [[Inercijalni navigacijski sistem|inercijalni sistem]] navođenja.<ref name="Arnett1997"/> Međutim, nije poznato rabi li se isti kod Ogaba, Nazeata ili nekog trećeg projektila.<ref name="Arnett1997"/> Preliminarne verzije Ogaba nastale su [[1985]].<ref name="Garver2006"/> na temelju kineskog sistema [[Tip 83 (VBR)|Tip 83 (WM-40)]].<ref name="Arnett1997"/><ref name="Garver2006"/><ref name="Cordesman2014"/> i njegova proizvodnja bila je jedan u nizu ugovora koje je sklopio tadašnji [[Parlament Irana|parlamentarni]] glasnogovornik [[Akbar Hašemi Rafsandžani|A. H. Rafsandžani]] prilikom posjete službenom [[Peking]]u.<ref name="Garver2006"/> [[Kina|Kineska]] tehnološka pomoć uključivala je transfer [[Mašina|mašinerije]], [[Tehnologija|tehnologije]] i ekspertize potrebnih za pokretanje domaćeg razvoja,<ref name="Garver2006"/> iako nije poznato jesu li direktno sudjelovali i u lokalnoj proizvodnji.<ref name="Arnett1997"/> Glavne obrambene kompanije uključene u projektiranje, organizaciju i proizvodnju bile su [[Organizacija obrambene industrije|Organizacija obrambene industrije (DIO)]] kao krovni vojni konglomerat,<ref name="Arnett1997"/> te njegove podružnice [[Industrijska grupacija Šahid Bageri|Industrijska grupacija Šahid Bageri (SBIG)]]<ref name="ChipmanFitzpatrick1052010"/> i [[Organizacija avijacijsko-astronautičkih industrija|Organizacija avijacijsko-astronautičkih industrija (AIO)]].<ref name="Cordesman2014"/> Na razvoju je sudjelovalo više hiljada domaćih stručnjaka odnosno najmanje stotinu individualnih postrojenja diljem zemlje,<ref name="Arnett1997"/> među kojima su bitnija ona u [[Sirdžan]]u<ref name="Arnett1997"/> i kod [[Semnan]]a.<ref name="Garver2006"/> Također, poligon za testiranje izgrađen je kod [[Rafsandžan]]a,<ref name="Arnett1997"/> dok je uz sjeverni rub [[Dašt-e Kavir]]a (zajedno sa spomenutim proizvodnim kapacitetima) izgrađen i veliki [[Semnanski raketodrom]].<ref name="ChipmanFitzpatrick1052010"/> Prema [[Zapadni svijet|zapadnjačkim]] analizama, izgradnja raketodroma na ovoj lokaciji inicirana je [[1985]].<ref name="ChipmanFitzpatrick1052010"/> i dovršena [[1986]]. ili [[1987]]. godine.<ref>{{en icon}} {{cite book|last=Samore|first=Gary|title=Iran's Strategic Weapons Programmes: A Net Assessment|series=IISS Strategic Dossiers|publisher=[[Routledge]]; [[International Institute for Strategic Studies|International Institute for Strategic Studies (IISS)]]|location=London|page=83|year=2005|isbn=9780415385510|oclc=62221397}}</ref> Prvi operativni primjerci Ogaba bili su spremni u decembru [[1986]]. godine,<ref name="Arnett1997"/> no masovna serijska proizvodnja započela je godinu kasnije<ref name="Arnett1997"/> i proizvodni pogoni kod Semnana [[1987]]. imali su kapacitet proizvodnje od 1000 komada [[Godina|godišnje]].<ref name="Garver2006"/> Krajem [[1989]]. u proizvodnju je pušten i napredniji sistem [[Fadžr-3 (VBR)|Fadžr-3]], razvijen na temelju Ogaba.<ref name="Garver2006"/> == Tehničke karakteristike == Tehničke karakteristike Ogaba slične su [[Kina|kineskom]] sistemu [[Tip 83 (VBR)|Tip 83 (WM-40)]] – [[dužina]] rakete je 482 [[cm]],<ref name="Arnett1997"/> [[dijametar]] mu ovisno o izvorima iznosi 230<ref name="CordesmanKleiber2007"/><ref name="Cordesman2014"/> ili 320<ref name="Arnett1997"/><ref name="Garver2006"/> [[mm]], a ukupna [[masa]] (uključujući bojevu glavu) 360 [[kg]].<ref name="Arnett1997"/> Projektil je pogonjen na [[Raketa na kruto gorivo|kruto gorivo]]<ref name="Cordesman2014"/> i domet mu iznosi od minimalno 34 do maksimalno 45 [[km]].<ref name="Arnett1997"/><ref name="Garver2006"/><ref name="CordesmanKleiber2007"/><ref name="Cordesman2014"/> [[Raketa]] nema vanjsko navođenje,<ref name="Garver2006"/><ref name="CordesmanKleiber2007"/><ref name="Cordesman2014"/> no postoje indicije da je implementiran [[Inercijalni navigacijski sistem|inercijalni sistem]]<ref name="Arnett1997"/> odnosno da se u letu stabilizira vrtnjom.<ref name="CordesmanKleiber2007"/> Udarna [[brzina]] projektila iznosi {{nowrap|4 – 5 [[Mach|Ma]]}} ({{nowrap|1360 – 1700 [[m/s]]}}),<ref name="CordesmanKleiber2007"/> a najveća mana mu je relativna nepreciznost<ref name="Cordesman2014"/> koja pri najvećem dometu iznosi oko 500 [[Metar|m]].<ref name="CordesmanKleiber2007"/><ref name="Cordesman2014"/> [[Bojeva glava]] ima [[Masa|masu]] od 70 [[kg]]<ref name="Garver2006"/><ref name="CordesmanKleiber2007"/><ref name="Cordesman2014"/> i nosi [[Eksploziv|visokoeksplozivno]] punjenje,<ref name="CordesmanKleiber2007"/><ref name="GSIAR">{{en icon}} {{cite web|last=Pike|first=John E.|title=Iranian Artillery Rockets|publisher=[[GlobalSecurity.org|Global Security]]|location=Alexandria, Virginia|url=http://www.globalsecurity.org/military/world/iran/mrl-iran.htm|date=9. 7. 2011|accessdate=4. 12. 2015}}</ref> a može nositi i [[kemijsko oružje]]<ref name="CordesmanKleiber2007"/> (kojim se [[Iran]] za razliku od [[Sadam Husein|Sadamovog]] [[Irak]]a nije služio za vrijeme [[Iransko-irački rat|rata]]). Ogab stoga pri maksimalnom dometu nema mogućnost gađanja mobilnih i manjih neprijateljskih meta.<ref name="CordesmanKleiber2007"/> Tijelo projektila izrađeno je od [[čelik]]a<ref name="GSIAR"/> i najčešće je obojano [[bijelo]]m bojom s [[Crveno|crvenim]] vertikalnim stabilizatorima,<ref name="GSIAR"/> dok bojeva glava nosi [[Zeleno|zelene]], bijele i crvene pruge.<ref name="GSIAR"/> Lansirna platforma Ogaba je [[Samohodna artiljerija|mobilni lanser]] ([[Transportni erektor-lanser|TEL]]) koji nosi do tri projektila,<ref name="Arnett1997"/><ref name="CordesmanKleiber2007"/><ref name="GSIAR"/> za razliku od izvorne kineske inačice koja nosi četiri komada. Primarni korišteni model vozila je Havar (6x6/4x4), licencirana verzija [[Mercedes-Benz]]a<ref name="GSIARL"/> koju proizvodi iranska kompanija [[Iran Hodro Dizel]]. Ovo vozilo koristi se i za [[Nazeat|Nazeat-6/10]],<ref name="CordesmanKleiber2007"/><ref name="GSIARL"/> a vizualno je sličan transportnom sistemu za [[Rusija|ruske]] rakete [[9K52 Luna]].<ref name="GSIARL"/> Prema procjenama iz ranih [[2010-ih]], Iran raspolaže sa 250 takvih mobilnih lansera.<ref name="Cordesman2014"/> [[SAD|Američki]] izvori navode da je [[Iran]] razvio i modificiranu verziju Ogaba koja se ispaljuje s borbenih aviona [[F-4 Phantom II]] i [[F-14 Tomcat]].<ref name="CordesmanKleiber2007"/> S druge strane, [[Gerila|gerilske]] organizacije poput [[Hezbolah]]a i [[Hamas]]a služe se primarno simplificiranim [[metal]]nim lansirnim rampama. == Operativna historija == Ogab je prvi put korišten u decembru [[1986]]. godine tokom zadnjih faza [[Iransko-irački rat|Iransko-iračkog rata]],<ref name="Arnett1997"/><ref name="Garver2006"/> kao prvi operativni [[Raketna artiljerija|raketno-artiljerijski]] sistem u [[Oružane snage Irana|iranskoj službi]].<ref name="Arnett1997"/> Tokom [[1987]]. godine ispaljeno je između 55 i 70 projektila,<ref name="Arnett1997"/> a do kraja rata (august [[1988]]) iskorišteno je ukupno od 250<ref name="Arnett1997"/> do 270 komada<ref name="Cordesman2014"/>. Iako je Ogab u naravi [[Vojna taktika|taktičko]] oružje,<ref name="Hildreth6122012">{{en icon}} {{cite book|last=Hildreth|first=Steven A.|title=Iran’s Ballistic Missile and Space Launch Programs|series=CRS report for Congress|volume=R42849|publisher=[[Congressional Research Service|Congressional Research Service (CRS)]], [[Library of Congress]]|location=Washington, DC|page=57|url=http://missilethreat.wpengine.netdna-cdn.com/wp-content/uploads/2012/12/R42849-Iran-Missile-Report.pdf|date=6. 12. 2012|oclc=822732797}}{{Dead link|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Iran ga je koristio pretežito u [[Vojna strategija|strateške]] svrhe<ref name="GSIAR"/> odnosno artiljerijsko [[bombardiranje]] vojnih postrojenja razasutih po [[Irak|iračkim]] urbanim sredinama. Ogab je ostao u iranskoj operativnoj upotrebi i tokom [[1990-ih]] godina,<ref name="Arnett1997"/> a korišten je i prilikom [[Vojne vježbe|vojnih vježbi]] [[Veliki poslanik 3]] u julu [[2008]]. godine.<ref name="Hildreth6122012"/> Sistemom danas raspolažu [[Artiljerija|artiljerijske]] jedinice regularne [[Iranska kopnena vojska|kopnene vojske]] (Arteš) i elitne [[Iranska revolucionarna garda|Revolucionarne garde]] (Pasdaran).<ref name="Cordesman2014"/> Osim [[Oružane snage Irana|iranske vojske]], Ogab se još nalazi u službi [[libanon]]skog [[Hezbolah]]a koji ga je koristio u [[Izraelsko-libanonski rat 2006.|izraelsko-libanonskom ratu (2006)]],<ref name="CordesmanKleiber2007"/> te [[Palestina (država)|palestinskog]] [[Hamas]]a koji ga je rabio prilikom [[Rat u Gazi (2008–2009)|rata u Gazi (2008–2009)]].<ref name="Cordesman2014"/> == Srodni sistemi == * {{flagicon|Iran}} [[Fadžr-3 (VBR)|Fadžr-3]], sofisticiranija i preciznija verzija Ogaba koja se proizvodi od kraja [[1989]]. godine<ref name="Garver2006"/> * {{flagicon|Iran}} [[Nazeat|Nazeat-6/10]] (ili Iran-130),<ref name="Arnett1997"/> rabe iste mobilne platforme<ref name="CordesmanKleiber2007"/><ref name="GSIARL"/> i potencijalni [[Inercijalni navigacijski sistem|inercijalni sistem]] navođenja<ref name="Arnett1997"/> * {{flagicon|Kina}} [[Tip 83 (VBR)|Tip 83 (WM-40)]], kineski raketno-artiljerijski sistem na temelju kojeg je razvijen iranski Ogab<ref name="Arnett1997"/><ref name="Garver2006"/><ref name="Cordesman2014"/> * {{flagicon|Kina}} [[WM-80]], naprednija verzija sistema Tip 83 (WM-40) == Korisnici == * {{flag|Iran}}<ref name="Garver2006"/> * {{flagicon image|Hezbollah Flag.jpg}} [[Hezbolah]]<ref name="CordesmanKleiber2007"/> * {{flagicon image|Flag of Hamas.svg}} [[Hamas]]<ref name="Cordesman2014"/> == Reference == {{izvori|2}} == Vanjske veze == * {{en icon}} [http://www.globalsecurity.org/jhtml/jframe.html#http://www.globalsecurity.org/military/world/iran/images/mrl-iran.jpg ''Iran's Artillery Rockets''] na stranicama [[GlobalSecurity.org|Global Security]] (skice raketno-artiljerijskih sistema) * {{en icon}} [http://fas.org/man/dod-101/sys/land/row/mrl-iran.htm ''Iranian Artillery Rockets''] na stranicama [[Federation of American Scientists|FAS]]-a (osnovne informacije) * {{en icon}} [http://fas.org/man/dod-101/sys/land/row/type-83-273.htm ''Type 83/WM-80''] na stranicama [[Federation of American Scientists|FAS]]-a (opis kineskog sistema na čijoj se inačici temelji iranski Ogab) ;Ostali projekti {{WProjekti |commonscat = Oghab (rocket) |commonscatsh = Ogab (raketa) }} {{Iranski raketni sistemi}} [[Kategorija:Raketna artiljerija]] [[Kategorija:Oružane snage Irana]] q7sgaydxz6a5s7gipd57drg650oneik 1 4572958 41262982 40954257 2022-08-23T23:03:24Z Inokosni organ 160059 /* Zabrana slavljenja Tita u Sloveniji */ wikitext text/x-wiki == Period velike čistke == Trebalo bi taj pasus malo ispraviti podacima iz ovog članka: http://www.noviplamen.org/tekstovi/2016/09/tito-u-vreme-staljina --[[Korisnik:Mladifilozof|Mladifilozof]] ([[Razgovor sa korisnikom:Mladifilozof|razgovor]]) 23:27, 3 novembar 2016 (CET) == Zabrana slavljenja Tita u Sloveniji == "U Sloveniji je ustavni sud 2011. godine doneo odluku o zabrani korištenja Titova imena u imenima gradskih trgova i ulica, suprotno plebiscitarnoj volji slovenskih stanovnika." Ova tvrdnja ne samo da nije točna nego je čak tendenciozno formulirana. 1. Ustavni sud Slovenije je rasuđivao samo o odluci ljubljanskog gradskog saveta da novo izgrađenu cestu između glavnog groblja Žale in novog sportskog kompleksa Stožice imenuje Titova cesta. Ustavni sud nije zabranio korištenje Titovog imena uopće. Tu je prosuda US RS: http://odlocitve.us-rs.si/sl/odlocitev/US29564 Tu je izveštaj RTVS: https://www.rtvslo.si/slovenija/ustavno-sodisce-razveljavilo-poimenovanje-titova-cesta/267677 2. U kontekstu pogrešne tvrdnje o odluci US RS pisati o "plebiscitarnoj volji slovenskih stanovnika" u vezi sa jednom anketom jednog časopisa, za koju nije ni naveden broj anketiranih kamo li odakle su, je prosto suludo. Činjenica je, da u Sloveniji usprkos mnogim preimenovanjima u devetesetim godinama još uvijek ima dosta ulica i trgova s imenom Tita. Vjerovatno dosta Slovenaca s tim nema nikakvih problema ali to ne znači da je ljudska volja u vezi toga bila kredibilno i nezavisno proverena. Pošto je ta tema zaključana pozivam urednike da taj zapis poprave u skladu s istinom. – <small>[[89.142.33.63]] 19:51, 14 februar 2020‎</small> fjpvqjs9sy3m4xp6edzm4dje78r5kyy 0 4576351 41263011 41243823 2022-08-24T06:41:45Z Boja02 108864 wikitext text/x-wiki {{Infokutija film | naslov = Avengers: Age of Ultron | slika = Avengers Age of Ultron.jpg | director = [[Joss Whedon]] | producer = [[Kevin Feige]] | writer = Joss Whedon | based on = {{Based on|''[[The Avengers (strip)|The Avengers]]''|[[Stan Lee]]<br />[[Jack Kirby]]}} | starring = {{Plainlist |<!-- Per official poster billing block--> * [[Robert Downey Jr.]] * [[Chris Hemsworth]] * [[Mark Ruffalo]] * [[Chris Evans (glumac)|Chris Evans]] * [[Scarlett Johansson]] * [[Jeremy Renner]] * [[Don Cheadle]] * [[Aaron Taylor-Johnson]] * [[Elizabeth Olsen]] * [[Paul Bettany]] * [[Cobie Smulders]] * [[Anthony Mackie]] * [[Hayley Atwell]] * [[Idris Elba]] * [[Stellan Skarsgård]] * [[James Spader]] * [[Samuel L. Jackson]] }} | music = {{Plainlist| * [[Brian Tyler]] * [[Danny Elfman]] }} | cinematography = [[Ben Davis (direktor fotografije)|Ben Davis]] | editing = {{Plainlist| * [[Jeffrey Ford (montažer)|Jeffrey Ford]] * [[Lisa Lassek]] }} | studio = [[Marvel Studios]] | distributor = [[Walt Disney Studios Motion Pictures|Walt Disney Studios<br />Motion Pictures]] | released = <!-- First and U.S. release dates only per WP:FILMRELEASE! -->{{Film date|2015|04|13|[[Dolby Theatre]]|df=y}} | runtime = 141 min.<!--Theatrical runtime: 141:06--><ref name="BBFCRuntime" /> | country = {{flag|Sjedinjene Države}} | language = engleski | budžet = {{Plainlist| * 316 mil. $ (bruto)<ref name="FilmLA" /> * 267,4 mil. $ (neto)<ref name="FilmLA" /> }} | gross = 1,405 mrld. $<ref name="BOM">{{cite web |url=http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=avengers2.htm |title=Avengers: Age of Ultron (2015) |publisher=[[Box Office Mojo]] |accessdate=11. XI 2015}}</ref> | prethodi = ''[[The Avengers (film, 2012)|The Avengers]]'' (2012)<br>''[[Guardians of the Galaxy (film)|Guardians of the Galaxy]]'' (2014) | slijedi = ''[[Ant-Man (film)|Ant-Man]]'' (2015)<br>''[[Avengers: Infinity War]]'' (2018) }} '''''Avengers: Age of Ultron''''' ({{jez-sh|Osvetnici: Era Altrona}}) je [[Sjedinjene Američke Države|američki]] je [[Naučnofantastični film|naučnofantastični]] [[film]] iz [[2015]]. godine [[reditelj]]a i [[Scenarista|scenariste]] [[Džos Vidon|Džosa Vidona]] o timu [[superheroj]]a iz [[Marvel]]ovih [[Osvetnici (strip)|stripova istog naziva]]. [[Filmski producent|Producent]] [[film]]a je [[Kevin Fajgi]]. Muziku su komponovli [[Brajan Tajler]] i [[Deni Elfman]]. Prestavlja nastavak ''[[Osvetnici (film iz 2012)|Osvetnika]]'' iz [[2012]]. godine i jedanaesti film u serijalu poznatnom pod nazivom [[Marvelov filmski univerzum]]. Radnja prikazuje kako se grupa heroja mora suprotstaviti [[veštačka inteligencija|veštačkoj inteligenciji]] po imenu Altron koju su nameravali koristiti za borbu protiv zločina, ali koja se odmetnula i odlučila uništiti čovečanstvo. Budžet filma je iznosio 250 000 000 [[Američki dolar|dolara]] a zarada od filma je 1 405 000 000 [[Američki dolar|dolara]]. U Hrvatskoj je prikazan pod naslovom '''''Osvetnici 2: Vladavina Ultrona'''''. == Uloge == {{Spisak glumaca}} |- |[[Robert Dauni Mlađi]] || [[Ajron Men|Ajronmen/Toni Stark]] |- |[[Kris Hemsvort]] || [[Tor (strip)|Tor]] |- |[[Mark Rafalo]] || [[Halk (strip)|Halk/Brus Baner]] |- |[[Kris Evans]] || [[Kapetan Amerika|Kapetan Amerika/Stiv Rodžers]] |- |[[Skarlet Džohanson]] || [[Crna udovica (strip)|Crna udovica/Nataša Romanov]] |- |[[Džeremi Rener]] || [[Hokaj (strip)|Hokaj/Klint Barton]] |- |[[Don Čidl]] || Džejms "Rodi" Rouds/Ratna mašina |- |[[Aron Džonson|Aron Tejlor-Džonson]] || Pjetro Maksimov/Kviksilver |- |[[Elizabet Olsen]] || Vanda Maksimov/Grimizna veštica |- |[[Pol Betani]] || Džarvis/Vizija |- |[[Kobi Smalders]] || Marija Hil |- |[[Entoni Maki]] || Sem Vilson/Falkon |- |[[Hejli Atvel]] || Pegi Karter |- |[[Idris Elba]] || Hejmdol |- |[[Stelan Skarsgord]] || Erik Selvig |- |[[Džejms Spejder]] || Altron |- |[[Samjuel L. Džekson]] || [[Nik Fjuri]] |- |[[Linda Kardelini]] || Lora Barton |- |[[Endi Serkis]] || Julisiz Klo |- |[[Žili Delpi]] || Madam B. |- |[[Sten Li]] || kameo |- |} ==Izvori== {{izvori|refs= <ref name="BBFCRuntime">{{cite web|title=''Avengers: Age of Ultron'' (12A) |url=http://www.bbfc.co.uk/releases/avengers-age-ultron-film-0 |publisher=[[British Board of Film Classification]] |date=April 13, 2015 |accessdate=13. IV 2015 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150418015821/http://www.bbfc.co.uk/releases/avengers-age-ultron-film-0 |archivedate=April 18, 2015 |deadurl=no}}</ref> <ref name="FilmLA">{{cite report|title=2015 Feature Film Study|url=https://indd.adobe.com/view/87976431-f650-4be0-a9c3-392d676b5514|publisher=FilmL.A. Inc.|page=21|access-date=16. IV 2016|archive-date=2016-07-04|archive-url=https://archive.is/20160704082640/https://indd.adobe.com/view/87976431-f650-4be0-a9c3-392d676b5514|dead-url=yes}}</ref> }} ==Spoljašnje veze== {{commons category|The Avengers: Age of Ultron}} * {{Official website|http://www.marvel.com/avengers}} * {{IMDb title|2395427|Avengers: Age of Ultron}} {{Avengers}} {{Marvel Comics filmovi}} {{Joss Whedon}} [[Kategorija:Američki filmovi]] [[Kategorija:3D filmovi]] [[Kategorija:SF-filmovi]] [[Kategorija:Pustolovni filmovi]] [[Kategorija:Akcije (filmovi)]] [[Kategorija:IMAX filmovi]] [[Kategorija:Filmovi o Avengersima]] n9vb3znjnzcq023awdhd9ah2klxadjd 0 4577891 41263019 41220744 2022-08-24T08:07:06Z 2A01:CB09:E028:A3B0:2965:A418:6BE9:7309 Université Paris-Sud wikitext text/x-wiki {{Infokutija organizacija | ime = Institut za genetičko inženjerstvo<br/>i biotehnologiju | slika = Logo-Ingeb.jpg | veličina_slike = 60px | opis_slike = | karta = | veličina_karte = | opis_karte = | skraćenica = INGEB | uzrečica = | prethodnik =Centar za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju | nasljednik = | datum_osnivanja = 28. februar 1988. | datum_gašenja = | vrsta = Javna ustanova | status = Aktivan | cilj = | glavno_sjedište = Ulica Zmaja od Bosne 8<br>Kampus, objekat 10<br>BA-71000 [[Sarajevo]] | glavno_sjedište_koordinate = {{coord|43.856029|18.397563|display=inline,title}} | područje_uticaja = | članstvo = | jezik = [[Bosanski jezik|Bosanski]] | generalni_sekretar = | direktor =Prof. dr. Naris Pojskić, naučni savjetnik | lider_ime1 = | lider_vrsta2 = | lider_ime2 = | lider_vrsta3 = | lider_ime3 = | lider_vrsta4 = | lider_ime4 = | ključne_osobe = | glavni_organ =Vijeće INGEB-a | budžet = | broj_zaposlenih = 23 | broj_volontera = | web_stranica = {{URL|1=http://www.ingeb.unsa.ba/|2=ingeb.unsa.ba}} }} '''Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju''', poznat i po skraćenici INGEB, javna je [[BiH|bosanskohercegovačka]] [[nauka|naučna]] ustanova, članica [[Univerzitet u Sarajevu|Univerziteta u Sarajevu (UNSA)]].<ref name="unsa.ba">http://www.unsa.ba Statut UNSA. UNSA, Sarajevo</ref> Afilijacijski je centar [[Međunarodni centar za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju|Međunarodnog centra za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju]] (''International Center for Genetic Engineering and Biotechnology – ICGEB''), koji je osnovan kao specijalni projekat UN organizacije za industrijski razvoj ([[UNIDO|''UNIDO'']] ''– United Nations Industrial Development Organization'')<ref>http://www.icgeb.org Institute for Genetic Engineering and Biotechnology</ref><ref>http://www.klix.ba/vijesti/bih/bih-pristupila-medjunarodnom-centru-za-geneticki-inzenjering-i-biotehnologiju/050209008.</ref> Osnovan je pod nazivom: „Centar za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju“ 1988. godine<ref>Smajlović Z. (1987): Osnivanje Centra za genetičko inženjerstvo i biotehnoloiju – Korak u budućnost. „SBS“, str. 10, Sarajevo.</ref><ref>Univerzitet u Sarajevu (1988). Odluka o osnivanju Radne organizacije „Centar za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju Sarajevo“ u osnivanju. Univerzitet u Sarajevu, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref><ref name="Hadžiselimović, R. 2008">Hadžiselimović, R. et al., Ur. (2008). "Jubilej INGEB 20", Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju Univerziteta u Sarajevu (prvih 20 godina: 1988.–2008. INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref> uz podršku Vlade [[Socijalistička Republika Bosna i Hercegovina|SR BiH]], [[ANUBiH]] i velikih bosanskohercegovačkih privrednih sistema.<ref>Konzorcijum za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju (1987): "Samoupravni sporazum o udruživanju rada i sredstava za realizaciju projekta pokretanja i razvoja naučno-istraživačkog rada u oblasti genetičkog inženjerstva i biotehnologije u SR BiH", Sarajevo</ref> Aktom osnivanja, povjerena mu je funkcija kreatora i nosioca sveukupnog naučnog i stručnog rada u razvoju genetičkog inženjerstva i na njemu bazirane biotehnologije u BiH.<ref name="Hadžiselimović, R. 2008"/><ref name="Hadžiselimović, R 1986">Hadžiselimović, R. Ur. (1986). "Drušveni cilj VI: Osposobljavanje za samostalan razvoj biotehnologije na bazi genetičkog inženjerstva u procesima proizvodnje hrane, uzgoja šuma, proizvodnje farmaceutskih i drugih bioloških supstanci", Aneks Izvedbenog projekta. Prirodno–matemetički fakultet Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref><ref>Osmanagić, M. Ur. (1989). "Tehnologija i razvoj", Edicija Jugoslavija u razvoju, Jugoslovenska naučna tribina, Jugoslovenski savez društava za širenje naučnih saznanja “Nikola Tesla“, Beograd</ref> Odgovarajućim zakonskim aktom, Skupština [[Republika Bosna i Hercegovina|RBiH]] je 1993,<ref name="Bosne i Hercegovine 1993">Službeni list Republike Bosne i Hercegovine (1993). "Odluka o preuzimanju prava osnivača prema Centru za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju", Službeni list RBiH, Godina II, broj 4, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref> početkom [[Rat u BiH|rata u BiH]], preuzela pravo osnivača ove institucije, a kasnije, 1999, pravo osnivača INGEB-a (kao “javne ustanove koja će djelovati u okviru Univerziteta u Sarajevu”) preuzeo je [[Kanton Sarajevo]]<ref name="Kantona Sarajevo 1999"> "Zakon o visokom obrazovanju", Službene novine KS, Godina IV, Broj 17, str. 656-666, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref> == Historija == Biotehnologiju na bazi genetičkog inženjerstva, kao jednu od tri najpropulzivnije komponente tekućeg naučno-tehnološkog napretka,<ref>Old, R.W., Primrose, S.B. (1980). "Principles of Gene Manipulation – An Introduction to Genetic Engineering", 2th edition, University of California Press, Berkeley and Los Angeles, USA</ref><ref>Berberović, LJ., Ur. ([[1984.]]). "Naučni skup: Genetičko inženjerstvo i biotehnologija", ANUBiH, Posebna izdanja: Knjiga 75, Odjeljenje prirodnih i matematičkih nauka, Knjiga 12, ANUBiH, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref><ref>Lewin, B. (1985). ''"Genes", 2th edition, John Wiley & Sons, Inc. USA</ref> nadležni državni organi su svojevremeno uvrstili u prioritete ''Strategije'' i ''Programa naučno-tehnološkog razvoja BiH''. Kao najracionalnija forma otjelovljenja usvojene istraživačke orijentacije, u tadašnjem sistemu finansiranja nauke, osnovana je institucija - nosilac razvoja ove oblasti u BiH: ''Centar za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju'' (1988.), a u okviru realizacije Društvenog cilja VI (''Osposobljavanje za samostalan razvoj biotehnologija na bazi genetičkog inženjerstva u procesima proizvodnje hrane, uzgoja šuma, proizvodnje farmaceutskih i drugih bioloških supstanci'').<ref name="Hadžiselimović, R. 2008"/><ref name="Hadžiselimović, R 1986"/><ref name="Hadžiselimović, R. 1986">Hadžiselimović, R., Ur. (1986). "Drušveni cilj VI: Osposobljavanje za samostalan razvoj biotehnologije na bazi genetičkog inženjerstva u procesima proizvodnje hrane, uzgoja šuma, proizvodnje farmaceutskih i drugih bioloških supstanci", Izvedbeni projekat, Prirodno–matemetički fakultet Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref><ref>Hadžiselimović, R., Ur. (1986). "Drušveni cilj VI: Osposobljavanje za samostalan razvoj biotehnologije na bazi genetičkog inženjerstva u procesima proizvodnje hrane, uzgoja šuma, proizvodnje farmaceutskih i drugih bioloških supstanci", Usaglašeni aneks Izvedbenog projekta, Prirodno–matemetički fakultet Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref> U periodu od 1988-91. obezbijeđena su krucijalna sredstva za nabavku i instaliranje kapitalne opreme. Paralelno je tekao i proces integrisanja kadrovskih, tehničkih i drugih bitnih potencijala za uspješan i efikasan rad Centra u skladu sa definisanim programskim ciljevima<ref name="Hadžiselimović, R. 2008"/><ref>ANUBiH (1987). "Naučno–stručni kolokvij o Izvedbenom projektu Društvenog cilja VI: Osposobljavanje za samostalan razvoj biotehnologije na bazi genetičkog inženjerstva u procesima proizvodnje hrane, uzgoja šuma, proizvodnje farmaceutskih i drugih bioloških supstanci (stenografske bilješke)", ANUBiH, Naučne komunikacije XII, Komisija za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju. ANUBiH, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref><ref>Centar za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju (1987). "Elaborat o društvenoj i ekonomskoj opravdanosti osnivanja Radne organizacije Centar za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju Sarajevo", CGIB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref><ref>Osmanagić, M., Ur. (1987). ''Hrana i razvoj'', Edicija Jugoslavija u razvoju, jugoslovenska naučna tribina, Jugoslovenski savez društava za širenje naučnih saznanja “Nikola Tesla“, Beograd</ref> i dugoročnim projekcijama istraživanja u pripadajućim oblastima nauke i tehnologije.<ref name="Hadžiselimović, R. 2008"/><ref name="Hadžiselimović, R. 1986"/><ref>Lewin, B. (1985). Genes, 2th edition, John Wiley & Sons, Inc. USA</ref><ref>Nicholl, D. S. T. (1994). "An Introduction to Genetic Engineering", Cambridge University Press, Cambridge</ref><ref>Barnum, S. R. (1998). "Biotechnology", Wadsworth Publishing Company, Toronto</ref> Rat u Bosni i Hercegovini je izazvao teško sagledive posljedice i u razvoju genetičkog inženjerstva (i na njemu bazirane biotehnologije) kako materijalno, tako i kadrovski. U ratnim uvjetima, poduzet je niz aktivnosti na očuvanju organizaciono-funkcionalnog integriteta Centra, osposobljavanju za rad u ratnim uvjetima te stvaranju osnovnih uvjeta za što uspješniji nastavak djelovanja u poratnom periodu.<ref name="Hadžiselimović, R. 2008"/><ref>Univerzitet u Sarajevu (2007). "1479 dana opsade Univerziteta u Sarajevu – Dokumentarni presjek o događajima 1992-1995", Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju, str. 39-40, UNSA, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref> Odgovarajućim zakonskim aktom (Službeni list RBiH 4/93), Skupština RBiH je ([[1993.]]) preuzela pravo osnivača ove institucije i odredila joj status javne naučne ustanove “Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju, Sarajevo”.<ref name="Bosne i Hercegovine 1993"/> Kasnije je Zakonom o visokom obrazovanju, pravo osnivača Instituta (kao “javne ustanove koja će djelovati u okviru Univerziteta u Sarajevu”) preuzeo Kanton Sarajevo (1999).<ref name="Kantona Sarajevo 1999"/> Nakon završetka rata, značajna vlastita i druga međunarodna sredstva, investirana su u adaptaciju prostorija Instituta koji se do 2007. godine nalazio u Ulici Kemalbegova 10. Nakon potpisivanja Memoranduma o razumijevanju sa [[ICMP|Međunarodnom komisijom za nestale osobe]] (ICMP),<ref>[[ICMP|International Commission on Missing Persons (ICMP), Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju (INGEB) (2002.). "Memorandum of Understanding", International Commission on Missing Persons and Institute for Genetic Engineering and Biotechnology – Memorandum o razumijevanju između Međunarodne komisije za nestala lica bivše Jugoslavije i Instituta za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref><ref>Hadžiselimović, R. et al., Ur. (2008.). "Jubilej INGEB 20", Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju Univerziteta u Sarajevu (prvih 20 godina: 1988.–2008. INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref> međunarodna zajednica je u adaptaciju prostora i nabavku visokosofisticirane opreme uložila preko 1.050.000 $. Kao partnerska institucija ICMP-u, INGEB je značajno doprinio utemeljenju i razvoju projekta ''Identifikacije žrtava rata u BiH'', a u Institutu je realizirano i prvo profiliranje skeletnih ostataka koje je rezultiralo uspješnom identifikacijom. Od 2004, ICMP samostalno nastavlja aktivnosti na identifikaciji žrtava rata, dok se u Institutu, na bazi stečenih iskustava, nastavlja realizacija započetih ali i novih naučno-istraživačkih projekata u oblasti [[DNK]] analize kao i ostalih oblasti molekularne genetike, genetičkog inženjerstva, citogenetike, bioinformatike te humane i populacione genetike. Razvija i respektabilnu izdavačku djelatnost u pripadujućim naučnoistraživačkim oblastima.<ref>Bajrović, K., Jevrić-Čaušević, A., Hadžiselimović, R. (2005). "Uvod u genetičko inženjerstvo i biotehnologiju", INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref><ref>Hadžiselimović, R. (2005). " Bioantropologija – biodiverzitet recentnog čovjeka", INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref><ref>Hadžiselimović, R., Pojskić, N. (2005). "Uvod u humanu imunogenetiku", INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref><ref>Marjanović, D., Dobrača, I., Drobnič, K. (2005). " Prikupljanje, prezervacija i transport uzoraka za DNK analizu", INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref><ref>Sofradžija, A., Muzaferović, Š. (2007). "Biodiverzitet sisara Bosne i Hercegovine – Katalog", INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref><ref>Ibrulj, S., Haverić, S., Haverić, A. (2008). "Citogenetičke metode-Primjena u medicini", INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref><ref>Marjanović, D., Primorac, D. (2009). "Molekularna forenzična genetika", INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref><ref>Kapur-Pojskić, L., Oruč, L., Kurtović-Kozarić, A., Pojskić, N. (2013). "Uvod u psihijatrijsku genetiku", INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref> Te aktivnosti se organizuju u saradnji sa brojnim institucijama [[Univerzitet u Sarajevu|Univerziteta u Sarajevu]], ali i sa uglednim međunarodnim centrima. Istovremeno, Institut (kadrovski, prostorno i infrastrukturno) učestvuje u realizaciji dodiplomske i postdiplomske nastave iz oblasti genetike na Univerzitetu u Sarajevu,<ref name="unsa.ba"/> [[Međunarodni univerzitet u Sarajevu|Međunarodnom univerzitetu u Sarajevu]]<ref>http://www.ius.edu.ba/</ref> i na [[Međunarodni univerzitet Burch|Unverzitetu Burch]].<ref>http://ibu.edu.ba/</ref> . U Institutu su 2005. oformljene posebne laboratorije, kao organizaciono-funkcionalne jedinice specifičnog istraživačkog i ekspertnog profila. Kadrovski i materijalni kapaciteti pojedinih laboratorija su se fleksibilno mijenjali i prilagođavali dolazećim potrebama i mogućnostima i zahtjevima tekućih naučno-istraživačkih aktivnosti.<ref name="Hadžiselimović, R. 2008"/> Otvaranjem procesa denacionalizacije i privatizacije ispostavilo se da je ''[[Katolički Školski Centar Sarajevo|Katolički Školski Centar]]'' izvorni vlasnik zgrade u kojoj je smješten Institut, što je nametnulo problem njegovog izmještanja sa početne lokacije. U julu 2007. Institut se privremeno smjestio u iznajmljeni prostor,<ref>Hadžiselimović, R. et al., Ur. (2008): "Jubilej INGEB 20", Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju Univerziteta u Sarajevu (prvih 20 godina: 1988.–2008. INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref> da bi se konačni, namjenski smještaj ostvario januara 2012. u ''Kampusu Univerziteta u Sarajevu'', a zahvaljujući podršci ''Rektorata UNSA'' i nadležnog ministarstva [[Kanton Sarajevo|Kantona Sarajevo]]. Ovim činom su riješeni dugogodišnji problemi prostornog smještaja i statusa Instituta, čime su stvorene realne osnove za uspješno ostvarivanje dugoročnih projekcija razvoja i povjerenih osnivačkih funkcija u pripadajućim naučnim oblastima.<ref name="unsa.ba"/> == Djelatnost == Djelatnost Instituta obuhvata sveukupni naučni i stručni rad u ostvarivanju funkcije nosioca razvoja genetičkog inženjerstva i na njemu bazirane biotehnologije u BiH, a naročito: *fundamentalna istraživanja u oblasti genskog (DNK), hromosomskog i genomskog inženjerstva, *fundamentalna istraživanja u početnim fazama razvoja, projektovanja i transfera biotehnologije na bazi genetičkog inženjerstva, *kreativno učešće u programiranju dugoročnih projekcija razvoja biotehnologije na bazi genetičkog inženjerstva u BiH, *koordiniranje naučno-istraživačkih i stručnih aktivnosti u stvaranju uvjeta za realizaciju prioritetnih pravaca razvoja genetičkog inženjerstva i biotehnologije u BiH, *realizacija strateških segmenata Programa naučno-tehnološkog razvoja BiH u oblasti genetičkog inženjerstva i biotehnologije za potrebe proizvodnje hrane, medicine i farmacije, šumarstva i hortikulture, zaštite životne sredine i srodnih područja, *edukacija kadrova za genetičko-inženjerska i molekularno-genetička istraživanja, *edukacija kadrova za praćenje razvoja i transfer genetičkog inženjerstva i biotehnologije, u bosanskohercegovačkim i međunarodnim razmjerima, *analize i ekspertske studije u sistemu kontrole kvaliteta životne i radne sredine, životnih namirnica, lijekova, higijenskih, kozmetičkih, zaštitnih i drugih sredstava, *kreiranje i realizacija kontrole GMO i sistema biosigurnosti, *saradnja sa odgovarajućim institucijama u oblasti genetičke konsultacije, medicinske dijagnostike, forenzičke i medikolegalne prakse, *obavljanje odgovarajućih istraživačkih, edukacijskih i ekspertnih usluga pravnim i fizičkim licima u oblasti molekularne genetike, genetičkog inženjerstva i biotehnologije te biosigurnosti, *koordinacija organizacionog i funkcionalnog povezivanja i saradnje sa kompetentnim inostranim institucijama u kreiranju istraživačkih programa i ostvarivanju istraživačke i edukativne funkcije, *izdavanje naučnih i stručnih publikacija, i *drugi komplementarni oblici naučnog i stručnog rada (prema sopstvenim programima, po ugovoru ili nalogu osnivača)<ref name="Hadžiselimović, R. 2008"/>. == Upravna struktura == Pored direktora, upravljačko-stručnu strukturu INGEB-a su činili Naučno vijeće, Upravni odbor i Nadzorni odbor. Uspostavljanjem integrisanog Univerziteta u Sarajevu, odgovarajuće nadležnosti su prenesene na kompetentne organe [[UNSA]], uz autonomno djelovanje Vijeća Instituta. == Direktori Centra / Instituta == *[[Sabaheta Šaćiragić]] (1988–94.) *[[Rifat Hadžiselimović]] (1994–2002.) *[[Kasim Bajrović]] (2002–15.) *[[Naris Pojskić]] (2015. - ) == Organizacione jedinice – laboratorije == *[[Laboratorija za bioinformatiku i biostatistiku]] *[[Laboratorija za citogenetiku i genotoksikologiju]] *[[Laboratorija za forenzičku genetiku]] *[[Laboratorija za GMO i biosigurnost hrane]] *[[Laboratorija za humanu genetiku]] *[[Laboratorija za molekularnu genetiku prirodnih resursa]] == Naučni i stručni saradnici == *Prof. dr. [[Kasim Bajrović]], naučni savjetnik *Prof. dr. [[Naris Pojskić]], naučni savjetnik, [[Laboratorija za bioinformatiku i biostatistiku]] *Doc. dr. [[Adaleta Durmić Pašić]], viša naučna saradnica, šefica [[Laboratorija za GMO i biosigurnost hrane]] *Doc. dr. [[Lejla Kapur Pojskić]], viša naučna saradnica, šefica [[Laboratorija za humanu genetiku]] *Doc. dr. [[Sanin Haverić]], viši naučni saradnik, šef [[Laboratorija za citogenetiku i genotoksikologiju]] *Dr. [[Jasmina Čakar]], naučna saradnica, šefica [[Laboratorija za forenzičku genetiku]] *Dr. [[Anja Haverić]], naučna saradnica *Dr. [[Belma Kalamujić]], naučna saradnica, šefica [[Laboratorija za molekularnu genetiku prirodnih resursa]] *Dr. [[Naida Lojo-Kadrić]], naučna saradnica *Dr. [[Amra Kazić]], stručna savjetnica *Mr. [[Lejla Lasić]], viša stručna saradnica *Mr. [[Jasmin Ramić]], viši stručni saradnik *Mr. [[Gabrijela Radosavljević]], stručna saradnica *Mr. [[Maida Hadžić]], stručna saradnica * [[Mirela Džehverović]], viša laborantica == Vanjski saradnici == *Prof. dr. [[Rifat Hadžiselimović]], naučni savjetnik *Prof. dr. [[Damir Marjanović]], naučni savjetnik *Prof. dr. [[Lada Lukić Bilela]] *Dr. [[Lejla Kovačević]], viša asistentica *[[Almir Medunjanin]], Microsoft sistem administrator == Institucionalna saradnja == === Međuinstitucionalna saradnja u BiH === *[[ANUBiH|Akademija nauka i umjetnosti BiH]] *[[Univerzitet u Sarajevu]]: **[[Fakultet sporta i tjelesnog odgoja Sarajevo|Fakultet sporta i tjelesnog odgoja]] **[[Fakultet zdravstvenih studija u Sarajevu|Fakultet zdravstvenih studija]] **[[KCUS|Klinički centar Univerziteta u Sarajevu]] **[[Medicinski fakultet u Sarajevu|Medicinski fakultet]] **[[Poljoprivredno-prehrambeni fakultet u Sarajevu|Poljoprivredni fakultet]] **[[Prirodno-matematički fakultet Sarajevo|Prirodno-matematički fakultet]] **[[Stomatološki fakultet u Sarajevu|Stomatološki fakultet]] **[[Šumarski fakultet u Sarajevu|Šumarski fakultet]] **[[Veterinarski fakultet u Sarajevu|Veterinarski fakultet]] ==== [[Univerzitet u Banjaluci]] ==== *[[Poljoprivredni institut, Banjaluka]] === Vanuniverzitetske institucije === *[[Udruženje genetičara u Bosni i Hercegovini]] *[[GENOFOND]] *[[BIOSPELD]] *[[Federalni zavod za poljoprivredu Sarajevo]] *[[Federalni agromediteranski zavod Mostar]] *[[JU Zavod za medicinu rada kantona Sarajevo]] *[[Opća bolnica "Dr. Abdulah Nakaš", Sarajevo]] === Međunarodna saradnja === *[[Fakultet za poljoprivredne nauke i hranu Skoplje|Fakultet za poljoprivredne nauke i hranu]] u [[Skoplje|Skoplju]], [[Makedonija]] *[[Fakultet za prirodne nauke i inženjerstvo Internacionalog Univerziteta u Sarajevu]] *[[Institut "Ruđer Bošković"]], Zagreb, Hrvatska *[[Institut za molekularnu biologiju Prirodoslovno-matematičkog fakulteta Zagreb]], *[[Institut za oceanografiju i ribarstvo u Splitu]] *[[International Center for Genetic Engineering and Biotechnology]] [[Trst]] *[[Université Paris-Sud|Systématique et Évolution Université Paris-Sud]], [[Orsay]] *[[Nacionalni inštitut za biologijo v Ljubljani]], Slovenija *[[TUBITAK, MRC – Research Institute for Genetic Engineering and Biotechnology]], [[Gebze]], *[[Université d’Orléans]], Faculté de Sciences, Département de Biologie, Orléans, == Izdavačka djelatnost == *Bajrović K., Jevrić-Čaušević A., Hadžiselimović R. (2005): Uvod u genetičko inženjerstvo i biotehnologiju. INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina <ref>Bajrović K., Jevrić-Čaušević A., Hadžiselimović R. (2005): Uvod u genetičko inženjerstvo i biotehnologiju. INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref>. *Hadžiselimović R. (2005): Bioantropologija – biodiverzitet recentnog čovjeka. INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina <ref>Hadžiselimović R. (2005): Bioantropologija – biodiverzitet recentnog čovjeka. INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref>. *Hadžiselimović R., Pojskić N. (2005): Uvod u humanu imunogenetiku. INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina <ref>Hadžiselimović R., Pojskić N. (2005): Uvod u humanu imunogenetiku. INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref>. *Marjanović D., Dobrača I. i Drobnič K. (2005): Prikupljanje, prezervacija i transport uzoraka za DNK analizu. INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina <ref>Marjanović D., Dobrača I. i Drobnič K. (2005): Prikupljanje, prezervacija i transport uzoraka za DNK analizu. INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref>. *Sofradžija A., Muzaferović Š. (2007): Biodiverzitet sisara Bosne i Hercegovine – Katalog. INGEB, Sarajevo, Bosna I Hercegovina<ref>Sofradžija A., Muzaferović Š. (2007): Biodiverzitet sisara Bosne i Hercegovine – Katalog. INGEB, Sarajevo, Bosna I Hercegovina</ref>. *Ibrulj S., Haverić S. i Haverić A. (2008): Citogenetičke metode-Primjena u medicini. INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina <ref>Ibrulj S., Haverić S. i Haverić A. (2008): Citogenetičke metode-Primjena u medicini. INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref>. *Hadžiselimović, R. et al., Ur. (2008): "Jubilej INGEB 20", Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju Univerziteta u Sarajevu (prvih 20 godina: 1988.–2008. INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina<ref name="Hadžiselimović, R. 2008"/> *Marjanović D., Primorac D. (2009): Molekularna forenzična genetika. INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina<ref>Marjanović D., Primorac D. (2009): Molekularna forenzična genetika. INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref>. *Kapur-Pojskić L., Oruč L., Kurtović-Kozarić A., Pojskić N. (2013): Uvod u psihijatrijsku genetiku. INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina<ref>Kapur-Pojskić L., Oruč L., Kurtović-Kozarić A., Pojskić N. (2013): Uvod u psihijatrijsku genetiku. INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref>. *Pojskić L., Ur. (2014): Uvod u genetičko inženjerstvo i biotehnologiju, 2. izdanje. INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina<ref>Pojskić L., Ur. (2014) Uvod u genetičko inženjerstvo i biotehnologiju, 2. izdanje. INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina, ISBN 978-9958-9344-8-3</ref>. == Reference == {{reflist|2}} == Vanjski linkovi == *http://www.unsa.ba/s/index.php *http://www.registar.nub.ba {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180220103539/http://registar.nub.ba/ |date=2018-02-20 }} *http://www.ingeb.unsa.ba/ *http://www.icgeb.org/home-nd.html [[Kategorija:Univerzitet u Sarajevu]] [[Kategorija:Univerzitet u Sarajevu]] q4almsyfv2373tas15rt8pis7q1jfko 0 4578112 41263018 41185155 2022-08-24T08:06:43Z 2A01:CB09:E028:A3B0:2965:A418:6BE9:7309 Université Paris-Sud wikitext text/x-wiki {{Znanstvenik | ime =Živko Slavnić | slika = | slika_širina = 250px | naslov =Prof. dr. ''Živko Slavnić'' | datum_rođenja = [[28. 01.|28. januara]] [[1910|1910.]] | mjesto_rođenja = [[Senta]] | datum_smrti = [[26. 01.|26. januara]] [[1975|1975.]] | mjesto_smrti = [[Sarajevo]], [[BiH]] | prebivalište = [[Sarajevo]] | državljanstvo = [[SFRJ]] | narodnost = | etnicitet = [[Srbin]] | polje = [[Biologija]], [[Sistematika]] | radna_institucija = [[Prirodno-matematički fakultet u Sarajevu]]<br>[[Univerzitet u Sarajevu|Univerziteta u Sarajevu]] | alma_mater = [[Univerzitet u Beogradu]] | doktorski_mentor = | doktorski_studenti = | poznat_po =Jedan od utemeljitelja Odsjeka za biologiju [[Prirodno-matematički fakultet u Sarajevu|Prirodno-matematičkog fakulteta UNSA]] | autor_kratica_bot = | autor_kratica_zoo = | nagrade = | religija = Pravoslavac | fusnote = }} '''Živko Slavnić''' je bio jedan od najeminentnijih botaničara [[20. vijek]]<nowiki/>a u bivšoj [[Jugoslavija|Jugoslaviji]]. U užoj grupi je utemeljitelja Katedre za biologiju [[Filozofski fakultet u Sarajevu|Filozofskog fakulteta]] ([[1952]].), koja prerasta u Odsjek za biologiju [[Prirodno-matematički fakultet u Sarajevu|Prirodno-matematičkog fakulteta]] [[Univerzitet u Sarajevu|Univerziteta u Sarajevu]] – novoformirane visokoškolske institucije ([[1953.]]/[[1954.]]). == Biografija == '''Živko Slavnić''' se rodio u vojvođanskom gradiću [[Senta|Senti]], [[28.]] januara [[1910.]] Studije prirodnih nauka je završio na [[paris]]koj [[Sorbona|Sorboni]]<ref>http://www.sorbonne-universites.fr/.</ref>, [[1933]]. godine. Doktorsku disertaciju odbranio je na Univerzitetu u [[Beč|Beču]]. Nakon završenih studija, prvo radi u srednjim školama [[Makedonija|Makedonije]], [[Srbija|Srbije]] i [[Vojvodina|Vojvodine]], u svojstvu profesora biologije. Bio je profesor Više pedagoške škole u [[Novi Sad|Novom Sadu]] i naučni saradnik Zavoda za poljoprivredna istraživanja Vojvodine, odakle po preporuci akademika [[Siniša Stanković|Siniše Stankovića]] i poziv profesorice [[Smilja Mučibabić|Smilje Mučibabić]], [[1952.]] prelazi na [[Univerzitet u Sarajevu]], gdje osniva Katedru za botaniku na Filozofskom fakultetu. Od prve generacije studenata biologije ([[1953.]]/[[1954.]] akademske godine), sve do kraja akademske [[1964.]]/[[1965]], zbog nedostatka kadrova, profesor Slavnić predaje Sistematiku viših biljaka, Ekologiju biljaka sa fitogeografijom i [[Evolucija|Evoluciju]] sa [[genetika|genetikom]], a jedno vrijeme i [[Fiziologija|Fiziologiju]] biljaka. Više godina je bio Šef Katedre za botaniku, a određeno vrijeme i direktor [[Biološkog instituta Univerziteta u Sarajevu]]<ref>Dizdarević M. et al., Ur. (1977): 30 godina Biološkog instituta Univerziteta u Sarajevu. Godišnjak Biološkog instituta Univerziteta u Sarajevu, Posebno izdanje: 30, Sarajevo.</ref>, te saradnik Prirodnjačkog odjeljenja [[Zemaljskog muzeja BiH]] u Sarajevu[http://bs.wikipedia.org/wiki/Zemaljski_muzej]. Jedan je od osnivača i aktivnih realizatora postdiplomskih studija iz biologije na Univerzitetima u Sarajevu i [[Novi Sad|Novom Sadu]]. Predavao je [[Biljke|Biljnu]] [[geografija|geografiju]] na Odsjeku za geografiju, kao i [[Sistematika|Sistematiku]] viših biljaka na [[Farmaceutski fakultet Univerziteta u Sarajevu|Farmaceutskom fakultetu Univerziteta u Sarajevu]][https://www.google.ba/search?q=farmaceutski+fakultet+%C5%BEivko+slavni%C4%87&ie=utf-8&oe=utf-8&rls=org.mozilla:en-US:official&client=firefox-a&source=hp&channel=np&gws_rd=cr&ei=KmN-U9OlGcihO86rgYgC]<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://farmacija.prof.ba/botanika.html |access-date=2017-02-08 |archivedate=2013-05-22 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130522082127/http://farmacija.prof.ba/botanika.html |deadurl=yes }}</ref>. Profesor Slavnić je bio mentor velikom broju diplomanata, magistranata i [[doktorand|doktoranada]], čime je značajno doprinio jačanju i širenju kadrovske baze, ne samo Odsjeka za biologiju PMF-a u Sarajevu, već i drugih visokoškolskih i srednjoškolskih institucija širom bivše [[Jugoslavija|Jugoslavije]]<ref>Lakušić R., Šilić Č., Kutleša Lj., Šoljan D. (1990): Životni put i naučno djelo prof. Dr Živka Slavnića (1910-1975). Naučnoi skup „Populacija, vrsta i biocenoza", Rezimei: 1-10</ref><ref>[http://www.pmcg.co.me/NM8/Bulic%20&%20Redzic%20NM8.pdf]{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}.</ref> Bio je među pokretačima savremenih istraživanja u oblasti [[botanika|botanike]], [[biosistemetika|biosistematike]], [[morfologija|morfologije]], [[ekologija|ekologije]], [[palinologija|palinologije]], [[citotaksonomijs|citotaksonomije]] i [[kariologija|kariologije]] u [[BiH]] i Jugosaviji. Pod njegovim vodstvom stasalo je mnoštvo uspješnih – široko afirmiranih naučnika u pomenutim oblastima<ref>Lakušić R., Šilić Č., Kutleša L., Šoljan D. (1990): Životni put i naučno djelo prof. dr Živka Slavnića (1910 – 1975). Bilten Društva ekologa Bosne i Hercegovine, Serija B, br. 5: 9-13, Sarajevo.</ref>. Kao priznati naučni djelatnik i dobar poznavalac svjetskih jezika, održavao je međunarodnu saradnju sa najistaknutijim botaničkim institucijama širom [[Evropa|Evrope]] i vodećim ličnostima u tim oblastima. Zahvaljujući uskoj saradnji koju je održavao sa [[Université Paris-Sud|Université Paris–Sud]][http://www.u-psud.fr/fr/index.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120531210631/http://www.u-psud.fr/fr/index.html |date=2012-05-31 }}[http://www.u-psud.fr/fr/la_recherche/laboratoires.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140326040545/http://www.u-psud.fr/fr/la_recherche/laboratoires.html |date=2014-03-26 }}, prva jednogodisnja stipendija francuske vlade za mlade istraživače u BiH, dodijeljena je jednoj od njegovih suradnica (u oblasti molekularne [[citogenetika|citogenetike]] i citotaksonomije). Bio je Predsjednik Organizacionog odbora Prvog jugoslovenskog simpozijuma sistematičara (Sarajevo, [[1971.]]) i prvi predsjednik Društva biosistematičara. Preminuo je u [[Sarajevo|Sarajevu]], [[1975.]], od moždanog udara. ==Djela== Naučni opus obuhvata oko 60 naučnih radova, među kojima je i značajan broj monografija, što ga svrstava u trojicu pionira i velikana jugoslovenske fitocenologije prve polovine XX stoljeća. Gotovo cijeli doprinos nauci o biljnim zajednicama ostvario je u prvih petnest godina svog radnog vijeka, tj. izmedu 1939. i 1954. godine, nakon čega se, do kraja života, posvećuje proučavanju infraspecijske bioraznolikosti endemičnih bh. vrsta. U okviru tog angažmana, opisao je oko dvadeset za nauku novih taksonomskih kategorija.<ref> Slavnić Ž. et Bjelčić Ž. (1963): Glavna biljnogeografska obilježja sjeverozapadne Bosne. Glasn. Zemalj. muzeja Bosne i Hercegovine, Prirodne nauke, 2:41-59, Sarajevo.</ref><ref>Slavnić Ž. (1965): Cardamine bulbifera L. u bosansko-hercegovačkoj flori. Godišnjak Biološkog instituta Univerziteta u Sarajevu, 18:217-221., Sarajevo.</ref><ref> Slavnić Ž. (1966): O infraspecijskim oblicima bosanske zvončike (Symphyandra hofmanni Pant.). Glasn. Zemalj. muzeja Bosne i Hercegovine, nova serija 5:105-108, Sarajevo.</ref><ref> Slavnić Ž. (1966): O infraspecijskim oblicima vrste Knautia sarajevensis(Beck) Szabó. Acta Bot. Croat., 25:51-60, Zagreb. </ref><ref> Slavnić Ž. (1969): O morfološkoj varijabilnosti sendtnerovog pucavca (Silene sendtneri Boiss.). Acta Bot. Croat., 28:337-348, Zagreb.</ref> Predvodio je timove istraživača u realizaciji više značajnih naučnih projekata.<ref>Slavnić Ž. (1972): O ontogenetskom razviću nekih predstavnika naše flore. Naučnoistraživački projekat, Biološki institut Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo.</ref><ref>Slavnić Ž. (1973): Sistematska istraživanja nekih predstavnika bosansko-hercegovačke flore i faune. Naučnoistraživački projekat, Biološki institut Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo.</ref> Značajan doprinos u edukaciji mladih kadrova ostvario je u inspirativnim konsultacijama i publikovanjem nekoliko skripata. Za bh. osnovnoškolce je (u grupi autora) publikovao udžbenike, o čijem kvalitetima svjedoči dvadesetak izdanja.<ref>Lakušić R., Šilić Č., Kutleša L., Šoljan D. (1990): Životni put i naučno djelo prof. dr Živka Slavnića (1910 – 1975). Bilten Društva ekologa Bosne i Hercegovine, Serija B, br. 5: 9-13, Sarajevo.</ref><ref>Šenk O., Slavnić Ž., Berberović Lj., Bećarević J. (1966): Živi svijet i njegov razvoj – Biologija za VII razred osnovne škole. Zavod za izdavanje udžbenika, Sarajevo.</ref><ref>Mučibabić S., Slavnić Ž., Marinković M., Bećarević J. (1969): Živi svijet u svojoj sredini – Poznavanje prirode za VI razred osnovne škole. Zavod za izdavanje udžbenika, Sarajevo. </ref><ref>Slavnić Ž., Korene Z. (1973): Živi svijet u svojoj sredini – Biologija za VI razred osnovne škole. Zavod za izdavanje udžbenika, Sarajevo.</ref><ref>Korene Z., Jugo A., Slavnić Ž. (1973-1990): Biologija: Živi svijet u svojoj sredini: za peti razred osnovne škole. "Veselin Masleša", Sarajevo.</ref><ref>Korene Z., Jugo A., Slavnić Ž. (1989): Biologija: za peti razred osnovne škole: sa biološkim praktikumom. "Veselin Masleša", Sarajevo.</ref> ==Nagrade i priznanja== * [[Orden rada sa zlatnim vijencem]] (1974) * [[Povelja Saveza studenata Jugoslavije]] (1973) == Reference == {{reference}} {{DEFAULTSORT:Slavnić, Živko}} [[Kategorija:Bosanskohercegovački naučnici]] [[Kategorija:Biografije, Senta]] [[Kategorija:Biografije, Srbija]] [[Kategorija:Rođeni 1910.]] [[Kategorija:Umrli 1975.]] [[Kategorija:Univerzitet u Sarajevu]] jepp13kzy1b17ogumk6ausc3han67d4 0 4580707 41262866 40770230 2022-08-23T14:51:45Z Vipz 151311 Dodao galeriju iz duplikata [[Kravica (slap)]]. wikitext text/x-wiki {{Infobox waterfall | name = Kravica | photo = Vodopady Kravica na rece Trebizat u mesta Ljubuski, 22 m vys.jpg | photo_caption = | location = [[Hercegovina]], [[BiH]] | coords = {{Coord|43.0927|-17.3629|display=inline,title|type:landmark|name=Kravica}} | watercourse = [[Trebižat|Rijeka Trebižat]] | type = | height = 28 | height_longest = | number_drops = | average_flow = | world_rank = }} '''Kravica''' je [[vodopad]] na [[Trebižat|Rijeci Trebižat]] u [[Bosna i Hercegovina|Bosni i Hercegovini]], u [[selo|selu]] [[Studenci (Ljubuški)|Studenci]] pored [[Ljubuški|Ljubuškog]].<ref name=brit/> Vlasnik vodopada je bio čuveni ljubuški veleposjednik, vakif i dobrotvor Zaim-beg Selimić.<ref>{{cite web|url=http://www.ljubusaci.com/index.php/kolumne/halid-sadikovic/680-zaim-beg-selimic|title=ZAIM BEG SELIMIC|work=ljubusaci.com|date=28. 1. 2009|accessdate=20. 9. 2017}}</ref> == Karakteristike== Kravicu (ili Kravice kako ga isto zovu) formirala je [[Sedra|sedro]]nosna [[Rijeka (vodotok)|rijeka]] [[Trebižat]] u [[Kras|krasu]] [[Hercegovina|Hercegovine]], probijajući se preko mekih [[stijena]] [[kalcijev karbonat|kalcijevog karbonata]]. [[Vodopad]] je visok između 26 - 28 [[metar]]a, a pada u amfiteatar promjera 120 metara.<ref name=brit>{{cite web |url=http://visitherzegovina.info/slap-kravice-25 |title= Slap Kravice |publisher = Visit Herzegovina |language = hrvatski |accessdate =29. 03. 2017}}</ref> Uz [[vodopad]] su nekada radili brojni [[mlin]]ovi i stupe za valjanje [[Tekstil|sukna]]. Danas je Vodopad Kravica prirodni fenomen pod zaštitom države, kao [[Geologija|geološki]] i [[geomorfologija|geomorfološki]] [[spomenik]].<ref name=brit/> == Galerija == <gallery> Datoteka:Kravica4 20120430 113311.jpg| Datoteka:Kravica 20120430 112809.jpg| Datoteka:Kravica 9DSC01997.JPG| </gallery> == Izvori == {{reflist}} ==Vanjske veze== {{commonscat|Kravice}} * [http://visitherzegovina.info/slap-kravice-25 ''Slap Kravice'']{{hr icon}} [[Kategorija:Vodopadi u Bosni i Hercegovini]] [[Kategorija:Ljubuški]] g65c52tvp1ot779atjnzpl1s5npdvry 41262867 41262866 2022-08-23T14:52:33Z Vipz 151311 dodana kategorija [[:Kategorija:Zaštićena područja u Bosni i Hercegovini|Zaštićena područja u Bosni i Hercegovini]] pomoću gadgeta [[Wikipedia:Alati/Gadgeti/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox waterfall | name = Kravica | photo = Vodopady Kravica na rece Trebizat u mesta Ljubuski, 22 m vys.jpg | photo_caption = | location = [[Hercegovina]], [[BiH]] | coords = {{Coord|43.0927|-17.3629|display=inline,title|type:landmark|name=Kravica}} | watercourse = [[Trebižat|Rijeka Trebižat]] | type = | height = 28 | height_longest = | number_drops = | average_flow = | world_rank = }} '''Kravica''' je [[vodopad]] na [[Trebižat|Rijeci Trebižat]] u [[Bosna i Hercegovina|Bosni i Hercegovini]], u [[selo|selu]] [[Studenci (Ljubuški)|Studenci]] pored [[Ljubuški|Ljubuškog]].<ref name=brit/> Vlasnik vodopada je bio čuveni ljubuški veleposjednik, vakif i dobrotvor Zaim-beg Selimić.<ref>{{cite web|url=http://www.ljubusaci.com/index.php/kolumne/halid-sadikovic/680-zaim-beg-selimic|title=ZAIM BEG SELIMIC|work=ljubusaci.com|date=28. 1. 2009|accessdate=20. 9. 2017}}</ref> == Karakteristike== Kravicu (ili Kravice kako ga isto zovu) formirala je [[Sedra|sedro]]nosna [[Rijeka (vodotok)|rijeka]] [[Trebižat]] u [[Kras|krasu]] [[Hercegovina|Hercegovine]], probijajući se preko mekih [[stijena]] [[kalcijev karbonat|kalcijevog karbonata]]. [[Vodopad]] je visok između 26 - 28 [[metar]]a, a pada u amfiteatar promjera 120 metara.<ref name=brit>{{cite web |url=http://visitherzegovina.info/slap-kravice-25 |title= Slap Kravice |publisher = Visit Herzegovina |language = hrvatski |accessdate =29. 03. 2017}}</ref> Uz [[vodopad]] su nekada radili brojni [[mlin]]ovi i stupe za valjanje [[Tekstil|sukna]]. Danas je Vodopad Kravica prirodni fenomen pod zaštitom države, kao [[Geologija|geološki]] i [[geomorfologija|geomorfološki]] [[spomenik]].<ref name=brit/> == Galerija == <gallery> Datoteka:Kravica4 20120430 113311.jpg| Datoteka:Kravica 20120430 112809.jpg| Datoteka:Kravica 9DSC01997.JPG| </gallery> == Izvori == {{reflist}} ==Vanjske veze== {{commonscat|Kravice}} * [http://visitherzegovina.info/slap-kravice-25 ''Slap Kravice'']{{hr icon}} [[Kategorija:Vodopadi u Bosni i Hercegovini]] [[Kategorija:Ljubuški]] [[Kategorija:Zaštićena područja u Bosni i Hercegovini]] pd2jzordgeydgwrfh119navrrrq2egl 0 4580991 41262828 41103544 2022-08-23T12:42:56Z InternetArchiveBot 155863 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki '''Autarijati i Ardijejci''' su dva susjedna [[Iliri|ilirska plemena]] koji su se na prostorima [[Bjelašnica|bjelašničkog]] masiva vijekovima sukobljavali. Podaci koje donose Pseudo-Aristotel, [[Strabon]] i Apijan govore o složenoj korelaciji odnosa među ova dva srodna ilirska naroda. Njihova kohabitacija na graničnom području trajala je prilično dugo i sukobljavanje imalo je hroničan karakter. Dugotrajno sukobljavanje trajalo je sve do konačnog ujedinjena autarijatskih zajednica u jedinstveni politički entitet kojima je to prvima pošlo za rukom među mnogobrojnim ilirskim plemenima. Problem odnosa [[Autarijati|Autarijata]] i [[Ardijejci|Ardijejaca]] ležao je u samoj osnovici njihovog gospodarstva, u stočarstvu. Iako srodna po porijeklu i kulturi, ova dva ilirska naroda su predstavljala ljute konkurente u borbama za bogate zone za ispašu na bjelašničkom masivu i slana vrela neophodna za brigu o stoci. Na osnovu ostataka materijalne produkcije, očigledno je vrijeme radilo za Autarijate. Oni su ubrzanije razvijali svoju društvenu, političku i gospodarsku strukturu, dok su Ardijejske zajednice, iako su bile bliže primorju, zastajkivale u razvoju. I onoga trenutka kada se stvori jedinstveni autarijatski politički organizam, sudbina stalnog graničnog ratovanja dva konkurentna stočarska naroda biti će brzo odlučena. [[File:Die Illyrischen Stamme (German).png|mini|desno|Autarijati i Ardijejci nakon razdvajanja]] === Poraz Ardijejaca === Autarijatski pritisak na ardijejsko područje tekao je iz tri pravca, iz porječja Prače, gornjeg Podrinja duž rijeka Bistrice i Sutjeske, i preko bjelašničkog masiva. Iako je povod za rat sa Ardijejcima možda moglo biti vrelo slane vode uzroci sukoba su dublji i sadržajniji, oni leže prvenstveno u već pomenutom autarijatskom napretku, želji da se nastala moć iskoristi kako bi se konačno slomio južni susjed i zagospodarilo ne samo slanim vrelom koji se nalazio (po Pseudo-Aristotelu) na ardijejskoj strani granice, nego i zonama ispaša i prije svega zadovoljili apetiti ojačale i obogaćene autarijatske kneževske i ratničke "aristokratije". <ref name="Historija Autarijata">{{Cite web |url= http://www.ff-eizdavastvo.ba/Books/Historija_Autarijata.pdf |title= Salmedin Mesihović: Historija Autarijata |work= Filozofski fakultet Sarajevo, 2014. |accessdate= 9. 2. 2016 |archive-date= 2016-03-21 |archive-url= https://web.archive.org/web/20160321104842/http://www.ff-eizdavastvo.ba/Books/Historija_Autarijata.pdf |dead-url= yes }}</ref> Na kraju su ipak Autarijati bili ti koji su izašli kao pobjednici. Uzroci tome leže u boljoj organizovanosti, jačoj unutarnjoj koheziji i iskustvu koje su stekli osvajanjima [[Pomoravlje|Pomoravlja]] i potiskivanja [[Tribali|Tribala]]. [[File:Illyria and Dardania Kingdoms (228 BC) (English).svg|mini|desno|Ardijejci su osnovali ilirsku državu na svom novom teritoriju]] === Osnivanje ilirske države === Ardijejci su potisnuti od masiva [[Prenj]]a, [[Zelengora|Zelengore]] i [[Maglić]]a, i formiraju novi centar u Gatačkom polju. Od kraja IV. st. p. n. e. mogli presudno utiču na razvoj etničkih, narodnosnih i geopolitičkih procesa koji su se odvijali na prostoru između Neretve, Boko-kotorskog zaliva i sve do [[Skadarsko jezero|Skadarskog jezera]]. Poraz koji su doživjeli od Autarijata nesumnjivo je odigrao veliku ulogu u preorijentaciji Ardijejeca sa vođenja kontinentalne na primorsku politiku, te je i nova lokacija na Gatačkom polju postala jezgrom odakle su se Ardijejci dalje ( i narodnosno i politički) raširili sve do mora, postajući primorski narod. Primat na poljima krajnjeg istoka Hercegovine dobile su ili (ponovo zadobile) populacije koje su Ardijejci zatekli na tom području ili novodoseljene ilirske zajednice, poznate pod imenima Naresi, [[Melkumani]] ili Deraemistini. Ardijejci su preuzeli na sebe sličnu ulogu kao Autarijati u slučaju sjeverne varijante, objedinjavajući Ilire južne varijante glasinačke kulture u jedan politički entitet koji će od sredine III. st. p. n. e. steći i odlike državotvornosti, ostajući poznat u historijskim izvorima kao «Ilirska država». Da je Gatačko polje bilo bitno središte u vrijeme i nakon «Ilirske države» potvrđuju i u okolici [[Gacko|Gacka]] pronađeni novci Apolonije (period 229-100. god. p. n. e.) i rimski republikanski denarius (Baebia 144. god. p. n. e.), u Zagradcima drahma Dirahija (229-110. god. p. n. e.), u [[Kazanci]]ma rimski republikanski denarius i veliki broj ilirskih novaca na gradini Jasenik. <ref name="Basler">{{Cite web |url=https://de.scribd.com/doc/177015405/Kulturna-Istorija-BiH |title=Alojz Benac-Đuro Basler-Borivoj Ćović-Esad Pašalić-Nada Miletić-Pavao Anđelić - - KULTURNA ISTORIJA BOSNE I HERCEGOVINE |work=Veselin Masleša, Sarajevo, 1966 |accessdate=9. 2. 2016 }}{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Tek su [[Bosna i Hercegovina u Rimskom carstvu|Rimljani]] slomili Ardijejce, uništivši ih 135. godine p.n.e kao bitan politički i vojni faktor na istočnojadranskoj obali. Pa i tada nisu potpuno nestali nego i u I. st. n. e. se nailazi na 15 ardijejskih dekurija. == Literatura == == Reference == {{reference}} [[Kategorija:Autarijati]] [[Kategorija:Ardijejci]] jjmqzm6ut3rtmt0yvy76on19dgbk9by 2 4597275 41262895 40743733 2022-08-23T18:22:25Z 89.172.72.82 wikitext text/x-wiki Deny Denis ,pop pjevac ,autor i glazbenik živi u Hrvatskoj .Glazbom se bavi 15.god. kao glazbenik (bubnjar)svirajuci i prateci razne glazbenike nase estrade,gdje stice višegodišnje iskustvo. 2013.godine krece u stvaranje i izvodenje vlastitih pjesama kao autor te s pratećim bendom Fini decki nastupa . Sve to uz potporu odlicnog producentskog tima ljud i glazbenh studia koji imaju iza sebe vec provjerene hitove !! studio Podmornica , i Long play.. gdje se stvaraju nove pjesme.. gt8ydg0ad45rvup34lnvplv2kos4g48 41262899 41262895 2022-08-23T18:29:25Z Denis Deny 106462 wikitext text/x-wiki Deny Denis -(Šemović) ,pop pjevac ,autor i glazbenik koji živi u Hrvatskoj .Glazbom se bavi 20.god. kao glazbenik (bubnjar)svirajuci i prateci razne glazbenike nase estrade,gdje stice višegodišnje iskustvo. 2013.godine krece u stvaranje i izvodenje vlastitih pjesama kao autor te s pratećim bendom Fini decki nastupa . Sve to uz potporu odlicnog producentskog tima ljud i glazbenih studia koji imaju iza sebe vec provjerene hitove !! Studio Podmornica , i Long play glazbeni studio, gdje se stvaraju nove pjesme ,singlovi. qgrrykxgxpmnm2s0axyeizd5wu8pkjx 0 4597785 41263013 41250177 2022-08-24T06:44:34Z Boja02 108864 wikitext text/x-wiki {{Infokutija film | naslov = Spectre | slika = Logo oficial de Spectre.jpeg | director = [[Sam Mendes]] | producer = {{unbulleted list|[[Michael G. Wilson]]|[[Barbara Broccoli]]}} | screenplay = {{plainlist| * [[John Logan (writer)|John Logan]] * [[Neal Purvis i Robert Wade|Neal Purvis]] * [[Neal Purvis i Robert Wade|Robert Wade]] * [[Jez Butterworth]] }} | based on = {{Based on|''[[James Bond (književni lik)|James Bond]]''|[[Ian Fleming]]}} | starring = {{unbulleted list|[[Daniel Craig]]|[[Christoph Waltz]]||[[Léa Seydoux]]|[[Ben Whishaw]]|[[Naomie Harris]]|[[Dave Bautista]]|[[Andrew Scott (actor)|Andrew Scott]]|[[Monica Bellucci]]|[[Ralph Fiennes]]}} | music = [[Thomas Newman]] | cinematography = [[Hoyte van Hoytema]] | editing = [[Lee Smith (editor)|Lee Smith]] | studio = [[Eon Productions]] | distributor = {{unbulleted list|[[Metro-Goldwyn-Mayer]]|[[Columbia Pictures]]}} | released = {{Film date|df=y|2015|10|26|UK}}<!-- DO NOT ADD ANY OTHER DATES&nbsp;— SEE WP:FILMRELEASE --> | runtime = 148 min.<!--Theatrical runtime: 147:58--><ref>{{cite web|url=http://www.bbfc.co.uk/releases/spectre-film |title=''Spectre'' (12A) |work=[[British Board of Film Classification]] |date=21 October 2015 |accessdate=21. X 2015 |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151105102751/http://www.bbfc.co.uk/releases/spectre-film |archivedate= 5 November 2015 |df= }}</ref> | country = {{plainlist| * {{flagcountry|GBR}} * {{flag|Sjedinjene Države}}<ref name=bfi>{{cite web|url=http://www.bfi.org.uk/films-tv-people/5632a9b434430 |title=SPECTRE (2015) |work=[[British Film Institute]] |accessdate=29 May 2016 |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160507100155/http://www.bfi.org.uk/films-tv-people/5632a9b434430 |archivedate= 7 May 2016 |df= }}</ref> }} | language = englski | budget = 245{{ndash}}250 mil.<!--THIS IS ONLY FOR PRODUCTION. YES IT IS UPWARDS OF $350 WITH PROMOTION, BUT THATS NOT FOR HERE-->mil. ${{refn|name=SPECTRE bugdet|group=N|Službeni produkcijski budžet za ''Spectre'' je predmet rasprave. Procjene se vrte od 245–250<ref>{{cite web |url=http://www.hollywoodreporter.com/news/box-office-preview-spectre-peanuts-836282 |archiveurl=https://www.webcitation.org/6qDBb3xKV?url=http://www.hollywoodreporter.com/news/box-office-preview-spectre-peanuts-836282 |archivedate=2017-05-04 |title=Box-Office Preview: ''Spectre'' and ''Peanuts Movie'' to the Rescue |author=Pamela McClintock |work=The Hollywood Reporter |date=4 November 2015 |accessdate=4 November 2015 |deadurl=yes |df= }}</ref><ref name="budget2">{{cite web|url=http://deadline.com/2015/11/spectre-the-peanuts-movie-james-bond-box-office-1201610575/ |title=''Spectre'' Now Targeting $73M to $74M Opening; ''The Peanuts Movie'' Cracking $40M-$45M&nbsp;– Updated |author=Anthony D'Alessandro |publisher=Deadline.com |date=7 November 2015 |accessdate=8 November 2015 |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151107115522/http://deadline.com/2015/11/spectre-the-peanuts-movie-james-bond-box-office-1201610575/ |archivedate= 7 November 2015 |df= }}</ref><ref>{{cite web|url=http://variety.com/2015/film/box-office/spectre-box-office-1201633311/ |title=Box Office: ''Spectre'' Needs to Make $650 Million to Break Even |author=Brent Lang |work=Variety |date=4 November 2015 |accessdate=8 November 2015 |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151108072608/http://variety.com/2015/film/box-office/spectre-box-office-1201633311/ |archivedate= 8 November 2015 |df= }}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.wsj.com/articles/spectre-the-peanuts-movie-give-box-office-a-welcome-boost-1447023829 |title=''Spectre'', ''The Peanuts Movie'' Give Box Office a Welcome Boost |author=Ben Fritz |work=The Wall Street Journal |date=8 November 2015 |accessdate=10 November 2015 |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151109152512/http://www.wsj.com/articles/spectre-the-peanuts-movie-give-box-office-a-welcome-boost-1447023829 |archivedate= 9 November 2015 |df= }}</ref> do 300–350 mil. $.<ref>{{cite web|url=http://www.forbes.com/sites/scottmendelson/2015/10/21/why-james-bond-like-mission-impossible-is-a-bullet-proof-franchise/ |title='Spectre' Doesn't Need To Top 'Skyfall' Because 'James Bond' Is A Bullet-Proof Franchise |author=Scott Mendelson |work=Forbes |date=21 October 2015 |accessdate=8. XI 2015 |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151030103627/http://www.forbes.com/sites/scottmendelson/2015/10/21/why-james-bond-like-mission-impossible-is-a-bullet-proof-franchise/ |archivedate=30 October 2015 |df= }}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.ibtimes.co.uk/spectre-movie-numbers-daniel-craig-salary-film-budget-james-bond-theme-tune-sales-1525412 |title=Spectre movie in numbers: Daniel Craig salary, film budget and James Bond theme tune sales |author=Alicia Adejobi |work=International Business Times |date=25 October 2015 |accessdate=8. XI 2015 |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151115073422/http://www.ibtimes.co.uk/spectre-movie-numbers-daniel-craig-salary-film-budget-james-bond-theme-tune-sales-1525412 |archivedate=15 November 2015 |df= }}</ref> Brojka od 350 mil. $ također uključuje marketinški budžet od 100 mil. $.<ref>{{cite web|url=http://deadline.com/2015/11/spectre-profit-box-office-skyfall-james-bond-franchise-1201615942/ |title=Even Shy of ''Skyfall'', ''Spectre'' Picked Up Sluggish Box Office; Will it Turn a Profit?&nbsp;– Monday Postmortem |author=Anthony D'Alessandro |publisher=Deadline.com |date=9 November 2015 |accessdate=11. XI 2015 |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151112183915/http://deadline.com/2015/11/spectre-profit-box-office-skyfall-james-bond-franchise-1201615942/ |archivedate=12 November 2015 |df= }}</ref> 21,5 mil. $ je potrošeno na televizijske reklame, a dodatnih 100 mil. $ na promociju i oglašavanje.<ref name="budget2"/>}} | gross = 880,7 mil. $<ref name="BOM">{{cite web|url=http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=bond24.htm |title=Spectre (2015) |website=Box Office Mojo |accessdate=21. IV 2016 |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160419085109/http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=bond24.htm |archivedate=19 April 2016 |df= }}</ref> |prethodi = ''[[Skyfall (film)|Skyfall]]'' (2012) |slijedi = ''[[No Time to Die]]'' (2021) }} '''''Spectre''''' je britansko-američki film snimljen 2015. godine u režiji Sama Mendesa koji predstavlja 24. po redu službeni nastavak serije o [[James Bond|Jamesu Bondu]]. U njemu Daniel Craig po četvrti put tumači lik Jamesa Bonda, a radnja prikazuje kako se suprotstavlja tajanstvenoj organizaciji SPECTRE na čelu sa [[Ernst Stavro Blofeld|Ernstom Stavrom Blofeldom]] (čiji lik tumači [[Christoph Waltz]]). ==Zaplet== Misteriozna poruka s neizvjesnog izvora postavlja [[James Bond#Filmovi|Jamesa Bonda]] u zlokobnu organizaciju poznatu pod imenom [[SPECTRE]]. Dok se [[M (James Bond)|M]] nastavlja boriti s političkim pritiscima koji ugrožavaju budućnost [[MI6]]-a, Bond se približava razotkrivanju skrivene istine koja prijeti uništenju svega za što se on borio zaštititi.<ref>{{cite web|last1=Martin|first1=William|title="SPECTRE": Otkriven plakat i kratak pregled za novi Bond film|url=http://www.cultbox.co.uk/news/galleries/spectre-poster-and-synopsis-revealed-for-new-bond-film|website=Cultbox|accessdate=4. prosinca 2014.|date=4. prosinac 2014.}}</ref> ==Glumci== * [[Daniel Craig]] kao [[James Bond]], agent 007 * [[Christoph Waltz]] kao Franz Oberhauser * [[Léa Seydoux]] kao dr. Madeleine Swann, psihologinja koja radi u privatnoj klinici u [[Zemljopis Austrije#Alpska Austrija|austrijskim Alpama]]<ref name="dr swann">{{cite news|last1=Hewitt|first1=Chris|title=Empire Magazine|accessdate=26. veljače 2015.|issue=travanj 2015.|page=60|date=26. veljača 2015.}}</ref> * [[Monica Bellucci]] kao Lucia Sciarra * [[Andrew Scott (glumac)|Andrew Scott]] kao Denbigh, član [[Ujedinjeno Kraljevstvo#Politika|britanske Vlade]] * [[Dave Bautista]] kao g. Hinx, plaćeni ubojica i visoko pozicionirani član SPECTRE-a<ref>{{cite news|last1=Hewitt|first1=Chris|title=Empire Magazine|accessdate=26. veljače 2015.|issue=travanj 2015.|page=64|date=26. veljača 2015.}}</ref> * [[Ralph Fiennes]] kao Gareth Mallory, upravitelj MI6-a i Bondov nadređeni koji je poznatiji pod svojim kodnim imenom, [[M (James Bond)|M]] * [[Naomie Harris]] kao [[Gđica. Moneypenny|Eve Moneypenny]], M-ova pomoćnica * [[Ben Whishaw]] kao [[Q (James Bond)|Q]], intendant MI6-a * [[Rory Kinnear]] kao [[Bill Tanner]], načelnik Glavnog stožera MI6-a * [[Jesper Christensen]] kao [[Popis zlikovaca iz filmova o Jamesu Bondu|Gospodin White]],<ref name="Euroman.dk">{{cite web|last1=Peter Nicolai|first1=Gudme Christensen|title=Jesper Christensen skal være James Bond-skurk for tredje gang|url=http://www.euroman.dk/kultur/film/jesper-christensen-skal-vare-james-bond-skurk-for-tredje-gang/|website=Euroman|accessdate=4. prosinca 2014.|date=4. prosinac 2014.}}</ref><ref name="Empire-Christensen">{{cite web |url=http://www.empireonline.com/news/story.asp?NID=42923 |title=Gospodin White će se vratiti u SPECTRE |author=Williams, Owen |publisher=''[[Empire (filmski časopis)|Empire]]'' |date=5. prosinac 2014. |accessdate=6. prosinca 2014.}}</ref> provoditelj u organizaciji Quantum ==Napomene== {{reflist|group=N}} ==Izvori== {{reflist | colwidth = 30em | refs = }} ==Vanjske veze== *{{Official website|http://www.007.com/spectre/|''Spectre''}}&nbsp;– official site *{{IMDb title|2379713|Spectre}} *{{AllRovi title|585084|Spectre}} *{{Mojo title|bond24|Spectre}} * {{Rotten Tomatoes|spectre_2015}} *{{Metacritic film|spectre}} {{James Bond}} [[Kategorija:Britanski filmovi]] [[Kategorija:Američki filmovi]] [[Kategorija:Akcije (filmovi)]] [[Kategorija:Trileri]] [[Kategorija:Pustolovni filmovi]] [[Kategorija:Špijunski filmovi]] [[Kategorija:Filmovi o Jamesu Bondu]] 31nqq8tt92dx2ke3dugig2b2l4nfwq7 0 4601150 41263009 41243828 2022-08-24T06:40:00Z Boja02 108864 wikitext text/x-wiki {{Infokutija film | naslov = Captain America: Civil War | slika = | director = {{plainlist| * [[Braća Russo|Anthony Russo<br />Joe Russo]] }} | producer = [[Kevin Feige]] | screenplay = {{plainlist| * [[Christopher Markus i Stephen McFeely|Christopher Markus]] * [[Christopher Markus ai Stephen McFeely|Stephen McFeely]] }} | based on = {{Based on|''[[Captain America]]''|[[Joe Simon]]|[[Jack Kirby]]}} | starring = {{plainlist|<!--Billing is based on the order from the poster--> * [[Chris Evans (glumac)|Chris Evans]] * [[Robert Downey Jr.]] * [[Scarlett Johansson]] * [[Sebastian Stan]] * [[Anthony Mackie]] * [[Don Cheadle]] * [[Jeremy Renner]] * [[Chadwick Boseman]] * [[Paul Bettany]] * [[Elizabeth Olsen]] * [[Paul Rudd]] * [[Emily VanCamp]] * [[Tom Holland (glumac)|Tom Holland]] * [[Frank Grillo]] * [[William Hurt]] * [[Daniel Brühl]] }} | music = [[Henry Jackman]] | cinematography = [[Trent Opaloch]] | editing = {{Plainlist| * [[Jeffrey Ford (montažer)|Jeffrey Ford]] * Matthew Schmidt<!-- Per Billing Block --> }} | studio = [[Marvel Studios]] | distributor = [[Walt Disney Studios Motion Pictures|Walt Disney Studios<br />Motion Pictures]] | released = {{Film date|2016|04|12|[[Dolby Theatre]]|df=y}} | runtime = 147 min.<!--Theatrical runtime: 147:29--><ref name="BBFC" /><ref name="Runtime" /> | country = {{flag|Sjedinjene Države}} | language = engleski | budget = 250 mil. $<ref name="BOM" /> | gross = 1,153 mrld. $<ref name="BOM">{{cite web |url=http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=marvel2016.htm |title=Captain America: Civil War (2016) |publisher=[[Box Office Mojo]] |accessdate=4. IX 2016}}</ref> | prethodi = ''[[Captain America: The Winter Soldier]]'' (2014) | slijedi = ''[[Captain America: New World Order]]'' (2024) }} '''''Kapetan Amerika: Građanski rat''''' ({{jez-en|Captain America: Civil War}}) je [[Sjedinjene Američke Države|američki]] [[Naučnofantastični film|naučnofantastični]] [[film]] iz [[2016 ]]. godine [[reditelj]]a [[Entoni Ruso|Entonija]] i [[Džo Ruso|Džoa Rusoa]] i nastavak filma ''[[Kapetan Amerika: Zimski vojnik]]'' iz [[2014]]. [[Scenarista|Scenaristi]] su [[Kristofer Markus]] i [[Stiven Makfili]] po stripu ''[[Kapetan Amerika]]'' [[Džo Sajmon|Džoa Sajmona]] i [[Džek Kirbi|Džeka Kirbija]]. [[Filmski producent|Producent]] filma je [[Kevin Fajgi]]. Muziku je komponovao [[Henri Džekman]]. Ovo je trinaesti nastavak u seriji filmova iz [[Marvelov filmski univerzum|Marvelovog filmskog univerzuma]]. Glumačku ekipu čine [[Kris Evans]], [[Robert Dauni Mlađi]], [[Skarlet Džohanson]], [[Sebastijan Sten]], [[Entoni Maki]], [[Don Čidl]], [[Džeremi Rener]], [[Čedvik Bouzman]], [[Pol Betani]], [[Elizabet Olsen]], [[Pol Rad]], [[Emili Vankamp]], [[Tom Holand]], [[Frenk Grilo]], [[Vilijam Hert]] i [[Danijel Bril]]. Svetska premijera je bila [[6. maj]]a [[2016]]. u [[Sjedinjene Američke Države|Sjedinjenim Američkim Državama]]. Budžet filma je iznosio 250 000 000 dolara a zarada od filma je 1 151 000 000 [[Američki dolar|dolara]]. == Radnja == {{upozorenje}} ''Kapetan Amerika - Građanski rat'' nastavlja tamo gde se film ''[[Osvetnici: Era Altrona]]'' završio. ''Stiv Rodžers'' predvodi novi tim ''Osvetnika'' u nastojanju da sačuvaju čovečanstvo. Posle još jednog međunarodnog incidenta u koji su ''Osvetnici'' bili umešani i u kome je došlo kolateralne štete, raste politički pritisak da se uspostavi sistem odgovornosti i upravljačko telo koje će odlučivati kada tim treba da bude angažovan. Novi status deli ''Osvetnike'' dok pokušavaju da zaštite svet od novog opakog zlikovca. == Uloge == {{Spisak glumaca}} |- | [[Kris Evans]] || Stiv Rodžers/[[Kapetan Amerika]] |- | [[Robert Dauni Mlađi]] || Toni Stark/[[Ajron Men]] |- | [[Skarlet Džohanson]] || Nataša Romanova/Crna Udovica |- | [[Sebastijan Sten]] || Baki Barns/Zimski Vojnik |- | [[Entoni Maki]] || Sem Vilson/Falkon |- | [[Don Čidl]] || Džejms "Rodi" Rouds/Ratna Mašina |- | [[Džeremi Rener]] || Klint Barton/Hokaj |- | [[Čedvik Bouzman]] || T'čala/Crni Panter |- | [[Tom Holand]] || Piter Parker/[[Spajdermen]] |- | [[Elizabet Olsen]] || Vanda Maksimov/Grimizna Veštica |- | [[Pol Rad]] || Skot Lang/Antmen |- | [[Pol Betani]] || Vizija |- | [[Emili Vankamp]] || Šaron Karter/Agent 13 |- | [[Frenk Grilo]] || Brok Rumolv/Krosbons |- | [[Vilijam Hert]] || Tadeus „Tanderbolt” Ros |- | [[Danijel Bril]] || Baron Zemo/Helmut Zimo |- |} ==Izvori== {{izvori|refs= <ref name="BBFC">{{cite web |url=http://www.bbfc.co.uk/releases/captain-america-civil-war-film-0 |title=''Captain America: Civil War'' (12A) |publisher=[[British Board of Film Classification]] |date=April 18, 2016 |accessdate=18. IV 2016 |archivedate=2016-05-15 |archiveurl=https://www.webcitation.org/6hWife8Ar?url=http://www.bbfc.co.uk/releases/captain-america-civil-war-film-0 |deadurl=no |df=mdy }}</ref> <ref name="Runtime">{{cite web |url=http://www.hollywoodreporter.com/heat-vision/captain-america-civil-war-run-873534 |title='Captain America: Civil War' Will Be the Longest Marvel Studios Film to Date |last=McMillian |first=Graeme |work=[[The Hollywood Reporter]] |date=March 9, 2016 |accessdate=9. III 2016 |archiveurl=https://www.webcitation.org/6ftL3F9vN?url=http://www.hollywoodreporter.com/heat-vision/captain-america-civil-war-run-873534 |archivedate=2016-03-10 |deadurl=no |df=mdy }}</ref> }} == Spoljašnje veze == {{Commons category|Captain America: Civil War}} * {{Official website|http://www.marvel.com/captainamerica}} * {{IMDb title|3498820}} * [http://www.wdsmediafile.com/media/CivilWar/writen-material/CivilWar5723ae08a2da5.pdf Official press kit] with cast / crew credits and additional information. [http://www.webcitation.org/6leYKcxNM?url=http://www.wdsmediafile.com/media/CivilWar/writen-material/CivilWar5723ae08a2da5.pdf Archived] from the original on October 30, 2016. {{Captain America}} {{Marvel Comics filmovi}} {{Anthony i Joe Russo}} {{Christopher Markus & Stephen McFeely}} {{Tinejdžerski izbor za naučnofantastični film}} {{Authority control}} [[Kategorija:Američki filmovi]] [[Kategorija:3D filmovi]] [[Kategorija:SF-filmovi]] [[Kategorija:Akcije (filmovi)]] [[Kategorija:Pustolovni filmovi]] [[Kategorija:Trileri]] [[Kategorija:Filmovi o Captainu Americi]] muqnqkiraqig8hv2xv5hzql88ij2uuo 0 4605523 41263020 41220743 2022-08-24T08:07:25Z 2A01:CB09:E028:A3B0:2965:A418:6BE9:7309 Université Paris-Sud wikitext text/x-wiki {{Infokutija organizacija | ime = Institut za genetičko inženjerstvo<br>i biotehnologiju | slika = Logo-Ingeb.jpg | veličina_slike = 80px | opis_slike = | karta = | veličina_karte = | opis_karte = | skraćenica = INGEB | uzrečica = | prethodnik =Centar za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju | nasljednik = | datum_osnivanja = 28. februar 1988. | datum_gašenja = | vrsta = Javna ustanova | status = Aktivan | cilj = | glavno_sjedište = Ulica Zmaja od Bosne 8<br>Kampus, objekat 10<br>BA-71000 [[Sarajevo]] | glavno_sjedište_koordinate = {{coord|43.856029|18.397563|display=inline,title}} | područje_uticaja = | članstvo = | jezik = [[Bosanski jezik|Bosanski]] | generalni_sekretar = | direktor =Prof. dr. Naris Pojskić, naučni savjetnik | lider_ime1 = | lider_vrsta2 = | lider_ime2 = | lider_vrsta3 = | lider_ime3 = | lider_vrsta4 = | lider_ime4 = | ključne_osobe = | glavni_organ =Vijeće INGEB-a | budžet = | broj_zaposlenih = 23 | broj_volontera = | web_stranica = {{URL|1=http://www.ingeb.unsa.ba/|2=ingeb.unsa.ba}} }} '''Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju''', poznat i po skraćenici INGEB, javna je [[BiH|bosanskohercegovačka]] [[nauka|naučna]] ustanova, članica [[Univerzitet u Sarajevu|Univerziteta u Sarajevu (UNSA)]].<ref name="unsa.ba">http://www.unsa.ba Statut UNSA. UNSA, Sarajevo</ref> Afilijacijski je centar [[Međunarodni centar za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju|Međunarodnog centra za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju]] (''International Center for Genetic Engineering and Biotechnology – ICGEB''), koji je osnovan kao specijalni projekat UN organizacije za industrijski razvoj ([[UNIDO|''UNIDO'']] ''– United Nations Industrial Development Organization'')<ref>http://www.icgeb.org Institute for Genetic Engineering and Biotechnology</ref><ref>http://www.klix.ba/vijesti/bih/bih-pristupila-medjunarodnom-centru-za-geneticki-inzenjering-i-biotehnologiju/050209008.</ref> Osnovan je pod nazivom: „Centar za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju“ 1988. godine<ref>Smajlović Z. (1987): Osnivanje Centra za genetičko inženjerstvo i biotehnoloiju – Korak u budućnost. „SBS“, str. 10, Sarajevo.</ref><ref>Univerzitet u Sarajevu (1988). Odluka o osnivanju Radne organizacije „Centar za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju Sarajevo“ u osnivanju. Univerzitet u Sarajevu, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref><ref name="Hadžiselimović, R. 2008">Hadžiselimović, R. et al., Ur. (2008). "Jubilej INGEB 20", Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju Univerziteta u Sarajevu (prvih 20 godina: 1988.–2008. INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref> uz podršku Vlade [[SR BiH]], [[ANUBiH]] i velikih bosanskohercegovačkih privrednih sistema.<ref>Konzorcijum za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju (1987): "Samoupravni sporazum o udruživanju rada i sredstava za realizaciju projekta pokretanja i razvoja naučno-istraživačkog rada u oblasti genetičkog inženjerstva i biotehnologije u SR BiH", Sarajevo</ref> Aktom osnivanja, povjerena mu je funkcija kreatora i nosioca sveukupnog naučnog i stručnog rada u razvoju genetičkog inženjerstva i na njemu bazirane biotehnologije u BiH.<ref name="Hadžiselimović, R. 2008"/><ref name="Hadžiselimović, R 1986">Hadžiselimović, R. Ur. (1986). "Drušveni cilj VI: Osposobljavanje za samostalan razvoj biotehnologije na bazi genetičkog inženjerstva u procesima proizvodnje hrane, uzgoja šuma, proizvodnje farmaceutskih i drugih bioloških supstanci", Aneks Izvedbenog projekta. Prirodno–matemetički fakultet Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref><ref>Osmanagić, M. Ur. (1989). "Tehnologija i razvoj", Edicija Jugoslavija u razvoju, Jugoslovenska naučna tribina, Jugoslovenski savez društava za širenje naučnih saznanja “Nikola Tesla“, Beograd</ref> Odgovarajućim zakonskim aktom, Skupština [[Republika Bosna i Hercegovina|RBiH]] je 1993,<ref name="Bosne i Hercegovine 1993">Službeni list Republike Bosne i Hercegovine (1993). "Odluka o preuzimanju prava osnivača prema Centru za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju", Službeni list RBiH, Godina II, broj 4, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref> početkom [[Rat u BiH|rata u BiH]], preuzela pravo osnivača ove institucije, a kasnije, 1999, pravo osnivača INGEB-a (kao “javne ustanove koja će djelovati u okviru Univerziteta u Sarajevu”) preuzeo je [[Kanton Sarajevo]]<ref name="Kantona Sarajevo 1999"> "Zakon o visokom obrazovanju", Službene novine KS, Godina IV, Broj 17, str. 656-666, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref> == Historija == Biotehnologiju na bazi genetičkog inženjerstva, kao jednu od tri najpropulzivnije komponente tekućeg naučno-tehnološkog napretka,<ref>Old, R.W., Primrose, S.B. (1980). "Principles of Gene Manipulation – An Introduction to Genetic Engineering", 2th edition, University of California Press, Berkeley and Los Angeles, USA</ref><ref>Berberović, LJ., Ur. ([[1984.]]). "Naučni skup: Genetičko inženjerstvo i biotehnologija", ANUBiH, Posebna izdanja: Knjiga 75, Odjeljenje prirodnih i matematičkih nauka, Knjiga 12, ANUBiH, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref><ref>Lewin, B. (1985). ''"Genes", 2th edition, John Wiley & Sons, Inc. USA</ref> nadležni državni organi su svojevremeno uvrstili u prioritete ''Strategije'' i ''Programa naučno-tehnološkog razvoja BiH''. Kao najracionalnija forma otjelovljenja usvojene istraživačke orijentacije, u tadašnjem sistemu finansiranja nauke, osnovana je institucija - nosilac razvoja ove oblasti u BiH: ''Centar za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju'' (1988.), a u okviru realizacije Društvenog cilja VI (''Osposobljavanje za samostalan razvoj biotehnologija na bazi genetičkog inženjerstva u procesima proizvodnje hrane, uzgoja šuma, proizvodnje farmaceutskih i drugih bioloških supstanci'').<ref name="Hadžiselimović, R. 2008"/><ref name="Hadžiselimović, R 1986"/><ref name="Hadžiselimović, R. 1986">Hadžiselimović, R., Ur. (1986). "Drušveni cilj VI: Osposobljavanje za samostalan razvoj biotehnologije na bazi genetičkog inženjerstva u procesima proizvodnje hrane, uzgoja šuma, proizvodnje farmaceutskih i drugih bioloških supstanci", Izvedbeni projekat, Prirodno–matemetički fakultet Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref><ref>Hadžiselimović, R., Ur. (1986). "Drušveni cilj VI: Osposobljavanje za samostalan razvoj biotehnologije na bazi genetičkog inženjerstva u procesima proizvodnje hrane, uzgoja šuma, proizvodnje farmaceutskih i drugih bioloških supstanci", Usaglašeni aneks Izvedbenog projekta, Prirodno–matemetički fakultet Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref> U periodu od 1988-91. obezbijeđena su krucijalna sredstva za nabavku i instaliranje kapitalne opreme. Paralelno je tekao i proces integrisanja kadrovskih, tehničkih i drugih bitnih potencijala za uspješan i efikasan rad Centra u skladu sa definisanim programskim ciljevima<ref name="Hadžiselimović, R. 2008"/><ref>ANUBiH (1987). "Naučno–stručni kolokvij o Izvedbenom projektu Društvenog cilja VI: Osposobljavanje za samostalan razvoj biotehnologije na bazi genetičkog inženjerstva u procesima proizvodnje hrane, uzgoja šuma, proizvodnje farmaceutskih i drugih bioloških supstanci (stenografske bilješke)", ANUBiH, Naučne komunikacije XII, Komisija za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju. ANUBiH, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref><ref>Centar za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju (1987). "Elaborat o društvenoj i ekonomskoj opravdanosti osnivanja Radne organizacije Centar za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju Sarajevo", CGIB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref><ref>Osmanagić, M., Ur. (1987). ''Hrana i razvoj'', Edicija Jugoslavija u razvoju, jugoslovenska naučna tribina, Jugoslovenski savez društava za širenje naučnih saznanja “Nikola Tesla“, Beograd</ref> i dugoročnim projekcijama istraživanja u pripadajućim oblastima nauke i tehnologije.<ref name="Hadžiselimović, R. 2008"/><ref name="Hadžiselimović, R. 1986"/><ref>Lewin, B. (1985). Genes, 2th edition, John Wiley & Sons, Inc. USA</ref><ref>Nicholl, D. S. T. (1994). "An Introduction to Genetic Engineering", Cambridge University Press, Cambridge</ref><ref>Barnum, S. R. (1998). "Biotechnology", Wadsworth Publishing Company, Toronto</ref> Rat u Bosni i Hercegovini je izazvao teško sagledive posljedice i u razvoju genetičkog inženjerstva (i na njemu bazirane biotehnologije) kako materijalno, tako i kadrovski. U ratnim uvjetima, poduzet je niz aktivnosti na očuvanju organizaciono-funkcionalnog integriteta Centra, osposobljavanju za rad u ratnim uvjetima te stvaranju osnovnih uvjeta za što uspješniji nastavak djelovanja u poratnom periodu.<ref name="Hadžiselimović, R. 2008"/><ref>Univerzitet u Sarajevu (2007). "1479 dana opsade Univerziteta u Sarajevu – Dokumentarni presjek o događajima 1992-1995", Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju, str. 39-40, UNSA, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref> Odgovarajućim zakonskim aktom (Službeni list RBiH 4/93), Skupština RBiH je ([[1993.]]) preuzela pravo osnivača ove institucije i odredila joj status javne naučne ustanove “Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju, Sarajevo”.<ref name="Bosne i Hercegovine 1993"/> Kasnije je Zakonom o visokom obrazovanju, pravo osnivača Instituta (kao “javne ustanove koja će djelovati u okviru Univerziteta u Sarajevu”) preuzeo Kanton Sarajevo (1999).<ref name="Kantona Sarajevo 1999"/> Nakon završetka rata, značajna vlastita i druga međunarodna sredstva, investirana su u adaptaciju prostorija Instituta koji se do 2007. godine nalazio u Ulici Kemalbegova 10. Nakon potpisivanja Memoranduma o razumijevanju sa [[ICMP|Međunarodnom komisijom za nestale osobe]] (ICMP),<ref>[[ICMP|International Commission on Missing Persons (ICMP), Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju (INGEB) (2002.). "Memorandum of Understanding", International Commission on Missing Persons and Institute for Genetic Engineering and Biotechnology – Memorandum o razumijevanju između Međunarodne komisije za nestala lica bivše Jugoslavije i Instituta za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref><ref>Hadžiselimović, R. et al., Ur. (2008.). "Jubilej INGEB 20", Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju Univerziteta u Sarajevu (prvih 20 godina: 1988.–2008. INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref> međunarodna zajednica je u adaptaciju prostora i nabavku visokosofisticirane opreme uložila preko 1.050.000 $. Kao partnerska institucija ICMP-u, INGEB je značajno doprinio utemeljenju i razvoju projekta ''Identifikacije žrtava rata u BiH'', a u Institutu je realizirano i prvo profiliranje skeletnih ostataka koje je rezultiralo uspješnom identifikacijom. Od 2004, ICMP samostalno nastavlja aktivnosti na identifikaciji žrtava rata, dok se u Institutu, na bazi stečenih iskustava, nastavlja realizacija započetih ali i novih naučno-istraživačkih projekata u oblasti [[DNK]] analize kao i ostalih oblasti molekularne genetike, genetičkog inženjerstva, citogenetike, bioinformatike te humane i populacione genetike. Razvija i respektabilnu izdavačku djelatnost u pripadujućim naučnoistraživačkim oblastima.<ref>Bajrović, K., Jevrić-Čaušević, A., Hadžiselimović, R. (2005). "Uvod u genetičko inženjerstvo i biotehnologiju", INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref><ref>Hadžiselimović, R. (2005). " Bioantropologija – biodiverzitet recentnog čovjeka", INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref><ref>Hadžiselimović, R., Pojskić, N. (2005). "Uvod u humanu imunogenetiku", INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref><ref>Marjanović, D., Dobrača, I., Drobnič, K. (2005). " Prikupljanje, prezervacija i transport uzoraka za DNK analizu", INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref><ref>Sofradžija, A., Muzaferović, Š. (2007). "Biodiverzitet sisara Bosne i Hercegovine – Katalog", INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref><ref>Ibrulj, S., Haverić, S., Haverić, A. (2008). "Citogenetičke metode-Primjena u medicini", INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref><ref>Marjanović, D., Primorac, D. (2009). "Molekularna forenzična genetika", INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref><ref>Kapur-Pojskić, L., Oruč, L., Kurtović-Kozarić, A., Pojskić, N. (2013). "Uvod u psihijatrijsku genetiku", INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref> Te aktivnosti se organizuju u saradnji sa brojnim institucijama [[Univerzitet u Sarajevu|Univerziteta u Sarajevu]], ali i sa uglednim međunarodnim centrima. Istovremeno, Institut (kadrovski, prostorno i infrastrukturno) učestvuje u realizaciji dodiplomske i postdiplomske nastave iz oblasti genetike na Univerzitetu u Sarajevu,<ref name="unsa.ba"/> [[Međunarodni univerzitet u Sarajevu|Međunarodnom univerzitetu u Sarajevu]]<ref>http://www.ius.edu.ba/</ref> i na [[Međunarodni univerzitet Burch|unverzitetu Burch]].<ref>http://ibu.edu.ba/</ref> . U Institutu su 2005. oformljene posebne laboratorije, kao organizaciono-funkcionalne jedinice specifičnog istraživačkog i ekspertnog profila. Kadrovski i materijalni kapaciteti pojedinih laboratorija su se fleksibilno mijenjali i prilagođavali dolazećim potrebama i mogućnostima i zahtjevima tekućih naučno-istraživačkih aktivnosti.<ref name="Hadžiselimović, R. 2008"/> Otvaranjem procesa denacionalizacije i privatizacije ispostavilo se da je ''[[Katolički Školski Centar Sarajevo|Katolički Školski Centar]]'' izvorni vlasnik zgrade u kojoj je smješten Institut, što je nametnulo problem njegovog izmještanja sa početne lokacije. U julu 2007. Institut se privremeno smjestio u iznajmljeni prostor,<ref>Hadžiselimović, R. et al., Ur. (2008): "Jubilej INGEB 20", Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju Univerziteta u Sarajevu (prvih 20 godina: 1988.–2008. INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref> da bi se konačni, namjenski smještaj ostvario januara 2012. u ''Kampusu Univerziteta u Sarajevu'', a zahvaljujući podršci ''Rektorata UNSA'' i nadležnog ministarstva [[Kanton Sarajevo|Kantona Sarajevo]]. Ovim činom su riješeni dugogodišnji problemi prostornog smještaja i statusa Instituta, čime su stvorene realne osnove za uspješno ostvarivanje dugoročnih projekcija razvoja i povjerenih osnivačkih funkcija u pripadajućim naučnim oblastima.<ref name="unsa.ba"/> == Djelatnost == Djelatnost Instituta obuhvata sveukupni naučni i stručni rad u ostvarivanju funkcije nosioca razvoja genetičkog inženjerstva i na njemu bazirane biotehnologije u BiH, a naročito: *fundamentalna istraživanja u oblasti genskog (DNK), hromosomskog i genomskog inženjerstva, *fundamentalna istraživanja u početnim fazama razvoja, projektovanja i transfera biotehnologije na bazi genetičkog inženjerstva, *kreativno učešće u programiranju dugoročnih projekcija razvoja biotehnologije na bazi genetičkog inženjerstva u BiH, *koordiniranje naučno-istraživačkih i stručnih aktivnosti u stvaranju uvjeta za realizaciju prioritetnih pravaca razvoja genetičkog inženjerstva i biotehnologije u BiH, *realizacija strateških segmenata Programa naučno-tehnološkog razvoja BiH u oblasti genetičkog inženjerstva i biotehnologije za potrebe proizvodnje hrane, medicine i farmacije, šumarstva i hortikulture, zaštite životne sredine i srodnih područja, *edukacija kadrova za genetičko-inženjerska i molekularno-genetička istraživanja, *edukacija kadrova za praćenje razvoja i transfer genetičkog inženjerstva i biotehnologije, u bosanskohercegovačkim i međunarodnim razmjerima, *analize i ekspertske studije u sistemu kontrole kvaliteta životne i radne sredine, životnih namirnica, lijekova, higijenskih, kozmetičkih, zaštitnih i drugih sredstava, *kreiranje i realizacija kontrole GMO i sistema biosigurnosti, *saradnja sa odgovarajućim institucijama u oblasti genetičke konsultacije, medicinske dijagnostike, forenzičke i medikolegalne prakse, *obavljanje odgovarajućih istraživačkih, edukacijskih i ekspertnih usluga pravnim i fizičkim licima u oblasti molekularne genetike, genetičkog inženjerstva i biotehnologije te biosigurnosti, *koordinacija organizacionog i funkcionalnog povezivanja i saradnje sa kompetentnim inostranim institucijama u kreiranju istraživačkih programa i ostvarivanju istraživačke i edukativne funkcije, *izdavanje naučnih i stručnih publikacija, i *drugi komplementarni oblici naučnog i stručnog rada (prema sopstvenim programima, po ugovoru ili nalogu osnivača)<ref name="Hadžiselimović, R. 2008"/>. == Upravna struktura == Pored direktora, upravljačko-stručnu strukturu INGEB-a su činili Naučno vijeće, Upravni odbor i Nadzorni odbor. Uspostavljanjem integrisanog Univerziteta u Sarajevu, odgovarajuće nadležnosti su prenesene na kompetentne organe [[UNSA]], uz autonomno djelovanje Vijeća Instituta. == Direktori Centra / Instituta == *[[Sabaheta Šaćiragić]] (1988–94.) *[[Rifat Hadžiselimović]] (1994–2002.) *[[Kasim Bajrović]] (2002–15.) *[[Naris Pojskić]] (2015. - ) == Organizacione jedinice – laboratorije == *Laboratorija za bioinformatiku i biostatistiku *Laboratorija za citogenetiku i genotoksikologiju *Laboratorija za forenzičku genetiku *Laboratorija za GMO i biosigurnost hrane *Laboratorija za humanu genetiku *Laboratorija za molekularnu genetiku prirodnih resursa == Naučni i stručni saradnici == *Prof. dr. [[Kasim Bajrović]], naučni savjetnik *Prof. dr. [[Naris Pojskić]], naučni savjetnik, Laboratorija za bioinformatiku i biostatistiku *Doc. dr. [[Adaleta Durmić Pašić]], viša naučna saradnica, šefica Laboratorija za GMO i biosigurnost hrane *Doc. dr. [[Lejla Kapur Pojskić]], viša naučna saradnica, šefica Laboratorija za humanu genetiku *Doc. dr. [[Sanin Haverić]], viši naučni saradnik, šef Laboratorija za citogenetiku i genotoksikologiju *Dr. [[Jasmina Čakar]], naučna saradnica, šefica Laboratorija za forenzičku genetiku *Dr. [[Anja Haverić]], naučna saradnica *Dr. [[Belma Kalamujić]], naučna saradnica, šefica Laboratorija za molekularnu genetiku prirodnih resursa *Dr. [[Naida Lojo-Kadrić]], naučna saradnica *Dr. [[Amra Kazić]], stručna savjetnica *Mr. [[Lejla Lasić]], viša stručna saradnica *Mr. [[Jasmin Ramić]], viši stručni saradnik *Mr. [[Gabrijela Radosavljević]], stručna saradnica *Mr. [[Maida Hadžić]], stručna saradnica * [[Mirela Džehverović]], viša laborantica == Vanjski saradnici == *Prof. dr. [[Rifat Hadžiselimović]], naučni savjetnik *Prof. dr. [[Damir Marjanović]], naučni savjetnik *Prof. dr. [[Lada Lukić Bilela]] *Dr. [[Lejla Kovačević]], viša asistentica *[[Almir Medunjanin]], Microsoft sistem administrator == Institucionalna saradnja == === Međuinstitucionalna saradnja u BiH === ==== [[Univerzitet u Sarajevu]] ==== *[[Akademija nauka i umjetnosti BiH]] *[[Fakultet sporta i tjelesnog odgoja Sarajevo|Fakultet sporta i tjelesnog odgoja]] *[[Fakultet zdravstvenih studija u Sarajevu|Fakultet zdravstvenih studija]] *[[Klinički centar Univerziteta u Sarajevu]] *[[Medicinski fakultet u Sarajevu|Medicinski fakultet]] *[[Poljoprivredno-prehrambeni fakultet u Sarajevu|Poljoprivredni fakultet]] *[[Prirodno-matematički fakultet u Sarajevu|Prirodno-matematički fakultet]] *[[Stomatološki fakultet u Sarajevu|Stomatološki fakultet]] *[[Šumarski fakultet u Sarajevu|Šumarski fakultet]] *[[Veterinarski fakultet u Sarajevu|Veterinarski fakultet]] ==== [[Univerzitet u Banjaluci]] ==== *[[Poljoprivredni institut, Banjaluka]] === Vanuniverzitetske institucije === *[[Udruženje genetičara u Bosni i Hercegovini]] *[[GENOFOND]] *[[BIOSPELD]] *[[Federalni zavod za poljoprivredu Sarajevo]] *[[Federalni agromediteranski zavod Mostar]] *[[JU Zavod za medicinu rada kantona Sarajevo]] *[[Opća bolnica "Dr. Abdulah Nakaš", Sarajevo]] === Međunarodna saradnja === *[[Fakultet za poljoprivredne nauke i hranu Skoplje|Fakultet za poljoprivredne nauke i hranu]] u [[Skoplje|Skoplju]], [[Makedonija]] *[[Fakultet za prirodne nauke i inženjerstvo Internacionalog Univerziteta u Sarajevu]] *[[Institut "Ruđer Bošković"]], Zagreb, Hrvatska *[[Institut za molekularnu biologiju Prirodoslovno-matematičkog fakulteta Zagreb]], *[[Institut za oceanografiju i ribarstvo u Splitu]] *[[International Center for Genetic Engineering and Biotechnology]] [[Trst]] *[[Université Paris-Sud|Systématique et Évolution Université Paris-Sud]], [[Orsay]] *[[Nacionalni inštitut za biologijo v Ljubljani]], Slovenija *[[TUBITAK, MRC – Research Institute for Genetic Engineering and Biotechnology]], [[Gebze]], *[[Université d’Orléans]], Faculté de Sciences, Département de Biologie, Orléans, == Izdavačka djelatnost == *Bajrović K., Jevrić-Čaušević A., Hadžiselimović R. (2005): Uvod u genetičko inženjerstvo i biotehnologiju. INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina <ref>Bajrović K., Jevrić-Čaušević A., Hadžiselimović R. (2005): Uvod u genetičko inženjerstvo i biotehnologiju. INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref>. *Hadžiselimović R. (2005): Bioantropologija – biodiverzitet recentnog čovjeka. INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina <ref>Hadžiselimović R. (2005): Bioantropologija – biodiverzitet recentnog čovjeka. INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref>. *Hadžiselimović R., Pojskić N. (2005): Uvod u humanu imunogenetiku. INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina <ref>Hadžiselimović R., Pojskić N. (2005): Uvod u humanu imunogenetiku. INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref>. *Marjanović D., Dobrača I. i Drobnič K. (2005): Prikupljanje, prezervacija i transport uzoraka za DNK analizu. INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina <ref>Marjanović D., Dobrača I. i Drobnič K. (2005): Prikupljanje, prezervacija i transport uzoraka za DNK analizu. INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref>. *Sofradžija A., Muzaferović Š. (2007): Biodiverzitet sisara Bosne i Hercegovine – Katalog. INGEB, Sarajevo, Bosna I Hercegovina<ref>Sofradžija A., Muzaferović Š. (2007): Biodiverzitet sisara Bosne i Hercegovine – Katalog. INGEB, Sarajevo, Bosna I Hercegovina</ref>. *Ibrulj S., Haverić S. i Haverić A. (2008): Citogenetičke metode-Primjena u medicini. INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina <ref>Ibrulj S., Haverić S. i Haverić A. (2008): Citogenetičke metode-Primjena u medicini. INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref>. *Hadžiselimović, R. et al., Ur. (2008): "Jubilej INGEB 20", Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju Univerziteta u Sarajevu (prvih 20 godina: 1988.–2008. INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina<ref name="Hadžiselimović, R. 2008"/> *Marjanović D., Primorac D. (2009): Molekularna forenzična genetika. INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina<ref>Marjanović D., Primorac D. (2009): Molekularna forenzična genetika. INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref>. *Kapur-Pojskić L., Oruč L., Kurtović-Kozarić A., Pojskić N. (2013): Uvod u psihijatrijsku genetiku. INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina<ref>Kapur-Pojskić L., Oruč L., Kurtović-Kozarić A., Pojskić N. (2013): Uvod u psihijatrijsku genetiku. INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina</ref>. *Pojskić L., Ur. (2014): Uvod u genetičko inženjerstvo i biotehnologiju, 2. izdanje. INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina<ref>Pojskić L., Ur. (2014) Uvod u genetičko inženjerstvo i biotehnologiju, 2. izdanje. INGEB, Sarajevo, Bosna i Hercegovina, ISBN 978-9958-9344-8-3</ref>. ==Također pogledajte== *[[Univerzitet u Sarajevu]] *[[ICGEB]] == Reference == {{reflist|2}} ==Vanjski linkovi== *http://www.unsa.ba/s/index.php *http://www.registar.nub.ba {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180220103539/http://registar.nub.ba/ |date=2018-02-20 }} *http://www.ingeb.unsa.ba/ *http://www.icgeb.org/home-nd.html [[Kategorija:Univerzitet u Sarajevu]] [[Kategorija:Istraživački instituti]] h9sjzaizkpk6ivhpih4b2bpnelvx7xp 0 4616965 41262834 41010460 2022-08-23T12:59:31Z 93.136.118.212 wikitext text/x-wiki '''Reli Meksiko''' je utrka svjetskog reli prvenstva. == Pobjednici == {{col-begin}} {{col-break|width=10%}} === Po godinama === {|class="wikitable plainrowheaders" style="background:#fff; font-size:86%; line-height:15px; border:grey solid 1px; border-collapse:collapse;" ! Godina ! Vozač ! Automobil |- ! 2004. | Markko Märtin | Ford Focus RS WRC '03 |- ! 2005. | Petter Solberg | Subaru Impreza S11 WRC '05 |- ! 2006. | Sébastien Loeb | Citroën Xsara WRC |- ! 2007. | Sébastien Loeb | Citroën C4 WRC |- ! 2008. | Sébastien Loeb | Citroën C4 WRC |-bgcolor="#DDDDDD" ! 2009. | colspan="2"| ''Nije održan'' |- ! 2010. | Sébastien Loeb | Citroën C4 WRC |- ! 2011. | Sébastien Loeb | Citroën DS3 WRC |- ! 2012. | Sébastien Loeb | Citroën DS3 WRC |- ! 2013. | Sébastien Ogier | Volkswagen Polo R WRC |- ! 2014. | Sébastien Ogier | Volkswagen Polo R WRC |- ! 2015. | Sébastien Ogier | Volkswagen Polo R WRC |- ! 2016. | Jari-Matti Latvala | Volkswagen Polo R WRC |- ! 2017. | Kris Meeke | Citroën C3 WRC |- ! 2018. | Sébastien Ogier | Ford Fiesta WRC |- ! 2019. | Sébastien Ogier | Citroën C3 WRC |- ! 2020. | Sébastien Ogier | Toyota Yaris WRC |} {{col-break|width=10%}} === Višestruki pobjednici (vozači) === {|class="wikitable plainrowheaders" style="background:#fff; font-size:86%; line-height:15px; border:grey solid 1px; border-collapse:collapse;" |- ! Pobjede ! Vozač ! Pobjednička godina |- ! rowspan="2"| 6 | Sébastien Loeb | 2006., 2007., 2008., 2010., 2011., 2012. |- | Sébastien Ogier | 2013., 2014., 2015., 2018., 2019., 2020. |} === Višestruki pobjednici (proizvođači) === {|class="wikitable plainrowheaders" style="background:#fff; font-size:86%; line-height:15px; border:grey solid 1px; border-collapse:collapse;" |- ! Pobjede ! Proizvođač ! Pobjednička godina |- ! 8 | Citroën | 2006., 2007., 2008., 2010., 2011., 2012., 2017., 2019. |- ! 4 | Volkswagen | 2013., 2014., 2015., 2016. |- ! 2 | Ford | 2004., 2018. |} {{col-end}} {{Commonscat|Rally Mexico}} {{Reli utrke}} {{Normativna kontrola}} [[Kategorija:Nastanci 2004.]] [[Kategorija:Reli|Meksiko]] [[Kategorija:Sport u Meksiku]] 4espxzehykoeb0n20ycluw2sti1o34d 0 4621017 41262855 40831605 2022-08-23T14:10:07Z InternetArchiveBot 155863 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Naselje | ime =Badalona | ime_genitiv =Badalone | izvorno_ime = | slika_panorama =Badalona_-_La_Rambla.jpg | veličina_slike =280px | opis_slike =[[Riva]] uz more La_Rambla | slika_karta = | veličina_karte = | opis_karte = | slika_karta1 = | veličina_karte1 = | opis_karte1 = | slika_lokacijska_karta_država =Španjolska | slika_lokacijska_karta_opis=Pozicija Badalone u Španjolskoj | nadimak = | širina-stupnjevi =41 | širina-minute =26 | širina-oznaka =N | dužina-stupnjevi =2 | dužina-minute =14 | dužina-oznaka =E | lokacija_ime =[[Popis država|Država]] | lokacija_info ={{flag|Španjolska}} | lokacija1_ime = [[Španske autonomne pokrajine|Autonomna zajednica]] | lokacija1_info = [[Katalonija]] | lokacija2_ime =[[Španjolske provincije|Provincija]] | lokacija2_info = [[Barcelona (provincija)|Barcelona]] | lokacija3_ime =Comarca | lokacija3_info =Barcelonès | utemeljenje_ime = | utemeljenje_datum = | dijelovi = | vrsta_dijelova = | d1-d50 | vrsta_vlasti = | vlast_bilješke = | titula_vođe=[[gradonačelnik]] | ime_vođe =Àlex Pastor | površina_bilješke = | površina_ukupna =20.9 [[km²]]<ref name=city/> | površina_kopna = | površina_vode = | postotak_vode = | površina_uža = | površina_šira = | površina_prazno1_ime = | površina_prazno1 = | površina_prazno2_ime = | površina_prazno2 = | visina = 6 [[metar]]a<ref name=city/> | visina_izvor = | visina_max = | visina_min = | stanovništvo_godina =[[2017]]. | stanovništvo_bilješke = | stanovništvo =215,848<ref name=city/> | stanovništvo_gustoća=10,303 stan. / [[km²]]<ref name=city/> | stanovništvo_uže = | stanovništvo_uže_gustoća = | stanovništvo_šire = | stanovništvo_šire_gustoća = | stanovništvo_prazno1_ime = | stanovništvo_prazno1 = | stanovništvo_gustoća_prazno1 = | stanovništvo_prazno2_ime = | stanovništvo_prazno2 = | stanovništvo_gustoća_prazno2 = | vremenska_zona =[[UTC+1]] | utc_pomak =+2 | vremenska_zona_DST = | utc_pomak_DST = | poštanski_broj =08910–08918 | pozivni_broj =988 | gradovi_prijatelji = | web_stranica = }} '''Badalona''' je [[grad]] od 215,848 [[Stanovništvo|stanovnika]]<ref name=city>{{cite web | url =http://www.citypopulation.de/Spain-Cataluna.html | title =''Spain: Cataluña'' | accessdate =3. 07. 2018 | language=engleski | publisher=City population}}</ref> na [[sjeveroistok]]u [[Španjolska|Španjolske]], koji [[Državna uprava|administrativno]] podpada pod [[Španske autonomne pokrajine|autonomnu zajednicu]] [[Katalonija|Kataloniju]] i [[Barcelona (provincija)|Provinciju Barcelonu]]. == Geografske karakteristike == Badalona leži duž [[obala|obale]] [[Mediteran]]a udaljena nekih desetak [[km]] od strogog centra [[Barcelona|Barcelone]]. Ona je treći grad po veličini u [[Katalonija|Kataloniji]] i 23 u [[Španjolska|Španjolskoj]]. Badalona je zapravo [[sjeveroistok|sjeveroistočno]] [[predgrađe]] [[metropola|metropolitanske]] [[Barcelona|Barcelone]], koja je sa svojih 4.840,000 stanovnika, izrasla u 91 [[konurbacija|konurbaciju]] na [[svijet]]u od 4.840,000 stanovnika<ref name=con>{{cite web |url=https://docs.google.com/viewer?url=http%3A%2F%2Fwww.demographia.com%2Fdb-worldua.pdf&pdf=true |title= ''Demographia World Urban Areas'' |publisher = Demographia |language = engleski |accessdate = 3. 7. 2018}}</ref> Badalona je poznata po [[luka|luci]] i [[vinarija]]ma. == Gradovi pobratimi == * {{flagicon|Čile}} [[Valparaíso]], [[Čile]] * {{flagicon|Švedska}} [[Göteborg]], [[Švedska]] == Izvori == {{reflist}} == Vanjske veze== {{Commonscat|Badalona}} * [http://badalona.cat/portalWeb/ ''Ajuntament de Badalona''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120826051555/http://badalona.cat/portalWeb/ |date=2012-08-26 }} {{es icon}} {{geog-stub}} [[Kategorija:Barcelona]] [[Kategorija:Katalonija]] [[Kategorija:Gradovi u Španiji]] tf8cea0rdluayztyzy7gbnd88w5w6tr 0 4621743 41263006 41114941 2022-08-24T06:37:10Z Boja02 108864 wikitext text/x-wiki {{Infokutija film | naslov = Doctor Strange | slika = Logo de Doctor Extraño.jpg | director = [[Scott Derrickson]] | producer = [[Kevin Feige]] | writer = {{Plain list|<!--Writer field is used per the end credits of the film, and the official press material source--> * [[Jon Spaihts]] * Scott Derrickson * [[C. Robert Cargill]] }} | based on = {{based on|[[Doctor Strange]]|[[Stan Lee]]<!--Per the end credits of the film-->|[[Steve Ditko]]}} | starring = {{Plain list|<!-- Order based on billing block --> * [[Benedict Cumberbatch]] * [[Chiwetel Ejiofor]] * [[Rachel McAdams]] * [[Benedict Wong]] * [[Michael Stuhlbarg]] * [[Benjamin Bratt]] * [[Scott Adkins]] * [[Mads Mikkelsen]] * [[Tilda Swinton]] }} | music = [[Michael Giacchino]] | cinematography = [[Ben Davis (direktor fotografije)|Ben Davis]] | editing = {{Plain list| * Wyatt Smith<ref name="Editor" /> * Sabrina Plisco<ref name="MarvelProductionBegins" /> }} | studio = [[Marvel Studios]] | distributor = [[Walt Disney Studios Motion Pictures|Walt Disney Studios<br />Motion Pictures]] | released = {{Film date|2016|10|13|[[Hong Kong]]|df=y}} | runtime = 115 min.<!--Theatrical runtime: 114:49--><ref name="BBFC" /> | country = {{flag|Sjedinjene Države}} | language = engleski | budget = 165–236,6&nbsp;mil. $<ref name="Budget" /><ref name="ForbesBudget" /> | gross = 677,7&nbsp;mil. $<ref name="BOM">{{cite web |url= http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=marvel716.htm |title=Doctor Strange (2016) |publisher=[[Box Office Mojo]] |accessdate=24. IV 2017}}</ref> | slijedi = ''[[Doctor Strange in the Multiverse of Madness]]'' (2022) }} '''''Doctor Strange''''' je [[SAD|američki]] [[fantastika|fantastično]]-[[akcija (film)|akcijski]] igrani film snimljen [[2016. na filmu|2016.]] godine u režiji [[Scott Derrickson|Scotta Derricksona]]. Predstavlja adaptaciju [[Doctor Strange|istoimenog]] stripa u izdanju [[Marvel Comics]]a, odnosno četrnaesti po redu film iz ciklusa [[Marvelov filmski univerzum|Marvelovog filmskog univerzuma]]. Protagonist, čiji lik tumači [[Benedict Cumberbatch]], je uspješni ali arogantni [[neurokirurgija|neurokirurg]] dr. Stephen Strange kojemu su nakon nesreće ozlijeđene ruke i koji, nastojeći ih izliječiti, na [[Himalaja|Himalaji]] stiče mistične nadljuske moći. Radnja prikazuje kako ih koristi u borbi protiv zlikovaca iz druge dimenzije. == Radnja == {{spoiler}} Iz studija Marvel stiže ''Doktor Strejndž'', priča o svetski poznatom [[Neurohirurgija|neurohirurgu]] ''dr Stivenu Strejndžu'' ([[Benedikt Kamberbač]]), kojem će se život promeniti zauvek kad mu posle užasne [[Saobraćajna nezgoda|saobraćajne nesreće]] ruke ostanu paralizovane. Pošto mu tradicionalna medicina ne može pomoći, on će biti primoran da lek potraži u misterioznoj [[Enklava|enklavi]] poznatoj kao Kamar – Tadž. Ubrzo će shvatiti da ovo nije samo centar za lečenje već i prva borbena linija protv mračnih sila koje žele da unište našu stvarnost. Uskoro će Strejndž, naoružan novim magičnim moćima, biti primoran da odabere da li želi da se vrati u život pun bogatstva i slave ili da ostavi sve to za sobom i da se bori protiv najmoćnijeg čarobnjaka na svetu. == Uloge == {{Spisak glumaca}} |- | [[Benedikt Kamberbač]] || Stiven Strejndž / Doktor Strejndž |- | [[Čuetel Edžiofor]] || Karl Mordo |- | [[Rejčel Makadams]] || Kristin Palmer |- | [[Benedikt Vong]] || Vong |- | [[Majkl Stalbarg]] || Nikodemus Vest |- | [[Bendžamin Bret]] || Džonatan Pangborn |- | [[Skot Adkins]] || Lucijan |- | [[Mads Mikelsen]] || Kacilijus |- | [[Tilda Svinton]] || |- |} ==Izvori== {{izvori|refs= <ref name="Editor">{{cite web|url=http://www.hollywoodreporter.com/behind-screen/editfest-ant-man-avengers-guardians-812581 |title=EditFest: 'Ant-Man,' 'Avengers 2' Editors on Working in the Marvel Universe |last=Giardina |first=Carolyn |work=[[The Hollywood Reporter]] |date=August 1, 2015 |accessdate=1. VIII 2015 |archiveurl=https://www.webcitation.org/6aTFsrIZt?url=http://www.hollywoodreporter.com/behind-screen/editfest-ant-man-avengers-guardians-812581 |archivedate=August 2, 2015 |deadurl=no |df=mdy }}</ref> <ref name="MarvelProductionBegins">{{cite web|url=http://marvel.com/news/movies/25486/marvels_doctor_strange_begins_production |title=Marvel's 'Doctor Strange' Begins Production |publisher=[[Marvel Comics|Marvel.com]] |date=November 24, 2015 |accessdate=24. XI 2015 |archiveurl=https://www.webcitation.org/6dHpFCvvP?url=http://marvel.com/news/movies/25486/marvels_doctor_strange_begins_production |archivedate=November 24, 2015 |deadurl=no |df=mdy }}</ref> <ref name="BBFC">{{cite web|url=http://www.bbfc.co.uk/releases/doctor-strange-film-0 |title=Doctor Strange [2D] |work=[[British Board of Film Classification]] |accessdate=14. X 2016 |archiveurl=https://www.webcitation.org/6lGFvpdt9?url=http://www.bbfc.co.uk/releases/doctor-strange-film-0 |archivedate=October 14, 2016 |deadurl=no |df=mdy }}</ref> <ref name="Budget">{{cite web|url=http://www.fool.com/investing/2016/10/22/instant-analysis-for-disney-investors-doctor-stran.aspx |title=Instant Analysis: For Disney Investors, 'Doctor Strange' Is Tracking Disappointment |last=Beyers |first=Tim |publisher=[[The Motley Fool]] |date=October 22, 2016 |accessdate=23. X 2016 |archiveurl=https://www.webcitation.org/6lTm6QuRo?url=http://www.fool.com/investing/2016/10/22/instant-analysis-for-disney-investors-doctor-stran.aspx |archivedate=October 23, 2016 |deadurl=no |df=mdy }}</ref> <ref name="ForbesBudget">{{cite web|url=https://www.forbes.com/sites/csylt/2018/04/27/disney-reveals-avengers-infinity-wars-financial-muscle/#19e85c0e4e48|title=Disney Reveals Financial Muscle Of 'Avengers: Infinity War'|last=Sylt|first=Christian|work=[[Forbes]]|date=April 27, 2018|accessdate=3. V 2018|archiveurl=https://www.webcitation.org/6z95lRrbK?url=https://www.forbes.com/sites/csylt/2018/04/27/disney-reveals-avengers-infinity-wars-financial-muscle/#19e85c0e4e48|archivedate=2018-05-03|deadurl=no}}</ref> }} ==Vanjske veze== {{Commons category|Doctor Strange (2016 film)}} * {{Official website|http://www.marvel.com/doctorstrange}} * {{IMDb title|1211837|Doctor Strange}} {{Marvel Comics - filmovi}} {{Scott Derrickson}} {{Saturn Award for Best Comic-to-Film Motion Picture}} {{Authority control}} [[Kategorija:Američki filmovi]] [[Kategorija:3D filmovi]] [[Kategorija:Filmovi fantastike]] [[Kategorija:Akcije (filmovi)]] [[Kategorija:Filmovi o superherojima]] [[Kategorija:Filmovi temeljeni na stripovima]] p7rpj4tmogslzeyor6ott63m2obhmjv 0 4621999 41263005 41219636 2022-08-24T06:35:57Z Boja02 108864 wikitext text/x-wiki {{Infokutija film | naslov = Guardians of the Galaxy Vol. 2 | slika = Guardians of the Galaxy Vol 2 Logo Black.svg | director = [[James Gunn]] | producer = [[Kevin Feige]] | writer = James Gunn | based on = {{based on|''[[Guardians of the Galaxy (2008)|Guardians of the Galaxy]]''|[[Dan Abnett]]|[[Andy Lanning]]}} | starring = {{Plainlist|<!--Order based on billing block --> * [[Chris Pratt]] * [[Zoe Saldana]] * [[Dave Bautista]] * [[Vin Diesel]] * [[Bradley Cooper]] * [[Michael Rooker]] * [[Karen Gillan]] * [[Pom Klementieff]] * [[Elizabeth Debicki]] * [[Chris Sullivan (glumac)|Chris Sullivan]] * [[Sean Gunn]] * [[Sylvester Stallone]] * [[Kurt Russell]] <!-- Order based on billing block--> }} | music = [[Tyler Bates]] | cinematography = [[Henry Braham]] | editing ={{Plainlist| * [[Fred Raskin]] * [[Craig Wood (film editor)|Craig Wood]] }} | studio = [[Marvel Studios]] | distributor = [[Walt Disney Studios Motion Pictures|Walt Disney Studios<br />Motion Pictures]] | released = {{Film date|2017|04|10|[[Tokyo]]df=y}} | runtime = 137 min.<ref name="BBFC" /> | country = {{flag|Sjedinjene Države}} | language = engleski | budget = 200&nbsp;mil. $<ref name="BOM" /> | gross = 863.8&nbsp;mil. $<ref name="BOM">{{cite web |url=http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=marvel17a.htm |title=Guardians of the Galaxy Vol. 2 (2017) |publisher=[[Box Office Mojo]] |accessdate=22. II 2018}}</ref> | prethodi = ''[[Guardians of the Galaxy (film)|Guardians of the Galaxy]]'' (2014) | slijedi = ''[[Guardians of the Galaxy Vol. 3]]'' (2023) }} '''''Guardians of the Galaxy Vol. 2''''' ({{jez-sh|Čuvari galaksije vol. 2}}) je [[SAD|američka]] [[science fiction film|science fiction]] [[akcija (film)|akcijska]] [[filmska komedija]] snimljena [[2017. na filmu|2017.]] godine u režiji [[James Gunn|Jamesa Gunna]]. Predstavlja adaptaciju stripova [[Marvel Comics]]a o [[Guardians of the Galaxy (2008)|istoimenom]] timu [[superheroj]]a, odnosno nastavak filma ''[[Guardians of the Galaxy (film)|Guardians of the Galaxy]]'' i petnaesti film iz ciklusa [[Marvelov filmski univerzum|Marvelovog filmskog univerzuma]]. Radnja prikazuje kako se tim Čuvara galaksije suočava sa problemom koji nastane kada njegov vođa Peter Quill (čiji lik tumači [[Chris Pratt]]) počne tražiti svog oca, odnosno kako će sticajem okolnosti morati spašavati univerzum. == Uloge == {{Spisak glumaca}} |- | [[Kris Prat]] || Piter Kvil/Star Lord |- | [[Zoi Saldana]] || Gamora |- | [[Dejv Batista]] || Draks Razarač |- | [[Vin Dizel]] || Grut |- | [[Bredli Kuper]] || Roket |- | [[Majkl Ruker]] || Jondu |- | [[Karen Gilan]] || Nebula |- | [[Pom Klementif]] || Mantis |- | [[Elizabet Debicki]] || Aješa |- | [[Kris Saliven]] || Marsia |- | [[Šon Gan]] || Tejzerfejs |- | [[Silvester Stalone]] || Stakar |- | [[Kurt Rasel]] || Igo |} ==Izvori== {{izvori|refs= <ref name="BBFC">{{cite web|url=http://www.bbfc.co.uk/releases/guardians-galaxy-vol-2-2017|title=Guardians of the Galaxy Vol. 2 (2017)|publisher=[[British Board of Film Classification]]|accessdate=18. IV 2017|archiveurl=https://www.webcitation.org/6ppQXMmo6?url=http://www.bbfc.co.uk/releases/guardians-galaxy-vol-2-2017|archivedate=April 19, 2017|deadurl=no}}</ref> }} == Vanjske veze == {{Commons category}} * {{Official|http://movies.disney.com/guardians-of-the-galaxy-vol-2}} * {{IMDb title|3896198}} * {{AllMovie title|609066}} * [http://waltdisneystudiosawards.com/media/scripts/GotG2.pdf Script] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180809190530/https://waltdisneystudiosawards.com/media/scripts/GotG2.pdf |date=2018-08-09 }} {{Marvel Comics - filmovi}} {{James Gunn}} {{Tinejdžerski izbor za naučnofantastični film}} {{Authority control}} [[Kategorija:Američki filmovi]] [[Kategorija:3D filmovi]] [[Kategorija:SF-filmovi]] [[Kategorija:IMAX filmovi]] [[Kategorija:Filmske komedije]] [[Kategorija:Akcije (filmovi)]] [[Kategorija:Filmovi o superherojima]] [[Kategorija:Filmovi temeljeni na stripovima]] 9teimutqxr0owyzib6wkwywf7i6d5n4 0 4622480 41263004 41262764 2022-08-24T06:34:21Z Boja02 108864 wikitext text/x-wiki {{Infokutija film | naslov = Ant-Man and the Wasp | slika = Ant-Man and The Wasp.jpg | director = [[Peyton Reed]] | producer = {{Plainlist| * [[Kevin Feige]] * Stephen Broussard }} | writer = {{Plainlist| * [[Chris McKenna (pisac)|Chris McKenna]] * Erik Sommers * [[Paul Rudd]] * Andrew Barrer * Gabriel Ferrari }} | based on = {{Plainlist| * {{based on|''[[Ant-Man]]''|[[Stan Lee]]|[[Larry Lieber]]|[[Jack Kirby]]}} * {{based on|''[[Wasp (strip)|Wasp]]''|Stan Lee|[[Ernie Hart]]|Jack Kirby}} }} | starring = {{Plainlist|<!-- Order per billing block --> * <!--Please do not add a link here. It is an OVERLINK as Rudd is credited as a writer and linked above. Thank you!-->Paul Rudd<!--Please do not add a link here. It is an OVERLINK as Rudd is credited as a writer and linked above. Thank you!--> * [[Evangeline Lilly]] * [[Michael Peña]] * [[Walton Goggins]] * [[Bobby Cannavale]] * [[Judy Greer]] * [[T.I.|Tip "T.I." Harris]] * [[David Dastmalchian]] * [[Hannah John-Kamen]] * [[Abby Ryder Fortson]] * [[Randall Park]] * [[Michelle Pfeiffer]] * [[Laurence Fishburne]] * [[Michael Douglas]] }} | music = [[Christophe Beck]] | cinematography = [[Dante Spinotti]] | editing = {{Plainlist| * Dan Lebental<ref name="PressKit" /> * [[Craig Wood (film editor)|Craig Wood]]<ref name="PressKit" /> }} | studio = [[Marvel Studios]] | distributor = [[Walt Disney Studios Motion Pictures|Walt Disney Studios<br />Motion Pictures]] | released = {{Film date|2018|6|25|[[El Capitan Theatre]]|df=y}} | runtime = 118 min.<!-- Theatrical runtime: 117:58 --><ref name="BBFC"/> | country = {{flag|Sjedinjene Države}} | language = engleski | budget = 162–195 mil. $<ref name="DeadlineWknd1" /><ref name="Wknd1Total" /> | gross = 364,3&nbsp;mil. $<ref name="BOM">{{cite web |url=http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=ant-manandthewasp.htm |title=''Ant-Man and the Wasp'' (2018) |publisher=[[Box Office Mojo]] |accessdate=27. VII 2018}}</ref> | prethodi = ''[[Ant-Man (film)|Ant-Man]]'' (2015) | slijedi = ''[[Ant-Man and the Wasp: Quantumania]]'' (2023) }} '''''Ant-Man and the Wasp''''' ({{jez-sh|Antmen i Osa}}) je [[SAD|američki]] [[science fiction film|science fiction]] [[akcijski film]] snimljen [[2018. na filmu|2018.]] godine u režiji [[Peyton Reed|Peytona Reeda]]. Predstavlja nastavak filma ''[[Ant-Man (film)|Ant-Man]]'', odnosno drugi film u seriji temeljenoj na [[Ant-Man|istoimenom]] stripu u izdanju [[Marvel Comic]]a, te koji je likovima i radnjom povezan sa [[Marvelov filmski univerzum|Marvelovim filmskim univerzumom]]. U njemu [[Paul Rudd]] ponavlja ulogu Scotta Langa, inženjera i bivšeg robijaša koji je stekao moć smanjivanja i sada nastoji pomiriti karijeru [[superheroj]]a sa roditeljskim dužnostima. Radnja prikazuje kako se udružuje sa [[Wasp (strip)|Hope Van Dyne]] (čiji lik tumači [[Evangeline Lilly]]) kako bi njenu majku pokušao izvući iz kvantnog područja. == Uloge == {{Spisak glumaca}} |- | [[Pol Rad]] || Skot Lang / ''[[Antmen (strip)|Antmen]]'' |- | [[Evandželin Lili]] || Houp van Dajn / ''[[Osa (strip)|Osa]]'' |- | [[Majkl Penja]] || Luis |- | [[Volton Gogins]] || Soni Berč |- | [[Bobi Kanavali]] || Pekston |- | [[Džudi Grir]] || Megi |- | [[Tip Haris]] || Dejv |- | [[Dejvid Dasmolčan]] || Kurt |- | [[Hana Džon Kejman]] || Ava Star |- | [[Abi Rajder Fortson]] || Kasandra Lang |- | [[Randal Park]] || Džimi Vu |- | [[Mišel Fajfer]] || Džanet van Dajn |- | [[Lorens Fišbern]] || Bil Foster |- | [[Majkl Daglas]] || [[Henk Pim]] |- |} ==Izvori== {{izvori|refs= <ref name="PressKit">{{cite journal|url=http://www.wdsmediafile.com/media/AntManAndTheWasp/writen-material/AntManAndTheWasp5b3149f365d93.pdf|title=Ant-Man and the Wasp Press Kit|publisher=[[Walt Disney Studios Motion Pictures]]|accessdate=4. VII 2018|archiveurl=https://www.webcitation.org/70eqXRxQa?url=http://www.wdsmediafile.com/media/AntManAndTheWasp/writen-material/AntManAndTheWasp5b3149f365d93.pdf|archivedate=2018-07-04|deadurl=no|date=}}</ref> <ref name="BBFC">{{cite web|url=https://www.bbfc.co.uk/releases/ant-man-and-wasp-film-1|title=Ant-Man and the Wasp (2018)|publisher=[[British Board of Film Classification]]|accessdate=2. VII 2018}}</ref> <ref name="DeadlineWknd1">{{cite web|url=https://deadline.com/2018/07/ant-man-and-the-wasp-opening-box-office-overperform-marvel-1202422128/|title=‘Ant-Man And The Wasp’ Shrinks A Tick To $76M Opening, But Still 33% Bigger Than Original – Sunday Final|last=D'Alessandro|first=Anthony|work=[[Deadline Hollywood]]|date=July 8, 2018|accessdate=9. VII 2018|archiveurl=https://www.webcitation.org/70mxcaG7r?url=https://deadline.com/2018/07/ant-man-and-the-wasp-opening-box-office-overperform-marvel-1202422128/|archivedate=2018-07-09|deadurl=no}}</ref> <ref name="Wknd1Total">{{cite web|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2018-07-08/-ant-man-swarms-theaters-with-76-million-take-for-walt-disney|title=‘Ant-Man’ Swarms Theaters With $75.8 Million for Walt Disney|last=Golum|first=Rob|website=[[Bloomberg L.P.]]|date=July 9, 2018|accessdate=19. VII 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180720000354/https://www.bloomberg.com/news/articles/2018-07-08/-ant-man-swarms-theaters-with-76-million-take-for-walt-disney|archivedate=2018-07-20|deadurl=yes}}</ref> }} ==Vanjske veze== * {{Official Website|http://marvel.com/movies/movie/245/ant-man_and_the_wasp}} * {{IMDb title|5095030}} {{Marvel Comics - filmovi}} {{Peyton Reed}} [[Kategorija:Američki filmovi]] [[Kategorija:SF-filmovi]] [[Kategorija:Akcije (filmovi)]] [[Kategorija:Filmske komedije]] [[Kategorija:Filmovi potjere]] [[Kategorija:Pljačkaški filmovi]] [[Kategorija:Filmovi o superherojima]] [[Kategorija:Filmovi temeljeni na stripovima]] spoa9ok9ftfhsufa2aiio7fpx8c6nm5 0 4629836 41262829 41190042 2022-08-23T12:42:59Z InternetArchiveBot 155863 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki '''Autarijati i Kelti''' dolaze u dodir u IV vijeku p.n.e, nakon naseljavanja Kelta u [[Panonija|Donju Panoniju]], oko rijeke [[Sava]] i njenog ušća u [[Dunav]]. Tu su Kelti potčinili Sinde, Sigine, Graukene i Agatirse, te panonske (sjevernoilirske) narode, posebno one u istočnoj [[Slavonija|Slavoniji]] i [[Srem]]u. == Autarijati == {{Glavni|Autarijati}} U jednom kulturnom razvoju koji je počeo od [[Bronzano doba|bronzanog doba]] [[Autarijati]] su, na vrhuncu svog društveno ekonomskog razvoja zauzimali prostor u centralnom [[Balkan]]u. Na zapadu su držali prostor gornjih tokova [[Neretva|Neretve]] i [[Drina|Drine]], na jugu su bili u sjeveroistočnoj [[Crna Gora|Crnoj Gori]] do Skadarskog jezera. Istočna granica je bila [[Morava]] i na sjeveru [[Zapadna Morava]]. Centralni dio obuhvatao je [[Arheološka nalazišta na Glasincu|glasinački prostor]] i tokovi rijeka [[Tara|Tare]] i [[Lim]]a. Njihove istočne granice su posljedica širenja na račun [[Tribali|Tribala]]. Na jugu su im susjedi bili [[Dardanci]]. Od sredine V. st. p. n. e. (faza V a [[Glasinačka kultura|Glasinačke kulture]]) do oko 335. god. p. n. e. Autarijati završavaju teritorijalnu ekspanziju i daljnji društveno-politički, ekonomski i kulturni razvitak. Njihova arheološka nalazišta su malobrojnija i siromašnija, sa mnogo manje autohtonih proizvoda, a primat preuzimaju strani proizvodi. I na kraju nastupa i sam nestanak autarijatske narodnosne i kulturne zajednice koji se čini kao nagli, nenadani prekid bez presedana u istoriji. Trenutak koji se može uzeti kao početak samog kraja Autarijatske narodnosne zajednice je [[Aleksandrov balkanski pohod|pohod na Balkan]] 336/5. god. p. n. e. mladog [[Antička Makedonija|makedonskog]] kralja [[Aleksandar Veliki|Aleksandra III Argeada]]. Makedonski kralj uputio se na sjever sa znatnom vojskom kako bi konačno prije svoga planiranog prelaska u [[Azija|Aziju]] umirio pobune i pacifizirao sjeverne oblasti svoga kraljevstva. Nakon što je porazio tzv. autonomne [[Tračani|Tračane]], [[Tribali|Tribale]] i [[Geti|Gete]], izbio i prešao na drugu stranu [[Dunav]]a, Aleksandar je primio poslanstva drugih naroda, među kojima su bili i [[Kelti]]. Na povratku, dok se kretao prema zemlji [[Agrijani|Agrijana]] i [[Peonci|Peonaca]], Aleksandar je obaviješten o pobuni [[Ilirski vladari|ilirskog kralja]] [[Klit]]a i [[Taulanti|taulantskog]] kralj [[Glauk]]ija, te da se i Autarijati spremaju da napadnu makedonsku vojsku.<ref name="WilkesI">[https://de.scribd.com/document/33915225/ILIRI-John-Wilkes-Split-2001 John Wilkes - Iliri; Laus, Split 2001]</ref> Langar, kralj naroda Agrijana, koji se nalazio u pratnji makedonskog kralja, provalio je u autarijatsku zemlju u porječju [[Morava|Južne Morave]], opustošio je i opljačkao.<ref>Mesihović, 2013, s.103</ref> Autarijatska zemlja je 335. god. p. n. e. samo opustošena, ali ne i pripojena Makedoniji. Oni se nigdje ne spominju kao jedan od pokorenih naroda. Nezavisnost Autarijata u odnosu na Aleksandra Makedonskog se vidi i po tome što se oni ne spominju među vojskom koju je Aleksandar predvodio u pohodu na istok, kao što su to bili obavezni učiniti drugi zavisni balkanski narodi. Čitav Aleksandrov pohod na Balkan opisao je njegovov vojskovođa [[Ptolemej I Soter|Ptolomej Lag]], kasnije egipatski kralj i osnivač dinastije [[Ptolomejevići|Ptolomejidi]]. Za Kelte je napisao da su sa [[Jadransko more|Jadranskog mora]], što su prihvatili i [[Antička Grčka|grčki]] pisci ([[Arijan]]). Današnji istoričari su podijeljeni.<ref>Marin Zaninović - JADRANSKI KELTI - Arheološki zavod Filozofskog fakulteta Zagreb, 2001</ref> Zaninović smatra da Kelti nisu prešli preko Jadrana i Balkana, već kroz Ljubljanska vrata, zatim u Panoniju, odakle su otišli na Dunav i iskazali lojalnost Aleksandru. == Kelti == {{Glavni|Galski pohod na Balkan}} [[Kelti]], doseljeni na obale Dunava i [[Sava|Save]], u sklopu svoje ekspanzije, okreću se prema onim teritorijima koje su se nalazile van makedonske uprave, ne želeći uznemirivati makedonske granice i njihovu sferu uticaja za vrijeme Aleksandrovog života. Oni su poslali i drugo miroljubivo poslanstvo Aleksandru u [[Babilon]]. Sjeverne granice Autarijata su bile okrenute prema Savi i Dunavu, što znači da su oni predstavljali prvu ozbiljniju autohtonu prepreku u budućem keltskom pohodu na Balkan. Pravci nadiranja Kelta vodili su uz rijeke [[Morava|Moravu]] i [[Drina|Drinu]]. Keltska najezda na Autarijate nije bila brza i učinkovita. Autarijati su ipak posjedovali dovoljno unutarnje snage da se suprotstave Keltima i pružaju višegodišnji otpor. Osnovna prednost Kelta ležala je u njihovom konjaništvu i ubojitim širokim i dugačkim dvosjeklim mačevima (koji su dostizali i 1 m dužine) sa zaobljenim vrhom. To je Keltima uvijek omogućavalo da imaju bolju početnu stratešku prednost u svakom sukobu sa narodima Balkana, koji su bili pretežno pješaci naoružani za borbu izbliza kratkim mačevima ili bodežima. == Poraz Autarijata == Kelti su počeli napadati autarijatsku teritoriju krajem trećeg i početkom druge decenije IV. st. p. n. e. (oko 320. godine). Dešavanja na sjevernoj granici više nisu zanimali ni jednog od makedonskih generala-[[dijadosi]]a (Aleksandrovi nasljednici). Nivo razaranja, pustošenja, nasilja i svireposti koje su izazvali keltski napadi tokom narednih deset godina bio je nezamisliv za Autarijate. Kelti su poznati kao surovi osvajači koji su kod svih onih naroda koji su na sebi osjetili njihove napade izazivali strah velikih razmjera.<ref>Mesihović, 2013</ref> [[File:3-bc map elznik.jpg|mini|desno|Nakon što su porazili Autarijate, Kelti su imali otvoren prostor za daljnja pustošenja po Balkanu]] === Legende o porazu === Kada govori o keltsko-autarijatskom ratu [[Polijen]] jasno naglašava njegovu dugotrajnost i da bi došli do pobjede Kelti su na kraju morali da pribjegnu lukavstvu, po kojem su Kelti zatrovali i hranu i piće, i tako porazili Autarijate. Najezda "žaba", a neki pisci navode i miševe i ribe, koja se dogodila negdje na periferiji grčko-makedonskog svijeta, spominje se u sedam antičkih izvještaja. Ovoliki broj je dovoljan argument da se prihvati i teza o prirodnoj katastrofi koja je mogla doprinijeti porazu i seobi Autarijata.<ref name="Autarijati"> {{Cite web |url= https://books.google.de/books?id=cK83AwAAQBAJ&pg=PA336&lpg=PA336&dq=Autarijati&source=bl&ots=2V90FfNv_W&sig=4VVZZ6Q2Ahei0oO9nhAi9t5nVEg&hl=sr&sa=X&ved=0ahUKEwiimvWh_tvXAhXMDOwKHftsBFU4ChDoAQgtMAE#v=onepage&q=Autarijati&f=false |title= Salmedin Mesihović: Autarijati |work= Sarajevo, 2007. |accessdate= 9. 2. 2016}}</ref><ref name="Basler">{{Cite web |url=https://de.scribd.com/doc/177015405/Kulturna-Istorija-BiH |title=Alojz Benac-Đuro Basler-Borivoj Ćović-Esad Pašalić-Nada Miletić-Pavao Anđelić - - KULTURNA ISTORIJA BOSNE I HERCEGOVINE |work=Veselin Masleša, Sarajevo, 1966 |accessdate=9. 2. 2016 }}{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Selidba == Pisani izvori potvrđuju da su se negdje oko 311/310. god. p. n. e. Autarijati nalazili u masovnoj seobi. [[Justin]] i [[Orozije]] govoreći o dijadohu [[Kasander]]u i njegovim ratovima na Balkanu, spominju Autarijate koji se nalaze u pokretu iz pravca Južne Morave prema [[Peonci|Peoniji]]. Na osnovu ugovora koji je postigao sa njima, Kasander ih je primip kao saveznike i, po [[Diodor]]u, naselio kraj planine Orbel (Belasica), a po Justinu i Oroziju na granicama Makedonije. Jedan dio, poslije napornog marša i iznuren bolestima stigao je do područja ušča Dunava, na područje plemena [[Geti]]. Tu se jedan dio kao najamnička vojska, priključio dijadosu [[Lizimah]]u koji je vladao [[Tračani|Trakijom]]. Ratovali su u Maloj Aziji. Nemajući u njih povjerenje i bojeći se pobune jedne noći Lizimah je pobio oko 5 000 Autarijata. Na matičnoj teritoriji je ostao jedan broj koji se vremenom nazvao drugim imenima ([[Naresi]], [[Glindicioni]], [[Melkumani]]...), a autarijatsko ime je zauvijek nestalo i prestao je postojati jedinstveni autarijatski politički entitet.<ref>Papazoglu, 1969</ref> == Literatura == *{{cite book |last = Mesihović |first = Salmedin |title = Historija Autarijata |url = http://www.ff-eizdavastvo.ba/Books/Historija_Autarijata.pdf |publisher = Filozofski fakultet Sarajevo |year = 2014 |isbn = |access-date = 2018-12-23 |archive-date = 2016-03-21 |archive-url = https://web.archive.org/web/20160321104842/http://www.ff-eizdavastvo.ba/Books/Historija_Autarijata.pdf |deadurl = yes }} *{{cite book |last = Papazoglu |first = Fanula |title = Srednjobalkanska plemena u predrimsko doba. Tribali, Autarijati, Dardanci, Skordisci i Mezi |url = http://www.anubih.ba/images/publikacije/djela/CBI/DJELA%20XXX-1%20Papazoglu.pdf |publisher = ANUBiH, Sarajevo |year = 1969 |isbn = |access-date = 2018-12-23 |archivedate = 2018-09-23 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20180923052830/http://www.anubih.ba/images/publikacije/djela/CBI/DJELA%20XXX-1%20Papazoglu.pdf |deadurl = yes }} *{{cite book |last = Čović |first = Borivoj |title = OD BUTMIRA DO ILIRA |url=https://docslide.com.br/documents/od-butmira-do-ilira-borivoj-covic-sarajevo-1976-569cd78dbb971.html |publisher = Veselin Masleša, Sarajevo |year = 1976 |isbn = }} == Reference == {{reference}} [[Kategorija:Autarijati]] [[Kategorija:Kelti]] [[Kategorija:Historija Balkana]] [[Kategorija:Ilirski ratovi]] [[Kategorija:Glasinačka kultura]] 80la5uwxvan3ffxtzlfs8sw31hyrsrd 0 4637587 41262888 41137218 2022-08-23T17:56:17Z Vipz 151311 [[Šablon:Infokutija jezik]] umjesto [[Šablon:Infokutija jezik01]]. wikitext text/x-wiki {{Infokutija jezik | ime = Joruba | altime = | domaćeime = ''Èdè Yorùbá'' | prihvaćenost = | slika = | veličina = <!-- ili veličina_slike --> | imagealt = | opis_slike = | izgovor = | države = [[Nigerija]], [[Benin]], [[Togo]] | regija = | tvorac = | nastao = | okolnosti = | etnicitet = [[Joruba (narod)|Jorube]] | izumro = | era = | govornici = 48,000,000 | datum = 2017. | datumprefiks = | ref = ne2007 | refname = | govornici2 = | oživiljen = | oživljen-kat = <!-- ili oživljen-kategorija --> | familycolor = nigersko-kongoanski | family = [[Nigersko-kongoanski jezici|nigersko-kongoanski]] | fam2 = [[Atlantsko-kongoanski jezici|atlantsko-kongoanski]] | fam3 = [[Voltaško-nigerski jezici|voltaško-nigerski]] | fam4 = [[YEAI]] | fam5 = [[Joruboidni jezici|joruboidni]] | fam6 = [[edekiri jezici|edekiri]] | fam7 = | protoime = | preteče = | preteče2 = <!-- do preteča5 --> | standardi = | stand1 = | stand2 = <!-- do stand6 --> | dijalekti = | listclass = | dia1 = | dia2 = <!-- up to dia20 --> | pismo = [[latinica]]<br>[[joruba Brailleovo pismo]]<br>[[arapsko pismo]] {{small|(ranije)}} | znak = | posteriori = | nacija = ''nema službeni status''<br> ---- {{small|Većinski jezik u:<div> * {{flag|Nigerija}} * {{flag|Benin}} * {{flag|Togo}}</div>}} | manjinski = | agencija = | iso1 = yo | iso1comment = | iso2 = yor | iso2b = | iso2t = | iso2comment = | iso3 = yor | iso3comment = | lc1 = | ld1 = | lc2 = <!-- up to lc30 --> | ld2 = <!-- up to ld30 --> | iso6 = | isoexception = | linglist = | lingname = | linglist2 = <!-- up to linglist6 --> | lingname2 = <!-- up to lingname6 --> | glotto = yoru1245 | glottoname = | glottofoot = | glottorefname = Yoruba | glotto2 = <!-- up to glotto5 --> | glottoname2 = <!-- up to glottoname5 --> | glottorefname2 = <!-- up to glottorefname5 --> | aiatsis = | aiatsisname = | aiatsis2 = <!-- up to aiatsis6 --> | aiatsisname2 = <!-- up to aiatsisname6 --> | guthrie = | lingua = 98-AAA-a | lingua_ref = | ietf = | karta = | karta_veličina = | kartaalt = | karta_opis = | karta2 = | kartaalt2 = | karta_opis2 = | pushpin_map = | pushpin_image = | pushpin_map_alt = | pushpin_map_caption = | pushpin_mapsize = | pushpin_label = | pushpin_label_position = | coordinates = <!-- use {{Coord}} --> | obavijest = IPA }} '''Joruba jezik''' (jor. ''Èdè Yorùbá'') je [[jezik]] koji se govori u [[Zapadna Afrika|Zapadnoj Africi]]. Joruba je [[policentrični standardni jezik|policentrični jezik]] iz porodice [[Nigersko-kongoanski jezici|nigersko-kongoanskih jezika]] koji se danas primarno govori u [[Nigerija|Nigeriji]] i [[Benin]]u, a manjoj mjeri u ostalim dijelovima Afrike (značajnije, mada manje, zajednice postoje u [[Togo|Togu]], [[Sijera Leone|Sijeri Leone]], [[Liberija|Liberiji]], itd.) te na području Amerika i Europe; broj govornika je nešto manji od 80,000,000, više od 50% kojih su izvorni govornici.<ref name="NE100" /><ref>''Metzler Lexikon Sprache'' (4th ed. 2010) estimates roughly 30 million based on earlier estimates and population growth figures</ref> Ne-vernakularni ostaci ovog jezika, [[Lucumí jezik|lucumí]], liturgijski je jezik [[Santerizam|santerističke]] religije u [[Karibi]]ma, koju su utemeljile porobljene [[Joruba (narod)|Jorube]]. Mnoge jorubanske riječi koriste se u afro-brazilskoj religiji [[Candomblé]]. Joruba se također koristi u mnogim drugim afro-američkim religijama u Americi i na Karibima. == Klasifikacija i varijante == Joruba jezik spada u malu podskupinu [[edekiri jezici|edekiri jezika]] unutar šire grupe [[Joruboidni jezici|joruboidnih jezika]]. Joruboidni jezici su najveća podskupina unutar [[Voltaško-kongoanski jezici|voltaško-kongoanskih jezika]], koja je pak dio široko rasprostranjene [[Atlantsko-kongoanski jezici|atlantsko-kongoanskih jezika]], temeljne podskupine u porodici [[Nigersko-kongoanski jezici|nigersko-kongoanskih jezika]]. Sam jezik sastoji se od nekoliko [[dijalekt|dijalekata]], koji se dijele u pet velikih skupina:<ref>This widely followed classification is based on Adetugbọ's (1982) dialectological study; the classification originated in his 1967 PhD thesis ''The Yoruba Language in Western Nigeria: Its Major Dialect Areas'', {{ProQuest|288034744}}. See also Adetugbọ 1973:183-193.</ref> * '''Sjeverozapadni joruba''' (NWY) * '''Sjeveroistični joruba''' (NEY) * '''Središnji joruba''' (CY) * '''Jugoistični joruba''' (SEY) * '''Jugozapadni joruba''' (SWY) Jasne granice među dijalektima nemoguće je odrediti, zbog čega postoje i brojne sličnosti među dijalektima. Uz to, dijalekti često odgovaraju pojedinim etničkim skupinama koje ih govore. == Historija == Joruba se klasificira zajedno s [[edekiri jezici]]ma te zajedno s jezicima [[itsekiri jezik|itsekiri]] i [[igala jezik|igala]] čini posebnu podskupin [[Joruboidni jezici|joruboidnih jezika]] u sklopu [[Voltaško-nigerski jezici|voltaško-nigerske]] skupine [[Nigersko-kongoanski jezici|nigersko-kongoanskih jezika]]. Lingvističko jedinstvo nigersko-kongoanskih jezika seže u duboku prahistoriju; procjene se kreću za period od unatrag 15,000 godina (kraj [[Gornji paleolit|gornjeg paleolita]]).<ref>{{cite book| last1=Heine|first1=Bernd|authorlink1=Bernd Heine|last2=Nurse| first2=Derek|authorlink2=Derek Nurse|title=African Languages: An Introduction |url= https://books.google.com/books?id=C7XhcYoFxaQC&pg=PA294|year=2000|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-66629-9|page=294}}</ref> S obzirom na njegovu brojnost i zastupljenost izvan matičnog govornog područja (Zapadna Afrika), joruba je najpopularniji afrički jezik u svijetu. Prema usmenoj predaji, narod [[Joruba (narod)|Joruba]] utemeljila su božanstva Oduduwa i Obatala, koji su uz to stvorili i svijet. Iako imaju zajedničku historiju, zajednički naziv za Oduduwinu "djecu" nije se pojavio sve do druge polovice [[19. vijek|XIX. vijeka]]. Prije ukidanja trgovine robljem, joruba jezik, jezik slobodnih robova iz [[Freetown]]a, bio je poznat među Europljanima kao '''aku''', ime koje je dobio od prve riječi pozdrava ''Ẹ kú àárọ'' (sh. "dobro jutro") i ''Ẹ kú alẹ'' (sh. "dobra večer").<ref>{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/32347966| title = The early study of Nigerian languages : essays and bibliographies| last=1926-| first = Hair, P. E. H. (Paul Edward Hedley)|year=1994| publisher = Gregg Revivals|isbn=978-0-7512-0105-5| location = Aldershot| oclc = 32347966|pages=6}}</ref><ref name=":1">{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/32882722| title = The Yoruba koiné : its history and linguistic innovations| last=Gbenga| first = Fagborun, J.|year=1994| publisher = Lincom Europa|isbn=978-3-929075-47-2| location = München| oclc = 32882722|pages=13}}</ref> Kasnije je primijenjeno ime u jariba, odnosno joruba te je u početku bilo ograničeno na [[Carstvo Oyo]]. Ime se koristilo kod Hausa; njihovo poreklo je nejasno.<ref name=":1" /> Pod utjecajem Jorube [[Samuel Ajayi Crowther|Samuela Ajayija Crowthera]], prvog afričkog [[Anglikanska crkva|anglikanskog]] biskupa u Nigeriji, kao i kasnijih misionara, te razvoja pisanog joruba jezika, ime joruba prošireno je sve jorupske dijalekate.<ref name=":2">{{harvnb|Adetugbọ|1982|pp=207-224}}</ref> Prvi tiskan materijal na jorupskom pojavio se tek [[1819.]] godine, a bio je to kratki rječnik jorupskog jezika sadržan u izvještaji s afričke misije engleskog pisca [[Thomas Edward Bowdich|Thomasa Edwarda Bowdicha]], koji je tada boravio na području [[Gana|Gane]].<ref>{{Cite book|title=Mission from Cape Coast Castle to Ashantee| last=Bowdich| first = Thomas Edward| publisher = |year=1819| id = | location = }}</ref> Ovo je bilo relativno kasno za tako rasprostranjen jezik kao što je bio joruba i to se može pripisati činjenici da prije XIX. vijeka, Europljani gotovo da nisu imali nijednu trgovinsku bazu na području obale Joruba. Istraživanja u sklopu komparativne lingvistike, glotokronologije, dijalektologije i drugih disciplina - uzimajući u obzir tradicionalne usmene historijske izvore i arheološke nalaze - doprinjela su rasvjetljavanju historije Joruba i njihovog jezika prije tog vremena.<ref name=":1" /> == Pismo i gramatika == === Ortografija === {{main|Jorupski alfabet}} U [[17. vijek|XVII. vijeku]], službeno pismo joruba jezika bilo je [[Adžamsko pismo|adžamsko]], što je forma [[Arapsko pismo|arapskog pisma]].<ref>"Yoruba...written in a version of the Arabic script known as Ajami (or Ajamiyya)."[https://www.loc.gov/rr/amed/afs/NigerianSurveyTour2007/NigerianSurveyTour.html]</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=jep3DAAAQBAJ&pg=PA194&dq=yoruba+ajami&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjywqnl967hAhUCsZ4KHdVbAH8Q6AEIKTAA#v=onepage&q=yoruba%20ajami&f=false|title=Encyclopedia of the Yoruba|last=FALOLA|first=TOYIN|last2=AKINYEMI|first2=AKINTUNDE|date=2016-06-20|publisher=Indiana University Press|year=|isbn=9780253021564|location=|pages=194|language=en}}</ref> Suvremena jorupska ortografija je, pak, nastala djelovanjem crkvenih misija među Jorubama te posrednim djelovanjem ranije spomenutog Crowthera, koji se kasnije osobno posvetio sistematizaciji svog materinjeg jezika. Inicijalni tekstovi mahom su bili prijevodi dijelova [[Biblija|Biblije]], a Crowther je u početku koristio [[latinica|latinično pismo]] sa samo jednim dijakritičkim znakom, točkom ispod samoglasnika, koja je označavala njegov [[Otvoreni samoglasnik|otvoreni]] oblik ([ɛ] i [ɔ] / ⟨ẹ⟩ i ⟨ọ⟩). Ortografija je s godinama mijenjana kako bi se pismu dodao i ton. Godine [[1875.]], crkva je organizirala prvu konferenciju o jorupskoj ortografiji, a standard donesen na njoj poslužio je kao osnova za razvoj ortografije u narednim desetljećima. Suvremena ortografija derivirana je iz studije Ayọa Bamgboṣea o historiji jorupske ortografije (''Yoruba Orthography'', [[1965.]]) kao i izvještaja Komisije za jorupsku ortografiju iz [[1966.]] godine; uz tendenciju da se pismo što bolje prilagodi govoru, suvremena ortografija ne razlikuje se puno od starijih varijanti. Službeno pismo je latinično, uz dodatke [[digraf]]a (gb) te određenih dijakritika (točka, odnosno vertikalna crtica ispod slova) te izgleda ovako (latinična slova ⟨c⟩, ⟨q⟩, ⟨v⟩, ⟨x⟩ i ⟨z⟩ se ne koriste): {| cellpadding="3" align="center" |A||B||D||E||Ẹ||F||G||Gb||H||I||J||K||L||M||N||O||Ọ||P||R||S||Ṣ||T||U||W||Y |- |a||b||d||e||ẹ||f||g||gb||h||i||j||k||l||m||n||o||ọ||p||r||s||ṣ||t||u||w||y |} Iznimka od ove ortografije je [[benin]]ski alfabet, koji je drugačije standardiziran [[1975.]] godine u sklopu nacionalnog projekta standardizacije svih beninskih jezika. Aktualna beninska ortografija, usvojena nakon revizije [[1990.]] godine, izgleda ovako: {| cellpadding="3" align="center" |+ Beninski alfabet |- |A||B||D||E||Ɛ||F||G||Gb||H||I||J||K||Kp||L||M||N||O||Ɔ||P||R||S||Sh||T||U||W||Y |- |a||b||d||e||ɛ||f||g||gb||h||i||j||k||kp||l||m||n||o||ɔ||p||r||s||sh||t||u||w||y |} Uz ranije navedene dijakritike, standardna jorupska ortografija koristi još i tri dijakritika kojima se ističu [[naglasak|naglasci]], a koji se mahom koriste kod samoglasnika; ti dijakritici su onaj za [[kratki naglasak]] ⟨´⟩, [[dugi naglasak]] ⟨`⟩ i [[makron (dijakritik)|makron]] ⟨¯⟩, što u praksi izgleda: {| cellpadding="3" align="center" |Á||À||Ā||É||È||Ē||Ẹ / E̩||Ẹ́ / É̩||Ẹ̀ / È̩||Ẹ̄ / Ē̩||Í||Ì||Ī||Ó||Ò||Ō||Ọ / O̩||Ọ́/ Ó̩||Ọ̀ / Ò̩||Ọ̄ / Ō̩||Ú||Ù||Ū||Ṣ / S̩ |- |á||à||ā||é||è||ē||ẹ / e̩||ẹ́ / é̩||ẹ̀ / è̩||ẹ̄ / ē̩||í||ì||ī||ó||ò||ō||ọ / o̩||ọ́ / ó̩||ọ̀ / ò̩||ọ̄ / ō̩||ú||ù||ū||ṣ / s̩ |} === Gramatika === Joruba je visoko [[izolirajući jezik]],<ref>Karlsson, F. ''Yleinen kielitiede.'' ("General linguistics") Helsinki: Helsinki University Press, 1998.</ref> odnosno jezik s vrlo malo [[morfem]]a po riječi i gotovo bez ikakve [[Fleksija|fleksijske]] [[morfologija|morfologije]]. Osnovni sintaktički redoslijed prati formulu [[subjekt-predikat-objekt]], što na primjeru izgleda ovako:<ref name="RowlandsEvan">Rowlands, Evan Colyn. (1969). Teach Yourself Yoruba. English Universities Press: London.</ref> {| cellpadding="3" align="center" | {{center|'''SUBJEKT'''}} || {{center|'''PREDIKAT'''}} || {{center|'''OBJEKT'''}} |- | {{center|''ó''}} || {{center|''nà''}} || {{center|''Adẹ́''}} |- | {{small|{{center|On}}}} || {{small|{{center|svladava}}}} || {{small|{{center|Adẹ́a}}}} |} Jednostavni sustav [[glagol]]a u joruba jeziku uglavnom referira na već dovršene radnje te se često naziva perfektom. Složena glagolska vremena postoje te se označavaju dodacima ''ń'' (za [[imperfekt]]) i ''ti'' (za [[perfekt]] kao prošlo glagolsko vrijeme). Negacija se izražava česticom ''kò'', koja ide prije samog glagola. Kao i u mnogim zapadnoafričkim jezicima, česte su [[Serijska glagolska konstrukcija|serijske glagolske konstrukcije]]. Joruba ne poznaje gramatičke rodove,<ref>Ogunbowale, P. O. (1970). The Essentials of the Yoruba Language. University of London Press: London.</ref> međutim poznaje distinkciju između ljudskih i neljudskih imenica; ona se, doduše, reflektira samo u upitnim rečenicama, kada se za ljude koristi upitna zamjenica ''tani'' (tko?), dok se za ostale imenice koristi zamjenica ''kini'' (što?). Asocijativne veze među imenicama (što pokriva i posvojne, odnosno [[genitiv]]ne konstrukcije) postoje i vode se po formuli modificirana riječ-modifikator, s tim da su moguće i složene konstrukcije; plural se označava posebnom česticom.<ref name="RowlandsEvan" /> Jezik poznaje dva temeljna [[prijedlog]]a - ''ní'' (sh. na, u) i ''sí'' (sh. prema) - prvi od kojih označava lokaciju i izostanak kretanja, a drugi specificira upravo kretanje prema nekoj lokaciji. Položaj i smjerovi konstruiraju se kombiniranjem ovih prijedloga s općim prostornim imenicama, a historijski su, velikim dijelom, vezani uz dijelove tijela. == Reference == {{reflist}} == Literatura == === Bibliografski izvori === *{{cite book | author=Adetugbọ, Abiọdun | year=1982 | chapter=Towards a Yoruba Dialectology | editor=Afọlayan | title=Yoruba Language and Literature | pages=207–224 }} *{{cite book | author=Afọlayan, Adebisi (ed.) | year=1982 | title=Yoruba language and literature | publisher=University of Ifẹ Press / Ibadan University Press | location=Ifẹ / Ibadan }} *{{cite journal | author=Ajayi, J.F. Ade | year=1960 | title=How Yoruba was Reduced to Writing | journal=Odu: A Journal of Yoruba, Ẹdo and Related Studies | issue=8 | pages=49–58 }} *{{cite journal | author = Bamgboṣe, Ayọ | year=1965a | title=Assimilation and contraction in Yoruba | journal=Journal of West African Languages | issue=2 | pages=21–27 }} *{{cite book | author = Bamgboṣe, Ayọ | year=1965b | title=Yoruba Orthography | publisher=Ibadan University Press | location=Ibadan }} *{{cite book | author = Bamgboṣe, Ayọ | year = 1969 | title = Twelve Nigerian Languages | chapter = Yoruba | editor = Elizabeth Dunstan | pages = 166 | publisher = Africana Publishing Corp | location = New York | isbn = 0-8419-0031-0}} *{{cite book | author= Fagborun, J. Gbenga | year=1994 | title= The Yoruba Koiné – ''Its History and Linguistic Innovations'' | url= https://www.amazon.com/Yoruba-Koine-History-Linguistics-Innovations/dp/3929075474/ref=sr_1_1?ie=UTF8&s=books&qid=1297920718&sr=8-1 | others= LINCOM Linguistic Edition vol. 6. | publisher= LINCOM Europe | location= München/Newcastle | isbn = 3-929075-47-4}} *{{cite book | author=Fresco, Max | year=1970 | title=Topics in Yoruba Dialect Phonology | others=(Studies in African Linguistics Supplement Vol. 1) | publisher=University of California, Dept. of Linguistics/ASC | location=Los Angeles }} *{{cite book | author=Ladipọ, Duro | year=1972 | title=Ọba kò so (The king did not hang) &mdash; Opera by Duro Ladipọ | others=(Transcribed and translated by R.G. Armstrong, Robert L. Awujọọla and Val Ọlayẹmi from a tape recording by R. Curt Wittig) | publisher=Institute of African Studies, University of Ibadan | location=Ibadan }} *Oyètádé, B. Akíntúndé & Buba, Malami (2000) 'Hausa Loan Words in Yorùbá', in Wolff & Gensler (eds.) ''Proceedings of the 2nd WoCAL, Leipzig 1997'', Köln: Rüdiger Köppe, 241-260. *{{cite book | author = Oyenuga, Soji www.YorubaForKidsAbroad.com | year = 2007 | title = Yoruba For Kids Abroad - Learn Yoruba In 27 Days| chapter = Yoruba | editor = Soji and Titi Oyenuga | pages = 27 days | publisher = Gaptel Innovative Solutions Inc | location = Saskatoon, Canada | ISBN = }} ==== Historija ==== *{{cite book |first=Abiọdun |last=Adetugbọ |chapter=The Yoruba Language in Yoruba History |title=Sources of Yoruba History |editor-first=Saburi O. |editor-last=Biobaku |location=Oxford |publisher=Clarendon Press |year=1973 |pages=176–204 |isbn=0-19-821669-6 |ref=harv }} *{{cite book | author=Hair, P.E.H. | year=1967 | title=The Early Study of Nigerian Languages | chapter=The Early Study of Yoruba, 1825-1850 | publisher=[[Cambridge University Press]] | location=Cambridge }} *{{cite book | author=Law, R.C.C. | year=1973a | chapter=Contemporary Written Sources | editor=Biobaku, S.O. | title=Sources of Yoruba History | pages=9–24 }} *{{cite book | author=Law, R.C.C. | year=1973b | chapter= Traditional History | editor=Biobaku, S.O. | title=Sources of Yoruba History | pages=25–40 }} ==== Rječnici ==== *{{cite book | author=Abraham, Roy Clive | year=1958 | title=Dictionary of Modern Yoruba | publisher=University of London Press | location=London }} *{{cite book | author=CMS (Canon C.W. Wakeman, ed.) | year=1950 |origyear=1937 | title=A Dictionary of the Yoruba language | publisher=University Press | location=Ibadan }} *{{cite book | author=Delanọ, Oloye Isaac | year=1958 | title=Atúmọ̀ ede Yoruba [short dictionary and grammar of the Yoruba language] | publisher=Oxford University Press | location=London }} *{{cite book | author=Sachnine, Michka | year=1997 | title=Dictionnaire yorùbá-français, suivi d'un index français-yorùbâ | publisher=Karthala | location=Paris }} ==== Gramatika ==== *{{cite book | author=Adéwọlé, L.O. | year=2000 | title=Beginning Yorùbá (Part I) | others=Monograph Series no. 9 | publisher=CASAS | location=Cape Town }} *{{cite book | author=Adéwọlé, L.O. | year=2001 | title=Beginning Yorùbá (Part II) | others=Monograph Series no. 10 | publisher=CASAS | location=Cape Town }} *{{cite book | author= Bamgboṣe, Ayọ | year=1966 | title=A Grammar of Yoruba | others=[West African Languages Survey / Institute of African Studies] | publisher=Cambridge University Press | location= Cambridge }} *{{cite book |last1=Barber |first1=Karin |authorlink= Karin Barber |title=Yorùbá Dùn ún So: a beginners' course in Yorùbá |date=1985 |publisher=Yale University Press |location=New Haven |isbn=978-0300029581 |edition=1st}} *{{cite book | author=Crowther, Samuel Ajayi | title=Yoruba Grammar | publisher=London | year=1852 }} The first grammar of Yoruba. *{{cite book | author=Rowlands, E.C. | year=1969 | title=Teach Yourself Yoruba | publisher=The English Universities Press | location=London }} *{{cite book | author=Ward, Ida | authorlink=Ida Ward | year=1952 | title=An introduction to the Yoruba language | publisher=W. Heffer & Sons | location=Cambridge }} *{{cite book |author1=Yetunde, Antonia |author2=Schleicher, Folarin |lastauthoramp=yes | year=2006 | title=Colloquial Yoruba | publisher=Taylor & Francis Ltd (Routledge) | location=London }} == Vanjske veze == {{InterWiki|code=yo}} * [http://www.omniglot.com/writing/yoruba.htm Omniglot: Yoruba orthography] * [http://www.yorubadictionary.com/ Yoruba dictionary] * [http://yorubatranslation.com Yoruba Translation - Free online translation service instantly Yorùbá.] * [http://dictionary.kasahorow.com/all/yo kasahorow Yoruba Dictionary] * [http://oroede.sourceforge.net/ Ọrọ èdè Yorùbá] * [http://yoruba.xLingua.net/yo/ xLingua: Yoruba-Online-Dictionary English-Yoruba / Yoruba-English] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190108095755/http://yoruba.xlingua.net/yo/ |date=2019-01-08 }} * [https://web.archive.org/web/20070712050138/http://media.revver.com/broadcast/28158/video.mov Sabere d'owo Yoruba video drama series]. Radio Abeokuta (2006). * [http://learn101.org/yoruba.php Yoruba Grammar] * [https://web.archive.org/web/20080402092742/http://www.panafril10n.org/wikidoc/pmwiki.php/PanAfrLoc/Yoruba Pan-African Localization] page for Yoruba * [http://www.yorubanation.org/ Yoruba in North America] * [https://web.archive.org/web/20120302065000/http://www.journalofwestafricanlanguages.org/Yoruba.aspx Journal of West African Languages: Yoruba] * [http://www.yorubaweb.com yorubaweb.com] * [http://www.theyorubablog.com/ Yoruba blog (features bilingual texts in Yoruba and English, including folklore)] * [http://www.abibitumikasa.com/forums/forumdisplay.php/907-Yoruba-Language-Resources Abibitumi Kasa Yorùbá Language Resources] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171011125046/https://www.abibitumikasa.com/forums/forumdisplay.php/907-Yoruba-Language-Resources |date=2017-10-11 }} {{Authority control}} [[Kategorija:Nigersko-kongoanski jezici]] [[Kategorija:Jezici Benina]] [[Kategorija:Jezici Nigerije]] [[Kategorija:Jezici Toga]] 6tbaf2e0qjkho1ue13f30oqmkderb2t 0 4637829 41262890 41119511 2022-08-23T18:01:09Z Vipz 151311 [[Šablon:Infokutija jezik]] umjesto [[Šablon:Infokutija jezik01]]. wikitext text/x-wiki {{Infokutija jezik | ime = Fon | altime = | domaćeime = ''fɔ̀ngbè'' | prihvaćenost = | slika = | veličina = <!-- ili veličina_slike --> | imagealt = | opis_slike = | izgovor = | države = [[Benin]], [[Nigerija]], [[Togo]] | regija = | tvorac = | nastao = | okolnosti = | etnicitet = [[Fon (narod)|Foni]] | izumro = | era = | govornici = 2,200,000 {{small|(2000–2006)}}<ref name="e18"/> | oživiljen = | familycolor = nigersko-kongoanski | family = [[Nigersko-kongoanski jezici|nigersko-kongoanski]] | fam1 = [[Atlantsko-kongoanski jezici|atlantsko-kongoanski]] | fam2 = [[Voltaško-kongoanski jezici|voltaško-kongoanski]] | fam3 = [[Gbe jezici|gbe]] | fam4 = | protoime = | preteče = | preteče2 = <!-- do preteča5 --> | standardi = | stand1 = | stand2 = <!-- do stand6 --> | dijalekti = | listclass = | dia1 = | dia2 = <!-- up to dia20 --> | pismo = [[latinica]] | znak = | posteriori = | nacija = ''nema službeni status''<br> {{small|(većinski jezik u {{flag|Benin}}u)}} | manjinski = | agencija = | iso1 = | iso1comment = | iso2 = fon | iso2b = | iso2t = | iso2comment = | iso3 = fon | iso3comment = | lc1 = | ld1 = | lc2 = <!-- up to lc30 --> | ld2 = <!-- up to ld30 --> | iso6 = | isoexception = | linglist = | lingname = | linglist2 = <!-- up to linglist6 --> | lingname2 = <!-- up to lingname6 --> | glotto = fonn1241 | glottoname = | glottofoot = | glottorefname = Fon | glotto2 = <!-- up to glotto5 --> | glottoname2 = <!-- up to glottoname5 --> | glottorefname2 = <!-- up to glottorefname5 --> | aiatsis = | aiatsisname = | aiatsis2 = <!-- up to aiatsis6 --> | aiatsisname2 = <!-- up to aiatsisname6 --> | guthrie = | lingua = | lingua_ref = | ietf = | karta = Gbe languages.png | karta_veličina = 250px | kartaalt = | karta_opis = {{center|Govorno područje [[Gbe jezici|gbe jezika]]<br>{{small|(fon je označen ljubičastom)}}}} | karta2 = | kartaalt2 = | karta_opis2 = | pushpin_map = | pushpin_image = | pushpin_map_alt = | pushpin_map_caption = | pushpin_mapsize = | pushpin_label = | pushpin_label_position = | coordinates = <!-- use {{Coord}} --> | obavijest = IPA }} '''Fon jezik''' (fon: ''fɔ̀ngbè'') je zapadnoafrički jezik iz istočne skupine [[Gbe jezici|gbe jezika]], koji se govori na području [[Benin]]a i [[Nigerija|Nigerije]]. Fon je dio šire skupine [[Voltaško-kongoanski jezici|voltaško-kongoanskih jezika]], a danas nema službeni status ni u jednoj zemlji, s tim da je u [[Benin]]u priznati većinski neslužbeni jezik. Prema podacima za [[2006.]] godinu, fon jezik je imao oko 2,200,000 govornika, većina kojih je pripadala [[Fon (narod)|istoimenom narodu]]. == Klasifikacija i dijalekti == Standardizirani fon spada u klaster fonskih jezika u podskupini istočnih [[Gbe jezici|gbe jezika]]. Beninski lingvističar [[Hounkpati Capo]] grupira jezike agbome, kpase, gun, maxi i weme (ouémé) u fonski dijalektni klaster, mada drugi lingvističari predlažu i druge klasifikacije. Standardni fon jezik primjerna je "meta" [[Jezični inženjering|jezičnog inženjeringa]] u [[Benin]]u, iako postoje identični, ali zasebni projekti za druge jezike u zemlji, poput guna i gena.<ref>{{Cite journal|last=Kluge|first=Angela|date=2007|title=The Gbe Language Continuum of West Africa: A Synchronic Typological Approach to Prioritizing In-depth Sociolinguistic Research on Literature Extensibility|url=https://scholarspace.manoa.hawaii.edu/html/10125/1714/kluge.pdf|journal=Language Documentation & Conservation|volume=|pages=182–215|via=}}</ref> Danas postoje najmanje 53 dijalekta fon jezika diljem [[Benin]]a. == Gramatika i ortografija == Prema lingvističkoj tipologiji, fon je [[analitički jezik]], kao svi drugi [[gbe jezici]]. Osnovno sintaktički raspored je [[subjekt-predikat-objekt]]. Fon koristi [[latinica|latinično pismo]], mada u izmijenjenoj formi, uz dodatke određenih grafema (Ɖ/ɖ, Ɛ/ɛ i Ɔ/ɔ) te pet [[digraf]]a (gb, hw, kp, ny i xw).<ref>{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/53005906|title=Dictionnaire fon-français : avec une esquisse grammaticale|last=Hildegard|first=Höftmann|date=2003|publisher=Rüdiger Köppe Verlag|others=Michel Ahohounkpanzon|year=|isbn=3896454633|location=Köln|pages=19|oclc=53005906}}</ref> Alfabet izgleda ovako: {| cellpadding="3" align="center" |- | A || B || C || D || Ɖ || E || Ɛ || F || G || GB || H || HW || I || J || K || KP || L || M || N || NY || O || Ɔ || P || R || S || T || U || V || W || X || XW || Y || Z |--- | a || b || c || d || ɖ || e || ɛ || f || g || gb || h || hw || i || j || k || kp || l || m || n || ny || o || ɔ || p || r || s || t || u || v || w || x || xw || y || z |--- |{{IPA|a}}||{{IPA|b}}||{{IPA|tʃ}}||{{IPA|d}}||{{IPA|ɖ}}||{{IPA|e}}||{{IPA|ɛ}}||{{IPA|f}}||{{IPA|ɡ}}||{{IPA|ɡb}}||{{IPA|ɣ}}||{{IPA|ɣw}}||{{IPA|i}}||{{IPA|dʒ}}||{{IPA|k}}||{{IPA|kp}}||{{IPA|l}}||{{IPA|m}}||{{IPA|n}}||{{IPA|ɲ}}||{{IPA|o}}||{{IPA|ɔ}}||{{IPA|p}}||{{IPA|r}}||{{IPA|s}}||{{IPA|t}}||{{IPA|u}}||{{IPA|v}}||{{IPA|w}}||{{IPA|x}}||{{IPA|xw}}||{{IPA|j}}||{{IPA|z}} |} Uz ovo, fonski jezik poznaje i pet dijakritika za naglaske - [[kratki naglasak]] ⟨´⟩, [[dugi naglasak]] ⟨`⟩, [[kvačica]] za silazno-uzlazni naglasak ⟨ˇ⟩, [[cirkumfleks]] za uzlazno-silazni naglasak ⟨ˆ⟩ i [[makron (dijakritik)|makron]] za neutralni ton ⟨¯⟩. Naglasci se mahom koriste u rječnicima i ostalim priručnicima, ali rijetko u drugim oblicima pisanja. Uz to, naglašavanje tonova je fonemsko, tako da su mogući drugačiji izgovori, ovisno o okolini samoga sloga.<ref>{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/53005906|title=Dictionnaire fon-français : avec une esquisse grammaticale|last=Hildegard|first=Höftmann|date=2003|publisher=Rüdiger Köppe Verlag|others=Michel Ahohounkpanzon|year=|isbn=3896454633|location=Köln|pages=20|oclc=53005906}}</ref> == Uporaba == Iako nije službeni jezik, fon se koristi u Beninu, tako da postoje radijski (preko [[Office de Radiodiffusion et Télévision du Bénin|ORTB-a]]) i televizijski (preko satelita) programi na tom jeziku.<ref>{{Cite web|url=http://www.labeninoisetv.net/|title=BTV - La Béninoise TV - La Béninoise des Télés {{!}} La proximité par les langues|website=www.labeninoisetv.net|language=fr-fr|access-date=2018-07-03}}</ref> Jezik se u ograničenoj mjeri, uz službeni [[francuski]], koristi u javnoj uporabi (dvojezični natpisi), a od drugog desetljeća XXI. vijeka u ograničenoj mjeri se, opet uz službeni francuski, koristi u školama.<ref name="e18" /><ref>{{Cite news|url=https://www.lanouvelletribune.info/archives/benin/societe/12386-systeme-educatif-beninois-les-langues-nationales-seront-enseignees-a-l-ecole-a-la-rentree-prochaine|title=Système éducatif béninois : les langues nationales seront enseignées à l’école à la rentrée prochaine|last=Akpo|first=Georges|work=La Nouvelle Tribune|access-date=2018-07-03|language=fr-FR}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://www.rfi.fr/emission/20131226-benin-apprentissage-ecole-langue-maternelle|title=Reportage Afrique - Bénin : l'apprentissage à l'école dans la langue maternelle|date=2013-12-26|work=RFI|access-date=2018-07-03|language=fr-FR}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://matinlibre.com/index.php/societe/item/10477-langues-nationales-dans-le-systeme-scolaire-la-phase-experimentale-continue-une-initiative-a-ameliorer|title=Langues nationales dans le système scolaire : La phase expérimentale continue, une initiative à améliorer - Matin Libre|access-date=2018-07-03|language=fr-fr|archivedate=2018-07-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180703220301/https://matinlibre.com/index.php/societe/item/10477-langues-nationales-dans-le-systeme-scolaire-la-phase-experimentale-continue-une-initiative-a-ameliorer|deadurl=yes}}</ref> == Reference == {{reflist}} == Literatura == * {{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/53005906|title=Dictionnaire fon-français : avec une esquisse grammaticale|last=Hildegard|first=Höftmann|date=2003|publisher=Rüdiger Köppe Verlag|others=Michel Ahohounkpanzon|year=|isbn=3896454633|location=Köln|pages=|oclc=53005906}} == Vanjske veze == * [http://apps.facebook.com/fon-gbe/ A Facebook application to use and learn the Fon language, developed by Jolome.com] * [http://fongbe.blogspot.com The first blog totally in Fongbe. An access to a Fongbe forum is given] * [https://web.archive.org/web/20120415014719/http://www.journalofwestafricanlanguages.org/Fon.aspx Journal of West African Languages: Articles on Fon] * [https://archive.org/details/manueldahomengr00delagoog ''Manuel dahoméen : grammaire, chrestomathie, dictionnaire français-dahoméen et dahoméen-français'', 1894] by [[Maurice Delafosse]] at the [[Internet Archive]] (in French) {{Authority control}} [[Kategorija:Nigersko-kongoanski jezici]] [[Kategorija:Jezici Benina]] dg2v6vybnqzdfsiugwkfq93mvw2z77x 0 4641077 41263012 41177174 2022-08-24T06:42:36Z Boja02 108864 /* Film */ wikitext text/x-wiki {{Infokutija Lik iz stripa | debi = Nepobedivi Ajronmen #55 (februar 1973)| izdavač = [[Marvel]]| tvorci = [[Džim Starling]]| moći = * nadljudska snaga, brzina, izdržljivost, besmrtnost i nepovredivost * nadljudska fiziologija Večnih * genijalni taktičar * iskusan borac | slika = }} '''Thanos''' je izmišljeni lik koji se pojavljuje u američkim [[strip]]ovima izdavačke kuće [[Marvel|Marvel Komiks]]. Napravio ga je pisac/umetnik Džim Stalin, a prvi put se pojavio u stripu Nepobedivi Ajronmen #55, februara 1973. godine. Ovaj lik se pojavljuje u filmovima Marvelovog filmskog univerzuma, a glume ga [[Damion Patije]] u filmu ''[[Osvetnici (film iz 2012)|Osvetnici]]'' (2012) i [[Džoš Brolin]] u filmovima ''[[Čuvari galaksije (film)|Čuvari galaksije]]'' (2014), ''[[Osvetnici: Era Altrona]]'' (2015), ''[[Osvetnici: Rat beskraja]]'' (2018) i ''[[Osvetnici: Kraj igre]]'' (2019) kroz snimke glasa i pokreta. Lik se pojavljuje u raznim adaptacijama stripova, uključujući animirane televizijske serije, arkadne i video igre. == Biografija == Thanos je rođen na Saturnovom mesecu Titanu. Po rođenju, njegova majka je bila šokirana njegovim izgledom i pokušala ga je ubiti, jer je verovala da će njen sin uništiti celi život u svemiru, ali ju je zaustavio A'Lars, Thanosov otac. Tokom školskih godina, Thanos je bio [[Pacifizam|pacifista]],<ref>''Thanos Rising'' #1</ref> a igrao se jedino sa svojim bratom Erosom i kućnim ljubimcima. Do adolescencije, Thanos je postao fasciniran nihilzmom i smrću, obožavao je i eventualno se zaljubio u fizičko utelovljenje smrti, Gospođicu Smrt.<ref>''Thanos Rising'' #3, ''Iron Man'' vol 1 #55</ref> Kao odrasla osoba, Thanos je povećao svoju fizičku snagu i moći kroz svoje vrhunsko naučno znanje. Pokušao je i da stvori život za sebe usvajajući mnogu decu kao i postajući pirat. Ne nalazi uopšte nikakvo ispunjenje sve dok ga ne poseti Gospođica Smrt, za koju ubija svoje potomstvo i svog piratskog kapetana.<ref>''Thanos Rising'' #4–5</ref> == Kosmička kocka i Kamenje beskraja == Želeći da impresionira Gospođicu Smrt, Thanos okuplja vojsku zloglasnih vanzemaljaca i počinje nuklearno bombardovanje Titana koje ubija milione članova svoje rase.<ref name=":0">''Avengers Annual'' #7 (1977)</ref> Tražeći univerzalnu moć u obliku Kosmičke kocke, Thanos putuje na Zemlju. Pre sletanja njegov brod uništava obližnji automobil dok porodica svedoči o njegovom dolasku.<ref>''Captain Marvel'' #30 (Jan. 1974)</ref> Bez znanja Thanosa, dva člana porodice su preživela u vozilu: očev duh je sačuvan od strane Titanskog kosmičkog entiteta Kronosa i dobio je novu formu Draksa Razarača dok je kćer pronašao Thanosov otac i podigao je kako bi postala junakinja Mundragon. Thanos na kraju pronađe Kocku, a takođe privlači i pažnju Gospođice Smrti. Spreman da ga Kocka napravi svemoćnim, Thanos zatim odbacuje Kocku. Zatim zatvara Kronosa i razljućuje Kri junakinju Kapetan Marvel, koja je, uz pomoć superherojskog tima, [[Osvetnici (strip)|Osvetnika]] i superkompjutera na Titanu, na kraju uspela da porazi Thanosa uništavanjem Kocke.<ref>''Captain Marvel'' #33 (July 1974)</ref> Thanos kasnije dobija pomoć Adama Varloka u ratu protiv Magusa i njegovog verskog carstva.<ref>''Strange Tales'' #178–181 (Feb.–Aug. 1975)</ref><ref>''Warlock'' #9–11 (Oct. 1975 – Jan. 1976)</ref> Tokom ovog saveza. Thanos kuje plan da se ponovo ujedini sa Gospođicom Smrti, i tajno krade energiju Varlokovog Kamena duše, kombinujući ga sa moćima drugih Kamenja beskraja kako bi stvorio oružje moćno da uništi zvezdu. Varlok pozove Osvetnike i Kapetana Marvela kako bi zaustavili Thanosa, iako je plan sprečen kada Thanos ubije Varloka. Titan se regrupira i uhvati heroje, koje oslobađa Spajdermen i Ting. Thanosa je konačno zaustavio Varlok, čiji duh izlazi iz Kamena duše i pretvara Titana u kamen.<ref name=":0" /><ref>''Marvel Two-in-One Annual'' #2 (1977)</ref> Thanosov duh se eventualno ponovo pojavi kako bi pratio dušu umiruće Kapetana Marvel u kraljevstvo Smrti.<ref>''Death of Captain Marvel'' (1982)</ref> == Moći i sposobnosti == Thanos je mutantski član rase superljudi poznatih kao Titanski Večni. Poseduje sposobnosti koje su zajedničke za sve Večne, ali se u višem stepenu pojačavaju kombinacijom njegovog mutantsko-večnog nasleđa, bioničke amplifikacije, misticizma i moći koje mu daje apstraktni entitet, Smrt. Demonstrirajući ogromnu nadljudsku snagu, brzinu, izdržljivost, besmrtnost i nepovredivost među ostalim osobinama, Thanos može apsorbovati i projektovati ogromne količine kosmičke energije i sposoban je za telekinezu i telepatiju. Može da manipuliše materijom i da živi na neodređeno vreme bez hrane, vazduha ili vode, ne može umreti od starosti, imun je na sve zemaljske bolesti i ima visoku otpornost na psihičke napade. Thanos je takođe istrenirani borac, obučen u ratu na Titanu. Thanos je supergenije u skoro svim poznatim oblastima napredne nauke i stvorio je tehnologiju koja daleko prevazilazi ono što se nalazi na savremenoj Zemlji. Često koristi prevoznu stolicu sposobnu za letenje u svemiru, projekciju polja sile, teleportaciju, putovanje kroz vreme i kretanje kroz alternativne univerzume. Thanos je takođe glavni strateg i koristi nekoliko svemirskih brodova, najmanje tri pod imenom "Svetilište", kao osnovu operacija. == U drugim medijima == === Film === * U filmu ''[[The Avengers (film, 2012)|Osvetnici]]'' (2012) Thanos se nakratko pojavljuje u sceni na kraju filma. Damion Patije glumi Thanosa, [[Loki (strip)|Lokijevog]] misterioznog mecenu.<ref>{{Cite web|url=http://www.empireonline.com/news/story.asp?NID=33806| title = Kevin Feige Avengers Spoiler Podcast| last=Plumb| first = Ali| website = Empire| language = en| accessdate=1. 10. 2018.}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://www.ifc.com/fix/2012/05/the-avengers-post-credit-scenes| title = “The Avengers” has two post-credit scenes, mystery actor revealed| work = IFC| accessdate=1. 10. 2018.| language = en-US}}</ref> * Thanos se pojavljuje u filmu ''[[Čuvari galaksije (film)|Čuvari galaksije]]'' (2014). U filmu se takođe pojavljuju njegove usvojene kćerke Gamora i Nebula.<ref>{{Cite news|url=http://www.hollywoodreporter.com/heat-vision/josh-brolin-voicing-thanos-guardians-708276| title = Josh Brolin Voicing Thanos in 'Guardians of the Galaxy'| work = The Hollywood Reporter| accessdate=1. 10. 2018.| language = en}}</ref> Džoš Brolin je glumio Thanosa.<ref>{{Cite news|url=http://collider.com/kevin-feige-iron-man-4-guardians-of-the-galaxy/| title = Kevin Feige Talks GUARDIANS OF THE GALAXY, THOR 3, CAPTAIN AMERICA 3, DOCTOR STRANGE, Casting Josh Brolin as Thanos, Comic-Con Plans, and More|date=21. 7. 2014.| work = Collider| accessdate=1. 10. 2018.| language = en-US}}</ref> Thanos je prvobitno trebalo da ima veću ulogu u ''Čuvarima galaksije'', ali je Džoš Vidon osećao da karakter treba da se nežnije proširuje.<ref>{{Cite web|url=http://www.hitfix.com/news/joss-whedon-reveals-that-there-was-supposed-to-be-more-thanos-in-guardians-of-the-galaxy| title = HitFix| website = www.hitfix.com| accessdate=1. 10. 2018.}}</ref> * U filmu ''[[Osvetnici: Era Altrona]]'' (2015), Thanos se nakratko pojavljuje u sredini poslednje scene. Brolin je ponovio svoju ulogu.<ref>{{Citation| title = Avengers: Age of Ultron (2015)| url = http://www.imdb.com/title/tt2395427/reference| accessdate=1. 10. 2018.}}</ref> * U filmu ''[[Osvetnici: Rat beskraja]]'' (2018), Thanosa ponovo glumi Brolin.<ref name=":1">{{Cite web|url=http://marvel.com/news/movies/23546/marvels_the_avengers_head_into_an_infinity_war| title = The Official Site for Marvel Movies, Characters, Comics, TV, & More| website = Marvel Entertainment| accessdate=1. 10. 2018.}}</ref><ref name=":2">{{Cite news|url=http://www.comingsoon.net/movies/news/389995-ultimately-its-thanos-against-everyone-says-josh-brolin-of-avengers-infinity-war#/slide/1| title = 'It's Thanos Against Everyone' Says Brolin of Avengers: Infinity War - ComingSoon.net|date=7. 12. 2014.| work = ComingSoon.net| accessdate=1. 10. 2018.| language = en-US}}</ref> * Brolin je ponovio svoju ulogu u četvrtom nastavku, ''[[Osvetnici: Kraj igre]]'' (koji je premijerno prikazan u SAD 26. aprila 2019. godine).<ref name=":1" /><ref name=":2" /> === Video-igre === Thanos se pojavljuje u igrama: * ''Marvel Super Heroes'' i ''Marvel vs. Capcom 2,'' a glas mu je posudio Endru Džekson; * ''Lego Marvel Super Heroes;'' * ''Lego Marvel's Avengers,'' a glas mu je posudio Ajzak Singleton; * ''Marvel Future Fight;''<ref>{{Cite news| url = http://www.product-reviews.net/2016/04/19/future-fight-2-1-0-with-thanos-supergiant-ebony-maw-playable/| title = Future Fight 2.1.0 with Thanos, Supergiant, Ebony Maw playable| date = 19. 4. 2016.| work = Product Reviews Net| accessdate = 1. 10. 2018.| language = en-US| archivedate = 2017-10-02| archiveurl = https://web.archive.org/web/20171002170155/http://www.product-reviews.net/2016/04/19/future-fight-2-1-0-with-thanos-supergiant-ebony-maw-playable/| deadurl = yes}}</ref> * ''Marvel: Contest of Champions;'' * ''Marvel Puzzle Quest,'' dodat je u decembru 2016. godine;<ref>{{Cite news|url=http://toucharcade.com/2016/12/19/thanos-comes-to-marvel-puzzle-quest/| title = Thanos Comes to 'Marvel Puzzle Quest'|date=19. 12. 2016.| work = TouchArcade| accessdate=1. 10. 2018.| language = en-US}}</ref> * ''Guardians of the Galaxy: The Telltale Series,'' sa glasom Džejka Harta;<ref>{{Citation| title = Guardians of the Galaxy: The Telltale Series| url = http://www.imdb.com/title/tt6636812/| accessdate=1. 10. 2018.}}</ref> * ''Marvel vs. Capcom: Infinite,'' ponovo sa glasom Ajzaka Singletona;<ref>{{Cite news|url=https://www.eventhubs.com/news/2017/jun/12/marvel-vs-capcom-infinite-story-mode-demo-out-now-playstation-4-trailer-shows-several-new-characters/| title = Marvel vs. Capcom: Infinite story mode demo out now on PS4 and XB1, trailer shows several new characters| work = EventHubs| accessdate=1. 10. 2018.| language = en}}</ref><ref>{{Citation| title = Marvel vs. Capcom: Infinite|date=17. 9. 2018.| url = https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Marvel_vs._Capcom:_Infinite&oldid=860018177| language = en| accessdate=1. 10. 2018.}}</ref> * ''Fortnite Battle Royale'', u kojoj se pojavila Rukavica beskraja koja se nasumično stvarala na mapi; svaki igrač koji je pokupi postaje Thanos i ima dodatne sposobnosti.<ref>{{Cite news|url=http://ew.com/gaming/2018/05/07/thanos-fortnite-avengers-infinity-war/| title = Exclusive: Thanos is coming to 'Fortnite' for epic 'Infinity War' crossover| work = EW.com| accessdate=1. 10. 2018.| language = en}}</ref> Brolin (koji je glumio Thanosa) posudio je glas za ovu igru; * ''Lego Marvel Super Heroes 2;''<ref>{{Cite news|url=http://www.comingsoon.net/games/news/939179-lego-marvel-super-heroes-2-gets-infinity-war-dlc| title = LEGO Marvel Super Heroes 2 Gets Infinity War DLC|date=19. 4. 2018.| work = ComingSoon.net| accessdate=1. 10. 2018.| language = en-US}}</ref> * ''Spider-Man Unlimited.''<ref>{{Cite web|url=http://www.justpushstart.com/2018/04/spider-man-unlimited-mobile-game-getting-avengers-infinity-war-content/| title = Spider-Man Unlimited Mobile Game Getting Avengers: Infinity War Content - Just Push Start| website = www.justpushstart.com| language = en-US| accessdate=1. 10. 2018.}}</ref> === Romani === * Thanos je protagonist u romanu iz 2017. godine ''Thanos: Smrtna kazna'' [[Stjuart Mur|Stjuarta Mura]].<ref>{{Cite web|url=http://marvel.com/comics/collection/55784/thanos_death_sentence_prose_novel_hardcover| title = Thanos: Death Sentence Prose Novel (Hardcover)| website = marvel.com| accessdate=1. 10. 2018.}}</ref> Priča prati Thanosovu poslednju šansu da osvoji ljubav Smrti nakon njegovog poraza na kraju stripa ''Rukavica beskraja.'' == Reference == {{reflist|30em}} == Spoljašnje veze == {{Commonscat|Thanos}} {{Avengers}} {{Authority control}} [[Kategorija:Likovi iz serijala o Avengersima]] [[Kategorija:Filmski likovi]] [[Kategorija:Animirani likovi]] [[Kategorija:Likovi iz TV-serija]] [[Kategorija:Likovi iz videoigara]] [[Kategorija:Fiktivni ubice]] fvo05xoxuyb9k6c8mvaontxs4m4slt6 0 4645870 41262892 41261963 2022-08-23T18:14:38Z Vipz 151311 [[Šablon:Infokutija jezik]] umjesto [[Šablon:Infokutija jezik01]]. wikitext text/x-wiki {{Infokutija jezik | ime = fidžijski jezik | altime = | domaćeime = ''Na vosa vaka-Viti'' | prihvaćenost = | slika = | veličina = <!-- ili veličina_slike --> | imagealt = | opis_slike = | izgovor = | države = [[Fidži]] | regija = | tvorac = | nastao = | okolnosti = | etnicitet = | izumro = | era = | govornici = 339,210 {{small|(1996)}}<ref name="e18">{{ethnologue18|fij}}</ref> | oživiljen = | familycolor = austronezijski | family = [[Austronezijski jezici|austronezijski]] | fam2 = [[malajsko-polinezijski]] | fam3 = [[oceanijski jezici|oceanijski]] | fam4 = [[Srednjopacifički jezici|srednjopacifički]] | fam5 = [[Istočnofidžijski jezici|istočnofidžijski]] | fam6 = | protoime = | preteče = | preteče2 = <!-- do preteča5 --> | standardi = | stand1 = | stand2 = <!-- do stand6 --> | dijalekti = | listclass = | dia1 = | dia2 = <!-- up to dia20 --> | pismo = [[latinica]] | znak = | posteriori = | nacija = {{flag|Fidži}} | manjinski = | agencija = | iso1 = fj | iso1comment = | iso2 = fij | iso2b = | iso2t = | iso2comment = | iso3 = fij | iso3comment = | lc1 = | ld1 = | lc2 = <!-- up to lc30 --> | ld2 = <!-- up to ld30 --> | iso6 = | isoexception = | linglist = | lingname = | linglist2 = <!-- up to linglist6 --> | lingname2 = <!-- up to lingname6 --> | glotto = fiji1243 | glottoname = | glottofoot = | glottorefname = Fidžijski | glotto2 = <!-- up to glotto5 --> | glottoname2 = <!-- up to glottoname5 --> | glottorefname2 = <!-- up to glottorefname5 --> | aiatsis = | aiatsisname = | aiatsis2 = <!-- up to aiatsis6 --> | aiatsisname2 = <!-- up to aiatsisname6 --> | guthrie = | lingua = | lingua_ref = | ietf = | karta = | karta_veličina = | kartaalt = | karta_opis = | karta2 = | kartaalt2 = | karta_opis2 = | pushpin_map = | pushpin_image = | pushpin_map_alt = | pushpin_map_caption = | pushpin_mapsize = | pushpin_label = | pushpin_label_position = | coordinates = <!-- use {{Coord}} --> | obavijest = IPA }} {{Infokutija jezik | ime = [[pidžin]] fidžijski | familycolor = pidžin | family = fidžijski jezik | iso3 = | glotto2 = pidg1237 | glottorefname2 = Pidžin fidžijski }} '''Fidžijski jezik''' (fidž. ''Na vosa vaka-Viti'') je [[Austronezijski jezici|austronezijski]] jezik iz skupine [[Malajsko-polinezijski jezici|malajsko-polinezijskih jezika]] koji ima status jednog od tri službena jezika na [[Fidži]]ju, gdje ga kao materinji jezik govori 350,000–450,000 etničkih [[Fidžijci|Fidžijaca]]. Iako je bio jezik etničkih Fidžijaca i prije, i tijekom, i nakon europske kolonizacije, fidžijski je tek u [[Ustav Fidžija|Ustavu iz 2013.]] godine stekao status službenog jezika, zajedno s [[engleski]]m i [[Fidžijski hindski|hindskim]] jezikom. [[File:WIKITONGUES- Mila speaking Fijian.webm|thumb|Fidžijski jezik]] Standardni fidžijski jezik temeljen je na [[Bau (otok)|bau jeziku]], koji spada u skupinu [[Istočnofidžijski jezici|istočnofidžijskih jezika]]; prilikom rasprava o standardizaciji, odlučeno je kako će istočnofidžijski jezici poslužiti kao osnova za formiranje standardnog fidžijskog jezika, dok su [[zapadnofidžijski jezici]] ostali dijalekt. Temeljna sintaktička formula je [[predikat-objekt-subjekt]].<ref>[http://wals.info/languoid/lect/wals_code_fij] WALS – Fijian</ref> Fidžijski jezik koristi latinično pismo, a abeceda, sa specifičnim izgovorima glasova izgleda ovako: {| cellpadding="3" align="center" |A||{{center|B}}||{{center|C}}||{{center|D}}||E||{{center|F}}||{{center|G}}||{{center|H}}||I||{{center|J}}||K||L||M||N||O||P||{{center|Q}}||R||S||{{center|T}}||U||V||{{center|W}}||X||Y||{{center|Z}} |- |a||{{center|b}}||{{center|c}}||{{center|d}}||e||{{center|f}}||{{center|g}}||{{center|h}}||i||{{center|j}}||k||l||m||n||o||p||{{center|q}}||r||s||{{center|t}}||u||v||{{center|w}}||x||y||{{center|z}} |- | ||[ᵐb]||[ð]||{{center|[ⁿd]}}||||[f]||[ŋ]||[h] ~ [x]||||[tʃ] ~ [ndʒ]||[k]||[l]||[m]||{{center|[n]}}||||[p]||[ᵑɡ]||[r]||[s]||{{center|[t]}}||||[β]||[ɰ]||||[j]||[ⁿj] |- |||||||[ⁿdʒi]||||||||||||||||||||[ᶯɖ]||||||||||||[tʃi]||||||||||Ø|| |} Standardni fidžijski poznaje i svoju [[pidžin]] varijantu, koju mahom koriste [[Indofidžijci]] i [[Kinezi]] na otocima, dok [[Fidžijci]] i, također, [[Kinezi]] koriste [[pidžin]] varijantu [[Fidžijski hindski|hindskog jezika]] na područjima u kojima dominiraju [[Indofidžijci]]. == Reference == {{reflist}} == Literatura == * {{cite book | first=R. M. W. | last=Dixon | year=1988 | title=A Grammar of Boumaa Fijian | location=Chicago | publisher=[[University of Chicago Press]] | isbn=0-226-15428-9}} * Dryer, Matthew S. & Haspelmath, Martin (eds.) 2013. The World Atlas of Language Structures Online. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology. (Available online at http://wals.info, Accessed on 2015-05-04.) * {{cite book | first=Albert J. | last=Schütz | year=1985 | title=The Fijian Language | location=Honolulu | publisher=[[University of Hawaii Press]] | isbn=0-8248-1005-8}} == Vanjske veze == * [http://www.omniglot.com/writing/fijian.htm Fijian language, alphabet and pronunciation] at Omniglot * [https://web.archive.org/web/20091027023635/http://geocities.com/fijidictionary/ Fijian–English / English–Fijian Dictionary] * [http://justus.anglican.org/resources/bcp/Fiji/index.html Na Soqoni Tabu: Na Veitarataravi Ni Noda Veiqaravi Kei Na Kalou] [[Anglican]] Holy Communion in Fijian * A [https://scholarspace.manoa.hawaii.edu/handle/10125/32627 collection of open access Fijian recordings] in [[Kaipuleohone]]. * [[hdl:10125/32625|Index cards of plant and animal names, labeled 'Fiji [plants]']] archived with [[Kaipuleohone]] * Materials on Fijian are included in the open access [[Arthur Capell]] collections ([http://catalog.paradisec.org.au/collections/AC1 AC1] and [http://catalog.paradisec.org.au/collections/AC2 AC2]) held by [[Paradisec]]. * [[Paradisec]] also holds an open access [http://catalog.paradisec.org.au/collections/DG4 collection of Fijian music] Fijian manuscripts in the [http://catalog.paradisec.org.au/collections/PAMBU Pacific Manuscripts Bureau collection], * [http://catalog.paradisec.org.au/collections/GG1 George Grace's manuscript collection at the University of Hawai'i] includes Fijian {{Authority control}} [[Kategorija:Istočnofidžijski-polinezijski jezici]] [[Kategorija:Jezici Fidžija]] 137c6wtt8q3gabegbw9e553yf6yyerv 0 4645873 41262893 41249970 2022-08-23T18:19:21Z Vipz 151311 [[Šablon:Infokutija jezik]] umjesto [[Šablon:Infokutija jezik01]]. wikitext text/x-wiki {{Infokutija jezik | ime = fidžijski hindski jezik | altime = | domaćeime = फ़िजी बात ''Fiji Baat'' | prihvaćenost = | slika = | veličina = <!-- ili veličina_slike --> | imagealt = | opis_slike = | izgovor = | države = [[Fidži]]<br>{{small|sa značajnim manjinskim skupinama u [[Kanada|Kanadi]], [[Australija|Australiji]], [[Novi Zeland|Novom Zelandu]], [[UK|Ujedinjenom Kraljevstvu]] i [[SAD|Sjedinjenim Državama]]}} | regija = | tvorac = | nastao = | okolnosti = | etnicitet = [[Indofidžijci]] i indofidžijska dijaspora | izumro = | era = | govornici = 460,000 {{small|(1991)}}<ref name="e18">{{ethnologue18|hif}}</ref> | oživiljen = | familycolor = indoevropski | family = [[indoeuropski jezici|indoeuropski]] | fam2 = [[indoiranski jezici|indoiranski]] | fam3 = [[indoarijski]] | fam4 = [[Centralni indoarijski jezici|centralni]] | fam5 = istočni hindski | fam6 = [[awadhi]] i [[bhojpuri]] | fam7 = | protoime = | preteče = | preteče2 = <!-- do preteča5 --> | standardi = | stand1 = | stand2 = <!-- do stand6 --> | dijalekti = | listclass = | dia1 = | dia2 = <!-- up to dia20 --> | pismo = [[devanagari]], [[kaithi]], [[latinica]], [[Perzijski alfabet|perzijsko pismo]] | znak = | posteriori = | nacija = {{flag|Fidži}} | manjinski = | agencija = | iso1 = | iso1comment = | iso2 = | iso2b = | iso2t = | iso2comment = | iso3 = hif | iso3comment = | lc1 = | ld1 = | lc2 = <!-- up to lc30 --> | ld2 = <!-- up to ld30 --> | iso6 = | isoexception = | linglist = | lingname = | linglist2 = <!-- up to linglist6 --> | lingname2 = <!-- up to lingname6 --> | glotto = fiji1242 | glottoname = | glottofoot = | glottorefname = | glotto2 = <!-- up to glotto5 --> | glottoname2 = <!-- up to glottoname5 --> | glottorefname2 = <!-- up to glottorefname5 --> | aiatsis = | aiatsisname = | aiatsis2 = <!-- up to aiatsis6 --> | aiatsisname2 = <!-- up to aiatsisname6 --> | guthrie = | lingua = | lingua_ref = | ietf = | karta = | karta_veličina = | kartaalt = | karta_opis = | karta2 = | kartaalt2 = | karta_opis2 = | pushpin_map = | pushpin_image = | pushpin_map_alt = | pushpin_map_caption = | pushpin_mapsize = | pushpin_label = | pushpin_label_position = | coordinates = <!-- use {{Coord}} --> | obavijest = IPA }} {{Infokutija jezik | ime = [[pidžin]] fidžijski hindski | familycolor = pidžin | family = fidžijski hindski jezik | iso3 = | glotto2 = pidg1251 | glottorefname2 = Pidžin fidžijski hindski }} '''Fidžijski hindski jezik''' (hind. फ़िजी हिंदी ''Fiji Baat''), lokalno znan kao '''hindustani''', [[indoarijski jezici|indoarijski]] je jezik koji se govori na [[Fidži]]ju, gdje uživa status jednog od tri službena jezika, zajedno s [[engleski jezik|engleskim]] i [[fidžijski jezik|fidžijskim]] jezikom. Fidžijski hindski je jezik [[Indofidžijci|Indofidžijaca]], odnosno [[Indijci|Indijaca]] koji su od strane britanske kolonijalne uprave slani na prisilni rad na Fidži, gdje su se nastanili i ostali. Status službenog jezika na Fidžiju stekao je [[2013.]] godine. Fidžijski hindski je istočno hindski jezik te se uglavnom smatra varijantom [[awadhi]]ja, dijalekta koji se govori u pokrajini [[Uttar Pradesh]], a koji je bio pod snažnim utjecajem [[Bhojpuri jezik|bhojpurija]], [[magahi jezik|magahija]] i drugih [[Bihari jezici|bihari jezika]]. Suvremeni fidžijski hindski ima određen broj posuđenica iz engleskog i fidžijskog jezika, ali isto tako i velik broj [[neologizam]]a, koji su stvoreni kako bi se jezik prilagodio specifičnom fidžijskom ambijentu, stranom tamošnjim Indijcima. Ova varijanta hindskog je usko povezana s [[karipski hindski jezik|karipskim hindskim]] te varijantom [[Hindski jezik|hindskog]] koji se govori u [[Južna Afrika|Južnoj Africi]] i na [[Mauricijus]]u. Od jezičnih specifičnosti, hindski nema plural, kao ni određeni član. [[Fidžijci]] i [[Kinezi]] koji žive s [[Indofidžijci]]ma koriste [[pidžin]] varijantu fidžijskog hindskog. == Reference == {{reflist}} == Literatura == * Siegel Jeff, ''Plantation Languages in Fiji'', Australian National University, 1985 (Published as ''Language Contact in a Plantation Environment: A Sociolinguistic History of Fiji'', Cambridge University Press, 1987, recently reprinted in paperback). * {{cite book |title=Say it in Fiji Hindi |last= Siegel|first= Jeff|year= 1977|publisher=Pacific Publications (Aust) Pty Ltd|location= Sydney|isbn=0-85807-026-X }} *{{cite book |title=Fiji Hindi: A basic course and reference grammar |last=Moag |first=Rodney F.|year=1977 |publisher=Australian National University |location=Canberra |isbn=0-7081-1574-8 }} * {{cite book |title=Language transplanted: the development of overseas Hindi |last=Barz |first= Richard K.|author2=Jeff Siegel |year= 1988|publisher= OttoHarrassowitz|location= Wiesbaden|isbn=3-447-02872-6 }} == Vanjske veze == * [https://www.webcitation.org/query?url=http://www.geocities.com/fijihindi/FijiHindiEnglishDict.htm&date=2009-10-25+22:09:42 Fijian Hindi Dictionary] * [http://www.sidsnet.org/pacific/usp/journ/docs/news/wansolnews/wansol0711011.html The first novel written in Fijian Hindi] ([https://web.archive.org/web/20070927015408/http://www.sidsnet.org/pacific/usp/journ/docs/news/wansolnews/wansol0711011.html archive link]) * [http://www.biblesociety.org/wr_370/370_04.htm Fijian Hindi version of the Gospels and Romans] * [http://www.adhurasapna.com/ Adhura Sapna - Movie in Fijian Hindi] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080218032929/http://www.adhurasapna.com/ |date=2008-02-18 }} * [https://web.archive.org/web/20090704134049/http://www.gharpardes.com/ Ghar Pardes - Another movie in Fijian Hindi, 2009] * [https://www.youtube.com/watch?v=WA2qgwUK5VY&NR=1 Trailer of Ghar Pardes] * [http://hi.wiktionary.org/wiki/Fiji_Hindi_to_Hindi_Dictionary Fijian Hindi-to-Hindi Dictionary] * [http://myfijiguide.com/about-fiji/local-languages/popular-hindi-phrases.aspx MyFijiGuide.com] {{Webarchive|url=https://archive.is/20121208214721/http://myfijiguide.com/about-fiji/local-languages/popular-hindi-phrases.aspx |date=2012-12-08 }} * [http://en.wiktionary.org/wiki/Index:Fiji_Hindi Fijian Hindi words on Wiktionary] * [https://web.archive.org/web/20121029135122/http://www.fijitimes.com/story.aspx?ref=archive&id=168939 Texan talks the talk (archived)] {{Authority control}} [[Kategorija:Indoarijski jezici]] [[Kategorija:Hindski jezik]] [[Kategorija:Jezici Fidžija]] [[Kategorija:Jezici Kanade]] [[Kategorija:Jezici Novog Zelanda]] [[Kategorija:Jezici Ujedinjenog Kraljevstva]] 4o11xrmxcpc5iyiggbjgt2taawl8rc1 0 4651220 41262894 40956527 2022-08-23T18:21:12Z Vipz 151311 [[Šablon:Infokutija jezik]] umjesto [[Šablon:Infokutija jezik01]]. wikitext text/x-wiki {{Infokutija jezik | ime = rotumanski jezik | altime = | domaćeime = ''Fäeag Rotuma'' | prihvaćenost = | slika = | veličina = <!-- ili veličina_slike --> | imagealt = | opis_slike = | izgovor = | države = [[Fidži]] | regija = [[Rotuma]] | tvorac = | nastao = | okolnosti = | etnicitet = | izumro = | era = | govornici = 7,500 {{small|(2002)}}<ref>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/language/rtm|title=Rotuman|work=Ethnologue|access-date=2018-08-01|language=en}}</ref> | oživiljen = | familycolor = austronezijski | family = [[austronezijski jezici|austronezijski]] | fam2 = [[malajsko-polinezijski]] | fam3 = [[oceanijski jezici|oceanijski]] | fam4 = [[Srednjopacifički jezici|srednjopacifički]] | fam5 = [[Srednjopacifički jezici|zapadnofidžijski–rotumanski]] | fam6 = | protoime = | preteče = | preteče2 = <!-- do preteča5 --> | standardi = | stand1 = | stand2 = <!-- do stand6 --> | dijalekti = | listclass = | dia1 = | dia2 = <!-- up to dia20 --> | pismo = [[latinica]] | znak = | posteriori = | nacija = ''nema službeni status'' | manjinski = | agencija = | iso3 = rtm | glotto = rotu1241 | glottorefname = Rotuman | obavijest = IPA }} '''Rotumanski jezik''' (još i rotunanski jezik, rutumanski jezik te ''Fäeag Rotuma'') je [[Austronezijski jezici|austronezijski jezik]] koji se govori na [[fidži]]jskom arhipelagu [[Rotuma|Rotumi]], koji je [[1881.]] godine postao dio tadašnjeg [[Fidži (kolonija)|Britanskog Fidžija]]. Precizna klasifikacija rotumanskog jezika složena je zbog velikog broja posuđenica iz [[Samoanski jezik|samoanskog]] i [[Tonganski jezik|tonganskog jezika]], a što je posljedica značajne kulturološke razmjene na području [[Pacifik|južnog Pacifika]] tokom stoljeća. Lingvist [[Andrew Pawley]] spojio je rotumanski sa [[Zapadnofidžijski jezici|zapadnofidžijskim jezicima]] u sklopu [[Srednjopacifički jezici|zapadnofidžijskog–rotumanskog]] ogranka [[Srednjopacifički jezici|srednjopacifičke]] podgrupe [[oceanijski jezici|oceanijskih jezika]]. Rotumanski jezik je privukao pažnju lingvista diljem svijeta jer koristi [[metateza|metatezu]] kako bi obrnuo posljednji [[samoglasnik]] u riječi s direktno prethodećim [[suglasnik]]om, što stvara samoglasnički sustav čije su glavne karakteristike [[prijeglas]], skraćivanje ili produživanje samoglasnika te [[diftong]]izacija. Za razliku od jezika svojih pacifičkih susjeda, smatra se kako rotumanski jezik koristi sintaktičku formulu [[agens-predikat-objekt]], koja je najsličnija formuli [[subjekt-predikat-objekt]] (rotumanski jezik nema subjekta, već koristi agens za označavanje vršitelja radnje), koja nije tipična za pacifičko područje. == Reference == {{reflist}} == Literatura == * {{citation |last =Blevins |first= Juliette |year= 1994 |title= The Bimoraic Foot in Rotuman Phonology and Morphology |journal= Oceanic Linguistics |volume= 33 |pages = 491–516 |doi =10.2307/3623138 |issue =2 |publisher =University of Hawai'i Press |jstor= 3623138 }} * {{citation |last =Churchward |first= C.M. |year= 1940 |title= Rotuman Grammar and Dictionary |place=Sydney |publisher=Methodist Church of Australasia }} * {{citation |last =Milner |first= George B. |editor=Thomas A. Sebeok |year= 1971 |chapter= Fijian and Rotuman |title=Current Trends in Linguistics |volume = 8: The Languages of Oceania |place = The Hague |publisher= Mouton |pages = 397–425 }} * {{citation |last =Saito |first= Mamoru |year= 1981 |title= A Preliminary Account of the Rotuman Vowel System |place=Cambridge |publisher=MIT Press }} * {{citation |last =Schmidt |first=Hans |editor=John Lynch |year= 2003 |chapter= Temathesis in Rotuman |title=Issues in Austronesian Historical Phonology |publisher= Pacific Linguistics Research School of Pacific and Asian Studies |pages = 175–207 |chapter-url=http://www.rotuma.net/os/Temathesis%20in%20Rotuman.pdf |isbn=978-0-85883-503-0 }} == Vanjske veze == * [http://www.rotuma.net/os/Language.html Rotuma Website Rotuman Language Page] * [http://www.rotuma.net/os/languageprjct.htm#languagebib Rotuma Website Bibliography of Rotuman Language Studies] * [https://web.archive.org/web/20060830222443/http://www.ling.ohio-state.edu/~ehume/metathesis/Rotuman.html "Rotuman" Page on Metathesis Site of Ohio State University's Language Department] * [https://web.archive.org/web/20100819194552/http://lingweb.eva.mpg.de/ids/ Rotuman dictionary online] (select simple or advanced browsing) * 605 [[hdl:10125/32784|index cards of plant and animal names]], labeled 'Rotuma' archived with [[Kaipuleohone]] * [[hdl:10125/32653|Audio recordings of Rotuman languag]]<nowiki/>e archived with [[Kaipuleohone]] {{Authority control}} [[Kategorija:Zapadnofidžijski–rotumanski jezici]] [[Kategorija:Jezici Fidžija]] 3ecoccy2y7muorxs0u8rx59zag9yqa7 2 4665760 41262872 41262138 2022-08-23T15:29:35Z Inokosni organ 160059 wikitext text/x-wiki Pozdrav svima! Dobrodošli u ured vašeg Inokosnog organa. Pridružio sam se [[Srpskohrvatska Wikipedia|Srpskohrvatskoj Wikipediji]] kada je točno imala 454.760 članaka na [[Srpskohrvatski jezik|srpskohrvatskom]] od kojih su neki <del>357 (tj. 0,07%)</del> 369 (0,08%) [[Wikipedia:Izabrani članci|izabrani]]. <br/> ::: 11.05.2022: 390 izabranih; ukupno 456.578 članaka na srpskohrvatskoj Wikipediji. <br/> ==Rabota== <small> * [[Lista turcizama u srpskohrvatskom jeziku]] {{za}} i [[Turcizam]] * [[Turski jezik]] * [[Hronologija Osmanskog carstva|Vremeplov Osmanskog carstva]] | [[Osmansko Carstvo]] | [[Istorija Osmanskog carstva]] | [[Administrativna podjela Osmanskog Carstva]] * [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Hungarorum Regnum]] {{za}} ** [[Spisak vladara Mađarske]] ** [[Kraljevina Ugarska]] (razv) ** [[Mađarski šefovi države]] <div> * ''[[Zapadno-istočni Divan]]'' * [[Johann Wolfgang von Goethe|Jovan Vukohod Gothe]] iz [[Frankfurt am Main|Frankonovurda]] * [[Honoré de Balzac|Honorije Balsakić]] * [[Popis čeških vladara]] * [[Kraljevina Poljska (1025–1385)]] * [[Smederevo|Semendire]] * [[Giacomo Leopardi]] {{za}} * [[Vuk Stefanović Karadžić|Wolf Stefanssohn Karatschitz]] </small> ==Turska književnost== <small> * '''[[Turska književnost]]''' * <nowiki>[[Kategorija:Turska književnost]]</nowiki> * <nowiki>[[Kategorija:Turski pisci]]</nowiki> * <nowiki>[[Kategorija:Turski pjesnici]]</nowiki> * [[Arapska poezija]] ; [[Perzijska književnost]] ;[[Arapska književnost]] ; [[Kuran]] ::: [[Muhamed Šemsudin Hafiz|Hafiz]] | [[Firdusi]] (''[[Šahname]]'') | [[Sanai]] (''Hakim Abul-Madžd Madždud ibn Adam Sanai Gaznavi'') | [[Atar Nišapuri]] | [[Sadi]] (''[[Bostan (Sadi)|Bostan]]'', ''[[Golestan (Sadi)|Golestan]]'') | [[Nezami Gandžavi]] | [[Omar Hajjam]] | [[Abu Said]] (1350-1335) | [[Baba Taher]] | [[Baba Afzal]] (''Afdal al-Din Kashani'') | [[Al-Mutanabi]] | [[Imrul Kajs]] | [[Adi Ibn Zayd]] | [[Al-Hansa]] | [[Samaval ibn Adiya]] (''Samaw al ibn Adiya'') | [[Ibn Batuta]] | [[Al-Džahiz]] | [[Al-Tabari]] | [[Rabija od Basre]] | [[al-Hariri]] {{za}} | [[Al-Gazali]] | [[Ibn Quzman]] | [[Jakut al-Hamavi]] | [[Ibn Khallikan]] | [[Halil Džubran]] | [[Rudaki]] | [[Farohi]] | [[Ibn Rušd]] | [[Ibn Sina]] | [[Ibn Arabi]] * [[Religija]] : [[Sufizam]] * <nowiki>[[Kategorija:Mitološki arhetipovi]]</nowiki> </small> ___________________________________ <small> * [[Lütfi Paşa]] * [[Aşık Çelebi]] * [[Mehmet Fuad Köprülü]] * [[Mehmet Köprülü]] * [[Junus-paša]] * '''''[[Sultanija Safije]]''''' (nedovršeno) </small> ___________________________________ <small> * sultan [[Mustafa III]] (1717–1774, vlad. 1757–21. i januar 1774) * sultan [[Selim III]] (1761–1808, vlad. 1789–1807) * sultan [[Murat IV]] (1612–1640, vlad. 1623–1640) * sultan [[Osman II]] (1604–1622, vlad. 1618–1622) * sultan [[Ahmed I]] (1590–1617, vlad. 1603–1617) * sultan [[Sulejman I]] (1494–1566, vlad. 1520–1566) * sultan [[Selim I]] (1470–1520, vlad. 1512–1520) * sultan [[Bajazid II]] (1447–1512, vlad. 1481–1512) </small> ___________________________________ ==Turska književnost (nastavak)== <small> * [[Mahmud al-Kašgari]] (1008-1105) {{tick|13}} * [[Jusuf Has Hadžib]] (+1085?) {{tick|13}} : ''[[Kutadgu Bilig]]'' (1069/70.) {{tick|13}} * [[Šeik Edebali]] (1206–1326) {{za}} {{tick|13}} * [[Sulejman Čelebija (pjesnik)|Sulejman Čelebija]] (1351–1422) {{za}} (nedostaje izvora ; slika turbeta ; A. Bom.) * proširenje : [[Darir]] (14. stolj.) {{za}} {{tick|13}}, [[Ebul Hasan Bekri]], [[Ibn Arabi]] * ''[[Osmanov san]]'' (''Osman Gazi'nin rüyası'') {{za}} (malo preciznije u izvorima ; kategorije) * '''[[Rumi]]''' * [[Hacı Bektaş Veli]] (1209-1271) {{za}} * '''[[Sultan Valad]]''' (1226-1312) {{za}} * [[Ašik-paša|Aşık Paşa]] (1272-1333) * [[Yunus Emre]] (1238-1321) {{za}} {{tick|13}} * [[Ahmedi|Ahmedî]] (1334-1413) * [[Imadadin Nasimi|Imādud-Dīn Nasīmī]] (1369-1417) * [[Ahmed Bican Yazıcıoğlu]] (?–1466) * [[Aşıkpaşazade|Âşıkpaşazâde]] (oko 1400–1484) * [[Mahmud Paša Abogović|Adni]] (1420-1474) {{tick|13}} * [[Ahmed Paşa]] (1426-1497) * [[Zeynep Hatun]] (1430?-1474) {{za}} {{tick|13}} * [[Ali Şir Nevai]] (1441-1501) {{za}} * [[Sultan Cem]] (1459-1495) {{tick|13}} * [[Suzi Çelebi]] (oko 1455-1524) {{za}} * ''[[Dede Korkut]]'' {{za}} (dodati) * [[Nešri]] (oko 1450-1520) (klica) * [[Uzun Firdevsi]] (1453-1512){{za}} (proširiti) * [[Latifi|Latîfî]] (16. stoljeće) * [[Guvahi|Güvahî]] (um. 1526) {{za}} (klica) * [[Afitabi]], [[Makami]], [[Munirî]] * [[Kemalpaşazade]] (1469-1534) {{za}} (puno toga nedostaje...) * [[Priştineli Mesihi]] (1470-1512) {{za}} {{tick|13}} * [[Zati]] (1471-1546) {{za}} (nedostaje izvora...) * [[Sehi Bey]] (1471–1548) {{za}} (slab stil teksta, popraviti...) * [[Revani]] (1475-1524) {{za}} {{tick|13}} * [[Isa Necati]] (fl. 1480-1509) * [[Lütfi Paşa]] (1488-1564){{za}} * '''[[Fuzuli]]''' (1495-1556) {{za}} * [[Taşlıcalı Yahya]] (1498-1582) * [[Seydi Ali Reis]] (1498–1563) {{za}} (nedostaje: izvori, slike / vr / pr) * [[Hayali]] (c. 1500 – 1557) {{za}} (izvori, još podataka, djela) * [[Mihri Hatun]] (1460 - 1506) {{za}} (dopuniti) * [[Ali Çelebi]] (1510-1572) * [[Dukakinoğlu Ahmed]] (1514-1515) * '''[[Aşık Çelebi]]''' (1520-1572) * [[Ahdi|Ahdî]] (fl. 1552–1573) {{za}} * '''[[Baki (pisac)|Bâḳî]]''' (1526-1600) {{za}} * [[Hubbi Hatun]] (fl. 1550-1590) {{za}} * [[Gelibolulu Mustafa Ali]] (1541–1600) * [[Nefi]] (1572-1636) {{za}} * [[Abdullah Bosnevi]] (1584–1644) {{za}} {{tick|13}} (dopuniti) * '''[[Evlija Čelebija|Evliya Çelebi]]''' (1611-1685) : ''[[Seyahatname]]'' {{za}} * [[Katip Çelebi]] (1609-1657) * [[Mustafa Naima|Naîmâ]] (1655-1716) * [[Sari Mehmet Paša]] (1656-1717) * [[Neşati]] (+1674) * [[Yirmisekiz Mehmed Çelebi]] (oko 1670–1732) * [[Mehmed Raşid]] (1670–1735) {{za}} * [[Osman-aga Temišvarski]] (1671-1725) * [[Seyyid Vehbi]] (1674-1736) {{za}} (nedostaje izvora) * [[Ibrahim Muteferika]] (1674—1745) {{za}} (nedostaje podataka, izvora i preciznosti) * ''[[Karađoz|Karađoz i Hadživat]]'' (''Karagöz ve Hacivat'') * ''[[Nasredin hodža]]'' * ''[[Keloğlan]]'' {{za}} * [[Nezim Frakulla]] (oko 1680–1760), [[Sulejman Naibi]], [[Hasan Zyko Kamberi]], [[Shahin Frashëri]], [[Dalip Frashëri]] ([[Bejtadži]]) * [[Ahmed Ibrahim Resmi]] (1700-1780) * [[Fıtnat Hanım]] (1725-1780) * [[Aziz Efendi]] (1749-1798) * '''[[Şeyh Galip|Şeyh Gâlib]]''' (1757-1799) {{za}} (nedostaju izvori) * [[Umihana Čuvidina]] (oko 1794 - oko 1870) * [[Ahmed Cevdet Paşa]] (1822-1895) * [[Ibrahim Şinasi]] (1826 – 1871) * [[Sami Frašeri]] (1850-1904) {{tick|13}} (nedostaje podataka, izvora i preciznosti) * [[Ahmet Mithat]] (1844-1912), turski roman * [[Namik Kemal]] (1840-1888) {{za}} (nedostaje izvora) * [[Ebüzziya Mehmed Tevfik]] (1849 – 1913) * [[Bursali Mehmet Tahir]] (1861 – 1925) * [[Halid Ziya Uşaklıgil]] (1866 – 1945) * [[Mehmet Akif Ersoy]] (1873–1936): ''[[Safahat]]'' (1911-1933) * [[Ömer Seyfettin]] (1884-1920) * [[Mehmet Fuad Köprülü]] (1890-1966) * [[Ismail Habip Sevük]] (1892-1954) * [[Recaizade Mahmud Ekrem]] (1847-1913) * [[Selma Rıza]] (1872—1931) {{za}} * [[Ziya Gökalp]] (1876-1924) * [[Halide Edib Adıvar]] (1884 – 1964) * [[Yahya Kemal Beyatlı]] (1884–1958) * [[Mithat Cemal Kuntay]] (1885 - 1956) * [[Cevat Şakir Kabaağaçlı]] (1886 – 1973) * [[Abdülhak Şinasi Hisar]] (1887 – 1963) * [[Refik Halit Karay]] (1889 – 1965) * [[Reşat Nuri Güntekin]] (1889 – 1956) * '''[[Yakup Kadri Karaosmanoğlu]]''' (1889-1974) {{za}} {{tick|13}} * [[Ahmet Faruk Çamlıbel]] (1898–1973) * [[Peyami Safa]] (1899–1961) * [[Ruşen Eşref Ünaydın]] (1892–1959) * [[Falih Rıfkı Atay]] (1894–1971) * [[Mladoturci|Genç Türkler]] (1908-1922) i [[Mladoturska revolucija]] * '''[[Nazım Hikmet]]''' (1902-1963) * [[Ahmet Hamdi Tanpınar]] (1901-1962) * '''[[Sait Faik Abasıyanık]]''' (1906 – 1954) * [[Sabahattin Ali]] (1907 – 1948) {{za}} * [[Irfan Orga]] (1908-1970) {{za}} {{tick|13}} * [[Ahmet Muhip Dıranas]] (1909–1980) * [[Kemal Tahir]] (1910 – 1973) * '''[[Orhan Kemal]]''' (1914 – 1970) * [[Fazıl Hüsnü Dağlarca]] (1914 – 2008) * ''[[Garip]]'' : [[Orhan Veli]] (1914 – 1950), [[Oktay Rifat]] (1914 – 1988), [[Melih Cevdet]] (1915 – 2002) * '''[[Tevfik Fikret]]''' (1867-1915) * [[Tarık Buğra]] (1918-1994) {{za}} {{tick|13}} * [[Yusuf Atılgan]] (1921 – 1989) * [[Vüs'at Orhan Bener]] (1922 - 2005) * '''[[Yaşar Kemal]]''' (1923-2015) * [[Attila İlhan]] (1925-2005) * [[Fakir Baykurt]] (1929 – 1999) * [[Adalet Ağaoğlu]] (1929 – 2020) * [[Bilge Karasu]] (1930 - 1995) {{za}} {{tick|13}} * [[Furuzan Yerdelen]] (1932) {{za}} (nedostaju izvori, stilski je drven clanak) * [[Oguz Atay|Oğuz Atay]] (1934-1977) * [[Yılmaz Güney]] (1937-1984) {{tick|13}} * [[Nazlı Eray]] (1945) * [[Zeynep Oral]] (1946) * [[Zülfü Livaneli]] (1946) * [[Mehmet Eroğlu]] (1948) {{za}} {{tick|13}} * [[Fethiye Cetin]] (1950) {{za}} * [[Feride Çiçekoğlu]] (1951) * [[Nobelova nagrada za književnost|nobelovac]] '''[[Orhan Pamuk]]''' (1952) * [[Tarık Günersel]] (1953) * [[Murathan Mungan]] (1955) * [[Latife Tekin]] (1957) * [[Ayşe Sarısayın]] (1957) * [[Hasan Ali Toptaş]] (1958) * [[İhsan Oktay Anar]] (1960) * [[Dikmen Gürün]] (1961) * [[Suzan Samancı]] (1962) * [[Duran Çetin]] (1964) {{za}} (klica...) * [[Mehmet Murat İldan]] (1965) * [[Burhan Sönmez]] (1965) * [[Elif Šafak|Elif Şafak]] (1971) {{tick|13}} (dopuniti bio, popraviti stil teksta) * [[Seyhan Kurt]] (1971) {{za}} (izvori...) * [[Murat Uyurkulak]] (1972) * [[Çiler İlhan]] (1972) * [[Birgül Oğuz]] (1981) * [[Sine Ergün]] (1982) {{za}} {{tick|13}} </small> ==Osmanska povijest== <small> * [[Mehmed II]] | [[Sulejman I]] | [[Mehmed-paša Sokolović]] | * [[Spisak sultana Osmanskog carstva|Spisak sultana]]{{tick|13}} | [[Spisak velikih vezira Osmanskog carstva|Spisak sadrazama]] | [[Lista sultanija Osmanskog carstva|Spisak sultanija]] {{tick|13}}{{tick|13}} (izvori...) * <nowiki>[[Kategorija:Osmansko Carstvo]]</nowiki> * [[Hronologija Osmanskog carstva]] | * [[Osman I]] | [[Orhan]] | [[Dursun Fakih]] | * [[Osmanska vojska]] | [[Danak u krvi|devşirme]] | [[Janjičari]] | [[Sejmeni]] | [[Spahija]] | [[Akindžije]] | [[Bašibozuk]] | * [[Doba lala]] {{za}} {{tick|13}} | * [[Mahmud-paša Anđelović|Veli Mahmud-paša]] | [[Ahmed-paša Hercegović|Hersekli Ahmed-paša]] | [[Mustafa Fazıl Paşa]] | [[Isa-beg Isaković]] | [[Lala Mustafa-paša]] | [[Hajrudin Barbarosa]] | [[Ibrahim-paša Pargalija]] | [[Koča Sinan-paša]] | [[Hekimoglu Ali-paša]] | [[Čandarli Halil Hajredin-paša]] | [[Alejdin-paša]] | [[Zagan-paša]] | [[Sulejman Baltaoğlu]] | * [[Ćuprilići]] {{za}} {{tick|13}} | [[Zurnazen Mustafa Paşa]] {{za}} {{tick|13}} | [[Mutasarif]] {{za}} {{tick|13}} | [[Mutasarifat Libanonske planine]] {{za}} {{tick|13}} {{tick|13}} | <br/> <br/> [[Bitka kod Mancikerta]] | [[Prvi križarski rat]] | [[Opsada Nikomedije]] | [[Bitka na Kosovu]] | [[Lazar Hrebeljanović]] | [[Bitka kod Nikopolja]] | [[Timur]] | [[Bitka kod Ankare|Bitka kod Ancyre]] | [[Osmanski interegnum]] | [[Bitka kod Galipolja (1416)|Bitka kod Galipolja]] | [[Pad Carigrada (1453)|Opsada Kostantinopole]] | [[Opsada Kroje]]{{za}}{{tick|13}} | [[Kroja]] | [[Skenderbeg]] | [[Opsada Beograda (1456)|Opsada Beograda]] | [[Opsada Beča 1529.|Prva opsada Beča]] | [[Mohačka bitka]] | [[Bitka kod Sigeta|Opsada Sigeta]] | [[Bitka kod Lepanta]] | <br/> [[Opsada Beča 1683.|Druga psada Beča]] | [[Bitka kod Sente]] | [[Bitka kod Petrovaradina]] | <br/> [[Prvi srpski ustanak]] | [[Drugi srpski ustanak]] | [[Ali-paša Janjinski]] | [[Husein Gradaščević]] | [[Ali-paša Rizvanbegović]] | [[Veliki bosanski ustanak]] | [[Grčki rat za nezavisnost|Grčka revolucija]] | [[Bosansko-hercegovački ustanak]] | [[Albanski ustanak 1912.|Albanski ustanak]] | <br/> [[Arhitektura]]: [[Hovsep Aznavur]] | [[Kolyu Ficheto]] | [[Mimar Kasemi]] | [[Kegham Kavafyan]] | [[Mimar Kemaleddin]] | [[Sarkis Lole]] | [[Antoine Ignace Melling]] | [[Mimar Hayruddin]] | [[Matrakçı Nasuh]] | [[Xenophon Paionidis]] | [[Sedefkar Mehmed Agha]] | [[Atik Sinan]] | [[Mimar Sinan]] | [[Vedat Tek]] | [[Alexander Vallaury]] | [[Krikor Amira Balyan]] | [[Garabet Amira Balyan]] | [[Nigoğayos Balyan]] | [[Sarkis Balyan]] | <br/> [[Osmansko Carstvo]] | [[Hronologija Osmanskog carstva]] | [[Neoosmanizam]] | [[Osmanski turski jezik]] | [[Veliki vezir]] {{tick|13}} | [[Abdülcelil Levni]] | [[Joseph von Hammer-Purgstall]] </small> ==Geografija i ostalo== <small> [[Popis gradova u Turskoj]] {{tick|13}} | Kategorija:Gradovi u Turskoj | '''[[Istanbul]]''' | '''[[Amasya]]''' | '''[[Manisa]]''' | [[Sredozemno more]] | [[Arnavutköy]] | [[Izmir]] | [[Ankara]] | [[Bursa]] | [[Adana]] | [[Gaziantep]] | [[Antalya]] | [[Diyarbakır]] | [[Söğüt]] | [[İznik]] | [[İzmit]] | [[Mersin]] | [[Van]] | [[Kayseri]] | [[Üsküdar]] | [[Sinop]] | [[Trabzon]] | [[Şanlıurfa]] | [[Malatya]] | [[Kahramanmaraş]] | [[Samsun]] | [[Gebze]] | [[Antiohija|Antakya]] | [[Tokat]] | [[Jedrene]] | [[Fetihiye]] | [[Denizli]] | [[Pamukkale]] | [[Bodrum]] | [[Çeşme]] | [[İskenderun]] | [[Karaman]] | [[Osmaniye]] | [[Kars]] | [[Rize]] | [[Erzincan]] | [[Aksaray]] | [[Merzifon]] | [[Kütahya]] | [[Via Egnatia]] | [[Via Militaris]] | [[Via Pontica]] | [[Strata Diocletiana]] | [[Kültepe|Kaneš]] | [[Tarhuntassa]] | [[Hattusa]] | [[Poluotok Teke]] {{za}} {{tick|13}} | [[Arnavutköy (okrug)]] {{za}} | [[Anatolska ploča]] | [[Anatolija]] | [[Ararat]] | [[Beşiktaş]] | [[Galata|Karaköy]] | [[Beyoğlu|Pera]] | [[Maslak]] | [[Levent]] | [[Rumelija]] | [[Dardaneli]] | [[Bosfor]] | [[Zlatni rog]].<br/> [[Bajazitova džamija]] | [[Edirnekapı]] | [[Yenikapı]] | [[Yedikule]] (''Yaldızlıkapı'', ''Altınkapı'', ''Porta Aurea'')<br/> [[Selimija]] | [[Bursa]] | [[Cumalıkızık]] | [[Safranbolu]] | [[Diyarbakırska tvrđava]] | [[Hevselski vrtovi]] | [[Velika džamija i bolnica u Divriğiju]] | [[Hattusa]] | [[Topkapi Saraj]] | [[Sulejmanije džamija]] | [[Kuşadası]] | <br/> [[Letoon]] | [[Arslantepe]] | [[Afrodizija]] | [[Ani (grad)|Ani]] | [[Ksantos]] | [[Çatalhöyük]] | [[Nemrut]] | [[Ararat]] | [[Efes]] | [[Göbekli Tepe]] | [[Hijerapolis]] | [[Pamukkale]] | [[Hipodrom u Carigradu]] | [[Aja Sofija]] | [[Milet]] | [[Pergam]] | [[Kos (otok)|Kos]] | [[Santorini]] | [[Minojska erupcija]] | [[Eresos]] | [[Sinop]] | [[Lampsak]] | [[Kizik]] | [[Tars]] | [[Bitinija]] | [[Pont]] | [[Trakija]] | [[Alkej]] | <br/> [[Hatun]]{{za}} | [[Aja Sofija]] | [[Biblioteka Celsa]] | [[Džamija sultana Ahmeta|Sultanahmetova džamija]] | [[Džamija Bajazita I.|Yildirimova džamija]] | [[Göreme]] | [[Pergamska biblioteka]] | [[Wilusa]] ili [[Troja]] | [[Topkapi Saraj]] | [[Harem]] | [[Hipodrom u Carigradu|Konstantinov hipodrom]] | [[Zmijski stub]] | [[Yedikule]] | [[Dolmabahçe Saraj]] | [[Kula Galata]] {{za}}{{tick|13}}| '''[[Beyoğlu]]''' {{za}} | [[Zelena grobnica]] | <br/> '''[[Turski jezik]]''' | [[Turska]] | [[Turkijski jezici]] | [[Staroanatolski turski jezik]] | [[Osmanski turski jezik]] | [[Oguzi]] {{za}} </small> ==Politika i povijest 19. i 20. stoljeća:== <small> '''[[Tanzimat]]''' | [[Nahda]] | [[Rusko-turski rat (1877–1878)|Rusko-turski rat]] | [[Sanstefanski mir]] | '''[[Mlade Osmanlije]]''' {{za}} {{tick|13}} | '''[[Mladoturci]]''' | [[Panturkizam]] | [[Kolonijalizam]] | <br/> [[Prvi balkanski rat]] i [[Drugi balkanski rat]] | [[Prvi svjetski rat]] | [[Armenski genocid]] | [[Grčko-turski rat (1919–1922)|Grčko-turski rat]] | '''[[Turski rat za nezavisnost|Turska revolucija]]''' | <br/> '''[[Kemal Atatürk]]''' | [[İsmet İnönü]] | [[Kemalizam]] {{za}} | '''[[Ataturkove reforme]]''' | [[Sporazum u Sèvresu]] | [[Velika narodna skupština Turske]] {{za}} | [[Republikanska narodna stranka|Stranka CHP]] | [[Zakon o prezimenu (Turska)]] (1934) {{za}} {{tick|13}} | <br/> [[Adnan Menderes]] | [[Celal Bayar]] | [[Cemal Gürsel]] | [[Fahri Korutürk]] | [[Kenan Evren]] | [[Süleyman Demirel]] | [[Sivi vukovi (pokret)]] {{za}} | [[Abdullah Çatlı]] | [[Alparslan Türkeş]] | [[Državni udar u Turskoj]] | [[Državni udar u Turskoj 1960.|Državni udar 1960.]] | [[Vojni memorandum u Turskoj 1971.|Državni udar 1971.]] | [[Državni udar u Turskoj 1980.|Državni udar 1980.]] | [[Navodni državni udar u Turskoj 1993.|Državni udar 1993.]] | [[Vojni memorandum u Turskoj 1997.|Državni udar 1997.]] | [[Državni udar u Turskoj 2016.|Državni udar 2016.]] | [[Millî Görüş]] | <br/> [[Necmettin Erbakan]] | [[Recep Tayyip Erdoğan]] | [[Stranka pravde i razvoja (Turska)|Stranka AKP]] | [[Državni udar u Turskoj 1980.]] | ''[[Ugovor o zapošljavanju između Zapadne Njemačke i Turske|Ugovor o gastarbajterima]]'' {{za}} | </small> ==[[Stil]]== <small> [[Anti-heroj]] | [[Ašik]] | [[Biografija]] | [[Divan (književnost)]] {{za}} | [[Divan (razvrstavanje)]] {{za}} | [[Gazel]] {{za}} | [[Hadis]] | [[Hagiografija]] | [[Hikaye]] {{za}} | [[Historiografija]] | [[Kaligrafija]] | [[Kaside]] | [[Makam]] | [[Mawize]] | [[Mesnevija|Mesnevi]]{{tick|13}} | [[Metrika]] | [[Muhammes]] | [[Münacaat]] | [[Muraba]] | [[Müstezat]] | [[Naat]] | [[Nasib (književnost)|Nasib]] | [[Novela]] | [[Oda]] | [[Parodija]] | [[Poezija]] | [[Pripovijetka]] | [[Roman]] | [[Satira]] | [[Stih]] | [[Teatar sjena]] | [[Tughra]] | [[Tuyugh]] | [[Putopis]] | [[Dvostih]] | [[Katren]] | [[Rima]] |[[Tezkire]] </small> == Šablon:Turska književnost == Nacrt za '''[[Šablon:Turska književnost]]''' : <br/> {{Navbox | basestyle = background:#e20e0e;color:#fff;{{box-shadow border|a|black|1px}} | name = Turska književnost | title = [[:Turska književnost|{{color|white|Turska književnost}}]] | image = <!-- [[Datoteka:*]] --> | bodyclass = hlist | state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> | group1 = Turkijsko doba | list1 = * [[Mahmud al-Kašgari]] * [[Jusuf Has Hadžib]] * ''[[Kutadgu Bilig]]'' * ''[[Dede Korkut]]'' |group2 = Osmanska književnost |list2 = {{Navbox|child|evenodd=swap | group1 = Rano–osmansko doba | list1 = * [[Šeik Edebali]] * [[Sulejman Čelebija (pjesnik)|Sulejman Čelebija]] * [[Darir]] * ''[[Osmanov san]]'' * [[Rumi]] * [[Hacı Bektaş Veli]] * [[Imadadin Nasimi|Nasīmī]] * [[Sultan Valad]] * [[Ašik-paša|Aşık Paşa]] * [[Yunus Emre]] | group2 = Zlatno doba | list2 = * [[Mahmud-paša Anđelović|Adni]] * [[Ali Şir Nevai]] * [[Sultan Cem]] * [[Aşıkpaşazade]] * [[Latifi]] * [[Aşık Çelebi]] * [[Nešri|Neşrî]] * [[Kemalpaşazade]] * [[Priştineli Mesihi|Mesihi]] * [[Zeynep Hatun]] * [[Mihri Hatun]] * [[Suzi Çelebi]] * [[Uzun Firdevsi]] * [[Guvahi|Güvahî]] * [[Zati]] * [[Sehi Bey]] * [[Revani]] * [[Fuzuli]] * [[Hayâlî]] * [[Taşlıcalı Yahya]] * [[Hubbi Hatun]] * [[Lütfi Paşa]] * [[Seydi Ali Reis]] * [[Ahdi|Ahdî]] * [[Baki (pisac)|Bâkî]] | group3 = Suton | list3 = * [[Nefi]] * [[Abdullah Bosnevi]] * [[Katip Çelebi]] * [[Evliya Çelebi]] * [[Seyyid Vehbi]] * [[Mehmed Raşid]] * [[Osman-aga Temišvarski|Temeşvarlı Osman Ağa]] | group4 = Opadanje | list4 = * [[Ibrahim Muteferika]] * [[Şeyh Galip]] * [[Sami Frashëri]] * [[Namık Kemal]] * [[Ibrahim Şinasi]] }} | group3 = Republikansko doba | list3 = * [[Reşat Nuri Güntekin]] * [[Ömer Seyfettin]] * [[Mehmet Fuad Köprülü]] * [[Peyami Safa]] * [[Selma Rıza]] * [[Yakup Kadri Karaosmanoğlu]] * [[Ahmet Hamdi Tanpınar]] * [[Sabahattin Ali]] * [[Kemal Tahir]] * [[Orhan Veli]] * [[Oktay Rifat]] * [[Melih Cevdet]] * [[Tarık Buğra]] * [[Irfan Orga]] * [[Nazım Hikmet]] * [[Sait Faik Abasıyanık|Sait Faik]] * [[Attila İlhan]] * [[Bilge Karasu]] * [[Orhan Kemal]] * [[Tevfik Fikret]] * [[Yaşar Kemal]] * [[Yılmaz Güney]] * [[Füruzan]] * [[Mehmet Eroğlu]] * [[Fethiye Cetin]] * [[Nazlı Eray]] * [[Feride Çiçekoğlu]] * [[Orhan Pamuk]] * [[Murathan Mungan]] * [[Burhan Sönmez]] * [[Suzan Samancı]] * [[Çiler İlhan]] * [[Elif Şafak]] * [[Duran Çetin]] * [[Sine Ergün]] * [[Birgül Oğuz]] * [[Seyhan Kurt]] }}<noinclude> [[Kategorija:Književni šabloni]] <noinclude> ==Alati== {| class="wikitable" |- style="background:*ccf;" |- | <small> * <nowiki>[[Kategorija:Filozofski romani]]</nowiki> * <nowiki>[[Kategorija:Šabloni po strukama]]</nowiki> * <nowiki>[[Kategorija:Jezični šabloni]]</nowiki> * <nowiki>[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_book]]</nowiki> * <nowiki>[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_AV_media]]</nowiki> * <nowiki>[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_conference]]</nowiki> * <nowiki>[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_encyclopedia]]</nowiki> * <nowiki>[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_magazine]]</nowiki> * <nowiki>[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_map]]</nowiki> * <nowiki>[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_news]]</nowiki> * <nowiki>[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_podcast]]</nowiki> * <nowiki>[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_web]]</nowiki> * <nowiki>[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_thesis]]</nowiki> <nowiki>{{cite web |url= |title= |last= |first= |date= |website= |publisher= |access-date=01. 01. 1900 |quote=}} </ref></nowiki><br/> <nowiki>{{cite book|last= |first= |year= |title= |url= |location= |publisher= |pages= |ref = }}</nowiki><br/> <nowiki><ref name="abc"></nowiki><br/> <nowiki><ref name="abc"/></nowiki><br/> </small> |} * [https://commons.wikimedia.org/wiki/Accueil Commons] == Nagrade == {| style="float: left; background:transparent; margin-left: 1em; margin-bottom: 0.5em" |- |{{barnstar-rad i trud|Nagrada za rad i trud|Orijentolog}} | <gallery>Image:Wiki_medal.jpg|<center>'''Wiki medalja'''</br>Za albanske, turske i druge književne teme [[User:Igor Windsor|Igor Windsor]]</center></gallery> |{{Wikipedia:CEE Proljeće 2022/spomenica}} |} {{clear}} <div style="float:right; border:thin solid green; background-color:*f9f9f9"> {{Currentdate}} Ovaj ogranak Wikipedija projekta ima : '''<div id="articlecount" style="font-size:85%;">[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}}]] {{plural:{{NUMBEROFARTICLES}}|članak|članka|članaka}} na [[srpskohrvatski jezik|srpskohrvatskom]]</div> </div>''' ==<big>'''''Reference'''''</big> (pa da!)== * [[Izvori]] {{reflist}} == Vanjske veze == * [https://vukajlija.com/ Leksikografski zavod] как я люблю naš [[:wikt:Glavna strana|vikiriječnik]] :P [[Kategorija:User sh]] e6jbz1zoia89ekwvlgtyhpk7od506oq 0 4666403 41262841 41262532 2022-08-23T13:11:17Z Edgar Allan Poe 29250 Edgar Allan Poe je premjestio stranicu [[Ćuprilići]] na [[Köprülü (porodica)]] wikitext text/x-wiki '''Ćuprilići''' (alb. ''Qyprilliu'' ; tur. ''Köprülü'') su bili plemićka obitelj albanskog podrijetla u [[Osmansko carstvo|Osmanskom carstvu]]. Njezini članovi su postali važni [[vezir]]i, [[Veliki vezir|veliki veziri]] i časnici. [[Datoteka:Mehmedpasha.jpg|thumb|right|300px|Koprulu Mehmed-paša]] U sredini 17. stoljeća Osmansko carstvo je bilo u krizi. Kao prvo na dvoru, a potom počinjali su i prvi gubitci teritorija i pobune u Anatoliji. Istanbul je bio opkoljen od [[spahije|spahija]] i [[janjičari|janjičara]] a sultan [[Mehmed IV]] je imao samo šest godina. 1656. godine [[Turhan sultanija]] je imenovala [[Koprulu Mehmed-paša|Koprulu Mehmed-pašu]] za velikog vezira. Bio je Albanac iz [[Berat]]a, mada neki tvrde da Ćuprilići vuku korijene sa Crnog mora. Od Mehmed-paše počinje doba od dvadesetpet godina stabilonsti, obnova i reforma u Osmanskom carstvu. [[Veliki vezir|Veliki veziri]] iz Ćuprilića su bili: {| class="wikitable" ! Ime ! Godine ! Veliki vezir ! pod sultanom |- | [[Koprulu Mehmed-paša]] || 1583 – 1661 | align = "center" | 1656 – 1661 || [[Mehmed IV]] |- | [[Koprulu Fazil Ahmed-paša]] || 1635 – 1676 | align = "center" | 1661 – 1676 || [[Mehmed IV]] |- | [[Merzifonlu Kara Mustafa-paša]]<br /> (posinak) || 1634 – 1683 | align = "center" | 1676 – 1683 || [[Mehmed IV]],<br />[[Sulejman II]] |- | [[Mustafa Ćuprilić|Koprulu Fazil Mustafa-paša]] || 1637 – 1691 | align = "center" | 1689 – 1691 || [[Sulejman II]],<br />[[Ahmed II]] |- | [[Amkazade Koprulu Husejin-paša]] || umro 1702. | align = "center" | 1697 – 1702 || [[Mustafa II]] |- | [[Koprulu Numan-paša]] || umro 1719. | align = "center" | 1710 – 1711 || [[Ahmed III]] |} Druga polovica 17. stoljeća u Osmanskom carstvu kod nekih istoričara se spominje kao »Doba Ćuprilića«. Iz iste dinastije bili su: * [[Koprulu Abdullah Paşa]] (1684 – 1735), vrlo cijenjeni general; * [[Mehmet Fuad Köprülü]] (1890 – 1966), književnik, akademik, povjesničar književnosti, političar i ministar Republike Turske. Mnoga mjesta u Istanbulu i u Turskoj nose imena Ćuprilića. U [[Istanbul]]u se nalazi [[Biblioteka Köprülü]] (''Köprülü Kütüphanesi''), njezinu izgradnju je naručio 1661. [[Koprulu Mehmed-paša]] a okončana je 1678. Biblioteka sadrži fond od 3.790 rukopisa na [[Turski jezik|turskom]], [[Arapski jezik|arapskom]] i [[Perzijski jezik|perzijskom]], i od 1.500 tiskana djela. Na [[Bosfor]]u, nešto sjeverno od Anadoluhisarıja, nalazi se ''yalı'' (kuća na vodi) [[Amkazade Koprulu Husejin-paša|Amkazade Husejin-paše]], izgrađen 1699. godine. Ovaj ljetnikovac je najstarija rezidencija u Istanbulu i u njemu su pripremljeni nacrti od dokumenta koji je predložen na [[Karlovački mir|Karlovačkom miru]]. U Istanbulu kao i diljem Turske postoji više [[džamija]] koje se zovu ''Köprülü Mehmet Paşa Camii'' ([[Karabük]], [[Istanbul]], [[Malatya]], [[Vezirköprü]], [[Bilecik]]). Okrug [[Vezirköprü]] u [[Samsun]]u dobiva ime (''vezir'' – ''köprü'') jer se Mehmet Köprülü oženio djevojkom iz te regije. Isti Mehmed-paša je ponovo osnovao grad [[Veles (grad)|Veles]] u Makedoniji. Članovi porodice Ćuprilića i dalje žive u Turskoj, Magrebu i u Sjedinjenim Državama. Vidi također : [[Spisak velikih vezira Osmanskog carstva]] == Reference == {{reflist}} [[Kategorija:Osmansko Carstvo]] [[Kategorija:Veliki veziri]] [[Kategorija:Albanske porodice]] d6t9z8ugsyz0e6gsp4j3moajqcv0a6v 0 4667853 41262839 41262536 2022-08-23T13:10:54Z Edgar Allan Poe 29250 Edgar Allan Poe je premjestio stranicu [[Porodica Frashëri]] na [[Frashëri (porodica)]] wikitext text/x-wiki '''Porodica Frashëri''' je najbolje poznata po trojici braće koja su sudjelovala u [[Albanski narodni preporod|Albanskom narodnom preporodu]]. Prezime dobivaju po selu u kojem su rođeni, [[Frašer (selo)|Frašer]] ({{Šablon:Jez-alb|Frashër}}). Svetrojica su odrasli u [[Istanbul]]u i razvili su karijere u [[Osmansko carstvo|Osmanskom carstvu]].<br/> [[Frašer (selo)|Frashër]] je brdsko selo na jugo–istočnoj Albaniji. Nalazi se između [[Korča (Albanija)|Korče]] i [[Parmet|Përmeta]] i pripada [[Oblast Parmet|Oblasti Parmet]]. Selo se nalazi na 1.030 metara nadmorne visine i u njemu živi 387 stanovnika u 2011. Grčka granica se nalazi oko 37 kilometara od sela. Sem Korče, najveći grad u blizini je [[Đirokastra]]. == Članovi obitelji == Najpoznatiji ogranak : * otac Halit Frashëri (1797–1859) i majka Emine Myteveli (~1776–1836) ; * tri brata : ** [[Abdyl Frashëri]] (1839–1892), političar, albanski patriot i ideolog ; ** [[Naim Frashëri]] (1846–1900), pjesnik, književnik i albanski patriota ; ** [[Sami Frashëri]] (1850—1904), književnik i dramski pisac ; * [[Ali Sami Yen]] (1886–1951), sin Samija, sportski djelatnik, osnivač je [[Galatasaray SK|Galatasaraya]] ; * [[Mid'hat Frashëri]] (1880–1949), sin Abdyla, diplomat, političar i pisac ; Iz iste porodice, drugi ogranak porodice Frashëri : * otac Rakip Frashëri i majka Aishe Çaçi * [[Mehdi Frashëri]] (1872–1963), političar, žena mu je bila Nejre Frashëri ** Vehbi Frashëri, sin Mehdija ** Mediha Frashëri, sin Mehdija ** Ragip Frashëri, sin Mehdija ** Shehriar Frashëri, sin Mehdija Treći ogranak iste porodice : * [[Shahin Frashëri]] (19. stoljeće), pjesnik [[Bejtadži|bejtadžijske književnosti]], Dalipov brat * [[Dalip Frashëri]] (19. stoljeće), [[šeik]] i pjesnik [[Bejtadži|bejtadžijske književnosti]], Shahinov brat [[Kategorija:Albanske porodice|Frashëri]] [[Kategorija:Osmansko Carstvo]] [[Kategorija:Historija Albanije]] 5996atu9in1zhjx117dzjkquuis7206 0 4669512 41262896 41226685 2022-08-23T18:23:46Z Vipz 151311 [[Šablon:Infokutija jezik]] umjesto [[Šablon:Infokutija jezik01]]. wikitext text/x-wiki {{Infokutija jezik | ime = livonski jezik | altime = | domaćeime = līvõ kēļ | prihvaćenost = | slika = Liivi keel.GIF | veličina = 280px | imagealt = | opis_slike = {{small|{{legend|#3f403f|Distribucija posljednjih živućih govornika}} {{legend|#c7bca3|Historijska distribucija u Latviji}}}} | izgovor = | države = [[Latvija]] | regija = [[Livonska obala]] | tvorac = | nastao = | okolnosti = | etnicitet = [[Livonci]] | izumro = [[2. lipnja]] [[2013.]]<ref name="thetimes1">{{cite news|author=David Charter |url=http://www.thetimes.co.uk/tto/news/world/europe/article3782596.ece?CMP=OTH-gnws-standard-2013_06_05 |title=Death of a language: last ever speaker of Livonian passes away aged 103 |work=The Times |date=2013-06-05 |access-date=2013-12-01}}</ref><ref>[http://tartu.postimees.ee/1269634/viimane-emakeelne-liivlane-lahkus-jaadavalt "Viimane emakeelne liivlane lahkus jäädavalt"] ''[[Postimees]]'', June 14, 2013 {{in lang|et}}</ref><br>{{small|(smrću Grizelde Kristiņe)}} | era = | govornici = | datum = | datumprefiks = | ref = <!-- up to e21 (or current edition) if ref is ''Ethnologue'' --> | refname = | govornici2 = | oživiljen = ~40 govornika na razini B1 i do<br>~210 na razinama A1–A2<ref>{{Cite web |url=http://www.livones.net/valoda/?raksts=8701 |title=LĪBIEŠU VALODAS SITUĀCIJA |access-date=2012-01-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140202235047/http://www.livones.net/valoda/?raksts=8701 |archive-date=2014-02-02 |url-status=dead }}</ref> | oživljen-kat = <!-- ili oživljen-kategorija --> | familycolor = Uralski | family = [[uralski jezici]] | fam2 = [[ugro-finski jezici]] | fam3 = [[baltofinski jezici]] | fam4 = južnofinski | fam5 = | protoime = | preteče = | preteče2 = <!-- do preteča5 --> | standardi = | stand1 = | stand2 = <!-- do stand6 --> | dijalekti = | listclass = | dia1 = | dia2 = <!-- up to dia20 --> | pismo = | znak = | posteriori = | nacija = <!-- ili država --> | manjinski = {{flag|Latvija}} | agencija = | iso1 = liv | iso1comment = | iso2 = | iso2b = | iso2t = | iso2comment = | iso3 = | iso3comment = | lc1 = | ld1 = | lc2 = <!-- up to lc30 --> | ld2 = <!-- up to ld30 --> | iso6 = | isoexception = | linglist = | lingname = | linglist2 = <!-- up to linglist6 --> | lingname2 = <!-- up to lingname6 --> | glotto = livv1244 | glottoname = | glottofoot = | glottorefname = | glotto2 = <!-- up to glotto5 --> | glottoname2 = <!-- up to glottoname5 --> | glottorefname2 = <!-- up to glottorefname5 --> | aiatsis = | aiatsisname = | aiatsis2 = <!-- up to aiatsis6 --> | aiatsisname2 = <!-- up to aiatsisname6 --> | guthrie = | lingua = | lingua_ref = | ietf = | karta = | karta_veličina = | kartaalt = | karta_opis = | karta2 = | kartaalt2 = | karta_opis2 = | pushpin_map = | pushpin_image = | pushpin_map_alt = | pushpin_map_caption = | pushpin_mapsize = | pushpin_label = | pushpin_label_position = | coordinates = <!-- use {{Coord}} --> | obavijest = IPA }} '''Livonski jezik''' (liv: ''līvõ kēļ'', {{jez-est|liivi keel}}) spada u grupu [[Ugro-finski jezici|Ugro-finskih jezika]]. Poslednja osoba kojoj je livonski bio maternji jezik je preminula 2013. godine.<ref>{{cite news|author=David Charter |url=http://www.thetimes.co.uk/tto/news/world/europe/article3782596.ece?CMP=OTH-gnws-standard-2013_06_05 |title=Death of a language: last ever speaker of Livonian passes away aged 103 |work=The Times |date=2013-06-05}}</ref> Govore ga [[Livonci]] na Livonskoj obali [[Riški zaliv|Riškog zaliva]]. Neki etnički Livonci koji uče ili su naučili livonski pokušavaju da ga ožive, ali mogućnosti korišćenja livonskog jezika su ograničene zato što su mala manjina. Jezik se uči na univerzitetima u Letoniji, Estoniji i Finskoj. == Izvori == {{izvori}} == Spoljašnje veze == * {{Commons category-inline}} * [http://www.livones.net/lv Livones.lv] * [http://virtuallivonia.info/ Virtual Livonia] {{klica-jezik}} [[Kategorija:Uralski jezici]] [[Kategorija:Izumrli jezici]] j3vaeehrwblkfgx2oxqdu2civi4jqdi 0 4669609 41262823 41230611 2022-08-23T12:24:01Z InternetArchiveBot 155863 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Infokutija pisac | ime = August Ziči | slika = Zichy Ágost.jpg | širina_slike = | opis = [[Zsigmond Pollák]]: ''Grof [[August Ziči]]'' ([[bakropis]]) | ime_po_rođenju = {{lang-hu|Ágost}}<br>{{lang-de|August}}<br>{{lang-sl|Avgust}} | datum_rođenja = {{Birth date|1852|6|14}} | mjesto_rođenja = [[Beč]], [[Penzing]] ([[Austrijsko Carstvo]]) | datum_smrti = {{death date and age|1925|10|4|1852|6|14}} | mjesto_smrti = [[Beč]] ([[Austro Ugarska]]) | počivalište = [[Beltinci]] ([[Slovenija]]) | pseudonim = | državljanstvo = [[Austro Ugarska|austrougarsko]]</br>[[Kraljevina Jugoslavija|jugoslavensko]] | rodbina = | supružnik = Hedvig von Wimpffen | partner = | djeca = [[Marija Ziči|Marija]]</br>[[Teodora Ziči|Teodora]]</br>[[Anastazija Ziči|Anastazija]]</br>[[Frida Ziči|Frida]] | obrazovanje = [[Trnava]] ([[gimnazija]]) | alma_mater = [[Naučni univerzitet Eötvösa Loránda|Budimpeštanski univerzitet]] | zanimanje = [[pravnik]] | period = | jezik = [[latinski]]</br>[[mađarski]]</br>[[njemački]]</br>[[engleski]]</br>[[slovenski]] | pokret = [[klasicizam]]</br>[[historicizam]] | žanr = [[pjesma|pjesme]]</br>[[putopis|putopisi]] | znamenita_djela = | nagrade = | uticaj_od = | uticaj_na = | potpis = | website = }} [[Grof]] '''August Ziči''' ({{lang-hu|Ágost zichy és vázsonykői gróf}}; {{lang-de|August Zichy von Zich und Vásonkeö}}) je bio [[Austro Ugarska|austrougarski]] [[pisac]], [[pjesnik]], [[pravnik]], [[putopisac]], [[naučnik]], povjerljivi dvorski unutrašnji savjetnik, vrhovni dvorski zvaničnik, [[guverner Rijeke]], dopisni član [[Mađarska akademija znanosti|Mađarske akademije znanosti]] ({{lang-hu|valóságos belső titkos tanácsos, főudvarmester, főrend, fiumei kormányzó, a Magyar Tudományos Akadémia levelező tagja}}) te [[mistik]]; *[[14. jun]] [[1852]]. [[Beč]]-[[Penzing]], †[[4. oktobar]] [[1925]]. [[Beč]]. == Životopis == [[File:Avgust_Zichy-1872.jpg|thumb|180px|left|[[Grof]] [[Avgust Ziči|Avgust pl. Ziči]] godine [[1872]] kao guverner [[Rijeka (grad)|Rijeke]] ]] === Obitelj i podrijetlo === [[File:Zichy_family_3-photos.jpg|thumb|180px|right|Obitelj Ziči – njihove fotografije u beltinskoj kapeli]] [[File:Marija_Teodora_Anastazija_Zichy.jpg|thumb|180px|right|Sestre Ziči: [[Marija Ziči|Marija]], [[Teodora Ziči|Teodora]] i [[Anastazija Ziči|Anastazija]] - slikane [[1907]]. ]] [[File:Guvernerjeva_palača-Reka_1896.jpg|thumb|180px|right|Guvernerova palata na Rijeci [[1896]] ]] Avgust pl. Ziči je rođen 14. juna 1852. u [[Beč]]u-[[Penzing]]u. Njegov otac je bio ''grof upravitelj'' ({{lang-hu|gróf tárnokmester}}) ''Franjo Serafin Ziči'' ({{lang-hu|Ferenc Szerafin Zichy}} - 1811-1900), njegova majka pak ''granična grofica i vrhovna upraviteljica'' ({{lang-hu|őrgróf és főtárnokmester}}) ''Marija Klara Demblin'' ({{lang-hu|Mária Klára Demblin}} - 1814-1868). Njegov stariji brat je bio uvaženi upravitelj ''Jožef Ziči''. 31. maja 1881. crkveno se vjenčao u katoličkoj crkvi u [[Rappoltenkirchen]]u u [[Donja Austrija|Donjoj Austriji]] sa ''Hedvikom Anastazijom pl. Vimpfen ({{lang-de|Hedwig Anastasia von Wimpffen}}'' - 1861–1892). U braku su im se rodile četiri djevojčice: ''[[Marija Ziči|Marija]], [[Teodora Ziči|Teodora]], [[Anastazija Ziči|Anastazija]]'' i ''[[Frida Ziči|Frida]]'', o kojoj pak nedostaju podaci. === Učenje i putovanje === Mladi August je pohađao i uspješno završio srednju školu u [[Trnava|Trnavi]] ({{lang-hu|Nagyszombat}}), a visoko obrazovanje na [[Univerzitet u Beču|Bečkom]] i [[Naučni univerzitet Eötvösa Loránda|Budimpeštanskom univerzitetu]], gdje je 1874. diplomirao pravo, a sljedeće, 1875. godine, doktorirao. Od novembra iste godine s bratom grofom Jožefom putovao je dvije godine po svijetu i preputovao nizozemske kolonije. Odatle je otputovao u [[Tajland|Sijam]], zatim u [[Kina|Kinu]], [[Japan|Japan]], prošao kroz kineske gradove [[Šangaj]] i [[Peking]], te se vratio kući kroz [Mongolija|mongolsku]] [[pustinja|pustinju]] [[Gobi]]. Oni su bili prvi među [[Mađari]]ma koji su prešli ovo dugo, naporno i pustolovsko burno putovanje kopnom. Nakon kratkog odmora kod kuće, otputovao je u [[Sjedinjene Američke Države|Ameriku]] 1878., gdje je proveo šest mjeseci u SAD-u, [[Kanada|Kanadi]] i [[Kalifornija|Kaliforniji]]. Godine 1877. čitao je svoja iskustva s putovanja Geografskom društvu u [[Budimpešta|Budimpešti]]. === Književnik i političar === August se također afirmirao kao [[pisac]], [[pjesnik]] i [[političar]]. 20. maja 1880. izabran je za dopisnog člana [[Mađarska akademija znanosti|Mađarske akademije znanosti]]. Ulazeći u političku karijeru, 1879. izabran je za kotarskoga poslanika u [[Senec]]u kod [[Bratislava| Bratislave]]; utvrdio se i kao izvjestitelj o narodnoj prosvjeti. === Graditelj in zaštitnik crkava === [[File: Beltinci_1899_-_litografija_kopija.jpg|thumb|180px|right|Središte [[Beltinci|Beltinaca]] [[1899]]. te pogled na [[crkva (zgrada)|crkvu]].]] Preuređenje župske crkve i dogradnja kapele ''Ave Maria'' kod beltinske [[Crkva svetoga Ladislava, Beltinci|Crkve svetoga Ladislava]] imali su dvojako značenje. Najprije je to bio umjetnički doprinos sa neoklasicističkim, [[historicizam|historicističkim]] pristupom bečkog arhitekte [[Max von Ferstel|Maxa von Ferstela]]. Ispod kapele nalazi se grobnica za obitelj Ziči. Tu je prva sahranjena Augustova supruga Hedvika, koja je umrla sa samo 31 godinu (vjerojatno zbog [[tuberkuloza|tuberkuloze]]). Hedwig von Wimpffen rođena je 4. augusta 1861. u [[Beč]]u, a umrla 30. novembra 1892.<ref>{{cite web|url=https://www.geni.com/people/Hedwig-von-Wimpffen-GR/6000000002764822481|title=Hedwig von Wimpffen, GR|publisher=Geni|date=25. maja 2018.|accessdate=27. oktobra 2021.}}</ref> Tamo je početkom [[Prvi svjetski rat|Prvog svjetskog rata]] - već 1915. - sahranjena također jedva 29-godišnja Augustova najmilija kći - [[Teodora Ziči|Teodora]]. Ona se do krajnosti žrtvovala za ranjene vojnike – i tamo se i sama zarazila tada neizlječivom bolešću sušicom - te je poslije dugog i bolnog razdoblja od nje i umrla. Deset godina kasnije u grobnicu je sahranjen i sam August. Krste i spomenploče su se sačuvale u dobrom stanju sve do danas. U kapeli se nalaze naime i spomen ploče onima, koji su dole sahranjeni: roditeljima (Hedviki i Augustu) i trima kćerima (Mariji, Teodori i Anastaziji). August nije bio samo graditelj i popravljač crkava, nego i njihov zaštitnik ili patron. Tako je bio patron crkve u [[Beltinci]]ma, ali i hodočasničke crkve u [[Turnišče|Turnišču]], od koje su se Beltinci svojedobno odvojili - te ju je on iz temelja nanovo pozidao. === Visoke državničke službe === Na osnovi popisa (cenzusa) je August postao članom Gornjeg doma plemića u Budimpešti. U više navrata bio je i član ili šef izaslanstava, jer je u pomorskom pododboru u Rijeci imao istaknuti položaj. Služio je i kao carsko-kraljevski komornik, a od 1886. kao unutarnji tajni savjetnik. Bio je član nadzornog odbora "Mađarske zemljišno-kreditne ustanove" i predsjednik udruge sirotišta za siromašnu djecu Štefanija (Stefánia) u Rijeci, gdje i danas rade [[salezijanci]]. Imenovan je glavnim sucem u martu 1911., a na što je dao ostavku 1918. godine. ==== Upravitelj (guverner) grada Rijeke ==== Kao posebnu oblast je izdvojila u korist Ugarske riječku luku sa okolinom već [[Marija Terezija]]. [[Rijeka (grad)|Rijeka]] postala je "municipium" 15. juna 1872. Novi statut odobrilo je "Ministarstvo unutarnjih poslova Kraljevine Ugarske". Guverner [[August Ziči|August]] predao je ovaj novi statut općinskim ljudima sa ovim riječima: {| |- ! latinski tekst<ref>{{cite web|url=https://www.facebook.com/ppmhp/photos/15-lipnja-1872-rijeke-je-progla%C5%A1ena-municipijem-dobila-je-novi-statut-potvr%C4%91en-o/10155559766827322/|title=Novi statut grada Rijeke|publisher=Igor Žic|date=15. juna 2018|accessdate=25. oktobra 2021}}</ref> ! srpskohrvatski prijevod |- | <blockquote> Nihil de nobis sine nobis! </blockquote> | <blockquote>Ništa o nama bez nas! </blockquote> |} Kako je guverner Ziči 5. decembra iste godine postao ministar trgovine, Grad Rijeka ga je imenovao [[počasni građanin|počasnim građaninom]]. Godine 1883. (ponovno) je imenovan upraviteljem Rijeke i mogao je ući u parlament - "Gornji dom plemića". Ovu službu obavljao je do 1892. godine. Kao namjesnik grof Avgust Ziči isticao se u razvoju pomorske trgovine. Godine 1883. ‘’Riječka kraljevska pomorska uprava’’ odlučila je sagraditi reprezentativnu palaču na pomolu Ziči (Zichy); trebalo bi objediniti sve pomorske službe u Ugarskom primorju. Kamen temeljac položen je 1. septembra 1884. u nazočnosti namjesnika grofa Augusta Zičija i predstavnika riječke općine. Palača je građena prema nacrtima Josipa Huberta u neorenesanskom (historističkom) stilu kao samostojeća građevina. <ref>{{cite web|url=https://www.facebook.com/ppmhp/photos/15-lipnja-1872-rijeke-je-progla%C5%A1ena-municipijem-dobila-je-novi-statut-potvr%C4%91en-o/10155559766827322/|title=Novi statut grada Rijeke|publisher=Igor Žic|date=15. juna 2018.|accessdate=25. oktobra 2021.}}</ref> ==== Lozinka ==== Lozinka porodice Zičijeve jeste: '''Mindig készen!'''<ref>Valamely bizonyos, hogy megh kel halnunk, oly bizonytalan annak üdeje, helye és órája!</ref> <ref>{{cite web|url=http://www.krudylib.hu/wiki/zichy-i-istvan|title=Idősebb gróf Zichy István végrendelete|publisher=Krudylib.hu|date= |accessdate=20. november 2021}}</ref>Prijevod:<br/>{{lang-sh|Uvek spreman!}}<br/>{{lang-sl|Vedno pripravljen!}}<br/>{{lang-la|Semper paratus!}}<br/>{{lang-en|Always ready!}}. === Djela === ;{{hu}} * [http://real-eod.mtak.hu/369/ A Boro-Budur Java szigetén]. Székfoglaló értekezés. Budapest, 1881. Értekezések a nyelv- és széptudom. köréből IX. r. (Boro-Budur na otoku [[Java|Javi]]. Budimpešta 1881.) ;{{de}} * [http://real-eod.mtak.hu/361/ Tanulmány a japán művészetről]. 18 fametszet-ábrával. Budapest, 1879. Értekezések a nyelv- és széptud. köréből VIII. 4. Német nyelven az Ung. Revueben és külön. (18 [[drvorez]]nih japanskih umjetničkih slika. Proučavanje [[Japan|japanske]] umjetnosti. Budimpešta 1879.) ;{{en}} * Dominion of Canada. Budapest, 1879 . Különnyomat a Budapesti Szemléből. ([[Kanada|Kanadski]] dominion. Budimpešta 1879. Poseban otisak iz ''Budapesti Szemle''). == Smrt i uspomena == [[File:Augustus_comes_Zichy-1a.jpg |thumb|180px|right|Dio [[epitaf]]a [[August Ziči|Augustu pl. Zičiju]]]] === Smrt === Avgust pl. Zichy je umro star 73 godina dana 4. oktobra 1925. u [[Beč]]u. Pokopan je u grobnici, koju je sagradio u beltinskoj Crkvi svetoga Ladislava, za obiteljsku grobnicu Zičke obitelji, a posebno za njegovu voljenu, prerano preminulu suprugu Hedviku, čiji je grob svaki dan posjećivao i molio se ondje duge sate. Kad mu je naime 1892. umrla supruga Hedvika stara jedva 31 godinu, dao je njezino tijelo prenijeti u novosagrađenu kapelicu u crkvi sv. Ladislava u Beltincima. Tamo nije sahranjena samo ona, nego praktično cijela porodica: njegova žena Hedwig i njegove tri kćeri: Marija, Teodora i Anastazija. Od njene prerane smrti najviše ga je pogodila opet prerana smrt njegove kćeri [[Teodora Ziči|Teodore]], koja se krajem 1914. godine zarazila tada neizlječivom [[tuberkuloza|tuberkulozom]] dok se brinula za teško bolesne ranjenike u [[Beč|bečkoj]] [[bolnica|bolnici]]. Zajedno s njom služile su ranjenicima i njene sestre Anastazija te Marija. One se nisu zarazile. Anastazija se kasnije udala, dok je iznimno popularna grofica Marija ostala neudata cijeli život do smrti 1977. - valjda zbog nesretne mladenačke ljubavi sa jednim siromašnim ali stasitim i vrijednim seljačkim mladićem, čija je mana bila jedino činjenica da nije pripadao plemićkom razredu.<ref>{{cite web|url=https://vestnik.si/clanek/aktualno/nekaj-ga-je-vedno-vleklo-v-rojstni-kraj-899979|title=V spomin Nikolaju Szepessyju: ''Nekaj ga je vedno vleklo v rojstni kraj''|publisher=A. Nana Rituper Rodež u Vestnik.si|date=27. avgusta 2021.|accessdate=27. septembra 2021.}}</ref> === Nadgrobni natpis Augustu pl. Zičiju === {| |- ! Augustus comes Zichy de Zich et Vásonkeö ! Grof Avgust pl. Ziči od Ziča i Vásonkőja |- | <blockquote> Quiescit hic in spe excellentissimus ac doctissimus dominus dominus Augustus comes Zichy de Zich et Vásonkeö ex Ordine aurei velleri eques Austriae et Hungariae supremus marescalcus aulae huius muneris ultimus Flumine reipublicae olim gubernator Academiae Hungariae scientiarum sodalis nomine et virtute antiquae nobilitatis vir. <br> Qui pro fide et pietate sua hanc quidem ecclesiam novo tecto fastigato ornavit et ampliavit. Sacrarium ei et cryptam addidit et magnificum desuper sacellum B. M. V. extruxit altare marmoreum in illa et statuam ejusdem Virginis aeneam deauratam posuit. <br> Alteram vero ecclesiam dignissimam in pago Turnisa a fundamentis erexit. Pater piissimus, dominus benignus, administrator fidelis. Qui quoad vixit Hedwigem uxorem sibi morte ereptam lugebat.<br> Natus Viennae die 14. Junii 1852<br> Obiit ibidem 4. Octobris 1925<br> R. I. P. (Requiescat in pace!)<br> „Serve bone et fidelis, intra in gaudium Domini tui!” (Matheus 25, 21) </blockquote> | <blockquote> Ovdje u nadi (na uskrsnuće od mrtvih) počiva najizvrsniji i najučeniji gospodin plemić August, grof Ziči od Ziča i Vásonkőja, član Reda zlatnog runa, vitez Austrije i Ugarske, vrhovni poglavar ove službe, posljednji od upravitelja Rijeke, bivši predsjednik Mađarske, član Akademije znanosti, čovjek drevne slave i moći. <br> On je, u skladu sa svojom vjerom i pobožnošću, ovu crkvu uredio i povećao novim čvrstim krovom. Dodao joj je kapelu i kriptu, a iznad nje je podigao veličanstvenu kapelicu B. D. M. (Blažene Djevice Marije). Tamo je napravio mramorni oltar i podigao pozlaćeni brončani kip iste Djevice. <br> U selu Turnišče je od temelja sagradio još jednu vrlo prikladnu crkvu. <br> Bio je vrlo pobožan otac, susretljiv gospodar, vjeran upravitelj. Dokle god je živio, oplakivao je smrt svoje (prerano preminule) supruge Hedvike. <br> Rođen je u Beču 14. juna 1852. <br> Umro je isto tamo 4. oktobra 1925. <br> N. P. M. (Neka počiva u miru!) <br> "Dobri i vjerni slugo, uđi u radost Gospodara svoga!" (Citat iz evanđelja po Mateju 25. glava, 21. redak.) </blockquote> |} === U [[književnost]]i === <font size=+1 color=green>Feri Lainšček: ''„Ločil bom peno od valov“'' <br>''"Odvajat ću pjenu od valova"''</font><br/> Sjećanja na požrtvovnu i plemenitu gospođu [[Teodora Ziči|Teodoru Zičijevu]] i njenog pobožnog oca [[August Ziči|Augusta]] nisu s vremenom izblijedila, nego među [[Prekomurje|prekomurskim]] narodom žive sve do dana današnjega. Tako ju je početkom našeg stoljeća (2003.) u svom historijsko-kriminalnom romanu ''„Ločil bom peno od valov“'' (''„Odvajat ću pjenu od valova“'', u izdanju nekadašnje ''Študentske založbe'' u [[Ljubljana|Ljubljani]]) ovjekovječio i popularni pisac [[Feri Lainšček]]. On do u tančine opisuje potresne događaje oko smrti i sprovoda Teodore to jeste Božidare Zičijeve, kao i njenog shrvanog oca, koji je taj udarac podnosio tolikom hrabrošću i vjerom, da su ga već za života smatrali živim [[svetac|svecem]]. Na dan sprovoda bila je tolika navala običnih ljudi i gospode sa svih strana, da su gospodske kočije dolazile na sprovod čak od ranoga jutra, te je [[Dolinsko|dolinska]] ravnica izgledala kao sajmište ili čak kao bojište zbog silnih oblaka prašine, koju su podzale kočije i konjska kopita. Među grofovskim obiteljima na sahrani pisac spominje porodice [[Szapáry]], [[Esterházy]], [[Batthyány]] jeve, [[Vogler]] i [[Kodolitsch]]<ref>{{cite web|url=https://www.wikitree.com/genealogy/VOGLER|title=VOGLER Genealogy|publisher=WikiTree|date=2006|accessdate=25. oktober 2021}}</ref> Iz [[Murska Sobota| Sobote]] i okolnih trgova išla je [[ceh]]ovska gospoda, a sabrali su se i [[svećenik|svećenici]] iz cijele [[biskupija|biskupije]] na čelu s biskupom [[Ivan Mikeš|Ivanom Mikešom]]. Mlada grofica Teodora umrla je u Beču u dobi od jedva 29 godina. Kad je izbio [[Prvi svjetski rat]], boravila je sa sestrama Astom i Marijom u Carskim toplicama, gdje je kao medicinska sestra pomagala jadnim ranjenicima. Njezina velikodušna odluka postala je među narodom općeprihvaćen izraz za nesebičnost, jer se tamo zarazila [[tuberkuloza|tuberkulozom]], za koju tada još nije postojao lijek. Glas naroda znao je da se nije odvajala od ranjenika, čak ni kad je bila od bolesti potpuno shrvana. Stoga su bili uvjereni da mlada grofica ne prolazi kroz mračna vrata smrti kao obični ljudi, već u svetu [[legenda|legendu]] u koju ulaze samo Božji miljenici - sveci. ''Crveno-bijele boje'' ovdje su imale dakle posebno – simboličko značenje: prva znači ljubav i mučeništvo, a druga čistoću. Crveno je bilo cvijeće kojim su ukrašavali cijelu crkvu sve do groba, a bijele su bile haljine u koje su bile odjevene djevojke. Cvijeće ju je proslavljalo bojom života i nade; a to je davala drugima ono što je njoj sudbina uskratila. Bjelina je pak bila boja čistoće, koju je sačuvala do kraja; ili boja duše koja je utrla svoj put do nebeske milosti. Nitko od tisuća prisutnih na sprovodu nije naricao niti su se molili za njezin mir, nego su svi željeli njezino zasluženo uzveličanje. Elica Sreš, glavna i tragična junakinja ovog potresnog [[Feri Lainšček|Lainščekovog]] [[roman]]a - inače priprosta seljanka - koja je također bila među 120 djevojaka odjevenih u bijelo, navikla je da ljudi tuguju i očajavaju zbog gubitka svojih najdražih. Stoga nije mogla razumjeti kako to da njezin otac, sva Zičijeva rodbina kao i svi drugi ljudi zapravo za pokojnom Božidarom nisu tugovali, nego su zajedno s ocem, kao iz nekog svjetla, gledali na smrt kao na slavljenje i preobraženje. Isto tako je grofa Augusta narod smatrao pravim, živim [[svetac|svecem]]. {| |- ! Feri Lainšček: ''Odvajat ću pjenu od valova'' (ulomak iz romana)<ref>{{cite web|url=http://sveske.ba/en/content/odvajat-cu-pjenu-od-valova|title=Feri Lainšček: ''Odvajat ću pjenu od valova''. Sa slovenskoga prevela Jagna Pogačnik.|publisher=Sarajevske Sveske br. 13|date=1. marta 2006.|accessdate=5. oktobra 2021.}}</ref> ! |- | <blockquote> Lica uz lijes činila su joj se utopljena u drukčije žaljenje nego što ga je poznavala i njihovi zaneseni pogledi najvjerojatnije su mogli u tom trenutku doseći nešto što sama nije mogla vidjeti. Ipak joj se činilo da to barem može osjetiti i prepuna zahvalnosti što je uopće prisutna tome posvećenom obredu, uskoro se posve prepustila njegovom zvuku i ozračju. <br> Stari grof August Zichy je onoga dana kad je kćerka Teodora zadnji put došla kući, gologlav stupio na suhu panonsku prašinu i široko raširenih ruku potražio nevidljivi dlan svoje pokojne žene. Grofica Hedviga koju je oženio iz plemenite donjoaustrijske rodbine umrla je još 1892. godine, stara samo 31 godinu, i ostavila ga samoga s tri malodobne kćeri. Već je sljedeće godine kod poznatog bečkog arhitekta, baruna Maxa von Ferstla, naručio nacrte za kapelicu Majke Božje s grobnicom u koju su 1894. godine prenijeli grofičine posmrtne ostatke. Od tada je veći dio svoga slobodnog vremena proživio u svetištu i ljudi su s godinama jednostavno počeli vjerovati da mu je velika ljubav omogućila dodir sa onostranim i da je tako sa ženom i dalje na neki tajanstveni način povezan. Upravo zbog toga se i tada, kad se pješice uputio za kćerkinim lijesom iz Sóbote u Beltince, nitko nije začudio njegovom malčice neubičajenom držanju i mnogi su bili spremni vjerovati da su se stope nevidljive pratilje čak i vidjele na prašini ceste. <br> I sada, uz uzneseni biskupski govor, bradato je grofovsko lice prožimala svjetlost koju je nosio u sebi i svjedočila o snazi srca kojoj nije bilo objašnjenja. Zato joj se činilo da stoji tu nasuprot živoga sveca, svetac usred živog oltara. </blockquote> </blockquote> |} === Slikovna zbirka === <center> <gallery> File:Zichy-Avgust-Hedvika-Asta-Teodora-Maria.jpg|Fotografije Zičijeve obitelji File:Zichy_Avgust_Beltinci.jpg|grof August pl. Ziči (1852-1925) File:Zichy Hedi 1892c.jpg|grofica Hedvika pl. Wimpffen (1861-1892) File:Asta_Teodora_Maria_1907a.jpg|Tri sestre: Anastazija, Teodora, Marija File:Church-Ladislav_Beltinci-35.jpg|[[Crkva svetog Ladislava, Beltinci]] File:Beltinci_procelje1.jpg|Fasada beltinačke crkve File:Beltinci_grba_Zichy.jpg|Zičijevi grbovi File:Beltinci_grba_Zichy2.jpg|Zičijevi grbovi na crkvi File:Coatofarms_Zichy-61.jpg |Zičijevi grbovi u Marijinoj kapeli File:IWindow_Hedvika-Zichy_Beltinci.jpg |Prozor na uspomenu Hedvike Zičijeve File:Ave-Maria_chapel-Beltinci.jpg |Marijina kapela File:Zichy_Beltinci_truge2.jpg|Krste porodice Zičijeve File:Holy_Mary_and-plaques-Zichy.jpg |Sveta Marija i spomenploče Zičijevih File:Augustus_comes_Zichy-plaque.jpg |Spomenploča grofu Augustu File:Hedwig_Zichy_plaque.jpg |Epitaf za majku Hedviku File:Theodora_Zichy_plaque.jpg |Epitaf za kćerku Teodoru File:Maria_Iphigenia_Zichy_plaque-71.jpg |Epitaf za kćerku Mariju File:Anastasia_Zichy-Szechenyi-plaque.jpg |Epitaf za kćerku Anastaziju </gallery> </center> == Vidi još == {{kršćanstvo}} *[[Beltinci]] == Izvori == {{izvori|2}} == Eksterni linkovi == {{DEFAULTSORT:Zichy family}} ;{{sl}} *[https://www.kamra.si/print.html?item_id=114844&tmpl=print Kamra: Cerkev svetega Ladislava v Beltincih s kapelo Zichy] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210928012048/https://www.kamra.si/print.html?item_id=114844&tmpl=print |date=2021-09-28 }} *[http://www.beltinci.net/Cerkev_sv_Ladislava,595,0.html Cerkev sv. Ladislava Beltinci] *[https://www.pomurec.com/vsebina/57901/FOTO__Beneski_vodnjak_znova_pred_beltinsko_cerkvijo 16.06.2020 Na trg pred cerkvijo sv. Ladislava v Beltincih se je vrnil restavriran beneški vodnjak.] *[https://www.druzina.si/clanek/69-26-restavriran-beneski-vodnjak-znova-stoji-pri-cerkvi Restavriran beneški vodnjak znova stoji pri cerkvi J. Z. 27. 06. 2020] *[https://sobotainfo.com/novica/lokalno/zakaj-pri-nas-stoji-kip-moskega-z-mrtvim-krokodilom-pod-nogami/439464 Zakaj pri nas stoji kip moškega z mrtvim krokodilom pod nogami? sobotainfo 29. Julij 2018 16:32 v Lokalno] *[https://vestnik.si/clanek/aktualno/nekaj-ga-je-vedno-vleklo-v-rojstni-kraj-899979 (V SPOMIN) Nekaj ga je vedno vleklo v rojstni kraj. A. Nana Rituper Rodež, 27. 8. 2021. Nikolaj Szepessy] ;{{en}} *[https://www.geni.com/profile/6000000002802731977/events/6000000002802731980 Birth of grófnő Theodora Zichy. Date January 12, 1886] *[https://www.geni.com/people/Hedwig-von-Wimpffen-GR/6000000002764822481 Geni: Hedwig von Wimpffen, GR (Teodorina mati)] *[https://theodora.com/encyclopedia/z/zichy.html Zichy encyclopedia This page was last modified 29-SEP-18 Copyright © 2021 ITA ] *[https://www.ancestry.co.uk/search/collections/1093/?name=_Zichy&count=50&fh=150&fsk=MDsxNTA7NTA-61- All Public Member Photos & Scanned Documents results for Zichy] *[https://www.google.com/search?q=Zichy+Teod%C3%B3ra,+gr%C3%B3fn%C5%91&client=avast-a-1&sxsrf=AOaemvKUTf2Ad4sZk5XOoCI2VRJwZt6ltg:1632567421152&tbm=isch&source=iu&ictx=1&fir=NTWLspECVHV68M%252Ce41eqHE7_hSrCM%252C_%253BclVzx_XThOxxrM%252C5VvuEH1qlbPikM%252C_%253Bw3ZpmjmlAYGTyM%252Cpb7CS4t-NFvZ0M%252C_%253BalZsrf9_fKCEJM%252CFEFBG3RJhVulSM%252C_%253B2lT5EVSAeicM4M%252CbWO5uffSohWAHM%252C_%253BsKE8S7LHowycIM%252CjIx_nMdiacNcsM%252C_%253B8dU3tCFErIlKrM%252C20lVn8ucbjUqfM%252C_%253BHZH0Th5ZPbHLNM%252C6n6pWOuGVPb9VM%252C_%253BRiu18AbbAo32jM%252CyEoh0uVKBDIJ4M%252C_%253Bv1MKhlMP-5wcRM%252CqWtL4HRzJfiyAM%252C_&vet=1&usg=AI4_-kQ01SHo6I6D4Smb79hZURNLehOGfw&sa=X&ved=2ahUKEwjPjdbJ-5nzAhUJG-wKHZiNB_cQ9QF6BAgIEAE#imgrc=NTWLspECVHV68M (slike rodbine pl. Zichy idr.) ] ;{{hu}} *[https://archives.hungaricana.hu/hu/lear/Arvaszeki/7107/ Leveltar Zichy HU BFL - IV.1411.b - 1888 - 00444 - Zichy] *[https://www.kl-kl.si/files/fb/periodika/dz2/muraszombat_es_videke/1915-html/files/basic-html/page89.html Page 89 - Muraszombat_es_videke_1915] ;{{sh}} *[http://sveske.ba/en/broj/13 Sarajevske Sveske Broj 13, 01/03/06 Feri Lainšček Odvajat ću pjenu od valova)] *[http://sveske.ba/en/content/odvajat-cu-pjenu-od-valova Feri Lainšček Odvajat ću pjenu od valova Sarajevske Sveske br. 13] *[https://www.aukcije.hr/prodaja/kolekcionarstvo/Stari-dokumenti-i-fotografije/367/oglas/RIJEKA-GROF-AGOSTON-ZICHY-GUVERNER-GRADA-RIJEKE-U-PERIODU-1883-1892/4276923/ Stari dokumenti i fotografije Rijeka - grof Agoston Zichy - guverner grada Rijeke u periodu 1883-1892] {{normativna kontrola}} [[Kategorija:Plemići]] [[Kategorija:Mađarski pisci]] [[Kategorija:Mađarski pjesnici]] [[Kategorija:Upravitelji Rijeke]] [[Kategorija:Authority control]] a1qcimbniwizer3jxuq4ujsxxrabjmo 2 4670792 41262960 41237603 2022-08-23T19:14:16Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Wikipedia:Pijaca-Пијаца/Tehničko-jezička rješenja]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Wikipedia:Pijaca-Пијаца/Tehničko-jezička rješenja]] 7u8xt1onvoa2c19v19kqfe5e3zdx8qq 0 4671270 41263007 41243849 2022-08-24T06:38:16Z Boja02 108864 wikitext text/x-wiki {{Infokutija film | naslov = Avengers: Endgame | slika = Avengers endgame logo.png | producer = [[Kevin Feige]] | screenplay = [[Christopher Markus and Stephen McFeely|Christopher Markus<br />Stephen McFeely]] | based_on = {{Based on|[[Avengers (strip)|Avengers]]|[[Stan Lee]]|[[Jack Kirby]]}} | starring = {{Plainlist| <!-- DO NOT CHANGE THIS! It is according to the billing at the bottom of the poster, which isn't that long, so there's no point in shortening it. --> * [[Robert Downey Jr.]] * [[Chris Evans (glumac)|Chris Evans]] * [[Mark Ruffalo]] * [[Chris Hemsworth]] * [[Scarlett Johansson]] * [[Jeremy Renner]] * [[Don Cheadle]] * [[Paul Rudd]] * [[Brie Larson]] * [[Karen Gillan]] * [[Danai Gurira]] * [[Benedict Wong]] * [[Jon Favreau]] * [[Bradley Cooper]] * [[Gwyneth Paltrow]] * [[Josh Brolin]] }} | music = [[Alan Silvestri]] | cinematography = [[Trent Opaloch]] | editing = {{Plainlist| * [[Jeffrey Ford (montažer)|Jeffrey Ford]] * [[Matthew Schmidt]] }} | studio = [[Marvel Studios]] | distributor = [[Walt Disney Studios Motion Pictures|Walt Disney Studios<br />Motion Pictures]] | released = {{Film date|2019|4|22|[[Los Angeles Convention Center]]|df=y}} | runtime = 181 min. | country = {{flag|Sjedinjene Države}} | language = engleski | budget = 356–400{{nbsp}}mil. | gross = 2,798{{nbsp}}bil. |prethodi = ''[[Avengers: Infinity War]]'' (2018) |slijedi = ''[[Avengers: The Kang Dynasty]]'' (2025) }} '''''Avengers: Endgame''''' ({{jez-sh|Osvetnici: Kraj igre}}) je [[Sjedinjene Američke Države|američki]] [[Naučnofantastični film|naučnofantastični]] [[superherojski film]] iz [[2019]]. godine, zasnovan na istoimenom [[Marvel]]ovom stripu. Režiju potpisuju braća [[Ruso braća|Entoni]] i [[Ruso braća|Džo Ruso]], po [[Scenarista|scenariju]] Kristofera Markusa i Stivena Makfilija na osnovu stripa ''[[Osvetnici (strip)|Osvetnici]]'' autora [[Sten Li|Stena Lija]] i Džeka Kirbija. [[Filmski producent|Producent]] filma je [[Kevin Fajgi]]. Direktan je nastavak filma ''[[Avengers: Infinity War]]'' (2018) i dvadeset i drugi je film u seriji filmova [[Marvelov filmski univerzum|Marvelovog filmskog univerzuma]]. Glavne uloge tumače [[Robert Dauni Junior|Robert Dauni jr]], [[Kris Evans]], [[Mark Rafalo]], [[Kris Hemsvort]], [[Skarlet Džohanson]], [[Džeremi Rener]], [[Don Čidl]], [[Pol Rad]], [[Bri Larson]], [[Karen Gilan]], [[Danaj Gurira]], [[Benedikt Vong]], [[Džon Favro]], [[Bredli Kuper]], [[Gvinet Paltrou]] i [[Džoš Brolin]]. U filmu, preživeli članovi Osvetnika i njihovi saveznici pokušavaju da poprave štetu koju je [[Tanos]] naneo u ''Ratu beskraja''. Film je bio najavljen u oktobru 2014. kao ''Osvetnici: Rat beskraja – Drugi deo'', ali Marvel je kasnije izmenio naslov. Braća Ruso su se pridružili kao režiseri u aprilu 2015, dok su Markus i Makfili najavljeni kao scenaristi mesec dana kasnije. Film služi kao zaključak priče Marvelovog filmskog univerzuma do tog trenutka, završavajući priče nekoliko glavnih likova. Snimanje je započelo u avgustu 2017. u [[Okrug Fejet (Džordžija)|Okrugu Fejet]] i završeno u januaru 2018. godine, a film je sniman istovremeno sa ''Ratom beskraja''. Dodatne scene su snimljene u [[Atlanta|Atlanti]], [[Njujork]]u, [[Škotska|Škotskoj]] i [[Engleska|Engleskoj]]. Priča prikazuje nekoliko momenata iz ranijih filmova, vraćajući glumce i postavke iz čitave franšize, kao i muziku iz prethodnih filmova. Zvanični naslov je otkriven u decembru 2018. godine. Sa procenjenim budžetom od 356 miliona dolara, jedan je od najskupljih filmova ikada snimljenih. Pošto je izlazak filma bio naširoko iščekivan, Dizni ga je podržao opsežnom marketinškom kampanjom, najvećom za jedan Marvelov film. Premijerno je prikazan 22. aprila 2019. u [[Los Anđeles]]u, dok je u američkim bioskopima realizovan 26. aprila iste godine. U filmu su pohvaljeni režija, gluma, muzika, akcione scene, vizuelni efekti i emocionalna težina, a kritičari su posebno pohvalili vrhunac priče iz 22 filma. Zaradio je skoro 2,8 milijardi dolara širom sveta, prestižući ukupnu zaradu ''Rata beskraja'' za samo jedanaest dana i oborio je brojne rekorde u zaradi, a takođe je postao najuspešniji film ikada, prestižući film ''[[Avatar (film, 2009)|Avatar]]'' (2009), i taj rekord je držao do marta 2021. godine. Osvojio je i bio je nominovan za brojne nagrade, uključujući nominaciju za [[Oskar]]a u kategoriji za najbolje vizuelne efekte, tri nominacije za [[Filmska nagrada po izboru kritičara|Filmske nagrade po izboru kritičara]] (osvojivši dve), kao i nominaciju za [[Nagrade BAFTA|nagradu BAFTA]] u kategoriji za najbolje vizuelne efekte. == Uloge == {{Spisak glumaca}} |- | [[Benedikt Kamberbač]] || [[Doktor Strejndž (strip)|Stiven Strejndž / Doktor Strejndž]] |- | [[Tom Holand]] || [[Spajdermen|Piter Parker / Spajdermen]] |- | [[Čedvik Bouzman]] || [[Crni panter (strip)|T'čala / Crni panter]] |- | [[Elizabet Olsen]] || [[Grimizna veštica (strip)|Vanda Maksimov / Grimizna veštica]] |- | [[Entoni Maki]] || [[Falkon (strip)|Sem Vilson / Falkon]] |- | [[Sebastijan Sten]] || [[Baki Barns|Baki Barns / Zimski vojnik]] |- | [[Letiša Rajt]] || Šuri |- | [[Tom Hidlston]] || Loki |- | [[Pom Klementif]] || Mantis |- | [[Dejv Bautista]] || Draks razarač |- | [[Zoi Saldana]] || Gamora |- | [[Vin Dizel]] || [[Grut]] (glas) |- | [[Kris Prat]] || [[Star Lord (strip)|Piter Kvil / Star Lord]] |- | [[Evandželin Lili]] || [[Osa (strip)|Houp van Dajn / Osa]] |- | [[Majkl Daglas]] || [[Henk Pim]] |- | [[Mišel Fajfer]] || Džanet van Dajn |- | [[Samjuel L. Džekson]] || Nik Fjuri |- | [[Kobi Smalders]] || Marija Hil |- | [[Tesa Tompson]] || Valkira |- | [[Robert Redford]] || Aleksandar Pirs |- | [[Hejli Atvel]] || Pegi Karter |- | [[Natali Portman]] || Džejn Foster |- | [[Rene Ruso]] || Friga |- | [[Džon Slateri]] || Hauard Stark |- | [[Tilda Svinton]] || Drevna |- | [[Vinston Djuk]] || M'baku |- | [[Vilijam Hert]] || general Tadijus Ros |- | [[Ros Markuand]] || Johan Šmit / Crvena Lobanja |- |} ==Vanjske veze== {{commonscat}} * {{official|http://marvel.com/movies/movie/avengers-endgame}} * {{IMDb title|4154796}} * {{AllRovi title|619017|Avengers: Endgame}} {{Avengers}} {{Anthony i Joe Russo}} {{Christopher Markus & Stephen McFeely}} {{Marvel Comics - filmovi}} {{Tinejdžerski izbor za akcioni film}} [[Kategorija:Filmovi 2019.]] [[Kategorija:Američki filmovi]] [[Kategorija:SF-filmovi]] [[Kategorija:Akcije (filmovi)]] [[Kategorija:Pustolovni filmovi]] [[Kategorija:IMAX filmovi]] [[Kategorija:Filmovi o Avengersima]] 7qe5ssygn8pzfj17okuk14jf37talgv 2 4671500 41262897 41262706 2022-08-23T18:25:53Z Vipz 151311 /* Spajanje infokutija */ [[Šablon:Infokutija jezik01]] dovršen, ali može ostati dok ne provjerim sve njegove parametre. wikitext text/x-wiki Podstranica za moju vježbu i testove. U nekim se testovima sadržaj vuče iz moje druge podstranice: [[Korisnik:Vipz/transkluzija]]. ==Prazan odjeljak== ==Koještarije== <div class="mw-collapsible mw-collapsed"> ===Prepreke ka podršci svim varijetima i izgovorima jezika=== * Ćirilično-Latinični konvertor - ''Y = I ili J''? ''Q = KV ili KJ''? ''X = KS ili IKS''? ''W = V''? * Ijekavica-Ekavica konvertor - praktički nemoguće ili neefikasno praviti jednu megagigantsku bazu svih riječi. Praktičnije bi bilo isprogramirati detektor *ije* / *e* instanci koje bi trebalo izmjeniti ovisno o odabiru. Problem je ovdje što je praktički nemoguće detektirati koje samostalno slovo ''e'' treba u ''ije'', a kod obratno, neke instance ''ije'' se ne trebaju pretvarati u ''e'' ("pre/prije" vs. "pokrije"). Bonus: ''je'' ili ''ije''? (znači, od ovoga 99% ništa). Ili megagigantska baza, ili napraviti vremeplov i uvesti [[rogato e]]. * Različite riječi - isto megagigantska baza + problemi kod deklinacije, pogotovo u različitom rodu. * Uređivanje članaka u ćirilici ili latinici - vjerojatno je moguće isprogramirati da se sadržaj koji ima wikitext kod u latinici - uvijek procesira u ćirilicu prilikom uređivanja - pa opet natrag prilikom spremanja. Pravljenje 2 ili više verzije istog sadržaja, pa da se prikazuje po odabranom interfejsu bi isto bila katastrofa za provesti, ažurirati, održavati, itd. - jedina razlika od imanja više verzija članaka vs. zasebnih Wikipedija jest jednakost članka. Iako sam na samom početku uređivanja ove Wikipedije [https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedia:Pijaca-Пијаца&oldid=41254835#Nadogradnja_pravopisnih_šablona_j,_ij_i_preferirane_riječi_ovisno_o_izabranom_jeziku predložio nešto takvo], više ne podržavam takvu ideju. Više je "proof of concept", odnosno igračkica, nego išta što bi se realno moglo ručno aplicirati na čitavoj Wikipediji. Tu ideju sam dobio od malog wikija (gdje možeš ručno proći kroz sve članke jer ih nema puno) i između britanskog-američkog, između kojih ima manje (kompleksnih) pravopisnih razlika (nema svaka druga riječ ''o/ou'' ili ''er/re'', naspram svake druge riječi ''je/ije/e'' u nas), a tamo se to onda maknulo, što govori o provedivosti, održivosti i forsiranju sebe i novih urednika da ih koriste. Zašto bi sve ovo uopće bilo potrebno? Eventualno spajanje Wikipedija naših jezika. Tehnička katastrofa, ratovi koje riječi trebaju ići, ekavica ili ijekavica, itd. ===Ručna spravica za ije/ekavicu (proof of concept)=== Tekst u tabeli ispod sadrži ručno aplicirane šablone koje prikazuju ekavicu ako je [[Posebno:Postavke#mw-prefsection-personal-i18n|jezik u postavkama]] podešen na '''sr''' ili '''sr-Latn''', odnosno ijekavicu ako je podešen na '''bs''' ili '''hr'''. U stvarnoj implementaciji, mjenjanje između SH varijeteta bi bilo izravnije, tj. bilo padajući izbornik kao onaj za latinicu i ćirilicu. Ova ideja je bila da se ta spravica koristi u šablonima {{[[Šablon:j|j]]}} i {{[[Šablon:ij|ij]]}}. Potrebno je instalirati [[:mw:Extension:MyVariables]] da radi: * '''{{ucfirst:{{:User:Vipz/igralište|transcludesection=ije}}kavica}}''': Ovd{{:User:Vipz/igralište|transcludesection=je}} je tekst koji m{{:User:Vipz/igralište|transcludesection=je}}nja oblik između ijekavice i ekavice, a zadano se prikazuje u ekavici... sv{{:User:Vipz/igralište|transcludesection=ije}}tlo, sv{{:User:Vipz/igralište|transcludesection=ije}}ća, sv{{:User:Vipz/igralište|transcludesection=ije}}t, gd{{:User:Vipz/igralište|transcludesection=je}}, pr{{:User:Vipz/igralište|transcludesection=ije}}, vr{{:User:Vipz/igralište|transcludesection=ije}}me, gr{{:User:Vipz/igralište|transcludesection=ij/ej}}anje. Iako sadrže "ije" ili "e", sl{{:User:Vipz/igralište|transcludesection=je}}deće r{{:User:Vipz/igralište|transcludesection=ije}}či neće prom{{:User:Vipz/igralište|transcludesection=ije}}niti oblik: krije, vremena. ====ije==== <onlyinclude>{{#ifeq:{{{transcludesection|}}}|ije|{{#switch:{{USERLANGUAGECODE}}|bs|hr=ije|sr|sr-Latn=e|e}}}}</onlyinclude> ====je==== <onlyinclude>{{#ifeq:{{{transcludesection|}}}|je|{{#switch:{{USERLANGUAGECODE}}|bs|hr=je|sr|sr-Latn=sr|e}}}}</onlyinclude> ====ij/ej==== <onlyinclude>{{#ifeq:{{{transcludesection|}}}|ij/ej|{{#switch:{{USERLANGUAGECODE}}|bs|hr=ij|sr|sr-Latn=ej|ej}}}}</onlyinclude> </div> ==Zamjena šablona iste svrhe u svefunkcionalni [[Šablon:Slično]] i [[Šablon:For]]== Možda bude potrebe za [[mw:Extension:Replace Text]] ako ova Wikipedija već nema funkcionalnost zamjene teksta bot-om. ===Provjeriti prije spajanja=== *[[Šablon:Dz|Dz]] (492) (koristi prvi parametar za link razvrstavanja) *[[Šablon:Otheruses-number|Otheruses-number]] (741) ===Drugi šabloni za spajanje=== *[[Šablon:Other uses|Other uses]] (745) + [[Šablon:Otheruses|Otheruses]] (1247) + [[Šablon:Otheruses2|Otheruses2]] ([[Šablon:Drugo značenje2|Drugo značenje2]]) (7489) + [[Šablon:Drugo značenje3|Drugo značenje3]] (5872) + [[Šablon:Drugo značenje|Drugo značenje]] (327) *[[Šablon:Dsm|Dsm]] (283) + [[Šablon:Mz|Mz]] (106) + [[Šablon:Smon|Smon]] (47) (i bolje preimenovati) '''PLAN: BRISANJE - za 3-4 riječi nam ne trebaju šabloni...''' *[[Šablon:Otherpeople|Otherpeople]] (544) (spojeno, provjeriti preusmjeravanja) ==Spajanje infokutija== Ažurirati sa najnovijim i idealnijim kodom, a druge ostaviti kao redirekte. Omogućiti druga imena istog parametra u slučaju prenosa sa druge Wikipedije ili zaostalih stranica. * [[Šablon:Infobox Language]] (36) + [[Šablon:Kutijica za jezik]] (23) + [[Šablon:Jezik]] (36) + '''[[Šablon:Infokutija jezik]]''' (136) + ''[[Šablon:Infokutija jezik01]] (provjeriti korisne parametre/imena)'' ==Resursi za šablone== * Podrška drugih imena istog parametra: **<code><nowiki>{{ #if: {{{domaćeime|}}}{{{izvornoime|}}}{{{nativename|}}} | {{{domaćeime|}}}{{{izvornoime|}}}{{{nativename|}}}}}</nowiki></code> **<code><nowiki>{{{domaćeime|{{{izvornoime|{{{nativename|}}} }}} }}}</nowiki></code> ==Testiranje== ===Matrice za infokutije=== <div class="mw-collapsible mw-collapsed"> [[Šablon:InfoboxM]] koristi [[Modul:Infobox]] i [[Modul:Infobox/styles.css]], te bi trebao izgledati kao ona na [[:en:Template:Infobox#Examples|EN Wikipediji]], da služi kao univerzalna matrica za sve infokutije pomoću LUA koda. Ovdje je bočna usporedba svih postojećih matrica za infokutije. Treba napomenuti da mnoštvo infokutija uopšte ne koristi matrice nego imaju svojstven kod, npr. [[Šablon:Infookvir životopis]]. {| ! Matrica za infokutije pomoću LUA ! Trenutna matrica [[Šablon:Infokutija]] ! Trenutna matrica [[Šablon:Infobox]] ! Trenutna matrica [[Šablon:Kutijica]] |- |{{InfoboxM |name = Vipz/igralište |bodystyle = |titlestyle = |abovestyle = background:#cfc; |subheaderstyle = |title = Test Infobox |above = Above text |subheader = Subheader above image |subheader2 = Second subheader |imagestyle = |captionstyle = | image = [[File:Example-serious.jpg|200px|alt=Example alt text]] |caption = Caption displayed below Example-serious.jpg |headerstyle = background:#ccf; |labelstyle = background:#ddf; |datastyle = |header1 = Header defined alone | label1 = | data1 = |header2 = | label2 = Label defined alone does not display (needs data, or is suppressed) | data2 = |header3 = | label3 = | data3 = Data defined alone |header4 = All three defined (header, label, data, all with same number) | label4 = does not display (same number as a header) | data4 = does not display (same number as a header) |header5 = | label5 = Label and data defined (label) | data5 = Label and data defined (data) |belowstyle = background:#ddf; |below = Below text }} |{{Infokutija |tijelostil = |naslovstil = |iznadstil = background:#cfc; |podzaglavljestil = |naslov = Test Infobox |iznad = Above text |podzaglavlje = Subheader above image |podzaglavlje2= Second subheader |slikastil = |tekststil = | slika = [[File:Example-serious.jpg|200px|alt=Example alt text]] |tekst = Caption displayed below Example-serious.jpg |zaglavljestil= background:#ccf; |oznakastil = background:#ddf; |podacistil = |zaglavlje1 = Header defined alone | oznaka1 = | podaci1 = |zaglavlje2 = | oznaka2 = Label defined alone does not display (needs data, or is suppressed) | podaci2 = |zaglavlje3 = | oznaka3 = | podaci3 = Data defined alone |zaglavlje4 = All three defined (header, label, data, all with same number) | oznaka4 = does not display (same number as a header) | podaci4 = does not display (same number as a header) |zaglavlje5 = | oznaka5 = Label and data defined (label) | podaci5 = Label and data defined (data) |ispodstil = background:#ddf; |ispod = Below text }} |{{Infobox |name = Vipz/igralište |bodystyle = |titlestyle = |abovestyle = background:#cfc; |subheaderstyle = |title = Test Infobox |above = Above text |subheader = Subheader above image |subheader2 = Second subheader |imagestyle = |captionstyle = | image = [[File:Example-serious.jpg|200px|alt=Example alt text]] |caption = Caption displayed below Example-serious.jpg |headerstyle = background:#ccf; |labelstyle = background:#ddf; |datastyle = |header1 = Header defined alone | label1 = | data1 = |header2 = | label2 = Label defined alone does not display (needs data, or is suppressed) | data2 = |header3 = | label3 = | data3 = Data defined alone |header4 = All three defined (header, label, data, all with same number) | label4 = does not display (same number as a header) | data4 = does not display (same number as a header) |header5 = | label5 = Label and data defined (label) | data5 = Label and data defined (data) |belowstyle = background:#ddf; |below = Below text }} |{{Kutijica |name = Vipz/igralište |bodystyle = |titlestyle = |abovestyle = background:#cfc; |subheaderstyle = |title = Test Infobox |above = Above text |subheader = Subheader above image |subheader2 = Second subheader |imagestyle = |captionstyle = | image = [[File:Example-serious.jpg|200px|alt=Example alt text]] |caption = Caption displayed below Example-serious.jpg |headerstyle = background:#ccf; |labelstyle = background:#ddf; |datastyle = |header1 = Header defined alone | label1 = | data1 = |header2 = | label2 = Label defined alone does not display (needs data, or is suppressed) | data2 = |header3 = | label3 = | data3 = Data defined alone |header4 = All three defined (header, label, data, all with same number) | label4 = does not display (same number as a header) | data4 = does not display (same number as a header) |header5 = | label5 = Label and data defined (label) | data5 = Label and data defined (data) |belowstyle = background:#ddf; |below = Below text }} |} </div> ===Usporedbe infokutija=== ====Prvi set==== <div class="mw-collapsible mw-collapsed"> {| ! [[Šablon:Infobox]] za [[Šablon:Film]] ! LUA matrica [[Šablon:InfoboxM]] za isti šablon ! [[Šablon:Kutijica]] za [[Šablon:Avionske nesreće]] ! LUA matrica [[Šablon:InfoboxM]] za isti šablon |- | {{Film | naziv filma = The Adventures of Priscilla: Queen of the Desert | drugi nazivi = | slika = | opis slike = Poster filma | režija = [[Stephan Elliott]] | žanr = [[Dramedija]] | produkcija = [[Al Clark]]<br />[[Michael Hamlyn]] | scenarij = [[Stephan Elliott]] | naracija = | uloge = [[Terence Stamp]]<br />[[Hugo Weaving]]<br />[[Guy Pearce]]<br />[[Bull Hunter]] | glazba = [[Guy Gross]] | distributer = [[MGM Home Entertainment]] | godina = [[1994]]. | trajanje = 104 min. | država = {{flag|Australija}} | jezik = [[Engleski jezik]] | budžet = | prethodni = | naredni = | web stranica = | imdb_id = 0109045 }} | {{:User:Vipz/transkluzija|transcludesection=Film transkluzija | naziv filma = The Adventures of Priscilla: Queen of the Desert | drugi nazivi = | slika = | opis slike = Poster filma | režija = [[Stephan Elliott]] | žanr = [[Dramedija]] | produkcija = [[Al Clark]]<br />[[Michael Hamlyn]] | scenarij = [[Stephan Elliott]] | naracija = | uloge = [[Terence Stamp]]<br />[[Hugo Weaving]]<br />[[Guy Pearce]]<br />[[Bull Hunter]] | glazba = [[Guy Gross]] | distributer = [[MGM Home Entertainment]] | godina = [[1994]]. | trajanje = 104 min. | država = {{flag|Australija}} | jezik = [[Engleski jezik]] | budžet = | prethodni = | naredni = | web stranica = | imdb_id = 0109045 }} | {{Avionske nesreće | ime nesreće = Minhenska tragedija | slika = [[Datoteka:Ambassador.arp.750pix.jpg|250px]] | opis_slike = ''Erspid ambasador'', avion sličan onome koji je bio uključen u nesreći | datum = 6. februar 1958. | mesto nesreće = Minhen-Rim aerodrom | vrsta_nesreće = Neuspešno poletanje, bljuzgavica na pisti | putnici = 38 | posada = 6 | povreda = 19 | preživeli = 21 (23 poginulih) | vlasnik = | poletanje = [[Aerodrom Nikola Tesla Beograd|Aerodrom Nikola Tesla]]<br>[[Beograd]], [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|SFRJ]]<br> | destinacija = [[Aerodrom Mančester]]<br>[[Mančester]], [[Ujedinjeno Kraljevstvo]] }} | {{:User:Vipz/transkluzija|transcludesection=Avionske nesreće | ime nesreće = Minhenska tragedija | slika = [[Datoteka:Ambassador.arp.750pix.jpg|250px]] | opis_slike = ''Erspid ambasador'', avion sličan onome koji je bio uključen u nesreći | datum = 6. februar 1958. | mesto nesreće = Minhen-Rim aerodrom | vrsta_nesreće = Neuspešno poletanje, bljuzgavica na pisti | putnici = 38 | posada = 6 | povreda = 19 | preživeli = 21 (23 poginulih) | vlasnik = | poletanje = [[Aerodrom Nikola Tesla Beograd|Aerodrom Nikola Tesla]]<br>[[Beograd]], [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|SFRJ]]<br> | destinacija = [[Aerodrom Mančester]]<br>[[Mančester]], [[Ujedinjeno Kraljevstvo]] }} |} </div> {{clear}} ====Drugi set==== <div class="mw-collapsible mw-collapsed"> {| ! [[Šablon:Infokutija]] za [[Šablon:Infokutija Galaksija]] ! LUA matrica [[Šablon:InfoboxM]] za isti šablon ! [[Šablon:Infokutija more]] (svoj kod) ! LUA matrica [[Šablon:InfoboxM]] za isti šablon |- | {{Infokutija Galaksija | Naziv = [[Novi opći katalog (NGC)|NGC]] 4004 | Slika = [[Datoteka:NGC 4004 SDSS.jpg|300px]] | Opis slike = NGC 4004 ([[Sloan_Digital_Sky_Survey|SDSS]]) | Epoha = J2000.0 | Sazviježđe = [[Lav (sazviježđe)|Lav]]<ref name="seds" /> | Rektascenzija = {{RA|11|58|5,1}} <ref name="klima" /> | Deklinacija = {{DEC|+27|52|43}} <ref name="klima" /> | Crveni pomak = 0,011234<ref name="klima" /> | Radijalna brzina = 3352 ± 2<ref name="ned" /> | Grupa ili klaster = | Udaljenost = 47,5 [[Parsek|Mpc]], 154,9 [[Svjetlosna godina|Msg]]<br />(baz. na [[crveni pomak]]) <ref name="klima" /> | Tip = [[pekulijarna galaksija]] ([[Morfološka klasifikacija galaksija|P]]) <ref name="klima" /> | Masa = | Odnos masa svijetlo = | Broj zvijezda = | Prividne dimenzije = Najveći prečnik: 1,80 [[Uglovna minuta|arcmin]] (81 [[Svjetlosna godina|Ksg]] {{Ref label|B|b}})<br />Najmanji prečnik: 0,60 [[Uglovna minuta|arcmin]] (27 [[Svjetlosna godina|Ksg]] {{Ref label|B|b}}) <ref name="ned" /> | Prividna magnituda = 13,7 (vidljivo)<br />14,1 (B-Band) <ref name="klima" /> | Površinska svjetlost = 13,9 [[Magnituda|mag]]/[[Uglovna minuta|arcmin]]² <ref name="klima" /> | Apsolutna magnituda = -19.68 [[Magnituda|mag]] (vidljivo)<br />-19.28 [[Magnituda|mag]] (B-band) {{Ref label|A|a}} | Uglovna pozicija = 8[[Stepen (ugao)|°]] <ref name="klima" /> | Značajnosti = | Imena = NGC 4004A{{•}}MK 432{{•}}CGCG 157-65{{•}}MCG 5-28-60{{•}}UGC 6950{{•}}PGC 37654{{•}}VV 230{{•}}VV 220{{•}}KUG 1155+261{{•}}IRAS 11555+2809{{•}}ZWG 157.65<ref name="klima"/><ref name="ned"/> }} | {{:User:Vipz/transkluzija|transcludesection=Infokutija Galaksija | Naziv = [[Novi opći katalog (NGC)|NGC]] 4004 | Slika = [[Datoteka:NGC 4004 SDSS.jpg|300px]] | Opis slike = NGC 4004 ([[Sloan_Digital_Sky_Survey|SDSS]]) | Epoha = J2000.0 | Sazviježđe = [[Lav (sazviježđe)|Lav]]<ref name="seds" /> | Rektascenzija = {{RA|11|58|5,1}} <ref name="klima" /> | Deklinacija = {{DEC|+27|52|43}} <ref name="klima" /> | Crveni pomak = 0,011234<ref name="klima" /> | Radijalna brzina = 3352 ± 2<ref name="ned" /> | Grupa ili klaster = | Udaljenost = 47,5 [[Parsek|Mpc]], 154,9 [[Svjetlosna godina|Msg]]<br />(baz. na [[crveni pomak]]) <ref name="klima" /> | Tip = [[pekulijarna galaksija]] ([[Morfološka klasifikacija galaksija|P]]) <ref name="klima" /> | Masa = | Odnos masa svijetlo = | Broj zvijezda = | Prividne dimenzije = Najveći prečnik: 1,80 [[Uglovna minuta|arcmin]] (81 [[Svjetlosna godina|Ksg]] {{Ref label|B|b}})<br />Najmanji prečnik: 0,60 [[Uglovna minuta|arcmin]] (27 [[Svjetlosna godina|Ksg]] {{Ref label|B|b}}) <ref name="ned" /> | Prividna magnituda = 13,7 (vidljivo)<br />14,1 (B-Band) <ref name="klima" /> | Površinska svjetlost = 13,9 [[Magnituda|mag]]/[[Uglovna minuta|arcmin]]² <ref name="klima" /> | Apsolutna magnituda = -19.68 [[Magnituda|mag]] (vidljivo)<br />-19.28 [[Magnituda|mag]] (B-band) {{Ref label|A|a}} | Uglovna pozicija = 8[[Stepen (ugao)|°]] <ref name="klima" /> | Značajnosti = | Imena = NGC 4004A{{•}}MK 432{{•}}CGCG 157-65{{•}}MCG 5-28-60{{•}}UGC 6950{{•}}PGC 37654{{•}}VV 230{{•}}VV 220{{•}}KUG 1155+261{{•}}IRAS 11555+2809{{•}}ZWG 157.65<ref name="klima"/><ref name="ned"/> }} | {{Infokutija more | ime = Sredozemno more | drugo_ime = Mediteransko more | slika = Mediterranean Sea political map-hr.svg | veličina_slike = 300px | slika_opis = [[Satelitsko snimanje|Satelitska fotografija]] Sredozemlja s političkim granicama | lokacija = [[Europa]], [[Afrika]], [[Azija]] | širina-stupnjevi = 35 | širina-oznaka = N | dužina-stupnjevi = 18 | dužina-oznaka = E | vrsta = [[rubno more]] | granična_mora = [[Atlanski ocean]], [[Mramorno more]] | površina = 2,500.000 | zapremina = 3,750.000 | prosječna_dubina = 1500 | najveća_dubina = 5267 | širina = 1500 | duljina = 3678 | površina_sliva = 8,500.000 | širi_sliv = [[Atlanski ocean|atlanski]] | pritoci = [[Čelif]], [[Ebro]], [[Büyük Menderes|Meandar]], [[Marica (rijeka)|Marica]], [[Muluja]], [[Nil]], [[Oront]], [[Pad]], [[Rhône]], [[Seyhan (rijeka)|Seyhan]] | padaline = 331 − 477 | hlapljenje = 934 − 1176 | akumul_period = 80 − 100 | temperatura = 10 − 30 | salinitet = 38 (36,3 − 39,1) | otoci = [[Popis otoka u Sredozemnom moru|>3300]] | duljina_obale = 46.000 | obalne_države = [[#Sredozemne zemlje|22]] }} | {{:User:Vipz/transkluzija|transcludesection=Infokutija more | ime = Sredozemno more | drugo_ime = Mediteransko more | slika = Mediterranean Sea political map-hr.svg | veličina_slike = 300px | slika_opis = [[Satelitsko snimanje|Satelitska fotografija]] Sredozemlja s političkim granicama | lokacija = [[Europa]], [[Afrika]], [[Azija]] | širina-stupnjevi = 35 | širina-oznaka = N | dužina-stupnjevi = 18 | dužina-oznaka = E | vrsta = [[rubno more]] | granična_mora = [[Atlanski ocean]], [[Mramorno more]] | površina = 2,500.000 | zapremina = 3,750.000 | prosječna_dubina = 1500 | najveća_dubina = 5267 | širina = 1500 | duljina = 3678 | površina_sliva = 8,500.000 | širi_sliv = [[Atlanski ocean|atlanski]] | pritoci = [[Čelif]], [[Ebro]], [[Büyük Menderes|Meandar]], [[Marica (rijeka)|Marica]], [[Muluja]], [[Nil]], [[Oront]], [[Pad]], [[Rhône]], [[Seyhan (rijeka)|Seyhan]] | padaline = 331 − 477 | hlapljenje = 934 − 1176 | akumul_period = 80 − 100 | temperatura = 10 − 30 | salinitet = 38 (36,3 − 39,1) | otoci = [[Popis otoka u Sredozemnom moru|>3300]] | duljina_obale = 46.000 | obalne_države = [[#Sredozemne zemlje|22]] }} |} </div> <div style="display: none;"><references /></div> ==Infokutijsko stablo== * [[Šablon:Infokutija]] ** ''[[Šablon:Infokutija (BS)]] ** ''[[Šablon:Kutijica]]'' ** ''[[Šablon:Infobox]]'' ** ''[[Šablon:Infobox vcard]]'' ==Infokutije za kasnije== <div class="mw-collapsible mw-collapsed"> {| | {{Infokutija jezik |caption=Zastava međuslovenskog jezika |slika=Flag of Interslavic.svg |ime=međuslovenski jezik |izvornoime=medžuslovjansky jezyk |stvoritelj=[[Vojtěch Merunka]] i [[Jan van Steenbergen]]| |upotreba =Pomoćni jezik, namenjen za komunikaciju među ili sa [[slovenski jezici|slovenskim jezicima]] |broj=7000 (2020) }} | {{Infokutija jezik |ime=jugoslavenski znakovni jezik |korisnici=oko 23.000 (2010–2014) |države=[[Bosna i Hercegovina]], [[Crna Gora]], [[Hrvatska]], [[Srbija]], [[Sjeverna Makedonija]], [[Slovenija]] |fam1=[[francuska znakovna jezična porodica|francuska znakovna porodica]] |fam2=[[austrijski znakovni jezik]] |dijalekti=bosanski znakovni jezik<br>crnogorski znakovni jezik<br>hrvatski znakovni jezik<br>makedonski znakovni jezik<br>slovenski znakovni jezik<br>srpski znakovni jezik |iso3=ysl |lc1=csq |ld1=hrvatski znakovni jezik |glotto=yugo1239 }} |} </div> p0pdkmmklim1m4ydmqcrpmr33uuwbcd 41262898 41262897 2022-08-23T18:26:16Z Vipz 151311 /* Spajanje infokutija */ wikitext text/x-wiki Podstranica za moju vježbu i testove. U nekim se testovima sadržaj vuče iz moje druge podstranice: [[Korisnik:Vipz/transkluzija]]. ==Prazan odjeljak== ==Koještarije== <div class="mw-collapsible mw-collapsed"> ===Prepreke ka podršci svim varijetima i izgovorima jezika=== * Ćirilično-Latinični konvertor - ''Y = I ili J''? ''Q = KV ili KJ''? ''X = KS ili IKS''? ''W = V''? * Ijekavica-Ekavica konvertor - praktički nemoguće ili neefikasno praviti jednu megagigantsku bazu svih riječi. Praktičnije bi bilo isprogramirati detektor *ije* / *e* instanci koje bi trebalo izmjeniti ovisno o odabiru. Problem je ovdje što je praktički nemoguće detektirati koje samostalno slovo ''e'' treba u ''ije'', a kod obratno, neke instance ''ije'' se ne trebaju pretvarati u ''e'' ("pre/prije" vs. "pokrije"). Bonus: ''je'' ili ''ije''? (znači, od ovoga 99% ništa). Ili megagigantska baza, ili napraviti vremeplov i uvesti [[rogato e]]. * Različite riječi - isto megagigantska baza + problemi kod deklinacije, pogotovo u različitom rodu. * Uređivanje članaka u ćirilici ili latinici - vjerojatno je moguće isprogramirati da se sadržaj koji ima wikitext kod u latinici - uvijek procesira u ćirilicu prilikom uređivanja - pa opet natrag prilikom spremanja. Pravljenje 2 ili više verzije istog sadržaja, pa da se prikazuje po odabranom interfejsu bi isto bila katastrofa za provesti, ažurirati, održavati, itd. - jedina razlika od imanja više verzija članaka vs. zasebnih Wikipedija jest jednakost članka. Iako sam na samom početku uređivanja ove Wikipedije [https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedia:Pijaca-Пијаца&oldid=41254835#Nadogradnja_pravopisnih_šablona_j,_ij_i_preferirane_riječi_ovisno_o_izabranom_jeziku predložio nešto takvo], više ne podržavam takvu ideju. Više je "proof of concept", odnosno igračkica, nego išta što bi se realno moglo ručno aplicirati na čitavoj Wikipediji. Tu ideju sam dobio od malog wikija (gdje možeš ručno proći kroz sve članke jer ih nema puno) i između britanskog-američkog, između kojih ima manje (kompleksnih) pravopisnih razlika (nema svaka druga riječ ''o/ou'' ili ''er/re'', naspram svake druge riječi ''je/ije/e'' u nas), a tamo se to onda maknulo, što govori o provedivosti, održivosti i forsiranju sebe i novih urednika da ih koriste. Zašto bi sve ovo uopće bilo potrebno? Eventualno spajanje Wikipedija naših jezika. Tehnička katastrofa, ratovi koje riječi trebaju ići, ekavica ili ijekavica, itd. ===Ručna spravica za ije/ekavicu (proof of concept)=== Tekst u tabeli ispod sadrži ručno aplicirane šablone koje prikazuju ekavicu ako je [[Posebno:Postavke#mw-prefsection-personal-i18n|jezik u postavkama]] podešen na '''sr''' ili '''sr-Latn''', odnosno ijekavicu ako je podešen na '''bs''' ili '''hr'''. U stvarnoj implementaciji, mjenjanje između SH varijeteta bi bilo izravnije, tj. bilo padajući izbornik kao onaj za latinicu i ćirilicu. Ova ideja je bila da se ta spravica koristi u šablonima {{[[Šablon:j|j]]}} i {{[[Šablon:ij|ij]]}}. Potrebno je instalirati [[:mw:Extension:MyVariables]] da radi: * '''{{ucfirst:{{:User:Vipz/igralište|transcludesection=ije}}kavica}}''': Ovd{{:User:Vipz/igralište|transcludesection=je}} je tekst koji m{{:User:Vipz/igralište|transcludesection=je}}nja oblik između ijekavice i ekavice, a zadano se prikazuje u ekavici... sv{{:User:Vipz/igralište|transcludesection=ije}}tlo, sv{{:User:Vipz/igralište|transcludesection=ije}}ća, sv{{:User:Vipz/igralište|transcludesection=ije}}t, gd{{:User:Vipz/igralište|transcludesection=je}}, pr{{:User:Vipz/igralište|transcludesection=ije}}, vr{{:User:Vipz/igralište|transcludesection=ije}}me, gr{{:User:Vipz/igralište|transcludesection=ij/ej}}anje. Iako sadrže "ije" ili "e", sl{{:User:Vipz/igralište|transcludesection=je}}deće r{{:User:Vipz/igralište|transcludesection=ije}}či neće prom{{:User:Vipz/igralište|transcludesection=ije}}niti oblik: krije, vremena. ====ije==== <onlyinclude>{{#ifeq:{{{transcludesection|}}}|ije|{{#switch:{{USERLANGUAGECODE}}|bs|hr=ije|sr|sr-Latn=e|e}}}}</onlyinclude> ====je==== <onlyinclude>{{#ifeq:{{{transcludesection|}}}|je|{{#switch:{{USERLANGUAGECODE}}|bs|hr=je|sr|sr-Latn=sr|e}}}}</onlyinclude> ====ij/ej==== <onlyinclude>{{#ifeq:{{{transcludesection|}}}|ij/ej|{{#switch:{{USERLANGUAGECODE}}|bs|hr=ij|sr|sr-Latn=ej|ej}}}}</onlyinclude> </div> ==Zamjena šablona iste svrhe u svefunkcionalni [[Šablon:Slično]] i [[Šablon:For]]== Možda bude potrebe za [[mw:Extension:Replace Text]] ako ova Wikipedija već nema funkcionalnost zamjene teksta bot-om. ===Provjeriti prije spajanja=== *[[Šablon:Dz|Dz]] (492) (koristi prvi parametar za link razvrstavanja) *[[Šablon:Otheruses-number|Otheruses-number]] (741) ===Drugi šabloni za spajanje=== *[[Šablon:Other uses|Other uses]] (745) + [[Šablon:Otheruses|Otheruses]] (1247) + [[Šablon:Otheruses2|Otheruses2]] ([[Šablon:Drugo značenje2|Drugo značenje2]]) (7489) + [[Šablon:Drugo značenje3|Drugo značenje3]] (5872) + [[Šablon:Drugo značenje|Drugo značenje]] (327) *[[Šablon:Dsm|Dsm]] (283) + [[Šablon:Mz|Mz]] (106) + [[Šablon:Smon|Smon]] (47) (i bolje preimenovati) '''PLAN: BRISANJE - za 3-4 riječi nam ne trebaju šabloni...''' *[[Šablon:Otherpeople|Otherpeople]] (544) (spojeno, provjeriti preusmjeravanja) ==Spajanje infokutija== Ažurirati sa najnovijim i idealnijim kodom, a druge ostaviti kao redirekte. Omogućiti druga imena istog parametra u slučaju prenosa sa druge Wikipedije ili zaostalih stranica. * [[Šablon:Infobox Language]] (36) + [[Šablon:Kutijica za jezik]] (23) + [[Šablon:Jezik]] (36) + '''[[Šablon:Infokutija jezik]]''' (147) + ''[[Šablon:Infokutija jezik01]] (provjeriti korisne parametre/imena)'' ==Resursi za šablone== * Podrška drugih imena istog parametra: **<code><nowiki>{{ #if: {{{domaćeime|}}}{{{izvornoime|}}}{{{nativename|}}} | {{{domaćeime|}}}{{{izvornoime|}}}{{{nativename|}}}}}</nowiki></code> **<code><nowiki>{{{domaćeime|{{{izvornoime|{{{nativename|}}} }}} }}}</nowiki></code> ==Testiranje== ===Matrice za infokutije=== <div class="mw-collapsible mw-collapsed"> [[Šablon:InfoboxM]] koristi [[Modul:Infobox]] i [[Modul:Infobox/styles.css]], te bi trebao izgledati kao ona na [[:en:Template:Infobox#Examples|EN Wikipediji]], da služi kao univerzalna matrica za sve infokutije pomoću LUA koda. Ovdje je bočna usporedba svih postojećih matrica za infokutije. Treba napomenuti da mnoštvo infokutija uopšte ne koristi matrice nego imaju svojstven kod, npr. [[Šablon:Infookvir životopis]]. {| ! Matrica za infokutije pomoću LUA ! Trenutna matrica [[Šablon:Infokutija]] ! Trenutna matrica [[Šablon:Infobox]] ! Trenutna matrica [[Šablon:Kutijica]] |- |{{InfoboxM |name = Vipz/igralište |bodystyle = |titlestyle = |abovestyle = background:#cfc; |subheaderstyle = |title = Test Infobox |above = Above text |subheader = Subheader above image |subheader2 = Second subheader |imagestyle = |captionstyle = | image = [[File:Example-serious.jpg|200px|alt=Example alt text]] |caption = Caption displayed below Example-serious.jpg |headerstyle = background:#ccf; |labelstyle = background:#ddf; |datastyle = |header1 = Header defined alone | label1 = | data1 = |header2 = | label2 = Label defined alone does not display (needs data, or is suppressed) | data2 = |header3 = | label3 = | data3 = Data defined alone |header4 = All three defined (header, label, data, all with same number) | label4 = does not display (same number as a header) | data4 = does not display (same number as a header) |header5 = | label5 = Label and data defined (label) | data5 = Label and data defined (data) |belowstyle = background:#ddf; |below = Below text }} |{{Infokutija |tijelostil = |naslovstil = |iznadstil = background:#cfc; |podzaglavljestil = |naslov = Test Infobox |iznad = Above text |podzaglavlje = Subheader above image |podzaglavlje2= Second subheader |slikastil = |tekststil = | slika = [[File:Example-serious.jpg|200px|alt=Example alt text]] |tekst = Caption displayed below Example-serious.jpg |zaglavljestil= background:#ccf; |oznakastil = background:#ddf; |podacistil = |zaglavlje1 = Header defined alone | oznaka1 = | podaci1 = |zaglavlje2 = | oznaka2 = Label defined alone does not display (needs data, or is suppressed) | podaci2 = |zaglavlje3 = | oznaka3 = | podaci3 = Data defined alone |zaglavlje4 = All three defined (header, label, data, all with same number) | oznaka4 = does not display (same number as a header) | podaci4 = does not display (same number as a header) |zaglavlje5 = | oznaka5 = Label and data defined (label) | podaci5 = Label and data defined (data) |ispodstil = background:#ddf; |ispod = Below text }} |{{Infobox |name = Vipz/igralište |bodystyle = |titlestyle = |abovestyle = background:#cfc; |subheaderstyle = |title = Test Infobox |above = Above text |subheader = Subheader above image |subheader2 = Second subheader |imagestyle = |captionstyle = | image = [[File:Example-serious.jpg|200px|alt=Example alt text]] |caption = Caption displayed below Example-serious.jpg |headerstyle = background:#ccf; |labelstyle = background:#ddf; |datastyle = |header1 = Header defined alone | label1 = | data1 = |header2 = | label2 = Label defined alone does not display (needs data, or is suppressed) | data2 = |header3 = | label3 = | data3 = Data defined alone |header4 = All three defined (header, label, data, all with same number) | label4 = does not display (same number as a header) | data4 = does not display (same number as a header) |header5 = | label5 = Label and data defined (label) | data5 = Label and data defined (data) |belowstyle = background:#ddf; |below = Below text }} |{{Kutijica |name = Vipz/igralište |bodystyle = |titlestyle = |abovestyle = background:#cfc; |subheaderstyle = |title = Test Infobox |above = Above text |subheader = Subheader above image |subheader2 = Second subheader |imagestyle = |captionstyle = | image = [[File:Example-serious.jpg|200px|alt=Example alt text]] |caption = Caption displayed below Example-serious.jpg |headerstyle = background:#ccf; |labelstyle = background:#ddf; |datastyle = |header1 = Header defined alone | label1 = | data1 = |header2 = | label2 = Label defined alone does not display (needs data, or is suppressed) | data2 = |header3 = | label3 = | data3 = Data defined alone |header4 = All three defined (header, label, data, all with same number) | label4 = does not display (same number as a header) | data4 = does not display (same number as a header) |header5 = | label5 = Label and data defined (label) | data5 = Label and data defined (data) |belowstyle = background:#ddf; |below = Below text }} |} </div> ===Usporedbe infokutija=== ====Prvi set==== <div class="mw-collapsible mw-collapsed"> {| ! [[Šablon:Infobox]] za [[Šablon:Film]] ! LUA matrica [[Šablon:InfoboxM]] za isti šablon ! [[Šablon:Kutijica]] za [[Šablon:Avionske nesreće]] ! LUA matrica [[Šablon:InfoboxM]] za isti šablon |- | {{Film | naziv filma = The Adventures of Priscilla: Queen of the Desert | drugi nazivi = | slika = | opis slike = Poster filma | režija = [[Stephan Elliott]] | žanr = [[Dramedija]] | produkcija = [[Al Clark]]<br />[[Michael Hamlyn]] | scenarij = [[Stephan Elliott]] | naracija = | uloge = [[Terence Stamp]]<br />[[Hugo Weaving]]<br />[[Guy Pearce]]<br />[[Bull Hunter]] | glazba = [[Guy Gross]] | distributer = [[MGM Home Entertainment]] | godina = [[1994]]. | trajanje = 104 min. | država = {{flag|Australija}} | jezik = [[Engleski jezik]] | budžet = | prethodni = | naredni = | web stranica = | imdb_id = 0109045 }} | {{:User:Vipz/transkluzija|transcludesection=Film transkluzija | naziv filma = The Adventures of Priscilla: Queen of the Desert | drugi nazivi = | slika = | opis slike = Poster filma | režija = [[Stephan Elliott]] | žanr = [[Dramedija]] | produkcija = [[Al Clark]]<br />[[Michael Hamlyn]] | scenarij = [[Stephan Elliott]] | naracija = | uloge = [[Terence Stamp]]<br />[[Hugo Weaving]]<br />[[Guy Pearce]]<br />[[Bull Hunter]] | glazba = [[Guy Gross]] | distributer = [[MGM Home Entertainment]] | godina = [[1994]]. | trajanje = 104 min. | država = {{flag|Australija}} | jezik = [[Engleski jezik]] | budžet = | prethodni = | naredni = | web stranica = | imdb_id = 0109045 }} | {{Avionske nesreće | ime nesreće = Minhenska tragedija | slika = [[Datoteka:Ambassador.arp.750pix.jpg|250px]] | opis_slike = ''Erspid ambasador'', avion sličan onome koji je bio uključen u nesreći | datum = 6. februar 1958. | mesto nesreće = Minhen-Rim aerodrom | vrsta_nesreće = Neuspešno poletanje, bljuzgavica na pisti | putnici = 38 | posada = 6 | povreda = 19 | preživeli = 21 (23 poginulih) | vlasnik = | poletanje = [[Aerodrom Nikola Tesla Beograd|Aerodrom Nikola Tesla]]<br>[[Beograd]], [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|SFRJ]]<br> | destinacija = [[Aerodrom Mančester]]<br>[[Mančester]], [[Ujedinjeno Kraljevstvo]] }} | {{:User:Vipz/transkluzija|transcludesection=Avionske nesreće | ime nesreće = Minhenska tragedija | slika = [[Datoteka:Ambassador.arp.750pix.jpg|250px]] | opis_slike = ''Erspid ambasador'', avion sličan onome koji je bio uključen u nesreći | datum = 6. februar 1958. | mesto nesreće = Minhen-Rim aerodrom | vrsta_nesreće = Neuspešno poletanje, bljuzgavica na pisti | putnici = 38 | posada = 6 | povreda = 19 | preživeli = 21 (23 poginulih) | vlasnik = | poletanje = [[Aerodrom Nikola Tesla Beograd|Aerodrom Nikola Tesla]]<br>[[Beograd]], [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|SFRJ]]<br> | destinacija = [[Aerodrom Mančester]]<br>[[Mančester]], [[Ujedinjeno Kraljevstvo]] }} |} </div> {{clear}} ====Drugi set==== <div class="mw-collapsible mw-collapsed"> {| ! [[Šablon:Infokutija]] za [[Šablon:Infokutija Galaksija]] ! LUA matrica [[Šablon:InfoboxM]] za isti šablon ! [[Šablon:Infokutija more]] (svoj kod) ! LUA matrica [[Šablon:InfoboxM]] za isti šablon |- | {{Infokutija Galaksija | Naziv = [[Novi opći katalog (NGC)|NGC]] 4004 | Slika = [[Datoteka:NGC 4004 SDSS.jpg|300px]] | Opis slike = NGC 4004 ([[Sloan_Digital_Sky_Survey|SDSS]]) | Epoha = J2000.0 | Sazviježđe = [[Lav (sazviježđe)|Lav]]<ref name="seds" /> | Rektascenzija = {{RA|11|58|5,1}} <ref name="klima" /> | Deklinacija = {{DEC|+27|52|43}} <ref name="klima" /> | Crveni pomak = 0,011234<ref name="klima" /> | Radijalna brzina = 3352 ± 2<ref name="ned" /> | Grupa ili klaster = | Udaljenost = 47,5 [[Parsek|Mpc]], 154,9 [[Svjetlosna godina|Msg]]<br />(baz. na [[crveni pomak]]) <ref name="klima" /> | Tip = [[pekulijarna galaksija]] ([[Morfološka klasifikacija galaksija|P]]) <ref name="klima" /> | Masa = | Odnos masa svijetlo = | Broj zvijezda = | Prividne dimenzije = Najveći prečnik: 1,80 [[Uglovna minuta|arcmin]] (81 [[Svjetlosna godina|Ksg]] {{Ref label|B|b}})<br />Najmanji prečnik: 0,60 [[Uglovna minuta|arcmin]] (27 [[Svjetlosna godina|Ksg]] {{Ref label|B|b}}) <ref name="ned" /> | Prividna magnituda = 13,7 (vidljivo)<br />14,1 (B-Band) <ref name="klima" /> | Površinska svjetlost = 13,9 [[Magnituda|mag]]/[[Uglovna minuta|arcmin]]² <ref name="klima" /> | Apsolutna magnituda = -19.68 [[Magnituda|mag]] (vidljivo)<br />-19.28 [[Magnituda|mag]] (B-band) {{Ref label|A|a}} | Uglovna pozicija = 8[[Stepen (ugao)|°]] <ref name="klima" /> | Značajnosti = | Imena = NGC 4004A{{•}}MK 432{{•}}CGCG 157-65{{•}}MCG 5-28-60{{•}}UGC 6950{{•}}PGC 37654{{•}}VV 230{{•}}VV 220{{•}}KUG 1155+261{{•}}IRAS 11555+2809{{•}}ZWG 157.65<ref name="klima"/><ref name="ned"/> }} | {{:User:Vipz/transkluzija|transcludesection=Infokutija Galaksija | Naziv = [[Novi opći katalog (NGC)|NGC]] 4004 | Slika = [[Datoteka:NGC 4004 SDSS.jpg|300px]] | Opis slike = NGC 4004 ([[Sloan_Digital_Sky_Survey|SDSS]]) | Epoha = J2000.0 | Sazviježđe = [[Lav (sazviježđe)|Lav]]<ref name="seds" /> | Rektascenzija = {{RA|11|58|5,1}} <ref name="klima" /> | Deklinacija = {{DEC|+27|52|43}} <ref name="klima" /> | Crveni pomak = 0,011234<ref name="klima" /> | Radijalna brzina = 3352 ± 2<ref name="ned" /> | Grupa ili klaster = | Udaljenost = 47,5 [[Parsek|Mpc]], 154,9 [[Svjetlosna godina|Msg]]<br />(baz. na [[crveni pomak]]) <ref name="klima" /> | Tip = [[pekulijarna galaksija]] ([[Morfološka klasifikacija galaksija|P]]) <ref name="klima" /> | Masa = | Odnos masa svijetlo = | Broj zvijezda = | Prividne dimenzije = Najveći prečnik: 1,80 [[Uglovna minuta|arcmin]] (81 [[Svjetlosna godina|Ksg]] {{Ref label|B|b}})<br />Najmanji prečnik: 0,60 [[Uglovna minuta|arcmin]] (27 [[Svjetlosna godina|Ksg]] {{Ref label|B|b}}) <ref name="ned" /> | Prividna magnituda = 13,7 (vidljivo)<br />14,1 (B-Band) <ref name="klima" /> | Površinska svjetlost = 13,9 [[Magnituda|mag]]/[[Uglovna minuta|arcmin]]² <ref name="klima" /> | Apsolutna magnituda = -19.68 [[Magnituda|mag]] (vidljivo)<br />-19.28 [[Magnituda|mag]] (B-band) {{Ref label|A|a}} | Uglovna pozicija = 8[[Stepen (ugao)|°]] <ref name="klima" /> | Značajnosti = | Imena = NGC 4004A{{•}}MK 432{{•}}CGCG 157-65{{•}}MCG 5-28-60{{•}}UGC 6950{{•}}PGC 37654{{•}}VV 230{{•}}VV 220{{•}}KUG 1155+261{{•}}IRAS 11555+2809{{•}}ZWG 157.65<ref name="klima"/><ref name="ned"/> }} | {{Infokutija more | ime = Sredozemno more | drugo_ime = Mediteransko more | slika = Mediterranean Sea political map-hr.svg | veličina_slike = 300px | slika_opis = [[Satelitsko snimanje|Satelitska fotografija]] Sredozemlja s političkim granicama | lokacija = [[Europa]], [[Afrika]], [[Azija]] | širina-stupnjevi = 35 | širina-oznaka = N | dužina-stupnjevi = 18 | dužina-oznaka = E | vrsta = [[rubno more]] | granična_mora = [[Atlanski ocean]], [[Mramorno more]] | površina = 2,500.000 | zapremina = 3,750.000 | prosječna_dubina = 1500 | najveća_dubina = 5267 | širina = 1500 | duljina = 3678 | površina_sliva = 8,500.000 | širi_sliv = [[Atlanski ocean|atlanski]] | pritoci = [[Čelif]], [[Ebro]], [[Büyük Menderes|Meandar]], [[Marica (rijeka)|Marica]], [[Muluja]], [[Nil]], [[Oront]], [[Pad]], [[Rhône]], [[Seyhan (rijeka)|Seyhan]] | padaline = 331 − 477 | hlapljenje = 934 − 1176 | akumul_period = 80 − 100 | temperatura = 10 − 30 | salinitet = 38 (36,3 − 39,1) | otoci = [[Popis otoka u Sredozemnom moru|>3300]] | duljina_obale = 46.000 | obalne_države = [[#Sredozemne zemlje|22]] }} | {{:User:Vipz/transkluzija|transcludesection=Infokutija more | ime = Sredozemno more | drugo_ime = Mediteransko more | slika = Mediterranean Sea political map-hr.svg | veličina_slike = 300px | slika_opis = [[Satelitsko snimanje|Satelitska fotografija]] Sredozemlja s političkim granicama | lokacija = [[Europa]], [[Afrika]], [[Azija]] | širina-stupnjevi = 35 | širina-oznaka = N | dužina-stupnjevi = 18 | dužina-oznaka = E | vrsta = [[rubno more]] | granična_mora = [[Atlanski ocean]], [[Mramorno more]] | površina = 2,500.000 | zapremina = 3,750.000 | prosječna_dubina = 1500 | najveća_dubina = 5267 | širina = 1500 | duljina = 3678 | površina_sliva = 8,500.000 | širi_sliv = [[Atlanski ocean|atlanski]] | pritoci = [[Čelif]], [[Ebro]], [[Büyük Menderes|Meandar]], [[Marica (rijeka)|Marica]], [[Muluja]], [[Nil]], [[Oront]], [[Pad]], [[Rhône]], [[Seyhan (rijeka)|Seyhan]] | padaline = 331 − 477 | hlapljenje = 934 − 1176 | akumul_period = 80 − 100 | temperatura = 10 − 30 | salinitet = 38 (36,3 − 39,1) | otoci = [[Popis otoka u Sredozemnom moru|>3300]] | duljina_obale = 46.000 | obalne_države = [[#Sredozemne zemlje|22]] }} |} </div> <div style="display: none;"><references /></div> ==Infokutijsko stablo== * [[Šablon:Infokutija]] ** ''[[Šablon:Infokutija (BS)]] ** ''[[Šablon:Kutijica]]'' ** ''[[Šablon:Infobox]]'' ** ''[[Šablon:Infobox vcard]]'' ==Infokutije za kasnije== <div class="mw-collapsible mw-collapsed"> {| | {{Infokutija jezik |caption=Zastava međuslovenskog jezika |slika=Flag of Interslavic.svg |ime=međuslovenski jezik |izvornoime=medžuslovjansky jezyk |stvoritelj=[[Vojtěch Merunka]] i [[Jan van Steenbergen]]| |upotreba =Pomoćni jezik, namenjen za komunikaciju među ili sa [[slovenski jezici|slovenskim jezicima]] |broj=7000 (2020) }} | {{Infokutija jezik |ime=jugoslavenski znakovni jezik |korisnici=oko 23.000 (2010–2014) |države=[[Bosna i Hercegovina]], [[Crna Gora]], [[Hrvatska]], [[Srbija]], [[Sjeverna Makedonija]], [[Slovenija]] |fam1=[[francuska znakovna jezična porodica|francuska znakovna porodica]] |fam2=[[austrijski znakovni jezik]] |dijalekti=bosanski znakovni jezik<br>crnogorski znakovni jezik<br>hrvatski znakovni jezik<br>makedonski znakovni jezik<br>slovenski znakovni jezik<br>srpski znakovni jezik |iso3=ysl |lc1=csq |ld1=hrvatski znakovni jezik |glotto=yugo1239 }} |} </div> mglemv2lsh74bv08di9ev72vumc5ppp 0 4673177 41262934 41259993 2022-08-23T19:10:06Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Sultanija Hatidže (1496-1538)]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Sultanija Hatidže (1496-1538)]] qbelesxfx2361d382qnzyyyibau1dyp 0 4673426 41262861 41262182 2022-08-23T14:32:12Z Vrtleska225 76440 wikitext text/x-wiki {{Infokutija biografija | ime = Mislav Bago | slika = Mislav_Bago.jpg | širina_slike = 220px | alt = | opis = Mislav Bago<br>{{small|(autor: Boris Scitar/PIXSELL)}} | ime_po_rođenju = | datum_rođenja = [[13. rujna]] [[1973.]] | mjesto_rođenja = {{flagicon|HRV}} [[Zagreb]], [[Hrvatska]]<br>{{small|(tada {{flag|SFR Jugoslavija}})}} | datum_smrti = [[18. kolovoza]] [[2022.]] | mjesto_smrti = {{flagicon|HRV}} [[Zagreb]], [[Hrvatska]] | tijelo_otkriveno = | uzrok_smrti = | počivalište = | počivalište_koordinate = <!-- {{coord|LAT|LONG|display=inline,title}} --> | rezidencija = | nacionalnost = | etnicitet = | državljanstvo = | ostala_imena = | poznat_po = | obrazovanje = | alma_mater = [[Fakultet političkih znanosti u Zagrebu|Fakultet političkih znanosti]] | poslodavac = [[HRT]] {{small|(1995–2009)}}<br>[[Nova TV]] {{small|(2009–2022)}} | zanimanje = novinar | godine_aktivnosti = [[1995.]] – [[2009.]] | mjesto_porijekla = | plata = | neto_vrijednost = | visina = | težina = | titula = | mandat = | prethodnik = | nasljednik = | partija = | suparnici = | odbori = | religija = | supružnik = | partner = | djeca = | roditelji = | rodbina = | pozivni_znak = | nagrade = [[Nagrada Marija Jurić Zagorka]] {{small|([[1998.]], [[2003.]], [[2006.]])}}<br>Novinar godine {{small|([[2006.]])}}<br>Regionalni novinar godine {{small|([[2013.]])}} | potpis = | website = | fusnote = | širina_kutije = }} '''Mislav Bago''' ([[Zagreb]], [[13. rujna]] [[1973.]] – [[Zagreb]], [[18. kolovoza]] [[2022.]]) bio je [[Hrvatska|hrvatski]] novinar i voditelj. Dobitnik niza nagrada i odlikovanja, Bago je slovio za jednog od najboljih hrvatskih novinara, a bio je poznat po svom nepokolebljivom stavu i pitanjima kojima bi svoje sugovornike, često visokopozicionirane pojedince iz domaće politike, dovodio u vrlo nezgodne situacije. Godine [[2006.]] organizirao je intervjue s [[Ivica Račan|Ivicom Račanom]] i [[Ivo Sanader|Ivom Sanaderom]], za koje je dobio nagradu [[Hrvatsko novinarsko društvo|Hrvatskog novinarskog društva]]. Rođen je u Zagrebu [[1973.]] godine. Osnovnu školu završava u [[Velika Gorica|Velikoj Gorici]], a gimnaziju u [[Zagreb]]u, nakon čega upisuje [[Fakultet političkih znanosti u Zagrebu]], na kojemu je i diplomirao. Nakon diplome zaposlio se na [[HRT]]-u, gdje se specijalizirao za teme iz unutrašnje politike, posebice izbore. Od [[2006.]] do [[2008.]] godine bio je urednik HRT-ove emisije ''Otvoreno'', a [[2009.]] godine prešao je na [[Nova TV|Novu TV]], gdje je radio do svoje iznenadne smrti u kolovozu [[2022.]] godine; uzrok smrti nije naveden.<ref>[https://www.index.hr/vijesti/clanak/umro-mislav-bago/2388044.aspx?index_ref=naslovnica_vijesti_ostalo_d Umro Mislav Bago], [[Index.hr]] ([[18. kolovoza]] [[2022.]])</ref> Bio je i potpredsjednik HND-a. Za života je dobio niz nagrada i priznanja. Nagradu Marija Jurić Zagorka HND-a dobio je prvi put [[1998.]] za najbolju reportažu, a [[2003.]] i [[2006.]] za najbolji intervju. Nagradu Novinar godine dobio je [[2006.]] godine za seriju intervjua s bivšim premijerima Ivom Sanaderom i Ivicom Račanom. == Reference == {{reflist}} {{Authority control}} {{Životni vijek|1973|2022|Bago, Mislav}} [[Kategorija:Hrvatski novinari]] [[Kategorija:Hrvatski TV-voditelji]] [[Kategorija:Biografije, Zagreb]] 29ohm0kubim4sjn7tgf4ity8dyf2mtf 0 4673449 41262955 41262377 2022-08-23T19:13:26Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Reli Katalonija]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Reli Katalonija]] mmqc5hmb0gc4o0ljwo8b36g57h55j3z 5 4673455 41262833 41262807 2022-08-23T12:53:35Z Zblace 147409 /* Da imamo Draft: namespace */ odgovor wikitext text/x-wiki {{LGBT projekat}} == Da imamo Draft: namespace == Mogli bi nešto pripremiti za novije, neiskusnije i neodlučnije Wikipedija entuzijaste. ;-p --[[Korisnik:Zblace|Zblace]] ([[Razgovor sa korisnikom:Zblace|razgovor]]) 11:25, 23 august 2022 (CEST) :Mislim da kod nas za to nema potrebe. Mi smo relativno mala zajednica gdje svi aktivni suradnici znaju kako sastaviti članak. Ovi sporadični doprinosi koji dolaze po meni ne opravdavaju potrebu stvaranja cijelog namespacea samo za to, jer će se u jednom trenutku desiti gomilanje toga bez da će itko to sređivati. Ovako, ukoliko stoji u glavnom imenskom prostoru pod "prijetnjom" brisanja, onda će nekome biti veća motivacija da to sredi. Iz iskustva znam da se draftovima u jednom trenutku svi prestaju baviti, a znajući kako mi ovdje funkcioniramo, nitko od nas neće imati previše vremena kontrolirati sve nove draftove i dedraftirati ih, a ukoliko uvodimo draft s vremenskim rokom, onda nam tek nije potreban. ''My two cents'' -- [[Korisnik:Edgar Allan Poe|<font face="Freestyle Script" color="black" size="4px">E.A.</font>]][[Razgovor sa korisnikom:Edgar Allan Poe|<font face="Freestyle Script" color="black" size="4px">Poe</font>]] 13:23, 23 august 2022 (CEST) ::@[[Korisnik:Edgar Allan Poe|Edgar Allan Poe]] ne govorim da to nije istina, ali nije da baš mora ostati tako...vidio sam kako se radi sa deficitnim sadržajima na EN od strane organiziranih grupa kao što je AfroCROWD i kako oni takvim započetim člancima uvode nove ljude da steknu osjećaj produktivnosti odmah, a nenakon što nauče većinu pod-dokumentiranih i ne sistematiziranih Wikipedija pravila. O tim psihološkim aspektima stari Wikipedijci solisti ne razmišljaju ali psihološki i pedagoški aspekt je jako važan za pomicanje naprijed. #DajBože da se nagomila (LGBT+) sadržaja u Draft:ovima... ::--[[Korisnik:Zblace|Zblace]] ([[Razgovor sa korisnikom:Zblace|razgovor]]) 14:53, 23 august 2022 (CEST) 48vd8l51ba94nsvjj3u6igkpgyr3fbr 41262835 41262833 2022-08-23T13:06:03Z Edgar Allan Poe 29250 /* Da imamo Draft: namespace */ odgovor wikitext text/x-wiki {{LGBT projekat}} == Da imamo Draft: namespace == Mogli bi nešto pripremiti za novije, neiskusnije i neodlučnije Wikipedija entuzijaste. ;-p --[[Korisnik:Zblace|Zblace]] ([[Razgovor sa korisnikom:Zblace|razgovor]]) 11:25, 23 august 2022 (CEST) :Mislim da kod nas za to nema potrebe. Mi smo relativno mala zajednica gdje svi aktivni suradnici znaju kako sastaviti članak. Ovi sporadični doprinosi koji dolaze po meni ne opravdavaju potrebu stvaranja cijelog namespacea samo za to, jer će se u jednom trenutku desiti gomilanje toga bez da će itko to sređivati. Ovako, ukoliko stoji u glavnom imenskom prostoru pod "prijetnjom" brisanja, onda će nekome biti veća motivacija da to sredi. Iz iskustva znam da se draftovima u jednom trenutku svi prestaju baviti, a znajući kako mi ovdje funkcioniramo, nitko od nas neće imati previše vremena kontrolirati sve nove draftove i dedraftirati ih, a ukoliko uvodimo draft s vremenskim rokom, onda nam tek nije potreban. ''My two cents'' -- [[Korisnik:Edgar Allan Poe|<font face="Freestyle Script" color="black" size="4px">E.A.</font>]][[Razgovor sa korisnikom:Edgar Allan Poe|<font face="Freestyle Script" color="black" size="4px">Poe</font>]] 13:23, 23 august 2022 (CEST) ::@[[Korisnik:Edgar Allan Poe|Edgar Allan Poe]] ne govorim da to nije istina, ali nije da baš mora ostati tako...vidio sam kako se radi sa deficitnim sadržajima na EN od strane organiziranih grupa kao što je AfroCROWD i kako oni takvim započetim člancima uvode nove ljude da steknu osjećaj produktivnosti odmah, a nenakon što nauče većinu pod-dokumentiranih i ne sistematiziranih Wikipedija pravila. O tim psihološkim aspektima stari Wikipedijci solisti ne razmišljaju ali psihološki i pedagoški aspekt je jako važan za pomicanje naprijed. #DajBože da se nagomila (LGBT+) sadržaja u Draft:ovima... ::--[[Korisnik:Zblace|Zblace]] ([[Razgovor sa korisnikom:Zblace|razgovor]]) 14:53, 23 august 2022 (CEST) :::Engleska je Wikipedija apsolutno nereferentna u usporedbi s nama. To je kao da uspoređuješ broj stanovnika u Monaku i Kini. Da, engleska si Wikipedija to može priuštiti i njima je to izrazito korisno sredstvo. Kod nas, što ćemo s time? Ako uvedemo draftove s vremenskim rokom sređivanja, onda je to nepotrebno jer će ionako biti brisani za x dana. Ukoliko ih uvedemo bez vremenskog roka sređivanja, onda ćemo mi nakon x dana imati hrpetinu draftova koje, kao, nećemo smjeti brisati jer su draftovi, ali koje realno nitko neće sređivati. Ja osobno nemam za to vremena, a znam po tempu naših kolega (Igor, Ripper, Orijentolog, Alekol) da ni oni to neće stizati; Vitek bi možda i mogao, on je čak i najaktivniji od svih nas, al' nisam siguran koliko će mu to sve biti tematski blisko. Dakle, ostaješ ti i eventualno Vipz, ako bude stizao. Ukoliko si ti sposoban skrbiti o svim tim člancima da se oni ne gomilaju i ako će uvođenje Drafta imati pozitivan psihološki učinak na nove korisnike, onda to ima moju podršku. U suprotnome, mislim da će na ovom projektu stvoriti više problema nego koristi -- [[Korisnik:Edgar Allan Poe|<font face="Freestyle Script" color="black" size="4px">E.A.</font>]][[Razgovor sa korisnikom:Edgar Allan Poe|<font face="Freestyle Script" color="black" size="4px">Poe</font>]] 15:06, 23 august 2022 (CEST) sk9rdglcdn7mxsupn0t8n1rnd3i24za 0 4673471 41262837 41262534 2022-08-23T13:10:34Z Edgar Allan Poe 29250 Edgar Allan Poe je premjestio stranicu [[Porodica Dukađini]] na [[Dukagjini (porodica)]] wikitext text/x-wiki {| width=300 style="float: right; font-size: 90%; margin: 0 0 3em 2em; border: 1px solid #aaa; border-collapse: collapse;" |- | style="padding: 0.5em; background: #330099; font-size: 120%; color: #ffffff; text-align: center;" | '''Porodica Dukagjini'''<br /><span style="font-size: 85%; color: #ffffff"></span> |- | style="text-align: center; padding: 0.5em;" | |- style="vertical-align: top;" bgcolor="#330099" |- | {| style="margin: 0 1em 0 1em; width: 100%;" |- style="vertical-align: top;" | width=95 | '''Država(e)''' | style="padding-left: 0.5em;" | [[Osmansko Carstvo]] [[Datoteka:Flag of the Ottoman Empire (eight pointed star) cropped.png|22px|border]] <br/>[[Mletačka Republika]] [[Datoteka:Flag of the Republic of Venice.svg|22px|border]]<br/> |- style="vertical-align: top;" | width=95 | '''Zvanja''' | style="padding-left: 0.5em;" | |- style="vertical-align: top;" | width=95 | '''Osnivač(i) porodice''' | style="padding-left: 0.5em;" | Gjin Tanushi |- style="vertical-align: top;" |- style="vertical-align: top;" |'''Poreklo''' |style="padding-left: 0.5em;" | |- style="vertical-align: top;" |'''Nacionalnost''' |style="padding-left: 0.5em;" | [[Albanci|Albanska]]<br/> |- style="vertical-align: top;" |'''Etnicitet''' |style="padding-left: 0.5em;" | |- style="vertical-align: top;" |} |} '''Dukađini''' su [[Albanci|albanska]] [[Feudalizam|feudalna]] [[Plemstvo|plemićka]] porodica koja je u 14. i 15. stoljeću vladala područjem sjeverne Albanije i zapadnog Kosova poznatim kao Kneževina Dukađini. Možda su bili rođaci ili potomci ranijih [[Progoni (porodica)|Progona]], koji su osnovali prvu albansku državu u zabilježenoj povijesti, tzv. [[Kneževina Arbanon|Kneževinu Arbanon]]. Grad [[Lješ]] bio je njihov najvažniji posjed i razvili su se iz proširenog klana (''farefisni'') u feudalnu porodici u kasnom [[13. vijek|13. stoljeću]], kada je njihov prvi poznati rodonačelnik Gjin Tanushi [[1281.]] postao poznat kao ''[[dux]]'' ([[vojvoda]]), pa su njegovi potomci uzeli prezime Dukađini. Do početka [[15. vijek|15. stoljeća]] razvili su se u jednu od najvažnijih feudalnih porodica u zemlji. Nakon osmanskog osvajanja Albanije (1417–1501), jedan njihov ogranak pronašao je utočište i nastanio se u [[Mletačka Republika|mletačkom]] [[Koper|Kopru]], gdje su postali poznati kao porodica «Docaini» koja je držala namjesništvo nad dvorcem [[Socerb]] do početka [[17. vijek|17. stoljeća]], kada je umrla posljednja muška loza Docaina. Druga grana je se obratila na islam s katoličkog kršćanstva i ostala u [[Osmansko Carstvo|Osmanskom Carstvu]], gdje su dosegli visoke činove osmanskog vodstva i proizveli mnoge namjesnike ([[paša|paše]]) na Bliskom istoku, gdje i dalje njihovi potomci žive u modernom razdoblju.<br/> Lekë Dukađini je najpoznatiji član klana u Albaniji, kodifikator najzapamćenijeg ''Kanuna'' (običajnog prava) Albanije. Drugi znameniti Dukađin je [[Taşlıcalı Yahya|Yahya–beg]] koji je bio poznati pjesnik divana iz [[16. vijek|16. stoljeća]].<br/> Ime Dukađini je složenica od osobnog imena «Gjin», staro albansko ime koje neki izvori ponekad prevode u ''[[Jovan]]a'', i titule ''[[dux|duka]]'' (vojvoda) i spominje se [[1281.]] u pismu kapetana Angevine Durrazo kao «duca Ginium Tanuschium Albanensem». Glavne grane u ranom [[15. vijek|15. stoljeću]] su bile one iz [[Skadar|Skadra]] i [[Debar|Debra]] i one iz [[Lješ]]a. Njihove zemlje se dijele u tri različita područja: * ''<u>Leknia</u>'', koja se proteže od Mirdite do Malësije, tj. [[Zadrima]], [[Lješ]], dolina rijeke [[Maća|Maće]], djelovi [[Prokletije|Prokletja]], bok [[Skadarsko jezero|Skadarskog jezera]], dolina rijeke [[Cijevna (rijeka)|Cijevne]]; * ''<u>Dukađinska visoravan</u>'' na svom sjeveru, tj. sjeverni tok [[Drim]]a, istok [[Skadar|Skadra]] i veći dio današnjeg [[Skadarski distrikt|Skadarskog distrikta]]; * ''<u>''Rrafshi i Dukagjinit''</u>'' na zapadnom Kosovu, tj. [[Metohija]]. [[Datoteka:Dukagjini_(late_14th_century).png|thumb|right|300px|<center>Zemlje porodice Dukađin u 14. vijeku.</center>]] Dukađini su bili vrlo utjecajni u svom prostoru tokom [[15. vijek|15. stoljeća]]. Ostali su neutralni tijekom Prvog Skadarskog rata te su podržavali [[Srpska despotovina|srpskog despota]] [[Stefan Lazarević|Stefana Lazarevića]] za vrijeme Drugog skadarskog rata do januara [[1423.]], kada su ih, zajedno s nekim drugim plemstvom, podmitili [[Mletačka Republika|Mlečani]]. Nakon što je porodica Dukađini [[1450.]] godine napustila [[Lješka liga|Lješku ligu]], zajedno sa porodicom Arianiti sklopili su mir sa [[Osmansko Carstvo|Osmanskim Carstvom]] i započeli akcije protiv [[Skenderbeg]]a. Izgleda da su neki od Dukađinija pobjegli u [[Venecija|Veneciju]] zajedno s drugim Mlečanima kada su izbjegli iz [[Skadar|Skadra]]. Na primjer, «Luca Ducagin, duca di Pulato e dello stato Ducagino» zabilježen je u Veneciji [[1506.]] godine. <br/> [[Dukađinoglu Ahmed-paša|Dukakinzade Ahmed-paša]], koji je umro u martu [[1515.]], bio je albanski veliki vezir Osmanskog Carstva od [[1512.]] do [[1515.]] Njegov sin, Dukakinzade Mehmed Paša bio je namjesnik Egipatskog ejaleta od 1544. do 1546. godine, sve dok nije pogubljen. [[Kategorija:Albanske porodice|Dukađini]] [[Kategorija:Osmansko Carstvo]] [[Kategorija:Historija Albanije]] d9gd7voeey46mk66cu8a77ebv329f58 0 4673475 41262933 41262603 2022-08-23T19:09:56Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Gabriel Boric Font]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Gabriel Boric Font]] 639g6102u99xgxqd6qpx24rorsj0ij3 0 4673476 41262932 41262605 2022-08-23T19:09:46Z EmausBot 19426 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Gabriel Boric Font]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Gabriel Boric Font]] 639g6102u99xgxqd6qpx24rorsj0ij3 0 4673486 41262868 41262801 2022-08-23T14:53:14Z Vipz 151311 [[Kravica (vodopad)]] već postoji : wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Kravica (vodopad)]] 3cm6du9z7c4mh1bbz7fkfwzzrp0w1zc 0 4673487 41262838 2022-08-23T13:10:34Z Edgar Allan Poe 29250 Edgar Allan Poe je premjestio stranicu [[Porodica Dukađini]] na [[Dukagjini (porodica)]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Dukagjini (porodica)]] 1qzrwvyd3vrq0razkysae0ye4iqbum9 0 4673488 41262840 2022-08-23T13:10:54Z Edgar Allan Poe 29250 Edgar Allan Poe je premjestio stranicu [[Porodica Frashëri]] na [[Frashëri (porodica)]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Frashëri (porodica)]] c346h5wsvz1ljzvnp40vujo7hjkrjf4 0 4673489 41262842 2022-08-23T13:11:17Z Edgar Allan Poe 29250 Edgar Allan Poe je premjestio stranicu [[Ćuprilići]] na [[Köprülü (porodica)]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Köprülü (porodica)]] ejsjmdyitqxzhnkrcjx9tbhobn0fqtr 6 4673490 41262856 2022-08-23T14:25:57Z Vrtleska225 76440 == Opis == {{Infoslika |Opis= Affan Ramić |Izvor= Krug 99 [https://www.krug99.ba/affan-ramic-znakovi-vremena-kojima-se-i-vjecnost-cini-smislenom/] |Datum= nepoznato |Autor= nepoznato |Objašnjenje= {{poštena upotreba u|Affan Ramić}} }} == Licencija == {{Povijesna fotografija}} wikitext text/x-wiki == Sažetak == == Opis == {{Infoslika |Opis= Affan Ramić |Izvor= Krug 99 [https://www.krug99.ba/affan-ramic-znakovi-vremena-kojima-se-i-vjecnost-cini-smislenom/] |Datum= nepoznato |Autor= nepoznato |Objašnjenje= {{poštena upotreba u|Affan Ramić}} }} == Licencija == {{Povijesna fotografija}} o2ltzp8z39cdnbm2mjx0he2rpgp8i30 0 4673491 41262858 2022-08-23T14:27:41Z Vrtleska225 76440 Nova stranica: {{Likovni umjetnik |ime = Affan Ramić |slika = Affan-Ramić.jpg |veličina = 220px |opis = |rođenje = [[5. juna]] [[1932.]], [[Derventa]] |smrt = [[19. maja]] [[2015.]], [[Sarajevo]] |nacionalnost = [[Bošnjaci|Bošnjak]] |period = |vrsta = [[slikarstvo]] |praksa = |utjecao = |utjecali = |djela = |nagrade = |potpis = }} '''Affan Ramić''' ([[Derventa]], [[15. juni]] [[1932.]] –… wikitext text/x-wiki {{Likovni umjetnik |ime = Affan Ramić |slika = Affan-Ramić.jpg |veličina = 220px |opis = |rođenje = [[5. juna]] [[1932.]], [[Derventa]] |smrt = [[19. maja]] [[2015.]], [[Sarajevo]] |nacionalnost = [[Bošnjaci|Bošnjak]] |period = |vrsta = [[slikarstvo]] |praksa = |utjecao = |utjecali = |djela = |nagrade = |potpis = }} '''Affan Ramić''' ([[Derventa]], [[15. juni]] [[1932.]] – [[Sarajevo]], [[19. maja]] [[2015.]]), [[Bosna i Hercegovina|bosanskohercegovački]] je slikar [[Bošnjaci|bošnjačkog]] porijekla. == Životopis == Affan Ramić je rođen 5. juna 1932. godine u Derventi. Školu za primijenjenu umjetnost završio je u [[Sarajevo|Sarajevu]] i Akademiju likovnih umjetnosti u Beogradu 1957. godine u klasi Marka Čelebonovića. Slikarstvo je specijalizirao u [[Pariz]]u 1963. i [[Prag]]u 1967. godine. Intenzivno se bavio [[kolaž|kolažom]], a u jednoj fazi koristio se filigranskim crtežom, inspirisan [[Ornament|ornametikom]] starog bosanskog nakita. Dobitnik je mnogobrojnih nagrada za umjetnički rad, među kojima je i [[Šestoaprilska nagrada grada Sarajeva|Šestoaprilsku nagradu grada Sarajeva]], Zlatna plaketa humanizma - Međunarodne lige humanista. Od 2005. godine postaje redovni član [[Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine|Akademije nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine]]. Sedamdesetih godina 20. stoljeća, bio je predsjednik Udruženja likovnih umjetnika Bosne i Hercegovine i Udruženja likovnih umjetnika Jugoslavije. Preminuo je u [[Sarajevo|Sarajevu]] 19. maja 2015. u 83. godini usljed zatajenja srca.<ref>[http://www.klix.ba/vijesti/kultura/preminuo-istaknuti-bh-slikar-affan-ramic/150520026 Preminuo istaknuti bh. slikar Affan Ramić]</ref> Sahranjen je na groblju Lav u Sarajevu. == Djela == {{Refbegin|2}} * ''Kostelski enterijer'', ulje na platnu, 1967. * ''U kanjonu Neretve'' * ''Torzo u kamenu'' * ''Katuni pod Veležom'', kombinovana tehnika {{Refend}} == Nagrade == {{Refbegin|2}} * 1957. - Nagrada Sekretarijata za kulturu SR Srbije * 1965. - [[Šestoaprilska nagrada grada Sarajeva]] za slikarstvo * 1970/72. - Otkupna nagrada za slikarstvo na III. i V. Sarajevskom salonu * 1971. - Nagrada za slikarstvo na II izložbi jugoslavenskog portreta u Tuzli * 1973. - Srebrena plaketa saveza likovnih umjetnika Jugoslavije * 1975. - Otkupna nagrada na III izložbi jugoslavenskog portreta u Tuzli * 1975. - Priznanje povodom 30 godina HDLU - a za razvoj likovne umjetnosti u Bosni i Hercegovini * 1984. - Godišnja nagrada ULUBiH-a. * 1991. - Zlatno kolo: godišnja nagrada republičke zajednice kulture Bosne i Hercegovine * 1998. - Zlatna plaketa humanizma – Međunarodne lige humanista * 2001. - Nagrada Sloboda Međunarodnog centra za mir * 2005. - Zahvalnica povodom 50 godina postojanja Kamernog teatra 55 - Sarajevo * 2005. - Povelja osnivačima Helsinškog komiteta u povodu 10 godina postojanja – Sarajevo {{Refend}} == Reference == {{Reference}} == Vanjski linkovi == * [https://www.klix.ba/magazin/kultura/preminuo-istaknuti-bh-slikar-affan-ramic/150520026 Preminuo istaknuti bh. slikar Affan Ramić] {{DEFAULTSORT:Ramić, Affan}} [[Kategorija:Rođeni 1932.]] [[Kategorija:Umrli 2015.]] [[Kategorija:Biografije, Derventa]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački umjetnici]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački slikari]] [[Kategorija:Akademici ANUBiH]] 2utus2e6zqdp62x39vswqooircopbde 41262859 41262858 2022-08-23T14:28:04Z Vrtleska225 76440 /* Nagrade */ wikitext text/x-wiki {{Likovni umjetnik |ime = Affan Ramić |slika = Affan-Ramić.jpg |veličina = 220px |opis = |rođenje = [[5. juna]] [[1932.]], [[Derventa]] |smrt = [[19. maja]] [[2015.]], [[Sarajevo]] |nacionalnost = [[Bošnjaci|Bošnjak]] |period = |vrsta = [[slikarstvo]] |praksa = |utjecao = |utjecali = |djela = |nagrade = |potpis = }} '''Affan Ramić''' ([[Derventa]], [[15. juni]] [[1932.]] – [[Sarajevo]], [[19. maja]] [[2015.]]), [[Bosna i Hercegovina|bosanskohercegovački]] je slikar [[Bošnjaci|bošnjačkog]] porijekla. == Životopis == Affan Ramić je rođen 5. juna 1932. godine u Derventi. Školu za primijenjenu umjetnost završio je u [[Sarajevo|Sarajevu]] i Akademiju likovnih umjetnosti u Beogradu 1957. godine u klasi Marka Čelebonovića. Slikarstvo je specijalizirao u [[Pariz]]u 1963. i [[Prag]]u 1967. godine. Intenzivno se bavio [[kolaž|kolažom]], a u jednoj fazi koristio se filigranskim crtežom, inspirisan [[Ornament|ornametikom]] starog bosanskog nakita. Dobitnik je mnogobrojnih nagrada za umjetnički rad, među kojima je i [[Šestoaprilska nagrada grada Sarajeva|Šestoaprilsku nagradu grada Sarajeva]], Zlatna plaketa humanizma - Međunarodne lige humanista. Od 2005. godine postaje redovni član [[Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine|Akademije nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine]]. Sedamdesetih godina 20. stoljeća, bio je predsjednik Udruženja likovnih umjetnika Bosne i Hercegovine i Udruženja likovnih umjetnika Jugoslavije. Preminuo je u [[Sarajevo|Sarajevu]] 19. maja 2015. u 83. godini usljed zatajenja srca.<ref>[http://www.klix.ba/vijesti/kultura/preminuo-istaknuti-bh-slikar-affan-ramic/150520026 Preminuo istaknuti bh. slikar Affan Ramić]</ref> Sahranjen je na groblju Lav u Sarajevu. == Djela == {{Refbegin|2}} * ''Kostelski enterijer'', ulje na platnu, 1967. * ''U kanjonu Neretve'' * ''Torzo u kamenu'' * ''Katuni pod Veležom'', kombinovana tehnika {{Refend}} == Nagrade == {{Refbegin|2}} * 1957. - Nagrada Sekretarijata za kulturu SR Srbije * 1965. - [[Šestoaprilska nagrada grada Sarajeva]] za slikarstvo * 1970/72. - Otkupna nagrada za slikarstvo na III i V Sarajevskom salonu * 1971. - Nagrada za slikarstvo na II izložbi jugoslavenskog portreta u Tuzli * 1973. - Srebrena plaketa saveza likovnih umjetnika Jugoslavije * 1975. - Otkupna nagrada na III izložbi jugoslavenskog portreta u Tuzli * 1975. - Priznanje povodom 30 godina HDLU - a za razvoj likovne umjetnosti u Bosni i Hercegovini * 1984. - Godišnja nagrada ULUBiH-a. * 1991. - Zlatno kolo: godišnja nagrada republičke zajednice kulture Bosne i Hercegovine * 1998. - Zlatna plaketa humanizma – Međunarodne lige humanista * 2001. - Nagrada Sloboda Međunarodnog centra za mir * 2005. - Zahvalnica povodom 50 godina postojanja Kamernog teatra 55 - Sarajevo * 2005. - Povelja osnivačima Helsinškog komiteta u povodu 10 godina postojanja – Sarajevo {{Refend}} == Reference == {{Reference}} == Vanjski linkovi == * [https://www.klix.ba/magazin/kultura/preminuo-istaknuti-bh-slikar-affan-ramic/150520026 Preminuo istaknuti bh. slikar Affan Ramić] {{DEFAULTSORT:Ramić, Affan}} [[Kategorija:Rođeni 1932.]] [[Kategorija:Umrli 2015.]] [[Kategorija:Biografije, Derventa]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački umjetnici]] [[Kategorija:Bosanskohercegovački slikari]] [[Kategorija:Akademici ANUBiH]] qesxyem7maz6gwshcrerr7vejg9prnn 0 4673492 41262875 2022-08-23T16:30:51Z Inokosni organ 160059 članak T.B. wikitext text/x-wiki {{Infokutija pisac | ime = Tarık Buğra | slika = [[Datoteka:Tarık Buğra.jpg]] | širina_slike = 200px | opis = | datum_rođenja = {{Birth date and age|1918|9|2|df=y}} | mjesto_rođenja = [[Akşehir]] | datum_smrti = {{death date and age|1994|2|26|1918|9|2|df=y}} | mjesto_smrti = [[Istanbul]] | zanimanje = | jezik = [[turski jezik|turski]] | nacionalnost = | žanr = | pokret = | znamenita_djela = <div> * * * </div> | uticaj_od= | uticaj_na = | potpis= }} '''Süleyman Tarık Buğra''' ([[Akşehir]], [[1918.]] − [[Istanbul]], [[1994.]]) bio je turski [[novinar]] i pisac. == Život == Rođen je [[1918.]] godine u [[Akşehir]]u blizu [[Konya|Konyje]], sin kaznenog suca Mehmeta Nazıma iz [[Erzurum]]a i Nazike iz Akşehira. U rodnom gradu završio je osnovno obrazovanje. Gimnaziju je završio u [[Konya|Konyi]] [[1936.]] godine. U više je navrata započinjao studije [[Medicina|medicine]], prava i [[književnost]]i. Svaki bi put nakon dvije do tri godine odustajao. <br/> Tijekom trogodišnjeg vojnog roka od [[1942.]] do [[1945.]] pretrpio je jedanaest progonstava zbog kršenja pravila o šišanju brkova za državne službenike. Prvu dramu i prvi roman napisao je tijekom služenja vojnog roka. Njegovo prvo djelo bila je predstava ''Akumulatorski radio'' ({{Šablon:Jez-tur|Akümülatörlü Radyo}}). Kad su Gradska kazališta odbila djelo, pretočio ga je u roman pod naslovom ''Roman usamljenika'' ({{Šablon:Jez-tur|Yalnızların Romanı}}, [[1948.]]).<br/> U rodnom Akşehiru počeo se baviti [[Novinarstvo|novinarstvom]]. Zajedno sa svojim ocem, pokrenuo je novine ''Nasrettin Hoca'' (usp. ''[[Nasredin hodža]]'') i objavljivao ih je od [[1949.]] do [[1952.]] Oženio je Jale Baysal [[1950.]] godine, a 1951. dobio je kćer Ayşe. Nakon što je [[1952.]] ostao bez oca, prodao je novine i vratio se u Istanbul, gdje je radnije jedno vrijeme studirao. Po dolasku u [[Istanbul]] pisao je [[anegdota|anegodote]] i uređivao [[vijest]]i iz [[umjetnost]]i u novinama ''[[Milliyet (list)|Milliyet]]'', ''Yeni İstanbul'', ''Haber'' i ''Tercüman'' (od 1970. do 1976.), a izdavao je i tjednik pod imenom ''Yol''. Do kraja [[1983.]] godine nastavio se baviti [[Novinarstvo|novinarstvom]]. Sa suprugom Jale Baysal je se razveo [[1968.]] pa je potom 8. septembra [[1977.]] se oženio po drugi put sa spisateljicom [[Hatice Bilen]]. <br/> Tarık Buğra nije bio pristalica [[stereotip|stereotipa]] i [[ideologija]]. U svojim radovima ponekad je davao mjesto jeziku, književnosti i umjetnosti te je uspio sačuvati karakterističan stav slobodnog, neovisnog i nepristranog pisca. Njegovi članci prepoznatljivi su po neobičnim i za njega svojstvenim osobinama.<br/> U poznim godinama je doživio proslavu na turskom prostoru, mada je ostao nešto manje poznat vani. Godine [[1985.]] je dobio književnu naknadu Nacionalne zaklade za kulturu za roman ''Osmancık'' (1983.), u kojem je pripovijedao o godinama osnivanja [[Osmansko Carstvo|Osmanskog Carstva]], i Veliku nagradu Türkiye İş Bankası [[1989.]] za roman ''Čekajući kišu'' ({{Šablon:Jez-tur|Yağmur Beklerken}}, [[1983.]]). Godine [[1991.]] je nagrađen naslovom Umjetnika Republike ({{Šablon:Jez-tur|Devlet sanatçısı}}).<br/> Preminuo je od [[Kancer|raka]] u [[Istanbul]]u 26. februara [[1994.]] <br/> Buğra je otac znanstvenice [[Ayşe Buğra]], koja je danas znameniti akademik s polja društvenih znanonsti. == Djela == Buğra je klasični primjer i jedan od najpoznatijih predstavnika turskog [[Realizam|realizma]] a potom broji se među najznačajnijim književnikcima turske književnosti u [[Turska|republikanskom]] razdoblju. Svestrani pisac, Buğra je posebno poznat po svojim romanima. Njegov interes za književnost je se temeljio na pjesmama, pričama i člancima koje je čitao iz knjiga i časopisa koje je pronašao u očevoj biblioteci, te na vjerskih pjesmama koje je slušao od svoje majke, jako pobožne žene.<br/> U književnost je ušao kratkim pričama. Za razliku od drugih pisaca nije prošao fazu sazrijevanja u svojem stvaralaštvu. Njegovo umijeće odražava se u njegovoj prvoj priči, a na prvom planu izlaze osobne i uže teme kao što su okolina, porodični život, ljubavne veze i doživljaji iz malih mjesta. U svojim pričama opisuje atmosferu i okolinu mnogo više od događaja.<br/> U njegovim dijelima nije moguće primijetiti napore da se dokaže, objasni ili propagira neka ustaljena ideja. [[Roman]] promatra kao roman i to je ono što je učvrstilo njegovo mjesto u turskoj književnosti. Prema njegovom mišljenju roman, pa čak i umjetnost «predstavlja ponovno stvaranje kosmosa i čovjeka prema određenoj naravi».<ref>{{cite web |url=https://knjigoland.ba/proizvod/osman/|title=Osman|publisher=knjigoland.ba |date=2017-08-05 |accessdate=2016-05-07}}</ref> Njegov rodni grad [[Akşehir]] je duboko djelovao na Buğrin književni identitet a potom u većini svojih djela vrlo rado je spominjao taj anadolski grad. U njegovom Akşehiru ljudi žive zajedno jedni pod kontrolom drugih u jednoj društvenij atmosferi zasićenoj od tragova ostavljenih u sjećanju iz godina [[Turski rat za nezavisnost|Narodnog rata za neovisnost]]. === Romani === *''Yalnızların Romanı'' (1948.) *''Aşk Esirleri'' (1950.) *''Tetik Çekildikten Sonra'' (1951.) *''Ofsayd'' (1951.) *''Sonradan Yaşamak'' (1953.) *''İnce Hesaplar'' (1953.) *''Abaza Paşa’nın Rüyası'' (1956.) *''Şehir Uyurken'' (1956.) *''Yanıyor mu Yeşil Köşkün Lâmbası'' (1957.) *''Ölü Nokta'' (1958.) *''Çolak Salih'' (1984.) *''Siyah Kehribar'' (1955.), ''Küçük Ağa'' (1963.) *''Küçük Ağa Ankara’da'' (1966.) *''İbiş’in Rüyası'' (1970.) *''Firavun İmanı'' (1978.) *''Bir Köşkünüz Var mı?'' (1978.) *''Gençliğim Eyvah'' (1979.) *''Dönemeçte'' (1980.) *''Yağmur Beklerken'' (1981.) *''Osmancık'' (1983.) *''Dünyanın En Pis Sokağı'' (1989.) === Kratka proza === *''Oğlumuz'' (1949.) *''Yarın Diye Bir Şey Yoktur'' (1952.) *''İki Uyku Arasında'' (1954.) *''Hikâyeler'' (1964.) === Drame === *''Ayakta Durmak İstiyorum'' (1966.) *''Üç Oyun'' (''Akümülatörlü Radyo, Dört Yumruk, Ayakta Durmak İstiyorum, Yüzlerce Çiçek Birden Açtı'', 1979.) *''İbiş’in Rüyası'' (1982.) *''Güneş ve Arslan, Sıfırdan Doruğa'' (1988.) === Reportaže === *''Gagaringrad Moskova Notları'' (1962.) === Anegdote i članci === *''Gençlik Türküsü'' (1964.) *''Düşman Kazanmak Sanatı'' (1979.) *''Bu Çağın Adı'' (1979.) *''Politika Dışı'' (1992.) == Spoljašne veze == * {{tr icon}} [https://kidega.com/yazar/tarik-bugra-002654/ Tarık Buğra] == Bilješke == {{notelist}} == Izvori == {{reflist}} == Bibliografija == [[Kategorija:Turski pisci]] mskvhisomtwcfoy4h912ysif45238hi 41262877 41262875 2022-08-23T16:31:35Z Inokosni organ 160059 wikitext text/x-wiki {{Infokutija pisac | ime = Tarık Buğra | slika = | širina_slike = 200px | opis = | datum_rođenja = {{Birth date and age|1918|9|2|df=y}} | mjesto_rođenja = [[Akşehir]] | datum_smrti = {{death date and age|1994|2|26|1918|9|2|df=y}} | mjesto_smrti = [[Istanbul]] | zanimanje = | jezik = [[turski jezik|turski]] | nacionalnost = | žanr = | pokret = | znamenita_djela = <div> * * * </div> | uticaj_od= | uticaj_na = | potpis= }} '''Süleyman Tarık Buğra''' ([[Akşehir]], [[1918.]] − [[Istanbul]], [[1994.]]) bio je turski [[novinar]] i pisac. == Život == Rođen je [[1918.]] godine u [[Akşehir]]u blizu [[Konya|Konyje]], sin kaznenog suca Mehmeta Nazıma iz [[Erzurum]]a i Nazike iz Akşehira. U rodnom gradu završio je osnovno obrazovanje. Gimnaziju je završio u [[Konya|Konyi]] [[1936.]] godine. U više je navrata započinjao studije [[Medicina|medicine]], prava i [[književnost]]i. Svaki bi put nakon dvije do tri godine odustajao. <br/> Tijekom trogodišnjeg vojnog roka od [[1942.]] do [[1945.]] pretrpio je jedanaest progonstava zbog kršenja pravila o šišanju brkova za državne službenike. Prvu dramu i prvi roman napisao je tijekom služenja vojnog roka. Njegovo prvo djelo bila je predstava ''Akumulatorski radio'' ({{Šablon:Jez-tur|Akümülatörlü Radyo}}). Kad su Gradska kazališta odbila djelo, pretočio ga je u roman pod naslovom ''Roman usamljenika'' ({{Šablon:Jez-tur|Yalnızların Romanı}}, [[1948.]]).<br/> U rodnom Akşehiru počeo se baviti [[Novinarstvo|novinarstvom]]. Zajedno sa svojim ocem, pokrenuo je novine ''Nasrettin Hoca'' (usp. ''[[Nasredin hodža]]'') i objavljivao ih je od [[1949.]] do [[1952.]] Oženio je Jale Baysal [[1950.]] godine, a 1951. dobio je kćer Ayşe. Nakon što je [[1952.]] ostao bez oca, prodao je novine i vratio se u Istanbul, gdje je radnije jedno vrijeme studirao. Po dolasku u [[Istanbul]] pisao je [[anegdota|anegodote]] i uređivao [[vijest]]i iz [[umjetnost]]i u novinama ''[[Milliyet (list)|Milliyet]]'', ''Yeni İstanbul'', ''Haber'' i ''Tercüman'' (od 1970. do 1976.), a izdavao je i tjednik pod imenom ''Yol''. Do kraja [[1983.]] godine nastavio se baviti [[Novinarstvo|novinarstvom]]. Sa suprugom Jale Baysal je se razveo [[1968.]] pa je potom 8. septembra [[1977.]] se oženio po drugi put sa spisateljicom [[Hatice Bilen]]. <br/> Tarık Buğra nije bio pristalica [[stereotip|stereotipa]] i [[ideologija]]. U svojim radovima ponekad je davao mjesto jeziku, književnosti i umjetnosti te je uspio sačuvati karakterističan stav slobodnog, neovisnog i nepristranog pisca. Njegovi članci prepoznatljivi su po neobičnim i za njega svojstvenim osobinama.<br/> U poznim godinama je doživio proslavu na turskom prostoru, mada je ostao nešto manje poznat vani. Godine [[1985.]] je dobio književnu naknadu Nacionalne zaklade za kulturu za roman ''Osmancık'' (1983.), u kojem je pripovijedao o godinama osnivanja [[Osmansko Carstvo|Osmanskog Carstva]], i Veliku nagradu Türkiye İş Bankası [[1989.]] za roman ''Čekajući kišu'' ({{Šablon:Jez-tur|Yağmur Beklerken}}, [[1983.]]). Godine [[1991.]] je nagrađen naslovom Umjetnika Republike ({{Šablon:Jez-tur|Devlet sanatçısı}}).<br/> Preminuo je od [[Kancer|raka]] u [[Istanbul]]u 26. februara [[1994.]] <br/> Buğra je otac znanstvenice [[Ayşe Buğra]], koja je danas znameniti akademik s polja društvenih znanonsti. == Djela == Buğra je klasični primjer i jedan od najpoznatijih predstavnika turskog [[Realizam|realizma]] a potom broji se među najznačajnijim književnikcima turske književnosti u [[Turska|republikanskom]] razdoblju. Svestrani pisac, Buğra je posebno poznat po svojim romanima. Njegov interes za književnost je se temeljio na pjesmama, pričama i člancima koje je čitao iz knjiga i časopisa koje je pronašao u očevoj biblioteci, te na vjerskih pjesmama koje je slušao od svoje majke, jako pobožne žene.<br/> U književnost je ušao kratkim pričama. Za razliku od drugih pisaca nije prošao fazu sazrijevanja u svojem stvaralaštvu. Njegovo umijeće odražava se u njegovoj prvoj priči, a na prvom planu izlaze osobne i uže teme kao što su okolina, porodični život, ljubavne veze i doživljaji iz malih mjesta. U svojim pričama opisuje atmosferu i okolinu mnogo više od događaja.<br/> U njegovim dijelima nije moguće primijetiti napore da se dokaže, objasni ili propagira neka ustaljena ideja. [[Roman]] promatra kao roman i to je ono što je učvrstilo njegovo mjesto u turskoj književnosti. Prema njegovom mišljenju roman, pa čak i umjetnost «predstavlja ponovno stvaranje kosmosa i čovjeka prema određenoj naravi».<ref>{{cite web |url=https://knjigoland.ba/proizvod/osman/|title=Osman|publisher=knjigoland.ba |date=2017-08-05 |accessdate=2016-05-07}}</ref> Njegov rodni grad [[Akşehir]] je duboko djelovao na Buğrin književni identitet a potom u većini svojih djela vrlo rado je spominjao taj anadolski grad. U njegovom Akşehiru ljudi žive zajedno jedni pod kontrolom drugih u jednoj društvenij atmosferi zasićenoj od tragova ostavljenih u sjećanju iz godina [[Turski rat za nezavisnost|Narodnog rata za neovisnost]]. === Romani === *''Yalnızların Romanı'' (1948.) *''Aşk Esirleri'' (1950.) *''Tetik Çekildikten Sonra'' (1951.) *''Ofsayd'' (1951.) *''Sonradan Yaşamak'' (1953.) *''İnce Hesaplar'' (1953.) *''Abaza Paşa’nın Rüyası'' (1956.) *''Şehir Uyurken'' (1956.) *''Yanıyor mu Yeşil Köşkün Lâmbası'' (1957.) *''Ölü Nokta'' (1958.) *''Çolak Salih'' (1984.) *''Siyah Kehribar'' (1955.), ''Küçük Ağa'' (1963.) *''Küçük Ağa Ankara’da'' (1966.) *''İbiş’in Rüyası'' (1970.) *''Firavun İmanı'' (1978.) *''Bir Köşkünüz Var mı?'' (1978.) *''Gençliğim Eyvah'' (1979.) *''Dönemeçte'' (1980.) *''Yağmur Beklerken'' (1981.) *''Osmancık'' (1983.) *''Dünyanın En Pis Sokağı'' (1989.) === Kratka proza === *''Oğlumuz'' (1949.) *''Yarın Diye Bir Şey Yoktur'' (1952.) *''İki Uyku Arasında'' (1954.) *''Hikâyeler'' (1964.) === Drame === *''Ayakta Durmak İstiyorum'' (1966.) *''Üç Oyun'' (''Akümülatörlü Radyo, Dört Yumruk, Ayakta Durmak İstiyorum, Yüzlerce Çiçek Birden Açtı'', 1979.) *''İbiş’in Rüyası'' (1982.) *''Güneş ve Arslan, Sıfırdan Doruğa'' (1988.) === Reportaže === *''Gagaringrad Moskova Notları'' (1962.) === Anegdote i članci === *''Gençlik Türküsü'' (1964.) *''Düşman Kazanmak Sanatı'' (1979.) *''Bu Çağın Adı'' (1979.) *''Politika Dışı'' (1992.) == Spoljašne veze == * {{tr icon}} [https://kidega.com/yazar/tarik-bugra-002654/ Tarık Buğra] == Bilješke == {{notelist}} == Izvori == {{reflist}} == Bibliografija == [[Kategorija:Turski pisci]] 9pm537a2jbcug75aciodmbgdvwegn10 0 4673493 41262962 2022-08-23T20:36:40Z Vitek 4676 n/č wikitext text/x-wiki {{Vslika | ime =Filc | izvorno_ime =<small>filz</small> | slika_panorama =Chapellerie_d'Espéraza_03.jpg | veličina_slike =300px | opis_slike =<center>[[Mašina]] za [[valjanje]] filca }} '''Filc''' (od [[njemački jezik|njemačkog]]: ''filz'') ili '''pust'''<ref name=lex/>, '''čoha''' (čoja) <ref name=co> {{cite web |url=https://rjecnik.sandzak.com/%C4%8Coha |title =Čoha |publisher =Rjecnik Sandzak |language =srpskohrvatski |accessdate =20.08.2022.}}</ref>je [[ime]] za ne[[tkanje|tkanu]] [[tkanina|tkaninu]] od [[vuna|vune]] ili finih [[dlaka]] [[zec]]a ([[kunić|angorskoga kunića]]) ili [[deva|deve]].<ref name=lex/> == Karakteristike i historija== Kompaktnost se postiže intenzivnom [[mehanika|mehaničkom]] obradom ([[Kompresija|gnječenjem]], [[valjanje]]m) na povišenoj [[temperatura|temperaturi]] ([[para]]) u [[vlaga|vlažnoj]] i [[Alkalije|alkalnoj]] sredini u kojoj se [[vuna|vunena]] [[Vlakno|vlakna]] zbog svoje ljuskave površine zamrse i povežu u cjelovit plošni proizvod - koprenu.<ref name=lex/> Ta koprena od [[vuna|vunenih]] [[Vlakno|vlakana]] služi kao podloga za dodavanje jeftinijih [[pamuk|pamučnih]], [[Viskozna vlakna|viskoznih]] i [[Vlakno#Umjetna_vlakna|umjetnih vlakana]], koja se mogu dodavati do 50% na koprenu.<ref name=brit/> Filc je cijenjen materijal za izradu [[šešir]]a i različitih [[dekoracija|dekorativnih]] predmeta, kao i dijelova [[Narodna nošnja|narodne nošnje]]. Slabost tog materijala je da se često izobliči (raspusti) naročito pri pranju.<ref name=lex/> Što je [[vuna]] finija, to je sklonost izobličenju veća, zbog tog je preporučljivo da se [[odjeća|odjevni]] predmeti od filca vuneni proizvodi ne peru u [[Veš mašina|veš mašinama]].<ref name=lex/> [[datoteka:Валенки_обрезиненные.JPG|thumb|left|240px|<center>[[Čizma|Čizme]] od filca]] Vunena vlakna odabrana za filcanje obično su manja od 38 [[milimetar|mm]] i moraju biti dobre kvalitete i čvrstoće.<ref name=brit/> Filc se proizvodi u rolama ili listovima. Filc u roli izrađuje se u debljinama od 1,6 do 38 [[milimetar|mm]], [[širina|širine]] do 2 [[metar|m]], [[dužina|dug]] 55 [[metar|m]]. Listovi se proizvode uobičajeno kao [[kvadrat]]i od 91 [[centimetar|cm]], debljine 10 [[centimetar|cm]], ali i i u raznim drugim veličinama i oblicima kao ovali i [[Krug|krug]]ovi.<ref name=brit/> Filcovi za [[šešir]]e izrađuju se [[dlaka]] [[zec]]a i [[Dabrovi|dabra]], zbog tog su se morala kod filcanja tretirati jakim [[kemikalija]]ma kao što je [[živa]]. Ta operacija je nekad dovodila do visoke stope [[otrov|trovanja]] živom ljudi koji su to radili.<ref name=brit/> Tehnikom iglanja [[Vlakno#Umjetna_vlakna|umjetnih vlakana]] koja nemaju ljuskavu površinu proizvodi se znatno jeftiniji iglani filc, pri čem se [[vlakno|vlakna]] iz paralenih slojeva koprena poprečno povezuju [[mehanika|mehaničkim]] isprepletanjem, ubadanjem [[igla|igala]].<ref name=lex/> Iglani filc se najčešće koristi kao [[tehnika|tehnički]] [[tekstil]] ([[Izolacija od ovčje vune|izolacijski materijal]] u [[građevinarstvo|građevinarstvu]] i kao podloge za [[Mašina|mašine]] i nihove dijelove.<ref name=lex> {{cite web |url=https://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=51154 |title =Pust |publisher =Hrvatska enciklopedija LZMK |language =hrvatski |accessdate =20.08.2022.}}</ref> Specijalni filcovi za proizvodnju [[papir]]a izrađuju se kao beskonačne trake širine 5 [[metar|m]] (i više). Vješti [[radnik|radnici]] ručno spajaju krajeve kako bi proizveli beskonačni [[Remenski prijenos|remen]] tako da se ne vidi nikakav spoj ili šav.<ref name=brit> {{cite web |url=https://www.britannica.com/technology/felt |title =Felt, fibre |publisher =Encyclopaedia Britannica |language =engleski |accessdate =20.08.2022.}}</ref> Netkani filc se smatra prvom proizvedenom [[tekstil]]ijom pa se brojni primjeri njegove upotrebe mogu naći u [[historija|historiji]] drevnih civilizacija.<ref name=brit/> [[Nomad|Nomadska]] [[pleme]]na [[sjever]]ne [[Centralna Azija|Centralne Azije]] još i danas po po [[Stupa (uređaj)|stupama]] proizvode filc za [[odjeća|odjeću]] i [[šator]]e koristeći se metodoma iz prenesene iz [[Antika|antike]].<ref name=brit/> == Povezano == * [[Stupa (uređaj)|stupa]] == Izvori == {{reflist}} == Vanjske veze == {{commonscat|Felt}} * [https://www.britannica.com/technology/felt ''Felt, fibre''] {{en icon}} [[Kategorija:Tekstil]] [[Kategorija:Građevinski materijali]] b4pa8ywhn9095wgytb2bhi0b2wfe83n 41262963 41262962 2022-08-23T20:37:06Z Vitek 4676 Vitek je premjestio stranicu [[Pust]] na [[Filc]]: jednim udarcem dvije... wikitext text/x-wiki {{Vslika | ime =Filc | izvorno_ime =<small>filz</small> | slika_panorama =Chapellerie_d'Espéraza_03.jpg | veličina_slike =300px | opis_slike =<center>[[Mašina]] za [[valjanje]] filca }} '''Filc''' (od [[njemački jezik|njemačkog]]: ''filz'') ili '''pust'''<ref name=lex/>, '''čoha''' (čoja) <ref name=co> {{cite web |url=https://rjecnik.sandzak.com/%C4%8Coha |title =Čoha |publisher =Rjecnik Sandzak |language =srpskohrvatski |accessdate =20.08.2022.}}</ref>je [[ime]] za ne[[tkanje|tkanu]] [[tkanina|tkaninu]] od [[vuna|vune]] ili finih [[dlaka]] [[zec]]a ([[kunić|angorskoga kunića]]) ili [[deva|deve]].<ref name=lex/> == Karakteristike i historija== Kompaktnost se postiže intenzivnom [[mehanika|mehaničkom]] obradom ([[Kompresija|gnječenjem]], [[valjanje]]m) na povišenoj [[temperatura|temperaturi]] ([[para]]) u [[vlaga|vlažnoj]] i [[Alkalije|alkalnoj]] sredini u kojoj se [[vuna|vunena]] [[Vlakno|vlakna]] zbog svoje ljuskave površine zamrse i povežu u cjelovit plošni proizvod - koprenu.<ref name=lex/> Ta koprena od [[vuna|vunenih]] [[Vlakno|vlakana]] služi kao podloga za dodavanje jeftinijih [[pamuk|pamučnih]], [[Viskozna vlakna|viskoznih]] i [[Vlakno#Umjetna_vlakna|umjetnih vlakana]], koja se mogu dodavati do 50% na koprenu.<ref name=brit/> Filc je cijenjen materijal za izradu [[šešir]]a i različitih [[dekoracija|dekorativnih]] predmeta, kao i dijelova [[Narodna nošnja|narodne nošnje]]. Slabost tog materijala je da se često izobliči (raspusti) naročito pri pranju.<ref name=lex/> Što je [[vuna]] finija, to je sklonost izobličenju veća, zbog tog je preporučljivo da se [[odjeća|odjevni]] predmeti od filca vuneni proizvodi ne peru u [[Veš mašina|veš mašinama]].<ref name=lex/> [[datoteka:Валенки_обрезиненные.JPG|thumb|left|240px|<center>[[Čizma|Čizme]] od filca]] Vunena vlakna odabrana za filcanje obično su manja od 38 [[milimetar|mm]] i moraju biti dobre kvalitete i čvrstoće.<ref name=brit/> Filc se proizvodi u rolama ili listovima. Filc u roli izrađuje se u debljinama od 1,6 do 38 [[milimetar|mm]], [[širina|širine]] do 2 [[metar|m]], [[dužina|dug]] 55 [[metar|m]]. Listovi se proizvode uobičajeno kao [[kvadrat]]i od 91 [[centimetar|cm]], debljine 10 [[centimetar|cm]], ali i i u raznim drugim veličinama i oblicima kao ovali i [[Krug|krug]]ovi.<ref name=brit/> Filcovi za [[šešir]]e izrađuju se [[dlaka]] [[zec]]a i [[Dabrovi|dabra]], zbog tog su se morala kod filcanja tretirati jakim [[kemikalija]]ma kao što je [[živa]]. Ta operacija je nekad dovodila do visoke stope [[otrov|trovanja]] živom ljudi koji su to radili.<ref name=brit/> Tehnikom iglanja [[Vlakno#Umjetna_vlakna|umjetnih vlakana]] koja nemaju ljuskavu površinu proizvodi se znatno jeftiniji iglani filc, pri čem se [[vlakno|vlakna]] iz paralenih slojeva koprena poprečno povezuju [[mehanika|mehaničkim]] isprepletanjem, ubadanjem [[igla|igala]].<ref name=lex/> Iglani filc se najčešće koristi kao [[tehnika|tehnički]] [[tekstil]] ([[Izolacija od ovčje vune|izolacijski materijal]] u [[građevinarstvo|građevinarstvu]] i kao podloge za [[Mašina|mašine]] i nihove dijelove.<ref name=lex> {{cite web |url=https://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=51154 |title =Pust |publisher =Hrvatska enciklopedija LZMK |language =hrvatski |accessdate =20.08.2022.}}</ref> Specijalni filcovi za proizvodnju [[papir]]a izrađuju se kao beskonačne trake širine 5 [[metar|m]] (i više). Vješti [[radnik|radnici]] ručno spajaju krajeve kako bi proizveli beskonačni [[Remenski prijenos|remen]] tako da se ne vidi nikakav spoj ili šav.<ref name=brit> {{cite web |url=https://www.britannica.com/technology/felt |title =Felt, fibre |publisher =Encyclopaedia Britannica |language =engleski |accessdate =20.08.2022.}}</ref> Netkani filc se smatra prvom proizvedenom [[tekstil]]ijom pa se brojni primjeri njegove upotrebe mogu naći u [[historija|historiji]] drevnih civilizacija.<ref name=brit/> [[Nomad|Nomadska]] [[pleme]]na [[sjever]]ne [[Centralna Azija|Centralne Azije]] još i danas po po [[Stupa (uređaj)|stupama]] proizvode filc za [[odjeća|odjeću]] i [[šator]]e koristeći se metodoma iz prenesene iz [[Antika|antike]].<ref name=brit/> == Povezano == * [[Stupa (uređaj)|stupa]] == Izvori == {{reflist}} == Vanjske veze == {{commonscat|Felt}} * [https://www.britannica.com/technology/felt ''Felt, fibre''] {{en icon}} [[Kategorija:Tekstil]] [[Kategorija:Građevinski materijali]] b4pa8ywhn9095wgytb2bhi0b2wfe83n 0 4673494 41262964 2022-08-23T20:37:07Z Vitek 4676 Vitek je premjestio stranicu [[Pust]] na [[Filc]]: jednim udarcem dvije... wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Filc]] pj1xllxmsqqno2sk2gwd7axgf43hlei 0 4673495 41262965 2022-08-23T20:40:47Z Vitek 4676 n/č wikitext text/x-wiki {{Naselje | ime =Hamme | ime_genitiv =Hammea | izvorno_ime = | translit_jezik1 = | slika_panorama =Hamme_-_Kapellestraat_1.jpg | veličina_slike =280px | opis_slike=Centar grada | slika_zastava= | slika_zastava_veličina= | slika_pečat= | slika_pečat_veličina= | slika_grb = | slika_grb_veličina = | slika_amblem_prazno = | slika_amblem_prazno_veličina = | slika_amblem_prazno_opis = | slika_karta = | veličina_karte = | opis_karte = | slika_karta1 = | veličina_karte1 = | opis_karte1 = | slika_lokacijska_karta_država =Belgija | slika_lokacijska_karta_opis = | nadimak = | geslo = | širina-stupnjevi =51 | širina-minute =05 | širina-oznaka =N | dužina-stupnjevi =04 | dužina-minute =08 | dužina-oznaka =E | lokacija_ime =[[Popis država|Država]] | lokacija_info ={{flag|Belgija}} | lokacija1_ime =[[Belgijske regije|Regija]] | lokacija1_info =[[Flandrija]] | lokacija2_ime =[[Belgijske zajednice|Zajednica]] | lokacija2_info =[[Flamanska zajednica|Flamanska]] | lokacija3_ime =[[Belgijske provincije|Provincija]] | lokacija3_info =[[Istočna Flandrija]] | lokacija4_ime =[[Belgijski arondismani|Arondisman]] | lokacija4_info =[[Dendermonde (arondisman)|Dendermonde]] | vrsta_vlasti = | vlast_bilješke = | titula_vođe =[[Gradonačelnik]] | ime_vođe=Herman Vijt | površina_bilješke = | površina_ukupna =40.2 [[km²]]<ref name=city/> | površina_kopna = | površina_vode = | postotak_vode = | površina_uža = | površina_šira = | površina_prazno1_ime = | površina_prazno1 = | površina_prazno2_ime = | površina_prazno2 = | visina=4<ref name=city/> | visina_izvor = | visina_max = | visina_min = | stanovništvo_godina =[[2022]]. | stanovništvo_bilješke = | stanovništvo =25,141<ref name=city/> | stanovništvo_gustoća =625.4 [[stanovništvo|stan.]] / [[km²]]<ref name=city/> | stanovništvo_uže = | stanovništvo_uže_gustoća = | stanovništvo_šire= | stanovništvo_šire_gustoća = | stanovništvo_prazno1_ime = | stanovništvo_prazno1 = | stanovništvo_gustoća_prazno1 = | stanovništvo_prazno2_ime = | stanovništvo_prazno2 = | stanovništvo_gustoća_prazno2 = | vremenska_zona= [[CET]] | utc_pomak= +1 | vremenska_zona_DST = | utc_pomak_DST = | poštanski_broj =052<ref name=city/> | pozivni_broj=9220<ref name=city/> | gradovi_prijatelji = | web_stranica = | bilješke = }} '''Hamme''' je [[grad]] i [[općina]] od 25,141 [[stanovništvo|stanovnika]].<ref name=city>{{cite web | url =https://www.citypopulation.de/en/belgium/oostvlaanderen/ | title =''Belgium: Oostvlaanderen'' | accessdate =22.08.2022 | language=engleski | publisher=City population}}</ref> na [[sjever]]u [[Belgija|Belgije]] u [[Istočna Flandrija|Provinciji Istočna Flandrija]].<ref name=brit/> Pored samog Hammea koji je centar općine sastoji se i od [[naselje|naselja]]; Moerzeke, Sint-Anna i Zogge. == Geografske karakteristike == Hamme se prostire na [[ušće|ušću]] [[rijeka|rijeke]] [[Durme]] u rijeku [[Scheldt]], udaljen desetak [[km]] [[jug|južno]] od [[Sint-Niklaas]]a (28 [[km]] [[jugozapad]]no od [[Antwerpen]]a). == Historija == Još sredinom [[19. vijek]] pa sve do prve polovice [[20. vijek]]a Hamme je bio tipično [[selo]] čiji su se stanovnici bavili [[poljoprivreda|poljoprivredom]] i [[zanat]]skom izradom [[Уже|užadi]] za [[ribarstvo|ribare]]. U to vrijeme bilo je puno užara koji su [[pređa|ispredali]] [[Уже|užad]] po [[put|stazama]] pored svojih [[kuća]] dugim i po 100 [[metar]]a.<ref name=his/> Počevši od druge dekade [[20. vijek]]a [[Šaka|ručno]] [[pređa|ispredanje]] [[Уже|užadi]] istisnula je [[mašina|mašinska]] izrada, tako da je posljednji [[zanatlija]] koji se bavio tim zatvorio svoju radnju [[1973]].<ref name=his> {{cite web |url=https://woonwijktasibel-hamme.be/geschiedenis/spinbanen-verspreid-in-het-hamse-landschap/ |title =Spinbanen, verspreid in het Hamse landschap |publisher =Woonwijktasibel |language =nizozemski |accessdate =22.08.2022.}}</ref> Danas je Hamme grad [[Tekstilna industrija|tekstilne]] i [[Industrija kože i obuće|industrije kože i obuće]] uz nešto [[poljoprivreda|poljoprivrede]].<ref name=brit> {{cite web |url=https://www.ensie.nl/kwp/hamme |title =Hamme |publisher =Geschiedenis Lexicon Ensie |language =nizozemski |accessdate =22.08.2022.}}</ref> == Izvori == {{reflist}} == Vanjske veze == {{commonscat|Hamme (East Flanders)}} * [https://www.hamme.be/ ''Hamme'' (Službene stranice općine)] {{nl icon}} [[Kategorija:Gradovi u Belgiji]] [[Kategorija:Opštine u Belgiji]] [[Kategorija:Flandrija]] bo7dfdoe7eudsnx11c0kqewb8bdi3lf 0 4673496 41262967 2022-08-23T20:57:47Z Vipz 151311 Nova stranica: {{Infokutija univerzitet | naziv = Srednja mješovita škola "Bratstvo-jedinstvo" | izvorni_naziv = {{sq icon}} Shkolla e mesme e kombinuar "Vëllazërim-bashkim" | logo = | logo_širina = | slika = Shkolla e mesme e kombinuar Vëllazërim-bashkim.jpg | slika_širina = 240px | slika_opis = | moto = | moto_sh = | osnivanje = [[1920]]. (preteča)<br />[[1965]]. (sadašnja) | osnivač = | vrsta… wikitext text/x-wiki {{Infokutija univerzitet | naziv = Srednja mješovita škola "Bratstvo-jedinstvo" | izvorni_naziv = {{sq icon}} Shkolla e mesme e kombinuar "Vëllazërim-bashkim" | logo = | logo_širina = | slika = Shkolla e mesme e kombinuar Vëllazërim-bashkim.jpg | slika_širina = 240px | slika_opis = | moto = | moto_sh = | osnivanje = [[1920]]. (preteča)<br />[[1965]]. (sadašnja) | osnivač = | vrsta = Javna mješovita srednja škola | akad_pripadnost = | jezik = [[srpskohrvatski jezik|srpskohrvatski]]<br />[[albanski jezik|albanski]] | slobodna_oznaka = Direktor | slobodan_opis = Husein "Ceno" Katana | akad_osoblje = 74 (2011/2012) | admin_osoblje = | studenti = 781 (2021/2022) | boje = | sjedište = [[Ulcinj]] | grad = | pokrajina = | država = {{flagcountry|Crna Gora}} | kampus = | širina-st = | širina-min = | širina-sek = | širina-oznaka = | dužina-st = | dužina-min = | dužina-sek = | dužina-oznaka = | mrežno_mjesto = }} '''Srednja mješovita škola "Bratstvo-jedinstvo"''' ({{lang-sq|Shkolla e mesme e kombinuar "Vëllazërim-bashkim"}}) je [[srednja škola]] u gradu [[Ulcinj]]u, [[Crna Gora|Crnoj Gori]], u kojoj se nastava odvija na dva jezika, [[albanski jezik|albanskom]] i [[srpskohrvatski jezik|srpskohrvatskom]].<ref>{{cite web |url=https://www.gov.me/dokumenta/8a956d99-26a1-4925-8cdb-fd92acc2676a |title=Prostorno urbanisticki plan opstine Ulcinj NACRT |page=79 |publisher=Ministarstvo ekologije, prostornog planiranja i urbanizma Crne Gore |location=Ulcinj |date=17. jula 2014 |access-date=23. augusta 2022}}</ref> ==Historija== Preteča današnje srednje škole je Niža državna gimnazija u Ulcinju zasnovana 1919. godine po odluci Glavnog prosvjetnog savjeta [[Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca|Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca]], koja je s radom započela u septembru 1920. godine. Na kraju školske godine u narednoj 1921. zabilježeno je 70 đaka, od kojih 56 pravoslavne, 3 rimokatoličke i 2 islamske vjeroispovijesti. Izučavani su predmeti [[matematika]], [[srpski jezik]], [[geografija]], [[francuski jezik]], [[pjevanje]], ručni rad, [[biologija|priroda]], [[crtanje]], [[vjeronauk]] i [[kaligrafija]]. Četvrti razred državne gimnazije, otvoren je školske 1923/1924. godine. U tom periodu u školi su radila dva suplenta ruskog porijekla. Gimnazija je imala kabinete za nastavu, a broj upisanih učenika se povećavao iz godine u godinu.<ref name="zivanovic>{{cite book |url=https://books.google.hr/books/about/Javna_ustanova_Srednja_mješovita_škola.html?id=OdfHzgEACAAJ&redir_esc=y |year=2020 |first=Snežana |last=Živanović |title=Javna ustanova Srednja mješovita škola "Bratstvo-jedinstvo" Ulcinj: monografija |isbn=9789940870201}}</ref> Školske 1925/1926. godine u Ulcinju je otvorena i ženska radnička škola koja je imala pet razreda i trajala pet školskih godina, do 1941. godine.<ref name="izvjestaj"/> [[Datoteka:Gjimnazi i Ulqinit.jpg|thumb|left|Prva zgrada ulcinjske gimnazije (1965-1968)]] Niža gimnazija prestala je s radom školske 1931/1932. Vrata za učenike ponovo su otvorena nakon rata, 1945, u okviru osnovne škole. Nastava se izvodila na [[srpskohrvatski jezik|srpskohrvatskom jeziku]], a dvije godine kasnije se formira i odjeljenje za nastavu na [[albanski jezik|albanskom jeziku]]. Školske 1950/1951. godine gimnazija se transformiše u osmogodišnju školu.<ref name="zivanovic/> Skupština Opštine Ulcinj 1963. je osnovala Gimnaziju, no zbog neodgovarajućih uslova nastava je počela tek septembra 1965. Zgradu škole je 1968. razorio snažan zemljotres. Zahvaljujući "solidarnosti naroda [[SR Bosna i Hercegovina|Bosne i Hercegovine]]" izgrađena je Gimnazija "Bratstvo-jedinstvo” i svečano je otvorena 16. novembra 1969. godine. 27. decembra 1974. godine osnovan je Školski centar "Bratstvo-jedinstvo", spajanjem gimnazije i privredne škole, čija je zgrada izgorila do temelja u požaru 31. oktobra 1969 pa je nastavu održavala u istom objektu. 12. jula 1991. godine usvojen je Zakon o srednjim školama, te je ime škole postalo JU Srednja škola "Bratstvo-jedinstvo". 2004. godine škola je dobila današnje ime.<ref>{{cite web |url=https://www.vijesti.me/vijesti/drustvo/451511/preko-ratova-zemljotresa-i-pozara-do-vijeka-trajanja |title=Preko ratova, zemljotresa i požara do vijeka trajanja |publisher=vijesti.me |date=15. jula 2020 |access-date=23. augusta 2022}}</ref><ref name="izvjestaj">{{cite web |url=https://www.cso.gov.me/ResourceManager/FileDownload.aspx?rid=113485&rType=2&file=2012_07_02-JU_Srednja_mjeÅ¡ovita_Å¡kola_Ulcinj.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200122135722/http://www.cso.gov.me/ResourceManager/FileDownload.aspx?rid=113485&rType=2&file=2012_07_02-JU_Srednja_mjeÅ¡ovita_Å¡kola_Ulcinj.pdf |archive-date=22. januara 2020 |date=2. jula 2012 |access-date=23. augusta 2022 |title=Izvještaj - JU Srednja mješovita škola "Bratstvo-jedinstvo" Ulcinj |publisher=Vlada Crne Gore}}</ref> ==Reference== {{izvori}} [[Kategorija:Nastanci 1920.]] [[Kategorija:Nastanci 1965.]] [[Kategorija:Srednje škole|Bratstvo-jedinstvo]] [[Kategorija:Škole u Crnoj Gori]] [[Kategorija:Obrazovanje u Crnoj Gori]] 165s5vvzleq5ek9jamahu3o28k72g6t 41262973 41262967 2022-08-23T21:25:58Z Vipz 151311 dodana kategorija [[:Kategorija:Ulcinj|Ulcinj]] pomoću gadgeta [[Wikipedia:Alati/Gadgeti/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infokutija univerzitet | naziv = Srednja mješovita škola "Bratstvo-jedinstvo" | izvorni_naziv = {{sq icon}} Shkolla e mesme e kombinuar "Vëllazërim-bashkim" | logo = | logo_širina = | slika = Shkolla e mesme e kombinuar Vëllazërim-bashkim.jpg | slika_širina = 240px | slika_opis = | moto = | moto_sh = | osnivanje = [[1920]]. (preteča)<br />[[1965]]. (sadašnja) | osnivač = | vrsta = Javna mješovita srednja škola | akad_pripadnost = | jezik = [[srpskohrvatski jezik|srpskohrvatski]]<br />[[albanski jezik|albanski]] | slobodna_oznaka = Direktor | slobodan_opis = Husein "Ceno" Katana | akad_osoblje = 74 (2011/2012) | admin_osoblje = | studenti = 781 (2021/2022) | boje = | sjedište = [[Ulcinj]] | grad = | pokrajina = | država = {{flagcountry|Crna Gora}} | kampus = | širina-st = | širina-min = | širina-sek = | širina-oznaka = | dužina-st = | dužina-min = | dužina-sek = | dužina-oznaka = | mrežno_mjesto = }} '''Srednja mješovita škola "Bratstvo-jedinstvo"''' ({{lang-sq|Shkolla e mesme e kombinuar "Vëllazërim-bashkim"}}) je [[srednja škola]] u gradu [[Ulcinj]]u, [[Crna Gora|Crnoj Gori]], u kojoj se nastava odvija na dva jezika, [[albanski jezik|albanskom]] i [[srpskohrvatski jezik|srpskohrvatskom]].<ref>{{cite web |url=https://www.gov.me/dokumenta/8a956d99-26a1-4925-8cdb-fd92acc2676a |title=Prostorno urbanisticki plan opstine Ulcinj NACRT |page=79 |publisher=Ministarstvo ekologije, prostornog planiranja i urbanizma Crne Gore |location=Ulcinj |date=17. jula 2014 |access-date=23. augusta 2022}}</ref> ==Historija== Preteča današnje srednje škole je Niža državna gimnazija u Ulcinju zasnovana 1919. godine po odluci Glavnog prosvjetnog savjeta [[Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca|Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca]], koja je s radom započela u septembru 1920. godine. Na kraju školske godine u narednoj 1921. zabilježeno je 70 đaka, od kojih 56 pravoslavne, 3 rimokatoličke i 2 islamske vjeroispovijesti. Izučavani su predmeti [[matematika]], [[srpski jezik]], [[geografija]], [[francuski jezik]], [[pjevanje]], ručni rad, [[biologija|priroda]], [[crtanje]], [[vjeronauk]] i [[kaligrafija]]. Četvrti razred državne gimnazije, otvoren je školske 1923/1924. godine. U tom periodu u školi su radila dva suplenta ruskog porijekla. Gimnazija je imala kabinete za nastavu, a broj upisanih učenika se povećavao iz godine u godinu.<ref name="zivanovic>{{cite book |url=https://books.google.hr/books/about/Javna_ustanova_Srednja_mješovita_škola.html?id=OdfHzgEACAAJ&redir_esc=y |year=2020 |first=Snežana |last=Živanović |title=Javna ustanova Srednja mješovita škola "Bratstvo-jedinstvo" Ulcinj: monografija |isbn=9789940870201}}</ref> Školske 1925/1926. godine u Ulcinju je otvorena i ženska radnička škola koja je imala pet razreda i trajala pet školskih godina, do 1941. godine.<ref name="izvjestaj"/> [[Datoteka:Gjimnazi i Ulqinit.jpg|thumb|left|Prva zgrada ulcinjske gimnazije (1965-1968)]] Niža gimnazija prestala je s radom školske 1931/1932. Vrata za učenike ponovo su otvorena nakon rata, 1945, u okviru osnovne škole. Nastava se izvodila na [[srpskohrvatski jezik|srpskohrvatskom jeziku]], a dvije godine kasnije se formira i odjeljenje za nastavu na [[albanski jezik|albanskom jeziku]]. Školske 1950/1951. godine gimnazija se transformiše u osmogodišnju školu.<ref name="zivanovic/> Skupština Opštine Ulcinj 1963. je osnovala Gimnaziju, no zbog neodgovarajućih uslova nastava je počela tek septembra 1965. Zgradu škole je 1968. razorio snažan zemljotres. Zahvaljujući "solidarnosti naroda [[SR Bosna i Hercegovina|Bosne i Hercegovine]]" izgrađena je Gimnazija "Bratstvo-jedinstvo” i svečano je otvorena 16. novembra 1969. godine. 27. decembra 1974. godine osnovan je Školski centar "Bratstvo-jedinstvo", spajanjem gimnazije i privredne škole, čija je zgrada izgorila do temelja u požaru 31. oktobra 1969 pa je nastavu održavala u istom objektu. 12. jula 1991. godine usvojen je Zakon o srednjim školama, te je ime škole postalo JU Srednja škola "Bratstvo-jedinstvo". 2004. godine škola je dobila današnje ime.<ref>{{cite web |url=https://www.vijesti.me/vijesti/drustvo/451511/preko-ratova-zemljotresa-i-pozara-do-vijeka-trajanja |title=Preko ratova, zemljotresa i požara do vijeka trajanja |publisher=vijesti.me |date=15. jula 2020 |access-date=23. augusta 2022}}</ref><ref name="izvjestaj">{{cite web |url=https://www.cso.gov.me/ResourceManager/FileDownload.aspx?rid=113485&rType=2&file=2012_07_02-JU_Srednja_mjeÅ¡ovita_Å¡kola_Ulcinj.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200122135722/http://www.cso.gov.me/ResourceManager/FileDownload.aspx?rid=113485&rType=2&file=2012_07_02-JU_Srednja_mjeÅ¡ovita_Å¡kola_Ulcinj.pdf |archive-date=22. januara 2020 |date=2. jula 2012 |access-date=23. augusta 2022 |title=Izvještaj - JU Srednja mješovita škola "Bratstvo-jedinstvo" Ulcinj |publisher=Vlada Crne Gore}}</ref> ==Reference== {{izvori}} [[Kategorija:Nastanci 1920.]] [[Kategorija:Nastanci 1965.]] [[Kategorija:Srednje škole|Bratstvo-jedinstvo]] [[Kategorija:Škole u Crnoj Gori]] [[Kategorija:Obrazovanje u Crnoj Gori]] [[Kategorija:Ulcinj]] pp7er79cuz74bx46f3oug1s2bb4ui6a 14 4673497 41262968 2022-08-23T20:59:14Z Vipz 151311 Nova stranica: [[Kategorija:Škole po državama]] [[Kategorija:Obrazovanje u Crnoj Gori]] [[Kategorija:Građevine u Crnoj Gori]] wikitext text/x-wiki [[Kategorija:Škole po državama]] [[Kategorija:Obrazovanje u Crnoj Gori]] [[Kategorija:Građevine u Crnoj Gori]] 7nmk1lcxbu8jjp8gnr85m4d1kd5xday 41262969 41262968 2022-08-23T20:59:43Z Vipz 151311 wikitext text/x-wiki [[Kategorija:Škole po državama|Crna Gora]] [[Kategorija:Obrazovanje u Crnoj Gori]] [[Kategorija:Građevine u Crnoj Gori]] 9zfbp5txj2xklzevq99nva32n9nbw10 14 4673498 41262970 2022-08-23T21:00:24Z Vipz 151311 Nova stranica: [[Kategorija:Crna Gora]] [[Kategorija:Obrazovanje po državama|Crna Gora]] wikitext text/x-wiki [[Kategorija:Crna Gora]] [[Kategorija:Obrazovanje po državama|Crna Gora]] fjn4rvagy0etrkve8f5w1vleje522tu 0 4673499 41262976 2022-08-23T22:32:04Z Vipz 151311 Preusmjereno na [[Augusto Pinochet]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Augusto Pinochet]] 09q10x0eygucn7uk1t9361gvf80b6u4 0 4673500 41262996 2022-08-24T02:39:39Z Vipz 151311 Preusmjereno na [[Brutalizam]] wikitext text/x-wiki #PREUSMERI [[Brutalizam]] q6diebe7bio780w6ggk6vnj2ukjfrxz 0 4673501 41263017 2022-08-24T08:06:12Z 2A01:CB09:E028:A3B0:2965:A418:6BE9:7309 Nova stranica: '''Université Paris-Sud''' je francuski univerzitet osnovan 1. januara 1971. Nestao je 1. januara 2020. u korist [[Univerzitet Paris-Saclay]] nakon objavljivanja u Službenom listu uredbe o osnivanju novog univerziteta 5. novembra 2019. godine.<ref>[https://www.usinenouvelle.com/editorial/l-universite-paris-saclay-devrait-etre-la-premiere-d-europe-en-termes-de-recherche-et-de-formation-selon-sylvie-retailleau.N904819 "L’université Paris-Saclay devrait être la première d… wikitext text/x-wiki '''Université Paris-Sud''' je francuski univerzitet osnovan 1. januara 1971. Nestao je 1. januara 2020. u korist [[Univerzitet Paris-Saclay]] nakon objavljivanja u Službenom listu uredbe o osnivanju novog univerziteta 5. novembra 2019. godine.<ref>[https://www.usinenouvelle.com/editorial/l-universite-paris-saclay-devrait-etre-la-premiere-d-europe-en-termes-de-recherche-et-de-formation-selon-sylvie-retailleau.N904819 "L’université Paris-Saclay devrait être la première d’Europe en termes de recherche et de formation", selon Sylvie Retailleau]</ref> ==Poznati učitelji== * [[Živko Slavnić]], bio jedan od najeminentnijih botaničara 20. vijeka u bivšoj Jugoslaviji ==Référence== {{Reflist}} ==Vanjske veze== * {{en icon}} {{fr icon}} [https://www.universite-paris-saclay.fr/ www.universite-paris-saclay.fr] [[Kategorija:Univerziteti u Francuskoj]] [[Kategorija:Nastanci 1971.]] [[fr:Université Paris-Sud]] {{stub}} 97p36ryijiu0oxe3nvjpcw4wvfunw03